Mga Kwentong-Buhay at Pakikibaka ng mga Babaeng OFW

Unibersidad ng Pilipinas - MaynilaErmita, Manila

BALIKBAYAN:Mga Kwentong-Buhay at Pakikibaka ng mga

Babaeng OFW Returnee para sa Kalusugan at Kaginhawaan

Isang Pananaliksik na Iniharap saDepartamento ng Agham Panlipunan

Kolehiyo ng Agham at SiningUnibersidad ng Pilipinas - Maynila

Bilang Bahagyang Katuparan sa KursongDevelopment Studies 199.2 para sa

Titulo na Batsilyer sa Sining, Dalubhasa sa Araling Pangkaunlaran

Prop. Allan Joseph F. MesinaTagapayo

Akda ni:

Niña Keith Musico Ferrancol2013-33999

Mayo 2017

ii

Kolehiyo ng Agham at Sining

Unibersidad ng Pilipinas - Maynila

Padre Faura, Ermita Manila

PAHINA NG PAGPAPATIBAY

Ang pananaliksik na ito na pinamagatang Balikbayan: Ang mga Kwentong-Buhay

at Pakikibaka ng mga Babaeng OFW Returnee para sa Kalusugan at Kaginhawaan

na inihanda at isinulat ni Niña Keith Musico Ferrancol bilang bahagyang katuparan sa

kursong Development Studies 199.2 para sa antas ng Batsilyer sa Sining, Dalubhasa sa

Araling Pangkaunlaran, ay inirerekomenda upang tanggapin at pagtibayin.

______________________________

Prop. Allan Joseph F. Mesina

Tagapayo

Departamento ng Araling Panlipunan

Ang pananaliksik na ito ay tinanggap at pinagtibay bilang bahagi ng katuparan upang

makamit ang antas ng Batsilyer sa Sining, Dalubhasa sa Araling Pangkaunlaran.

______________________________

Prop. Jerome Ong

Tagapangulo

Departamento ng Araling Panlipunan

iii

Iniaalay ko ang pananaliksik na ito

para kay Papa na gaya ng maraming ama/inaay nakipagsapalaran sa ibang bansapara mabigyan kaming mga anak niya

ng magandang kinabukasan;

para kina Tita, Tito at lahat ng kamag-anak kona nagtatrabaho rin sa ibang bansa bilangcaregiver, domestic helper at iba pa;

at para sa lahat ng kababaihang migrante/manggagawang migrantena patuloy na lumalaban para sa kanilang kalusugan at kaginhawaan.

iv

Huwang nilang sasabihinna pare-pareho lamang tayong naghihirap

at nangangarap guminhawa kaya kailangang magsumikapdahil hindi pa sila nakaranas humarap sa kamera na pilit ang mga ngiti

at nang hindi mag-alala ang iniwang pamilya.Hindi pa sila nakaranas umilag sa sampal

at suntok; sa bala at bomba habang nananakbo sa disyerto.At lalong hindi pa sila nakatikim ng putang-ina

sa ibang wika.Bigtihin mo mang paulit-ulithindi mamatay ang galit

ng bawat Flor sa aming dibdib.

(Flor Contemplacion, Binigti Ka Ngunit Kulang, akda ni Axel Pinpin)

v

TALAAN NG NILALAMAN

Pasasalamat ………………………………………………………………… vii-viii

Abstrak ………………………………………………………………………..viii-ix

Kabanata I - Mungkahing Pag-aaralIntroduksyon ………………………………………………………………………….1-3Paglalahad ng Suliranin ……………………………………………………………4-5Layunin ng Pananaliksik ……………………………………………………………5Saklaw at Limitasyon ………………………………………………………………..6-7Kahulugan ng Termino ……………………………………………………………..7-8

Kabanata II - Sandigan ng Pag-aaralKasaysayan ng Pandarayuhan.…………………………………………………….8-13Populasyon ng Kababaihang Migrante ………………………………………….13-15Ugat ng Pandarayuhan.……………….……………………………………………13-20

Kawalan ng Trabaho at Pagsandig sa Neoliberal na Polisiya..………….15-18Pagsandig sa Remitans…………………………………………..………18-21Feminisasyon ng Pandarayuhan…………………………………………21-22

Kalagayan sa Tatlong Yugto ng Pandarayuhan…………………………………20-39Pre-departure…………………………………………………………….23-24Onsite……………………………………………………………………24-33Pagbalik at Reintegrasyon…………………………………………….…33-35

Sariling Pagtugon sa Kalusugan ………………………………………………….35-37Programa at Polisiya para sa Manggagawang Migrante ……………………..33-41

Kabanata III - Teoretikal at Konseptwal na Balangkas ……………………...42-46

Kabanata IV - MetodolohiyaDisensyo ng Pananaliksik …………………………………………………………..47Oras at Lugar ng Pananaliksik …………………………………………………….47-48Mga Kalahok sa Pananaliksik ……………………………………………………...48

Kabanata V- Resulta at PagtalakayMga Datos

Demograpiya ng mga Nakapanayam…………………………………….49-53Kalusugan at Kaligtasan (Habang nasa Ibang Bansa)

a. Paglabag sa Kontrata ……………………………………………53-65b. Panganib at Pangamba …………………………………………..65-75

Pag-aaral ng mga Kaso ng Nagkasakit…………………………………..75-84Kalayaan at Kapanatagan ………………………………………………..82-89Pagtugon at Pagsagip………………………………………………….....89-92Mithiin at Panawagan…………………………………………………….92-95

vi

Pagsusuri sa DatosKapit sa Patalim ………………………………………………………….96-100Babae sa Pyudal-Kapitalistang Lipunan …………………………………100-102Pag-asa sa Wala ………………………………………………………….102-104Sariling Pagtugon (Health-seeking Behavior)……………………………….104Ayudang Kapos ………………………………………………………….104-111Pangakong Napako ………………………………………………………111-113

Kabanata VI - Paglalagom at Konklusyon ………………………………….…114-116

Kabanata VII - RekomendasyonKomprehensibong Reintegrasyon at Serbisyong Pangkalusugan..………..…...117-122Sapilitang Pandarayuhan, Wakasan!..………………………………………..…...122-124Palayain ang Kababaihan…………………………………………………………..124Malawak na Pananaliksik ……………………………………………………….….124-125

Apendiks ………………………………………………………………………….126-163

Sanggunian……………………………………………………………………..…164-167

vii

PASASALAMAT

Taos-pusong pasasalamat ang aking binibigay sa lahat ng tao na naging bahagi ngpagbuo ng pananaliksik na ito:

Maraming salamat sa aking mga magulang na nagbigay ng walang sawang suporta,pinansyal man o moral, para matapos ko ang pananaliksik na ito. Inspirasyon ko po kayopara magsumikap sa araw-araw.

Para kay Ate Caira na palaging nandiyan para makinig sa lahat ng aking palakat sabuhay. Salamat sa lahat ng libreng Milk Tea at pagkain para maigaod ko ang papel na ito.Nagsilbi kang sandigan sa mga panahong gusto ko ng sumuko.

Maraming salamat din sa aking propesor, Sir Allan Mesina, sa paggabay atpagtitiyaga. Hindi ko matagumpay na mabubuo ang pananaliksik na ito kundi dahil sasuhestyon at komento niyo. Pati na sa walang sawang pagpapaalala na magsulat.Gayundin ang lahat ng ng inyong mapanghimok na payo noong panahon na gipit ako atnalilito kung dapat ko bang baguhin ang pokus ng pananaliksik na ito.

Para kay Sir John Ponsaran, sa paggabay niya habang nag-iisip pa lamang ako ngmainam na pokus ng pag-aaral at sa mga komento at suhestyon niya upang mas magingkritikal at maganda ang laman ng pananaliksik ng ito. Nakatulong din ang lahat ngdiskusyon sa inyong klase upang mapalalim ang pagsusuri ng aking pag-aaral, lalo na angmga talakayan ukol sa kalagayan ng mga migrante.

Hindi ko rin makakalimutan ang suportang binigay sa’kin ng aking mgakaibigan/kaklase na sina Malou, Kiana, Jhayber, Gelly at Kei. Maraming sa pagbibigayng lakas ng loob sa mga panahong sobrang pagod na ako sa mga aralin at sa buhay. Hindiniyo ako iniwan at palagi kayong nandyan para hikayatin ako na patuloy na magsulat samga panahong tinatamad ako. Espesyal na pasasalamat kay Malou at Kiana nasumpungan ko ng payo kapag nalilito ako sa pokus at lalamanin ng aking pananaliksik.Maraming salamat sa inyo at padayon sa ating anim!

Para sa lahat ng babaeng migrante na aking nakapanayam, maraming salamat po samakabuluhang kwentuhan. Marami akong natutunan ukol sa inyong buhay bilangmigrante. Sa kabila ng pamimighati niyo, patuloy pa rin kayong lumalaban para sainyong pamilya at mga anak. Patuloy kayong lumalaban para makamit ang hustisya atnang sa gayon ay wala ng babaeng migrante ang makaranas masasalimuot na karanasantulad ng inyong naranasan. Saludo po ako sa tapang at tatag niyo sa kabila ngdiskriminasyon at mas mabigat na pasanin sa loob man o labas ng tahanan. Mabuhay pokayo! Nawa’y makatulong ang pananaliksik na ito upang mabigyang pansin ang inyongkalagayan bago umalis ng bansa, habang nasa ibang bansa at matapos makabalik dito saPilipinas.

viii

Para kay Sir Laorence Castillo, tagapagsalita ng Migrante International sapagtanggap sa aking hiling na mangalap ng datos sa opisina nito; sa pagpapaunlak naaking makapanayam bilang Key Informant Interviewee; at sa kanyang paggabay sa’kinhabang nangangalap ako ng datos. Maraming salamat po sa hindi malilimutang karanasanhabang tumitigil ako sa opisina upang makinig sa mga kwentong-buhay ng mgamanggagawng migrante. Maraming salamat din po sa pagbabahgi sa’kin ng mgamapapait na katotohanan sa likod ng nakangiting mukha ng mga migrante.

Para kay Atty. Kathy Panguban ng Gabriela Women’s Party, maraming salamat posa pagpapaunlak na makapanayam sa kabila ng iyong abalang iskedyul. Marami akongnatutunan tungkol sa pakikibaka ng mga kababaihan sa pyudal-kapitalistang lipunan.

Para sa The Manila Collegian (MKule) na humubog sa aking kasanayan sapagsusulat at mas nagpatatag sa aking paninindigan na patuloy sumulat para sa interes ngmasang api para sa pagpapalaya ng bayan.

Para sa NNARA-Youth, ang pang-masang organisayon na nagmulat sa akin sakalagayan ng mga magsasaka at kababaihan sa kanayunan. Malaki ang ambag ng mgaiba’t ibang gawain na inilunsad natin gaya ng Basic Masses Integration (BMI) upangmahubog ang aking kasanayan sa mabuting pakikisalamuha sa masa at kritikal napagsusuri ng lipunan.

Para sa Block 5 at buong pamilya ng DevStud na araw-araw na nagbibigayinspirasyon sa’kin at nagpasaya sa apat na taon kong pananatili sa unibersidad. Hindikumpleto ang karanasan ko sa loob ng unibersidad kung hindi dahil sa lahat ngmasasayang alaala na binahagi niyo sa’kin. Itanim niyo sa aking puso na ang teoryangwalang praktika ay baog at ang praktikang walang teorya ay bulag. Kahit saan man tayotumungo, patuloy sana tayong maglingkod sa bayan!

Para sa lahat ng aking mga naging guro sa unibersidad, hindi ko mabubuo angpananaliksik na ito kung hindi dahil sa lahat ng makabuluhan at malalalim na talakayannatin ukol sa iba’t ibang isyung panlipunan. Mula sa mga kaalamang ibinihagi niyo sakin,nagkaroon ako ng karunungan para maisulat ang pananaliksik na ito.

At pinakahuli, para sa Unibersidad ng Pilipinas - Maynila na apat na taong humubogsa akin bilang isang tunay na iskolar ng bayan. Hindi matatawaran ng ibang uri ngedukasyon ang lahat ng karanasan ko sa loob ng unibersidad.

Balikbayan: Mga Kwentong-Buhay at Pakikibaka ng mga Babaeng OFW Returnee para sa Kalusugan at Kaginhawaan ix

ABSTRAK

Biktima ng malalang kahirapan sa sariling bansa, ikinakalakal silang mga kababaihan

sa dayuhang bansa. Bitbit ang maleta, pasaporte at alaala ng kanilang mga anak, asawa at

mahal sa buhay, tumutungo sa dayuhang bansa upang doon abutin ang kanilang mga

pangarap. Tinulak ng malawak na kawalan ng nakabubuhay na trabaho, kawalan ng lupa,

at kakulangan ng basehang serbisyo, napipilitan silang kumapit sa patalim at

makipagsapalaran sa ibang bansa upang doon sana makaipon, makapagpundar at nang sa

huli ay mabago ang kanilang estado ng pamumuhay. Sila ang mga bagong bayani. Ang

milyun-milyong dolyar na kanilang ipinapadala ang sumasalba sa ekonomiya ng bansa.

Ngunit hindi lahat ay nakakabalik ng matiwasay sa bansa. Humaharap sila sa iba’t ibang

panganib at pananamantala: mula sa paglabag ng amo sa kanilang kontrata, pisikal at

berbal na abuso hanggang sa istruktural na karahasan dulot ng lipunang neoliberal at

pyudal-kapitalista. Sanhi ng mga ito, marami ang nagkakasakit, mapapisikal man o

mental habang nasa ibang bansa at kahit matapos makabalik sa Pilipinas. Ang ilan pa ay

nagtatamo ng malalang kapansanan na sumisira hindi lamang sa pagkakataon nilang

muling maging bahagi pa ng lakas paggawa, kundi pati sa pangarap na guminhawa at

mapagtapos ang mga anak.

Isinalaysay ng pananaliksik na ito ang mga kwentong-buhay ng pakikibaka ng mga

babaeng OFW returnee para sa kalusugan at kaginahawaan. Nakatuon ito sa kalagayan

ng mga babaeng migrante na bumalik sa Pilipinas, lalo na ang mga nagtamo ng trauma,

sakit o kapansanan. Tinatalakay nito ang kanilang mga pangangailangan at suliranin

hinggil sa pagkamit ng kalusugan at kaginhawaan. Sinusuri rin nito ang pamamaraan ng

pagtugon ng gobyerno sa sumisidhing kalagayan ng mga mangagagawang migrante.

Balikbayan: Mga Kwentong-Buhay at Pakikibaka ng mga Babaeng OFW Returnee para sa Kalusugan at Kaginhawaan 1

KABANATA I

MUNGKAHING PAG-AARAL

INTRODUKSYON

Nakatanaw sa maaliwalas na bukas, maraming manggagawang Filipino ang

nangangahas na mangibang-bansa sa pag-asang doon ang katuparan ng simple nilang

pangarap: ang makahanap ng magandang oportunidad sa empleyo nang sa gayon ay

maitaguyod ang pamilyang lugmok sa kahirapan. Sa paglipas ng mga taon, mabilis na

lumobo ang kanilang populasyon hanggang sa kasalukuyan, isa sa kada sampung Filipino

ay maituturing na manggagawang migrante. Kaya’t tinagurian ang Pilipinas bilang isa sa

nangunguna at pinakamalaking tagaluwas ng lakas-paggawa sa buong mundo. Mula sa

datos ng Philippine Statistics Authority (PSA) noong 2015, umaabot na sa 2.4 milyon ang

manggagawang migrante ang umaalis ng bansa sa pagitan ng Abril at Setyembre 2015.

Tumaas ito ng 4.16 porsyento mula sa datos noong 2014 na 2.3 milyon. Pinakamarami

dito ang mga kababaihang migrante na tinatayang bumubuo sa 51.1 porsyento ng

populasyon ng mga manggagawang migrante. Habang nangunguna pa rin nilang

destinasyon ang Saudi Arabia (24.7 porsyento) at United Arab Emirate (15.5 porsyento)

(Philippine Statistics Authority 2016).

Sinasalamin nito ang malalang sosyo-ekonomikong kalagayan ng Pilipinas.

Bumabakas sa bansa ang malawak na kahirapan, hindi pagkakapantay-pantay ng

mamamayan at atrasadong industriya. Sa kabila ng malaking potensyal ng Pilipinas na

palaguin ang sarili nitong industriya gamit ang malawak na rekurso: mula sa


lakas-paggawa hanggang sa mga likas na yaman, patuloy itong nakasandig sa dayuhan at

neoliberal na polisiya na nagdudulot lamang ng lalong pagkakalugmok ng bansa. Sa

kasalukuyan, tinatayang 28.7 milyong Filipino ang walang trabaho, hindi regular, nasa

impormal na sektor, at hindi nababayaran na miyembro ng pamilya. Tinutulak ng

kawalan ng maayos na trabaho at sapat pasahod sa sariling bansa ang milyon-milyong

mamamayan nito upang mamuhay sa dayuhang bansa (IBON 2016).

Sa gitna ng lubog na ekonomikong kalagayan ng bansa, nagmimistulang “saving

grace” ang perang padala ng mga manggagawang migrante. Batay sa datos ng Bangko

Sentral ng Pilipinas (BSP) noong 2015, umabot sa 26.92 bilyong dolyar (1.20 trilyong

piso) ang perang padala ng mga OFW. Tumaas ito ng 6.2 porsyento mula sa 25.35

bilyong dolyar (1.13 trilyong piso) noong 2013. Nakaambag ito ng 8.5 porsyento sa

Gross Domestic Product (GDP) ng bansa noong nakaraang taon. Kaya naman, bilang

pagpapahalaga sa napakalaking kontribusyon ng mga manggagawang migrante sa

ekonomiya ng bansa tinagurian silang mga ‘bagong bayani’ (GMA News 2015).

Ngunit sa kabila ng benepisyong dala nila sa bansa, hindi nabibigyang pansin ang

kalagayan ng kalusugan ng mga manggagagawang migrante habang nasa ibang bansa at

pagbalik dito sa Pilipinas. Kalakhan sa trabahong pinapasok ng mga migrante Filipino ay

kontraktwal at nangangailangan ng wala o mababang kasanayan (Anakbayan 2017). Sa

sampung babaeng migrante, lima ay walang kasanayan na manggagawa at dalawa ay

service worker. Kaya’t bulnerable sila sa delikadong pamumuhay at hindi ligtas na

trabaho. Lantad sila mula sa abuso, karahasan, pananamantala at diskriminasyon.

Nanganganib din sila mula maraming uri ng sakit, karamdaman at kapansanan (Quesada

2006). Bukod sa pisikal na panganib, iba’t ibang salik din ang nakakaapekto sa kanilang


sikolohikal na kalusugan, tulad ng labis na pananabik sa kanilang pamilya, pagkakalantad

sa abuso, takot sa deportasyon at iba pa (Sandhaus 1998). Partikular na bulnerable ang

mga kababaihang migrante sapagkat sanhi ng mababang pagtingin sa kanila sa lipunan,

madalas silang makaranas ng abuso at iba pang diskriminasyon (OCHR 2008). Sa loob

ng maraming dekada, patuloy na bulnerable ang manga kababaihang migrane mula sa

iba’t ibang porma ng pananamantala gaya ng 1human trafficking, 2drug trafficking, sexual

harassment, diskriminasyon at abuso. Batay sa datos ng Migrante International, mula sa

174 kaso na hinahawakan nila noong 2016, 138 dito o 80 porsyento ay kaso ng mga

kababaihang migrante (Center for Trade Union and Human Rights 2016).

Dulot ng masalimuot ng kalagayan ng mga manggagawang ito habang nasa ibang

bansa, marami ang nakararanas ng sikolohikal na 3trauma, pagkakasakit at pagkakaroon

ng malalang kapansanan kaya’t nagdedesisyon silang umuwi sa Pilipinas kahit hindi pa

natatapos ang kanilang kontrata.

Kaya naman nilalayon ng pananaliksik na mas mapalalim ang mga pag-aaral ukol sa

kalagayang pangkalusugan ng mga kababaihang migrante na bumalik sa Pilipinas. Nais

ng mananaliksik na maitampok kanilang mga kwentong-buhay at pakikibaka tungo sa

kalusugan at kaginhawaan. Layon din nito makapagrekomenda ng mga polisiyang

makatutulong upang epektibong matugunan ang kanilang pangangailangan at suliraning

pangkalusugan.

1Human Trafficking: Ito ay ilegal na pagkalakal ng tao upang pagsamantalahan, sa paraang sekswal o sa sapilitangpaggawa, pati na rin upang ikalakal ang laman-loob nito.

2Drug Trafficking: Ito ay tumutukoy sa ilegal na distribusyon at pagbebenta ng droga sa pandaigdigang merkado

3Trauma: Ito ay maaring isang pisikal o emosyonal na kapinsalaan sa tao. Ang pisikal na trauma ay tumutukoy sa isangmalala o grabeng pinsala sa katawan tulad ng sugat o shock dulot ng dahas o aksidente. Ang emosyonal na trauma aytumutukoy sa matinding sakit ng kalooban, pagkabahala, at pagkakaroon ng matinding pagkabigla dulot ng isangmapait na karanasan. Ito ay maaaring humantong sa pangmatagalang epekto sa isip at katawan ng isang tao.

https://tl.wikipedia.org/wiki/Sapilitang_paggawa

https://tl.wikipedia.org/wiki/Sapilitang_paggawa

https://tl.wikipedia.org/wiki/Laman-loob


PAGLALAHAD NG SULIRANIN

Sa ‘edad ng feminisasyon ng pandarayuhan’, hindi nabibigyang pansin ang

kalusugan ng mga kababaihang migrante habang nasa labas ito ng bansa at lalo na sa

pagbalik nito sa Pilipinas. Habang umiiral pa rin ang patriyarkal na lipunan, maging sa

ibang parte ng mundo, bulnerable ang kababaihan sa diskriminasyon, pananamantala,

abuso, sekswal na karahasan, kapansanan at sakit mula sa delikadong trabaho at

pamumuhay. Lalo’t higit ang mga iregular na kababaihang migrante na lantad sa legal,

ekonomiko at sosyal na eksklusyon. Kasabay pa nito ang mga hamon at hadlang upang

maakses ang mga serbisyong pangkalusugan tulad ng pagkakaiba sa lenggwahe, kultura,

at hindi sensitibong polisiya.

Bilang bulnerableng sektor na lantad sa iba’t ibang uri ng sakit, kapansanan at

panganib, mahalaga na bigyang pansin ang kalagayang pangkalusugan ng kababaihang

migrante upang epektibong matugunan ang kanilang mga pangangailangan at suliranin.

Sa pagbuo ng pananalasiksik, nilalayon nitong masagot ang mga sumusunod na

katanungan:

1.Ano ang mga pangangailangan at suliraning pangkalusugan na kinakaharap ng

kababaihang migrante na bumalik sa Pilipinas?

2.Ano ang mga salik na nakaapekto sa kanilang kalusugan?

3.Ano ang personal, sosyokultural, at istruktural na hadlang upang maakses nila ang

mga impormasyon at serbisyong pangkalusugan?

4.Paano tinutugunan ng gobyerno ang mga pangangailangan at suliraning

pangkalusugan ng mga bumalik na kababaihang migrante?


5.Paano tinutugunan ng mga kababaihang migrante ang kanilang mga

pangangailangan at suliraning pangkalusugan upang matamasa ang kalusugan at

kaginahawaan?

LAYUNIN SA PANANALIKSIK

Layon ng pananaliksik na maitampok at mailatag ang mga kwentong buhay at

pakikibaka para sa kalusugan at kaginhawan ng mga kababaihang migrante na bumalik sa

Pilipinas. Hangad ng pananaliksik na masuri ang kanilang kalagayang pangkalusugan

upang makapagrekomenda ng mga polisiyang makatutulong para epektibong matugunan

ang kanilang pangangailangan at suliraning pangkalusugan. Sa partikular, nilalayon nito:

1.Tukuyin ang pangangailangan at suliranin na kinakaharap ng kababaihang

migrante na nakabalik na sa Pilipinas hinggil sa kanilang kalusugan

2.Tukuyin ang mga salik na nakaapekto sa kanilang kalusugan

3.Tukuyin ang personal, sosyokultural, at istruktural na hadlang upang maakses nila

ang mga impormasyon at serbisyong pangkalusugan

4.Tukuyin kung paano tinutugunan ng gobyerno ang mga pangangailangan at

suliraning pangkalusugan ng mga bumalik na kababaihang migrante

5. Tukuyin kung paano tinutugunan ng mga kababaihang migrante ang kanilang mga

pangangailangan at suliraning pangkalusugan upang matamasa ang kalusugan at

kaginahawaan


SAKLAW AT LIMITASYON

Tatalakayanin ng pananaliksik ang mga usapin hinggil sa pangangailangan at

suliraning pangkalusugan ng kababaihang migrante- mula sa kanilang pisikal, sikososyal

at reproduktibong kalusugan. Kasama ring tatalakayin ang mga salik na nakakaapekto sa

kanilang kalusugan at mga hadlang upang maakses nila ang mga impormasyon at

serbisyong pangkalusugan- mula sa personal, sosyokultural, at istruktural na salik.

Susuriin din ng pananaliksik kung epektibo bang natutugunan ng gobyerno ang mga

pangangailangan at suliraning pangkalusugan na kinakaharap ng naturang sektor.

Gayundin, tatalakayin ang mga porma ng pakikibaka (o mga paraan ng pagtugon sa

kanilang pangangailangan at suliranin) na isinasagawa ng kababaihang migrante upang

matamasa ang kalusugan at kaginahawaan.

Ang pananaliksik na ito ay sumasaklaw lamang sa mga bumalik na kababaihang

migrante sa Pilipinas (OFW returnee). Hindi nito sasaklawin ang mga kababaihang

migranteng nakabase pa sa ibang bansa. Kaugnay nito, kakapanayamin ang 30 babaeng

OFW Returnee, isang opisyal mula Overseas Workers Welfare Authority (OWWA), isang

eksperto sa pag-aaral ng mga kababaihan na mula sa Gabriela Women’s Party

(pambansang katipunan ng kababaihan) at isang eksperto sa pag-aaral ukol sa mga

bumabalik na kababaihang migrante mula sa opisina ng Migrante International.

Bagamat layunin nito na malaman ang mga kwentong-buhay ng kababaihang

migrante sa usapin ng kanilang kalusugan, hindi nito nirerepresenta ang persepyon ng

buong populasyon ng kababaihang migrante. Bagkos, tanging ang kakapanayamin

lamang ang nirerepresenta ng pananaliksik na ito.


Sa pagsusuri sa mga serbisyong pangakalusugan, batas at polisiya mula sa gobyerno,

maaaring hindi lahat ng serbisyo, batas at polisiyang naipatupad ng gobyerno ay

mabanggit sa pananaliksik. Gayunpaman, sisikapin na hindi ito maging hadlang upang sa

pagsusuri sa mga umiiral na serbisyo, batas at polisiya para sa proteksyon at

pangangalaga ng mga manggagawang migrante, partikular sa mga kababaihan.

KAHULUGAN NG TERMINO

Feminisasyon ng pandarayuhan: Ito ay proseso kung saan dumadami ang bilang ng

kababaihan na nangingibang bansa upang maghanap ng trabaho at oportunidad.

Overseas Filipino Workers (OFW): Tumutukoy ito sa mga Filipino na nagtatrabaho sa

ibang bansa.

Kaginhawaan: Tumutukoy ito sa estado ng kaluwagan mula sa sakit at karamdaman.

Kalusugan-Batay sa World Health Organization, ang kalusugan ay kumpletong estado

ng pisikal, mental at sosyal na kalusugan at hindi lamang ng pagkawala ng sakit at

kapansanan.

Reproduktibong Kalusugan: Batay sa United Nations Population Fund (UNFPA), ito

ay estado ng kumpletong pisikal, mental, at sosyal na kagalingan kaugnay ng sistemang


reproduktibo. Nangangahulugan ito na ang lahat ng tao ay kakayahan makipagtalik,

manganak at malaya silang magdesisyon kung saan at kailan.

Namimighating Migrante (Distressed Migrants) – Tumutukoy ito sa mga

manggagawang migrante na nakaranas ng masamang pagtrato sa trabaho; apektado ng

politikal na digmaan; nagkaroon ng malalang sakit; o hindi nakatapos ng kontrata dahil sa

maling pagtrato ng amo


KABANATA II

SANDIGAN NG PAG-AARAL

KASAYSAYAN NG PANDARAYUHAN

Unang Daloy

Mahaba ang kasaysayan ng pandarayuhan ng mga Filipino. Mababakas ang

pinakauna nilang pandarayuhan noong 1417 nang magpadala si Sultan Paduka Batara ng

isang misyon patungong Tsina para ayusin ang relasyon ng Pilipinas at ng emperador ng

Tsina (Center for Migrant Advocacy n.d.). Sinundan ito ng pamamasukan ng mga

Filipino bilang tagaluto at mandaragat sa kalakalang Galyon sa pagitan ng Maynila-

Acapulco noong panahon ng pananakop ng Espanyol (Santos 2014).

Ikalawang Daloy

Nagsimula naman ang ikalawang daloy ng pandarayuhan noong panahon ng

pananakop ng Amerikano kung saan maraming kalalakihan ang lumabas ng bansa upang

magsilbing magsasaka sa plantasyon ng asukal sa Hawaii noong 1906, habang ang iba ay

nagtrabaho bilang tagapitas ng prutas at Alaskeros sa paggawaan ng de lata. Sa pagitan

ng 1906 at 1934, tinatayang halos 100,000 Filipino ang nasa sa Estados Unidos (Center

for Migrant Advocacy n.d.). Marami rin ang naging iskolar o pensionado ng mga

Amerikano (Santos 2014).


Ikatlong Daloy

Nagpatuloy ang ikatlong daloy ng pandarayuhan nang matapos ang Ikalawang

Digmaang Pandaigdig kung saan nilimitahan ng Estados Unidos ang pagpapasok sa mga

dayuhan. Bunga nito, nalipat ang destinasyon ng pandarayuhang Filipino sa Asya. Mula

sa datos, humigit 250,000 Filipino ang pumasok sa pagtotroso sa Sabah at Sarawak,

habang nagtrabaho ang iba sa base militar ng Estados Unidos sa Vietnam, Thailand at

Guam noong digmaang Indo-china. Samantala, taong 1960 inalis ng Estados Unidos ang

restriksyon kaya’t dumami muli ang bilang ng Filipino sa North America.

Taong 1962, nagkaraoon ng bilateral na kasunduuan ang Pilipinas at Nigeria kung

kaya maraming Filipinong inhinyero at doktor ang pinadala sa bansang ito. At nang

magsimula ang taong 1970, marami ring Filipino ang napunta sa Iran at Iraq upang

maging inhinyero at tekniko. Kasabay nito ang pagdami ng pumupunta sa Europa upang

maging kasambahay at nars (Center for Migrant Advocacy n.d.). Lumikha ang patuloy na

pandarayuhan ng “invisible migration” ng kababaihan sa Europa kung saan lumalabas

sila ng bansa bilang turista at kinalaunan ay mananatili sa lugar upang maging

kasambahay (Santos 2014).

Kinalaunan, guro naman ang ipinadala sa Nigeria. Tinatayang mula 1975 hanggang

1982, 7,000 guro ang nagtrabaho sa bansang ito (Santos 2014).

Ikaapat na Daloy

Sanhi ng patuloy na pandarayuhan ng mga manggagawang Filipino, isinabatas ni

dating pangulong Ferdinand Marcos ang Presidential Decree 442 o 1974 Labor Code na

bumuo sa isang recruitment and placement program (Medina & Pulumbarit 2012).


Hinikayat ni Marcos ang pandarayuhan upang mapaunlad ang lugmok na ekonomiya

sanhi ng malawakang kawalan ng trabaho. Dito nagsimula ang ikaapat na daloy ng

pandarayuhan. Sa panahon niya, umabot sa 11.8 porsyento ang taas ng kawalan ng

empleyo. Kasabay nito, sinamantala ng pamahalaan ang pangangailangan ng lakas

paggawa sa Middle East dulot ng lumalagong merkado ng langis. Maraming Filipino ang

nagtrabaho sa nasabing lugar bilang kontraktwal o Overseas Contract Worker (OCW)

(Ang 2008). Sa ilalim din ng rehimeng Marcos, binuo ang National Seamen Board (NSB),

Overseas Employment Development Board (OEDB), Bureau of Employment Services

(BES) na kinalaunan ay pormal na pinag-isa bilang Philippine Overseas Employment

Authority (POEA) noong 1982. Nabuo rin ang Welfare Fund for Overseas Workers.

Tungkulin nito na magbigay ng insurance, legal and placement assistance, remittance

services at iba pa (Medina & Pulumbarit 2012).

Ayon sa progresibong grupo na nagsusulong ng karapatan ng mga migrante, ang

Migrante International, may dalawang rason kung bakit binuo ni Marcos ang labor

export policy (LEP). Una, bilang panakip-butas sa lumalalang kawalan ng trabaho at

politikal na krisis. Ikalawa, upang mabayaran ang malaking utang panlabas ng Pilipinas

(Medina & Pulumbarit 2012). Bago bumaba sa pwesto si Marcos, tinatayang umabot asa

13 porsyento ang kawalan ng empleyo sa bansa (Ang 2008).

Ibinida ni Marcos na panandaliang "stop-gap measure" lamang ang LEP sa lumalang

kahirapan sa bansa, ngunit ang polisiyang ito ay hindi lamang pinagpatuloy ng sumunod

na administrasyon kundi ginawa pa itong institusyonalisado at mas pinatindi ang

pagluluwas ng lakas-paggawa (IBON International 2009). Nang maupo sa pwesto si Cory

Aquino, opisyal na pinangalanan bilang Overseas Workers Welfare Administration


(OWWA) ang dating Welfare Fund (Medina & Pulumbarit 2012). Sa ilalim ng kanyang

administrasyon, tinuring na mahalaga ang nasabing programa bilang bahagi ng

programang pangkaunlaran (development program) ng bansa (IBON International 2009).

Ayon sa administrasyong Ramos ang LEP ay nagsisilbi bilang "international sharing

of human resources". Sa ilalim ng kanyang rehimen binuo ang kontrobersyal na “Magna

Carta for OFWs and their Families” or Republic Act 8042 matapos maligalig ang

sambayanang Filipino sa kamatayan ni Flor Contemplacion sa Singapore noong 1995.

Nagmarka ang insidente ng malawakang protesta ng maraming Filipino upang tuligsain

at pagbayarin ang gobyerno sa kapabayaan nito sa pagbibigay proteksyon sa buhay at

karapatan ng mga migrante sa ibang bansa (IBON International 2009). Nagsimula ring

gamitin ang salitang Overseas Filipino Workers (OFW) matapos maipatupad ang

naturang batas (Medina & Pulumbarit 2012). Samantala, sinundan lamang ng

administrasyong Estrada ang yapak ni Ramos. At nang dumating ang rehimeng Arroyo,

lantaran nitong ipinahayag na dapat manatili sa ibang bansa ang mga Filipino. Ipinasa

niya ang Presidential Decree No. 76 na nagdedeklara sa taong 2002 bilang "Year of

Overseas Employment Providers". Itinaguyod din niya ang globalisasyon at nanguna

upang alisin ang hadlang sa pagluluwas ng serbisyo at kapital sa pamamagitan ng

General Agreement on Trade in Services (GATS)4 at Mode 45 (IBON International 2009).

4General Agreement on Tariffs and Trade (GATT):Layon nito na lumikha ng isang maasahang sistema para sa mgaalituntunin ng internasyonal na kalakalan;tiyak inang pantay na pagtrato sa lahat ng kalahok; patakbuhin angekonomiya sa pamamagitan ng policy bindings; at itaguyod ang kalakalan at kaunlaran sa pamamagitan ngprogresibong liberalisasyon (World Trade Organization n.d.).

5Tumutukoy ang Mode 4 sa natural na daloy ng tao sa internasyonal na merkado (World Trade Organization n.d.).


Hindi rin naging iba ang tugon ng adminstrasyong Aquino sa sitwasyon ng mga

OFW. Balintuna sa sinabi ni dating Pang. Aquino na nakatuon ang administrasyon sa

pagbabalik ng mga OFW sa Pilipinas o pagpili sa pandarayuhan bilang opsyon at hindi

pangangailangan (Hapal 2016), ayon kay Sol Pillas, punong kalihim ng Migrante

International, naging triple pa ang laki ng bilang ng mga umaalis ng bansa simula ng

maupo si Pang. Aquino sa pwesto. Ayon sa IBON data, mula sa 2,500 kada araw noong

2010, lumobo ito sa 6,000 noong 2014 (Migrante International 2015 a). At hanggang sa

kasalukuyan, patuloy ang pagtaas ng bilang ng naturang sektor, lalo na ang mga

kababaihang migrante (Santos 2014).

POPULASYON NG KABABAIHANG MIGRANTE

Sa kasalukuyan, isa ang Pilipinas sa nangunguna at pinakamalaking tagaluwas ng

lakas-paggawa sa buong mundo. Kasama nito ang India, Mexico, Russia, China,

Bangladesh, Pakistan, Afghanistan, Ukraine, at United Kingdom (World Bank 2015).

Mula sa pinakahuling datos ng Philippine Statistics Authority (PSA) noong 2015,

umaabot na sa 2.4 milyon ang manggagawang migrante na nagtatrabaho sa ibang bansa

sa pagitan ng Abril at Setyembre 2015. Tumaas ito ng 4.16 porsyento mula sa datos

noong 2014 na 2.3 milyon. 97.1 porsyento nito o 233,040,000 ay binubuo ng Overseas

Contractual Workers (OCW). Samantala 2.9 porsyento (6,960,000) lamang ang walang

kontrata na OFW (Philippine Statistics Authority 2016).

Batay naman sa pinakahuling datos (2013) ng Commision on Filipino Overseas ukol

sa stock estimate ng mga OFW sa iba’t ibang parte ng mundo, 48 porsyento ng OFW ay


permamenteng naninirahan sa ibang bansa. Samantala, 41 porsyento naman ang

panandalian lamang at 11 porsyento and iregular at hindi dokumentado (Tingnan ang

Talahanayan 1) (Commision on Filipino Overseas 2016).

Talahanayan 1. Stock Estimate ng mga OFW noong December 2013

Rehiyon/Bansa Permanente Panandalian Iregular Total

Africa 4,198 49,003 5,835 59,036Asia (East &

South) 288,894 841,228 538,705 1,668,827

Asia (West) 7,748 2,308,087 173,595 2,489,430Europe 421,891 286,371 157,925 866,187

Americas/TrustTerritories 3,782,483 250,733 280,260 4,313,476

Oceana 364,552 104,430 5,510 474,492Sea-basedWorkers 367,166 367,166

Total 4,869,766 4,207,018 1,161,830 10,238,614Porsyento 48 porsyento 41 porsyento 11 porsyento 100 porsyento

Sanggunian: Commission on Filipinos Overseas

Sa kasalukuyan, nangunguna ang kababaihan sa populasyon ng mga manggagawang

migrante. Humigit kalahating porsyento ng manggagawang migrante ay kababaihan (51.1

porsyento), mas mataas ito kaysa populasyon ng kalalakihan (48.9 porsyento).

Kapansin-pansin din na mas marami ang batang kababaihan, mula edad 15-29 (36.5

porsyento) kumapara sa kalalakihan (28.7 porsyento) (Philippine Statistics Authority

2016).

Pinakamalaking pinanggagalingan ng mga OFW ang rehiyon ng CALABARZON na

mayroong 17.9 porsyento. Sinundan ito ng Central Luzon ng may 15.1 porsyento at

National Capital Region (NCR) na may 11 porsyento (Philippine Statistics Authority

2016).


Pinakamalaking grupo ng manggagawang migrante ay walang kasanayan (laborers

and unskilled workers) (33.2 porsyento) at humigit sa kalahati nito (54.5 porsyento) ay

kababaihan. Habang 17.6 porsyento naman ay service workers and shop and market sales

workers. 12.8 porsyento ang nagtatrabaho sa mga plantasyon at machine operator.

Samantala, 11.8 porsyento naman ang sa kalakalan (Philippine Statistics Authority 2016).

Saudi Arabia (24.7 porsyento) at United Arab Emirates (15.5 porsyento) pa rin ang

nangungunang destinasyon ng mga OFW. Sinundan ito ng Europe (7.1 porsyento, Kuwait

(6.8 porsyento), America (6.1 porsyento), Hongkong (5.9 porsyento), Singapore (5.5

porsyento) at Qatar (5.7 porsyento) (Philippine Statistics Authority 2016).

UGAT NG PANDARAYUHAN

Kawalan ng Trabaho at Pagsandig sa Neoliberal na Polisiya

Sa kabila ng malaking potensyal ng Pilipinas na umunlad sa sarili nito, patuloy itong

nakasandig sa dayuhan at sa dala nitong mga neoliberal na polisiya na nagdudulot lamang

ng kahirapan, hindi pagkakapantay-pantay at atrasadong industriya sa bansa. Mayaman

ang Pilipinas sa iba’t ibang uri ng rekurso, ngunit naghihirap ito. Sa katunayan,

ika-labing-dalawa ito sa pinakamaraming populasyon na umaabot sa 103 milyon. Sa

pamamagitan nito, maaaring lumilikha ng malaking potensyal sa lokal na merkado at

produktibong pwersa ng paggawa. Lunduyan din ang bansa ng iba’t ibang likas na

yaman- mula sa agrikultural, kagubatan, katubigan hanggang sa iba’t ibang enerhiya at

mineral. Sa buong mundo, ikatlo ang Pilipinas sa ginto, ikaapat sa tanso, at ikalima sa

nikel. Ang mga ito ay pangunahing hilaw na materyales sa pagtataguyod ng industriya.


Subalit, nanatiling mala-pyudal at mala-kolonyal ang katangian ng lipunang Filipino

sapagkat sa ilalim ng 6neoliberalismo, kumikiling ang gobyerno sa interes ng mga

dayuhang monopolyo kapitalista para dambungin ang iba’t ibang rekurso ng bansa. Sa

pamamagitan ng patakarang neoliberal, binubuksan ang ekonomiya ng bansa sa mga

dayuhang produkto at kapital (liberalisasyon), isinasapribado ang mga pampublikong

pagmamay-ari at serbisyo (pribatisasyon), at inaalis ang regulasyon sa operasyon ng mga

pribadong negosyo (deregulasyon) (Bagong Alyansang Makabayan 2017). Sistematikong

inaatake at binabaklas ng neoliberalisasyon ang seguridad sa trabaho sa pagpapatupad

nito ng kontrakwalisasyon, kaswalisasyon, apprenticeship at iba pang iskema ng

pagbabawas ng gastos sa lakas-paggawa. Kaya’t tuloy-tuloy na bumabagsak ang bilang

ng regular na manggagawa. Gayundin, bunga ng pagsandig sa pagluwas at pag-angkat ng

produkto at serbisyo, bumaling sa simpleng produksyon ang ekonomiya at bumaba ang

pangangailangan sa may mataas na kasanayan sa paggawa kaya’t sumadsad din ang

sahod ng mga manggagawa (Anakbayan 2017).

Sunud-sunuran ang mga nasa pwesto sa dikta ng mga dayuhang imperyalista kaya’t

nanatiling larawan ang bansa ng lusaw na lokal na produksyon at ekonomiya kung saan

may malawak na krisis sa empleyo. Sa kasalukuyan, tinatayang 28.7 milyong Filipino

ang walang trabaho, hindi regular, nasa impormal na sektor, at hindi nababayaran na

miyembro ng pamilya. Samantala, yaong may trabaho ay nakakaranas ng pangit na

kondisyon sa trabaho tulad ng mababang sahod, iregularisasyon at kawalan ng kaligtasan.

6Neoliberalismo: Pananaw sa ekonomiya kung saan binibigyang laya ang mga kapitalista na magpalaki ng tubo atmagkamal ng kapital para magbunsod ng produksyon at pasiglahin ang ekonomiya. Ginagamit din ito para atakihin angmga manggagawa- ang kanilang sahod, trabaho at unyon at ipagkait sa kanila ang serbisyong sosyal sa pamamagitan ngmalawakang pribatisasyon (Anakbayan 2017).


Dagdag pa, 80 porsyento ng populasyon ay nagtitiyaga at nagdarahop na mabuhay

sa Php 120 sahod kada araw habang ikaapat ng populasyon ay nabubuhay sa matinding

kahirapan kung saan halos walang makain at walang tirahan. Kasabay pa nito ang patuloy

na pagtaas ng presyo ng mga bilihin at serbisyo bunga ng pribatisasyon. (IBON

Foundation 2016a).

Balintuna sa pinagmalaki ng administrasyong Aquino na maraming bagong likhang

trabaho sa kanyang pamumuno. Sa katunayan, mayroon lamang 692,000 bagong trabaho

kada taon mula 2011-2015, mas maliit kumpara sa 858,000 na trabahong nalilikha noong

2001-2010 (Ellao 2016). Kaya naman milyun-milyong kababayan ang napipilitang

makipagsapalaran sa mga dayuhang bansa upang doon hanapin ang oportunidad at

pag-unlad na hindi nila makita sa sariling bansa.

Ayon sa pag-aaral ng Philippine Overseas Employment Administration (POEA)

(2005), tumataas ang bilang ng kababaihan sa migrasyong pandaigdig dahil dumadami

ang bilang ng mahihirap na kababaihan sa kanayunan bunga ng bigong structural

adjustment programs at kawalan ng oportunidad sa maayos na trabaho. Sa madaling sabi,

itinutulak ng mga nagbabalat-kayong kaunlaran ang mga mahihirap sa kanayunan upang

pumunta sa kalunsuran at kinalauna’y mangibang bansa (Arcinas 2008).

Subalit sa kabila ng nakakaalarmang bilang ng nangingibang bansa at datos ng

pang-aabuso at pagpatay sa mga mangagagawang migrante, hindi pa rin bumuo ng

konkretong hakbang ang pamahalaan upang itigil ang sapilitang pandarayuhan. Sa halip

sa ilalim ng Philippine Labor and Employment Plan (PLEP 2011-2016) ni Aquino, imbes

na bumuo ng estratehiya para sa paglikha ng trabaho, iniasa ng gobyerno ang pagbibigay


ng trabaho sa mga manpower agency. Sa ilalim din nito, mas pinaigting pa ang

pagluluwas ng lakas paggawa sa ibang bansa sa pamamagitan ng pagbubuo ng maraming

ahensya na siyang direktang namamahala sa proseso ng pagluluwas ng lakas paggawa

(Center for Trade Union and Human Rights 2016).

Pagsandig sa Remitans

Simula pa noong administrasyong Ferdinand Marcos hanggang sa kasalukuyang

administrasyon, nariyan ang mga OFW upang tugunan ang nanatiling krisis sa bansa. Sa

pagdaan ng panahon, kinilala sila bilang mga “bagong bayani” dahil sa kahalagahan nila

sa pagpapaunlad ng lubog na ekonomiya ng bansa (Arcinas 2008). Mahalaga ang

remitans o perang padala upang pataasin ang kita ng sambahayan at pababain ang kaso ng

kahirapan. Pinapataas din nito ang kakayahang bumili (purchasing power) at paggamit ng

pera ng isang sambahayan (IBON International 2009). Malaki rin ang pakinabang sa

remitans lalo na sa usapin ng pamumuhunan sa sosyal na kapital tulad ng edukasyon at

kalusagan (IBON Foundation & Migrante International 2009). Mula nga sa datos noong

2013, 95.4 porsyento ng perang padala ay ginagastos sa pagkain, 67 porsyento para sa

edukasyon, 54.9 porsyento sa medikal na gastusin at 42.1 porsyento para sa mga utang

(Migrante Inernational 2014).

Ayon sa World Bank, pangatlo ang Pilipinas sa pinakamalaking nakatatanggap ng

perang padala kung saan umabot sa 30 bilyong dolyar noong 2015. Sumunod ito sa India

(72 bilyong dolyar) at China (64 bilyong dolyar) (World Bank 2015). Noong 2015 nga,

iniulat ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) na umabot sa 26.92 bilyong dolyar (1.20

trilyong piso) ang perang pinadala ng mga OFW. Tumaas ito ng 6.2 porsyento mula sa


25.35 bilyong dolyar (1.13 trilyong piso) noong 2013. Tinatayang nasa 18.7 bilyong

dolyar ang galing sa land-based workers at 5.6 bilyong dolyar naman ang sa mga

mandaragat (seafarer). 80 porsyento nito ay mula sa mga bansang USA, Saudi Arabia,

United Arab Emirates, Singapore, United Kingdom, Japan, Qatar, Kuwait, Hong Kong,

Germany (Tingnan ang Talahanayan 2) (Bangko Sentral ng Pilipinas n.d.). Nakaambag

ito ng 8.5 porsyento sa gross domestic product (GDP) ng bansa noong nakaraang taon

(GMA News 2015).

Talahanayan 2. Sampung Nangungunang Pinagmumulan ng Perang padalaBansa 2014 2015 June 2016

USA 7,403,533 8,045,066 4,279,581Saudi Arabia 2,843,293 2,894,253 1,340,102

United Arab Emirates 2,224,598 2,113,351 994,408Singapore 1,401,731 1,540,587 828,566

United Kingdom 1,564,278 1,538,631 694,789Japan 1,418,547 1,312,731 644,200Qatar 698,320 761,665 492,801Kuwait 455,353 652,275 455,821

Hong Kong 914,374 950,434 431,660Germany 600,447 654,442 368,518

Sanggunian: Bangko Sentral ng Pilipinas

Sa paglipas ng panahon, lalong tinaguyod ng gobyerno ang pagpapadala ng murang

trabaho sa iba’t ibang sulok ng daigdig at tuluyang naging remittance-dependent ang

Pilipinas. Sa gitna ng lubog na ekonomikong kalagayan dahil sa mababang kita sa buwis,

malaking utang panlabas at nanganganib na sektor pampinansyal, nagmimistulang

“saving grace” ang mga remitans. Sa katunayan, ito ang pangunahing pinagkukuhanan

ng pampublikong pondo ng bansa (Migrante International 2014).

