Macaafni Qulqulluun

D H A A M S I S A A M A A L I D H A ?

� 2009WATCH TOWER BIBLE AND TRACTSOCIETY OF PENNSYLVANIAMirgi Abbummaa Seeraan Eega-maadha

Macaafni Qulqulluun DhaamsisaaMaalidha?

MaxxansitoonniWATCHTOWER BIBLE AND TRACTSOCIETY OF NEW YORK, INC.Brooklyn, New York, U.S.A.

Bara 2012tti Maxxanfame

Birooshurri kun kan hin gurguram-neefi barreeffamoota addunyaa marat-ti Macaafa Qulqulluu barsiisuufqophaa’an keessaa tokkodha. Hojiinkunis buusii qarshii namoonni fedhii-dhaan kennaniin deggerama.

Ibsi garabiraan yoo kennamemalee, caqasawwan birooshura kanakeessatti argaman Macaafa Qulqulluuafaan Oromoo bara 1997 maxxanfa-me keessaa kan fudhatamanidha. Ca-qasawwan tokko tokko dalga ciibseekan barreesse nuyi. Caqasichatti aan-see “NW” yoo jedhame, caqasichi kanfudhatame Caaffata Qulqullaa’oo Hii-ka Addunyaa Haaraa, Isa Hiika Je-chootaa qabuufi afaan Ingiliffaatiinqophaa’erraa ta’uusaa argisiisa. Wag-goonni birooshura kana keessatti arga-man hundi lakkoobsa Awurooppaakan argisiisanidha. Dh.K.D. jechuun,dhaloota Kiristos dura jechuudha;Dh.K.B. jechuunimmoo, dhaloota Ki-ristos booda jechuudha.

The Bible—What Is Its Message?Oromo (bm-OA)

Printed in Britain by Watch TowerBible and Tract Society of Britain(Registered in England as a Charity)Biritaaniyaatti Maxxanfame

1 Uumaan Keenya JannataNamaaf Qopheesse [fuula 4]

2 Jannata Keessaa Ari’aman[fuula 5]

3 Ilmaan Namootaa BishaanBadiisaarraa Oolan [fuula 6]

4 Waaqayyo Abrahaamii WajjinKakuu Gale [fuula 7]

5 Waaqayyo AbrahaamiifiMaatiisaa Ni Eebbise [fuula 8]

6 Iyoob AmanamummaasaaEegeera [fuula 9]

7 Waaqayyo Israa’elootaGarbummaa Jalaa Baase[fuula 10]

8 Israa’eloonni Kana’aanitti Galan[fuula 11]

9 Israa’eloonni MootiiMoosifachuu Barbaadan[fuula 12]

10 Solomoon Mootii Ogeessa Ture[fuula 13]

11 Faarfannaawwan NamaJajjabeessaniifi Nama Barsiisan[fuula 14]

12 Ogummaa Waaqayyoo IsaJireenya Argamsiisu [fuula 15]

13 Mootota Gaariifi MoototaGadhee [fuula 16]

14 Waaqayyo Karaa RaajotasaaDubbate [fuula 17]

15 Raajiin Booji’ame Tokko,Waa’ee Gara Fuulduraa Mul’ataArge [fuula 18]

16 Masiihichi Ni Dhufe[fuula 19]

17 Yesus Waa’ee MootummaaWaaqayyoo Barsiise [fuula 20]

18 Yesus Dinqii Raawwate [fuula 21]

19 Yesus Wantoota AddunyaaMaratti RaawwatamanIlaalchisee Raajii Dubbate[fuula 22]

20 Yesus Kiristos Ni Ajjeefame[fuula 23]

21 Yesus Du’aa Ka’e! [fuula 24]

22 Ergamoonni Yesus Ija JabinaanLallabaniiru [fuula 25]

23 Misiraachichi Ni Babal’ate[fuula 26]

24 Phaawulos Gumiiwwaniif ErgaaBarreesse [fuula 27]

25 Gorsa Amantii, Amalaafi JaalalaIlaalchisee Kenname [fuula 29]

26 Lafti Jannata Taati![fuula 30]

Macaafni QulqulluunD H A A M S I S A A M A A L I D H A ?

B A A F A T A M A T A D U R E EKutaa Kutaa

MACAAFA QULQULLUU dubbisuu jalqabuukee dura,waa’ee macaafa kanaa wantoota tokko tokko beekuun-

kee si gargaara. Macaafni Qulqulluun, Caaffata Qulqullaa’oojedhamees kan beekamu si’a ta’u, macaafota 66 kan qabateefiSeera Uumamaarraa jalqabee Mul’ata Yohannis ykn Appoo-kaaliipsirratti kan xumuramudha.

Dhaamsi Macaafa Qulqulluu kan eenyuuti? Kun gaaffii xiy-yeeffannaa namaa harkisudha. Caaffata Qulqullaa’oo kanbarreessan namoota 40 si’a ta’an, macaafonni kun barreeffa-manii hanga xumuramanitti waggaa 1,600 fudhateera. Kannama ajaa’ibsiisu, namoonni kun dhaamsi Macaafa Qul-qulluu kan keenya jedhanii hin dubbanne. Namoota ma-caafa kana barreessan keessaa tokko, “Caaffanni qulqullaa’-aan hundinuu geggeessaa hafuura Waaqayyootiin caafame”jechuudhaan barreesseera. (2 Ximotewos 3:16) Inni kaanim-moo, “Hafuurri Waaqayyoo ana keessaan in dubbate, dubbiinisaa afaan koo keessa jira” jechuudhaan barreesseera. (2 Saa-mu’el 23:2) Akka kanaan namoonni macaafa kana barreessan,dhaamsi Macaafa Qulqulluu kan Yihowaa isa Bulchaa Olaa-naa uumama cufaa ta’uusaa dubbataniiru. Namoonni macaa-fa kana barreessan, Waaqayyo ilmaan namootaa akka isattidhihaatan kan barbaadu ta’uusaa ibsaniiru.

Macaafa Qulqulluu hubachuuf wanti barbaachisu garabi-raanis jira. Caaffanni Qulqullaa’oon guutummaatti dhaamsatokko dabarsu. Innis, Waaqayyo Mootummaa samiitti fayya-damee ilmaan namootaa bulchuuf mirga akka qabu kan ibsu-dha. Dhaamsi kun, guutummaa Macaafa Qulqulluurratti ak-kamitti akka ibsame, birooshura kana keessatti ni ilaalta.

Yaadawwan olitti ibsaman sammuutti qabachuudhaan,dhaamsa macaafa addunyaa maratti hunda caalaa beekamaata’e kanaa, jechuunis Macaafa Qulqulluu qoradhu.

Macaafa QulqulluuQorachuu Kan Qabnu Maaliifi?Waa’ee Macaafa Qulqulluu beektaa? Hamma yoonaatti kitaabni akkaMacaafa Qulqulluutti addunyaarratti baay’inaan raabsame hin jiru.Namoonni aadaa garaa garaa qaban, dhaamsi Macaafa Qulqulluu akkanama jajjabeessuufi abdii namaa kennu, akkasumas gorsa gaarii jireenyaafta’u akka qabate ni amanu. Haata’u malee, yeroo ammaatti namoonnihedduun waa’ee Macaafa Qulqulluu baay’ee hin beekan. Nama amantiiakka gaariitti hordoftu taates ta’uu baattes, waa’ee macaafa kanaa beekuubarbaadda ta’a. Birooshurri kun, waa’ee Macaafa Qulqulluu beekumsabu’uuraa akka argattu si gargaaruuf kan qophaa’edha.

˛ Macaafni Qulqulluun waggaa 1,610,jechuunis Dh.K.D. bara 1513 hanga

Dh.K.B. bara 98 gidduutti barreeffame.�

˛ Macaafonni jalqabaa 39 harki caa-laansaanii afaan Ibrootaatiin,

muraasnimmoo afaan Aramaayikiitiin

kan barreeffaman si’a ta’u, isaan kun

Caaffata Qulqullaa’oo afaan Ibrootaaykn “Kakuu Moofaa” jedhamu.

˛ Macaafonni warri boodaa 27 ta’an

afaan Giriikiitiin kan barreeffaman si’ata’u, isaanimmoo, Caaffata Qulqullaa’-

oo afaan Giriikii ykn “Kakuu Haaraa”

jedhamu.

˛ Macaafni Qulqulluun boqonnaafi lak-koofsaan kan hiramedha. Fakkeenyaaf,

Maatewos 6:9, 10 jechuun, macaafa

Maatewos boqonnaa 6 lakkoofsa 9fi 10

jechuudha.

� Baroonni karaa addaddaatiin ibsamuudanda’u. Birooshura kana keessatti Dh.K.B.jechuun, “Dhaloota Kiristos Booda” jechuu si’ata’u, Dh.K.D. jechuunimmoo, “Dhaloota KiristosDura” jechuudha. Jechoonni gabaajeedhaanbarreeffaman kun, dhuma fuula hundarratti ca-qasamuusaanii argita.

MACAAFA QULQULLUU ILAALCHISEEYAADAWWAN BEEKUU QABNU

3

4

JECHOONNI seensaa, “Waaqayyo jalqabat-ti bantiiwwan waaqaa fi lafa uume” je-

dhan, jechoota hanga ammaatti barreeffa-man hundarra caalaa namoota hedduu birattikan beekamanidha. (Uumama 1:1) MacaafniQulqulluun, jechoota gabaabaa hiika guddaaqaban kanaan Yihowaa isa Hundumaa dan-da’uufi Caaffanni Qulqullaa’oon hundinuuirratti xiyyeeffatanii wajjin wal nu barsiisa.Himni Macaafa Qulqulluu inni jalqabaa,Waaqayyo lafa irra jiraannu dabalatee, uu-mama cufa bal’aa kana akka uume ibsa. Ca-qasoonni itti aansanii jiran, Waaqayyo yeroodheeraa fakkeenyaan guyyoota jedhamaniiwaamaman keessatti, lafti iddoo jireenyaa-tiif akka taatutti, wantoota nama dinqisiisanhedduu akka irratti uume nuuf ibsu.

Wantoota Waaqayyo lafarratti uume hun-darra kan caalu namadha. Namni akka bifaWaaqayyootti, jechuunis amalawwan Waa-qayyoo kan akka jaalalaafi ogummaasaa ca-laqqisuu akka danda’u godhamee kan uu-mamedha. Waaqayyo biyyoo lafaarraa namauume. Nama isa jalqabaa Addaam jedhee ma-qaa erga moggaaseefii booda, jannata, je-chuunis bakka dhaabaa Eeden keessa isakaa’e. Waaqayyo bakka dhaabaa sana, muk-keetii babbareedaniifi ija godhataniin guute.

Waaqayyo, Addaam haati manaa akka isabarbaachistu hubate. Kanaafuu cinaacha Ad-daam keessaa lafee tokko fuudhee, dubar-tii uumuudhaan haadha manaa godhee isaafkan kenne si’a ta’u, Addaamis Hewwaan je-dhee maqaa moggaaseef. Addaam gamma-chuudhaan, “Isheen kun lafeen ishee la-fee koo keessaa, foon ishees foon koo irraafuudhame” jedhee walaloodhaan ishee jaja-te. Waaqayyo, “Kanaafis dhiirri abbaa isaa fihaadha isaa in dhiisa, haadha manaa isaattisin maxxana; isaan lachanuus foon tokko inta’u” jedhe.—Uumama 2:22-24; 3:20.

Waaqayyo Addaamiifi Hewwaaniif ab-boommii lama kenne. Tokkoffaa, lafa kanaakka misoomsaniifi akka kunuunsan; yerooboodammoo, sanyiisaaniitiin lafa akka guu-

tan isaanitti hime. Lammaffaammoo, jannatabal’aa sana keessaa, ija mukaa tokkittiirraa je-chuunis, “ija mukicha nyaatanii hamaafigaarii ittiin beekan” irraa akka hin nyaanneisaan abboome. (Uumama 2:17) Abboommiikana eeguu yoo didan ni du’u. Waaqayyo ab-boommiiwwan kana isaanii kennuudhaan,Bulchaasaanii ta’uusaa fudhachuusaanii akkaargisiisan carraa isaanii kenne. Kanaaf abboo-mamuunsaanii, jaalalaafi galateeffannaa isaafqaban argisiisa. Bulchiinsasaa isa gaarii fu-dhachuuf sababii ga’aa qabu turan. Namoon-ni kun mudaa hin qaban turan. MacaafniQulqulluun, “Waaqayyo waanuma hojjetehundumaa in ilaale; kunoo, innis baay’eegaarii ture” jechuudhaan nutti hima.—Uuma-ma 1:31.—Uumama boqonnaa 1fi 2rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Macaafni Qulqulluun akkaataa namoonniifi laftiitti uumaman akkamitti ibsa?

˛ Waaqayyo dhiiraafi dubartii jalqabaatiif jireenyaakkamii kenne?

˛ Waaqayyo Addaamiifi Hewwaaniif abboommiiakkamii kenne?

1 Uumaan Keenya JannataNamaaf QopheesseWaaqayyo uumama cufa, akkasumas lafarratti lubbuu uume.Dhiiraafi dubartii mudaa hin qabne uumee, bakka ashaakiltiibareedduu keessa erga isaan kaa’ee booda, abboommii isaanii kenne

˘ Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Caaffanni Qulqullaa’oon Waaqayyomaqaawwan ulfinaa addaddaa, kan akkaUumaafi Waaqa Hundumaa Danda’ujedhaniin ibsu. Maqaawwan ulfinaa tok-ko tokkommoo amalawwansaa, jechuunisqulqullummaasaa, humnasaa, murtoo qa-jeelaa kan kennu ta’uusaa, ogummaasaafijaalalasaa ibsu. Haata’u malee, Waaqay-yo ofiisaatiif maqaa adda ta’eefi Yihowaajedhu baafateera. Afaan jalqaba Macaaf-ni Qulqulluun itti barreeffameen, maqaanYihowaa jedhu kun Uumama 2:4 jalqabeeal 7,000 ni argama ture. Maqaan Yihowaahiiknisaa “Akka Ta’u Godha” jechuudha.Maqaan kun, Waaqayyo kaayyoosaa bak-kaan ga’uufi waadaa gale raawwachuuakka danda’u waan ibsuuf, hiika maqaakanaa beekuun baay’ee nama gamma-chiisa.

MAQAA WAAQAYYOO

“Waaqayyo jalqabatti . . . ” Bara Addaam itti uumame 4026 Dh.K.D.

Bara Addaam itti du’e 3096 2500 Dh.K.D.

5

WAAQAYYO namoota uumuusaa yeroodheeraa dura, uumamawwan hafuu-

raa ijaan hin argamne, jechuunis ergamoo-ta hedduu uume. Ergamaan Waaqayyorrattika’e, inni yeroo booda Seexanaafi Diiyaabi-los jedhame, Hewwaan ija mukaa Waaqayyoakka isaan hin nyaanne abboomerraa akkanyaattu haxxummaadhaan ishee qore.

Seexanni waan bofti dubbachaa jiru fak-keessuudhaan, Waaqayyo isheefi abbaa ma-naashee wanta barbaachisaa ta’e tokko akkaisaan dhowwate ibse. Ergamichi isheefi ab-baan manaashee, ija mukaa dhowwame sanautuu nyaatanii akka hin duune Hewwaanit-ti hime. Akka kanaan, Seexanni Waaqayyoijoolleesaa sobaa jira jedhee isa himate. See-xanni namoonni kun Waaqayyoof abboo-mamuu diduunsaanii gaarii akka ta’e, ak-kasumas beekumsa addaafi birmadummaakan isaanii argamsiisu akka ta’e ibse. Haa-ta’u malee, kun soba yeroo jalqabaatiif lafar-ratti dubbatamedha. Gaaffiin kun olaantum-maa Waaqayyoorratti, jechuunis Waaqayyobulchuuf mirga qabaachuusaa, mirga kanat-ti karaa sirrii ta’een fayyadamuusaa, akkasu-mas karaa namoota isaaf bitamaniif faayidaaargamsiisuun itti fayyadamuufi dhiisuusaar-ratti kan xiyyeeffate ture.

Hewwaan soba Seexanaa kana ni aman-te. Ija mukaa sana hawwitee, irraa kutatteenyaatte. Achiis, abbaa manaasheetiif kenni-

te; innis ni nyaate. Akka kanaan cubbamoo-ta ta’an. Wanti salphaa fakkaatu kun, Waa-qayyorratti ka’uusaanii kan argisiisu ture.Addaamiifi Hewwaan, ta’e jedhanii Waaqay-yoof abboomamuu diduudhaan, bulchiinsaUumaasaanii isa jireenya mudaa hin qabnee-fi waan hunda isaanii kennee morman.

Waaqayyo warra isarratti ka’an kanarrat-ti murtoo cimaa dabarse. Achiis, Sanyiin ab-dachiifame ykn Fayyisaan Seexana isa bo-fatti fakkeeffame sana balleessu tokko akkadhufu raajii dubbate. Waaqayyo ijoollee-saanii warra sana booda dhalataniifoo’a argisiisuu waan barbaadeef, murtoondu’aa Addaamiifi Hewwaa-nitti murame yeroo muraa-sa booda akka raawwatamugodheera. Qaamni Waaqay-yo ergu kun, haalawwangaddisiisaa hammeenyi Ee-den keessatti ka’e fide hun-da waan balleessuuf, ijool-leen Addaamiifi Hewwaanirraa dhalatanabdii qabu turan. Fayyisaa kana ilaalchiseekaayyoon Waaqayyoo akkamitti raawwiisaaakka argatu, jechuunis inni ergamu eenyuakka ta’e, yommuu Macaafni Qulqulluunbarreeffamaa adeemu ifa ta’aa dhufeera.

Waaqayyo Addaamiifi Hewwaaniin Janna-ta keessaa ari’e. Lafa dhaabaa Eedenii ala ta’eqotanii jiraachuun, dafqaafi dadhabbii ci-maa kan gaafatu ture. Achiis Hewwaan, Qaa-yin mucaasaanii isa jalqabaa deesse. Addaa-miifi Hewwaan, Abeeliifi Sheet isa akaakiliiNohi ta’e dabalatee ilmaaniifi intaloota gara-biraas qabu turan.—Uumama boqonnaa 3 hanga 5fi Mul’ata 12:9rrat-ti kan hundaa’e.���������������

˛ Sobni jalqaba dubbatame maalidha? Soba kanakan dubbatehoo eenyu?

˛ Addaamiifi Hewwaan Jannata keessaa kan ari’a-man akkamitti?

˛ Waaqayyo warra isarratti ka’anirratti murtooyommuu dabarse abdii akkamii kenne?

2 Jannata Keessaa Ari’amanErgamaa hamaan tokko, namoonni jalqabaa, jechuunis AddaamiifiHewwaan bulchiinsa Waaqayyoo akka didan dhiibbaa isaanirraangeessise. Kanaan kan ka’es, cubbuufi duuti gara biyya lafaa dhufe

Sanyichi, “mataa kee inburuqsa, atis koomeeisaa in iddita.”—Uumama 3:15

Uumama ˘

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Waaqayyo, Addaamiifi Hewwaaniinmudaa malee uumuudhaan, barabaraafJannata keessa akka jiraatan abdii isaaniikennee ture. Waaqayyorratti yommuu ka’-an garuu cubbuu raawwatan. Sana boodaAddaamiifi Hewwaan mudaa qabaachuu-dhaan, walitti dhufeenya Yihowaa isa ji-reenya isaanii kennee wajjin qaban balaar-ra buusan. Yeroo sanaa jalqabee, isaanista’an ijoolleensaanii warri cubbuu dhaa-lan hundi, cubbuufi du’a ofirraa hambi-suu hin dandeenye.—Roomaa 5:12.

CUBBUUFI DU’A

2500 Dh.K.D. Bara Bishaan Badiisaaitti jalqabe 2370

ILMAAN namootaa yommuu baay’achaaadeeman, cubbuufi hamminni atatta-

maan lafarratti babal’achaa dhufe. Henookinni kophaasaa raajii ta’ee tajaajilaa ture,Waaqayyo gaaf tokko hamoota akka bal-leessu akeekkachiisee ture. Ta’us hamminnibabal’achaafi ittuma caalaa adeeme. Erga-moonni tokko tokko, samiirraa iddoosaaniidhiisanii, nama fakkaatanii gara lafaa dhu-fuufi sassataan kaka’anii dubartoota niitiigodhachuudhaan Waaqayyorratti ka’an. Walqunnamtiin uumamaan ala ta’e kunimmoo,ijoollee dhedheeroon humna guddaa qaba-niifi Neefliimota jedhaman akka dhalatangodhe. Ijoolleen kunis, hammeenyiifi ajjee-chaan biyya lafaarratti garmalee akka babal’-atu godhan. Waaqayyo uumamawwansaa la-farratti argaman manca’uusaanii yommuuargu baay’ee gadde.

