1

BARTŁOMIEJ GERAŁT

PRAWO PRZESTRZENI KOSMICZNEJ:

KONWENCJA O RATOWANIU ASTRONAUTÓW

ŁÓDŹ 2016

2

© Copyright 2016 by Bartłomiej Gerałt

Korekta:

Danuta Opiela

ISBN: 978-83-945358-0-3

FB - oficyna wydawnicza nowych technologii

Łódź 2016

3

Spis treści Wstęp ................................................................................................................................................... 4

Analiza głównych postanowień traktatu ............................................................................................. 6

Postanowienia końcowe traktatu ....................................................................................................... 12

Bibliografia ........................................................................................................................................ 15

4

Wstęp

Drugim traktatem należącym do Corpus iuris spacialis jest Umowa o ratowaniu

kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń

kosmiczną (dalej: umowa o ratowaniu astronautów), przyjęta przez ZO ONZ 19 grudnia 1967

roku1. Niecały rok później,3 grudnia 1968 roku, traktat ten wszedł w życie wraz z

dostarczeniem piątego dokumentu potwierdzającego ratyfikację. W stosunku do

Rzeczpospolitej Polskiej, omawiana umowa weszła w życie dnia 14 lutego 1969 roku2. Z uwagi

na ówczesną przynależność Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej do ogólnie rozumianego bloku

państw wschodnich, podczas tłumaczenia tekstu traktatu zastosowano terminy „kosmonauta”,

oraz „kosmonauci”. Jakkolwiek znaczeniowo w żaden sposób nie odbiegają one od określenia

„astronauta” wykorzystywanego na zachodzie, oraz „taikonauta” wykorzystywanego przez

Chińską Republikę Ludową, w niniejszym opracowaniu zostanie wykorzystany termin

„astronauta” – jako zdecydowanie najszerzej wykorzystywany w literaturze.

Preambuła umowy o ratowaniu astronautów jako główne cele konwencji wskazuje rozszerzenie

i doprecyzowanie obowiązków mających swe źródło w Układzie o zasadach działalności

państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi

ciałami niebieskimi3 (dalej: Układ o działalności), a tyczących się pomocy astronautom. Strony

omawianego traktatu wzywane są również do zapewnienia astronautom pomocy we wszelkim

możliwym zakresie, o ile dojdzie do wypadku, niebezpieczeństwa lub lądowania o charakterze

przymusowym. Ponadto, strony umowy o pomocy astronautom, mają zapewnić, w razie zajścia

ww. okoliczności, szybki i bezpieczny powrót astronautów, oraz zwrot przedmiotowych

obiektów kosmicznych. W istocie, umowa o ratowaniu astronautów – podobnie jak bliźniacza

regulacja dotycząca rejestracji obiektów kosmicznych4 - jedynie doprecyzowuje kwestie już

poruszone w układzie o działalności. Jego artykuł 5 postuluje aby astronauci byli traktowani

jako wysłannicy ludzkości w przestrzeni kosmicznej, oraz nakazuje stronom udzielić pomocy

w możliwie szerokim zakresie, jeżeli dojdzie do zaistnienia wypadku, niebezpieczeństwa, lub

1 Rezolucja ZO ONZ nr 2345 (XXII) 2 Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń

kosmiczną, Dz. U. 1969 r. Nr. 15 Poz. 110, Dalej: Konwencja o ratowaniu astronautów 3 Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z

Księżycem i innymi ciałami niebieskimi z dnia 27 stycznia 1967 roku, Dz. U. 1968 nr 14 poz. 82. 4 Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną Dz. U. 1979 nr 5 poz. 22

5

też będzie miało miejsce lądowanie obiektu kosmicznego o charakterze przymusowym na

terenie innego państwa, lub morzu pełnym. Co więcej, ten sam artykuł 5 układu o działalności,

przewiduje także, iż astronauci wysłani przez państwa-strony są zobowiązani do udzielenia

niezbędnej pomocy astronautom innych państw, o ile ci znajdują się w niebezpieczeństwie.

Strony mają także informować Sekretarza Generalnego ONZ o wszelkich zjawiskach o których

podejmą informacje, które mogą zagrozić załogom misji kosmicznych5. Te same reguły zostały

umieszczone w „Porozumieniu dot. Aktywności państw na księżycu”6, oraz właśnie w

omawianej umowie o ratowaniu astronautów. Co więcej, sama koncepcja systemowego

rozwiązania kwestii pomocy astronautom nie jest jedynie pokłosiem czasów w których

powstawał traktat, i nadal żywej pamięci o bardzo ryzykownych początkach eksploracji

przestrzeni kosmicznej. Podobne rozwiązania znajdziemy w prawie morza (np. International

Convention for the Safety of Life at Sea z 1974 roku), oraz prawa lotniczego (np. Konwencja

Chicagowska / Convention on International Civil Aviation, Chicago, 7 grudnia 1944 roku).

