ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΕΦΗΒΟΥΣ

ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗ ΜΑΡΙΑ

ΑΘΗΝΑ 2013

2

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΕΦΗΒΟΥΣ

ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ

3

ΣΑ27 ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:

ΑΞΙΕΣ, ΡΟΛΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ, ΔΡΑΣΕΙΣ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΥ

ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗ ΜΑΡΙΑ

ΤΜΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΜ: 1561200800064

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΡΛΕΝ ΜΟΥΛΙΟΥ

4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος……………………………………………………………………………5

Υλικός Πολιτισμός και Αντικείμενα…………………….……………………….…6

Οι Έφηβοι Αναγνώστες……………………………………………………………..8

Η Θεωρία των Πολλαπλών Ευφυϊών…………………………………………...…..10

Σχεδιασμός Κειμένου του Εκπαιδευτικού Υλικού...................................................11

Σχεδιασμός των Δραστηριοτήτων…………………………………………………..13

Το Κείμενο του Εκπαιδευτικού Υλικού…………………………….……..………..14

Επίλογος-Συμπεράσματα……………………………………………………………27

Βιβλιογραφία………………………………………………………………………..28

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η Ελλάδα είναι αδιαμφισβήτητα η χώρα με το μεγαλύτερο αρχαιολογικό

πλούτο. Στο έδαφος της αναπτύχθηκαν μερικοί από τους μεγαλύτερους πολιτισμούς

και οι υπεύθυνοι για την αναζήτηση, τη μελέτη και την ανάδειξη των υλικών

καταλοίπων των πολιτισμών αυτών δεν είναι άλλοι από τους αρχαιολόγους. Κι ενώ λοιπόν οι συνθήκες για την άνθηση του επαγγέλματος της

αρχαιολογίας στην Ελλάδα είναι τόσο ανθηρές, παρατηρείται το εξής φαινόμενο: οι

αρχαιολογικές σπουδές στην Ελλάδα δεν βρίσκονται εντός των ενδιαφερόντων των

υποψηφίων φοιτητών. Οι βάσεις των αρχαιολογικών σχολών διατηρούνται σε μέτρια

ή και χαμηλά επίπεδα και για πολλούς από τους εισακτέους φοιτητές που πέρασαν σ’

αυτές, δεν ήταν καν στις πρώτες τους επιλογές στο μηχανογραφικό. Αλλά ακόμα και

από τους φοιτητές εκείνους που επιθυμούσαν την εισαγωγή τους στις εν λόγω σχολές,

οι περισσότεροι στρέφονται προς την κατεύθυνση της ιστορίας. Οι παράγοντες που συντελούν σ’ αυτήν την κατάσταση είναι πολλοί: η

αβέβαιη επαγγελματική αποκατάσταση, το απαιτητικό διάβασμα, η κούραση των

ανασκαφών και η έλλειψη πληροφόρησης των υποψηφίων για το τί ουσιαστικά είναι

η επιστήμη της αρχαιολογίας και τί μπορεί να προσφέρει στον άνθρωπο και στην

κοινωνία. Η παρούσα εργασία έχει ως στόχο τη δημιουργία κειμένου εκπαιδευτικού,

μουσειολογικού υλικού για τους μαθητές του Λυκείου, με σκοπό την προσέλκυσή

τους στην επιστήμη της αρχαιολογίας. Πέρα από το κείμενο αυτό καθεαυτό θα

προταθούν και κάποιες δραστηριότητες βασισμένες στη Θεωρία των Πολλαπλών

Ευφυϊών, έτσι ώστε να καλυφθούν όσο το δυνατόν πληρέστερα όλες οι μαθησιακές

ανάγκες. Το έναυσμα για τη δημιουργία του εκπαιδευτικού υλικού θα αποτελέσει ένα

αρχαιολογικό αντικείμενο και συγκεκριμένα το κύπελλο του Φειδία, από το μουσείο

της Ολυμπίας. Το εν λόγω αντικείμενο επελέγη διότι φέρει την υπογραφή ενός από

τους μεγαλύτερους γλύπτες της αρχαιότητας, τα έργα του οποίου γνωρίζουν οι

μαθητές. Επίσης, εξαιτίας του τόπου εύρεσής του, καθίσταται δυνατή η παρουσίαση

του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου, που τόσο μεγάλο ρόλο έχει διαδραματίσει στην

παγκόσμια αθλητική -και όχι μόνο- ιστορία και παράδοση. Τέλος, είναι από μόνο του

ένα συγκινητικό, ενυπόγραφο εύρημα, που παραπέμπει απευθείας σε μια πολύ

συγκεκριμένη προσωπικότητα και φυσικά σε μια από τις πιο σημαντικές περιόδους

της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού.

6

ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

Με τον όρο υλικός πολιτισμός εννοείται το σύνολο των αντικειμένων που

προέρχονται από έναν συγκεκριμένο ανθρώπινο πολιτισμό. Με τη μελέτη των

αντικειμένων, προσπαθούμε μέσω της ύλης τους, να έρθουμε σε επαφή με την

κοινωνία που τα δημιούργησε, τη στιγμή της δημιουργίας τους (Μπούνια-Νικονάνου,

2008). Η μελέτη αυτή είναι ένα πολυεπίπεδο φαινόμενο, καθώς οι μαρτυρίες του

παρελθόντος και γενικά τα αντικείμενα, επανερμηνεύονται ανάλογα με το σκοπό που

θέλουν να εξυπηρετήσουν, είτε ως αρχαιολογική γνώση, είτε ως παράγοντας στη

συγκρότηση πολιτισμού, είτε τέλος ως μέσο δημιουργίας εθνικής ταυτότητας

(Χουρμουζιάδη, 2010).Υλικός πολιτισμός όμως είναι και τα νοήματα που βρίσκονται

πίσω από κάθε αντικείμενο. Τα νοήματα αυτά επανεξετάζονται και αποκτούν

διαφορετικό περιεχόμενο, με αποτέλεσμα τον καθορισμό της ιστορίας και των

χαρακτηριστικών τους (Κωτσάκης, 2001).

Το όποιο νόημα όμως, που φέρει το εκάστοτε αντικείμενο, εξαρτάται από τη

σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ αυτού και του παρατηρητή. Κι όπως είναι φυσικό,

κάθε παρατηρητής ζει μέσα στο δικό του περιβάλλον, μέσω του οποίου αναπτύσσει

απόψεις και αποκτά το δικό του χαρακτήρα. Επομένως, ένας παρατηρητής είναι

πάντα υποκειμενικός απέναντι στα αντικείμενα, κάτι το οποίο συνεπάγεται ότι δεν

υπάρχει μια και μόνη συγκεκριμένη γνώση, η οποία ενυπάρχει στο αντικείμενο και

μεταβιβάζεται αυτούσια στον αποδέκτη (Μπούνια-Νικονάνου, 2008).

Τα αντικείμενα του υλικού πολιτισμού, γίνονται σήμερα προσβάσιμα στο

ευρύ κοινό μέσω των μουσειακών συλλογών, με άλλα λόγια ως μουσειακά

αντικείμενα. Σε μια μουσειακή έκθεση όμως δεν μπορούν να τοποθετηθούν όλα

ανεξαιρέτως τα αντικείμενα, επομένως πρέπει να υπάρξει μια διαδικασία επιλογής

εκείνων που θα βρεθούν πίσω από το τζάμι της προθήκης.

Τα κριτήρια επιλογής είναι συνήθως η αυθεντικότητα, η μοναδικότητα, ή το

πόσο αντιπροσωπευτικό είναι το εν λόγω αντικείμενο και τέλος η ωραιότητα.

(Χουρμουζιάδη, 2010)

Η αυθεντικότητα του αρχαιολογικού και κατ’ επέκταση του μουσειακού

αντικειμένου θεωρείται αυτονόητη και είναι μάλιστα και προαπαιτούμενο. Είναι μια

ιδιότητα που ενδυναμώνει το ρόλο του ως σύμβολο και στοιχείο μνήμης (Μπούνια-

Νικονάνου, 2008). Σε ποιό όμως στάδιο ένα αντικείμενο θεωρείται αυθεντικό; Είναι

αυθεντικό μόνο στην αρχική μορφή που του έδωσε ο δημιουργός του; Είναι

αυθεντικό κατά την εύρεσή του και παραμένει αυθεντικό ακόμα και μετά τη

συμπλήρωσή του από το συντηρητή; (Χουρμουζιάδη, 2010)

Κατόπιν το χαρακτηριστικό της μοναδικότητας και του πόσο

αντιπροσωπευτικό μπορεί να είναι ένα αντικείμενο. Κάθε αντικείμενο είναι μοναδικό

έως ότου ανακαλυφθεί κάποιο άλλο όμοιο με το προηγούμενο και είναι εξίσου

αντιπροσωπευτικό ενός συνόλου ομοούσιων αντικειμένων μέχρι την εύρεση ενός

άλλου καταλληλότερου και αντιπροσωπευτικότερου αντικειμένου (Χουρμουζιάδη,

2010).

Το κριτήριο της ωραιότητας είναι ίσως το πιο υποκειμενικό απ’ όλα τα

προηγούμενα. Κι αυτό συμβαίνει γιατί το τί είναι ωραίο και τί όχι, εξαρτάται από την

άποψη του παρατηρητή του και κατ’ επέκταση και από τις προτιμήσεις της κοινωνίας

στην οποία ζει (Μπούνια-Νικονάνου, 2008). Για παράδειγμα, το λευκό των

αγαλμάτων και των κτισμάτων της αρχαίας Ελλάδας, μπορεί να θωρείται ωραίο από

τις σημερινές κοινωνίες, για τους δημιουργούς όμως των αντικειμένων και τις

κοινωνίες της τότε εποχής, το ωραίο ήταν συνώνυμο της πολυχρωμίας

(Χουρμουζιάδη, 2010).

7

Ένα όμως χαρακτηριστικό διαθέτουν όλα τα αντικείμενα, το οποίο όσο

αυτονόητο κι αν φαίνεται, διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαδικασία προσέγγισης

τους. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι η υλικότητα. Μέσω αυτής τα αντικείμενα,

μπορούν να γίνουν αντιληπτά με απτό τρόπο από όλους, χωρίς να χρειάζεται να

διαθέτει κανείς εξειδικευμένες γνώσεις. Η αίσθηση της αφής, δίνει τη δυνατότητα

στον άνθρωπο να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο, επιτρέποντάς να αντιληφθεί την

πραγματικότητα, αλλά και να γίνει και ο ίδιος δημιουργός στη διαδικασία ερμηνείας

του αντικειμένου και της ιστορίας του. Επομένως, τα αντικείμενα γίνονται ένα είδος

διαύλου επικοινωνίας, μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος και ταυτόχρονα, λόγω της

υλικής τους διάστασης, προσφέρουν δημιουργικά και συναισθηματικά ερεθίσματα,

που βοηθούν στην απομνημόνευση κατά τη μαθησιακή διδασκαλία (Μπούνια-

Νικονάνου, 2008).

Στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού σχεδιασμού που έχει στόχο, να καταστήσει

κατανοητό στους άλλους, πως ήταν η ζωή στο παρελθόν, είναι καλύτερο να

χρησιμοποιηθούν «μικρές μυθοπλασίες» και να γίνει προσπάθεια, το μουσειακό

έκθεμα που θα χρησιμοποιήθει για έναυσμα του σχεδιασμού αυτού, να ταυτιστεί όχι

απλά με ένα μουσειακό αντικείμενο, αλλά με μια αφήγηση (Χουρμουζιάδη, 2010).

