نش دا اثربخشی برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن اگاهی بر کاهش اضطراب

آموزان دختر مدارس شبانه روزی

دکتر تورج هاشمی 3، دکتر شهرام واحدی 2، فاطمه طوفانی1

دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه تبریز )نویسنده مسئول( 1

دانشیار روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز 2

دانشیار روانشناسی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تبریز 3

چکيده این شد. روش اجرا روزیشبانه مدارس دختر آموزان اضطراب دانش کاهش بر آگاهی ذهن بر مبتنی استرس کاهش برنامه اثربخشی تعیین باهدف پژوهش این

بدین. گردید استفادهغیر تصادفی هدفمند گیری نمونه روش از نمونه، انتخاب برای. بود کنترل گروه با آزمونپس -آزمونپیش نوع از آزمایشی نیمه پژوهش

برنامه آموزش تحت جلسه 8 طی آزمایش گروه. گردیدند جایگزین( کنترل و آزمایش) نفری 11 گروه دو در و شدند انتخاب نفر 33 غربالگری، مرحله در صورت

هایپرسشنامه از موردنیاز اطلاعات آوریجمع برای .نکردند دریافت را ایمداخله کنترل گروه مدت این در امّا گرفتند، قرار آگاهی ذهن بر مبتنی استرس کاهش

تفاوت اضطراب متغیر در( کنترل و آزمایش) گروه دو بین که داد نشان نتایج. شد تحلیل کوواریانس تحلیل آزمون از استفاده با نتایج. اضطراب بک استفاده شد

مبتنی بر یافته ها، می توان . است گردیده آموزان دانش در اضطراب معنادار کاهش موجب آگاهی ذهن بر مبتنی استرس کاهش برنامه. دارد وجود دار معنی

دهد. کاهش را نوجوانان اضطراب تواند می آگاهی ذهن بر مبتنی استرس کاهش هایبرنامه نتیجه گرفت که

ذهن آگاهی، کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی، اضطراب :کليدی واژه های

مقدمه -1

4و اجتماعی 3، روانشناسی2شناختیسالی است که با تغییرات مربوط به رشد درزمینه های زیستای بین کودکی و بزرگدوره 1نوجوانی

رات اجتماعی نیز در پیش شناختی را به همراه دارد و تغییهای جسمانی، زیستی و روانهای بسیاری نظیر چالششود. نوجوانی چالشمشخص می

آمیز با یک چالش رشدی ناتوان است، احتمال پیامدهای وپنجه نرم کردن موفقیتشدن و دسترو هستند. زمانی که یک نوجوان برای مواجه

(.1381، 1آفرینی وجود دارد )گلدارد و گلداردشناختی، هیجانی و رفتاری مشکلروان

؛ نقل از 2331، 8هست )الیور، مورفی، فرلند و رز 1و افسردگی 6در دوران نوجوانی، اضطراب ترین مشکل روانی و عاطفیازجمله رایج

مانند )سادات پزشکی در میان کودکان و نوجوانان هستند که تا بزرگسالی باقی میترین اختلال روان(. اختلالات اضطرابی شایع1331آقابزرگ،

تعریف کردند که شامل تپش قلب، سوءهاضمه، IV-DSM(، اضطراب را بر اساس علائم 1388) 3(. بک، آپ استاین، براون و استیر1332محجوب،

های اضطرابی موجب مختل کردن قراری، عصبی بودن، انقباض عضلانی و برافروختگی چهره است. اختلالتعریق، احساس ضعف، لرزش پاها، بی

1 adolesecence

2 biological

3 psycholigy

4 socical

5 Geldard & Geldard

6 anxiety

7 depression

8 Oliver, Murphy, Ferland & Ross

9 Beck, Apstein, Brown & Steer

بطه با شیوع اختلالات اضطرابی نشان شده در را(. مطالعات انجام2332، 1شود )اسا، موریس و ادررعملکردهای تحصیلی، خانوادگی و اجتماعی می

(. همچنین 2338اند )موسوی، موسوی و اکبری، درصد نوجوانان با یکی از معیارهای تشخیصی اختلال اضطرابی مواجه 13تا 1داده است که

منگ گزارش کردند ) انیدرصد در دوره نوجو 13تا 21پیش نوجوانی و بین درصد در دوره 11تا 33اضطراب و استرس توأم با افسردگی را

همچنین این اختلال در دوران نوجوانی، به عنوان یکی از قوی ترین پیش .(1331؛ نقل از ربیعی، اسلامی، مسعودی و سلحشوری، 23311، 2رولکار

(.2338، 3بینی کننده های افسردگی، سوء مصرف مواد است )بوچنر، اشمت، لانگ، اسمول، لوینسون

تواند مربوط به عللی همچون دانند که میها، این دوره خاص از زندگی خود را بسیار تنش زا میبه سایر گروه دختران دبیرستانی نسبت

های پیرامون مسائل مرتبط با سلامت بلوغ، بد آموزی و وجود منابع نادرست آگاهی دهنده، عوامل هورمونی و دریافت ناکافی و نامناسب آموزش

اختاری، نگرانی از سلامت جسمی و ترس از آینده، ازدواج و شکست تحصیلی باشد )خیرخواه، مکاری، نیسانی بیداری غرایز جنسی، تغییرات س