Subalit mayroong negatibong implikasyon ang labis na pagsandig sa remitans. Ayon

sa BSP Consumer Expectations Survey noong 2013, bumaba ang ipon (savings) ng

sambahayan na may mababa-pataas na kita. Mula sa 5,884 na sambahayan, 525 dito ang


remittance-dependent na pamilya (Migrante International 2014). Mayroon din itong

sosyal na kabayaran tulad ng pagkasira ng pamilya ng mga Filipino dahil sa paglayo ng

loob ng pamilya sa isa’t isa, paghihiwalay ng mag-asawa at pagrerebelde ng mga

naiwang anak (IBON International 2009).

Isa pang negatibong epekto ng migrasyon ang ‘moral hazard’ o katamaran sa

miyembro ng pamilya at hindi pagsusumikap na makahanap ng trabaho dahil mayroon

silang inaasahang perang padala. Kinalaunan ito ay may negatibong implikasyon sa

produksyon at ekonomiya ng bansa. Masasabi rin na may ‘moral hazard’ ang remitans sa

pamahalaan hinggil sa pagbibigay ng batayang serbisyo sa mamamayan. Ayon kay Blas

Ople, dating sekretarya ng Kagawaran ng Ugnayang Panlabas (DFA), “Mas maraming

napapatayo ang mga OFW na murang pabahay kaysa sa proyektong pabahay ng

gobyerno, mas maraming anak ang napapaaral nila sa kolehiyo kaysa sa iskolarsyip na

binibigay ng gobyerno at mas malaki ang kontribusyon nila sa merkado sa pagbili nila

ng mga produkto” ( Quesada 2006).

Ayon pa sa Migrante International, sa patuloy na pagtaas ng presyo ng mga basehang

serbisyo, matrikula sa pag-aaral at pagsasapribado ng mga serbisyo tulad ng ospital,

inaasahang mas bababa pa ang mga datos sa itaas. Kahit na tumataas ang perang padala,

bumababa naman ang growth rate nito sa pagdaan ng taon. Mula 25 porsyento na

paglago noong 2005, bumagsak ito sa 5.6 porsyento noong 2009, isang taon matapos ang

pandaigdigang krisis (Migrante International 2014).

Dagdag pa, nanatiling limitado at maliitan ang makabuluhang paggamit sa mga

perang padala tulad ng pagbili ng tricycle, taxi, pagtatayo ng maliit na kainan at sari-sari

store. Hindi namamaksimisa ang maaaring maitulong nito sa ekonomiya tulad ng


pagpapaunlad ng migrant entrepreneurship, paghimuk sa pag-iipon, at pamumuhunan sa

publiko at pribado (IBON International 2016).

Sa kabilang banda, lantad ang mga negatibong manipestasyon na nabanggit, hindi pa

rin sinusubukang limitahan ng gobyerno ang pagluluwas ng lakas-paggawa. Sa halip,

patuloy pa nitong itinataguyod ang migrasyon dahil sa pakinabang dito (IBON

Foundation & Migrante International 2009).

Wika nga ni Lane (Arcinas 2008) na:

“The willingness of the migrants to work overseas is necessary but not sufficient

condition for international migration... but labor exporting governments still

enthusiastically support overseas contract work since it is a major source of foreign

capital. Migration is not only a personal decision but [is] also due to the failure of the

development policies to provide adequate living and employment structures.”

Feminisasyon ng Pandarayuhan

Bukod sa nabanggit na dalawang pangunahing ugat ng pandarayuhan, may mga

espesyal na dahilan ang pagdami ng kababaihang sumasali sa pandaigdigang migrasyon.

Ayon sa masusing pag-aaral ng POEA, ilan sa mga espesyal na dahilan nito ay ang

sumusunod: (1) gender stereotyping sa mga trabahong patok sa ibang bansa tulad ng

caregiving at entertainment; (2) pagdami ng Female-Headed Households(FHH); (3)

pagsandig ng pamilya sa mga babaeng miyembro; (4) pagtaas ng pangangailangan ng

merkadong pandaigdig sa lakas paggawa mula sa kasambahay at nars; (5) magandang

ekonomiya ng ibang bansa; at (6) ang paglawak ng pananaw ng personal economic

independence sa kababaihan (Arcinas 2008).


Samantala, sa isang pag-aaral na isinagawa ng Center for Women’s Resources (CWR)

noong Marso na pinamagatang “Promises unfulfilled, change unperceived: A country

report on Filipino women in the time of neoliberalism”, pinakita ang negatibong

implikasyon ng neoliberalismo sa mga kababaihan. Kalakhan ng mga kababaihan sa basa

ay mababa ang sahod at kontrakwal. Inulat ng CWR na pito sa 10 kababaihan o 71

porsyento ay nagtatrabaho sa sektor ng serbisyo, samantala 10 porsyento naman sa

industriya at 18.9 porsyento sa agrikultura. Bumababa ang bilang ng babaeng

nagtatrabaho sa agrikultura sa kabila ng pagiging agrikultural na bansa ng Pilipinas.

Samantala, karaniwang nasa industriya ng wholesale and retail trade, manupaktura, at

pribadong bahay ang mga kababaihang manggagawa. Bunga ng diskriminasyon sa loob

ng bansa tulad ng mababang pasahod kumpara sa kalalakihan, at mababang partisipasyon

sa lakas paggawa, napipilitan ang maraming kababaihan na sa ibang bansa

maghanapbuhay.

KALAGAYAN SA TATLONG YUGTO NG PANDARAYUHAN

Mayroong tatlong yugto ng pandarayuhan: pre-departure, onsite, at pagbabalik at

reintegrasyon. Ang pre-departure ay nagsisimula sa pagdedesisyong lumabas ng bansa.

Sa ilalim nito ang proseso tulad ng aplikasyon, medikal na pagsusuri, pirmahan ng

kontrata at pagkuha ng mga rekisito sa pag-alis. Samantala, tumutukoy ang onsite sa

panahon ng pananatili ng migrante sa ibang bansa. Ang pagbabalik at reintegrasyon

naman ay tumutukoy sa pagbalik nila sa bansang pinagmulan


Pre-departure

Ilan sa mga isyu at problema na kinakaharap ng manggawa sa yugtong ito ay: (1)

mahal na placement fee; (2) kulang na impormasyon tungkol sa polisiya ng bansang

destinasyon; (3) kulang na kahandaan ng manggagawang migrante at kanyang pamilya;

(4) ilegal na recruitment/deployment/departure; (5) kulang na oportunidad sa empleyo sa

bansa; (6) kulang na trabaho (International Labour Organization 2005).

Isa sa mga programa ng pamahalaan na namamahala sa proseso ng pag-alis ng

manggagawang migrante ay Pre-departure Orientation Seminar (PDOS) (Quesada 2006).

Isa itong pamamaraan upang tulungan ang mga migrante na maintindihan ang nilalaman

ng kanilang kontrata at makakuha ng impormasyon ukol sa bansang pupuntahan. Dito

inaaral ang mga batas at restriksyon ng ibang bansa; ang klima at kultura; at kung paano

makakapagpadala ng pera. Higit sa lahat, mahalaga ito para magkaroon ng kaalaman ukol

sa kalusugan at iba pang impormasyon upang manatiling malusog at ligtas habang nasa

ibang bansa. Ngunit hindi ito epektibo upang palawigin ang kaalaman ng mga migrante

sa mga karapatan at impormasyong pangkalusugan sapagkat binabalewala lamang ng

mga migrante ang naturang pantas-aral. Mas nakatuon ang pansin nila sa paglabas ng

bansa at sa kung paano kikita ng pera para makamit ang mga aspirasyon nila (Quesada

2006).

Dadag pa, malaki ang pasanin ng mga OFW sa pagbabayad ng kinakailangang

medikal na pagsusuri bago umalis. Marami sa kanila ang madaliang pinakukuha nito

matapos makapasa sa pre-qualification stage. Ngunit dahil tumatagal lamang ng tatlong

buwan ang validity ng medikal na sertipiko, napipilitan silang kumuha ulit matapos na

maibigay sa kanila ang visa. Kaya’t mas malaki ang nagagastos nila (Quesada 2006).


Para naman sa mga OFW, isang rekisito lamang ang medikal na pagsusuri upang

makalabas sila ng bansa. Sa katunayan, ito ang tanging panahon na nasusuri ang kanilang

kalagayang pangkalusugan. Wala silang pakialam kung anong pagsusuri ang pagdaanan

nila, basta makakuha sila ng maayos na resulta. Pinakaabala para sa kanila ang pisikal na

pagsusuri dahil sa iba’t ibang hindi sensitibong proseso at diskriminasyon na nangyayari

habang isinasagawa ito. Sa kaso ng mga lalaki, sabay-sabay silang sinusuri upang

makatipid sa oras at mabilis na matapos. Dahil dito, sabay-sabay silang pinaghuhubad at

marami ang nakakaramdaman ng kahihiyan sa ganitong proseso. Ngunit hindi ito

inirereklamo ng mga migrante (Quesada 2006).

Onsite

Mahirap mabuhay sa ibang bansa. Iba’t ibang pag-angkop ang kailangang gawin

tulad ng pag-angkop sa klima, kapaligiran, mga tao, pagkain, trabaho at bagong kultura.

Iba’t ibang hirap din ang nararanasan nila sapagkat kahit na anong uri ng trabaho ay

kanilang kinukuha upang maitaguyod ang pamilya (Quesada 2006).

Ilan sa mga kinakaharap nilang hamon habang nasa yugtong ito ay: (1) abusado at

mapagsamantalang kondisyon sa trabaho; (2)kakulangan sa proteksyon; (3) kakulangan

sa pagsubaybay kung sumusunod ba sa mga regulasyon at polisiya ang kanilang amo o

employer; (4) limitadong serbisyo at tulong para sa kanila; (5) hindi natutugunang

pangkalusugang pangangailangan; (6) hamon sa pag-angkop; (7) kaso ng karahasan; (8)

kulang na suporta at kooperasyon mula sa gobyerno ng bansang tinitirahan (International

Labour Organization 2005).


Dapat na pinakamabilis na mahihingan ng tulong at suporta ng mga Filipinong nasa

ibang bansa ay ang embahada at konsulado sa ilalim ng Kagawaran ng Panlabas ng

Ugnayan (DFA) ng bansa. Ayon kay Hon. Delia Domingo Albert (2004), ang panlabas na

polisiya ng bansa ay nakabatay sa tatlong haligi: (1) pangangalaga sa seguridad ng bansa;

(2) pagtataguyod ng seguridad ng ekonomiya sa pamamagitan ng paglalabas ng mga

rekurso para sa ekonomiko at sosyal na kaunlaran; (3) pagtulong at pagprotekta sa interes

ng mga Filipinong manggagawang migrante sa ibang bansa. Ngunit tila hindi ito

naisasagawa ng wasto ng nasabing kagawaran, lalo na ang ikatlong haligi ukol sa

pangangalaga sa mga manggagawang migrante sa ibang bansa. Isang karaniwang

pananaw ng mga ilegal at hindi dokumentado na OFW ay hindi sila maaaring pumunta sa

embahada ng Pilipinas upang humingi ng tulong dahil huhulihin sila nito o sapilitang

papauwiin sa Pilipinas. Ngunit nakasaaad sa Migrant Workers Act at mandato rin ng

polisiya ng DFA na protektahan at bigyan ng tulong ang mga ilegal o hindi dokumentado

na OFW. Marahil kailangan pa ng wastong pagpapatupad ng mga polisiya upang

matamasa ng mga migrante ang proteksyon na kinakailangan nila (Quesada 2006).

a. Kalagayan ng Pisikal na Kalusugan

Bulnerable ang manggagawang migrante mula sa delikadong pamumuhay at

hindi ligtas na trabaho. Mapanganib din ang mga migrante mula sa maraming uri ng

nakakahawang sakit at karamdaman (Quesada 2006) tulad ng Severe Acute

Respiratory Syndrome (SARS),Poliomyelitis (POLIO), Ebola Virus Disease (EVD),

Middle East Respiratory Syndrome (MERS), Human Immuno Deficiency Virus (HIV),

at Zika Virus (POEA 2014).


Malaking problema rin sa kasalukuyan ang mga lifestyle diseases tulad ng

cardiovascular disease. Kalahati ng mga datos ng kamatayan ay mula sa ganitong uri

ng sakit. Maiuugnay ito sa hindi angkop o pangit na diyeta at 7stress na palaging

nararanasan ng isang migrante. Ayon sa mga pag-aaral, sa bansang United Kingdom

(UK), ang mga Asyano ay mabilis na magkaroon ng coronary heart disease. Mas

mataas din ang panganib sa myocardial infraction ng mga Asyano sa Canada

(Carballo 2005).

b. Kalagayan ng Sikososyal na Kalusugan

Ang proseso ng migrasyon ay may hatid na panganib sa sikolohikal at sosyal na

kalagayan ng migrante. Simula sa pagdedesisyon na umalis hanggang sa pagbalik sa

bansang pinanggalingan, apektado nito ang kalusugan ng migrante. Ang desisyon na

umalis ay may kaakibat na “fear of the unknown” o takot sa walang kasiguraduhan

tulad ng pag-iisa o kawalan. Negatibo rin ang epekto na pagiging “uprooted” o

pagkahiwalay sa dating kultura at komunidad. Kasabay nito, nahihirapan sila na

maging kasapi ng bagong komunidad (International Organization for Migration

2016). Tinatawag ito na “cultural death”. Hinahadlangan ng pagkakaiba sa kultura,

lenggwahe at ng hindi sensitibong polisiya ang isang migrante na tuluyang maging

kasapi ng bagong komunidad (Carballo 2005). Nararanasan nila ang eksklusyon at

paghiwalay sa komunidad. Negatibo itong nakakaapekto sa kanilang sikolohikal na

kalagayan (Sandhaus 1998). Ayon kay Ujano-Batangan, karaniwang problema sa isip

kaugnay ng migrasyon ay anxiety didorders, depression, dysthemia at adjustment

disorders (Ujano-Batangan 2011). Dulot ito ng “negatibong akulturasyon” o ang


mababang paggamit sa mga serbisyong pangkalusugan dahil sa diskriminasyon at

eksklusyon ( Constantet al. 2015).

Nagdudulot din ng pagtaas ng blood pressure ang diskriminasyon dahil sa lahi,

na maaaring humantong sa stroke. Samantala, ayon kina Haslette at Lipaman (1997),

nagdudulot din ng stress para sa mga kababaihan ang diskriminasyong sa kasarian

(gender discrimination) at sexism (Ujano-Batangan 2011).

Sa kabilang banda, nakakaapekto rin sa kanilang sikolohikal na kalusugan ang

pisikal o emosyonal na pagkalayo sa kanilang mga mahal sa buhay tulad ng asawa at

mga anak. Maraming relasyon ang nasisira dahil sa pandarayuhan ng magulang o

asawa (Carballo 2005). Batay sa mga pag-aaral, tumataas ang problema sa

pag-uugali ng mga anak ng migrante. Gayundin ang paglalasing at pagtataksil ng

asawang lalaki na naiwan (Ujano-Batangan 2011). Dulot nito, mataas ang bilang ng

migrante na dumadaan sa diborsyo. Pinakaapektado mula rito ang mga kababaihan

sapagkat nagdudulot ito ng negatibong pagtingin sa kanila lalo na kung konserbatibo

ang komunidad na kinabibilangan nila. Naiipit din sa ganitong sitwasyon ang mga

anak kung saan nakararanas sila ng iba’t ibang sikolohikal na trauma (Carballo

2005).

Nakakaapekto rin ang uri ng trabaho sa sikolohikal na kalagayan ng migrante.

Kadalasan mahirap makahanap ang migrante ng seguridad sa trabaho kaya kahit

mababang pasahod at delikadong trabaho ay tinatanggap nila.

7Stress: Tumutukoy ito pakiramdam na nahihirapan, nababahala, labis na kapaguran at tila nawawalan ng pag-asa.


Sa mas malalang sitwasyon kapag wala silang mahanap na trabaho, nawawalan

sila ng pagkakakilanlan at posisyon sa lipunan. At kapag wala silang kaibigan o mga

tao na maaaring sumuporta sa ganitong sitwasyon (International Organization for

Migration 2016), maaari silang makaramdam ng kakulangan sa sarili hanggang

mawalan sila ng pagpapahalaga sa sarili na maaaring humantong sa sikolohikal na

problema. At kapag hindi nagamot ang mga sikolohikal na problema tulad ng

nabanggit, maaaring humantong ito sa depresyon (Carballo 2005).

Samantala, mayroong dugtungan ang sikolohikal at pisikal na kalagayan ng

kalusugan. Ayon kay Meyer (2002), may negatibong implikasyon ang stress sa

immune system (Ujano-Batangan 2011). Humahantong ang sikolohikal na problema

sa psychosomatic functional disorders tulad ng stress-related ulcer, migraine at sakit

sa likuran. Halimbawa sa bansang Belgium, limang beses na mas madaling kapitan

ng peptic ulcer ang mga migrante kaysa mga lokal na mamamayan. Sa Netherlands

naman, 10 beses na mas mataas ang kaso ng ulcer ng mga migrante. 5-10 beses na

mas nagkakaroon ng sakit ng ulo ang mga migrante. Sanhi rin ng kamatayan ang

mga stress-related headache sa Germany. Samantala, ang ilan ay sumasandig na

lamang sa alak, sigarilyo at sa kaso ng mga lalaki, sa mga sex worker upang maibsan

ang kanilang lungkot. Maaari rin itong magdulot ng sakit (Carballo 2005).

c. Kalagayan ng mga Ilegal na Migrante

Higit na nakakaranas ng panganib sa sikolohikal at pisikal na kalusugan ang mga

ilegal na migrante. Sanhi ng kahirapan at labis na pangangailangan na kumita ng pera,

marami ang namumuhay ng ilegal sa ibang bansa. Sapagkat mahal ang proseso ng


pagkuha ng visa, marami ang ilegal na migrante at hindi rehistrado. Bunga nito,

tinuturing silang "foreign nationals" o aliens (WHO-EU 2010). Lantad sila sa legal

at sosyo-ekonomikong eksklusyon (International Organization for Migration 2013)

tulad ng hindi pagtamasa sa mga benepisyo ng isang mamamayan (WHO-EU 2010).

Isang halimbawa, delikado ang mga refugee sa sakit tulad ng tuberculosis dahil

sa pangit na pabahay, kakulangan sa nutrisyon at kawalan ng akses sa mga pasilidad,

impormasyon at serbisyong pangkalusugan. May pagkakataon na wala silang akses

sa diagnosis at gamot sa TB dahil sa isyu ng legalidad (International Organization for

Migration 2013).

Bunga ng takot mahuli ng awtoridad, madalas hindi na sila dumudulog sa mga

serbisyong pangkalusugan, pagpapagamot at iba pang gawain na kinakailangang

magpakita ng ID o awtorisadong dokumento. Kaakibat nito ang sobrang paggastos

gamit ang sariling bulsa upang maakses ang mga serbisyong pangkalusugan (WHO

2010).

Nakakaapekto sa sikolohikal nilang kalagayan ang mga stressor tulad ng

kahirapan, pang-aabuso ng kanilang amo, sakit, takot sa deportasyon, at iba pa

(Sandhaus 1998). Ang takot na mapaalis ay nagdudulot ng pagkabalisa at paghiwalay

sa komunidad (Carballo et al 2004).

d. Kalagayan ng Kababaihang Migrante

Partikular na bulnerable ang kalusugan ng kababaihang migrante sanhi ng

gender stereotyping sa kanilang trabaho at ng mababang pagtingin sa kanila sa

lipunan (Asis 2008). Mula Enero hanggang Pebrero 2015 lamang, humawak ang


Migrante’s Rights and Welfare Assistance sa hindi baba sa 50 kaso ng abuso sa

kababaihan (Violence Agianst Women o VAW), mula pisikal, sekswal,

panggangahasa, sex trafficking hanggang sa berbal at emosyonal na abuso at tortyur

(Migrante International 2015b).

Maiuugat ito sa limitadong kapangyarihan ng babae sa pagpapasya para sa

kanyang reproduktibo at sekswal na kalusugan (OCHR 2008). Higit na mapanganib

ang mga nagtatrabaho bilang kasambahay at entertainer (Asis 2006). Tinagurang

napapanahong uri ng pang-aalipin (modern-day slavery) ang trabaho ng kasambahay

(Tigno n.d.). dahil marami sa kanila ang nakararanas ng iba’t ibang abuso mula sa

kanilang amo.

Bulnerable rin ang kanilang reproduktibong kalusugan. Ayon sa sarbey na

isinagawa ng WIDFI noong 2002, pinakakaraniwang sakit na nararanasan ng mga

kasambahay sa Hong Kong ay genito-urinary tract infection, pelvic inflammatory

disease at iba pang problema sa daloy ng buwanang-dalaw (Quesada 2006). Tago at

malayo ang mga trabahong ito sa publiko kaya’t mas mataas pagkakalantad nila mula

sa pananamantala at hindi makataong trabaho. Mas delikado ang ganitong uri ng

trabaho sa mga bansa na walang polisiya para proteksyonan ang mga migrante tulad

ng bansang Middle East (Asis 2008). Tinitingnan ang trabahong ito bilang hindi

produktibo at economicaly invisible kaya hindi ito kinikilala bilang pormal na

trabaho.

Ayon sa pag-aaral ng International Labour Organization (ILO) (2004), 19

lamang sa 65 na bansa ay mayroong batas o regulasyon para sa mga kasambahay

(Ujano-Batangan 2011). Samantala, mula sa sampung pangunahing destinasyon ng


ng mga OFW- Saudi Arabia, Kuwait, UAE, Hong Kong and Taiwan, wala dito ang

kabilang sa Migrant Workers Convention at tanging Kuwait lamang ang kasama sa

International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (Quesada 2006).

Madalas din na walang akses sa serbisyong pangkalusugan ang mga migrante.

Kung mayroon mang health insurance, kulang ang kaalaman sa mga sinasaklaw nito.

Samantala sa mga bansa tulad ng Malaysia, mahal ang gastusin sa pagpapaospital

kaya sumasandig na lamang sila sa sariling-paggamot. Sa iba pang kaso, kapag

nagkasakit sila, maaaring silang mawalan ng trabaho. Wala silang akses sa

impormasyon at serbisyo ukol sa reproduktibong kalusugan. Marami sa mga klinika

ay sarado kapag day-off nila. Marami naman ang hindi marunong pumunta sa mga

klinika na ito. May mga manggagawang migrante rin na hindi pinapahintulutang

humanap ng medikal na tulong (Quesada 2006).

Ayon sa Committee on the Elimination of All Forms of Discrimination Against

Women (CEDAW), mas malala ang diskriminasyon sa kababaihan sa panahon ng

pagbubuntis kung saan sapilitan silang pinapakuha ng mga eksaminasyon at kapag

ito ay postibo maaring humantong sa deportasyon, aborsyon, kawalan ng akses sa

reproduktibong kalusugan at mga serbsiyo. Samakatwid, ang pagbubuntis ay

maaaring maging sanhi ng pagkawala ng trabaho at pagiging iregular hanggang

humantong sa deportasyon (International Organization for Migration 2013). Maaari

naman humantong sa komplikasyon ang pagsangguni sa aborsyon (Quesada 2006).

Ayon naman kay Sol Pillas, ikalawang tagapangulo ng United Filipinos in Hong

Kong (UNIFIL-HK), ang nabanggit na feminisasyon ng pandarayuhan ay may

negatibong epekto sa naturang sektor. Bukod sa nararanasang maling pagtrato mula


sa amo tulad ng pambububog, panggagahasa o pagpatay, sila ay may mababang

pasahod at hindi nakakatamasa ng proteksyon mula sa sariling bansa (Migrante

International 2015b).

Ilan pa sa hirap na nararanasan nila ay ang pagbabago sa kontrata at labis na

bayarin. Mapanganib rin sila mula sa ilegal na recruitment, human trafficking, at

prostitusyon (Asis 2008).

Ayon sa taunang datos ng Migrante International (2013-2014), 138 sa 174 na

kaso ng repatrasyon na hinawakan ng Migrante’s Rights and Welfare Assistance, ang

emosyonal, pisikal, berbal na inabuso, hindi pinapasahod at nakaranas ng paglabag

sa kanilang karapatan. Mula sa 104 na kasong isinumite ng Migrante International sa

Philippine Overseas Employment Administration (POEA) noong 2013 hanggang

2014, 88 ay kaso ng mga kababaihang migrante na ilegal na pinauwi o nabiktima ng

abusadong rekruter at amo. Gayundin, 45 mula sa 60 na kaso na inindorso ng

Migrante International sa National Labor Relations Commission (NLRC) ay

kababaihang migrante (Migrante International 2015b).

Ang sumusunod ay nagpapakita ng relayson ng problemang kinakaharap ng

babae sa pagtamasa ng kagalingan (wellbeing) (Ujano-Batangan 2011):

Problema BungaPangit na kondisyon satrabaho

Industrial accidents,work-related illness

Mababang pasahod Pangit nanutrisyon/malnutrisyon

Kawalan ng akses saimpormasyon ukol sakalusugan

Walang maayos napaggamot

Hirap sa komunikasyon samedikal na institusyon

Hindi maintindihan angkaramdaman

Sapilitang (mandatory)medikal na pagsusuri sa

Sapilitang deportasyon


pagbubuntis,HIV/AIDS atiba pang sakitWalang health insurancepara sa mga migrantenghindi dokumentado-mataasna gastusing medikal

Self-medication at lalongpaglala ng sakit

Sekswal, mental at pisikalna abuso

Emosyonal at sikolohikalna trauma

Ibang pananamantala;Pagtrabaho sa 3D (Dirty,Demeaning, Dangerous)na trabaho

Kawalan ng dignidad atrespeto sa sarili

Pagbalik at Reintegrasyon

Ang Pilipinas ang may pinakamaayos na sistema ng migrasyon sa buong Asya dahil

sa mga polisiya at programa nito upang tugunan ang pangangailangan at problema ng

mga migrante mula sa pre-departure hanggang sa pagbalik ng mga ito sa bansa. Ngunit sa

kabila nito, sa paglipas ng panahon lalong hindi nabibigyang atensyon ang kalagayan ng

mga bumabalik na migrante. Sa katunayan, ang mga serbisyo para sa reintegrasyon ang

pinakamahinang bahagi ng programa ng pamahalaan para sa mga migrante (Go 2012).

Hanggang sa kasalukuyan, kulang pa rin ang sistematikong proseso ng pangangalap

ng datos hinggil sa kalagayan at bilang ng mga bumabalik na OFWs (Public Service

International 2016). Kahit na mayroong mga ahensya tulad ng OWWA na nangangasiwa

sa mga migrante, wala pa ring datos ukol sa mga bumabalik migrante na nagkakasakit.

Walang isinasagawa upang mangalap ng naturang datos. Walang ahensya ng pamahalaan

na nag-aaral, nagpoproseso, at nag-aanalisa ng sektor na ito. Kaya't napakahirap suriin

kung nakakatamasa ba sila ng serbisyong pangkalusugan mula sa ating gobyerno

(Quesada 2006). At mahirap makabuo ng polisiya na sumasaklaw sa kanilang populasyon

(Public Service International 2016).


Nabanggit sa itaas ang maraming isyung pangkalusugan na kinakaharap ng mga

manggagawang migrante habang nasa ibang bansa, partikular ng mga kababaihan at

iregular na migrante. Ilan na nga ay ang trauma mula sa pagkakaipit sa digmaan, gutom,

mga kalamidad, paglabag sa karapatang pantao at iba pa. Maraming migrante ang

nagdedesisyong umuwi o sapilitang pinapauwi sa sariling bansa (Yu 2015). Ayon sa

pananaliksik ni Stella Go, marami sa mga OFW returnee ay sapilitan ang pagbalik sa

Pilipinas dahil sa iba't ibang rason tulad pananamantala sa trabaho, pisikal na abuso,

deportasyon, karamdaman o iba pang kaugnay ng pamilya (tulad ng pagkamatay ng isang

miyembro ng pamilya) (Go 2012). Sa kanilang muling pagbalik sa sariling bansa, hindi

rin madali ang bumalik sa dati nilang pamumuhay. Hindi maiiwasan ang pagharap sa

mga hamon na humahadlang upang tuluyan silang maging bahagi ng sosyokultural at

ekonomikong konteksto ng dati nilang buhay (Yu 2015).

Ang kawalan ng kahandaan sa pagbalik ay nagbubunga ng iba’t ibang

sosyosikolohikal na hamon. Maaaring maramdaman nila na hindi nila nakamit ang

layunin nila sa pangingibang bansa. Maaari rin na mahirapan sila na makahanap ng

trabaho at oportunidad sa pagbalik nila. Kasabay nito, kinakailangan nila muling iangkop

ang sarili sa dating pamumuhay sa komunidad. nakakaranas ang marami ng

diskriminasyon (Public Service International 2016).

Samantala, nasasayang ang kakayahan at kasanayan na nakamit ng mga migrante

habang nagtatrabhao sa ibang bansa kapag bumalik na sa Pilipinas. Lalo na at patuloy na

lubog ang sariling industriya ng bansa, patuloy na umaasa sa pamumuhunan ng dayuhan

at kawalan ng sustenableng trabaho. Nagiging limitado ang pang-ekonomikong

oportunidad ng mga migrante (Public Service International 2016). Pagbalik nila ng


Pilipinas, tila wala pa ring iniunlad ang kanilang pamumuhay. Matapos maubos ang

kanilang mga tinagong pera. Kumpara sa buhay nila sa ibang bansa, mas mababa ang

kalidad ng pamumuhay dito sa Pilipinas (Yu 2015). Ang ilan ay napipilitang kumuha ng

mababang trabaho at tumanggap ng kakarampot na pasahod na hindi angkop sa kanilang

kapasidad. Higit lalo ang mga iregular na migrante na nakaranas ng kahirapan habang

nasa ibang bansa at pagbalik dito sa Pilipinas ay sadlak pa rin sa parehong sitwasyon.

Kinalaunan ang pagtingin sa mga “bagong bayani” na ito ay bumababa hanggang

magreklamo na ang kanilang mga kamag-anak dahil hindi na nila natutugunan ang

pangangailangan ng mga ito. Nawawala ang pagpapahalaga nila sa sarili hanggang

humahantong sa sikolohikal na problema tulad ng depresyon (Yu 2015) (Public Service

International 2016).

SARILING PAGTUGON SA KALUSUGAN (HEALTH-SEEKING BEHAVIOR)

Maraming hadlang sa pagkamit ng migrante sa kalusugan at kaginhawaan habang

nasa ibang bansa at pagabalik dito sa Pilipinas. Ang ilan dito ay ang mataas na halaga ng

serbisyong medikal; lenggwahe at kultural na hamon; mga administribong hadlang;

kakulangan ng impormasyon sa mga karapatan at batas (WHO 2010); kakulangan sa oras;

at kawalan ng pang-ekonomikong rekurso (Ujano-Batangan 2011). Higit na nararanasan

ng kababaihan ang mga hadlang na ito. Ayon sa mga pag-aaral, maraming kababaihang

migrante ang nakakaranas ng institusyonal, legal, ekonomiko, sosyal at kultural na

hadlang sa pagkamit ng sekswal at reproduktibong serbisyong pangkalusugan (sexual and

reproductive health) tulad ng impormasyon sa pamamaraan ng paggamot at pag-aalaga sa


reproduktibong sakit gaya ng reproductive tract infection, sexually-transmitted infections,

pagbubuntis at panganganak (Bedri et al. 2015).

"Hindi kami pumupunta sa doktor kapag nakakaramdam kami ng sakit o masama.

Iniisip namin na hindi naman kaagad kailangan ng doktor kapag mga simpleng sakit

lang. Hangga't kaya naming tiisin, binabalewala lang namin o ‘di kaya ay bumubili na

lamang kami ng mga gamot sa mga drug store. Minsan humingi na lang kami ng tulong

sa kapitbahay o kamag-anak." (Corazon, kasambahay)

Mayroong ekonomiko, sosyokultural at politikal na salik na nagdudulot ng ganitong

pag-uugali sa mga Filipino. Isa na ang mahal na serbisyong pangkalusugan sa bansa.

Kahit mayroong mga publikong ospital o klinika, marami pa rin ang hindi sumasangguni

dito. Sa isang sambahayan na mayroong limitadong rekurso o kita, huling

pinapahalagahan ang kalusugan. Sa kabilang banda, mas gusto ng iba na hindi malaman

ang kalagayang pangkalusugan upang hindi sila malungkot kung malala man ang

kanilang sakit. Subalit hindi nangangahulugan na mayroong serbisyong pangkalusugan

ay nagagamit ito (Quesada 2006). Nagkakaroon din ng diskriminasyon sa loob ng mga

medikal na institusyon kapag tinuturing ang mga migranteng kababaihan na puta o

prostitute (Bedri et al. 2015). Dulot ito ng nanatiling patriyarkal na pagtingin sa

kababaihan tulad ng papel nila na maging mahinhin, magdamit ng maayos, at ingatan ang

kanilang puri (Bedri et al. 2015). Kaya marami ang pumipili na lamang na sumangguni sa

tradisyonal na manggagamot o mga tradisyonal na gamot. Ang ilang kaso ng hindi

planadong pagbubuntis dahil sa sapilitang pagtatalik ay humahantong sa pagpapalaglag

ng bata (Bedri et al. 2015).


Kadalasan pa sila na mismo ang gumagamot sa kanilang sakit. Gumagamit sila ng

mga alternatibong gamot na maaaring maglagay pa lalo sa kanila sa panganib tulad ng

kaso ng Multiple Drug Resistant Tuberculosis (WHO 2010).

Mahalaga rin ang papel ng media sa pagpapahayag ng mensahe gaya ng "If

symptoms persist, consult your doctor". Naiimpluwensyahan ang tao na direktang bumili

sa mga parmasiya kahit hindi nila alam kung tama ba itong inumin. Nakakaapekto rin ang

politikal na gampanin ng gobyerno tulad kakulangan ng badyet para sa serbisyong

pangkalusugan (Quesada 2006).

Ayon kina Bedri et al., sa huli, hindi nababago ng proseso ng migrasyon ang

paniniwala ng migrante. Bagkos, mas kumakapit pa sila dito. Bahagi nito ang mga

tradisyonal na paniniwala sa pagtugon sa sakit na nagiging hadlang upang mas

maintindihan nila ang estado ng sakit (Bedri et al. 2015).

PROGRAMA AT POLISIYA PARA SA MANGAGGAWANG MIGRANTE

Ang Republic Act 8042 o Migrant Workers and Overseas Filipinos Act of 1995

naman ay batas na namamahala sa mga OFW sa pangkalahatan (Go 2012). Panahon ni

Ramos ng isabatas ito bilang pagtugon ng pamahalaan sa naliligalig na sambayanang

Filipino dahil sa pagpatay kay Flor Contemplacion. 2010 nang amendahan ito bilang RA

10022. Nakasaad dito ang pagtataguyod ng dignidad ng mamamayan (pati ang nasa ibang

bansa); proteksyon sa paggawa; pagkakapantay sa oportunidad sa empleyo; sapat at

napapanahong sosyal, ekonomiko at legal na serbisyo; pagkakapantay ng babae at lalaki;

pagsusulong ng kahalagahan ng kababaihan sa pagtataguyod ng kaunlaran; at karapatan


ng migrante na maging bahagi ng demokratikong proseso ng pagdedesisyon para sa

kapakanan ng mga OFW (Ujano-Batangan 2011).

Nakasaad sa batas na ito ang obligasyon ng gobyerno na suportahan ang mga

bumabalik na OFW. Tungkulin ng Overseas Workers Welfare Administration (OWWA)

na magbigay serbisyo para mapabuti ang mga migrante at kanilang pamilya. Mayroong

dalawang bahagi ang programa na ito: sikososyal at ekonomikong pangangailangan.

Tumtukoy ang sikososyal na pangangailangan sa pag-oorganisa ng Family Circles

(binubuo ng OFW returnee at pamilya nito) at mga serbisyo tulad ng family counseling at

stress debriefing. Samantala, tumutukoy naman ang ekonomikong pangangailangan sa

proyektong pangkabuhayan, pagsasanay at pautang (Go 2012).

Hindi lang dapat natatapos ang tulong habang nasa ibang bansa, kundi, hanggang

pagbalik sa Pilipinas. Dahil dito, mandato rin sa OWWA na magbigay ng panandaliang

akomodasyon, serbisyong medikal at rehabilitasyon, at transportasyon sa mga mga OFW

matapos makabalik sa Pilipinas (Go 2012).

Ayon sa batas, ang Kagawaran ng Ugnayang Panlabas (DFA) ang mamamahala sa

paglalakbay at pagbibigay impormasyon sa manggagawang migrante. Kagawaran ng

Trabaho at Empleyo (DOLE) ang responsable sa pangangailangan ng mga OFW para sa

paglalakbay at pagtatrabaho sa ibang bansa tulad ng akreditasyon at regulasyon ng

ahensiya para sa recruitment. Samantala, OWWA National Reintegration Center for

OFWs naman ang mamamahala sa pagpapaunlad ng programa para sa reintegrasyon ng

mga bumabalik ng OFW (Ujano-Batangan 2011).

Nakasaad rin sa batas na bumuo ng Migrant Workers and Other Overseas Filipinos

Resource Center na responsable sa pagbibigay ng serbisyong medikal, social counseling,


community outreach, panandaliang tuluyan, benepisyo at airport assistance kapag

kinakailangan (Sobritchea 2010).

Obligasyon ng Kagawaran ng Kalusugan (DOH) na magtalaga ng mga klinika at

laboratoryo na magbibigay ng medikal na pagsusuri at pangangalaga sa mga migrante,

lalo sa mga bulnerableng migrante. Ito ang nagbibigay ng wastong batayan para sa mga

medikal na manggagawa para masiguro ang pagiging kompedensyal ng mga datos sa

kalusugan ng pasyente. Ayon pa sa batas, may karapatan ang lahat na migrante na

maging miyembro ng national social security at health insurance system (Sobritchea

2010).

Tungkulin naman ng Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad

(DSWD), na magtalaga ng social workers na magbibigay ng serbisyo para sa integrasyon

(social integration services) ng mga migrante gaya ng counseling sa mga nangungulila at

biktima ng abuso at maling pagtrato; stress debriefing; at repatration assistance sa

panahon ng kalamidad (Sobritchea 2010).

Sa kasalukyan mayroong 25 Filipino Workers Resource Centers (FWRC) sa buong

mundo, lalo na sa mga bansang mayroong 20, 000 mahigit na OFW. Mandato ng RA

8042, na patakbuhin ng OWWA ang mga FWRC upang nagsisilbing tagpuan ng mga

organisasyong Filipino sa ibang bansa; training center, lalo sa paghahanda sa

reintegrasyon; at counseling center at panandaliang tirahan ng mga migranteng

namimighati (Sobritchea 2010).

May binibigay din na tulong para sa pagpapauwi ng mga namimighating

manggagawang migrante. Ang mga welfare offices sa 38 foreign service post sa buong


mundo ay mandatong magbigay ng tirahan, gamot at counseling services sa mga

nangangailangang Filipino, miyembro man ng OWWA o hindi.

Noong Pebrero 2007, sa pamamagitan ng Department Order 79-07, nabuo ang

National Reintegration Center for Overseas Filipino Workers (NRCO). May tatlong

bahagi ang programa nito: personal na reintegrasyon, pang-ekonomikong reintegrasyon at

reintegrasyon sa komunidad. Tumutukoy ang personal na reintegrasyon sa tulong upang

muling makaangkop ang mga migrante sa pamumuhay dati nilang pamumuhay.

Samantala, pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang ekonomikong reintegrasyon kung

saan nakikipag-ugnayan ang NRCO sa mga pinansyal na institusyon kasama ang mga

NGO upang paunlarin ang kasanayan at oportunidad ng mga bumalik na migrante sa

pagkakaroon ng negosyo at pamumuhunan. Sa bahagi ng pangkomunidad na

reintegrasyon, hinihikayat ang mga OFW returnees na maging bahagi ng komunidad at

magbahagi ng kanilang kaalaman at kasanayan sa komunidad (Go 2012).

Tungkulin naman ng Kagawaran ng Trabaho at Empleyo (DOLE) na bumuo ng

re-placement at monitoring center para sa mga bumbalik na OFW. Naglalayon itong

magbigay ng mekanismo para sa kanilang reintegrasyon. Kasama nito ang OWWA,

Technical Education and Skills Dvelopment Auhtority (TESDA) at Technology Livelihood

Resource Center (TLRC) sa pagbibigay ng mga pagsasanay at programang

pangkabuhayan. Layon ng programa na bigyan ng opsyon ang mga migrante na hindi na

muling mangibang bansa (Sobritchea 2010).

Kasama rin ang DSWD sa pagbibigay ng pagsasanay sa mga bumbalik na migrante

lalo na sa mga may pisikal at emosyonal nakapansanan. Ilan sa mga ito ay microedit,


pagkain at medikal na tulong na binibigay lamang sa mga nararapat na pamilya

(Sobritchea 2010).

Mapapansin na nakatuon ang programa sa reintegrasyon sa pagpapaunlad ng

ekonomikong kalagayan ng bumalik na migrante. Samantala, higit na hindi nabibigyang

pansin ang pangkalusugang salik ng reintegrasyon sa kabila ng mga kaso ng bumabalik

na migrante na may malalang sakit tulad ng HIV, TB at iba pa. Ayon kay Geraci (2011),

ang mga kalagayang pangkalusugan ay maaari ring pumigil sa pagbalik ng isang

migrante dahil sa mga sumusunod na rason: (1)mababang kalidad at akses sa health-care

sa bansang pinagmulan kumpara sa destinasyong bansa; (2)kawalan ng kakayahan ng

isang migrante na mayroong malalang karamdaman na magdesisyon para bumalik;

(3)ang takot ng migrante na mawala ng halaga sa paningin ng pamilya dahil sa sakit;

(4)kawalan ng kaibigan at suporta (International Organization for Migration 2014).


KABANATA III

TEORETIKAL AT KONSEPTWAL NA BALANGKAS

TEORETIKAL NA BALANGAS

Nakatuon ang pananaliksik sa mga mga kwentong-buhay at pakikibaka ng mga

babaeng OFW returnee. Nilalatag nito ang mga kasalukuyang kalagayan ng mga may

sakit o may kapansanan na kababaihang migrante at ang mga ekonomiko, sosyal at

istruktural na hadlang sa pagkamit nila ng kalusugan at kaginawaan. Sa pananaliksik,

ginamit ang mga sumusunod na teorya:

Social Suffering Theory

Tumutukoy ang teoryang ito sa siphayo at karahasan na nararanasan ng isang tao

sanhi ng istruktural na opresyon. Taong 1990 nang maging tanyag ang konseptong ito sa

larangan ng sosyolohiya at antropolohiyang pananaliksik. Ngunit matagal nang ginagamit

ang salitang ito upang isalarawan ang kalungkutan ng tao. Mula ika-18 siglo, ginagamit

ang konseptong ito para iugnay ang paghihirap ng tao (maaaring pisikal o mental na

kapansanan at sakit) sa kabulukan ng mga polisiya ng estado. Layunin nitong ilantad ang

mga negatibong epekto ng mga polisiyang neoliberal at kaakibat nitong kahirapan, higit

sa mga marhinalisado at ng pinakamahirap na sektor ng lipunan. Partikular na

binibigyang pansin nito ang kalagayan at karanasan ng papaunlad na bansa (developing

countries) tulad ng Pilipinas. Layon din nito na ibasura ang elitistang paniniwala na ang

paghihirap ay hindi maiiwasang epekto (side-effect) ng isang kapitalistang lipunan.


Bagkos, ang paghihirap ay hindi katanggap-tanggap sa moral at politikal na aspekto

(Wilkinson n.d.).

Ang sakit ay sanhi ng kahirapan: epekto ito ng pisikal na karahasan, emosyonal na

pighati, at kagipitan. Isa rin itong pamamaraan upang unawain ang mga paraan ng

biktima para makabangon mula sa kanilang karanasan at pagtugon sa mga isyu at

problema na nagdulot ng kanilang paghihirap (Wilkinson n.d.).

Sina Pierre Bourdieu at Arthur Kleinman ang mga taong nakaimpluwensiya sa

pagbuo ng konseptong ito. Sa akda ni Bourdieu na La Misère du Monde (1993) (isinalin

sa Ingles noong 1999 bilang The Weight of the World), isinalarawan ang panlipunang

paghihirap sa pagtira sa pangit na pabahay at pagkakaroon ng mababang pasahod.

Iniuugat niya ang paghihirap sa porma ng panggigipit sa sosyal at materyal na

pangangailangan ng isang tao at kung paano nito pinipinsala ang pagpapahalaga ng tao sa

kanyang sarili. Walang takas o pahinga sa gitna ng naturang istruktural na kondisyon.

Ayon pa sa kanya, dapat na tuligsain ang mga neoliberal na polisiya at iwanan ang

‘welfarist principle’ na nagtataguyod ng merkado bilang nararapat na pwersa sa

pagbibigay at pananatili pabahay at kalidad ng kapaligaran ng trabaho ng tao (Wilkinson

n.d.).

Para naman kay Arthur Kleinman, ang sosyal na paghihirap ay tumutukoy sa sakit,

trauma, kapansanan bilang epekto ng maling paggamit sa politikal, ekonomiko at

institusyonal na kapangyarihan sa tao. Lumilikha ang materyal na panggigipit ng

masamang kalusugan, karahasan at malawakang panlipunang salungatan. Nais niyang

bigyang babala ang mga radikal na transpormasyong nagaganap habang ang mga pwersa

ng rasyonalisasayon, medyatisasyon at komodipikasyon ay nakakaimpluwensya sa atin.


Isang halimbawa ay ang medikalisasyon ng mga sakit kung saan ang paggamot sa mga

sakit ay binabalewala at sinasakripisyo para sa teknikal na husay at burukratikong

proseso (Wilkinson n.d.).

Binigyang pansin din niya ang etikal na problema sa maling representasyon ng media

ang paghihirap ng tao. Ayon sa kanya, sa halip na magkaroon tayo ng kapasidad na

maawa at magmahal ng kapwa natin, dulot ng negatibong epekto ng media ay nagiging

malayo ang loob natin sa paghihirap ng ibang tao at nawawalan ng interes upang

tulungan sila. Ang masang pamamahagi ng mga larawan ng paghihirap sa pamamagitan

ng komersyal na reproduksyon at palitan ay nakakaapekto sa pagtingin natin sa

paghihirap. Nagiging karaniwan na lamang ang kamalayan ukol sa paghihirap ng iba.

Nawawala ang posibilidad ng pakikilahok sa mga publikong debate at nawawala rin ang

opsyon para maging kasali sa pagbibigay ng pangangailangan ng tao (Wilkinson n.d.).

Sa pamamagitan ng kritikal na pagsusuri sa ugat ng panlipunang paghihirap, maaari

itong maging batayan ng moral na pagpapahalaga at politikal na pagkilos. Ang pagsusulat

tungkol sa paghihirap ng tao ay isang porma na praxis na naglalayong itaguyod ang

karapatan ng tao (Wilkinson n.d.).

Ayon kay Paul Farmer (2006), hindi sapat na kilalanin ang mga panlipunang

paghihirap, kailangan ng panibagong pagkilos kung saan gagamitin ang mga istorya at

imahe upang itaguyod ang karapatang pantao, lalo na ng mahihirap. Ayon pa sa kanya,

ang mga kwento at imahe ay dapat na maiugnay sa kasaysayan at heograpiya ng mas

malawak na pagsusuri upang tagumpay na mapaunawa sa mga nakikinig o nagmamasid

ang proseso kung saan mas bulnerable ang mga mahihirap na kababaihan kapag may

sakit na breast cancer at maipaunawa ang kahulugan ng karapatan sa mundong puno ng


kahirapan at hindi pagkakapantay-pantay. Samakatwid, ang mga malalang sakit ay

nangangailangan ng malalim na pagsusuri. Gayundin, minimithi ng konspetong ito upang

magsilang ng politikal na pagkakabuklod para ipaglaban ang mga karapatang pantao at

lumikha ng mga pagkilos para tuligsain ang mga nakakasamang epekto ng paghihirap sa

pamamagitan ng programa ng lipunang pagbabago (Wilkinson n.d.).

Marxist feminism

Batay sa teoryang ito, mayroong dalawang uri ng paggawa: produktibo at

reproduktibo. Tumutukoy ang produktibong paggawa sa mga trabahong lumilikha ng

serbisyo at produkto kaya’t mayroong perang katumbas ang ganitong paggawa.

Samantala ang reproduktibong paggawa ay tumutukoy sa mga gawaing kaugnay ng

pag-aalaga kaysa kumita ng pera tulad ng pagluluto, paglilinis at pag-aalaga ng mga bata.

Ayon sa teoryang ito, ang mga reproduktibong paggawa ay hindi nabibigyan ng

ekonomikong halaga sa kapitalistang lipunan sanhi ng mababang pagtingin sa kababaihan.

Nagkakaroon ng pagtatangi sa pagitan ng paggawa ng lalaki at paggawa ng babae kung

saan mas may mataas na kompensasyon ang trabahong produktibo na karaniwang

binibigay sa lalaki kaysa sa trabahong reproduktibo na binibigay naman sa babae. May

nagsasabi ng bago pa man umusbong ang kapitalistang lipunan, mayroon ng mataas na

pagtingin sa kalalakihan kumpara sa kababaihan. Upang makawala sa ganitong sistema

ng opresyon, nangangailangan na mabago ang kapitalistang lipunan.