Έτσι, μέσα από μια αφήγηση, προβάλλεται η επικοινωνιακή διάσταση του

αντικειμένου, όχι μόνο σε σχέση με άλλα αντικείμενα, άλλα και σε σχέση με τους

παρατηρητές και επισκέπτες του μουσείου. Τα αντικείμενα μπορούν να προκαλέσουν

ενδιαφέρον και περιέργεια, κι έτσι να γίνουν το έναυσμα για περαιτέρω έρευνα και

μάθηση. Να αποτελέσουν θέμα συζήτησης μεταξύ διαφορετικών τύπων κοινού και

επισκεπτών και να οδηγήσουν στην κατανόηση του εαυτού μας αλλά και των άλλων

ανθρώπων γύρω μας (Μπούνια-Νικονάνου, 2008).

8

ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

Το κοινό στο οποίο απευθύνεται το παρόν εκπαιδευτικό υλικό, είναι ιδιαίτερα

απαιτητικό και πολυσύνθετο. Οι έφηβοι των τριών τάξεων του Λυκείου, δηλαδή οι

έφηβοι από 16 έως 18 ετών, βρίσκονται σε ένα μεταβατικό στάδιο, από τα

σημαντικότερα ίσως της ζωής τους. Αφήνουν πίσω τους τον εφηβικό κόσμο και

μπαίνουν σιγά σιγά στον κόσμο των ενηλίκων. Επίσης έχουν ιδιαίτερα φορτωμένο

πρόγραμμα, εξαιτίας του διαβάσματος για το σχολείο, αλλά και για τα φροντιστήρια,

είτε αυτά είναι ξένων γλωσσών, είτε υπολογιστών, είτε προετοιμασίας για τις

Πανελλήνιες Εξετάσεις. Με τη σειρά τους, οι Πανελλήνιες επηρεάζουν καθοριστικά τη ζωή του

εφήβου, καθώς καλείται να διαλέξει, ποιό επάγγελμα επιθυμεί να ακολουθήσει στη

ζωή του και κατά συνέπεια σε ποιο πανεπιστήμιο ή σχολή θέλει να εισαχθεί. Έτσι

διαμορφώνεται γύρω από τον έφηβο-υποψήφιο φοιτητή, ένα κλίμα άγχους και

ανασφάλειας, όπου αναζητά να σπουδάσει ένα αντικείμενο που να τον ενδιαφέρει και

να τον εξιτάρει και παράλληλα να τον κινητοποιεί ώστε να μπορέσει να

συγκεντρώσει τις μονάδες που απαιτούνται για την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο

της επιλογής του. Οι έφηβοι είναι ένα ιδιαίτερο κοινό. Έχουν δική τους γλώσσα επικοινωνίας

και ζουν μέσα σ’ ένα κοινωνικό πλαίσιο που απαρτίζεται από πολλούς παράγοντες.

Αποκτούν τη δική τους γνώμη για τα πράγματα, την οποία και θέλουν να εκφράσουν.

Σε αυτό το στάδιο αρχίζει το ενδιαφέρον των νέων για την πολιτική, οι πρώτες

επαγγελματικές ανησυχίες, η επιθυμία ανεξαρτησίας από τους γονείς, η επιδίωξη της

οικονομικής αυτονομίας, πέρα από το χαρτζιλίκι που προέρχεται από την οικογένεια

και φυσικά η επιθυμία για τη δημιουργία φιλικού κύκλου, αλλά και αισθηματικής-

συντροφικής σχέσης. Επίσης είναι ευεπηρέαστοι σε σχέση με ότι καινούριο μπορεί να

βρεθεί στο δρόμο τους (Morris Hargreaves McIntyre, 2002). Ένα ακόμα χαρακτηριστικό της σημερινής κοινωνίας των εφήβων είναι η

μεγάλη σχέση και εξοικείωσή τους με τον κόσμο της πληροφορίας και κυρίως του

διαδικτύου. Περνούν πολλές ώρες της ημέρας τους μπροστά στην οθόνη του

υπολογιστή προκειμένου να αναζητήσουν συγκεκριμένες μαθησιακές γνώσεις, να

ενημερωθούν για όσα άλλα ζητήματα τους αφορούν, να επικοινωνήσουν με τους

φίλους τους μέσω κάποιου site κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και να διασκεδάσουν. Η σχέση αυτή εφήβων και διαδικτύου είναι λίγο διττή. Από τη μια η γνώση

του internet και του χειρισμού των υπολογιστών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε επίπεδο

επαγγελματικής αποκατάστασης. Από την άλλη όμως, αποξενώνει τον έφηβο από

άλλα παραδοσιακά μαθησιακά μέσα, όπως τα βιβλία –εξωσχολικά και μη- ή από τη

διδασκαλία άνευ τεχνολογικών μέσων (όπως slideshows), την οποία τείνει να θεωρεί

από παρωχημένη έως βαρετή. Ένα άλλο θέμα είναι ο τρόπος αντιμετώπισης των εφήβων από τους ενήλικες.

Τους αντιμετωπίζουν συλλήβδην σαν μια ομάδα, αλλά οι ίδιοι οι έφηβοι βρίσκονται

σε διαδικασία αυτονόμησης και διαμόρφωσης της δικής τους προσωπικής

ταυτότητας. Θέλουν να έχουν λόγο στις κοινές αποφάσεις, τόσο σε οικογενειακό, όσο

και σε φιλικό επίπεδο και φυσικά επιθυμούν να τους αναγνωρίζουν ως ενήλικες,

επομένως να τους συμπεριφέρονται με ανάλογο τρόπο και να τους αποδίδουν -όσο το

δυνατόν- ανάλογες αρμοδιότητες και ευθύνες (Morris Hargreaves McIntyre, 2002). Όσον αφορά τα μουσεία, οι έφηβοι έχουν τη διάθεση να συμμετέχουν σε

εκδηλώσεις και σε όλα όσα μπορεί να τους προσφέρει ένα μουσείο. Ωστόσο, δεν

νιώθουν ευπρόσδεκτοι εξαιτίας της αντιμετώπισης τους από το προσωπικό του

μουσείου, αλλά και από τους ίδιους τους επισκέπτες καθώς τους αντιμετωπίζουν με

9

καχυποψία. Επίσης και ο τρόπος μετάδοσης των πληροφοριών είναι προβληματικός,

αφού δεν ανταποκρίνεται ούτε σε ποσότητα, αλλά ούτε και στο επικοινωνιακό

πλαισίο των εφήβων. Γενικώς, το περιβάλλον του μουσείου δεν δημιουργεί την

επιθυμία στους εφήβους να αλληλεπιδράσουν μαζί του και να νιώσουν οικείο το

χώρο. Παρά τις αντιξοότητες αυτές, εξακολουθούν να επιθυμούν και να προσπαθούν,

να έρθουν σε επαφή με το παρελθόν του τόπου τους, ιδιαίτερα στα πλαίσια

δημιουργίας της δικής του ταυτότητας. Θα πρέπει όμως και το μουσείο αντίστοιχα να

ανταποκριθεί στην πρόκληση και να γίνει πιο ανοιχτό στην κοινωνία των εφήβων

τόσο το ίδιο σαν θεσμός, όσο και τα αντικείμενα που φιλοξενεί στο χώρο του (Morris

Hargreaves McIntyre, 2002).

10

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΥΦΥΙΩΝ

Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε από τον Howard Gardner και σύμφωνα με αυτή

κάθε άνθρωπος μαθαίνει με διαφορετικό τρόπο από τους άλλους. Σύμφωνα πάντα με

τη θεωρία αυτή, υπάρχουν συγκεκριμένα είδη ευφυϊών και κάθε άνθρωπος έχει πιο

ανεπτυγμένες κάποιες από αυτές. Τα είδη των ευφυϊών, καθώς και τα χαρακτηριστικά

των ανθρώπων που τις κατέχουν, είναι τα εξής:

Οπτική ευφυΐα: Διαθέτουν καλή οπτική μνήμη και έχουν θετική

αλληλεπίδραση σε video, film, φωτογραφίες και χρήση χρωμάτων.

Μουσική ευφυΐα: Έχουν θετική αλληλεπίδραση σε ηχητικά εφέ, μαθαίνουν

εύκολα μέσα από αφηγήσεις και εκτιμούν την παρουσία ήχου στα μουσεία.

Κινητική ευφυΐα: Μαθαίνουν καλύτερα μέσα από δραστηριότητες και

προτιμούν να εμπλέκεται κίνηση σε ότι κι αν κάνουν.

Διαπροσωπική ευφυΐα: Έχουν κατανόηση για τους άλλους και δουλεύουν

καλύτερα ομαδικά. Μαθαίνουν πιο εύκολα μέσω διαλόγου και ομαδικών

δραστηριοτήτων στα μουσεία.

Εσωτερική ευφυΐα: Διαθέτουν μεγάλο βαθμό αυτογνωσίας. Προτιμούν να

δουλεύουν και να μαθαίνουν μόνοι και να μοιράζονται τις γνώσεις που

απέκτησαν μόνο μετά από έρευνα.

Λεκτική ευφυΐα: Δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στις λέξεις και τα νοήματά τους

και εκτιμούν τη διδασκαλία μέσω κειμένων.

Μαθηματική-Λογική ευφυΐα: Λύνουν εύκολα προβλήματα και σιωπηλά.

Παρατηρούν στον κόσμο γύρω τους μοτίβα και σχέσεις. Προτιμούν οι όποιες

πληροφορίες πρόκειται να λάβουν να είναι οργανωμένες σε λογική σειρά και

ανταποκρίνονται καλά σε παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας.

Φυσική ευφυΐα: Επιθυμούν να βρίσκονται στο ύπαιθρο και έχουν έντονα

ανεπτυγμένο το αίσθημα του δικαίου. Στα μουσεία προτιμούν τους ανοικτούς

χώρους που διαθέτουν καλό και φυσικό φωτισμό.

Επομένως, αφού κάθε άνθρωπος έχει ανεπτυγμένες διαφορετικές ευφυΐες

και σε ποικίλους βαθμούς, χρειάζεται και διαφορετικό πλαίσιο μάθησης και

δραστηριότητες που να ανταποκρίνονται στο δικό του τύπο ευφυΐας. Η

διαφορετικότητα αυτή θα έπρεπε να λαμβάνεται υπόψιν -στο βαθμό που είναι

εφικτό βέβαια- σε όλους τους εκπαιδευτικούς σχεδιασμούς και τα προγράμματα,

όχι μόνο των σχολείων και των πανεπιστημίων, αλλά και όλων των άλλων

εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όπως είναι τα αρχεία, οι βιβλιοθήκες και κυρίως τα

μουσεία.

11

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

Το εκπαιδευτικό υλικό «Το Κύπελλο του Φειδία», όπως έχει προαναφερθεί

στον πρόλογο, δημιουργήθηκε και απευθύνεται σε μαθητές Λυκείου. Θα γίνει μια

προσπάθεια να καλυφθούν με διαφορετικούς τρόπους, όσες το δυνατόν περισσότερες

μαθησιακές ανάγκες, με βάση τη Θεωρία των Πολλαπλών Ευφυϊών. Έπειτα από το

κείμενο του εκπαιδευτικού υλικού, θα ακολουθήσουν προτεινόμενες εκπαιδευτικές

δραστηριότητες, ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη εξοικείωση των μαθητών με τον

αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας, με την ιστορική διαδρομή των Ολυμπιακών

Αγώνων, αλλά και με τη φύση της επιστήμης της αρχαιολογίας.