(.1332سامانی و حسینی،

با تغییرات زیادی در زندگی این نیروهای کارآمد و فعال است روزی، مقطعی بسیار حساس در توضیح اینکه، ورود به محیط مدارس شبانه

روزی به (. بر همین اساس، کودکان و نوجوانان ساکن مدارس شبانه2333ها همراه است )حسینی، موسوی و رضازاده، سانی آنروابط اجتماعی و ان

احتمال بیشتر دچار افسردگی، هنری به -های فرهنگیدلیل جدایی طولانی از والدین و فرهنگ خود، نداشتن امکانات لازم برای تفریح و فعالیت

(.1331شوند )زمانی، ثمری و اقبال ، ضطراب میو ا 4احساس غم غربت

بیشتر از دانش آموزان مدارس روزانه از مشکلات 6روزی(، نشان داد که دانش آموزان مدارس شبانه2332) 5نتایج مطالعات گیلسون

( در بررسی سلامت روانی دانش 1316)(. در این راستا، دهستانی 2338، 7شوارتز و خوری کاسابری -کنند )آتارشناختی شکایت میجسمانی و روان

ها غیر از پرخاشگری )که تفاوت معنادار نبود(، آسیب روانی روزی در تمامی مقیاسروزی دریافت که دختران در مدارس شبانهآموزان مدارس شبانه

دهند.بیشتری از خود نشان می

های آن یا است. سنجش سازه ذهن آگاهی و همبسته 8یشناختی در کاهش مشکلات خلقی، ذهن آگاهاز سویی یکی از مداخلات روان

یافته است. بدین خاطر محققان های اخیر این امر گسترشهای بالینی وغیربالینی پیشینه طولانی ندارد. تنها در دههمقایسه ابعاد آن در گروه

(.1331؛ نقل از احدیان فرد، 2313، 9ی قرار دهند )امانوئلشناختی موردبررسهای بنیادین و یا آسیباند ذهن آگاهی را در ارتباط با سازهکوشیده

شود و بر آگاهی ذهن آگاهی به معنی توجه ویژه و هدفمند در زمان کنونی و خالی از قضاوت است که از طریق تمرین منظم ذهن آگاهی ایجاد می

(، ذهن آگاهی روشی است برای زندگی بهتر، تسکین 2333) 13رایان و براون ازنظر(. 1333زین، -کند )کاباتنسبت به محتوای ذهن تأکید می

های بودائی و شرقی دارند، مانند کاهش استرس های ذهن آگاهانه که پایه در آموزهدرروان درمانی، درمان. دردها، غنابخشی و معنادارسازی زندگی

( 2332 ،13)سگال، ویلیامز و تیزدل MBCT 12آگاهی( و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن 1382، 11)کابات زین MBSR مبتنی بر ذهن آگاهی

(.2333 ،14اند )بائربسیار مورد توجه قرارگرفته

محور، تجربی و آموزشی است. هسته این برنامه شامل آموزش متمرکز مراقبه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی یک مداخله مراجع

گیرند پذیرش (. در این روش افراد یاد می1336ا استرس، درد و بیماری هست )کابات زین، ذهن آگاهانه و کاربرد آن برای زندگی روزمره و مقابله ب

1 Essue, Muris, Ederer

2 Mangrulkar

3 Buchner, Schimidet, Lang, Small & Lewinson

4 home sick

5 Gilsson

6 boarding schools

7 Attar- Schwartz & Khoury- Kassabri

8 mindfulness

9 Emanoel

10 Ryan & Brown

11 Kabat- Zinn

12 mindfulness based cognitive therapy

13 Segal, Willams & Teasdal

14 Baer

های جای هدایت خودکار ایجاد کنند و شیوهای حاضر را بهشان گسترش دهند و هشیاری لحظهو دلسوزی را بجای قضاوت کردن درباره تجربه

.(1331، 1جدید پاسخ دادن به موقعیت را یاد بگیرند )کرین

ای فرادهند. مطالعهشناسی نشان میهای روانها و فنون مبتنی بر ذهن آگاهی را در بسیاری از حوزهشواهد روزافزونی، اثربخشی روش

گیری کرده است که این نوع مداخله برای اینکه افراد با مسائل سلامت جسمی و های ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس نتیجهتحلیل از برنامه

؛ نقل از 2334، 2های قلبی، افسردگی و اضطراب کنار آیند، ثمربخش است )گروسمن، لینهان و استفاوننی مختلف نظیر درد، سرطان، بیماریروا

(.2333، 3سیرز و کراس

فراگیر نشان ( در پژوهشی با عنوان اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در درمان افراد مبتلابه اضطراب 1331علیلو و نصیری )

.نیز دوام داشت ماههیکو نتایج در پیگیری شودیدادند این درمان موجب بهبودی نگرانی، اضطراب و افسردگی بیماران م

ی ذهن آگاهانه منجر به کاهش اضطراب، هامراقبه( در پژوهشی که انجام دادند به این نتیجه رسیدند که 2314) 4لاکتور و پیترسون

شود.یمی )بهزیستی روانی( شناختروانفیت زندگی افسردگی و بهبود کی

باعث کاهش اضطراب، افسردگی و افکار خودکشی در جانبازان MBSR( نشان داد که 2314) 1نتیجه پژوهش های سرپا، تایلور و تیلیچ

شد.

