အာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာ၀၀၀၀န အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာ၀၀၀၀န န န န ((((အပငး အပငး အပငး အပငး ---- ၁)၁)၁)၁)

နဒါနးနဒါနးနဒါနးနဒါနး

ျပညေထာငစ မျပကြေရး.............................................................ဒ႕အေရး

တငးရငးသားစညးလးညညြတမ မျပကြေရး.....................................ဒ႕အေရး

အခပအျခာအာဏာ တညတ ခငျမေရး …........................................ဒ႕အေရး

ဆတ စာတမးေတြက ျမ႕အႏ႕၊ နယအႏ႕မာ ဆငးဘတတငထားတာေတြ၊ တငး၊ တပမ၊ တပရငးန႕

အစးရဌာနဆငရာ အသးသးမာ ဆငးဘတတင ခတဆြထားတာေတြ၊ ရပျမငသၾကား၊ ေရဒယန႕ ေဖာေျဖေရး

မဒယာေတြမာ ထညသြငးထားတာေတြက ကၽြႏပတ႕ အားလး ေတြ႕ျမငေနၾကရပါတယ။ ႏငငေတာမ၀ါဒျဖစတ

ဒစကားလးေတြဟာ အႏစသာရ အေနန႕ ၾကညမယဆရင ေကာငးမြနပါတယ။ သ႕ေပမယ ဒမ၀ါဒေတြဟာ

ႏငငေတာအာဏာ သးရပျဖစတ အပခပေရးအာဏာ၊ ဥပေဒျပအာဏာန႕ တရားစရငေရး အာဏာတ႕မာ

အမနတကယ ကငသးေနတ မ၀ါဒေတြ ျဖစပါရ႕လား။ အပခပေရးအာဏာက ရယထားတ အစးရအဖြ႕န႕

တပမေတာ၊ ရတပဖြ႕ေတြဟာ ဒ႕တာ၀နအေရးသးပါး ဆတာက ဥးထပထားျပး အမနတကယ ေဆာငရြကေနတာ

ျဖစပါရ႕လား။

ျမနမာႏငငႏင အာဏာရငစနစျမနမာႏငငႏင အာဏာရငစနစျမနမာႏငငႏင အာဏာရငစနစျမနမာႏငငႏင အာဏာရငစနစ

ဒမကေရစ သေဘာတရားမားအရ အာဏာဟာ ျပညသထမ သကဆငးရပါတယ။ ျပညသထမ မသကဆငးတ

အာဏာဟာ သကဆငးလာတ အရငးခေနရာကပ အကးျပျပး၊ ျပညသက အကး မျပႏငပါဘး။ စစအာဏာဟာ

အာဏာသမးယထားတ စစအပစကပ အကးျပပါတယ။ လတစကေန ဆငးသကလာတ အာဏာဟာ လတစကပ

အကးျပပါတယ။ ဒါေၾကာငလ သကဥးဆပငဘရငစနစ၊ စစအာဏာရငစနစန႕ ေရြးေကာကခ အာဏာရငစနစ (

လြတလပမႏင တရားမတမ မရေသာ အာဏာရင ေရြးေကာကပြမား ကငးပျပး အာဏာယထားေသာ စနစ) စတ

စနစဆးေတြက ကမၻာတ၀မးမာ ဆန႕ကငခၾကတာ ျဖစပါတယ။

ႏငငေတာအာဏာသးရပျဖစတ အပခပေရးအာဏာ၊ ဥပေဒျပ အာဏာန႕ တရားစရငေရး အာဏာတ႕မာ

သသာထငရားေသာ အာဏာအပငးအျခား (separation of powers) ရျခငးဟာ ဒမကေရစစနစ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒရ႕ ကြနစတးကးရငးဆငရာ စညးမဥး တရပပ ျဖစပါတယ။ ႏငငေတာအာဏာက တဥးတေယာက၊

တစ၊ တဖြ႕က ထနးခပထားျခငး မရေစေရးအတြက အာဏာအပငးအျခား ဆတ စညးမဥး ေပၚထြကလာခတာ

ျဖစျပး၊ ကမၻာ ဒမကေရစ ႏငငအမားစမား ကငသးေနၾကပါတယ။

အပခပေရးအာဏာဟာ အစးရအဖြ႕န႕ တပမေတာ၊ ရတပဖြ႕ စတာေတြန႕ သကဆငပါတယ။ လြတလပ၍

တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြမာ အႏငရတ ပါတဟာ အစးရအဖြ႕က ဥးေဆာငဖြ႕စညး ရမာ ျဖစျပး၊ အစးရအဖြ႕ဟာ

အစးရမ၀ါဒမား ခမတ အေကာငအထည ေဖာေဆာငရပါတယ။ တပမေတာကေတာ

ႏငငေတာကာကြယေရးတာ၀န၊ ရတပဖြ႕ကေတာ တရားဥပေဒ စးမးေရး တာ၀နေတြက ထမးေဆာငျပး

အပခပေရးအာဏာက ကာကြယေစာငေရာက ရပါတယ။ အစးရအဖြ႕ဟာ ျပညသလထက

ေရြးေကာကတငေျမာကထားတ အမတမား ပါ၀ငတ ပါလမန (လႊတေတာ) က တာ၀နခမ ရရမာ ျဖစပါတယ။

ႏငငမားရ႕ သကဆငရာ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒေပၚမာ မတညျပး ပါလမန ပါ၀ငမႏင ဖြ႕စညးမ သ႑ာနေတြ

ကြျပားပါတယ။ ဥပေဒျပအာဏာဟာ ပါလမနအမတမားန႕ သကဆငပါတယ။ ဒါေၾကာငလ ပါလမန အမတမားက

တရားဥပေဒျပသမား (law-makers) ေတြလ႕ သတမတၾက ပါတယ။ တရားစရငေရးအာဏာကေတာ သကဆငရာ

ႏငငရ႕ တရားရးအဆငဆငက တရားသၾကးမားန႕ သကဆငပါတယ။ တရားသၾကးမားဟာ ပါလမနက

ခမတလကတ အကဥပေဒမားအတငး တရားစရငေရးမာ ကငသးရမာ ျဖစပါတယ။ တရားစရငေရးအာဏာဟာ

အပခပေရးအာဏာန႕ ေရာေထြးျခငး မရရပါဘး။ တရားသၾကးမားဟာ ႏငငေရးန႕ ပတသကတ ဘကလကမေတြ၊

အဖြ႕အစညးေရးန႕ ပတသကတ ဘကလကမေတြ၊ အဂတ လကစားမေတြက ကငးေ၀းရမာ ျဖစပါတယ။

အပခပေရးအာဏာ ရယထားတ အစးရအဖြ႕က တရားသၾကးမားက အသးျပျပး ႏငငေရးယၾကညခက၊

အေတြးအေခၚ မတသမားက ျပစဒဏေပးဖ႕ အသးခခြင မရပါဘး။

ျမနမာႏငငမာ တငးတပါးသားေတြ အပခပခတ ကလနနယခစနစန႕ ဖကဆစ စနစေတြက ဖယရားလကရင

သကဥးဆပင ဘရငစနစ န႕ စစအာဏာရငစနစ ေတြကသာ ကာလအတနၾကာ ၾကးစးခတယလ႕ ဆႏငပါတယ။

လြတလပေရးရျပးစ ပါလမနစနစကငသးတ ကာလမာကလ အာဏာ လပြေတြန႕ စစမကေတြ ျဖစေနခတာေၾကာင

အာဏာအပငးအျခား တတပပ မရခပါဘး။ အပခပေရး အာဏာန႕ ဥပေဒျပအာဏာ၊ တရားစရငေရးအာဏာ

တ႕အၾကားမာ ေရာေထြးမေတြ၊ တရားစရငေရးမာ ႏငငေရးအရ ဘကလကမေတြ၊ အဂတလကစားမေတြ

ရခပါတယ။

သကဥးဆပငဘရငစနစမာ အာဏာက ျပညသက သကဆငးတာ မဟတပါဘး။ အပခပေရး အာဏာဟာ

မငးရးမငးႏြယက ဆငးသကမ၊ စစပြမာ အႏငရသ စစဘရငက တငးျပညအပခပမ စတာေတြကေန

သကဆငးလာပါတယ။ ဥပေဒျပ အာဏာကလ ဘရငက ခန႕အပမေပၚမာပ မတညျပး၊ ျပညသက ကယစားျပျခငး

မရခပါ။ တရားစရငေရး အာဏာကလ အပခပေရးအာဏာကေန ထပမသကဆငးလာပါတယ။

(၁၉၆၂) ခႏစ၊ ေတာလနေရးေကာငစ အာဏာသမးျပး ေနာကပငးမာေတာ အပခပေရးအာဏာ၊ ဥပေဒျပအာဏာန႕

တရားစရငေရး အာဏာ သးရပစလးဟာ ဗလေန၀ငးန႕ အေပါငးအပါ စစအပစကေနပ သကဆငးလာပါေတာတယ။

မဆလ ပါတ လကထကမာလ အာဏာ သးရပစလးဟာ ဗလေန၀ငး စစအပစက ဥးစးတ တပါတအာဏာရငစနစ

ကေနပ သကဆငးလာခပါတယ။ (၁၉၈၈) စစအာဏာသမးပြ အျပးမာလ အာဏာသးရပဟာ စစအာဏာရငေတြရ႕

န၀တ၊ နအဖ အဖြ႕အစညးေတြ ကေနပ သကဆငးလာပါတယ။

ဒလန႕ နအဖက အမးသားညလာခ ေခၚယျပး၊ ႏငငေတာဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ မၾကမးက ေရးဆြခပါတယ။

ဒမၾကမးက (၂၀၀၈) ခႏစမာ ျပညသ႕ဆႏၵခယပြ ကငးပျပး၊ အတညျပခပါတယ။ (၂၀၁၀) ခႏစမာေတာ

ေရြးေကာကပြကငးပျပး၊ ေရြးေကာကပြမာ အႏငရတ ၾကဖြတပါတက အစးရ ဥးေဆာငဖြ႕စညးခပါတယ။

ဒအစးရအဖြ႕က နအဖ စစအာဏာရင ေဟာငး ဗလသနးစနကဥးေဆာငျပး အရပသား အစးရလ႕ ေၾကျငာခပါတယ။

ဒၤမကေရစ စနစ အသြငကးေျပာငးမလ႕ ဆခပါတယ။

သ႕ေပမယ ဒမကေရစနစမာ အေရးပါတ အာဏာအပငးအျခား (separation of powers) ကေတာ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒရ႕ constitutional principle မျဖစခသလ၊ ျမနမာႏငငမာ လကရျဖစေပၚေနတ ႏငငေရးစနစမာလ

အာဏာအပငးအျခား အသြငသ႑ာနေတြ မရေနပါဘး။ ဗလသနးစန ဥးေဆာင ၾကဖြတပါတက အႏငရရေစခတ

၂၀၁၀ ေရြးေကာကပြကလ လြတလပ၍ တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြ မဟတခပါဘး။