M.in. artykuł 25 konwencji chicagowskiej nakłada na strony obowiązek współpracy w razie

powstania niebezpieczeństwa dla samolotów, oraz podczas przeprowadzania ich poszukiwań.

W trakcie prac nad Układem o działalności, kwestie związane z udzieleniem astronautom

pomocy, oraz zwrocie obiektów kosmicznych do państwa wypuszczającego, miały się znaleźć

bezpośrednio w jego tekście. Jednakże przedłużające się prace kodyfikacyjne zmusił twórców,

do poświęcenia tej kwestii odrębnego traktatu7. Skutkiem tego wyróżnić możemy dwie

podstawowe grupy zobowiązań nakładanych na państwa przez omawianą regulację. Pierwsza

z nich obejmuje obowiązki dotyczące pomocy jak ma zostać udzielona samym astronautom,

druga z kolei, zawiera w sobie regulacje poświęcone samym obiektom kosmicznym.

5 Układ o działalności Art. 5 6 Oficjalna nazwa traktatu: Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial

Bodies (A/RES/34/68), Dalej: Układ księżycowy 7 P.G.Dembling, D.M.Arons: Space Law and the United Nations: The Work of the Legal Sumcommittee of the

United Nations Committee on the Peaceful Uses of Outer Space (1966) s. 631 za F.Lyall, P.B.Larsen: Space

Law, A treatise, Burlington 2009, s. 136

6

Analiza głównych postanowień traktatu

Artykuł 1 umowy o ratowaniu astronautów ustanawia obowiązek wzajemnego informowania

się stron o zaistniałych wypadkach obiektów kosmicznych. Jeżeli którakolwiek ze stron

poweźmie informację o załodze statku kosmicznego która bądź to uległa wypadkowi, bądź też

znajduje się w niebezpieczeństwie, lub dokonała „niezamierzonego lub przymusowego

lądowania na terytorium podlegającym jego jurysdykcji albo w jakimkolwiek miejscu nie

podlegającym jurysdykcji żadnego państwa, bądź wodowała na morzu pełnym”8 ma obowiązek

niezwłocznego zawiadomienia „władzy wypuszczającej” oraz Sekretarza Generalnego ONZ o

zaistniałej sytuacji. Podpunkty a oraz b artykułu 1 precyzują dodatkowo, iż jeżeli

natychmiastowe zidentyfikowanie władzy wypuszczającej odpowiedzialnej za dany obiekt

(oraz porozumienie się z nią), jest niemożliwe, strona traktatu poda informację o wypadku i/lub

nieplanowanym lądowaniu do publicznej wiadomości „za pośrednictwem wszelkich

odpowiednich środków łączności jakimi rozporządza”9. W identyczny sposób o danym

zdarzeniu ma zostać zawiadomiony Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych

– który „rozpowszechni tę wiadomość za pośrednictwem wszelkich odpowiednich środków

łączności, jakimi rozporządza”10. Tym samym, do terminu „przymusowego lądowania”

zawartego w Układzie o działalności, dołączyło pojęcie „niezamierzonego lądowania”. Także

katalog przestrzeni w których państwa mają obowiązek udzielić pomocy rozszerzył się w

stosunku do regulacji artykułu 5 Układu o działalności – w myśl Umowy o ratowaniu

astronautów, obowiązek ten jest aktualny również na obszarach pozbawionych jurysdykcji

żadnego państwa. Wynika z tego, iż obowiązki płynące z konwencji nie dotyczą przypadków

w których do wymienionych zdarzeń dojdzie na terytorium państwa, nie będącego stroną

umowy o ratowaniu astronautów – jego terytorium nie mieści się bowiem w przedstawionym

katalogu11. Nie można jednak nie zwrócić uwagi na dwie istotne kwestie, które pojawiają się

podczas analizy artykułu 1.

Po pierwsze, istnieje dość istotna różnica pomiędzy regulacjami dotyczącymi pomocy

astronautom, zawartymi w artykule 5 Układu o działalności, oraz 1 omawianego traktatu.