Henook erga du’ee booda, namni warrahamoo sanarraa adda ta’e tokko ni ka’e. Ma-qaansaa Nohi jedhama. Inniifi maatiinsaawanta Waaqayyoon gammachiisu raawwa-chuuf carraaqaniiru. Waaqayyo hamoota ye-roo sana turan balleessee, Nohiifi bineensotalafarratti argaman oolchuuf murteesse. Ka-naaf, Waaqayyo Nohi markaba guddaa saan-duqa fakkaatu akka ijaaru itti hime. No-hiifi maatiinsaa, akkasumas bineensonnigosa addaddaa hedduun, markaba kana kees-sa galuudhaan bishaan badiisaa addunyaamaratti ga’urraa oolu. Nohi Waaqayyoof niabboomame. Nohi waggoota 40-50 ta’aniifimarkaba itti ijaaraa ture sanatti, ‘qajeelinaslallabaa’ ture. (2 Phexros 2:5) Nohi waa’ee

Bishaan Badiisaa dhufuuf jedhuu namootakan akeekkachiise ta’us, isaan garuu akeekka-chiisasaa fudhachuu didaniiru. Nohiifi maa-tiinsaa bineensotaa wajjin markabichatti ga-lan. Waaqayyos balbala markabichaa ni cufe;bokkaanis ni roobe.

Guutummaan lafaa bishaaniin hanga li-qimfamutti, bokkaa cimaan guyyaa 40fi hal-kan 40 roobe. Hamoonni ni balleeffaman.Ji’oota muraasa booda yommuu bishaani-chi hir’atu, markabichi gaara tokkorra buu-fate. Warri markabicha keessa jiran hundi,achi keessa waggaa tokkoof jiraatanii nagaa-dhaan ba’an. Sana booda Nohi Yihowaa-dhaaf aarsaa galataa dhiheesse. Yeroo kanattiWaaqayyo, lammata lubbuu lafarra jiru bi-shaaniin akka hin balleessine Nohiifi maatii-saatiif mirkaneesse. Yihowaan, abdii namajajjabeessu kanaaf milikkita akka ta’utti sab-bata waaqaa qopheesse.

Bishaan Badiisaa booda, Waaqayyo na-mootaaf abboommiiwwan haaraa tokko tok-ko kenne. Foon horii akka nyaatan isaaniiheyyamee, dhiiga akka hin nyaanne garuuisaan dhowwee ture. Ilmaan Nohi biyya la-faatti akka tamsa’an kan isaan abboome ta’-us, isaan keessa tokko tokko ajaja kanaaf utuuhin abboomamin hafaniiru. Namoonni bul-chaa Naamrud jedhamu jalatti tokko ta’anii,magaalaa Baabel ishee yeroo booda Baabilonjedhamte keessatti gamoo guddaa ijaaruujalqaban. Kaayyoonsaanii, abboommii Waa-qayyo lafarratti akka tamsa’an isaanii ken-ne cabsuu ture. Haata’u malee, Waaqayyoafaansaanii isa tokko ture walitti makee qoo-qa addaddaa akka dubbatan gochuudhaan,kaayyoosaanii jalaa fashaleesse. Namoonnikun walii galuu waan dadhabaniif, gamoosana ijaaruu dhiisanii gargar faca’an.—Uumama boqonnaa 6 hanga 11fi Yihudaa14, 15rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Hamminni lafarratti kan babal’ate akkamitti?

˛ Nohi amanamaa ta’uusaa kan argisiise akkamitti?

˛ Waaqayyo Bishaan Badiisaa booda, namoonnimaal akka hin goone dhowwe?

3 Ilmaan Namootaa BishaanBadiisaarraa OolanWaaqayyo biyya lafaa isa hamaa kan balleesse ta’us,Nohiifi maatiisaa oolcheera

˘ Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

Ijoollee Addaamiifi Hewwaan keessaa baay’eensaanii,bulchiinsa Yihowaatiif abboomamuu didaniiru. Haata’u ma-lee, ilmasaanii Abeel isa amanamaarraa jalqabee, namoonnitokko tokko bulchiinsa Yihowaatiif abboomamaniiru. Yeroobooda Henokiifi Nohi, Waaqayyoo wajjin akka deddeebi’ankan ibsame si’a ta’u, kana jechuun jireenya Waaqayyoongammachiisu jiraataniiru jechuudha. (Uumama 5:22; 6:9)Seenaan Macaafa Qulqulluu harki caalaansaas, waa’ee na-moota bulchiinsa Waaqayyootiif abboomamanii ibsa.

WAAQAYYOO WAJJIN DEDDEEBI’UU

Bara Abrahaam itti dhalate 2018 1943 Kakuu Abrahaamiiwajjin galame

1800 Dh.K.D.

7

BISHAAN BADIISAA bara Nohitti ga’eerga darbee, gara waggaa 350 ta’eera.

Abrahaam, magaalaa badhaatuu Ur jedham-tu keessa jiraachaa kan ture si’a ta’u, ma-gaalaan kun yeroo ammaatti Iraaq jedhamti.Abrahaam nama amantii guddaa qabu ture.Amma garuu amantiinsaa ni qorame.

Yihowaan, Abrahaam biyya itti dhalategadhiisee, biyya ormaa, jechuunis biyya Ka-na’aan akka dhaqu itti hime. Abrahaamismamii tokko malee abboomame. Haadhamanaasaa Saaraa, ilma obboleessasaa Looxii-fi miseensota maatiisaa hunda qabatee karaafagoo erga deemee booda, Kana’aanitti dun-kaana keessa jiraachuu jalqabe. Yihowaankakuu Abrahaamiif gale keessatti sabni gud-daan isa keessaa akka ba’u, sabni lafarraa ka-raasaa akka eebbifamuufi sanyiinsaa biyyaKana’aan akka dhaalu abdii kenneef.

Abrahaamiifi Loox hoolotaafi loon hed-duu qabaachuudhaan sooreyyii ta’an. Abra-haam ofittummaa tokko malee, Loox naan-noo barbaaderra akka jiraatu isa filachiise.Looxis biyya lalistuu kutaa Laga Yordaanosfilatee, magaalaa Sodoomitti dhihaatee ji-raachuu jalqabe. Haata’u malee namoonnibiyya Soodom, amala gadhee kan qabanii-fi Yihowaarratti cubbuu cimaa kan hojjetanturan.

Yihowaan, yeroo booda Abrahaam sa-nyiinsaa akka urjii waaqa keessaa akkabaay’atu abdii kenneef. Abrahaamis abdiikana ni amane. Haata’u malee, haati ma-naa Abrahaam, Saaraan maseena turte. Abra-haam umriinsaa waggaa 99 yommuu ta’ee-fi Saaraanimmoo gara umrii 90tti yommuusiqxetti, Waaqayyo ilma akka godhatan Ab-rahaamitti hime. Akkuma Waaqayyo dubba-te, Saaraan ilma Yisihaq jedhamu deesse. Ab-rahaam ijoollee baay’ee kan godhate ta’us,Fayyisaan Eeden keessatti abdachiifame kandhufu karaa Yisihaq ture.

Yeroo kanatti Looxiifi maatiinsaa magaa-

laa Sodoom keessa kan jiraatan ta’us, namaqajeelaa kan ture Loox, akka namoota ad-daggee magaalattii keessa jiraatanii hin tur-re. Yihowaan Sodoomirratti badiisa fiduufyeroo murteesse, Loox badiisa kanarraa akkaoolu isa akeekkachiisuuf dursee ergamootagarasaatti erge. Ergamoonni sunis, Looxiifimaatiinsaa Sodoomii akka ba’aniifi garagala-niis akka hin ilaalle isaan abbooman. AchiisWaaqayyo, magaalaa Sodoomiifi magaalaaGomoraa ishee hamtuurratti ibiddaafi dha-gaa boba’u roobsuudhaan, jiraattota ma-gaalota kanaa balleesse. Looxiifi intaloonni-saa lamaan badiisicharraa ni oolan. Haata’umalee, haati manaa Loox tarii wanta dhiisteebaate sana hawwuudhaan gara duubaa ilaal-te. Waaqayyoof abboomamuu waan diddee-fis lubbuushee dhabde.—Uumama 11:10–19:38rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Abrahaam gara Kana’aan kan dhaqe maaliif ture?

˛ Yihowaan Abrahaamii wajjin kakuu akkamiigale?

˛ Yihowaan, Sodoomiifi Gomoraa kan balleessemaaliifi?

4 Waaqayyo AbrahaamiiWajjin Kakuu GaleAbrahaam amantiidhaan Waaqayyoof abboomame.Yihowaanis akka isa eebbisuufi sanyiisaa akka baay’isu kakuu galeef

Uumama ˘

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Bara duriitti kakuun, walii galteegodhamu tokko kan argisiisu ture. Yi-howaan, Fayyisaa Eeden keessattiabdachiise ilaalchisee kaayyoon inniqabu akkamitti akka raawwatamu,suutuma suuta kakuu gale hedduu-dhaan ibseera. Kakuun Abrahaamiiwajjin galame, Sanyiin abdachiifamekaraa hidda dhalootaa Abrahaam akkadhufu kan argisiisu ture. Kakuuwwanbooda galamanis, Sanyiin kun eenyuakka ta’e caalaatti ifa godhaniiru.

WAAQA KAKUU

1800 Dh.K.D. Bara Yoseef garba ta’ee itti gurgurame 1750

8

YIHOWAAN gaaf tokko Ilmisaa inni hun-da caalaa isa biratti jaallatamaa ta’e, akka

dhiphatuufi akka ajjeefamu beeka ture. RaajiinUumama 3:15rra jiru kana argisiisa. Waaqayyoduuti Ilmasaa aarsaa hammamii akka isa gaafa-tu namootaaf ibseeraa? Macaafni Qulqulluun,fakkeenya abbaafi ilma tokkoo caqasuudhaanWaaqayyo kana gochuusaa ibsa. Waaqayyo,Abrahaam ilmasaa isa jaallatamaa Yisihaqiinaarsaa akka godhu isa gaafate.

Abrahaam amantii cimaa qaba ture. Waa-qayyo, Fayyisaan ykn Sanyichi raajiidhaandubbatame karaa Yisihaq akka dhufu ab-dii isaaf kennuusaa yaadadhu. Abrahaam, bar-baachisaa taanaan Waaqayyo Yisihaqiin du’-aa kaasuu akka danda’u waan amaneef, isaafabboomamuudhaan ilmasaa aarsaa gochuufka’e. Haata’u malee, ergamaan Waaqayyootokko dafee isa dhowwe. Waaqayyo, Abra-haam ilmasaa isa baay’ee jaallatu aarsaa go-chuuf fedhii qabaachuusaatti erga isa galateef-fatee booda, kakuu nama amanamaa kanaafgale irra deebi’ee cimse.

Yeroo booda, Yisihaq ilmaan Esaawuufi Yaa-qoob jedhaman godhate. Esaawuurraa haalaadda ta’een, Yaaqoob dhimmawwan hafuuraawaan dinqisiifatuuf eebba argateera. Waaqay-yo maqaa Yaaqoob Israa’elitti kan jijjiire si’ata’u, yeroo booda ilmaan Israa’el 12an, durabuutota gosa Israa’el ta’aniiru. Haata’u malee,maatiin sun saba guddaa kan ta’e akkamitti?

Wantoonni hedduun raawwatamuu kan jal-qaban, erga angafoonnisaa Yoseefitti hinaa-fuu jalqabanii booda ture. Garbummaatti kanisa gurguran si’a ta’u, innis gara Gibxiitti geef-fame. Waaqayyo garuu, dargaggeessa amana-maafi ija jabeessa ta’e kana ni eebbise. Yoseefrakkinni cimaan kun isarra ga’us, yeroo boodabulchaa warra Gibxii kan ta’e Fara’oon isa fila-tee aangoo guddaa isaa kenne. Yoseef midhaanhundumaarratti itti gaafatamaa waan godha-meefi Yaaqoobis beelaan kan ka’e ilmaansaatokko tokko gara Gibxiiti waan ergeef, yerookanatti kun ta’uunsaa sirrii ture. Yoseef, obbo-lootasaa warra yaada garaa geddaratanii waj-

jin haala dinqii ta’een erga wal argee booda,hundasaaniitiif dhiifama kan godhe ta’uusaar-rayyuu, guutummaan maatichaa Gibxii kees-sa akka jiraatu qophii godhe. Achittis lafti gaa-riin irratti baay’achuufi sooromuu danda’anisaanii kenname. Yoseef, Waaqayyo wanti kunakka ta’u kan godhe, abdii isaaniif kenne raaw-wachuuf akka ta’e hubateera.

Yaaqoob inni dulloome, maatiisaa isa bal’-aadhaan marfamee Gibxii keessa jiraate. Yaa-qoob du’uusaa dura, Sanyiin ykn Fayyisaanraajiidhaan dubbatame sun, Bulchaa cimaaakka ta’uufi hidda dhalootaa Yihudaarraa akkadhalatu raajii dubbate. Yoseefis waggoota mu-raasa booda du’uusaa dura, gaaf tokko Waa-qayyo maatii Yaaqoob Gibxii akka baasu raajiidubbate.—Uumama boqonnaa 20 hanga 50fi Ibroota 11:17-22rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Waaqayyo, Abrahaam maal akka godhu ittihime? Kunoo ilmaan namootaatiif dhaamsa akka-mii kan qabu ture?

˛ Yoseef gara Gibxii kan dhaqe akkamitti? Kunoobu’aa akkamii argamsiise?

˛ Yaaqoob du’uusaa dura waa’ee maalii raajii dub-bate?

5 Waaqayyo AbrahaamiifiMaatiisaa Ni EebbiseSanyiin Abrahaam badhaadhota ta’an.Waaqayyo Gibxiitti Yoseefiif eegumsa godhe

˘ Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Bara Iyoob itti qorame 1613 dura 1600 Dh.K.D.

9

NAMNI tokko qorumsi guddaan yoo irraga’eefi amanamaa ta’uunsaa karaa foonii

faayidaa kan isaaf hin argamsiifne yeroo fak-kaatutti, Waaqayyoof amanamaa ta’ee itti fu-fuu danda’aa? Gaaffiin kun nama Iyoob jedha-murratti ka’ee deebii argateera.

Israa’eloonni yommuu Gibxii turanitti, firaAbrahaam kan ta’e Iyoob, biyya yeroo am-maatti Arabiyaa jedhamtu keessa jiraata ture.Yeroo kanatti, ergamoonni Waaqayyo durat-ti kan wal ga’an si’a ta’u, Seexanni inni Waa-qayyorratti ka’es isaanii wajjin ture. Yommuuergamoonni samiirratti walga’an kanatti Yi-howaan, tajaajilaasaa isa amanamaa kan ta’eIyoobirratti amantaa akka qabu ibse. Yiho-waan, namni akka Iyoob amanamaa ta’e kanbiraan akka hin jirre dubbate. Seexanni ga-ruu, Iyoob Waaqayyoon kan tajaajilu, Waaqay-yo waan isa eebbiseefi eegumsa waan isaa go-dheef akka ta’e dubbachuudhaan falme.Seexanni, Iyoob wanti inni qabu hundi utuujalaa fudhatamee Waaqayyoon akka arrabsudubbate.

Waaqayyos, Seexanni Iyoobiin dura qabee-nyasaa, achiis ijoolleesaa, boodas fayyaasaaakka isa dhabsiisu heyyame. Iyoob, Seexannirakkina akkasii isarra geessisuurratti shoora ak-kamii akka taphate waan hin beekneef, Waa-qayyo rakkoowwan kun akka isarra ga’an maa-liif akka heyyame hubachuu hin dandeenye.Ta’us Iyoob matumaa Waaqayyoon hin arrab-sine.

Hiriyoonnisaa sobaa sadan gara Iyoob dhu-fan. Wanti isaan dubbatan macaafa Iyoobirrat-ti bal’inaan akkuma ibsame, namoonni kun,cubbuu Iyoob dhoksaatti raawwateef Waaqay-yo isa adabaa akka jiru sobaan isa amansiisuufyaalii godhan. Kana malees, Waaqayyo tajaajil-tootasaatti akka hin gammanneefi akka isaanhin amanne dubbatan. Iyoob garuu, sababiidogoggoraa isaan dhiheessan hin fudhanne.Kanaa mannaa, hamma du’aatti amanamaaakka ta’u garaa guutuudhaan dubbate!

Ta’us Iyoob balleessaa tokkoyyuu akka hinqabne dubbachuudhaan dogoggora raawwate.Eliihuun inni isaan keessaa ijoollee ta’e, fal-

mii garee lamaan gidduutti godhame ergadhaggeeffatee booda, isaan sirreessuuf dubba-chuu jalqabe. Eliihuun, Iyoob olaantummaanYihowaa, qulqullummaa namaarra akka caa-lu hubachuu dadhabuusaatti gorsa cimaa isaafkenne. Hiriyoota Iyoob warra sobaattis dheek-kameera.

Achiis Yihowaan ilaalcha Iyoob sirreessuufisatti dubbachuu jalqabe. Yihowaan Iyoobit-ti waa’ee uumamawwan dinqisiisaa ta’anii ittihimuudhaan, namni Waaqayyoo wajjin yom-muu waliin ilaalamu baay’ee xinnoo ta’uusaaisa barsiiseera. Iyoob, gad of deebisuudhaansirreeffama Waaqayyorraa argate fudhateera.Yihowaan, “gara-laafessa, oo’a-qabeessas”waan ta’eef, Iyoob fayyaa akka argatu godhee-ra; akkasumas qabeenyasaa dachaa lama go-dhee isaa deebiseera; ijoollee kudhan kennuu-dhaanis isa eebbiseera. (Yaaqoob 5:11) Iyoobyommuu rakkinni cimaan irra ga’e Yihowaa-dhaaf amanamaa ta’ee jiraachuudhaan, falmiiSeexanni namoonni yoo qorumsi isaanirraga’e Waaqayyoof amanamoo hin ta’an je-chuudhaan kaaseef deebii gaarii kenneera.—Macaafa Iyoobirratti kan hundaa’e.���������������

˛ Seexanni Iyoobiin ilaalchisee falmii akkamiikaase?

˛ Iyoob Waaqayyoof amanamaa ta’uunsaa, maaltuakka mirkanaa’u godhe?

6 Iyoob Amanamummaasaa EegeeraSeexanni, Iyoob Waaqayyoof amanamaa ta’uusaarratti gaaffii kankaase ta’us, Iyoob Yihowaadhaaf amanamaa ta’ee jiraateera

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob ˘

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Seexanni, Iyoob inni warra yeroo sana tu-ran hundarra caalaa qulqulluu ta’eefi Waa-qayyoon sodaatu, Yihowaa kan tajaajiluofittummaadhaan kaka’ee akka ta’e dubba-chuudhaan, namoonnis ta’an ergamoonniWaaqayyoon kan tajaajilan kaayyoo kanaafakka ta’e ibseera. Akka kanaan, Seexanninamoonni Yihowaadhaaf amanamoo ta’uu-saaniirratti shakkii uume. Gaaffiin kun, gaaffiiguddaa Seexanni Yihowaan bulchuuf mir-ga qabaachuusaafi bulchiinsisaa sirrii ta’uu-saa ilaalchisee Eeden keessatti kaase keessaatokkodha. Macaafni Iyoob, ergamoonnis ta’-an namoonni Yihowaadhaaf amanamoo ta’a-nii jiraachuudhaan, olaantummaasaa mirka-neessuu akka danda’an argisiisa.

