№46 (29277) 7 НАУРЫЗ, С�РСЕНБІ 2018 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ЗАҢ ҮСТЕМДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ НЕГІЗ ҚАЛАНДЫ

7-бет

Александр ТАСБОЛАТ

ТРАНЗИТТІК ӘЛЕУЕТТІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ ҚАЖЕТ

5-бет

Сайын БОРБАСОВ

«ӘЛЕУМЕТТІК МЕМЛЕКЕТТІҢ» ҚАЗАҚСТАНДЫҚ МОДЕЛІ

3-бет

Дархан ҚЫДЫР�ЛІҮНДЕУ

ЗЕРДЕ

РУХАНИЯТ

9-бет

10-бет

БІЛІМ

3-бет

ХАЛЫҚТЫҢ КӨҢІЛІНЕН ШЫҚҚАН, ЖҰРТ КҮТКЕН СӨЗ АЙТЫЛДЫ

6-бет

МҰҒАЛІМ ДЕ, ОҚУШЫ ДА ҚАТ БОЛЫП ТҰР...

ҚАЙРАН ӘБЕКЕМ!..

СЕГІЗІНШІ НАУРЫЗДАҒЫ СЫЙЛЫҚ

EUR/KZT 394.27 USD/KZT 319.45 RUB/KZT 5.65 CNY/KZT 50.37ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

КӨЗҚАРАС

––––––––––––––––––––––––––––––––––Биылғы оқу жылында 5 және 7-сынып оқушылары «Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Математика» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы» бойынша оқы тылуда. Осы жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы мен қазіргі қолданыстағы дәстүрлі бағдарламаның мазмұнын са-лыстырып, әріп тестерімнің пікірін білмек болдым. Олар «Барлығы да дұрыс қой. Кет кен кемшіліктерді қалай жоюға бо-лады? Мұғалімдер де соны күтіп отыр», деді. Ойланып қалдым. Мектепте ма-тематика пәнін оқытуға бай ла нысты жаңа білім стандартының талаптары мен бағдарламалардағы кем шіліктерді ж�ндеумен шұғылдану мен үшін бос әурешілік сияқты болып к�рінді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағ дар-ламасының бір ғана құптар лық жері бар екен. Бұл – дəстүрлі қол даныстағы бағдарламаның «Оқу мате риалын тақырыптық жоспарлау» деген бөлімін «Математика» пəні нің мазмұнын ұйымдастыру» де-ген атпен 2-тараудың 5-9-бапта рына еш бір өзгеріссіз енгізгені. Мұндағы өзгешелік – 7-сыныптан бастап бұ рын ғы дай алгебра жəне геометрия пəн де рінің бағдарламалары жеке-жеке бө лін беген. Бағдарлама авторларының «кірік тірілген бағдарлама» жасадық деп кө ңілдеріне медеу тұтып жүргендері де осы шығар, бəлкім.

Енгізіліп жатқан жаңа бағдарламада бұрынғыдай «Оқушылардың мате ма ти калық дайындықтарына қойылатын та лаптар» бөлімі жоқ. Аталған бөлім с тандартқа ауыстырылған. Енді мұғалім оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талап-тарды білу үшін стан дарт қа жүгінетін болса, ал білім маз мұнын анықтауда бағдарламаны бас шылыққа алады. Оның өзінде стан дарттағы оқушылардың мате матикалық дайындығына қойылатын талаптар бойынша ешқандай математикалық жүйелі білімді анықтау мүмкін де емес. Қазақстан Үкіметінің 2016 жылғы 13 мамырдағы №292 қаулысымен бекітілген «Негізгі орта білім берудің мемлекеттік жал пыға

міндетті стандартының» екін ші бөліміндегі «Білім алушылар мен тəрбиеленушілердің дайындық дең-гейіне қойылатын талаптар» Блум так сано миясын негізге алып құрылған. Мұн да оқытудағы қол жеткізілетін нə ти желерді білу, түсіну, қолдану мен ой лау тəсілдері: талдау, жи нақ тау, бағалау бір-біріне байланыс сыз, əр қайсысы жеке жазылып, жос пар-лан ған. Яғни білім алушылардың «білуі» керек де-ген мəселелер «түсінуде» та лап етілмейтіндей, ал «түсінген» мəсе ле лерді «білудің» қажеті жоқ сияқты болып қалды.

Ал «қолдану» бөлімінде матема ти ка лық білімді қолданбай-ақ практикалық есеп терді шығара бе-руге болатындай «практикалық есептерді шешу-де ма те матикалық білімін қолданады» де лін генін қайтерсіз. Математикалық бар лық есептерді шығару кезінде қол да нылатын əмбебап алгоритм болмаса да, «математикалық есептерді шешу алгоритмдерін

қолданады» деген талап қойылады. Сондай-ақ «түп-мəтінге сəйкес математикалық терминология ны қолданады», «нақты сандарды есептеу амалдары қол данады» дегендері нені білдіреді екен деп те қа ласыз.

Білім алушылардың дайындық дең гейіне қойылатын осы талаптардың іші нен «математикалық модельдер құрас тыру үшін мəтіндік есептердің шарт тарын талдайды», «математикалық есеп терді шешудің алгоритмдерін жи нақтайды», «аксиомалар мен теоремалар арқылы дəлелді пікірлерді жи нақ-тайды», «есептің түпмəтініне қатыс ты есептеулер нəтижесін баға лайды» де ген сияқты «талаптарды» оқыған кез де мектеп бітіргендерден қандай мате ма-ти калық дайындық күтуге болар екен деп ойламасқа лажыңыз жоқ.

(Соңы 6-бетте)

Математикалық білім беруді құрдымға жіберіп алмайық

Жаһандық қауіпсіздік жолындағы кезекті қадам

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Ресейдің «Первый канал» телеарнасына сұхбат берді, деп хабарлады Президенттің баспас�з қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мемлекет басшысы ресей лік телеарна тілшісімен əңгі меле су кезінде Еуразиялық эконо ми-калық одақ аясында Қазақ стан мен Ресей арасындағы ынты мақ-тастықты дамытудың негізгі ас-пектілері жөнінде айтты.

Сонымен қатар Нұрсұлтан Назарбаев «Бір белдеу – бір жол» бағдарламасының іске асы рылу нəтижелеріне жəне

перспек тиваларына тоқталып, Қазақ станның сыртқы саяси қызметінің негізгі мəселелеріне қатысты сауалдарға жауап берді.

Мемлекет басшысы Қазақстан халқына арналған «Президенттің бес əлеуметтік бастамасы» атты Үндеуінің мəнін түсіндіріп, оны сапалы түрде орындаудың маңызды екенін айтты.

– Бес əлеуметтік бастама ны іске асыру барысында мұғалім-дердің жалақылары да өсетін бо-лады. Қазір біз мектептерде білім берудің жаңа мазмұнына көштік, бұл мұғалімдердің жалақысын 30 пайызға арттыруға мүмкіндік береді. Сондай-ақ орта білім беру жүйесінде біліктілік санат тары көзделген. Санаты көтерілген мұ-ғалімдердің жалақысы қосымша 50 пайызға көбейетін болады, – деді Қазақстан Президенті.

Сурет Президенттің баспас�з қызметінен алынды

Ресейлік телеарнаға сұхбат берді

Жолдыбай БАЗАР,«Егемен Қазақстан»

Тарата айтар болсақ, Қа-зақ стан Президенті Нұрсұлтан На зарбаевтың 2018 жылғы 9 қаң тардағы №617 Жарлығымен бе ріл ген өкілеттілікке сəйкес атал ған Шартқа Қазақстанның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі Қайрат Омаров қол қойды.

Ядролық қарусыздану тари-хындағы алғашқы заңдық күші бар құжатқа айналған Шарт тың мəтінін əзірлеуге жəне оның қабылдануына Қазақстан бел-сенді түрде қатысты. Құжаттың не гізгі ережелері əлемдегі төр-тінші ең ірі ядролық арсенал иесінен ядролық қару сыз-дану мен таратпау саласын-дағы көшбасшы мемлекетке ай налудың өнегелі жолын көр-сеткен Қазақстанның қағидат ты ұстанымына толық жауап бе-реді. Еліміздің мұндай ерен же-тістіктері Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың əлемдегі ең ірі екінші ядролық полигонды жабу, қырғиқабақ соғыстың ядролық мұрасынан бас тарту сияқты тарихи шешімдерінің арқасында мүмкін болды. Біздің ядролық ста тустан

арылуымыз кездейсоқ ше-шім болған жоқ. Ол керісінше ядролық сынақтардың бар қа-сі ретін өз көзімен көріп, үшінші буындағы ұрпақтарымыздың осы қарудың ауыр салдарын басынан өткеруін жете ұғынған жауапты мемлекеттің аңдап басқан қадамы болды.

Бірқатар мемлекеттердің, с о н ы ң і ш і н д е ж е т е к ш і елдердің қару сыздануға мой-ын ұсынбауына қара мастан, Елбасы əлемдік қоғам дас-тықты ядролық қарудан азат əлемге қол жеткізуге шақыруын табандылықпен жалғастыруда. Биылғы 18 қаңтарда Қазақ-стан төрағалығымен ұйымдас-тырылған БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің «Жаппай қырып-жою қаруларын таратпау: сенім ша-ралары» атты жоғары деңгейдегі тақырыптық жиын барысын-да Қазақстан Пре зиденті 2045 жылға қарай, яғ ни БҰҰ-ның 100-жылдық мерейтойына орай ядролық қарусыз əлем құруға қайта үндеді. «Күш ядролық бомбалар мен зымырандарда емес. Нағыз қорғаныс амал-дары халықаралық қоғам дас-тықтың өзара сенімділігі арқы-лы қамтамасыз етіледі», дей

отырып Елбасы БҰҰ Қауіп сіздік Кеңесінің отырысында бар-лығын сенім шаралары не гізін де ядролық арсеналдарды тү бегейлі жою арқылы ғана оны қол дану немесе қолдану қаупін бол-дырмаудың жалғыз əрі абсолют-тік кепіліне қол жеткізуге бола-тынына сендірді.

Сонымен қатар Елбасы ядролық апатты болдырмау үшін ядролық державаларға адамзат алдындағы зор жауапкершілік жүктелгенін атап өтті. «Əсіресе ірі ядролық державалар ядро-сыз əлем құру үшін күрестің алдыңғы шебінде болып, жаппай қырып-жою қаруларын қыс қар-тудың үлгісін көрсетуі қажет. Бірақ бұл басқа елдер сырт қа-луға тиіс, олар ештеңеге ықпал ете алмайды дегенді білдір-мейді. Екінші жағынан, егер ірі яд ролық державалар өздерінің ядро лық статустарын сақтап, қару ларын жетілдіретін бол-са жəне басқаларына мұндай əре кеттерге баруға тыйым сал-са, бұл оң нəтижелерге алып кел мейді. Сондықтан мен бұл бағыт та бəрін бірлесіп күш-жігер жұм сауға шақырамын», – де-ген тұ жырымдамасымен бірге Н.Назарбаев, БҰҰ Жарлығында жазылғандай, қауіпсіз əлем мен əділетті əлемдік тəртіпті құрудағы Қауіпсіздік Кеңесінің ерекше рөлі мен жəне тари-хи миссиясын еске салып өтті. Елбасы адамзаттың XXI ғасырда жаппай қырып-жою қаруларынан азат əлем құру үшін лайықты жолдан өте ала-тынына сенімін білдірді.

(Соңы 5-бетте)

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстанның ядролық қауіпсіз әлем құру бағытындағы игі бастамалары халықаралық қоғамдастықтан қолдау та-уып келе жатқаны белгілі. Еліміз бүгінде жаппай ядролық қаруларды жою және таратпау ісінде к�шбасшы ел ретінде танымал. Осы орайда Қазақстан тағы бір маңызды қадам жасады. Нақтылай айтқанда, Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болуының 26 жылдығына орай, БҰҰ штаб-пәтерінде Қазақстан Республикасының Ядролық қаруға тыйым салу туралы Шартқа қол қою рәсімі �тті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Сурет «Егемен Қазақстанның» архивінен алынды

2 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛСАЯСАТ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың төрағалығымен өткен Үкімет отырысында «Нұрлы жол» бағдарламасын іске асыру жайы, сондай-ақ 2013-2017 жылдарға арналған Қазақстанда діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның орындалу барысы және 2018-2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның жобасы қаралды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Динара БІТІК,«Егемен Қазақстан»

Бастамаларға басымдық беріледі

Алқалы жиында алдымен Үкімет басшысы Елбасы жа рия­лаған бес әлеуметтік бастама бо­йынша мемлекеттік органдарға тиіс ті тапсырмалар берді.

«Мемлекет басшысының өз бас­тамаларын арнайы Үндеу арқылы жариялап, онда қазақстандықтарға шынайы алғысын білдіруі оның маңыздылығын арттыра түседі. Бұл – Елбасының халқына ұсынған президенттік әрі перзенттік сыйы. Ол бастамалардың әрқайсысы бүгінгі таңда халықтың көкейінде жүрген ең маңызды мәселелерді қамтиды», деді Б.Сағынтаев. Үкі­мет басшысы халықтың әлеуметтік өміріне түбегейлі өзгерістер алып келетін барлық қадамдар бо йынша бірыңғай жол карта­сы әзір ленетінін айтып, тиісті министр ліктерге нақты тапсырма­лар жүктеді. «Қашанда халқы­ның жан дүниесіне терең бо йлап, елінің жүрегіндегі арманын дөп басатын Елбасының бастамала­рын мүлтіксіз жүзеге асырып, тия нақты орындау – бәрімізге сын! Сон дықтан біз барлық күш­жі гер імізді жұмылдырып, Елбасы жүк теген, ел күткен үдеден шыға бі луге тиіспіз», деді Премьер­Ми­нис тр.

Инфрақұрылымды дамытудың даңғылыҮкімет отырысында инфра құ­

рылымды дамытудың 2015­2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасының іске асырылу барысы туралы Ұлттық экономика министрі Тимур Сү­лейменов, Қаржы министрі Ба қыт Сұлтанов, Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек, сонымен қатар бірқатар облыс әкімдері баяндады.

Мәлім болғандай, мемлекеттік бағдарламаның бірінші бағыты – автожол саласын дамыту аясында 2017 жылы 4,4 мың км автомобиль жолдары жөнделді. Нәтижесінде 2017 жылы 22 автомобиль жол­дарының жобаларында 600 км автожол қайта жаңғыртылған, бұл жоспардың 100 пайызын құ­райды. Ал жыл қорытындысы бо­йынша 528 шақырым жолды ашу жоспарланған.

Екінші бағыт – логистикалық жобаларды жүзеге асыру аясында еліміздің транзиттік әлеуетін арт­тыру үшін Құрық темір жол паром терминалы іске қосылды. «Осы жоба бойынша жүкті ауыстырып тиеудің жоспарлы көрсеткіші 50 пайызға артығымен орындалып, 1,5 млн тоннаны құрады. Сонымен қатар 2017 жылдың желтоқсан ай­ында Құрық портында автокөлік паром терминалының тестілік іске қосылуы жүзеге асырыл­ды», деп атап өтті Ұлттық эконо­мика министрі Т.Сүлейменов. Ав токөлік паром терминалының толық құрылысын аяқтау 2018 жыл ға белгіленген. Оның жобалық қуат тылығы жылына 2 млн тонна жүк ті құрайды. Жобаның жалпы қуат тылығы жылына 6 млн тон­наны құрайды.

«Нұрлы жол» бағдарламасының үшінші бағыты – тұрғын үй­коммуналдық шаруашылығын жаңғырту аясында 2017 жылы жоспарланған 700 км инженерлік жү йенің 765 км­і жанғыртылды. «Нұр лы жол» мемлекеттік бағдар­ла масының шеңберінде ТКШ­ны қаржыландыру елімізде инже­нерлік желілердің тозуы 67 пайыз­дан 60 пайызға төмендеген. Биыл­ғы жылы шамамен 800 км инже­нерлік желілерді салу және қайта жаң ғырту жоспарланып отыр. Бұл аталған көрсеткішті қосымша 3 па йызға төмендетеді деп күті­луде.

Төртінші бағыт – апатты мек­теп терді және үш ауысымдық оқы туды жою шеңберінде 2017 жыл дың қорытындысы бойын­ша жоспарланған 76 мектептің 73 мектебі салынды. Білім және ғылым минис тр лігінің ақпаратына сәйкес, қал ған білім беру объек­тілері ағым дағы жылдың І тоқса­нының аяғы на дейін пайдалануға беріледі. Жал пы, мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жылда­рында 108 мектеп салынған.

Бесінші міндет – шағын және орта бизнесті инфрақұрылыммен қамтамасыз ету аясында 2017 жылы 20 шағын және орта бизнес жобасы, оның ішінде Қостанай және Алматы облыстарындағы 2 ин дустриялық аймақ қажетті ин­фра құрылыммен қамтамасыз етілді.

2017 жылдың қорытындысы бо йынша, жеткіліксіз инфра­құрылымды жеткізуге бағытталған 1 теңге бюджет қаражаты жеке сектордан 28 теңге инвестиция

тартуға мүмкіндік берді. Ин вес­тицияның жалпы көлемі 410 млрд теңгені құрады.

Алтыншы бағыт – халықаралық қаржы ұйымдарымен жобалар­ды қоса қаржыландыру аясында 2017 жылы Халықаралық қар­жы ұйымдарымен әріптестік ту­ралы негіздемелік келісім шең­берінде муниципалды жылу және сумен жабдықтау жүйелерін жаң ғыртуға, шағын және орта бизнесті дамытуға, өнімді иннова­цияларды ынталандыруға, жұмыс дағдыларын дамыту және жұмыс орындарын құруға, суару және дренаж жүйелерін жетілдіруге бағытталған 15 жобаны бірлесіп қаржыландыруға қаражат бөлін­ген. 2017 жылы келісімдер ратифи кацияланып және жалпы сомасы 366,4 млн АҚШ долларын құрайтын екі үкіметтік несие жо­басы іске қосылды, оның ішінде халықаралық қаржы ұйымдарынан тартылған қаражат 320 млн АҚШ долларын құрады. Бұдан өзге, мемлекеттік кепілдік беру арқылы жүзеге асырылатын екі жобаны іске асыру басталды.

Айтқандай, мемлекеттік бағ­дар ламаны іске асыруға барлығы 75 мың адам тартылған және пай­даланылған отандық жол­құрылыс материалдарының үлесі 93 пайыз­ды құраған.

Діни экстремизм мен терроризмге қарсы

іс-қимыл күшейдіҮкімет отырысында қаралған

келесі мәселе – Қазақстанда 2013­2017 жылдарға арналған діни экс­тремизм мен терроризмге қарсы іс­қимыл жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның орындалу барысы және 2018­2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама жоба­сы. Бұл ретте Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынба­сары, генерал­майор Нұрғали Білісбеков Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес дайындалған 2018­2022 жылдарға арналған бағдарламаның мақсаты діни экстремизм көріністерін ескерту және терроризм қаупін болдыр­мау арқылы адамның, қоғамның және мемлекеттің қауіпсіздігін қам та масыз ету екенін атап өтті. Жо баны әзірлеу кезінде 2013­2017 жылдарға арналған Мемлекет тік бағдарламаны іске асыру нәти же­лерінің талдау деректері, экстре­мизм мен терроризм қаупін туды­ратын жағдайлар мен фактор лар­дың талдауы, халықаралық озық тәжірибе, мемлекеттік орган дар­дың, ҮЕҰ­ның және қоғамдық бір лес тіктердің ұсыныстары еске­рілген.

2013 жылдан бастап елімізде діни экстремизм мен терро­ризм идеологиясын таратудың себептері мен жағдайларын жою және атаулы ақпараттық түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру жө­нінде 202 комиссия жұмыс істейді.

Мәлімделгендей, аталған ба­ғыт та жалпы саны 8,1 млн­нан астам адам қамтылған 96,6 мыңнан астам шара өткізілген. Атқарылған жұмыс нәтижесінде 755 «жихад­шы» қалыпты жолға көшірілген. Да йын дық жұмыстарының бастап­қы кезеңінде 38 террорлық сипат­тағы зорлық­зомбылық экстремис ­тік науқандарының іске асы ры­луына жол берілмеген. Шетел де күдікті діни білім беру меке ме ­лерінен 384 студент елге қай та­рылған.

Аталған мәселеге қатысты Ұлттық экономика министрі Ти­мур Сүлейменов те сөз сөйледі. Оның айтуынша, мемлекеттік жоспарлау жүйесі құжаттарының талаптарына сәйкес Діни экс­тремизм мен терроризмге қарсы іс­қимыл жөніндегі 2013­2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның іске асырылуының тиімділігіне бағалау жүргізілді. Бағалау 4 критерий бо йынша жүр­гі зілді. Мәселен нысаналы индика­торлар мен нәтижелер көрсет кіш­теріне қол жеткізу дәрежесі, іс­шараларды орындау толықтығы, бюджет қаражатын игеру деңгейі, нысаналы индикаторларды және нәтижелер көрсеткіштерін жо­спарлау.

Ұлттық экономика минис тр­лігінің мәліметіне сәйкес, бюд­жет қаражатын игеру деңгейі 95,8 пайызды құраған. «Нысаналы индикаторларды және нәтижелер көрсеткіштерін жоспарлау сапасы бойынша мемлекеттік бағдарлама қабылданған сәттен бастап ин­дикаторлар мен көрсеткіштердің мәндері, іс­шараларды орындау мерзімдері түзетілмегенін атап өтемін», деді Т.Сүлейменов.

Талқылау нәтижесінде 2018­2022 жылдарға арналған мем ле­кеттік бағдарлама жобасы мақұл­данды.

Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрайымы Дариға Назарбаева кездесуді аша келіп, шектеулі әрі шағын су ресурста­ры жағдайында су қауіпсіздігі мәселелері біздің елімізде ұлттық қауіпсіздіктің бір бөлігі ретінде қарастырылатынын айтты. Жаһан дық және аймақ­тық табиғат өзге ріс тері, су қа­тынастарындағы мемлекет­ара лық келіспеушіліктер, су

шығыны көп технологияны және суды реттеу мен бөлуде артта қал ған техникалық жабдықтарды пай далану елімізді сумен қам та­масыз етудегі басты қауіп болып табылады.

Сенатор көктемгі су тасқыны жыл сайынғы өзекті мәсе ле бо­лып отырғанын атап өтті. Мем­лекеттік органдар жұмысындағы жүйелі қателіктердің салдары дағдылы таситын судан күтпеген апаттар туындатып отыр.

Сөз алған Ішкі істер ми нис­трінің орынбасары Юрий Ильин ІІМ орталық және жергілікті ат­қарушы мүдделі органдармен бірлесе отырып, «2017­2020 жыл дарға арналған тасқын су қау пін болдырмау және жою жө ніндегі шаралар кешені» жол картасын іске асыруды жал ғас­тырып жатқаны туралы хабар­дар етті.

Ю.Ильин көктемгі жайылма суға дайындықта төтенше жағ­дайлар жөніндегі орталық және аймақтық комиссиялар қа был­даған шараларға қарамастан бір­қатар өзекті мәселелер сақта лып отырғанын, олардың ішін де ең алдымен, судан қорғау ке шен­дерінің жағдайы, елді мекен­дерді қорғау жұмыстарын ұйым­дастыру, бөгеттер құрылысы

мен өзен арналарын тазалау, кө пір лерді жаңғырту бар екенін атап өтті.

Ауыл шаруашылығы ми­нис трінің орынбасары Рүстем Құр манов республикалық меншіктег і судан қорғау кешендерін биылғы су тасқынын өткізуге дайындау және тасқын судың ықтимал зардаптарынан болатын зияндардың алдын алу жөніндегі ескерту шаралары бойынша ауыл ша руа шылығы министрлігі қабылдаған шара­лар туралы баяндады.

Кездесуді аяқтай келіп ко­митет төрайымы Д. Назарбаева тал қылаудың қорытындысы бо­йынша әзірленген ұсынымдар Үкіметке жіберілетінін және заң шығару жұмыстары барысында ескерілетінін айтты.

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Іс­шараға төрағалық еткен «Нұр Отан» партиясы Төр­ағасының бірінші орынбасары Мәулен Әшімбаев бұл Үн деу Қазақстанның әлеуметтік жаң­ғыруындағы бес басым бағыт ты айқындап берген бірегей бағ­дарламалық құжат екенін айтты. Сондай­ақ Елбасы ұсыныстары халқымыздың әлеуметт ік жағдайын жақсартуға айрықша әсерін тигізетінін атап көрсетті.

