Karolina Burnagiel

Times Square- miejsce kultury amerykańskiej lat

pięćdziesiątych

Nowy Jork słynie z wielu charakterystycznych i wspaniałych

miejsc, lecz największą perełką tego miasta jest Times Square.

„Time Square, niewielki placyk w Nowym Jorku na przecięciu

Broadwayu i Siódmej Alei, w centrum dzielnicy teatralnej.

Słynny ze specyficznej atmosfery, zwł. w noc sylwestrową lub w

czasie szczególnych okazji, jak zakończenie II wojny

światowej”. 1 Plac rozciąga się od 42 ulicy to 47., Times Square

jest określane jako The Crossroads of the World, ponieważ jest

skrzyżowaniem wielu kultur, sztuk, turystów i lokali.

Codziennie przechodzi przez nie tysiące osób, to jedno z

najbardziej ruchliwych skrzyżowań na świecie. Times Square jest

od lat miejscem, w którym zbierają się nowojorczycy, by

świętować. Dzisiaj jest to największe centrum przemysłu

1 M. Gołębiowski, Leksykon kultury amerykańskiej, Warszawa, 1996, s. 434.1

rozrywkowego, musiało jednak przejść wiele zmian by stać się

ikoną Wielkiego Jabłka. 2

Teraz w skrócie przedstawię zarys historii przemian, do

których doszło na Times Square. Za nim Times Square stało się Times

Square, było znane jako Long Acre Square.3 Dopiero, gdy w 1904 roku

zostaje wybudowany Time Tower, gdzie zostaje przeniesione

wydawnictwo The New York Times, plac zostaje przemianowany na Times

Square. Times Tower 4 od tego czasu jest głównym punktem Times

Square. Burmistrz George McClellann zmienia nazwę placu na

prośbę Adolpha S. Ochsa, właściciela The New York Times, jako hołd

dla jego gazety. 5

Rys. 1. Rozmieszczenie Times Square na planie Nowego Jorku.Źródło: J. McKendry, One Times Square: A Century of Change at the Crossroads of the World.

2 PAWLITO, http://globmania.pl/wyprawy/ameryka-polnocna/168-stany-zjednoczone/188-new-york-stolica-swiata, (data dostępu: 12.01.2014). W latach dwudziestych ubiegłegowieku reporter z działu sportowego gazety „MORNING TELEGRAPH” podsłuchał,że stajenni w Nowym Orleanie nazywają nowojorskie tory wyścigów konnych BigApple (Wielkim Jabłkiem) i nadał swojej kolumnie tytuł Around the Big Apple. Odtego czasu Nowy Jork jest nazywany Wielkim Jabłkiem. 3 J. McKendry, One Times Square: A Century of Change at the Crossroads of the World, s.l.4 Times Tower , dzisiaj znany jako One Times Square. 5 http://www.nytco.com/who-we-are/culture/our-history/#1910-1881-timeline, (data dostępu: 12.01.2014).

2

W XVIII wieku, Times Square było wielką farmą, o powierzchni

70 akrów. Należała do Medcefa Edena. W 1803 roku wykupił ją

John Jacob Astor. 6 Astor poprzez inwestycje w  ziemię i

rozwinięcie handlu futrami na skalę światową dorobił się

wielkiej fortuny. Był pierwszym amerykańskim multimilionerem.

Zakupione ziemię od Edena zostały w  posiadaniu rodziny Astora

do 1920 roku. 7 Ich rodzina bardzo się przyczyniła do

rozwinięcia Times Square.8 W 1904 roku powstał Hotel Astor, rok

później został wybudowany Hotel St. Regis, a w 1906 Astor Theatre. W

1902 roku wybudowano Flatiron Building, pierwszy wieżowiec. Budynek

jest bardzo charakterystyczny, ze względu na swój trójkątny

kształt. Stoi on do dzisiaj, zajmuje trójkątną działkę u zbiegu

ulic Broadway, Ulicy 23 i Piątej Alei. W 1904 roku, zostało

otwarte miejskie metro, co między innymi spowodowało, że życie

nocne na Times Square rozkwitło. Times Square stało się miejscem,

w  którym Amerykanie zbierali się by przeżywać razem złe i

smutne wydarzenia, a także po to, by świętować lub po prostu

spotkać się z przyjaciółmi. Times Square stało się bardzo

popularne, zaczęto otwierać coraz więcej teatrów i restauracji.