လထက ကယစားျပတ ဒမကေရစ (Representative Democracy) စနစ အတြက ေရြးေကာကပြေတြဟာ

လေလာကတ အေျခအေန (sufficient condition) မဟတရငေတာင လအပတအေျခအေန (necessary

condition) တချဖစပါတယ။ စစမနေသာ ဒမကေရစစနစက အေကာငအထည ေဖာေဆာငဖ႕အတြက

ေရြးေကာကပြေတြဟာ စစမနေသာ ေရြးေကာကပြ ျဖစဖ႕လအပပါတယ။ ေရြးေကာကပြတခရ႕ စစမနျခငး၊

အတအေယာင ျဖစျခငးေတြဟာ ေရြးေကာကပြ ကငးပျပလပပ ေပၚမာ မတညေနတာေၾကာင လြတလပ၍

တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြဆတ စကားလးက အသးျပျပး သတမတ တငးတာၾကပါတယ။

လြတလပ၍ တရားမတေသာ ေရြးေကာကပြဆတာမာ electoral process က တနးတညမ အားလးပါ၀ငခြင ရမ၊

မလျခမ န႕ လြတလပစြာ မေပးခြင စတာေတြန႕ သကဆငပါတယ။ မခးမေတြ၊ မလမမေတြ၊ လြတလပစြာ မေပးခြင

မရေအာင အာဏာရင ဘကေတာသားေတြက ျခမးေခာက ေႏာငယကမေတြ၊ ႏငငေရးပါတေတြကေန

ေရြးေကာကခ ကယစားလယေလာငးေတြက လြတလြပ လပလပ ေရြးခယႏငခြင မရေအာင ပတပငတားျမစမေတြ

ရေနတ ေရြးေကာကပြက စစမနတ ေရြးေကာကပြလ႕ မေခၚဆႏငပါဘး။ (၂၀၁၀) ေရြးေကာကပြမာ ဒလ

အတအေယာင ေရြးေကာကပြရ႕ သြငျပင၊ လကၡဏာေတြ ရေနခတယဆတာ ေရြးေကာကပြကငးပေရးေကာမရင၊

အစးရအဖြ႕၀ငမား၊ လႊတေတာကယစားလယမား၊ ႏငငေရးပါတမား အားလးက သျပး၊ ျမငျပးသား ျဖစပါတယ။

ရာထး၊ အာဏာ၊ အေၾကာကတရား၊ ရငသနရပတညမ၊ အခနအခါ စတာေတြက ေထာကထားျပး

ႏတဆတေနၾကျခငးသာ ျဖစပါမယ။

ဒအခကေတြက ေထာကမယဆရင အာဏာဆတာ ျပညသဆက အျပညအ၀ သကဆငးချခငး မရဘးဆတာ

အေသအခာပါပ။ တရားဥပေဒျပေရး အာဏာ ရရထားတ ပါလမနရ႕ ၇၅ ရာခငႏနးမာ ျပညသဆက

အာဏာသကဆငးမ အျပညအ၀ မရခသလ၊ ၂၅ ရာခငႏနးကေတာ အပခပေရး အာဏာက ေစာငေရာကရမယ

တပမေတာကေန ေအာတမကတစ သကဆငးလာတာ ျဖစပါတယ။ အပခပေရးအာဏာ ရရထားတ

အစးရအဖြ႕မာကလ ျပညသဆက အာဏာသကဆငးမ အျပညအ၀ မရခပါဘး။

တရားစရငေရးအာဏာမာလ ႏငငေရးအရ ဘကလကမေတြ ျဖစေစတ ဥပေဒပဒမေတြက ျပငဆငသတမတျခငး၊

ပယဖကျခငး မျပလပထားပါဘး။ စစအာဏာသမး အစးရ လကထကမာ ျပဌာနးထားတ ဥပေဒေတြက ဆကလက

ကငသးဆ ျဖစပါတယ။ အဆးဆးကေတာ ဒအာဏာ သးရပလးက ႏငငေတာလျခေရးေကာငစက ျပနလည

ထနးခပထားပါတယ။ ဒလ သြငျပငလကၡဏာ ေတြဟာ ဒမကေရစစနစ ရ႕ သြငျပငလကၡဏာေတြမဟတပ

ေရြးေကာကခ အာဏာရငစနစ (Electoral authoritarianism) ရ႕ သြငျပငလကၡဏာေတြသာ ျဖစပါတယ။

ဒါေၾကာင လကရျမနမာႏငငရ႕ ႏငငေရးစနစဟာ ဒမကေရစ စနစ မဟတပ အာဏာရငစနစ အမးအစား တမး

ျဖစတ ေရြးေကာကခ အာဏာရင စနစပ ျဖစပါတယ။

အာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာ၀၀၀၀န အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာ၀၀၀၀န န န န ((((အပငး အပငး အပငး အပငး ---- ၂)၂)၂)၂)

ဒ႕တာဒ႕တာဒ႕တာဒ႕တာ၀၀၀၀န အေရးသးပါးန အေရးသးပါးန အေရးသးပါးန အေရးသးပါး

စစအာဏာရငစနစန႕ ယေန႕ လကရ ေရြးေကာကခ အာဏာရငစနစက အေကာငအထညေဖာ ေနၾကသမားဟာ

ဒ႕တာ၀န အေရးသးပါးက ဥးထပထားတယလ႕ ဆၾကပါတယ။ သ႕ေပမယ လကေတြ႕မာ အမနတကယ ဒ

မ၀ါဒေတြက ကငသးပါရ႕လားဆတာ ဆနးစစၾကညရေအာငပါ။

(၁) ျပညေထာငစ မျပကြေရး

ျပညေထာငစ ဆတ စကားလးဟာ ႏငငေတာ တညေထာငမ (state - formation) ဆငရာ ႏငငေရး အစအမမား

(political arrangements) ေတြန႕ ဆကႏြယပါတယ။ လတဥးခငးဆမာ ႏငငေရးတနဖး (political values) ေတြ

တတငး၊ ႏငငေရး အစအမ (political arrangements) ေတြ မတညပါဘး။ ႏငငေရး တနဖးေတြ မတေပမယလ

ႏငငေရး အစအမမာ ကေတာ တသြားတတပါတယ။ ႏငငေရးမာ အျမတမးရနသ၊ အျမတမး မတေဆြ ဆတာ

မရဘး ဆတ အေတြးအေခၚဟာ ဒအခကေတြကေန ျမစဖားခလာတာ ျဖစပါတယ။

ႏငငေတာတညေထာငမ မာ ျပညေထာငစ အသြငသ႑ာနန႕ တညေထာငမ ဆရင ႏငငေရးအရ တနးတညမမ

(political equality) န႕ ကယပငျပဌာနးခြင (self- determination) ေတြက အလြနအေရးၾကးပါတယ။ ဒါေတြ မရရင

ႏငငေတာတညေထာငမ ဆငရာ ပဋပကၡ (state – formation conflicts) ျဖစျပး ျပညတြငးစစ ေသခာေပါက

ျဖစပါတယ။ ႏငငေတာတညေထာငမမာ တျပညေထာငစနစ (unitary state system)၊ ဖယဒရယ

ျပညေထာငစစနစ (federal state system)၊ သးျခားခြထြက၍ တငးျပညတညေထာငေရးစနစ (separate state

system) စသညျဖင ကြျပားပါတယ။ အျခားသ႑ာနမကြေတြလ ရပါေသးတယ။

unitary state system မာ ႏငငေရး အစအမေတြအားလးဟာ ဗဟမာပ ခပကငထားပါတယ။ separation of

powers က အလားလက သ႑ာနအေနန႕ ရျပး၊ ေဒါငလက သ႑ာန မရပါဘး။ အစးရတရပပ ရပါတယ။

လႊတေတာ တရပပ ရျပး၊ တရားစရငေရး စနစ ကြျပားမေတြ မရပါဘး။ ျပငသစႏငငရ႕ ႏငင တညေထာငထားမ

စနစက unitary state system ျဖစပါတယ။ federal state system မာ ႏငငေရး အစအမေတြက ဗဟမာပ

ခပကငထားျခငး မရပါဘး။ separation of powers က အလားလက သ႑ာနအေနန႕ေရာ၊ ေဒါငလက သ႑ာနပါ

ရပါတယ။ ဖယဒရယ အစးရန႕ သကဆငရာ ျပညနယအစးရေတြ ရပါတယ။ ဖယဒရယ ျပညေထာငစလႊတေတာန႕

လမးစ လႊတေတာမား ရပါတယ။ တရားစရငေရး စနစေတြ ကြျပားမ ရႏငပါတယ။ ဖဒရယျပညေထာငစ ဆငရာ

ႏငငေရး အစအမမားမာ အႏၵယႏငငကသ႕ quasi- federal arrangements၊ ဂာမဏႏငငကသ႕ေသာ unitarian

federal arrangements စတာေတြကေန အေမရကန ျပညေထာငစရ႕ constitutional federal arrangements

ေတြအထ သ႑ာန အမးမး၊ အာဏာ ခြေ၀မ (division of powers) အမးမး ကြျပားၾကပါတယ။

အေမရကနျပညေထာငစရ႕ အာဏာခြေ၀မမာေတာ ဖဒရယ အစးရအတြက သတမတထားတ delegated powers

(ျပညတြငးႏင ႏငငတကာ ကနသြယေရးက regulate လပရန၊ ေငြ စက ထတလပမ စစေၾကျငာမ၊

လကနကကငတပမား ထားရမ၊ စာပ႕စနစ၊ စာခပစာတမးမား လကမတေရးထးမ)၊ ျပညနယအစးရမားအတြက

သတမတထားတ reserved powers (ျပညတြငးကနသြယေရးက regulate လပေရး၊ ေကာငးမား တညေထာငေရး၊

သကဆငရာ ျပညနယအလက ဥပေဒမား ျပဌာနးေရးန႕ ေရြးေကာကပြမား ကငးပေရး)၊ ဖဒရယအစးရန႕

ျပညနယအစးရမားက ရယယာလပရန သတမတထားတ concurrent powers (အခြနေကာကေရး၊ တရားရးမား

တညေထာငေရးန႕ ေခးေငြ ရယေရး) စတာေတြ ပါ၀ငပါတယ။

separate state system ဆတာကေတာ လမးေရး၊ ၀ါဒေရး၊ ဘာသာေရး စတာေပၚမာ အေျခချပး

သးျခားႏငငအျဖစ ခြျခားတညေထာငျခငး ျဖစပါတယ။ ဥပမာ- အႏၵယ ႏငငမ လြတလပေသာ သးျခား ႏငငအျဖစ

ပါကစၥတန ႏငငအျဖစ ခြျခားတညေထာငျခငး စတာမး ျဖစပါတယ။ ဒလ ကြျပားသြားတ ႏငငေတြဟာ

နယနမတခငး ထစပေနတ အမနးခငးႏငငေတြ အေနန႕ ခြထြကျပး ႏငင တညေထာငမ သ႑ာန ျဖစပါတယ။

တငးျပညတျပညရ႕ အသြငကးေျပာငးကာလေတြ ျဖစတ တငးတပါး လကေအာကခကေန လြတလပေရးရစ ကာလ

(ဥပမာ- ကလန ႏငငမား) ေတြန႕ အငအားၾကး အာဏာထနးခပမ တစတရာ ေပာကကြယသြားေသာ ကာလ

(ဥပမာ- ဆဗယကယနယ၊ ယဂစလားဗးလား) စတာေတြမာ ဒလ separate state ဆငရာ အေရးေတြ

ေပၚထြကတတပါတယ။

သမငးေၾကာငးအရ၊ ယဥေကးမ ဓေလထးတမးစဥလာအရ၊ ဘာသာေရးအရ၊ လမးေရးအရ ကြျပားမေတြ ရေနတ

ႏငငေတြမာ အသြငကးေျပာငးကာလ ဆတာ ႏငငေတာ တညေထာငမ (state- formation) လ႕

သတမတေလရၾက ပါတယ။ ဒလ အေျခအေန၊ အခနအခါေတြမာ တနးတညမမ ဆငရာ၊ ကယပငျပဌာနးခြငဆငရာ

အေရးေတြက ျငမးခမးစြာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြး အေျဖရာႏငေရးအတြက ႏငငေရး ေခါငးေဆာငမားအၾကား