GAAFFIIWWAN GURGUDDAA

1600 Dh.K.D. Bara Gibxii keessaa itti ba’an 1513

ISRAA’ELOONNI waggoota hedduu biyyaGibxii keessa kan jiraatan yommuu ta’u,

achitti ni sooroman; ni baay’atanis. Haata’umalee, mootii haaraan biyyattii bulchuu jalqa-be. Mootiin kun Yoseefiin hin beeku ture. Moo-tiin gara jabeessaafi abbaa irree ta’e kun, Israa’-eloonni baay’achaa waan jiraniif isaan sodaate.Achiis, hundisaanii garbootasaa akka ta’aniifidhiironni reefuu dhalatanimmoo Laga Abbay-yaatti akka gataman ajaje. Haata’u malee, haatiija jabeettii taate tokko, ilmashee guuboo keessakeessee dhallaadduu gidduu dhoksuudhaan isaoolfatte. Intalli Fara’oon, daa’ima kana argat-tee maqaasaa Musee jettee moggaasuudhaan,mana mootii warra Gibxii keessatti isa guddiste.

Museen yommuu umriinsaa waggaa 40 ta’u,nama Israa’el tokkorra goree nama Gibxii isahojjechiisu tokkorratti tarkaanfii fudhachuu-dhaan rakkina keessa gale. Kanaan kan ka’esnaannoo sanaa baqatee, biyya ormaatti galaata’ee jiraachuu jalqabe. Yommuu Museen namaumrii waggaa 80 ta’utti, Yihowaan deebiseegara Gibxiitti isa erguudhaan, Fara’oon durattidhihaatee saba Waaqayyoo akka gadhiisu akkaitti himu godhe.

Fara’oon yaada kana baay’ee morme. KanaafWaaqayyo biyya Gibxiirratti dha’icha kudhanfide. Yommuu Museen Fara’oon duratti dhihaa-tee dha’icha itti aanurraa akka oolu isa gaafatehundatti, Fara’oon, wanta Museefi Yihowaanjedhan fudhachuu diduudhaan, mata jabees-sa ta’uusaa argisiiseera. Dhumarrattis dha’ichiinni kurnaffaan, warra Yihowaadhaaf ajajama-nii michichila balbalasaaniitti dhiiga hoolaaaarsaadhaaf dhihaate diban hambisee, angafoo-ta Gibxii hunda ajjeese. Ergamaan Waaqayyooinni dha’icha kana raawwate, namoota balbala-

saaniitti dhiiga hoolaa diban bira darbe. Israa’e-loonni ayyaana Faasikaa [Bira Darbuu] jedhaniimoggaasan kana kabajuudhaan, guyyaa haaladinqii ta’een itti oolan kana waggaa waggaattini yaadatu turan.

Fara’oon ilmisaa inni angafti erga jalaa ajjee-famee booda, Museefi Israa’eloonni hundi biy-ya Gibxiitii akka ba’an ajaje. Isaanis yerumasana biyyichaa ba’an. Haata’u malee, Fara’oonyaadasaa jijjiire. Loltootaafi konkolaattota far-daan harkifaman hedduu fudhatee isaan duu-kaa bu’e. Israa’eloonni qarqara Galaana Diimaabira yommuu ga’an karaa itti ce’an dhaban.Yihowaan Galaana Diimaa gargar hiree, Is-raa’eloonni bishaan bitaafi mirgaan akka kee-nyaniitti dhaabate gidduu lafa gogaarra akkadarban godhe. Warri Gibxii isaan duukaa yom-muu galan, Waaqayyo bishaanichi akka isaanir-ra garagalu gochuudhaan, Fara’ooniifi loltoota-saa akka liqimsu godhe.

Sana booda yommuu Israa’eloonni TulluuSiinaa jala buufatan, Yihowaan isaanii wajjinkakuu gale. Waaqayyo Museetti fayyadamuu-dhaan, seerawwan sabichaaf qajeelfama ta’anii-fi yeroo hunda eegumsa isaaniif argamsiisankenneef. Israa’eloonni amanamummaadhaanbulchiinsa Waaqayyoo yoo deggeran, Yiho-waan isaanii wajjin ta’a; sabichis warra kaaniifeebba argamsiisa.

Haata’u malee, Israa’eloonni baay’een isar-ratti amantaa dhabuudhaan Waaqayyoon aar-saniiru. Kanaan kan ka’es, Yihowaan dhaloon-ni sun waggaa 40f lafa onaa keessa akka joorugodhe. Sana booda Museen, nama qajeelaa kanta’e Iyaasuun bakkasaa akka bu’u godhe. Dhu-marrattis, akkuma Waaqayyo Abrahaamiif ka-kuu gale, Israa’eloonni biyyattii abdachiifam-tetti galuuf qophaa’an.—Ba’uu; Lewwoota; Lakkoobsa; Keessa Deebii; Faar-fannaa 136:10-15fi Hojii Ergamootaa 7:17-36rrattikan hundaa’e.���������������

˛ Waaqayyo Israa’eloota oolchuuf Museetti kanfayyadame akkamitti?˛ Israa’eloonni ayyaana Faasikaa kan kabajan maa-liif ture?˛ Yihowaan Israa’eloota garbummaa warra Gibxiijalaa kan oolche akkamitti?

7 Waaqayyo Israa’elootaGarbummaa Jalaa BaaseYihowaan warra Gibxiirratti dha’icha fide; Museenimmoo Israa’elootabiyyicha keessaa baase. Waaqayyo karaa Musee Israa’elootaaf Seera kenne

Uumama˘ Ba’uu˘ Lewwoota˘ Lakkoobsa˘ Keessa Deebii

IyaasuuAbboota FirdiiRuut1 Saamu’el2 Saamu’el1 Mootota2 Mootota1 Seenaa2 SeenaaIzraaNahimiiyaaAsteerIyoobFaarfannaaFakkeenyaLallabaWeedduuIsaayaasErmiyaasFaaruu ErmiyaasHisqi’elDaani’elHose’aaYo’elAmosObaadiyaaYoonaasMiikiyaasNaahomAnbaaqomSefaaniyaaHaageeZakaariyaasMiilkiyaasMaatewosMaarqosLuqaasYohannisHojii ErgamootaaRoomaa1 Qorontos2 QorontosGalaatiyaaEfesoonFiliphisiiyusQolosaayis1 Tasaloniiqee2 Tasaloniiqee1 Ximotewos

Seerawwan karaa Musee kennamaniifi gara 600ta’an keessaa, abboommiiwwan Kurnan, Ba’uu 20:1-17ttigalmeeffaman baay’ee beekamoodha. Haata’u malee, Ye-sus abboommiin hundarra caalu isa kam akka ta’e yommuugaafatamu, “Waaqayyo kee goofticha garaa kee guutuu-dhaan, jireenya kee guutuudhaan, yaada kee guutuudhaan,humna kee guutuudhaanis jaallachuutu siif ta’a!” isa jedhucaqase.—Maarqos 12:28-30; Keessa Deebii 6:5.

ABBOOMMII HUNDARRA CAALU

1473 Israa’eloonni geggeessaa Iyaasuutiin Kana’aanitti galan

1467 Yeroo magaalaawwan Kana’aan hedduusaanii itti qabatan 1200 Dh.K.D.

11

ISRAA’ELOONNI Kana’aanitti galuusaaniijaarraawwan hedduu dura, Yihowaan

biyyicha sanyii Abrahaamiif kennuuf kakuugalee ture. Amma Israa’eloonni geggeessaaIyaasuutiin, Biyyattii Abdachiifamte qaba-chuuf qophaa’aniiru.

Waaqayyo namoonni Kana’aan akka ba-dan murteessee ture. Namoonni kun, saal-qunnamtii ciiggaasisaa ta’eefi dhiiga na-mootaa gara jabinaan dhangalaasuudhaanbiyyattii guutanii turan. Kanaaf, magaalon-ni Kana’aan warri Israa’eloonni qabatanguutummaatti balleeffamuu qabu.

Haata’u malee, biyyattiitti galuusaaniidura Iyaasuun, gaaddota lama gara magaa-laa Yerikootti kan erge si’a ta’u, gaaddon-ni kunis mana dubartii Rahaab jedhamtuubuufatan. Isheenis namoonni kun Israa’e-loota ta’uusaanii utuu beektuu, manasheet-ti simattee eegumsa isaanii goote. Rahaabwanta Yihowaan sabasaa oolchuuf godhewaan dhageesseef, Waaqa Israa’elootaarrat-ti amantaa guddaa qabdi turte. Gaaddon-ni kun yommuu deebi’anii dhufan isheefimaatiishee akka hin ajjeefne kaksiifte.

Yeroo booda yommuu Israa’eloonni biy-ya Kana’aan galanii Yerikoo lolan, Yiho-waan haala dinqii ta’een masaraan Yerikooakka jigu godhe. Loltoonni Iyaasuu atatta-maan seenanii magaalattii kan balleessansi’a ta’u, Rahaabiifi maatiishee garuu ool-chaniiru. Achiis duula cimaa waggaa ja’aafgodhaniin, Iyaasuun kutaawwan BiyyattiiAbdachiifamte keessaa harka caalaasaa qa-bate. Sana booda biyyattiin gosoota Israa’e-liif hiramte.

Iyaasuun yommuu tajaajilasaa xumuruufjedhetti, uummaticha sassaabee, wanta Yi-howaan abbootasaaniittiif godhe erga isaa-niif ibsee booda, Yihowaa akka tajaajilanisaan jajjabeesse. Haata’u malee, Iyaasuufijaarsoliin kaan erga du’anii booda, Israa’e-loonni Yihowaa dhiisanii waaqolii sobaa

waaqeffachuu jalqaban. Naannoo waggaa300f sabichi seera Yihowaa guutummaattihin eegne. Yeroo sanatti, Yihowaan diinon-ni Israa’el jechuunis kan akka Filisxeemotaaakka isaan hacuucan godhe. Haata’u ma-lee, yommuu Israa’eloonni gargaarsaaf isawaammatan, hacuuccaarraa isaan oolchuufabboota firdii 12 isaanii kaase.

Seenaan abboota firdii, seenaa Otnii’eliijalqabee hanga seenaa Siimson isa namootahamma har’aatti jiraatan hundarra humnaguddaa qabutti, macaafa Abboota Firdiir-ratti galmeeffameera. Yaanni macaafaAbboota Firdiirratti irra deddeebi’a-mee ibsame, Yihowaadhaaf abbooma-muun eebba akka namaa argamsii-suufi abboomamuu diduunimmoobalaadhaaf akka nama saaxilu kanargisiisudha.—Iyaasuu; Abboota Firdiifi Lewwoota18:24, 25rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Yihowaan Rahaabiifi maatiisheekan oolche maaliifi?

˛ Israa’eloonni erga Iyaasuun du’-ee booda maal godhan?

˛ Yaanni ijoo kitaaba AbbootaFirdii keessatti argamu maali-dha?

8 Israa’eloonni Kana’aanitti GalanIsraa’eloonni geggeessaa Iyaasuutiin Kana’aaniin qabatan.Yihowaan, abboota firdiitti fayyadamee sabasaa hacuuccaajalaa oolche

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu ˘

Abboota Firdii ˘

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

K

A

N

A’

AA

NF

II

NQ

EE

FI

LI

SX

IY

AA

Yerikoo

Yerusaalem

Karaa Kana’aanitti galan

Naannoowwan Israa’eloonni jalqaba qabatan

1200 Dh.K.D. Bara Saa’ol Mootii ta’ee itti dibame 1117

12

SIIMSON erga du’ee booda, Saamu’elIsraa’el keessatti raajiifi abbaa fir-

dii ta’ee tajaajileera. Israa’eloonni akku-ma saboota kaanii, mootiin akka isaa-niif moosifamu irra deddeebi’aniigaafatan. Gaaffiinsaanii kun Yihowaa kangaddisiise ta’uyyuu, Yihowaan Saamu’elwanta isaan gaafatan akka isaanii godhuisa ajaje. Waaqayyo namichi gad of deebi-suufi Saa’ol jedhamu mootii akka ta’u fi-late. Yeroo booda garuu, Saa’ol Mootichi

nama of tuuluufi Waa-qayyoof kan hin abboo-mamne ta’e. Yihowaannama kana mootummaa-saarraa erga buusee boo-da, Saamu’el dargaggees-sa Daawit jedhamu akkamuudu itti hime. Haata’u

malee, Daawit mootii kan ta’e waggootabaay’ee boodadha.

Daawit yommuu dargaggeessa saafela tu-retti, obbolootasaa warra loltoota Saa’ol tu-ran gaafachuu dhaqe. Goliyaad loltuun dii-naa inni qaamaan guddaa ta’e, isaaniifiWaaqasaaniitti ga’isaa waan jiruuf lol-toonni Israa’el hundi sodaataniiru. Daawitbaay’ee aaree, loltuu kanaa wajjin wal lo-luuf of dhiheesse. Dargaggeessi kun, furri-saafi dhagaa muraasa qofa fudhatee, diina-saa isa gara meetira 3 dheeratu kana loluudhaqe. Yommuu Goliyaad itti ga’isu, Daa-wit maqaa Yihowaatiin waan isa loluuf isacaalaa akka hidhate itti hime. Daawit dha-gaa tokkoon Goliyaadiin erga ajjeesee boo-da, billaadhuma Goliyaadiin mormasaa ir-raa kute. Loltoonni Filisxeemis sodaataniibaqatan.

Jalqabarratti Saa’ol ija jabina Daawit ar-gisiise dinqisiifachuudhaan, dargaggees-sa kana ajajaa loltootasaa godhe. Haata’umalee, Saa’ol milkaa’ina Daawit argatet-

ti baay’ee hinaafe. Kanaan kan ka’es, Daa-wit lubbuusaatiif waan sodaateef waggootahedduudhaaf baqatee jiraate. Haata’u maleeDaawit, Saa’ol Mooticha kan muude Yiho-waa ta’uusaa ibsuudhaan, mootii isa ajjee-suuf yaalii gochaa ture kanaaf amanamaata’eera. Dhumarrattis Saa’ol dirree waraa-naarratti du’e. Utuu baay’ee hin turin, Daa-wit akkuma Yihowaan jedhe mootii ta’e.

Daawit mootii waan ta’eef, Yihowaadhaafmana qulqullummaa ijaaruuf fedhii guddaaqaba ture. Ta’us, Yihowaan sanyiisaa kees-saa tokko mana kana akka ijaaru itti hime.Dhumarratti Solomoon ilmi Daawit manakana ni ijaare. Ta’us, Waaqayyo kakuu namagammachiisu isaaf galuudhaan Daawitiineebbiseera. Warra kaanirraa haala adda ta’-een, sanyiisaa keessaa mootonni akka dha-latan itti hime. Dhumarrattis karaa sanyiikanaa, Fayyisaan ykn Sanyiin Eeden keessat-ti abdachiifame ni dhufa. Kunis, Masiihichajechuunis isa Yihowaan “dibe” ta’e. Yiho-waan, Masiihichi Bulchaa Mootummaa ba-rabaraaf jiraatuu ta’uusaa kakuu galeera.

Daawit mirga kana argachuusaatti waangammadeef, meeshaawwaniifi sibiilawwangati jabeessa ijaarsa mana qulqullummaa-tiif gargaaran hedduu walitti qabe. Geggees-saa hafuura Waaqayyootiinis faarfannaaw-wan hedduu barreesseera. Daawit yommuudu’a jala ga’etti, “Hafuurri Waaqayyoo anakeessaan in dubbate, dubbiin isaa afaan kookeessa jira” jedheera.—2 Saamu’el 23:2.—Saamu’el Isa Duraafi Isa Lammaffaa; 1 Seenaa;Isaayaas 9:7; Maatewos 21:9; Luqaas 1:32fi Yohan-nis 7:42rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Yihowaan, Daawitiin bakka Saa’ol Mootichaa kanbuuse maaliifi?

˛ Daawit mootii ta’uusaa durayyuu amalawwan ak-kamii qaba ture?

˛ Sanyichi ykn Fayyisaan karaa hidda dhalootaaDaawit akka dhufu abdachiifame eenyu?

9 Israa’eloonni Mootii MoosifachuuBarbaadanMootii Israa’el isa jalqabaa kan ta’e Saa’ol, Yihowaadhaaf utuuhin abboomamin hafe. Itti aansuudhaan, Daawit isa Waaqayyo kakuumootummaa barabaraa galeeftu mootii ta’e

“Ani immoo teessoonmootummaa isaa barabaraan jabaatee akkadhaabatu nan godha.”—2 Saamu’el 7:13

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

˘ 1 Saamu’el

˘ 2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

˘ 1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

1070 Bara Waaqayyo Daawitiif kakuuMootummaa itti gale

Bara Solomoon mootii itti ta’e 1037 1027 Bara Manniqulqullummaa Yerusaalemijaaramee itti xumurame

naannoo 1020 Bara Macaafni WeedduuWeedduu Caalu barreeffamee itti xumurame

1000 Dh.K.D.

MOOTICHIIFI guutummaan sabichaa,Olaantummaa Yihowaa deggeranii see-

rasaatiif utuu abboomamaniiru ta’ee, jiree-nyisaanii maal fakkaata ture laata? Deebiingaaffii kanaa, bara bulchiinsa Solomoon Moo-tichaa isa waggaa 40f turerratti argameera.

Daawit du’uusaa dura, ilmisaa Solomoonmootii akka ta’u isa muude. Waaqayyo ab-juudhaan, Solomoon wanta barbaadu akkaisa gaafatu itti hime. Solomoonis, ogummaa-fi beekumsa sabicha sirriitti bulchuuf isa gar-gaaru akka isaaf kennu gaafate. Yihowaanwanta Solomoon gaafatetti gammaduudhaan,ogummaafi hubannaa isaaf kenne. Yihowaan,Solomoon isaaf abboomamuusaa yoo ittifufe, badhaadhummaa, ulfinaafi umrii dhee-raa akka isaaf kennu waadaa galeef.

Solomoon, ogummaadhaan firdii kennuut-ti beekamaa ta’e. Yeroo tokko, dubartoonnilama haatisaa anadha jedhanii daa’ima tok-korratti wal falman. Solomoon daa’imni kuniddoo lamatti muramee, akka isaaniif hira-mu ajaje. Dubartiin isheen tokko yaada kanar-ratti walii galte; isheen dhugumaan haadha-saa taate garuu, mucichi dubartii ishee kaaniifakka kennamu kadhatte. Solomoonis isheendaa’imichaaf gaddite sun haadhasaa ta’uu-shee waan beekeef, mucichi akka isheedhaakennamu ajaje. Yeruma sana Israa’eloonni fir-dii kenname kana dhaga’anii, Waaqayyo So-lomooniif ogummaa akka kenne hubatan.

Wantoota gurguddaa Solomoon hojjetekeessaa inni tokko, mana qulqullummaa Yi-howaa ijaarsisuudha. Manni kun gamoo din-qisiisaa Yerusaalem keessa tureefi Israa’elittibakka handhuura waaqeffannaa ta’ee tajaaji-ledha. Solomoon manni qulqullummaa kunyommuu eebbifamu akkas jedhee kadhate:“Kunoo, bantiiwwan waaqaa fi bantiin waa-qaa inni bantiiwwan waaqaa gararraa jiru iy-yuu si fudhachuu hin danda’u erga ta’ee,manni qulqullummaa ani ijaare kun immoohammam isa irra haa xinnaatu ree!”—1 Moo-tota 8:27.

Waa’een Solomoon hamma biyya Sheebaaishee Arabiyaa keessa jirtuuttillee dhaga’ameeture. Mootittiin Sheebaa ulfina, badhaadhi-naafi guddina ogummaa Solomoon qorteeilaaluuf isa bira dhaqxe. Mootittiin ogummaaSolomooniifi badhaadhummaa Israa’el waandinqisiifatteef, Yihowaan mootii ogeessa ka-naaf aangoo kennuusaatiin isa jajatte. Yiho-waan mooticha waan eebbiseef, seenaa Israa’-el durii keessatti, bulchiinsa kamiyyuu caalaabarri bulchiinsa Solomoon, bara badhaa-dhummaafi bara nagaa ture.