Podczas gdy artykuł 5 wykorzystuje konsekwentnie termin „astronauta/kosmonauta”, artykuł 1

układu o pomocy astronautom używa terminu „załoga statku kosmicznego”. Kwestia staje się

8 Konwencja o ratowaniu astronautów, Art. 1 9 Konwencja o ratowaniu astronautów, Art. 1 pkt a 10 Konwencja o ratowaniu astronautów, Art. 1 pkt b 11 Cologne Commentary on Space Law Volume II, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str 45

7

jeszcze bardziej niejasna, kiedy weźmiemy pod uwagę, iż tekst angielski układu o pomocy

astronautom nie wykorzystuje terminu „załoga” (ang. Crew) obecnego w tłumaczeniu polskim,

a termin „personel”. Co jednak najbardziej zaskakujące, sama umowa o ratowaniu astronautów,

posługuje się terminem astronauta jedynie w preambule, w dalszej części czyniąc użytek ze

słów „personel/załoga”. Ponadto, jak wskazuje doktryna12, wbrew instynktownemu rozumieniu

niniejszej regulacji, nie obejmuje ona wszystkich osób na pokładzie (np. pasażerów

komercyjnego lotu turystycznego), a jedynie – właśnie – personel, tj. osoby pełniące na

pokładzie obiektu/statku określone funkcje i mające powierzone zadania. Oczywiście nie

oznacza to iż, pasażerowie lotów kosmicznych nie mieliby mieć udzielonej pomocy, czy też

nie miałaby być w ich interesie prowadzona akcja ratunkowa – jedynie byłaby ona prowadzona

na innej podstawie prawnej. Kończąc rozważania dotyczące artykułu 1, należy zwrócić uwagę

na fakt, iż posługuje się on – lecz nie definiuje – pojęcia władzy wypuszczającej. Zostało to

uczynione w artykule 6 – za władzę wypuszczającą uznaje się państwo odpowiedzialne za

wypuszczenie obiektu, lub – alternatywnie – międzyrządową organizację międzynarodową

wypuszczającą dany obiekt. W tym drugim wypadku traktat przewiduje dodatkową przesłankę,

przez uznaniem danej organizacji za władzę wypuszczającą – musi ona przyjąć na siebie prawa

i obowiązki płynące z opisywanej konwencji, oraz co najmniej połowa państw wchodzących w

jej skład musi być stronami umowy o ratowaniu astronautów, jak również układu o

działalności13.

Artykuł 2 reguluje pozytywne obowiązki państw dotyczące ratunku i pomocy mających być

udzielonymi załodze danego obiektu, jak również zagadnienia związane ze współpracą

pomiędzy państwem wypuszczającym dany obiekt kosmiczny a stroną prowadzącą działania

ratunkowe. Obowiązek „ratowania załogi i udzielenia jej wszelkiej niezbędnej pomocy”14

zachodzi gdy w razie „wypadku, niebezpieczeństwa, przymusowego lub niezamierzonego

lądowania, załoga statku kosmicznego wyląduje na terytorium podlegającym jurysdykcji

Umawiającej się Strony”15. Tym samym, wykonanie obowiązków traktatowych zależy od

spełnienia kryterium „terytorialnego”. Poza udzielenia załodze pomocy, strona konwencji ma

obowiązek poinformowania władzy wypuszczającej oraz Sekretarza Generalnego ONZ o

podjętych środkach i ich skutkach16. Władza wypuszczająca jest z kolei zobowiązana do

12 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 44 13 Konwencja o ratowaniu astronautów, Art. 6 14 Konwencja o ratowaniu astronautów, Art. 2 15 Konwencja o ratowaniu astronautów, Art. 2 16 Jw.

8

współpracy celem zwiększenia szansy na powodzenie działań ratowniczych i

poszukiwawczych. Warunkiem dla podjęcia takich działań przez władzę wypuszczającą, jest

fakt iż jej pomoc „mogłaby ułatwić szybki ratunek lub przyczynić sie istotnie do

skuteczności”17. Jednakże kontrolę nad działaniami ratowniczymi i poszukiwawczymi

zachowuje strona traktatu, na terytorium znajdującym się pod jurysdykcją której doszło do

nieplanowanego/awaryjnego lądowania18. W doktrynie pojawiają się poglądy, iż w istocie

władza wypuszczająca ma możliwość działania jedynie po wezwaniu jej przez państwo

prowadzące działania ratownicze w ramach niniejszej konwencji19. Jednakże powyższy

wniosek nie płynie wprost z tekstu traktatu, a stanowi jedynie jego interpretację. W istocie,

podczas katastrofy radzieckiego satelity Kosmos 954, ZSRR jako władza wypuszczająca nie

została dopuszczona do likwidacji skutków wypadku przez rząd Kanady – skutkiem czego

ZSRR argumentowało iż nie tylko miało prawo brać udział w „misji ratunkowej”, lecz również

stanowi to podstawę do obniżenia odszkodowania20. Niezależnie od powyższych rozważań,

jakikolwiek udział władzy wypuszczającej nie może przeszkadzać działaniom państwa

kierującego misją ratunkową21 .