အျပနအလနယၾကညမ၊ ကတတညမ၊ အျပနအလန ေလးစားမ၊ ပဋပကၡေရးရာ ကၽြမးကငသမားရမ၊ confidence-

building measures မား ေဖာေဆာငထားမ စတာေတြက ၾကတငျပငဆင တညေဆာကထားႏငဖ႕ လအပပါတယ။

ႏငငတႏငငရ႕ ကၾကမၼာက တဥး၊ တဖြ႕၊ တပါတ တညးေပၚမာ အလးစ ပအပျပး၊ အသြငကးေျပာငးကာလအတြက

ၾကတငျပငဆင တညေဆာကထားမေတြ အားနညးခရင၊ အာဏာရ အစးရဘကက တနးတညမမန႕ ကယပင

ျပဌာနးခြငေတြက မေလးစားပ အာဏာအလြသးစားလပျပး ဖအားေပးမေတြ ျဖစရင ျပညတြငးစစ ေသခာေပါက

ျဖစပါတယ။ ကၽြႏပတ႕ ျမနမာႏငငရ႕ လြတလပေရးရကာစ အေျခအေနဟာ အသြငကးေျပာငးကာလအတြက

ၾကတငျပငဆင တညေဆာကထားမ အားနညးခကေတြရ႕ ရလဒေတြပါပ။ နယခ႕ဆန႕ကငေရး၊

ဖကဆစေတာလနေရး၊ လြတလပေရး ရရေရးအတြက တႏငငလးမာ ရတ တငးရငးသားလမးေပါငးစ၊ ႏငငေရး

၀ါဒေပါငးစရတ အဖြ႕အစညးေပါငးစက လကတြခၾကပါတယ။ ဒေနရာမာ လြတလပေရးရရေရး ဆတ political

values ေတြ တညခၾကပါတယ။

သ႕ေပမယ နယခ႕လကေအာက မေရာကခငက ျမနမာႏငငရ႕ ႏငငေရးအစအမေတြမာ စစအႏငတကျပး

စစညးသမးသြငးမေပၚမာ အေျခခတ state formation သ႑ာန ရခပါတယ။ ဒါေၾကာင တငးရငးသား

လမးစေတြအၾကားမာ political values တေပမယ၊ political arrangements စဥးစားထားပေတြ မတညပါဘး။

ႏငငေရး၀ါဒေပါငးစ လကကငစြထားတ အဖြ႕အစညးေပါငးစမာလ လြတလပေရးရရေရး ဆတ political values

တေပမယ၊ political arrangements စဥးစားထားပေတြ မတညပါဘး။ အခ႕က unitary state၊ အခ႕က federal

state၊ အခ႕ကေတာ separate state အထ စဥးစားထားမေတြ ရၾကပါတယ။

ဒလ မတညမေတြက ပငလစာခပန႕ ညႏငးယခၾကပါတယ။ ဒါေပမယ ပငလစာခပဟာ တငးရငးသား

လမးစအားလးက ကယစားျပႏငျခငး မရခပါဘး။ ပငလစာခပ နဒါနးမာ "ၾကားျဖတျမနမာ အစးရႏင ခကျခငး

ပးေပါငးျခငးအားျဖင ရမး၊ ကခငႏင ခငးတ႔သည လြတလပေရးက ပမ လငျမနစြာ ရလမမညဟ အစညးအေ၀း

တကေရာကသ အဖြ႕၀ငတ႔က ကန႔ကြကသမရဘ - - - သေဘာတည ၾကေလသည˝ လ႕ ပါရပါတယ။ ဒါက

ၾကညျခငးအားျဖင ပငလညလာခဟာ all inclusive dialogue လပေပးႏငခတ ညလာခ မဟတပါဘး။ ကရငန၊ မြန၊

ကရင၊ ရခင အပါအ၀င ျမနမာႏငငတြငးမာ မတငးေနထငၾကတ လမးစအားလးက ကယစားျပျခငး မရႏငခပါဘး။

အဆးဆးကေတာ ယၾကညမ တညေဆာကထားမ အေျခအေနပ ျဖစပါတယ။ ပငလစာခပ ျဖစေပၚလာျခငး

အစမာကတညးက အျပနအလနယၾကညမဟာ အငစတကးရငးေပၚမာ အေျခခ တာထက

အမးသားေခါငးေဆာငၾကး ဗလခပေအာငဆနးအေပၚမာ တငးရငးသား ေခါငးေဆာင မားရ႕ ယၾကညေလးစားမ

အေပၚမာ အေျခခထားခပါတယ။ ဒါေၾကာင ဗလခပ ေအာငဆနးန႕ အာဇာနည ေခါငးေဆာငၾကးမား

လပၾကခရမဟာ တငးျပညအတြက အစားထးလ႕ မရႏငတ ဆးရးမၾကး တချဖစျပး၊ ျမနမာႏငငမာ ပဋပကၡမား

ၾကးထြားလာေစခတ ကဆးမးေမာငကေစေသာ အေၾကာငး တရားၾကး တခဆရငလ မမားပါဘး။ ဗလခပတ႕သာ

ရခမယဆရင လြတလပေရး မရခင အခနကာလတေလး အတြငးမာ တငးရငးသားလမးအားလးန႕

ညႏငးေဆြးေႏြးမေတြ ျပလပႏငခမာ ျဖစသလ၊ ျပညတြငးစစက တားဆးႏငမယ အသြငကးေျပာငးကာလဆငရာ

ၾကတငျပငဆင တညေဆာကမေတြလ လပထားႏငခမာပါ။

သ႕ေပမယ ျမနမာတ႕ရ႕ ကဆးမးေမာငကမလ႕ပ ဆရေလမလား၊ ေခါငးေဆာငတဥးတညးကပ အားကးၾကျပး၊

အငစတကးရငး တညေဆာကမ အားနညးျခငးရ႕ အကးဆကလ႕ပ ဆရေလမလား မသ။ ဗလခပေအာငဆနး

ကဆးျပးသညႏင ျပညေထာငစပသ႑ာန အစးရႏင အာဏာခြေ၀မ၊ တငးရငးသားလမးမားရ႕ တနးတညမခြင၊

ပငလစတဓာတ စတာေတြက တစထကတစ ေလာပါးေပာကကြယလာခပါေတာတယ။

ပငလစာခပလကမတေရးထးစဥက ဗလခပကယစားျပခတ ဖဆပလ အစးရမာလ တျပညေထာငစနစ (unitary

system) က ႏငငတညေထာငမဆငရာ ႏငငေရးအစအမအျဖစ လကခယၾကညသမားက ၾကးစးခပါတယ။

အသြငကးေျပာငးကာလတငးမာ အာဏာရအစးရရ႕ အေတြးအေခၚ၊ အယအဆေတြဟာ အခရာကပါတယ။

ျငမးခမးစြာႏင ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးေရးက ဥးတညေဖာေဆာငမ၊ အာဏာက အသးျပ၍ အငအားသးေျဖရငးမ ဆတ