Το πρώτο κομμάτι αποτελεί την εισαγωγή του κειμένου του εκπαιδευτικού

υλικού. Πρόκειται για μια μυθοπλασία, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα που

συμβαίνουν σε κάθε ανασκαφή. Ο λόγος που επελέγη η παρουσίαση του

αντικειμένου μέσα από μια μυθοπλασία, είναι ότι γίνεται κατανοητή και

αφομοιώνεται εύκολα από τους μαθητές, καθώς η εικόνα ενός εργάτη που σκάβει σε

μια ανασκαφή τους είναι λίγο πολύ γνωστή. Επίσης, με αυτήν την παρουσίαση-

αφήγηση, το όλο περιστατικό μιας σημαντικής ανακάλυψης γίνεται πιο ανθρώπινο

και αποκτά μια πιο ρεαλιστική και πραγματική μορφή στο μυαλό του κάθε

ανθρώπου. Τέλος, μέσω μιας μυθοπλασίας καθίσταται πιο εύκολο να μεταδοθεί ο

ενθουσιασμός της στιγμής κι έτσι να κεντρίσει το ενδιαφέρον και την περιέργεια των

αναγνωστών.

Στη συνέχεια, παρουσιάζεται ένα σύντομο βιογραφικό του γλύπτη, για τον

οποίον σίγουρα έχουν ακούσει οι μαθητές, κατά τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής.

Μέσα στο βιογραφικό, παρουσιάζονται όσο το δυνατόν εκτενέστερα τα δύο

χρυσελεφάντινα αριστουργήματά του, για τα οποία έγινε εξάλλου και τόσο γνωστός.

Με αφορμή τη ζωή του Φειδία, παρουσιάζεται ένας απ’ τους σημαντικότερους

αρχαιολογικούς τόπους της Ελλάδος, αυτός της Ολυμπίας. Η περιγραφή του

αρχαιολογικού χώρου είναι όσο το δυνατόν πιο ευσύνοπτη και αφορά την περίοδο

που διέμεινε και έδρασε σε αυτήν ο Φειδίας. Απώτερος στόχος της παρουσίασης του

χώρου είναι να έρθουν σε επαφή με την Ολυμπία οι μαθητές και να τους κεντρίσει το

ενδιαφέρον, ώστε να θελήσουν να την επισκεφτούν. Χάριν συντομίας

παρουσιάζονται μόνο τα κτήρια που οικοδομήθηκαν την κλασική και ύστερη κλασική

περίοδο και τα δύο σημαντικά αγάλματα που δεσπόζουν μέσα στο μουσείο.

Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο κυριότερος ίσως λόγος ανάπτυξης του

χώρου της Ολυμπίας, δηλαδή οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Ο αθλητικός αυτός θεσμός

είναι ευρέως γνωστός σε όλους τους μαθητές στη μορφή που έχει λάβει τη σημερινή

εποχή. Επομένως, οι διαφορές ανάμεσα στους πρώτους Ολυμπιακούς με αυτούς που

γίνονται σήμερα γίνονται αμέσως εμφανείς και κατανοητές και αποτελούν ένα καλό

θέμα συζήτησης και διαλόγου μεταξύ των μαθητών, τόσο στην αίθουσα διδασκαλίας,

όσο και στον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο, εάν αυτό καθίσταται δυνατό.

Το κεφάλαιο με τον τίτλο «ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ

ΜΙΛΟΥΝ» δημιουργήθηκε για να δείξει στους μαθητές, ότι ακόμα και λεπτομέρειες

που μπορεί να περάσουν απαρατήρητες, όπως μια μικρή αναφορά σε μια επιγραφή

σαν αυτή του βάθρου της Νίκης του Παιωνίου, έχουν μεγάλη σημασία και μας

προσφέρουν πλείστες γνώσεις και πληροφορίες. Στο παράδειγμα πάλι του Ερμή του

Πραξιτέλη, οι πληροφορίες αυτές βρίσκονται κρυμμένες στη σημειολογία της

απεικόνισής του σε συνδυασμό με ιστορικές γνώσεις. Η παρουσίαση των δύο αυτών

αγαλμάτων έχει στόχο να κερδίσει το ενδιαφέρον των μαθητών σε σχέση με την

παραγωγή και εξαγωγή γνώσης, μέσα από τις επιγραφές, τη σημειολογία και την

εικονογραφία των αγαλμάτων.

12

Κατόπιν ακολουθεί ένα κεφάλαιο αφιερωμένο κατεξοχήν στην αρχαιολογία.

Έχει γίνει προσπάθεια να δοθεί μια σύντομη και αντικειμενική όψη της επιστήμης

στους μαθητές και υποψήφιους φοιτητές, έτσι ώστε να κατανοήσουν και τη σημασία

της ως ιστορικής επιστήμης, αλλά και την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία που

σαφώς εμπεριέχει. Η μικρή έκταση του εν λόγω κεφαλαίου και η σύντομη παράθεση

πληροφοριών είναι σκόπιμη, ώστε να μην κουράσει τους αναγνώστες με

ακαδημαϊκούς και τεχνικούς όρους, που χωρίς την πρακτική τους εφαρμογή δεν θα

προσέθεταν κάτι, αλλά μάλλον θα κούραζαν.

Οι δραστηριότητες που ακολουθούν αποσκοπούν στη ενεργή συμμετοχή των

μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία. Θα μπορέσουν να δώσουν τις δικές τους

ερμηνείες και εκδοχές στα μουσειακά αντικείμενα, να δουν τον αρχαιολογικό χώρο

με τη δική τους οπτική και κατόπιν να μπορέσουν να μοιραστούν με όλους τις

σκέψεις, τις εμπειρίες, τις απόψεις και τις γνώσεις που απέκτησαν.

Τέλος, έχει γίνει προσπάθεια σε λεξιλογικό επίπεδο, το κείμενο να μην έχει

ούτε απλοϊκή χροιά, αλλά ούτε και επιστημονική. Ο λόγος είναι ότι στην πρώτη

περίπτωση το κείμενο θα ήταν κατώτερο των δυνατοτήτων των μαθητών, οπότε και

θα έχαναν το ενδιαφέρον τους και στη δεύτερη ότι το κείμενο θα ήταν δυσνόητο και

θα δυσκολεύονταν στην ανάγνωση και κατ’ επέκταση στην απομνημόνευση και

απόκτηση γνώσεων. Στο τέλος του εκπαιδευτικού υλικού υπάρχει γλωσσάρι με τις

βασικές λέξεις που χρίζουν επεξήγησης και ερμηνείας. Η σειρά με την οποία είναι

τοποθετημένες, είναι οργανωμένη με βάση τη διαδοχή που έχουν εντός του κειμένου

του εκπαιδευτικού υλικού.

13

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Οι προτεινόμενες δραστηριότητες που βρίσκονται στο τέλος του κειμένου του

εκπαιδευτικού υλικού, δημιουργήθηκαν με σκοπό να έρθουν οι έφηβοι πιο κοντά

στον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Ολυμπίας. Τα κείμενα έχουν μια

ηθελημένη προσωπική και συγκινησιακή χροιά, χωρίς να αποτελούνται από

συγκεκριμένα, αριθμημένα βήματα, ως να ήταν μια οποιαδήποτε σχολική άσκηση.

Μέσω αυτού του τρόπου απόδοσης των δραστηριοτήτων, αφενός στόχος είναι

να γίνουν πιο εύκολα απομνημονεύσιμες από τους μαθητές και αφετέρου να

μπορέσουν να νιώσουν, έστω και σε μικρό βαθμό, τη συγκίνηση και το συναίσθημα

που κρύβεται πίσω από όλα τα φαινομενικά άψυχα μουσειακά αντικείμενα και τα

κτήρια του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης ως κείμενα, εμπεριέχουν ένα φαντασιακό

στοιχείο στην αφήγησή τους , που θέλω να πιστεύω ότι τα καθιστά πιο προσβάσιμα

στην εφηβική ψυχολογία.

Όλες οι δραστηριότητες έχουν σχεδιαστεί με βάση τη Θεωρία των

Πολλαπλών Ευφυϊών. Με κριτήριο δηλαδή τα κύρια χαρακτηριστικά κάθε

κατηγορίας ευφυΐας, έχουν δομηθεί τέσσερις δραστηριότητες που μπορούν να

απευθυνθούν σε εφήβους από διαφορετικές κατηγορίες, που όμως μπορούν να

αλληλεπιδράσουν και μεταξύ τους καθώς και με το ίδιο το ζητούμενο της

δραστηριότητας. Φυσικά, δεν είναι υποχρεωτικό οι έφηβοι να κατανεμηθούν μόνο με

βάση το είδος της ευφυΐας τους. Εφόσον το επιθυμούν, μπορούν να ενταχθούν σε

δραστηριότητα της επιλογής τους.

Η πρώτη δραστηριότητα, με τίτλο «Η Δική σου Ολυμπία», έχει δημιουργηθεί

με γνώμονα τους μαθητές που έχουν περισσότερο ανεπτυγμένη την οπτική, κινητική

και φυσική ευφυΐα. Θα μπορέσουν να αλληλεπιδράσουν με το περιβάλλον, να

κινηθούν σ’ αυτό και να χρησιμοποιήσουν μέσα οπτικής καταγραφής, με τα οποία

εξάλλου είναι εξοικειωμένοι όλοι οι έφηβοι.

Η δεύτερη δραστηριότητα με τίτλο «Ένα αντικείμενο, Χίλιες Ιστορίες»,

απευθύνεται σε μαθητές που διαθέτουν την διαπροσωπική, εσωτερική, λεκτική και

λογική ευφυΐα. Επομένως θα καταστεί δυνατό να δουλέψουν πρώτα ατομικά και

ύστερα, όσοι το επιθυμούν, ομαδικά. Είναι μια δραστηριότητα που απαιτεί

νοηματικές διαδρομές και έμφαση στο λεκτικό πλαίσιο.

Η τρίτη δραστηριότητα με τίτλο «Ο ήχος που δεν Χάθηκε Ποτέ», αφορά

κυρίως εφήβους με μουσική και λεκτική ευφυΐα. Η συγγραφή μουσικής είναι κάτι στο

οποίο επιδίδονται πολλοί έφηβοι και είναι μέσα στα πλαίσια της μουσικής ευφυΐας,

ενώ η συγγραφή στίχων είναι μια δραστηριότητα, που αφορά καθαρά την οργάνωση

και επιλογή συγκεκριμένου λεξιλογίου.

Η τελευταία δραστηριότητα με τίτλο «Το Στάδιο που δεν Άδειασε»,

προορίζεται για εφήβους που διαθέτουν διαπροσωπική, κινητική και φυσική ευφυΐα.

Είναι μια κατ’ εξοχήν κινητική δραστηριότητα, που όμως απαιτεί συνεργασία και

ομαδικό πνεύμα και λαμβάνει χώρα στο ύπαιθρο. Επιπλέον, η αίσθηση δικαίου που

χαρακτηρίζει τα άτομα με φυσική ευφυΐα, τα καθιστά και εξαιρετικούς κριτές.