O ile artykuł 2 dotyczył wypadków, w których do określonego zdarzenia doszło de facto pod

jurysdykcją strony traktatu, artykuł 3 reguluje przypadek, w którym którakolwiek ze stron

konwencji poweźmie informacje o nieplanowanym/awaryjnym wodowaniu na morzu pełnym,

lub o lądowaniu w innej lokalizacji, nie znajdującej się pod jurysdykcją któregokolwiek

państwa22 - jak wskazuje literatury, zalicza się do tej kategorii również Księżyc oraz inne niż

Ziemia ciała niebieskie23. Państwa – strony konwencji udzielą pomocy w postaci akcji

ratunkowej i poszukiwawcze „o ile będą w stanie to uczynić” oraz „w razie potrzeby”24.

Obowiązuje także konieczność poinformowania o podjętych działaniach zarówno Sekretarza

Generalnego ONZ, jak również stosowną władzę wypuszczającą. W odróżnieniu do artykułu

2, artykuł 3 posługuje się nieco innym językiem, nie nakazującym bezwzględnie podjęcia

określonych działań. Brak mowy o „wszelkiej niezbędnej pomocy”, a jedynie „pomocy” – już

samo to, według niektórych autorów, może stanowić podstawę wykluczyć z podejmowanych

17 Jw 18 Jw 19 F.Lyall, P.B.Larsen: Space Law…, Burlington 2009, S. 138 20 Diedriks-Verschoor, I.H. Philepina/Kopal, Vladimir, An introduction to Space Law, wyd. Kluwer Law

International, The Netherlands 2008, str.32 21 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 54 22 Konwencja o ratowaniu astronautów Art. 3 23 F.Lyall, P.B.Larsen: Space Law…, Burlington 2009, S. 139 24 Jw.

9

działań tych, które niosą ze sobą ryzyko dla osób trzecich25. Zobowiązane także nie są w

odpowiedni sposób wszystkie strony traktatu, a jedynie, które istotnie posiadają realne środki

do przeprowadzenia koniecznych działań w sposób efektywny, oraz jedynie „w razie potrzeby”.

Powody takiej redakcji omawianego artykuły wynikały ze świadomości twórców traktatu, co

do realnych kosztów prowadzenia takich działań, jak i stopnia ich skomplikowania26. Kwestie

pomocy udzielonej załodze statku pozostającego w przestrzeni kosmicznej – a nie na morzu

otwartym, czy też terytorium któregokolwiek państwa, lub powierzchni dowolnego ciała

niebieskiego – należy z kolei rozpatrywać analizując artykuł 5 Układu o działalności, jak i

całość Umowy o ratowaniu astronautów. W innym wypadku jest możliwe – jakkolwiek

nieuprawnione – wyciągnięcie wniosku, jakoby umowa o ratowaniu astronautów uzależniała

udzielenie lub też podjęcie pomocy od faktu „wylądowania” (o czym w istocie mówią obydwa

artykuły), tym samym efektywnie wyłączając pomoc w próżni kosmicznej27.

Artykuł 4 nakazuje stronom przekazanie załogi statku kosmicznego przedstawicielowi władzy

wypuszczającej. Dotyczy to zarówno przypadku w którym załoga wyląduje na terytorium

znajdującym się pod jurysdykcją danej strony – czy to w wyniku zaistnienia niebezpieczeństwa

lub przymusowego/nieplanowanego lądowania, oraz w razie jej odnalezienia na „morzu

pełnym lub w jakimkolwiek innym miejscu nie podlegającym jurysdykcji żadnego państwa”28.

Przekazanie ma nastąpić – według tłumaczenia polskiego – bezpiecznie i szybko (oryg:

promptly).

Kwestia zwrotu obiektu kosmicznego władzy wysyłającej została poruszona w artykule 5

umowy o ratowaniu astronautów. Kwestia ta była już przedmiotem regulacji w tekście Układu

o działalności. Ostatnie zdanie artykułu VIII stanowi „Wymienione obiekty lub ich części

składowe znalezione poza granicami Państwa Strony Układu, w którym są zarejestrowane, będą

zwrócone temu Państwu Stronie Układu, które na żądanie, dostarczy przed zwrotem danych

umożliwiających identyfikację”. Konwencja o ratowaniu astronautów w znaczący sposób

precyzuje ten obowiązek. Punkt 1 artykułu 5 konwencji nakłada na państwa obowiązek

poinformowania stosownej władzy wypuszczającej oraz Sekretarza Generalnego Organizacji

Narodów Zjednoczonych o każdoczesnym powzięciu informacji lub ustaleniu iż „obiekt

kosmiczny lub jego części składowe wróciły na ziemie”29. Obowiązek ten jest aktualny jedynie,

25 Tamże. 26 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 57

28 Konwencja o ratowaniu astronautów Art. 4 29 Konwencja o ratowaniu astronautów Art. 5 pkt. 1

10

jeżeli dany obiekt znajduje się na terytorium znajdującym się pod jurysdykcją danej strony, lub

na terenie pozbawionym jurysdykcji jakiegokolwiek państwa, bądź też na morzu pełnym.