နညးလမးေတြအနက လြတလပေရးရကာစ ဖဆပလ အစးရက အမားဆးအသးျပခတ နညးလမးကေတာ

အပခပေရးအာဏာန႕ စစတပက အသးျပျပး အငအားသးေျဖရငးမေတြပ ျဖစပါတယ။ အျပနအလန ယၾကညမ

တညေဆာကထားတာ အားနညးေနတ အခနကာလ၊ သသယမား ၾကးထြားေနေသာကာလ၊ ညညြတေရးဆရာမာလ

လမးစအားလးက ကယစားျပထားျခငး မရေသးေသာ ပငလစာခပတခသာ ရေနေသာ ကာလ၊ တနညးဆရင

ႏငငေရးအရ political sensitivity အျမငမားဆး ျဖစေနေသာ ကာလေတြမာ ႏငငေရးအဖြ႕အစညးေတြန႕

တငးရငးသားေတြက လကနကန႕ ဖအားေပးမေတြ ရလာခပါတယ။ အတငးအၾကပ လကနကသမးမေတြ

ရလာခပါတယ။

လကနကန႕အငအားသးေျဖရငးမဆတာ အေျခအေန၊ အခနအခါေပၚမာ မတညျပးမ ထေရာကမ ရပါတယ။

အေျခအေန၊ အခနအခါန႕ မေလာညရင ပမဆးရြားတ အေျခအေနက ေရာကသြားေစ တတပါတယ။ ဥပမာ-

လႏစဥးမာ တဥးန႕ တဥး မယၾကညမေတြ၊ သသယေတြ ရေနခနမာ တဥးက လသစေဆာငးျပး တတ၊ ဓား ေတြန႕

အျခားလတဥးထက ေရ႕ရသြားမယဆရင သြားသမားက တကခကဖ႕ ရညရြယသညျဖစေစ၊ မရညရြယသညျဖစေစ

တဘကန႕ တဘက တကခကမ ျဖစက ျဖစပါတယ။

ဖဆပလ အစးရ လကထကမာ ျပညတြငးစစမးေတြ ေတာကေလာကလာျခငးဟာ နဂရရငးစြ ႏငငေတာ

တညေထာငမ (state formation) ဆငရာ အားနညးခကေတြေပၚမာ လကနကန႕ ဖအားေပးမေတြ၊

လကနကအတငးအၾကပ လကလ သမးဆညးမေတြက ထပေဆာငးသြားချခငး ျဖစပါတယ။ confidence-building

measures ေတြ အားနညးခၾကပါတယ။ ၀ါဒေရးရာ ပဋပကၡေတြအျပင ပငလစာခပမာ

ပါ၀ငလကမတေရးထးထားျခငး မရေသးတ တငးရငးသားလမးစေတြန႕ ပဋပကၡေတြကလ စတငေပၚထြကခပါတယ။

ဒါက ပငလစာခပတခတညးဟာ ျပညေထာငစအေရးအတြက လေလာကေသာ ျပငဆငမ မဟတခဘးဆတာ

ျပသတ လကၡဏာ တရပပါပ။

ဖဆပလ အစးရလကထကမာ ျပညတြငးစစ ျဖစရျခငးရ႕ အေျခခ အေၾကာငးတရားျဖစတ ျပညေထာငစအေရးက

ျငမးခမးစြာ ေျဖရငးဖ႕ ၾကးပမးမထက တျပညေထာငစနစန႕ လကနကအငအားသး ေျဖရငးမက ပျပး

ေဇာငးေပးခပါတယ။ ျငမးခမးေရးထက စစဆငေရးၾကးမားန႕ ေခမနးႏငေရးက ဥးစားေပးခၾကပါတယ။

ျငမးခမးေရးဆတာ လကခပ ႏစဘကတးမ ျမညတ အရာ ျဖစပါတယ။ အာဏာရသမားန႕ ႏငငေရးအရျဖစေစ၊

စစေရးအရ ျဖစေစ အတကအခ ျပေနသမားဘကက ျငမးခမးေရးရဖ႕ မညမပ ျပငဆငေနသညျဖစေစ၊

ေတာငးဆေနသည ျဖစေစ၊ အာဏာလက၀ယ ရထားတ အစးရဘကက ျငမးခမးေရးဆတာက

လကနကျဖတသမးျပးမ တညေဆာကလ႕ ရမညအရာ၊ ႏငငေရးအရ အျပးတင ေခမနးျပးမ တညေဆာကလ႕

ရမညအရာ၊ အာဏာရသမားရ႕ သတမတခကမားအတငး အတကအခမားဘကမ လကနာေဆာငရြကရမည

အရာလ႕ သတမတေနသမ ကာလပတလး စစမနတ ျငမးခမးေရး ဘယေတာမ တညေဆာကႏငမာ မဟတပါ။

ျငမးခမးေရးဆတာ ဒးေထာကအညခေရး မဟတပါ။

ေနာကဆးမာေတာ ဖဆပလရ႕ တျပညေထာငစနစက တငးရငးသားမားက ျပညေထာငစသ႑ာန ေတာငးဆမေတြ

ေပၚထြကလာပါေတာတယ။ ဒအခါမာ ဖဆပလ ၀နၾကးခပက ျပညေထာငစအေရးက ကငတြယေျဖရငးျခငး မျပပ

ႏငငေတာအာဏာက ဗလေန၀ငးဆ ထးအပလကပါေတာတယ။ ဗလေန၀ငးက အရပသားအစးရက အာဏာျပနလႊ

ေပးထားစဥကာလမလ တငးရငးသားေခါငးေဆာငေတြဟာ အေျမာအျမငၾကးစြာန႕ (၁၉၆၁) ခႏစမာ

ေတာငၾကးျမ႕မာ ညလာခတရပ ကငးပျပး၊ စစမနေသာ ဖယဒရယ ျပညေထာငစ ကေတာငးဆခၾကပါတယ။

၀နၾကးခပ ဥးႏက ေရြးေကာကပြ၀ငစဥက ကတအတငး အမးသားႏးေႏာဖလယပြ ကငးပ ေပးခပါတယ။

ဆယစႏစေကာ ကာလတေလာက ျပညေထာငစသ႑ာန အေကာငအထညဖ႕ အားနညးခရာက

ျပညေထာငစသ႑ာန အခငးအကငးအတြက ပထမဆး ေျခလမးလ႕ ဆႏငပါတယ။ federal arrangements

မျဖစသြားရငေတာင အနညးဆး quasi- federal arrangements ျဖစသြားေစႏငတ ႏငငေရး အခငးအကငးေတြ

ရခပါတယ။ Unitary state ကေန Federal State အေနန႕ တစတစ အသြငကးသြားေစႏငတ local autonomy,

provincial autonomy စနစေတြကလ ႏးေႏာဖလယပြေတြက တဆင အျမငေတြ ချပေဆြးေႏြးႏငခၾကမာပါ။

(၁၉၆၂) ခႏစ၊ ေဖေဖာ၀ါရလဟာ ႏငငေတာၾကးက ျပညေထာငစသ႑ာနက ပထမဆးေျခလမး စလမးစ ကာလပါ။

သ႕ေပမယ ဗလေန၀ငးေခါငးေဆာငတ စစအပစက (၁၉၆၂) ခႏစ၊ မတလ (၂) ရကေန႕မာ ႏငငေတာအာဏာက

သမးယလကပါေတာတယ။ ျပညေထာငစ မျပကြေရးလ႕ ဆပါတယ။ လကေတြ႕မာကေတာ တျပညေထာငစနစ

မျပကြေရး၊ ဗဟအစးရမ အာဏာက အျပညအ၀ ခပကငထားႏငေရး ပ ျဖစပါတယ။ ျပညေထာငစသ႑ာန

ေဖာေဆာငေရး ေျခလမးက ရကခးျခငး ျဖစတအတြက ျပညေထာငစ ျပကြေရးပ ျဖစပါေတာတယ။

ဒလ ျပညေထာငစ မျပကြေရး လ႕ အမညခတ ျပညေထာငစျပကြေရး လပငနးေဆာငတာေတြက ေတာလနေရး

ေကာငစေခတ၊ မဆလေခတ၊ န၀တေခတ၊ နအဖ ေခတ ကာလတေလာကလးမာ စစအာဏာရင အဆကဆကက

အေမြခ ကငသးခၾကပါတယ။ ဖယဒရယ ျပညေထာငစ စနစ ဆတာက ျပညေထာငစ ျပကြေစတ စနစလ႕

သတမတ ေျပာဆပါတယ။ စစအာဏာသမးယမေတြက ျပညေထာငစ မျပကြေရးအတြက

ကာကြယေစာငေရာကရျခငး၊ တငးျပည ေခာကထကမည အေရးက ကာကြယေစာငေရာကရျခငး လ႕

၀ါဒျဖန႕ခေရးေတြ လပခပါတယ။ ေကာငးသငခနးစာမား၊ ေရဒယ၊ ရပျမငသၾကားမားမာ ထညသြငးခပါတယ။

အေတြးအျမင၊ အသဥာဏ ပတပငမေတြ လပပါတယ။

ဥးေႏာကေဆးျခငး၊ ၀ါဒျဖန႕ချခငးန႕ စတဓာတစစဆငေရး လကနကေတြ ဆတာက စစေျမျပငမာ လကနကၾကး

မးရြာခရတာထက ပျပး ေၾကာကစရာေကာငးတ လကနကေတြျဖစပါတယ။ လတေယာကက ေျခာကလခန႕

စနစတက ဥးေႏာကေဆးျပး၊ အယအဆအမားေတြက ရကသြငးလ႕ ရပါတယ။ စတဓာတစစဆငေရးန႕

စစညးခငမာေနတ အငအားစၾကးက ႏစအနညးငယအတြငး ဖရဖရ တစစ ျပန႕ကေအာင လပေဆာငလ႕

ရႏငပါတယ။ ၀ါဒျဖန႕ခေရး လကနကန႕ အမနေတြအမားျဖစ၊ အမားေတြ အမနျဖစျပး၊ အမနန႕ အမား

မသကြေတာတာေတြ ျပလပလ႕ ရပါတယ။ စစအာဏာရင အဆကဆကဟာ ဒလကနကေတြက စနစတက

အသးခခၾကပါတယ။

သရေကာငး၀ါဒ၊ စစဘရင၀ါဒ၊ ဗမာဘရငမားက အစတစတအျမြာျမြာ ကြျပားေနတ ႏငငက စစေရး အငအားသးျပး

ျပနလညစစညးယထားတ သမငးေၾကာငး၊ နယခ႕ ဆန႕ကငေရး၊ ဖကဆစေတာလနေရး သမငးေၾကာငးန႕

တပမေတာရ႕ အခနးက႑၊ ရနကနအစးရလ႕ အေခၚခခရရာကေန ခရာခဆစ အသက၊ ေသြး၊ ေခၽြး စေတးျပး

ႏငငေတာၾကးက ကာကြယထားရတ သမငး၊ တငးရငးသားေတြက ဖယဒရယစနစက ေတာငးဆျပး

ျပညေထာငစျပကြေရး ျပလပလာတ အႏရာယက တပမေတာမ ကာကြယလကရျခငး၊ လသတေခါငးျဖတျပး

မငးမစရကမား စးမးေနခနမာ ေခာကထကမည အေရးမ တငးျပညက ကယတငထားရျခငး စတ အေျခခပညာေရး

သငရးညႊနးတမးမားက အာဂေဆာငကကမတျပး ၾကးျပငးလာရတ လငယမားက တပသားသစသငတနးမားမာ

ေျခာကလခန႕၊ ဗလသငတနးမားမာ သးႏစခန႕ သငတနးေပးမ၊ ရတပဖြ႕၀ငမားက သငတနးေပးမ၊

အရပသားမားက ၀နထမး သငတနးမားမာ သငတနးေပးမ၊ ၾကဖြတအဖြ႕၀ငမားက စမခန႕ခြေရးသငတနးေတြမာ

သငတနးေပးမ စတ အခနကာလေတြဟာ လတေယာကက ဥးေႏာကေဆးဖ႕ လေလာကတ အခနကာလ တခ

ျဖစပါတယ။

ဆယစႏစေပါငးမားစြာ ၾကာေနျပျဖစတ လကဆငကမးအေမြေတြက ထနးသမးၾကရငး ဖယဒရယမ ဆတာက

ျပညေထာငစ ျပကြေရး မလ႕ လကခထားၾကသ တပမေတာသားမားန႕ အရပသားမား မည၍ မညမ ရခပါသလ။

လကနကကင အငအားစမားက ေသာငးကနးသမားဟ အမနတကယ ယၾကညလကခေနသ

တပမေတာသားမားန႕ အရပသားမား မည၍ မညမ ရခပါသလ။ တငးရငးသားမားက ျပညေထာငစမ ခြထြကေရး

ၾကးပမးေနၾကတယလ႕ ထငမတေနသ တပမေတာသားမားန႕ အရပသားမား မည၍ မညမ ရခပါသလ။ အဖႏပခ

ျပညသတ႕ရ႕ တတတဆတ ရငထက ငေၾကြးသေတြ စျပထြကလာတ လထအေရးေတာပမားက သပနမား ျမ႕ထ

၀ငစးေနျပဟ အမန႕ေပးခရ၍ ေမာငးျပန ေသနတမားျဖင ပစခတခသ တပမေတာသားမား မည၍မညမ

ရခပါသလ။ သဃာေတာမား ေမတာပ႕ ဆေတာငးျခငးက သဃာတမားျဖင ျပညေထာငစ ျပကြေရး လာလပေနျပဟ

တပလန႕ပစခတသတျဖတခငးမမား မည၍ မညမ ရခပါသလ။

မညသ႕ဆေစ၊ ေသခာသညကေတာ ျပညေထာငစ မျပကြေရးဆေသာ ေခါငးစဥေအာကမ ျပညေထာငစျပကြေရး

လပငနးစဥမားက တပမေတာသားမား၊ ရတပဖြ႕၀ငမား၊ အရပသားမားမ မမတ႕လပလကတ အလပရ႕

အတငးအဆ ပမာဏက မသပ စစအာဏာရငတ႕ အလက လကလလပေဆာငေပးေနၾကျပး၊ ျပညေထာငစ

မျပကြရန ကာကြယေနတယလ႕ ထငမတမားမေတြ ရေနခၾကတာပ ျဖစပါတယ။

ယေန႕ လကရ ဗလသနးစန အစးရ လကထကမာလ စစအာဏာရင အဆကဆကတ႕ရ႕

လကဆငကမးအေမြေတြက ဆကလက ေစာငထနးေနၾကဆပါ။ လမးစေဒသေတြမာ သကဆငရာ လႊတေတာေတြ

ရျပး၊ ျပညနယ အစးရအဖြ႕ေတြ ဖြ႕စညးထားေပမယ လကေတြ႕မာေတာ အပခပေရးအာဏာ၊ ဥပေဒျပအာဏာန႕

တရားစရငေရးအာဏာ ကငသးမဆငရာ အာဏာအပငးအျခားေတြကလ စာရြကေပၚမာသာ ရျပး၊ ဗဟ အစးရရ႕

ခပကငမေအာကမာပ ရေနပါတယ။ အာဏာခြေ၀မ (Division of Power) ကလ ကငသးႏငမ မရပါ။

ရမး၊ ကခင၊ ကရင ျပညနယတ႕မာ အစးရစစတပ ထးစစဆငေနမမား၊

တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားမ ခခေနရမမား၊ ေဒသတြငး စစေျပးဒကၡသညမားရ႕ အေျခအေန