«Бүкіл әлем бойынша мем ле­кеттік әлеуметтік бағдар ла малар кейінге шегеріліп, үкіметтер бұрынғы міндеттерінен бас тар­тып жатқан аумалы­төкпелі шақта Мемлекет басшысы осын­дай батыл бастамаларды қолға алып отыр. Осылайша Елбасы кезекті рет Қазақстан үшін халқының әлеуметтік жағдайы әрдайым басым бағыт болып са­налатынын іс жүзінде дәлелдеп берді», деді партия Төрағасының бірінші орынбасары.

Сондай­ақ М.Әшімбаев қа­зіргі таңда халықтың ең бас ты әлеуметтік мәселесі баспана екеніне тоқталып, мұны ше­шу үшін атқарылып жатқан

жұмыстарды мысалға алды. Мә­селен былтыр рекордтық дең­гейде 11 миллион шаршы метр­ден астам тұрғын үй салынған. Әйт се де партия Төрағасының орын басары әлі күнге дейін көп­теген қазақстандықтың пәтер ге мұқтаж екенін айтып өтті. Сон­дықтан да Президенттің бастама­ларын жұртшылық қуана қабыл­дауда.

Партия Төрағасының орынба­сары Үндеуде баспа на мәселесі, жалақысы төмен аза маттардың салық жүктемесін азайту, жоғары білімнің қол жетімділігі мен сапасын арттыру, студент жастарды жатақханамен барын­ша қамтамасыз ету, шағын несие көлемін ұлғайту, бірнеше қалаға газ тарту мәселелері ұсынылып қана қоймай, оларды іске асыру тетіктері де нақты көрсетілгеніне назар аударды.

«Президенттің барлық бас­тамасы жан­жақты сарапта­лып, зерделенгенін және олар­ды жүзеге асыруға нақты қар­жылай негіз бар екенін атап өт кен жөн. Соның арқасында қазақ стандықтар Елбасы тапсыр­маларын жүзеге асырудың нә­ти желерін таяу жылдары сезіне алады. Мемлекет басшысы бұл

маңызды бастамалардың жүзеге асырылуын бақылауды «Нұр Отан» партиясына жүктеді. Осы­ған орай Елбасы тапсырмасы партия жұмысының алдағы уа­қыттағы негізгі міндеті болады», деді М.Әшімбаев.

Бұдан кейін сөз алған «Ақ жол» партиясының төрағасы, Мәжіліс депутаты Азат Перуашев «Президенттің бес әлеуметтік бастамасында» ең басты назар­да қарапайым тұрғындардың мүддесі тұрғанын атап көрсетті. Яғни осы бағдарлама халықтың тұрмысын жақсартып, оларға қажетті, өзекті мәселелердің тиімді шешімін табуды мақсат етеді. А.Перуашев «Ақ жол» партиясы мен оның депутаттық фрак циясы да Үндеуді қолдап, он дағы міндеттерді іске асыруға өз үлесін қосуға әзір екенін мәлім деді.

«Мына нәрсеге назар аудар­ғым келіп отыр. Шағын несие­леу көлемін арттыру, пайыздық және салықтық жеңілдік арқылы кәсіпкерлікті көтермелеуге тал­пыну құрылыс саласын дамы­тып, жаңа жұмыс орындарын ашуға көмектеседі. Яғни осы­ның барлығы түптеп келгенде қарапайым халыққа пайдалы болмақ. Мұның тағы бір мыса­лын табысы төмендерге салына­тын салықтың мөлшерін он есеге азайту жөніндегі шешімнен де байқауға болады», деді «Ақ жол» партиясының төрағасы.

Қазақстанның коммунистік халықтық партиясының хат­шысы, Мәжіліс депутаты Жам­был Ахметбеков Мемлекет

басшысының бастамалары әрдайым нақты әрі ел эконо­ми касының мүмкіндігіне сай есеп телетінін айтты. Сонымен қатар Елбасының бірер күн бұрынғы Үндеуінде көтерілген баспана, жалақы мәселелері, сол сияқты білім беру мен оның сапасын арттыру Қазақстанның коммунистік халықтық партиясы ұстанымымен сәйкес келетінін жеткізді.

«Ауыл» халықтық­демо кра­тиялық патриоттық партиясының төрағасы, сенатор Әли Бектаев Мемлекет басшысының Үндеуін тарихи оқиғаға балады. Сенатор әлеуметтік бастамалар ауыл тұр ғын дарына тікелей қатысты бол ғандықтан, Елбасының Үн­деуін «Ауыл» партиясы да қол­дайтынын мәлімдеді.

Бұдан соң Демократиялық күштердің «Қазақстан­2050» жалпыұлттық коалициясы мүшелері, елдегі жетекші партия­лар басшылары, Парламент депу­таттары сөз алып, «Президенттің бес әлеуметтік бастамасына» байланысты өз ойларын ортаға салып, пікірлерімен бөлісті.

Іс­шара соңында елі міз­дің барша азаматтарын Қазақ­станның әлеуметтік жаңғыруы жолындағы батыл қадам деп бағаланған құжатқа қолдау біл­діруге, ондағы бастамаларды жүзеге асыру жұмыстарына бел­сенді қатысуға шақырған үндеу қабылданды.

Суретті түсіргенЕрлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

Құрметті қазақстандықтар!Мемлекет басшысы ұсынған «Бес әлеу­

меттік бастама» – бұл қазақстандықтардың ұлттық және әлеуметтік бірлігінің мықты шоғырландырылған платформасы.

Мемлекет басшысы әлеуметтік мем­лекет құндылықтары мен әлеуметтік әді леттіліктің қағидалары біздің мем­лекетіміздің өзгеріссіз стратегиялық ба­сымдығы болып табылатынын атап өтті.

Елбасы барлық қазақстандықтарға жақын және түсінікті нақты іс­қимылдар бағдарламасын айқындады.

Қолжетімді тұрғын үймен, сапалы және қолжетімді біліммен қамтамасыз ету, кә сіп­керлікті қолдау және жұмыспен қамту, халық

табысының өсуі – бұл әлеуметтік саясат ты тиімді жаңғырту үшін уақтылы қабыл­данған шаралар.

Президенттің бес әлеуметтік жобасы әлеу мет тік әл­ауқаттылық пен халық бір­лігі Тәу елсіз Қазақстан дамуының басты ба сым дығы екенін тағы да дәлелдеді.

Бұл бастамалар ұлттық мүдделер мен қазақстандықтардың әл­ауқаты Ел ба­сымыздың мемлекеттік бағытының негізі екендігін де дәлелдейді.

Ең қиын экономикалық жағдайлардың өзінде мемлекеттің әлеуметтік міндеттемелері ұлттық күн тәртібінде өзекті басымдықтар болып қалуда.

Біз Мемлекет басшысының жаңа

әлеуметтік бастамалары барлық аза мат­тардың өмір сапасын жақсартуды қамтамасыз етіп, әлеуметтік мемлекет пен ұлттық әл­ау қаттың прагматикалық қазақстандық үлгісінің негізін қалыптастыратынына нық сенімдіміз.

Жаңа міндеттер мемлекеттік органдар мен жалпыазаматтық қоғамдастықтың үйлесімді, тиімді жұмысын талап етеді.

Біздің коалициямыздың барлық мүшелерін, азаматтық қоғамның барлық өкілдерін осы жұмысқа белсенді қатысуға шақырамыз.

Халықтың қатысуы және халықтық ба­қылау – Елбасымыздың әлеуметтік бастама­ларының тиімді іске асырылуының кепілі.

«Нұр Отан» партиясы, «Ақ жол» демократиялық партия­сы, «Ауыл» халықтық­демократиялық патриоттық партиясы, Қазақстан Коммунистік халықтық партиясы, «Бірлік» саяси партиясы, «Қазақстан Республикасының кәсіподақтар федера­циясы» республикалық кәсіподақтар бірлестігі, «Ардагерлер ұйымы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Атамекен» Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы, «Қазақстан кәсіпкерлерінің форумы» заңды тұлғалар бірлестігі, «G­Global Халықаралық хатшылығы» қауымдастығы» заңды тұлғалар бірлестігі, «Жасыл» экономиканы қолдау және G­Global­ды дамыту коалициясы» заңды тұлғалар бірлестігі, «Қазақстан украиндарының радасы» заңды тұлғалар бірлестігі, «Қазақстанның дағдарыс орталықтары одағы» заңды тұлғалар бірлестігі, «Қазақстанның азаматтық альянсы» заңды тұлғалар бірлестігі, «Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылымдар академиясы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан Республикасының Ұлттық инженерлік академиясы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Жаңару» сыбайлас жемқорлыққа қарсы жалпыұлттық қозғалысы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан

тұтынушыларының ұлттық лигасы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Қазақстанның іскер әйелдері қауымдастығы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан мүгедектерінің конфедерациясы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Қарулы Күштер ардагерлері» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан тұтынушыларының ұлттық лигасы» республикалық қоғамдық бірлестігі, «Республикалық әйелдер кеңесі» қоғамдық бірлестігі, «Қазақстанның кәсіпкер әйелдері одағы» қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан жазушыларының одағы» қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан ардагерлері» Ауғанстандағы соғыс ардагерлері ұйымдарының қауымдастығы, «ДОС» тәуелсіз өмір орталығы» қоғамдық бірлестігі, «Қазақстан­2050» жалпыұлттық қозғалысы, «Жұлдыз» балалар қоғамдық ұйымдарының одағы» қоғамдық бірлестігі, Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясы стипендиаттарының қауымдастығы, Демократиялық күштердің «Қазақстан­2050» Астаналық аймақтық коалициясының мүшелері.

2018 жылғы 6 наурыз, Астана қаласы

Күн тәртібінде – су қауіпсіздігі мәселелері–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенатында Дариға Назарбаеваның төрайымдық етуімен Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитеті мен Аграрлық мәселелер, табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитетінің мүшелері су қауіпсіздігі мәселелері бойынша мемлекеттік мүдделі орган-дар басшыларымен кездесті. Бұл туралы Сенаттың баспасөз қызметі хабарлады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астанада Демократиялық күштердің «Қазақстан-2050» жалпыұлттық коалициясының кезекті отырысы өтті. Оған елдегі саяси партиялардың басшылары, Парламент де-путаттары, Қазақстан халқы Ассамблеясының, кәсіби және қоғамдық бірлестіктердің өкілдері қатысты. Жиын Елбасының «Президенттің бес әлеуметтік бастамасы» атты халыққа Үндеуін қолдау мақсатында ұйымдастырылды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Демократиялық күштердің «Қазақстан-2050»жалпыұлттық коалициясының үндеуі

Елбасы Үндеуін бірауыздан қолдады

Тапсырмалар мүлтіксіз орындалуы тиіс

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 3

Елбасы Н.Ә.Назарбаев Парла­менттің бірлескен отырысында ел тұрғындарының өміріне тікелей әсер ететін, әлеуметтің әлеуетін арт­тыра түсетін бес бастамасын жария­лағаны белгілі. Президент ұсын ған қадамдардың маңызы мен ауқым­дылығы тұрғысынан Қазақстан ның әл­ауқатын еселеумен бірге әлемдегі «әлеуметтік мемлекет» тұжырым­дамасының қазақстандық моделін нақтылай түсті.

Дамыған мемлекеттердің тәжіри­бесінен көріп отырғанымыздай, та­бысты әлеуметтік мемлекеттің уни­версалды формуласы жоқ. АҚШ­та азаматтарды әлеуметтік қамтамасыз ету жүгі мемлекетпен қатар жеке сектордың жауапкершілігінде болса, «Солтүстік Еуропалық» модель бойын­ша азаматтардың мемлекет тарапынан алатын әлеуметтік қолдауы олардың мемлекетке төлейтін салық көлеміне тікелей тәуелді. Осы орайда ширек ғасыр бұрын экономикалық жүйенің жаңа формациясына көшкен біздің ел үшін әлеуметтік мемлекеттің өзіндік моделі болуы заңды құбылыс.

Әдетте дамыған елдер әлеуметтік сая сатты күшейту үшін салықты көтеруге мәжбүр болады. Дәлірек айт­қан да, халыққа арналған әлеуметтік жәрдем бизнестің қалтасынан төленеді. Егер ол елдерде кәсіпкерлік ақсап жат­са, әлеуметтік көмек қысқарып, биз­нес ке жағдай жасалады. Ал бизнеске жеңілдік беру мен әлеуметтік саясат­ты күшейтуді қатар алып жүретін жағ­дай жасаған Қазақстан Президенті «әле у мет тік мемлекет» ұғымына жаңа көзқарас енгізді.

Қазақстандық модельдің ерекше­ліктері тәуелсіздік жылдары жүргізіліп келе жатқан мемлекеттің әлеуметтік саясатымен үндес «Президенттің бес әлеу меттік бастамасы» бағдарла масын­да толық айқындалды. Ең бастысы, бес әлеуметтік бастама халықаралық қауым­дастық мойындаған «әлеуметтік мемле­кет» ұғымының үш принципіне де толық­тай сәйкес келеді. Мәселен, мүм кін діктің теңдігі принципіне сәй кес білім грантын 20 мыңға арттырып, 75 мың студентті жатақханамен қамтамасыз ету бастама­сы қала және ауыл жастарына бір дей са­палы білім алуда және еңбек нары ғында бәсекеге қабілетті болуда мемлекет тара­пынан жасалған нақты қолдау.

Байлықтың әділ бөлінісі принципіне сәйкес азаматтарымыз «7 – 20 – 25» бағдарламасы арқылы қолжетімді бағамен баспаналы болуға мүмкіндік алса, 14 мыңға жуық кәсіпкер тиімді шарттармен шағын несие алу арқылы өз бизнесін дөңгелететін болады. Одан бөлек, жалақысы 25 айлық есептік көрсеткіштен төмен қазақстандықтар 10 пайыз табыс салығының орнына 1 пайыз салық төлейтін болады. Сон­дай­ақ Елбасы келешекте про грес­сивті салық жүйесін енгізу мүмкін­дігі қарастырылатынын да атап өтті. Қоғамдық жауапкершілік прин ципі­не келсек, түрлі әлеуметтік топ тар ға кіретін отандастарымыз қолжетімді баспана, «Нұрлы жер», «Өрлеу» және т.б. көптеген мемле кеттік бағдарлама­лар дың қолдауын пайдаланып келеді.

Осылайша әлеуметтік мемлекеттің қазақстандық моделі дегеніміз – әлеумет­тік қолдауға мұқтаждарды қорғай оты­рып, адами капиталды үздіксіз дамы­ту арқылы еңбек өнімділігін арттыру және сол арқылы азаматтарымыздың әл­ауқатын күшейтіп, мемлекеттік бюджетке түсетін салмақты бірте­бірте азайту. Сондықтан «Президенттің бес әлеу меттік бастамасы» қазақстандық модел ьді одан әрі жетілдіріп, еліміздің дамы ған 30 елдің қатарына кіруіне оң ықпал етеді деп сенеміз.

Шынайы әлеуметтік мемлекетте азаматтардың барлығына шығу тегіне, әлеуметтік жағдайына қарамастан, теңдей мүмкіндік беріледі. Бұл мүмкін­діктер әлеуметтік теңсіздіктің терең­деуіне тосқауыл болады. Орта білім және жоғары білімнің тегін болуы, студент­тердің жатақханалармен толық тай қамтамасыз етілуі тұрмыстық жағдайы мүлдем нашар отбасы балаларының өзіне әлеуметтік лифті бойынша жоғары өрлеуге жол ашады. Шағын несиелеу бастапқы қаражаты жоқ адамның өзіне кәсіп ашуға көмектеседі. Тұрғын үйдің қолжетімді болуы қазақстандықтардың бәрін меншік иесіне айналдырып, еліміздің тұрақтылығын арттыра түседі. Осылайша «Президенттің бес әлеу­меттік бастамасы» салмағы мен ауқым­дылығы бойынша алдағы онжылдыққа бағдар болады деп ойлаймыз.

Ең бастысы, жер­жаһан жаңарып, тіршілік атаулы теңелетін жұрт жақ­сылыққа кенелетін береке­бірліктің бастауындай әз Наурыздың басын­да жарияланған бұл Үндеудің игілігі ұлысты ұйыстырып отырған, ел мен жердің иесі ретінде бәріне жауапты мемлекет құраушы ұлттың болашағын баянды етуге арналғаны анық. Ендеше Елбасы ерекше атап өткендей, бес бас­тама балталаса да бұзылмайтын берік бірлігімізді бекемдей түседі деп бек сенеміз!

«Әлеуметтік мемлекеттің» қазақстандық моделі

ҮНДЕУ

Серік БЕКТҰРҒАНОВ,Сенат депутаты

Парламент палаталарының бірлескен отыры­сында ай тылған Президенттің бес бастама сы мил­лиондаған азаматы мыз дың әл­ауқатын арттыруға теңдессіз әсер ететіні сөзсіз.

Ел басы әлеуметтік­экономи калық даму міндет­терін ше шу жолдарын ұсына отырып, олар дың нақты есептеу лер ге негіз дел генін және қаржылай қамтамасыз етілетінін айтты.

Атап айтқанда, құрылыс сала сын дамытуда тұрғын үй несиесін қолжетімді ету, шағын және орта бизнесті дамытуда азаматтар ға берілетін микронесиелеуге бөлінетін соманы арттыру, жа­старды жұмыспен қам та масыз ету мен жоғары білім алуға бөлінетін гранттарды кө бейту, жаңа газ құбыры са лы н атын өңірлерде экологияны жақсарту, тұрғындардың тұр мыс тық мәселелерін шешу сын­ды идеяларды ұсынды. Оларды нақты шешу үшін Президент маңызды бастамаларды ұсынып отыр. Қоғамдағы тұрақтылықты сақтай отырып, эконо­миканы жоспарлы түрде дамыту арқылы Елбасы аталған күрмеуі қиын мәселелерді шешудің негізін нық қалыптастыра білді.

Қазақстанның ұстанып отыр ған жолы – азамат­тары мы з дың әл­ауқатын жоспарлы арт тырудың, тұрақты қоғам қалы п тастырудың, ортақ мақсат тар ға қол жеткізуде күш­жігерді бірік тірудің жолы.

Сауытбек АБДРАХМАНОВ,Мәжіліс депутаты

Ата Заңымыздың 1­ші ба­бында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемле­кет ретінде орнықтырады» деген сөздер жазылған. Мемлекеттің ең қымбат қазынасы – адам жә не оның өмірі. Әлеуметтік мем ле кет тің әлеуеті Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Парла­мент палаталарының бірлескен отырысындағы сөзінде тағы да тамаша таныла түсті. Елбасы өзінің халқынан ештеңені аяп қалмақ емес. Егер қандай да бір мәселелер қазірге дейін шешімін таппай жатса, оның себебі біреу ғана болуы мүмкін. Ол себеп – сол мәселелерді шешуге қазірге дейін шаманың жетпей келгендігі. Мемлекет мығымданып, экономи­ка еңселене берген сайын, уақыты туған кезде бұған дейін түйткіл болып, көңілді күпті етіп келген түйіндердің бәрі бірінен кейін бірі тарқатыла береді, тарқатыла береді. Президент Назарбаевтың

жаңа әлеуметтік бастамалары осының даусыз дәлелі.

Елбасының наурыздың бесін­ші жұлдызында жария етілген бес бастамасының бәріне де халық қояр баға «бестік» болаты ны кү­мән сіз. Алдымен айрықша айта­тын жаңалық – «7 – 20 – 25» деп аталған ипотекалық не сие бағ дар­ламасы. Мұның мәніс і – бірін­шіден, ендігі жерде ипо текалық несиенің қазірге дейінгі 14­16 пайыздың орнына 7 пайыз дан аспайтындығы, екіншіден, ендігі жерде үй құрылысына салынатын бастапқы үлестің қазірге дейінгі 30, ал кей жердегі 50 пайыздың ор­нына 20 пайыздан аспайтындығы, үшіншіден, ен дігі жерде несиені төлеудің ме р зімі қазірге дейінгі 10­15 жыл дың орнына 25 жылға дейін ұзартылғаны. Бағалай білген адамға бұл үлкен жеңілдік. Ал салықтық жүктеменің азай­тылуы тіпті таңданарлықтай. Тұрмыс деңгейі төмен адамдарға 2019 жыл дың 1 қаңтарынан ба­стап қазі р ге дейінгі 10 пайыздың ор ны на небәрі 1 пайыз салық салы на тын болып отыр. Бұл – Елба сы ның екінші бастамасы.

Үшінші бастаманың көлемі де қайран қалдырарлықтай. Неге десеңіз, жоғары оқу орындарына бөлінетін қазіргі 54 мың грантқа тағы да тұтастай 20 мың грант қосылғалы отыр, оның 11 мыңы бакалавриаттағыларға, соның ішінде жаңа экономика қатты қажет ететін қат мамандықтарға бөлінбекші. Төртінші бастама бойынша шағын несие беруді көбейту көзделген. Бесінші ба­стама бойынша елді газдандыру жұмысы жаңаша қарқын алмақшы. Қызылорданың Қараөзегінен тар­тылатын газ құбыры Жезқазғанға, Қарағандыға, Теміртауға, одан Аста наға жеткізілмекші. Бұл жұ­мыс 2,7 миллион адам тұратын Арқа өңірін газбен қамтамасыз етіп, елдің экологиялық ахуалын жақ сарт пақшы. Тек Астана ның өзін де ауаға тарайтын қауіпті шы ға рын дының көлемі 6 есе азаймақшы.

Міне, ең сығымдап айтқанның өзінде бұл бес бастаманың елді жаңа белестерге шығаратын аса ауқымды шаруа екендігі айқын көрініп тұр.

Жақсылықтар жалғаса бергей!

Дулат ИСАБЕКОВ,Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, жазушы-драматург

Атап­атап айтқанда, талай елдің арзан несиеге қолы жетпей тұрғанда, оны 7 пайызға түс іремін дегені өте құптарлық жағ дай болды. Және 25 жылға бе ріледі деген сөз, бүкіл кәсіп­кер леріміздің қолын шешкен сияқ ты. Тіпті осы бастамадан қа зір дің өзінде қанаттанып, шағын және орта бизнесін бас тап кетуге тәуекелге барғысы ке­ле тін дер бірден көбейеді. Бұл жаңа кәсіпкерлерге жол ашып бере тін жаңа мүмкіндік, ең бас ты бағдарлама деп айтуға болады.

Осыдан кейін Қазақстанды 2022 жыл ға дейін толық газбен қамтамасыз ету жоспары жүзеге асы рылғалы отыр. Осы уақыт қа дейін еліміз көгілдір отын­мен то лық қамтамасыз етіл ген деп ой­лайтындар бар. Шын мәнін де газ ды пай­даланып отыр ған дар 50 пайыз ғана екен. Оның өзі нің анық жоспары жасалуы, газ құ быр лары қай қаладан қай қа ла ға қарай жүред і, нақты қа лай іске асады, осының бәрі өзекті.

Мемлекет басшысы 2025 жылға қарай көмір отынынан арылуымыз ке­рек деді. Өйткені ол біздің ауамызды былғап жатыр. Астананың өзінде де көмір отынды пайдаланатындар көп. Қысқасы, көмірден біржолата бас тар­тып, яки болмаса сапасын арттырсақ жақсы болар еді.

Елбасының бір сөзі ұнап қалды. Өзіміз де солай ойлап кел дік қой. Сарыарқаның сары желі елордамыздың түтінін тазар тып отырады деуші едік. Сөйтсек, олай болмай шық ты. Сарырқаның сары желі кө ліктер ден будақтаған көк түтін ді қуып үлгере алмайды екен. Енді осыдан құтылатын болдық.

Әсіресе, Теміртау қаласының экологиясын жақсы білеміз. Аппақ қардың үстіне қара бояу жағылғандай ауасы лас. Халық қалай күн көріп отыр?

Осының барлығынан да Президент хабардар. Елбасы енді осы түтіннен

құтылудың анық жоспарын жасап берді. Пар ла менттің қос палатасы осыны қолда д ы. Біз де қос қол дап қолдап отырмыз. Және осы мәселеден құтылудың жаңа жолдары, жаңа тәсілдері атап көрсетілді.

Сол сияқты студент жастар дың жатақ хана мәселесін 2022 жылға қарай толық шешіп боламыз дегені жүзеге асатын болса, Қазақстан еңсесі биік елдің біріне айналар еді. Мен осыған қатты қуандым.

Ал әдебиет пен мәдениеттің әңгі­месі бұрыннан да айтылып келеді. Алдыңғы жолдаулардың бәрінде қамтылды. Алайда алдымен халықтың әл­ауқаты, алды мен экономика көш бастауы керек.