Do 1928 roku, 76 teatrów wyprodukowało w sumie 264 przedstawień

6 Romance of the historic Eden farm owned by Astor family since 1803 [w:] „THE NEW YORKTIMES”, 1920, February 29. Dostęp do elektronicznej wersji artykułu winternetowym archiwum magazynu „THE NEW YORK TIMES”.http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9A00E5DA103BEE32A2575AC2A9649C946195D6CF,(data dostępu: 12.01.2014) .7Manhattan’s landed estates are passing, s.l, s.a., dostęp elektroniczny:http://fultonhistory.com/Newspaper%2015/PortVille%20NY%20Review/PortVille%20NY%20Review%201916/PortVille%20NY%20Review%201916%20%20%20(1443).pdf, (data dostępu:12.01.2014).8 R. Sullivan, Edens Alley [w:] Rats: A Year With New York's Most Unwanted Inhabitants, s.l., , Londyn, 2012.

3

na Times Square.9

W okolice Times Square przeniosło się większość teatrów zdawnej dzielnicy sztuki (rozciągającej się od Browery doWschodniej 14. Ulicy i od 42. Ulicy do Union Square),a niegdysiejsze centrum, słynące z produkcji powozów,przestawiło się na przemysł rozrywkowy. Według wielu relacji,najlepsze czasy dla placu to okres mniej więcej od I wojnyświatowej do wielkiego kryzysu gospodarczego w 1929 roku. Wtym czasie Spragnieni zabawy nowojorczycy mieli w czymwybierać. 10

Rys. 2 Times Square w budowie, 1904 rok.

Żródło: J. McKendry, op. cit.

Poza tym Times Square zyskało nowy przydomek, The Great White Way, z

powodu pojawienia się na budynkach wielkich kolorowych

neonowych reklam. „Były ekstrawagancko odświetlone za pomocą9 K. Bloom, Introduction [w:] Broadway: Its History, People, and Places : an Encyclopedia, New York and London, 2004, s. 16.10 B. Martela, Nostalgia na Times Square, [w:] Rekonfiguracje modernizmu Nowoczesność i kultura popularna, pod. red. naukową dr Tomasza Majewskiego, Warszawa, 2008, s.404.

4

wszystkiego, na co pozwalały ówczesne możliwości sztuki

reklamy: tysiącem żarówek, śliczną neonową kaligrafią, wielkimi

reflektorami. „ 11

Rys. 3 Times Tower w 1906 roku.

Żródło: http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=1133829&page=6, (data dostępu:14.01.2014).

11 M. Bermann, Płomienie domowego ogniska: znaki na Times Square, [w:] Rekonfiguracje modernizmu Nowoczesność i kultura popularna, pod. red. naukową dr Tomasza Majewskiego, Warszawa, 2008, s. 379.

5

Rys. 4. Oświetlone Times Square w 1904 roku.

Źródło: http://theboweryboys.blogspot.com/2010/12/trip-to-times-square-1904-lights-and.html,(data dostępu: 11.01.2014).

Przez następne dwadzieścia lat Times Square było

rozbudowywane. Od lat czterdziestych do sześćdziesiątych

największą ikoną wśród billboardów była reklama papierosów

Camel. Ukryta maszyna za reklamą powodowała, że, co 4 sekundy

mężczyzna na billboardzie „wypuszczał” dym papierosowy, który

wylatywał na Times Square.

6

Rys. 5 Reklama papierosów Camel.