( صورت گرفت، محقق به این نتیجه رسید که اثر درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در 1333تحقیقی که توسط روحی ) یجهدرنت

مؤثر واقع شود. تواندیدار مکاهش افسردگی، اضطراب و استرس و افزایش کیفیت زندگی زنان خانه

دادند، نشان دادند که درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی ( انجام 2311و ویلیامز ) 6أوسم ،مک مأنوس سوروی، تحقیقی که یجهدرنت

.تواند یک روش جایگزین مفید برای درمان و بهبود اضطراب باشدیم

رود و با توجه به مطالب ذکرشده و با توجه به اینکه وضعیت روحی دانش آموزان امر مهمی در وضعیت تحصیلی آنان به شمار می

های ارتباطی آنان داشته باشد و با در نظر گرفتن ای بر روحیه دانش آموزان و مهارتتواند تأثیر مخرب و فرسایندهیاضطراب و اختلالات هیجانی م

کان اهمیت و ضرورت پرداختن به درمان اختلالات اضطرابی و افسردگی دانش آموزان خصوصاً دختران نوجوان امروز که مادران فردا هستند و از ار

وسیلة آن این اختلالات را کاهش داد و از به خطر شور در دستیابی به اهداف نظام آموزشی هستند، یافتن روشی که بتوان بهاساسی نظام آموزشی ک

بر درمان اضطراب دانش آموزان بررسی شود، نتایج آن MBSRها پیشگیری کرد، اهمیت بسزایی دارد. لذا اگر کارایی افتادن سلامت روانی آن

رساند، مورد های پیشگیری از عود را به حداقل میمدت و ساختاریافته که نیاز به مراجعات بعدی و گذراندن دورهدرمانی کوتاهعنوان تواند بهمی

مند شوند. همچنین توانند از امکان درمان بهرهصرفه بودن ازلحاظ هزینه و زمان، افراد بیشتری میاستفاده قرار گیرد. این روش درمانی به علت به

دهی توانند ضمن بازنگری، اصلاح و سازمانوپرورش، مسئولین بهداشت مدارس و مشاوران میهای مختلف اداره آموزشن، برنامه ریزان بخشمدیرا

تواند در این راستا حائز اهمیت های خود، شرایط لازم برای توسعه سلامت روان دانش آموزان فراهم آورند. لذا نتایج این تحقیق میمجدد برنامه

اشد.ب

مواد و روش -2

هر دو شده درهای انتخابآزمون با گروه کنترل بود. نخست آزمودنیپس -آزمونهای نیمه آزمایشی و از نوع پیشاین پژوهش از نوع طرح

آزمون از پسشرکت کردند و بعد از آن یک MBSRجلسه در برنامه 8گیری شدند و سپس گروه آزمایش به مدت آزمون اندازهوسیله پیشگروه به

هر دو گروه به عمل آمد.

گيریجامعة آماری، نمونه و روش نمونه -3

های اطراف آن بود که در سال روزی شهرستان کلیبر و بخشجامعه آماری، شامل کلیة دانش آموزان دختر مدارس شبانهدر این پژوهش

نفر بود. نمونه آماری این پژوهش 138داد دانش آموزان این مدارس آمده تعدستمشغول به تحصیل بودند. بر اساس اطلاعات به 33-34تحصیلی

1 Crean

2 Groosman, Linhane & Stefan

3 Sears & Kraus

4 Lacoue & Petersen

5 Serpa, Taylor & Tillisch

6 Surawy; Mc Manus & Muse

روزی دخترانه مدرسه شبانه 8) گیری در دسترس هدفمند انتخاب شدند. بدین ترتیب که از این مدارسنفر بودند که با استفاده از روش نمونه 33

توسط تمامی دانش آموزان این 1ری، ابتدا پرسشنامه اضطراب بکصورت تصادفی انتخاب شد و در مرحله غربالگشهرستان کلیبر( یک مدرسه به

11نفر غربال شد و در دو گروه 33مدارس تکمیل گردید و سپس از بین دانش آموزانی که نمرات دو انحراف استاندارد بالاتر از میانگین گروه بود،

نفری )آزمایش و کنترل( جایگزین گردیدند.

، مجرد و 13-11روزی بودن، در گسترة سنی : دختر و جزو دانش آموزان مدارس شبانهان در پژوهشکنندگملاک ورود شرکت -4

گرفتند.ها در جریان این مداخله قرار میای که آزمودنیای دیگر، طی دورهشناختی و مشاورهعدم استفاده از هر نوع مداخله روان

ابزار گردآوری اطلاعات -5

(BAI-I) پرسشنامه اضطراب بک 1-5

سؤالی است که سوالات آن 21سنجی شده پرسشنامه خودساخته 1388سال در 2این پرسشنامه که توسط بک، آپستین، براون و استیر

سنجد. هر ماده دارای چهار گزینه است که بر طبق مقیاس شامل ارزیابی شدت علائم شناختی و جسمانی است و شدت روحی و اضطراب را می

( پایایی 1388برای هر سوال( در نظر گرفته شده است. نمره بالاتر، اضطراب بیشتر را نشان می دهد. بک و همکاران ) 3، 2، 1 ،3لیکرت )نمرات

نیز برای پرسشنامه به 32/3نشان دادند. ضریب آلفای 11/3ای یک هفته، بیمار سرپایی به فاصله 83آزمایی بر روی این پرسشنامه را به روش باز

ای که در دانشگاه علوم پزشکی تهران و بیمارستان روزبه به انجام رسید پایایی و روایی این آزمون در جمعیت سالم و بالینی در مطالعهدست آمد.