KONSEPTWAL NA BALANGKAS

PANGANGAILANGANGPANGKALUSUGAN

SULIRANINGPANGKALUSUGAN

HADLANG SA PAGTAMASANG IMPORMASYON ATSERBISYONGPANGKALUSUGAN

PAGTUGON NGGOBYERNO

PAGSUSURISA BISA

SALIK NANAKAKAAPEKTOSA KALUSUGAN

PERSONAL

SOSYOKULTURAL

ISTRUKTURAL

PAKIKIBAKA PARA SAKAUSUGAN ATKAGINHAWAAN


KABANATA IV

METODOLOHIYA

DISENSYO NG PANANALIKSIK

Gumamit ang pananaliksik ng mixed method o pinagsamang quantitative at

qualitative method. Base sa interbyu ng 30 babaeng OFW returnee, opisyal ng Overseas

Workers Welfare Authority (OWWA), at opisyal mula sa Migrante International, bumuo

ng naratibong analisis. Nilangkapan ito ng mga istatistika mula sa panayam at kumuha ng

ibang sanggunian upang mas mapagtibay ang analisis ng pag-aaral. Gayundin, para

masuri ang paraan ng pagtugon ng gobyerno sa kanilang mga pangangailangan at

suliraning pangkalusugan.

ORAS AT LUGAR NG PANANALIKSIK

Nagsimula ang pananaliksik noong ika-1 ng Agosto 2016 at natapos noong Mayo 25,

2017. Nasa ibaba ang daloy ng oras ng pananaliksik.

PetsaGawain

Agosto 1, 2016 Presentasyon ng titulo/paksang pananaliksikAgosto 4, 2016 Isinumite ang 6 na buod rebyu ng kaugnay na literaturaAgosto 8, 2016 Isinumite ang Paglalahad ng SuliraninAgosto 11, 2016 Isinumite ang rebisadong Paglalahad ng Suliranin at

Konseptwal na BalangkasAgosto 15, 2016 Isinumite ang unang burador ng pananaliksik mula Kabanata

I-Kabanata IV


MGA KALAHOK SA PANANALIKSIK

30 babaeng OFW returnee ang kinapanayam ng mananaliksik. Nagsilbing bulwagan

ng pagkuha ng datos ang opisina ng Migrante International sapagkat marami ang

lumalapit ditong namimighating migrante mula sa iba’t ibang bansa. Pinili ang mga

kalahok sa pananaliksik sa papamagitan ng ng simple random sampling.

Para sa Key Informant Interview, nakapanayam si Shiela Aguilar, OWWO III mula

sa Overseas Workers Welfare Authority (OWWA) na nagbahagi ng mga tungkulin na

ginagampanan ng OWWA bilang ahensya na nangangalaga sa kapakanan ng mga

manggagawang migrante. Nakapanayam din Sir Laorence Castillo, tagapagsalita ng

Migrante International, na nagbahagi kung ano ang kasalukuyang kalagayan ng mga

manggagawang migrante. Sa huli, pinili ring kapanayamin si Atty. Kathy Panguban mula

sa Gabriela Women’s Party (GWP) upang ibahagi kalagayan ng kababaihan sa

pyudal-kapitalistang lipunan.

Sityembre 30, 2016 Isinumite ang Pangalawang buradorNobyembre 21, 2016 Isinumite ang pinal na mungkahing pag-aaralEnero-Marso 2017 Nangalap ng mga datos sa opisina ng Migrante InternationalFebruary 17, 2017 Panayam kay Sir Laorence Castillo ng Migrante InternationalMarch 9, 2017 Panayam kay Atty. Kathy Panguban ng Gabriela Women’s

Party sa UP DilimanMarch 14, 2017 Panayam kay Shiela Aguilar mula sa OWWAMarso- Abril 2017 Inalisa ang mga nakuhang datosAbril 9, 2017 Ipinasa ang unang boradorMayo 14, 2017 Ipinasa ang ikalawang boradorMayo 26, 2017 Ipinasa ang pinal na papel


KABANATA V

RESULTA AT PAGTALAKAY

MGA DATOS

Demograpiya ng mga Nakapanayam

Larawan 1. Edad

Mahigit sa kalahati o 63 porsyento (19 babaeng migrante) ng mga nakapanayam ay

nasa edad 35-44. 27 porsyento o walong babaeng migrante naman ay nasa edad 25-34.

Samantala, 7 porsyento o dalawa ang nasa edad 45-54 at 3 porsyento o isa ang edad

18-24.


Larawan 2.Katayuang Sibil

43 porsyento o 13 sa kanila ay kasal. Samantala, 37 porsyento o 11 ang Single,

kasama na ang Live-in at Single mother. 13 porsyento o apat naman ang hiwalay sa asawa

at 7 porsyento (2) ang byuda. Pawang may pamilya na kailangang suportahan ang mga

nakapanayam kaya’t nagdesisyong magtrabaho sa ibang bansa.

Larawan 3. Lugar ng Tirahan

Mula sa rehiyon ng CALABARZON ang 33 porsyento o 10 sa kanila. Samantala, 30

porsyento o siyam naman ang mula sa National Capital Region (NCR); 17 porsyento o

lima sa kanila ang galing sa Gitnang Luzon at tig-tatlong porsyento (1) ang mula sa


Kanlurang Visayas, Coldillera Administrative Region (CAR), Bicol, Gitnang Visayas at

rehiyon ng Davao.

Larawan 4. Antas ng Edukasyon

Marami sa kanila ang nakatuntong lamang ng sekondarya at hindi nakapagtapos ng

kolehiyo. 7 porsyento o dalawa sa kanila ang nakapag-aral hanggang elementarya. 57

porsyento (17) naman ang nakapag-aral hanggang high school. Subalit mula dito, 10

lamang ang nakapagtapos habang ang pito ay huminto sa pag-aaral. 37 porsyento (11)

ang nakapasok ng kolehiyo at mula dito pito lamang ang nakapagtapos sa kanilang kurso.

Information Technology (IT), Computer Programming, Management Accounting,

Elementary Education, Caregiving at Midwifery ang mga kursong natapos ng pitong

nabanggit.

Sanhi ng mababang antas ng edukasyon, hindi sila makapasok sa mga trabahong

nangangailangan ng mataas na kasanayan. Kaya naman sa mga trabahong hindi

nangangailangan ng kasanayan sila nakakapasok at tumatanggap ng mababang sahod.

Batay nga sa panayam, ang mga naging trabaho nila bago mangibang bansa ay


manggagawa sa pabrika, mananahi, magsasaka, mangingisda, tindera, umbrella girl sa

golf course, computer shop attendant, production worker, caregiver, waitress, street

sweeper, masahista at radio operator. Ang ilan naman ay housewife o walang trabaho at

nanatili lamang sa bahay para alagaan ang mga anak.

Kapansin-pansin na ang mga nabanggit na trabaho ay maituturing na mababang uri

kumpara sa iba. Hindi angkop ang mga ito sa mga kursong natapos nila at pawang

ekstensyon lamang ng ginagampanang tungkulin ng babae sa tahanan tulad ng paglilinis,

pagluluto o pag-aalaga. Bunga ng ganitong gipit na sitwasyon, marami sa kanila ang

naakit sa ideya na mangibang bansa sapagkat kahit maging kasambahay lamang dito,

malaki pa rin ang kanilang kikitain.

Larawan 5. Bansang Pinuntahan

Kalakhan ng mga nakapanayam ay tumungo sa mga bansa sa Kanluran at Silangang

Asya. 53 porsyento (16) sa mga nakapanayam ang nagtrabaho sa Saudi Arabia.

Samantala, 20 porsyento (6) naman sa Taiwan, 10 porsyento (3) sa Hongkong, 7

porsyento (2) sa Kuwait, 3 porsyento (1) sa Singapore at 3 porsyento (1) sa Europe.

Salaysay nila, pangunahing destinasyon ito dahil una, sa malaki ang demand sa


lakas-paggawa ng kababaihan dito at ikalawa, madali at hindi magastos ang proseso ng

pagpasok dito.

Larawan 6. Trabaho sa ibang bansa

Nagtatrabaho sila sa mga bansang ito bilang kasambahay, tagalinis at taga-alaga ng

matatanda. Mula sa panayam 67 porsyento (20) sa kanila ay domestic helper o

kasambahay. 20 porsyento (6) naman ang caregiver o caretaker ng mga matatanda at 13

porsyento (4) ang nagtrabaho bilang cleaner, janitress o housekeeper. Pinapakita nito na

maging sa paglabas ng bansa, nanatiling ekstensyon ng gender role (gampanin bilang

babae at ina sa tahanan) ang kanilang mga trabaho.

Kalusugan at Kaligtasan (Habang nasa Ibang Bansa)

a. Paglabag sa Kontrata

Iba’t ibang paglabag ng kontrata, panganib sa trabaho at pagkakasakit ang

kanilang iniinda para kumita ng malaking pera sa pagsasaalang-alang ng ikabubuti

ng pamilya.


”Kahit minsan may naririnig, sa sobrang kahirapan natin dito,

isasakripisyo mo pa rin yung sarili mo para lang mabigyan mo ng magandang

kinabukasan ang mga anak mo kasi kung dito lang naman, walang trabaho.”

(Marife, Domestic helper sa Saudi Arabia)

Bago pa lamang umalis ng bansa, marami na sa kanila ang nabibiktima ng illegal

recruitment. At pagdating sa bansang destinasyon, nakakaranas sila na ibenta sa iba’t

ibang amo para pagkakitaan ng dayuhang ahensya o ng orihinal na amo. Sa mga

nakapanayam, apat ang nabiktima ng 8illegal recruitment. Samantala, anim ang

nagsabi na nakaranas sila na ibenta sa iba’t ibang amo. Isang halimbawa ang kaso ni

Ednalyn, isang kasambahay sa Kuwait na binenta ng kanyang amo sa Iraq para doon

diumano tapusin ang kontrata nito sa trabaho. Ani niya, nagkaroon siya ng trauma

mula sa karanasang ito dahil malayo sa lungsod ang bahay ng kanyang amo, ito ay

nasa gitna ng sakahan kaya’t inisip niya na kung sakaling pagtangkaan siya ng

masama ng kanyang amo, hindi siya agad makakahingi ng tulong dahil walang

makakarinig sa kanya.

“Nagka-trauma ako noong time na dinala ako ng Iraq. Iniisip ko noon, baka

mamaya patayin ako, walang makakarinig sakin.” (Ednalyn, domestic helper sa

Kuwait)

8Illegal Recruitment: Ito ay akto ng pangangalap ng mga manggagawang nais mangibang bansa sa ilalim ng hindilisensyadong ahensya.


Dagdag pa, kalakhan sa mga nakapanayam ang nakaranas na hindi pasahurin ng

maayos sa kabila ng sobrang trabaho at kakulangan ng pahinga at tulog. Isa lamang

mula sa mga nakapanayam ang nakaranas ng maayos na trabaho kung saan

mayroong pahinga, 9sick leave at maayos na sahod. Marami sa mga kasambahay ang

binibigyan ng sobrang trabaho sa orihinal na nakalagay sa kontrata. Halimbawa,

dumadami ang nililinisang bahay at taong inaalagaan.

”Ako lang mag-isa tapos apat na palapag yung bahay. Tapos walo yung tao.

Ang nakalagay naman sa kontrata hindi naman nakalagay kung ilang palapag

basta bahay lang. Tapos lima lang yung tao, 2 mag-asawa, tatlong anak.”

(Josephine, Domestic helper sa Kuwait)

Samantala, kwento ng mga caretaker o caregiver, mula sa pag-aalaga ng

matanda, ginagawa rin silang katulong. Sila na rin ang nagluluto, naglalaba,

naglilinis, nagpapakain sa mga alagang hayop at iba pa.

”Sa kontrata ko kasi caretaker ako, the priority is the patient. Ang nangyari

kasi overworked ako kasi dalawang bahay pinapalinis ng amo ko. Tapos yung

paglilinis na gusto ng amo ko, talagang mahirap din. Everyday gusto niya

magka-carwash ka kahit Winter. Kaya nga hindi ko rin nakayanan doon.

Malupit kasi siya, parang sadista sa trabaho. Kahit dahon ng halaman,

pinapalinis niya sakin. Pati bato, iniisa-isa.” (Liz, caretaker sa Taiwan)

9Sick leave: Tumutukoy ito sa panahon na binibigay sa mga manggagawa para sila ay makapagpahinga kapagnagkakasakit.


”According to my contract, we just need to take care of the adult pero

gumagawa rin kami in the farm. Tapos minsan pinapahiram pa niya kami sa

mother niya. Eh syempre para magkasundo, makikisama ka na lang.” (Nancy,

caregiver sa Taiwan)

Bunga ng ganitong sitwasyon, halos wala na silang pahinga at tulog. Kailangan

nilang pagsabayin ang paglilinis ng bahay at pag-aalaga sa matanda. Sa gabi,

hinihintay nila na makatulog ang kanilang alaga bago sila makakapagpahinga at sa

umaga kailangan nilang gumising nang maaga para sa mga gawaing bahay.

Ganito rin ang nararanasan ng mga kasambahay, cleaner at janitress. Dahil sa

sobrang dami ng trabaho na binibigay sa kanila, hindi na sila nagkakaroon ng

maayos na pahinga at tulog.

”Pinipilit na pagtrabahuhin kami ng 12 hours. Pero ayaw nga namin kasi

hindi naman sila nagbabayad ng overtime.” (Crecel, cleaner sa Saudi Arabia)

“Wala ka kasing choice, kasi parang ikaw na rin mahihiya sa employer mo.

Halimbawa ‘pag nasa labas kami, hindi mo naman pwede sabihin na ‘Ma’am

uwi na tayo, oras na ng tulog ko.’ Ikaw na rin yung kailangan mag-adjust.”

(Renz, domestic helper sa Singapore)


Nakararanas naman ang iba na hindi bigyan ng sariling kwarto katulad ni

Rosemarie, isang kasambahay sa Saudi Arabia na pinapatulog lamang sa isang

bodega.

“Wala ka pang sariling kwarto, wala kang privacy (doon sa bodega

natutulog)…Gumawa lang ako ng sariling space. Doon nila nilalagay ang motor

nila at kailangang damit nila. Alam nilang kailangan nila, nilagay ko na doon,

ibabalik nila ulit. Syempre tulog ka, ibabagsak nila yung pinto ng malakas, hindi

ka na makakatulog. Once na tulog ka na at bigla kang magigising ng ganun,

hindi na ako makabalik sa pagtulog.”(Rosemarie, domestic helper sa Saudi

Arabia)

Samantala, kahit matapos na nila ang kanilang nakatakdang gawain, kadalasan

ay hindi pa rin sila binibigyan ng pahinga. Ayaw ng kanilang amo na makita silang

walang ginagawa kaya’t pinapahiram pa sila sa mga kalapit na kamag-anak tulad ng

kapatid, magulang o pinsan upang doon naman maglinis, maghugas ng pinggan at

magsilbi. Sa kaso ng ibang nakapanayam, pinapaggawa sila sa sakahan o opisina ng

amo nila. Hindi sila binibigyan ng day-off o araw ng pahinga. Kung bigyan man ang

ilan, isa hanggang tatlong beses lamang sa isang buwan. Samantala, hindi rin

nakakalabas ng bahay ang ilang binibigyan ng day-off .

Sa kabila ng pagod na iniinda, bulnerbale sila sa gutom na nagdudulot ng

pananakit ng tiyan at pagkakasakit. Hindi sila nakakain ng maayos dahil sa iba’t

ibang salik. Una, hindi sila binibigyan ng pagkain ng amo o kung bigyan man ay


hindi sapat para sa maghapong walang tigil na paggawa. Hindi binibigay ang

pangakong food allowance at personal toiletries kaya’t napipilitan silang bumili

mula sa kanilang sariling bulsa. Pangalawa, sapagkat bago sa kanila ang dayuhang

kultura, hindi sila sanay sa dayuhang pagkain at hindi sensitibo ang kanilang amo sa

ganitong pangangailangan nila. Pangatlo, nalilipasan na sila ng gutom. Kung may

pagkain man na matira para sa kanila, hindi rin nila ito nakakain. Ayon sa kanila,

tinapay, kape o noodles lamang ang karaniwang binibigay sa kanila. Kulang ito

upang maibsan ang kanilang pagod at gutom kaya’t nagpapabili na lamang sila ng

pagkaing katulad ng pagkaing Filipino sa kasamahan o sa amo mismo. Samantala,

nanghihingi na lamang ang iba sa kapitbahay para lang may makain.

”Kung ano yung kinain nila, yun din ang kinakain ko. Puro soup, noodles

lang. Kumbaga sa atin, wala sa ayos ang pagkain. Nagtatrabaho ng mabigat

tapos ganun lang yung pagkain. Nagtitinapay na lang ako.” (Nancy, care giver

sa Taiwan)

”Nakaranas ako na humingi ng pagkain sa kapitbahay para lang kainin sa

cr…Doon ko naranasan na kumain ng expired na tinapay at mainit na tubig, yun

lang ang umagahan nila. Yun lang binibigay sakin. Tapos sa buong maghapon,

cup noodles lang. Kapag gabi, kanin, napakaliit lang din, siguro mas kulang pa

nga yun kapag bata ang kumain.”(Lorna, domestic helper sa Hongkong)


Larawan 7. Bilang ng Nagkasakit Habang Nasa Ibang Bansa

Kwento ng marami sa kanila, dahil sa sobrang trabaho at kakulangan ng tulog at

maayos na pahinga, nagkakasakit sila tulad ng overfatigue (sobrang pagod), insomia

(hirap sa pagtulog), sakit ng ulo at katawan, pagtaas ng blood pressure, 10dehydration,

panginginig ng katawan, lagnat, ubo at sipon. Batay sa panayam, 90 porsyento (27)

sa kanila ang nagkasakit habang nagtatrabaho sa ibang bansa. 10 porsyento naman (3)

ang hindi nagkasakit.

Nagkaroon ang ilan sa kanila ng 11rashes at pamamaga ng kamay dahil sa

ginagamit na Zonrox sa paglalaba at paglilinis. Ilan sa mga nakaranas nito ay sina

Renz at Flor, kapwa nagtatrabaho bilang kasambahay (Tingnan ang larawan sa

Apendiks).

90Dehydration: Ang dehydration ay isang kondisyon na nararanasan kung may kakulangan ng tubig sa katawan.Nagaganap ito kung hindi napapalitan ng husto ang tubig na lumalabas sa katawan, o sa madaling salita, mas maraminglumalabas na tubig kaysa sa pumapasok na tubig sa katawan.

11Rashes: Ito ay impeksyon sa balat.


”Sa paglalaba, sa sobrang tapang ng sabon nila doon namaga yung kamay

ko. Tapos nagkaroon din ng pamamaga sa paa ko noon pero hindi ko alam yung

dahilan, nagkasugat lang siya. Pero hindi ako nakaranas ng ipapa-check up nila

ako…Ang ginawa ko sa gabi, naghuhugas ako tapos nilagyan ko siya ng pulbo

para hindi mangati. Ganun lang. Pero mahirap kasi kapag naglalaba ako sa

umaga nababasa siya, tapos pagkatapos kong maglaba, magpe-prepare naman

ng pagkain, eh sobrang hapdi niya ‘pag nagdidikdik ka ng bawang, naghihiwa

ka ng sibuyas…Nag-request na lang ako ng gloves pero antagal niya bago

binigay hanggang sa nakita niya na talaga na putok putok na yung kamay ko na

sobrang ano na, halos umiiyak na ako kapag naglalaba ako kasi mabasa lang

siya ng tubig sobrang hapdi na.” (Renz, domestic helper sa Singapore)

”Hindi ako pinagamot. Sinabi ko sa amo ko pagamutin nila ako dahil hindi

ko na kaya magtrabaho pero hindi niya ako pinagamot. Wala akong magawa,

nagtrabaho pa rin ako. Yung left hand ang ginamit ko. Hindi naman sila

nag-offer ng gamot. Nung namaga itong kamay ko, yung luya ang ginamit ko

pang-pain reliever, first aid, ganun.” (Flor, domestic helper sa Saudi Arabia)

Si Rhea, isang caretaker sa Taiwan ay nakaranas na magkaroon ng uod sa

kanyang daliri sanhi ng kakulangan sa sanitasyon lalo na kapag nililinis niya ang

dumi ng kanyang alaga. Kwento niya, hindi naman siya binibigyan ng karampatang


gamit ng kanyang amo kaya nagkaroon siya ng ganitong sakit. Pinandirihan siya ng

amo dahil dito.

Sa kabila ng mga sakit na naramdaman, hindi sila nakatanggap ng tulong sa amo

tulad ng gamot o pagdala sa kanila sa ospital. Kwento pa nila, nagagalit pa ang amo

nila kapag nalamang may sakit sila. At kahit masama ang kanilang pakiramdam,

kailangan pa rin nilang magtrabaho. Hindi sila maaaring magpahinga at hindi rin sila

binibigyan ng karampatang sick leave dahil wala raw diumanong mag-aasikaso sa

trabahong maiiwan nila.

Larawan 8. Bilang ng Nakakaalam sa Kanilang Karapatan sa Kalusugan

Nang tanungin kung alam nila ang karapatan nila sa kalusugan, 67 porsyento (20)

ang sumagot ng ‘Oo’. Ngunit kahit alam nila ang karapatan sa kalusugan, hindi nila

ito maigiit sa takot na mawalan ng trabaho o kung anong gawin sa kanila ng amo.

Patuloy lang silang nagtatrabaho at sumusunod sa kagustuhan ng amo. Ang ilan sa

mga nagreklamo at nagsabi na kailangan nilang ipagamot ay tahasan pang tinanggal

sa trabaho kaya’t sapilitang napauwi sa Pilipinas.


“Hindi kami makapunta sa ospital kasi hindi kami makalabas. Lalabas lang

kami ng gate, galit na sila, nakatutok yung CCTV. Minsan nagkasakit ako,

sinabi ko pupunta ako ng ospital, magpapacheck-up ako. Sabi ba naman sakin,

uminom lang daw ako ng kalamansi, yung lemon, gagaling na raw ako.”(Gina,

domestic helper sa Saudi Arabia)

“Nagkalagnat ako. Sakit ng likod, ng ulo sa sobrang pagod. Tapos minsan,

hindi ko na alam kung nakaapak pa ako sa sahig. Lutang na lang sa sobrang

gutom at pagod…Iniinuman ko na lang mainit na tubig. Wala naman kasing

gamot. Hindi ko rin kasi sinasabi sa amo ko kasi mahigpit.”(Lorna, domestic

helper sa Hongkong)

“Bawal kasi nila ipagamot lagi kaya tiniis na lang namin. Pinapagalitan

kapag may sakit.”(Virgin, domestic helper sa Saudi Arabia)

Umiinom na lamang sila ng dalang gamot galing sa Pilipinas tulad ng biogesic,

bioflu, omega, at mefenamic. Ang iba ay nagpapabili ng gamot sa kasama o ‘di

kaya’y nagpapabili na lamang sa amo nila gamit ang sariling pera. Dinadala naman

ang iba sa clinic pero sariling gastos nila ang pagpapagamot. Marami ang nagtitiis na

lang sa nararamdaman, humuhugot ng lakas sa Diyos at sa kanilang pamilya para

makapagpatuloy pa rin sa pagtatrabaho.


“Yung dala naming gamot noong pumunta kami doon, yun yung iniinom ko,

tulad ng biogesic at bioflu. Hindi naman kasi pwedeng tumigil sa

pagtatrabaho.”(Fria, caretaker sa Taiwan)

“Pag nagkakaroon ako ng 12dysmenorrhea sobra sobra at saka kapag

sumasakit ang ulo ko, nahihilo na ako. Pero wala…talagang tinitiis ko kasi hindi

naman pwedeng ilugmok mo, hindi naman pwedeng magpahinga. Nainom na

lang ako ng mainit na tubig tapos hindi na lang muna ako naliligo. Ganun ang

ginagawa ko kasi hindi naman sila nagbibigay ng kung anong

gamot.”(Domestic helper sa Saudi Arabia)

“Pilit ko iniingatan ang sarili ko. Merong time talaga na hindi mo na kaya,

bumibigay yung katawan mo kaya umiinom ako ng gamot at tubig at tatawag

ako sa pamilya ko.”(Merisa, domestic helper sa Saudi Arabia)

Larawan 9. Paraan ng pagpapagaling sa sariliUmiinom ng gamot galing sa Pilipinas 8Hindi nagkasakit 4Tinitiis na lang ang nararamdaman 4Pinapagamot ng employer at binibigyan ng sickleave

4

Humingi ng gamot sa kasama 3Bumibili ng gamot doon 3Dinadala ng employer sa hospital pero sarilinggastos

3

Pina-check-up lang ng amo pero hindi pinagamot 1

12Dysmenorrhea: Ito ay medikal na termino para sa masakit na pagregla. Mayroong dalawang uri ng dysmenorrhea:"pangunahing dysmenorrhea" at "pangalawang dysmenorrhea". Ang pangunahing dysmenorrhea ay pangkaraniwangpulikat mula sa regla (menstrual cramps) na pabalik-balik. ng pangalawang dysmenorrhea ay sakit na dulot ng mgaproblema sa reproductive organs ng babae, katulad ng endometriosis, adenomyosis, fibroids, o impeksiyon.


Anim lang sa kanila ang nakagamit ng kanilang health insurance. Mula sa anim

na ito, dalawa ang nagsabi na sapat ang health insurance at dalawa naman ang hindi

sumang-ayon sapagkat hindi raw libreng binibigay ang gamot.

“Meron kaso yung gamot hindi naman saklaw yung gamot. May discount

lang.” (Maria Christina, cleaner sa Saudi Arabia)

Samantala, anim lang ang naabot ng impormasyon na may kinalaman sa

kalusugan sa pamamagitan ng oryentasyon sa ahensya, bahay kalinga, oryentasyon

sa ospital (para sa mga cleaner), telebisyon, dyaryo at noong Pre-departure

Orientaion Seminar (PDOS). Ilan sa mga hadlang na nabanggit nila ang pagbabawal

sa kanilang lumabas, pagbabawal manuod ng telebisyon, magbabad sa paggamit ng

cellphone, kakulangan sa pera para makapagpagamot, kapabayaan ng gobyerno at

hindi pagbibigay ng amo ng sick leave.

“Depende sa employer kung papalabasin ka. Depende kung dadalhin ka ng

driver kasi hindi ka pwede lumabas ng walang kasama.” (Jennifer, domestic

helper sa Saudi Arabia)

“Siguro sa kapabayaan din ng government natin dito. Kagaya niyang kung

ano yung mga nangyayari, yung mga sinasabi nila dito, pagdating doon, hindi

ka naman binibigyan ng tulong, sila pa nga ang galit.”(Domestic helper sa

Saudi Arabia)


“Saan kami lalapit anak, wala naman kaming alam. Lalapit ka wala

namang ibibigay sayo na magandang serbisyo.”(Merisa, domestic helper sa

Saudi Arabia)

b. Panganib at Pangamba

Dagdag sa mga nabanggit na paglabag sa kontrata, iba’t ibang panganib sa trabaho

ang kinakaharap ng mga household worker, gaya ng pag-akyat sa mataas na kisame,

bintana, at matataas na cabinet at aparador para linisin. Delikado silang mahulog mula

dito na maaaring maging sanhi ng pagkamatay, pagkaparalisa o pagkakaroon ng

kapansanan.

“Ang pinakanakakatakot lang din naman talaga sa ginagawa ko doon sa

Singapore ay yung pagsasampay lang naman kasi bamboo stick yun na iha-hang mo

sa bintana. Kapag hindi mo kaya lalo na kapag mga blanket ang nilalabhan mo, lalo

na pag mahangin, kapag iha-hang mo, may tendency na lumaban kasi sa hangin,

pwedeng madamay, mahulog ka sa bintana kasi open yung bintana.” (Renz,

domestic helper sa Singapore)

Mayroon ding mabibigat na trabahong binibigay sa kanila tulad ng pagbubuhat ng

galon ng tubig mula sa unang palapag hanggang sa ikalimang palapag gamit lamang ang

hagdan. Dagdag pa, ayon sa kanila, delikado kapag lumalabas sila upang maglinis


magtapon ng basura dahil sa panganib na may magtangka sa kanilang buhay, dukutin sila

o gahasin.

Samantala, nakaranas ang kalakhan ng nakapanayam ng iba’t ibang porma ng abuso:

mapapisikal, sekswal o verbal. Halos lahat sa kanila ay nakarananas na insultuhin,

murahin at sabihan ng masasamang salita tulad ng “ siraulo”, “baliw” at “hayop” sa harap

ng maraming tao. Pinagbibintangan sila kapag may nasisirang gamit at kadalasa’y

binabawas ito sa kanilang sahod. Dahil sa diskriminasyon at panliliit naranasan ni Rhea

kasambahay, may isang nakaranas na bukod ang baso at pinggan na kinakainan. Salaysay

naman ng isa pang kasamabahay, sa sahig lamang siya pinapakain.

“Hindi naman ako sinasaktan pero palagi akong iniinsulto. Hindi naman ako

nakaranas ng abuse pero yung moral damages.” (Fria, caretaker sa Taiwan)

“Ang pinagmamalaki kasi nila, nandun kami sa lugar nila, wala kaming

karapatang magreklamo kung ano yung sakit na nararamdaman kami dahil binili

kami…binayaran na kami. Ganun ang tingin samin doon.” (Rosemarie, domestic


Ilan sa nakapanayam ay sinaktan ng amo kapag may nagagawa silang mali. Ang ilan

naman ay minsang pinagtangkaan ng among lalaki na gahasain.

”Yung amo kong lalaki, noong bago akong dating, para bang may gusto siyang

ipahiwatig. Minsan nga 2 linggo pa lang ako, may bata akong inaalagaan, syempre


naglilinis, nakabukas yung banyo, syempre para kapag umiyak yung bata, maririnig

ko, tatakbo ako. Hindi ko namalayan na yung amo ko dumating, pagdating ng amo

ko, pinasok ako sa banyo.Noong nakita niya ako, hinalikan niya ako sa ulo,

hinampas ko siya ng palanggana, tumakbo ako papunta sa kwarto ko, nag-locked na

ako, hanggang umalis na siya.” (Marife, domestic helper sa Saudi Arabia)

“Pinagtangkaan akong gahasahin ng amo ko. Sinuntok niya ako tapos sinunog

niya ang singit ko. Ngayon ay may bakas pa eh.”(Merisa, domestic helper sa Saudi

Arabia)

May pagkakataon din na tinatakot sila na pagtatangkaan diumano silang ipagahasa,

ibenta o patayin kapag hindi sila nagpatuloy sa pagtatrabaho kahit gusto na nilang

bumalik ng Pilipinas.

“Binabantaan nila ako na ipapa-rape ako o ipapa-change employer ako kung

hindi ako magtatrabaho. (Rosemarie, domestic helper sa Saudi Arabia)

”Nag-decide akong uuwi, hindi nila ako pinauwi, kinukulong ako sa isang

kwarto, kasama ko yung alaga ko. Syempre hindi ako pinapakain doon, kinakain ko

yung cerelac ng alaga ko at saka yung gatas niya, yun yung iniinom ko. Tapos noong

gusto ko pa ring umuwi, ayaw nila, tinago nila yung passport ko, naging alien ako

dun. Tumawag ako sa embahada natin. Ang sabi nila, lahat na lang daw ng


Filipinang nagtatrabaho ganyan na ang ang nirereklamo na ang trabaho mabigat.

Pero hindi nila alam ay totoo lahat yun.” (Merisa, domestic helper sa Saudi Arabia)

Ilan pa sa salaysay ng mga nakapanayam, hindi sila malayang nakakagamit ng

cellphone para makausap ang pamilya. Kinakatwiran ng amo na hindi sila naroon para

lang makipagtawagan. Ang iba naman ay pinagbabawalan dahil sa banta na

magsumbong.

Samantala, delidako ang mga housekeeper mula sa barumbadong driver na

magdadala sa kanila sa bahay na lilinisan. Maaaring pagtangkaan sila ng masama ng mga

ito. Dagdag pa, ani ng mga cleaner at janitress sa ospital, delikado sila sa mga laganap na

sakit, lalo sa mga bansang Middle East, tulad ng 13MERS-COV at iba pa. Katulad ng

Irene, isang janitress sa isang pampublikong ospital sa Saudi Arabia, na nakitaan

diumano ng sintomas ng Corona virus. Sa kabutihang palad, hindi naman siya naging

positibo dito. Gayundin, nakakalanghap sila ng iba’t ibang uri ng nakakalasong

kemikal. At dahil sa kalikasan ng kanilang trabaho, lantad din sila sa iba’t ibang virus

bacteria. Kwento nga ni Precy, isang cleaner sa Saudi, minsan ay wala silang protective

gear dahil sa kakulangan nito at kung minsan naman kapag nauubos ang black case nila

sa ospital, minsan inaalis na lamang ang laman nito saka nilalagyan ulit. Delikado ito

dahil nagiging infected na ang lalagyan, ani niya.

Matinding stress din ang nararamdaman nila dahil sa walang tigil na pagtatrabaho atkawalan ng pahinga at pagkain. Nakakadagdag pa ang lungkot dala ng pananabik sapamilyang naiwan.

13 Middle East Respiratory Syndrome Corona virus: virus na pinaghihinalaang nagmula sa Gitang Silangan (MiddleEast).


”Lahat talaga nararanasan namin, kaya nakakaramdam talaga kami ng stress,

mamimiss namin yung pamilya namin…Hindi ka na makapagtrabaho, stressed ka.

Kahit na masakit na ulo mo, katawan mo, ang pinakang power mo ay yung pamilya

mo. Kailangan ko ito para sa pamilya. Kahit gaano kasakit yung yung ulo mo

katawan mo, ang iniisip mo na lang para sa mga anak ko ito…Tapos minsan

makokontak mo lang sila kapag wala diyan yung amo mo. Makokontak mo sila, hindi

naman sila sumasagot, so na-stress ka na. Makakausap mo lang sila pag malapit na

ang sahod.”(Rosemarie, domestic helper sa Saudi Arabia)

Larawan 10. Bilang ng Nakaranas ng Trauma

Sanhi ng mga masasamang naranasan habang nagtatrabaho sa ibang bansa, nakaranas

ang marami ang trauma. 60 porsyento (18) sa kanila ang nakaranas ng trauma. Samantala

40 porsyento (12) naman ang nagsabi na hindi naman sila nakaramdam ng trauma.

Narito ang iba’t ibang salaysay ng mga nagkaroon ng trauma mula sa mga

masasamang karanasan:


Nakaranas na ibenta sa iba’t ibang amo:

“Ay naku sobra, halos mabaliw ako kasi syempre iniisip ko yung mga anak ko.

Tapos ililipat ako sa ibang bahay na wala akong kamag-anak, wala akong kakilala,

natakot talaga ako. Kaya nag-decide na talaga akong umuwi.”(Gina, domestic


“Syempre ikaw ba naman na ilalabas ka, hindi mo alam kung saan ka dadalhin.

Mamaya sabihin na nag-run away ka yung pala ibabaon ka sa disyerto.” (Retchel,


Trauma dahil sa pinagtangkaang gahasain:

“Parang hindi ko ma-aaccept yung ginawa nila sa akin. Hindi ko lubos maisip

na sa tanda kong ito ay gaganun lang ako ng employer ko na 43 years old. Kaya

minsan hindi ko talaga kaya.”(Merisa, domestic helper sa Saudi Arabia)

Trauma dahil sa sobrang trabaho:

”Muntik muntik na rin ako mabaliw dun sa special child. Hindi ko alam kung

baliw na ba ako siguro dahil sa puyat, pagod. Pati yung nanay ang hirap

pakisamahan dahil ‘pag nasa akin yung bata, ayaw niya na palaging dinidikitan,

ang gusto niya hayaan ko lang. Eh syempre natatakot ako at baka mamamaya kung

mapano siya. Kaya hindi ko na alam kung sino ba abnormal sa kanila, yung nanay

ba o yung bata.”(Domestic helper, Saudi Arabia)


“Minsan mapapaisip ka sa mga pinagdaanan mo, magkakaroon ka ng galit sa

amo mo pati sa bagal ng proseso ng gobyerno.”(Retchel, domestic helper sa Saudi

Arabia)

“Una ko inisip nun, ayaw ko navbumalik ng ibang bansa. Pangalawa, sabi ko

paano ako babangon ulit kasi hindi ko nga natapos yung kontrata ko tapos may

utang pa ako. Hindi na nga ako nakatulong sa magulang ko kasi umuwi ako na hindi

ganun kalaki yung naipon ko. May utang pa nga, tapos wala pang trabaho.” (Renz,

domestic helper sa Singapore)

Trauma dahil sa pagkakakulong:

“Doon sa kulungan kapag nakakita ako ng nag-aaway ng pamalo, umiiyak ako

kasi para bang nagfa-flashback sakin yung ginawa sakin ng amo ko. Ngayon,

natatakot pa rin ako pero nilalaban ko naman siya..Sa kulungan, halo halo yung tao.

Nandoon yung stress, kumabaga sa pag-iisip mo, minsan maabaliw ka na rin sa

kaiisip. Marami kang matatanong sa sarili mo, marami kang magagawa. Minsan

nga naisip ko dun na magbigit na lang ako e, kasi syempre ‘bakit’ di ba? Tinatanong

mo sa sarili mo, ‘bakit ako nakulong.?’ Tapos may sarili kang anak, so yung mga

bata iniisip mo, sabi ko mas mainam na yatang mamatay ako. Sa awa ng Dyos, hindi

naman. Kumbaga napaglaban ko yung maling halusinasyon ng pag-iisip ko kasi

para sa mga bata.” (Marife, domestic helper sa Saudi Arabia)


Subalit sa kabila ng mga masamang nararanasan at pagkakaroon ng trauma, hindi

sila naabot ng mga serbisyong pangkalusugan mula sa gobyerno ng Pilipinas. Dalawa

lamang ang nagsabi na naabot sila ng serbisyo mula sa gobyerno ng Pilinas. Tatlo lamang

sa mga nakapanayam ang pamilyar sa psychosocial counseling na binibigay diumano ng

OWWA onsite. At lahat sila hindi nakatanggap nito habang nagtatrabaho sa ibang bansa.

Lumalapit na lamang sila sa Maykapal upang hindi sila pabayaan o ‘di kaya’y

humuhugot ng lakas sa kanilang pamilya.

“Basta lagi lang ako nagdadasal na huwag ako pabayaan kasi wala akong

kakampi kasi ultimong kababayan natin sa halip na tutulungan ka, lalo ka pa

ipapahamak.”(Domestic helper sa Saudi Arabia)

“Andun yung takot pero binibigyang lakas namin yung sarili namin na kaya ko

to hangga’t wala pang masama pang nangyayari kasi iniisip mo na kaya ka pumunta

rito para sa pamilya.” (Marife, domestic helper sa Saudi Arabia)

Maleta, Pasaporte at Dagdag Bagahe

Larawan 11. Tinagal ng Pananatili ng Ibang Bansa at Dahilan ng Pagbalik

Migrante Tinagal ngpananatilisa ibangbansa

Dahilan ng pagbalik sa Pilipinas Nataposba angkontrata?

Migrante 1 3 buwan Nakaranas na gahasain at humantrafficking

Hindi

Migrante 2 1 taon Nagkasakit sakit ang ina at pangit angnararanasan sa trabaho

Hindi

Migrante 3 9 buwan Walang tulog at sobrang patrabaho kayanapagod na

Hindi

Migrante 4 14 buwan Nagkasakit ang ama HindiMigrante 5 1 taon at 5 Nagkaroon ng problema sa anak Hindi


buwanMigrante 6 1 taon at 10

buwanAnnual Leave Hindi

Migrante 7 3 araw Nagkaroon ng problema sa visa HindiMigrante 8 10 buwan Nagkaroon ng trauma mula sa pananakit

ng amoHindi

Migrante 9 1 taon at 8buwan

Hindi pinapasahod, hindi pinakain atwalang sapat na pahinga

Hindi

Migrante 10 1 buwan Illegal Termination dahil lang bumili siyang tinapay at kape

Hindi

Migrante 11 11 buwan Gustong magpagaling dahilnangangayayat at sumasakit ang likod atkamay

Hindi

Migrante 12 1 taon Illegal Tremination HindiMigrante 13 9 buwan Hindi na makatao ang patrabaho sa kanya HindiMigrante 14 4 buwan Nalaman na iba sa orihinal ang amo niya

at sobrang hirap ng trabahoHindi


Illegal Termination Hindi

Migrante 16 1 buwan Illegal Termination HinidMigrante 17 1 taon at 6

buwanIllegal Termination dahil nagreklamo silana hindi pinapasahod

Hindi


Sinasaktan ng alaga Hindi

Migrante 19 2 taon Patapos na ang kontrata pero tinago ngamo ang kaniyang pasaporte kaya lumapitsiya sa embahada

Oo


Deported kasi pinakulong ng amo Oo

Migrante 21 2 buwan Illegal Termination dahil pinagbintanganng amo na gumagamit ng card

Hindi

Migrante 22 4 buwan Nagkasakit ng hypertension HindiMigrante 23 1 taon Para sa mga anak HindiMigrante 24 9 buwan Pinalipat-lipat ng amo. Natakot siya kaya

umuwiHindi

Migrante 25 9 buwan Biktima ng human trafficking- dinala saIraq

Hindi

Migrante 26 7 buwan Hindi pinapasahod at mahirap ang trabaho HindiMigrante 27 5 buwan Nagkasakit ng almunaras, kinailangan na

operahanHindi

Migrante 28 5 buwan Nakaranas ng iba't ibang paglabag sakontrata

Hindi


Nagkasakit- natagtagan ng right ovary Hindi



Deported kasi pinakulong ng amo Hindi

Larawan 11. Dahilan ng Pagbalik sa Pilipinas

Tumatagal ng dalawang taon ang kontrata ng mga domestic helper at cleaner sa mga

bansang napuntahan, samantala tatlong taon naman para sa mga caretaker or caregiver sa

Taiwan. Subalit 93 porsyento (28) sa mga nakapanayam ang hindi nakatapos sa kontrata.

Dahil sa pagmamaltrato, pang-aabuso at hindi makataong patrabaho, marami ang

nagdedesisyong umuwi kahit hindi pa tapos ang kontrata. Ang dalawang nakatapos ng

kontrata ay hindi rin maayos na nakauwi sa Pilipinas dahil kapwa nakaranas na ikulong

ang mga ito bago makauwi sa bansa. Parehong hindi gustong pauwiin ng kanilang mga

amo kaya tinago ang kanilang pasaporte, naging alien sila at kinalaunan ay nakulong.

Ang ilan naman ay tumagal ng higit sa dalawang taon sa Saudi sa pamamagitan ng

bagong kontrata. Samantala, ilegal na tinagtag sa trabaho ang iba dahil sa maling bintang

o dahil ipinaglaban nila ang kanilang karapatan. May ilan din na nagkaroon ng malalang

sakit kaya pinauwi ng kanilang amo. Dalawa naman ang nakaranas na ma-deport mula sa


pagkakakulong. Samantala, umuwi ang iba dahil nagkaroon ng problema sa pamilya sa

Pilipinas.

“Lumala na yung sitwasyon ko dun, yung pagtrato nila sa akin, hindi na

makatao, kaya lumapit na yung pamilya ko dito sa Migrante para mapauwi ako.

Kung walang Migrante, hindi siguro ako makauwi.”(Virgin, domestic helper sa

Saudi Arabia)

“Noong nalaman ko na hindi naman talaga dapat sila yung amo ko, tapos

hirap pa nga ako sa trabaho, nag-decide ako na umuwi na talaga. Tapos

humingi ako ng tulong sa agent ko, wala namang aksyon. Gumawa na lang ako

ng paraan” (Domestic helper sa Saudi Arabia)

Pag-aaral ng mga Kaso ng Nagkasakit

Ang mga sumusunod ay kwentong buhay ng mga babaeng migrante nagkaroon ng

malalang sakit kaya’t kinailangang umuwi, at nagkaroon ng kapansanan sanhi ng

aksidente sa trabaho:

Eugenia Bayer Perez

(Nahulog mula sa bubungan at nagkaroon ng kapansanan sa balikat at spine)

*Mula ang mga datos sa Migrante International

Si Eugenia Bayer ay isang simpleng maybahay, tubong Batangas na naging domestic

helper sa Ajman Dubai. Bago pa lamang siya makaalis ng bansa, nabiktima na siya ng


illegal recruitment agency, ang Ortiz Agency & Employment services, Inc. Pingakuan

siya ng naturang ahensiya na ipapadala siya sa United Arab Emirates (UAE) bilang

restaurant and house cook. Nakasaad sa kontrata na papasasahuran siya ng $1,200 sa

loob ng 24 buwan mula September 12, 2012 hanggang September 12, 2014. Ngunit

taliwas sa pangakong ito, nakasaad sa OEC at OFW Information sheet niya na ang

trabaho niya ay isang housemaid. Pilit siyang pinapirma sa kontrata kung saan nakasaad

na makatatanggap lamang siya ng $400 bilang buwanang sweldo.

Sa kasamaang palad, habang nagtatrabaho, nahulog si Eugenia sa bubungan na

diumano’y pinalinis ng kanyang amo. Ani niya, hindi maayos ang pagkakalagay ng

hagdan. Gayundin, noong panahong iyon hindi siya makakita ng maayos sanhi ng

pagwisik sa kanya ng mainit na tubig ng amo niyang bata kaya’t nahirapan siya sa

pagtingin sa hinahakbangan. Bumagsak siya sa sahig na una ang puwitan at nahampas

ang likod ng ulo niya sa pader. Dahil sa natamo, hindi na niya nakakayang tumayo ngunit

hindi rin siya agad dinala sa ospital upang ipagamot. Sa halip, pinabayaan lamang siyang

magpahinga sa loob ng kwarto. Saka lamang siya dinala sa ospital nang mabagsakan siya

ng isang timbang mga damit na labada sa pagpupumimilit niya na tumayo. Nalapatan

lamang siya ng unang lunas dito ngunit hindi na siya nabigyan ng pagkakataong

mapa-CT scan at x-ray dahil hindi pumayag ang kanyang amo. Binigyan siya ng ointment

at gamot ngunit patuloy pa rin siyang pinagtrabaho hanggang nagsuka siya at lumala ang

kanyang kalagayan. Dinala siya ng amo sa Monaliza agency at doon ito pinatuloy. Hindi

pa rin siya nabigyan ng pagkakataong magpa-xray at CT scan, binigyan lamang siya ng

pain reliever. Imbes na asikasuhin ang kanyang pagpapagamot, hinanapan siya ng agency

ng bagong amo. Ngunit hindi siya nagtagal sa bagong amo dahil sa pananakit ng kanyang


balikat na may kasamang ubo, lagnat at pagsusuka. Dinala siya ng kanyang bagong amo

sa Elaj Medical Center at saka siya pina-x-ray. Dito natuklasan na mal-aligned at

fractured na ang kanyang left clavicle (balikat) at nangangailangan na ito ng agarang

operasyon. Nagtakda ng operasyon sa Khalifa Hospital ngunit hindi ito natuloy.

Ibinibalik din siya ng bagong amo sa Monalisa agnecy. Nagkipag-unayan na lamang siya

sa embahada ng Pilipinas at POLO OWWA upang mapauwi. Ngunit sinabihan ito ng

POLO na dapat sa Monalisa agency ito lumapit para mapauwi. Nang lumapit siya sa

agency, sinabihan naman siya na kailangan niya magbayad ng P150,000 para diumano sa

tiket pauwi. Bago makauwi, pinapirma siya sa isang sulat na kinalaunan ay nadiskubreng

waiver sa kanyang karapatan na habulin ang agency sa anumang pananagutan. Matapos

niyang makauwi sa bansa, agaran siyang nakipag-usap sa agency upang makuha ang

kanyang unexpired portion ng kontrata at medical insurance ngunit bigo siyang makuha

ito. Hanggang noong 2013 lalong lumala ang kanyang kondisyon at tatlong beses siyang

nagkaroon ng stroke. Batay sa medikal na pagsusuri mayroong bahagi ng kanyang spine

na naipit at nakita na tuluyang nasira ang kanyang balikat sanhi ng fracture at kawalan ng

agarang pagtugon. Dahil sa pinsalang natamo, hindi siya maoperahan at malagyan ng

braces sa balikat. Sa ngayon, patuloy pa rin ang takbo ng kanyang kaso at hindi pa rin

siya nabibigyan ng karampatang hustisya. Humingi rin siya ng tulong sa OWWA ngunit

partial disability benefit lamang ang nakuha niya dito. Ani niya, kailangan pa daw na

tuluyang paralisado at walang naigagalaw na bahagi ng katawan bago siya mabigyan ng

buong benepisyo (Tingnan ang larawan sa Apendiks). At dahil nakita ng OWWA na

naigagalaw pa naman niya ang daliri sa paa, hindi siya binigyan ng buong benepisyo.


Humingi rin siya sa SSS ng tulong ngunit hanggang ngayon ay wala pa rin siyang

natatanggap kahit na sinasabi dito sa aprubado na ang kanyang hiling.

Inilapit na lamang siya ng Migrante International kay Sir Boy Domingo ng Migrant

Ministry ng Redemptorist church-Baclaran, dito siya nakatanggap ng tulong. Sa ngayon

ay namamasada lamang ang kanyang asawang si Joselito. Ang tricycle ay bigay pa ng

may-ari ng isang talyer na nahabag sa kalagayan ng kanyang asawa. Hindi naman ito

makapagtrabaho sa malayong lugar dahil siya lamang ang nag-aaruga sa asawa.