Źródło: http://www.brainpickings.org/index.php/tag/jack-kerouac/, (data dostępu: 11.01.2014).

W trakcie II Wojny Światowej nowojorczycy zbierali się na

Times Square wokół Times Tower, czekając na nowe informacje na

temat swoich bliskich walczących na wojnie. Dni przed dotarciem informacji o śmierci Hitlera, w Amerycerozeszła się plotka o poddaniu się Niemiec. Wieczorem 28kwietnia, gdy wiadomość rozchodziła się po całym mieście(Nowy Jork), więcej niż 100 tysięcy ludzi zebrało się naTimes Square. Ludzie zebrali się wokół Times Tower w oczekiwaniuna nadchodzące informacje. 12

W latach 40. powstało słynne zdjęcie całującej się pary na

Times Square. Dokładnie 14 sierpnia 1945 roku Amerykanie

dowiedzieli się o kapitulacji Japonii i zakończeniu II Wojny

Światowej. Ten dzień jest określany jako V-J Day, czyli Victory

over Japan Day. Dokumentalista Alfred Eisenstaedt, uwiecznił

12 L. B. Diehl, It’s Over!, [w:] Over Here!: New York City During World War II, Smithsonian, 2010, s. 215.

7

aparatem chwilę, gdy szczęśliwy marynarz, pod wpływem radosnych

wiadomości o zakończeniu wojny, spontanicznie pocałował

pielęgniarkę. Od tego czasu na Times Square, co roku 14 sierpnia

zbierają się tłumy, by odegrać ten pocałunek. 13

Rys. 6 Słynne zdjęcie Alfreda Eisenstaedta, który uchwyciłmoment spontanicznego pocałunku pary.Źródło: Over Here!: New York City During World War II, Smithsonian, 2010.

Z powodu kryzysu finansowego, który powstał na początku lat

30. wiele ekskluzywnych lokali na Times Square zostało

zamkniętych. Restauracje zaczęto przerabiać na tanie puby, a

teatry na kina. Times Square zostało przejęte przez kryminalistów

i biznes prostytucyjny, kobiet oraz mężczyzn.

13 Ibidem, Rationing for Victory.

8

Rys. 7. Prostytucja na ulicach Times Square.

Źródło: B. Martela, Nostalgia na Times Square, [w:] Rekonfiguracje modernizmu Nowoczesność i kultura popularna, pod. red. naukową dr Tomasza Majewskiego, Warszawa, 2008, s. 405.

Teraz, będę chciała się skupić na latach 50., które miały

duże znaczenie dla kultury amerykańskiej, ponieważ były okresem

przejściowym od tego, co było kiedyś, a do tego, jak wygląda

Times Square dzisiaj. Symbolizowały one zmiany społeczne i

sytuacje kraju, który próbował dojść do siebie po latach

prohibicji, kryzysu i wojny. Te wydarzenia bardzo się odcisnęły

na tożsamości Stanów Zjednoczonych, ale nie tylko w negatywny

sposób. Kraj, dzięki wojnie się wzbogacił, co poprawiło

gospodarkę. Poprawa sytuacji finansowej Amerykanów doprowadziło

do powstania mitu o american dream i wyobrażeniu tradycyjnej

rodziny amerykańskiej, która ma ładny domek na przedmieściach z

białym płotkiem i zielonym trawnikiem. Duża część nowojorczyków

zaczęła przenosić się w rejony Jersey, w mieście zostało wielu

młodych ludzi, którzy niekoniecznie marzyli o amerykańskim

śnie, wręcz się buntowali przeciwko niemu.