စတာေတြန႕ ပတသကျပး သကဆငရာ ျပညနယေတြရ႕ လႊတေတာတြငးမာ ေဆြးေႏြးျပး၊ ထးစစေတြ ရပဆငးဖ႕

ျပညနယအပခပေရး တာ၀နရသေတြက စစတပအၾကးအကေတြထ ေတာငးဆရမယ တာ၀နေတြကလ

ထမးေဆာငႏငျခငး မရၾကေသးပါဘး။ ေသနတေျပာငးေတြန႕ ဓားမးထားမေတြ ေအာကမာ

ႏတဆတေနၾကရပါတယ။ အစးရအဖြ႕ဆတာ လႊတေတာက တာ၀နခရမာ ျဖစတအတြက လႊတေတာအမတမား

စစညးျပး ကာကြယေရး၀နၾကးက ျပညတြငးစစန႕ ပတသကတ ေမးခြနးထတမ၊ ထးစစမား ရပဆငးရန

ေတာငးဆမေတြကလ လႊတေတာအမတမား ျပလပႏငျခငး မရၾကေသးပါဘး။ ႏတဆတေနၾကရပါတယ။

ျငမးအဖြ႕မားလ႕ အမားေခၚေ၀ၚ သးစြထားတ လမးစလကနကကငေတာလနေရး အဖြ႕အစညးမားန႕

စစအာဏာရငတ႕ အၾကားမာ ၁၉၉၀ အလြနကာလေတြက ျဖစတညခတ ျငမးခမးေရးဟာလ စစမနေသာ

ျငမးခမးေရး အသြငမေဆာငခပါဘး။ အပစအခတရပစေရး၊ နယေျမဖြ႕ျဖးတးတကေရး၊ စးပြားေရး လပေဆာငႏငမ

အတငးအတာ အထသာ ရချပး၊ စစအာဏာရငတ႕ဘကမ နယေျမ စးမးေရး၊ ရငဆငထနးခပေရး၊ ဖအားေပးေရး၊

သပလျဖခြေရး စတာေတြက ဥးစားေပး လပေဆာငခၾကပါတယ။

၁၉၉၀ အလြနကာလေတြန႕ ၂၁ ရာစ ကနဥးပငးေတြမာ ဖအားေပးမမား အသြငသ႑ာန အမးမးႏင ရခရာက

၂၀၀၈ ျပညသ႕ဆႏၵခယပြ ျပးခနေနာကပငးမာ အာဏာရငတ႕ဘကမ နယျခားေစာငတပ အသြငေျပာငးေရးက

အစဥတစက ဖအားေပးျပး၊ ေျခကပယတပစြမေတြ၊ ရငဆငထနးခပမေတြ၊ ၾကၾကား ထေတြ႕မေတြ၊

အငအားအလးအရငးျဖင နယေျမအနးသ႕ ခဥးကပ၀နးရမေတြ၊ အငအားျပျခမးေခာကမေတြ၊

တငးရငးသားေခါငးေဆာငမားအား ေမာကေမာက မာမာ ဆကဆမေတြ ျပလပခၾကပါတယ။ တပမေတာဘကက

အလးစေခမနးေရးန႕ စစဆငေရးၾကးမား ဆငႏႊျခငး မရလာရငေတာင တပမေတာန႕ တငးရငးသား

လကနကကငအငအားစမား အၾကားမာ နယျခားေစာငတပလပဖ႕၊ လကနကခဖ႕ ဖအားေပးလက၊

စစေရးအငအားျပလက၊ ထေတြ႕မျဖစလက၊ mediator မားက ၾကား၀ငလာျပး အပစအခတ ရပစလကန႕

သသရာလညေနမဟာ ျပညေထာငစသ႑ာန တညေဆာကမ ႏငငေရး အခငးအကငးေတြ မျဖစေပၚလာေသးသမ

ကာလပတလး ျဖစေနမာေတာ အေသအခာပါပ။ စစမနေသာ ေရရညခ ျငမးခမးေရးကေတာ ေပၚထြကလာျခငး ရမာ

မဟတပါ။

ဗလသနးစန အစးရရ႕ အခလ ျပညေထာငစသ႑ာန၊ ဒမကေရစ အသြငသ႑ာန မရတ လကနကအငအားသး

ေျဖရငးမမားဟာ ျပညတြငးစစမးက ေမႊးေနတာန႕ အတတပါပ။ တခနခနမာ ျပညတြငးစစမးေတာကၾကး

အခနမေရြး ထေတာကသြားႏငပါတယ။ ျပညေထာငစၾကး အစတစတအျမြာျမြာ ျပကြေရးက ဥးတညသြားႏငပါတယ။

ျပညေထာငစ မျပကြေရးက ဥးထပထားသညဟ အမညချပး၊ ျပညေထာငစစနစက ေတာငးဆေနၾကတ

တငးရငးသားမားက တကခကေနျခငးဟာ ျပညေထာငစက ျဖခြေနတာန႕ အတတပါပ။ ျပညေထာငစ သ႑ာန

တညေဆာကေရး ဆငရာ ႏငငေရး အခငးအကငးမားက ဖကဆးေႏာငယကျခငးဟာ ျပညေထာငစ

ျပကြေရးလပတာပ ျဖစပါတယ။

(ေရးသား တငျပသ - ခငမမမး)

အာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာအာဏာရငစနစ၊ ဒ႕တာ၀၀၀၀န အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာန အေရးသးပါးႏင ကၽြႏပတ႕တာ၀၀၀၀န န န န ((((အပအပအပအပငး ငး ငး ငး ---- ၃)၃)၃)၃)

(၂) တငးရငးသား စညးလးညညြတမ မျပကြေရး

တငးရငးသားလမးစေတြ စေ၀းေနထငတ တငးျပညတခမာ စညးလးညညြတမ ရေရးက အလြနအေရးၾကးပါတယ။

ႏငငေရး ေလလာသေတြက တငးရငးသားလမးအေရးန႕ ပတသကျပး က႑ႏစခ ခြျခားေလလာၾကပါတယ။

ပထမက႑ကေတာ တငးရငးသားလမးစေရးရာ ပဋပကၡေတြ ျဖစရတ အေၾကာငးရငးမားန႕

ပဋပကၡေျဖရငးနညးမားက ေလလာျခငးျဖစျပး၊ ဒတယက႑ကေတာ တငးရငးသားလမးစေရးရာ ပဋပကၡေတြ

ရေနတ ႏငငေတြမာ တရားမတတ ႏငငေရးစနစေတြက ေဖာေဆာငမေတြက ေလလာျဖငးျဖစပါတယ။

ပထမက႑ဟာ ႏငငေရးအေဆာကအ (political institutions) ဆငရာ ႏငငေရးသပၸပညာက ျမစဖားခလာျပး၊

ဒတယက႑ကေတာ လမးစ၊ တရားမတမႏင ဒမကေရစ ေရးရာ ႏငငေရး သအရမား၊ ႏငငေရးဒနက

အေတြးအေခၚမားကေန ျမစဖားခလာတာ ျဖစပါတယ။

တငးရငးသားလမးစေရးရာ ပဋပကၡေတြ ျဖစရတ အေၾကာငးရငးမားမာ ေရးပေ၀သဏ အစဥအဆကကေန

အျမစတြယ ေနခတ ဘးစဥေဘာငဆကအမနးတရားေတြ ပါ၀ငပါတယ။ ကမၻာတ၀မးမာ ျဗတသ၊ ျပငသစ၊ ေပၚတဂ

ကလနနယခ႕ ၀ါဒေတြ မၾကးစးခစဥက အငအားၾကး စစဘရငမားရ႕ စစအငအားသးျပး နယေျမေဒသ

သမးသြငးမေတြ၊ တငးႏငင တညေထာငရန ၾကးပမးမေတြ ရခပါတယ။ နယေျမေဒသ နးစပရာမာ

အေျခခေနထငၾကတ လမးစေတြအၾကား စစပြေတြ ရခပါတယ။ ဒစစပြေတြကေန အမနးတရားေတြ၊

မယၾကညမေတြန႕ အာဃာတ တရားေတြ ေပၚထြကခပါတယ။

ဒလ ဘးစဥေဘာငဆက အမနးတရားေတြဟာ ဖႏပမ တစတရာေအာကမာ ေခတေပာကကြယေနျပး၊ ဖႏပမကေန

လြတလပလာစဥမာ အသြငတမးန႕ ျပနလညေပၚထြကလာတတပါတယ။ ဒါေတြက အသြငကးေျပာငးကာလေတြမာ

တာ၀နယရတ အစးရေတြ၊ ႏငငေရးေခါငးေဆာငေတြန႕ ပဋပကၡေရးရာ ေလလာသေတြက ေသခာ

နားလညသရထားဖ႕ လပါတယ။ ဒလနားလညသရမလ ျငမးခမးစြာေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျပး အေျဖရာႏငမယ