14

ΤΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ

Ένα μεσημέρι του 430 π. Χ., ο κουρασμένος γλύπτης σταμάτησε τη δουλειά

του και πήρε να πιεί λίγο νερό. Καθώς κρατούσε στο χέρι του το αγγείο, πήρε

μηχανικά ένα από τα οστέινα εργαλεία που είχε δίπλα του και χάραξε στη βάση του

το όνομά του. Έπειτα, το άφησε δίπλα του και συνέχισε τη δουλειά του.

Ένα μεσημέρι, 1.525 περίπου χρόνια μετά, ένας κουρασμένος εργάτης άφησε

κάτω τον κασμά του, έσκυψε στο χώμα, πήρε το μικρό μαύρο αγγείο που βρισκόταν

μπροστά του και το τοποθέτησε μαζί με τα άλλα ευρήματα. Έπειτα, διψασμένος κι

εκείνος πήρε να πιεί λίγο νερό.

Λίγη ώρα μετά, ήρθαν οι αρχαιολόγοι να πάρουν τα ευρήματα της ημέρας για

να τα πλύνουν. Γύρω από το μικρό αγγείο που πριν από λίγο είχε βρει ο εργάτης,

είχαν μαζευτεί τώρα όλοι οι αρχαιολόγοι. Το κοιτούσαν με θαυμασμό και συγκίνηση.

Ήταν ένα συνηθισμένο, μικρό, μαύρο αγγείο, με κάθετες ραβδώσεις. Τί ήταν λοιπόν

αυτό που το έκανε τόσο σημαντικό, ώστε να ξεσηκωθεί μια ολόκληρη ανασκαφή με

την ανακάλυψή του;

Στον εξωτερικό πυθμένα του, υπήρχε χαραγμένη μια φράση: « ΦΕΙΔΙΟ

ΕΙΜΙ», που σημαίνει: «ΕΙΜΑΙ ΤΟΥ ΦΕΙΔΙΑ». Ήταν το ίδιο αγγείο στο οποίο ο

μεγάλος γλύπτης χάραξε το όνομά του τόσα χρόνια πριν… Ήταν η απόδειξη ότι

έζησε σ’ αυτό τον τόπο, κι ότι το κτήριο στο οποίο βρέθηκε το αγγείο ήταν το

εργαστήριό του! Το εργαστήριο στο οποίο δημιούργησε ένα από τα 7 θαύματα του

κόσμου: το κολοσσιαίο, χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός!

Ποιός όμως ήταν ο Φειδίας; Πώς έζησε τη ζωή του και ποιά είναι τα μεγάλα

έργα που τον έκαναν έναν από τους μεγαλύτερους γλύπτες της αρχαιότητας, αλλά και

όλων των εποχών;

Η ζωή του μεγάλου γλύπτη

Ο Φειδίας έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. Ήταν γιός του Αθηναίου Χαρμίδη και

εκτός από γλύπτης ήταν επίσης αρχιτέκτονας και ζωγράφος. Ήταν μαθητής του

Αθηναίου γλύπτη Ηγία ή του Αργείου γλύπτη Αγελάδα. Από τα πρώτα του έργα ήταν

το μεγάλο χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς Προμάχου, στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Όταν ο Περικλής ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Αθήνας, ανέθεσε στον Φειδία

τη γενική επίβλεψη και επιστασία της καλλιτεχνικής διακόσμησης των κτηρίων της

Ακρόπολης και κυρίως του Παρθενώνα. Όλα τα σχέδια των μετωπών, της ζωφόρου

και των αετωμάτων του Παρθενώνα ήταν δική του έμπνευση και δημιουργήθηκαν

από τον ίδιο και το συνεργείο του. Το μεγαλύτερο όμως έργο του στην πόλη των

Αθηνών ήταν το χρυσελεφάντινο, λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, που

βρισκόταν μέσα στον Παρθενώνα.

Η θεά εικονιζόταν όρθια και το άγαλμα είχε περίπου 11,5 μ. ύψος. Φορούσε

κράνος με τρείς προτομές αλόγων στο πάνω μέρος και στα πλάγια, αριστερά και

δεξιά από τα μάγουλά της, υπήρχαν ανάγλυφοι γρύπες. Το ρούχο που έντυνε το σώμα

της ήταν ένα μακρύ πέπλο και στο στήθος της, επάνω στην αιγίδα, εικονιζόταν

Γοργόνειο. Στο ένα της χέρι κρατούσε μια Νίκη ύψους 1,80μ. και στο άλλο την

ασπίδα της, που στο εσωτερικό της εικονιζόταν Γιγαντομαχία και στο εξωτερικό

Αμαζονομαχία. Στην εσωτερική πλευρά της ασπίδας, ήταν κουλουριασμένο ένα φίδι,

το ιερό ζώο της θεάς. Τέλος, στην μπροστινή όψη των σανδαλιών της, εικονιζόταν

μάχη Λαπιθών με Κενταύρους, ενώ στη βάση του αγάλματος, η γέννηση της

Πανδώρας. Τα γυμνά μέλη του αγάλματος ήταν από ελεφαντοστό, ενώ όλα τα

15

υπόλοιπα μέλη και τα αντικείμενα, ήταν επίχρυσα. Το άγαλμα κατέλαβε τη θέση του

στο ναό το 438 π.Χ.

Οι πολιτικοί αντίπαλοι του Περικλή, θέλοντας να τον υπονομεύσουν,

κατηγόρησαν το Φειδία, που ήταν πλέον στενός του συνεργάτης, ότι υπεξαίρεσε

χρυσό και ελεφαντοστό από αυτά που προορίζονταν για το λατρευτικό άγαλμα. Ο

Φειδίας για να αποδείξει την αθωότητά του απέσπασε από το άγαλμα το χρυσό

ένδυμα και το ζύγισε. Έτσι επιβεβαιώθηκε μεν η αθωότητά του, αλλά οι συκοφάντες

του τον κατηγόρησαν για ασέβεια, καθώς είχε απεικονίσει τον εαυτό του και τον

Περικλή στη σκηνή της Αμαζονομαχίας στην ασπίδα του αγάλματος. Έτσι, σύμφωνα

με μια εκδοχή, εξορίστηκε από την Αθήνα.

Με τη δημιουργία του αγάλματος της θεάς Αθηνάς για τον Παρθενώνα, ο

Φειδίας απέκτησε μεγάλη φήμη. Έτσι, τον κάλεσαν οι Ηλείοι, για να φτιάξει το

χρυσελεφάντινο, λατρευτικό άγαλμα για το ναό του Διός στην Ολυμπία.

Ο θεός απεικονιζόταν καθισμένος σε θρόνο. Στο δεξί του χέρι κρατούσε μια

Νίκη και στο αριστερό ένα σκήπτρο, που στην κορυφή του είχε έναν αετό. Στο

κεφάλι του θεού υπήρχε στεφάνι από κλαδιά ελιάς και το ιμάτιο που έντυνε το σώμα

ήταν στολισμένο με παραστάσεις ζωδίων και κρίνων. Και σ’ αυτό το άγαλμα όλα τα

γυμνά μέλη ήταν φτιαγμένα από ελεφαντοστό και όλα τα υπόλοιπα σημεία ήταν

επίχρυσα και ορισμένα μάλιστα ήταν και στολισμένα με πολύτιμους λίθους. Ο θρόνος

ήταν φτιαγμένος από χρυσό, ελεφαντοστό, έβενο, πολύτιμους λίθους και είχε

ανάγλυφες και γραπτές παραστάσεις. Το βάθρο του θρόνου ήταν από μαύρο μάρμαρο

και ήταν στολισμένο με χρυσή ανάγλυφη παράσταση της ανάδυσης της Αφροδίτης

μαζί με άλλους θεούς, τον Ήλιο πάνω σε άρμα και τη Σελήνη έφιππη. Το άγαλμα είχε

περίπου 12μ. ύψος και ολοκληρώθηκε το 430 π.Χ.

Ο Φειδίας έκανε κι άλλα πολλά έργα μεταξύ των οποίων η Αθηνά Λημνία, το

σύμπλεγμα των Αθηναίων Ηρώων στους Δελφούς, ο Απόλλων Παρνόπιος στην

Αθήνα και άλλα πολλά. Ήταν ίσως ο πιο περιζήτητος γλύπτης της εποχής του. Είπαν

μάλιστα ότι κανείς δεν μπορούσε να αποδώσει τελειότερα από το Φειδία την έννοια

του θεού. Μάλιστα για το άγαλμα του Διός της Ολυμπίας, πίστευαν πως είτε ο ίδιος ο

θεός είχε κατέβει στη γη και τον είδε ο γλύπτης, είτε ότι ο ίδιος ο Φειδίας ανέβηκε

στον ουρανό για να δει το θεό και να φτιάξει το άγαλμά του. Για το τελευταίο στάδιο

της ζωής του Φειδία, το μόνο που γνωρίζουμε σίγουρα, είναι ότι το πέρασε στην

Ολυμπία.

Πώς όμως ήταν η Ολυμπία, την εποχή που ο μεγάλος γλύπτης δούλεψε και

έζησε εκεί; Και γιατί είναι τόσο ξακουστή σε όλο τον κόσμο ακόμα και σήμερα;

Η Ολυμπία

Ο πανέμορφος τόπος της Ολυμπίας βρίσκεται στην Πελοπόννησο, ανάμεσα

στους ποταμούς Αλφειό και Κλαδέο και είναι μια από τις πιο εύφορες και

καταπράσινες περιοχές. Ήδη από την αρχαιότητα οι άνθρωποι, εκτιμώντας την

ομορφιά του τοπίου, θέλησαν να την αφιερώσουν στους θεούς. Έτσι ίδρυσαν στην

Ολυμπία το ιερό του Δία, του πατέρα των θεών.

Το ιερό ανά τους αιώνες άλλαζε μορφή. Ναοί και κτήρια προστίθεντο, κάποια

άλλα ανακαινίζονταν, δημιουργήθηκαν αθλητικές εγκαταστάσεις και η Άλτις γέμιζε

με αγάλματα. Την εποχή όμως που ο Φειδίας έζησε στην Ολυμπία, το ημερολόγιο

των αρχαίων ήταν στα τέλη του 5ου

π.Χ. αιώνα και το ιερό του Δία βρισκόταν στην

πιο σημαντική φάση οικοδόμησης.

16

Πρώτα απ’ όλα κτίστηκε ο μεγαλοπρεπής ναός του Δία, που υπάρχει μέχρι και

σήμερα. Ολοκληρώθηκε στα μέσα του 5ου

π.Χ. αιώνα και ήταν ο μεγαλύτερος ναός

σε όλη την Πελοπόννησο. Στο ανατολικό του αέτωμα εικονιζόταν η αρματοδρομία

του Οινόμαου με το Πέλοπα, ο οποίος με τη νίκη του έδωσε το όνομά του στην

Πελοπόννησο, και στο δυτικό σκηνή Κενταυρομαχίας. Στον ανατολικό και στο

δυτικό τοίχο του ναού, ήταν τοποθετημένες 12 μετόπες, έξι σε κάθε πλευρά, που

απεικόνιζαν τους 12 άθλους του Ηρακλή. Οι 12 αυτές μετόπες αποτελούν και την

πρώτη απεικόνιση στην ιστορία και των 12 άθλων μαζί! Στο εσωτερικό του ναού

αυτού τοποθετήθηκε και το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα μερικά χρόνια

αργότερα.