Punkty 2 oraz regulują kwestię zwrotu danego obiektu – rozróżnienie zostaje dokonane w

zależności od tego, czy dany obiekt zostaje odnaleziony w miejscu będącym pod jurysdykcją

danej strony, czy też pozbawionym jakiejkolwiek jurysdykcji.

Pierwszy ze wspomnianych przypadków został ujęty w punkcie 2. Zwrot obiektu kosmicznego

władzy wypuszczającej następuje jedynie na jej prośbę, złożoną stronie konwencji. Władza

wypuszczająca ma obowiązek udzielenia pomocy stronie konwencji na jej wniosek. Wybór

środków jakie zostaną wykorzystane do odzyskania danego obiektu, zależy wyłącznie od

przeprowadzającej dane działanie strony konwencji. Doktryna wskazuje ponadto, iż w

odniesieniu do odzyskiwania obiektu kosmicznego, nie ma obowiązku informowania

Sekretarza Generalnego ONZ o podjętych działaniach . Również same podjęte działania nie

muszą być dokonywane z zaangażowaniem oraz wykorzystaniem środków takim samym, jak

tym o którym mowa w artykule 2 oraz 3. Powyższa analiza jest też aktualna wobec punktu 3,

dotyczącego zwrotu obiektu odnalezionego na morzu pełnym, lub poza czyjąkolwiek

jurysdykcją – pewną modyfikacją, jest zobowiązanie władzy wypuszczającej do udostępnienia

danych identyfikujących dany obiekt, o ile strona traktatu o to wniesie. Dane o których mowa

nie muszą być koniecznie tożsame z danymi udostępnianymi na potrzeby rejestracji danego

obiektu30 - istotna jest ich przydatność pod względem faktycznego zidentyfikowania obiektu.

Innymi słowy – chodzi o wszelkie informacje mogące być pomocne w określeniu jego

pochodzenia. Również sam obowiązek zwrotu obiektu, pozbawiony alternatyw w punkcie 2, w

punkcie 3 może być spełniony także poprzez „zatrzymanie (obiektu – przyp. Aut.) do (…)

dyspozycji”31 władzy wypuszczającej.

Punkt 4 dotyczy sytuacji w której strona traktatu poweźmie istotne podejrzenie, iż odnaleziony

obiekt ma niebezpieczny lub szkodliwy charakter. Dotyczy to zarówno obiektów znalezionych

na terytorium znajdującym się pod jurysdykcją danej strony, oraz tych odnalezionych „w

jakimkolwiek innym miejscu”32. W takiej sytuacji, strona może zawiadomić władzę

wypuszczającą, która jest z kolei zobowiązana do natychmiastowego podjęcia działań celem

wyeliminowania niebezpieczeństwa lub szkody. Powyższe działania będą się odbywały pod

kierownictwem i kontrolą strony traktatu, która o to wniosła.

30 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 69 31 Konwencja o ratowaniu astronautów Art. 5 pkt. 3 32 Konwencja o ratowaniu astronautów Art. 5 pkt. 4

11

Wszelkie wydatki poniesione w ramach wypełniania obowiązków z zakresu zwrotu samego

obiektu/statku kosmicznego, o których mowa w punktach 2 oraz 3 artykułu 5, mają – zgodnie

z punktem 5 – zostać pokryte przez władzę wypuszczającą. Jednakże koszty ratunku samego

personelu/załogi nie obciążają już władzy wypuszczającej, jako że punkt 5 dotyczy jedynie

obiektów kosmicznych. Doktryna tłumaczy to pewnego rodzaju tradycją ratowania rozbitków

na morzu pełnym33. Co więcej, jak pokazuje przykład satelity Kosmos 954, który – będąc

zasilany niewielkim reaktorem RTG – uderzył w tundrę Kanadyjską, koszty ewentualnego

odzyskania obiektu, który uległ wypadkowi, oraz zabezpieczenia terenu mogą być znaczne.