Біз өз бағдарымызды әлеу мет тік мемлекет ретінде қайта қарастыруымыз қажет. Ол үшін жалақысы төмен адам­ды салықтан біржолата босату немесе айлық көлеміне қатысты көлемін азай­ту көп адамға демеу болады. Мұндай жеңілдіктер талай жанның тіктелуіне сеп теседі. Қуанған да, қолдаған да бастаманың тағы бірі осы!

Айтқандай, Елбасы оқу орындары, білім саласына қа тысты қордаланған мәсе ле лерді реттеуді анық тапсырды. Өйткені білім саласы мен Ұлттық ғы­лым ака дем иясының айналасында дау көп. Қазақ ғылымы үш жылда бір­ақ рет бері летін грантқа қарап қалды де­ген сөздің жаны бар. Ғалымдарды шу­лата бермеу үшін осының бәрін қайта қарайтын кез әбден келді. Артық, орынсыз айтыла беретін дау­дамайға тоқтау салу үшін ғылым мен білім са­ласына қосымша грант беру мәселесі түбегейлі шешілетін болды.

Сон дықтан бұл саланың да көңілін көншітіп, қажеттіліктерін қанағаттан­дыратын іргелі бастамалар қолға алынды.

Ең бастысы, халықтың алдында жа­рия етілген Үндеу толы ғымен жүзеге асады деп сенеміз. Үкіметке де нақты тапсырмалар берілді. Қал ған үмітіміз енді – Үкіметте!

АЛМАТЫ

Әл-ауқатымызды арттыру жолы

Елді жаңа белеске шығарады

Халықтың көңілінен шыққан, жұрт күткен сөз айтылды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламенттің қос палатасының бірлескен отырысында Елбасы жұрт әбден күткен бағдарламаларға толы сөзін айтты. Бұл бір өзіндік Жолдау сияқты болып шықты. Екінші жағынан біздің болашағымызға сәуле түсірген, халықтың көңілінен шыққан, жұртты риза еткен Үндеу болған сияқты.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Дархан ҚЫДЫРӘЛІ,

«Егемен Қазақстан»

БАС БАҒАН

Салман ГЕРОЕВ,ҚХА Кеңесінің мүшесі, Астана қалалық «Вайнах» чешен-ингуш этномәдени орталығы» ҚБ төрағасы

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Пар ла мент палата лары­ның бірлескен отырысында жариялаған бес әлеу меттік бас т а масын мұқият тың дадым. Ма ған Ел ба сы ның қазіргі таң да қазақ ста н дық тардың әлеу мет тік жағ дайын жақсарту мақ са тын дағы бес әлеу меттік бас та маны жүзеге асыруға ел эко но ми ка сы ның әлеуеті жете ті ні жөнін де айт қаны ұнады. Бұл орайда тұр ғын­үй құрылысын дамыту, ипо­те ка лық несие пайызын төмен де­ту, білім гранттарының са нын өсі ру, студенттерді жа тақ хана мен тү гелдей қамту мәсе лелері маңызды.

Сондай­ақ мені Жезқазған , Қарағанды, Теміртау қалалары ар қы лы Астанаға дейін газ құ бы рын тарту жо­басы қатты қуант т ы. Бұл өз кезегінде елорданы 35 мың тон на зиянды газ қал дық тары нан арыл туға, тұрғын дар­дың денсау лығын жақсартуға, Аста­наның эко ло гиялық ахуалын түзеуге жол ашады екен.

Аталған жиында Елбасы ұлт­аралық келісімнің, татулық пен бірліктің маңыздылығын наси хаттап, мемлекеттің ынты маққа шақырған саясатына үнемі қолдау білдіріп келе жатқан барша қазақ стан дықтарға алғыс білдірді. Бұл алғыс бізді еліміздің бірлігі мен тұра қ тылығын көзі міздің қарашы ғын дай сақ тауға үндейді, міндеттейді.

АСТАНА

Князь МИРЗОЕВ, «Барбанг» Қазақстан күрдтері қауымдастығының төрағасы, ҚХА Кеңесінің мүшесі

Бүгінде елімізде жүзден астам этностың өкілдері тату­тәтті өмір сүруде. Олардың салт­дәстүрін, м әде ­ниетін сақтап, нығайтуына ба рын ша жағдай жасалып отыр. Осы этнос­тардың арасында Мем ле кет басшысы алға қойып оты рған міндеттерді бар­ша қазақстан дық тармен бірге жүзеге асыруға дайын, әлеуметтік тұрғы­да белсенді, ғылым мен мәдениетті дамытуға атсалысып келе жатқан күрд этносы да бар.

Қазақстандағы этномәдени бір­лес тіктер еліміздегі барлық жетіс­тіктер қоғамымызда салтанат құрып отырған татулық пен келісімнің арқасында болып жатқанын терең түсінеді.

Б і з П р е з и д е н т Н ұ р с ұ л т а н Назарбаевтың Парламент палата­лары ның бірлескен отырысында жариялаған бес әлеуметтік бас­тамасын ыстық ықыласпен қабыл­дадық. Мен білім саласының өкілі болғандықтан, Елбасының осы бес бастамасының ішіндегі жоғары білім

беру, жастарды қолдау бағы тын дағы мәселелерді ерекше атап өт кім келеді. Өйткені өскелең ұр пақ – біздің бола­шағымыз, мемлекет та ра пынан жос­парланған барлық ре фор маларды жүзеге асырушы күш.

Менің пікірімше, көтерілген бар­лық бастамада ауқымды әрі сал мақ­ты, онда қазақстандықтарды толған­дырып келе жатқан маңызды мәсе­лелер қамтылған. Ондағы бар лық мәселелер халқымыздың әлеу мет­тік ахуалын жақсартуға бағыт тал­ған. Нақтылай айтқанда, бұл баста­малар арқылы баспанамен қамту, салықты төмендету, білім беруді сапалы әрі қолжетімді ету, мик ро­кредитті кеңейту, газдандыру секілді маңызды мәселелер шешімін таппақ. Бұл өз кезегінде еліміздің әлеуметтік тұрғыда дамуына мүмкіндік береді. Осы арада ерекше тоқтала кетер жайт, әлемдік экономикалық дағдарысқа қарамастан, Елбасы бірінші кезек­те елдің әлеуметтік жағдайын жақ­сартуға, қарапайым халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға баса назар аударып келеді. Бұл көреген басшыға тән қасиет.

АЛМАТЫ

Ауқымды әрі салмақты бастама

Бірлігіміз – байлығымыз

4 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Әсіресе, тұрғын халықты баспанамен қамтамасыз ету, жалақысы төмен жұмысшы, қыз меткерлерге салықтық же­ңіл діктер жасау, жастардың білім алуы және жатақханамен қамтылуына байланысты орын­далатын міндеттер мен ынталы адамдардың кәсіпкерлікпен ай­налысуына қолдау көрсету об­лыс, аудан әкімдерінің ен дігі жердегі негізгі жұмыс бағы тына айналмақ.

Елбасының әлеуметтік бас­тамаларына қолдау білдіріп, аймақта атқарылатын жұмыс­тардың бағытын айқын даған жиын Алматы облысында да өтті. Жиында баяндама жаса ған облыс әкімі Амандық Ба талов: «Мемлекет басшысы әлеу меттік саланы жаңғыртуға ба ғыт талған 5 бастамасын ұсыну арқылы еліміз үшін өзек ті, әлеуметтік салаға жаңа сер пін беретін шара­ларды іске асыруды міндеттеді. Бұл көп тен күткен, бәріміздің ойымыздан шыққан бастама болды. Пре зи дентіміз оны іске асыру үшін ел экономикасының толық мүм кіндігі бар екенін атап өтті. Ен ді сол бастамаларға нақ­ты тоқ талып, атқаратын жұмыс­тары мыздың бағыт­бағдарын нақ тылап алуымыз қажет», деді.

Аймақта Президент ұсын­ған 5 әлеуметтік бастаманы жү зеге асыруға толықтай не­гіз бар. Елбасының әрбір отба­сы на баспана алудың жаңа мүм кіндіктерін беру бастама­сы на орай жаңа міндеттер ай қын далып, бұған дейін де қарқынмен жүргізіліп жатқан тұрғын үй құрылысына жаңа­ша серпін берілмек. Облыс тұр­ғындарын баспанамен қам ту жұмыстары нәтижелі. Әсіресе «Нұрлы жер» бағдар ламасы бойынша салынып жатқан тұрғын үйлерді пайда лануға беру жөнінен былтыр облыс өз міндетін 5,7 па йыз ға артығымен орындап, аума ғы 646 мың шар­шы метр ді қам титын тұрғын

үй дің құры лысы аяқталды. Қар­қын мен салынып жатқан 184 үйдің 94­інде қоныс тойы тойла­нып, 494 шақырымды құрайтын инженерлік желі іске қосылған.

– Елбасының 5 бастама­сы ның бірінші бағыты бой­ынша жасалатын жұмыстар аймақтағы құрылыс нарығына үлкен серпіліс әкеледі. Қазір облыста пәтер кезегінде тұр­ған 40 мыңға жуық адам бар. Же ңілдетілген несие тетіктері іске қосылғаннан кейін бұл адамдардың баспаналы болу ға деген мүмкіндіктері артады. Үй салу қарқынды жүр гі зіл генімен, оның бағасы ның тұрғындарға қолжетім ді болуына қатысты үнемі мә селе туындайтын. Өйт­кені адам дардың ипотека мен не сиеге қол жеткізуі қиын бол­ға ны жа сырын емес. Ал Елбасы ұсын ған «7 – 20 – 25» бағдар­ла масы жерлес тері міздің арма­нына қол жеткізуге жол ашады, – деді Амандық Баталов.

Елбасы ұсынған бағыттар ішіндегі жалақысы төмен жұ­мыс шы, қызметкерлерге с а­лық тық жеңілдіктер жасау­ды қарастыруға орай берілген тапсыр ма аймақтардағы өзек­ті мәселе болатын. Өйткені негі зінен ауыл шаруашы лы ­ғын да еңбек ететін адамдар­дың табысы да төмен екендігі анық. Өңірлердегі орташа ай ­лық жалақының айырма сы да әлеуметтік жағдай дың тең­гері міне әсер ететін­ді. Ен­дігі жерде Прези дент ұсын ған салық жеңіл дігі аз жалақы ала­тын жұмысшы лардың табы сын арттыруға мүм кіндік бермек. Алматы об лы сы да аграрлық салаға ар қа сүйеп отырған аймақ бол ған дықтан, сала еңбек кер ­лері нің табыс салығын 1 па йыз ға дейін азайту бастама сын қуана қабылдағаны анық. Сол сияқты, өңірдегі өзін­өзі жұмыспен қам­титын адам дардың қарасы әжеп­тәуір. Айлық табысы орташа көр сет кіштен аспайтын олар үшін де үміт оты тұтанды.

Мемлекет басшысының «Жоғары білім алудың қол­жет ім д іл і г і мен сапасын

арт тырып, студент жастар­дың жатақханадағы жағда йын жақсарту» бастамасы да өңір­дегі бірқатар өзекті мәсе ле­нің оң шешілуіне ықпал етпек. Білім гранттарының көбе юі оқуға ынталы жастардың көңі­л ін бір демдесе, студент тер ­дің жатақханамен қам тылу ға қатысты мәселесі нің шешімін та­буы да олар ды қанаттандырады. Қазір об лыс тағы жалғыз жоға ры оқу орны – Жетісу мемле кет тік уни вер ситетінің күнді згі бөлі­мінде 3 мыңнан астам студент білім алуда. Өкі ніш ке қарай, олардың көбі жатақ ханамен қамтылмаған. Университетке қарасты екі жатақхана да 524 орынға лайықталған.

– Осы жиынға дайындық барысында облыстағы сту дент­тердің жатақханамен қамты­луына қатысты мәлі мет терді қарадым. Өкініштісі, бізде жатақхана жетіспеушілігі жоқ деген жалған ақпар берілген. Студенттерді жатын орын мен қамту дегеніміз тек универси­тетке ғана қатысты болмауы керек. Аудандардағы кәсіп­тік білім беретін арнау лы оқу орындарының жағ дайы мәз емес. Талғар дағы, Тал ды қор­ған дағы колледж дердің сту­дент тері жатақханаға сыймай, пәтер жалдауға мәжбүр. Елба­сы ұсынған бастама осы кемші­ліктерді жоюға мүм кіндік береді. Жұмыла жұмыс істеуіміз керек, – деді жиында облыс әкімі салаға жауапты басшыларға қаратып.

«Шағын несие беруді кө­бейту» бастамасы да ел іші нен қолдау тауып, нәтиже бере тіні анық. Мемлекет басшысы бұл шара, әсіресе ауыл­ай мақ тар үшін, ауылдағы кә сіп керлікті дамыту үшін ма ңызды екенін

атап өтті. Өз сөзін де Аман­дық Баталов: «Өзін­өзі еңбек­пен қамтыған және жұмыс сыз тұр ғын дар дың арасын да жап­пай кәсіпкер лікті дамыту үшін атқарылып жатқан жұмыстардың аясында жеңілдетілген шағын несие беру неғұрлым тиімді тетік болып табылады. 2017 жы лы жалпы құны 4,3 миллиард тең­гені құрайтын 840 шағын несие берілді. Қаражаттың жетіс пеуі­нен 3148 адам шағын несие ала алмады. Елбасының бастамасын­да қосымша 20 миллиард теңге бөлу мәселесі көтерілді. Біз өз кезегінде, осы қаражатты пайда­лана отырып, шағын несие алуға ниет білдірген көптеген тұр ғын ­дарды қамти аламыз», деді.

Елбасы ұсынған бесінші ба­ғыт бойынша елді газбен қам­та ма сыз етуді жалғастыру жұ ­мыс тары Жетісу жерінде толық­қан ды жүзеге асып жатыр деуге әбден болады. Қазір облыстың 11 ауда нын да көгілдір отынмен қамту жұ мыстарының үлесі 50 па йыз ға аяқталуға жа қын. 2020 жылы 10 пайыз таби ғи отын ға қосылуды мақсат еткен об лыс­қа Мемлекет басшысы жүк т е ген тапсырма одан әрі тың сер пін бер мек. Биылғы жылы Тал ды ­қор ған қаласы толықтай қо сы ­латын газ құ быры желісін оңтүс­тік­шығыс бағытқа қарай жал­ғас ты рып, орталықтан шет кері жат қан Ақсу, Сарқан, Ала көл аудан дарына да көгілдір отын жет кізу жұмыстары зерде лен бек. Облыс әкімдігі тара пы нан Үкі­метке тиісті ұсы ныс енгі зіледі. Осылайша таби ғи газ же лісіне аймақтағы әр ауыл дың қо сылуы­на қол жет кізу таяу бо ла шақ тағы міндет бо лып қала бермек.

Алматы облысы

Бес әлеуметтік бастамаЖетісу жерінің дамуына серпін береді

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Парламент палаталарының бірлескен отырысында ұсынған 5 әлеу меттік бастамасын жүзеге асыруда аймақтарға артылатын міндет жүгі салмақты.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Инфографиканы жасаған Амангелді ҚИЯС, «Егемен Қазақстан»

Ұлықбек ЕСДӘУЛЕТ, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

Бірінші – әр отбасының бас­паналы болуына жағдай жа­сау мәселесі. «Отан от басы­нан басталады», «Үйі жоқтың – күйі жоқ» дейтін исі қазақ баласы бұл бастамаға қалайша мейірленбесін?! Қазіргі нарық қыспағында отырған кезеңде арзан баспана алу дегеніміз ас­пан дағы айға қол жеткізгенмен бірдей көрінеді.

«Біз соңғы жылдары азамат­тары мыздың үй алу мүмкіндігін кеңейту үшін көп жұмыс істедік. Өткен жылы ауданы 11,2 млн шаршы метр болатын қыруар тұр ­ғын үйлер салынды. Бұл – бұрын бол ма ған рекордтық көрсеткіш. Алайда бұл атқарылған жұмыс­тар жеткіліксіз. Әлі күнге дейін көптеген отбасында өзі нің үйі жоқ. Бұл – әлеуметтік маңызы зор про бле ма ның бірі. Біз ипотекаға қолжетім ділікті арт тырып, осы мәселені шешу үшін бар лық жағдайды жасауымыз керек», деді Елбасы.

Мемлекет басшысы ұсын ған, тұрғын үймен жаппай қамту ға арналған «7 – 20 – 25» бағдар­ламасы тығырықтан жол тапқан ұтқырлығымен көңілден шықты. Озық шетелдердің деңгейімен шендесетін жоба. Ең төменгі 7%­дық ипотекалық несиеге 20%­дық бастапқы жарнасын төлеп қалаған пәтеріңді алу, оны 25 жылдық мерзімде өтеу – қай отбасына болса да үлкен көмек, тәуел сіздік тұсында бұрын­соң­ды болмаған жақсылық.

Біз қазір төртінші өнеркәсіптік революция дәуірінде өмір сүріп отырған елдердің қатарындамыз. Жер шарында жаһандық осы құбылыс қарыштауда. Бұрынғы үшеуі қандай еді дейсіздер ғой? Біріншісі – ХІХ ғасырда бу қозғалтқышын жаппай қолда­нысқа енгізу кезеңі, екіншісі – ХХ­ғасырдың басындағы электр­лендіру дәуірі, ал үшіншісі осы өткен ғасырдың соңында кел­ген автоматтандыру мен ком­пьютер заманы. Ентелеп келген соң ғысы– осы үшінші кезеңнің жалғасы, бірақ анағұрлым жоға­ры деңгейдегі, кибер фи зикалық жаңа технологиялар дәуірі.

Біз технологияны өзгертумен шұғыл данып жүргенде техноло­гиялар біз дің өзімізді өзгерте ба­стады. Жаһандану жық пылында адасып қалмау үшін қандай қаре­кеттер керек?

Осы орайда еске түседі. Ұлы Бернард Шоудан бір тілші: «Сіз ғылыми­техни калық революция жетістіктеріне қалай қарайсыз?» деп сұрағанда: «Біз осы ҒТР­дың арқасында суда балықша жүзуді, аспанда құсша ұшуды үйрендік, бірақ жер бетінде адамша өмір сүруді бәрібір үйрене алмадық», деп жауап берген екен.

Шынымен, қалай адамша өмір сүруге болады? Әрине, жауап айқын – адам бола білу керек, адам болып қалу ке­рек дейміз. Дегенмен, бір сәт төмен түсіп, құдай шы лығын айта йық шы. Қарапайым адамға ең ал дымен керегі не нәрсе? Ең бас ты қажеттілік – баспа­на, азық, киім, білім... Басқасы кейін... Ал бәрінің түбі айна­лып келіп қар жыға тіреледі. Тапшылықтан зәру лік туын­дайды. Мемлекетің бай болып, қарапайым адамың бас пана сыз, аш­жалаңаш, білімсіз болса, киберфизика мен нанотехно­логия көмектесе ала ма? Міне, Президент Н.Назарбаевтың осы бір қалың бұқара үшін аса маңыз­ды, әлеуметтік мәні зор, өте өткір де өзекті мәселені шешуді ба­тыл қолға алғаны сүйсінтті. Бұл – бас па на сыздық проблемасын мейлінше жеңіл дететін игілікті, берекелі бастамалар.

Мемлекет басшысы өзінің Үндеуіндегі екінші бастамасын­да жалақысы төмен жұртшылық­тың жағдайын жақсарту үшін салықты 10 есеге азайтып, 1­ақ

пайызбен салық салуды ұсынды. Мұндай жағдайда жалақы көлемі анағұрлым ұлғаяды. Бұл да білген адамға зор жеңілдік, үлкен көмек.

«Болашақ – жастардікі» деген ді көп айтамыз. Біз «Бола­шақ» бағдарламасы мен жаста­рымызды шетелдерде оқыту ды сәтімен жолға қойдық. Ол тү­лектер өз Отанына мол біліммен оралып, Қазақ станның даму жо­лына лайықты үлестерін қосу үстінде. Оларға хош көңілмен сүй сіне қараймыз. Бірақ өз елі­міз дегі білім беру жайы қалай? Сын көтере ме? Осы мәселеде, биыл бір жыл толып отырған «Бо ла шаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» бағдарламасы бойынша қазақ тіліне аударылып жат қан «100 озық оқулық» жобасы ның келешегіне үлкен үміт артаты­нымыз рас.

Үндеуге үңілейік: «Үшінші бастама. Жоғары білім алудың қолжетімділігі мен сапасын арт­тыру үшін төмендегідей шара­ларды ұсынамын. Қазір жыл сайын бөлінетін 54 мың грант­қа қосымша 2018­2019 оқу жы­лында тағы 20 мың грант бөлу керек. Оның 11 мыңы техни­ка лық мамандықтар бойын­ша ба калаврлық білім беруге тие сілі болады. Бұл төртінші өнер кәсіптік революция жағ­дайын дағы жаңа экономикада зор сұранысқа ие болатын сан мың жаңа маманды даярлауға мүмкіндік береді. Мұнда ең ал­дымен инженерлер, ақпараттық технология, роботты техника, на­нотехнология саласының маман­дары туралы сөз болып отыр».

Міне, мұның бәрі – болашаққа талпынған әрбір қабілетті жасқа туғы зылған қосымша тың мүм­кіндіктер. Қарапайым қазақ ба­лалары жаңа дәуірге лайық сирек те жаңа мамандықтарды меңгеріп жатса, еліміздің ертеңі жарқын болмай ма?

«Біз әлемдік стандарттарға сай білім беру жүйесін қалып­тас тыра отырып, сту дент тердің білім алуына және тұрғын орны­на жағдай жасауға жете назар аударуымыз қажет. Өздеріңіз білесіздер, сырттан келетіндер қаланың шетіндегі ескі үйлерді жалдап, содан қиындық көріп, зардап шегіп жатады. Мұндайда, әрине, сапалы білім алу туралы айтудың да қажеті жоқ. Бүгінде жоғары оқу орындары мен кол­ледж дердің студенттерін жатақ­ханамен қам та масыз ету мәселесі өте өзек ті. Бұл мін детті шешу үшін ЖОО­лар, колледж дер және девелопер­компаниялар мем­ле кет­же ке меншік серіктестігі бойынша жатақ хана құрылысын бастауы қажет», деді Елбасы.

Оқу грантын көбейтіп, жатақ­хана тапшылығын жою деге­німізді – келешекке жол ашу, болашаққа жағдай жасау, жас буынға мемлекеттік қамқорлық, еліміздің ертеңіне салынатын отандық инвестиция деп есеп­теу керек.

Сондай­ақ шағын несие беру мен аймақтарды газбен қамтама­сыз ету туралы бастамалар да ха­лықтың көкейінен шығары анық.

Елбасы өз сөзінде ұсынылған бес бас таманың ойдағыдай іске асуына бірден­бір кепілдік – елдің бірлігі екенін баса айтты. Шынында да, бүкіл берекенің бас тауы мен түп қазығы ұлтымыз­дың тұтас тығында жатыр.

Конституциямызда белгі­ленген әлеу меттік мемлекет ұғымы әр азаматқа мемлекет тарапынан қамқорлық жасау­мен өлшенеді. Бұл бастамалар, түбе гейлі алған да, әлеуметтік мемлекетті нығайтуға жасал ған нық қадам деп бағалауға ла йық. Сонымен қоса қарыштап басқан Қазақ стан ның халықаралық қоғамдастық алдын дағы абырой­беделін де айтарлықтай арттыра түсері сөзсіз.

Еліміздің тілегі – жастар, тірегі – ауыл. Ендеше, олардың мүд десі мемлекет мүд десіне айналғаны бізді неге қуант пасын?!

АЛМАТЫ

Берекелі бастамалардың берері мол

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Еліміздегі әр азамат мемлекеттің қорғауы мен қолдауын және қамқорлығын сезінетін жағдайға жету – орындал-мас арман, қол жетпес сағым емес екен, бұйыртса, жуық жылдарда жүзеге асатын жоталы жобалардың қатарына енгенін естіп-көріп, шынын айтсам, балаша қуандым. Президент Н.Назарбаевтың Парламенттің қос палатасының бірлескен отырысында жаңа әлеуметтік бастамалар көтеріп, жұртшылықтың әл-ауқатын жақсартуға жаңа бетбұрыс басталғанын жариялауы қоғам өміріне наурыздың жаңа лебіндей әсер етті. Елбасы өз Үндеуінде ұсынған 5 бастамасының баршасы мән-мағына, маңызымен жүрекке жылы тиіп, көкейге қонды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жұрт жағдайын жақсартатын жобаларға жол ашылды

Әлемде әлеуметтік тең сіз­діктің өсу қарқыны бай қала­ды. Адамзаттың басым бө­лігі қарапайым материалдық игіліктерге қол жеткізе алмай жүр. Сондықтан бүгінгі басты міндет әлеуметтік мәселелерді мемлекеттік тұрғыдан реттеу болмақ. Ең бастысы, әр аза­мат өзінің бүкіл қоғамға беріл­ген материалдық игіліктен құр қалмағанын сезінуі тиіс. Бұл – дұрыс бағыт, әділ ұста­ным. Еліміз осы бағытқа бет бұр ды. Осы орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Пар­ла мент палаталарының бірлес кен отырысындағы баяндамасы бар­шамызды қуантты. Баян дамада бес әлеуметтік бас тама туралы айтылды. Әрқайсысы жеке­жеке қарас тыруға лайықты.