Kan nama gaddisiisu garuu, Solomoonogummaa Yihowaa wajjin haala walsimuun ji-raachuu dhiise. Abboommii Waaqayyoo cab-suudhaan, warra waaqolii sobaa waaqeffatanhedduu dabalatee, dubartoota dhibbaan lak-kaa’aman fuudhe. Suutuma suuta haadhotiinmanaasaa kun Yihowaarraa garaasaa fagees-suudhaan, waaqolii tolfamoo akka waaqeffatuisa godhan. Yihowaan, gar tokkoon mootum-maasaa akka irraa fudhatamu Solomoonittihime. Waaqayyo kakuu ab-baa Solomoon kan ta’e Daa-witiif galeef jecha, sanyiin-saa mootummicha keessaaga’ee xinnoo akka qabaatudubbate. Solomoon Yiho-waadhaaf utuu hin ajajaminyoo hafellee, Yihowaan ka-kuu Mootummaa Daawitiifgale amanamummaadhaanraawwateera.—Mootota Isa Duraa boqon-naa 1 hanga 11; 2 Seenaa, bo-qonnaa 1 hanga 9fi Keessa Dee-bii 17:17rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Waaqayyo kadhannaa Solo-mooniif deebii kan kenne akka-mitti?

˛ Solomoon ogummaa akkaqabu kan argisiise akkamitti?

˛ Solomoon Yihowaarraa kanfagaate maaliifi? Kunoo rakkinaakkamii isatti fide?

10 Solomoon Mootii Ogeessa TureYihowaan Solomoon Mootichaaf ogummaa kenneef; barabulchiinsa Solomoonitti Israa’eloonni nagaa guddaafibadhaadhina argatanii turan

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota ˘

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa ˘

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

1000 Dh.K.D. 997 Bara mootummaan Israa’el bakka lamatti itti hirame

14

KUTAA Macaafa Qulqulluu keessaa inniguddaan, faarfannaawwan qulqulluu kan

qabatedha. Guutummaan macaafa Faarfan-naa barreeffamee dhumuuf waggaa 1,000 fu-dhateera. Macaafni Faarfannaa, barreeffamoo-ta kaanirraa haala adda ta’een, yaadawwangadi fagoo amantiidhaan dubbatamaniifi mii-ra namaa tuqan qabateera. Miirri addaddaa na-moonni qaban kan akka gammachuu, jajan-naafi galataa, akkasumas gaddaafi qalbiigeddarachuu keessatti ibsamaniiru. Faarfat-toonni kun Waaqayyoo wajjin walitti dhu-feenya gaarii qabu turan. Mee qabiyyee wala-loowwan kanaa tokko tokko haa ilaallu.

Yihowaan Waaqa Hundumaa Garar-raa ta’eefi waaqeffatamuus ta’e jaja-muu qabudha. Faarfannaa 83:18, “Maqaankee ‘Isa Jiraataa’ [“Yihowaa,” NW ] akka ta’e,ati kophaa kee guutummaa biyya lafaa irrat-ti gooftaa isa hundumaa gararraa jiru ta’-uu kees haa beekan!” jedha. Faarfannaawwanhedduun uumamawwansaatiif Yihowaa jaja-tu. Isaan keessaa tokko tokko, samii urjiidhaanguutame, uumamawwan dinqisiisaa lafarra ji-raniifi qaama namaa isa haala dinqisiisaa ta’-een uumamedha. (Faarfannaa 8, 19, 139, 148)Warri kaanimmoo, Yihowaan namoota isaafamanamoo ta’an oolchuufi eeguuf tarkaanfii

kan fudhatu ta’uusaatti isa jajatu. (Faarfannaa18, 97, 138) Kaanimmoo, inni Waaqa warracunqurfaman gargaaruufi hamoota adabuu-dhaan firdii qajeelaa kennu ta’uusaatiin isa ja-jatu.—Faarfannaa 11, 68, 146.

Yihowaan warra isa jaallatan ni gar-gaara; ni jajjabeessas. Faarfannaan akkagaariitti beekamu, Faarfannaa 23ffaa ta’uuhin oolu. Faarfannaa kanarratti Daawit, Yiho-waan Tiksee jaalala qabeessa hoolotasaa geg-geessu, eeguufi kunuunsu ta’uusaa ibseera.Faarfannaan 65:2, Yihowaan isa ‘kadhata na-maa dhaga’u’ ta’uusaa warra isa waaqeffatanyaadachiisa. Namoonni cubbuu cimaa hojje-tan hedduun, Faarfannaa 39fi 51rraa jajjabinaguddaa argataniiru. Achirratti, Daawit cubbuucimaa hojjeteef qalbii geddarachuusaa garaa-dhaa ibseera; akkasumas Yihowaan dhiifamaakka isaaf godhu amantaa qabaachuusaa ar-gisiiseera. Faarfannaan 55:22, Yihowaatti akkaamanamnuufi wanta ba’aa nutti ta’e isarrattiakka gannu nu gorsa.

YihowaanMootummaaMasiihichaat-ti fayyadamee biyya lafaa ni jijjiira. Ca-qasawwan macaafa Faarfannaarra jiran hed-duun, waa’ee Masiihicha jechuunis Mootiiraajiidhaan abdachiifamee dubbatu. Faarfan-naa 2ffaan, Bulchaan kun saboota hamoo isamorman hunda akka balleessu raajii dubbata.Faarfannaa 72ffaan, Mootiin kun beela, jal’i-naafi hacuuccaa akka balleessu ibsa. Faarfan-naan 46:9, Waaqayyo karaa Mooticha isa Ma-siihii ta’ee, waraanaafi meeshaa waraanaahunda akka balleessu dubbata. Faarfannaa37rrattimmoo, hamoonni akka balleeffama-niifi qajeelonni garuu, addunyaa maratti na-gaafi tokkummaa qabaatanii barabaraaf lafar-ra akka jiraatan dubbisna.—Macaafa Faarfannaarratti kan hundaa’e.���������������

˛ Macaafni Faarfannaa, Yihowaan bulchuuf mirgaakka qabu kan ibsu akkamitti?

˛ Faarfannaawwan, Waaqayyo warra isa jaallatanakka gargaaruufi akka jajjabeessu ibsan kamfa’i?

˛ Akka macaafni Faarfannaa ibsutti, Waaqayyo biy-ya lafaa kan jijjiiru akkamitti?

11 Faarfannaawwan Nama JajjabeessaniifiNama BarsiisanDaawitiifi namoonni kaan, faarfannaawwan waaqeffannaadhaafgargaaran barreessaniiru. Isaan keessaa walaloowwan 150 ta’anmacaafa Faarfannaarratti argamu

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

˘ Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

˘ Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Macaafa Weedduu Weedduu Caalukeessatti, mootichi qabeenya hedduuqabaatullee, yeroo hunda durbi isa jaal-latti jechuu akka hin taane ibseera. Moo-tichi durba bareedduu tiksee tokkorraajaalalli ishee qabe argachuuf carraaqqiininni godhe utuu isaaf hin milkaa’in ha-fuusaatti gadduusaa ibsa. Macaafni kunyommuu namoonni warra kaanirraa jaa-lalli isaan qabu karaa sirrii hin taaneenwaan tokko gochuun akka isaan hin bar-baachisne ibsa. Hiriyoonni gaa’elaa la-maan of qabanii, qulqullummaafi ama-namummaadhaan jiraachuudhaandinqisiifannaa argataniiru.

WEEDDUU WEEDDUU CAALU

Bara Macaafni Fakkeenyaa barreeffamee itti xumurame naannoo 717 700 Dh.K.D.

YIHOWAAN Bulchaa ogeessa ta’edhaa? Gaaf-fii kanaaf deebii kennuuf karaan inni gud-

daan, gorsa inni kennu qorachuudha. Gorsisaabu’a qabeessadhaa? Gorsasaa hojiirra ool-chuun keenya, jireenya gaariifi kaayyoo qabujiraachuuf nu gargaaraa? Mootii ogeessa kanta’e Solomoon, fakkeenyawwan dhibbaan lak-kaa’aman barreesseera. Fakkeenyawwan ku-nimmoo jireenya keenya hunda kan ilaallata-nidha jechuun ni danda’ama. Fakkeenyawwantokko tokko ilaali.

Waaqayyotti amanamuu. Yihowaattiamanamuun, isaa wajjin walitti dhufeenya gaa-rii qabaachuuf baay’ee barbaachisaadha. Solo-moon, “Garaa kee guutuu Waaqayyoon amana-dhu, hubannaa ofii keetiitti hin hirkatin!Karaa kee hundumaatti isa yaadi, innis daandiikee siif in qajeelcha” jechuudhaan barreesseera.(Fakkeenya 3:5, 6) Qajeelfamasaa barbaaduufiisaaf abboomamuudhaan Waaqayyotti amana-muun, jireenyi keenya kaayyoo akka qabaatugodha. Ilmaan namootaa kana gochuunsaaniigaraa Waaqayyoo akka ciibsan, Yihowaanim-moo gaaffii diinnisaa Seexanni isarratti kaaseefdeebii akka kennu godha.—Fakkeenya 27:11.

Warra kaanii wajjin ogummaadhaanjiraachuu. Gorsi Waaqayyo abbootii ma-naa, haadhotii manaafi ijoolleedhaaf kenne,yoomiyyuu caalaa yeroo ammaatti barbaachi-saadha. Waaqayyo abbaa manaatiin, “Haadhamanaa qeerrummaa keetii wajjin gammadi!”jechuudhaan, haadha manaasaatiif amana-maa akka ta’u gorsa. (Fakkeenya 5:18-20) Du-bartoonni heeruman, macaafa Fakkeenyaarrat-ti, haadha manaa manashee qabuu dandeessu,akkasumas abbaan manaasheefi ijoolleensheeishee dinqisiifatan ilaalchisee ibsa gaarii arga-tu. (Fakkeenya boqonnaa 31) Ijoolleen, warra-saaniitiif akka abboomaman macaafa Fakkee-nyaarraa barumsa argatu. (Fakkeenya 6:20)Macaafni kun warra kaanirraa adda of baasuunofittoo waan nama godhuuf, hiriyoota qabaa-chuun barbaachisaa ta’uusaa ibsa. (Fakkeenya18:1) Hiriyoonni, dhiibbaa gaarii ykn gadheenurraan ga’uu waan danda’aniif, ogummaa-dhaan filachuun nu barbaachisa.—Fakkeenya13:20; 17:17.

Ofiif yaaduu. Macaafni Fakkeenyaa, gar-malee alkoolii dhuguurraa akka fagaannu,amalawwan nageenya nuuf argamsiisan akkahorannuufi warra nu miidhanirraammoo akkafagaannu, akkasumas jabaannee akka hoj-jennu gorsa gaggaarii nuu kenna. (Fakkeenya6:6; 14:30; 20:1) Hubannaan namoonni gor-sa Waaqayyoo malee deemuudhaan kennan,balaa akka geessisu nu akeekkachiisa. (Fakkee-nya 14:12) “Wanti jireenyaaf barbaachisu yaa-da garaa keessaa waan ba’uuf,” keessa keenya,jechuunis yaada garaa keenyaa dhiibbaawwangadheerraa akka eegnu nu gorsa.—Fakkeenya4:23.

Namoonni addunyaa maratti argamaniifimiliyoonaan lakkaa’aman, gorsa kana hojiirraoolchuun jireenya gaarii akka namaa argamsii-su hubataniiru. Kanaafuu, Yihowaa akka Bul-chaasaaniitti fudhachuuf sababii ga’aa qabu.—Macaafa Fakkeenyaarratti kan hundaa’e.���������������

˛ Macaafa Fakkeenyaa qayyabachuudhaan barum-sa akkamii argachuu dandeenya?

˛ Macaafni Fakkeenyaa, Waaqayyotti amanamuu,warra kaanii wajjin ogummaadhaan jiraachuufiofiif yaaduu ilaalchisee gorsa akkamii qabateera?

12 Ogummaa Waaqayyoo Isa JireenyaArgamsiisuMacaafa Fakkeenyaa harka caalaasaa kan barreesse Solomoon si’a ta’u,macaafichi, gorsawwan geggeessaa hafuura qulqulluutiin barreeffamanhedduu kan qabateefi qajeelfama jireenyaaf ta’u kan kennudha

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya ˘

Lallaba ˘

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Jireenya gammachuufi kaayyoo qabu argachuunkan danda’amu akkamitti? Solomoon haala deebiigaaffii kanaa argachuuf isa dandeessisu keessature. Qabeenya, ogummaafi aboo gudaa waan qa-buuf, wantoonni kun gammachuu dhugaa akkanamaaf argamsiisaniifi hin argamsiisne ilaaluu dan-da’eera. Qabeenyaadhaan gammachuu argachuufyaaleera, dubartoota babbareedoo hedduu fuudhee-ra, akkasumas akka gaariitti bashannaneera.Gamoowwan gurguddaa hedduu ijaarsiseera. Bar-reeffamoota ogeeyyiin qopheessan gadi fageenyaanqorateera. Maal argate? “Wanti hundi waa’ee hinbaasu” jedheera. Haata’u malee, “Waaqayyoon so-daadhu, abboommii isaas eegi! Kun nama hundumaairraa in barbaadama; xumurri dubbii dhageenye kanahundumaas isa kana” jechuudhaan wanta qalbeeffatebarreesseera.—Lallaba 12:8, 13.

LALLABA

700 Dh.K.D. Bara Yerusaalem itti balleeffamte; bara Baabilonittiboojuudhaan geeffamuun itti jalqabe 607

AKKUMA Yihowaan raajiidhaan dubbate,Solomoon waaqeffannaa dhugaa erga

dhiisee booda, Israa’el bakka lamatti hiram-te. Ilmisaa Rehobi’aam inni isa booda mo’enama hamaa ture. Kanaan kan ka’es gosoo-ta Israa’el keessaa kurnan isa mormuudhaan,mootummaa Israa’el kaabaa hundeessan. Go-soonni lamammoo mootii teessoo Daawitirratureef amanamoo ta’uudhaan, mootummaaYihudaa kibbaa hundeessan.

Mootummoonni lamaan, keessumaa moo-tota amantii hin qabneefi abboomamoo hintaaneen kan ka’e, kan hin tasgabboofnee-fi rakkoowwan hedduudhaaf kan saaxilamanturan. Mootonnishee, jalqabumaa kaasaniiwaaqeffannaa sobaa waan babal’isaniif, Israa’-el Yihudaa caalaa rakkina keessa galtee tur-te. Raajonni akka Eliyaasiifi Elsaa’i warra du’-an kaasuu dabalatee wantoota gurguddaa kanraawwatan ta’us, Israa’el gochawwan gadheeraawwachuushee itti fufteetti. Dhumarrat-tis, Waaqayyo warri Asor mootummaa kaabaaakka balleessan heyyame.

Yihudaan erga Israa’el balleeffamtee boodagara jaarraa tokkoo kan turte ta’ullee, Waa-qayyo ishees adabeera. Akeekkachiisa raajo-ta Waaqayyoo fudhatanii, sabicha gara Yi-howaatti deebisuuf carraaqqii kan godhanmootota Yihudaa muraasa qofa turan. Fak-keenyaaf Yosiyaas Mootichi Yihudaa kees-saa waaqeffannaa sobaa balleessee, mana qul-qullummaa Yihowaa deebisee ijaarsiseera.Seerri Waaqayyo jalqaba karaa Musee ken-ne yommuu argamu, Yosiyaas garaansaa waantuqameef waaqeffannaa kana deebisee dhaa-buuf duula jalqabe itti fufe.

Kana nama gaddisiisu garuu, mootonni Yo-siyaas booda ka’an fakkeenyasaa isa gaarii hinhordofne. Kanaaf, Yihowaan sabni Baabilon,Yerusaalemiifi mana qulqullummaa achit-ti argamu dabalatee, Yihudaa akka balleessanheyyame. Warri badiisicharraa hafanimmoo,booji’amanii gara Baabilon geeffaman. Waa-qayyo waggaa 70f boojuudhaan akka turanraajiidhaan dubbate. Yihudaan hanga Israa’-eloonni biyyasaaniitti deebi’anitti ona taateeturteetti.

Haata’u malee, sana booda hanga Fay-yisaan jechuunis Masiihichi abdachiifa-me bulchuu jalqabutti, sanyii Daawit keessaaeenyuyyuu mootii hin taane. Mootota Yeru-saalemiin bulchan keessaa baay’eensaanii, il-maan namootaa bulchuuf ga’eessota akka hintaane mirkaneessaniiru. Dhugumaan ga’um-sa kan qabu Masiihicha qofadha. Kanaan kanka’es Yihowaan mootii sanyii Daawit keessaadhumarratti mo’een, “Gonfoos of irraa fuu-dhi! . . . hamma abbaan firdii sun dhufee, aniisatti kennutti hin ta’u” jedheera.—Hisqi’el21:26, 27.—Mootota Isa Duraa; Isa Lammaffaa; 2 Seenaa bo-qonnaa 10 hanga 36fi Ermiyaas 25:8-11rratti kanhundaa’e.���������������

˛ Israa’el kan hiramte akkamitti? Mootummootahiraman lamaanirra maaltu ga’e?

˛ Bulchiinsa sanyii Daawitirra maaltu ga’e? Maa-liif?

˛ Seenaan Yoonaas waa’ee Yihowaa maal nu barsii-sa? (Saanduqicha ilaali.)

13 Mootota Gaariifi Mootota GadheeIsraa’el ni hiramte. Yeroo booda mootonni hedduun Israa’eloota kanbulchan si’a ta’u, isaan keessaa baay’eensaanii amanamoo hin turre.Warri Baabilon Yerusaalemiin balleessan

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

˘ 1 Mootota

˘ 2 Mootota

1 Seenaa

˘ 2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

˘ Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Yeroo mootummichi hirametti, Waaqayyo namootahamoo magaalaa Nanawwee ishee fagootti argamtukeessa jiran akeekkachiisuuf Yoonaasiin erge. Yoonaasgaruu, markaba yaabbatee bakka gara biraa dhaqe. Yerookanatti Waaqayyo qurxummii guddaan tokko Yoonaasiinakka liqimsu gochuudhaan dinqii raawwate. Yoonaasutuu garaa qurxummichaa keessa jiruu, Yihowaattikadhannaa dhiheesse; Yihowaanis qurxummichi lafagogaarratti akka isa tufu godhe. Sana booda Yoonaas hojiiisaa kenname ni raawwate.

Waaqayyo Yoonaas akka abboomamu karaa kanaanerga isa barsiisee booda, ammas rakkinni garabiraan niuumame. Yoonaas namoota Nanawweetiif kan lallabeta’uyyuu, namoonni sun qalbii waan gedderataniifYihowaan gara laafinaan kaka’ee isaan balleessuurraa ofqusachuusaatti baay’ee gadde. Waaqayyo akkamittiYoonaasiin gara laafina akka barsiise hubachuuf, macaafabaay’ee nama dinqisiisu kana dubbisi.

YOONAAS

539 Bara Baabilon Qirosiin itti mo’amte

537 Bara Yihudoonni boojuudhaaYerusaalemitti deebi’an

455 Dh.K.D.Bara dallaan Yerusaalem deebi’ee itti ijaarame;waggaan torba si’a 69 ni jalqabe

17

BARA mootota Israa’eliifi Yihudaat-ti, namoonni dhaamsa Waaqayyoo

dabarsan jechuunis raajonni ka’anii turan.Namoonni kun, firdii Waaqayyoo warrakaanitti himuuf amantiifi ija jabina guddaakan qaban turan. Mee dhaamsa barbaa-chisaa raajonni Waaqayyoo dabarsan arfanilaali.

1. Badiisa Yerusaalem. Raajonni Waa-qayyoo, keessumaa Isaayaasiifi Ermiyaas,Yerusaalem akka balleeffamtuufi ona akkataatu yeroo dheeraa dura akeekkachiisuujalqaban. Waaqayyo magaalaa kanatti maa-liif akka aare karaa ifa ta’een ibsaniiru. Ji-raattonni Yerusaalem, gochawwan amantiisobaa, malaammaltummaafi hammeenyaawaan raawwataniif, Yihowaa bakka buunajedhanii dubbachuunsaanii soba ture.—2 Mootota 21:10-15; Isaayaas 3:1-8, 16-26;Ermiyaas 2:1–3:13.

2. Waaqeffannaa qulqulluu deebisa-nii hundeessuu. Sabni Waaqayyoo wag-gaa 70 boojuudhaan erga dabarsanii booda,Baabilon keessaa ni ba’u. Biyyasaanii isheeona taatetti deebi’anii, Yerusaalemitti Yiho-waadhaaf mana qulqullummaa ijaaru. (Er-miyaas 46:27; Amos 9:13-15) Isaayaas, moo-tiin biyya Baabilon mo’ee saba Waaqayyoobirmaduu baasuudhaan mana qulqullum-maa akka ijaaran isaanii heyyamu maqaan-saa Qiiros akka ta’e gara waggaa 200 dura

raajii dubbateera. Isaayaas, mala addaaQiiros magaalattii qabachuuf itti fayyada-mullee bal’inaan ibseera.—Isaayaas 44:24–45:3.