Rosalyn

(Nagkasakit ng Almuranas)

Si Rosalyn ay 39 taong gulang mula sa Quezon City. Para mapag-aral ang mga anak,

nagtungo siya sa Riyad, Saudi Arabia at nagtrabaho doon bilang domestic helper. Umalis

siya sa bansa noong Agosto 4, 2016 ngunit bumalik agad siya sa Pilipinas noong Enero

20, 2017. Limang buwan lamang ang tinagal niya sa Saudi dahil nagkasakit siya ng

alumaranas at pinauwi siya ng kanyang amo. Katulad ng ibang kasambahay sa ibang

bansa, nakaranas siya ng iba’t ibang paglabag sa kontrata gaya ng paglilinis ng ibang

bahay, kakulangan sa maayos na pahinga at tulog at hindi pagbibigay ng karampatang

day-off. Ani niya, hindi naman nananakit ang kanyang amo, ngunit madalas nalilipasan

siya ng gutom dahil hindi sapat ang pagkaing binibigay sa kanya. Kapag nagkakasakit

siya tulad ng lagnat at ubo, hindi rin siya binibigyan ng gamot at sariling gasto niya ang

pagpapagamot sa sarili. Nitong huli, nagkaroon siya ng almuranas o pagdudugo ng puwet

sanhi ng pagkasira ng mga ugat malapit sa butas nito. Kwento niya, maaaring napwersa


siya sa pagdadala ng mabibigat na bagay tulad ng malalaking appliances mula unang

palapag hangang ikatlong palapag. Noong February 1, naoperahan siya sa Labor at sa

ngayon, maayos naman na ang kanyang pakiramdam. Nagpapagaling siya sa kasalukuyan

ngunit hindi pa muna siya makapagtrabaho o makapag-ibang. Ayon sa kanya, hindi siya

nakalapit sa OWWA sapagkat hindi niya alam kung miyembro ba siya nito dahil

sinabihan daw siya na hindi binayaran ng kanyang agency ang kanyang membership fee.

Kaya sa kasalukuyan pinansiyal ang pangunahing problema niya dahil nahinto siya sa

pagtatrabaho. Nangangamba siya na mahinto ang mga anak niya sa pag-aaral.

Nagbabalak muli siyang mangibang bansa matapos tuluyang gumaling.

Josephine N. Roc

(Nagkasakit ng Hypertension)

Si Josephine Roc, 43 taong gulang ay mula sa Cagayan Valley. Mula sa pamilya ng

magsasaka, nagtungo siya sa Kuwait upang magtrabaho bilang domestic helper. Nais

niyang matulungan ang kanyang asawa at mapag-aral ang mga anak. Kwento niya, bago

pa lamang siya umalis ng bansa, mayroon na talaga siyang hypertension o mataas

na presyon ng dugo. Ngunit sa kabila nito, ipinasa pa rin siya ng agency na kanyang

inaplayan. Sinubok lamang daw ang kanyang kalagayan sa isang stress run, kung saan

pinatakbo siya sa isang treadmill. Matapos nga makapasa sa medikal na pagsusuri,

lumipad na siya tungong Kuwait. Ngunit tumagal lamang siya ng 4 na buwan dito dahil

nang malamang siya ay may sakit, binalik siya ng kanyang amo sa agency. Hindi raw

siya kayang ipagamot nito. Nangangailangan diumano siya ng Ikama o citizen’s ID bago

maipagamot. Ani niya, hindi naman malala ang kanyang kalagayan bago siya umalis ng

http://www.akoaypilipino.eu/gabay/gabay/gabay/hypertension-a-k-a-alta-presyon-o-high-blood-silent-killer.html


bansa dahil regular siyang nakakainom ng gamot at nakakapagpahinga. Ngunit dahil sa

mabigat na trabaho, puyat at kakulangan sa pahinga, lumala ang kanyang sakit. Kwento

niya, apat na palapag na bahay ang kanyang nililinis at pitong amo ang pinagsisilbihan.

Naglilinis din siya ng pitong sasakyan. Nang minsang madisgrasya ang amo niyang

matanda, ginawa rin siyang caregiver habang siya rin ang gumagawa ng gawaing bahay.

Dumating sa puntong hindi na siya makapagtrabaho dahil sa pagkahilo at pagsakit ng ulo

at minsa’y naninigas na ang bahagi ng kanyang katawan. Noong mga unang buwan,

nakakainom pa siya ng gamot na dala mula sa Pilipinas, ngunit naubos ang mga ito at

hindi na siya nakabili habang naroon. Nang dalhin siya sa agency ng kanyang amo,

kinulong siya nang dalawang buwan sa accomodation. Kasama niya rito ang iba pang

katulad niyang domestic helper na nakaranas na iba’t ibang abuso. Hinanapan muli siya

ng bagong amo upang mabayaran diumano ang hindi niya natapos na kontrata sa unang

amo. Ani niya, hinahabol daw kasi ng dating amo ang nagastos nila sa mga kasamabahay

na tulad niya. Naranasan niya na mag-part time ng dalawang araw at dalawang gabi na

walang bayad. Dahil sa hirap ng sitwasyon, palihim siyang nakipag-ugnayan sa kanyang

pamilya upang mapauwi siya. At sa kabutihang palapad nakabalik siyang muli sa

Pilipinas. Sa ngayon, nararamdaman pa rin niya ang kanyang sakit. Lumapit siya sa

OWWA ngunit hindi siya nakakuha ng tulong dito dahil hindi raw kasama ang kanyang

sakit sa binibigyan ng tulong. Mas inuuna raw ng OWWA ang mga naparalisa. Hinaing

ni Josepehine kung bakit hindi siya makatanggap ng benepisyo mula sa naturang ahensya

gayong aktibong miyembro naman siya simula pa noong 2006. Sa ngayon, talagang hirap

sila sa buhay, lalo na nagkasakit ang kanyang asawa. Nahinto na sa pag-aaral ang

kanyang mga anak sanhi ng pagkauwi niya. Sa ngayon, marami pa rin silang utang na


hindi nababayaran. Inaasahan lang nila ang anak na nagtatrabaho. Hiling niya sa

pamahalaan na mabigyan siya ng tulong pinansiyal at pangkabuhayan lalo na ngayon na

mays sakit siya. Sa kabila ng sakit at katandaan, nais pa rin niyang sumubok ulit sa ibang

bansa kung magkakaroon ng pagkakataon dahil na sa kagipitan at kahirapan sa Pilipinas.

Solita Badua

(Inalisan ng Right Ovary)

Si Solita Badua, 51 taong gulang, ay mula sa Alabang, Manila. Nagtrabaho siya sa

Macau bilang domestic helper. Napauwi siya sa Pilipinas dahil nagkasakit siya at isang

taon lang diumano ang kanyang kontrata kahit na orihinal na pinirmahan niyang kontrata

ay dalawang taon. Tumagal siya dito ng isang taon at isang buwang mihigit. Ani niya,

mabait naman ang amo niya, binibgyan siya ng day-off. Pero hindi pa rin maiiwasan na

napakahirap ng trabaho lalo na at kulang sa tulog at pahinga sapagkat pinagsasabay niya

ang pag-aalaga ng bata at paglilinis ng bahay. Dumating sa punto na nagkasakit siya.

Halos mamatay na raw siya dahil kulay asul na ang kanyang balat. Dinala siya ng

kanyang amo sa hospital at doon inalis ang kanyang kanang obaryo. Ani niya, hindi

pinaliwanag sa kanya kung ano ang naging sakit niya pero hinala niya na ito ay tumor o

cancer na dahil pumutok daw ang kanyang obaryo kaya inalis ito. Amo na rin niya ang

nagbayad ng kanyang mga nagastos. Bago siya ma-admit sa ospital mayroon siyang

pinirmahan na promisory note na nagsasaad na babayaran niya ang mga nagastos sa amo

kapag nakakapagtrabaho na siya. Matapos ang ilang araw na pamamalagi sa ospital,

nagdesisyon siya na lumabas na kahit na hindi pa ganun kaganda ang kanyang

nararamdaman. Nakaramdam na rin siya ng hiya sa kanyang amo. Pero matapos niyang


makalabas, sinabihan siya ng kanyang amo na hindi na siya tatanggapin ng mga ito.

Agaran siyang pinabalik sa Pilipinas ng kanyang amo. Hindi na siya nais tanggapin muli

nito dahil sa takot na muling siyang magkasakit. Nagmakaawa siya sa mga ito na

patuluyin siya ng kahit ilang araw dahil nanghihina pa siya at sariwa pa ang kanyang

sugat, pero pilit pa rin siyang pinauwi ng mga ito. Umuwi nga siya na sariwa pa ang

sugat at nanghihina pa ang pakiramdam. Matapos makabalik sa bansa, lumapit siya sa

OWWA para humingi ng tulong medikal dahil hindi niya magawang makapagpakonsulta

muli sa doktor kahit na nakakaramdam pa rin siya ng pananakit sa parteng naoperahan sa

kanya. Livelihood assistance lamang ang binibigay sa kanya. Ani niya, “Katulad noon,

ilang beses ako pumunta sa OWWA, pero anong binibigay nila, livelihood, liveliood. E

paano nga ako makakapagtraining, e may sakit nga ako. E saka nila ibibigay yung pera.”

Hiling niya na sana ay mayroon ding medikal na tulong sa mga katulad niyang may

sakit sapagkat hindi rin nila mapapakinabangan ang binibigay na tulong pangkabuhayan

kung hindi na rin naman nila kayang magtrabaho dahil sa sakit. Kwento niya, isang beses

lamang siya nakapagpa-check up noong hindi na niya matiis ang sakit. Sinabihan siya ng

doktor na bumisita kapag niregla siya, ngunit hindi pa rin siya nakakabalik sa ospital

dahil sa kakulangan ng pera. Sa ngayon, napakahirap ng kanilang buhay lalo na at

nakikikain lamang siya sa kanyang kapatid. Dagdag pa niya, nang magkasakit siya,

tuluyan na siyang nawalan ng pagkakakitaan.


Marife delos Reyes

(Kinulong, binugbog at nabali ang daliri sa kamay)

Si Marife, 37 taong gulang ay mula sa Nueva Ecija. Gaya ng dahilan ng maraming

kababaihang migrante, tumungo siya sa Saudi Arabia bunga ng kahirapan sa bansa. Doon

nagtrabaho rin siya bilang domestic helper. Kwento niya, maayos naman ang naging

trabaho niya at malapit na siyang makatapos sa dalawang kontrata niya. Ngunit ilang

araw na lang at makakauwi na siya nang pinagbintangan siya ng kanyang amo na

ninakaw ang larawan ng anak nito. Ani niya, bakit siya magnanakaw kung larawan

lamang ang nanakawin niya. Hindi naman ganun kabigat ang bintang sa kanya pero

kinulong siya ng kanyang amo.

“Binugbog nila ako, kinulong nila ako sa kwarto hindi pinapakain, minsan

pinapainom nila ako ng tubig na may asin at cologne nang sampung araw. Gaano

kahirap lunukin, iniinom ko kasi kung hindi ko naman inumin mawawalan ako ng

lakas, hindi na nga ako kumakain, hindi pa ako iinom.”

Ganito ang naging kalagayan niya. Sumasakit ang tyan niya, nasusuka siya sa

iniinom niya, pero tinitiis niya. Hindi naman nagkasakit pero dahil sa pambubugbog sa

kanya, nanghina siya at nabali pa ang kanyang dalawang daliri (Tingnan ang larawan sa

Apendiks). Matapos ng insidenteng ito, dinala siya sa pulis at doon nakulong siya ng

isang taon at dalawang buwan. Nakaranas siya ng matinding trauma at may pagkakataon

na naiisipan niya nang magpakamatay. Galit siya sa kanyang amo at hindi niya

matanggap ang sinapit niya. Sa kabila nito, napaglabanan niya ang kanyang sitwasyon.


Inisip niya ang kanyang pamilya at mga anak. Ani niya, binisita siya ng tauhan mula sa

embahada ng Pilipinas ngunit hindi naman siya natulungan ng mga ito na mapauwi.

Lumapit ang kaanak niya sa agency, pero wala naman itong tulong na naibigay sa kaniya.

Matapos nga ang isang taon, na-deport siya. Nang makauwi siya, lumapit agad siya sa

OWWA dahil walang wala siyang dala pagkauwi, wala siyang pera at wala rin siyang

dalang damit. Binigyan lamang siya ng P600 pamasahe pauwi ng Nueva Ecija. Kaya,

salaysay niya, parang ayaw niyang humarap sa kanyang pamilya sa ganoong siwatsyon.

Nahihiya siya na wala man lang siyang dala para sa kanyang pamilya.

Kwento niya, habang nagtatrabaho sa ibang bansa, guminhawa ang buhay ng mga

anak niya, pero ngayon na bumalik siya, hirap ulit ang kanilang buhay. Wala siyang

trabaho at hirap din makanahap dahil sa kapansanan niya. Hindi na siya makapagbuhat ng

mabibigat na bagay dahil wala ng pwersa ang dalawa niyang daliri. Mabuti na lamang at

nasanay niya ang kanyang hinliliit na maging suporta sa pagsusulat. Sa ngayon,

pagsasaka ang pangunahin nilang ikinabubuhay. Idinudulog pa rin niya ang kanyang kaso

at naghahangad na mabigyan ng tulong mula sa gobyerno.


Kalayaan at Kapanatagan

Larawan 12. Pagkukumpara sa Kalagayan sa Ibang Bansa at sa Pilipinas

78 porsyento ng mga nakapayam ang nagsabi na mas maayos ang kalagayan nila sa

Pilipinas kumpara sa ibang bansa. Ayon sa kanila, sa sariling bansa, mayroon silang

kalayaan sa kanilang kilos kumpara sa ibang bansa na limitado sila ng kapangyarihan ng

kanilang amo. Mas nakakain sila, nakakapagpahinga, nakakatulog ng maayos dito sa

Pilipinas. Mas panatag din ang kanilang loob kahit na mahirap ang buhay dahil kasama

naman nila ang kanilang pamilya. Sa ibang bansa, mas masikip ang kanilang mundo lalo

na hindi sila pinapalabas ng kanilang amo. Mas nagkakaroon sila ng sakit doon sanhi ng

sobrang trabaho. Hindi sila komportable, kulang sa tulog at hindi nakakapagpahinga ng

maayos. Wala ring pamilya na maaaring sumoporta sa kanila at mag-alaga kapag may

sakit. Higit pa, labis na kalungkutan, stress at trauma ang kanilang nararanasan habang

nasa ibang bansa.

“Noong nasa Middle east ako, nandyan yung lagi akong sinisipon, bahing ng

bahing, laging masakit ang ulo dahil laging puyat. Dito kasi kahit puyat ka, parang

kumpleto pa rin ang tulog mo. Iba rin kasi ang klima dito kaysa doon. Doon kasi


‘pag mainit, sobrang mainit, ‘pag malamig sobrang lamig. At saka doon, parang

laging masikip ang mundo ko. Dito malaya ako.” (Daisy, domestic helper sa Saudi

Arabia)

“Yung kalusugan ko dun hindi okay kasi kulang nga sa pagkain, nahihilo ako at

medyo putlain. Pero pagbalik ko dito, yung status ng katawan ko medyo fresh kasi

sariwang pagkain, sariwang hangin.” (Allena, caretaker sa Taiwan)

“Dito kasi kapag nagkasakit ka, pwede ka magpahinga. Pwedeng may mga

tumulong sayo. Mas madali kasi magpa-check up dito. Doon kasi bukod sa malayo

ka sa pamilya mo, hindi mo pwede itigil yung trabaho mo. Kailangan kumilos ka kasi

yun yung sinabi sakin ng matanda, walang titingin sayo, walang mag-aalaga sayo

kaya hindi ka pwede magkasakit.” (Renz, domestic helper sa Singapore)

“Mas okay ako dito ngayon kahit na sabihin nating walang pera okay na kasi

kasama ko ang pamilya ko kaysa doon na halos mabaliw ako kakaisip, wala na

ngang pera nalilipasan ka pa ng gutom.”(Gina, domestic helper sa Saudi Arabia)

Ayon naman sa isang nakapanayam na si Jennifer, mas nanghina siya pagdating ng

Pilipinas bunga ng pagod at trauma na naranasan habang nasa ibang bansa.


“Dati dito mas malakas ang katawan ko. Dahil siguro sa sobrang trabaho ko sa

ibang bansa, nanghina na ako pagbalik dito.” (Jennifer, domestic helper sa Saudi

Arabia)

Para naman sa iba, pareho lang ang kalagayan sa ibang bansa at sa Pilipinas. Parehas

na mahirap ang buhay dahil sa ibang bansa, kailangan magtiis sa iba’t ibang abuso at

panganib para kumita ng malaking pera, samantalang sa Pilipinas, malaya man sila,

lugmok naman sa kahirapan, kawalan ng trabaho at maayos na kita.

“Parang halos parehas kasi pagdating mo dito para ka rin lang namang

nangangapa. Pagdating doon ganun din. Dito naman, malaya ka nga gumalaw kasi

bayan natin ito, mahirap naman ang trabaho. May trabaho ka man makuha, kutkot

ka ng kutkot, mas marami naman ang nakukuha ng gobyerno dahil puro kaltas,

kaltas rin. Doon naman buo mo man makuha ang sahod mo, 50/50 pa rin naman

yung buhay mo. Kaya mas marami pa rin ang gusto pumunta dun.” (Domestic

Helper sa Saudi Arabia)

“In terms ng kalusugan, okay talaga pero sa trabaho, wala talaga kasi mahirap

maghanap ang trabaho dito. Kulang kami sa financial, wala naman kami makuhang

suporta kaya wala talaga, kaya minsan iniisip namin na lang ulit umalis ng bansa

kahit na alam naming mahirap.” (Fria, caretaker sa Taiwan)


Sa kasalukuyan, karamihan sa kanila ay problema ang magkaroon ng trabaho at

mapagakakitaan. Nangangamba ang ilan na hindi na magkakaroon ng trabaho dahil sa

age limit, sakit at kapansanan nila. Sa ngayon, nakatuon muna sila sa pagpapahinga

upang makalimutan ang mga masasalimuot na karanasan sa ibang bansa, lalo na ang mga

nagkaroon ng trauma. Gayundin, inaasikaso muna nila ang pagsasampa ng kaso sa

kanilang agency at amo upang makamit ang hustisya at makatanggap ng kompensasyon

sa sosyal, moral, at pisikal na danyos na kanilang natamo.

“Minsan naglilibot ako sa mga kaibigan ko, minsan may mga sing along ang

mga kaibigan ko, kumakanta kanta na lang ako dun.Pagka nakikita ng mga anak ko

na para akong stressed na stressed, sinasama nila ako kapag may field trip sila.”

(Merisa, domestic helper sa Saudi Arabia)

“Pag-uwi ko ng probinsya, nagpahinga ako para ma-refresh yung utak ko,

nakapag-unwind ako. Pero ngayon pag naaala ko pa rin, syempre trauma yun, hindi

naman basta-basta nawawala.” (Flor, domestic helper sa Saudi Arabia)

Samantala, sa kabila ng masasalimuot na karanasan, marami pa rin sa kanila ang

gusto na mangibang bansa para mapag-aral ang mga anak at mabayaran ang mga utang.

Kwento ng ilan, nahinto sa pag-aaral ng kanilang mga anak nang bumalik sila sa

Pilipinas.


“Nakakadala na bumalik. Kasi okay naman magtrabaho basta sakto lang, yung

kumpleto ka sa tulog, kumpleto sa kain, kaya mo naman tiisin eh. Tayong mga

Pilipino naman basta kayang magtiis, magtitiis e.” (Fria, caretaker sa Taiwan)

Pagtugon at Pagsagip

Batay sa panayam, lahat sila ay aktibong miyembro ng OWWA liban sa isa na hindi

raw binayaran ng agency ang membership fee. Ngunit karamihan sa kanila kulang ang

kaalaman sa serbisyong binibigay ng OWWA o ng gobyerno ng Pilipinas para sa

kapakanan ng mga OFW.

Larawan 13. Bilang ng Nakatanggap ng Serbisyo mula sa OWWA

57 porsyento (17) ang nagsabing hindi epektibo ang OWWA sa layunin nitong

proteksyonan ang mga OFW. Samantala 27 porsyento (8) naman ang nagsabing hindi

nila alam kung epektibo ba ito sapagkat hindi pa sila nakakalapit dito. 17 porsyento (5)

naman ang sumang-ayon na epektibo ang OWWA dahil natulungan naman ng ahensiya

ito na sila ay mapauwi.


Ayon sa mga nagsabing hindi epektibo ang OWWA, wala silang nakukuhang

benepisyo mula rito. Kadalasan din na mabagal ang proseso at pagbibigay ng serbisyo

nito.

“Masyadong mabagal ang proseso nila. Maraming OFW ang nabibiktima doon,

binabalewala lang ng nakaupo sa emabahada.” (Ednalyn, domestic helper sa

Kuwait)

“Kung may hihingi ng tulong dapat kaagad nilang aksyunan. Huwag yung

aaksyon ka kung mangyayari ng masama.Kaya dapat din na imomonitor nila, hindi

naman yung isa isa pero monitor sa bawat bansa kung may problema ba.” (Marife,


Ilan sa puna ng iba ukol sa livelihood program ng OWWA, hindi na pera ang

binibigay nila kundi starter kit kung saan bibigyan sila ng mga produktong may halagang

P10, 000 bilang panimula sa kanilang gustong gawing negosyo. Pero ani ng mga

migrante, hindi nagagamit ang starter kit na nakukuha dahil wala din silang iba pang

materyales tulad ng grinder sa negosyo ng pagkakarne, washing machine sa laudry

business at iba pa. Napakabagal din ng proseso bago ito makuha.

“Binigyan nila ako ng pang-livelihood. Pero hindi pera ang natanggap ko, yung

mga utensils. Hindi naman magamit, utensils lang eh. Wala namang pambili ng…


Sana pera para makabili ng grocery na maiititinda.”(Virgin, domestic helper sa

Saudi Arabia)

“Wala din. Kagaya ng sinasabi nilang livelihood, yung mga hindi nakatapos ng

kontrata yun yung binibigyan pero kailangan daw may kaso, i-file sa kaso yung

kontratang hindi natapos. May training, may seminar. Unang seminar na pumunta

kami sabi nila cancelled. Eh ‘di pamasahe na naman. Tapos after one week, tinext

kami meron daw ulit. After nun, sobrang tagal bago ulit kami i-text. Tapos dinala

namin doon yung mga certificates para makuha yung kit. Pero hanggang ngayon,

mag-iisang buwan na, wala pa rin. May masabi lang sila na ganyan

ganyan.”(Domestic helper sa Saudi Arabia)

Marami sa kanila ang walang ideya sa mga serbisyo at programang binibigay ng

OWWA.

“Wala kasi akong ideya sa mga services nila na maaaring makatulong

sakin…Yung airport assistance kasi hindi ko naman alam na may OWWA pala doon

sa airport kasi kung alam ko baka sa kanila na ako lumapit.” (Renz, domestic helper

sa Singapore)

“Wala namang silbi, mas mainam pa nga yung DSWD kapag lumapit ka

bibigyan ka ng aksyon kaysa dyan sa OWWA. Walang silbi, masabi lang na

ganun.”(Domestic helper sa Saudi Arabia)


Ang kwento naman ng ilan, kung meron bang binibigay ang OWWA, hindi naman

ito sapat.

“Sa OWWA lumapit talaga ako, pagdating ko sa airport, pumunta akong

OWWA, pero alam mo ang binigay lang sakin, P600 lang pamasahe. Kaya nga

noong umuwi ako sa amin, para bang ayokong umuwi kasi wala akong dala.”

(Marife, domestic helper sa Saudi Arabia)

Mithiin at Panawagan

Batay sa mga kababaihang migrante, pangunahing pangangailangan nila upang

maging malusog at maginhawa ay gamot at vitamins, sapat na pagkain, tamang tulog at

pahinga, personal hygiene, nakabubuhay na trabaho sa Pilipinas, makasama ang pamilya

at mapag-aralan ang kanilang mga karapatan.

“Una, gamot namin. Kailangan namin ng vitamins dahil nagtatrabaho kami.

Pangalawa, kailangan namin ng pahinga. Syempre kailangan rin namin ng personal

hygienes. Halimbawa sa babae kapag nagkakameron. Para lagi tayong malinis at

hindi tayo nagkakasakit.” (Daisy, domestic helper sa Saudi Arabia)

“Magiging malusog ka kung hindi ka gaanong nag-iisip, kasi stress yun, yung

iniisip mo maapetuhan yung sarili mo .yung bung kalusugan mo, hindi ka makakain,

nag-iisip ka.” (Marife, domestic helper sa Saudi Arabia)


“Syempre bilang isang OFW, pangunahin dyan, pagkain, hanapbuhay. Kung

wala kang hanapbuhay wala kang pera. Kung wala kang pera wala kang pagkain.”

(Ednalyn, domestic helper sa Kuwait)

Ilan naman sa gusto nilang mangyari para mas mapabuti ang kalagayan ng mga OFW

ay mabigyan ang mga OFW na amo na nakakaunawa, makamit ang kanilang mga

karapatan, magkaroon ng pondo ang Migrante International, mabilis na tugunan ang

kanilang hining at pangangailangan, sundin ang kontrata, hindi na bigyan ng kasambahay

ang mga abusadong amo, proteksyonan ng gobyerno ng Pilipinas ang mga OFW mula sa

abusadong amo, mabilis na aksyunan ang mga kasong isinampa, maisara ang mga illegal

recruitment agency, bumaba ang presyo ng mga bilihin sa Pilipinas, libreng konsulta at

gamot, pagbibigay ng mga programa at serbisyo na nakamandato, regular na pag-alam sa

kanilang kalagayan at magandang pamamalalakad sa mga ahensya.

“Kailangan namin yung amo na nakakaunawa. Amo na naiintindihan na may

pamilya rin kami sa ibang bansa. Kasi kung wala kaming cell phone para makontak

ang kamag-anak namin o wala magpapaligaya samin, mababaliw kami doon.”

(Daisy, domestic helper sa Saudi Arabia)

“Makamit ang mga karapatan na hindi pinapansin ng mga nasa pwesto.”

(Allena, caretaker sa Taiwan )


“Mabigyan kami ng stable na trabaho o kaya pangkabuhayan man lang na

pwede naming mapangalagaan para hindi kami mag-isip mangibang bansa.” (Fria,

caretaker Sa Taiwan)

“Sana may libreng konsulta at gamot at mabilis na pagtugon sa

pangangailangan ng mga OFW, lalo na sa kalusugan.” (Jennifer, domestic helper sa

Saudi Arabia)

“Gusto ko masara yung mga illegal recruitment na yan para makita yung

agency na karapat-dapat.” (Maria Christina,cleaner sa Saudi Arabia)

“Sundin yung kontrata. Tapos huwag ng abusuhin. Huwag na ring bigyan ng

Filipinong katulong yung ma employer na nanakit, nanamantala.” (Renz, domestic

helper sa Singapore)

“Halimbawa nandun na kami sa kamay ng employer, sana i-follow up lagi kung

ano na ba ang sitwasyon namin, kung okay ba kami doon. E wala eh.”

(Virgin,domestic helper sa Saudi Arabia)

“Kung ano yung sinasabi nilang programa na ibibigay sa OFW para hindi na

umalis, ibigay naman sana agad-agad.” (Domestic helper sa Saudi Arabia)


“Sana matulungan yung mga OFW na mabigyan ng hustisya sa mga

nangyayaring ganyan katulad ng na-rape atkatulad namin na illegal na

tinerminate.”(Crecel, cleaner sa Saudi Arabia)

Hiling naman nila sa pamahalaan na bigyan sila ng pinansyal na tulong, magandang

trabaho, sapat na sweldo, kilalanin ang kanilang karapatan at pangangailangan tulad ng

libreng check-up at murang gamot.

“Syempre tulong nila at pakikipag-cooperate nila sa OFW. Gaya niyan,

andaming nangangailangan ng tulong pero ambagal ng aksyon.” (Maria Christina,

cleaner sa Saudi Arabia)

“Sana tumaas yung sahod dito. Sana may permanenteng trabaho. Yung mga

bilihin sana bumaba ang presyo.” (Virgin, domestic helper sa Saudi Arabia)

“Sapat na hanapbuhay para sa OFW na katulad ko. Kasi inaano nila sa ibang

bansa, ang mga Pinoy masipag.Kung para sa akin, tayong mga pinoy masipag tayo,

yung ibang bansa yumayaman sa atin. Kung sana dito na lang tayo nagtatrabaho sa

sariling bansa natin, aasenso tayo. ” (Ednalyn,domestic helper sa Kuwait)


PAGSUSURI SA DATOS

Kapit sa Patalim

Ayon kay Laorence Castillo, tagapagsalita ng progresibong grupo na nagsusulong sa

karapatan at kagalingan ng mga manggagawang migrante, Migrante International,

karamihan sa kababaihang OFW ay nasa household service at nakokonsentra ang

kanilang populasyon sa mga bansa sa Middle East. Sumasalamin ito sa mga nakuhang

datos ng pananaliksik kung saan lahat ng mga nakapayam ay nagtrabaho bilang

kasambahay, cleaner at caregiver sa mga bansa sa Kanluran at Silangangan Asya. Ani ni

Castillo, bulnerable ang mga household service workers sa Middle East sapagkat hindi

kinikilala ang trabaho ng kasambahay sa kanilang mga batas. Wala silang proteksyon at

pagkilala sa mga karapatang pantao ng mga kasambahay, tulad ng karapatan sa

pangkalusugang serbisyo (Tingnan ang buong salin ng panayam sa Apendiks).

Pagpapatunay din ng United Nation’s International Labour Organisation, higit na lantad

ang nasa ganitong uri ng trabaho mula abuso, pananamantala, pandarahas,

diskriminasyon (Kelly &Thompson 2015).

Ang mga household service worker ay kadalasang walang maayos na tulog o pahinga

dahil sa katangian ng kanilang trabaho kung saan 24/7 ang kanilang serbisyong binibigay.

Kadalasang hindi nakakain ng tatlong beses sa isang araw. Ang mga ganitong kondisyon

ay may implikasyon sa kanilang kabuuang kalusugan at maaring magdulot ng iba’t ibang

kaso ng aksidente at pinsala, problema sa pag-iisip, kakulangan sa tamang nutrisyon at

diyeta.

Kwento pa niya, maraming kaso ng nagkakasakit na migrante lalo na sa mga

household service workers ang lumalapit sa Migrante International. Dulog ng mga ito ang


pagkahilo sanhi ng sobrang gutom, sobrang patrabaho at kakulangan sa tulog.

Namamanhid ang kamay ng marami dahil sa sunod-sunod at walang tigil na trabaho gaya

ng paglalaba, pagpaplantsa, pagluluto at iba pa. Kaya naman, marami sa kanila ang

humahantong sa mas malalang pagkakasakit tulad ng pneumonia, pamamanhid ng

katawan at high blood pressure.

Sa kabila ng mga sakit na nararamdaman, hindi sila nakakapagpagamot dahil hindi

pinapayagan ng kanilang amo.

“Kapag mabait ang amo nila, dadalhin sila sa hospital pero kadalasan,

ibinabawas sa sweldo nila ang nagastos dito. Kung hindi sila dinadala, nagpapabili

na lamang sila ng gamot kahit walang tamang prescription ng doctor.” (Laorence

Castillo, Migrante International)

Kahit na igiit ng migrante na ipagamot sila, tinatanggihan ng amo dahil magiging

kabawasan diumano ito sa araw ng pagtatrabaho nila. Ganito ang kanilang kalagayan

kahit nakasaad sa kanilang kontrata ang karapatan nilang ipagamot ng amo, magamit ang

insurance at magkaroon ng sick leave. Sabi pa ni Castillo, kahit na mayroong medical

assistance o insurance gaya ng PhilHealth kung hindi naman makalabas ang mga

household worker na ito, hindi rin ito maaakses. Isa pa, maaaring hindi PhilHealth

accredited ang clinic o ospital na pinuntahan nila.

May mga kaso pa diumano na sinasaktan ang mga manggagawang migrante kapag

hindi nagugustuhan ang kanilang trabaho na nagdudulot ng pasa at sugat sa kanilang

katawan. Kapag hindi na nakayanan, nagdedesisyon silang tumakas. At sa pagtakas,


natatamo nila ang iba’t ibang kapansanan tulad ng pilay sa buto, problema sa spine at sa

mas malalang kaso, pagkaparalisa ng buong katawan. Hindi rin nawawala ang

pagkakaroon ng trauma ng karamihan bunga ng sobrang kalungkutan at pagkakalantad sa

abuso. Dagdag pa ni Castillo, hindi lamang sa ibang bansa bulnerable ang mga

manggagawang ito sapagkat ang trauma na nakamit ay bitbit nila hanggang pagbalik ng

Pilipinas.

Pahayag ni Rothna Begum ng Human Rights Watch, ang mga kasambahay ay walang

kapangyarihan dahil itinuturing silang kalakal na binili na ng kanilang amo. Laganap ang

ganitong pagtingin na sa mga bansang Arab dahil sa tinatawag na Kafala Sponsorship

System kung saan legal na itinatali ang mga migranteng manggagawa sa kanilang amo o

employer. Sa ilalim ng ganitong sistema, ang employer ang nagbabayad sa visa ng mga

manggagawang migrante kaya hindi sila makakaalis sa kanilang trabaho kung walang

pahintulot ng kanilang employer. Kung sila ay tumakas, tinuturing silang ilegal at

maaaring makulong. Kadalasan silang tumatakas dahil hindi na nila kinakaya ang

pang-aauso at hindi makataong pagtrato sa kanila. Ang ilan naman ay pinapalayas ng

employer at pinagbibintangan na run away. Ayon kay Begum, bunga ng ganitong sistema,

nawawala ang karapatan ng mga manggagawa lalo na ng mga kasambahay.

Napapasailalim sila sa kapangyarihan ng kanilang amo at sa mga pang-aabuso (Kelly &

Thompson, 2015).

“They are at the mercy of their employer, especially under the Kafala system

wherein, nakatali yung kanilang galaw, pagkilos sa kanilang employer. Hindi sila


pwedeng magpalipat ng employer, hindi sila pwedeng makauwi ng Pilipinas, without

the permission of their employers.” (Laorence Castillo, Migrante International)

a. Sekswal at Reproduktibong Kalusugan

Sa usapin naman ng sekswal at reproduktibong kalusugan ng mga babaeng

migrante, binahagi ni Castillo na walang partikular na programa at serbisyo ang

gobyerno para sa sekswal at reproduktibong kalusugan ng mga kababaihang

migrante kahit malaki ang partisipasyon nila sa migrasyon. Ang pagbibigay diumano

ng ganitong serbisyo ay mandato ng Department of Social Welfare and Development

(DSWD) ngunit anim lang sa mahigit 20 government posts sa labas ng bansa ang

mayroong DSWD.

Ayon kay Atty. Kathy Panguban, Chief of Staff ni Kong. Emmi de Jesus ng

Gabriela Womens’ Party, patunay ang maraming bilang ng sexually abused sa mga

napapauwing OFW na hindi nabibigyang pansin ang kanilang sekswal at

reproduktibong kalusugan habang nagtatrabaho sa ibang bansa. Iniulat niya na noon

lamang nakaraang taon, sunod sunod ang mga namamatay na babaeng migrante na

ginahasa ng kanilang amo (Tingnan ang buong salin ng panayam sa Apendiks).

Pahayag ni Castillo, isa pang problema ang hirap na makakuha ng hustisya ang

mga biktima ng panggagahasa sapagkat bago mapatunayan na biktima ng rape ang

isang OFW, kailangan ng ebidensya ng semilya sa ari ng babae na hindi lumalagpas

sa 24 oras. Mahirap itong makuha lalo na kung hindi pinapaalis o kinukulong sa

bahay ang biktima. Sanhi nito, maraming kaso ng panggagahasa ang hindi

napapatunayan at marami sa mga nagagahasa ay nabubuntis. Dagdag pasakit rin ang


pagbubuntis na ito dahil sa bansang Middle East, tinuturing na kasalanan ang

mabuntis nang walang asawa at kinakasuhan ng imoralidad. Nakakaranas pa sila ng

iba’t ibang klase ng diskriminasyon at hindi direktang napupunta sa babae ang bata at

nangangailangan pa ng DNA test.

Babae sa Pyudal-Kapitalistang Lipunan

Hindi lamang usaping domestiko at kasarian ang isyu na kinakaharap ng maraming

kababaihan. Biktima sila ng hindi makatarungang sistemang panlipunan. Saklaw nito ang

pisikal, sikolohikal, sekswal, ekonomiko, kultural, at pulitikal. Apektado ng iba’t ibang

usaping lipunan tulad ng korupsiyon, kawalan ng serbisyong panlipunan at kawalan ng

hustisya. Kaya’t kanilang nararanasan hanggang sa kasalukuyan ang iba’t bang uri ng

diskriminasyon at abuso sa loob ng tahanan o maging lugar ng trabaho.

Paliwanag ni Atty. Panguban, ang karahasan at abusong nararanasan ng kababaihan

ay nakaugat sa sistema at kultura ng isang lipunan. Dumadami ang biktima ng karahasan

at sekswal na abuso dahil sa pagtingin sa kababaihan bilang sekswal na bagay o ‘sexual

object’ na pwedeng gawan ng kahit anong bagay. Dagdag niya, nakaugat din ang

ganitong pagtingin sa kababaihan sa pyudal-patriyarkal na sistema ng lipunan kung saan

tinitingnan ang babae bilang mas mahina at ‘second class citizen’ na napapailalim sa iba’t

ibang awtoridad gaya ng awtoridad ng kanyang asawa, awtoridad ng uri na mas may

nakaangat na uri at may kontrol sa rekurso, awtoridad ng simbahan at iba pa.

Pinapalaganap ng simbahan ang konsepto na ang mga babae ay dapat pumailalim

(subjugated) sa kanyang asawa o sa lalaki. Samantala, ginagamit naman ang iba’t ibang

porma ng media para mas pagtibayin ang ganitong pagtingin sa kababaihan.


Sa tagal na panahon ng paglaban ng kababaihan para sa pantay na karapatan, marami

ang nagsasabing malaya na ang kababaihan sapagkat nagkaroon na sila ng pagkakataong

makaboto at maging bahagi ng paggawa. Ngunit sa pananaw ni Atty. Panguban hindi

nangangahulugan ng malaking partisipasyon ng babae sa paggawa ay tuluyan ng malaya

ang kababaihan. Hindi sapat na batayan ang pagliit ng gender gap sapagkat nanatiling

bulnerable ang sektor ng kababaihan mula sa karahasan dala ng pagiging babae at

kahirapan. Ani niya, ang ganitong sistema ay hindi lamang nangyayari sa Pilipinas kundi

pati sa ibang bansa kaya’t maraming household worker sa Arab Nations, isa sa mga

lipunan na may mababang pagtingin sa babae. Dagdag pa dito ang matinding kahirapan

kaya’t kahit mahirap ang trabaho sa ibang bansa, tinitiis na lamang nila para lamang may

maipadala sa pamilya. Pinuna rin ni Atty. Panguban ang kawalan ng tugon ng gobyerno

para magbigay ng alternatibong solusyon sa kahirapan bukod sa pangingibang bansa sa

mamamayan nitong nagdarahop.

Dagdag niya, ekstensyon lamang ng gender role ng babae sa lipunan ang trabaho nila

sa ibang bansa tulad ng domestic helper.

“Majority ng lumalabas sa bansa ay mga babae para magtrabaho bilang mga

domestic workers, mga low-skilled workers na yung trabaho nila ay extension

lamang ng structured na gender roles nila sa lipunan. Marami sa kanila ang

nabibiktima ng karahasan ranging from sexual abuses to physical emotional abuses.

At marami rin sa kanila ang nasa death row.” (Atty. Kathy Panguban, Gabriela

Women’s Party)


Ganito rin ang sinasabi ng Marxist Feminist Theory. Batay dito, ang reproduktibong

paggawa ay hindi nabibigyan ng ekonomikong halaga sa kapitalistang lipunan sanhi ng

mababang pagtingin sa kababaihan. Nagkakaroon ng pagtatangi sa pagitan ng paggawa

ng lalaki at paggawa ng babae kung saan mas may mataas na kompensasyon ang

trabahong produktibo na karaniwang binibigay sa lalaki kaysa sa trabahong reproduktibo

na binibigay naman sababae.

Sa kabilang banda, sa pagtingin ni Castillo, ganito ang nararansan ng kababaihang

migrante dahil ganito hinubog ng pamahalanan ang kanilang uri ng trabaho. Bago pa man

umalis ng bansa ang mga manggagawang migrante, nakikipag-usap muna ang

pamahalaan sa mga mga grupo ng employers o manpower agencies mula sa ibang bansa

para makipagkasundo na sa bansa sila kumuha ng murang lakas-paggawa.

“For them to clinch that deal na sa kanila na lang kumuha ng manggagawa so

kailangan nila i-impressed yung kabilang government na yung makukuha nila ay

unskilled, sunod- sunoran at mura. Kaya dahil sa ganong packaging ng ating mga

manggagawa, they are very vulnerable to maltreatment and abuses.” (Laorence

Castillo, Spokesperson ng Migrante International)

Pag-asa sa Wala

Ang pagbalik nila ng Pilipinas ay nagiging isa pa ring dagok sa kanila sapagkat wala

silang trabaho, baon sa utang at ang iba ay may sakit pa.


“Pagbalik naman nila dito sa Pilipinas kahit na nakatakas man sila sa abuso,

maltrato at iba pang karahasan habang nagtatrabaho sa ibang bansa, may mga kaso

na lumalabas yung sakit nila tuad ng trauma, sakit sa bato, sakit sa puso.”

(Laorence Castillo, Spokesperson ng Migrante International)

Ang mga nagkaroon ng malalang sakit at kapansanan na bumalik ng Pilipinas ay

hindi rin nakakapagpagamot o kahit makapagpatingin sa doktor. Una, dahil wala ng

medikal na tulong na binibigay ang OWWA sa mga ganitong kaso, ani ni Castillo. Hindi

nagakakaroon ng medikal na pagsusuri sa kalusugan ng mga bumabalik na migrante,

lalo’t higit ang pagsasawa ng counseling para sa mga nagkakaroon ng trauma. Ikalawa,

kapag nakauwi na sila at natapos ang kontrata, tapos na rin ang kontrata nila sa

PhilHealth. Ikatlo, wala silang pantay na akses sa serbisyong pangkalusugan dahil sa

kakulangan ng pinansiyal. Pinalala pa ito ng atrasadong sistemang pangkalusugan ng

bansa kung saan patuloy na isinasapribado ang mga pampublikong hospital. Sanhi nito

maraming mahihirap na babae ang mas nahihirapang makapagpagamot.

Paliwanag ni Castillo, bago pa lamang umalis ng bansa ang mga OFW, problema na

ang hindi maayos na pagtuon ng pansin sa kanilang kalusugan sapagkat nagiging

‘lucrative business’ ng mga recruitment agency ang mga medikal na rekisito. Kahit hindi

malusog ang isang OFW, pinapaalis pa ito. Dati diumano ay mayroong doktor sa OWWA

pero inalis ito. Depensa ni Shiela Mae J. Aguilar, OWWO III ng OWWA, nang

magkaroon ng PhilHealth, nilipat dito ang mandato na pagbibigay ng medikal na serbisyo

sa mga Filipino, kasama na ang mga OFW. Pero sa kasalukuyan, dahil nagkaroon ng

mataas na pangangailangan sa nasabing serbisyo, nagkaroon sila ng plano na ibalik ang


ganitong serbisyo. Sa ngayon, mayroon na raw Memorandum of Issuance para sa

sinabing programa. Pero hindi pa ito pinapatupad (Tingnan ang buong salin ng panayam

sa Apendiks).

“In partnership with Philhealth, tatapatan ang ibibigay ng Philhealth depende

sa case rate system. Maximum na 50,000. Hopefully this year ang implementation.

May mga kailangan pa plantsahin tulad ng paggamit ng portal- sharing ng data.”

(Shiela Aguilar, OWWA)

Ngunit hindi pa rin ito maaaring maakses onsite. Bagkos, maaari naman daw na

ma-refund ang magagastos ng mga OFW.

Para naman sa mga nagkaroon ng kapansanan dahil sa aksidente sa trabaho o sa

malupit na pang-aabuso ng amo, hindi rin naaakses ang tinatawag na Disability and

Dismemberment Benefits. Ang benepisyong ito ay batay sa naging sakit ng OFW o parte

ng katawan na natagtag o hindi na magamit dahil sa aksidente sa trabaho. Bago ito

matanggap, nangangailangan pa ng mga dokumento at check-up sa doktor para

mapatunayan ang kapansanan. Ayon kay Panguban, may isang kaso ng kasambahay sa

ibang bansa na tinulungan nila dahil nagkaroon diumano ang kasamabahay na ito ng

permanenteng kapansanan. Batay sa salaysay nito, tatlong araw na tuloy-tuloy siyang

pinagtrabaho nang walang pahinga. Dahil sa sobrang pagod, nadulas ito sa cr at nabali

ang kamay. Hindi ito tinulungan ng agency na nagpaalis sa kanya at hindi rin nabigyan

ng agarang lunas kaya sa kasalukuyan hindi na magamit ng nasabing kasambahay ang

kanang kamay nito.


Sariling Pagtugon (Health-seeking Behavior)

Batay kay Castillo, kahit na mayroon pang trauma at nanghihina pa ang mga

migrante pagdating nila ng Pilipinas, pursigido sila na makakuha ng hustisya sa mga

naranasanan nila kaya agad silang nagsasampa ng kaso. Ipinapayo ng migrante na

magpahinga muna sila. Ipinapayo rin nila na lumapit muna sa OWWA pero kadalasan ay

wala silang nakukuhang tulong mula dito kaya’t idinadaan na lamang nila sa pahinga at

pag-inom ng gamot.

Banggit ni Castillo, hindi na gaanong binibigyang pansin ng gobyerno ang

pagbabalik ng mga manggagawa galing sa ibang bansa sapagkat hindi na ito kumikita

mula sa kanila pagbalik nila ng Pilipinas.

Ayudang Kapos

Nabanggit sa social suffering theory na ang siphayo na natamo ng mga nagkasakit na

migrante, pati ng mga nagkaroon ng kapansanan ay hindi lamang sanhi ng aksidente o

dahil sa kahinaan ng kanilang resistensya kundi bunga rin ito ng istruktural na sistema,

mula sa kawalan ng serbisyong medikal para sa mga OFW na nagtatrabaho sa ibang

bansa hanggang sa pagiging atrasado ng pampublikong kalusugan dito sa Pilipinas.

Dagdag pa ang kahirapan at kakulangan sa pagbibigay ng basehang serbisyo sa

mamamayan.

Pahayag ni Castillo, pangunahing hadlang sa pagkamit nila ng kalusugan at

kaginhawaan ay ang gobyerno na mismo. Una sapagkat kulang ang serbisyo na binibigay


ng gobyerno. Pangalawa, kung mayroon mang serbisyo ay hindi naman ito naabot o

nagagamit ng mga migrante.

Ayon kay Aguilar, mayroong Philippine Oversears Labor Office (POLO) assistance

ang OWWA sa ibang bansa kung saan maaring lapitan ng mga may problemang OFW.

Nagbibigay din daw diumano ang OWWA ng post-repatriation assistance sa mga

paliparan gaya ng tulong sa pag-fill-up ng forms na kailangan, pagsama sa quarantine,

immigration hanggang makalabas ng paliparan. Mayroon ding halfway home sa 9th floor

ng OWWA kapag walang matuluyan ang mga OFW. Nagbibigay din daw sila ng

pamasahe sa mga walang pamasahe.

Subalit, taliwas sa magagandang serbisyong nabanggit sa itaas, hindi rin naman daw

ito napapatupad at nabibigay ng maayos sa mga migrante ayon kay Castillo.

“Ang pagbibigay ng repatriation assistance sa mga may sakit at distressed na

OFW ay nalipat sa kamay ng recruitment agency. Pero dahil ayaw gumastos ng

agency, hindi nila nire-repatriate ang mga OFW. Kapag umuwi rin ang mga

manggagawa, kailangan nila ibalik ang pera na ibinayad ng employer sa kanila.”

(Laorence Castillo, Migrante International)

Ayon sa mga nakapanayam na OFW, kapag lumalapit sila sa agency o kapag

dinadala sila sa agency ng kanilang amo nang hindi pa tapos ang kanilang kontrata,

kinukulong sila sa opisina habang hinahanapan ng bagong employer. Sinasabi ng agency

sa kanila na kailangan nilang bayaran ang ibinayad ng dating employer. Kaya marami

mga OFW na ito ay nagtatrabaho ng walang pasahod. Direktang napupunta sa agency ang


kanilang sahod mula sa bagong employer. Samantala, ang ilan na gusto na talagang

umuwi ay lumalapit na lamang sa Migrante International para matulungan silang

makauwi. Sa kabilang banda, ang iba pang korap na gawain ng agency ay pagbubukas sa

insurance ng mga OFW o pagsasabi sa pamilya ng OFW na sagutin ang pagpapauwi sa

kanilang kamag-anak sa ibang bansa. Minsan naman ay kinakaltas ang pamsahe sa sahod

nila.

Pangatlo, hindi panglahatan ang mga serbisyo at programa na binibigay ng ahensya

tulad ng OWWA. Limitado ito sa miyembro ng OWWA. Istrikto ang alituntunin ng

OWWA na dapat ay aktibong miyembro ang isang OFW bago sila pwedeng makakuha

ng serbisyo ng nasabing ahensiya. Nasusukat ang pagiging aktibo sa pagbabayad ng

membership fee na 25 USD. Kung balik-manggagawa naman at nagnanais pa rin na

makakuha ng serbisyo ng OWWA, maaari sila maging voluntary member. Batay kay

Aguilar, ang National Reintegration Office for Reintegration ang may hawak sa

pagbibigay serbisyo sa mga hindi miyembro ng OWWA. Pati na rin ang mga hindi

dokumentadong OFW. Hindi rin ito sapat at mainam dahil hindi ito libreng

ipinamamahagi. Dagdag pa, tulad ng nabanggit sa itaas, nakadepende ang pagiging aktibo

OWWA member ng isang OFW sa pagbabayad nito ng membership fee kaya kapag hindi

nakapagbayad, hindi na agad nasasama sa mga nakakatanggap ng benepisyo. Mariing

sinabi ni Castillo na sa kabila ng tungkulin ng OWWA na bigyang pansin ang kalagayan

ng mga OFW, hindi naman nila ito nagagampanan.