کاویانی و سادات )به دست آمد 32/3و ثبات درونی آن 83/3، پایایی آزمون 12/3شده است. در این پژوهش روایی آزمون ایرانی نشان داده

بدست آمد. 86/3(. پایایی این ابزار در این پژوهش 1381موسوی،

(MBSR) مواد آموزشی 2-5

خلاصه جلسات آموزش برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی:

برقراری ارتباط و مفهوم سازی، لزوم استفاده از آموزش ذهن آگاهی، ارائه توضیحاتی پیرامون سیستم های -جلسه اول: هدایت خودکار

خودکارهدایت

مرور تکالیف هفته گذشته، تمرین وارسی بدن، دادن پسخوراند و بحث در مورد تمرین وارسی بدن، تمرین -جلسه دوم: پرداختن به موانع

مراقبه ذهن آگاهی تنفس

تمرین مرور تکالیف هفته گذشته، تمرین مراقبه نشسته، تمرین تنفس سه دقیقه ای، -جلسه سوم: تنفس ذهن آگاهانه و حرکات بدن

حرکات ذهن آگاهانه و یوگا

دقیقه ای دیدن یا شنیدن، تمرین مجدد ذهن آگاهی تنفس و 1مرور تکالیف هفته گذشته، تمرین -جلسه چهارم: ماندن در زمان حال

وارسی بدن.

یحاتی پیرامون اضطراب، مرور تکالیف هفته گذشته، تمرین تنفس سه دقیقه ای، مراقبه نشسته، توض -جلسه پنجم: پذیرفتن/ اجازه ماندن

افسردگی و رابطه آن با مهارت های ارتباطی، بررسی آگاهی از وقایع خوشایند و ناخوشایند بر احساس، افکار و حس های بدنی.

به مرور تکالیف هفته گذشته، یوگای هشیارانه، بحث پیرامون متفاوت دیدن افکار یا افکار جانشین، مراق -جلسه ششم: افکار حقیقی نیستند

نشسته

مرور تکالیف هفته گذشته، تهیه فهرستی از فعالیت های لذت بخش، -توانم به بهترین نحو از خودم مراقبت کنم؟جلسه هفتم: چگونه می

تنفس ذهن آگاهانه

مرور تکالیف هفته گذشته، تمرین وارسی بدن، جمع بندی جلسات، اجرای پس آزمون. -جلسه هشتم: پذیرش و تغییر

ه و تحليل داده هاروش تجزی -6

و روش تحلیل کواریانس تک متغیره صورت گرفت. SPSSدر این پژوهش تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار

یافته ها -7

آزمونهای مرکزی و پراکندگی متغيرها در پسشاخص :1جدول

1 Beck Anxiety Inventory

2 Beck, Epstein, Brown, & Steer

تعداد انحراف استاندارد ميانگين گروه متغيرها

اضطراب

11 33/1 12/11 آزمایش

11 13/4 64/24 کنترل

توجهی آزمون: میزان اضطراب گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل، کاهش قابلدهد که در مرحله پسنشان می 4-1مندرجات جدول

داشته است.

تک متغیره استفاده شد.، از روش تحلیل کوواریانس شده و آزمودن فرضیهآوریهای جمعدر راستای تحلیل داده

روزی مؤثر است.(: درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش اضطراب دانش آموزان دختر مدارس شبانه2فرضیه )

شده است.ارائه 4-2های مربوط به این فرضیه از روش تحلیل کوواریانس تک متغیره استفاده شد. نتایج این آزمون در جدول برای تحلیل داده

: تحليل کوواریانس تک متغيره اثرات2جدول شماره

آزمونهای اضطراب با کنترل پيشروش درمانی بر نشانه

نمو

آزر

اث

تهس

وابر

غيمت

تورا

جذع م

موج

م

تورا

جذن م

گييان

م

df

F یدار

نامع

ح سط

اتاب

ریض

نمو

آزن

وا ت

یمان

درش

رو

برا

ضط ا

74/37

2

74/37

2

1

66/98

6661

/6

78/6

1

طا/43 خ

166

24 19/4

- - - -

یريجه گينت -9

ی روزدرمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب دانش آموزان دختر مدارس شبانه یتعیین اثربخش هدف وهش حاضر باژپ

ی روزشبانهة کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی کاهش اضطراب دانش آموزان دختر مدارس برنامها نشان داد که آموزش صورت گرفت. یافته

یرگذار بود.تأث

در کاهش شدت اضطراب دانش آموزان دختر مؤثر است. MBSRاز سویی، یافته این پژوهش نشان داد که

(، علیلو و نصیری 1332(، غضنفری )1332و موحدی ) (، فرهادی، موحدی1332های افشاری نیا، کاکابرایی و امیری )این نتیجه با یافته

( 1384( و کاویانی، جواهری و بحیرایی )1388(، بیرامی و عبدی )1332(، آقا یوسفی و همکاران )1332(، عبدالقادری و همکاران )1331)

هماهنگ است.