3. DhufaatiiMasiihichaafiwantootaisarra ga’an. Masiihichi magaalaa Betlihe-mitti dhalata. (Miikiyaas 5:2) Ilmoo harreer-ra taa’ee gara Yerusaalem dhaquudhaan,kan gad of deebisu ta’uusaa argisiiseera. (Za-kaariyaas 9:9) Inni nama gaarii ta’us, kanjibbameefi kan tuffatame ta’eera. (Isaayaas42:1-3; 53:1, 3) Gara jabinaan ajjeefame. Ga-ruu akka du’etti hafee? Aarsaan inni kaffa-le namoota baay’eedhaaf dhiifama cubbuuwaan argamsiisuuf akka du’etti hin hafne.(Isaayaas 53:4, 5, 9-12) Kun ta’uu kan dan-da’ummoo yoo du’aa ka’e qofadha.

4. Masiihichi lafa bulchuusaa. Il-maan namootaa cubbamoo ta’an, karaa na-gaatiin of geggeessuu kan hin dandeenyeyoo ta’aniyyuu, Masiihichi inni Mootii ta’egaruu Angafa Nagaa jedhameera. (Isaayaas9:6, 7; Ermiyaas 10:23) Bulchiinsasaa jalat-ti namoonni walii wajjinis ta’e bineenso-taa wajjin nagaadhaan jiraatu. (Isaayaas 11:3-7) Dhukkubni hin jiraatu. (Isaayaas 33:24)Duutis barabaraaf ni balleeffama. (Isaa-yaas 25:8) Yommuu Masiihichi bulchu, na-moonni du’anillee ka’anii lafarra jiraatu.—Daani’el 12:13.

—Macaafa Isaayaas, Ermiyaas, Daani’el, Amos,Miikiyaasiifi Zakaariyaasirrattikan hundaa’e.���������������

˛ Raajonni Waaqayyoo dhaamsaakkamii dabarsan?

˛ Raajonni, Yerusaalem akka bad-duufi deebitee akka ijaaramtu raa-jii kan dubbatan akkamitti?

˛ Raajonni Yihowaa, Masiihi-chaafi wantoota isarra ga’an ilaal-chisee maal dubbatan?

˛ Raajonni, yommuu Masiihichilafa bulchu wantoonni akkamiiakka raawwataman ibsan?

14 Waaqayyo Karaa Raajotasaa DubbateRaajonni, Yihowaadhaan kan dibamaniifi waa’ee firdii, waa’eewaaqeffannaa dhugaafi waa’ee abdiiwwan Masiihichi raawwatuukan dubbatanidha

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas ˘

Ermiyaas ˘

Faaruu Ermiyaas ˘

Hisqi’el ˘

Daani’el ˘

Hose’aa ˘

Yo’el ˘

Amos ˘

Obaadiyaa ˘

Yoonaas ˘

Miikiyaas ˘

Naahom ˘

Anbaaqom ˘

Sefaaniyaa ˘

Haagee ˘

Zakaariyaas ˘

Miilkiyaas ˘

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

455 Dh.K.D.

Dh.K.D. 443 booda bara Miilkiyaas kitaabsaa itti barreessee xumure

Bara waggaan torba si’a 69 itti jalqabe

18

DARGAGGEESSA amanamaa kan tureDaani’el, Yerusaalem balleeffamuu-

shee dura booji’amee gara Baabilonit-ti geeffame. Inniifi Yihudoonni moo-tummaa Yihudaa isa balleeffame keessaabooji’aman tokko tokko, warra isaan boo-ji’an biratti hamma tokko mirga argata-nii turan. Daani’el waggoota dheeraadhaafBaabilon kan jiraate si’a ta’u, boolla leen-cotaa keessatti akka hin duune Waaqayyoisa eegeera; wanta gara fuulduraatti raaw-watamu ilaalchisees mul’ata isatti argisii-suudhaan baay’isee isa eebbiseera. RaajiinDaani’el dubbate inni guddaan, Masiihi-chaafi Bulchiinsasaarratti kan xiyyeeffatu-dha.

Daani’el yeroo Masiihichi itti dhufuhubate. Daani’el, sabni Waaqayyoo dhu-faatii “geggeessituu isa dibamee moosifa-me” yoom eeguu akka qaban dubbateera.Dallaan Yerusaalem deebi’ee akka ijaara-mu ajajni erga ba’ee kaasee, waggaa tor-ba si’a 69 booda kun akka ta’u ibseera.Abboommiin sun kan ba’e, bara Daani’-el turerraa yeroo dheeraa booda, jechuunisDh.K.D. bara 455tti ture. Yeroo sanaa jal-qabee waggaa torba si’a 69 jechuunis wag-gaa 483 yoo lakkoofne, Dh.K.B. bara 29rrageenya. Boqonnaan itti aanu, yeroo kanat-ti maaltu akka raawwatame ibsa. Daani’-el, Masiihichi aarsaa cubbuutiif ‘akka lafar-raa balleeffamu’ ykn akka ajjeefamu raajiidubbateera.—Daani’el 9:24-26.

Masiihichi samiirratti Mootii ta’a.Daani’el, mul’ata adda ta’een samiirrat-ti, “ilma namaa kan fakkaatu” Masiihi-chi gara teessoo Yihowaatti yeroo dhiheef-famu argeera. Yihowaanis ‘gooftummaa,ulfinaafi mootummaa’ isaaf kenne. Moo-tummaan kun barabaraan jiraata. Daani’-el, waa’ee Mootummaa Masiihichaa wan-ta nama gammachiisu garabiraas ilaaleera.Innis, Mootichi bulchiinsasaa “warra isa

hundumaa gararraa jiruuf qulqullaa’aniif”akka hiru kan dubbatudha.—Daani’el 7:13,14, 27.

Mootummichi bulchiinsota biyyalafaa ni balleessa. Waaqayyo, abjuuNebukadnezaar mootii Baabiloniin rak-kise akka isaaf hiiku, Daani’eliif dandeet-tii kenne. Mootichi fakkii bifa nama gud-daa tokkoo arge. Mataan fakkichaa warqee,qomniifi harkisaa lamaan meetii, garaafimudhiinsaa sibiila diimaa, gudeedisaa si-biila, jilbasaatii gad gar tokko sibiila, garrikaanimmoo suphee ture. Dhagaan tokkotulluurraa fottoqee, miilla fakkichaa ruku-tee guutummaa fakkichaa caccabse. Daa-ni’el, qaamni fakkichaa mootota addu-nyaa warra irraa jalaan ka’an kan argisiisuta’uusaa ibseera. Kunis bulchiinsa Baabi-lon isa warqeetti fakkeeffamerraa jalqabe.Daani’el, yeroo mootummaan inni dhu-maa biyya lafaa isa hamaa kana bulchutti,Mootummaan Waaqayyoo tarkaanfii akkafudhatu mul’ataan argeera. Mootummaankun bulchiinsota biyya lafaa hunda nicaccabsa. Sana booda barabaraan bulcha.—Daani’el boqonnaa 2.

Daani’el bara dullumaasaatti kufaatiiBaabilon argeera. Akkuma raajonni dubba-tan, Qiiros Mootichi magaalattii injifate.Yihudoonni sana booda utuu baay’ee hinturin boojuudhaa deebi’anii, biyyasaaniiishee waggaa 70f ona turtetti deebi’an. Yi-hudoonni, qajeelfama bulchitoota, luboo-taafi raajota amanamoo fudhatanii, yeroobooda Yerusaalemiifi mana qulqullum-maa Yihowaa deebisanii ijaaran. Wag-goonni 483 erga darbanii booda maaltuta’eree?—Macaafa Daani’elirratti kan hundaa’e.���������������

˛ Daani’el, waa’ee Masiihichaafi waa’ee Mootum-maa Waaqayyoo maal hubate?˛ Mootummaan Waaqayyoo, bulchiinsota biyyalafaa maal godha?

15 Raajiin Booji’ame Tokko, Waa’ee GaraFuulduraa Mul’ata ArgeDaani’el, waa’ee Mootummaa Waaqayyoofi waa’ee dhufaatiiMasiihichaa raajii dubbateera. Baabilon ni kufte

UumamaBa’uuLewwootaLakkoobsaKeessa DeebiiIyaasuuAbboota FirdiiRuut1 Saamu’el2 Saamu’el1 Mootota2 Mootota1 Seenaa2 Seenaa

˘ Izraa˘ Nahimiiyaa

AsteerIyoobFaarfannaaFakkeenyaLallabaWeedduuIsaayaasErmiyaasFaaruu ErmiyaasHisqi’el

˘ Daani’elHose’aaYo’elAmosObaadiyaaYoonaasMiikiyaasNaahomAnbaaqomSefaaniyaaHaageeZakaariyaasMiilkiyaasMaatewosMaarqosLuqaasYohannisHojii ErgamootaaRoomaa1 Qorontos2 QorontosGalaatiyaaEfesoonFiliphisiiyusQolosaayis1 Tasaloniiqee2 Tasaloniiqee1 Ximotewos2 XimotewosTiitoosFilemonIbrootaYaaqoob1 Phexros2 Phexros1 Yohannis2 Yohannis3 YohannisYihudaaMul’ata

Bara Yesus itti dhalatenaannoo 2 Dh.K.D.

1 Dh.K.D. 1 Dh.K.B.

Hubachiisa:Waggaan zeeroo jedhamu hin jiru

29 Dh.K.B. Bara Yesus itti cuuphame

YIHOWAAN, namoonni eenyummaa Ma-siihicha abdachiifamee akka hubatan ni

gargaaraa? Eeyyee. Waaqayyo maal akka go-dhe ilaali. Caaffanni Qulqullaa’oon afaan Ib-rootaa, barreeffamanii erga xumuramaniigara jaarraa afurii ta’eera. Magaalaa Naazi-reet ishee kaaba Galiilaa jirtutti, shamarreenMaariyaam jedhamtu ergaa nama ajaa’ibsii-su dhageesse. Ergamaan Gabri’el jedhamu ga-rashee dhaqee, isheen durba taatus, hafuur-ri ykn humni Waaqayyoo ilma akka deessuakka ishee godhu itti hime. Ilmi kun, Moo-tii yeroo dheeraa dura abdachiifame si’a ta’u,barabaraafis ni bulcha. Mucaan kun, IlmaWaaqayyoo ennaa ta’u, Waaqayyo lubbuumucaa kanaa samiirraa gara gadameessa Maa-riyaamitti naannessa.

Maariyaam gad of deebisuudhaan, hojii ul-fina qabeessa ta’e kanaaf of dhiheessite. Waa-qayyo, Maariyaam akkamitti akka ulfooftekaraa ergamaasaa erga itti himee booda, kaa-dhimnishee inni muka sooftuu ta’e Yoseefishee fuudhe. Raajiin Masiihichi Betlihemit-ti akka dhalatu dubbatame kan raawwata-me akkamitti? (Miikiyaas 5:2) Magaalaan xin-noon kun, Naazireetirra gara kiilomeetira 140fagaatti.

Bulchaan warra Roomaa, namoonni akkalakkaa’aman labsii baase. Namoonni biyyaitti dhalatanitti galmeeffamuu qabu turan.Yoseefis ta’e Maariyaam namoota Betlihemwaan ta’aniif, Yoseef haadha manaasaa isheeulfa turte fudhatee achi dhaqe. (Luqaas 2:3)Maariyaamis moonaa keessatti deessee, mu-cicha siree horiin irraa nyaatan keessa ciibsi-te. Waaqayyo ergamaa tokko ergee, mucaanreefuu dhalate kun Masiihicha abdachiifameykn Kiristos ta’uusa warra gaararratti hoolota-saanii tiksaa turanitti akka himu godhe.

Yeroo booda warri kaanis, Yesus Masiihi-cha abdachiifame ta’uusaa mirkaneeffatanii-ru. Isaayaas raajichi, namni hojii barbaachi-saa Masiihichi raawwatuuf karaa tolchu tokkoakka ka’u raajii dubbatee ture. (Isaayaas 40:3)

Inni Masiihichaaf karaa tolche YohannisCuuphaa ture. Yohannis yommuu Yesusiinargu, “Ilaa hoolicha Waaqayyoo, isa cubbuubiyya lafaa irraa fuudhu” jedhee dubbate.Bartoota Yohannis keessaa tokko tokko, yeru-ma sana Yesus duukaa bu’an. Isaan keessaatokko, “Masiihicha arganneerra” jedhe.—Yo-hannis 1:29, 36, 41.

Ragaan Yesus Masiihii ta’uusaa argisiisu ga-rabiraanis jira. Yommuu Yohannis Yesusiincuuphu, Yihowaan samiirraa dubbatee ture.Yihowaan, “Inni kun ilma koo isa jaallatamaadha, gammachuun koos isatti in raawwata-ma” jedhee hafuura qulqulluutti fayyada-mee erga dubbatee booda, Yesusiin Masiihiigodhee muudeera. (Maatewos 3:16, 17) Ma-siihichi yeroo dheeraa dura abdachiifame nidhufe!

Masiihichi kan dhufe yoomi? Waggoonni483 Daani’el raajiidhaan dubbate yommuuxumuraman, jechuunis Dh.K.B. bara 29ttiture. Eeyyee, kun ragaawwan Yesus Masiihiiykn Kiristos ta’uusaa argisiisan keessaa mu-raasasaaniiti. Haata’u malee, Masiihichi ye-roo lafarra ture ergaa akkamii labse?—Maatewos boqonnaa 1 hanga 3; Maarqos bo-qonnaa 1; Luqaas boqonnaa 2fi Yohannis boqon-naa 1rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Yihowaan, ergamootasaatti fayyadamee YesusMasiihii ta’uusaa kan ibse akkamitti?

˛ Waaqayyo, Yohannis Cuuphaatti fayyadamee Ye-sus Masiihii ta’uusaa kan ibse akkamitti?

˛ Yihowaan ofiisaatii, Ilmisaa Masiihii akka ta’ekan ibse akkamitti?

16 Masiihichi Ni DhufeYihowaan, Yesus namni Naazireet, Masiihicha isa yeroodheeraa dura abdachiifame akka ta’e ibse

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos ˘

Maarqos ˘

Luqaas ˘

Yohannis ˘

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

Yihowaan Abbaa Yesus yommuu ta’u, abbummaansaagaruu abbummaa ilmaan namootaa wajjin tokko miti. Yesuskan dhalate, saalqunnamtii hiriyaa gaa’elaa wajjin godha-meen hin turre. Yesus, ergamaa Yihowaan waan hunda durauumedha. (Qolosaayis 1:15-17) Yihowaan isa uumuudhaanlubbuu waan isaa kenneef, Abbaasaati jedhamuu danda’a.Yihowaan Ilmasaa hafuuraa kana erga uumee booda, “hoj-jetaa isa gaarii” kanatti fayyadamee, uumama cufaafi wan-toota kaan hunda uumeera.—Fakkeenya 8:30, NW.

ILMA WAAQAYYOO JEDHAMUUKAN DANDA’U AKKAMITTI?

29 Dh.K.B. Yesus waa’ee MootummaaWaaqayyoo lallabuu jalqabe

Bara Yesus bartootasaa 12 itti filachuu jalqabe;bara inni Lallabasaa Gaararraa itti dhiheesse 31

20

YESUS gara lafaa kan dhufe maaliifi?“Misraachoo mootummaa Waaqayyoo

. . . lallabuun ana irra jira, kanaaf anuu er-game” jechuudhaan dubbateera. (Luqaas 4:43) Mootummaa Waaqayyoo isa ijoo lallaba-saa ta’e ilaalchisee, wantoota inni barsiise ar-fan ilaali.

1. Yesus Mootii ta’uusaa. Yesus Ma-siihicha raajiidhaan dub-batame ta’uusaa ibseera.(Yohannis 4:25, 26) Moo-tiin Daani’el raajichi mu-l’ataan arges isa akka ta’edubbateera. Yesus, garafuulduraatti “ulfina isaa-tiin teessoo irra” akka taa’-uufi ergamoonnisaas tees-

soowwanirra akka taa’an isaanitti himeera.(Maatewos 19:28) Bulchitoota kana, “kar-ra xinnayyoo” jedhee kan waame si’a ta’u,“hoolota kan biraa” tuuta kanaan ala ta’anisakka qabu ibseera.—Luqaas 12:32; Yohannis10:16.

2. Mootummaan Waaqayyoo firdiiqajeelaa kan argamsiisu ta’uusaa. Ye-sus Mootummaan kun, maqaa Yihowaa qul-qulleessuufi arrabsoo Seexanni Eedenii jalqa-bee maqaa kanarra tuulerraa walabagochuudhaan, murtoo qajeelaa isa guddaaakka raawwatu dubbateera. (Maatewos 6:9, 10) Yesus dhiirotaafi dubartoota, soorey-yiifi hiyyeessota loogii tokko malee barsii-suudhaanis, namoota akka wal hin caalchif-ne argisiiseera. Yesus adda durummaadhaanIsraa’eloota barsiisuuf kan ergame ta’us, na-moota Samaariyaa, warra saba Waaqayyooykn Yihudoota hin taanes gargaaruuf car-raaqqii godheera. Geggeessitoota amantiibara sanaarraa haala adda ta’een, karaa ka-miiniyyuu looguurraa fagaateera.

3. Mootummaan Waaqayyoo kanbiyya lafaa akka hin taane. Yesus kan ji-raate yeroo jeequmsi siyaasaa guddaan tu-

rettidha. Biyyisaa bittaa biyya ormaa jalaturte. Ta’us, yeroo namoonni dhimma si-yaasaa keessatti isa hirmaachisuuf yaalii go-dhan isaan dhiisee baqateera. (Yohannis 6:14, 15) Nama siyaasaa tokkoon, “Mootum-maan inni kan kootii mootummaa biyya lafakanaa miti” jedheera. (Yohannis 18:36) Duu-ka buutotasaatiin ‘Isin kan biyya lafaa miti’jedheera. (Yohannis 15:19) Duuka buutonni-saa miidhaa namoonni isarraan ga’anirraaisa oolchuufillee meeshaa waraanaatti akkahin fayyadamne isaan dhowweera.—Maate-wos 26:51, 52.

4. Bulchiinsi Kiristos jaalalarrat-ti kan hundaa’e akka ta’e. Yesus, ba’-aa namootaa akka isaanirraa salphisuufi bo-qonnaa akka isaanii kennu waadaa galeera.(Maatewos 11:28-30) Wanta dubbate kanasraawwateera. Dhiphina mo’uu, warra kaaniiwajjin walitti dhufeenya gaarii qabaachuu,qabeenya jaallachuurraa fagaachuufi gam-machuu argachuu ilaalchisee, jaalalaan ka-ka’ee gorsa gaarii kenneera. (Maatewos, bo-qonnaa 5-7) Yesus jaalala qabeessa waanta’eef, namoonni haala addaddaa qaban isat-ti dhihaatu turan. Namoota cunqurfamandabalatee, namoonni hundi gaarummaafiulfinaan akka isaan qabu abdachuudhaangarasaa dhufu turan. Dhugumayyuu, YesusBulchaa gaarii nuu ta’a!

Karaa gaariin Yesus waa’ee MootummaaWaaqayyoo itti barsiise garabiraanis jira.Dinqiiwwan hedduu raawwateera. Dinqiiw-wan kana kan raawwate maaliifi? Mee haailaallu.—Macaafa Maatewos, Maarqos, Luqaasiifi Yohanni-sirratti kan hundaa’e.���������������

˛ Yesus, Masiihicha Mootii ta’u akka ta’e kan barsii-se akkamitti?

˛ Yesus yommuu bulchu, firdii qajeelaa akka kennukan argisiise karaawwan kamiini?

˛ Yesus Mootummaansaa kan biyya lafaa akka hintaane kan ibse akkamitti?

˛ Yesus, bulchiinsisaa jaalalarratti kan hundaa’eakka ta’u kan argisiise akkamitti?