Pagpapatibay pa ni Atty. Panguban, sa karanasan ng GWP, mayroong lumalapit sa

kanila na nagsasabi na hindi tumutugon ng maayos ng gobyerno sa mga problema nila

tulad ng pag-aayos ng passport hanggang sa pagtatanggol sa kanilang karapatan. Hindi


rin komprehensibo ang pagtugon ng gobyerno sa isyu ng mga migrante. Base dito,

walang maayos at sistematikong programa ang pamahalaan para protektahan ang interes

ng mga migrante na nasa ibayong dagat.

a. Bigong Reintegration Program

Ang serbisyo na binibigay ng OWWA sa mga balik-manggawa ay ang tinatawag

ng reintegration program kung saan nagbibigay ng halagang Php 10,000 sa mga

manggagawang migrante na aktibong miyembro ng OWWA. Ayon kay Aguilar,

mayroon regular na monitoring sa progreso ng programa. Mayroon din daw na

Regular Institutional briefing sa mga reparteradong manggagawang migrante.

Nagbibigay rin daw ang OWWA ng loan opportunities o pautang sa mga gustong

magsimula ng negosyo dito sa Pilipinas.

Subalit batikos ni Castillo, walang malinaw na programa para sa reintegrasyon

ang gobyerno.

“Wala namang malinaw na reintegration program to begin with. Para sa

gobyerno, ang tingin nilang reintegration program na ay bigyan sila ng

livelihood pagkabalik nila dito sa atin. Pero kung titingnan mo yung livelihood

program ng gobyerno, skills training and all, hindi siya, sustainable. Hindi rin

siya angkop. Halimbawa sa ilalim ng OWWA, meron silang starter kit or

Balik-Pinas Program with worth Php 10,000 pero hindi yan cash kundi goods

and for you to be able to get that, ang haba ng proseso, papaatendin ka nila ng

mga seminars at tapos at the end of the day, malalaman nila makukuha nila Php

7500 worth of goods lang na questionable pa kasi yung Php 2500 napupunta as


training fee dun sa trainor tapos yung nakukuha lang nila, manicure set, goods

for sari sari store. It’s really not enough for them to establish or even start up

small business. Kung may programa man sila na loan program. Ang tindi ng

requirements, they require feasibility study, meron ka na dapat business permit,

meron kang collateral eh wala naman ganyan ang mga OFWs natin.” (Laorence

Castillo, Spokesperson ng Migrante International)

Dagdag pa rito, hindi rin nabibigyang pansin ang kalusugang aspekto ng

reintegrasyon lalo na para sa mga may sakit na babaeng migrante. Ayon kay Aguilar,

hindi dapat na mapasailalim ng programa para sa reintegrasyon ang serbisyong

pangkalusugan.

b. Kulang na Legal Assistance

Wala namang legal na tulong na binibigay ang OWWA sa mga OFW na gustong

makakuha ng hustisya. Ang mandatong ito ay ginagampanan ng Department of

Foreign Affairs diumano.

Sa usapin naman ng legal na hustisya, napakabagal ng proseso bago makuha ng

mga migrante ang karampatang kompensasyon sa mga naranasan nila. Madalas pa,

mas kinakampihan ng arbiter ang ahensiya kaysa sa kanila. Pinaliwanag ni Atty.

Panguban nakaugat ito sa problema sa batas para sa mga migrante, ang Migrant Act

8042.


“Kung hustisya ang pag-usapan, makukuha lang natin ‘yan through

collective action kung minsan hindi pa sa loob ng coutroom. Minsan pa sa ilalim

ng batas, kakaunti lamang ang nakukuha ng mga migrante. Mas nakakatakas pa

sa responsibilidad ang mga recruitment agency. Isasara nila yung agency,

magre-regroup, gagawa ng bagong agency.”(Atty. Kathy Panguban, Gabriela

Women’s Party)

c. Istruktural na Hadlang sa Kalusugan

Samantala, istruktural na hadlang din sa pagkamit ng kalusugan at kaginhawaan

ng mga bumabalik na OFW ang atrasadong kalagayan ng pampublikong kalusugan

ng bansa. Kung susuriin ang kalagayan ng serbisyong pangkalusugan sa Pilipinas,

patuloy pa ring nilalabag ang karapatan ng mga Filipino sa malapitan, abot-kaya at

pantay na serbisyong pangkalusugan.“The Philippine government has treated health

as a commodity, subjected it to a market-driven system, unprotected and

unregulated.” (Ibon Foundation 2015). Ang akses sa kalidad ng serbsiyong

pangkalusugan ay hinahadlangan ng mataas na gastusin at hindi epektibong

pamamahala ng serbisyo.

Kabalintunaan sa pinagamalaki niya na 89.4 milyon ang benepisyaryo ng

PhilHealth noong 2015, apat sa 10 pamilya ay walang health insurance (mula sa

National Demographic and Health Survey) (Ibon Foundation 2015). Sa kabila ito ng

mataas na pondong inilalaan sa PhilHealth. Mula Php3.5 bilyon noong 2011, tumaas

ang pondo ng PhilHealth hanggang Php39.1 bilyon. Ngunit nanatiling mababa ang

paggamit sa pondo nito na umaabot sa 11.5 porsyento. 5 porsyento nito ang


nagagamit sa pagbabayad ng mga gamot at laboratoryo. Samantala, 70 porsyento

lamang nito ang nagagamit na pagbabayad sa ospital. Ang ekonomikong pasanin ng

pagbabayad sa serbisyong pangkalusugan ay nanatiling nasa kamay at bulsa ng mga

pasyente. Hindi rin nito pinoprotekahan ang pinakamahihirap mula sa mga dagdag na

bayarin na dapat ay nakapaloob sa no balance billing (NBB). Indikasyon ito na hindi

talaga naakses ng populasyon ang mga serbisyong pangkalusugan. Kabalintunan ito

sa layunin ng pagkakaroon ng seguridad sa kalusugan upang hikayatin ang

health-seeking behavior ng mga Filipino (Ibon Foundation 2016b).

Sagot ng pamahalaan sa pangit na kalagayan ng pampublikong kalusugan ay ang

pagsandig sa Public Private Partnership (PPP) tulad ng pagsasapribado ng

Philippine Orthopedic Center, na nagparalisa 595 na pasyente at 400-500 na

maralitang pasyente. Gayundin ang nangyari sa Dr. Jose Fabella Memorial Hospital.

Layon ng PPP na imodernisa ang serbisyong pangkalusugan at makakuha ng higit na

malaking tubo mula dito. Repleksyon ito ng lumalalang kalagayan ng serbisyong

pangkalusugan sa bansa.

Pangakong Napako

Sa kabila ng mga pangako ni Duterte na “parating na ang pagbabago” sa pag-upo

niya sa pagka-Pangulo, wala pa rin siyang inihahaing konkretong solusyon sa mga

panlipunang suliranin tulad ng sapilitang pandarayuhan. Nakabatay pa rin ang mga

polisiya at programa na kanyang pinapatupad sa neoliberal na balangkas ng mga

nakaraang administrasyon na napatunayang nagpapahirap sa mga Filipino sa loob na ng

mahigit tatlumpung taon. Gaya na lamang ng Philippine Development Plan 2017-2020 na


nakabatay Ambisyon 2040 na sinimulan ni dating Pangulo Noynoy Aquino (Anakbayan

2017). Kinatawan diumano ng Ambisyon 2040 ang buhay na pangarap ng mga Pilipino

sa susunod na 25 taon ngunit mas binibigyang diin nito ang pribadong moda ng

pagpapaunlad tulad ng kagustuhang personal at materyal imbes na tugunan ang ugat ng

malubhang hindi pagkakapanty-pantay at pagkaatrasado ng ekonomiya. Hindi

magdudulot ng pag-unlad ang ganitong plano sapagkat naglalayon itong paunlarin ang

bansa bilang kasangkapan ng dayuhang kapital, balon ng murang hilaw na materyales at

tagasuplay ng murang lakas-paggawa. Bahagi rin ng layunin nito ang bawasan ang

kontrol ng gobyerno sa pagbibigay ng serbisyo (IBON, 2017)

Sa kabilang banda, ibinabandera pa ng administrasyon sa kasalukuyan ang DOLE

Department Order 174-2017 na sinasabing solusyon sa kawalan ng trabaho at laganap na

kontrakwalisasyon. Ngunit balintuna sa layunin nito ay mas lalong ginagawa nitong

lehitimo ang kontrakwalisasyon sapagkat katulad ng dating polisiya DO 18-A

pinapahintulutan pa rin sa mga diumano’y legal na uri ng kontrakwalisasyon. Sa huli,

patuloy na mananatili ang kawalan ng trabaho sa bansa at maayos na sahod. Sa ganitong

malalang sitwasyon ng bansa, hindi nakapagtataka na ang mga bumabalik na migrante ay

mag-aasam na mangibang bansa muli upang doon maghanap ng mas magandang

oportunidad sa empleyo.

Nakakaalarma rin ang implementasyon ng K-12 at pagpapatanyag sa mga kabataan

na kumuha na lamang ng technical and vocational na kurso imbes na pumasok sa

kolehiyo. Makakaambag ito sa lalong paghulma sa lakas paggawa ng bansa bilang

murang paggawa. Ipinatupad ito upang maraming dayuhan ang mag-invest sa bansa

(Center for Trade Union and Human Rights, 2016).


Patunay ang mga nabanggit na nanatiling istruktural ang ugat ng natamong problema

sa kalusugan. Tila ayaw ng gobyerno na matuto ang kanyang mamayan sa pangamba na

wala ng umalis ng bansa at lumiit ang nakukuha ng pamahalaan mula sa remitans ng

OFW. At dahil sa kapabayaan ng gobyerno at kakulangan sa agarang pagtugon at

pagbibigay serbisyo lalong nagiging miserable ang kalagayan ng mga migranteng

Filipino.


KABANATA VI

PAGLALAGOM AT KONKLUSYON

Pagka’t sila yaong libong mga Pilipino

Inaapi, dinadahas sa ibayong dagat

Mga bihag ng kawalan at ng lipunan

Biktima ng pabayang pamahalaan

(Anong klaseng bayani?, akda ng Sining Bulosan)

Biktima ng kawalan ng oportunidad sa maayos na trabaho sa sariling bansa,

ikinakalakal silang mga kababaihan sa dayuhang bansa upang pagkakitaan. Bitbit ang

maleta, pasaporte at alaala ng kanilang mga anak, asawa at mahal sa buhay, tumutungo sa

dayuhang bansa upang doon abutin ang kanilang mga pangarap: maiahon ang pamilyang

sadlak sa kahirapan at maibigay pangangailangan ng mga ito. Tinulak ng malawakang

kawalan ng nakabubuhay na trabaho, kawalan ng lupa, at kakulangan ng basehang

serbisyo, napipilitan silang kumapit sa patalim at makipagsapalaran sa ibang bansa upang

doon sana makaipon, makapagpundar at nang sa huli ay mabago ang kanilang estado ng

pamumuhay. Sa ibang bansa inaasam na mahanap ang swerte upang matupad ang

kanilang mga personal at pampamilyang ambisyon at pangarap. Sila ang mga bagong

bayani. Ang milyong milyong dolyar na kanilang ipinapadala ang sumasalba sa

ekonomiya ng bansa. Ngunit hindi lahat ay nakakabalik ng matiwasay sa bansa. Marami


ang humarap sa panganib habang nagtatrabaho sa ibang bansa: mula sa iba’t ibang

paglabag ng amo sa kanilang kontrata, pisikal at berbal na abuso hanggang sa istruktural

na karahasan ang kanilang nararanasan. At sanhi ng mga ito, marami ang nagkakasakit,

mapapisikal man o mental habang nasa ibang bansa at kahit matapos makabalik sa

Pilipinas. Ang ilan pa ay nagtatamo ng malalang kapansanan na sumisira sa pagkakataon

nilang maging bahagi pa ng paggawa.

Ngunit sa kabila ng kanilang sumisidhing sitwasyon, patuloy na bulag at bingi ang

pamahalaan sa malakas na panaghoy ng maraming kababaihang migrante na nakakaranas

ng abuso at sa iba’t ibang pananamantala habang naghahanapbuhay sa dayuhang bansa.

Patuloy silang salat sa paglutas sa kanilang mga suliranin at pagbibigay ng kanilang mga

pangangailangan. Walang maayos programa ang OWWA at pamahalaan para sa

pagpapabuti ng kalusugan ng mga migrante, higit ng mga nagkakasakit at nagkakaroon

ng kapansanan. Gayundin sa sekswal at reproduktibong kalusugan ng mga kababaihang

migrante. Nanatiling mabagal ang pagbibigay ng tulong upang mapauwi ang mga

namimighating migrante. Kulang ang programa at serbisyo ng pamahalaan sa pagtitiyak

na ligtas ang mga manggagawang Filipinong iniluluwas nito sa ibang bansa.

Dalawampu’t taon mula ng maging tampok ang makasaysayang pagbitay sa isang

migranteng kasambahay na si Flor Contemplacion at maisawalat ang kabulukan ng

pamahalaan sa pangangalaga sa sarili nitong mamamayan mapa-loob man o labas ng

bansa, ngunit marami pa rin ang nanatiling katulad ni Flor. Sila ang mga kababaihang

migrante na ikinalakal ng gobyerno sa ibang bansa para sa sarili nitong ganansya at sa

huli ay pinababayaan dahil sa kaduwagang ipaglaban at bigyan hustisya ang sariling

mamamayan sa takot na mawalan ng dayuhang merkado ng lakas paggawa.


Ilang dekada na rin matapos mamayagpag ang Labor Export Policy na siyang

tinuturong ugat ng patuloy at mataas na bilang ng pangingibang bansa. Sa kabila rin ng

matatamis na pangako ng mga administrasyong nagdaan na poprotektahan ang bawat

Filipinong papalabasin ng bansa nang sa gayon ay wala ng magiging katulad ni Flor

Cotemplacion, patuloy at mas dumarami pa ang nasa kaparehong kalagayan ni Flor. At

hanggang sa ngayon, hindi pa rin ramdam ng maraming OFW ayuda mula sa gobyerno.

Nanatiling reaksyonaryo ang pamahalaan sa paglutas ng suliranin sa pagluluwas ng lakas

paggawa.

Kaya’t karamihan sa mga nakaranas ng trauma at nagkakasakit na walang

kakayahang magpagamot ang sumasangguni na lamang sa kanilang pamilya upang

malibang at malimot ang mga trahedyang naranasan. Pilit silang bumabangon,

nagsasampa ng kaso upang wala ng katulad na migrante ang mabiktima ng illegal

recruitment at ng maging tampok ang kanilang kalagayan at mapansin man lang ng mga

iniluklok sa pwesto. Kapit kamay silang mga naabuso at nabiktima sa pagkamit ng

hustisya. Humugot ng lakas mula sa isa’t isa tungo sa pagbabagong hangad sa bulok na

sistema.

Nanatiling pang-ekonomiko ang pagtingin sa mga OFW kaya’t pagbibigay negosyo

lamang ang binibigyang pansin ng gobyerno. Hindi nito tintitingnan ang pangangailangan

nilang maging malusog kasama ng pagiging maunlad at maginhawa. Bukod sa walang

serbisyong pangkalusugang inihahain sa kanila ay wala ring programang reintegrasyon na

binibigay sa kanila upang sa kabila ng biglaang pag-uwi ay muli nila sanang maibangon

ang mga sarili. Patunay sa mga panayam sa mga kababaihang migrante, hindi sustenable

ang binibigay na Balik Pinas, Balik Hanapbuhay ng OWWA. Kahit ang nasabing


programa ay hindi pa rin epektibo upang tuluyang mapanatili ang mga Filipino sa bansa.

Bukod sa kulang ang mga produktong nagkakahalagang P10,000 o mas kaunti pa, puno

ng korapsyon at burukrasya ang pagpapatupad nito na nagdudulot ng kabagalan sa

pagpoproseso at katagalan sa pagbibigay ng nasabing benepisyo. Tunay na hindi ramdam

at hindi rin alam ng maraming migrante ang programa at serbisyong dapat ay natatanggap

nila mula sa naturang ahensya lalo’t nagbabayad sila rito nang palagian.

Samantala, nakakalungkot rin na taliwas sa mga pangako ni Pangulong Rodrigo

Duterte bago siya maupo sa pwesto na aniya’y “huling henerasyon na ng OFWs sa

kanyang termino”, subalit sagot niya sa lumalalang problema ng bansa ay “all out war”.

Sa halip na malutas ang problema ng bayan, mas lumubha ang karahasan at kahirapan na

lalong nagtutulak sa ating mga kababayan na mangibang bansa. Gayundin,

pinagpapatuloy lamang ng gobyernong Duterte ang anti-mamayang mga neoliberal na

patakaran na siyang nagpapahirap sa ating mga kababayan. Dahil nakaasa ang

pamahalaan natin sa mga imposisyon ng dayuhang bansa kung saan nagiging sunod

sunuran ang mga namumuno sa pagpapatupad ng neoliberal na polisiya na rekisito ng

mga bansang inuutangan, halimbawa na nga ay ang pagpapatupad ng labor export

program, mas lalong nasasadlak ang bansa natin sa kahirapan.

Sa kabila ng maraming kaso ng pang-aabuso at pagbitay sa mga OFW, hindi pa rin

inihihinto ng pamahalaan ang polisiya nito sa pagluluwas ng lakas paggawa. Natatiling

sandigan ng naghihirap na ekonomiya ng bansa ang remitans mula sa mga

manggagawang migrante. Subalit hindi sapat ang pagsandig sa sektor ng serbisyo upang

makamit ang pangmatagagalang pag-unlad ng ekonomiya sapagkat hindi ito nakatatag sa

matibay na industriya. Patunay na lahat ng New Industrialized Countries (NICs) tulad ng


South Korea, China, Singapore at Taiwan ay hindi lamang umasa sa sektor ng serbisyo

kundi pinatibay ng mga ito ang lokal na industriya upang makabuo ng mataas na kalidad

ng teknolohiya.

Sa kabuuan, hindi nakakatulong ang migrasyon sa pag-aangat ng kabuhayan ng mga

Pilipino, ani ni Castillo. Nanatiling mito lamang ang kaunlarang hatid ng pandarayuhan.

Nalulutas man nito ng panandalian ang kawalan ng trabaho, napakalaki naman ang

kapalit nito sa mga manggagawa at sa kanilang pamilya tulad ng pagkawalay ng mga

anak sa kanilang mga magulang. Marami sa mga anak ang napapariwara, lumalaki sa

kultura ng konsumorismo at lumalaking walang gabay. Malaki ang epekto nito sa

hinaharap ng bansa. Sanhi rin ng pangingibang bansa ng ating mga manggagawa,

nawawalan ang bansa natin na potensyal na tagapagpalakas ng ekonomiya at kauswagan

ng bansa tulad ng mga doktor, inhenyero at iba pa.


KABANATA VII

REKOMENDASYON

Komprehensibong Reintegrasyon at Serbisyong Pangkalusugan

Ang tagumpay na reintegrasyon ay dapat sumasalamin sa buong proseso ng

migrasyon. Balintuna sa karaniwang nosyon, hindi nagsisimula ang reintegrasyon sa

pagbalik ng OFW sa Pilipinas. Sinasakop dapat nito ang buong siklo ng migrasyon.

Ang sustenableng pagbalik (sustainable return) ay tumutukoy sa pagbibigay

seguridad sa iba't ibang aspekto ng pag-unlad at pagtataguyod ng buhay gaya ng politikal,

ekonomiko, legal, at sosyal na kondisyon (International Organization for Migration 2014).

Ayon sa International Labor Organization, ang komprehensibong programa sa

reintegrasyon ay dapat na sinisiguro ang sumusunod (International Labor Organization

2016):

Makarating ang migrante ng mapayapa sa kaniyang bansa

Tinutulungan ang migrante na makamit ang kaniyang mga aspirasyon at hinaing

Pinoprotektahan at itinataguyod ang karapatan ng bumalik na migrante

Ipinapaalam sa migrante ang kondisyon ng bansa

Patuloy na nagbibigay ng tulong at pagpapayo bago at matapos makabalik

Sinisiguro ang oportunidad sa empleyo, pabahay, kalusugan at edukasyon

Samantala, iba’t ibang salik din ang dapat pagtuunan ng pansin upang magkaroon ng

akses sa serbisyong pangkalusugan ang mga manggagawang migrante. Ayon sa pag-aaral


nina Mommers et al (2009), ang sustenableng pagbalik ng mga migranteng may sakit ay

nakabatay sa sumusunod (International Organization for Migration 2014):

May akses sa medikal na gamot

May sapat na kita para mabayaran ang mga gastusin sa pagpapagamot at

suportahan ang pamilya

May kakayahang malagpasan ang diskriminasyon at iba pang pangit na pagtingin

sa pamamagitan ng suporta ng kaibigan at pamilya

Mayroong positibong pagtanaw sa hinaharap

Ayon pa kina Mommers et al (2009) kapag wala ang isang aspekto sa itaas, hindi na

magiging epektibo ang iba pa (International Organization for Migration 2014).

Samakatwid, lubhang kailangan ng mga manggagawang migrante ang komprehensibong

reintegrasyon na sumasaklaw sa kanilang pang-ekonomiko at pangkalusugang

pangangailangan. Nararapat na magkaroon ng libre at aksesible na komprehensibong

medikal na serbisyo para sa kanila.

Ayon kay Castillo, bago pa man umalis ng Pilipinas dapat tinitingnan na ng maayos

ang kanilang kalusugan. Mainam na magkaroon ng libreng konsultasyon at libreng gamot.

Dagdag pa, hindi dapat na ituring na kumikitang kabuhayan lamang ang mga OFW.

Nararapat na ibalik ng gobyerno ang nakukuha nitong benepisyo mula sa kanilang

kontribusyon sa ekonomiya ng bansa. Pangalawa, dapat na maipaabot sa mga OFW ang

libreng serbisyo at programa mula sa pamahalaan, lalo na sa mga walang kakayahang

lumapit tulad ng mga household service workers. Mainam na magkaroon ng medical

mission ang gobyerno kung saan mag-iikot sila sa mga lugar na may mataas na


konsentrasyon ng mga OFW para magsagawa ng libreng check-up. Ganito rin ang dapat

gawin pagbalik nila sa Pilipinas.

Samantala, dapat pagtuunan din na magkakaugnay ang kalagayang pangkalusugan sa

ekonomiko at sosyal na kalagayan ng isang indibidwal. Pangunahing isyu ng bumabalik

na may sakit na migrante ay ang kakayahang makagamit ng serbisyong medikal, kaugnay

ang kanyang ekonomikong kapasidad. Kaya kasabay ng pagpapaunlad sa kalusugan,

dapat na pinapaunlad din ang pagbibigay ng maayos na trabaho at nakabubuhay na sahod

dito sa sariling bansa.

Dagdag pa, ang pagkakaroon ng malalang sakit ay may malaking epekto sa

kakayahan ng isang tao na makapagtrabaho (International Organization for Migration

2014). Kaya dapat bigyan ng suportang pinansyal ang migranteng nagkasakit o

kapansanan para patuloy na makapagpagamot at mabuhay.

“Kasi aanhin natin yung naging kontribusyon nila sa ibang bansa kung hindi na

sila makakapagtrabaho pagdating nila sa Pilipinas dahil sa sakit nila, dahil sa

disability na nakuha nila kaya mahalagang mayroong tiyak at comprehensive na

programa ang gobyerno para tiyakin ang kanilang kalusugan bago pa man sila

umalis hanggang makabalik sila sa Pilipinas.” (Laorence Castillo, Spokesperson ng

Migrante International)

Kapansin-pansin rin na mayroong mababang antas ng edukasyon ang karamihan sa

mga nagiging household service worker. Kaya’t dapat na kaakibat ng paglikha ng trabaho


sa bansa, pagtuunan rin ng pamahalaan ang pagbibigay ng libreng edukasyon sa lahat ng

antas upang lahat ng Filipino ay magkaroon ng oportunidad.

Sapilitang Pandarayuhan, Wakasan!

Hiling ng mga manggagawang migrante na nagdadala ng yaman sa bansa sa

pamamagitan ng kanilang remitans ang agarang ayuda na dapat inilalaan ng pamahalaan

sa kanila. Pero sa kahuli-hulihan, ang gusto nila at ng kaanak nila ay hindi na kailanman

mangibang bansa. Malaki man ang tulong na nabibigay ng perang padala ng mga

manggagawang migrante para sa pagpapaunlad ng bansa, hindi pa rin ito dapat ituring na

pangmatagalang solusyon ng pamahalaan sa kahirapan at kawalan ng trabaho sa bansa.

Bagkos, nararapat na baguhin ang nanaig na polisiya sa kasalukuyan para sa

pangmatagalang pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.

Ayon kay Bragas-Regalado upang maiwasan ang sapilitang pandarayuhan at

pagpapadala ng maraming manggagawang Filipino sa ibang bansa at para

maisakatuparan ang hiling ng maraming manggagawang migrante, dapat na paunlarin

ang pambansang ekonomiya sa pamamagitan ng pagsusulong ng pambansang

industriyalisasyon, agrikultura at mga basehang serbisyo. Ang kawalan ng pambansang

industriyalisayon at tunay na repormang agraryo ang pangunahing ugat ng "forced

migration" o sapilitang pangingibang bansa at patuloy na pagsandig sa "labor export

program". Sa pamamagitan ng pagtataguyod ng lokal na ekonomiya at panlipunang

kabutihan ng lahat ng Filipino saka lamang mapupuksa ang kawalan ng trabaho at

sapilitang pangingibang bansa (Medina & Pulumbarit 2012). Sa pamamagitan ng

pagpapaunlad ng lokal na ekonomiya at pagwawakas sa kontrakwalisasyon, makalikha


ng marami at dekalidad na trabaho na may nakabubuhay na sahod upang matugunan ang

basehang pangangailangan tulad ng pagkain at kalusugan. Hindi dapat iasa ng gobyerno

sa dayuhang bansa ang pagbibigay ng trabaho sa mga Filipino upang sagipin ang bansa sa

malawakang kawalan ng trabaho.

Mainam rin na ipatupad ang isinusulong ng Kilusang Mayo Uno, isang progresibong

grupo na nagsusulong ng interes ng mga manggagawang Filipino, ang Php 125

across-the-board na dagdag minimum na sahod tungo sa PHp 700 pambansang minimum

na sahod. At kasabay nito, dapat na ilagay sa pamahalaan ang kontrol sa mga

estratihikong industriya tulad ng kuryente, tubig, pagmimina, langis, transportasyon at

telekomunikasyon nang sa gayon ay bumaba ang presyo ng produkto at serbisyo at

matamasa ang mura at dekalidad na serbisyo ng maraming Filipino.

Sa huli, insinusulong ng Migrante International at GABRIELA Women’s Party na

isulong ang usaping pangkapayapaan sapagkat kabilang sa Comprehensive Agreement on

Social and Economic Reforms (CASER) ang repormang agraryo at pambansang

industriyalisasyon.

“Create jobs here. And for us to create jobs here kailangan natin

mag-industrialize, kailangan natin maginvest not relying on foreign investments

but building our own industries instead of foreign companies mining our mineral,

our oil.” (Laorence Castillo, Migrante International)

“Kailangan nila ng trabaho dito sa Pilipinas para hindi ka na lalabas ng

ibang bansa. Kasi wala naman sigurong babae, nanay, kapatid na gustong


lumabas ng bansa at iwananan ang pamilya nila dito…Dapat talaga ay

mayroong nakabubuhay sa sahod at mayroong security of tenure not just for

women but for everyone” (Atty. Kathy Panguban, Gabriela Women’s Party)

Palayain ang Kababaihan

Malaki ang papel ng babae sa lipunan. Kalahati ng populasyon natin ay babae. Sila

ang pangunahing pwersa na magsisilang sa susunod na henerasyon. Gayundin,

mahalagang pwersa din ang kanilang hanay sa pagsusulong ekonomikong pagbabago.

Subalit hindi nabibigyang pagkilala ang kanilang inaambag sa lipunan at ekonomiya.

Nanatiling walang ekonomikong halaga ang kanilang mga paggawa.

Bilang tugon dito, nararapat na buwagin ang patriyarkal na kaisipan sa lipunan.

Isulong ang pagkakapantay-pantay ng kababaihan at kalalakihan. Bigyan ng pagkakatoon

ang mga kababaihan ng pantay na oportunidad sa empleyo at promosyon. Tunay na

mapapalaya ang kababaihan kung mababago ang kanilang sosyal at ekonomikong

kondisyon. At malaking bahagi sa pagpapalayang ito ang pagpapatupad ng pamahalaan

ng mga programa at polisiyang sensitibo sa pangagailangan ng kababaihan. Gayundin,

ang pagpapatupad ng mga programa at polisiya kung napapaunlad ang pakikilahok ng

mga kababaihan.

Malawak na Pananaliksik

Hanggang sa kasalukuyan, kulang pa rin ang sistematikong proseso ng pangangalap

ng datos hinggil sa kalagayan at bilang ng mga bumabalik na OFWs (Public Service

International 2016). Kahit na mayroong mga ahensya tulad ng OWWA na nangangasiwa


sa mga migrante, wala pa ring datos ukol sa mga bumabalik migrante na nagkakasakit.

Walang isinasagawa upang mangalap ng naturang datos. Walang ahensya ng pamahalaan

na nag-aaral, nagpoproseso, at nag-aanalisa ng sektor na ito. Kaya't napakahirap suriin

kung nakakatamasa ba sila ng serbisyong pangkalusugan mula sa ating gobyerno

(Quesada 2006).

Nirerekomenda ng mananaliksik na mas palawigin ang pananaliksik tungkol sa

kalagayan ng mga bumabalik na migrante at agkaroon ng monitoring sa progreso ng mga

programa para sa reintegrasyon na ipinapatupad ng OWWA. Gayundin, mas mainam

kung mas malawak na populasyon ng kababaihang migrante ang makapanayam o

masarbey upang mas tumpak ang mga datos na makukuha. Sana ay magkaroon din ng

pag-aaral sa iba pang uri ng trabaho bukod sa mga household service worker, lalo na sa

mga karanasan ng mga sea-based migrant workers.


APENDIKS

Larawan 1. Lipon ng mga babaeng migrante na nagsasagawa ng pag-aaral sa kanilangmga karapatan sa bulwagan ngMigrante International

Larawan 2. Larawan ni Eugenia Bayer, isang domestic helper sa Saudi Arabia nanaparalisa matapos malaglag sa bubongan habang naglilinis dito.


Larawan 3. Kamay ni Marife delos Reyes, isang domestic helper na nagkaroon ngkapansanan kung saan nabali ang dalawa niyang daliri sa kanang kamay at hindi namaigalaw sanhi ng pambubugbog ng amo nito sa Saudi Arabia.

Larawan 4. Kamay ni Rosemarie Rodon, isang domestic helper sa Saudi Arabia nanakaranas masunog ang mga kamay dahil sa ginagamit na Zonrox habang naglalaba atnaglilinis.


Salin ng mga PanayamKey Informant Interview # 1Laorence Castillo(Tagapagsalita, Migrante International)

1. Ano po sa tingin niyo ang kasalukuyang panganib na kinakaharap ng mga kababaihang migrantehabang nagtatrabaho sa ibang bansa?Kung titingnan natin sa statistics ang pinakamaraming bilang OFW ng kababaihan ay mga DH. Angpinakamaraming bilang niyan ay nasa Middle East. Batay sa katangian ng mga trabaho ng OFW natin, 24/7silang nagtatrabaho. ‘Pag sinabi nating 24/7, 8 or less ang kanilang tulog o pahinga. Sila ay overworkerd,hindi nakakakain ng tatlong beses sa isang araw. In constant abuse and maltreatment. Nandyan yung sila ayhindi tinatrato ng maayos, sinasaktan at worse sila ay nasasadlak sa physical abuse, sexual harassment or atworse rape. Ito yung mga problemang kinaharap ngm ga kababaihan natin. And of course, this condition aynagbibigay ng malaking epekto sa kanilang mental and physical health.

2. Ano po ang partikular na panganib na kinakaharap ng mga kababaihang migrante mula sa MiddleEast?Sa Middle East kasi dyan talaga may high incidence ng abuse, maltreatment and sexual harassment.Actually, particular for MIddle East, halos walang proteksyon ng mga kababaihan. They are at the mercy oftheir employer, especially under the Kafala system wherein, nakatali yung kanilang galaw, pagkilos sakanialng employer. Hindi sila pwedeng magpalipat ng employer. Hindi sila pwedeng makauwi ng Pilipinaswithout the permission of their employers.

3. Ano po ang sitwasyon ng ilegal na migrante?Mas doble yun. Bukod dun sa ano yung kinahakarap nila habang sila ay legal, nagiging ilegal naman angkalakhan kasi kapag umalis sila sa kanilang employer at nagiging irregular undocumented workers sila.Syempre in that case, wala na agad serbisyo na available para sa kanila dahil they are deemed criminalswhen they leave their employers kas viniolate nila yung tinatawag natin na absconting the kafala system sokapag tumakas sila meron na agad silang offense. Tinitinganan agad sila as criminals, so may dagdag napanganib.

4. Sa inyong palagay, bakit ganito ang kanilang nararanasan?Ganito yung nararanasan nila kasi ganito hinubog ng ating pamahalaan yung klase ng trabahongpagdedeployan sa kanila. Kasi prior to deploying the workers, nine-negotiate yan ng gobyerno ng Pilipinassa group ng employers o sa manpower agencies sa Saudi Arabia. For them to clinch that deal na sa kanilana lang kumuha ng manggagawa so kailangan nila i-impressed yung kabilang government na yungmakukuha nila ay unskilled, sunod- sunoran at mura. Kaya dahil sa ganoong packaging ng ating mgamanggagawa, they are very vulnerable to maltreatment and abuses.

5. Mayroon po bang mga kaso na nagkasakit (pisikal man o mental) o nagkaroon ng kapansanan ang mgaOFW habang nagtatrabaho sa ibang bansa?Madami. Halos lahat ng mga OFW na household workers sa Middle East na lumalapit samin, lagi nilanirereklamo samin na nahihilo sila dahil sa gutom dahil sa sobrang trabaho o dahil kulang sa tulog. Angsusunod na level ay mamanhid yung kanilang mga kamay dahil sa sobrang trabaho kasi sunod-sunod yungtrabaho nila: pag-aanuhin sila ng washing machine, pagpaplantsyahin sila, paglulutuin. Nons-top angpaggamit nila ng mga kamay. So as time go on, kapag tumatagal yung exposure nila sa ganitong klase ngtrabaho, dito na lumalala, nagkakaroon pa ng ibang worse na sakit. Ang ano dyan inaatake na sila ngpneumonia o kaya naman nagkakaroon na ng pamamanhid ng katawan, o kaya high blood pressure dahil sapagkain nila doon at syempre mga worse na case ng health situation nila doon ay kapag sinasaktan sila ksinandyan na yung bruises, sugat. Nandyan na yung dahil hindi na nila makayanan, sila ay tumatakas. Pagtutumatalon sila from the windows nagkakaroon sila ng pilay sa mga buto, may problema sa spine at iba.Yun yung immediate. Tapos pagdating nila dito or habang nandun, yung problema ng homesick, yungforever exposure sa trauma. Kaya marami sa kanila ang pagdating dito sa Pilipinas, lingering yung traumamula sa araw araw nilang exposure sa abused and maltreatment.


6. Nakakapagpagamot po ba sila?Hindi kasi una, kung baga yung pagpapagamot nila ay nasa discretion yan ng employer nila. Kapag mabaityung employer nila, dadalhin sila sa hospital pero question pa dun kung sasagutin ng employer nila yunghospital bills. Pero kadalasan, hindi sila dinadala sa hospital, bibili na sila ng kung anong gamot withoutclear prescription from the doctor, bibigyan lang sila ng panadol o kung ano man.At kahit tumindig angOFW para ipagamot siya ng kaniyang amo, hindi pa rin tinutugunan ang kanilang hinaing ng mga ito. Kahitpa sabihin na natin na mayroong medical assistance para sa kanila. Kasi problema una hindi sila makakaalisng bahay to go to the hospital at pagdating naman dito sa Pilipinas, hirap din sila kasi wala silang pambiling gamot.

7. Nakakatanggap po ba sila ng repatriation assistance mula sa OWWA?Yung repatriation assistance trabaho talaga yan ng recruitment agency, primarily. Pero dahil ayawgumastos. Una, hindi willing ang mga recruitment agency to repatriate them at their cost. Kasi ‘pagmagpapauwi sila ng manggagawa, ibabalik nila yung perang binayad ng employers nila so as much aspossible ayaw nila. Ngayon kung magpapauwi sila, sa halip na sila ang guamastos, ang kadalasangginagawa ng recruitment agency is they access the insurane of the OFWs. O kaya naman dine-demand niladoon sa OFW o sa pamilya ng OFW na sagutin o kaya ikakaltas sa sweldo nila.

8. Nakakatanggap po ba sila ng medical assistance mula sa gobyerno?That never happens. Actually ang standard na ginagawa nila pagdating dito ng OFW, tatawagin nila angrecruitment agency. Dahil may agency, dahil responsibilidad ng agency, ang default nilang ginagawa ayipapasa nila lahat sa agency. In the absence of agency saka lang sila papasok sa picture. Ganun yungginagawa nila.

9. Nakakatanggap po ba ang mga nagkaroon ng kapansanan ng Disability and Dismemberment Benefitsmula sa OWWA?Batay yan sa naging sakit mo. Kapag dismemberment kailangan may natanggal na bahagi ng iyongkatawan o kaya naman disability kapag hindi na talaga nagfa-function ang iyong katawan. Bale angcomputation nila dyan depende sa kung anong bahagi ng iyong katawan ang hindi na talaga nagfa-function.And kailangan mo mag-present ng supporting document. Kailangan mo magpa-checkup sa doctor just toprove na you are qualified for their assistance sa halip na sila dapat yung magcheck-up. Before, mayroonpang doctor sa loob ng OWWA, pero ngayon wala na.

10. Ano po ba ang kalakaran upang maging miyembro ng OWWA at makatanggap na serbisyo mula dito?Yung membership mo sa OWWA nakadepende sa binayad mo na membership fee and it depends on thecontract. Kung two years yan at binayaran ng employer mo. Eh paano kapag nag-lapse ng payment habangnandun ka pa sa ibang bansa, hindi ka na covered agad. Kaya maraming OFW kahit qualified sila at legitbeneficiaries, hindi nila na-access yan.

11. May mga batas po ba tungkol sa pagsisiguro sa kalusugan ng mga migrante?Insurance at Philhealth. Ang problema sa Philhealth, paano nila i-access kung hindi naman sila makalabasor kung makalabas man sila, kailangan Philhealth accredited yung clinic. Halos walang ganoong clinic saMiddle East. Kaya kapag nakauwi naman sila, natapos nila ang kontrata, tapos na rin yung kontrata nila saPhilhealth. Kaya they end up walang access talaga.

12. Dapat po ba na bigyang pansin ng gobyerno ang ganitong sitwasyon ng mga bumabalik na migrantena nagkaroon ng sakit at kapansanan?Dapat nilang gawin. Kasi it’s their responsibilities. Nasa batas yan. Nasa tungkulin yan ng OWWA. Perohindi yan yung nangyayari. So it’s not a question of ano yung pwede nilang gwin, kundi ano yung dapatnilang gawin.

13. Ano po ang kalagayan ng kanilang sexual and reproductive health?For you to be able to prove na ikaw ay na-rape, ang ia-approve lang na evidence ay magpapa-check-up kaat yung semilya na hindi pa lumalagpas sa 24 hours. Eh hindi nga sila pinapaalis. Kaya maraming cases nana-rape sila pero hindi mapatunayan. Kaya maraming Pilipina na nara-rape na nabubuntis. It’s anotherlayer of crime in the Middle East. Sasabihin nila bakit ka nabuntis. Kakasuhan ka pa nila ng immorality.


Tapos kailangan ka pa I-subject dahil hindi ka married. Hindi automatic na sayo yung anak. Dadaan pa saprocess ng DNA test.

14. Sa inyong kaalaman, mayroon po bang binibigay na espesyal na program at serbisyo ang OWWA oanumang ahensya ng gobyerno na nangangalaga sa mga OFW na para sa sekswal at reproduktibongkalusugan ng kababaihang migrante?Walang particular na program and services for SRH. Sabi ng DSWD it’s part of their mandate. Pero ilanlang naman yun \sa 6 out of more than 20+ post of the government outside the country. So sila lang yungnagpo-provide ng assistance sa mga kababaihan.

15. Ano po ang mga salik na nakakaapekto sa kanilang kalusugan habang nasa ibang bansa?Primarily, yung nature ng trabaho nila doon. Sa DH or kapag factory workers, exposed sila sa overworkedcondition.

16. Ano po ang mga salik na nakakaapekto sa kanilang kalusugan matapos makabalik sa Pilipinas?Pagbalik naman dito sa Pilipinas, naka-escape man sila doon sa actual na ganung conditions, lumalabasyung ibang sakit nila pagdating dito tulad ng trauma, sakit sa bato, sakit sa puso, etc.

17.Ano po ang mga hadlang upang magkaroon sila ng akses sa impormasyon at serbisyongpangkalusugan?Ang pangunahing hadlang ay yung policy mismo ng government. First is the lack of services. Second is thekind of services, hindi accessible. Third hindi sya for all, limited sya. You have to be an OWWA member.

18.Mula sa inyong karanasan bilang lider ng inyong organisasyon, ano ang mga kapansin-pansin napamamaraan ng pagtugon (health-seeking behavior) ng mga OFW sa kanilang pangangailangan sakalusugan (lalo na ng mgakababaihang migrante)?Pagdating nila dito sa Pilipinas, ang immediate na sitwasyon nila ay mahina sila at traumatized sila. Perokahit na, high na high sila na magkaso at kumuha ng hustisya. Pero advise namin na magpahinga muna sila.Ina-advise rin naman na get themselve check or lumapit sa OWWA pero sadly wala talaga silangnakukuhang assistance. Dinadaan na lang nila sa pahinga at kung ano mang gamot yung iniinm nila

19. Paano mabibigyan ng hustisya ang mga naging pang-aabuso sa mga kababaihang migrante?Maraming paraan. Yung hustisya naman ay primarily economic, second is political. Economic kasi gustonila ng compensation doon sa dinanas nilang paghihirap. Second ay makuha nila yung money claims nilana hindi nakuha. So to get this, tinutulungan namin sila na mag-file ng kaso laban sa agency nila atemployer nila. At para naman dun sa kinakailangan talaga ng tulong, we demand either the OWWA or theDSWD to help them. Kunwari sa DSWD, kapag talagang matindi na kinakailangan nang ipasok sa hospitalor medical facility, we endorse them to DSWD.

20. Bakit hindi na nabibigyang pansin ang return migration?Kasi hindi na kumikita ang gobyerno sa kanila once they are back.

21. Nakakaapekto po ba ang pangit na pampublikong kalusugan ng Pilipinas sa kanilang kalusugan?Oo kasi una, yung health system naman natin dito sa Pilipinas, problematic siya in itself kasi hindi siyalibre. Hindi siya accessible at backward. Ngayon ganyan na nga yung health system natin. So sa bahagi ngmga OFW, hindi siya accessible sa kanila.

22. Mahalaga po ba na magkaroon ng salimbayan ang kalusugan at sosyoekonomikong aspekto ngreintegrasyon ng mga OFW upang mas maging matugmpay ito?Dapat. Kasi aanhin natin yung naging kontribusyon nila sa ibang bansa kung hindi na silamakakapagtrabaho pagdating nila sa Pilipinas dahil sa sakit nila, dahil sa disability na nakuha nila kayamahalagang mayroong tiyak at comprehensive na programa ang gobyerno para tiyakin ang kanilangkalusugan bago pa man sila umalis hanggang makabalik sila sa Pilipinas. Problematic na nga bago pa langsila umalis, kasi even the medial check-ups, its not the health their looking at, but it has become a lucrativebusiness for the recruitment agencies. Kahit na hindi fit ang isang OFW, pinepeke nila,


23. Bakit po mahalaga na bigyang pansin ang pangkalusugang aspekto ng reintegrasyon?Wala namang malinaw na reintegration program to begin with. Para sa gobyerno, ang tingin nilangreintegration program ay bigyan sila ng livelihood pagkabalik nila dito sa atin. Pero kung titingnan moyung livelihood program ng gobyerno, skills training and all, hindi siya sustainable. Hindi pa ngasustainable, hindi siya angkop. Halimbawa sa ilalim ng OWWA, meron silang starter kit or Balik-Pinasprogram with worth Php10,000. Hindi yan cash kundi goods and for you to be able to get that, haba ngproseso, papaatendin ka nila ng mga seminars at tapos at the end of the day, malalaman nila makukuha nilaPhp7500 worth of goods na questionnable pa kasi yung Php2500 napupunta as training fee dun sa trainor.Tapos yung nakukuha lang nila manicure set, goods for sari sari store. Its really not enough for them toestablish or even start up small business. Kung may programa man sila na loan program, ang tindi ngrequirements. They require feasibility study. Meron ka na dapat business permit. Meron kang collateral ehwala naman ganyan ang mga OFWs natin. Hindi na rin nabibigyang pansin ang health-aspect ngreintegration

24. Paano po mas mapapabuti ang kalagayan ng mga OFW?Bago pa lang umalis ng Pilipinas, dapat tinitingnan na rin ng maayos ang kalusugan nila. And it has to befree. Hindi siya dapat kumikitang kabuhayan Ano na lamang na ibigay natin yung sa mga OFW, kapalitnaman nun ay kontribusyon nila sa economy natin Second pagdating dun, anumang services ng governmentnatin, dapat it has to be accessible and free again. Kasi wala naman silang kakayahang pumunta mismo.Kaya nga kung kaya ng govt natin na to hold missions, mag-ikot sila kung saan man nandun angconcentration ng ating OFW and conduct chec-kups. And magbigay ng medical exams. Tapos ganun dinpagbalik nila sa piliinas. Pero bago mabuo kasi yan, it has to be a complete and comprehensive program.

25. Ano ang ugat na dahilan ng ganitong masalimuot ng kalagayan ng kababaihang migrante?Dahil sa labor export program. Ang treatment ng ating pamahalaan sa mga OFW ay kalakal kasi dahil sakagustuhan nila na mag-generate ng malaking remittances at state exactions or fees sa mga OFW. Angdrive na lang ay ganun, makapagpaalis tayo ng pinakamaraming kababayan. Dahil ganun yung frameworkat objective, ang conditions ng pagpapaalis sa kanila ay dapat mura sila, skilled sila at sunod sunoran.Kapag ganun agad, naka-package agad yung mga manggagawa natin. At risk kagad yung kanilangkalusugan.

26. Ano po ang ugat ng force migration?Poverty at yung mismong problema natin sa ekonomiya natin. Yung katangian kasi ng ekonomiya natin, weare relying more on impositions eh. Kung sa sa conext natin yan, yung neoliberal policies na in-iimplementng gov’t as advised by foreign gov’t na inuutangan ng ating pamahalaan. At isa talaga sa malinaw na policyna pinapa-adapt nila ay yung labor export. So dahil sa ganung policy nila, yung bansa natin ay yungpoverty situation, lalo siyang pinapalala ang neoliberal policies kaya lalong nagwo-worsen yung economiccondition ng ating bansa.

27. Nakakatulong po ba ang migrasyon sa pag-unlad ng mga Filipino?Hindi siya nakaktulong. Na-address man yung unemployment ng mga Filipino, ang kapalit nun ay yungmalaking impact sa kanila bilang manggagawa at sa kanilang pamilya. Andaming epekto nun. Yung epektona lang ng pagkawalay ng anak sa kanilang mga magulang. Matagal kasi yun. Hindi naman yun saglit lang.May malaking epekto rin sa magiging future ng bansa natin. Kasi lumalaki yung mga bata na feeling nilahindi sila loved. Lumalaki sila sa kultura ng konsumirismo. Lumalaki silang walang gabay. Tapos syempreyung mga manggagawa natin na supposedly very useful sa economy para umunlad tayo, nawawaan tayonawawalan tayo ng mga engineering, mga doctors, ng mga nurses that we badly need kaya we end up naganito.

28. Ano ang pinakamainam na hakbang upang mapuksa ang ito (forced migration at modern day slavery)?The government should end labor export program. Not migration kasi migration is a basic right eh. Peroyung labor export program, ito yung nagpapahirap sa mga OFW at sa kanilang pamilya. Ito yung programthat put them at risk at nagsisira ng relationships ng pamilya.

Create jobs here. And for us to create jobs here kailangan natin mag-industrialize, kailangan natinmag-invest not relying on foreign investments but building our own industries instead of foreign companies


mining our mineral, our oil. Eh di gawin natin yun. Kasi yung din ang makakapag-build ng trabaho para saating mmamayan. Ganun din naman sa agriculture. Bigyan natin sila ng lupat at I-mechanize natin yungagrikultura natin para hindi na nila kailangang umalis ng bansa kasi andito naman na yung kinikita nila sapagsasaka.