နညးလမးေတြက အငအားသးေျဖရငးမ နညးလမးေတြထက ပျပး အေလးထားစဥးစားႏငမာ ျဖစပါတယ။

တငးရငးသားလမးစမားအၾကား ေသြးစညးမမာ သယဇာတအရငးအျမစမား၊ လ႕စြမးအား အရငးအျမစမားန႕

ပတသကျပး ရးသားပြငလငးစြာ သတငးအခကအလက ဖလယမ၊ စးပြားေရးျပငဆငမမား အၾကားမာ

တရားမတစြာ ျပငဆငမ စတာေတြကလ အေရးၾကးပါတယ။ လမးစပဋပကၡေတြ ျဖစရတ အေၾကာငးရငးေတြထမာ

လမးစေတြအၾကား ဆကဆေရး အားနညးမန႕ စးပြားေရးျပငဆငမေတြေၾကာင ျဖစပါတယ။ စးပြားေရးအရ

အငအားၾကးျပး၊ သယဇာတ အေျမာကအျမားက နယေျမထမာ ပငဆငထားတ တငးရငးသားလမးစေတြက

စးပြားေရးအရ အငအားနညးျပး၊ သယဇာတ ပငဆငမနညးတ တငးရငးသား လမးစေတြန႕ အတတကြ

ယဥတြေနထငျခငးျဖင ဘ႑ာေရးအရ ခြေ၀သးစြရတာေၾကာင နစနာတယလ႕ ယဆတာေတြ ရတတပါတယ။

စးပြားေရးအရ ေစးကြကက အျပငအဆငလၾကရငး၊ သယဇာတေတြ ရတ နယေျမေတြက လၾကရငး ျဖစလာတ

ပဋပကၡေတြလ ရပါတယ။

ဒလ စးပြားေရးအေၾကာငးအရာေတြအျပင လျခေရးအေၾကာငးအရာေတြလ ရပါတယ။ ႏငငက အပခပေနတ

အစးရဟာ တငးရငးသားျပညသတရပလးရ႕ လျခေရးက ကာကြယေစာငေရာကႏငျခငး မရတအခါ

တငးရငးသားလမးစ ေခါငးေဆာငအခ႕က သတ႕ရ႕ေဒသ လျခေရးအတြက လကနကကငထားဖ႕ လအပတယလ႕

ယဆလာျပး လကကငကငအငအားစေတြ ဖြ႕စညးလာၾကပါတယ။ ဒအခါမာ လကနကကငအငအားစ မရတ

တျခားလမးစေတြကလ လကနကကငအငအားစေတြ ထပမ ဖြ႕စညးလာၾကပါတယ။ ႏငငအစးရကလ ဒလ

လကနကကငအငအားစေတြ စဖြ႕လာမအေပၚေတြမာ ပနကနထၾကြဖ႕ ျပငဆငတယလ႕ ယဆျပး စစအငအားသး

ႏမနငးဖ႕ ၾကးပမးျပနပါတယ။

ဒလအေျခအေနက ႏငငေရးေလလာသေတြကေတာ တငးျပညရ႕ security dilemma လ႕ သတမတပါတယ။

တခါတရမာ တငးရငးသားျပညသတရပလးရ႕ အသက၊ အးအမ၊ စညးစမက ကာကြယဖ႕ တာ၀နရတ

တပမေတာကယတငက လတစရ႕ ျခယလယမက ခေနရျပး တငးရငးသားလမးစမားရ႕ အသက၊ အးအမ၊ စညးစမ

လျခေရးက ျခမးေခာကေနသလ ျပနျဖစေနတာေတြလ ရပါတယ။ ဒလတငးျပညေတြဟာ ျပညတြငးစစျပနာ၊

ဆငးရႏြမးပါးမ ျပနာန႕ ႏငငေရး မတညျငမမ ျပနာေတြအၾကားမာ ႏြနစေနတတပါတယ။

ေနာကထပအေၾကာငးရငးတခကေတာ multi-ethnic societies ေတြမာ ျဖစေလျဖစထရတ ပဋပကၡကေတာ

ဘးဘြားအေမြ နယေျမပငဆငမ ဆတာပ ျဖစပါတယ။ တငးရငးသားလမးစေတြမာ သတ႕ရ႕ ethno-symbolism က

ကာကြယ ေစာငေရာကဖ႕အတြက ေရးအစဥအဆကကေန သတ႕ရ႕ နယေျမလ႕ သတမတထားတ

နယေျမေဒသေတြ ရပါတယ။ ဒါေတြက ဘးဘြားအေမြ နယေျမေတြလ႕ သတမတယဆၾကပါတယ။

ဒနယေျမေတြဟာ တခါတရမာ အျခားလမးစေတြက ပငဆငတယလ႕ သတမတထားၾကတ နယေျမေတြလ

ျဖစေနတတျပနပါတယ။ ဒလ နယေျမေတြ သးျခားသတမတ ထားႏငျခငး မရတအခါ နယေျမလရာကေန

ျဖစပြားလာတတတ လမးစပဋပကၡေတြလ ရတတပါတယ။

အခ႕ေသာ ႏငငေရးပညာရငေတြကေတာ လမးစပဋပကၡေတြ ျဖစရတ အေၾကာငးရငးေတြထမာ

ေခါငးေဆာငေတြရ႕ အေတြးအေခၚ၊ အယအဆေတြကလ အေၾကာငးရငးတရပအေနနက ပါ၀ငတယလ႕

သးသပၾကပါတယ။ သတ႕ရ႕အယအဆ အရ ethnic identity ေတြဟာ သ႕ဘာသာသ ရေနျပးသား ျဖစေနတ

အေပၚမာ ႏငငေရးေခါငးေဆာငေတြန႕ သမငးဆရာေတြက အမးသားေရးအျမငေတြန႕ ထပေလာငးပေဖာျပး

မကကနးမးခစစတေတြ၊ လမးၾကး၀ါဒေတြ၊ လနညးစ သမငယစတ ေတြက ရကသြငးရာကေန လမးစပဋပကၡေတြ

ေပၚထြကလာတာလ႕ ရျမငၾကပါတယ။

ethnic identity ေတြက လသလ ျဖညဆညးထညသြငးသတမတလ႕ေတာ မရႏငပါဘး။ ႏငငသား (citizenship) န႕

လမးဆတာ ကြျပားျခားနားပါတယ။ သ႕ေပမယ ရျပးသား ethnic identity က ထပေလာငးပေဖာျပး ႏငငေရးအရ