9

W listopadzie, 1951 roku magazyn TIME określił młodzież

amerykańską jako Ciche Pokolenie. Zostali oni opisani w taki

sposób:

Niektórzy palą marihuanę, niektórzy umierają w Korei.Niektórzy idą na studia ze swoim żonami, niektórzy zarabiają400$ za tydzień pracy w telewizji. Niektórzy są pewni,że zostaną rozerwani na kawałki przez bombę atomową.Niektórzy się modlą. Niektórzy wznoszą największe wieże itworzą najszybsze maszyny na świecie. Niektórzy nosząniebieskie dżinsy, niektórzy suknie Diora. Niektórzy chcągłosować na Republikanów, a inni chcą lecieć na księżyc. 14

Lata 50. to czasy, gdy pojawia się bohema. Beatnicy

opanowują Nowy Jork, w tym między innymi Times Square.

Anatole Broyard : żyliśmy w barach i na ławkach na

Washington Square. Dzieliliśmy razem przygodę, w trakcie,

której staraliśmy się zostać, zacząć być pisarzami i

malarzami. 15 Jack Kerouck, który podjął studia na

Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku razem ze swoimi

przyjaciółmi: Allenem Ginsbergiem, Williamem Burroughs i

Herbertem Huncke włóczyli się po barach dla wyrzutków na

Times Square (w tamtym czasie kojarzonym z obskurnymi

lokalami, w których przesiadywały prostytutki i narkomani,

a także z hotelami oferującymi pokoje na godziny),

narkotyzowali się i zachłannie chłonęli hipsterską aurę. 16

Jean Renoir, słynny francuski reżyser w swojej

autobiografii wspomina jakie wrażenie zrobił na nim Nowy Jork.

Artysta pisze:

14 Tłum. własne, The Younger Generation, [w:] „TIME”, November 5, 1951.15 Tłum. własne: A. Broyard, When Kafka was the Rage (New York: Vintage Books, 1997), vii.16 A. Litowicz, , Subkultura hipsterów. Od nowoczesnej etyki do ponowoczesnej estetyki, Gdańsk, 2012, s. 44.

10

Nowy Jork jest światową stolicą przemysłu rozrywkowego.Wystarczy wejść do któregoś z wielkich gmachów przy TimesSquare: na każdym piętrze, za każdymi drzwiami siedzą ludzieze świata show-businessu. W windach obijają się o siebieagenci, aktorzy, dystrybutorzy, producenci, muzycy,specjaliści od reklamy. Ośrodkiem tego przemysłu jestBroadway. Hollywood to tylko uwieńczenie materialnegopowodzenia: sprzedaje się tam to, co kupiono w Nowym Jorku. 17

W latach 50. powstało wiele filmów mówiących o strachu

Amerykanów przed wybuchem bomby atomowej i jej konsekwencjach..

Dlatego, też powstało, wiele horrorów o tematyce zagłady i

apokalipsy. Jednym z takich filmów jest The Flesh, and the Devil

z 1959 roku, został nakręcony między innymi na Times Square.

Specjalnie po to, Times Square zostało zamknięte na parę godzin,

by ekipa mogła nakręcić potrzebny materiał.

Rys. 8 Harry Belafonte, jako Ralph Burton, na opuszczonym TimesSquare w filmie The World, the Flesh, and the Devil, 1959.

17 J. Renoir, Moje życie, moje filmy, , Warszawa, 1978, s. 218-219.11

Źródło: M. Page, The City's End: Two Centuries of Fantasies, Fears, and Premonitions of New York's Destruction, Yale University Press, 2008.

Jeśli chodzi zaś o teatr, w 1951 roku, w Fulton Theatre

wchodzi sztuka Gigi. Główną rolę gra Audrey Hepburn, której

kariera dopiero zaczynała się rozwijać. Sztuka okazała się być

ogromnym sukcesem, była pokazywana jeszcze 219 razy.

Rys. 9 Audrey Hepburn patrząca na billboardy na środku Times Square.

Żródło: http://www.vintag.es/2012/10/photos-of-times-square-through-years.html, (data dostępu: 15.01.2014).

12

Rys.10 Audrey Hepburn przed Fulton Theatre.

Źródło: Ibidem.