Key Informant Interview # 2Atty. Kathy Panguban(Chief Of Staff ni Kong. Emmi de Jesus, member of Gabriela Women’s Party Legal Services,member of National Union of People’s Lawyer)

1.Paano naapektuhan ng labor export ang mga kababaihan?Yung labor export policy natin inespuse yan ng previous administration. Ano ang nagtutulak sa mgakababaihan na pumunta sa ibang bansa. Syempre yung kawalan ng trabaho dito sa Pilipinas. Dahil walangtrabaho dito sa Pilipinas na may nakabubuhay na sahod, marami talagang mga kababayan natin angnapipilitang kumapit sa patalim at makipagsapalaran sa ibang bayan. Dahil sa kahirapan at kawalan ngtrabaho, kahit pati yung mga kababaihan, sila yung napipilitan na pumunta sa ibang bayan at kahit yunglow-skilled na trabaho ay tinatanggap nila kaya mas nagiging bulnerable sila mula sa iba’t ibang porma ngkarahasan

2.Ano ang kalagayan ng kababaihang migrante? Ano ang kalagayan ng kanilang kalusugan partikular naang kanilang sekswal at reproduktibong kalusugan?Yung sa latest survey at sa study ng CWR, majority ng lumalabas sa bansa ay mga babae para magtrabahobilang mga domestic workers, mga low-skilled workers na yung trabaho nila ay extension lamang ngstructured na gender roles nila sa lipunan. Marami sa kanila ang nabibiktima ng karahasan ranging fromsexual abuses to physical emotional abuses. At marami rin sa kanila ang nasa death row.

3.Ano ang kalagayan ng mga bumabalik na kababaihang migrante? Bumabalik na may sakit?May mga babaeng OFW na nare-repatriate dito na sexually-abused so yung kanilang SRH ay hindinabibigyang pansin. Hindi rin kasi maayos ang health care system natin sa Pilipinas. Yung mga publichospitals natin pina-privatize ngayon making it more hard for poor women. Kasi marami rin sa mgamigrant workers natin, hindi naman sila umuuwi dito sa Pilipinas na as in maalwan na agad yungpamumhay nila. Dahil sa privatization ng hospitals at hindi pagbibigay pansin sa kanila ng mga nasa estadopoder. Yun yung nakakapag-worsen doon sa general na pangkalusugan which includes our reproductivehealth.

4. Bakit bulnerable ang kababaihang migrante sa eksploytasyon at abuso- mapa-pisikal, verbal o sekswalman?Systemic and culturally kasi siya. Kaya dumadami yung biktima ng karahasan at sekswal na abuso dahil narin nga doon sa pagtingin na ang babae ay isang sexual object na pwedeng gawin kahit ano na sa kanya.Yun yung tinatawag natin na feudal-patriarchal viewpoint kung saan ang babae ay tinitingnan as a weakersex, a second class citizen na napapailalim siya mula sa iba’t ibang authority: authority ng asawa, authorityng uri na mayroong economic class, mayroong control doon sa resources, authority ng simbahan. Kasi di bayung authority ng simbahan sinasabi na biblically daw ang babae ay dapat subjugated sa lalaki. Tapos yungmainstream media, nagagamit din siya bilang tool para i-fortify yung ganoong pagtingin sa kababaihan.Kaya kahit ngayon na sinasabi natin na statistically, the gender gap has narrowed in the past decades.Unlike noong mga nakaraang panahon, may mga babae na nasa field na dati ay reserved lang for men. Perohindi ito enough para sabihin natin na women have been truly empowered kasi nandyan pa rin yungkarahasan ng idinudulot ng kanilang economic class na pinanggalingan.

5. Bakit bulnerable yung mga kababaihang migrante mula sa eskploytasyon at abuso?Tingnan natin yung kultura ng lugar kung saan sila pinapadala. Malaking bilan ng mga domestic workersnatin ay napupunta sa mga Arab Nations. Malaki ang disparity culturally at historically sa pagtingin sababae in general sa kanialng religion. And then yung fact na sinasabi natin umiiral pa rn ang patriarchal nasistema, hindi lamang dito sa Pilipinas, pati sa ibang bansa. At the same time, economically dahil walanaman ng alternative na ino-offer ang gobyerno.


6. Pamilyar po ba kayo sa nangyayari sa mga nagkakasakit/may sakit o kapansanan returning womenmigrants?Sa experiences ng GWP, merong lumalapit samin na nagsasabi na reported cases na hindi tinugunan ngmaayos ng gobyerno ng embassy yung concerns ng mga migrant workers doon, ranging from the simplestna pagpapaayos ng passport nila hanggan doon sila pagtatanggol sa kanilang karapatan bilang mga tao.Hindi ganoon ka-comprehensive ang approach. Based on that, masasabi natin na walang maayos atsistematikong programa ang pamahalaan para protektahan ang interes ng mga kababaihang migrante natinsa ibayong dagat. Kung dito nga sa PIlipinas problematic ka na eh, kaya mas exposed yung kababihangmigrante natin sa ibayong dagat sa pagharap sa mga problemang ganyan.

Last year, sunod sunod yung namamatay sa hospital dahil sa rape. Tapos may isang case ng Pinay underRejoice agency na nagtatrabaho siya for 3 days. Syempre pagod. Nadulas siya sa CR and then she brokeher hand. Tapos hindi siya tinulungan sa agency. Ngayon she can no longer use her right hand properly, it’sa disability.

7.Tingin niyo po ba ay mahalagang pagtuunan ng pansin ang kalusugan ng mga migranteng kababaihan?Bakit?Yes definitely. Hindi lang kababaihang migrante kundi lahat ng kababaihan lalo na yung mga nasamahihirap na sektor. Kasi dapat ang government nag-iinvest rin siya sa kalusugan, hindi lang sa curative.Dapat preventive pa lang, may program ka na. Unfortunately ang ino-offer lang nila ay privatization.

8. Ano ang pinakamainam na alternatibo o solusyon upang mapuksa ang forced migration at modern-dayslavery?Kailangan nila ng trabaho dito sa Pilipinas para hindi ka na lalabas ng ibang bansa. Kasi wala namansigurong babae, nanay, kapatid na gustong lumabas ng bansa at iwananan ang pamilya nila dito. Yun angkailangan hindi yung mga pallative measure na dapat snakabubuhay sa sahod at mayroong security oftenure not just for women but for everyone.

9.Ano ang papel ng babae sa lipunan?Ano ang papel ng kababaihan sa pambansang kaunlaranan?Malaki ang papel ng babae sa lipunan. Kalahatin ng populasyon natin ay babae. Hindi magkakaroon ngsusunod na generation kung walang babae. Potent forces sila for economic change. Ang problema hindi pasapat yung recognition sa inaambag nila. Halimbawa ang Pilipinas at nahahati sa social classes. At 75percent ng population ay magsasaka. And 50 % of that 75% ay mga babae. Pero ano ang ginagawa ng mgapanginoong may lupa sa kanila. Hindi kinikilala yung kanilang ambag doon sa production. Yung kinikitang buong pamilya, na lahat sila ay tumutulong sa produksyon pero ang binabayaran lang ay yung lalaki, naminsan ay hindi pa sapat ang bayad. Kahit sa mga manggagawa. Kasi mula pagkabata pa lang tinututo nasa atin na si tatay ang haligi ng tahan si nanay ang ilaw ng tahanan. Dahil ang tatay ay haligi, siya angine-expect na magsusuporta sa pamilya. Kaya ang babae, tinuturing na kung anuman ang inaambag niya,halimbawa sa mga kompanya, siya yung nakakakuha ng mas mababang sahod.

10.Sa paanong paraan maaaring makamit ng mga kababaihang migrante na biktima ng abuso angkalusugan, kaginhawaan at hustisya?May problema yung batas natin. Yung Migrant Act 8042. Kung hustisya ang pag-usapan, makukuha langnatin yan through collective action kung minsan hindi pa sa loob ng coutroom. Minsan pa sa ilalim ng batas,kakaunti lamang ang nakukuha ng mga migrante. Mas nakakatakas pa sa responsibilidad ang mgarecruitment agency. Isasara nila yung agency, magre-regroup, gagawa ng baging agency.

11. Paano maaaring palalayain ang hanay ng kababaihan mula sa eksploytasyon at abuso?Through discussion, pag-oorganisa, mobilization.

12.Ano ang kahalagahan ng peacetalks sa pagpapabuti ng kalagayan ng mga OFW?CASER. Dapat merong trabaho. Pero paano ka magkakaroon ng trabaho kung wala ka namgn industriesdito. Doon ma-address kung bakit may malawak na kahirapan at kung bakit maraming kababaihan angnakikipagsapalaran sa ibang bansa.


13.Ano ang tungkulin ng inyong grupo?Ano ang mga polisiya at batas na isinusulong ng inyong grupopara sa pagpapabuti ng kalagayan ng kababaihan?GWP, lumalahok sa parliament, ginagamit o nakikita bilang isang venue to expose yung tunay nakalagayan ng kababaihan sa grassroot at i-oppose yung mga measure para solidify yung economicinequalities sa lipunang Pilipino.

14.Ano po ang inyong panawagan?Genuine economic changes. Ang kahirapan naman hindi naman namimili ng gender.Kapag sinabi nating pambansang kaunlaran, dapat walang mahirap. Hindi yung ganitong may growingdisparity.

Key Informant Interview # 3Shiela Mae J. Aguilar(OWWO III, Overseas Workers Welfare Administration)

OWWA is a membership institution with 25USD membership fee Kapag first time, need muna ng membership Kapag balik-manggagawa na, need ng voluntary membership Post-repatriation assistance sa airport, assistance sa pag-fill-up ng forms na kailangan.

Sinasamahan sa quarantine, immigration hanggang makalabas. Mayroong Halfway Home sa 9thfloor kapag walang matuluyan. Nagpo-provide din ng transportation fare sa mga walangpamasahe.

Problemang kinakaharap ng mga OFW: Iba’t iba depende sa work abroad. Usually yung contractviolations of employers, hindi pinapasweldo, walang day-off, hindi bnibigay ang night differential.Mas vulnerable din yung DH kasi hindi alam yung nangyayari sa kanila. Marami ang nagsa-sufferfrom maltreatment. Sa mga OFW naman sa Libya, vulnerable sila sa political crisis.

Alternatibong solusyon: Hangga’t maaari ay wag ng pumunta sa ibang bansa. Hanggat ma-aarimaghanap ka ng trabaho dito a pilipinas dahil may kaakibat na social cost ang migration

Pagtugon ng OWWAo POLO Ph. Oversears Labor Office assistance- sinasabihan nila yung OFW na tumawag

kung kailangan ng tulong. Nakikipag-coordinate din sila sa foreign agency sa jobsite.o Pwede rin kontakin ang OWWA ng nearest kin

OWWA Functions-Ang owwa proactive. Gumagawa ng serbisyo at program depende sa needs ngmigrants.

o OWWA present sa pre-employment- through PDOS at Comprehensive Pre-DepartureEducation Program (CPDEP)- familiarization sa culture ng ibang country at language,do’s and don’t’s;

o Onsite- refer to the brochure;o On return; reintegration to the society, livelihood assistance. Balik Pinas, Balik

Hanapbuhay- noncash para sa distressed OFW 10K worth of stater kit and techno-skillstraining.

Distressed- experienced poor working onditions; affected of political wars, medically ill;unfinished contracts who experienced maltreatment

Benefits from OWWAo Before meron silang medical assistance pero nang nagkaroon ng PhilHealth, nalipat yung

mandate sa pagbibigay ng medical services sa Pinoy. Ngayon merong clamor sa medicalassisatance. Hindi pa effective pero may MOI na siya. In partnership with Philhealth,tatapatan ang ibibigay ng Philhealth depende sa case rate system. Max na 50,000.Hopefully this year ang implementation. May mga kailangan pa plantsahin tulad ngpaggamit ng portal- sharing ng data

Accessible onsite? Refundable daw. Pero kailangan active OWWA at Philhealthmember. Sa bagong OWWA Act, validity 2 years regardless of contract duration

o Death and Burial benefit- with education scholarship, livelihood P50,000 para sa spouseo Disability- accident cases pero yung mga cancer, tumor hindi covered.


o Justice and Legal Assistance- Assistance to National Unit ng DFA- legal representation saworkers

o Regular Institutional breifing sa regional- nagiinvite; kapag mass repat- binibigyan ngbrochure

NRCO, sister agency of OWWA under DOLE. Sa 10220 magiging attached na sa OWWA.Reintegration sa ndocumented workers; tumutulong din sa mga let passers to find a job here in theph.

Budget: before OWWA trust fund which is from membership at investment pero ngayon saRA10220- yung MOOE ay magmumula na sa govt.

May regular monitoring ng programs LOAN-EDLP-with Land Bank and DBP CTA: Strengthen protection Successful reintegration: yung hindi na nila kailangang umalis pa Hindi sa reintegration mag-fall yung health. Habang onsite yung measures


MIGRANTE #1

Narlita38HS graduateSan Andres, QuezonHiwalay sa asawa3 anak-Dating nagtitinda sa sari-sari store-Nangibang bansa para matugunan angpangangailangan ng mga anak na nag-aaral-Pumunta sa Damam, Saudi Arabia bilangdomestic worker, 2 taong ang kontrata-Umalis noong May 23, 2015 at bumalik noongAugust 2015-Bumalik siya dahil nakaranas ng humantrafficking at rapeMga paglabag ng kanyang amo sa kontrata:-Hindi nakatanggap ng 2 buwan na sahod-Kulang sa pahinga at tulog. Halos kalahating orasat mahigit lamang ang pagtulog-Ibinenta ng employer matapos ang 1 buwan. Sapangalawang employer, 10 matatanda at 12 na bataang kanyang inalagaan. Siya na din ang naglilinisng buong bahay. Wala pang isang buwan, ibinentaulit siya. At sa ikatlong employer, 7 bata angkanyang inalagaan.-Hindi rin niya nagagamit ang kanyang day-off.Wala rin itong bayad.Panganib na hinarap sa trabaho:-Hindi pinapakain ng maayos, kahit tubig ay hindirin binibigyan (mahalaga ang tubig lalo na nasaisang bansa na may napakainit na panahon)-Nakaranas na masaktan ng amo-Bago siya ilipat sa pangalawang employer,ginahasa siya ng among lalaki na Arabo. Nangsunduin pa lang siya galing sa airport ay natatakotna siya sa among lalaki. Noong unang pagkikitanila, binilhan siya ng shampoo at uniform.Hinawakan ang likod niya ng kanyang amo.Noong araw na ginahasa siya, inutusan siya ngkanyang among lalaki na labhan ang twalya nito.Tulog sa itaas ang kaniyang among babae.Matapos niyang labhan dinala niya ito sa kwartong among lalaki sa pag-aakala na umalis na angamo. Ngunit pagpasok niya sa loob ng kwarto,biglang sinarado ng amo ang kwarto at ginahasasiya sa pwet. Isinumbong niya ito sa among babaepero hindi ito naniwala sa kanya. Matapos anginsidente, inilipat siya ng bagong employer.-Nakaranas rin siya ng mga berbal at emosyonal naabuso tulad ng insulto at mura.-Mayroon ding mga delikadong trabaho tulad ngpaglilinis ng bintana sa mataas na bahagi ng bahayna maaaring ikahulog.-Nakaranas din siya ng sobrang stress dahil sa

hirap ng trabaho at mga naging karanasan.-Naranasan niyang isubsob sa kanyang mukha angdiapers.-Dinuduraan ang kanyang mukha kapag galit angemployer.-At sobrang daming trabaho ang inuutos sa kanya.Kapag hindi niya natapos lahat, inginungodngodsiya sa lababo.Kalagayan ng kalusugan:-Nagkaroon ng impeksyon ang kanyang pwetsanhi ng panghahalay ng among Arabo.-Nagkaroon din ng sugat ang kanyang kamay dahilsa mga ginagamit na sabon, zonrox sa paglalaba.-Sumasakit ang kanyang ulo at likod samaghapong trabaho.-Mayroon siyang dalang sariling gamot. Ginamotniya gamit ang betadine at amoxicillin-Nahirapan siyang gumawa ng trabaho dahil sapagkakaroon ng impeksyon. Nahirapan din siyangumupo.-May health insurance pero hindi nagamit-Nagkaroon ng trauma-Natatakot siya sa sigawan ng mga Arabo.-Nang ma-rape siya, akala niy katapusan na ngkaniyang buhay.-Matapos niyang makabalik sa Pilipinas,pakiramdam niya na mababaliw siya. Tahimik langsiya at madalas na natutula. Madalas rin nabumalik sa kanya ang mga alaala ng pangyayari.-Hindi nakatanggap ng counseling mula saOWWA at kahit anong serbisyo mula sa Pilipinaskahit repatration assitancePagbalik sa Pilipinas:-Pagbalik sa Pilipinas, nakatanggap siya ngcounseling mula sa Migrante. Pero hindi pa rinsiya nakaka-recover. Hindi niya matanggap angpangyayari. Sa kasalukuyan, hindi rin siyasinusuportahan ng kanyang pamilya.-Sa tingin niya hindi epektibo ang OWWA sapagpapatupad ng serbisyo dahil sa kanilang BalikPinas na programa kahit na nagbibigay sila ngP10,000 at training sa anumang entrepreneurialskill na gusto mo, kinakaltas din sa perangbinibigay ang bayad sa training na umaabot sahalagang P5,000. Halos wala na rin natitira paramagsimula ng bagong pagkakakitaan.-Mas bumuti ang kanyang kalagayan pagbalik saPilipinas dahil nakakain siya sa tama kumpara saibang bansa na pwersahan niyang pinagtatrabaho,nakakaranas siya ng panghihina dahil hindipinapakain ng maayos at hindi binibigyan ngtubig.-Sa kasalukuyan, hindi pa siya makapagpa-checkup pero nakakaranas na siya ng pananakit ng ulo athirap sa paghinga.-Tumulong muna siya sa Migrante bilang case


officer habang inaantay na manalo sa kanyangkaso-Pangunahing problema niya ngayon ay pera paramatugunan ang pangangailangan ng mga anak.Ang kanyang anak na panganay muna angnagtatrabaho.-Kakayanin pa niya ang magtrabaho sa ibangbansa dahil sa kawalan pero hindi pa rin handa angloob.-Alam ang karapatan sa kalusugan. Sa ngayonnag-file na siya ng kaso laban sa kanyangemployer.Aspirasyon at Panawagan:-Magandang kalusugan, sapat na trabaho opuhunan para sa pagtatayo ng business, at sapat nasahod-Magkaroon ng sapat na sahod at trabaho dito saloob ng Pilipinas upang hindi na mangibang bansapa ang mga Filipino at para na rin hindimapabayaan ang mga anak.-Bigyan ng regular na trabaho na walang age limitat sapat na sahod-----------------------------------------------------------MIGRANTE #2

Allena Roxas33Tanuan, BatangasHS graduateSingleSinusuportahan ang mga magulang at iba pangkamag-anakMiyembro ng OWWA-Dating factory worker-Nagpunta sa Taiwan bilang caretaker para tumaasang sahod; 3 taon ang kanyang kontrata-Tumagal siya mula September 29, 2015-November 4, 2016-Bumalik sa bansa dahil may sakit ang ina atpangit ang naranasan sa trabaho (sinasaktan ngamo at hindi maayos na pinapakain).Paglabag ng amo sa kontrata:-Nagtrabaho sa factory (tahian) ng amo-Dalawang bahay ang nililinis-Pinalitan yung sahod sa kontrata (mula 17,500bumaba sa 17,000)-Hindi rin natatanggap ng buo dahil may kaltasang broker’s fee, health card at iba pa.Panganib na hinarap:-Sinasaktan ng amo-Binabastos ng alagang matandang lalaki-Hindi nakakain ng maayos sa isang araw.Bumibili na lamang ng sariling pagkainKalagayan ng kalusugan:-Nagkasakit ng pigsa. Pumunta sa ospital perosariling gasto. Uminom rin ng gamot

-Naranasan na magkaroon ng trauma-Hindi nakatanggap ng counseling mula saOWWA at wala siyang alam na services para sakatulad niyang migrante.-Hindi siya naabot ng mga impormasyon ukol sakalusugan-Marahil hindi siya nakikinig sa balita kaya hindisiya nakakatanggap ng mga serbisyo-Hindi niya alam kung epektibo ba ang OWWA-Hindi alam ang karapatan sa kalusuganPagbalik sa Pilipinas:-“Yung kalusugan ko dun hindi okay kasi kulangnga sa pagkain, nahihilo ako at medyo putlain.Pero pagbalik ko dito, yung status ng katawan komedyo fresh kasi sariwang pagkain, sariwanghangin.”-“Sa ngayon okay naman yung buhay namin nangmakuwi ako sa Pilipinas, kaso sa pambili ngpagkain medyo short kasi pag-uwi ko jobless ako.Aspirasyon at panawagan:-“Sapat na pagkain saka yung sapat na kita.”-“Makamit ang mga karapatan na hindi pinapansinng mga nasa pwesto.”-“Yung mabigyan kami ng magandang trabaho.”

MIGRANTE # 3

Fria Shiela Bugarin35Tanauan, BatangasNagtapos ng 2 years ITSingleWala ng magulang pero sinusuportahan niyaang magulang ni AllenaMiyembro ng OWWA-Dating factory worker at dating manggagawa saNEDA- CALABARZON-Nangibang bansa “Para sa extra income kasi hindiako regular sa NEDA eh walang kasiguraduhan namare-regular kaya nag-decide ako na mangibangbansa. Para rin makaipon.”-Nagtrabaho sa Taiwan bilang caretaker na maykontratang 3 taon-Tumagal mula January 12, 2016- October 14,2016-Bumalik dahil “Siguro kasi umabot sa point nawala na talaga akong tulog doon tapos minsan soloko lang sa ospital. Tapos lahat akin, pagpapakainsa alaga ko, pagmamasahe. Parang napagod na rinyung katawan ko. Tapos nagkasakit rin yung inaynito kaya kailangan ko rin makauwi.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Nag-aalaga ng 8 pusa, 2 aso-Lahat ng gawaing bahay sa kanya-Pinapasa minsan sa kapatid para magtrabaho din


doon-Walang day-off, pero hindi binabayaran-Wala halos tulog dahil sa alaga na gising sa gabi,tulog sa umaga. Hindi naman siya pwede matulogsa umaga dahil lahat ng gawaing bahay siya anggumagawa-May mga deductions din sa sweldo para sainsurance at broker’s feePanganib na hinarap:-Minsan nakakalmot na ng pusa at aso nainaalagaan. Delikado sa rabbies-Minsan yung kapatid ng amo niya hindi siyapinapakain- “Hindi naman ako sinasaktan pero palagi akoiniinsulto. Hindi naman ako nakaranas ng abusepero yung moral damages.”Kalagayan ng kalusugan:-Nagkalagnat at sumakit ang ngipin-Hindi binigyan ng gamot ng employer kahitnakalagay sa kontrata.-“Yung dala naming gamot noong pumunta kamidoon, yun yung iniinom ko, tulad ng biogesic atbioflu. Hindi naman kasi pwedeng tumigil sapagtatrabaho.”-Hindi rin nakakapunta sa ospital paramakapagpa-check-up dahil hindi pwedeng umalis.-“ Hindi rin pwede umalis gawa ng alaga ko.”- “Nakakadala na bumalik. Kasi okay namanmagtrabaho basta sakto lang, yung kumpleto ka satulog, kumpleto sa kain, kaya mo naman tiisin e.Tayong mga Pilipino naman basta kayang magtiis,magtitiis e.”-Hindi nakatanggap ng counseling-Wala ring alam na serbisyo dahil hindinakakalabas-Hindi naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan.“Yung PDOS naman, diniscuss lang kung anoyung mga bawal gawin at pwedeng lapitan doon.Pero yung benefits na pwede namin makuha, walanaman sila nabanggit.” Hindi rin sila na-orient ngPDOS tungkol sa mga sakit tulad ng HIV at iba pa.-Hindi epektibo ang OWWA. “Kung sa benepisyo,wala. Wala kaming nakukuhang benepisyon.”-Hindi alam ang karapatan sa kalusuganPagbalik ng Pilipinas:-“Malaki ang difference kasi nakakatulog ako ngtama, nakakain ako ng gusto kong kainin.”-“In terms ng kalusugan, okay talaga pero satrabaho, wala talaga kasi mahirap maghanap angtrabaho dito. Kulang kami sa financial, walanaman kami makuhang suporta kaya wala talaga,kaya minsan iniisip namin na lang ulit umalis ngbansa kahit na alam naming mahirap.”Aspirasyon at panawagan:-“Mabigyan kami ng stable na trabaho o kayapangkabuhayan man lang na pwede naming

mapangalagaan para hindi kami mag-isipmangibang bansa.”- “Magkaroon ng sariling pondo sa migrante. Kasihalos lahat ng gamit dito donation. Marami dinnaman sila natutulungan.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE #4

Liz36PampangaHS graduateSingle MotherSinusuportahan ang 2 anak. 3 kapatid atmagulangMiyembro ng OWWA-Dating mananahi-Nagtrabaho sa Taiwan bilang caretaker na may 3taon kontrata-Tumagal sa ibang bansa mula September 2, 2015-November 9, 2016 (14 months)-Bumalik sa Pilipinas “Kasi na-stroke yung fatherko, walang mag-aalaga sa mga anak ko.Nakatatlong amo ako dun sa Taiwan, napagod narin ako.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Nabiktima ng illegal recruitment kasi sabi ngMigrante sa umpisa pa lang mali na yung prosesong pagpapaalis.-”Sa kontrata ko kasi caretaker, the priority is thepatient. Ang nangyari kasi overworked ako kasidalawang bahay pinapalinis ng amo ko, parehong4th floor (inaakyat na hagdan lang). Tapos yungpaglilinis na gusto ng amo ko, talagang mahirapdin. Tapos everyday gusto niya magka-carwash kakahit winter. Nasa labas ka winter, magka-carwashka. Kaya nga hindi ko rin nakayanan doon, yungklase ng trabaho na gusto ng amo ko. Malupit kasisiya, parang sadista sa trabaho. Kahit dahon nghalaman, pinapalinis niya sakin. Pati bato,iniisa-isa. Walong baldeng bato, display nila, kulayputi yung bato, eh kasi naglulumot di ba,dinidiligan yung halaman. Tatanggalin mo yun,isa-isahin mo yun.”-”Kapag nagkakasakit, ako ang nagbabayad ngpa-check up ko.”-”Hindi rin natupad yung day-off every week. Perobinabayaran naman niya. Pero nanghihingi nga akosa kanya kahit isang beses lang sa isang buwan,ayaw naman niya akong bigyan. Syempre gusto korin magpahinga. Kita mo yung trabaho ko pagodna pagod ako, ayaw niya akong magpahingakasing isang beses lang sa isang buwan.”-Kulang rin sa pahinga at tulog kasi depende kunganong oras matutulog ang alaga. Minsan gusto pamanuod ng tv sa gabi ng alaga. Umaabot ng halos


6 hours lang ang tulog.-May kaltas sila sa sweldo nila, every month kasipagdating nila sa Taiwan, may bagong kontrata napinirmahan. May sapilitang savings din nakinukuha sa kanya. Nakiusap siya na hindi munamag-savings dahil marami pa siyang utang nadapat bayaran pero pinilit siya kahit hindi namandaw dapat na magkaroon ng forced savings.Nakuha naman niya yung savings kasi sinumbongniya sa labor.Panganib na hinarap:-”Paglilinis ng bintana na aakyat ka at posiblengmalaglag ka. Kasi kahit makipot yung daanan,gusto niyang pumunta ka doon para abutin moyung binata na yun. Eh kung magkamali ka, pwedeka malaglag sa baba.”-”Sila kasi mahilig kumain sa labas, so yungmakakain mo lang ay yung natira nung isangaraw.”-Nagkaroon ng depression dahil sa overworked.Kalagayan ng kalusugan:-Nagkasakit. “Oo, maraming beses. Ano langnaman, mga flu, fever. Eh yung amo ko kasi,makita ka lang niya na iba, dadalhin ka sa clinic.Pero bayad ko yun. Fino-forced niya ako pumuntakahit wala akong ano kaya nagagalit siyakailangan marami kang pera para may pambayadka kasi hindi ko babayaran”-Laging dinadala ng amo sa clinic pero sarilingbayad. Binibigyan din siya ng gamot sa clinickasama sa bayad niya. Ang problema niya aykinakapos siya dahil dito dagdag pa ang maramingdeductions- Mayroon siyang binabayaran na health insurancehabang nagtatrabaho pero hindi naman niyanagamit.-Hindi naman nagka-trauma-Pamilyar siya sa counseling pero hindi siyanakatanggap nito-Hindi rin siya ng nakatanggap ng kahit anongserbisyo habang nasa ibang bansa-Hindi rin siya naabot ng mga impormasyon ukolsakalusugan. “Wala mahigpit man ang amo ko.Hindi ka nga makalabas e, hanggang garahe kalang ng sasakyan.”-May akses naman siya sa serbisyongpangkalusugan dahil madalas pinapa-check up ngamo.-Para sa kanya hindi epektibo ang OWWA. “Kasikatulad namin, hindi namin alam.” Kahitnagkaroon ng PDOS, hindi binanggit yung mgabenefits at services na maari nila makuha.-Hindi niya alam ang karapatan sa kalusuganPagbalik ng Pilipinas:- “Syempre dito malakas ako, walang problema,walang stress.”

-Problema niya ang pinansiyalAspirasyon at panawagan:-“Syempre yung sapat na trabaho para mabuhayang pamilya.”- “Magkaroon ng sapat na kinikita.”- “Sana bigyan ng magandang trabaho ang mga taorito para hindi na mahiwalay sa pamilya nila, samga anak nila at saka sapat na sweldo.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE #5

Nancy40AntipoloHigh schoolByuda7 anak, 3 apo-Dating Umbrella girl/Caddy- golf course saCogeo-Umalis ng bansa dahil “Naisip ko na kasi ‘di banag-aaral yung mga anak ko, parang hindi na sapatyung kinikita ko.”-Pumunta sa Taiwan bilang caregiver at maykontrata na tatlong taon-Tumagal siya dito mula June 4, 2015-November27, 2016 (1 year and 5 months)-Nagkaroon ng problema ang anak niya kaya siyabumalik sa bansaPaglabag ng amo sa kontrata:-”According to my contract, we just need to takecare of the adult pero gumagawa rin kami in thefarm. Tapos minsan pinapahiram pa niya kami samother niya. Eh syempre para magkasundo,makikisama ka na lang.”-Naglilinis ng bahay at pinagtrabaho sa farm(nagtatanim every weekend) at office (tagatatak nginvoice/ resibo ng company)-”Kasi hindi naman alagain yung matanda sa gabi,kaya nagagamit nila ako sa ibang trabaho”-Pinahiram din sa nanay ng amo-Full-time kaya walang nakalagay ng oras ngtulog.-Okay naman ang tulog kapag nasa employer perokapag nasa office hindi. Iniintay yungnag-oovertime.-Walang day-off pero nitong mga huli, binigyansiya ng day-off kung gusto niya pero 5 hours lango half day. Kapag every two months, no deductionsa salary. Pero ‘pag every month, may deductions.Sinabi niya na every month na lang.Panganib na hinarap:-”Kung ano yung kinain nila, yun din ang kinakainko. Puro soup, noodles lang. Kumabaga sa atin,wala sa ayos ang pagkain. Nagtatrabaho ngmabigat tapos ganun lang yung pagkain.Nagtitinapay na lang ako.” (Nabawasan talaga


yung timbang niya)-Nakaranas siya ng stress dahil sa problema sapamilya kagaya ng naospital ang anak.-Noong pinahiram siya, pinipilit siyangpatrabahuhin kahit hindi na niya kaya kasikailangan makatapos. Pero mga 1 month langnaman. Pinakinggan naman siya ng employer niyana kailangan na rin ng pahingaKalagayan ng kalusugan:-Hindi siya nakaranas magkasakit sa ibang bansa-Hindi rin nagkaroon ng trauma: “Hindi kasimalinaw naman yung isip ko sa pinagdaanan ko.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Para sa kanya, epektibo naman ang OWWA: “Sangayon kasi talagang umaaksyon naman sila, hindikagaya dati. Okay naman. Inoffer-an nga kami namag-aral daw ulit kami para hindi daw kamihabang buhay na alipin. Bigyan daw kami ngbudget tapos mag-enroll daw kami kung saannamin gusto para daw tumaas ng konti yung levelnamin sa papasukan namin.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Sa ibang bansa, kung ikukumpara mo, hindi kadapat yung palaging komportable doon. Dapat lagikang alerto kasi may amo. Dito alam nakomportable ka saka may peace of mind ka kasikasama mo yung pamilya mo.”-“Naghahanap ng bagong mapapasukan para mayincome pantustos sa mga bata kaso ito nagpa-filepa ng kaso kung may mahahabol pa ba kami.Aspirasyon at panawagan:-“Tamang pagkain araw-araw at makasama moang buong pamilya mo.”-“Magkaroon ng karapatan na ipaglaban angsarili”.-“Mabigyan ng tulong at karapatan para sa kanila.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 6

Toteet36Roxas City, CapizNagtapos ng Management AccountingSingleSinusuportahan ang magulangMiyembro ng OWWA-Tumutulong sa negosyo ng kapatid bago umalisng bansa-Pumunta sa Hongkong bilang domestic helper(May 2015-March 25-2017)

-Bumalik siya sa bansa para sa kanyang Annualleave-Para sa kanya, sapat naman ang kinikita atkuntento siya sa trabaho-Mahalaga diumano ito para hindi magutomPaglabag ng amo sa kontrata:-WalaPanganib na hinarap:-WalaKalagayan ng kalusugan:-Naranasan magka-flu-Pinapagamot ng amo- binibigyan ng refund atbinibigyan ng sick leave-May health insurance din siya pero, hindi panagagamit kasi hindi pa nagkakasakit ng malala.Para sa general check-up lang nagagamit-Hindi siya nagka-trauma-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Sa pamamagitan ng pagbabasa ng dyaryo naabotsiya ng mga impormasyon ukol sa kalusugan-Sa tingin niya epektibo ang OWWA kahit hindipa siya nakakalapit ditoPagbalik ng Pilipinas:-“Sa ibang bansa, iba kasi dahil nagkakaedadnakakaranas na ng muscle pain lalo na kung maymabibigat na trabaho.”-Wala naman siyang problema pagbalik ng bansaAspirasyon at panawagan:-Exercise, pahinga, vitamins-Libreng gamot sa OFW, libreng ospital, librengdoktor-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 7

Jennifer Espinosa37Sandiganbayan, Payatas3rd year HSKasal2 anak at asawaMiyembro ng OWWA-Dating vendor-Pumunta sa Saudi Arabia bilang domestic helper“Para makatulong sa asawa ko at mabago kahitkaunti yung buhay namin.”-bumalik dahil nagkaroon ng problema sa agency.Yung visa na inabot sa kanya, naabutan ngexpirationPaglabag ng amo sa kontrata:- sobrang laking bahay, walang pahinga at kulangsa pagkain. Kulang din sa tulog.-Walang day-off na binibigay, hindi rin bayad.Panganib na hinarap:


-Sinasabihan siya ng masasakit na salita-Nagkasugat ang kamay dahil sa sobrang chlorox-Na-stress dahil sa iniisip ang pamilya sa Pilipinas,walang katapusang trabaho at paghihiwalay saasawaKalagayan ng kalusugan:-Nakaranas ng sakit ng ulo at tiyan-“Minsan nanghingi ako ng gamot sa kasama ko.”-Nagamit naman niya ang kanyang healthinsurance-Hindi nagkaroon ng trauma-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: “Depende sa employerkung papalabasin ka. Depende kung dadalhin kang driver kasi hindi ka pwede lumabas ng walangkasama.”-“Siguro po. Hindi ko pa po kasi nararanasan yungbinibigay nilang programa kaya hindi ko pa poalam kung makatulong ba sa akin o hindi.”-Hindi pa nakakuha ng Balik Pinas Program. Hindisiya valid kasi hindi pa daw siya nakapagtrabahodahil 3 days lang siya. Dati naman ay hindi niyaalam na may ganitong programa ang OWWA.Ngayon, nakikita niya na parang mas mabilisaksyonan ng OWWA yung mga bagong miyembrokaysa sa luma.-Hindi alam ang karapatan sa kalusuganPagbalik ng Pilipinas:-“Dati dito mas malakas ang katawan ko. Dahilsiguro sa sobrang trabaho ko sa ibang bansa,nanghina na ako pagbalik dito.”-Problema sa pinansiyalAspirasyon at panawagan:-“May tamang tulog, pagkain at vitamins.”-“Sana may libreng konsulta at gamot at mabilis napagtugon sa pangangailangan ng mga OFW, lalona sa kalusugan.”-“Ngayon kasi ang hinihingi ko sa gobyerno, ayawko na umalis, so, livelihood program.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 8

Renz26ValenzuelaCollege levelSingle5 kapatid at magulangMiyembro ng OWWA-Dating computer shop attendant

-Pumunta sa Singapore bilang domestic helperdahil sa pinansyal na kakulangan at parasuportahan ang pamilya-Tumagal ng 10 buwanPaglabag ng amo sa kontrata:-”Yung paglabag lang naman sakin, walangsariling kwarto, sobra yung oras ng trabaho.”Panganib na hinarap:-Nanakit ang employer-”Sa paglalaba, sa sobrang tapang ng sabon niladoon, namaga yung kamay ko. Tapos nagkaroondin ng pamamaga sa paa ko noon pero hindi koalam yung dahilan, nagkasugat lang siya. Perohindi ako nakaranas ng ipapa-check up nila ako.”-”Yung matanda, inuutusan niya yung aso nakagatin ako.”-”Yung alaga ko tinuturuan din niya na kagatin dinako at batuhin ako ng laruan.”-”Sa pagkain, nung una, madamot sila, isang tastylang sa umaga, almusal, saka kape.” Peronapakadami ng pinapagawa sa kanya tulad ngpaglalaba, pagluluto, paglilinis ng bahay, paglabassa aso.-”Natutulog ako depende sa kanila. Araw arawkasi kami lumalabas nun. Lalabas kami ng alas tres,alas singko ng hapon tapos nakakauwi kami mgahatinggabi na. Tapos gigising ulit ako ng mga alasais” Pero nakalagay sa kontrata na dapat 8 hoursang pahinga.-”Sasabihan ka ng stupid.”-”Ang pinakanakakatakot lang din naman talaga saginagawa ko doon sa Singapore ay yungpagsasampay lang naman kasi bamboo stick yunna iha-hang mo sa bintana, kapag hindi mo kayalalo na kapag mga blanket ang nilalabhan mo, laona pag mahangin, kapag iha-hang mo, maytendency na lumaban kasi sa hangin, pwedengmadamay, mahulog ka sa bintana ka kasi openyung bintana, iha-hang mo siya palabas.”.-Minsan nadadamay siya sa away ng amo niya atnanay niya. Nahihirapan siya kung sino yungsusundin sa madam niya at doon sa matanda. Kasikapag hindi naman niya sinunod, papagalitan siya.-”Nakaka-depress din naman talaga dahil sadalawa. Hindi mo alam kung sino ang susundinmo.”-”Inaagawan ng pagkain ng aso.Lalapain katalaga.”Kalagayan ng kalusugan:-Trangkaso dahil sa sobrang pagod at kulang satulog.-Nagkaroon ng rashes yung kamay niya.-Inom lang ng gamot na dala galing Pilipinas(biogesic,paracetamol, omega-painkiller).-“Kapag hindi na kaya, upo lang sandali perokikilos pa rin kasi bawal na hindi mo matapos


yung trabaho mo sa loob ng isang araw. Walangexcuse.”-Inintay niya lang gumaling yung kamay at paaniya. “Ang ginawa ko sa gabi, naghuhugas akotapos nilagyan ko siya ng pulbo para hindi mangati.Ganun lang. Pero mahirap kasi kapag naglalabaako sa umaga nababasa siya, tapos pagkataposkong maglaba, magpe-prepare naman ng pagkain,e sobrang hapdi niya ‘pag nagdidikdik ka ngbawang, naghihiwa ka ng sibuyas. “-Sinabi niya sa matanda, pero ang sagot lang sakanya ay wala naman daw magtitingin sa kanya sahospital at wala naman gagawa ng trabahongmaiiwan niya.-“Nag-request na lang ako ng gloves pero antagalniya bago binigay hanggang sa nakita niya natalaga na putok putok na yung kamay ko nasobrang ano na, halos umiiyak na ako kapagnaglalaba ako kasi mabasa lang siya ng tubigsobrang hapdi na. E handwashed lang kasi doon.”-“Ako lang naman naapektuhan, pero kasi bawalnaman magreklamo kaya titiisin mo na langtalaga.” “Sobrang nakaapekto siya, unang unamasakit tapos marami ka gagawin. Delikado rinkasi siya kasi nagpeprepare ka ng pagkain, kasiposibleng ma-tranfer yung bacteria. O kaya namanbaka lalo siyang hindi gumaling kasi contaminatedna.”-Merong health insurance sa kontrata. Pero hindiko nagamit. “Yun nga yung pinagtataka ko nungnagkasakit ako kung bakit hindi nila binigay.”-“Na-trauma ako kasi nanakit siya nun. Yungpinakamatindi na nag-decide na talaga ako umaliskasi nagalit siya nun kasi sabi niya huwag na akomagluto. Nung nasa kalagitnaan ako ng 10 monthsko, siya nagbibigay pagkain ko. Nang makita niyana malapit na ako kay madam, kasi noong una,ayaw sakin ni madam. Nung um-okay na sakin simadam, nagseselos na siguro. Tinatanong niya akotuwing gabi ‘kumain ka na?’ ‘sino bumili ngpagkain mo’ ‘ si madam po, pinakain niya po akosa labas.’ Simula nun, may time na nagalit talagasiya sakin kasi siguro siya hindi pa kumain taposako kumain na. Siguro inaano niya na bakit siyahindi inalala, e siya yung mommy nung asawa nimadam. Tapos ayun kinabukasan ang sabi niyawag na magluto kaya hindi talaga ako kumilos kasisabi niya wala akong pwedeng gawin kapag hindiniya sanabi. Pero nung nakita niya na naglabas nglulutuin si madam, nagalit siya, sabi niya, hayaanna lang na ako ang magluto. Simula nun, galit nasiya sakin hanggang sa pinag-initan niya na ako atlagi niya ako pinagdadabugan. Sumuko ako noonkasi noong huli kasi sabi niya hiwain ko daw yungbibe. Tapos sabi niya sakin, yan lang hindi mo paalam hiwain. Tapos sabi ko ‘alam ko po.’ Noong

hiniwa ko, sabi ko ayaw ko na. Natakot na talagaako kasi mas maraming time na magkasama kami.E nung sinaktan niya talaga ako, na-phobia na ako,ano nun, iba kasi mag-isip yung matandang yun.Naglalaro sila ng bata tapos ako sinusundan koyung bata kasi baka madulas, sa CR kasi nagtago,eh kasi 1 year old pa lang yun. Nagtago sa cr, esinundan ko kasi mamaya basa yung CR bakamadulas. Pagpasok ko sa cr, sabi ko dun sa bata,‘bakita ko si lola mo sa labas’. Hindi umimik yungbata apos pagbalabas ng bata sa cr, binuhat ko siya.Tapos nabulaga namin yung matanda. Nagulatyung matanda, pinagpupukpok, pinaghahampasniya ako sa ulo. Tapos sabi niya ‘You want to kissme. You want to kiss me.’ Eh nasaktan ako, sosumagot ako, sabi ko ‘No ma’am, naglalaro kayong bata.’ Naalala ko yun, kasi natatakot ako nabaka mamaya mas malala pa gawin sakin kasi asonga inuutasan niya na kagatin ako. May time nasobrang gutom yung aso, tapos nasa lamesa yungbibe, pag-chop ko nung bibe, nahulog, dumulas,tapos dinakma agad noong aso. Parang ano,lalapain ka talaga kapag kinalaban mo siya dun sapagkain niya.”-“Una ko inisip nun, ayaw ko nabumalik ng ibangbansa. Pangalawa, sabi ko paano ako babangon ulitkasi hindi ko nga natapos yung kontrata ko taposmay utang pa ako. Hindi na nga ako nakatulong samagulang ko kasi umuwi ako na hindi ganunkalaki yung naipon ko. May utang pa nga, taposwala pang trabaho.”-Hindi na siya nagkaroon ng pagkakataon namakapagpa-counseling sa trauma niya.-“May trauma pa pero konti na lang siguro.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan: Hindi pwedeng gawin ang manuod ngtv, magbasa ng dyaryo habang nagtatrabaho saibang bansa.-Hadlang sa kalusugan: “Sinasabi ko sa amo, perowala namang aksyon. Wala kasi akong ideya samga services nila na maaaring makatulong sakin.”-Hindi nakatanggap ng tulong mula sa OWWA.“Kahapon ang nalaman ko lang yung pwede kamag-aral. Yung airport assistance kasi hindi konaman alam na may OWWA pala doon sa airportkasi kung alam ko baka sa kanila na ako lumapit.”Hindi rin daw ito nabanggit kahit noongorientation sa kanila. Nabanggit yung sa stress,kapag na-stress ka gawin mo yung mga bagay namakakapagparela.”


-Hindi niya alam kung epektibo ba ang OWWA.“Wala kasi akong ideya sa mga services nabinibigay nila na pwede makatulong.”-Alam ang karapatan sa kalusugan. Pero hindi itomaipaglaban. “Kaso wala ka kasing choice, kasiparang ikaw na rin mahihiya sa employer mo.Halimbawa ‘pag nasa labas kami, hindi mo namanpwede sabihin na ‘Ma’am uwi na tayo, oras na ngtulog ko.’ Ikaw na rin yung kailangan mag-adjust.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Dito kasi kapag nagkasakit ka, pwede kamagpahinga. Pwedeng may mga tumulong sayo.Mas madali kasi magpa-check up dito. Doon kasibukod sa malayo ka sa pamilya mo, hindi mopwede itigil yung trabaho mo. Kailangan kumiloska kasi yun yung sinabi sakin ng matanda, walangtitingin sayo, walang mag-aalaga sayo kaya hindika pwede magkasakit.”Aspirasyon at panawagan:-“Pag-aralan pa yung mga karapatan ko bilangisang OFW.”-“Sundin yung kontrata. Tapos huwag ng abusuhin.Huwag na ring bigyan ng Filipinong katulongyung ma employer na nanakit, nanamantala.”-“Na sana wala ng mabibitay na OFW.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 9

Flor Marie Mosqueda37Cupang, Antipolo CityUndergraduate-collegeKasalNanay at kapatidMiyembro ng OWWA-Dating mananahi sa pabrika-Pumnta sa Saudi Arabia bilang domestic helper-“Gusto kong makaipon at magkaroon ng pundar”-Tumagal mula March 13, 2015- November 10,2016-“Umuwi ako kasi hindi pinapasahod, hindipinapakain, walang sapat na pahinga, maltreated.Yun kaya ako umalis. Kaya ako umuwi kasi hindiko na kaya ang trabaho.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Pinagtatrabaho ng sobra sa oras-Nagtatrabaho sa ibang bahay-Pinag-aalaga ng 6 na bata kahit wala sa kontrata-Nakaranas ibenta sa iba-Walang day-off na binibigayPanganib na hinarap:-Kulang sa tulog, sa pagkain, sa pahinga,sinasaktan, maltrato, walaang sahod,pinagtangkaang gahasain, pinagsasalitaan ng hindimaganda-Nagbubuhat ng mga hindi kaya

-Nakaranas ng stress at ng traumaKalagayan ng kalusugan:-”Nagkasakit ako, namaga ang kamay ko,tinrangkaso ako , pero nagtatrabaho pa rin akokahit hating-gabi.”-“Kahit magkasakit ka doon, pwersahin kamagtrabaho.”-”Hindi ako pinagamot, sinabi ko sa amo kopagamutin nila ako dahil hindi ko na kayamagtrabaho pero hindi niya ako pinagamot. Walaakong magawa, nagtrabaho pa rin ako. Yung lefthand ang ginamit ko. Hindi naman sila nag-offerng gamot. Nung namaga itong kamay ko, yungluya ang ginamit ko pang-pain reliever, first aid,ganun.”-“Syempre mahirap magtrabaho kasi isang kamayna lang ang gumagalaw sakin, yung kabila hindi namapakinabangan.”-Health insurance: “Meron naman daw dito saagency. Pero hindi ko nagamit. Baased din sacontract, kapag nagkasakit dapat may medicalassistance. Ayaw rin ng amo ko na magpunta paako sa ospital kasi mamaya magkwento pa dawako kung ano ginawa sakin.”-Trauma: “Oo, hanggang ngayon.Pag-uwi ko ngprobinsya, nagpahinga ako para ma-refresh yungutak ko, nakapag-unwind ako. Pero ngayon pagnaala ko pa rin, syempre trauma yun, hindi namanbasta-basta nawawala.”-Hindi siya nakasubok na makapagpa-counseling.-Hadlang: “Kakulangan ng financial kasi hindiako makaalis.” “Palagi ako sa hospital kasi mayalaga ako. Pero pagdating sakin, wala kasi privatehospital din yun e.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito. “Sabi sabilang nila, kapag pumunta naman dun, ang taraytaray nila. Sabihin nila ‘Bakit nagpunta ka dito,wala ka naman alam.’”-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno- Naabot siya ng impormasyon ukol sa kalusugan“Sa PDOS, meron, pero pagdating naman dun saRiyad, wala namang TV doon. Bawal namanmanuod ng TV ang household doon.”-Hindi rin nabigyan ng repatriation assistance-Para sa kanya, hindi epektibo ang OWWA-Alam niya ang karapatan niya sa kalusugan: “Oo,yung kapag may sakit ako dapat iospital ako kasiyun naman ang nakasaad sa kontrata kaso hindinaman yun ang nangyari sa akin.Nilalakad kongayon dito sa migrante sa tulong nila sa librengassistance.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Paano ko ikumpara e sobrang hirap ng buhaydun kaysa dito.”