Ең алды мен, қазақ стан дық­тар үшін қол же тімді баспана – басты мәсе ле. Көпте ген жас отбасы же ке меншік үйінің бол­мауынан қиналады, тіпті кейбір

отба сылардың шаңырағының шай қалуына да осы мәселе әсер етеді. Бұл ретте мемлекет тара пынан аза маттардың ба­сым бөлігіне дерлік баспана­ны қол жетімді қылу бастама сы көтеріліп отыр. «7 – 20 – 25» бағ­да р ла ма сы аталған проб ле ма ны жа қын арада шешуге мүмкін дік бере ді. Осы бағдар ламаны орын­дау экономиканы дамытуға ғана емес, демографияны көтеруге де қар қын береді. Өйткені демо гра­фия ға инвестиция құю өте өзекті.

Салықтық жүктемені төмен­дету мақсатында жалақыны аз алатын адамдарға салық 1 пайызға дейін төмендейді. Бұл әлемдік тәжірибеде болмаған шешім. Бастысы, үнемделген қаржы осы санаттағы адам­дар дың еңбекақысын көтеруге жұм салады. Бұл – 2 миллион­нан астам азаматтың табысын арттыруға жасалған қадам.

Техникалық мамандық тарға гранттарды көбейту де дер

кезін де қабылданған ма ңыз ды шешім дер едім. Мем лекет ІТ­технология, нано тех нология, роботты техника сияқ ты жаңа мамандықтарға қо сымша 20 мың грант бөлмек. Еңбек нары­ғының өзгеруін есеп ке алсақ, бұл төртінші өнер кәсіптік револю­ция жо лын дағы маңызды қадам.

Өзін­өзі жұмыспен қамту­шы лар мәселесін шешуде ел­дің әлеуметтік жаңғыруына база лық жағдай жасалып отыр. Бұл мәселелерді шешу үшін 14 мың азаматқа 62 мил лиард теңге көлемінде шағын несие беріледі. Бұл ауыл тұр ғындарын шағын кәсіп кер лікпен қамту­ға мүмкіндік береді. Өзін­өзі жұмыспен қамтушылардың мәселесін кешенді түрде шешу оларды еліміздің экономика лық айналымына қосуға, салық база­сының кеңеюіне жол ашады. Бұл ел экономикасын дамытудың маңызды қыр ларының бірі.

Әлеуметтік дамудың негізгі

бел гілері ауыл инфра құры лымы, елді мекендердің басым бөлігін газбен қамтамасыз ету. Елбасы баяндамасында ел ішінде көгілдір отынды жеткізуде жаңа бағыт тар құру, газ құбырлары құрылы сын жүргізу туралы айтылды. Бұл мәселе бұрыннан сарапшылар деңгейінде талқыланып келе жатқан болатын. Сондықтан мемлекеттің азаматтық қоғам өкілдерінің ой­пікірімен үнде­се жұмыс істеуі қуантады. Сол себепті елімізде мемлекеттің аза ­мат тардың келешегіне қамқор ­лығы мен әлеуметтік жауап кер­шілігі іс жүзінде орындалады деп сеніммен айтуға болады. Бұл қоғамдағы әлеуметтік сенімнің артуына алып келеді. Яғни, Қазақ станда әлеуметтік даму дың өзін дік моделі құрылуда.

Ерлан САИРОВ, әлеуметтанушы, Қазақстан

кәсіподақтары федерациясы төрағасының орынбасары

Азаматтардың келешегіне қамқорлық

ҮНДЕУ

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 5ӘЛЕМ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН

Транзиттік әлеуетті тиімді пайдалану қажет

2017 жылдың қазан айында өткен Қытай компартиясының ХІХ съезінде Қытай социализмінің ерекшелігі Си Цзиньпиннің идеясы-мен ұштастырылып, дәуірдің жаңа кезеңіне өту мәселесі сөз болды.

Қытай мемлекетінің саяси жүйе­сіндегі ерекшелікті Си Цзиньпиннің көшбасшылық рөлінің күшейе түсуінің ұжымдық басқарумен және биліктің ауысуының міндеттілігінің ұштасуы деп есептеуге болады. Авторитарлық жүйе демократияның принциптерін түбегейлі, стратегиялық мақсаттарын орындау жолына пайдалануда. Себебі бүгінгі басшылық ядросын ауыстыруға тиісті жаңа буынға кіретін жас лидер­лер корпусы қазірдің өзінде белгілі. Си Цзиньпиннің өзі де осындай күрделі, ұзақ дайындық және тәрбие жолы­нан өткен болатын. Биліктің негізгі сатыларынан өткен, тәжірибе жинақ­таған және сапалы кәсіптік білім алған кадрлардың билікке келуі Қытайдың қазіргі қарқынды дамуының себебінің бірі екендігін айту жөн. Саяси элитаны тәрбиелеудің осындай тиімді үлгісінен тәлім алу абзал.

Қытай басшылығы Қазақстан­мен белсенді байланыстар жасауға мүдделілік танытып келеді. Тәуелсіздік жылдары Қытай басшылары Цзян Цзэминь, Ху Цзиньтао және Си Цзиньпин Қазақстанға 8 рет ресми са­пармен келсе, Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев Қытайға 13 рет сапар жасаған. Үкіметаралық қатынастар жүйелі жолға қойылған деуге болады. Осындай тығыз байланыстар нәти­жесінде екі елдің арасындағы сауда көлемі 2017 жылы 18 млрд АҚШ долла­ры болып, бір жылда 37 пайызға өскен. Индустрияландыру бағдарламасы шеңберінде құны 10 млрд доллар бо­латын 51 жоба іске асырылуда. Олар қуат ресурстарын өндіру, машина жа­сау, құрылыс материалдарын өндіру, инфрақұрылымды жетілдіру т.б. сала­лар. Ұзындығы 7600 шақырым болатын Қазақстан – Қытай мұнай­газ құбыры екі жақтан 8000 адамға жұмыс беріп отыр. Қазақстан Қытайға табиғи газ экспорттауды жылына 5 млрд шаршы метрден 10 млрд шаршы метрге өсірмек. Ортақ мүдделілік арқасында заманауи алып құрылыстар Атасу – Алашаңқай мұнай құбыры, Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомагистралі іске қосылды. Бұл жолдың 2,3 мың шақырымға жуығы Қазақстанның 5 облысын басып өтеді. Қытайдың мұнайға сұранысы өскен сайын оның Қазақстанға қызығу шы­лығы арта түсуде. Қазір Қытай мұнай компанияларының еліміздің батыс өңірлеріндегі мұнайды өндірудегі үлес салмағы 23 пайыздан асты. Шығыс Қазақстанда Ақтоғай кен­байыту ком­бинаты өз мерзімінде, сапалы іске қосылды.

«Бір белдеу – бір жол» стратегиялық бағдарламасы шеңберінде Қазақстанның Қытай үшін транзиттік маңызы арта түсуде. Қытай – Еуропа бағыты бо­йынша жүк тасқыны Ляньюньган қала­сы нан басталып қазақ жері арқылы Еуропа ның ірі қалаларына жеткізіледі. Зама науи тас жолдар салуда Қытай әлемдік ли дер ге айналды. Қытай жол құрылысшы лары 1 сағатта 750 метр сапалы тас жол сала алады. Жаңа авто­трассаның қызмет көрсету мерзімі – 25 жыл. Ел дегі барлық жүрдек трассалар соңғы 20 жылда салынды. «Қытайдың жол ғажа йыбын» үйренудің пайдасы зор болар еді. Қытайда 2015 жылы 43 сағат­та Бейжіңдегі 6 жолақты жаңа авто көпір салынып, пайдалануға берілуі әлемдік құрылыс тарихында теңдессіз оқиға болды. Мұндай үлгілердің Қазақстан­ның транзиттік әлеуетін арттыруға көмегін тигізері анық. Көршінің озық тәжірибесінен үйрену парыз. Қытаймен тығыз экономикалық қатынастардың орнығуы осы елдегі 2 миллионға жуық қандасымызбен байланыстарымыз­ды жақсартуға көмектесетіні анық. Қытайдағы қазақ диаспорасының саяси­әлеуметтік құқықтарының қорғалуы, олардың өз еріктерімен Қазақ стан­ға оралуы мәселелерінің шешілуі екі елдің стратегиялық әіріптестігі тура­лы келісімшарт шеңберінде оңтайлы шешіледі. Қытай қазақтарының ана тілін сақтауы, ұлттық мәдени үлгілерін дамы­та алуы Қазақстан – Қытай қатынас­тарының жандануы барысында дұрыс іске асады деуге негіз бар.

Қытайдың жаһандық саясаттағы беделінің артуы оның экономика­дағы жетістіктерінің нәтижесі екендігі дау сыз. Ол орта жоғары даму қарқы­нын сақтауда. 2017 жылы Қыта йдың жалпы ішкі өнімі 2016 жылға қара­ғанда 6,9% өсті. Қазір бұл көрсеткіш 12 триллион долларға жетті. Әлемдік экономиканың 15%­ын Қытай өндіруде. Осы жетістіктердің барлығы Қытай басшылығының ішкі ресурстарды тиімді пайдалануының, инновация­лық өзгерістерді елдің ерекшеліктері­мен ұштастыруының, қоғамды дұрыс қайта құру мен реформалау арқасын да мүмкін болды.

Сайын БОРБАСОВ,

саяси ғылымдар докторы, профессор

Конференцияда халық­ара лық қоғамдастықтың қол­дауымен Ауған стандағы бейбіт­шілік пен тату лыққа қол жеткізу және тер роризмге қарсы әрекет ету сала сын дағы бірлескен шара ларды қабылдау сынды негізгі мәселе лерге ерекше на­зар аударылды.

Басқосуға НАТО­ны қоса алғанда аймақтық және халық­аралық ұйымдар мен 25 елдің де­легациялары келді. Ал Қазақстан тарапынан жиынға Сыртқы істер министрлігінің Ауғанстан бойынша арнайы өкілі, Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші Ста нислав Василенко және Қазақ стан Республикасының Ауған стандағы Төтенше және өкілетті елшісі Өміртай Бітімов қатысты.

Жиын барысында Ауғанстан

президенті Мохаммад Аш раф Ғани қарулы оппозиция өкілдері «Талибан» қозғалысын бейбіт келіссөзге шақырды, ол үкімет­тің ымыраға келу туралы негізгі жеті ұсынысын жеткізді. Олар: «Талибан» қозғалысын сая си пар тия ретінде тану, атыс ты тоқ тату, өтпелі сенім шаралары және кең ауқымды сайлау өт кізу­ге жол ашу, Ауғанстан конс ти ту­ция сын қайта қарау не ме се оған түзетулер енгізу, әділ сот төре­лігін жүзеге асыру, ша ғым д арды қарау мен заңның орындалуы.

Баяндамашылар бейбітші­лікке, ымыраға келуге, ағайын­ды лар бірін­бірі өлтіретін соғыс­ты тез арада тоқтатуға және «Тали банмен» бейбіт келіс сөз­дерді бастауға шақырды. Батыс елдерінің өкілдері әйелдер мен балалардың құқықтарын сақтау

мәселелерін көтерді. Пікірталас нәтижесінде Кабул декларация­сы қабылданды.

Қазақстан Сыртқы істер ми нистрлігінің арнайы өкілі өз сөзінде еліміздің халықаралық қоғамдастықтың Ауғанстандағы жағдайды реттеу бойынша бар­лық іс­шараларын қолдай тын­дығын білдірді. Ол еліміз дің Ауғанстанмен ынтымақтас тық­тың түрлі салаларындағы нақты қадамдарын атап өтті.

Жалпы алғанда аталған фо­рум Кабулдың қарулы оппо­зиция – талибтермен бейбіт процесті бастау бойынша жаңа көзқарастарын көрсетті, соны­мен қатар Ауғанстандағы жағ­дай ды реттеуге мүдделі қатысу­шы елдер мен ұйымдар осы мәсе леде өздерінің қолдауын тағы да бір рет растады.

Айта кетейік, Қазақстан мен Ауғанстан арасындағы дипло­матиялық қатынас шежіресі 1992 жылдың 12 ақпанынан бас­тау алады. Содан бергі аралықта

екіжақты ынтымақтастықты нығайту бағытында мемлекет­тер басшылары, екі ел үкіметі­нің жетекшілері, парламенттер төрағалары, сыртқы саяси ве­домстволар деңгейінде көп­теген кездесулер өтті. Қазіргі таңда Қазақстан Ауғанстандағы жағдайды реттеуге белсене қа­тысып келе жатыр. Осы орайда біздің еліміз бұл мемлекетке бар мүмкіндігінше қолдау білдіруде. Әсіресе, Ауғанстан экономика, білім беру, гуманитарлық сала­лар бойынша Қазақстан тарапы­нан көп көмек алуда.

Соңғы деректерге сүйеніп сөйлесек, 2016 жылдың қоры­тын дылары бойынша Қазақстан мен Ауғанстан арасындағы та­уар айналымы 489,4 млн АҚШ долларын құрады: оның ішін­де Қазақстан экспорты – 486,8 млн доллар, импорты – 2,6 млн доллар. Сауда­экономи ка ­лық қатынастарды дамытуда үкіметаралық комиссия маңыз­ды рөл ойнап отыр.

Сонымен қатар Мемле­кет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 2009 жылдан бастап еліміз дің оқу орындарында ауғандық 1 мың студентті оқыту бойынша мем лекеттік бағдарлама жүзеге асу да. Бұл мақсатқа 50 млн АҚШ доллары бөлінген. Қазіргі таң да шамамен ауғандық 750 сту дент Қазақстанда тәлім алу­да. 2016 жылы шілде айында қо сым ша ауғандық 100 сту­дент кезекті іріктеуден өтті. Бұл мем ле кеттік бағдарлама одан әрі де жалғаса бермек. Бұ ған қоса біздің еліміз әр жылдар да Ауған станға азық­түлік және бас қа да тауар түрлерімен гума ­ни тар лық көмек көрсетті. Сон­дай­ақ Қазақстан осы елге жол жө ндеу, мектеп, аурухана салу мақ саты нда қаржылай жәрдем берді.

ДайындағанЖолдыбай БАЗАР,

«Егемен Қазақстан»

(Соңы. Басы 1-бетте)

Негізінде, жаппай қырып­жою қаруы­ның үш түрінен (ядролық, химиялық және биологиялық) ядролық қаруға ғана заң ды түрде тыйым салынбаған болатын. Осы­ған байланысты Шарттың негізгі түйі ні ядролық қаруға толық тыйым салу тура­лы ережелерді қамтитын «Тыйым салу» атты 1­бабы болып табылады. Атал ған Шарт халықаралық құқықтық сала дағы осы бір заңдық кемшілікті жою ға бағыт­талған және ол ядролық қаруды жоюдың алғашқы қадамына айналып отыр.

Айта қарудың түбе гейлі жойылуы­на әкелетін ядролық қаруға тыйым салу туралы заңдық міндет теуші күші бар осы құжатты әзірлеу бойынша БҰҰ кон­ференциясы екі кезең бойынша, яғни, 2017 жылғы 27­31 наурыз және 15 мау­сым­7 шілде аралығында Нью­Йорк қаласын да өткізілген. Соның нәтижесінде Ядро лық қаруға тыйым салу туралы Шарт ашық дауысқа салынып, 124 мемлекеттің 122­сі оны қолдаған. Ал бір мемлекет (Нидерланд) оған қарсы дауыс берсе, енді біреуі (Сингапур) қалыс қалған.

Бұл конференция барлық мемлекет­тер қатысуы үшін ашық түрде өткізілді. Алайда де­юре және де­факто ядролық

қаруы бар тоғыз мемлекет және олар­дың одақтастары аталған келіссөздерге қатысудан бас тартқан.

Осы күнге дейін Шартқа 56 мемлекет

қол қойып, олардың ішінде бесеуі оны ратификациялап үлгерген. Қазақстан бұл құжатқа 57­ші мемлекет ретінде қол қойды. Шарт елуінші ратификациялық

грамотасы сақтауға өткізілгеннен кейін 90 күн өткен бойда өз күшіне енетін болады.

Бұл құжат әлемдік қоғамдастықтың басым көпшілігінің ядролық қауіптің сақталуына қатысты алаңдаушылығы мен оған қарсы саяси күш­жігерінің көр­сет кіші ретінде қарусыздану тарихынан өзіндік орнын алады деп күтілуде.

Жалпы, тәуелсіздіктің алғашқы күн­дері нен бастап ядролық қарусыз әлем құру жолын таңдаған Қазақстанның өнеге лі жо­лы әлемдік биік мінберлерде айты лып жүр. БҰҰ Бас Ассамблеясы 70­ші мерей той лық сессиясының жалпы пікір та лас та рын да «ядролық қарусыз әлем құру ды XXI ға­сыр дағы адамзаттың басты мақ саты етуге» үндеген Мемлекет басшы сы ның баста­масына сәйкес, 2015 жылғы 7 жел тоқсан­да БҰҰ Бас Ассамблеясымен Ядро лық қару дан азат әлемге қол жеткізу тура лы Жалпыға бірдей декаларация қабылданды.

Әлемдік қоғамдастық ядролық қару ­сыз әлемге қол жеткізу бойынша бар лық мүмкін деген шараларды жүзе ге асы ру­ға тырысып келді. Осы орайда, бұл қа­был данған Шартты БҰҰ­ға мү ше мем ­лекет тердің көпшілігінің ядро лық қару­сыздану саласындағы игілік ті іс терге қол жеткізуге деген айрық ша ұм тылысы ның нәтижесі деп қарастыруға болады.

Қазақ-қырғыз бір туған...

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Ежелден бір­біріне етене жақын қазақ пен қыр ғыз достығы жыл санап артып келеді. Бұл орайда Жамбыл облысы мен көрші Қырғыз Респуб ли ка сы ның Талас облысы арасындағы өзара ынтымақ тастық пен татулық та бүгінде өркен жая түсті. Екі облыс арасындағы рухани байланыс та ата­баба лардың игі дәстүрін наси­хаттап келеді. Қаңтар айында жамбылдық деле­гация таластықтармен достық сапары аясында кездесіп қайтқан болатын.

Көктем шыға достық пейілмен көрші Талас облысының делегаттары да Жамбыл жеріне келді. Меймандарды «Айша бибі» кеден бекетінен Тараз қаласы әкімінің орынбасары Кенжебек Олжабай бастаған азаматтар күтіп алды. Қырғыз ағайынға деген ыстық пейілін айтыскер ақын Ернұр Бейсенов жыр арқылы білдіріп, арнау айтты. Бұдан кейін салтанат Тараз қаласындағы «Көне Тараз» тарихи­мәдени кешеніндегі «Достық» үйінде жалғасын тау­ып, қырғыздарға облыс әкімінің орынбасары Ерқанат Манжуов бастаған жамбылдықтар құрмет көрсетті. Бұл жерде түрлі ұлт өкілдері өздерінің домбыра, дойра, тар, чанго, қомыз сынды ұлттық аспаптарымен өнер көрсетіп, көпшіліктің көңілін көтерді. Ал осындағы халқымыздың ұлттық ойындары, қолөнер шеберлерінің туындылары және өзге ұлт өкілдері салған картиналар айырқалпақты ағайынның таңданысын тудырды.

Қос облыс арасындағы достық мерейтойы «Рахмет саған, туған ел!» атты көркемөнерпаздар кон цертіне ұласты. Сонымен қатар көпшілікке қазақ халқының дархан пейілін танытатын дерек ті фильм көрсетілді. Мұнда тарихи сәттер бей н е лену мен қатар, өткен ғасырдың басында бір жарым миллион өзге ұлт өкілдерінің қазақ даласын паналап келген сәті көрсетілді. Бұ­дан кейін келген қонақтарға Жамбыл облысы әкімі нің орынбасары Ерқанат Манжуов облыс әкімі Ас қар Мыр зах мето в тің сәлемін жеткізіп, Жамбыл Жа баев бейнесі бейнеленген кілемшені сыйға тартты.

Өз кезегінде Талас облысы губернаторының орын басары Азият Жарқынәлиева, Талас өлкелік теле арнасының директоры Ермек Үмбетов, Талас облыстық музыкалық драма театры ның директо­ры Қуан Естебеков сөз алып, жамбыл дықтарға деген жылы лебіздерін жеткізді. Сон дай­ақ әулиеаталықтарға қырғыз халқының мақ танышы «Манас» кітабын сыйға тартты.

Салтанатты шара барысында Жамбыл өңірі­нің сахна шеберлері әсем әннен шашу шашып, бишілер мың бұрала би биледі.

Жамбыл облысы

Жаһандық қауіпсіздік жолындағы кезекті қадам

«Талибан» қозғалысын келіссөзге шақырды––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ауғанстан орталығында «Кабул процесі» аясында «Ауған­стан дағы бейбітшілік пен қауіпсіздік үшін ынтымақтастық» тақырыбында екінші халықаралық конференция өтті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ТУЫСТЫҚ ТУЫБАСҚА БАСЫЛЫМДАРДАН

Италиядағы сайлау нәтижесіЕуроодақты алаңдатып отыр

Сауд Арабиясы әйелдер еркіндігіне дайын ба?

Италияда парламенттегі 18­ші жал пы сайлау өтті. Соңғы мәлімет бо­йын ша дауыс саны жағынан Мат тео Сальвинидің «Лига» партия сы мен экс­премьер Сильвио Берлусконидің «Италия, алға» партиясы басқа ұсақ пар тиялармен бірге құрған оң шыл центристік коалиция 37 пайыз жи­нап алда тұр. «Бес жұлдыз» қоз­ғалысы 32 пайыз дауыс жинады. Ал Демократиялық партия 20 пайыздан аз дауыс жинап, үшінші орында тұр. Бірде­бір партия парламентте көпшілік

орынға ие болып, үкіметті жасақтауға қажетті 40 пайыздық межеден аса ал­мады.

Екі партияға ең көп дауыс жинауға тек миграция проблемалары емес, экономикалық жағдай да әсер ет­кен болуы керек. Себебі сайлаушы­лар Брюссельге қарсы дауыс беріп, нәтижесінде популистер жеңіске жетті. Дегенмен, Италиядағы сай­лау нәтижелері Брюссельді алаң­да тып отыр. Себебі Еуроодақта Брексит оқиғасы қайталануы мүмкін

деген қауіп бар. Ал «Бес жұлдыз» қозғалысының кандидаты Паоло Магри «Біз қатаң экнономикадан кейін инвестициялық саясатты дамытпақпыз. Еуроодақтың бұл бағыты көптеген мемлекеттерге кері әсерін тигізгені белгілі», деді.

Сарапшылар сайлау нәтижесі Еуроодақ институттарының реформа­ларына әсер етуі мүмкін екенін болжап отыр. Сарапшылар да Италиядағы сай­лау нәтижесі Еуроодақты алаңдатып отырғанын айтуда.

Сауд Арабиясында әйелдер мау­сым айы нан бастап заңды түрде көлік жүргізу ге рұқсат алды. Оларға тіпті әскер қатарына қабылданып, спорт ареналарына, кинотеатрларға баруға да рұқсат берілді. Бұдан бөлек басқа да өзгерістер болуы мүмкін деп күтілуде. Бірақ халық бұған дайын ба?

Жақында Сауд Арабиясында әйелдерге көлік жүргізуді үйрететін мек тептер ашылып, ол туралы әлем­ге танымал бұқаралық ақпарат құрал­дары жарыса жазды. Мұнымен қой­май, жақында дін қызметкерлері

әйелдердің абайя киіп жүруі өз еріктерінде екенін, ол туралы дінде нақты ештеңе айтылмағанын айтты.

Осы пікірден кейін қоғамда түрлі қарама­қайшылықтар болды. Эр­Рияд дипломаттарының айтуынша, реформалық бағдарламаларды үкі­мет қолдағанымен, революциялық шешім дерді қарапайым халықтың мойындай қоюы екіталай.

Vision 2030 бағдарламасы аясын­да осындай реформаларды ұсынған Мұхаммед бин Салман бір жылдың ішінде өзінің билігін нығайтты. Дегенмен, сарапшылардың айту­ынша, консервативті қоғам мұндай жылдам өзгерістерден есеңгіреп қалған. Тіпті реформалардың жиі

жариялануынан бұл жүйе жүзеге аспай қалуы да мүмкін деушілер бар.