manipulate လပတာမးေတြ ရတတပါတယ။ ဥပမာ- အသြငကးေျပာငးကာလေတြမာ တာ၀နယရတ

အစးရေခါငးေဆာငေတြက သတ႕ရ႕ အာဏာ တညျမေရးအတြက လမးစတခရ႕ အတတသမငးေတြက အသးချပး

လမးၾကး၀ါဒက ရကသြငးလာတအခါ၊ အျခားလမးစေတြက အႏမခရတယဆတ သမငယစတေတြ ၀ငလာေအာင

ျပလပလကသလ ျဖစႏငပါတယ။

လမးေရးမာမ ဘာသာေရးအရပါ ကြျပားမေတြ ျဖစေနရင အေျခအေနေတြက ပျပး ဆး၀ါးသြားတတပါတယ။

မးခစစတဟာ ေကာငးမြနပါတယ။ ဘာသာ၊ သာသနာက ကာကြယေစာငေရာကတာကလ ေကာငးမြနပါတယ။

သ႕ေပမယ လြနကသြားျပး မးခစစတကေန မကကနးမးခစ၀ါဒက ကငစြလာတ အခါ၊ ဒါမ မဟတ

ကးကြယရာဘာသာ၊ သာသနာကပ ဥးထပတငျပး အျခား ဘာသာ၊ သာသနာက ခြျခားမ ရလာတအခါ

တငးရငးသားလမးစ အမားအျပား ေနထငရာ တငးျပညတခမာ ပဋပကၡန႕ စစပြေတြက

ဥးတညသြားေစေတာတာပါပ။ ဒအခကဟာ အသြငကးေျပာငးကာလေတြမာ တငးျပညရ႕ အပခပေရး

အာဏာရယထားသမားရ႕ အေျမာအျမငန႕ လပရညကငရညေပၚမာ မတညတတပါတယ။

ဒလ အေၾကာငးရငးေတြေၾကာင လမးစ ပဋပကၡေတြ ျဖစလာတအခါ ကငတြယ ေျဖရငးပေတြေပၚ မတညျပး

ျပညတြငးစစမးေတာကေတြ ၾကးထြားလာျခငး၊ စစမနေသာ ျငမးခမးေရး တညေဆာကႏငျခငးဆတ ရလဒေတြ

ထြကေပၚလာႏငပါတယ။ တငးရငးသား လမးစ ပဋပကၡေတြ ျဖစလာတအခါ Hegemonic Control နညးလမးက

သးျပး၊လမးစမား ေနထငရာ ေဒသေတြက အစးရက ထးစစဆင တကခကျခငး၊ လသားခငး စာနာမကငးေသာ

လပရပမားျဖင ျခမးေခာကျခငး၊ ဗလကစးမးျခငး၊နယေျမသမးပကျခငး၊ လမးတးသတျဖတျခငး၊ ေကးရြာမားန႕

ျမ႕မားက ေျပာငးေရႊ႕ ေနရာခထားျခငး၊ အတငးအဓမၼ လကနကခခငးျခငး၊ လကနကျဖတသမးျခငး စတာေတြက

အခ႕အစးရေတြက ကငသးေလရၾကပါတယ။

ဒနညးလမးဟာ လမးစ ပဋပကၡေတြက မေျဖရငးႏငပ လမးစမားအၾကား အာဃာတ တရားေတြ၊ အမနးတရားေတြ

ကသာ ျဖစေစႏငပါတယ။ အထးသျဖင လမးၾကး၀ါဒက ကငသးသမားက စစတပက ၾကးကငျခယလယထားခရင

စစတပထမာ ပါ၀ငတာကလ လမးစ မးစ ျဖစေပမယ လမးၾကး တခရ႕ လပရပလ႕ပ ထငသြားတတပါတယ။

ဥပမာ- ကၽြႏပတ႕ ျမနမာႏငငရ႕ တပမေတာမာ တငးရငးသား လမးေပါငးစ ပါ၀ငပါတယ။ ကရငေဒသက

ထးစစဆငေနတ တပရငးရ႕ တပရငးမးဟာလ ခငးအမးသား ျဖစေနႏငပါတယ။

ကခငေဒသက ထးစစဆငတ တပမားရ႕ အၾကးအကဟာလ မြနအမးသား ျဖစေနႏငပါတယ။ ရမးေဒသက

ထးစစဆငတ တပမားရ႕ အၾကးအကဟာလ ရခငအမးသား ျဖစေနႏငပါတယ။ ဗဟအစးရထမာလ တငးရငးသား

လမးေပါငးစ ပါ၀ငႏငပါတယ။ သ႕ေပမယလ ပဋပကၡေတြက စစအငအားသး ေျဖရငးေနတ ဗဟအစးရဟာ

ဗမာနယေျမထမာ အေျခစကထားတာေၾကာင ဗမာစစတပ၊ ဗမာန႕ တငးရငးသားမား အၾကားက ပဋပကၡ အေနန႕

ထငျမငယဆသြားမ ဆတ အထငအျမင လြမေတြ၊ သသယျဖစထြနးမေတြ၊ မနးတးမေတြ ျဖစသြားေစတတပါတယ။

အငအားသး ေျဖရငးမန႕ တငးရငးသား စညးလးညညြတေရးက မညသညအခါမ တညေဆာကႏငမာ မဟတပါဘး။

ညအစကခငးမာေတာင အငအားသးျပး ျပနာေျဖရငးမေတြ ရလာတအခါ ေသြးကြမေတြ ျဖစေစႏငပါတယ။

တဘကက ေခါငးမေထာငႏငေအာင ဖႏပထားမေၾကာင ျပနာေျဖရငးႏငမယလ႕ ယဆမေတြဟာ မားယြငးတ

အယအဆေတြပါပ။ ဖႏပေလ၊ ျပနာ ပျပး ၾကးထြားေလ ျဖစလာတတပါတယ။ (၁၉၉၄) ခႏစတနးက

ကမၻာတ၀မးလးက တနလပေခာကခား ေစခတ ရ၀မဒါ လမးတနး သတျဖတမၾကး ျဖစပြားခပါတယ။

လသနးေပါငးမားစြာ အခနအနညးငယအတြငးမာလ တဥးန႕ တဥးသတျဖတမေတြ ျဖစပြားေစေအာင ဘာေတြက

လ႕ေဆာေပးခပါသလ။ အဓကကေတာ ႏစေပါငးမားစြာ အျမစတြယခတ ဖႏပမပ ျဖစပါတယ။

လ႕အဖြ႕အစညးအတြငးမာ Tutsi ဆရင ပါ၀ါပရျပး၊ Hutu ဆျပး ဖႏပခ လ႕ သတမတျပး အျမစတြယခတ

ဖႏပမဟာ ေၾကာကမကဖြယရာ လသတပြၾကးက ျဖစပြားေစခပါတယ။ ဒအျဖစအပကက

ျပနေျပာငးေျပာမၾကတအခါတငး အခ႕ပညာရငေတြက When Victims become Killers လ႕ စတမေကာငစြာ

မတခကျပၾကပါတယ။ အငအားသးမ၊ အေၾကာကတရားန႕ ဖႏပမေတြဟာ ပဋပကၡေတြက မေျဖရငးႏငပါဘး။

ပဋပကၡေတြကသာ ပျပး ၾကးထြားေစတတပါတယ။ Hegemonic Control ဟာ ေရရညႏငငေရးတညျငမမက

ဘယလမ ေဆာငကဥးေပးႏငမာ မဟတပါဘး။

ေနာကထပ အငအားသး ေျဖရငးမတခကေတာ တငးရငးသားျပညသတရပလးဟာ တငးျပညရ႕

နယနမတအတြငးမာ လြတလပစြာ ေရႊ႕ေျပာငးသြားလာခြငေတြက ပတပငတားဆးတာပ ျဖစပါတယ။ လမးစေတြက

သတ႕ရ႕ သကဆငရာ နယေျမေဒသေတြမာ ေနထငဖ႕ အတငးအၾကပ ေရႊ႕ေျပာငးခငးတာေတြ၊ အျခားေဒသမာ

ေရာကရေနထငသေတြက သကဆငရာ ေဒသေတြက အတငးအၾကပ ျပနခငးတာေတြ၊ သကဆငရာ ေဒသမဟတပ

ေရာကေနတ လမးေတြ အခငးအခငး အလအလယျပျပး ေရႊ႕ေျပာငးေနရာခထားတာေတြဟာ

တငးရငးသားစညးလးညညြတေရးက ျပကြေစတ အငအားသးမေတြပ ျဖစပါတယ။

လမးေရးပဋပကၡေတြက transcendent identity တခက သတမတျပး ေျဖရငးၾကတာေတြလ ရပါတယ။ ဒလ

သတမတရာမာ သကဆငရာ ႏငငတြငးမာ ရတ လမးစမား ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျပး၊ အားလးရ႕ ethnic identity က

ေရ႕တနးမတငေတာပ ႏငငမာ မတငးေနထငၾကတ ျပညသတရပလးဟာ လမး တခတညးအျဖစ လကခ

သတမတျခငး ျဖစပါတယ။ ဒလ ျပလပရာမာ လမးစမား အားလးက ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးျပးမ ညညညြတညြတ

စေပါငးသတမတၾကဖ႕ လအပပါတယ။ အစးရတရပတညးကပ အတငးအၾကပ အမညနာမေပး သတမတလ႕

မရႏငပါဘး။

ဒနညးလမးဟာ ယဥေကးမ၊ ဓေလထးစ ဆငတတ လမးစမား ရေနတ ႏငင (သ႕မဟတ) ေနရာေဒသတခမာ

ႏငငေပါငးစက လမား အေျခခေနထငလာၾကျပး ႏငငတညေထာငမ ျပလပတ အေျခအေနမးေတြ အတြကသာ

ပမသငေလာျပး စာေပ၊ ယဥေကးမ၊ ဓေလထးတမးစဥစာ ကြျပားတ လမးစမား ရေနတ ႏငငေတြမာေတာ

အလြနသတထားျပး စဥးစားျပလပၾကရမယ နညးလမးတခ ျဖစပါတယ။ အတငးအၾကပျပလပမေတြ ရလာခရင

ပဋပကၡက ပမၾကးသြားေစတတပါတယ။

လမးစ ပဋပကၡေတြက ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမား (သ႕မဟတ) အငအားၾကးႏငငမားက ၀ငေရာကျပး

ထနးခပေျဖရငးရန ၾကးပမးမေတြလ ရပါတယ။ ဒလ ထနးခပေျဖရငးရန ၾကးပမးမေတြမာ third party ျဖစတ

ႏငငတကာ အဖြ႕အစညး (သ႕မဟတ) ေဒသတြငးအငအားၾကးႏငငမားဟာ လမးစအားလးက

ယၾကညလကခေပးႏငတ အဖြ႕အစညး (သ႕မဟတ) ႏငင ျဖစဖ႕ အေရးၾကးသလ သကဆငရာ အဖြ႕အစညး

(သ႕မဟတ) ႏငငကလ လမးစေတြအၾကားမာ neutral ျဖစဖ႕ လပါတယ။ ဒလမဟတပ အကးစးပြားေတြပါ

ပါ၀ငလာျပး ပါ၀ါဂမးေတြ ကစားလာခရင လမးစပဋပကၡျဖစပြားေနတ ႏငငအတြက ပျပး ထခကမေတြ

ရလာႏငပါတယ။

လမးစပဋပကၡန႕ ပတသကျပး ေနာကထပေျဖရငးနညးတခကေတာ federal arrangements ပ ျဖစပါတယ။

federal arrangements ဆရာမာ quasi-federal arrangements, constitutional federal arrangements

စတာေတြအျပင autonomy န႕ cantonisation စတာေတြပါ ပါ၀ငပါတယ။ cantonisation ဆတာကေတာ

အာဏာခြေ၀မက လမးစ၊ လမးစကေန မးႏြယစေလးေတြအထ အဆငဆင ခြျခားျပး homogeneous units

ေလးေတြအထ ခြျခမးစတျဖာျပးမာ အာဏာခြေ၀တာ ျဖစပါတယ။ ပညာရငအမားစကေတာ ဒါဟာ လကေတြ႕မာ

ျဖစႏငေခနညးပါးတ ႏငငေရး အစအမလ႕ သတမတထားၾကပါတယ။

constitutional federal arrangements မာ ဖယဒရယ ယနစေတြ အားလးဆမာ တညတ အာဏာေတြ ရျပး၊

ဖယဒရယအစးရန႕ ျပညနယအစးရၾကားမာ အာဏာခြေ၀မသ႑နေတြ စနစတက ရပါတယ။ အာဏာက

အလြသးစား ျပလ႕ မရပါဘး။ သကဆငရာ ျပညနယေတြမာ ေနထငၾကတ တငးရငးသားေတြမာ ကယပငျပဌာနးခြင

(self- determination) န႕ တနးတညမခြင ရတအတြက ေရရညႏငငေရး တညျငမမအတြက သငေလာတ

ႏငငေရးအစအမ တခအျဖစ ပညာရငမားက သတမတၾကပါတယ။

ကယပငအပခပခြင (autonomy) ဆတာမာကေတာ ေဒသဆငရာ ကယပငအပခပခြင (territorial autonomy)န႕

ယဥေကးမဆငရာ ကယပငအပခပခြင (cultural autonomy) ဆျပး ရပါတယ။ ေဒသဆငရာ

ကယပငအပခပခြငကေတာ တငးရငးသားလမးေတြက သ႕သကဆငရာ ေဒသအလက နယေျမခြေ၀ျပး

ကယပငအပခပခြင ေပးအပျခငး ျဖစျပး၊ ယဥေကးမဆငရာ ကယပငအပခပခြင ဆတာကေတာ သကဆငရာ

ေဒသအလက cultural institutions မားက ကယပငဖနတးစမခြငေပးအပျခငးပ ျဖစပါတယ။ ဒေနရာမာ

ယဥေကးမဆငရာ ကယပငအပခပခြငန႕ လနညးစ အခြငအေရးေပးတာန႕ မတပါဘး။ ယဥေကးမဆငရာ

ကယပငအပခပခြငဆတာကေတာ သကဆငရာ တငးရငးသား လမးစမားက သတ႕ဘာသာ cultural institutions

မားက တညေဆာကယျခငးျဖစျပး၊ လနညးစအခြငအေရး (minority rights) က ေပးတာမာကေတာ ႏငငေတာက

cultural institutions မားက တညေဆာကေပးတာ ျဖစပါတယ။

လမးစ ပဋပကၡမားက ေျဖရငးတ ေနာကထပ နညးလမးတခကေတာ consociationalism ျဖစပါတယ။

consociationalism ဆတာက ပါ၀ါရယယာျပလပျခငးလ႕ ဆၾကပါတယ။ consociationalism နညးလမးက

အသးျပျပး ပဋပကၡေတြက ေျဖရငးျခငးမာ တငးရငးသား လမးစ ေခါငးေဆာငမားအားလး ပးေပါငးျပး

အာဏာခြေ၀ျခငး ျဖစပါတယ။ federalism မာ အာဏာခြေ၀မက (vertical division between different levels)

ျဖစျပး၊ consociationalism မာ အာဏာခြေ၀မက (horizontal division between different pillars) ျဖစပါတယ။

consociationalism ႏငငေရး အစအမမာ ထငရားတ ႏငငေရး သြငျပငလကၡဏာ ေလးမး ရပါတယ။

ပထမသြငျပငလကၡဏာကေတာ တငးရငးသား လမးစမားရ႕ ေခါငးေဆာငမား အားလးဟာ အစးရအဖြ႕မာ

ပါ၀ငပါတယ။ အစးရအဖြ႕ဟာ ညြန႕ေပါငးအစးရျဖစျပး၊ လမးစ ေခါငးေဆာငမား (သ႕မဟတ)

ကယစားလယမားအားလးက အစးရအဖြ႕မာ ပါ၀ငပါတယ။ ဒတယ သြငျပငလကၡဏာ ကေတာ လမးစအားလးမာ

ကယပငအပခပခြင ရျခငးျဖစပါတယ။ တတယ သြငျပငလကၡဏာကေတာ ႏငငေရးကယစားျပမဟာ

proportionality ေပၚမာ မတညပါတယ။ စတတ သြငျပငလကၡဏာကေတာ လနညးစတငးရငးသားေတြအေနန႕

သတ႕ရ႕ အေျခခ အကးစးပြားေတြက ထခကလာခရင ဗတအာဏာ အသးျပခြင ရပါတယ။ ဒ နညးလမးဟာ

လမးစအေရအတြက နညးပါးတ ႏငငေတြအတြက ပျပး သငေလာပါတယ။

တငးရငးသား စညးလးညညြတမ မျပကြေရးဆတာမာ လမးေရးပဋပကၡမား ျဖစပြားေစတ အေၾကာငးရငးေတြက

ေဖာထတျပး၊ ေျဖရငးႏငမယ နညးလမးေတြ ရာေဖြဖ႕ လအပပါတယ။ ဒလ ရာေဖြရာမာလ ပမဆး၀ါးသြားေစႏငတ

Hegemonic Control လ နညးလမးေတြက ေရာငၾကဥဖ႕ လအပျပး၊ transcendent identity, federal

arrangements (including autonomy), consociationalism နညးလမးေတြထက အသငေလာဆး ျဖစႏငမယ

နညးလမးေတြက ျငငးခနမ၊ အျပနအလန စြပစြမ မဟတေသာ အေျဖရာျခငး အသြငန႕ ျငမးခမးစြာ ၀ငး၀နးေဆြးေႏြး

