Od teorii do praxisKształtowanie wrażliwości etycznej i

filozoficznej w wychowaniu wczesnoszkolnym

Katarzyna Ciarcińska Uniwersytet Szczeciński

2015

Plan prezentacji

1. P o d s t a w a p r o g r a m o w a n a u c z a n i a wczesnoszkolnego.

2. Programy nauczania etyki dla I poziomu edukacyjnego.

3. Metody nauczania.

4. Wnioski.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia

ogólnego

Uczeń kończący klasę I:

• przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (współpracuje w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych (grzecznie zwraca się do innych, ustępuje osobom starszym miejsca w autobusie, podaje upuszczony przedmiot itp.);

• wie, że nie można dążyć do zaspokojenia swoich pragnień kosztem innych; nie niszczy otoczenia;

• zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest prawdomówność, stara się przeciwstawiać kłamstwu i obmowie;

• wie, że nie wolno zabierać cudzej własności bez pozwolenia, pamięta o oddawaniu pożyczonych rzeczy i nie niszczy ich;

• niesie pomoc potrzebującym, także w sytuacjach codziennych;

• wie, że ludzie żyją w różnych warunkach i dlatego nie należy chwalić się bogactwem ani nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach.

Uczeń kończący klasę III:

• rozumie, że ludzie mają równe prawa, niezależnie od tego, gdzie się urodzili, jak wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają status materialny; okazuje szacunek osobom starszym;

• zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu zależy, do czego może dążyć nie krzywdząc innych; stara się nieść pomoc potrzebującym;

• wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie; potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów baśni, opowiadań, legend, komiksów;

Ze względu na specyfikę dziecięcego rozumowania, w trakcie zajęć z etyki zaleca się analizę zachowania postaci literackich (z baśni, b a j e k , o p o w i a d ań i t p . ) , fi l m o w y c h i telewizyjnych. Uniknie się wówczas kłopotów wychowawczych wynikających z nadmiernej, nieuzasadnionej i pochopnej nieraz krytyki wydarzeń z udziałem rówieśników.

Programy nauczania etyki dla I poziomu edukacyjnego:

• Marek Gorczyk, Chcemy być lepsi

Ocenianie: Ocena z etyki powinna, w większym stopniu niż w przypadku innych przedmiotów, uwzględniać wysiłek, wkład pracy i zaangażowanie uczniów. Nie należy oceniać poglądów, należy je przedyskutować, i jeśli są jawnie fałszywe, oczekiwać ich zmiany pod wpływem argumentacji i pouczających przykładów.

• Anna Ziemska i Łukasz Malinowski, Suplement programu Ludzkie ścieżki dla poziomu I

Najistotniejszym zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie uczniów w świat wartości, w którym najprostszym i najlepiej dla nich rozpoznawalnym jest pojęcie dobra. Nauczyciel krok po kroku powinien uwrażliwiać uczniów, ukierunkować na dobro i zachęcać do jego poszukiwania we wszelkich przejawach, a także podejmować proste działania, takie jak włączanie się w szkolne akcje charytatywne, działania na rzecz środowiska itp.

Lekcje etyki powinny być czasem „oddechu”, przez co należy rozumieć umiejętne wytworzenie przez nauczyciela atmosfery, w której uczniowie nabierają pewności, że mogą się swobodnie wypowiedzieć, mają możliwość posłuchania i skonfrontowania swoich wypowiedzi ze zdaniem koleżanek i kolegów. Rola nauczyciela polega nie tyle na byciu mentorem uczniów, ile raczej na wytworzeniu wrażenia, że jest on przewodnikiem, idącym najdalej jeden krok przed nimi, zawsze jednak po ich stronie – otwartym na różne koncepcje, pomysły, wsłuchującym się w nich, nie krytykującym ich poglądów, żywo zainteresowanym ich dociekaniami, dopingującym do postawienia następnego pytania.

Lekcja etyki może się oczywiście kończyć jakimś wnioskiem, zapisaniem nowo poznanego pojęcia lub pięknej, godnej zapamiętania myśli, ale jeszcze l ep ie j , j eś l i pozos ta je w pew ien sposób „niedomknięta”, gdyż tylko wówczas inspiruje, prowokuje twórczo, dostarcza uczniom możliwości dalszych własnych wędrówek po danym obszarze tematycznym.