(، بولمیجر، پیهجر، تاول و 2311) 2(، ولستات، سیورتسین و نیلسن2312) 1ی تانای، لوتان و برنستاینهاپژوهشعلاوه بر این، با نتایج

سرپا، تایلور و (، 2314) 1، لاکتور و پیترسون(2311و ویلیامز ) 4أوسم ،مک مأنوس (، سوروی،1332زین و همکاران ) -(، کابات2313) 3کیجپرز

ی ذهن آگاهی بر کاهش اضطراب افراد مؤثر است.هاماندر انددادهکه همگی نشان هستهماهنگ است. نیز همسو ( 2314) 2تیلیچ

1 Tanay, Lotan & Bernstein

2 Vollested, Sivertsen & Nielsen

3 Bohlmeijer, Perhger, Taul & Cuijpers

4 Surawy; Mc Manus & Muse

سدکردن، برای هاشناختیا هامحرکهای این تحقیق باید بیان داشت که ذهن آگاهی شامل جدا شدن از ارزیابی، در تبیین نظری یافته

رها کردن افکاری است که در پی انحراف توجه افکار نشخوار گونه در وضعیت موجود فرد است. آموزش ذهن آگاهی، شامل تمرکز توجه بر تنفس و

رود. طبق نظر یمبه کار "اینجا و اکنون"ی سوبهتغییر کانون توجه منظوربههای روزانه، تمرکز بر تنفس ینتمرآیند. در یمبر روی تنفس، به وجود

تواند باعث کاهش یم هاآنن سعی در فرار یا اجتناب از ی مربوط به اضطراب، بدوهاحس(، زیر نظر گرفتن دائم و بدون قضاوت 1332زین ) -کابات

سازد که مشاهده افکار و یم خاطرنشان( نیز به 1333) 3شوند. لینهانیمی اضطراب برانگیخته هانشانهی هیجانی گردد که معمولاً توسط هاواکنش

همیشه نمایانگر صحیحی از واقعیت هاآنکه آوردی وجودم، این درک و فهم را به هاآنی توصیفی برای هابرچسب گرفتناحساسات و به کار

ی باعث عدم محوریت ذهنی فرد نسبت به الگوهای آگاه( در بحث از ذهن آگاهی ادعا نمودند که آموزش ذهن 1331نیستند. تیزدل و همکاران )

هاآنها در عملکرد یتموقعابی افراد از رخدادها و ( باور دارد که ارزی1316گردد. همچنین بک )یمفکری تکراری و همچنین کاهش نشخوار فکری

مثال، اگر دانشجویی اضطراب امتحان داشته باشد و عملکرد امتحان خود را منفی ارزیابی کند، این ارزیابی منفی باعث طوربهگذارد. یمتأثیر

( اعتقاد دارد، عصبی بودن و اضطراب 1316) 4که هولمز گونهانهمترتیب، ینابه (.1332شود )نقل از افشاری نیا و همکاران، یمافزایش اضطراب او

در تمرینات ذهن آگاهی افراد این (.1383، شکر کننقل از ابوالقاسمی، مهرابی زاده، نجاریان و کند )یمزمینه را برای عملکرد ضعیف افراد فراهم

یند منفی را درهم خود آة باطل افکار چرخدهد یمجا رخ ینهمینک و اهماتفاقاتی که تکتککنند که با تمرکز کامل نسبت به یمتوانایی را کسب

شکنند.یم

زین، -ها در کاهش اضطراب و استرس مؤثر است )کاباتینا تبعبهفنون ذهن آگاهی در افزایش آرام بخشی عضلانی و کاهش نگرانی و

متمرکز کردن مکرر توجه روی یک محرک خنثی مثل تنفس، چراکهی توجه باشد ترلخودکنرسد مکانسیم اصلی ذهن آگاهی، یم(. به نظر 2333

های ارزیابی جلوگیری یتموقعیدکننده و نگرانی در مورد عملکرد در تهدآورد و از اشتغال ذهنی با افکار یمیک محیط توجهی مناسب به وجود

(.2331، 1کند )سمپل، رید و میللریم

ینة اختلالات درزمی متداول شناختروانی هادرماندهد که تمرین ذهن آگاهی ممکن است جایگزین مناسبی برای یماطلاعات اولیه نشان

دهند )میلر، ینمیی که به درمان پاسخ هاآنی سنتی شرکت کنند و یا هادرمانخواهند در جلسات ینمیی که هاآنیژه برای وبهاضطرابی باشد.

(.1331زین، -و کابات 6فلتچر

توان انتظار داشت یمکند، یمکه برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی هم عملکرد جسمانی و هم عملکرد ذهنی را تقویت ییازآنجا

های خود داشته باشند و در کنار آمدن با ییتوانای نسبت به ترمثبتة کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی نگرش برنامدر کنندگانشرکتکه

ی خنثی و آگاهی هامحرکی با تشویق افراد به تمرین مکرر توجه روی آگاهآمیزی عمل کنند. آموزش ذهن یتموفق طوربهرانی اضطراب و نگ

های مختلف یتموقعدر مورد عملکرد خود در کنندهنگرانیدکننده و تهدهدفمند نسبت به جسم و ذهن، افراد اضطرابی را از اشتغال ذهنی با افکار