အေျဖရာၾကဖ႕ လအပပါတယ။ ဒါမလ စစမနတ တငးရငးသား စညးလးညညြတေရးက တညေဆာကႏငမာ

ျဖစပါတယ။ လမးစ ပဋပကၡမား ႏစေပါငးမားစြာ အျမစတြယလာတ ႏငငေတြမာ အမးသားျပနလညသငျမတေရး

ျဖစစဥ (National Reconciliation Process) ဆတာ မလြမေသြ အေကာငအထညေဖာၾကရမယ ျဖစစဥတခပါ။

ဒလ တငးရငးသား စညးလးညညြတေရး တညေဆာကရာမာ တရားမတမ ရေရးဟာ စထားၾကရမယ တနဖးတခ

ျဖစပါတယ။ ၁၉၉၀ ေနာကပငးကာလေတြမာ ကမၻာတ၀မးမာ ၾကးထြားလာခတ လမးေရး အေျခခ

ပဋပကၡေတြေၾကာင ethno-cultural justice ဆတ သေဘာတရား ေပၚထြကလာခပါတယ။ ဒသေဘာတရားက

ေဖာထတခတ Kymlicka ဆသက စစမနတ ဒမကေရစ စနစဟာ လမးန႕ ယဥေကးမေရးရာ ကြျပားမေတြက

မကကြယျပထားလ႕ မရႏငေၾကာငး၊ ယဥေကးမဆတာ လတဥးခငးစ ရငသနေနထငတ လမဘ၀ (social life)

ေတြေပၚမာ သကေရာကမရတ framework တခ ျဖစေၾကာငး ဆခပါတယ။ ဒါေတြန႕ ပတသကျပး civic

republicanism န႕ liberal multi-culturalism က လကခသ တ႕အၾကားမာ အျငငးပြားမေတြ ရခပါတယ။ civic

republicanism က လကခသမားက ႏငငေရးပါ၀ငပတသကမဟာ လ႕အဖြ႕အစညးေရးရာ အကန႕အသတေတြက

အဆးအျဖတေပးႏငတယလ႕ ဆၾကျပး၊ liberal multi-culturalism က လကခသမားကေတာ

ႏငငေရးပါ၀ငပတသကမဟာ ရေနျပးသား လ႕အဖြ႕အစညး အေပၚမာ အေျခခတယလ႕ ဆခၾကပါတယ။

တငးရငးသား စညးလးညညြတမ တညေဆာကေရးမာ ဘာသာစကားဆငရာ အခြငအေရးအေရးမား (language

rights) ကလ ထညသြငးစဥးစားဖ႕ လအပပါတယ။ ျပညသ႕၀နေဆာငမေတြက ျပညသေတြက အျပညအ၀

အသးျပႏငေရးအတြက သငေလာတ ဘာသာစကားဆငရာ မ၀ါဒေတြ ခမတႏငဖ႕ လအပပါတယ။

ဘာသာစကားဆငရာ မ၀ါဒေတြမာ linguistic affairs န႕ ပတသကျပး ႏငငေတာက လး၀ ၀ငေရာကစြကဖကျခငး

မရတ benign- neglect policy၊ လအမားသးတ ဘာသာစကားက official language အျဖစသတမတတ nation-

building policy စသညျဖင မ၀ါဒမားစြာ ရျပး၊ ဒအေရးဟာ အမးသားျပနလည သငျမတေရးအတြက

ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးပြမားမာ ထညသြငးေဆြးေႏြးဖ႕ လအပတ အေရးတခ ျဖစပါတယ။ multi-bilingualism က

အသးျပျခငးျဖင မညသညအခန၊ မညသညေနရာမာ မညသ႕ အသးျပမညနညး စတ procedures ေတြဟာ

ညညြတမ တညေဆာကေရးအတြက အေရးၾကးပါတယ။

ကၽြႏပတ႕ ျမနမာႏငငမာ တငးျပညအပခပတ အစးရေတြက တငးရငးသား စညးလးညညြတမ မျပကြေရးလ႕

အစဥအဆက ေၾကြးေၾကာခၾကပါတယ။ သ႕ေပမယလ လမးစ ပဋပကၡျဖစပြားေစတ အေၾကာငးတရားေတြ ျဖစတ

ဘးစဥေဘာငဆက အမနးတရား၊ အာဃာတ တရားေတြက မရရငေတာင ရလာေအာင လပျပး ေသြးခြမေတြ

ရခပါတယ။ သမငးထက ဗမာသရေကာငးေတြရ႕ အခနးက႑ေတြက အလြနအမငး ျမငတငမဟာ ေရးက

ျဖစပြားခတ အျခားလမးစမားန႕ စစပြေတြက ျပနေျပာငးသတရစရာေတြ ျဖစေစပါတယ။ အစးရတရပအေနန႕

conflict accommodation လပႏငပါရက ၾကးထြားလာေအာင လပေနတာေတြန႕ အတတပါပ။ ဥပမာ- မြန-ျမနမာ

စစပြ စတာေတြဟာ သမငးသငရးညႊနးတနးမာ အေသးစတ ထညသြငးေရးဆြဖ႕ မသငေလာတအရာ

ေတြျဖစပါတယ။

ဒါအျပင အစးရအဆကဆကရ႕ လမးၾကး၀ါဒ ဆနဆန ျပမမေတြဟာလ တငးရငးသား စညးလးညညြတေရးက

ထခကေစခပါတယ။ ေတာလနေရး စစမကႏာေတြမာ လမးစေတြ ေနထငတ ရြာေတြက မးရ႕ျပး " ဒါ- ဗမာကြ” လ႕

ေၾကြးေၾကာခမေတြ အေျမာကအျမား ရခဖးပါတယ။ တပမေတာမာ တငးရငးသားလမးစ ပါ၀ငေနပါရကန႕

ဗမာစစတပလာျပ ဆတာန႕ ရြာသားေတြ ပနးၾကေရာငၾက ျဖစရတ အေျခအေနေတြ၊ ဗမာစစသားဆတာန႕

ကေလးအငတတသြားတ အျဖစအပကေတြ ျမနမာျပညက စစမကႏာေတြမာ ျဖစပြားခပါတယ။ စစတပတြငးန႕

၀နထမးတာ၀န ထမးေဆာငမေတြမာ ဗမာ မဟတတ တငးရငးသားေတြက ရာထးတးတကခြင

ေႏာငေႏးေစတာေတြ၊ ႏမခဆကဆတာေတြ ျမနမာျပညရ႕ ၀နထမးေလာကမာ ရေနခပါတယ။ ဘာသာတရား

ကးကြယမေပၚမာ မတညျပး ခြျခား ဆကဆမေတြဟာလ ျမနမာျပညမာ ျဖစပြားေနခပါတယ။

လမးေရးပဋပကၡ ျဖစပြားမေတြက ထနးခပရာမာလ Hegemonic Control က အသးျပျပး စစအငအားန႕

ထးစစဆင တကခကျခငး၊ လသားခငး စာနာမကငးေသာ လပရပမားျဖင ျခမးေခာကျခငး၊

ဗလကစးမးျခငး၊နယေျမသမးပကျခငး၊ လမးတးသတျဖတျခငး၊ ေကးရြာမားန႕ ျမ႕မားက ေျပာငးေရႊ႕

ေနရာခထားျခငး၊ အတငးအဓမၼ လကနကခခငးျခငး၊ လကနကျဖတသမးျခငး၊ လမးစ ေခါငးေဆာငမားအား

သတျဖတျခငး၊ အဖြ႕အစညးမား ျပကြေစရန ေသြးထးလေဆာျခငး စတ ဖႏပမ နညးေပါငးစက

အသးျပခၾကပါတယ။ ယေန႕လကရ အရပသားအစးရလ႕ ေၾကညာတ ဗလသနးစန အစးရလကထကမာ

အစးရအာဏာလႊေျပာငးရယထားတ လ အနညးငယအတြငးမာတင ရမး၊ ကခင၊ ကရင စတ တငးရငးသား လမးစ

လကနကကင အဖြ႕အစညးေတြက ထးစစဆင တကခကပါေတာတယ။

တငးရငးသား လမးမား အတတကြ ယဥတြေနထငႏငေရး၊ တနးတညမေရးန႕ ကယပငျပဌာနးခြင

ရရေရးေတြအတြက ၾကးပမးေဆာငရြကတ ႏငငေရး အခငးအကငးေတြက အသအမတမျပပ

ဖကဆးေႏာငယကမေတြက ၁၉၆၂ ခႏစကတညးက တစကမကမက ျပလပလာခတာဟာ ေနာကဆး သမငးက

ေတာငးဆထားတ ၂၁ ရာစ ပငလ ႏငငေရး ပလကေဖာငး အထ အသအမတျပျပး ပးေပါငးပါ၀ငမ မရခပါဘး။

၁၉၉၀ အလြနကာလေတြမာ လကနကကငေတာလနေရး အငအားစေတြန႕ ျငမးခမးေရး ရယထားေသာလညး

ေရရညခ ျငမးခမးေရး တညေဆာကရန အားထတၾကးပမးမ မရပ နယေျမစးမးေရး၊ ရငဆငထနးခပေရး၊

နယျခားေစာငတပအျဖစ အသြငေျပာငးေရး၊ လကနကျဖတသမးေရး၊ တပမားျဖင ပတဆ႕၀နးရျခမးေခာကေရး၊

ထးစစဆငေရး စတာေတြကပ ၾကးပမးမေတြ ရလာပါတယ။

ဒလ Hegemonic Control န႕ တငးရငးသားစညးလးညညြတေရးက မတညေဆာကႏငပါဘး။ အျပနအလန

ေလးစားမ၊ ယၾကညမေပၚမာ အေျခခတ စစမနေသာ အပစအခတ ရပစေရး၊ ျငမးခမးစြာ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြး

အေျဖရာေရး၊ တငးရငးသား လမးေပါငးစ ပါ၀ငေသာ ညလာခၾကး ကငးပေရး၊

အမးသားျပနလညသငျမတေရးျဖစစဥအတြက ေဆြးေႏြးပြမား ကငးပေရး စတာေတြန႕သာ တငးရငးသား

စညးလးညညြတေရးက တညေဆာကႏငမာ ျဖစပါတယ။

ေတာလနေရးေကာငစ၊ မလဆ၊ န၀တ၊ နအဖ၊ ဗလသနးစန ၾကဖြတ အစးရ လကထကေတြမာ တငးရငးသား

စညးလး ညညြတေရး မျပကြေရးက ဥးထပထားတယလ႕ ဘယလပ ဆဆ လကေတြ႕လပရပမားကေတာ

တငးရငးသား စညးလး ညညြတေရး ျပကြေစမယ လပရပမားသာ ျဖစေနပါတယ။ ျပညတြငးစစျပနာေတြဟာ

ေရရညျဖစပြားေနျခငးဟာ ေနာငမးဆကေတြ လကထကမာ တငးရငးသားစညးလးညညြတေရး

တညတခငျမေရးအတြက ဆးကးမားစြာ ေပၚထြနး ေစႏငပါတယ။ ေရရညျပညတြငးစစ ျပနာဟာ

တငးျပညအနာဂတအတြက ေကာငးမြနေသာ လကၡဏာ မဟတပါ။

ခငမမမး