-“Ang malutas ang aking problema na kinakaharapngayon. Ang makuha ang aking sahod.”Aspirasyon at panawagan:-“Relax lang, wag isipin masyado ang problema atmakisalamuha sa mga tao rin dito para alamin dinang kanilang mga karanasan.”-“Proteksyonan ng gobyerno dito sa Pilipinas parahindi na maging abusado ang employer sa ibangbansa.-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 10

Lorna Lumacang24Marcelo, Road 1, Valenzuela CityGrade 6Single Mother1 anakMiyembro ng OWWA-Dating nagtrabaho sa pabrika-Pumunta sa Hongkong bilang domestic helper“Para support sa anak at syempre sa pangarap kona magkaroon ng sariling bahay.”-Tumagal mula November 28, 2016- January 16,2017-Illegal Termination. Wala naman siya sapat nadahilan dahil lang sa tinapay at kape“Noong sweldo ko, binili ko yung tinapay at kapekasi nagugutom ako kasi wala naman pinapakainsakin lagi. Pero bago yun, humingi ako ng rules atregulation, sabi naman niya wala, so pwede akongbili. Noong tinanong ko yung kasama ko, sabi niyabumili daw ako. Noong bumili ako at dinala ko sabahay, sabi ng amo ko, hindi daw pwede yun. Sotinerminate niya ako. Pero ang nilagay niya saimmigration letter, unsatisfactory at hindimarunong mag-english. Eh ayos naman ako, siyanga ang hindi marunong mag-English. Paano niyamasasabi na unsatify eh buong araw wala na akopahinga. Napilitan akong pirmahan yun para dunsa 1 month salary. Labag sa kalooban ko.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Sobrang trabaho, walang pahinga at tuloy tuloyang trabaho hanggang 11:30 ng gabi-3x day-off lang ang meron sa isang buwan.Kulang ng isa.Panganib na hinarap:-Pinagsasalitaan ng masama, minumura.-Hindi pinapakain-”Yung kasama ko utos ng utos, muntik na akomahulog sa bintana. Pinagkuskos ako sa pader.”-”Sobrang stress kasi walang pahinga, namumuraka pa. Tapos yung kamay mo, pinapalo pa ngkasama mo.”-”Nakaranas ako na humingi ng pagkain sakapit-bahay para lang kainin sa cr.”

Kalagayan ng kalusugan:-”Oo, pero hindi nila alam. Nagkalagnat ako. Sakitng likod, ng ulo sa sobrang pagod. Tapos minsan,hindi ko na alam kung nakaapak pa ako sa sahig.Lutang na lang sa sobrang gutom at pagod.”-”Iniinuman ko ng lang mainit na tubig. Walanaman kasi gamot. Hindi ko rin kasi sinasabi saamo ko kasi mahigpit.”“Nakaka-trauma talaga yung kasama ko. Makitako lang, natatakot na ako sa kanya.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Impormasyon ukol sa kalusugan: “Yung sadeparture namin, more on kung paano sumakay saeroplano lang naman yun. Wala masyado sahealth.”-Hadlang sa kalusugan: “Hindi ko rin alam anghospital doon eh.”-Mayroong health insurance pero hindi nagamit-Hindi epektibo ang OWWA para sa kanya. “Hindinaman halos. Kasi halos ang iba, hindi din namannila nabibigyan kapag humihinging financial kasiporket matagal na, hindi na naaprubahan.”-Alam niya ang karapatan sa kalusugan.Ipinaglalaban niya diumano ito sa tamang paraanPagbalik ng Pilipinas:-“Mas maganda pa yung kalusugan ko dito kaysadoon sa ibang bansa. Dito hindi ako nakaranas nahindi ako kumain, doon talagang buong arawdadanasin ko. Doon ko naranasan na kuamin ngexpired na tinapay at mainit na tubig, yun lang angumagahan nila. Yun lang binibigay sakin. Tapos sabuong maghapon, cup noodles lang. Kapag gabikanin, napakaliit lang din, siguro mas kulang panga yun kapag bata ang kumain.”-May problema sa pinansyal dahil sa utangAspirasyon at panawagan:-“Syempre tamang pagkain at pahinga.”-“Iaakyat ko yung kaso ko para mabigyan nghustisya at hindi na makaranas yung ibang OFW.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 11

40Sta. Rosa, Sta Maria, PangasinanHigh schoolKasal4 anakMiyembro ng OWWA-Dating magsasaka-Dammam, Saudi Arabia-Domestic Helper-November 28, 2016- January 16, 2017


-Gustong magpagaling dahil nangangayayat,sumasakit ang likod at kamayPaglabag ng amo sa kontrata:-5 araw na pinahiram sa kapatid ng amo-Halos 2-4 oras ang tulog-Hindi binibigyan ng day-offPanganib na hinarap:-Sinisigawan kapag may kalat-Pinapakain sa sahig, tinapay lang ang binibigay.Minsan bumibili na lang ng sariling pagkain-Pinagbibintangan kapag may sirang gamit-Pinagbubuhat ng mabigat na carpet-Pinaglilinis ng rehas habang nakatayo sa hagdan-Nakaranas ng stress dahil pangangayayat-Nakaranas rin ng depression dahil pinapahiya siyasa harap ng mga kamag-anak ng amoKalagayan ng kalusugan:-Namaga ang tuhod-Dinugo ang kamay, nagkasugat dahil sa ginagamitna sabon-Palaging sumasakit ang katawan-Nagkaroon ng ubo-Kinakaya ang trabaho kahit nahihirapan-Hindi siya binilhan ng kahit supporter man langpara sa kanyang tuhof na namaga-Binigyan naman ng gamot ng amo nangmagkaroon ng ubo-Pina-check up lang siya, pero hindi pinagamot-Hindi nag-trauma-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-OWWA: “Hindi inaasikaso ang humihingi ngtulong.”-Hindi alam ang karapatan sa kalusuganPagbalik ng Pilipinas:-Mas malusog dito sa Pilipinas kasi may tamangpagkain at tamang tulogAspirasyon at panawagan:-Kailangan ng gamot at vitamins-Makuha yung dapat na benepisyo-Tulungan ang mga OFW-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 12

Maria Christina de Guzman33Malolos, BulacanHigh schoolKasal- pero separated dahil may problema4 anakMiyembro ng OWWA-Dating nagtitinda ng inihaw at lutong ulam

-Saudi Arabia-Ina-applyan as Cleaners. Tapos na-promote ascoordinator sa cleaning company-January 31,2016-January 16, 2017-“Kasi nga masyadong maliit ang kita. Kailanganko pa rin kasi kahit iisa yung anak na sakin, gustoko sya mapag-aral ng maganda ganda.”-Illegal terminationPaglabag ng amo sa kontrata:-Illegal termination without prior notice, underpaidovertime, illegal detention within 20 days habangpinoproseso ang papers-Day-off every Friday pero 2x-3x a month lang.Tigil trabaho nabibigay nila, pero hindi langpinapalabas minsanPanganib na hinarap:-Noong cleaner pa siya, may mga customers nabastos, pinagtatangkaan na manghipo-”Siguro sa byahe lang, kung ang driver mo aybarumbado.”-Stress sa trabaho kapag hindi sumusunod angkatrabaho mo-Naging maayos naman ang trabaho niya,nabibigyan din siya ng food allowance. Kungpinapagalitan man ng employer kapag nag-strikepero lahat naman sila ay napapagalitan.Kalagayan ng kalusugan:-Hindi nagkasakit-Hindi nagka-trauma-May health insurance “kaso yung gamot hindinaman saklaw yung gamot. May discount lang.Nagamit sa pagpapa-check up kapag masakit angulo sa sobrang init.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno- Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan mulasa agency-Hadlang sa kalusugan: “Okay naman yungnapasukan ko. Siguro sa iba, kapag may violationska, saka ka lang hihigpitan ‘pag dating samedical.”-Hindi panasusubukan na lumapit sa OWWA. Peroang sabi daw nakakatanggap naman kahit kontingfinancial-Alam ang karapatan sa kalusugan-“Kapag may sakit ako may sick leave akosinasabi ko sa kanila, puampayag naman sila hindinaman sila mahigpit.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Ayos naman noong hindi pa ako nasa mainoffice. Pero noong nandun ako sa main office,nakaranas talaga ako ng sobrang kalungkutan kasinakakulong tapos yun at yun din lang angkinakain.”


-Ayos naman siya ngayon medyo hirap lang safinancial. Nagbabalak umalis ulit.-Problema ang pinansyal. Umuwi kasi siya nawalang walang laman ang bulsaAspirasyon at panawagan:- “Lakas ng loob at pakikipagtulungan sa sarilikasi wala ka naman ibang pwedeng sandalan dooneh.”-“Gusto ko masara yung mga illegal recruitment nayan para makita yung agency na karapat-dapat.”-“Syempre tulong nila at pakikipag-coopirate nilasa OFW. Gaya niyan, andaming nangangailanganng tulong pero ambagal ng aksyon.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE #13

Virgin Rebusto39Binan, LagunaBS Elementary EducationKasal2 anakMiyembro ng OWWA-Dating housewife- pero mayroong networking saavon-Jeddah, Saudi Arabia-Domestic Helper-“Para sana makatapos yung mga anak ko.”-Bumalik “Kasi lumala na yung sitwasyon ko dun,yung pagtrato nila sa akin, hindi na makatao, kayalumapit na yung pamilya ko dito sa Migrante paramapauwi ako. Kung walang Migrante, hindi siguroako makauwi.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Overworked, long working hours-May kaltas ang sahod kapag nakakakita ng dumisa bahayPanganib na hinarap:-Minamaltrato-Pag-akyat sa kisame para linisin-Pagpapalinis ng matataas na kisame, cabinet ataparador-Lagi siyang sinasabihan ng amo na papatayin siya-Hindi pinapakain ng maayos-Sinaktan ng employer, nagkapasa dahilkinaladkad ng employer dahil hindi raw pwedemag-stay sa kwarto-Pinagbintangan sa mga nasisirang gamit tulad ngcracked na tiles-Lagi pinapahiya ng amo-StressedKalagayan ng kalusugan:-Nagkasakit siya ng insomia dahil hindi makatulogdahil sa overworked. Doon kasi siya pinatulog samainit na kwarto kahit electric fan wala.Magdamag siya na nagpapaypay lang.

-Tumaas ang blood pressure-Sakit sa ulo dahil walang tulog-Dinala siya ng amo sa clinic, pero kinaltas sasahod niya yung nagastos-”Tiniis na lang. Iyak”-Nagkatrauma at hindi na makapag-concentrate satrabaho dahil iniisip na baka patayin at hindi namakabalik sa Pilipinas.-Na-trauma noong dinala siya sa pulis. Parangnablanko na siya.-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: “Bawal kasi nila ipagamotlagi kaya tiniis na lang namin. Pinapagalitan kapagmay sakit”-Hindi naabot ng repatriation assistance. Lumapitang pamilya niya sa migrante para makauwi-Alam ang karapatan sa kalusugan. “Kailangantamang pagkain.” “Inaano sana yan gobyerno nainano na yan sa employer.”-Hindi epektibo ang OWWA. “Hindi kasi yungbinibigay nila sa OFW hindi man sapat.”“Binigyan nila ako ng pang-livelihood. Pero hindipera ang natanggap ko, yung mga utensils. Hindinaman magamit, utensils lang e. Wala namangpambili ng… Sana pera para makabili ng groceryna maiititinda.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Mas maganda dito kaysa doon. Payat ako doondahil kulang sa pagkain.”Aspirasyon at panawagan:-D”epende sa employer, kung halimbawa nandunna kami sa kamay ng employer, sana i-follow uplagi kung ano na ba ang sitwasyon namin, kungokay ba kami doon. E wala eh.”-“Mag-ingat at sana makakuha sila ng employer namababait.”-“Sana tumaas yung sahod dito. Sana maypermanenteng trabaho. Yung mga bilihin sanabumaba ang presyo.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 14

41Arayat, CubaoGrade 1Kasal2 anakMiyembro ng OWWA-dating mamanahi sa SOEN-pumunta sa Riyad bilang domestic helper mulaApril 18, 2016- August 16, 2016


-“Alam mo naman dito sa atin, maraming kaltas,kaltas, pagdating ng sweldo wala na natira.”-“Noong nalaman ko na hindi naman talaga dapatsila yung amo ko, tapos hirap pa nga ako satrabaho, nag-decide ako na umuwi na talaga.Tapos humingi ako ng tulong sa agent ko, walanamang aksyon. Gumawa na lang ako ng paraan”Paglabag ng amo sa kontrata:-”Yung pinirmahan kong kontrata, naging iba yungemployer ko pagdating ko dun.”-”Pagdating ko dun, ibebenta ulit sana ako,pinigilan ko lang.”-”Kulang sa pagkain, kulang sa oras ng tulog,walang day-off”-”Nakalagay sa kontrata apat sila, pagdating kodoon 5 tao, special child pa yung isa.”Panganib na hinarap:-”Kakayanin ko naman sana yung walang kain atwalang tulog, ang mahirap lang talaga yungspecial child na inalagaan ko, napaka-hyper.”-”Mutik muntik na rin ako mabaliw dun sa specialchild. Hindi ko alam kung baliw na ba ako sigurodahil sa puyat, pagod. Pati yung nanay ang hirappakisamahan dahil ‘pag nasa akin yung bata, ayawniya na palaging dinidikitan, ang gusto niyahayaan ko lang. E syempre natatakot ako at bakamamamaya kung mapano siya. Kaya hindi ko naalam kung sino ba abnormal sa kanila, yung nanayba o yung bata.”-”Magbubuhat ng container ng tubig, iaakyat sataas.”-”Nagmumura lang yung amo.”Kalagayan ng kalusugan:-“Pag nagkakaroon ako ng dysmenorrhea sobrasobra at saka kapag sumasakit ang ulo ko, nahihilona ako. Pero wala, kailangan pa rin talaga.Pagdating ng gabi, sasama ka kung saan pumuntayung pakiramdam mo.”-“Wala, talagang tinitiis ko kasi hindi namanpwedeng ilugmok mo, hindi naman pwedengmagpahinga. Nainom na lang ako ng mainit natubig tapos hindi na lang muna ako naliligo. Ganunang ginagawa ko kasi hindi naman sila nagbibigayng kung anong gamot.”-“Ayun talaga dahil dun sa bata na muntik muntikng mamatay ng tatlong beses gawa sa sobrangano… talagang walang isip.”-“Batsa lagi lang ako nagdadasal na huwag akopabayaan kasi wala akong kakampi kasi ultimongkababayan natin sa halip na tutulungan ka, lalo kapa ipapahamak.”-“May insurance nman na pinirmahan dito. Perohindi ko nagamit. Pagdating ko dito, sabi hindi korin daw makukuha kung hindi pipirmahan ngagency yung passport, kung hindi daw dadalhin sa

agency ang passport. Kaya walang silbi yanghealth insurance na yan.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno. Lumapit sa agent dahil nahihirapan nanga pero wala siyang natanggap na tulong.- Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan sapamamagitan ng agent. “Ang sinasabi lang saorientation ay yung trabaho doon hindi basta basta,kapag walang pahinga o kapag nagkakasakit.”-hadlang sa kalusugan: “Siguro sa kapabayaan dinng government natin dito. Kagaya niyang kungano yung mga nangyayari, yun g mga sinasabi niladito, pagdating doon, hindi ka naman binibigyanng tulong, sila pa nga ang galit.-Alam ang karapatan sa kalusugan. “Yungnakasaad sa kontrata, yun talaga ang pinaglabanko.”-Narinig niya ang tungkol sa repatriationassistance pero hindi hindi siya nakatanggap-“Yung asawa ko tinext ko na. Nagpabili ako sakasama ko ng sim ng palihim para matawagan koyung asawa ko. Tinatago ko sa amo ko.”-Lumapit din yung asawa niya sa agency pero angsabi lang sa asawa niya, inaayos naman daw yungkontrata, sakaling binubogbog na daw at hindipinapakain, saka lang daw aaksyunan.-“Kaya sabi ko, huwag ka na pumunta dun, walana talagang pag-asa, ako na lang ang gagawa ngparaan. Kaya ang ginawa ko, yung sahod ko,talagang yung pinakang-huli, talagang yun na.Nilaban ko na ‘hindi talaga kayo ang amo ko kayakailangan ko ng umuwi-“Wala namang silbi, mas mainam pa nga yungDSWD kapag lumapit ka bibigyan ka ng aksyonkaysa dyan sa OWWA. Walang silbi, masabi langna ganun.”-“Wala din. Kagaya ng sinasabi nilang livelihood,yung mga hindi nakatapos ng kontrata yun yungbinibigyan pero kailangan daw may kaso, i-file sakaso yung kontratang hindi natapos. May training,may seminar. Unang seminar na pumunta kamisabi nila cancelled. Eh ‘di pamasahe na naman.Tapos after 1 week, tinext kami meron daw ulit.After nun, sobrang tagal bago ulit kami itext.Tapos dinala namin doon yung mga certificatespara makuha yung kit. Pero hanggang ngayon,mag-iisang buwan na, wala pa rin. May masabilang sila na ganyan ganyan.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Parang halos parehas kasi pagdating mo ditopara ka rin lang namang nangangapa. Pagdatingdoon ganun din. Dito naman, malaya ka ngagumalaw kasi bayan natin ito, mahirap naman angtrabaho. May trabaho ka man makuha, kutkot ka


ng kutkot, mas marami naman ang nakukuha nggobyerno dahil puro kaltas, kaltas rin. Doon namanbuo mo man makuha ang sahod mo, 50/50 pa rinnaman yung buhay mo. Kaya mas marami pa rinang gusto pumunta dun.”-Ngayon, palagi siya binabagsak sa training niyasa therapy.-Problema ang pera. Nagkatrabaho pero maliit langyung sahodAspirasyon at panawagan:-“Magkaroon ng mapayapang trabaho sa sarilingbansa. Yung may sahod na nakakabuhay.”-“Kung ano yung sinasabi nilang programa naibibigay sa OFW para hindi na umalis, ibigaynaman sana agad-agad.”-“Wala na akong tiwala sa gobyerno.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 15

Irene26Cebu CityHigh School graduateSingle7 kapatidMiyembro ng OWWA-Dating production woker-Pumunta sa Riyad, SA bilang janitress sa isanggovernment hospital-2 years ang kontrata-nagpa-absorb sa ibangcompany kaya tumagal ng 3 taon at limang buwan-“Ambisyon ko talaga na pumunta ng abroad.”-Tumagal mula May 27, 2013- December 28, 2016-Illegal dismissal- noong time na hindi silapinasahod, may mga nawelga, pinagbintangan silana lider.Paglabag ng amo sa kontrata:-Delayed at hindi tamang pasahodPanganib na hinarap:-Delikado sa communicable diseases-Minsan pinagbibintangan sila ng mga Arabo ngmga bagay na hindi nila ginagawa-Yung mga lalaki, minsan nag-aattempt ng hindimaganda- halimbawa inaakit ng peraKalagayan ng kalusugan:-Nakitaan siya ng symptoms ng Corona virus-Nagamit naman niya ang kanyang insurance ngilang beses-Hindi nagkaroon ng trauma-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan

-Hadlang sa kalusugan: “Hindi ko po alam. Kasidoon kapag nagkasakit ka, may insurance namanyung company.”-Alam niya ang karapatan sa kalusugan-“Hindi ko naipaglaban kasi hindi naman akonagkasakit doon.”-Hindi epektibo ang OWWA para sa kanya“Hindi kasi noong nandun kami sa ibang bansa,wala namang tumulong samin na mula sagobyerno.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Parehas lang naman”-Problema: Yung laban sa kasoAspirasyon at panawagan:-“Tamang pahinga, pagkain tapos yung monthly namedical na kailangan ng OFW.”-“Yung masunod yung tamang kontrata. At kapagnagsumbong sana aksyunan naman nila.”-“Matulungan kami na mabigyan kami nghustisya.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 16

Irence Castillo36BicolNagtapos ng caregivingLive-in3 anakMiyembro ng OWWA-Dating caregiver-Pumunta sa Taiwan bilang caregiver-“Kasi malaki ang kita doon.”-Tumagal mula April 2016- May 2016-Napabalik ng Pilipinas dahilsa illegal terminationPaglabag ng amo sa kontrata:-Siya lahat ang gumagawa sa bahay- nag-aalaga ngbata, naglilinis-Gusto siyang pagtrabahuhin ng 24 hours ng amo-Halos 2-3 hours na lang ang pahinga-Walang day-offPanganib na hinarap:-Hindi nakakakain kasi iba sa nakasanayan-Nakakaranas ng pang-iinsulto-Walang maayos na pahinga-Nalulungkot dahil sa pagka-homesickKalagayan ng kalusugan:-Nakaranas manginig ang katawan dahil kulang satulog, mayroong diabetes-Hindi tumitigil sa pagtatrabaho-Hindi nakapagpa-check up kahit pag-uwi saPilipinas-May health insurance pero hindi nagamit-Alam niya ang karapatan sa kalusugan-Sinasabi sa amo, pero nagalit ang amo niya attinerminate siya


-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan sapamamagitan ng TV-Hindi naabot ng repatriation assistance-Hindi pa niya masaydong alam ang serbisyo nabinibigay ng OWWAPagbalik ng Pilipinas:-Napapabayaan niya ang sarili doon sa ibangbansa.Aspirasyon at panawagan:-Gamot at kumpletong tulog-Dapat laging may check-up-Sana may libreng check-up at murang gamot-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 17

Crecel30 Davao City1st year collegeSingle7 tao ang sinusuportahanMiyembro ng OWWA-Dating waitress-Pumunta sa Riyad, SA bilang cleaner sa hospital-“Para mapag-aral ang mga kapatid na nag-aaralng kolehiyo kasi wala na akong magulang.-June 8, 2014- December 28, 2016-Illegal termination- inalis sila dahil nagwelgadahil sa 3 buwan na hindi nagpasahod.Paglabag ng amo sa kontrata:-Hindi maayos na pagpapasahod, delayed atkulang-”Pagpipilit na pagtrabahuhin kami ng 12 hours.Pero ayaw nga namin kasi hindi naman silanagbabayad ng overtime.”-Kulang sa tulog-Tinransfer sila sa bagong company kahit hindi patapos yung kontrata nila sa dating company-May time na hindi nagamit ang day-off, 2 arawsilang hindi nakatulog dahil may preparation ngpagwa-wax sila sa hospitalPanganib na hinarap:-Nahulog sa hagdanan sa paglilinis ng aircon-Nakakalanghap ng matatapang na kemikal-”Yung time na kumain ako, kinausap ako ngsupervisor ng Saudi, breaktime ko, sinabihan niyaako bakit ako kumain, bibigyan daw niya ako ngcut salary, gusto niya maglinis lang ako kahit alamniya na breaktime ko.”-Delikado sa MERS-CovKalagayan ng kalusugan:-Nagkasakit noong nahulog sa hagdanan.Nabugbog yung gilid niya. Hindi siya makalakad.

-Na-dehydrate siya tapos na-admit sa hospital.Nilalagnat siya. Kaltas sa sahod niya nungnagpagamot siya.-Nakapagpa-check up naman bago umuwi-Nahirapan siya sa trabaho niya, nahirapan siyamaglakad pero kailangan niya pa rin pumasok kasi‘No work, no pay’. Hindi rin nagbibigay ng sickleave.-Ginamit yung insurance pero hindi rin sapat dahil500 SR lang. “Mapipilitan ka talaga gumastos kasiyung sa motherhouse namin na Pilipino, isa rinyun sa nagpapahamak samin.”-Hindi siya nagka-trauma-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno- Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan: “Oo,sa Saudi, ino-orient lang kami doon.”-Hadlang sa kalusugan: “Sariling gastos namin.Hindi kami pwede sa hospital napinagtatrabahuhan namin. Pinagbawal kami doon.Bawal ka doon kahit dun nangyari. Sa datingcompany, ina-allowed kami. Pero sa bagi hindi,gagastos ka talaga.”-Hindi rin sila nagbibigay ng sick leave.-Hindi alam ang karapatan sa kalusugan-Kinulong muna sila sa bahay, tapos pinauwi silang agency nila.-Hindi sigurado kung epektibo ba ang OWWA“Hindi ako sure kasi never ako nakatuntong ngOWWA”Pagbalik ng Pilipinas:-“Dito hindi ako stressed pero doon stressed ako.”-“Okay naman pero kailangan ko talagasuportahan yung kapatid ko na nag-aaral. Walaakong trabaho ngayon.”-Hindi pa ulit iniisip mangibang bansa. Gustomuna magpahinga.Aspirasyon at panawagan:-“Fresh air,walang iisipin na problema at okaylang lahat”-“Sana mabigyan ng magandang pamamalakad”-“Sana matulungan yung mga OFW na mabigyanng hustisya sa mga nangyayaring ganyan katuladng na-rape at katulad namin na illegal natinerminate.”-----------------------------------------------------------

MIGRANTE # 18

Rhea38Cainta, RizalGraduate ng Computer ProgrammingHiwalay sa asawa


May 2 anak at 1kapatidMiyembro ng OWWA-Wala siyang trabaho bago mangibang bansa-Pumunta sa Taiwan bilang caretaker paramatulungan ang mga magulang at anak-Tumagal doon mula January 11, 2015- March 14,2016-Umuwi dahil sinakasaktan siya ng kanyang alagaPaglabag ng amo sa kontrata:-Ginagawa siyang katulong kahit dapat taga-alagalang siya-Walang binibigay na day-offPanganib na hinarap:-Sinasaktan ng alaga- sinasabunutan siya,kinakalmot, binbato ng tissue, pagkain, baso,bangko at nagbabasag ng tasa-Depressed siya dahil naho-homesick at namimissang pamilya-Stressed siya dahil sa matanda, natatakot siya samatandaKalagayan ng kalusugan:-Nagkaroon ng uod ang kuko niya dahil sapaglilinis ng dumi ng alaga niyang matanda. Walanamang binibigay na sanitary sa kanya ang amo.Pinandirihan siya ng amo kaya binilhan ng sarilingplato, baso at gami-Nagka-sore throat din siya dahil sa klima-Binigyan siya ng gamot ng kanyang broker-Nagamit naman niya ang health insurance-Nagka-trauma siya nang bumagsak ang alaga niya-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Alam niya ang karapatan sa kalusugan-Para sa kanya hindi epektibo angOWWA: ”Hanggang salita lang. KailanganMigrante pa magpa-file. Laging delayed angserbisyo”Pagbalik ng Pilipinas:-“Maganda kung nasa ibang bansa pero homesickka. Kulang sweldo dito sa Pilipnas. Releived akona nakabalik na ako.”-Hindi gaanong kalaki ang kanyang sweldo satrabaho niya ngayon bilang katulongAspirasyon at panawagan:-Proper sleeping, food, vitamins, rest-Sumunod ang amo sa kontrata-Tulungan ang mga nasa bingit ng kamatayan atna-raped-----------------------------------------------------------

MIGRANTE # 19

Merisa Valdez Durigo52Nueva Ecija2nd year HSByuda3 anakMiyembro ng OWWA-Wala siyang trabaho bago umalis ng bansa-Pumunta sa Saudi Arabia bilang domestic helperpara sa kanyang pamilya-“Bilang wala ng asawa, ako na ang tumatayongparang ama na bubuhay sa kanila. Kaya akonag-abroad dahil sa kanila.”-“Mahalaga ang trabaho doon para sumahod ka ngmagandang sahod at maipadala mo sa pamilya mo.Kaso sinamaang palad ako dahil sa loob ng animna buwan, wala akong naipadala.”-Naging alien siya dahil tinago ng amo angpassportPaglabag ng amo sa kontrata:-Minaltrato-Hindi pinasahod ng maayos kaya hindi rinnakatapos ang anak-Sa kontrata, isang pamilya lang ang amo,pagdating sa Saudi, 2 pamilya sa isang bahay angpinagsisilbihan, 14 na kataoPanganib na hinarap:-Pinagtangkaang gahasain ng amo“Sinuntok niya ako, sinunog niya ang singit ko.Ngayon ay mabakas pa e.”-”Nag-decide akong uuwi, hindi nila ako pinauwi,kinukulong ako sa isang kwarto, kasama ko yungalaga ko. Syempre hindi ako pinapakain doon,kinakain ko yung cerelac ng alaga ko at saka yunggatas niya, yun yung iniinom ko. Tapos noonggusto ko pa ring umuwi, ayaw nila, tinago nilayung passport ko, naging alien ako dun. Tumawagako sa embahada natin. Ang sabi nila, lahat na langdaw ng Filipinang nagtatrabaho ganyan na ang angnirereklamo na ang trabaho mabigat. Pero hindinila alam ay totoo lahat yun.”-Pag nagkamali, pinapagalitan-Tumutulog ng 2 am gumigising ng 5 am. Walangpahinga at walang tulog-Gusto ng amo niya na magtrabaho pa rin sa kanilakahit tapos na ang kontrata at sobrangminamaltrato-Kapag naglalaba ng malalaking carpet-Iniinsulto at sinasabihang tamad-Natatakot siya minsan na baka bumagsak na langdahil sa naglilinis pa rin kahit masama pa rin angpakiramdamKalagayan ng kalusugan:-Nakaranas siya ng lagnat at stress-“Noong hindi ko nakaya talaga, sinabi ko sa amoko na ipa-doctor niya ako, ayaw niya. Binigyan


niya lang ako ng gamot. Kapag hindi ka babangon,nagagalit naman siya kaya sige pa rin yung work.Syempre susunod ka sa kanila, sila kasi yung amomo e.”-Umiinom ng gamot na dala galing sa Pilipinas-biogesic, bioflu, mefenamic-Nagsasabi sa amo pero sinasagot sila na artistalang daw nila yun at ayaw lang nila magtrabaho-Nagtatrabaho pa rin kahot may sakit-Oo halos minsan nga para akong mababaliw,nilalabanan ko lang.”-“Minsan naglilibot ako sa mga kaibigan ko,minsan may mga sing along ang mga kaibigan ko,kumakanta kanta na lang ako dun.Pagka nakikitang mga anak ko na para akong stressed na stressed,sinasama nila ako kapag may field trip sila.”-“Parang hindi ko ma-aaccept yung ginawa nila saakin. Hindi ko lubos maisip na sa tanda kong ito aygaganun lang ako ng employer ko na 43 years old.Kaya minsan hindi ko talaga kaya.”-May insurance sa info sheet pero hindi alam kungpaano ike-claim-hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: “Saan kami lalapit anak,wala naman kaming alam. Lalapit ka wala namangibibigay sayo na magandang serbisyo.”-Alam ang karapatan sa kalusugan-“Pilit ko iniingatan ang sarili ko. Merong timetalaga na hindi mo na kaya, bumibigay yungkatawan mo kaya umiinom ako ng gamot tubig attatawag ako sa pamilya ko.”-Hindi naabot ng repatriation assistance. Sinabidaw sa kanya na panlalaki lang, walang pambabae.-Pinauwi siya ng embahada-Lumapit siya sa OWWA pero hindi siyanakatanggap ng benepisyo. “Um-apply kami salivelihood program. Wala namang livelihoodprogram hanggang ngayon isang taon na.”-Sa palagay niya, mas nabibigyan ng tulong angmga kamag-anak ng mga empleyado doon.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Doon, noong nasa Saudi ako, kahit na nilalagnatako, malakas naman ang resistensya ko. Dito maysakit ka nga, parang lagi kang matamlay. Ditoparang naging lampa ako.”-“Eto anak, walang trabaho. Nag-iintay ngkasagutan kung anong mangyayari sa kaso.”Aspirasyon at panawagan:-“Um-abroad nga kami para mabigyan ngikabubuhay ang mga anak para makatapos sila saedukasyon kaso ganyan nga ang nangyari sa

kasamaang palad.”-Maipanalo ang kaso para may magamit na perapampundar para sa pamilya.-“Kahit magreklamo ka sa gobyerno natin, walanaman silang naibibigay,.”-Maitayo ulit ang sarili para sa pamilya-----------------------------------------------------------MIGRANTE #20

Marife delos Reyes37Nueva EcijaHigh school graduateHiwalay sa asawaSinusuportahan ang 4 na anak at magulangBreadwinner ng pamilyaMiyembro ng OWWA-Walang trabaho bago umalis ng bansa-Pumunta sa Saudi Arabia bilang domestic helper-“Dahil sa kahirapan at para sa kinabukasan ngmga anak.”-“Mahalaga kasi inisip ko kung sasahod ako ngmalaki, mayroong pera ang mga bata, kaya nanilang bilhin yung gusto nila. Hindi katulad konung nag-aaral ako, papasok walang tsinelas,mainit walang baon, kung umuulan silong lang sapuno ng mangga. Kumbaga inisip ko rin na sakahalagahan noong trabahong yun, hindimararanasan ng mga anak ko yung naranasan ko. “-Kuntento siya trabaho at sapat naman ang kinikita-Tumagal mula December 18, 2013- February 4,2017-Deported kasi nakulong ng 1 year and 2 monthsPaglabag ng amo sa kontrata:-Walang day-off-Bumibili ng sariling pagkain at personal na gamit-Sobrang patrabaho, halos wala ng pahinga attulog-Nabigay naman ang sahod sa kanya, ipinaglabanniya yung tamang sahod sa kanyaPanganib na hinarap:-”Kahit minsan may naririnig, sa sobrangkahirapan natin dito, isasakripisyo mo rin yungsarili mo para lang mabigyan mo ng kinabukasanang mga anak mo. Kasi kung dito lang naman,walang trabaho kasi andami daming requirementstapos hindi ka pa makakapasa sa edad paano mo pasusuportahan ang anak mo so pumunta ako doonnagtrabaho. Noong una okay din lang naman angtrabaho ko, maayos din naman, matatapos ko narin yung 2 years contract ko, kaya lang ilang arawna lang makakauwi na ako, pinagbintangan ako ngamo ko na ninakaw ko yung litrato ng kanyanganak.”-“Binugbog nila ako, kinulong nila ako sa kwartohindi pinapakain, minsan pinapainom nila ako ng


tubig na may asin at cologne nang sampung araw.Gaano kahirap lunukin, iniinom ko kasi kung hindiko naman inumin mawawalan ako ng lakas, hindina nga ako kumakain, hindi pa ako iinom.”-Sumasait ang tyan niya, pero tinitiis niya,nasusuka din siya pag kaiinom niya pero tiniis niyakasi wala naman siya masusukahan. Hindi namannagkasakit pero dahil sa pambubugbog sa kanya,nanghihina siya at nabali pa ang dalawang daliriniya.”-Matapos yun, dinala siya sa police station atnakulong siya ng 1 year and 2 months.-”Yung amo kong lalaki, noong bago akong dating,para bang may gusto siyang ipahiwatig. Minsannga 2 linggo pa lang ako, may bata akonginaalagaan, syempre naglilinis, nakabukas yungbanyo, syempre para kapag umiyak yung bata,maririnig ko, tatakbo ako. Hindi ko namalayan nayung amo ko dumating, pagdatin ng amo ko,pinasok ako sa banyo.Noong nakita niya ako,hinalikan niya ako sa ulo, hinampas ko siya ngpalanggana, tumakbo ako papunta sa kwarto ko,nag-locked na ako, hanggang umalis na siya.”-Tiniis niya na ring kainin yung pagkain nila doonkahit hind niya kaya kasi parang pagkain ng baboykasi gusto niya magtipid para maipadala sapamilya.Kalagayan ng kalusugan:-Disability- nabali ang dalawang daliri, hindi namai-bend, magamit sa pagbubuhat.-Sakit tulad ng sipon, ubo, trangkaso-“Kapag ganun, iniinuman ko na lang ng gamotkasi hindi kailangan na hindi ako magtrabaho.May dala akong gamot galing Pilipinas.”-“Kasi doon naman kapag mayroongnararamdaman akong sakit ng ulo, hindi ko iniinda,pero kapag may nararamdaman akong malala, sakako lang iniinuman. Kaya pinagkakasya ko namanyung gamot na yun.”-“Minsan nagsasabi ako, binibigyan ako ng isanggamot dalawang gamot, ganun lang. Kaya mabutinga na may dala akong gamot”-"Nakaapekto talaga yan kasi hindi mo matrabahoyung dapat mong trabahuhin kay anga para hindika magkasakit, inuman mo siya. Kasi pag hindi monatrabaho yung trabaho mo, pagdating ng amo mo,pagagalitan ka.”-“Ito napakalaking epekto nito kasi hindi ako,kahit mag-ibig man lang ako ng timba, hindi komabubuhat kasi wala ng force, lakas. Tapos hindina ako makapagtrabaho kasi kahit maglaba ngmalalaki, hindi ko maipiga.” Nakaksulat pa namansiya sa hinliliit niya. Nahirapan siya noong una,pero sinanay niya sarili niya.-Naranasan magka-trauma noong nakulong siya.-“Sa kulungan, halo halo yung tao. Nandoon yung

stress, kumabaga sa pag-iisip mo, minsanmaabaliw ka na rin sa kaiisip. Marami kangmatatanong sa sarili mo, marami kang hindimagagawa. Minsan nga naisip ko dun na magbigitna lang ako e, kasi syempre ‘bakit’ di ba.Tinatanong mo sa sarili mo, ‘bakit ako nakulong.’Tapos may sarili kang anak, so yung mga batainiisip mo, sabi ko mas mainam na yatangmamatay ako. Sa awa ng Dyos, hindi naman.Kumbaga napaglaban ko yung malinghalusinasyon ng pag-iisip ko kasi para sa mgabata.”-“Doon sa kulungan kapag nakakita ako ngnag-aaway ng pamalo, umiiyak ako kasi para bangnagfa-flashback sakin yung ginawa sakin ng amoko. Ngayon, natatakot pa rin ako pero nilalaban konaman siya.”-Hindi niya nakausap ang pamilya ng 2 monthskasi hindi pa pwede.-Nagpatulong siya sa isang nurse sa hospital paratawagan ang pamilya niya tungkol sa kalagaynniya.-“Andun yung takot pero binibigyang lakas naminyung sarili namin na kaya ko ito hangga’t walapang masama pang nangyayari kasi iniisip mo nakaya ka pumunta rito para sa pamilya.”-May health insurance pero hindi nagamit-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Hindi alam ang karapatan sa kalusugan-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno. “Sa embassy lang, bumibisita pero hindisila natulungan sa pag-uwi.”-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: “Siguro ayaw lang talaganilang ibigay.”-Hindi naabot ng repatriation assistance-“Lumapit yung mga kapatid ko sa agency, waladin naman.” Saudi government na ang nagpauwisa kanya-“Sa OWWA lumapit talaga ako, pagdating ko saairport, pumunta akong OWWA, pero alam moang binigay lang sakin, P600 lang pamasahe. Kayanga noong umuwi ako sa amin, para bang ayokongumuwi kasi wala akong dala.”-Kahit sinabi niya lahat ang nangyari sa kanya.-“Hindi ko alam. Kasi kung epektibo talaga yungservices nila sana lahat ng lumalapit nabibigyankasi malalaman naman nila sa salaysay nabinibigay na tulungan naman sana nila kami. Perohindi ko alam.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Kalusugan sa ibang bansa hindi mo kasi iniindakasi kapag iniinda mo ang kalusugan mo dun,hindi ka makakapagtrabaho Dito kasi kapag


nagkasakit, gagamutin mo talaga.”-“Noong nandun ako sa ibang bansa, mas nagingmaayos para sa mga anak ko kasi may pera silangnatatanggap pero ngayon wala mahirap. Walanaman akong trabaho. San ko kukunin yungpanggastos namin sa araw-araw.”-Gusto niya sana na dito na lang sa Pilipinasmagtrabaho kung hindi kailangan ng age limit atmataas na pinag-aralan. Pero dahil wala, naiisip parin niya umalis para sa mga anak niya.-Sumubok siya maghanap ng trabaho kaso mayage limit nga.-“Ang source of income lang namin ay kapag maynaitatanim kami.”-“Ang problema ko ngayon ay kung paano ko pamaitataguyod ang mga bata. And then kung paanopa ako makakapgtrabaho dahil nga dito sa kamayko. And then yung dinudulog kong kasi saagency.”Aspirasyon at panawagan:-“Magiging malusog ka kung hindi ka gaanongnag-iisip, kasi stress yun, yung iniisip momaapetuhan yung sarili mo, yung bung kalusuganmo, hindi ka makakain, nag-iisip ka.”-“Kung may hihingi ng tulong dapat kaagad nilangaksyunan. Huwag yung aaksyon ka kungmangyayari ng masama.Kaya dapat din naimomonitor nila, hindi naman yung isa isa peromonitor sa bawat bansa kung may problema ba.-Makakuha ng scholarship para sa mga anak atmakakuha ng isnurance-“Para sa akin ang munlad na sarili ay hindi namanyung maging isang mayaman, kundi buo angpamilya. Kas makikita mo na maunlad kayo kungmagkakasama kayo kasi meron kayong kahtsimpleng buhay, malulusog kayo at wala kayonggaanong problema at yung problemang yun,magkakasama kayo sa paglutas.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 21

Mary Cardenas30Tabok, KalingaNagtapos ng Midwifery at caregivingKasalMay 2 anakWalang trabaho ang asawaMiyembro ng OWWA-Wala siyang trabaho sa Pilipinas bago umalisPumunta sa Hongkong bilang domestic helper-“Kulang sa budget at walang trabaho”-mahalaga ang trabaho para sa pamilya-Hindi siya kuntento sa trabaho dahil nakapag-aralsiya pero sapat naman ang kita-Tumagal mula July 2016-September 2016

-Illegal termination-pinagbintangan na ginamit angcard ng amoPaglabag ng amo sa kontrata:-Illegal terminationPanganib na hinarap:-Pinaalis siya ng gabiKalagayan ng kalusugan:-Na-trauma siya noong bigla siyang pinalayasnoong gabi kasi wala siya matutuluyan-May health insurance pero hindi nagamit-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Alam ang karapatan sa kalusugan-Kapag nagkasakit siya, siya ang magiging talo.-Hindi pa siya nakakalapit sa OWWA peropangamba niya na masungkit ang mga empleyadoPagbalik ng Pilipinas:-Pareho lang ang kalagayanAspirasyon at panawagan:-Dapat maging aware sa mga kinakain sa ibangbansa kasi minsan hindi pa gaano luto ang mgapagkain-Sundin ang kontratang pinirmahan-Pagbabago- na umunti ang nangingibang bansa-Hindi na nagkakasakit-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 22

Josephine N. Roc41Cagayan ValleyHS graduateKasal3 anak, tiyahin, nanayMagsasaka ang asawa“Tumutulong sa asawa. Nagpapaaral sa mgaanak. Ako ang may diretsong kita. “Miyembro ng OWWA-Walang trabaho bago umalis ng bansa-Pumunta sa Kuwait bilang domestic helper-“Hindi sapat ang kita ng asawa. “Lalo na walakaming sariling lupa.”-May 2016 2016- September 2016-Umuwi sa Pilipinas dahil nagkasakit nghypertension-“Mahalaga para sakin kasi para sa mga anak koyun, makapagpa-aral. Kahit papaano matulunganko yung asawa ko. Para nga sa ikabubuhay namin.Nahinto nga yung anak ko kasi napatigil ako, hindirin kaya tustusan. “-“Kung hindi nagkaganun ang sitwasyon, okay nakahit papaano meron rin kasi gusto ko mang


pumunta sa ibang mahal ang ano, wala naman akopanggastos.”-“Kulang pa rin kasi may pinapaaral ako. Kaya ngalahat pinapadala ko.”Paglabag ng amo sa kontrata:--”Ako lang mag-isa tapos apat na palapag yungbahay. Tapos walo yung tao. Ang nakalagaynaman sa kontrata hindi naman nakalagay ungilang palapag basta bahay lang. Tapos lima langyung tao, 2 mag-asawa tatlong anak.”-”Nililinis ko rin pitong sasakyan.”-”Bukod sa paglilinis, minsan yung amo kongmatanda nadisgrasya dyan, para na rin akongnaging caregiver. Syempre nadisgrasya, hindimakatayo kaya ako na lahat, mag-ano ng ihi niya.Minsan magmasahe sa paa niya. Kaya halos walana rin ako pahinga kasi ang gamot niya kailangannapapainom sa oras. Yung tulog minsan ala-una naako nakakaakyat. E hindi ka naman agadmakakatulog ng ala-una. Minsan tumatawag pasila sa akin, may iuutos pa sila. Tapos 6 akogigising,”-”Binibigay naman ang sahod pero late lang.”-”Walang day-off pero sa kontrata every weeknakalagay.”Panganib na hinarap:-”Minsan yung amo na yan, salbahe yan e.Namimintang na nangunguha raw ako ng perakahit di naman. Yung parang bibiglain ka niya na‘nawala yung ganto ko’-”One time hinampas niya ako dahil sa sapatosniya na napatungan ko ng basahan.”-”Yung amo ko, hindi ako pwede magluto kapaghindi niya sinabi. Kung ano yung tira nila, yanlang yung kakainin ko. Hindi ako basta-bastagagalaw ng mga pagkain. Yung tinapay lang napagkain ng mga Arabo, yun lang ang pagkain kosa maghapon. Minsan magnanakaw lang ako ngitlog, para lang may makain. E minsan binibilangpa niya yung itlog. Minsan ‘pag wala na akongtinapay sinasabi ko pero di niya agad binibili.Kaya ang ginagawa ko nun, nagpapabili ako ngnoodles para pag nagutom ako, may makain ako.Hindi ako kumakain ng kanin, bihira lang. ”-Nakakaranas rin ng stress dahil sa ugali ng amo.-2 months na na kulong sa accomodation ngagency. “Ganun kasi doon kapag bumalik ka ngagency, hindi ka nila papayagan lumabas. Pakainkami ng kanin isang beses sa isang araw tapostinapay at noodles lang. Naghahabol kasi yungemployer dun sa agency kasi hindi namin tinaposang kontrata, e binayaran ng employer yungtrabaho namin sa agency. Yung ibang bayad, gustonila ibalik. Tapos hahanapan ako ng bagongemployer para yung bayad sakin dun, yun angibabayad daw nila sa dati kong employer.

Naranasan ko na pinag-part-time nila akodalawang araw, dalawang gabi, walang bayad.”Kalagayan ng kalusugan:-“Nahilo, tapos masakit na masakit ang ulo. Taposparang may lagnat na sa gabi. Kaya natakot na rinako noong tumitigas na yung ganto ko.”-“Noong dumating ako doon, may dala akong mgagamot galing dito sa Pinas. Pero for 1 month langyung gamot na dala ko.”-“Minsan nagkasugat ako, nahiwa yung kamay ko,hindi naman niya pinagamot.”-“Kahit inuubo na nga ako dun, wala. Sabi niya‘uminom ka lang dyan ng lemon’.”-“Ako na nga lang gumagamot sa sarili ko.”-“Sa agency pina-medical nila ako, pero para langyun mahanapan nila ako ng ibang amo.”-Bakit nagkaroon ng sakit?“Na-over siguro sa trabaho at saka puyat, walangmaayos na tulog.”-“Hindi na ako makatrabaho. Kasi noong time nayun, gusto niya pa ako maglinis ng bintana. Emataas, hindi ko naman na maakyat. Nahilo ngaako. Kaya nga kami nagtalo, pinipilit niya ako.”-“Hanggang ngayon nararamdaman ko. Datinaman na akong meron nyan, pero naagapan ko panaman kasi may mga gamot pa naman akongnaiinom. Nakakapag-provide ako para sa gamot ko.Pero pagdating doon, 1 month lang ako nakainomng gamot, 2 months hindi na.”-May health insurance pero hindi nagamit-Nagka-trauma, takot na siya magtrabaho sa ibangbansa-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno- Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan“Oo, sa pamamagitan ng cellphone. Nakatanggaprin naman kami ng impormasyon mula sa POEA.-hadlang sa kalusugan: “Hindi ko ngamaintindihan kung bakit hindi kami makatanggap.Katulad ko, since 2000, OFW ako pero never akonakatanggap. Hindi ko nga alam paano ako hihingiako tutulong.”-“Yung alam ko yung nasa kontrata namin nakapag nagkasakit ka kailangan bibigyan ka rinnaman ng gamot ng amo.”-“Sinasabi ko sa amo ko. Pero sabi niya hindi niyadaw ako mapagamot kasi wala pa daw ako ikama.Ewan ko ba ang katwiran niya, sabi naman nungiba pwede ka naman ipagamot kahit walang ikama.Sabi niya ‘too much expensive daw’ pag sa labasng ospital. Ibig sabihin, kuripot.-Hindi naabot ng repatriation assistance. Pinauwing amo dahil hindi kayang ipagamot.-“Ni minsan hindi pa ako nakatanggap dyan.