«Сауд Арабиясында өзгеріс енгізу өте қиынға соғады. Мұндағы көпшілік әйелдердің көшеде немесе жұмыс орындарында жүргенін қаламайды. Олар билікке қарсы шығып, өз та­лаптарын айтады дей алмаймыз. Бір анығы, мемлекеттегі әйелдер ерлер ге бағынышты. Яғни, билікке қарсы келмей­ақ консервативті қоғам әйелдерге өз сөздерін өткізе алады», дейді сарапшылар. Олардың айтуын­ша, қоғамда бағдарламаның жүзе ге асы рылуы мен биліктің амби ция сы­ның арасы тым алыс. Яғни, бұл рефор­малардың орындалу­орындалмауы уақыт еншісінде.

Қытай билігі әскери бюджетті арттырды

Қазіргі таңда Қытай экономикасы әлем бой­ынша екінші орында тұр. Енді билік 2018 жылы экономикалық өсім 6,5% шамасында болады деп болжап отыр. Былтыр бұл көрсеткіш 6,9%­ды құраған болатын. Сонымен қатар Қытай ин­фляция деңгейін төмендетуді көздейді.

Бір айта кетерлігі, 2018 жылға арналған Қытайдың әскери бюджеті 175 млрд долларды құрады. Бұл былтырғы жылмен салыстырғанда 8%­ке көп.

Бүкілқытайлық халық өкілдерінің жиы­нында Қытай билігі биылғы жылдың басты үш мақсатын атады. Оның ішінде қаржы қаупімен күрес, қоршаған ортаның ластануына қарсы күрес, кедейлікпен күрес бар.

Жоғары технологиялы қала салмақ

Сауд Арабиясы мен Мысыр жоғары технологиялы қала салмақ. Жаңа қала салу тура­лы идея өткен аптада айтылды.

Қала жобасының жалпы құны 500 млрд долларға бағаланып отыр. Синайдың оңтүстігінде салынады деп жоспарланған жаңа мега­қала мың шаршы километр болады деп күтілуде. Билік өкілдерінің айтуынша, қала толығымен жаңғырмалы энергия көздері арқылы жұмыс істеп, жоғары технологиялар­мен жабдықталады.

Сауд Арабиясы мен Мысыр жоғары технологиялар мегапо­лисінің құрылысына арналған ортақ қор құрып, оған 10 млрд доллар салды. Ең бай екі араб елі осылайша стратегиялық бай­ланысты арттырып, жаңа жоба бойынша бірлесіп жұмыс істемек.

Дайындаған Гүлнұр ҚУАНЫШБЕКҚЫЗЫ,

«Егемен Қазақстан»

6 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛБІЛІМ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Атыраудағы «Шаңырақ» отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйінің тәрбиеленушілері «Бөбек» қайырымдылық қорының президенті Сара Алпысқызының құттықтау хатын алды. Алғыс айту күнімен құттықтаған лебізді мерекелік шарада облыстық білім беру басқармасы басшысының орынбасары Злиха Дүйсекенова оқып берді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

КӨЗҚАРАС ІЗГІЛІК ИІРІМДЕРІ

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

(Соңы. Басы 1-бетте)

Енді оқу мазмұнына келейік.Бағ дар ламаның 11-бабында «Оқу пәнінің мазмұны бес бөлімді қамтиды: «Сандар», «Алгебра», «Геометрия», «Ста тис тика және ықтималдықтар тео- риясы», «Математикалық модель-деу және анализ» деп көрсетілген. Соған сәй кес 12-16-баптарындағы бөлім дер негізгі мектепте қандай тақырып тарды қам тып тұрғаны белгісіз күйінде қалған. Осындай жағдай ба-стауыш мектептің «Математика» бағдарламасында да орын алғанын бұрын айтқанбыз «(«Егемен Қазақстан», 14.06.16). Бұл бағдарлама да дәл сондай күйде. Мәселен, 12-баптағы «Сандар» бөлімінің «Сандар және шамалар ту-ралы түсініктер де» негізгі мектеп-те қандай сандар оқылатыны ашып көрсетілмеген. Сондай-ақ сол бөлімнің аталуындағы «түсініктер» сөзінің шек а- расы «ұғымдарға» қарағанда шек теулі екендігі де ескерілмепті. Сол сияқ ты 13-баптағы «Алгебра» бөлімінің «Тең-деу л ер және теңсіздіктер, олардың жүйе лері және жиынтықтары» бөлімі бой ынша негізгі мектепте иррационал теңдеулерді шешу тақырыбын жүйе-лі оқыту қарастырылмайтынын, три-гонометриялық теңдеулерді ше шу де өт пейтінін, т.б. ескерсек, бұл бағ дар-ла маны негізгі орта білім мазмұнын анықтап тұр деп айтуға келмейді. 14-15- бөлімдер де дәл осы жағдайда.

Ал 16-баптағы «Математикалық» дегенді біз 11-бапта көрсетілгендей «Ма те матикалық модельдеу және ана лиз» деп түсіндік. Бұл бөлімдегі «Мате матикалық анализ бастамала-ры» бөлімі бойынша негізгі мектеп-те қандай тақырыптар оқыты ла тыны анықталмаған. Мектепте мате ма ти-калық талдаудың «Функция» та қы ры-бы біршама жүйелі өтілетіні бел гілі. Сон да да барлық функциялар емес. Одан кейінгі «Математикалық мо дель-деудің көмегімен есептер шы ғару», «Математикалық тіл және мате ма ти-калық модель» бөлімдерін өз алдына берудің қандай қажеттілігі бар екені де түсініксіз.

Себебі мектеп математика бағдар ла-ма сының «Оқыту мазмұны» құрамына ай қын түрде енбейтін, бірақ оқыту ма з-мұнымен біте қайнасып жататын, онсыз математикалық білімнің мән-мағынасы ашылмайтын, білімнің иге рі луі мүмкін емес логика элементтері мате мат и-ка лық тіл, математикалық модельдеу ұғымдары да бар екендігі белгілі. Мұ-ны математикалық білімнен бөлек қарастыру мүмкін емес. Математикалық есептің өзі де модель. Сондықтан мек-тепте «Математикалық модельдеудің кө мегімен есептер шығару» дегеннің қи сыны да келіңкіремейді. Мектеп курсында математикалық білім мен ма тематикалық тіл, сондай-ақ

мате матикалық модель арасына үлкен шекара қою да әбестік.

Бұл жаңартылған үлгілік бағ дар ла-маның да жаңалығы, бастау ыш мек-тептің математика бағ дарл а ма сын-дағыдай «Оқу мақсат та ры жүйе сі нің» болуында екен. 19-бапта «Оқу мақ-саттарының жүйесі бөлім бойынша әр сыныпқа берілген» деп көрсетіледі. Алайда бұл мақсаттар жүйесін де үлгі тұтарлық деуге келмейді. Мақсаттар жүйе сіндегі келеңсіздіктерді тек 5-сы-нып тағы «меңгеру» ұғымының ди дак-ти калық-әдістемелік ерекшелігіне бай-ланысты қысқаша талқылап көрейік. Әдіс темелік әдебиеттерде «ұғымды мең геру» ұғымның мазмұны мен көле-мін анықтай алу, мәнді белгілері мен қасиеттерін білу, ұғымды танымдық және практикалық іс-әрекеттерде пай-далану деп түсіндіріледі. Жаңартылған бағдарламадағы білім алушыларға қойылатын мақсаттардың ең біріншісі «5.1.1.1 натурал сандар жиыны ұғы-мын меңгеру» деп берілген. Үлкен та қырыпты оқып-үйренудің бірінші сабағында-ақ осындай мақсат қою өзін ақтай ала ма?

Натурал сан ұғымын қалыптастыру мен соған сәйкес білімді игеру баста-уыш сыныптан басталады да, 5-сы-ныпта ұғымның көлемі мен мазмұны жүйелі түрде ашыла бастайды. Демек, оқушылардың бастауышта алған білімін 5-сыныптың алғашқы сабақтарында жал пылау және бір жүйеге келтіру көз делген. Сонда да болса, натурал сан ұғымын меңгеру үшін бұл білім жи ын-тығы әлі жеткіліксіз. Натурал сан дар ұғымын оқып-үйрену келесі «На ту-рал санның бөлінгіштік белгілері» та-қырыбында жалғасын табады.

Сондай-ақ «меңгеру» таным үдерісі, яғни, түсіну, ой елегінен өткізу, білу, есте сақ тау, танымдық және практикалық іс-әрекетте оны қолдану екенін де еске-ру керек. Сондықтан «меңгеру» білім алу, дағдылардың қалыптасуы, білік-тіліктердің дамуы мәселелерін де қам-тиды. Мұғалім оқу мақсаттарын анықтау кезін де осы мәселелерді ескергені жөн. Алай да дәл осындай олқылықтар басқа да тақырыптарға қойылған мақсатта орын алған.

Ал енді, 5-сынып оқушыларының осы «натурал сандар жиыны ұғы мын меңгергенін» есепке алатын әдіс те -мелік құжатқа көңіл аударайық. НЗМ «Педагогикалық шеберлік орта лы-ғында» басылып шыққан «Қалып-тас ты рушы бағалауға арналған тап-сырмалар жинағы. Математика. 5-сы-нып» кітапшасында бұл мақсаттың жүзеге асырылғанын есепке алу үшін дайындалған бірінші қалыптастырушы бағалау критериі «Натурал сандарды ажыратады» делінген. Оқушы натурал саннан басқа сандармен таныс болмаса, онда ол басқа қандай сандар жиынының ішінен оны ажырата алуы керек? Ал оны

анықтау үшін құрастырылған тапсырма-лар натурал санның қасиеттерін бі луге арналған! Сорақысы, натурал сан мектеп математика курсында анық тал майтын ұғым екенін ескерсек, онда білім алушы «натурал сандар жи ыны анықтамасын қолдана отырып дұ рыс тұжырымды анықтайды» деген дескриптордың мағынасы да жоқ бол ғаны.

Кейінгі кезде оқыту жүйесінде де-скриптор сөзі қажет, қажет емес жер-лерде пайдалана беру педагогикалық «сәнге» айналды. Әдебиеттерде дес-крип тор сөзі әртүрлі түсіндіріледі. Білім саласында дескриптор ұсынылып отыр -ған мәтін мазмұнын сыйымды түр де бере алатын сөз немесе сөз тір кестері деп айтылады. Дескриптор – оқыту үдерісінің нақтылы немесе жекелеген мәселелері емес, белгілі бір циклды оқып-үйрену кезінде меңгеретін жалпы жағдайлар деп те түсініледі. Сондықтан оқы ту үдерісіндегі оқушы білімін баға-лау үшін қолданылатын әрбір тапсыр-ма, жаттығу немесе есеп үшін дескрип-торларды анықтап, жазып отыруды талап ету мұғалімнің «шақшадай ба-сын шарадай ету» үшін таптырмайтын құрал болайын деп тұр.

Бағдарламадағы оқытудың мақ-сат тар жүйесін анықтау кезінде ұғым анықтамасының мәні мен мағы на-сын айқын түсінбеген, дұрыс тұжы-рым далмаған пайым, ұғымды білуге арналған мақсаттың қойылмауы, Блум так саномиясын басшылыққа алып «түсі неді», «қолданады», «талдайды», «жинақтайды» деген сөздерді орын ды-орынсыз пайдалана беру, т.б. келеңс і з-діктер жеткілікті.

Біз жаңартылған бағдарламадағы оқу мақсаттары мен соған сәйкес жа-салған ұзақ мерзімді оқу жос па рын дағы 5-сынып үшін кейбір кем шіл іктерді ғана көр сеттік. Басқа сыныптар да содан арт-ық емес. Енді сол мақсаттар жүйесін бас-шылыққа алып жаңа бағдарлама бойын- ша одан әрі «оқытуды» жалғастыра бе ретін болсақ, оқушылар білімінің дә режесі бүгінгі күнге де зар болатын жағ дайға алып келуі деген қауіп те бар.

Басқа пәндердің жаңартылған бағдарламаларының жағдайы туралы төрелік айту қиын. Ал математикалық білім беруді құрдымға жібермей тұр-ған да «жаңартылған бағдарламаға» кө-шу «науқанын» тез арада тоқтату керек секілді. Жаңартылған стандарттар мен бағдарламаларға көшуге кезінде ұйыт қы болғандар да, оларға тапсырыс беріп са-пасыз құжаттар жасатқандар да, ел алдын-да, Елбасы алдында жауап беретін болса, онда білім жүйесіндегі сөз қуу мен негізсіз науқаншылықтан арылған болар едік.

Досымхан РАХЫМБЕК, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік

педагогикалық университетінің профессоры, педагогика ғылымдарының докторы

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан»

Биыл облыста жергілікті жоғары оқу орындарында оқығысы келетін түлектерге 200 грант бөлінді. Мектеп түлектерін ҰБТ-ға қатысуға ынталанды-ру үшін гранттардың 65-і педагогикалық, 100-і медициналық және 35-і инженерлік-техникалық мамандықтарға арналған. Облыстық б іл ім басқармасының мәліметінше, қазір бұл мақсатта тиісті жұмыстар жүргізілуде. Грант тағайындау конкурсында әлеуметтік жағдайы төмен және арнайы топтағы жастар, ауыл мектебін бітіргендер, мүмкіндігі шектеулі жастардың да мүддесі ескерілген. Сондай-ақ мектептерде кең жолақты интер-нет жылдамдығын арттыруға 184,4 миллион теңге қаржы бөлінген. Қазір өңірдегі балабақшаларға баратын бала-ларды қабылдауды жедел жүзеге асы-ру, 1-сыныпқа келетін оқушыларды электронды жүйе бойынша тіркеу, бірыңғай ақпараттық жүйе, цифрлы білім беру контентін енгізу сияқты жаңашылдықтар жүргізілуде. Сонымен бірге мемлекеттік қызмет барысындағы жұмыстардағы жеделдік, жаңартылған ұлттық білім беру мәліметтер базасын жасау, ұстаздардың бос орны туралы T-hunter мамандандырылған жүйесі, Smart-мектеп, заманауи электронды Teacher office, жедел ақпараттық жүйе және әкімшілік-шаруашылық қызметті жоспарлау сияқты 10 жоба іске асы-рылады. Нәтижесінде, ата-аналар он-лайн режімінде өтініштерін жолдап, балаларының оқу үлгерімін бақылай ала-ды. Ұлттық білім беру мәліметтер база-сында әрбір мектеп бойынша дерек қоры жинақталады. Жоспарланған жобаларды тиісті техникалық жабдықтарсыз жүзеге асыру мүмкін емес.

Бәрі де жақсы-ақ. Бірақ ауыл, ау-дан орталықтарындағы мектептерде оқушы саны азаюда, керісінше, мұғалім саны көп. Ауылдағы мектепте оқушы жоқ болса, мұғалім кімге сабақ бермек? Ойланарлық мәселе. Жыл сайын облыс орталығындағы педа го гикалық колледж бен университет бі тірген түлектердің ауыл,

қалалар дағы мектептерге орналасуы жай-ында жүргізілетін нақты мәліметтер сызба-сы жасалуы қажет. Мысалы, «Дипломмен – ауылға!» бағдарламасы жүзеге асырылған 2009-2015 жылдарда облыс мектептеріне 2770 мұғалім келді. Олар қазір қызмет етіп жүр ме?..

– Математика мен ағылшын тілі пәндері бойынша жағдай белгілі, – дейді облыс әкімі Б.Бақауов. – Кез келген адамның бұл мамандықты алып кетуге мүмкіндігі жетпейді. Ал бастауыш сынып мұғалімдерінің жетіспейтіні түсініксіз. Биыл бастауыш сынып бойынша – 63, математика бойынша – 57 және ағылшын тілінен 50 педагог жетіспейді.

Бұл ретте облыс орталығындағы бастауыш сынып мұғалімдерін даяр-лайтын Б.Ахметов атындағы колледж бен педагогикалық университет басшылығы пән мұғалімдерінің жетіспеуіне талдау жасау керек шығар. Білім басқармасының мә лі ме тінше, қазір облыста 29 мектепті оң тайландыру күтіп тұр. Олардың 11-ін жабу, оқушылар саны 5 балаға жетпейтін 15 мектепті жабу, 18-ін қай-та құру да ұсынылды. Облыстық білім басқармасының бұрынғы басшысы Бақыт Бексейітова былтыр ауылдардағы 25 мек-теп директорының орны бос тұрғанын, мы-салы, Жас қай рат, Тегістік ауыл дарында, Шар бақты ауданының Ше гірен, Во ло-дарская, Назаровская, Успен ау данының Қаратай, Кова левская және Май ауданының Ма лайсары, Абай мектептерінде дирек-торлар тағайындалмағанын және бұл орындар ұзақ мерзімде бос тұрғанын жеткізді. Мұғалім бар. Бірақ аталған мек-тептерде бала саны өте аз. Облыста ауыл- да да, қалада да үш ауысымды мектеп мәселесі мүлде жоқ, өйткені ауылдарда бала саны азайып барады, әр сыныпта 5-6 оқушы, бірді-екілі мұғаліммен қалған. Оқу бітіріп келген жас мұғалима еріксіз қалаға қайтары сөзсіз.

Облыс әкімінің орынбасары Мейрам Бегентаевтың айтуынша, өңірде 96 мыңнан астам оқушы 387 мектепте білім алуда, ал оның 251-і шағын мектептер. Ауыл әкімдері шағын мектептерді сақтап қалуды өтінеді. Қазіргі мәселе – шалғай ауыл дардан қатынап оқитын балаларды

мектепке жеткізу, 20 шақты оқушысы қалған шағын жабдықталған бастауыш сыныптары бар мектептерді сақтау мен мұғалімдердің еңбекақысын төлеу жайы.

Білім басқармасының мәліметінше, бала санының жетіспеуіне байланысты 13 баста-уыш сынып, 2 негізгі мектеп және Шалдай мектеп-интернаты жабылды. Өңірде 251 шағын кешенді мектепте бар-жоғы 16 мың-нан астам оқушы білім алады. Мысалы, Екібастұз қала сының Құрылысшы ауыл ын - дағы мектепте 2 оқу шы оқып, 9 адам жұмыс іс тесе, Ақсу қаласының Төрт құдық ауылындағы ша ғын орталықта 3 бала ға-на қалғаны анықталған. Сапа лы білім, жаһандық жаңа шы лдық туралы айтудың өзі мұң. Шағын мектептер оқушыларын жинап аудан орталықтарында интернат ашу мәселесі әлі күнге дейін кідіріп тұр.

Былтыр өңірдегі аудан орталығы Ақтоғайда ашылған білім берудің жаңа шыл үрдістеріне сай жаб дық талған, жарқыраған, барлық жағдайы жасалған интернатқа бар-жоғы 9 оқушы ғана келіпті. Шал ғай ауылдарда тұратын ата-аналар балаларын ин тернатқа бергілері келме ген. Ауыл баласының ша-ғын мектептегі білім дең гейі төмен. Ауыл, аудан әкім діктері шағын мектептер жа б-ылмаудың орнына, бала лар дың дұрыс білім алуына қолдау жасап, бос қалған ауыл- дарына оңтүстіктен ел көшірудің тиімді жолдарын ойластырғандары жөн сияқты.

Екібастұз қаласы мен қала ау ма ғын-дағы ауылдар 129 ұстазға мұқтаж. Бас қа да мысалдар жеткілікті. Елі мізде қабылданған «Дип ло ммен – ауыл ға!» бағ дар ла ма сының қалай жүзеге асып жат қаны осы мысалдан кө рі неді. Оқу бітірген мамандар дайын үй

мен әкімдіктер ұсын ған жеңілдіктер болса ғана ауылға барады.

Екіншіден, өңірдегі мектептерді бітіретін түлек терді ҰБТ-ға қатысуға ын-таландыру қажет. Аудан-қала әкімдеріне мектеп түлектерін ҰБТ-ға қатыстыру керектігі үнемі ескертіледі. Өйткені жыл сайын мектеп бітірер кезде ҰБТ-ға қатыспайтын өңір түлектері алыс және ж а қын шетелдерге оқуға атта нады. Былтыр 11-сынып ты бітіретін өңірдегі 3738 оқу шының 2676-сы немесе 71,5 пайызы ғана тестілеуге қатысқан. Негізі, ҰБТ-ны тек қана еліміздің жоғары оқу орын дарына түскісі келетін тү лек тер ғана тапсыруға мін детті делінеді. Мысалы, Ус-пен ауданында былтыр мек теп бітірген түлектердің 52 пайызы ғана ҰБТ-ға қатысқан. Аудан Ресеймен ше каралас болғандықтан, мек теп бітірушілер сол жақ қа жол тартатын көрінеді. Об лыстағы білім беру сала сына бөлінген қаражат 61,6 млрд теңгені құрайды. Өңір де орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Назарбаев зияткерлік мектебі» дербес білім беру ұйымына қ а расты педагогикалық ше берлік орталығында 2 мың дай мұғалім дайындық курсы нан өтті. Мұғалімдерге әрб ір санат үшін мемлекет тарапынан еңбекақыны арттыру мақсатындағы қар жы ландыру қарастырылуда. Санатқа лайық болу үшін атестаттаудан өткізу барысында портфолия түрінде том-том қағаз жинай-тын. Енді жаңа тех нология нәтижесінде ұстаз дар жеке куәлігінің кө шір месі мен өтінішін берсе жеткілікті. Ақпаратты ұлт-тық мәліметтер Білім бе рудің базасынан алады. Бұл қа ғаз бастылықтан арылта ды. Жазғы уақытта бас тау ыш сынып, қазақ тілі ж ә не ағылшын тілі, физи ка, матема-тика, биология, хи мия, информатика, гео-гра фия, Қазақстан тарихы және дүние жүзі тарихы пәндерінің мұғалімдері бі лік тілігін арттырды. Бі рақ, оның нәтижесі бай қал-мауда. Осы ретте об лыс әкімі мектеп-тегі мұ ға лімдер іздеуді және оң тү с тіктен келетін қоныс ау дарушылардың отбасы- л а ры арқылы мектептегі бала са нын толты-ру және оларға жағ дай жасау бастамасын же дел қолға алуды тапсырды.

Павлодар облысы

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

Еліміздің бірінші ханымы және барлық балалардың анасы Сара Алпысқызының: «Өмір сүріңіздер, жақсы көріңіздер, кеші-рім ді болыңыздар. Жүректеріңізден сенім, үміт, махаббат өшпесін. Сіздерге бақыт, ден сау лық тілеймін», деген ізгі тілегі атырау лық балаларға қуаныш сыйлады.

«Шаңырақтағы» алты отбасында 59 бала бар. Олар балалар ауылының дирек-торы Гүлсара Ботатаеваны «Үлкен мама» деп атайды. Тіліне, дініне бөлінбей, бір үй де тату-тәтті өмір сүріп жатқан бала-лар өнерге де жақын. Түрлі үйірмелерге қа т ы сып, шы ғар машылықтарын шыңдап жүр. Арал арын да жас актерлер де бар. Об лыс әкім ді гінің қол дауымен дін істе рі бас қармасы «Ақ па рат тық-талдау орта лы-ғы ның» тап сырысы не гізінде түсірілген «Ама нат» фи льмінде осы балалар үйінің тәр би е ле ну ші л ері Руслан Джаббаров, Бекзат Се рік қали, Нұрдәулет Шудабай басты рөлдерді ойнады. Мерекеге орай оларға да алғыс хаттар табысталды.

Әрине әр бала өз отбасында, ата-анасы ның аялы алақанында өскені жақсы. Бірақ өмір-де әрқилы тағдыр бар. Балалар ауылын ме-кендейтін балғындар қашанда мемлекет қам-қорлығында. Үлкен жүректі азаматтар мен өңірдегі мекемелер, кәсіпорындар да қай ы- рымдылық жасаудан тыс қалып көрген емес. Облыстық кәмелетке толмағандардың іс тері жөніндегі мамандандырылған аудан ара лық сотының төрағасы Айгүл Тәшенова, судья-лар Нағима Ысқақова, Ғизатолла Отар ұлы, Сәния Айдарбаева, Атырау қалалалық соты-ның судьялары Лаура Лұқпанова, Меди-на Серікбаева, Әйгерім Қаршыға се кіл ді абзал жандар Алғыс айту күніне ар налған шараға арнайы келіп, балаларға сый лықтар

табыстады. «Барбанг» күрд этно-мәдени бірлестігінің төрағасы Әли Сеидов пен «Еділ-Жайық» қарақалпақ этно-мәдени бірлестігі төрағасының орынба са ры Жеткербай Пішенбай, Қазақстан хал қы Ассамблеясы Жастар қанатының төр ағасы Алексей Ишин, «Жастар ресурстық ор та-лығы» басшысының орынбасары Айдана Ба ла шевалар да балаларға базарлықтарын ала келді. Еріктілер тобы концерттік бағдарлама қойды.