33 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 70

12

Postanowienia końcowe traktatu

Artykuł 7 Umowy o ratowaniu kosmonautów, zawiera w sobie szereg postanowień

dotyczących wejścia traktatu w życie, powołania jego depozytariuszy, jak również możliwości

przystąpienia do niego. Punkt 1 stwierdza, iż traktat jest otwarty do przystąpienia dla

wszystkich państw. Nawet tak elementarna kwestia stanowiła w trakcie prac

przygotowawczych przedmiot dłuższych dyskusji. Według projektów przedstawianych przez

USA, traktat byłby otwarty jedynie dla państw będących członkami Organizacji Narodów

Zjednoczonych34. Propozycja ZSRR, nie zawierała w sobie powyższego ograniczenia,

umożliwiając przystąpienie do traktatu wszystkim państwom, niezależnie od tego czy pozostają

one członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych, czy też nie35. W literaturze przedmiotu,

jako jedną z możliwych przyczyn takiej rozbieżności wskazuje się pozostawanie za żelazną

kurtyną Niemieckiej Republiki Demokratycznej36. Niezależnie od przyczyn, ostatecznie

przyjęto propozycję wysuniętą przez przedstawicieli ZSRR, stąd treść punktu 1 artykułu 7

umożliwia przystąpienie do traktatu dowolnemu państwu, niezależnie od jego przynależności

do którejkolwiek organizacji międzynarodowej. Należy jednak zauważyć, iż traktat ten jest

otwarty do przystąpienia jedynie dla państw37, niemożliwe jest zatem przystąpienie do niego

przez którąkolwiek z międzyrządowych organizacji międzynarodowych. Powyższe pozostaje

bez wpływu na potencjalne podleganie przez międzyrządową organizację międzynarodową

postanowieniom umowy o ratowaniu kosmonautów, W punkcie 2 artykuł 7, ustanawia się rządy

USA, Królestwa Wielkie Brytanii i Irlandii Północnej, oraz Związku Socjalistycznych

Republik Radzieckich, depozytariuszami traktatu, którym przekazywane być mają dokumenty

akcesyjne. Co oczywiste, biorąc pod uwagę zmiany geopolityczne które miały miejsce na

przełomie lat 80 oraz 90 XX wieku, obecnie obowiązki depozytariusza pełni rząd Federacji

Rosyjskiej, w miejsce nieistniejącego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Punkt

3 artykułu 7 określa warunki wejścia w życie traktatu. Za kryterium przyjęto złożenie

dokumentów ratyfikacyjnych przez pięć państw, wliczając w tą ilość państwa będące

depozytariuszami traktatu. W trakcie prac przygotowawczych, postulowana ilość wymaganych

ratyfikacji, wahała się od piętnastu38, do dwóch39. Ostatecznie, w drodze negocjacji

34 UN Doc. A/AC.105/C.2/L.9 35 UN Doc. A/AC.105/C.2/L.2 36 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 76 37 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 77 38 UN Doc. A/AC.105/C.2/L.2/Rev.1 39 UN Doc. A/AC.105/C.2/L.9

13

prowadzonych pomiędzy ZSRR a USA, ustalono liczbę wymaganych ratyfikacji na pięć. Punkt

4 wskazuje, iż dla państw przystępujących do traktatu, już po jego wejściu w życie, za moment

od którego będą one związane jego postanowieniami, przyjmuje się chwile doręczenia

dokumentów ratyfikacyjnych. Z powyższą kwestią związany jest punkt 5, nakładający na rządy

państw-depozytariuszy obowiązek niezwłocznego poinformowania wszystkich sygnatariuszy

traktatu, o fakcie nowego doń przystąpienia, jak również dacie wejścia w życie, w stosunku do

nowego członka, jak również o innych kwestiach z powyższym związanych. Punkt 6

przewiduje rejestrację traktatu przez depozytariuszy w zgodzie z postanowieniami artykuło 102

Karty Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 8 reguluje kwestię wprowadzania zmian do traktatu. W trakcie negocjacji, kwestia

umożliwienia państwom przedstawiania poprawek do traktatu nie powodowała nadmiernych

dyskusji. Pomimo pominięcia powyższej kwestii w propozycjach wysuwanych przez ZSRR,

ostatecznie przyjęto propozycję amerykańską40. Każda ze stron traktatu ma możliwość

zaproponowania poprawki do jego treści. Poprawka taka wejdzie w życie z chwilą jej przyjęcia

przez większość stron traktatu. Dla pozostałych państw, wywrze ona skutek prawny z chwilą

wyrażenia na nią zgody41.

Kwestia ewentualnego wystąpienia z traktatu została poruszona w artykule 9. Co oczywiste,

każde z państw-stron traktatu ma możliwość z niego wystąpić. Może to nastąpić najwcześniej

w przeciągu roku od wejścia traktatu w życie. Elementem niezbędnym przedstawienie

depozytariuszom pisemnej notyfikacji. Wypowiedzenie traktatu staje się skuteczne z upływem

roku od przedstawienia dotyczących go dokumentów.