W tym samy roku, hollywoodzka aktorka, Judy Garland znana z

takich filmów jak Czarnoksiężnik z Krainy Oz, Spotkamy się w St. Louis i

Narodziny gwiazdy rozpoczęła występy wodewilowe,18 w świeżo

odnowionym Palace Theatre. Popularność jej występów była ogromna,

nieschodzące z afisza przez 19 tygodni przedstawienia pobiły

wszystkie dotychczasowe rekordy teatru.

W 1956 roku na Broadwayu został pokazany nowy musical My

Fair Lady. W rolach głównych wystąpili Rex Harrison oraz Julie

Andrews. Akcja musicalu dzieje się w Londynie w XIX wieku,

gdzie językoznawca, prof. Higgins, zakłada się z przyjacielem,

że przemieni uliczną kwiaciarkę w damę z wyższych sfer.

Obiektem eksperymentu staje się Eliza Doolittle.19 Na podstawie

sztuki, w latach 60. powstała wersja kinowa My Fair Lady

z Audrey Hepburn. Film otrzymał 8 Oscarów. 18 Wodewil widowisko sceniczne o charakterze komedii lub farsy przeplatane piosenkami i wstawkami baletowymi19 http://www.musicals101.com/1950bway2b.htm, (data dostępu: 13.01.2014).

13

Rys. 11 Plakat musicalu My Fair Lady z 1956 roku.

Żródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Myfairlady.jpg (data dostępu: 14.01.2014).

Na Times Square można było znaleźć wiele sklepów,

restauracji, pubów, kin, teatrów etc. Jednym z najsławniejszych

pubów tamtych czasów był Duplex, który istnieje od 1950 roku. Nie

mieści się on dokładnie w centrum Times Square, ale jest

niedaleko. To legendarny kabaret, gdzie również można było

przyjść i pograć na pianinie. 20

Drugim takim miejscem jest Roxy Delicatessen, to restauracja,

która mieści się w samym sercu Times Square na Broadwayu.

Istnieje od 1946 roku i jest najbardziej znana z ogromnych

kanapek i sławnego nowojorskiego sernika.21

20 J. T. Murray i K. L. Murray, New York Nights, 2012.21 Ibidem.

14

Rys. 12 Pub Duplex.

Żródło: J. T. Murray i K. L. Murray, New York Nights, 2012.

Rys.13 Roxy Delicatessen.

Źródło: Ibidem.

Jednak, prawdopodobnie najważniejszym i najdłużej

organizowanym w historii Times Square, wydarzeniem jest

Sylwester. Jak już wspomniałam na początku, Times Square było

i nadal jest miejscem spotkań nowojorczyków. Obchodzenie Nowego

Roku na Crossroads of the World sięga do 1903 roku, to wtedy została

zapoczątkowana ta tradycja. Rozpoczął ją Adolph Ochs, który15

chciał uczcić nowy budynek, swojej gazety The New York Times.

Zażyczył sobie, by w momencie wybicia północy 31 grudnia 1903

roku, na dachu wydawnictwa zaczął się pokaz sztucznych ogni. Na

Times Square przyszło 200 tysięcy ludzi, gdzie wszyscy się bawili

do białego rana. Niegdyś świętowany Sylwester w Trinity Church,

gdzie o północy wybijały dzwony, został przeniesiony na Times

Square. Parę lat później, na Times Tower, została zamontowana

wielka kula, zwana Times Square Ball. Jest ona jedną

z największych atrakcji w trakcie świętowania. Kula jest zawsze

opuszczana w trakcie odliczania ostatniej minuty do Nowego

Roku, a w chwili wybicia północy zaczyna się pokaz fajerwerków.

Po raz pierwszy, kula została pokazana w 1907 roku i od tego

czasu jest najbardziej wyczekiwaną chwilą tego święta. Tylko

dwa razy, w 1942 i 1943 roku kula nie zjechała w dół, by

powitać Nowy Rok, a to z powodu trwającej wtedy wojny.