17 Yesus Waa’eeMootummaa Waaqayyoo BarsiiseYesus bartootasaa waan hedduu kan barsiise ta’us,barumsisaa Mootummaa Waaqayyoorratti kan xiyyeeffate ture

“Yesus . . . gandeenkeessa adeemee,mootummaa Waaqayyoolabsaa misraachoohimaa ture.”—Luqaas 8:1

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

˘ Maatewos

˘ Maarqos

˘ Luqaas

˘ Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

32 Yesus Alaazaariin du’aa kaase Niisaan 1,33 Dh.K.B.

21

WAAQAYYO, Yesus wanta namni kamiy-yuu gochuu hin dandeenye akka

raawwatu humna isaaf kenneera. Yesus yeroobaay’ee, bakka namoonni hedduun jiranittidinqiiwwan gurguddaa raawwata ture. Din-qiiwwan kun, Yesus diinotasaarrattis ta’e rak-koowwan addaddaa namoonni cubbuu dhaa-lan balleessuu hin dandeenyerratti humnaakka qabu argisiisaniiru. Fakkeenya tokkotokko ilaali.

Hanqina nyaataafi dhugaatii. Yesusyeroo jalqabaatiif bishaan gara daadhii wayi-niitti jijjiiruudhaan dinqii isa jalqabaa raaw-wateera. Yeroo garabiraammoo, si’a lamanamoota beela’an hedduu buddeenaafi qur-xummii muraasa nyaachisee quubseera. Ye-roo lamaanittiyyuu, nyaanni hundasaaniiga’ee irraa hafee ture.

Dhukkuba. Yesus namoota, “dhukkubaafi dhibee hundumaattii” fayyisaa ture. (Maa-tewos 4:23) Yesus namoota ijisaanii jaame,gurrisaanii duude, dhukkuba lamxiitiin qa-baman, dhukkuba nama kuffisuun qabaman,namoota hokkolaniifi hir’ina qaamaa qabanhunda fayyiseera. Dhukkubni inni fayyisuuhin dandeenye hin jiru ture.

Haala qilleensaa hamaa. Yesusiifi bar-toonnisaa bidiruu yaabbatanii ciisa bishaanGaliilaa utuu ce’aa jiranii, qilleensi jabaangalaanicharraa ka’e. Yeroo kanatti bartoonnini sodaatan. Yesus gara dha’aa bishaanichaailaalee, “Cal jedhi, gab jedhis!” jedhe. Achiisgabii guddaan in ta’e. (Maarqos 4:37-39) Ye-roo garabiraattimmoo, qilleensi jabaan utuujiruu bishaanirra adeemeera.—Maatewos 14:24-33.

Hafuurota hamoo. Hafuuronni ha-moon namoota caalaa humna guddaa qabu.Namoonni hedduun, miidhaa diinonni Waa-qayyoo warri hamoon kun geessisanirraa wa-laba ta’uu hin dandeenye. Haata’u malee,Yesus hafuuronni hamoon namoota keessaaakka ba’an yeroo isaan abboome hundaatti,deebi’anii namoota kanatti hin galle. Yesus

hafuurota hamoo kana hinsodaanne. Isaan garuu aan-goosaa waan beekaniif isasodaataniiru.

Du’a. Eenyuyyuu du’amo’uu waan hin dandee-nyeef, duuti “diina isa dhu-maa” jedhamuunsaa sirrii-dha. (1 Qorontos 15:26,NW ) Haata’u malee, Yesusnamoota du’an kan kaaseennaa ta’u, isaan keessaamucaan haadha hiyyeessaatokkoofi intalli warrisheebaay’ee gaddan tokko ni ar-gamu. Alaazaar erga du’eegara guyyaa afuurii ta’us, Ye-sus michuusaa kana bakka namoonni isaafgaddan hedduun jiranitti du’aa kaasuudhaandinqii guddaa raawwateera. Diinonni Yesuswarri isa ajjeesuuf kutatanii turanillee, dinqiikana akka raawwate amananiiru.—Yohannis11:38-48; 12:9-11.

Yesus dinqiiwwan kana hunda kan raaw-wate maaliifi? Namoonni inni du’aa kaa-se yeroo booda deebi’anii du’aniiru. Haa-ta’u malee, dinqiiwwan Yesus raawwate bu’aaguddaa argamsiisaniiru. Bulchiinsa Masiihi-cha Mootii ta’e kanaa ilaalchisee, raajiiwwannama gammachiisan hundi akka raawwata-man nuu mirkaneessu. Mootiin Waaqayyodibe kun hanqina nyaataafi dhugaatii, dhuk-kuba, qilleensa hamaa, hafuurota hamoofidu’allee akka balleessu hin shakkisiisu. Ye-sus dinqiiwwan akkasii hunda raawwachuuf,Waaqayyo humna akka isaaf kenne argisii-seera.—Macaafa Maatewos, Maarqos, Luqaasiifi Yohan-nisirratti kan hundaa’e.���������������

˛ Yesus hanqina nyaataafi dhugaatii, dhukkuba,qilleensa hamaa, hafuurota hamoofi du’arrattiaboo akka qabu kan argisiise akkamitti?

˛ Dinqiiwwan Yesus raawwate, gara fuulduraattiyeroo lafa kana bulchu maal akka raawwatu nu hu-bachiisu?

18 Yesus Dinqii RaawwateYesus dinqii raawwateen, yommuu Mootii ta’u aangoosaattiakkamitti akka fayyadamu argisiiseera

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos ˘

Maarqos ˘

Luqaas ˘

Yohannis ˘

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Niisaan 1,33 Dh.K.B.

(Jiini Niisaan, GuraandhalaafiEbla gidduutti argama)

Bara Yesus itti fannifame Niisaan 14 Niisaan 16Yesus du’aa ka’e

22

ERGAMOOTA Yesus keessaa afur, GaaraEjersaa isa Yerusaalemiifi mana qul-

qullummaashee akka gaariitti arguuf isaandandeessisurra taa’anii, wanta Yesus sa-naan dura dubbate ilaalchisee gaaffii tokkotokko kophaatti isa gaafatan. Yesus, man-ni qulqullummaa Yerusaalem akka balleef-famu yeroo xinnoo dura isaanitti himee-ra. Sana durammoo waa’ee “dhuma biyyalafaa” isaanitti himee ture. (Maatewos 13:40, 49) Kanaan kan ka’es bartoonnisaa,“Milikkinni dhufa keetii, kan dhuma bari-chaas maali?” jedhanii isa gaafatan.—Maa-tewos 24:3.

Yesus, badiisa Yerusaalem dura maaltuakka raawwatamu isaanitti hime. Haata’umalee, deebiin inni kenne yeroo sanattiqofa raawwatamee kan hafu hin turre. Raa-jiin inni dubbate, yeroo boodas addunyaamaratti kan raawwatamu ture. Yesus, raa-jiiwwan hedduu addunyaa maratti raaw-watamaniifi walitti qabamanii milikkitadhuma barichaa ta’an dubbate. Milikkin-ni kun, namoonni lafarra jiran, yeroo Ye-sus samiirratti Mootii ta’uu itti jalqabeakka hubatan isaan gargaara. Akkasumas,

Yihowaan Mootummaa Masiihichaa isa ye-roo dheeraa dura abdachiifamerratti Yesu-siin Mootii gochuusaa argisiisa. Milikkinnikun, Mootummichi hammina balleessuu-dhaan ilmaan namootaatiif nagaa akkafidu kan argisiisudha. Wantoonni Yesusraajiidhaan dubbate, dhuma biyya lafaa,jechuunis dhuma sirna amantii, siyaasaafihawaasummaa yeroo ammaatti argamuu,akkasumas jalqaba sirna haaraa argisiisu.

Yesus Mootii ta’ee yeroo samiirratti ar-gamu, addunyaa maratti waraanni, beelli,socho’i lafaa guddaaniifi dhukkubni akkata’u dubbateera. Seera malee jiraachuunni babal’ata. Duuka buutonni Yesus warridhugaan, misiraachoo Mootummaa Waa-qayyoo addunyaa maratti ni lallabu. Wan-toonni kun hundi erga raawwatamaniibooda, “rakkinni guddaan” kanaan durata’ee hin beekne ni dhufa.—Maatewos24:21.

Duuka buutonni Yesus, rakkinni gud-daan kun dhufuusaa akkamitti beekuudanda’u? Yesus, “Muka harbuu fakkeenyagodhadhaatii irraa baraa!” jedheera. (Maa-tewos 24:32) Dameen muka harbuu yom-muu baala godhatu, bonni dhufuusaatiifmallattoo gaarii ta’a. Haaluma wal fak-kaatuun, milikkinni Yesus dubbate hundiyommuu wal faana raawwataman, dhum-ni dhihaachuunsaa ni beekama. Guyyaa-fi sa’aatii rakkinni guddaan kun itti jalqa-bu, Abbaa malee eenyuyyuu hin beeku.Kanaan kan ka’es Yesus, ‘Dammaqaa! Ye-richi sun yoom akka ga’u hin beektan’ je-chuudhaan bartootasaa gorseera.—Maar-qos 13:33.—Maatewos boqonnaa 24fi 25; Maarqos boqon-naa 13; Luqaas boqonnaa 21rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Bartoonni Yesus waa’ee maalii caalaatti beekuubarbaadanii turan?

˛ Milikkinni Yesus kenne hiiknisaa maalidha? Mi-likkita kana keessaa tokko tokko maal fa’i?

˛ Yesus bartootasaatiif gorsa akkamii kenne?

19 Yesus Wantoota Addunyaa MarattiRaawwataman Ilaalchisee Raajii DubbateYesus, yommuu ulfina mootummaasaatiin argamuufi dhumni biyyalafaa ga’u, wantoonni akkamii akka raawwataman ibseera

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

˘ Maatewos

˘ Maarqos

˘ Luqaas

Yohannis

Yesus, milikkita yeroon Waaqayyo sirna manca’aa kanaitti balleessu dhihaachuusaa argisiisu dubbateera. Ilmaannamootaa Waraana Addunyaa Tokkoffaadhaa jalqabee,raajiin Yesus dubbate yommuu raawwatamu arganiiru.Wantoonni addunyaa maratti gama amantii, siyaasaafihawaasummaatiin raawwatamaa jiran, atattamaan baradhumaa isa badiisa jalaa hin oolle kana keessa galaa akkajirru argisiisu. Yesus duuka buutonnisaa kanarraa ooluuf,‘dammaqoo ta’uufi’ gaaffii olaantummaa ilaalchisee ka’eewajjin haala wal qabateen, Waaqayyoon deggeruu akkaqaban barsiiseera.�—Luqaas 21:36; Maatewos 24:3-14.

� Raajii Yesus dubbate ilaalchisee ibsa dabalataa argachuuf,kitaaba Macaafni Qulqulluun Maal Barsiisa? jedhamuufi DhugaaBaatota Yihowaatiin qophaa’e fuula 86-95 ilaali.

MILIKKITA ARGAMUU KIRISTOS BEEKSISU

Niisaan 30,33 Dh.K.B.

YESUS waggaa sadiifi walakkaadhaaferga lallabeefi barsiisee booda, yeroon

itti ajjeefamu ga’uusaa ni beeke. Geggeessi-toonni amantii Yihudii isa ajjeesuu kanbarbaadan ta’us, namoota inni raajii ta’uu-saa amanan sodaatanii isa dhiisan. Sanabooda Seexanni, ergamoota Yesus 12 kees-saa tokko kan ta’e Yihudaan namni biyyaKeriyot, dabarsee akka isa kennu godhe.Geggeessitoonni amantii, Yihudaan meetii30an Yesusiin dabarsee akka isaanii kennugaafatan.

Yesus, galgala ajjeefamuusaa dura turettiayyaana Faasikaa kabajuuf ergamootasaawalitti qabe. Yesus, Yihudaa erga gad baa-see booda, ayyaana haaraa Irbaata Gooftaajedhamu hundeesse. Maxinoo fudhatee ka-dhannaa erga dhiheessee booda, ergamoo-tasaa 11f kenne. Achiis, “Kun dhagna koo tiisiniif kan kennamu, kanas seenaa kootiifgodhadhaa!” isaaniin jedhe. Xoofoo wayi-niis erga isaanii kennee booda, “Xoofoonkun kakuu isa haaraa dhiiga koo isa isiniifjedhee dhangala’uun dhaabatuu dha” isaa-niin jedheen.—Luqaas 22:19, 20.

Yesus galgala sana bartootasaatti waanbaay’ee hime. Jaalala ofittummaarraa wala-ba ta’e akka walii qabaatan abboommiihaaraa isaanii kenneera. “Jaalala yoo waliifqabaattan, kanaan namoonni hundinuuakka isin bartoota koo taatan in beeku” je-dheera. (Yohannis 13:34, 35) Haala rakki-saa isaan eeggatuun garaansaanii akka hindhiphanne isaan gorseera. Yesus garaadhaaisaanii kadhateera. Faarfannaa galataa ergawaliin faarfatanii booda, halkanuma sanagara dhaaba Getesemaanee dhaqan.

Yesus dhaaba Getesemaaneetti jilbeen-fatee Waaqayyotti kadhannaa cimaa dhi-heesse. Yeruma sana loltoonni hidhatan,luboonniifi namoonni kaan isa qabuufbaay’atanii dhufan. Yihudaan isatti dhi-

haatee isa dhungachuudhaan, Yesus isakam akka ta’e isaanitti argisiise. Loltoonniyommuu Yesusiin qaban, bartoonnisaa nibaqatan.

Yesus, mana murtii olaanaa Yihudootaadura dhaabatee Ilma Waaqayyoo ta’uusaaitti hime. Manni murtii sunis, Waaqay-yoon arrabseera jedhee isa yakkuudhaandu’a itti murteesse. Achiis Yesus Bulchaawarra Roomaa Phonxos Philaaxositti geef-fame. Philaaxos Yesusirratti yakka kan hinarganne ta’us, gara namoota akka ajjeefa-mu iyyachaa turanitti isa deebise.

Yesus Golgootaatti, jechuunis bakka lol-toonni Roomaa mukarratti isa fannisanit-ti geeffame. Ifni guyyaa dinqiidhaan duk-kanatti jijjiirame. Waaree booda Yesus nidu’e; socho’i lafaa guddaanis ni ta’e. Reef-fisaas awwaala garaa dhagaa keessatti tolfa-me keessa kaa’ame. Guyyaa itti aanutti lu-boonni, awwaalicha cufanii eegdota ittigodhan. Yesus awwaala sana keessatti ha-fee? Hin hafne. Dinqiin hundarra caaluraawwatamuuf jedha.—Maatewos boqonnaa 26fi 27; Maarqos boqon-naa 14fi 15; Luqaas boqonnaa 22fi 23; Yohannis bo-qonnaa 12 hanga 19rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Yesus ayyaana haaraa akkamii hundeesse?

˛ Yesus ajjeefamuusaa dura wantoota akkamiituraawwatame?

20 Yesus Kiristos Ni AjjeefameYesus ayyaana haaraa hundeesse;dabarfamee kennamuudhaanis ni fannifame

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos ˘

Maarqos ˘

Luqaas ˘

Yohannis ˘

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Duuti Yesus, raawwii kaayyoo Yihowaa keessatti ga’eeguddaa qaba. Yesus hafuura Waaqayyootiin waandhalateefi mudaa waan hin qabneef du’uu hin qabu ture.Haata’u malee, ilmaan namootaa jireenya barabaraa isaAddaam Waaqayyoof abboomamuu diduudhaan isaandhabsiise deebisanii akka argataniif lubbuusaa kenneera.�—Maatewos 20:28; Luqaas 1:34, 35; Yohannis 3:16, 36;2 Phexros 3:13.

� Bu’aa duuti aarsaa Yesus argamsiise beekuuf, kitaaba Ma-caafni Qulqulluun Maal Barsiisa? jedhamu fuula 47-56 ilaali.

GA’EE GUDDAA YESUS QABU

Niisaan 30,33 Dh.K.B.

Siivan 6, 33 Phenxeqostee; guyyaahafuurri qulqulluun itti bu’e (jiini Siivaan,Caamsaafi Waxabajjii gidduutti argama)

36 Bara QorneelewosKiristiyaana itti ta’e

YESUS du’ee guyyaa sadaffaatti, dubar-toonni muraasni bartootasaa ta’an,

dhagaan awwaala Yesusitti qadaadamee tureka’uusaafi awwaalichi duwwaa ta’uusaa ar-gan.

Ergamoonni Waaqayyoo lama isaanittimul’atan. Isaan keessaa inni tokko, “Isin Ye-sus nama Naazireet . . . barbaaddu; innooka’eera” jedheen. (Maarqos 16:6) Yerumasana dubartoonni sun, wanta kana ergamoo-ta Yesusitti himuuf fiiganii adeeman. Karaar-ratti Yesusiin kan argatan yommuu ta’u, in-nis, “Hin sodaatinaa, dhaqaa Galiilaatti akkagad bu’aniif obboloota kootti himaa! Isaanisachitti na arguuf jiru” jedheen.—Maatewos28:10.

Gaafas, bartoonni Yesus lama Yerusaa-lemii gara ganda Emaahus dhaqaa turan.Namichi tokko isaanitti dabalamee waa’-ee maalii haasa’aa akka jiran isaan gaafate.Namni kun Yesus isa du’aa ka’e ta’us, yerookanatti qaama isaan hubachuu hin dandee-nyeen waan isaanitti mul’ateef isa beekuudadhaban. Isaanis waa’ee Yesus dubbachaaakka turan gaddaan itti himan. Namichis,wanta Caaffanni Qulqullaa’oon hundi waa’-ee Masiihichaa dubbatan isaanii ibsuu jal-qabe. Dhugumayyuu Yesus raajiiwwan Ma-siihicha ilaalchisee dubbataman hundaguutummaatti raawwateera.� Bartoonni kun

� Raajiiwwan Masiihicha ilaalchisee dubbata-maniifi Yesusirratti raawwataman tokko tokko hu-bachuuf, birooshura kana fuula 17-19 akkasumas,kitaaba Macaafni Qulqulluun Maal Barsiisa? jedha-mu fuula 199-201 ilaali.

namichi, Yesus isa hafuura ta’ee du’aa ka’eta’uusaa yommuu hubatan, isaan duraa mi-liqe.

Bartoonni lamaan yeruma sana Yerusaale-mitti deebi’an. Achittis ergamoonni Yesusmana cufame keessatti wal ga’anii isaan ar-gatan. Namoonni lamaan kun wanta isaanmudate utuu isaanitti himaa jiranii, Ye-sus isaan gidduutti mul’ate. Bartoonnisaabaay’ee waan ajaa’ibsiifataniif, kana ama-nuu hin dandeenye. Yesus, ‘Mamni maaliifgaraa keessan keessaa ka’a?’ jedhee isaangaafate. Achiis, “Kristosichi dhiphachuuf,guyyaa sadaffaattis du’aa ka’uuf akka jiru. . . caafameera” isaaniin jedhe.—Luqaas 24:38, 46.

Yesus erga du’aa ka’ee booda guyyaa 40f,yeroo addaddaatti bartootasaatti mul’ateera.Yeroo tokko namoota 500 olitti mul’ateera.Yesus bartootasaatiin, “Dhaqaa, . . . sabahundumaa bartoota koo godhaa! Waananisin abboome hundumaa eeguu isaan barsii-saa! Kunoo, ani immoo hamma dhuma ba-raatti guyyaa hundumaa isinii wajjin nanjira” jechuudhaan, hojii guddaa kan isaaniikenne yeroo kanatti ta’uu hin oolu.—Maate-wos 28:19, 20.

Yesus guyyaa dhumaa bartootasaa amana-moo 11 wajjin dabarsetti, “Hafuurri qul-qulluun yommuu isin irra bu’u, humnain godhattu; . . . hamma andaara lafaattisdhuga-baatuu koo in taatu” jechuudhaanwaadaa isaanii gale. (Hojii Ergamootaa 1:8)Achiis Yesus gara samiitti kan ol ba’e yom-muu ta’u, duumessis isa dhokse.—Maatewos boqonnaa 28; Maarqos boqonnaa 16;Luqaas boqonnaa 24; Yohannis boqonnaa 20fi 21;1 Qorontos 15:5, 6rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Bartoonni Yesus, Waaqayyo Yesusiin du’aa akkakaase akkamitti beekan?