یگر، این روش با افزایش آگاهی فرد از تجربیات لحظه حال و برگرداندن توجه بر دعبارتبهکند. یمخارج خودکاررا از حالت اهآنرها و ذهن

(.1333زین، -شود )کاباتیمسیستم شناختی و پردازش کارآمدتر اطلاعات، باعث کاهش نگرانی، برانگیختگی فیزیولوژیک و اضطراب

گذارد و یمتوان بیان داشت که اضطراب سه مؤلفه دارد: رفتاری، جسمانی و شناختی. در بعد رفتاری، اضطراب روی رفتار تأثیر یماز طرفی

زدن، نفسنفس صورتبهشود. در بعد جسمانی، اضطراب خود را یمقراری و... یبخوابی، پرتحرکی، یبزند. مثلًا باعث یمبه عملکرد افراد آسیب

شود. برای مقابله با علائم یمی افکار پریشان کننده و تکراری اندازراهدهد. در بعد شناختی نیز منجر به یمسرگیجه، تاری دید و ... نشان تپش قلب،

را گرفت. هاآن یادامهی مناسب و آنی جلوی بروز و هاروشفوق، باید با استفاده از گانهسه

هایی از قبیل اسکن بدن، یکتکنرا کاهش دهد. هاآنیر بگذارد و تأثه اضطراب مؤلفتواند روی هر سه یم MBSRهایی از درمان یکتکن

های اسکن بدن، تنفس یکتکنکند. یمبه کاهش اضطراب کمک هاآنشوند و ممارست در انجام یمتنفس ذهن آگاهانه و یوگا موجب آرمیدگی

های ثبت وقایع خوشایند و ناخوشایند، تنفس یکتکنانجامد. یمرفتاری و جسمانی اضطراب ذهن آگاهانه و آگاهی به بدن به کاهش علائم

1 Lacour & Petersen

2 Serpa, Taylor & Tillisch

3 Linehan

4 Hulmes

5 Semple, Reid & Miller

6 Fletcher

تواند اضطراب را به نحو یمها، درمان ذهن آگاهی یسممکاندهند. با این یمای و آگاهی به افکار، همگی علائم شناختی اضطراب را کاهش یقهدقسه

مؤثری کاهش دهد.

ی هامهارتهای این پژوهش نشان داد که کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش اضطراب، افسردگی و بهبود یافته درمجموع

با توجه به یافته های پژوهش حاضر، توصیه می شود که برای کاهش اضطراب دانش آموزان از روش های آموزشی کاهش ارتباطی اثربخش است.

ده شود. از جمله محدودیت های پژوهش حاضر مربوط به جامعه آماری آن است که فقط متشکل از دانش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی استفا

بنابراین، پیشنهاد می آموزان دختر است بنابراین در تعمیم یافته های آن به سایر مناطق و مقاطع تحصیلی یا دانش آموزان پسر باید احتیاط کرد.

ذهن آگاهی در کاهش اضطراب، نوع روی هر دو جنس انجام پذیرد. از سویی، با توجه به اثربخشی آموزش شود که در آینده، پژوهش هایی از این

مدارس ربط و مشاورانذیها و نیز افزایش سطح سلامت روانی جامعه دانش آموزان، مسئولین ها و آموزش این روشبرای ترویج و انعکاس روش

.ها را در سطح مدارس اجرا کنندطور کاربردی آنای جامع و پیشگیرانه بهتوانند در قالب برنامهمی

مراجع -16

ها، کيفيت خواب و تنظيم هيجانی بيماران اثربخشی روش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در بهبود نشانه. (1332احدیان فرد، سینا ) [1]

پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تبریز. .PTSDمبتلا به

(. اثربخشی روش درمانی آموزش ایمن سازی و حساسیت زدایی منظم بر 1383ابوالقاسمی، عباس؛ مهرابی زاده، علی؛ نجاریان، بهمن و شکرکن، حسن. ) [2]

.1-13، 23، شماره اه تربيت مدرسمجله روانشناسی دانشگاضطراب امتحان در دانش آموزان.

(. بررسی و مقایسه اثربخشی روش آموزش ذهن آگاهی و روش بازسازی شناختی در کاهش 1332افشاری نیا، کریم؛ کاکابرایی، کیوان و امیری، حسن ) [3]

.61-14، 1، سال اول، شماره دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگيریاضطراب امتحان دانشجویان.

(. ذهن آگاهی و اعتیاد: اثربخشی ذهن اگاهی برکاهش استرس، اضطراب و افسردگی 1332ی، علیرضا؛ اورکی، محمد؛ زارع، مریم و ایمانی، سعید )آقا یوسف [4]

.11-26، صص 21، دوره ی هفتم، شمارة . اندیشه و رفتاردر سومصرف کنندگان مواد

. پایان نامه کارشناسی های ناکارآمدميزان اضطراب، افسردگی و بهبود نگرش بررسی تأثير بهزیستی درمانی در کاهش (.1331آقابزرگ، مریم ) [5]

ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا )س(.