– Мұндай шаралар балаларға мереке сый лайды, – дейді Гүлсара Ботатаева. – «Үйі міз ге қонақ келеді» деп балалар ал-дын ала дайындалады. Кішкене кездерінен осы тәр би ені алып өскеннен кейін оларға қоғамға бейім делу, жетістіктерге жету қиынға соқ пай ды. Түрлі байқауларда жеңімпаз атанған мақ таныштарымыз бар. Балалар ауылының қа бырғасынан кетсе де, өмірден өз орындарын тауып, елге пайдасын тигізіп жүрген жас тарды үлгі етіп отырамыз. Балалар ауы лы және жасөспірімдер үйіне облыс әкімі Нұр лан Ноғаев та жиі келеді. Бұл жерде ба қытты балалық шақты қамтамасыз етуге қа жет жағдайдың бәрі жасалған. Биыл жаңа ғимараттың құрылысы басталады деген қуанышты жаңалығымыз бар.

«Қуантсаң, баланы қуант» деген осы. Өзде ріне жасалған жақсылыққа әдемі киім де рін киіп, дөңгелене билеп, шатта-на ән шыр қап алғыс айтқан балғындарға қарап оты рып, осылай ойлайсың. Тағдыр түрлі болса да, баланың бәрі бақытты, өйткені оларды ая лай тын ел бар, жаны ізгі жақсылар бар.

АТЫРАУ

Суретті түсірген Рахым ҚОЙЛЫБАЕВ

Мұғалім де, оқушы да қат болып тұр...

Математикалық білім беруді құрдымға жіберіп алмайық

Бар жақсылық – балаларға

Суретті түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ, «Егемен Қазақстан»

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 7ЖЕМҚОРЛЫҚ – ІНДЕТ, ЖОЮ – МІНДЕТ

ҚЫЛМЫС ПЕН ЖАЗА АДАМДЫҚ АЙНАСЫ

ҚҰҚЫҚ

Александр ТАСБОЛАТ,«Егемен Қазақстан»

– Елбасының «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты халыққа Жолдауында мемлекетіміздің одан әрі дамуына, әлемнің озық 30 елінің қатарынан көрінуіне жол ашатын міндеттерге баса мән беріліп, еліміздің дамуын тежейтін кедергілерді жою мәселелері де қарастырылған. Сол кедергілердің бірі, қоғам дерті – сыбай-лас жемқорлық. Жолдауда осы індеттің ал дын алуға бағытталған күрестің жал­ғастырылатыны атап көрсетілді. Мұны тек мемлекеттік органдарға ғана емес, еліміздің әр азаматына берілген тап­сырма деп түсінгеніміз жөн. Себебі қоға мымыздың таза, ашық болуына, елі міздің одан әрі өсіп­өркендеуіне бар­лығымыз бірдей жауаптымыз.

Елбасымыз айтқандай, бұл бағытта біраз жұмыс атқарылып жатыр. 2014 жылдың соңында Елбасының ұйытқы болуымен 2015­2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия бекітілді, ал 2015 жылы «Сыбай лас жемқорлыққа қарсы іс­қи мыл туралы» жаңа заң қабылданды. Сол уақыттан бастап елімізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс­қимылдың т үбе гейлі жаңа үлгісі жүзеге асырылуда. Нақтырақ айтсақ, негізгі басымдық алдын алу шараларына, оның ішінде, жемқорлық көріністерін жасауға ықпал ететін се-бептер мен жағдайларды анық тау және оны жоюға, екіншіден, құ қық тық сауат-тандыру шараларына, ха л ықтың барлық әлеуметтік топта ры на арналған оқыту, түсіндіру жұ мыс тарына, жемқорлыққа қарсы мәде ниетті қалыптастыруға берілуде. Яғни жемқорлықтың салдары-мен емес, оның бастапқы себептерімен күреске баса назар аударудамыз.

– Бұл бағытта қолға алынған шаруалардың орындалу барысы, сонымен қатар бұл іске деген бүгінгі қоғамның көзқарасы туралы айтып өтсеңіз.

– Осы мақсатта арнайы дыбыстық құрылғыларда сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру мәселесі түсіндірілетін ар найы аудиороликтер таратылып, кино театрлардың күту залында, LED­экран дарда, халыққа қызмет көр се ту орта лықтарында, емханалар-да, жо ғары оқу орындарында, сауда

үй лерінде жә не басқа да әлеуметтік ны сандарда орналасқан теледидарлар арқылы сыбайлас жемқорлыққа төз­беушілікті қалыптастырған әрі құн­дылықтар жүйесін нығайтуға бағыт­тал ған бейнероликтер халық назарына ұсынылуда.

Білім ошақтарында «Адал ұрпақ» клубтарының жұмысы жанданып, жо­ғары оқу орындарында «Сыбайлас жем­қор лыққа қарсы омбудсмен» жобасы іске асырылуда. Театрларда да сыбай-лас жемқорлыққа қарсы бағытталған қойылымдар қойылды.

Облысымыздың барлық аудан, қала ларында құрылған сыбайлас жем­қорлыққа қарсы мобильді топтар да бел сенділік танытып, өткен жы лы 300­ден астам түсіндіру жұ мыс тары жүр­гізілді, қалалар мен аудан дар да сы­байлас жемқорлыққа қар сы мә дениетті қа лыптастыруға бағыт тал ған «Есіктен есікке» жобасы да іске асырылды. Этно­мә дени, қоғамдық бірлестіктер мен үкі меттік емес ұйымдар да бел сен ділік та нытып, халықтың сыбайлас жем қор­лыққа қарсы мәдениетін арт ты ру ға өз үлестерін қосуда.

Көп жағдайда, осындай алдын алу шараларын өткізу барысында, сыбай­лас жемқорлық дегеніміз не деп сұра­ған да, қатысушылардың көбісі пара алу немесе пара беру деп жауап қайтарып жатады және мұндай жағдай тек қана мемлекеттік қызметшілер арасын-да кездеседі, бұл тек мемлекеттік қызметшілерге тән деген де уәждер айты лып жатады.

– Кейінгі кезде бұқаралық ақ па­рат құралдарында түрлі заң бұ зу ­шылыққа барған мемлекеттік қыз­мет шілер туралы хабар­ошар көбейіп кеткендей көрінеді. Ал шындығында қалай?

– Иә, кейде қызметтік дәрежесін жеке мақсатта пайдаланғандығы үшін

мемлекеттік қызметшілер әшкереленді дегенді естіп жатамыз. Осыны естіген кейбір адамдар жіберілген қателіктерді, кемшілікті түзетуге емес, керісінше бү кіл мемлекеттік қызмет жүйесін жа ман дауға дайын тұрады. Жалпы, мем лекеттік аппараттың жұмысына қа тыс ты сын айтылып жатады ғой. Де ген мен облыста 7000­ға жуық мем­лекеттік қызметші еңбек етсе, олар дың ішінде бірен­сараны ғана жем қор лық әрекеттеріне барып жатады. Ал бір адамның жіберген қателігін кө ре оты-рып, жалпы мемлекеттік қыз мет ші лер­дің жұмысына баға беру дұрыс емес деп санаймын және кей жағдайда бұған итер мелейтін азаматтарымыздың өзі де екен дігін айта кету керек.

Мысалы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс­қимыл шаралары қолданыстағы заң нормасына сәйкес жемқорлыққа қарсы мониторинг жасауды қамтиды. Осындай мониторинг 2017 жылдың қорытындысы бойынша жасалып, облы сымызда сыбайлас жемқорлық факті ле рі бойынша 93 адамның соттал­ған дығы анықталды.

Оның ішінде 43­і лауазымды тұл­ға , ал қалған 49­ы жеке және заңды тұл ға. Яғни жауапкершілікке тартыл­ған дардың 53 пайызы мем ле кеттік қыз метке мүлдем қатысы жоқ облы сы­мыздың тұрғындары. Бұл жерде, әрине, мемлекеттік қызметші кінәлі емес деп айт паймын. Бірақ та мұндай жағ­дайдың пайда болуына барлығымыз бір дей жауаптымыз деп ойлаймын.

– Сыбайлас жемқорлықтың ал­дын алу шаралары нақты жемісін қаншалықты беруде деп ойлайсыз?

– Біз өз тарапымыздан өткізілген бар лық шараларда жемқорлықпен кел­ген табыстың құт болмайтындығы жә не адамның бойында бар жақсы қасиет­тер ді жоғалтып алмау аса маңызды екен дігін үнемі айтудамыз. Себебі ұры

ұр лық жасауын қойса да, «ұры» ата-уы оның қыр соңынан қалмайды деген сөз бар. Өмірде бір рет аңдамай басып, қа те лікке жол берілсе, ол өмір бойы алдыңнан шығады да тұрады.

Жалпы, өткен жылы халықтың бү­кіл әлеуметтік топтарына арнап 800­ге жуық түсіндіру, оқыту шараларын өт кіз дік. Мұндай шаралар республика деңгейінде де көптеп өткізілуде. Бұл, әри не өзінің нәтижесін беруде. Мы ­са лы, 31 қаңтарда сыбайлас жем қор ­лық қа қарсы күресте прогресті ба ға­лайтын 9 рейтингтік агенттіктердің б і рі – Әлемдік сот төрелігі жобасы есе бін жариялаған болатын.

Жоғарыда айтылғандай, соңғы жыл дары Қазақстан бірінші кезекте сыбайлас жемқорлықтың пайда бо­луы ның себептері мен жағдайларын жою ға бағытталған қазіргі заманғы сы бай лас жемқорлыққа қарсы саясат­ты ұстанып келеді. Осы ұстаным, яғни ба сымдықтың жазалаудан алдын алу ша раларына ығысуы халықаралық рей ти нгтік агенттіктердің оң бағасын алып отыр. Мысалы, Әлемдік сот төре­лі гі жобасының бағалауы бойынша Қазақстан 0,51 ұпай жинап, 2016 жылғы нә тижелермен (73) салыстырғанда 9 позицияға көтеріліп, әлемнің 113 елі нің арасында 64­орынға табан тіреді. Мұн дай нәтижелерге қол жеткізудің не гіз гі факторларының бірі – «Сыбайлас жем қорлықтың болмауы» индикаторы бойынша көрсеткіштің 2016 жылмен (0,43) салыстырғанда 0,02 ұпайға өсуі (0,45) деп нық сеніммен айтуға болады.

– Әңгімеңізге рахмет.

Әңгімелескен Қайрат ӘБІЛДА,

«Егемен Қазақстан»

ҚАРАҒАНДЫ

Заң үстемдігін қамтамасыз етуге негіз қаланды

Елімізде құқық қорғау қызметін жетілдіру бағытында көптеген игі бастамалар жүзеге асырыла бас­ тады. Расы керек, бұл бағыттағы жұмыстар еліміз тәуелсіздік алғалы бері жүргізіліп келеді. Десек те, құқық қорғау қызметін ойдағыдай жетілдіруде көптеген кемшіліктер аяққа оралғы болып жататын. Бүгінде аталған саланы жаңа қы­ры нан жаңғырту арқасында сол бір қатар кемшіліктерден арылуға қол жетті.

Оған не себеп болды? Оған «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асыру барысында өткен жылы қабылданған «Қазақстан Респуб ли­касының кейбір заңнамалық акті­леріне құқық қорғау қызметінің про­цестік негіздерін жаңғырту мәсе ле­лері бойынша өзгерістер мен толық­ты рулар енгізу туралы» заң себеп болды. Ол үстіміздегі жылдың қаңтар айын да күшіне енді. Бірден айту ке-рек, осы заңды қабылдау арқылы қолданыстағы қылмыстық­процестік заңнамаға айтарлықтай өзгерістер енгізілді. Ең бастысы, көп жылдар-дан бері қалыптасқан қылмыстық процестегі тәжірибе тәртібі өзгерді. Бұл өз кезегінде құқық қорғау қыз­метін жетілдіре түсуге жол ашып, заң негізі құқық қорғау қызметін қада ға­лауды және оған ведомстволық бақы­лау ды күшейтуді талап етеді.

Мұндай іргелі өзгерістерді үлкен жетістік деп әбден айтуға болады. Се бебі осы ірі реформалық қадам құ қық қорғау қызметін жетілдіруге жол ашып қана қоймайды, ең бас­тысы, қылмыстық процесті реформа­лау арқылы заңның үстемдігін қам­тамасыз етуге батыл бетбұрыс жа­сауға негіз қалайды. Өйткені осы кез ге дейін үнемі айтылып келе жат­қандай, қылмыстық процесті жаң­ғырту ісі заман талабына және ха­лықаралық стандарттарға сай болу ға тиіс. Сарапшылар пікіріне сәй кес, бұл заңның да негізгі мақсаты қыл мыс­тық процестегі адам құқығын қор ­ғауды күшейту, тараптардың ж а рыс­палылығын арттыру, сондай­ақ тергеу органдары, прокуратура мен соттың арасында құзыретті нақты бөліп, оның қайталануын болдырмауға, қылмыстық қудалау органдарының қызметін одан әрі жетілдіруге ба­ғыт талған. Демек, қылмыстық про­цес те азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын талапқа сай қор ғау­мен қатар, күдіктінің ұстауда бо лу мерзімінің қатаң сақталуы тиіс қа­ғидасы да қалыптаса түседі.

Алайда заң қабылдануын қабыл­дан ды. Бірақ енді ең бастысы, оның орын далғаны керек. Міне, осы жайтқа бай ланысты өткен жылы аталған заң күшіне енгенінен бастап, оның талаптарын бұлжытпай орындау және азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қор ғау мақсатында, қылмыстық қу­далау органдары мен облыстық про­ку рорларға тиісті нұсқау жолданды. Оның үстіне заңның нормаларын әр­кім өзінше жорамалдап қолданбасы үшін әдістемелік ұсынымдар да дай­ындалды. Олар заңның орындалу­ын қадағалайтын тиісті құзырлы органдарға жіберілді.

Қылмыстық процесті жаңғырту мә селесі дегенде, ең алдымен аза­мат тар құқын қорғау кезінде заң та лаптары толығымен сақталуы қа жет. Алайда ол талаптарды сақтауда бұрмалаушылыққа, қа ғаз­бастылыққа салынбас үшін қан­дай ілкімді амалдар қолданылып отыр? Міне, Конституциямызда айтыл ғандай, мемлекетіміздің түпкі мақсаты адамның құқын қорғау болса, сол міндеттерді бұлжытпай орындау үшін қылмыстық процесті жаңғырту жұмысына жаңа техноло-гиялар легі енгізілді. Осылайша, бұл бағытты жаңғырту саласында зама-науи технологиялардың мүмкіндігі жан­жақты қамтылды. Цифрлы тех-нология өз кезегінде құқық қорғау қызметінде аяққа оралғы болып кел-ген көптеген кемшіліктерді жоя-ды. Соның арқасында құқық қорғау органдарының жұмысы, соның ішінде қылмыстық қудалау қызметін жіті на-зарда, қатаң бақылауда ұстау тиімді жүзеге асады деп күтілуде. Тергеу әрекет терін жүргізгенде адамдардың құ қық тары мен бостандықтарын сақ­тау, оларды заңсыз қылмыс процесіне тартпау қатаң сақталмақ. Міне, осы­лайша құқық қорғау қызметін же­тілдіруде, алдымен заң үстемдігінің сал танат құруы басты на зарға алын-ды. Ал оның сақталуы үшін күн сайын бүкіл республикадағы жағдайға мо-ниторинг жүргізіліп отырады. Демек, заң үстемдігі қанат жайып, заңдардың бұлжытпай орындалатынына сенім зор.

Жұмыла көтерген жүк жеңіл

«Баламды жүз жылға кессе де кешірмеймін»

Полицейлер жарты миллион теңгені иесіне берді

–––––––––––––––––––––––––Қазіргі таңда сыбайлас жемқор­лық пен күрес жаңа сипатқа ие болып, бұрынғыдай қоғам дерті­нің салдарымен емес, оның бас­тапқы себептерімен күреске ерек­ше мән берілуде. Соған орай біз Мемлекеттік қызмет істері жә­не сыбайлас жемқорлыққа қар­сы іс­қимыл агенттігінің Қара­ғанды облысы бойынша де па р­ таментінің басшысы, Әдеп кеңесінің төрағасы Жандос СӘРСЕНОВПЕН әңгімелескен едік. –––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қыздай қосылған қосағы, кішкентай шақалағы бар келінінен айдың, күннің аманында айырылып, қан жұтып қалған азамат осылай дейді. Ет жақындарын қандықол қарақшы қырып кеткен жоқ, жар дегенде жалғыз ұлы жайратып тастаған екен. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Бұл сұмдық оқиға Оңтүс­т і к Қ а з а қ с т а н о б л ы с ы Шұбарсу ауылында болды. Бұл ауыл кезінде Шымкент қала сы тұрғындарының сая­жайы болатын. Сонау бір тол қынмен Өзбекстаннан кел ген ағайын осындағы ар-зан саяжайларды сатып алып, үл кен ауылға айналдырып жі берген еді. Әбді Қожықов та осы топпен Өзбекстаннан көшіп келіп, біреуден ілгері, біреуден кейін өмір сүріп жат қан. Оның жалғыз ұлы жиырма сегіз жастағы Жан­дар бек кейінгі жылдары күрт өз геріпті. Есірткі тартады­ау деп шамалайды әкесі. Өз­өзі­мен жүрген соң жалғыз ба­ласын полицияға қайдан ұс­тап берсін. Қояр деген үмі ті бол ды. Темекі шеккен Жан­дар бек түнде далаға шы ғу ға қорқады екен. Күніне нама-зын қаза қылмай оқып, сосын ұйықтай беретін болған.

Қанды оқиға болатын күні себеп болатындай ұрыс­ке­ріс болмаған. Келі ні дәрі ке рек деген соң Әбді ақ­са қал оны дәріханаға жі­бе ріп, Жандарбекке отын әкел деп бұйырады. Сөйт се ұлы дастархандағы пышақ­ты іле кеткен екен. Ол әйе­лін қуып барып пышаққа жық қан соң, айқайды естіп үй ден шешесі атып шығады. Ке ліні қорқырап жығылып

жатқанын көрген ол ұлынан қорқып, кері қашады. Есірткі көзін тұмандатқан ессіз ұл туған шешесін де пышақтап тастайды. Қанды қырғынның үстінен түскен әкесіне көзі қы зарған ұл «сіз де өлесіз, мен де өлемін» деп пышағын жа лаңдатып тұра ұмтылады. Әбді ақсақал елірген баланың қолын қайырып, пышағын алады да, айқайлап көршісін шақырады.

Осылайша, айналдырған бес­алты минуттың ішінде бір отбасының шаңырағы ортасына түскен. Келіні алты ай бұрын босанған еді. Жетім қалған нәрестені қыздың әке­шешесі келіп алып кетіпті.

Отбасы бір күнде ойран­дал ған Әбді Қожықов бала­сын ақтарға сөз таппай отыр. «Жүз жылға кесілсе де өкін­бей мін» дейді. Бірақ бір нәр­сенің байыбына барғысы келеді. Әшейінде момын баласына есірткі әкеп беріп, сатып жүрген кім?! Өйткені есірт кіге еліккен осы ауыл­дың бір тұрғыны баласын пы­шақ тап тастаған екен. Яғни адамды ақыл­естен айыратын анашаны сатып, пайда тау-ып жүрген қаскүнемдер бар. «Соларды тауып, жазаласа», дейді жүрегі қан жылаған бейбақ әке.

Бүгінде бұл мәселемен құ қық қорғау органдары ай-налысып жатыр.

Оңтүстік Қазақстан облысы

«Бір қарын майды бір құ­малақ шірітеді» дегендей, кейбір полиция қыз мет кер­ле рінің ағат істері нен кейде көпк е топырақ шашу көрінісі кез десіп қалады. Содан жұрт­тың полицейлерге деген сенімі де ортайып жатады.

Оған әлеуметтік желілерде айтылатындай, азаматтар мен полицияның арасындағы өзара түсініспеушілік оқиғалары да себеп болады. Бірақ полиция қызметкерлерінің адамдар-ды қорғауда өмірін де қиып жі беретін ерлігі немесе күн­делікті тәртіп сақтаудағы игі істері туралы желілерде көп ­шіл іктің жақ ашпайтыны таң­ғал дырады. Өзім іздеп, по ли­цейлердің атына жазылған бір жылы сөз таба алмадым.

Полиция қызметкерлерін дайын дағанда, ең алдымен, олардан адамгершілік пен адалдық талап етіледі, осы жақсы қасиеттерді бойына сіңіру үшін оқу орны тара пынан көп жұмыстар жүр гі зі леді. Жақында ғана соның қайтарымындай бір оқи ға орын алды. Шырақбек Қа был баев атындағы Қостанай ака демиясының қызметкері, полиция майоры Ерболат

Қайнар мен магистратураның бірінші курс магистранты, по-лиция капитаны Нұрдәулет Мырзазияев көшеде келе жа­тып әмиян тауып алады. Олар әмиян ішіндегі жарты мил-лион теңгесімен иесін тау ып, қайтарып береді. Бұл адам­гершілік, имандылық емей не-мене?!

– Біз туысқан інім Нұр дәу­лет екеуміз келе жатып, үй дің жа нында жерде жатқан әмиян­ды тауып алдық. Басында алу ға қымсынғанымыз шын­дық. Өйткені қазіргі заман-да аяқтан шалатын адамдар да болады ғой. Бірақ көпке топырақ шашудан аулақпын. Дегенмен сондай істің құрбаны болмайық деген оймен сәл кідіріс жасадық та, қарау ке-рек деп шештік. Нұрдәулет жерде жатқан әмиянды көтеріп алып, ішінде құжаты бар ма деп қарады. Ашсақ, әмиянның ішінде 500 мыңнан астам теңге және әмиян иесінің төлқұжаты, бас қа да жеке құжаттары бар екен. Екеуміз дереу әмиян ие­сін іздестіріп, таныс­та мыр­лар ға ғаламтордағы әлеуметтік жел і лер арқылы жазып, қоңырау шалып, 2­3 сағаттай

іздестіру шараларын жасап, иесін тауып алдық. Телефон арқылы сөйлескенде әмиянды жоғалтып алған адам оны қайда түсіріп алғанын есіне түсіре алмай қатты қиналды. Сосын біз әмиянды тауып ал­ғ а нымызды айтып, сүйінші сұ рап, оны қайтарып беруге кез десетін жерді белгіледік. Бір шама уақыттан соң күткен кісіміз келіп, әмиянын қарап, ішін тексеріп, ақшасы мен құ жаттарының орнында бол­ға нына қуанышын білдірді. Міне, осылай кішкентай ғана жақсылық жасаймыз деп, Нұржан (әмиянның иесі, ол аты­ жөнін толық жазбауды өтінді) бауырымыздан үлкен алғыс алдық, – дейді Ерболат Қайнар.

Ал әмиян иесі Нұржан:– Менің академия қызмет­

кер лері Ерболат пен Нұрдәулет бау ырларыма алғысым шексіз. Егер де қомақты соманы маған қай тармағанда не болар еді? Қазақта «қуған жетпейді, бұйыр ған кетпейді» деген жақ сы сөз бар ғой. Мұның иман жүзді адамдардың қолы на түс к енін, маған қайта бұйыр ға­н ын үйдегі бала­шағамның не­сібесі, өзімнің ақ­адал малым екен деп білдім. Бұл жігіттер қоғамдағы полицияның беде­лін арттыруға үлкен үлес қосты деп ойлаймын, – деді.

Міне, жарты күнге созылған жар ты миллион теңгенің оқи­ғасы осылай жақсылықпен аяқ­талғаны үлкен абырой болды, баршамызды қуантты.

Мейрам ОСПАНОВ,ІІМ Ш.Қабылбаев атындағы

Қостанай академиясының баспасөз хатшысы

ҚОСТАНАЙ

blog.apaonline.org

8 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ

БІРІНШІ БАЙЛЫҚ

ТӘНІ САУДЫҢ – ЖАНЫ САУ САЛАМАТТЫЛЫҚ САЛТЫ

ДЕНСАУЛЫҚ

– Гүлжан Ескендірқызы, Елбасының көпшіліктің он-лайн дауыс беруі нәтижесінде анық талған «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жобасының же­ңім паздарымен кездесуіне сіз де қатыстыңыз. Қандай сезімде болдыңыз?