Ακριβώς απέναντι από το ναό του Διός, χτίστηκε το εργαστήριο του Φειδία.

Είχε ακριβώς το ίδιο μέγεθος με το σηκό του ναού, για να μπορέσει ο γλύπτης να

υπολογίσει ακριβώς τις διαστάσεις του αγάλματος, για να χωράει ακριβώς στο σηκό.

Μετά το τέλος των εργασιών, το κτήριο αυτό μετετράπη σε ναό αφιερωμένο σε όλους

τους θεούς.

Στα βόρεια του εργαστηρίου του Φειδία, βρίσκεται ο θεοκολεών, το κτήριο

στο οποίο διέμεναν οι θεοκόλοι, που ήταν το μόνιμο προσωπικό του ιερού. Σ’ αυτό

περιλαμβάνονταν 3 ιερείς, 3 σπονδοφόροι, 2 με 4 μάντεις, 1 γραμματέας, 1

αλυτάρχης, 1 επιμελητής για την τάξη, 1 θεοπρόπος, εξηγητές, αρμόδιοι για τις

θυσίες και το μαγείρεμα, αρχιτέκτονες, συντηρητές και γιατροί. Ουσιαστικά ο

θεοκολεών ήταν το διοικητικό κέντρο του ιερού.

Το Πρυτανείο ήταν η έδρα των αξιωματούχων της Ήλιδος. Είχε εσωτερική

περίστυλη αυλή κι εκεί γινόταν το επίσημο δείπνο προς τιμήν των Ολυμπιονικών,

μετά τη στεφάνωσή τους.

Τον 5ο αιώνα όμως, εξαιτίας του μεγάλου ενδιαφέροντος για τους

Ολυμπιακούς αγώνες, αυξήθηκε ο αριθμός των επισκεπτών και το παλιό στάδιο δεν

ήταν αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες. Έτσι δημιουργήθηκε το καινούριο στάδιο,

που είναι ορατό μέχρι και σήμερα. Είχε μήκος 212 μ. και οι αθλητές έμπαιναν σε

αυτό μέσω μιας σκεπαστή στοάς που ονομαζόταν κρυπτή. Το νέο στάδιο χωρούσε

40-45.000 θεατές που κάθονταν κατευθείαν στο χώμα και η μόνη μόνιμη κατασκευή

στην κλασική εποχή, ήταν η εξέδρα με τα καθίσματα των ελλανοδικών.

Μαζί με το στάδιο δημιουργήθηκε και ο ιππόδρομος, ακριβώς δίπλα από το

στάδιο. Είχε μήκος περίπου 900 μ. και πλάτος 64 μ. και ένα πολύ εντυπωσιακό

μηχανισμό άφεσης. Τα άρματα ήταν τοποθετημένα σε σχήμα πλώρης πλοίου και

ξεκινούσαν σταδιακά ανά δύο, μέχρι να έρθουν όλα στην ίδια ευθεία, οπότε και

άρχιζε επίσημα η εκκίνηση της αρματοδρομίας. Δυστυχώς ο ιππόδρομος δεν σώζεται

πια, καθώς παρασύρθηκε από τα νερά των ποταμών.

Ένα ακόμα βασικό κτήριο για τη διαμονή των αθλητών ήταν τα λουτρά, που

είναι μάλιστα μια από τις πρώτες εγκαταστάσεις του τύπου στην Ελλάδα.

Αποτελούνταν από ένα σύνολο 11 ατομικών λουτήρων και μια μεγάλη ορθογώνια,

κολυμβήθρα, που γέμιζε κατευθείαν από τα νερά του ποταμού Κλαδέου. Εκεί οι

αθλητές χαλάρωναν και καθαρίζονταν μετά τους αγώνες. Δυστυχώς, από τους χώρους

προετοιμασίας των αθλητών, δηλαδή το γυμνάσιο και την παλαίστρα, δεν έχει σωθεί

κάτι, καθώς θα ήταν πολύ απλές κατασκευές που δεν διατηρήθηκαν.

Την εποχή αυτή αφιερώθηκε στο ιερό από τους Μεσσηνίους, ένα από τα

αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, η Νίκη του Παιωνίου. Η Νίκη

είχε ύψος 2,10 μ. και ήταν στημένη σε τριγωνικό βάθρο ύψους 9 μ., μπροστά από το

ναό του Δία. Τα χέρια της ήταν απλωμένα και ίσως κρατούσε κλαδί φοίνικα. Η

επιγραφή που υπάρχει στη βάση της μας πληροφορεί ότι πρόκειται για ανάθημα των

Μεσσηνίων μετά από τη νίκη τους, επί των εχθρών τους -των Σπαρτιατών- το 420

17

π.Χ. Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ότι αναφέρεται το όνομα του γλύπτη, του

Παιωνίου από την πόλη Μένδη.

Τον 4ο π.Χ. αιώνα, που ονομάζεται και Ύστερη Κλασική Περίοδος, χτίστηκε

το Μητρώον, προς τιμήν της μητέρας των θεών, της Ρέας και το Λεωνιδαίο, με

χρήματα του πλούσιου Νάξιου Λεωνίδη. Το Λεωνιδαίο ήταν ένας μεγάλος ξενώνας,

με κεντρική αυλή, που γύρω από την αυλή υπήρχαν διαμερίσματα, τα οποία

μπορούσαν να φιλοξενήσουν πάνω από 100 ευπόρους επισκέπτες.

Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκαν 3 μεγάλες στοές: η Νότια στοά, η στοά της

Ηχούς και η στοά του Αγνάπτου. Μπροστά από τη στοά της Ηχούς στήθηκε το 270

π.Χ. ένα επιβλητικό ανάθημα του Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου. Αποτελείτο από 2

κίονες με ύψος 9 μ. ο καθένας, πάνω στους οποίους ήταν τοποθετημένα τα επίχρυσα

αγάλματα του Πτολεμαίου και της συζύγου του Αρσινόης.

Στα μέσα του 4ου

αιώνα χτίστηκε το Φιλιππείο με πρωτοβουλία του βασιλιά

της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄ και ολοκληρώθηκε από το γιό του τον Μ. Αλέξανδρο

περίπου το 366 π.Χ. Ήταν ένα κυκλικό οικοδόμημα, μέσα στο οποίο βρίσκονταν 8

χρυσελεφάντινα αγάλματα: του Φιλίππου, της γυναίκας του και μητέρας του

Αλέξανδρου Ολυμπιάδας, του Αλέξανδρου και των γονέων του Φιλίππου, του

Αμύντα και της Ευρυδίκης.

Τέλος, το 340 π.Χ. αφιερώθηκε στο ιερό ένα από τα μεγάλα αριστουργήματα

της τέχνης, ο Ερμής του Πραξιτέλη. Εικονίζεται γυμνός και στο αριστερό του χέρι

κρατούσε το Διόνυσο βρέφος και στο δεξί μάλλον ένα τσαμπί σταφύλι.

Αυτό όμως που χάραξε για πάντα την Ολυμπία στη μνήμη των ανθρώπων και

στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού ήταν οι αγώνες που τελούνταν στον ιερό

αυτό τόπο. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

Ολυμπιακοί Αγώνες

Σύμφωνα με την παράδοση, οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες τελέστηκαν στην

Ολυμπία το 776 π.Χ. προς τιμήν του Δία, του πατέρα των θεών. Και ήταν τόσο

σημαντικός ο θεσμός των αγώνων αυτών για τους αρχαίους Έλληνες, που

καθιέρωσαν το έτος έναρξής τους ως αρχή του ημερολογίου τους!

Η αφορμή για την ίδρυσή τους ήταν η διαμάχη του βασιλιά της Πίσας

Οινομάου με τον Πέλοπα, ένα πρίγκιπα από τη Φρυγία, που διεκδικούσε την κόρη

του Οινομάου, την Ιπποδάμεια. Αποφασίστηκε λοιπόν να διοργανωθεί μια

αρματοδρομία, κι αν νικούσε ο Πέλοπας, θα έπαιρνε για σύζυγο του την Ιπποδάμεια.

Κατά τη διάρκεια του αγώνα ο Οινόμαος σκοτώθηκε και ο Πέλοπας έγινε βασιλιάς

της Πίσας κι έδωσε το όνομά του στην Πελοπόννησο. Για να ευχαριστήσει το Δία για

τη νίκη του και για να καθαρθεί από το θάνατο του Οινομάου, ίδρυσε τους

Ολυμπιακούς αγώνες.

Όπως είναι φυσικό τα αγωνίσματα στην αρχή των αγώνων ήταν περιορισμένα

και μαζί με την αύξηση του ενδιαφέροντος για το θεσμό, αυξήθηκαν κι αυτά με τη

σειρά τους. Κατά τις πρώτες Ολυμπιάδες το μόνο αγώνισμα ήταν ο δρόμος σταδίου.

Αργότερα προστέθηκαν ο δίαυλος, ο δόλιχος, το πένταθλο, η πάλη, η πυγμαχία, το

παγκράτιο, η αρματοδρομία, το άλμα, η δισκοβολία, ο ακοντισμός, ο οπλίτης δρόμος,

αγώνες σαλπιγκτών και κηρύκων. Σε ορισμένα από τα αθλήματα υπήρχε και η

κατηγορία των παίδων.

Την πρώτη μέρα των αγώνων οι αθλητές έδιναν όρκο να τηρήσουν τους

κανόνες κι έπειτα γινόταν η κατανομή των αθλημάτων και η κλήρωση των αθλητών

σε ζευγάρια για τα αγωνίσματα της πάλης. Την επομένη γίνονταν οι αγώνες παίδων.

18

Την τρίτη ημέρα διεξάγονταν οι ιππικοί αγώνες και το πένταθλο και το βράδυ γινόταν

τελετή προς τιμήν του Πέλοπος. Η τέταρτη μέρα ξεκινούσε με τελετές και θυσίες

προς τιμήν του Δία κι έπειτα άρχιζαν οι αγώνες ανδρών. Την πέμπτη μέρα γινόταν η

στεφάνωση των νικητών και τα επίσημα γεύματα και οι εορτασμοί κρατούσαν ως

αργά το βράδυ.

Οι αθλητές που κέρδιζαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν έπαιρναν ούτε

χρηματικά βραβεία, ούτε αξιώματα, ούτε τίποτα άλλο πολύτιμο. Αγωνίζονταν για να

κερδίσουν ένα στεφάνι αγριελιάς, τιμή και αιώνια δόξα. Για εκείνους δεν είχε καμία

σημασία ο υλικός πλούτος ενός βραβείου, γιατί είχαν ήδη κερδίσει τη θέση τους στην

ιστορία, αγαθό πολυτιμότερο από όλα τα άλλα.

Πολλοί αθλητές, προκειμένου να κερδίσουν, κατέφευγαν σε παρανομίες. Αν

όμως γινόταν αντιληπτό από τους ελλανοδίκες, τότε ο αθλητής αποκλειόταν και με τα

χρήματα του προστίμου έπρεπε να φτιάξει και να αφιερώσει στο ιερό ένα χάλκινο

άγαλμα του Διός. Τα αγάλματα αυτά ονομάστηκαν Ζάνες και ήταν στημένα πριν την

είσοδο στο στάδιο για να θυμίζουν στους αθλητές ότι πρέπει να αγωνίζονται μόνο με

τις δικές τους δυνάμεις.