شماره ، سال دوم، علوم تربيتی(. بررسی تأثیر فنون مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش اضطراب امتحان دانش آموزان. 1388بیرامی، منصور و عبدی، رضا ) [6]

.31-14، صص 6

مرکز تحقیقات (. ارتباط اضطراب و عزت نفس در دختران نوجوان. 1332خیرخواه، معصومه؛ مکاری، هدی؛ نیسانی سامانی، لیلا و حسینی، آغا فاطمه ) [7]

.13-23، صص 83، شماره 26، دوره نشریه پرستاری ایران، های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی ایرانمراقبت

. پایان نامه مقایسه اختلالات شایع روانی در دانش آموزان شبانه روزی و روزانه دبيرستان نمونه دولتی شهر کرمان(.1316یرضا )دهستانی، عل [8]

دکترای عمومی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمان.

ورزی بر میزان استرس، اضطراب و افسردگی (. ارزیابی اثربخشی برنامه جرأت 1331ربیعی، لیلا؛ اسلامی، احمدعلی؛ مسعودی، رضا و سلحشوری، آرش ) [9]

.844-816، سال هشتم، شماره پنجم، صص مجله تحقيقات نظام سلامت. دانش آموزان دبیرستانی

آموزش درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش افسردگی، اضطراب و استرس و افزایش کيفيت زندگی زنان (. 1333روحی، بهاره ) [11]

کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد. . پایان نامهخانه دار

(. بررسی مقایسه ای سلامت روان نوجوانان پسر و دختر در پایه دوم مدارس شبانه روزی مقطع 1331زمانی، فرشته؛ ثمری، پروین و زارعی، اقبال ) [11]

.11-13، صص 1، شماره 4، سال مجله علوم بهداشتی جندی شاپور. متوسطه استان مرکزی

پایان نامه کارشناسی . رفتاری بر کاهش رفتارهای وسواسی و اضطرابی نوجوانان -اثربخشی درمان شناختی(. 1332مرجان )سادات محجوب، [12]

ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.

رفتاری بر -نی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی(. اثربخشی شناخت درما1332عبدالقادری، ماریه؛ کافی، موسی؛ صابری، عالیا و آریا پوران، سعید ) [13]

(، صص 6)21. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهيد صدوقی یزدکاهش درد، افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به کمردرد مزمن.

831-131.

. پایان نامه رمان افراد مبتلا به اضطراب فراگيراثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در د (.1331علیلو، محمود و نصیری، فرزاد ) [14]

کارشناسی ارشد، رشته روانشناسی بالینی، دانشگاه تبریز.

. پایان نامه اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در درمان افراد مبتلا به اضطراب فراگير (.1331علیلو، محمود و نصیری، فرزاد ) [15]

بالینی، دانشگاه تبریز.کارشناسی ارشد، رشته روانشناسی

اثربخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی را بر باورها و کاهش درد، افسردگی و اضطراب بيماران مبتلا به (.1332نسیم )غضنفری، [16]

پایان نامه کارشناسی ارشد بالینی، دانشگاه تبریز.کمردرد مزمن.

اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر حضور ذهن در کاهش اضطراب بیماران کرونر قلبی: با (.1332فرهادی، علی؛ موحدی، معصومه و موحدی، یزدان ) [17]

.23-23، صص 4، شماره 11، دوره پزوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان -. فصلنامه علمیپیگیری دوماهه

مجله . ات سنی و جنسی جمعیت ایرانیهای روان سنجی پرسشنامه اضطراب بک در طبق(. ویژگی1381کاویانی، حسین و اشرف سادات، موسوی ) [18]

.136-143،(2) 66. دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران

(. اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش افکار خودآیند منفی، نگرش 1384کاویانی، حسین؛ جواهری، فروزان و بحیرایی، هادی ) [19]

.43-31، 1 ،های علوم شناختی، فصلنامه تازهزهرو 63ناکارآمد، افسردگی و اضطراب. پیگیری

(، انتشارات بعثت.1333ترجمه انیسی خوش لهجه صدق ). شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی(. 2333کرین، ربکا ) [21]

.تشاارت ارجمند(، تهران، ان1381. ترجمه زهرا ارجمندی )مشاوره با کودکان با روش بازی درمانی(. 2334گلدارد، کاترین و گلدارد، دیوید ) [21]

[22] Attar-Schwartz, S., & Khoury-Kassabri, M. (2008). Indirect versus verbal forms of victimization at school: The

contribution of student, family, and school variables. Social Work Research, 32(3), 159-170.

[23] Baer, R. A. (2003). Mindfulness training as a clinical intervention: A conceptual and empirical review. Clinical

psychology: Science and practice, 10(2), 125-143. [24] Beck, A. T., Epstein, N., Brown, G., & Steer, R. A. (1988). An inventory for measuring clinical anxiety:

psychometric properties. Journal of consulting and clinical psychology, 56(6), 893.

[25] Bohlmeijer, E., Perhger, R., Taul, E., Cuijpers, P. (2010). The effects of mindfulness-based stress reduction

therapy on mental health of adults with a chronic medical disease: A meta- analysis. Journal of psychosomatic

research, 68, 539-544.

[26] Essau, CA, Muris, P, Ederer EM. (2002). Reliability and validity of the Spence children's anxiety scale and the

screen for child anxiety related emotional disorders in German children. J Behave There Ex Psych, 33: 1-18.

[27] Hosseini.SH., Moosavi. SE, & Reza Zadeh. H. (2003) . Assessment of mental health student of junior high

schools in the city of sari, Iran. Journal of Fundamentals of Mental Health,. 5 (20-19): 92-9.