Traktat kończy artykuł 10, wskazując iż został on sporządzony w językach angielskim,

francuskim, rosyjskim, hiszpańskim oraz mandaryńskim, spośród których wszystkie są

autentyczne. Rządy państw depozytariuszy zobowiązano do przekazania pozostałym

przystępującym państwom uwierzytelnionych kopii traktatu.

Umowa o ratowaniu kosmonautów stanowiła logiczną konsekwencję powstania Układu o

zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z

Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, jak również stanowiła odpowiedź na wyzwania

stawiane ówcześnie, przez rozwój badań kosmicznych. Biorąc pod uwagę fakt, iż Umowa o

ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w

40 Cologne …, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2013, str. 78 41 Konwencja o ratowaniu astronautów Art. 8

14

przestrzeń kosmiczną, weszła w życie w grudniu 1968 roku, niecały rok przed lądowaniem

Apollo 11 na Księżycu, jasne staje się, iż problematyka załogowych lotów kosmicznych,

budziła ówcześnie dużo większe emocje, oraz stanowiła dużo bardziej realną perspektywę

rozwoju całego sektora niż obecnie. Niestety, traktat ten w stopniu większym niż inne, został

„skrzywdzony” przez upływ czasu. Definicje oraz normy tworzone w czasach, gdy jedynie

państwa podejmowały działalność w przestrzeni kosmicznej, mogą być źródłem sporów u

progu ery lotów komercyjnych i turystycznych. Obecnie pytania o to jak ocenić, czy dana osoba

jest astronautą, a nawet czy dany obiekt rzeczywiście jest obiektem kosmicznym, biorąc pod

uwagę wszystkie możliwe zastosowania, stanowią istotne wyzwania dla prawodawstwa

międzynarodowego, zmuszając do rewizji uprzednio przyjętych reguł. Jednakże, pomijając

wyżej wspomniane mankamenty, należy pozytywnie ocenić wpływ niniejszego traktatu na

rozwój współpracy międzynarodowej w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej,

zarówno w wymiarze polityczno-społecznym, jak i stricte naukowym.

15

Bibliografia

Literatura:

D.Barstow-Magraw: Transboundary Harm: The International Law Commission's Study of

"International Liability" [w:] The American Journal of International Law nr 2/1986, vol.80

R.Bierzanek, J.Symonides: Prawo Międzynarodowe Publiczne, Warszawa 2005

J.A.Burke: Convention on International Liability for Damage Caused by Space Objects:

Definition and Determination of Damages After the Cosmos 954 Incident, “Fordham

International Law Journal”, Volume 8, Issue 2

J.Crawford: The International Law Commission’s Articles on State Responsibility,

Cambridge 2002

W.Czapliński: Podstawowe zagadnienia prawa międzynarodowego, zarys wykładu,

Warszawa 2009

W.Czapliński, A. Wyrozumska: Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe,

Warszawa 2004,

P.Daranowski, J.Połatyńska: Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór orzecznictwa, Łódź

2011

P.G.Dembling, D.M.Arons: Space Law and the United Nations: The Work of the Legal

Sumcommittee of the United Nations Committee on the Peaceful Uses of Outer Space (1966)

P.G.Dembling, D.M. Arons: The Evolution of Outer Space Treaty, “Journal of Air Law and

Commerce” 33/1967

I.H.Ph. Diedriks-Verschoor, V.Kopal: An introduction to space law. Third revised edition,

Alphen aan den Rinn 2008

S.E.Doyle: Origins of International Space Law and the International Institute of Space Law

of the International Astronautical Federation, San Diego 2002

M.D. Evans: International Law, Oxford 2013,

T.Gadkowski: Odpowiedzialność międzynarodowa państwa za szkodę jądrową, Poznań 1989

D.Goedhuis: Legal Aspects of the Utilization of Outer Space, “Netherlands International Law

Review”, 17/1970

G.M.Goh: Dispute Settlement In International Space Law, Leiden/Boston 2007

S.Gorove: Interpreting Article II of the Outer Space Treaty, “Fordham Law Review”, 37/1969

W. Góralczyk, S.Sawicki: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2009

16

R.Jakhu: Legal Issues Relating to the Global Public Interest in Outer Space, “Journal of

Space Law” 32/no.1/2006

V.Kopal, Treaty on principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of

Outer Space, Including the Moon and Other Celestial Bodies, “Yearbook of Air and Space