Αυτό που ιδιαίτερα καταδεικνύει τη σημασία των Ολυμπιακών Αγώνων είναι

ο θεσμός της εκεχειρίας. Όλες οι πόλεις που ήθελαν να πάρουν μέρος σ’ αυτούς

έπρεπε να μην αναμιχθούν σε εχθροπραξίες για ένα χρονικό διάστημα πριν, αλλά και

κατά τη διάρκεια των Αγώνων και να φροντίσουν για την ασφαλή μεταφορά όλων

των αθλητών στην Ολυμπία. Όποια πόλη δεν σεβόταν την εκεχειρία, δεν μπορούσε

να λάβει μέρος στους Αγώνες. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου

πολιτισμού, που καθιερώνεται υποχρεωτική παύση των πάσης φύσεως εχθροπραξιών,

εν όψει ενός μεγάλου θρησκευτικού, πολιτιστικού και αθλητικού γεγονότος.

19

ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΜΙΛΟΥΝ

Η Επιγραφή της Νίκης του Παιωνίου

Το άγαλμα της Νίκης του Παιωνίου, πέρα από την καλλιτεχνική του σημασία,

μας δίνει και πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορική συγκυρία της δημιουργίας του,

αλλά και για τις πρακτικές που εφάρμοζε το ιερατείο της Ολυμπίας στις αναθέσεις

έργων που αφορούσαν το ναό και τα άλλα κτίσματα.

Στο βάθρο του αγάλματος ήταν χαραγμένες δύο μεγαλογράμματες επιγραφές.

Η πρώτη αφορούσε τους αναθέτες του αγάλματος και η δεύτερη το δημιουργό του.

Η πρώτη επιγραφή ήταν η εξής: ΜΕΣΣΑΝΙΟΙ ΚΑΙ ΝΑΥΠΑΚΤΙΟΙ ΑΝΕΘΕΝ ΔΙΙ

ΟΛΥΜΠΙΩΙ ΔΕΚΑΤΑΝ ΑΠΟ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΩΝ.

Οι πληροφορίες που αντλούμε από το κείμενο αυτό είναι πολύ σημαντικές. Οι

κάτοικοι της Μεσσηνίας και της Ναυπάκτου συμμάχησαν για να αντιμετωπίσουν ένα

κοινό εχθρό (τους ΠΟΛΕΜΙΟΥΣ της επιγραφής). Η μάχη αυτή έγινε το 420 π.Χ.

περίπου, όπου ο συνασπισμός Μεσσηνίων και Ναυπακτίων πολέμησε κατά των

Σπαρτιατών, τους οποίους και κέρδισε. Για να ευχαριστήσουν το Δία για την επιτυχία

τους, αφιέρωσαν το άγαλμα της Νίκης στο ιερό, το οποίο δημιουργήθηκε από το 10%

(ΔΕΚΑΤΑΝ) των λαφύρων της μάχης. Αυτό που είναι αξιοπρόσεκτο είναι ότι

παρόλο που το άγαλμα ανατίθεται εις ανάμνηση μιας νίκης, δεν αναφέρεται το όνομα

των εχθρών που ηττήθηκαν. Το γεγονός αυτό δικαιολογείται αν αναλογιστούμε ότι

την εποχή εκείνη οι Σπαρτιάτες ήταν μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις. Φοβούμενοι

λοιπόν οι Μεσσήνιοι και οι Ναυπάκτιοι την ύπαρξη αντιποίνων, που θα απέρρεαν

από την αναφορά των Σπαρτιατών ως ηττημένων, προτίμησαν να μην αποκαλύψουν

το όνομα των εχθρών τους στην επιγραφή.

Η δεύτερη επιγραφή ήταν επίσης μεγαλογράμματη, αλλά μικρότερων

διαστάσεων και βρισκόταν κάτω από την πρώτη. Έλεγε τα εξής: ΠΑΙΩΝΙΟΣ

ΕΠΟΙΗΣΕ ΜΕΝΔΑΙΟΣ ΚΑΙ Τ ΑΚΡΩΤΗΡΙΑ ΠΟΙΩΝ ΕΠΙ ΤΟΝ ΝΑΟΝ

ΕΝΙΚΑ. Επομένως, ο γλύπτης που φιλοτέχνησε αυτό το αριστούργημα ήταν ο

Παιώνιος που καταγόταν από τη Μένδη της Χαλκιδικής. Εκτός όμως από το άγαλμα

της Νίκης, η επιγραφή μας αναφέρει και άλλα έργα του Παιωνίου στο ιερό της

Ολυμπίας. Ο γλύπτης, αφού κέρδισε σε καλλιτεχνικό διαγωνισμό που είχε

προκηρύξει το ιερό, δημιούργησε τα δύο κεντρικά ακρωτήρια του ναού του Διός (Τ

ΑΚΡΩΤΗΡΙΑ ΠΟΙΩΝ ΕΠΙ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΕΝΙΚΑ). Άρα τα έργα που γίνονταν στο

ιερό και για τα οποία ήταν υπεύθυνο το ιερατείο, δίνονταν σε καλλιτέχνες κατόπιν

διαγωνισμού, πρακτική που ήταν κάτι το συνηθισμένο στον αρχαίο κόσμο, για όλα τα

δημόσια έργα.

Ο Ερμής του Πραξιτέλη

Πρόκειται για ένα από τα διασημότερα γλυπτά παγκοσμίως κι ένα από τα

ελάχιστα πρωτότυπα, μαρμάρινα έργα της κλασσικής περιόδου. Αφιερώθηκε στο ιερό

γύρω στο 343 π.Χ. αλλά δεν σώζεται καμία πληροφορία σχετικά με την αιτία

ανάθεσής του. Μια απάντηση όμως στο ερώτημα αυτό μας δίνει το ίδιο το άγαλμα.

Ο Ερμής απεικονίζεται να κρατάει στην αγκαλιά του το Διόνυσο. Ο Ερμής

όμως ήταν ο θεός προστάτης των Αρκάδων και ο Διόνυσος των Ηλείων. Επομένως

μπορούμε να υποθέσουμε με σχετική ακρίβεια, ότι το άγαλμα ανατέθηκε στο ιερό με

αφορμή τη συμμαχία Αρκάδων και Ηλείων, που είχε λάβει χώρα το 343 π.Χ. περίπου.

20

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ: Η αναζήτηση του παρελθόντος

Η επιστήμη που είναι υπεύθυνη για την ανασυγκρότηση της γνώσης του

παρελθόντος δεν είναι άλλη από την αρχαιολογία. Το πεδίο της έρευνας δεν

περιορίζεται μόνο στα αντικείμενα που βρίσκονται μέσω των ανασκαφών, αλλά

αφορά την ανασύσταση της ζωής των ανθρώπων σε όλες τις περασμένες εποχές.

Η αρχαιολογία προσπαθεί να ανασυγκροτήσει μια όσο το δυνατόν

πληρέστερη εικόνα των κοινωνικών, εμπορικών, οικονομικών, θρησκευτικών,

διαπροσωπικών και όλων των άλλων σχέσεων που διαμόρφωσαν τη ζωή των

ανθρώπων ανά τους αιώνες. Προβάλει τα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου, υλικά και

πνευματικά και ανοίγει ένα παράθυρο επικοινωνίας στο χρόνο, καθώς φέρνει το

απώτατο παρελθόν στο παρόν και προσφέρει γνώσεις για το μέλλον.

Η αρχαιολογία είναι η επιστήμη που δημιουργεί την ιστορία. Είναι

ουσιαστικά το ορατό κομμάτι της ιστορίας.

Η αποκάλυψη των υλικών καταλοίπων του παρελθόντος γίνεται μέσω των

ανασκαφών. Το πρόβλημα με τις ανασκαφές όμως, είναι ότι παρά τον επιστημονικό

τους χαρακτήρα, είναι κατά βάση μια διαδικασία καταστροφής. Το περιβάλλον στο

οποίο βρίσκονται οι αρχαιότητες, καταστρέφεται κατά τη διάρκεια εντοπισμού και

αφαίρεσης των ευρημάτων. Έτσι, οι ανασκαφείς πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί

και να καταγράφουν όλα τα στάδια και τα δεδομένα της ανασκαφής. Επίσης να

σχεδιάζουν τα στρώματα χώματος καθώς τα αφαιρούν για να πάνε σε βαθύτερα, να

φωτογραφίζουν τα ευρήματα, να τα καθαρίζουν και να τα καταγράφουν.

Μπορεί η δουλειά του αρχαιολόγου να είναι δύσκολη και αρκετά απαιτητική,

αλλά είναι και μια διαδικασία διαρκούς ανακάλυψης. Είναι ένα ταξίδι σε ένα

καινούριο κόσμο, που συμπληρώνει τις γνώσεις μας για την ιστορία του ανθρώπινου

πολιτισμού.

21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η Δική σου Ολυμπία

Όλα όσα διάβασες είναι μια παρουσίασης της ζωής της Ολυμπίας τον 5ο και

τον 4ο αιώνα π.Χ. Σήμερα όμως το τοπίο έχει αλλάξει και κάθε επισκέπτης που

περπατάει στο χώρο του ιερού παρατηρεί κάτι διαφορετικό και πλάθει τη δική του

ιστορία.

Μπορείς λοιπόν να κάνεις κι εσύ το ίδιο. Πάρε τη φωτογραφική σου μηχανή

και αποθανάτισε το τοπίο όπως εσύ το νιώθεις. Όλα γύρω σου μπορεί να κρύβουν μια

έκπληξη. Μια βόλτα στο στάδιο, μια ματιά στα λουλούδια που ανθίζουν στο

Μητρώο, η πασχαλίτσα που κάθισε στο κιονόκρανο του ναού του Διός. Τώρα ο

δημιουργός είσαι εσύ. Ανακάλυψε λοιπόν τη δική σου Ολυμπία και μοιράσου με τους

άλλους τις δικές σου εικόνες και δημιουργίες.

Ένα Αντικείμενο-Χίλιες Ιστορίες

Μέχρι τώρα λέγαμε ¨Μια εικόνα, χίλιες λέξεις¨. Κι όμως, πίσω από κάθε

αντικείμενο κρύβονται όχι μόνο χίλιες λέξεις, αλλά και χίλιες ιστορίες. Το μουσείο

της Ολυμπίας είναι γεμάτο από αντικείμενα που περιμένουν κάποιον να γράψει την

ιστορία τους. Τα όπλα περιμένουν στις προθήκες να μάθει ο κόσμος για τους εχθρούς

που συνέτριψαν. Τα σκεύη της θυσίας μιλούν για τα χέρια των ιερέων, τις προσευχές

και τις αγωνίες των πιστών. Και τα αγάλματα είδαν τόσους και τόσους βασιλείς να τα

προσκυνούν και να τα θαυμάζουν.

Το μόνο που χρειάζεται είναι να τ’ ακούσεις. Να βάλεις τη φαντασία και τα

συναισθήματά σου σ’ ένα χαρτί και να διηγηθείς εσύ, όπως σου αρέσει, χίλιες

ιστορίες. Κ’ ύστερα αν το θες, ένωσε τη δική σου ιστορία με αυτή που έγραψε ένας

φίλος σου. Κι αυτήν που θα φτιάξετε μαζί με μια άλλη και ύστερα κι άλλη… Κι έτσι

θα δημιουργήσετε μια ιστορία ολόκληρης της Ολυμπίας. Γιατί τα αντικείμενα έχουν

τη δική τους ψυχή και τις δικές τους ζωές και πρέπει να το μάθετε σε όλους.