– Әрине, Елбасы қабыл дау ын- да болып, жоба жеңімпазы атан-ғаныма қуандым. Еліміздегі 100 жаңа есімнің қатарынан кө-рі ну ді ең алдымен көп жылғы ең бек пен білімнің жемісі деп бі ле мін. Күтпеген марапатты ұжым жұмысының нәтижесі деп қабылдадық. Біздің команда бұрын бізде жасалмаған туабітті жүрек ақаулары мен басқа да жү рек қантамырларына түрлі ота ларды жасауда аянбай еңбек етіп келеді. Мамандарымыз шет-ел дік дәрігерлерден кем емес. Мәселен, 10 жыл бұрын туабітті жүрек ақауына қажетті ота ше-телде ғана жасалды. Бұл 20-30 мың доллардан астам қаражатты талап ететін. Қазір елімізде бұл ота тегін. Басқа көрсеткіштеріміз де мақтаулы шетелдік емханалар-дан қалыспайды. Мен 2005 жылы «Болашақ» бағдарламасымен ше-телде білім алып келдім.

Жылына кардиология бөлі-мін де туабітті жүрек ақауы бар ба ла ларға 500-ден астам ота жа-са лады. Мен өз қызметімде өзім жә не ассистенттерім арқылы 1 мыңнан астам операция жаса-дым. Олардың көбі жаңа туған нә-рес телер мен салмағы бір килоға

жет пей шала туған шақалақтар бол ды. Кішкентай науқастардың өмі рі бізге сеніп тапсырылады. Бұл ең ауыр әрі жауапты жұмыс. Соған қарамастан қызметімді жақ сы көремін. Мен үшін ең үл-кен жетістік – балалар мен ата-аналарының бақытты жүзін көру.

Елбасы кездесуде еңбегімді жо ғары бағалады. «Мен сіздердің жо ғары жауапкершілікті қажет ете тін кәсібиліктеріңізге тәнтімін. Кіп-кішкентай нәрестелерге ота жа сау өте қиын шығар. Сіздер күн сайын еліміздің болашағы – сан мыңдаған бүлдіршіндердің өмі-рін аман алып қалып жатыр сың -дар. Тек жетістік тілеймін!» деп дәрігерлерге алғысын білдір ді.

– Хирург­неонатолог, кар-диохирург көп жағдайда ер адамның ісі саналатыны жа-сырын емес. Бұл мамандыққа қалай машықтануға болады?

– Менің негізгі мамандығым – хирург-неонатолог. Өзім ді ота кезінде және отадан кей-

ін жүректің кінәратын көру-ге көмектесетін жүрек ақау ла-рын ультрадыбыстық диаг но с- тикалауға ие жүрек хирур г-тарының бірегейімін деймін. Өйт-кені мұндай мамандар бізде сау-сақпен санарлықтай. Мен туа бітті азқазан-ішек жолдары ақауына ота жасаймын. Не гізі отаның ауыр-жеңілі болмай ды. Бізге балалардың бар лы ғы дерлік ауыр

жағдайда тү се ді. Көпшілігіне ота дереу, же дел жасалады. Тіпті жаңа ту ған нәрестеге ота жасаған күн дер де болды. Біз үшін әр са -ғат, әр минут, тіпті, әр секу нд ма ңызды болатын сәттер жиі қай таланады. Дәрігерлер бар -лық жағдайға дайын болуы ке-рек. Жұдырықтай жұмылған әре-кетте ғана нәтиже болуы мүм-кін. Баланы ажал аузынан алып қалу үлкен жауапкершілігі бар жұмыс. 18 жасымнан бас тап еңбек етіп келемін. Еңбек жолым-ды операция медбикесі ретінде бастадым. Сол кезде-ақ ресейлік тәжірибелі дәрігерлер бойым-дағы қабілет пен қолым ның икем-ділігін көріп, бұл қыз бо ла шақт а нағыз хирург болады деп жүр ді. Бұл мені қа нат тандырып, ме-дици на сала сын дағы жолымды ашты. Әлі күн ге дейін ресейлік маман дар дың кеңесін жадымда ұстай мын. Мық ты емханадағы дәрігер лер ден білім алғанымды мақтан тұтамын. С.Асфендияров атындағы Қазақ мемлекеттік медициналық университетінде

педиатрия мамандығын алған соң бес жылдай Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми ор-та лығының неонатология және нәрестелер хирургия сы бө лім-шесінде бала хирургы болып жұмыс істедім. 2005-2008 жылда-ры «Болашақ» бағдарламасының ар қасында А.Н.Бакулев атындағы Жүрек қан-тамырлары ғылыми ор талығында нәрестелердің ре-конструктивті хирургиясы жә не ТЖА-ға шалдыққан бір жасқа дейінгі балалар бөлімінің ба-засында аспирантурада оқып, біліктілігімді арттырдым. Ресей де «Кардиохирургиялық опера ция-дан кейінгі балалардың нев ро л о- гиялық ауытқуларына баға беру» тақырыбы бойынша кан дидаттық диссертациямды қор ғап, «жүрек қан-тамырлары хи рур гиясы» мамандығы бойын ша медици-на ғылымдарының кан дидаты дәрежесін алдым. Ел ге келген соң кардиохирургия бөлімшесін ұйымдастыру жо басы бойынша Астана қа ла сындағы Ана мен бала ұлт тық ғылыми орталығында, одан кейін Педиатрия және бала-лар хирургиясы ғылыми орта лы-ғын да еңбек етіп келемін. Ре сей, Поль ша, Украинаның ме ди ци на-лық орталықтарында қо сым ша медициналық білім алдым. Жал-пы, жыл сайын біліктілікті артты-рып отыру қажет. Өйткені заман-мен бірге медицина да тез да муда. Осы орайда Киев қала сын дағы Бала кардиологиясы және кар-диохирургиясы ғылыми прак-тикалық орталығында, Санкт-Петербургтегі қала лық кли ник а- лық балалар ауру ха на сының кар -диология бөлім ше сінде тағы-лым дамадан өттім, жыл сайын Италия, Польша, Корея, Укра-ина, Ресей мамандарының қа ты-суымен өтетін кардиохирургия және кардиология бойынша ха-лық аралық конференцияларға, ше берлік сыныптарына қатысуды дәс түрге айналдырдым. 2012 жы-лы ғылыми орталық базасында бала кардиохирургиясы және ин тер венциялық кардиология бө лімшесін ұйымдастыруға атса-лыстым. Бөлімде нәрестелік ке-зеңнен бастап жасанды қан ай-налдыру аппаратын қолдану және шағын инвазивтік эндос ко пиялық

араласу арқылы ба ла лардың жүрек-қан тамыр лары жүйесінің күрделі туа біткен даму ақау-ла рына түзе ту лер жүргізіледі. Бө лімше ба за сында Италия, Украина, Польша, Түркиядан кел-ген кардиохирургтармен шеберлік сабақтары өткізіледі. Шетелдік кли ни калардың мамандары орта-лық дәрігерлеріне жоғары баға бе руде. Тіпті бізден де үйре ніп жатқандар бар. Сонымен қа тар республикадағы балалар ден-сау лығын зерттеу жөнін де гі ғы-лы ми-техникалық бағдар ла маға қа тысып, кардиология бойынша резиденттерге клиникалық тә-лімгер ретінде сабақ беремін. Туа-бітті жүрек ақауы терапиясы мен диагностикасы мәселесі бойын-ша кеңес беру, аймақ маманд а-рының біліктілігін арттыру, ме-ди циналық көмектің сапасын жақ сарту мақсатында өңірлерге ше берлік-сабақ өткізуге үнемі ба рамыз.

Медицина саласында өз кә сі-бін жақсы көретін адамдар ға на жұмыс істейді. Балалар хи рург-тарының арнайы жұмыс кес тесі жоқ. Біз жұмысқа демалыс кү н-дері, тіпті, мереке күндері де шы-ғамыз. Бұл үшін қосымша ақы да сұрамаймыз. Өйткені балаларды ем деу – парызымыз.

– Орталықта жылына қан­ша ота жасалады?

– Кардиология бөлімінде жы-лына орта есеппен жүрекке 400-ден астам ашық операциялар және 300-ден астам эндоваскулярлық опера циялар жасалады. Оның ішін де қарыншааралық қалқа ақау ларын, жүрекшеаралық қалқа ақауларын жабу, үлкен аортоөкпелік коллатеральдық артерия және ашық артериялық тү тік кезінде эмболизация, ашық а ртериялық түтікті стенттеу, баллон дық вальвулопластика си яқты оталар бар. Бүгінде кардио- хирургияда нәрестелердегі жү-рек тің күрделі ақауын түзетуде емдеудің жаңа технологиялары қолданысқа енді.

Әңгімелескен Айнаш ЕСАЛИ,

«Егемен Қазақстан»

АЛМАТЫ

Сәби өмірін сақтап қалудан артық қуаныш жоқ––––––––––––––––––––Ол ота кезінде және отадан кейін жүрек ақауларын уль-традыбыспен диагностика-лау бойынша еліміздегі үздік дәрігерлердің бірі. Нәрестелердің жүрегіне мыңнан аса ота жасап, « Қ а з а қ с т а н д а ғ ы 1 0 0 жаңа есім» жобасына ен-ген. Елбасының өзі ерен еңбегін жоғары бағалаған А л м а т ы қ а л а с ы н д а ғ ы Педиатрия және бала-лар хирургиясы ғылыми орталығы директорының о р ы н б а с а р ы Г ү л ж а н С Ә Р С Е Н Б А Е В А М Е Н әңгімелескен едік.––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазіргі қоғамдағы дұшпаныңа да тілемейтін аурудың бірі – адамның иммун тапшылығы вирусы, яғни «ВИЧ» жұқпасы. Бұрын бұл сырқат көбіне есірткіқұмарлар мен жезөкшелерде кездессе, қазір ол адам талғамайтын болған. Дауасы жоқ дертті жұқтырғандардың қатарында жұмысшылар да, балалар да, жүкті әйелдер де, тіпті, шенеуніктер де бар. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Адамның иммунитеті кез кел ген ауруға қарсы тұрып, оны же ңуге қабілетті. Ал иммуни тет-тің өзін жоятын сырқат адамзат үшін ең қауіпті дерт болып сана-лады. АИТВ (ВИЧ) – дәл сондай қау іпті вирус. Ол асқына келе иммун тапшылығы синдромы-на әкеліп (ЖИТС/СПИД), оның соңы өліммен аяқталады.

«Ғасыр дерті» атанған бұл ви-рус адамзатқа қайдан келді? Кей-бір зерттеушілер сырқат маймыл-дан таралды десе, енді біреулер бұл қолдан жасалған биологиялық қа ру деген пікірді алға тартады. АИТВ жұқпасына қарсы дауа ның әлі күнге дейін табылмай отыр-ғаны оның шынымен де адам-ның қолынан жасалған қару де-ген күмәнді қоюлата түседі. Олай дейтініміз, әлемде талай ауру-дың шипасын айна-қатесіз тап қан небір ғалым-дәрігерлер бар. Өз саласының мықтылары са налатын олар әлі күнге дейін «ВИЧ-ке» қарсы дәрі таба алма уы ақылға қоныңқырамайды. Соған қарағанда бұл да бір дәрі-дәр мекті сату-дан пайда табатын бизнестің бір көлеңкелі тұ сы емес пе деген күдік туындайды. Ғаламтордағы кей бір мәліметтерде бұл жұқпа био ло-гиялық қаруды тапсырыспен жа-сайтын орталықтардың ісі еке ні, ол алдымен нашақорларға жа сырын салынғаны туралы айты лады...

Не десек те, әзірше адамның ағзасын иммун тапшылығына

ұшы рататын дерттің дауасы та-был май тұр. Қазақстанда АИТВ жұқ пасы алғаш рет 1987 жы лы тіркелген. 2016 жылы бұл дерт-ті жұқтырғандардың саны елі міз бойынша 2723-ті құраған. Олар-дың 62,7 пайызы – 30-49 жас аралығындағы азаматтар бол са, 1575-і – еркектер, 1148-і – әйел-дер. Мамандар соңғы жылдары бұл сырқаттың жыныстық жол-мен берілу үлесі артып отырғанын айтады.

Жалпы, АИТВ жұқпасы не-месе ЖИТС синдромы туралы талай айтылып, жазылып жүр. Соған қарамастан осы сырқатқа шал дыққандардың қатары жыл санап артып келеді. Басты себе-бі, көпшілік бұл вирус туралы естігенде, «оның маған қаты сы жоқ» деген көзқараспен қарай-ды да, оған онша мән бермейді екен. Шынтуайтында, жыл сай ын көбейіп келе жатқан АИТВ жұқ-па сынан ешкім де сақтан ды рыл-ма ған. Сондықтан әр адам өзін жә не жақын туыстарын, достарын ғасыр індетінен қорғағысы келсе, АИТВ туралы біле жүргені артық бол майды. Одан сақтану жол-дары да қарапайым. Саламатты өмір салтын сақтап, бей-берекет жы ныстық қатынастан бойды аулақ ұс таған жөн, дейді Астана қа ла сы ЖИТС-ке қарсы күрес ор та лығының мамандары. Со н- дай-ақ біреудің қолданған шприцін, қы рынуға арналған заттарын қол данбау керек. Татуировка, пирсинг, мани-кюр, педикюр жасатқан кезде

инелердің залалсыздандырылуы-на да айрықша мән берген абзал. Тіпті тіс емдетуге бар ғанда да құрал-саймандардың тазалығын қадағалаған жөн.

Жақында АИТВ жұқпасының биз неске әсері туралы арнайы жи ын өткізген Астана қалалық ЖИТС-ке қарсы күрес орталығы ви русты жұқтырған адамдар елі-міз де тегін емделетінін әрі олар-дың құқы қай жағынан да шек тел-мейтінін айтты.

Алайда, «ВИЧ» деген атауды ес тіген сәтте адамның бойын үрей би лейтіні анық. Тіпті бұл өлімнің үкіміндей естіледі. Әрине, бұл дерттің дауасы жоқ. Ол жазыл-майды. Бірақ АИТВ жұқпасын жұқ тырған алғашқы кезеңде, яғни ауру ЖИТС (СПИД) синдро мына жет пей тұрып, оны асқындырмай, тұ рақ ты ұстап тұруға мүмкіндік бар. Адам өзін-өзі күтсе, имму-ни тетін қорғай білсе, АИТВ жұқ-пасымен ұзақ өмір сүруге бо-лады. Орталықтың бас дәрігері Сәбит Әбдірайымовтың айтуын-ша, ағзадағы вирустың көбеюін бәсеңдететін антиретровирустық пре параттарды уақтылы үзбей қа былдаған науқас биоло гия лық қарттық жасына дейін өмір сү ре алады екен. Олар да білім алып, қызмет атқарып, тіптен ана ата-нып, сау балаларды дүниеге әкеле алады.

– Соңғы он жыл ішінде АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың өлім-жітімі 2,6 есеге азайды, ал ана дан балаға берілу жағдайы 4 есеге төмендеді, АИТВ-ға тес ті-леу мен қамту 2,5 есеге өсті, әрбір ал тыншы тұрғын өзінің АИТВ-аху алы туралы біледі. Жыл сайын Астана қаласы тұрғындарының 30 пайызы АИТВ-ға тестілеуден өте ді. Бұл үрдістер Үкіметтің АИТВ-ның таралуын болдырмау жө ніндегі іс-әрекетінің ти ім ді лі-гін көрсетеді, – дейді С.Әбді ра-й ы мов.

Сондай-ақ жиында АИТВ жұқ пасы бар адамдарды жұ мыс-тан шығаруға, жұмысқа қа был-дау дан бас тартуға және бас қа да құқықтарын бұзуға жол беріл-мей тіні айтылды. Дегенмен де, жа зылмайтын дертпен өмір сүру кез келген адамға оңай емес. Сон-дықтан әркім өз денсаулығына ұқыптылықпен қарап, дұрыс жүріп, саламаттылықпен өмір сүргені абзал.

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Таза қан денсаулық кепілі екендігі анық. Алайда үлкен мә селеге үстірт қарау ора сан қателікке ұрындырады. Рес-публика халқын дүр сіл кін -дірген ВИЧ оқиғасы оңтүс-тік қазақстандықтардың есін-де. Ол кезде жағдай өте күр -де лі еді. Медициналық құ-рал-жабдықтардың дені ескі. Қан ды залалсыздандыратын құрылғыларды тот жеп, азып-тозып тұрғанын көзіміз көр ген. Тиісті мамандардың сал ғырт-ты ғына медициналық жаб дық-тардың жарамсыз халде тұр ға-нын қоссаңыз, түбі бір жарға жы ғатыны анық еді. Солай бол ды да.

Бүкіл республиканы дүр-лік тірген оқиға кезінде Ел-ба сы пәрменімен Қан жә не медициналық құрал-жаб дық-тар ды залалсыздандыратын ор-талық салынатын болып шешім қабылданды. 2008 жылы екі орталық та ел игілігіне берілді. Құдай қарасып, одан кейін

жаман індеттің аты шыққан жоқ.

Жақында қан орталығына арнайы барып, жағдайымен таныстық.

Орталықта жылына 35000 доза қан компонент дайында-лады. Бекітілген кестедегі но-менклатураға сәйкес 2017 жыл-дан бастап 15 түрлі қан ком-по ненттері шығарылады екен. Қан орталығының директоры қазіргі жағдайды баяндады.

Оңтүстік Қазақстан облы-сында трансфузиологиялық көмек көрсететін 43 медици-на лық мекеме бар, оның 40-ы мемлекеттік, ал 3-і жеке мен-шік тегі медициналық мекеме-лер. Облыстық қан орталығы атал мыш медициналық мекеме-лер дің сұраныстарын үздіксіз, тәу лік бойы қан және оның компоненттерімен, препаратта-рымен, диагностикумдарымен қамтамасыз етеді.

Қан орталығында донорлар мен келушілер үшін өте жайлы жағдай жасалған. Қан дайындау технологиялық үдерісіне бағ-дар ламалық жүйе енгізілген.

Әрбір донорға жеке штрих-код беріліп, бейнеиден ти-фикация жүргізіледі. Қан ком-поненттерін дайын дау про це сі барынша авто мат тан ды рыл-ған.

Медициналық мекемелер 100 пайыз карантинделген, ви-русинактивация, лейкофиль-трация үдерісінен өткен қан ком поненттерімен қамтамасыз еті леді. Инфекцияларға до-нор қанын тексеру екі дең-гей де соң ғы үлгідегі авто мат -тан ды рылған заманауи ана-лизаторлар да жүргізіледі.

Облыстық қан орталығы ИСО 9001-2015 халықаралық сапа стандарты сертификатын алған, 2017 жылы ұлттық ак-кредиттеуден өткен. Заманауи талаптарға сай қан орталығы гемокомпонентті терапияға қа-жет ті қан компоненттері және пре параттарымен жеткілікті және сапалы түрде қамтамасыз етуде, дейді облыстық қан орта-лы ғының директоры Сүндет Рахымбердиев.

Оңтүстік Қазақстан облысы

«ВИЧ» жұқпасы: үрей мен үкім

Таза қан – денсаулық кепілі

10 ЖЫЛ БҰРЫН ТУАБІТТІ ЖҮРЕК АҚАУЫНА ҚАЖЕТТІ ОТА ШЕТЕЛДЕ ҒАНА ЖАСАЛДЫ. БҰЛ 20-30 МЫҢ ДОЛЛАРДАН АСТАМ ҚАРАЖАТТЫ ТАЛАП ЕТЕТІН. ҚАЗІР ЕЛІМІЗДЕ БҰЛ ОТА ТЕГІН.

emhana5.kz

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 9ЗЕРДЕ

Сейілбек ШАУХАМАНОВ

Н . Н а з а р б а е в : « Ә б і ш Кекілбаев – ұлттық саясаты­мыз дың ұраншысы», дейді.

Әбіш Кекілбаев – тарихшы, шежіреші, жылнамашы, халық жазушысы, саясаткер, қоғам және мемлекет қайраткері, фи­ло соф, ғұлама, абыз, ұлты мыз­дың рухани ұстазы, адам дық­тың, азаматтықтың символы.

Ол ешкімді де бөлмейтін, жар майтын, алаламайтын, құла­ламайтын, бәрі де болсын, бәрі де оңсын дейтін, тәні де, қаны да, жаны да таза, ешкімге қыл­дай қиянат жасамаған, ешкімнің ала жібін аттамаған, ешкімге жел болып тимеген, ешкімнің кө ңіліне көлеңке түсірмеген, тіп тен, жерге де салмақ салмай жүретін, көпшіл, халықшыл, қа­зақ шыл, мемлекетшіл жан еді.

Қазақтың кең даласындай маң дайына іргелі ел сыйған дай, таңдайынан маржан сөз, бал тамғандай, мейірімді, мерей лі, жылы, жұмсақ жүзі нен иман­ды лықтың, инабат ты лық тың, шапағаттың, шарапаттың нұры төгіліп тұрғандай періште пейіл ді жан еді.

Ол қазақтың кең­байтақ дарқан даласының даналығын, қазақи қасиетіміздің, қазақи философияның қаймағын тәні­не, қанына, жанына молынан сіңірген тау тұлға.

Үлкендердің ортасында кіші емес, кішілердің ортасын­да үлкен емес ғажайып бір бе­тегеден биік, жусаннан аласа, сүттен ақ, судан таза болатын. Бұл дүниеден көргені де көп, тер гені де көп, түйгені де көп, біл гені де көп, ілгені де көп, жадының мықтылығы тасқа таң ба басқандай, зерек еді, зер­делі еді.

Бір кездесудің өзі бір ға­ни бет, салиқалы, салауат ты, ки елі кеңестің, мәнді мәс ли­хаттың адамы. Кейде, шір ­кін­ай адамдардың бәрі осы Әбекең дей болса, заман, қоғам, өміріміз қандай болар еді деп қиялдайсың, армандайсың. Өкінішке қарай, арман деген арман, қиял деген қиял, өмір деген өмір.

Періштең болмаса, пендең осындай­ақ болсын, ағайын.

Әбіш Кекілбайұлының қай­рат керлік, саясаткерлік қасиет­те рі Жоғарғы Кеңестің депута­ты, төрағасы болған кездерінде жал пақ жұртқа жарқырай көрі н ­ ді. Мысалы сол заманда шеш і­ мі ең бір қиын болған мәсе ле еге менді еліміздің елтаң басын қа былдау болды.

«Аты несі, қанаты несі» – деп көптеген депутаттар оны тү сінбей, бұра тартып, бас та­рын ала қашып, сан­саққа жү­гіртті. Сондай бір мәселе әб ден ушығып, тығырыққа тірел ген сын сағатында Әбіш Кекіл бай­ұлы: «Қазақ қазақ бол ға ны үшін мың өліп, мың тірі ліп жүріп, қа зақ болып қалғаны үшін ат­қа қарыздар. Қазақ аттың жа­лында, түйенің қомында жү­ріп, іргелі ел, қабырғалы ха­лық болған. Қазақты жылқы мінезді дейді. Жылқының еті де дәрі, сүті де дәрі. Қазақтың жылқысыз күні жоқ. Жылқы қасиетті, киелі Қамбар атаның түлігі. Өңіңде түгіл, түсіңде атқа мінсең бақытты боласың.

Қанатты ат – қазақтың қыр­ғи дай қиялы, Алатаудай арманы. Қанатты ат – қазақтың жарқын болашағы, кемел келешегі. Қанатты ат – жақсылықтың ны­шаны, жаңалықтың жаршысы» – дегенде депутаттар сіл ті дей ты нып, бұл жобаға бір ауыздан дауыс берді. Міне, да ныш пан­ның дуалы аузынан шыққан қасиетті, киелі сөздің құдіреті осындай болды.

Ол кезде Жоғарғы Кеңестің 362 депутаты халықтың қай­на ған ортасынан шыққан, ха лық сайлаған, халық сен­ген, әрқайсысы сен тұр, мен атайын дейтін, ауыздығымен алысқан, басы кез келген ноқ­таға сыя бермейтін, кез кел­ген нің айтқанына көніп, ай­да ғанына жүре қоймайтын, аяқ тыға жол, ауыздыға сөз бер мейтін, ешкімнің қасы мен қа ба ғын қарауылдамайтын, та­бал дырығына табынбай тын, ар мен намыстан жаралған ар­қа лы, қабырғалы, омыртқалы азаматтар, олардың басым көп­ші лігі халықшыл, мем ле кетшіл

тұ ғырлы тұлғалар болатын.Олар: Салық Зиманов,

Манаш Қозыбаев, Шах мар­дан Есенов, Сағадат Нұр­мағамбетов, Сұлтан Сартаев, Сау ық Тәкежанов және Жоға р­ ғы Кеңеске төраға да, депутат та болған біздің кейіп ке ріміз Әбіш Кекілбаев сияқ ты ғұламалар, дарабоздар, он то ғыз облыстық партия ко ми тет терінің бірінші хатшы ла ры, об лыстық атқару ко ми тет те рінің төрағалары, ми­нистрлер бо латын.