˛ Yesus daandii gara Emaahus geessurratti bartoo-tasaa lamaaf waa’ee maalii ibse?

˛ Yesus gara samiitti ol ba’uusaa dura, bartootasaa-tiif qajeelfama akkamii kenne?

21 Yesus Du’aa Ka’e!Yesus duuka buutotasaa barsiisuufi jajjabeessuuf isaanitti mul’ate

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

˘ Maatewos

˘ Maarqos

˘ Luqaas

˘ Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

Hafuurri Waaqayyoo, wantoota hundarra caalaa humnaguddaa qaba. Yihowaan hafuurasaa, jechuunis humnasaaisa hojiirratti argamu kanatti fayyadamee samiifi lafauumeera; akkasumas Macaafa Qulqulluu barreessiseera.Yesus qaama hafuuraa ta’ee akka du’aa ka’u gochuudabalatee, dinqiiwwan gurguddaa Macaafa Qulqulluurraadubbisne hundi akka raawwataman kan godhe hafuuraqulqulluudha.—Uumama 1:2; 2 Saamu’el 23:2; HojiiErgamootaa 10:38; 1 Phexros 3:18.

HAFUURA QULQULLUU

naannoo 47-48adeemsa misiyoonummaa

Phaawulos isa tokkoffaa

naannoo 49-52adeemsa misiyoonummaaPhaawulos isa lammaffaa

naannoo 52-56adeemsa misiyoonummaaPhaawulos isa sadaffaa

60 Dh.K.B.

25

YESUS erga samiitti ol ba’ee guyyaa kudhanbooda, jechuunis Dh.K.B. bara 33 guyyaa

Ayyaana Phenxeqostee Yihudoonni kabajanit-ti, bartoonni 120 ta’an Yerusaalemitti manatokko keessatti wal ga’anii turan. Akkuma ta-saa, sagaleen akka qilleensaa huursu tokko ma-nicha guute. Bartoonni Yesus, haala dinqii ta’-een afaan hin beekneen dubbachuu jalqaban.Dinqiin kun akka raawwatamu kan godhemaalidha? Waaqayyo, bartootaaf hafuura qul-qulluu kennee ture.

Namoonni hedduun, naannoo addaddaatiiayyaanichaaf dhufan ala dhaabatanii turan.Namoonni kun, bartoonni Yesus afaansaaniisirriitti yommuu dubbatan dhaga’anii baay’eedinqisiifatan. Yo’el, Waaqayyo namootaafhafuurasaa akka ‘dhangalaasuufi’ namoon-ni kennaa kana argatanis dinqiiwwan ad-daddaa akka raawwatan raajiidhaan dubbateeture. Phexrosis, raajiin kun raawwiisaa arga-chaa akka jiru ibse. (Yo’el 2:28, 29) Gargaar-sa hafuura qulqulluutiin afaan addaddaa dub-bachuunsaanii, jijjiiramni guddaan tokko akkajiru kan ibsu ture. Kunis, Waaqayyo ayyaana-saa Israa’elootarraa fuudhee, gumii Kiristiyaa-naa isa haaraa hundeeffameef akka kenne kanargisiisudha. Namoonni karaa isa biratti fu-dhatama qabuun Waaqayyoon waaqeffachuubarbaadan, yeroo kanatti duuka buutota Kiris-tos ta’uu qabu turan.

Kun utuu kanaan jiruu, yeruma sana mor-mii cimaan isaanirratti ka’e; diinonnis erga-moota mana hidhaatti naqan. Haata’u malee,halkanuma sana ergamaan Yihowaa balba-la mana hidhaa sanaa banee, bartoonni lal-labuusaanii akka itti fufan itti hime. Isaanis,yeroo bari’u lallabasaanii itti fufan. Mana qul-qullummaa galanii, misiraachoo waa’ee Yesusdubbatu lallabuu jalqaban. Namoonni isaanmorman baay’ee isaanitti aaranii, lallabasaaniiakka dhaaban isaan ajajan. Bartoonnis ija jabi-naan, “Nuyi namaaf abboomamuu irra, Waa-qayyoof abboomamuutu nu irra jira” jedhaniideebii kennan.—Hojii Ergamootaa 5:28, 29.

Ari’atamni kun ittuma cimaa adeeme. Yihu-doonni tokko tokko, duuka buutuu Yesus kan

ture Isxifaanos Waaqayyoon arrabseera jedha-nii dhagaadhaan rukutanii isa ajjeesan. Dar-gaggeessi biyya Xarsees inni Saa’ol jedha-mu, yommuu Isxifaanos ajjeefamu dhaabateeilaaluudhaan, gocha kana akka deggeru argi-siiseera. Achiis, namoota Yesus duukaa bu’anhunda hiisisuuf gara Damaasqoo dhaqe. Saa’-ol utuu karaarra jiruu, ifni samiirraa isatti ca-laqqise; sagaleen tokkos, “Saa’ol, Saa’ol, maa-liif na ari’atta?” jedheen. Ifni sun ijasaa ergajaamsee booda Saa’ol, “Eenyu ati?” jedhee gaa-fate. Sagalichis, “Ana, Yesus” jedhee deebiseef.—Hojii Ergamootaa 9:3-5.

Yesus guyyaa sadii booda, ija Saa’ol akka fay-yisuuf duuka buutuusaa isa Anaaniyaas jedha-mu erge. Sana booda Saa’ol cuuphamee ija ja-binaan waa’ee Yesus lallabuu jalqabe. Saa’olyeroo booda Phaawulos ergamaa kan jedhamesi’a ta’u, miseensa gumii Kiristiyaanaa hinaaf-faa qabu ta’eera.

Bartoonni Yesus, misiraachoo MootummaaWaaqayyoo Yihudootaafi namoota Samaari-yaatiif qofa lallabu turan. Ergamaan Waaqay-yoo tokko, gara Qorneelewos isa Waaqayyoonsodaatuufi angafa dhibbaa waraana warraRoomaa ta’etti mul’atee, Phexrosiin akkaofitti waamsisu itti hime. Phexros warra kaa-nii wajjin ta’uudhaan, Qorneelewosiifi maa-tiisaatiif lallabe. Utuu Phexros dubbachaa ji-ruu, hafuurri qulqulluun amantoota warrasaba Waaqayyoo hin ta’in sanarra kan buu-fate ennaa ta’u, Phexros namoonni kun ma-qaa Yesusiin akka cuuphaman ajaje. Yeroo ka-naa kaasee, namoonni saba hundumaa keessaadhufan jireenya barabaraa argachuu akka dan-da’an karaan ni banameef. Gumiiwwanis misi-raachoo kana bal’inaan lallabuuf qophaa’an.—Hojii Ergamootaa 1:1–11:21rratti kan hundaa’e.���������������

˛ Guyyaa Ayyaanni Phenxeqostee kabajamaa turet-ti maaltu ta’e?

˛ Bartoonni Yesus yommuu lallaban diinonnisaa-nii maal godhan?

˛ Namoonni saba hundumaa keessaa dhufan, jiree-nya barabaraa akka argataniif karaan kan isaanii ba-name akkamitti?

22 Ergamoonni Yesus Ija JabinaanLallabaniiruAri’atamni jiraatullee, gumiin Kiristiyaanaa atattamaanguddachaa ture

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa ˘

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

60 Dh.K.B.

PHAAWULOS, Kiristiyaana erga ta’ee booda,misiraachoo Mootummaa Waaqayyoo fe-

dhii guddaadhaan kan lallabe si’a ta’u, yeroo ka-natti namni kanaan dura warra kaan mormaature kun, ammammoo mormii cimaan isarraga’aa jira. Ergamaan kun, nan dadhabe utuu hinjedhin bakka addaddaa dhaqee lallabeera. Phaa-wulos, Mootummaan Waaqayyoo, kaayyooWaaqayyo jalqabarratti ilmaan namootaatiifqabu akka raawwatu misiraachoo himeera.

Phaawulos adeemsa misiyoonummaasaa jal-qabaatti, Lisxiraa keessatti nama erga dhalateekaasee naafa ture tokko fayyise. Yeroo kanattinamoonni hedduun, inniifi hiriyaansaa Barnaa-baas waaqayyoliidha jedhanii wacuu jalqaban.Phaawulosiifi Barnaabaas garuu, namoonnisun aarsaa akka isaaniif hin dhiheessine cimsa-nii isaan dhowwan. Haata’u malee yeroo boodanamoonni kun, diinonni Phaawulos dhiibbaawaan isaanirratti godhaniif, Phaawulosiin dha-gaadhaan erga rukutanii booda du’eera jedhaniidhiisanii adeeman. Phaawulos rukuttaa sanar-raa kan oole si’a ta’u, yeroo boodas bartoota jaj-jabeessuuf deebi’ee gara magaalattii dhaqe.

Kiristiyaanonni Yihudoota ta’an muraasni,amantoonni Yihudoota hin taane, Seera Mu-see tokko tokko eeguu qabu jedhanii falman.Phaawulosis, dhimma kana ergamoota Yesusii-fi jaarsolii Yerusaalemitti argamanitti dhiheesse.Ergamoonniifi jaarsoliin kunimmoo, of eeggan-noodhaan Caaffata Qulqullaa’oo qoratanii ha-fuura qulqulluutiin geggeeffamuudhaan mur-too dabarsan. Achiis, obboloonni waaqoliitolfaman akka hin waaqeffanne, dhiigaafi foondhiigni akka gaariitti keessaa hin dhangalaaneakka hin nyaanne, akkasumas ejjarraa akka fa-gaatan gumiiwwaniif barreessan. Abboommiinkun, “waan barbaachisu” yoo ta’ellee, abboom-

mii kana hordofuun Seera Musee eeguu kangaafatu hin turre.—Hojii Ergamootaa 15:28, 29.

Phaawulos adeemsa misiyoonummaa isalammataatti, Beriyaa ishee yeroo ammaa Giriikkeessatti argamtu dhaqe. Yihudoonni achi jiraa-tanis, guyyaa guyyaadhaan Caaffata Qulqullaa’-oo qoranii barumsi inni barsiise sirrii ta’uusaaerga hubatanii booda, dubbicha gammachuuguddaadhaan fudhatan. Phaawulos, ammas ari’-atamni waan irratti ka’eef gara Ateenaatti baqa-te. Phaawulos namoota Ateenaa barumsa gud-daa qaban dura dhaabatee, malaan, hubannaafibeekumsaan haasawaa gaarii isaanii kenne.

Phaawulos adeemsa misiyoonummaa isa sa-daffaa booda, gara Yerusaalem dhaqe. Yom-muu mana qulqullummaa dhaqus, Yihudoonnitokko tokko isa ajjeesuu barbaadanii lola ir-ratti kaasan. Loltoonni Roomaa dhimmichakeessa galuudhaan, Phaawulosiin gaaffii addad-daa gaafatan. Phaawulos lammii Roomaa waanta’eef, yeroo booda Mootii Roomaa Feeliks du-ratti ol iyyannoo dhiheeffate. Yihudoonni hi-mata isarratti dhiheessaniif ragaa argachuu hindandeenye. Phaawulos, bulchaanwarra RoomaaFesxoos, Yihudootatti dabarsee akka isa hin ken-nine, “Ani mooticha warra Roomaa nan dha-geessifadha” jedhe. Fesxoosis, “Egaa mootichabira in dhaqxa” jedheen.—Hojii Ergamootaa 25:11, 12.

Phaawulos ol iyyannoosaa akka dhageessifa-tuuf markabaan gara Ixaaliyaatti ergame. Utuuachi deemaa jiranii, markabnisaanii kan cabesi’a ta’u, innis ganna sana odoola Malaaxiyaat-ti dabarse. Dhumarratti yommuu Roomaa ga’u,mana kireeffate keessa waggaa lama taa’e. Erga-maa ija jabeessa kan ta’e Phaawulos loltootaaneegamaa kan ture ta’us, namoota isa gaafachuudhufan hundaaf waa’ee Mootummaa Waaqay-yoo lallabaa ture.—Hojii Ergamootaa 11:22–28:31rratti kan hun-daa’e.���������������

˛ Phaawulos Lisxiraatti nama naafa ture tokko ergafayyisee booda maaltu ta’e?

˛ Seera Musee eeguu ilaalchisee, gaaffiin ka’e fur-maata kan argate akkamitti?

˛ Phaawulos gara Roomaa kan dhaqe maaliifi?Achittoo maal godhe?

23 Misiraachichi Ni Babal’atePhaawulos, hojii lallabaatiif jecha lafarras ta’e galaanarra deemeera

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Hose’aa

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

˘ Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Phaawulos yommuu Roomaatti hidhameeturetti ergaawwan barreesseera

61 Dh.K.B

27

GUMIIN Kiristiyaanaa ree-fuu hundeeffame, ye-

roo xinnoo booda raawwiikaayyoo Yihowaa keessat-ti bakka guddaa qabaata ture.Haata’u malee, utuu baay’eehin turin Kiristiyaanota jaar-raa jalqabaarra ari’atamnini ga’e. Utuma ari’atamniisaanirra ga’uu Waaqayyoofamanamoo ta’anii jiraatuu?Yookiin rakkina gumii kees-satti uumameefi balaa gud-daa qabu ni mo’uu laa-ta? Caaffanni Qulqullaa’oonafaan Giriikii, ergaawwan 21kan qabatan si’a ta’u, isaanisgorsaafi jajjabina yeroo sa-natti barbaachisaa ta’an ken-naniiru.

Ergaawwan kana keessaa kudha afur, je-chuunis ergaa warra Roomaarraa jalqa-bee hanga Ibrootaatti kan barreesse Phaawu-los ergamaadha. Maqaan ergaawwan kanaa,nama ykn gumii ergaan kun itti barreeffa-meen kan moggaafamedha. Yaadawwan er-gaa Phaawulosirratti ibsaman tokko tokkoilaali.

Gorsa amala ilaalchisee kenname.Warri halaleen, warri ejjaniifi cubbuu gud-daa raawwatan, “mootummaa Waaqayyoot-ti hin galan.” (Galaatiyaa 5:19-21; 1 Qoron-tos 6:9-11) Namoonni Yihowaa waaqeffatan,lammii isa kam keessaayyuu yoo dhufan,tokkummaa qabaachuu qabu. (Roomaa 2:11;Efesoon 4:1-6) Warri hidhata amantiisaaniita’an yommuu rakkatan, gammachuudhaanisaan gargaaruu qabu. (2 Qorontos 9:7) Phaa-wulos, “Kadhata keessan ittuma fufaa maleehin dhiisinaa!” jedheera. WaaqeffattoonniYihowaa, wanta isaanitti dhaga’amu kadhan-naadhaan akka isatti himatan jajjabeeffama-niiru. (1 Tasaloniiqee 5:17; 2 Tasaloniiqee3:1; Filiphisiiyus 4:6, 7) Kadhannaan keenyaWaaqayyo biratti akka dhaga’amu yoo bar-

baadame, amantiidhaan dhihaachuu qaba.—Ibroota 11:6.

Maatiin gammachuu akka argatu kan gar-gaaru maalidha? Abbootiin manaa, haadho-tii manaasaanii akka dhagnasaaniitti jaalla-chuu qabu. Haadhotiin manaa, abbootiimanaasaaniitiif ulfina guddaa kennuu qabu.Ijoolleen, warrasaaniitiif abboomamuu kanqaban si’a ta’u, kunis Waaqayyoon ni gam-machiisa. Warri, seerawwan Waaqayyoottifayyadamanii ijoolleesaanii jaalalaan qajeel-chuufi leenjisuu qabu.—Efesoon 5:22–6:4;Qolosaayis 3:18-21.

Kiristiyaanonni kaayyoo Waaqayyooakka hubatan gargaarsa argatan. See-rawwanMusee hedduun, hanga Kiristos dhu-futti Israa’eloota eeguufi geggeessuuf gargaa-ranii turan. (Galaatiyaa 3:24) Kiristiyaanonnigaruu, Waaqayyoon waaqeffachuuf Seerichaeeguun isaan hin barbaachisu. Phaawulos Ib-rootaaf, jechuunis Kiristiyaanota Yihudoo-ta ta’aniif yommuu barreessu, Seerichi hii-ka maalii akka qabuufi kaayyoon WaaqayyooKiristosirratti akkamitti raawwiisaa akka arga-te ibseera. Phaawulos, qophiiwwan Seericha

24 Phaawulos GumiiwwaniifErgaa BarreesseErgaawwan Phaawulos barreesse, gumiiwwanKiristiyaanaa jaarraa jalqabaa jajjabeessaniiru

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa ˘

1 Qorontos ˘

2 Qorontos ˘

Galaatiyaa ˘

Efesoon ˘

Filiphisiiyus ˘

Qolosaayis ˘

1 Tasaloniiqee ˘

2 Tasaloniiqee ˘

1 Ximotewos ˘

2 Ximotewos ˘

Tiitoos ˘

Filemon ˘

Ibroota ˘

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Ergaawwan Phaawulos BarreesseDh.K.B. naannoo 50-65

ROOMAAEfesoonQolosaayisFilemonFiliphisiiyusIbroota2 Ximotewos

MEQEDOONIYAA2 Qorontos

1 XimotewosTiitoos (?)

QORONTOS1 Tasaloniiqee2 TasaloniiqeeRoomaa

EFESOON1 Qorontos

ANXIYOKGalaatiyaa (?)

IXAALIYAA

GIRIIK GALAATIYAA

GIBXII

Filiphisiiyus

Tasaloniiqee

Qolosaayis

Yerusaalem

Sisiilii

Qareexis QophrosG A L A A N A M E D I T I R A A N I Y A A

Iddoowwan Phaawulos ergaasaa itti barreesse(?) Bakki itti barreeffame kan hin mirkanoofne

61 Dh.K.B. 62 dura Yaaqoob obboleessi Yesus ergaawwan barreesse

28

keessatti ibsaman hedduun wantoota garafuulduraatti ta’aniif gaaddidduu akka ta’anibseera. Fakkeenyaaf aarsaan horii, aarsaadu’a Yesus kan argisiisuufi dhugumaan dhii-fama cubbuu kan argamsiisu ture. (Ibroota10:1-4) Waaqayyo, du’a Yesusitti fayyadameekakuu Seera Musee waan hambiseef, sanabooda Seerichi hin barbaachisu.—Qolosaayis2:13-17; Ibroota 8:13.

Akkaataa gumiin itti qindaa’urrat-ti qajeelfama kenname. Dhiironni gumiikeessatti itti gaafatamummaa argachuu bar-baadan, amala gaarii qabaachuufi ulaagaaMacaafa Qulqulluu keessatti ibsame guu-tuu qabu. (1 Ximotewos 3:1-10, 12, 13; Tii-toos 1:5-9) Waaqeffattoonni Yihowaa, war-ra hidhata amantiisaanii ta’anii wajjin waljajjabeessuuf yeroo hunda walga’iirratti arga-muu qabu. (Ibroota 10:24, 25) Walga’iiwwanwaaqeffannaadhaaf godha-man, kan nama jajjabeessa-niifi barumsa kan namaa ken-nan ta’uu qabu.—1 Qorontos14:26, 31.

Phaawulos yommuu Ximo-tewosiif ergaa isa lammaffaabarreesse, Roomaatti hidha-mee murtoosaa eeggachaature. Lubbuusaanii balaar-ra buusanii isa gaafachuu kan

dhaqan, namoota muraasa turan. Phaawu-los yeroon itti ajjeefamu ga’uusaa beeka ture.Kanaaf, “Wal’aansoo isa gaarii sanas dhaaba-dhee qabeera; dorgomee koos raawwadheera,amantiis eegeera” jedhe. (2 Ximotewos 4:7)Phaawulos, amantiisaatiif jedhee yeroo mu-raasa booda utuu hin ajjeefamin hin oolle.Haata’u malee, ergaawwan Phaawulos bar-reesse hanga yoonaatti waaqeffattoota dhu-gaatiif qajeelfama ta’aniiru.

—Roomaa; 1fi 2 Qorontos; Galaatiyaa; Efesoon; Fili-phisiiyus; Qolosaayis; 1fi 2 Tasaloniiqee; 1fi 2 Ximo-tewos; Tiitoos; Filemon; Ibrootarratti kan hundaa’e.���������������

˛ Ergaan Phaawulos, amala ilaalchisee gorsa akka-mii qabateera?

˛ Phaawulos, raawwii kaayyoo Waaqayyoo keessat-ti ga’ee Kiristos qabu kan ibse akkamitti?