16

Rys. 14 Sylwester na Times Square w 1956 roku.

Źródło: http://paulcpw.blogspot.com/2013/12/everything-you-need-to-know-about-times.html, (data dostępu: 18.01.2014).

Rys. 15 Montaż kuli.

Źródło: Ibidem.

W trakcie wojny, seks na nowo zawitał na Times Square,

marynarze na przepustkach nakręcali biznes prostytucyjny. Po

wojnie, wspierane ekonomicznie nowelizacje prawa

zagospodarowania przestrzennego w 1947 r. i 1954 na niewiele

się zdały, w próbach wyparcia, tego co wielu pisarzy określa

jako downward slide of Times Square. Przez wprowadzenie nowych

przepisów dzielących miasto na poszczególne strefy, na Times

Square zawitały kina dla dorosłych, tzw. brudne księgarnie, w

okolicy zaczęły się pojawiać sklepy, gdzie dostępna była

pornografia. Prasa donosiła o bardzo dużym wzroście ilości

prostytutek i gejów. Pod koniec lat 50. ilość przestępstw

zmalała, zdarzały się aresztowania za narkotyki, ale nic

17

poważniejszego. Męska prostytucja przeniosła się na 42 ulicę

pomiędzy 7 i 8 Avenue, policja głównie zatrzymywała już ludzi

tylko za zakłócanie porządku. 22

Podsumowując, Times Square miało swoje złote chwile i

takie, o których lepiej nie mówić. Jednak zdecydowanie można

powiedzieć, że na Times Square zawsze coś się działo związanego z

kulturą. Już sama ilość wielkich billboardów świadczyła o tym,

jaki wpływ miało Times Square na rozwój miasta i jego

mieszkańców. Słynna reklama Camel doprowadziła do tego, że

każdy mężczyzna chciał palić, bo to dobrze o nim mówiło. W

końcu każdy, kto chciał osiągnąć sukces lub już mu się to udało

palił papierosy. Przez, co w latach 50. doszło do wzrostu raka

płuc. Times Square również było i nadal jest centrum rozrywki

Nowego Jorku, oprócz theatre district, również było dużo kin, gdzie

były wyświetlane nowości kinowe. Na tym małym placu po raz

pierwszy zaczęto łamać tabu, którym był homoseksualizm.

Crossroads of the World, to określenie na Times Square mówi jak

dużą wartość ma to miejsce. Właśnie tam zbierali się ludzie, by

razem przeżywać ważne wydarzenia, tj. celebracja Nowego Roku,

czy zakończenie wojny. Już sam fakt, że najważniejszym

budynkiem na Times Square jest wydawnictwo The New York Times, mówi

o tym jak bardzo ważna jest kultura w tym miejscu. W końcu,

jest to najstarsza gazeta amerykańska, która posiada bardzo

bogatą historię i miała duży wpływ na rozwój kultury

amerykańskiej. Pomimo tego, że magazyn został przeniesiony po

niecałych 10 latach do nowego budynku na 229 West 43rd Street,

22 http://www.nyc-architecture.com/MID/MID-TimesSquare3.htm, (data dostępu: 19.01.2014).

18

to nadal pozostał centrum placu. Co roku, wokół niego zbierają

się mieszkańcy miasta i turyści, by powitać Nowy Rok. Dlatego,

uważam, że lata 50. były bardzo ważne dla tego miejsca,

ponieważ wprowadziły zmiany, które zmieniły Times Square w

miejsce kultowe.

Rys. 16 Times Square w 1950 roku.

Źródło: http://www.wykop.pl/ramka/1759946/jak-zmienialo-sie-times-square/, (data dostępu:12.01.2014).

19

Rysunek 17 Sylwester na Times Square, 1913/1914 rok.

Źródło: http://www.bluezoocreative.com/2013/12/top-social-media-trends-for-2014/, (datadostępu: 20.01.2014).

20