[28] Kabat- Zinn, J. (1990). Full catastrophe living: using the wisdom of your body and mind to face stress, pain

and illness. New York: Delacort. [29] Kabat- Zinn, J. (2003). Mindfulness- based interventions in context: past, present and future. Clinical

psychology: Science and practice. 10, 144-156. [30] Kabat-Zinn, J. ( 1982). An out-patient program in Behavioral Medicini of mindfulness meditation: Theoretical

considerations and preliminary result Gen Hosp Psychiatry ., 4: 33-47.

[31] Kabat-Zinn, J. (1996). Mindfulness meditation: What it is, what it isn’t, and its role in health care and medicine.

Comparative and psychological study on meditation, 161-170.

[32] Kabat-Zinn, J. , Massion A.O., Kristeller, J. ,Peterson, L. C, Fletcher, KE, Phertl. (1992). Effectiveness of a

meditation- based stress reduction program in the treatment of anxiety disorders. AMJ Psychiatry,.149(7): 430-

936.

[33] Lacour, P., & Petersen, M. (2014). Effects of mindfulness meditation on chronic pain: a randomized controlled

trial. pain medicine. Cognitive and behavioral practice, 12, 563-679.

[34] Linehan, M.M. (1993). Cognitive behavioral treatment of borderline personality disorder. New York:

Guilford Press.

[35] Miller, J. J. Fletcher, K. & Kabat- Zinn, J. (1995). Three- year follow- up and clinical implications of a

mindfulness meditation- based stress reduction intervention in the treatment of anxiety disorder. General hospital

psychiatry, 17, 192-200

[36] Mousavi, R., Mousavi, S., Akbari Zardkhanesh, S.(2008). Instruments for assessment and diagnosis of anxiety

disorders in children and adolescents. HBI Journal, 6(2), 45-147. Persian.

[37] Ryan, R. M., & Brown, K. W. (2003). Why we don't need self-esteem: On fundamental needs, contingent love,

and mindfulness. Psychological Inquiry, 71-76.

[38] Sears, S., & Kraus, S. (2009). I think therefore I am: Cognitive distortions and coping style as mediators for the

effects of mindfulness meditation on anxiety, positive and negative effect, and hope. Journal of clinical

psychology, 65(6), 561-573.

[39] Segal, Z.V., Williams, J.M.G.& Teasdale,J. (2002). Mindfulness- based cognitive therapy for depression: A

new approach to preventing relapse. New York, NY: Guil ford Press.

[40] Semple, R. J., Reid, E. F. G., & Miller, L. (2005). Treating anxiety with mindfulness: an open trial of mindfulness

training in anxious children. Journal of cognitive psychotherapy: an international quarterly, 19, 379-392.

[41] Serpa, J. G., Taylor, S. L., & Tillisch, K. (2014). Mindfulness-based stress reduction (MBSR) reduces anxiety,

depression, and suicidal ideation in veterans. Medical care, 52, S19-S24.

[42] Surawy, Ch., McManus , Muse, K., &, .Williams, J. (2015). Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) for

Health Anxiety (Hypochondria sis): Rationale, Implementation and Case Illustration. Mindfulness journal, 6,

382–392.

[43] Tanay, G; Lotan, G; & Bernstein, A. (2012). Salutary proximal processes and distal mood and anxiety

vulnerability outcomes of mindfulness training: a pilot preventive intervention, behavior research and therapy,

43(3), 492-505.

[44] Teasdel, J. D. Segal, Z. V. & Williams, J. M. G. (1995). How does cognitive therapy prevent depressive relapse

and why should intentional control (mindfulness) training help? Behavior research and therapy, 33, 25-39. [45] Vollestad, J; Sivertsen, B; & Nielsen, G.H. (2011). Mindfulness-based stress redaction for patients with anxiety

disorders: evaluation in a randomized controlled trial. Behavior research and therapy, 49(4), 281-288.

The effectiveness of mindfulness- based stress reduction

program in the reduction on anxiety of female students in

boarding schools

Fatemeh Tofani, Dr. Shahram Vahedi, Dr. Touraj Hashemi

MA student in educational psychology, Faculty of University of Tabriz, E-mail barfinf22@yahoo.com

Professor of Psychology., Faculty of Education and Psychology, University of Tabriz, E-mail:

vahedi117@yahoo.com

Professor of Psychology.,Faculty of Education and Psychology, University of Tabriz, E-mail:

tourajhashemi@yahoo.com

Abstract. The aim of this study was to determine the (effectiveness of mindfulness-based stress reduction program) in the reduction

anxiety among female students in boarding schools. The study was a semi- experimented design, pre test- pos test and control group.

Thus, using a screening method, 30 subjects. were selected and were assigned in two experimental and control groups (15 subjects in

each group). The experimental group received 8 sessions of mindfulness- based stress reduction training. However, the control group

didn't receive any intervention. Data were collected through Beck anxiety questionnaires. Data were analyzed by analysis of

covariance. Results showed that there was a significant difference between two groups in terms of anxiety.Therefore, mindfulness-

based stress reduction programs resulted in the significant reduction of anxiety and improvement among students. Hence, it could be

concluded that mindfulness- based stress reduction programs could decrease adolescents anxiety .

Keywords: : Mindfulness; mindfulness- based stress reduction; anxiety