˛ Phaawulos akkaataa gumiin itti qindaa’urratti qa-jeelfama akkamii kenne?

Yo’el

Amos

Obaadiyaa

Yoonaas

Miikiyaas

Naahom

Anbaaqom

Sefaaniyaa

Haagee

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

˘ Roomaa

˘ 1 Qorontos

˘ 2 Qorontos

˘ Galaatiyaa

˘ Efesoon

˘ Filiphisiiyus

˘ Qolosaayis

˘ 1 Tasaloniiqee

˘ 2 Tasaloniiqee

˘ 1 Ximotewos

˘ 2 Ximotewos

˘ Tiitoos

˘ Filemon

˘ Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

Mul’ata

Addaamiifi Hewwaan erga cubbuu hojjetanii boo-da, Waaqayyo fakkeenyaan bofichatti dubbate. “Anisii fi dubartittii gidduu, sanyii isheetii fi sanyii keegidduus diinummaa nan buusa; inni mataa kee inburuqsa, atis koomee isaa in iddita” jedheen.(Uumama 3:15) Caaffanni Qulqullaa’oon, Seexanni‘bofa bara durii’ ta’uusaa dubbatu. (Mul’ata 12:9)Eenyummaan Sanyichaa ykn Fayyisaa kanaa, dhok-saa jaarraawwan hedduu keessatti suutuma suutaMacaafa Qulqulluurratti ibsamaa dhufedha.

Addaamiifi Hewwaan erga cubbuu hojjetanii garawaggaa 2,000 booda, Yihowaan Sanyichi abdachii-fame karaa hidda dhalootaa Abrahaam akka dhufuibse. (Uumama 22:17, 18) Jaarraawwan hedduubooda Phaawulos ergamaan, Sanyichi abdachiifameadda durummaadhaan Masiihicha, jechuunis YesusKiristos akka ta’e dubbate. (Galaatiyaa 3:16) Uu-mama 3:15 wajjin haala walsimuun, Yesus yommuu

ajjeefame fakkeenyaan ‘koomeensaa iddameera.’Ta’us Waaqayyo, Yesus isa “hafuuraan jiraachifame”du’aa kaaseera.—1 Phexros 3:18.

Waaqayyo, namoonni 144,000 ta’anis kutaa sa-nyichaa isa lammaffaa akka ta’an kaayyoo qabature. (Galaatiyaa 3:29; Mul’ata 14:1) Namoonnikun, Kiristosii wajjin Mootummaa samiirratti mo’-uuf jireenya hafuuraa argatanii du’aa kaafamaniiru.—Roomaa 8:16, 17.

Yesus Mootii humna guddaa qabu waan ta’eef,Seexana, sanyiisaa, jechuunis namoota hamoofi ha-fuurota hamoo warra duuka buutota Seexanaa ta’anhunda ni balleessa. (Yohannis 8:44; Efesoon 6:12)Bulchiinsi Yesus, namoota Waaqayyoof abbooma-man hundumaaf nagaafi gammachuu argamsiisa.Akka kanaan Yesus, “mataa” bofichaa buruqsuu-dhaan guutummaatti isa balleessa.—Ibroota 2:14.

SANYICHI ABDACHIIFAME EENYU?

66 Bara Yihudoonni warraRoomaarratti ka’an

Bara Yerusaalemiifi manni qulqullummaasheewarra Roomaatiin balleeffamte 70

71 Dh.K.B.

29

YAAQOOBIIFI Yihudaan, obboloota Yesusturan. Phexrosiifi Yohannisimmoo erga-

moota Yesus 12an keessaa tokko turan. Na-moonni arfan kun, walumaa galatti ergaatorba kan barreessan si’a ta’u, ergaan kunisCaaffata Qulqullaa’oo afaan Giriikii keessattiargama. Tokkoon tokkoon ergaawwan kanaa,maqaa nama ergicha barreesseetiin waamama.Ergaawwan kun, Kiristiyaanonni Yihowaa-dhaafi Mootummaasaatiif amanamoo akkata’an gargaaruuf barreeffaman.

Kiristiyaanonni amantiisaanii hojii-dhaan argisiisuu qabu. Amantii akka qa-ban dubbachuu qofti ga’aa miti. Amantiidhugaan hojiidhaaf nama kakaasa. Yaaqoob,“amantiin hojii gaarii hin argisiifne du’aadha” jedheera. (Yaaqoob 2:26) Yommuu rak-kinni namarra ga’u, amantiidhaan tarkaanfiifudhachuun jabina namaaf argamsiisa. Kiristi-yaanni tokko milkaa’ina argachuu yoo bar-baade, Waaqayyo ogummaa akka isaaf kennuamanuudhaan kadhachuu qaba. Jabinnim-moo, Waaqayyo biratti fudhatama namaafargamsiisa. (Yaaqoob 1:2-6, 12) Kiristiyaannitokko amanamaa yoo ta’e, Yihowaan isa gar-gaara. Yaaqoob, “Waaqayyotti dhi’aadhaa, in-nis isinitti in dhi’aata” jedheera.—Yaaqoob 4:8.

Amantiin Kiristiyaana tokkoo, qorumsaafidhiibbaawwan gocha gadhee akka raawwa-tu isa godhan mo’uuf kan isa gargaaru ta’-uu qaba. Bara sana amalli gadheen babal’ateewaan tureef, Yihudaan Kiristiyaanonni ‘aman-tiidhaaf akka lolan’ isaanii barreessuuf dirqa-meera.—Yihudaa 3.

Kiristiyaanonni amala gaarii qabaa-chuu qabu. Yihowaan, waaqeffattoonnisaakaraa hundumaan qulqulloota akka ta’an isaa-nirraa eega. Phexros, “Adeemsa keessan hun-dumaan qulqulloota ta’aa! Inni caaffata qul-qullaa’aa keessatti, ‘Ani [Yihowaan] qulqulluuwaanan ta’eef, isinis qulqulloota ta’aa!’ je-dheera” jechuudhaan barreesseera. (1 Phexros1:15, 16) Phexros, “Kristos immoo isiniif dhi-phatee, faana isaa duukaa akka buutaniif fak-keenya isiniif kenneera” waan jedheef, Kiris-

tiyaanonni fakkeenya Yesus hordofuu qabu.(1 Phexros 2:21) Kiristiyaanonni seera Waa-qayyoo eeguusaaniitti rakkinni yoo isaanirraga’ellee, ‘yaada garaa isaan hin ceephaane’qabu. (1 Phexros 3:16, 17) Phexros, Kiristiyaa-nonni guyyaa firdii Waaqayyoofi addunyaahaaraa “qajeelummaan keessa buufatu” eegga-chaa yeroo jiranitti, amalaafi gocha qulqulluunama Waaqayyoo ta’uusaanii argisiisu akkaqabaatan isaan gorseera.—2 Phexros 3:11-13.

Kiristiyaanonni jaalalasaanii argisii-suu qabu. Yohannis ergamaan, “Waaqay-yo jaalala” jechuudhaan barreesseera. Akkasu-mas, Waaqayyo “cubbuu keenyaaf furee” akkata’uuf Ilmasaa erguudhaan, jaa-lala guddaa nuuf qabu akka ar-gisiise ibseera. Kiristiyaanonni,wanta isaanii godhame kanaafdinqisiifannaasaanii akkamittiargisiisuu qabu? Yohannis, “Mi-choota ko! Waaqayyo akkanaerga nu jaallatee, nuufis immoowal jaallachuun in ta’a” jechuudhaan barrees-seera. (1 Yohannis 4:8-11) Karaa jaalala akkasiiitti argisiisnu keessaa inni tokko, warra hidha-ta amantii keenya ta’an keessummeessuudha.—3 Yohannis 5-8.

Haata’u malee, waaqeffattoonni Yihowaajaalala isaaf qaban argisiisuu kan danda’an ak-kamitti? Yohannis, “Waaqayyoon jaallachuujechuunis abboommota isaa eeguu dha; ab-boommonni isaa immoo ba’aa ulfaatoo miti”jechuudhaan deebii kenneera. (1 Yohannis5:3; 2 Yohannis 6) Namoonni Waaqayyoof ab-boomaman, isa biratti jaallatamoo akka ta’anbeeku; akkasumas abdiidhaan ‘jireenya bara-baraa eeggatu.’—Yihudaa 21.—Yaaqoob; 1fi 2 Phexros; 1, 2fi 3 Yohannis; Yihu-daarratti kan hundaa’e.���������������

˛ Kiristiyaanni tokko amantiisaa argisiisuu kandanda’u akkamitti?

˛ Waaqayyo waaqeffattoonnisaa amala akkamiiakka qabaatan barbaada?

˛ Namni tokko dhugumaan Waaqayyoon akka jaal-latu argisiisuu kan danda’u akkamitti?

25 Gorsa Amantii, Amalaafi JaalalaIlaalchisee KennameYaaqoob, Phexros, Yohannisiifi Yihudaan Kiristiyaanotajajjabeessuuf ergaawwan barreessaniiru

“Waaqayyottidhi’aadhaa, innisisinitti in dhi’aata.”—Yaaqoob 4:8

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Isaayaas

Ermiyaas

Faaruu Ermiyaas

Hisqi’el

Daani’el

Zakaariyaas

Miilkiyaas

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob ˘

1 Phexros ˘

2 Phexros ˘

1 Yohannis ˘

2 Yohannis ˘

3 Yohannis ˘

Yihudaa ˘

Mul’ata

71 Dh.K.B.

Bara Yohannis macaafa Mul’ataa itti barreesse naannoo 96

Bara ergamoota Yesus keessaa isa dhumaa kan ta’e,Yohannis itti du’e naannoo 100 Dh.K.B.

30

KUTAAN Macaafa Qulqulluu inni dhumaamacaafa Mul’ataa ykn Appookaaliipsi je-

dhamu, ilmaan namootaa hundaaf abdii kanqabatedha. Macaafni Yohannis ergamaan bar-reesse kun, mul’atawwan gara raawwii kaay-yoo Yihowaa isa guddaatti geessan qabateera.

Mul’anni jalqabaa, Yesus inni du’aa ka’egumiiwwan hedduu akka galateeffateefi sir-reeffama akka isaanii kenne ibsa. Mul’annilammaffaanimmoo, teessoo Waaqayyoo isa

samiirraa, bakka uumamawwan hafuuraa ittiisa jajatan argisiisa.

Kaayyoon Waaqayyoo yommuu raawwata-maa adeemu, Hoolichi jechuunis Yesus Ki-ristos macaafa maramuufi mallattoo torbaanmallatteeffame fudhate. Mallattoowwan jal-qabaa arfan yommuu banu, abboonni fardee-nii gara biyya lafaatti ba’an. Inni jalqabaa,Yesus isa farda adiirra taa’eefi gonfoo Moo-tummaa kaa’atedha. Itti aansuudhaan warrifardeen halluu addaddaa qabanirra taa’an kanmul’atan si’a ta’u, isaanis waraana, beelaafidha’icha bara dhumaa kanatti raawwatamuargisiisu. Mallattoo torbaffaan banamuunsaa,malakanni fakkeenyaa torba akka afuufamukan godhe ennaa ta’u, malakatoonni kunim-moo labsii firdii Waaqayyoo kan argisiisani-dha. Kunis, dha’icha torba isa dheekkamsaWaaqayyoo argisiisutti kan geessudha.

Mootummaan Waaqayyoo, inni mucaa il-maa reefuu dhalatetti fakkeeffame samiirratti

hundeeffame. Samiirratti waraanni banamee,Seexanniifi ergamoonni hamoon gara lafaattidarbataman. Sagaleen guddaan tokkos, ‘Yaalafaa isiniif wayyoo’ jedhe. Seexanni, yeroogabaabduu duwwaa akka qabu waan beekuufguddaa aareera.—Mul’ata 12:12.

Yohannis, Yesus isa hoolaatti fakkeeffamee-fi namoota 144,000 warra ilmaan namootaakeessaa filataman samiirratti arge. Namoonnikun, Yesusii wajjin “mo’uuf jiru.” Kanaaf, ma-caafni Mul’ataa namoonni kutaa sanyichaaisa lammaffaa ta’an 144,000 akka ta’an ibsa.—Mul’ata 14:1; 20:6.

Mootonni biyya lafaa Armaagedoonitti, je-chuunis “lola guyyaa isa guddicha kan Waa-qayyoo hundumaa danda’u sanaaf” walit-ti qabamu. Yesus isa farda adiirra taa’uufimacca waaqarraa geggeessurratti lola banu.Sana booda, mootonni biyya lafaa hundi niballeeffamu. Seexanni erga hidhamee booda,Yesusiifi namoonni 144,000 ta’an “waggaakuma tokkoof” bulchu. Sana booda, Seexannini balleeffama.—Mul’ata 16:14; 20:4.

Bulchiinsi Barkumee Kiristosiifi warra isaawajjin bulchanii, ilmaan namootaatiif maalargamsiisa? Yohannis, “[Yihowaan] imim-maan hundumaa ija isaaniittii in haqa; wantiduraa waan darbeef, egaa duuni deebi’ee hinargamu, gadduun, iyyuun, waraansis si’achihin jiru!” jechuudhaan barreesseera. (Mul’ata21:4) Laftis jannata taati!

Akka kanaan macaafni Mul’ataa dhaam-sa Macaafa Qulqulluu guutuu godha. KaraaMootummaa Masiihichaa, maqaan Yihowaani qulqullaa’a, barabaraafis olaantummaan-saa ni mirkanaa’a!—Macaafa Mul’ataarratti kan hundaa’e.���������������

˛ Abbootiin fardeenii fakkeenyaan ibsaman maalargisiisu?

˛ Yommuu kaayyoon Waaqayyoo raawwatamaaadeemu, wantoota nama ajaa’ibsiisan akkamiituraawwatama?

˛ Armaagedoon maalidha? Yeroo sanatti maaltuta’a?

26 Lafti Jannata Taati!Yihowaan bulchiinsa Mootummaa Kiristositti fayyadamee maqaasaa niqulqulleessa, olaantummaasaa ni mirkaneessa, akkasumas hamminahunda ni balleessa

Uumama

Ba’uu

Lewwoota

Lakkoobsa

Keessa Deebii

Iyaasuu

Abboota Firdii

Ruut

1 Saamu’el

2 Saamu’el

1 Mootota

2 Mootota

1 Seenaa

2 Seenaa

Izraa

Nahimiiyaa

Asteer

Iyoob

Faarfannaa

Fakkeenya

Lallaba

Weedduu

Maatewos

Maarqos

Luqaas

Yohannis

Hojii Ergamootaa

Roomaa

1 Qorontos

2 Qorontos

Galaatiyaa

Efesoon

Filiphisiiyus

Qolosaayis

1 Tasaloniiqee

2 Tasaloniiqee

1 Ximotewos

2 Ximotewos

Tiitoos

Filemon

Ibroota

Yaaqoob

1 Phexros

2 Phexros

1 Yohannis

2 Yohannis

3 Yohannis

Yihudaa

˘ Mul’ata

Macaafni Mul’ataa, amantii sobaa hunda jechuunisamantiiwwan waaqa dhugaa morman walitti qabaatti,“ejjituu ishee guddittii” jechuudhaan ibsa. Ejjituunkun “Baabilon Guddittii” kan jedhamte yommuu ta’u,bulchitoota siyaasaa addunyaa kanaatiif of gurgurteettiykn isaanii wajjin ejjiteetti. Akkuma macaafni Mul’ataaibsu, yeroo Yihowaan murteessetti, mootonni kun ejjituukanarratti ka’anii ishee balleessu.—Mul’ata 17:1-5, 16, 17.

“BAABILON GUDDITTII”

Dhaamsa Macaafa QulqulluuI R R A D E E B I I

1Yihowaan, Addaamiifi HewwaanJannata keessa barabaraaf akka jiraatan

isaan uume. Seexanni maqaa Waaqayyooballeessuudhaan, mirga Inni bulchuuf qabur-ratti mormii kaase. Addaamiifi Hewwaan,Seexanaa wajjin ta’anii Waaqayyorratti ka’uu-

dhaan, ofiisaaniirrattis ta’e sanyiisaaniirratticubbuufi du’a fidan

2 Yihowaan warraisarratti ka’anirratti

faraduudhaan, Fayyisaanykn Sanyiin Seexana bal-leessuufi rakkina sababiicubbuutiin dhufe hundaballeessu akka kaasuabdii kenne

3 Yihowaan, AbrahaamiifiDaawit, Sanyicha ykn Masii-

hicha Mootii ta’uudhaanbarabaraaf bulchuuf akaakiliiakka ta’an abdii isaanii kenneera

4 Masiihichi cubbuufi du’aakka balleessu raajii akka

dubbatan, Yihowaan raajotakakaaseera. Masiihichi warraisa faana bulchanii wajjin ta’-uudhaan, Mootii MootummaaWaaqayyoo ta’ee bulcha; akka-sumas waraana, dhukkubaafidu’a ni balleessa

5 Yihowaan Ilmasaa garalafaatti erguudhaan, Yesus

Masiihicha ta’uusaa argisiiseera.Yesus waa’ee Mootummaa Waaqay-yoo lallabeera; lubbuusaas aarsaagodhee kenneera. Yihowaanis qaamahafuuraa isaa kennuudhaandu’aa isa kaaseera

6 Yihowaan, Ilmasaasamiirratti moosiseera.

Guyyoonni gara dhumaa kanjalqabanis yeroo kanatti ture. Yesus,duuka buutonnisaa addunyaa

maratti waa’ee MootummaaWaaqayyoo yommuu

lallaban isaangeggeessa

7 Yihowaan, Ilmisaa Mootummaasaatiinlafa kana akka bulchu qajeelfama ken-

naaf. Mootummichi bulchitoota hamoohunda balleessee, Jannata ni fida; namoonniamanamoo ta’an mudaa kan hin qabne akkata’an godha. Mirgi Yihowaan bulchuufqabu ni mirkanaa’a; maqaanYihowaas barabaraan niqulqulleeffama

bm-OA

Birooshurri kun, seenaa Macaafa Qulqulluu tokko gadi fageenyaan utuu hinibsin, isa kaaniitti dafee ce’a. Haata’u malee, birooshurri kun wanta MacaafniQulqulluun barsiisu hunda gadi fageenyaan ibsuuf kan qophaa’e miti.

Fakkeenyaaf, gaaffiiwwan, Dhugumaan Waaqayyo waa’eekoo dhuunfaatti niyaadaa? Yeroo duunu maal taana? Gammachuu argachuu kanan danda’uakkamitti? jedhaniif deebii Macaafni Qulqulluun kennu beekuu ni barbaadda ta’a.

Deebii gaaffiiwwan kanaafi gaaffiiwwan xiyyeeffannaa namaa harkisan kaanii,kitaaba Macaafni Qulqulluun Maal Barsiisa? jedhamuufi Dhugaa BaatotaYihowaatiin qophaa’erraa argachuun ni danda’ama. Kitaabichi, barumsawwanMacaafa Qulqulluu mataduree matadureedhaan qayyabachuuf kan qophaa’edha.Qayyabannaan akkasii, caqasawwan Macaafa Qulqulluu mataduree tokko keessatticaqasaman akka gaariitti hubachuuf nama gargaara.

ODEEFFANNOO DABALATAA ARGACHUU BARBAADDAA?

MACAAFNIQULQULLUUNMaal BARSIISA?

Odeeffannoo dabalataa argachuu barbaaddaa?Barreeffama suurrisaa armaan olitti www.jw.org irratti argamu garagalfachuu ykn kuppoonakana guutuudhaan teessoowwan www.jw.org/contact irratti tarreeffaman keessaa bakkamijaa�aa ta�etti erguu dandeessa.

O Kitaaba Macaafni Qulqulluun Maal Barsiisa? jedhamu naa ergaa.

Afaan kamiin akka barbaaddu ibsi. �����������������������������������������

O Macaafa Qulqulluu qayyabachuu waanan barbaaduuf nahaasofsiisaa.

Maqaa �����������������������������������������������������������������������������������

Teessoo ����������������������������������������������������������������������������������

���������������������������������������������������������������������������������������������

Magaalaa ����������������������������������������������� Biyya �����������������������

Yeyihowa Misikiroch, P. O. Box 5522, Addis Ababa, Ethiopia

www.jw.org