Nag-try nga ako lumapit minsan kasi gusto kohumingi ng medical assistance katulad nitong sakitko, wala naman ako pambili ng pang-maintenance,hindi raw pwede, kailangan daw yung mgana-paralyze lang. Hindi naman daw cover anghypertension.”-“Hindi ko nga alam dyan, may kontirbusyonnaman kami dyan. Since 2006, member ako nyan,pero hindi ako nakatanggap ng tulong.Pagbalik ng Pilipinas:-Mabuti nga dito kahit mahirap ang buhay,naaalagan mabuti ang sarili kasi dito wala kangamo, nakakatulog ka ng maayos, nakakaain ka ngmaayos kahit gulay-gulay lang. E dun kasi, walangmaayos na tulog, hindi ka pa makakain ng maayos,kapag nagkasakit ka, hindi ka pa ipagamot.”-“Hindi mo hawak ang buhay mo dun, lalo nakung bahay ka. Kahit may sakit ka, kailangan momagtrabaho.”-“Hindi na kasi wala naman pera.” “Galing akongprobinsya, ang iniinom ko dun yung lemon grassNgayon wala akong gamot.”-“Yung anak ko hindi na nakapagpatuloy sapag-aaral. Tapos ngayon, wala kaming panggastoskundi uutang, paano kung wala na saminmagpautang. Buti na lang may anak ako nanagtatrabaho dito. Yun yung tumutulong samin.”-“May sakit ngayon yung asawa ko, mataas yunguric acid niya ngayon, ‘pag umiihi may dugo.”-“Sa ngayon gusto ko pa rin mag-abroad kasi maypinapaaral pa ako ng anak. Kasi hindi ka pa rinpwede umasa sa pagtatanim kasi apat na buwan pabago makaani”Aspirasyon at panawagan:- “Maayos na pagkain at pahinga at tulog paramasigla ang katawan.”-“Yung mayroon kang maayos na amo atsumusunod sa kontrata.”-“Yung sana yung mga ganyang amo, wag nabigyan ng mga…Tapos yung mga agency naabusado na kahit lumalapit na kami sa problemanamin, mas pumapabor sila sa employer kasi yungemployer may pera.”-“Tulong sana. Kaso wala.”-“Siguro kung napag-aral ko na yung mga anakko.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 23

Rowena Rito35Quezon ProvinceHS graduateKasal3 anakMangingisda ang asawa

Miyembro ng OWWA-Tumutulong siya sa trabaho ng asawa, nagtutuyo-pumunta sa Saudi Arabia bilang janitress sa isanguniversity dahil sa kahirapan sa Pilipinas-4 na taon siya dito mula January 18, 2013-January 21, 2017-bumalik siya para sa mga anak-mahalaga ang trabaho bilang pinagkukunan ngkita-Hindi sapat ang kita pero pinagtitiyagaan niya-kuntento na siya sa trabahoPaglabag ng amo sa kontrata:-Illegal recruitment-Underpayment-Trafficking-MaltreatmentPanganib na hinarap:-Hindi hawak ang Ikama, may chance na biglanghulihin-Pinakulong dahil sa ayaw lumipat ng location-Nagbubuhat ng kahon kahon ng tubig mula 1st flrhanggang 3rd flrKalagayan ng kalusugan:-Nagkakasakit dahil sa overfatigue dahil sasobrang trabaho-Na-confine sa hospital, gastos naman ng employerniya-Naranasan magka-trauma noong nakulong siya.Natakot siya na hindi na muling makita ang mgaanak.-walang health insurance-Hindi alam ang karapatan sa kalusugan- pamilyar sa counseling mula sa OWWA perohindi rin nakatanggap nito-wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno- naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan sapamamagitan ng PDOS-Humingi ng tulong sa POLO OWWA paramakauwi-epektibo naman daw ang OWWA dahil nakauwinaman siyaPagbalik ng Pilipinas:-Mas safe sa Pilipinas kasi kasama na man angpamilya.Aspirasyon at panawagan:- Pangkabuhayan para mabili ang pangangailangan-Tamang proseso ng papapaalis ng OFW-Wala siyang inaasahan sa gobyerno-Magkaroon ng magandang trabaho at masayangpamilya-----------------------------------------------------------MIGRANTE #24

Gina Sungkuan36


Cainta, RizalHS graduateKasalMay apat na anakLife guard ang asawaMiyembro ng OWWA-Dating street sweeper sa munisipyo- Pumunta sa Riyad, Saudi Arabia bilang domestichelper-“Kasi maliit yung kita dito sa Piliinas, kailanganko umalis kasi may mga anak akong nag-aaral-tumagal mula June 24, 2016- March 3, 2017 (9months)-“Mahalaga para sa pamilya. Pero hindi namanbinibigay ang sweldo.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Pinalipat lipat ng amo. 9 months siya dun, naka 4na amo siya. Hindi raw siya kayang pasahuran ngamo kaya pinalipat lipat siya. Sa pangawalang amohindi siya pinapasahuran at delayed.-May day-off pero hindi binibigay-Pinauwi na pero sariling ticket-Tinakot na kapag pinilit umuwi, ipapakulong.Panganib na hinarap:-Walang pahinga, umaabot lang sa 6 hours angtulog-Palipat lipat ng amo, hindi masabi kung bakapatayin-Pinapaakyat sa taas at pinapagawa ang ilaw-Pag nandyan ang amo, hindi makakain ng maayos.Kung makakain ma, lipas na ang gutom-Ipinapahiya sa harap ng maraming tao-Madalas makaranas ng stress at trauma dahilnahihirapan mag-adjust dahil palipat lipatKalagayan ng kalusugan:-Halos 2 linggo na nagkalagnat. Pero hindi siyabinigyan kahit gamot.-Binigyan siya ng kasamahan niya ng gamot-Nakaranas ng trauma. “Ay naku sobra, halosmabaliw ako kasi syempre iniisipp ko yung mgaanak ko. Tapos ililipat ako sa ibang bahay na walaakong kamag-anak, wala akong kakilala, natakottalaga ako. Kaya nag-decide na talaga akongumuwi.”-Walang health insurance-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: “Wala akong alam nahadlang.”“Hindi kami makapunta sa hospital kasihindi kami makalabas. Lalabas lang kami ng gate,galit na sila, nakatutok yung CCTV. Minsannagkasakit ako, sinabi ko pupunta ako ng hospital,

magpapacheck-up ako. Sabi ba naman sakin,uminom lang daw ako ng kalamansi, yung lemon,gagaling na raw ako.”-Alam ang karapatan sa kalussugan-“Pinaglalaban ko yung karapatan ko tulad ngpagpapahinga kaso hindi talaga sumusunod. Walakaming day-off, hindi kami nakakalabas.”-Sariling bili ang ticket pauwi-Epektibo naman diumao ang OWWA. Nakalapitnaman silang isang beses noong naglalakad ngletter sa pagpapauwi niya.“Oo.Nakauwi naman ako e.:Pagbalik ng Pilipinas:-“Mas okay ako dito ngayon kahit na sabihinnating walang pera okay na kasi kasama ko angpamilya ko kaysa doon na halos mabaliw akokakaisip, wala na ngang pera nalilipasan ka pa nggutom.”-“Okay naman. Nakakaraos naman sa araw-araw.”-May problemang pinansyalAspirasyon at panawagan:-“Pagkain, vitamins at saka tamang tulog”-“Bigyan nila ng rest man lang sana para syempremahirap rin na magtrabaho ka ng magtrabahotapos pagod, gutom”-“Magsumikap dito sa Pilipinas kaysa mapapalayopa.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 25

Ma. Ednalyn Zarate32Luzon ave, Old Balara, QCHS graduateSingle MotherSumusuporta sa 8 tao-dating factory workerMiyembro ng OWWA-“Nakipagsapalaran ako kasi mas malakiadvantage pag nag-abroad. Pagdating doonmakakaipon ka tapos lahat ng gamit libre.”-Domestic helper sa Kuwait mula March 2, 2016-December 9, 2016-Mahalaga sa kanya bilang single mom atbreadwinner-Umuwi “Dahil nga nagka-problema na ako doonna dinala ako ng employer ko sa Iraq.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Overworked,hindi pinapagpahinga hindimasyadong pinapakain at human trafficking.-Kapag may sakit hindi pinapagamot, sarilinggastos ang pagpapagamot-Dinala siya ng employer niya sa Iraq. Doongustong tapusin ng employer niya yung 2 yearscontract niya.-Hindi binibigyan ng day-off


-Delayed ang pasahodPanganib na hinarap:-Nasa gitna ng farm yung tinuluyan niya sa Iraqkaya natatakot siya na kung patayin siya walangmakakaalam.Kalagayan ng kalusugan:-Overfatigued, laging masakit ang katawan,nilalagnat at nagkaroon ng ubo na umabot ngtatlong buwan. Never siya pinagamot ng amo.-Nakaranas manginig ang katawan dahil kulang satulog, mayroong diabetes-Hindi tumitigil sa pagtatrabaho-Hindi nakapagpa-check up kahit pag-uwi saPilipinas-“Bumabagal yung trabaho ko talaga. Halos hindiko kayang makabangon.”-May tumutulong na ibang lahi (Nepali at Indian)sa kanya na bumibili ng gamot at pagkain niya-sariling gastos.-“Nagka-trauma ako noong time na dinala ako ngIraq. Iniisip ko noon, baka mamaya patayin akowalang makakarinig sakin.”-“Sa ngayon, natatakot na rin ako mag-apply. Peronagta-try pa rin ako mag-abroad. Pero hindi namannawawala yung takot.”-“May inano dito ang local agency ko naPhilhealth. Pero hindi ko alam kung valid siya.”-alam ang karapatan sa kalusugan-Sinasabi sa amo, pero nagalit ang amo niya attinerminate siya-Pamilyar sa counseling mula sa OWWA at perorin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan sapamamagitan ng telebisyon-Hadlang sa kalusugan: “Ang reason kasi palagi ngamo ko, trabaho trabaho lang talaga. Ang hadlangko lang doon ay ayaw ako payagan ng employerko.”-“Syempre kaparatan ko na magkaroon ng librengmedical assistance.”-“Ang ginagawa ko kasi parang sumusunod langako sa daloy.”-Hindi epektibo ang OWWA: “Masyadongmabagal ang proseso pagdating sa assistance.”Pagbalik ng Pilipinas:-Nag-live video sa FB tungkol sa kalagayan niya.Nakita ng migrante at ng mga kaibigan niya sagobyerno, tapos inasikaso nila.-“Noong nandun ako, okay naman ang buhay,kung pagbabasehan yung kasama yung pamilya ko.Nakakapasok yung bata. Noong nakauwi ako ditosa Pilipinas, ang hirap. Ang hirap dito kapagwalang trabaho, hindi ka makakain. Kapag walakang pera hindi ka makakapag-aral.”

-Kalusugan-” Pareho lang din.”-Problema: Trabaho at financialAspirasyon at panawagan:-“Syempre bilang isang OFW, pangunahin dyan,pagkain, hanapbuhay. Kung wala kanghanapbuhay wala kang pera. Kung wala kang perawala kang pagkain.”-“Masyadong mabagal ang proseso nila. MaramingOFW ang nabibiktima doon, binabalewala lang ngnakaupo sa emabahada.”-“Kung dito naman, may maeencounter ka talagana mabagal ang proseso ng OFW victim meron dinnamang mabilis.”-“Sapat na hanapbuhay para sa OFW na katulad ko.Kasi inaano nila sa ibang bansa, ang mga Pinoymasipag.Kung para sa akin, tayong mga pinoymasipag tayo, yung ibang bansa yumayaman saatin. Kung sana dito na lang tayo nagtatrabaho sasariling bansa natin, aasenso tayo. ”-“Sapat na edukasyon, sapat na hanapbuhay, sapatna kita.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 26

Retchel Gamuyao35Tondo, MaynilaHS graduateKasal1 anakConstruction worker ang asawaMiyembro ng OWWA-Dating masahista sa isang parlor-Riyad, Saudi Arabia-Ang alam niya masahista ang trabaho niya, taposnaging DH siya.-“Kasi sibukan ko kung doon ang swete ko.-June 6, 2016- Jan 18, 2017-Nagmamasahe siya tapos ginagawa rin siyangkatulong.-Nagmamasahe siya tapos ginagawa rin siyangkatulong.-Hindi sapat sa trabahong ginagawa niya-Hindi pinapasahod at mahirap na trabahoPaglabag ng amo sa kontrata:-Trafficking, gusto siyang ibenta-Underpayment-Minsan siya na rin ang nag-aalaga ng bata-Kulang sa tulog at pahinga-Nilalabas siya pero pinapa-home service siya saibang bahay. Yung kita niya dun binibigay niya saamo-Ginawa rin siyang katulong-Bigla siyang pinag-impake at dinala sa POLO-Nilalabas siya ng amo niya, pero nagho-homeservice naman siya.


Panganib na hinarap:-Pag lumalabas sila at naghohome-service siya,natatakot siya na baka itapon siya bigla ngpianghohomeservisan niya.- Hindi sa oras ang kain kumpara sa pagkain saPilipinas- Ang pagkain tinapay at kape- Noong time na nagpamasahe yung amo niyanglalaki na hubot hubad.-Hindi niya alam kung iniinsulto siya, hindi niyamaintindihan yung salita nila.-Nakaranas ng stress kasi malayo na nga sapamilya wala pang sweldo-Sobrang nalulungkot kasi malayo sa pamilyaKalagayan ng kalusugan:-nagkasakit ng sipon, sakit ng ulo-May dalang sariling gamot-Tuloy pa rin sa trabaho-may health insurance pero hindi nagamit-“Syempre ikaw ba naman na ilalabas ka, hindi moalam kung saan ka dadalhin. Mamaya sabihin nanagrunaway ka yung pala ibabaon ka sa disyerte.”-“Minsan mapapaisip ka sa mga pinagdaanan mo,magkakaroon ka ng galit sa amo mo pati sa bagalng proseso ng gobyerno.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Alam ang karapatan sa kalusugan. “Gusto komaayos ang tulog ko at may vitamins ako”-“October pa nagreklamo ang magulang ko, walanaman naging aksyon sila para sa akin.Pagbalik ng Pilipinas:-Nakauwi sa tulong ng Migrante Intl.-“Ngayon masaya na ako na nandito na ako.Kumabga safe na ako na kasama ko na yungpamilya ko. Kumapara doon na hindi kamakatulog sa kaiisip na baka gawan ka ng masamang amo mo.”Aspirasyon at panawagan:-“Kailangan lagi umiinom ng vitamins at nasatama ang tulog”-“Sa akin, kailangan laging monitor ang OFWkung tama ba at maganda ang kalagayan niladoon.”-“Suportahan at huwag pabayaan ang mga OFW.”-“Plano ko na magtrabaho ulit pero dito na saPilipinas.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 27

Rosalyn39

Quezon CityHigh schoolKasal2 anak at asawa“Parang hindi, kasi noong nagpunta ako saOWWA, parang hindi raw binayaran ngagency ko yung OWWA. Hindi po ako surekung member ako.”-Walang trabaho bago umalis ng bansa-“Kasi lumalaki na yung anak ko, ako na yungnagpapa-aral. May kolehiyo na kasi ako.”-Riyad, Saudi Arabia-Domestic helper-August 4, 2016- January 20, 2017 (halos 5months)-Umuwi dahil nagkasakit ngalmuranas/hemorrhoids.Paglabag ng amo sa kontrata:-Biktima ng illegal agency-”Pinaglilinis ako ng ibang bahay. Halimbawa aybahay ng hipag niya. Pinagluluto ako.”-”Hindi pare-parehas. Minsan kung matulog akohating gabi na. Minsan maaga. Hindi nasusunodang nasa kontrata.”-Walang day-off. “Pero nakalagay sa kontrata mayday-off kami na twice a month.”Panganib na hinarap:-”Okay naman ang naging employer ko. Hindinaman sila nanakit.”-”Pagadating sa pagkain hindi sapat. Madalas hindiako kumakain, nalilipasan ng gutom kasi palagisila umaalis, hindi sila nagluluto. Hindi uso doonang kanin, puro sila tinapay.”-”Pag sa labas naglilinis.. Syempre kapagnakabukas yung gate di mo naman masasabi nasafe ka.”Kalagayan ng kalusugan:-Madalas magkasakit.” Nilalagnat ako, ubo, sipon.Pero nitong huli, naoperahan ako sa almuranaskaya napauwi ako.-“Sabi sa Riyad, minor lang daw. Pero dito sabimalala naman.”-“Napwersa siguro ako sa pagdadala ng mabibigat.Dinadala ko pa sa 3rd floor. Tapos nagbubuhat rinako ng mga appliances na mga malalaki atmabibigat talaga. Kaya siguro lumabas yung anoko.”-Hindi nakapagtrabaho ng maayos. “Kasinararamdaman ko yung sakit. Pero noongnaoperahan ako, hindi na masyadong masakit.Naoperahan ako dito.”-“Kami lang nagagamot sa sarili namin. Kasi kunghindi, wala naman gagamot samin.” Pero nasakontrata na dapat employer ang magpapagamot.-“May Philhealth ako. Noong naoperahan ako,nagamit ko yun. Sapat naman”


-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno. “Pero noong nagkasakit siya sa Riyad,libre siyang nakapagpagamot mula sa gobyerno ngRiyad.”- Naabot ng impormasyon ukol sa kalusugan.Patago kapag umaalis ang amo na nanonood ngTV. Na-orient din noong PDOS.-Hadlang sa kalusugan: Kailangan ng pera. Malayodin ang hospital pero dinadala naman siya ng amo.Malapit naman ang pharmacy. Hindi siyapinapalabas ng amo.-Hindi alam ang karapatan sa kalusugan-Epektibo para sa kanya ang OWWA. “Oo.Malaking tulong lalo na sa mga OFW, kungkailangan mai-refund yung pera na ginastos nila,maibibigay ng OWWA yun.”Pagbalik ng Pilipinas:-Mas masarap dito kasya sa Riyad, doon para kangkawawa lalo na pag may okasyon. Wala kasingpasko, walang new year. Malungkot. Hindi katuladdito sa atin na masaya.-Nakaranas ma-depress. “Syempre nakakalungkot.Yung mga nagagawa ko dito sa Pinas, hindi ko namagawa doon kasi mahigpit.”- “Naoperahan ako dito sa Labor noong February 1.Kasi kung doon ako operahan, di ba kapagnaoperahan ka kailangan magpahinga ka. E hindi e,syempre hindi ka pagpapahingahin dun,magtatrabaho ka kagad. Kaya nag-decide ako nadito magpaopera.”-Sariling gastos ang pagpapaopera.-“Iniisip lang ngayon yung pag-aaral ng anak kasikapag nandito ako, maaaring mahinto ang anak sapag-aaral kasi walang magpaaral sa kanya. At sakayung epekto ng sakit ko,yung almuranas. Imbes nagusto ko ulit mag-abroad, hindi pa pwede kasimagpapagaling pa.”Aspirasyon at panawagan:- “Syempre sapat na pagkain at meron kamapagkukunan ka ng panggastos mo.”-“Maibalik samin yung tamang serbisyo. Yungmga karapatan namin bilang isang OFW.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE #28

Rosemarie Rondon33Bacoor, Cavite2nd years college Radio Marine NetworkSingle mother6 ang sinusuportahan“Ako ang nagsusutento sa kanila kasi walangtrabaho ang parents ko. Ako ang nagtataguyodsa mga anak ko para mag-aral.”

Miyembro ng OWWA-Naging radio operator sa Antipolo-“Makipagsapalaran kasi maganda daw dun salabas. At saka experience na rin.”-Domestic helper sa Riyad, Saudi Arabia-September 24, 2016- February 21, 201-“Dun ko kinukuha yung sustento ko para sapangangailangan nila sa pagkain, saka sapag-aaral.”-“Kuntento sana kung maganda yung napuntahan-“Okay naman, pero delayed ang pasahod.”-“Nirason ko sa kanila na violation na yangginagawa ninyo. Ayaw pa sana nila akong pauwiin.Ang sabi ko sa kanila, kung hindi niyo akopauuwiin, sabi ko yung kapatid ko migrante. Perohindi nila alam na ako yung migrante.”Paglabag ng amo sa kontrata:-Walang food allowance-”In case na nagkakasakit kami, hindi nilasinasagot ang aming medicine. Kapag may perakami, kami na ang bumibili ng gamot namin kasihindi naman namin matatapos ang trabaho naminkung may sakit kami.”-Walang rest day, puro overtime-Walang sariling kwarto. Walang privacy. Doon sabodega lang siya natutulog. So kapag maykailangan na gamit yung amo niya at kukuha sabodega, nagigising siya sa bagsak ng pinto. Hindina siya makabalik ng tulog matapos niya magising.-Hindi nila binabayaran yung damaged sa katawannila, tulad ng nasunog niyang kamay dahil satapang ng zonrox. Kung may gloves man, mayroonpa ring chemical sa loob at nangangati pa rin yungkamay niya.-Hindi nasusunod ang pagdating na sahod.-Dinadala sa kabilang bahay para maglinis dahilhindi sila kuntento na tapos ka na maglinis sakanila.Panganib na hinarap:-Binabantaan nila ako na ipapa-rape ako oipapa-change employer ako kung hindi akomagtatrabaho.-Ikinulong nila sa accomodation imbes na dalhinsa embassy para um-exit na.-Paakyatin sa kisame para doon maglinis atmagkuskos.-May time na na-iinjure sila dahil pinpilitpatrabahuhin kahit wala na sa tamang oras o sobrana sa oras. No rest time, hindi ka pwede umupodahil kailangan daw tapusin agad.-Kung ano yung kinakain nila, yung tira nila, yunna din ang pagkain nila. Hindi sila bumibili nggusto mong pagkain.-Hindi makontak ang pamilya dahil sa ibang timezone. At kung gustong gamitin ang cellphone,hindi naman siya pinapayagan.


-May time na nasuntok noong tomboy nyang anakyung dede niya. E kapapanganak pa lang niyanoon kaya masakit dahil may gatas pa. Sinabi niyasa madam niya. Sabi ng madam niya, baby pa rawang isip kahit 14 years old.-Nakakaranas ng insulto-”Lahat talaga nararanasan namin, kayanakakaramdam talaga kami ng stress, mamimissnamin yung pamilya namin. Tapos minsanmakokontak mo lang sila kapag wala dyan yungamo mo. Makokontak mo sila, hindi naman silasumasagot, so na-stress ka na. Makakausap molang sila pag malapit na ang sahod.”-Maghapong nakatayo, ayaw makita nanagpapahinga-Umaga ang pagkain nila, tinapay lang. Tapos 4 pasila kakain ng lunch. Tapos dinner nila 12. Sohindi ka talaga makakasabay, so nag-stockedtalaga ako ng pagkain in case na gutom na gutomna ako. Tapos hindi pa sila nag-iiwan ng pagkain.Kalagayan ng kalusugan:-Head pain, sakit sa likod, pulikat sa paa sasobrang lamig.-“Hindi ka na makapagtrabaho, stressed ka. Kahitna masakit na ulo mo, katawan mo, ang pinakangpower mo ay yung pamilya mo. Kailangan ko itopara sa pamilya. Kahit gaano kasakit yung yungulo mo katawan mo, ang iniisip mo na lang para samga anak ko ito.”-”Hinintay ako na makasahod ako, tapos nakiusapako na bilhan ako ng gamot.”-Nagsabi sa employer na ibili ng gamot. Peropinadala lang siya sa agency tapos kinatwiran naayaw na niyang magtrabaho-Hindi naman nagka-trauma. “Hindi naman kasinalalaman ko rin naman ang karapatan ko kayalakas loob din akong humarap sa kanila.”-“Wala akong health insurance dahil kung meronbinigay na sana sakin.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: “Ang pinagmamalaki kasinila, nandun kami sa lugar nila, wala kamingkarapatang magreklamo kung ano yung sakit nanararamdaman kami dahil binili kami, binayaranna kami. Ganun ang tingin samin doon.”-Alam ang karapatan sa kalusugan-“Pagdating sa kalusugan, dapat yan pino-provideng sariling amo. Dapat hindi kami nagugutom odapat tinatanong nila kami kung anong pagkainyung hiyang kami. Dapat tinatanong kami kungkailangan ba namin ng rest.”

-Nakalapit siya sa OWWA noong 2013.Livelihood assistance pero kulang din yung perakasi may mga anak siya.-“Hindi ko pa na-encounter na tumulong saminang OWWA e.”Pagbalik ng Pilipinas:-Inilaban niya na pauuwiin siya. Sinabi niya na angkapatid niya ay migrante kaya napauwi agad siyakinabukasan.-“Hindi mo mako-compare kasi dun wala kanglaya. Dito may laya ka kasi sariling mong lugar.Doon hindi mo magagawa lahat ng gusto mo dahilsa rules ang regulations nila. Samantala dito,magagawa natin kahit ano gusto mo.”-Kalusugan “Dito okay kasi maraming tutulongsayo. Doon wala ka malalapitan. Kahit bugboginka dyan, o dagdagan ang sakit mo, wala kanglaban. Doon wala kang kalayaan.”-“Ito stressed din kasi umuwi kami wala talagangpera. Totally dapat ipapa-medical nila ako kasisabi ko kailangan ko umuwi tapos yung kamay komasakit, namamaga. Nagdudugo pa kamo itonoong nasa agency ako.”Aspirasyon at panawagan:-“Dapat kumpleto kami sa kaen. Dapat nga mayfood allowance kami. O rest day para marelaxnamin utak namin.Lalo na pag namimiss naminpamilya namin. Dapat nasusunod talaga yungkontrata. Kahit gawin na lang nila nayung day-offmo nasa bahay. Kaso wala rin e, hindi rinnasusunod”-“Maganda dyan, sundin ang kontrata, hindilumabag ang agency.”-“Ano ba ang maasahan namin sa gobyerno?Tugunan naman nila yung pangangailangan naminhabang wala pa kami trabaho o di kaya bigyan nalang nila kami ng trabaho. Ganun na lang. Masmalaking tulong yun, para hindi na kami lumabasng ibang bansa”-“Dapat may pangkain ka na, hindi ka namagugutom, may pang-negosyo ka na. Maytrabaho ka.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE # 29

Solita Badua51AlabangNagtapos ng BS-EedKasalMay 2 anakKarpentero ang asawaMiyembro ng OWWA-Dating Vendor ng ulam tulad ng tapa, longganisasa bangketa. Pero hindi din nag-click kasi maramiumuutang. Hindi rin nabawi ang puhunan


-Nangibang bansa para: ”Syempre para sa kumitaat dahil magka-college na ang mga anak.”-Domestic helper sa Macau-Ang pinirmahan nya ay 2 years. Pero hindi niyaalam na 1 year lang pala ang kontrata niya.Sinubukan niya kunin ang kontrata sa kanyangamo pero hindi naman binibigay sa kanya.-Nakaranas siya ng illegal recruitment dahil maymga pinabayadan sa kanila ang agency kahitnakalagay naman na dapat bayad ng employerlahat ng gastos.-November 27, 2014- January 5, 2016-Umuwi dahil naalisan ng right ovary- cancer-“Mahalaga talaga. Yun nga na hindi mo na kayadapat nga magrereklamo ka na bakit pa akomaglilinis e sakin na nga yung bata. So minahal koitong trabaho ko kasi yun yung kapalit ng sahodko.”-“Hindi. Pero wala na magawa kasi dito saPilipinas anong magagawa, gutom.”-“Of course, kailangan mo tanggapin kung anomeron, wala ka na magagawa e. Yan yungkakulangan ng ano natin dito sa Pilipinas.”Paglabag ng amo sa kontrata:-”Ang nakalagay sa kontrata kasi, palibhasa hindimo na iisipin ang nakalagay sa kontrata, ang iisipinmo na lang ay yung mapunta sa abroad. Walaakong complain doon. Kaya ko yun, hangga’tnabubuhay ako. Yun nga lang nagkasakit ako.”-”May konsiderasyon naman ang amo ko.Binibigyan naman ako ng day-off. Sakin naman sachurch lang ako pumupunta, e sabi niya ‘okayhallf-day half-day ganun.’ E syempre ang taonaghahanap ng kita kaya hindi ka dunmagpapasarap lang, kailangan kumita.”Panganib na hinarap:-”Pinangako natin sa sarili natin na no matter howhard yung mga trabaho, kahit halos mamatay ka na,kaya natin kasi gusto mo suportahan mo yungpamilya mo.”-Wala halos tulog at pahinga dahil sa inaalagaangbata. Gigising para ipagtimpla ng gatas,magigising rin kapag umiiyak. Trabaho din lahatng gawaing bahay.-“E noong nagkasakit ako, naalisan ako ng ovary,pinauwi nila ako agad na hindi man lang nila akopinagbigyan na mag-rest.”-”Yung at the same time magtatrabaho ka taposmag-aalaga ka ng bata. Yun nga sinasagot ko yungamo ko kasi kapag may hindi ako nagawangtrabaho, sisitahin ako. E syempre sumagot ako,sabi ko ‘ano ba talaga priority ko is that your babyor my work.”-”Sagana naman ang pagkain pero hindi na din akomakakain kapag pagod ka na hindi ka namakakainat the same time iniisip mo rin yung pamilya mo.”

Kalagayan ng kalusugan:-"Yung sakit ko, sabi nila tumor cancer kasipumutok na e, inalis na nga yung ovary ko e.Talagang that time, namatay na ako. Yung kulayko nga nag-ano na”-“Hindi ko lang alam kung dahil ba sa pagpupuyatko at hidi ko pagkain. Kasi simula talaga nangpumunta ako doon, wala akong naramdaman naisang gabi na maganda talaga ang tulog ko. Saloob ng one whole year, wala talaga.”-“Siguro, for my faith siguro, yung pananalanginko sa panginoon, yung pagtitiwala ko sapanginoon , kung mabubuhay pa ako paramasuportahan ko pa yung mga anak ko para hindinaman sila matiwali, siguro mabubuhay pa rin ako.Bahalan aang Diyos.”-“Hindi na ako makapagtrabaho.”-Pinaopera naman ng amo-“After 5 days from operation, dahil iniisip ko napara kokonti lang ang babayran ng amo ko, nangkaya ko na medyo mag-move move, sinabi ko nailabas na ako sa ospital. Hindi ko naman namanalam na hindi na pala ako nila iha-hire.Kinaumagahan pinauwi na nila ako.”-”Pero before na ma-admit ako, meron akopinirmahan na promisory note na babayran ko yunkung nakapagtrabaho ako dun. Kaya lang hindi nanga ako nakapagtrabaho kaya siguro yung amo kona yung nagbayad kasi may insurance naman akodun e.”-Hindi nagkaroon ng trauma-May health insurance pero hindi nagamit. “Meronsa agency. Pero hindi nagamit kasi natapos na ngadaw ngayong 1 year. Pero it is not my fault kasinga hindi ko alam na 1 year lang.”-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hindi naabot ng repatriation assistance-Yung agency at amo ko. Humiling nga ako na‘please can you just give me 1 week to take a restkasi sariwang sariwa pa yung sugat ko.’ Sabi kosa amo ko ‘hindi naman ako mag-stay sa bahayniyo, mag-stay ako sa church.’ Pero hindi nila akopinagbigyan”-“Wala akong natanggap na kahit ano.”“Katuladnoon ilang beses ako pumunta sa OWWA, peroanong binibigay nila, livelihood, liveliood. Epaano nga ako makakapagtraining, e may sakit ngaako. E saka nila ibibigay yung pera.”-Hindi nakatanggap ng medical assistance mula saOWWA. “Isa pa yang OWWA na yan. E gusto komagpa-check-up noon, yung P10,000 iniba naman


nila, pang-emergency sana. Kasi karamihan ngOFW, lahat ng pera mo resibo na lang natitira.Umuwi ka walang kapera-pera, nagkasakit katapos lalapitan mo ang OWWA, yung P10,000ginawang livelihood, paano mabubuhay yungtaong may sakit. Sana naman I-categorize nilayung financial na binibigay sa OWWA kasi peradin naman namin yun. Malaki ang pera namindyan, bakit kami dadamutan dyan.-“Wala akong makitang magandang ginawa ngOWWA sa buhay ko. Ewan ko lang sa iba. Kasimula ng mag-abroad, mula noong dalaga ako.Wala naman ako nakuha na kahit ano. Sakin,useless yung OWWA kasi wala naman naitulongsakin. Kasi inuwi ko yung sarili ko na mamatayman ako o hindi, tapos lumapit ako doonnakailangan ko nga-Alam ang karapatan sa kalusugan. “Iingatan mosiya. Kaya nga lumalaban ka kasi # 1 talaga namaapektuhan yung mamatay yung pag-iisip. Parasa akin walang ibang makaktulong kundiPanginoon. Kasi siya nagpahiram buhay, siya rinbabawi.”Pagbalik ng Pilipinas:-“Wala naman pinagbago. Ang ano lang pagod kalang doon. Dito kahit papaano may peace of mind.Kasi yung pag-iisip mo malaking epekto talaga sakalusugan mo yun.”-Sa ngayon, nag-alaga ng mga anak. Naghahanapng trabaho palabas ng bansa. Nag-aapply sa Japanpero 51 years old na nga- disqualified na daw-“Actually yan ang kinakalungkot ko dahil sakawalan ng pera. Hindi pa akonakapagpa-check-up after 1 years and 1 month.Pero noong talagang sumasakit na, nitongFebruary, meron akong pera, nagpa-check na ako,pinagalitan pa nga ako ng doktor. Ang sabi niyakapag rereglahan daw ako, pumunta daw ako. Perohindi na naman ako pumunta dahil wala akongpera. Kasi ngayong yung kine-claim ko ay yungperang binayad ko sa agency at yung kinaltas sakinnila doon.”-“Ngayon, mahirap talaga, nakikikain lang sakapatid. Kung hindi sana ako nagkasakit, pwede pasana ako magbenta-benta. Kaya nga lang nangmagkasakit ako, totally nawala na talaga angincome ko.”-“Financial ang problema ko ngayon.”Aspirasyon at panawagan:-“Umiwas sa mga masamng pag-uugali. Mahalinmo yung sarili mo at pamilya mo.”“Matatag na relasyon ng mag-asawa, matatag napag-iisip at lumalaban sa kasama-“Alisin na yung mga sakim sa pera, yung mgaibinibenta yung kapwa nila Filipino, katulad ngmga agency na yan. Protektahan nila ang OFW

kasi yung walang OFW, hindi sila kikita. Hindiyung agency na yumayaman lang. Bakit angagency ba nakakatulong sa kanila? Sige ngapauuwiin nila lahat ng OFW, anong mangyayari saPilipinas. Kami nga yung sinasabi nilang bagongbayani. Ang mga perang winawaldas nila dito saPilipinas ay galing sa OFW yan, na hindi namannamin pinakikinabangan.”-“Ipaglaban nga yung ano. Kaya nga dapat yungnamumuno dyan sa OWWA e yung OFW talaga,yung nakaranas na maging OFW na hindi yungmayayaman dyan, na hindi nila alam yung hirap.”-“Ang sakin ang maunlad na sarili ay put Christfirst in your life. And follow what God wants youto do.”-----------------------------------------------------------MIGRANTE #30

Nila Arao44Santolan, PasigHigh schoolKasal1 anakMiyembro ng OWWA-Walang trabaho bago umalis ng bansa-Umalis ng bansa para mapag-aral ang mga anak-Pumunta sa Cyprus bilang domestic helper-April 2011- March 2016Paglabag ng amo sa kontrata:-3 bahay ang pinapalinis sa kanya kayaoverworked-Hindi sinusunod ang sahod-Kulang ang pahinga-Sariling bili ang pagkain-hindi binibigyan ng holiday-Ayaw siyang magsumbong ng amo niya kayapinalayas siya. Binato ang bag niya at kinaladkadsiya. Sinabi ng amo niya na run away siya kayanakulong siya ng 3 araw. Hindi siya pinakain,pinadudumi at laging binubulyawan ngimmigrationPanganib na hinarap:-Hindi pinaglalaba sa washing-handwashed langKalagayan ng kalusugan:-Nagkaroon ng tonsillitis at nilagnat-Ngayon, meron siyang scars sa baga. Minsannahihilo siya at nanghihina. Lumapit siya saOWWA pero hindi binigyan ng financialassistance.Yung loan daw ay eligible lang kungmay P75,000 sa banko-Lumapit din siya sa DOLE pero sabi tatawagan nalang siya, hindi naman siya tinatawagan.-Hindi binigyan ng sick leave at hindi rin dila sahospital-Nagpagamot siya gamit ang sariling pera


-Bumili siya ng gamot sa pharmacy-Nang makauwi na siya, pinagsisilbihan siya ngpamilya niya at pinapasyal siya para malibang-Para siyang mababaliw dahil sa naranasan,hanggang ngayon-Apektado siya ngayon pero ayaw niyamagpa-counseling-“Yung naranasan ko doon, forever na yun.”-Hindi niya matanggap ang nangyari sa kanya,galit siya sa naging amo niya at naiisipan niyangpatayin ito. Bakit nangyayari sa kanya ito kahitwala naman siyang ginawang masama-“Yung hirap na naranasan ko doon, hindimababayaran ng pera.”-May health insurance pero hindi nagamit-Hindi siya pamilyar sa counseling mula saOWWA at hindi rin nakatanggap nito-Wala din siyang natanggap na serbisyo mula sagobyerno

-Hindi siya naabot ng impormasyon ukol sakalusugan-Hadlang sa kalusugan: Ayaw pagpahingahin ngamo-Alam ang karapatan sa kalusugan. Inilalaban niya-Hindi naabot ng repatriation assistance-Kailangan active OWWA member para mabigyanka ng servicesPagbalik ng Pilipinas:-“Mas maraming hirap sa ibang bansa pero saPilipinas walang sahod.”-Ayaw na niya mangibang bansa. Pero gusto niyamapag-aral ang anak, kaya naiisipan niya ulitmag-abroad pero natatakot siya.Aspirasyon at panawagan:-Makapagpagamot at magkaroon ng pagkakakitaan-Sumunod ang amo sa kontrata-Gusto ng tulong mula sa gobyerno


SANGGUNIAN

Ang D., 2008, ‘Philippine International Migration: Causes and Consequences By (Aguest lecture at the Dalhousie University, Canada, 16 April 2008)’, retrieved onSeptember 30, 2016, from http://philippinesintheworld.org/sites/default/files/Philippineporsyento20Intl porsyento20Migration_Causes porsyento20andporsyento20Consequences.pdf.

Anakbayan, 2017, Serye ng mga Artikulo Hinggil sa Neoliberalismo

Asis, M., 2006, The Philippines’ Culture of Migration, viewed on August 15, 2016, fromhttp://www.migrationpolicy.org/article/philippines-culture-migration.

Arcinas, MM, 2008, 'Ang Mag-ina sa Panahon ng Feminisasyon ng LakasPaggawa', Malay, 20, 2, pp. 27-35, Academic Search Complete, EBSCOhost, viewed 30September 2016.

Bangko Sentral ng Pilipinas, n.d., OFW Statistics, viewed on August 25, 2016, fromhttp://www.bsp.gov.ph/statistics/keystat/ofw.htm.

Bagong Alyansang Makabayan, 2017, Caser: Repormang Sosyo-ekonomiko Tungo saKapayapaan

Bedri, N, Ibrahim Abdelmoneim, S, Tambal, N, & Adam, S 2015, 'Factors influencingaccess of women migrant domestic workers to sexual and reproductive health (SRH)services at Khartoum State: The case of Ethiopian migrant domestic workers', AhfadJournal, 32, 2, pp. 25-35, Academic Search Complete, EBSCOhost, viewed 7 November2016.

Carballo,et al, 2005, A paper prepared for the Policy Analysis and Research Programmeof the Global Commission on International Migration, viewed on September 30, 2016,fromhttps://www.iom.int/jahia/webdav/site/myjahiasite/shared/shared/mainsite/policy_and_research/gcim/tp/TP13.pdf.

Centerformigrationadvocacy.com, n.d., History of Philippine migration, retrieved onSeptember 30, 2016, fromhttps://centerformigrantadvocacy.com/history-of-philippine-migration/.

Commission on Filipino Overseas, n.d., Statistical Profile of Registered FilipinoEmigrants, viewed on November 6, 2016, fromhttp://www.cfo.gov.ph/downloads/statistics/statistical-profile-of-registered-filipino-emigrants.html.

http://www.bsp.gov.ph/statistics/keystat/ofw.htm

https://centerformigrantadvocacy.com/history-of-philippine-migration/

http://www.cfo.gov.ph/downloads/statistics/statistical-profile-of-registered-filipino-emigrants.html

http://www.cfo.gov.ph/downloads/statistics/statistical-profile-of-registered-filipino-emigrants.html


Center for Trade Union and Human Rights, 2016, Deaths amind Growth for a Few,Destitution and Resistance, Center for Trade Union and Human Rights, Inc., Brgy.Mariana, Quezon City,

Ellao, J.A., 2016, ‘Don’t downplay mass lay-offs- Saudi OFWs tell gov’t’, viewed onAugust 25, 2016, fromhttp://bulatlat.com/main/2016/02/17/dont-downplay-mass-layoffs-in-saudi-ofws-tell-govt/.

GMA News, 2015, ‘INFOGRAPHIC: Where $26.92B of OFW remittances come from’ ,viewed on November 6, 2016, fromhttp://www.gmanetwork.com/news/story/500918/money/infographic-where-26-92b-of-ofw-remittances-come-from#sthash.ULMYRc2K.dpuf.

Go, S., 2012, The Philippines and Return Migration Rapid appraisal of the return andreintegration policies and service delivery, ILO Country Office for thePhilippines,Manila,viewed on September 30, 2016, fromhttp://www.junima.org/resources/pdf/2_Philippines porsyento20and porsyento20Returnporsyento20Migration.pdf.

IBON International, 2009, ‘The Myth of Migration for Development EDM (Vol. 8 No. 4)’,viewed on November 6, 2016, fromhttp://www.iboninternational.org/sites/ibon/files/resources/Vol8No4 porsyento20EDMporsyento20July-August porsyento202009.pdf.

IBON Foundation, 2015, The erosion of the right to health in Aquino’s ‘Daang Matuwid’,viewed on October 3, 2016, fromhttp://ibon.org/2015/12/the-erosion-of-the-right-to-health-in-aquinos-daang-matuwid/.

IBON Foundation, 2016a, Fabella Hospital closure and privatization: Underminingmother and child care, viewed on October 3, 2016, fromhttp://ibon.org/2016/06/fabella-hospital-closure-and-privatization-undermining-mother-and-child-care/.

IBON Foundation, 2016b, Has PhilHealth, the country’s so-called universal health careprogram, benefited the Filipino people?, viewed on October 3, 2016, fromhttp://ibon.org/2016/04/has-philhealth-the-countrys-so-called-universal-health-care-program-benefited-the-filipino-people/.

IBON, 2016, Praymer: Ang Pihit sa Ilalim ng Gubyernong Duterte, 114 Timog Avenue,Quezon City.

Kelly & Thompson, 2015, The vanished: the Filipino domestic workers whodisappear behind closed doors, retrieved on May 20, 2017 fromhttps://www.theguardian.com/global-development/2015/oct/24/the-vanished-filipino-domestic-workers-working-abroad.

http://bulatlat.com/main/2016/02/17/dont-downplay-mass-layoffs-in-saudi-ofws-tell-govt/

http://bulatlat.com/main/2016/02/17/dont-downplay-mass-layoffs-in-saudi-ofws-tell-govt/

http://www.gmanetwork.com/news/story/500918/money/infographic-where-26-92b-of-ofw-remittances-come-from

http://www.gmanetwork.com/news/story/500918/money/infographic-where-26-92b-of-ofw-remittances-come-from

http://www.junima.org/resources/pdf/2_Philippines%20and%20Return%20Migration.pdf

http://www.junima.org/resources/pdf/2_Philippines%20and%20Return%20Migration.pdf

http://www.iboninternational.org/sites/ibon/files/resources/Vol8No4%20EDM%20July-August%202009.pdf

http://www.iboninternational.org/sites/ibon/files/resources/Vol8No4%20EDM%20July-August%202009.pdf

http://ibon.org/2015/12/the-erosion-of-the-right-to-health-in-aquinos-daang-matuwid/

http://ibon.org/2016/06/fabella-hospital-closure-and-privatization-undermining-mother-and-child-care/

http://ibon.org/2016/06/fabella-hospital-closure-and-privatization-undermining-mother-and-child-care/

http://ibon.org/2016/04/has-philhealth-the-countrys-so-called-universal-health-care-program-benefited-the-filipino-people/

http://ibon.org/2016/04/has-philhealth-the-countrys-so-called-universal-health-care-program-benefited-the-filipino-people/

https://www.theguardian.com/global-development/2015/oct/24/the-vanished-filipino-domestic-workers-working-abroad

https://www.theguardian.com/global-development/2015/oct/24/the-vanished-filipino-domestic-workers-working-abroad


International Organization for Migration, 2014, Challenges in the Reintegration of returnmigrants with chronic medical conditions, International Organization for Migration,Netherlands, viewed on November 11, 2016, fromhttp://www.iom-nederland.nl/images/AVR-MC/Country porsyento20Assessmentsporsyento20Report.pdf.

Migrante International, 2014, In solidarity with tortured Indonesian domestic workerErwiana Justice for all abused domestic workers, end forced migration, junk laborexport!– Migrante, viewd on August 25, 2016, fromhttps://migranteinternational.org/2014/02/06/in-solidarity-with-tortured-indonesian-domestic-worker-erwiana-justice-for-all-abused-domestic-workers-end-forced-migration-junk-labor-export-migrante/.

Migrante International, 2015, 20th Nat’t Migrants’ Day marked with protest, viewed onNovember 6, 2016, from https://migranteinternational.org/tag/aquino-administration/.

Migrante International, 2015a, #Sona2015 Number of OFWs leaving daily rose form 2,5000 in 2009 to 6, 092 in 2015, viewed on August 25, 2016, fromhttps://migranteinternational.org/2015/07/29/sona2015-number-of-ofws-leaving-daily-rose-from-2500-in-2009-to-6092-in-2015/.

Migrante International, 2015b, 20 years after Flor Contemplacion’s Death, more womenOFWs abused, exploited and enslaved under Aquino’s Term, viewed on August 25, 2016,fromhttps://migranteinternational.org/2015/03/08/20-years-after-flor-contemplacions-death-more-women-ofws-abused-exploited-and-enslaved-under-aquinos-term/

OCHR, 2008, The Right to Health: Fact Sheet 31, viewed on August 15, 2016, fromwww.ohchr.org/Documents/Publications/Factsheet31.pdf.

Philippine Overseas Employment Authority, Overseas Employment Statistics, viewed onNovember 6, 2016 from http://www.poea.gov.ph/ofwstat/compendium/2014.pdf

Philippine Statistics Authority, 2016, 2015 Survey on Overseas Filipinos, Philippines,viewed August 3, 2016, fromhttps://psa.gov.ph/content/2015-survey-overseas-filipinos-0.

Public Services International,n.d., Return and Reintegration to the Philippines: AnInformation Guide for Migrant Filipino Health Workers, Public Services International,

BP 9, F-01211 Ferney-Voltaire Cedex, France, viewed on October 3, 2016, fromhttp://www.ilo.org/dyn/migpractice/docs/294/Return.pdf.

http://www.iom-nederland.nl/images/AVR-MC/Country%20porsyento20Assessments%20porsyento20Report.pdf

http://www.iom-nederland.nl/images/AVR-MC/Country%20porsyento20Assessments%20porsyento20Report.pdf

https://migranteinternational.org/2014/02/06/in-solidarity-with-tortured-indonesian-domestic-worker-erwiana-justice-for-all-abused-domestic-workers-end-forced-migration-junk-labor-export-migrante/



https://migranteinternational.org/tag/aquino-administration/

https://migranteinternational.org/2015/03/08/20-years-after-flor-contemplacions-death-more-women-ofws-abused-exploited-and-enslaved-under-aquinos-term/

https://migranteinternational.org/2015/03/08/20-years-after-flor-contemplacions-death-more-women-ofws-abused-exploited-and-enslaved-under-aquinos-term/

http://www.poea.gov.ph/ofwstat/compendium/2014.pdf

http://www.ilo.org/dyn/migpractice/docs/294/Return.pdf


Quesada, A, 2006, Health at Stake: Access to Health of Overseas Filipino Workers 2005Report, Action for Health Initiatives (ACHIEVE), Inc.,Brgy. Sacred Heart, 1103 QuezonCity, Philippines.

Sandhaus, S 1998, 'Migrant Health: A Harvest of Poverty', The American Journal ofNursing, 9, p. 52, JSTOR Journals, EBSCOhost, viewed 16 November 2016.

Santos, A., 2014 , Philippines: A History of Migration, retrieved on September 30, 2016,fromhttp://pulitzercenter.org/reporting/asia-philippines-history-labor-migration-infographc.

Sobritchea, C., et al., 2010, Health of Our heroes: Qualitative Study on Access to Sexualand Reproductive Health Services anf Information of Women Migrant Domestic Workers,Action for Helath Initiatieves ACHIEVE Inc, Quezon City, Philippines.

Tigno, J, n.d., ‘New Issues and Old Struggles: The Evolving Rights of Filipino OverseasMigrants’, viewed on November 2016, fromhttp://journals.upd.edu.ph/index.php/pssr/article/view/1693/164.

Ujano-Batangan, M.T. et al., 2011, Women and Migration: The Mental Health Nexus AResearcch on Individual and Structural Determinants of Stress and Mental HealthProblems of filipino Women Migrant Domestic Workers, Action for Helath InitiatievesACHIEVE Inc, Quezon City, Philippines.

WHO-EU, 2010, How health systems can address health inequities linked to migrationand ethnicity, viewed on September 30, fromhttp://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/127526/e94497.pdf.

World Trade Organization, n.d. The General Agreement on Trade in Services (GATS):objectives, coverage and disciplines, viewed on November 6, 2016, fromhttps://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/gatsqa_e.htm.

Wilkinson, I. n.d., Social Suffering as an Approach Human Understanding, viewed onNovember 14, 2016, fromhttps://www.academia.edu/2521946/Social_Suffering_as_an_Approach_to_Human_Understanding.

World Bank, 2015, International Migration at All-Time High, viewed on November 6,2016, fromhttp://www.worldbank.org/en/news/press-release/2015/12/18/international-migrants-and-remittances-continue-to-grow-as-people-search-for-better-opportunities-new-report-finds.

Yu, X., 2015, 'The sociocultural effects of returnee overseas Filipino workers in thePhilippines', Norwegian Journal Of Geography, 69, 1, pp. 47-58, Academic SearchComplete, EBSCOhost, viewed 10 September 2016.

http://pulitzercenter.org/reporting/asia-philippines-history-labor-migration-infographic

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/127526/e94497.pdf

https://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/gatsqa_e.htm

http://www.worldbank.org/en/news/press-release/2015/12/18/international-migrants-and-remittances-continue-to-grow-as-people-search-for-better-opportunities-new-report-finds