Law”, Montreal 1968

J.Kulesza: Należyta staranność w prawie międzynarodowym, Poznań-Łódź 2013

E.Laude - Revue Juridique Internationale de Locomotion Arienne, Paryż 1910

R.J.Lee: The Convention on International Liability for Damage caused by space objects and

the domestic regulatory responses to its implications (2003)

F.Lyall, P.B.Larsen: Space Law, A treatise, Burlington 2009

J. Rajski: Odpowiedzialność międzynarodowa za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne,

Warszawa 1974

M. N. Shaw: Prawo Międzynarodowe, Warszawa 2000

S.Sucharitkul: State Responsibility and International Liability under International Law [w:]

Loyola of Los Angeles International and Comparative Law review, Los Angeles 1996

W.Szlawski: Prawo międzynarodowe a zagrożenia wynikające z działalności kosmicznej,

Wiedza Prawnicza nr 3/2009

Działalność kosmiczna w świetle prawa międzynarodowego, red. Andrzej

Wasilkowski,Wrocław 1990

K.Wiewiórowska: Odpowiedzialność państwa związana z wykorzystaniem przestrzeni

kosmicznej w „Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym”, red. Renata

Sonnenfeld, Warszawa 1980

William B. Wirin, Practical Implications of Launching State – Appropriate State Definitions

(1994) [w:] 37 Procedural Colloquium on the Law of Outer Space

A. Zbaraszewska: Prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność za szkody transgraniczne w

środowisku – problem prewencji, „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny”, 2008,

zeszyt 2, Rok LXX

Prace zbiorowe i komentarze:

Cologne Commentary on Space Law Volume I, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne, 2009

Cologne Commentary on Space Law Volume II, red. Stephan Hobe, Heymanns, Cologne,

2013,

17

Dokumenty wydane przez Komisję Prawa Międzynarodowego przy ONZ:

F.V.Garcia Amador: International responsibility. Second Report(Document A/CN.4/106)

Komentarz Komisji Prawa Międzynarodowego do projektu Konwencji o odpowiedzialności

państw (ILC Report, A/56/10), Art. 1.

Komentarz Komisji Prawa Międzynarodowego do projektu Konwencji o odpowiedzialności

państw za działalność niezabronioną prawem międzynarodowym (UN DOC

A/CN.4/SER.A/1996/Add.l Part 2)

R.Q.Quentin-Baxter: Preliminary report on international liability for injurious consequences

arising out of acts not prohibited by international law, Rocznik Komisji Prawa

Międzynarodowego przy ONZ (A/CN.4/334 and ADD.1 & Corr.1 and Add. 2)

R.Q.Quentin-Baxter: Fourth report on international liability for injurious consequences

arising out of acts not prohibited by international law, Extract from the Yearbook of the

International Law Commission (A/CN.4/373 and Corr.1&.2), 1983

Raport Komisji Prawa Międzynarodowego A/66/10 (Yearbook of the International Law

Commission, 2011, vol II, Part Two)

Verbatim Record of the Seventy-Second Meeting, U.N. Doc. A/AC.105/PV.72, at 46 (1969)

Konwencje międzynarodowe:

Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies

(A/RES/34/68)

Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty

kosmiczne z 29 marca 1972 roku, Dz. U. 1973 nr 27 poz. 154

Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną Dz. U. 1979 nr 5

poz. 22

Konwencja urządzająca żeglugę powietrzną, podpisana w Paryżu dnia 13 października 1919

Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej

łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi z dnia 27 stycznia 1967 roku, Dz. U. 1968

nr 14 poz. 82.

Układ w sprawie Antarktydy podpisany 1 grudnia 1959 w Waszyngtonie, Dz. U. 1961 nr 46

poz. 237

Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zawrocie obiektów

wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 22 kwietnia 1968 roku, Dz. U. 1969 nr 15 poz. 110

Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych:

18

Propozycja USA dotycząca przyszłej kodyfikacji „wypadków kosmicznych” - U.N.Doc.

A/AC.105/C.2/L.4

Propozycja USA dotycząca przyszłej kodyfikacji „wypadków kosmicznych” - U.N. Doc.

A/AC.105/6

Propozycja USA dotycząca przyszłej kodyfikacji „wypadków kosmicznych” - U.N.Doc.

A/AC.105/C.2/L.8

Rezolucja ZO ONZ 1721(XVI), z 1961 roku

Rezolucja ZO ONZ nr 1802(XVII) z 1962 roku

Rezolucja ZO ONZ 1962 (XVIII) , z 1963 roku

Rezolucja ZO ONZ nr 2345 (XXII) z 19 grudnia 1967 roku

Deklaracja państw równikowych - The declaration of the First meeting of equatorial states,

Bogota, 1976