Ο Ήχος που δεν Χάθηκε Ποτέ

Όσο καιρό η Ολυμπία ήταν τόπος ιερός για τους προσκυνητές και οι αθλητές

έρχονταν στους Αγώνες για να διεκδικήσουν ένα στεφάνι αγριελιάς, ο τόπος

αντηχούσε με φωνές και ύμνους. Σήμερα η Ολυμπία φαίνεται να είναι σιωπηλή. Αν όμως ακούσεις πιο

προσεκτικά θα δεις ότι ο ήχος και η μουσική σ’ αυτόν τον τόπο δεν σταμάτησε ποτέ.

Ο βόμβος της μέλισσας που υμνεί το δημιουργό της, το θρόισμα των φύλλων στον

άνεμο, είναι ακόμα εδώ, σαν να μην κύλησε ποτέ ο χρόνος. Κι ακόμα και τώρα, αν

καθίσεις στο στάδιο θ’ ακούσεις στο βάθος σαν ηχώ τις φωνές του πλήθους να

επευφημούν τους αθλητές φωνάζοντας ¨Τήνελλα Καλλίνικε¨! Ο τόπος ο ίδιος έχει ανάγκη από τη μουσική και την αρμονία. Δώσε εσύ

λοιπόν τη δική σου μουσική στην Ολυμπία. Γράψε το δικό σου ύμνο για ότι σε

συγκινεί και σου αρέσει στον ιερό ετούτο τόπο. Για να γίνει και η δική σου μουσική

κομμάτι της Ολυμπίας, της δημιουργίας της φύσης.

22

Το Στάδιο δεν Αδειάζει

Ο χώρος αυτός του σταδίου γέννησε τη μεγαλύτερη αθλητική εορτή του

κόσμου. Στο χώμα του έτρεξαν μερικοί από τους πιο τιμημένους αθλητές της

αρχαιότητας. Κι ακόμα και σήμερα, που οι Ολυμπιακοί Αγώνες σαν δώρο των

αρχαίων Ελλήνων στην ανθρωπότητα, μεταφέρονται σε όλες τις πόλεις του κόσμου,

πάλι από εδώ ξεκινάνε. Γιατί από την Άλτι της Ολυμπίας δίνεται το ιερό φώς που

ανάβει τη δάδα της ειρήνης για να αρχίσει η γιορτή των Ολυμπιακών Αγώνων. Από

αυτό εδώ το στάδιο, η ιέρεια δίνει τη φλόγα στους αθλητές για να τη μεταφέρουν

περήφανοι σ’ όλο τον κόσμο, δηλώνοντας πως μαζί με τους Αγώνες, αρχίζει και η

περίοδος της ειρήνης και της εκεχειρίας.

Το στάδιο σήμερα σε περιμένει σχεδόν αναλλοίωτο στο χρόνο. Η γραμμή της

εκκίνησης παραμένει στη θέση της. Σε καλεί να βάλεις κι εσύ τα δάχτυλά σου στις

ίδιες αυλακιές που έβαζαν οι αθλητές τα δικά τους 2.000 και παραπάνω χρόνια πριν.

Πάρε θέση λοιπόν μαζί με τους φίλους σου στη γραμμή της εκκίνησης και τρέξε στο

στάδιο, καθώς ο κόσμος θα φωνάζει το όνομά σου. Στον τερματισμό θα σε

περιμένουν σαν άλλοι ελλανοδίκες οι καθηγητές σου, κρατώντας στα χέρια στεφάνια

αγριελιάς, από τα ίδια δέντρα που δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά αιώνες πριν.

Και να θυμάσαι, πως η τίμια νίκη είναι μεγάλο αγαθό. Αλλά το να τρέξεις

στην Ολυμπία, πατώντας στα χνάρια της ιστορίας, είναι από μόνο του καμάρι και

τιμή μεγάλη.

23

ΓΛΩΣΣΑΡΙ

ΓΡΥΠΑΣ: Τέρας της ελληνικής μυθολογίας. Είχε σώμα λιονταριού και κεφάλι και

φτερά αετού.

ΑΙΓΙΔΑ: Ασπίδα από δέρμα κατσίκας, την οποία φορούσε στο στήθος της η θεά

Αθηνά.

ΓΟΡΓΟΝΕΙΟ: Η κεφαλή της Μέδουσας Γοργώς. Σύμφωνα με το μύθο, τα μαλλιά

της ήταν φίδια και όποιος κοιτούσε το πρόσωπό της πέτρωνε. Μετά το φόνο της από

τον Περσέα, η θεά Αθηνά πήρε την κεφαλή και την τοποθέτησε στο κέντρο της

ασπίδας της, αλλά εικονίζεται και στην αιγίδα της.

ΝΙΚΗ: Πρόκειται για την προσωποποίηση της έννοιας της νίκης. Εικονίζεται ως νέα

και όμορφη γυναίκα με φτερά.

ΓΙΓΑΝΤΟΜΑΧΙΑ: Η μάχη του Δία και τον υπολοίπων θεών, ενάντια στους

Γίγαντες.

ΑΜΑΖΟΝΟΝΟΜΑΧΙΑ: Η μάχη μεταξύ των Αμαζόνων –μυθικός λαός γυναικών

πολεμιστριών της ανατολής- και των Ελλήνων.

ΛΑΠΙΘΕΣ: Μυθολογικά όντα που έχουν την ίδια καταγωγή με τους Κενταύρους,

από τους οποίους στη πορεία χωρίστηκαν και απέκτησαν ανθρώπινο σώμα.

ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ: Μυθολογικά όντα, που είχαν κορμό και κεφάλι ανθρώπου, αλλά με

σώμα και πόδια αλόγου.

ΠΑΝΔΩΡΑ: Μορφή της ελληνικής μυθολογίας, αντίστοιχη περίπου της βιβλικής

Εύας. Σύμφωνα με το μύθο, από αυτή εκπορεύονται όλα τα δώρα προς τον άνθρωπο,

καλά και κακά.

ΑΘΗΝΑ ΛΗΜΝΙΑ: Χάλκινο άγαλμα που φιλοτέχνησε ο Φειδίας, μετά από

παραγγελία των αθηναίων κατοίκων της Λήμνου. Ήταν τοποθετημένο στην

Ακρόπολη των Αθηνών. Εικονιζόταν να κρατάει το δόρυ της στο δεξί χέρι και στο

αριστερό την περικεφαλαία της.

ΑΠΟΛΛΩΝ ΠΑΡΝΟΠΙΟΣ: Χάλκινο άγαλμα που φιλοτέχνησε ο Φειδίας. Το

προσωνύμιο Παρνόπιος σημαίνει αυτός που σκοτώνει τις ακρίδες. Το άγαλμα ήταν

τοποθετημένο μπροστά στο Παρθενώνα.

ΑΛΤΙΣ: Η περιοχή στην οποία ήταν χτισμένα τα ιερά οικοδομήματα της Ολυμπίας,

δηλαδή οι ναοί, οι βωμοί και το κτίσμα που θεωρείται ότι ήταν ο τάφος του Πέλοπα.

Η Άλτις οριζόταν από ένα κτιστό, ιερό περίβολο.

ΑΕΤΩΜΑ: Το τρίγωνο κομμάτι που επιστέφει τους κίονες, στις δύο στενές πλευρές

του ναού. Αφορμή για τη δημιουργία του στάθηκε το άνοιγμα των φτερών του αετού,

από τον οποίο πήρε και το όνομά του.

ΑΡΜΑΤΟΔΡΟΜΙΑ: Αγώνες με άρματα, το οποία έσερναν είτε 4 άλογα, οπότε και

ονομάζονταν τέθριππα, είτε 2 άλογα και ονομάζονταν συνωρίδες.

ΠΕΛΟΠΑΣ: Πρίγκιπας από τη Φρυγία της Ανατολής ( περιοχή της σημερινής

βορειοκεντρικής Τουρκίας). Κέρδισε σε αρματοδρομία τον Οινόμαο και έδωσε το

όνομά του στην Πελοπόννησο.

ΟΙΝΟΜΑΟΣ: Βασιλιάς της Πίσας και πατέρας της Ιπποδάμειας. Σκοτώθηκε σε

αρματοδρομία ενάντια στον Πέλοπα.

ΚΕΝΤΑΥΡΟΜΑΧΙΑ: Μάχη Κενταύρων με ανθρώπους.

ΜΕΤΟΠΗ: Η πλάκα ανάμεσα στις κάθετες ραβδώσεις, που βρίσκεται στο οριζόντιο,

τμήμα πάνω από τους κίονες, στους ναούς δωρικού ρυθμού.

ΗΡΑΚΛΗΣ: Ο πιο διάσημος ήρωας την ελληνικής μυθολογίας. Ήταν γιός του Δία,

ημίθεος ο ίδιος και έγινε γνωστός για τους δώδεκα άθλους του.

24

ΣΠΟΝΔΟΦΟΡΟΙ: Κήρυκες, με αποκλειστική αποστολή να μεταφέρουν σε όλες τις

πόλεις-κράτη το μήνυμα της εκεχειρίας, καθώς και της καθορισμένης ημερομηνίας

που θα γίνονταν οι Ολυμπιακοί αγώνες.

ΑΛΥΤΑΡΧΗΣ: Επόπτης για την ομαλή διεξαγωγή των αθλημάτων.

ΘΕΟΠΡΟΠΟΣ: Μάντης που εξηγούσε τα όνειρα.

ΗΛΙΔΑ: Πόλη-κράτος της Ηλείας. Βρισκόταν δίπλα στην Ολυμπία είχε υπό την

προστασία της το ιερό.

ΠΕΡΙΣΤΥΛΟΣ: Ένας χώρος, όπως η αυλή, που περιβάλλεται από κίονες.

ΕΛΛΑΝΟΔΙΚΕΣ: Οι κριτές των αγωνισμάτων στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

ΝΟΤΙΑ ΣΤΟΑ: Βρισκόταν επάνω στην ιερά οδό, το δρόμο δηλαδή απ’ όπου

περνούσε η πομπή των αθλητών, κατά την είσοδό τους στην Άλτι.

ΣΤΟΑ ΤΗΣ ΗΧΟΥΣ: Βρισκόταν δίπλα στο στάδιο και είχε μήκος 98 μ. Το όνομά

της οφείλεται σύμφωνα με τον Παυσανία, στο ότι αν κανείς φώναζε μέσα στη στοά, ο

αντίλαλος αντηχούσε 7 φορές.

ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΑΓΝΑΠΤΟΥ: Βρισκόταν μπροστά στον ιππόδρομο και εξυπηρετούσε

τις ανάγκες των αλόγων και των ηνιόχων. Δυστυχώς δεν σώθηκε κανένα ίχνος της.

ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ Β΄ΦΙΛΑΔΕΛΦΟΣ: Φαραώ της Αιγύπτου από το 283 έως το 245

π.Χ. Το προσωνύμιο Φιλάδελφος το πήρε όταν παντρεύτηκε την αδελφή του

Αρσινόη.

ΑΡΣΙΝΟΗ Β΄: Αδελφή και σύζυγος του Πτολεμαίου Β΄ του Φιλάδελφου.

ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ: Ή αλλιώς Αλέξανδρος ο Γ΄, βασιλιάς των Μακεδόνων.