Cele edukacyjne ogólne:

• Rozpoznawanie elementarnych wartości, wśród których na pierwszym miejscu powinno się znaleźć dobro

• Odróżnianie dobra od zła w zakresie elementarnym

• Kształtowanie empatii

• Kształtowanie postawy refleksyjnej wobec omawianych zagadnień dotyczących człowieka, jego najbliższego otoczenia (rodziny, przyjaciół, kolegów, osób starszych, osób z n iepe łnosprawnością i tp.) , ś rodowiska przyrodniczego, stosunku do własnej natury (uczuć, motywacji itp.) i określonych sytuacji życiowych

Metody nauczania

• Bajki (filozoficzne) + elementy biblioterapii

• Zabawy i zabawki

• Metoda maieutyczna (dialog sokratejski)

• Dyskusja

• Metoda Lipmana

• Elementy arteterapii

Michel Piquemal, Bajki filozoficzne

Agata MaciągowskaNiekot i inne bajki filozoficzne

...a kiedy ostatnia opowieść dobiegła końca, jeden ze słuchaczy zapytał: - Jaki jest morał twoich bajek? - Nie wiem - odrzekłam. - Dlaczego więc je nam opowiedziałaś? - Ponieważ byliście ciekawi. - Ale w ten sposób nie zyskaliśmy nic. - Ależ zyskaliście. - Co takiego? - Pytanie.

Oscar Brenifier, seria: Dzieci Filozofują

Dyskusja

Jakie zajęcia i wydarzenia w ciągu dnia spędzonego w szkole najdłużej pozostają w pam ięc i i są na jba rdz i e j pobudza jące intelektualnie? Sala, w której odbywają się zajęcia? Wykłady? Ćwiczenia? Klasówki? Czy raczej klasowe dyskusje, w których każdy bierze udział i mówi o tym, co jest dla niego ważne?

Matthew Lipman

Metoda Lipmana

• Dzieci są zdolne do myślenia filozoficznego.

• Można filozofować bez oparcia o tekst.

• Nie da się  oddzielić filozofii od etyki, a etyki od filozofii.

Zdaniem Lipmana, edukacja filozoficzna pozwala na:

• rozwój postawy twórczej

• rozwój osobowy i rozwój relacji międzyludzkich

• rozwój myślenia moralnego

• rozwijanie umiejętności poszukiwania sensu w doświadczeniu (tu dzieci uczą się odkrywać i uwzględniać alternatywne możliwości, oraz uczą się bezstronności, odkrywają konsekwencję (logiczną) w myśleniu, odkrywają możliwość uzasadniania (swoich) przekonań, uczą się wszechstronności, zauważania możliwości podjęcia decyzji, odkrywanie relacji część-całość

• rozwój umiejętności rozumowania

• nauka samodzielnego myślenia

• poszanowanie dziecięcych poglądów

• wzajemne zaufanie

• dobre relacje na linii uczeń – nauczyciel

Literatura1. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego, tom 1:

men.gov.pl/wp-content/uploads/2011/02/men_tom_1.pdf

2. Anna Buła, Rozwijanie wiedzy społeczno-moralnej uczniów klas początkowych poprzez filozofowanie, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły informatyki, Łódź 2006

3. Marek Gorczyk, Chcemy być lepsi – Program nauczania etyki w klasach I – III szkoły podstawowej

4. Tomasz Kalbarczyk, „Nauka krytycznego myślenia", Analiza i Egzystencja, 25 (2014)

5. Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska, Z dzieckiem w świat wartości, Świat Książki, Warszawa 2014

6. Matthew Lipman, Ann Margaret Sharp, Frederick S. Oscanyan, Filozofia w szkole, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Warszawa 2008

7. Robert Piłat „Filozofowanie z dziećmi M. Lipmana jako program etyki dla szkół podstawowych", w: Etyka 1993, nr 26

8. Tomasz Rudowski, Arteterapia. Inspiracje i wartości, Eneteia, Warszawa 2014

9. Wita Szulc, Arteterapia oparta na wiedzy. Wiedza przydatna organizatorom, nauczycielom i uczestnikom arteterapii, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, Legnica 2014

10.Anna Ziemska, Łukasz Malinowski, Suplement programu Ludzkie ścieżki dla poziomu I

Katarzyna Ciarcińskakasia@albedo.art.pl

Dziękuję za uwagę

Zapraszam do dyskusji