Γιός του Φιλίππου του Β΄ και της Ολυμπιάδας. Γεννήθηκε το 356 π.Χ. και σε ηλικία

μόλις 20 ετών, μετά τη δολοφονία του πατέρα του ανέλαβε τη διακυβέρνηση του

κράτους. Εξεστράτευσε κατά των Περσών, τους οποίους νίκησε και έγινε βασιλιάς

τους. Οι κατακτήσεις του έφτασαν ως τα βάθη της Ανατολής, στην Ινδία. Πέθανε

στη Βαβυλώνα στις 13 Ιουνίου του 323 π.Χ.

ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ο Β΄: Πατέρας του Μ. Αλεξάνδρου. Ήταν ο αναμορφωτής του κράτους

της Μακεδονίας και ένας πολύ μεγάλος στρατηγός. Δολοφονήθηκε από το

σωματοφύλακά του, τον Παυσανία.

ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ: Πρώτη σύζυγος του Φιλίππου του Β΄ και μητέρα του Μ.

Αλεξάνδρου. Ήταν πριγκίπισσα των Μολοσσών της Ηπείρου. Δολοφονήθηκε από

τον στρατηγό Κάσσανδρο το 316 π.Χ.

ΑΜΥΝΤΑΣ Γ΄: Βασιλιάς της Μακεδονίας και πατέρας του Φιλίππου του Β΄.

ΕΥΡΥΔΙΚΗ: Σύζυγος του Αμύντα του Γ΄ και μητέρα του Φιλίππου του Β΄.

ΠΡΑΞΙΤΕΛΗΣ: Μεγάλος Αθηναίος γλύπτης και ένας από τους μεγαλύτερους της

αρχαιότητας. Ήταν γιός του Κηφισόδοτου, που ήταν επίσης γλύπτης. Πολύ γνωστά

έργα του Πραξιτέλης είναι ο Ερμής στην Ολυμπία, η Αφροδίτη της Κνίδου και ο

Απόλλων Σαυροκτόνος.

ΠΙΣΑ: Πόλη-κράτος της Ολυμπίας. Βρέθηκε πολλές φορές σε διαμάχη με την Ήλιδα

για την προστασία του ιερού της Ολυμπίας και τη διοργάνωση των Ολυμπιακών

Αγώνων.

ΙΠΠΟΔΑΜΕΙΑ: Κόρη του βασιλιά Οινομάου και σύζυγος του Πέλοπα.

ΔΡΟΜΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ: Αγώνας δρόμου, κατά τον οποίο οι αθλητές έπρεπε να

τρέξουν το μήκος του σταδίου 1 φορά.

ΔΙΑΥΛΟΣ: Αγώνας δρόμου, κατά τον οποίο οι αθλητές έπρεπε να τρέξουν το μήκος

του σταδίου 2 φορές.

ΔΟΛΙΧΟΣ: Αγώνας δρόμου, κατά των οποίο οι αθλητές έπρεπε να διανύσουν το

μήκος του σταδίου από 7 έως 24 φορές.

25

ΠΕΝΤΑΘΛΟ: Είναι το πρώτο σύνθετο άθλημα στην ιστορία του αθλητισμού.

Αποτελείτο από τα εξής 5 αγωνίσματα: άλμα, ακοντισμό, δισκοβολία, δρόμο σταδίου

και πάλη.

ΠΑΛΗ: Το αγώνισμα της πάλης χωριζόταν σε δύο είδη: την ορθή και την κάτω πάλη.

Στην ορθή, νικητής ήταν ο αθλητής εκείνος που κατάφερνε να ρίξει 3 φορές τον

αντίπαλό του στο έδαφος. Στην κάτω πάλη, ο αγώνας συνεχιζόταν και στο χώμα,

μέχρις ότου ο ένας από τους δύο αθλητές να παραδεχτεί την ήττα του.

ΠΥΓΜΑΧΙΑ: Στην πυγμαχία οι αθλητές φορούσαν στις γροθιές του ιμάντες και τα

χτυπήματα δίνονταν κυρίως στο πρόσωπο και στο σώμα του αντιπάλου μέχρι την

πτώση ή την παραδοχή της ήττας του.

ΠΑΓΚΡΑΤΙΟ: Ήταν ένας συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας, αλλά στο παγκράτιο

επιτρέπονταν οι λαβές και σχεδόν τα πάντα, εκτός από το δάγκωμα και το χώσιμο

των δακτύλων στα μάτια.

ΟΠΛΙΤΗΣ ΔΡΟΜΟΣ: Αγώνας δρόμου, κατά τον οποίο οι αθλητές έπρεπε να

διανύσουν το μήκος του σταδίου από 2 έως 4 φορές, φορώντας όμως κράνος και

περικνημίδες και κρατώντας ασπίδα.

ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ: Διακοσμητικό γλυπτό από πηλό ή μάρμαρο, που τοποθετούνταν στην

κεντρική άνω γωνία του αετώματος, καθώς και στις δύο άκρες του.

ΤΗΝΕΛΛΑ ΚΑΛΛΙΝΙΚΕ: Η προσφώνηση αυτή ανήκει στον λυρικό ποιητή

Αρχίλοχο. Τη λέξη Τήνελλα, τη δημιούργησε κατ’ απομίμηση του ήχου που κάνει η

χορδή της κιθάρας όταν πάλλεται. Σαν φράση εμφανίστηκε πρώτη φορά σε επινίκιο

ύμνο του Αρχιλόχου προς τον Ηρακλή, όπου ολόκληρη η φράση ήταν: « Τήνελλα, ὦ

Καλλίνικε, Χαῖρε!». Στην πορεία του χρόνου, καθιερώθηκε ως επευφημία προς τους

αθλητές, την ώρα που αγωνίζονταν.

26

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Με τη συγγραφή της παρούσας εργασίας έγινε κατανοητό στο μέγιστο βαθμό,

ότι οι έφηβοι, όσο και να θεωρούνται μια σχετικά ομοιογενής ομάδα, έχουν τελικά

πολλές διαφορές μεταξύ τους και είναι ιδιαίτερα δύσκολο να υπάρξει μια κοινή λύση

που να καλύψει όλες τις επιθυμίες και της ανάγκες τους σε εκπαιδευτικό-

μουσειολογικό πλαίσιο. Επίσης, κατάλαβα ότι η μουσειολογική εκπαίδευση των

εφήβων είναι ένα από τα πιο δύσκολα και προκλητικά προβλήματα που καλούμαστε

να επιλύσουμε ως αυριανοί επιστήμονες.

Ως στόχος μπορεί να φαντάζει -και πρέπει να γίνει- εφικτός, ωστόσο είναι

πάρα πολλά τα κενά που πρέπει να καλυφθούν. Μερικά από αυτά είναι κατά τη

γνώμη μου η χρόνια παραμέληση του κλάδου της αρχαιολογίας και της

μουσειολογίας από τους εφήβους, η αδυναμία των μουσείων να εντάξουν ενεργά και

πλήρως τους εφήβους στο κοινό τους, η απουσία αναφορών των υπηρεσιών της

αρχαιολογίας στη δημόσια σχολική εκπαίδευση, καθώς και η αδυναμία των μαθητών

να επισκεφθούν μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους και να συμμετάσχουν επί τόπου σε

μουσειολογικές δραστηριότητες.

Επίσης, σε κάθε δράση ή εκπαιδευτικό υλικό που προορίζεται για εφήβους,

πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν πολλές και διαφορετικές παράμετροι, όπως η

ψυχολογία των μαθητών, η εικόνα των προϊόντων, το marketing, οι διαφορετικές

επιθυμίες των εφήβων ως προς τον τρόπο μάθησης, το βαθμό και τον τρόπο

συμμετοχής στις δραστηριότητες και η χρήση των τεχνολογικών μέσων. Το γεγονός

αυτό δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την ταχεία δημιουργία υλικού και

προγραμμάτων και κατά συνέπεια, την γρήγορη ενσωμάτωση του εφηβικού κοινού

στο μουσειακό και αρχαιολογικό περιβάλλον.

Κι ακόμα πιο δύσκολο είναι τελικά να μπορέσει κανείς να μεταδώσει τη

συγκίνηση που νιώθει σ’ ένα τόπο, όπως αυτός της Ολυμπίας, ή την αγάπη του για

ένα τόσο παραμελημένο επιστημονικό κλάδο, σαν αυτόν της αρχαιολογίας και της

μουσειολογίας. Σε τελική ανάλυση, θέλω να πιστεύω πως οι έφηβοι έχουν την

προθυμία και το κέφι να μάθουν, να γνωρίσουν τον τόπο και τα μουσεία του και πως

αν τα μουσεία και η εκπαίδευση -αρχαιολογική και μη- που προσφέρουν, αποδεχτούν

την πρόκληση ενσωμάτωσης των εφήβων στο κοινό τους, η κοινωνία και η δημόσια

εκπαίδευση όχι μόνο θα ωφεληθούν, αλλά θα δημιουργήσουν πολίτες του κόσμου με

ισχυρές βάσεις, γνώσεις και πάνω απ’ όλα με αγάπη για τον τόπο και την ιστορία του.

27

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΔΟΜΗ, 2002.Τόμος 29. Αθήνα: Δομή.

ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, 2002. Τόμος Δ. Αθήνα: Δομή.

Boardman, John., 2002. Ελληνική Πλαστική: Κλασσική Περίοδος. Αθήνα:

Καρδαμίτσα.

Hargreaves McIntyre, Morris., 2002. Start with a Child: The Needs and Motivations

of Young People. Manchester.

Βαλαβάνης, Πάνος., 2004. Ιερά και Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα: Ολυμπία, Δελφοί,

Ισθμία, Νεμέα. Αθήνα: Καπόν.

Θέμελης, Πέτρος., 1985. Εγχειρίδιο ανασκαφικής Τεχνικής. Πανεπιστημιακές

Σημειώσεις. Πανεπιστήμιο Κρήτης

Κωτσάκης, Κώστας., 2001. Από το έκθεμα στο νόημα: Η ερμηνεία στη σύγχρονη

θεωρία της αρχαιολογίας. Στο Σκαλτσά, Μ., επιμ. Η Μουσειολογία στον 21ο αιώνα.

Θεωρία και πράξη, Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, Θεσσαλονίκη 21-24/11/97.

Θεσσαλονίκη: Εντευκτήριον, σ. 196-199.

Μπούνια, Αλεξάνδρα & Νικονάνου, Νίκη., 2008. Μουσειακά Αντικείμενα και

Ερμηνεία. Στο Νικονάνου, Νίκη & Κασβίκης, Κώστας, επιμ. Εκπαιδευτικά Ταξίδια

στο Χρόνο. 2008: Πατάκης. σ. 67-95.

Ορλάνδος, Αναστάσιος Κ., & Τραυλλός, Ιωάννης Ν., 1986. Λεξικό Αρχιτεκτονικών

Όρων. Αθήνα: Αρχαιολογική Εταιρία.

Χατζή, Γεωργία Μ., 2008. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας. Αθήνα: Eurobank.

Χουρμουζιάδη, Αναστασία., 2010. Από το Εύρημα στο Έκθεμα. Ανάσκαμμα. Τόμος

4, σ. 109-140.

http://og.in.gr/static/hog/arx29.asp. Τελευταία επίσκεψη: 22.09.2013

Find out what your learning style is, στο:

http://www.inspiringlearningforall.gov.uk/resources/policymaps.html. Τελευταία

επίσκεψη: 22.09.2013