Міне Әбіш Кекілбайұлы осының бәрінің басын бір шаңыраққа қосып, ұйытып, ұйымдастырып, ақылымен ар­қан дап, шеберлігімен шегелеп, кісі лігімен кісендеп, таланты­мен тағалап, тапқырлығымен тұ саулап, көсемдігімен көн­ді ріп, шешендігімен сен ді­ріп, дәлдігімен, дәйек ті лі гі­мен дә лелдеп, шай танға тұ зақ құ рар лықтай сұң ғыла сая сат­керлігімен 362 депу татты са­басына түсіріп, небір тари хи, тағдырлы сын сағат та рын­да күрмеуі қиын, күрделі мә­селелерді майдан қыл суырған­дай етіп, өгіз өлтірмей, ар ба сындырмай шешетін еді, жа­рық тық Әбекең.

Әбекеңнің ел, жер, халық, отан сүйгіштік қасиеттері бір төбе.

Әбіш Кекілбаев «Тәуелсіздік толғауы» атты мақаласында: «Ар­намыс қана тәуелсіздікке тірек бола алады. Ол біздің тіле­гі міз ді емес, біз оның тілегін

тілеу іміз қажет» деп бірліксіз ұлт тың, түйсіксіз елдің болуы мүм кін еместігін айқындап, қара бас тың қамынан гөрі, ұлттық мүд деден жанын аямаудың үл­гі сін көрсетті. Тарихтың ащы са бақтарын ұмытпауға ша қы­рып, билік ауысу кезінде ел аға л арының арасындағы ба қа с­ тық пен бақталастықтың тәу­ел сіздігіміздің елең­алаңында қайталанбауы үшін жан­тәнімен күресті.

«Ұлт тек қана ұлттық ын­ты мақ жағдайында ғана өз мүддесіне жете алады» деп сан жылдар бойы ха лық тық қа­сиетімізден айы рып – то быр­лан дыруға, халық ты бір лі гі нен айырып – ұлт сыз дан ды ру ға, та рихынан айырып – рух сыз­дан дыруға бағытталған отар­шылдық дертінің емшісі бола білді.

Әбіш Кекілбаев: «20­шы ғасырда ұлттарды ұлы мұраттар жетелейді», «Бостандық ұлтты бодандықтан да қатты сынай­ды», «Мен үшін ең қымбат­ты туған жерім», «Мен Маң­ғыс тауда тумасам, дәл осын­дай болмас едім», «Көзің бар­да, Маңғыстауды көріп қал», «Адамды адам еткен кітап, аза­мат еткен – кітапхана», «Менің ар маным – қазақтың кең даласы қа заққа толса екен» дейді.

Жақсы адамның өзі де, өмірі де, өлімі де жақсы. Кез келген мұ сылман жасарын жасаған соң, асарын асаған соң, берерін бер ге н соң, аларын алып, пары­зын, қарызын, борышын орын­да ға н соң Алла аманатыңды (жа нымды) қинамай, жан­жағы­ма салмақ салмай ала көр деп тілейді.

Әбекең театрдан үйіне

келіп, жұмсақ орындықта оты­рып, кешкі асын ішіп, төсекке бір күн де жатпай, өзінің қара ша ңырағында, өзін де қина май, өзгені де қинамай Алла ның ама­натын абыроймен тапсыр ды.

Ақиқатында, Әбекең өзі айтқан «Ақыл­есі бүтінде жө ні­мен жөнелу кез келгенге бұй ы­ ра бермейтін бақ емес пе?» де­ген ұлағатты өсиеті де, ті легі де орындалған бақытты адам.

Тарихта Шоқанмен қатар шық қан, императорлық орыс географиялық қоғамының мү шесі болған екінші қазақ Мұхаммед Салық Қарауыл Қожа ұлы Бабажановтың орны ерек ше болған.

Ол өлгенде: «Салық өлді дегенше,

Алып өлді десейші,Алып өлді дегенше,Халық өлді десейші», деп

бүкіл Батыс өлкесінің хал қы күңіренген екен. Бүгін ха лық­тың осы бір зары, мұңы, жоқ­та уы, іздеуі, сағынуы құдды бір Әбіштің рухына арналғандай.

Әбіштің рухы халқымен мәң гілік бірге жасайды. Қазақ барда, Әбіш бар.

Қазақта: «Құданы құдай қо сады, досты пайғамбар қо са­ды», «Бір адал досы бар адам бақытты», «Бір дұшпан аз д ық қылмайды», «Мың дос көп тік қылмайды», «Жол­жөнекей қосылған екі достан», «Бір дос артық ежелден көңіл қосқан», «Сен досыңның кім екенін айт, мен сенің кім екеніңді айта­

йын» – деген ат басындай аталы сөздер бар.

...Біздің Әбекеңмен бірінші кездесуімізге себепкер болған төмендегі жағдай еді.

Қызылордада көрнекті ға­лым, ауыл шаруашылығы ғы ­лы м дарының докторы, профес­сор, ұлағатты ұстаз, елге та ны ­мал абыройлы азамат Дүйсен Нұрымовтың жары Тілек­тес пен тұратын. Тілектес – Әбіш Кекілбайұлының ту ған қарындасы. Дүйсеннің әке сі Еген Нұрымов Шиелі ау да­нындағы Жиделіарық ұжым ­ша рының негізін қа лау шы тө р­ аға, облыс ауыл ша руа шы лы­ғының алғашқы, ірі ұй ым дас­тырушыларының бірі бол ған.

Әбекең туысқандық жолмен алдымен Қызылордаға, сосын Дүйсеннің анасы Бибісалға сәлем беру үшін Шиеліге келді. Мен сол кезде Шиелі аудандық пар тия комитетінің бірінші хат­шысы болатынмын. Міне, осы­лайша 1984 жылы біз Әбекеңді бұрын сырттай білетін болсақ, енді бірінші рет кездестік, ете­не таныстық, білістік. «Адам сөйлескенше, ат кісінескенше» дегендей, егжей­тегжейлі сөй­лес тік, сырластық, сыйлас тық, түсіністік, болашақ досты ғы ­мыздың алғашқы сәтті қада мын жасадық.

Менің сол жылдары «Кез­дей соқтық дегеніміздің өзі қа жеттілік» деген қағиданың ақиқаттығына көзім жетті.

Осы кездесудің алдында ғана менің қолыма Әбекеңнің «Үркер» романы түсіп, үлкен бір қызығушылықпен, ынтамен, ықыласпен оқып, сау бетін қал­дырмай сызып, шимайлап, ең бір ұтымды, ұтқыр, тартым ды,

таңдаулы жерлерін арна­йы қойын дәптеріме көшіріп алғанмын. Сол роман, ондағы құдіретті, киелі сөздер, оралым­ды, ордалы ойлар, керемет кейіп керлер, жантебірентерлік оқиғалар, жансеміртерлік жәйт­тер менің рухани жан дүниемде төңкеріс жасады. Қасиетті, құ­діретті, киелі сөзге, кітап қа, әде биетке, мәдениетке, өнер­ге деген сүйіспеншілігім мен қы зығушылығымды, жа ңа, жа ғымды, жасампаз көз қа ра­сым ды қалыптастырды, ке ле­шек те өзім де қолыма қалам ала тындай ынта­ықыласымды, құш тарлығымды тудырды.

Құдірет­ай десеңізші, сол кезден бастап әрбір кезде­су д ен, әрбір шарадан, бас­ п а сөзден, телеарнадан, кітап­тан, тарихтан, халықтан, уа­қыт тан, оқиғалардан маржан сөз, дуалы сөз, пәтуәлі сөз із ­деп, тауып,теріп, «құм нан тау тұрғызғандай», «ине мен құ­дық қазғандай» тір нек теп, жи­нап, шексіз бүкіл әлем дік, бү­кіладамзаттық құн ды лық тар­дың шексіз ой орманын арала­умен келемін.

Әбекең тұлпарды шаппай тұ рып тұяғынан танитын, сұң­қарды ұшпай тұрып қия ғы нан танитын, кісі болар баланы бе сігінен танитын, көріпкел, да нагөй бабаларымыздың ұр­пағы, жарасымды жалғасы, сезім тал, сергек, адамсүйгіш, адамсыйлағыш, адамтүсінгіш, адам танығыш, не айтып отыр­ға нын түгіл, не айтайын деп отырғаныңды, не ойлап отыр­ғаныңды қасың мен қаба ғың­нан біліп қоятын психолог, адам жанының инженері еді ғой, шіркін.

Иә, ол сол жолы шимай лан­ған кітапты, қойын дәптерімді кө ріп, менің бар жан дүниемді, ру хани тебіренісімді, рухани жаң ғыруымды үшінші көзі – жүре гімен сезініп, мені бірден жақ сы көріп қалды.

Өйткені кімнің де болса жаз­ған кітабы оның саналы өмір жалғасындағы бауыр етінен жа ралған баласы, өзі, өмірі, өмі­рінің жалғасы. Сондықтан әр бір шығармашылық адамы өзінің өзегін жарып шық қан дүниесін бағалаған, ұнат қан, сыйлаған, мақтаған, мадақ та ған, жақтаған адамды жанындай жақсы көруі табиғи, заңды құбылыс.

Міне, Әбекең екеуміздің ара мыз дағы достығымыз осы­лай ша басталып, Әбекең дүние­ден өткенше, дүниеден өткен соң да оның рухының алдында жарасымды жалғасын тауып келеді.

Біздің достығымыз жәй ғана, өткінші, кездейсоқ, «сырты бүтін, іші түтін», «сырты жыл­тырап тұрған, іші қал тырап тұр­ған», жасанды, жалған, алау лап, жалау лап тұрған ба қайесептің дос тығы емес, шын, шынайы ішкі терең тү сі ніс тіктің, жан­жақ ты, ру ха ни сәйкестіктің, үндес тік тің, үйлесімділіктің, уақ ыт қа, оқи ғаларға, заманға, қо ғам ға, та рих қа, халыққа деген көз қа ра сымыз бен пікіріміздің бір лігінің достығы еді.

Атам қазақ: «Жақсымен жолдас болсаң жетерсің мұрат­қа, жаманмен жолдас болсаң қа ла рсың ұятқа» деп қалай та­уып айтқан, десеңізші. Менің Әбекеңмен алғашқы кездесу­ден алған керемет әсерімнің арқасында, оның шапағатымен, шарапатымен мен де кейінірек «ештен кеш жақсы» деген­дей, қолыма қалам алдым. Әбекеңмен достығымның жа­ра сымды жалғасы ақ қағаз бен,

қа ламмен өмірлік дос ты ғы м­ның қалыптасуы болды. Нә те­жиесінде, жеті кітап жаздым, қазір де жазып жатырмын, ке­лешекте де ақыл­есім түгелде жаза беретін болармын.

Азды­көпті шығармашылық еңбегім еленіп, ескеріліп, баға­ла нып, Қазақстан Респуб ликасы Журналистер, Жазушылар ода­ғы н ың мүшесі болдым.

Менің «Парыз бен Парасат» атты алтыншы кітабымның ал­ғысөзін «Көркем ой мен көр­кемсөздің қайнары» атты ай­дар мен ардақты, асыл досым Әбіш Кекілбайұлы жазып еді.

Онда Әбіш Кекілбайұлы: «Сейілбек менің құрдасым, сый­ласым, сырласым, мұңдасым, досым. Оның шығармайтын қылығы жоқ. Соңғы жылдары қа ғаз бен қаламға әбден құны­ғып алды. Бұрынғы шұқы на тын­дарымыз жолда жайылып қал ­дық. Кітап үстінен кітап төгі л­ тіп, жазады да жатады. Елден естігендерім деп бір шығарады. Ел ден көргендерім деп бір шы­ғарады. Бастан кешкендерім деп үш шығарады. Ойдан шы­ғарғандарым деп және шы­ғарады. Түпсіз шыңырау сияқты. Қанша қауғаласаң да, сарқи алмайсың! Қайсысын оқы саңыз да, жаңбырдан соң, таза ауа жұтқандай көкірегің ашы лып, көз шолаң кеңейіп сала береді. Ұзақ жыл тебірентіп, сан қайтара толғантқан жайт­тар сөз бо лады. Көпті көріп, көпті түй ген көшелі азаматтың ой соқ па ғына түсіп, серуенге шыққ ан дайсың.

Түсіне бересің, түсіне бере­сің, біле бересің! Бүгінгі жә не бая ғы дүниенің байқай қой­ма ған, ести қоймаған, ескере қой маған әдептерінің қыр­сыры на қанығасың. Бәрінен де шұрайлы тілін айтсайшы. Бұн­дай да бейнелі, бұндай да дәле­лді, бұндай да дәйекті, бұндай да ұшқыр да ұтқыр жазуға, сөй­леу ге болады екен­ау деп таң қа ласың.

Шешендік пен көшелілік ай құшақ қауып аймаласқан бұндай кестелі сөзбен, келісті оймен әлі де талай ұшырасарымыз сөзсіз. Сондықтан да бүгін бәрін қам­тып, бәрін сарқып айтамыз деп, босқа әуре болмағанымыз дұ­рыс» дейді.

Дүниедегі ең қымбат нәрсе алтын да емес, ақша да емес – уақыт. Адам да, заман да, қоғам да, тарих та, тағдыр да сол уақыт тың аясында өтеді, бәрі сол жоғары мәртебелі уақыттың ен шісінде.

Бұрынғының адамдары «өтіп бара жатқан уақыт, менің өмірім» деп жылайды екен. Бүгінгінің адамдары бұған қуанарын да, қайғырарын да біл мей дел­сал күй ке­шуде. Біреу лер «еңбекақы, жәрдемақы, зей нетақы алатын күн жақын» деп қуанады, баз біреулер несие төлейтін күн жақын» деп қай ғырады.

Уақыт – әмірші, уақыт – сын шы, уақыт – емші, уақыт – төреші.

Менің Әбекеңмен етене та­ныс қ аныма отыз жылдан ас ып барады.

Осы жылдары не көрмедік, не білмедік, қаншама мыңдаған адамдармен кездестім, қаншама ірілі­ұсақты оқиғалар басымыз­дан өтті десеңізші. Қанша нәрсе ұмы тылды. Кешегіні бүгін ұмы­татын жағдайға, жасқа жет тік. Адамның басының да, миы ның да, жадының да мүм кін ді лігі, сыйымдылығы, шең бері, ше гі болады ғой.

Мысалы бір ескерткіштің ба сында тұрып­ақ, тарихты терең нен қопарып, жүздеген адам ның атын атап, түсін түс­тейтін, бәрін білетін ақылды, да ныш пан, жады тасқа таңба бас қандай Әбекеңнің өзінің үйі нің,телефонының нөмірін біл меуі таңғажайып оқиға емес пе? Өйткені оның басын да мұн­дай майда­шүйде мә се ле лерге орын жоқ.

Сондықтан да қаншама адам дардың, қаншама оқиға­лардың естен шығып қалуы та­биғи заңдылық. Сондай­ақ кісі­нің жадын, есін еншілеп алған, еш уақытта естен шықпайтын адамдардың да, оқиғалардың да болары сөзсіз.

Менің өмірімдегі сондай адамдардың бірі, бірегейі Әбіш Кекілбаев, ал сондай оқиға 1984 жылғы екеуміздің кездесуіміз, танысуымыз, табысуымыз, дос­ тасуымыз.

Әбеке! Қазақта: «Өлік өлік емес, тірі өлік» деген сөз бар, сіз бәрін сезіп, бәрін біліп, бәрін естіп жатырсыз.

Осыған риза бол, қайран Әбекем!

ӨНЕГЕ ӨРНЕКТЕРІ

Қайран Әбекем!..

АҚИҚАТЫНДА, ӘБЕКЕҢ ӨЗІ АЙТҚАН «АҚЫЛ-ЕСІ БҮТІНДЕ ЖӨ НІ МЕН ЖӨНЕЛУ КЕЗ КЕЛГЕНГЕ БҰЙ Ы РА БЕРМЕЙТІН БАҚ ЕМЕС ПЕ?» – ДЕ ГЕН ҰЛАҒАТТЫ ӨСИЕТІ ДЕ, ТІ ЛЕГІ ДЕ ОРЫНДАЛҒАН БАҚЫТТЫ АДАМ.

–––––––––––––––––––Өмірді өрелі өнегесімен өрнектеп өткен сыйлас, сырлас, мінездес, қайран қимас досым Әбіш жайлы жан тебіренісімнен туған ой орамдары...–––––––––––––––––––

Елімізге белгілі қоғам қайрат кері, атақты ғалым Мырзатай Жол дас ­бековтің «Егемен Қазақстан» газетін­дегі «Асылдар неге елен бейді?» деген мақаласында атақты Дос жан хазі­реттің рухын ұлықтау туралы кемелді ойы баршамыздың санамызға қозғау салғаны сөзсіз.

Тарихымызды зерделеп қарасақ, сонау Ресейдің патшалық заманын­да, қазақ халқының бостандығынан туындайтын жер мен дін мәселесін көтерген, көкірегі ояу, заманының зиялы өкілдері болғаны белгілі. Солардың ішінде Жұмағали Ер­батыр ұлын айтпасқа болмайды.

Жұмағали атамыз Ақтөбе об­лы сының Байғанин ауданы, До­ңызтау елді мекенінде шамамен 1880 жылдардың ортасында, ишан Ер­батырдың отбасында дүниеге келген. Жастайынан діндар әкесінен араб тілінен сауат аш қан жас бала ер жет­кен соң, әке сінің ықпалымен Араб еліндегі «Әл­Асқария» медресесінде ислам діні жө нінде жоғары деңгейде білім алып, араб, парсы және басқа да бірнеше тілдерді меңгерген.

Бір айта кететін жайт, араб еліндегі оқуын тәмамдаған ол уақытында ел­ге қайта алмаған. Оған себеп, елдегі әкесі қайтыс болып, оқытқан жер­дің қаражатын төлеуге мүмкіндік бол мағандықтан, сондағы арабтың медре сесінде қызметке қалған. Сол кезде жоғарыдағы М.Жолдасбеков айтып отырған Досжан хазірет Мек­кеге қажылыққа барған сапарын да Жұмағалиды жолықтырып, оның қарызын өтеп, өзімен бірге ел ге алып келген. Келісім бойынша, Шибұлақ (Шилі) деген жердегі хазі реттің медресесінде Жұмағали мүдәрис­ұстаз болып, шәкірттерді оқытумен айналысқан.

Медреседе қызметте жүріп, сонда Дос жан хазіреттің ризашылығымен, оның Ұммагүлсім атты қызына үй­леніп, Жиенғали атты ұлды болған. Ке йіннен атасы Досжан хазіреттің ба тасын алып, көптен армандап жүр ген туған жері Доңызтауға от­басымен оралған. Тасқабақ атты жерде жа ңадан мешіт салдырып, ислам дінін уағыздап, тұрғындарды имандылыққа, адалдыққа, бірлікке үгіттеп, ауыл балаларын оқытумен айналысқан.

ХХ ғасырдың басында патшалық Ресейдің қазақтың шұрайлы жерлерін күшпен басып алу саясатына қарсы елдің қамын ойлап, халықтың дінін, салт­дәстүрін, жерін сақтап қалу мақсатында басына түскен қатерге қарамастан күреске түскендердің ішінде Жұмағали Ербатырұлы да болған.

1905 жылы Орал,Торғай облыс­тарындағы Кіші жүз қазақтарының атынан заңгер Бақытжан Қаратаев­тың басшылы ғымен, бар лығы 22 адам, соның ішінде, Доңыз тау­Аққолқа болысты ғынан молда Жұмағали Ербатырұлы патша өкіметіне жаз­баша құзырхат жолдап, дін және жер мәселелерін нақты көтерген. Онда қазақтарға жасалып жатқан зорлық­зомбылықты тоқтатып, «Қазақ халқының қолына – «жер мәңгілік, өзінікі – деп заңды құ ­жат берілсін» – деп талап еткен. Со нымен қатар отаршылдық ниет­пен қазақ жеріне орыстарды қо­ныстандырып, жергілікті халықты христиан дініне үгіттеп, мұсылман мешіттері мен мектептеріне ты­йым салу туралы патшаның 1868 жыл ғы «Далалық ережесінің» тәр­тіп терін бұзуды сұраған. Осындай әлеу меттік маңызы зор істің бары­сында Жұмағали Ербатырұлы заңгер Б.Қаратаев бастаған делегациямен бірге Санкт­Петербургке барған. Онда белгілі генерал Ғұ байдолла Жәң­гіровтің жәрдемімен делегация бас­шысы Б.Қаратаев орыс патшасының қа былдауында болып, құзырхатта көрсетілген халқымыздың мұң­мұқта­жын жет кізген.

Ғасырлар бойы бабаларымызға арман болған бостандық елімізге тәуел сіздігімен бірге келіп, қазақтың бұл жымайтын жері айқындалып, мұ сылман қауымына ислам ді­нінің өркендеуіне мешіттер мен медреселердің есіктері айқара ашы­луда. Осы бейбіт өмірде сонау қиын­қыстау заманда халқымыздың еркін болашағын аңсап, саналы ғұмырын арнаған діндар Жұмағали Ербатырұлы ишанның қайраткерлік ерен еңбегі елеусіз қалмайтынына сенімдіміз.

Елубай ЖҰМАБАЕВ

АҚТӨБЕ

Азаттық үшін күрескен азамат

–––––––––––––––––––––––Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаң ғыру» атты бағдарламалық ма қаласына сәйкес, өткен ғасыр ларда ел теңдігін аң сап, соның жолында бар ғұ мы­рын сарп еткен ардақты баба­ларымыздың есімдерін жария ету біздің борышымыз.–––––––––––––––––––––––

ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ

10 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛРУХАНИЯТ

Нұрғали ОРАЗ,«Егемен Қазақстан»

...Ол кезде 23 ақпан кеңес әскері мен теңіз флоты күні ретінде ерекше аталып өтетін ме-реке еді. Бұл күні әйелдер қауымы әдет тегіден өзгеше көңілді, әдемі әрі мейірімді болатын. Сондықтан да, олар жер бетіндегі бүкіл ер-кек атаулыны, оның ішінде әс­керге барғандарымен бірге бар­мағандарын да, тіпті бар ғой, ке­шегі Екінші дүниежүзілік соғыс­тан қашып келген дезертирлерді де шын жүректен, ағынан жарыла құттықтай беретін.

Жалпы, бұл өзі, ресми түрде әскери мереке болғанымен, бей-ресми салтымызда «Еркектер кү ні» дегендей бұқаралық сипатқа ие­тұғын. Сол себепті бала кезі міз де бізбен бірге оқитын қыздар ақша жинап, ауылдағы жалғыз дүкеннен ұлдарға арнап сыйлық алып, салта-натты түрде тапсырушы еді.

Ал 8 наурыз, қыз­ке лін шектер мерекесі жақындап қалғанда біз де өзімізге бір тықыр дың таянып қалғанын сезіп, алдын ала дайын-дала бастайтынбыз.

Әлі есімде... Бірде нақтырақ айтсам, 6

нау рыз күні сыныптас балалар жинаған ақшаны алып, Құралбек досым екеуміз салып ұрып ауыл ­дағы «әмбебап» дүкенге же­тіп келдік. Мұнда, әрине адам таңғалатындай ештеңе жоқ. Әлгі сыныптас қыздар 23 ақпан күні өзімізге сыйлаған дәсорамал, қа­лам, өшіргіш сияқты ұсақ­түйек­тен басқа кәдеге жарайтын нәрсе көз ге шалынбайды.

Содан «Енді қайттік?..» де­ген дей бір­бірімізге қарап иығы­мызды қушиттық.

Кенет Құралбек бір тосын ұсы­ныс жасады.

– Монтайға барсақ қайтеді! Қыз дарға лайық сыйлықты ол жақтан оп­оңай табуға болады.

Мұны естігенде менің көзім ба қырайып кетті. Себебі Монтай – біздің Ақжардан жиырма­жиырма бес шақырымдай қашықта жатқан үлкен ауыл. Кеңшар орталығы. Әрі темір жол бекеті. Ол жердегі дү­кендерден іздеген затыңды тауып алатының да рас. Бірақ екі ортада көлік өте аз жүреді. Тіпті ілуде біреу ғана шығады. Себебі біздің ауыл басқа кеңшарға қа райды.

Дегенмен, тәуекелге бел буып Құрал бек екеуміз жол ше тін де көлік күтіп тұрмыз. Бағы мыз ­ға қарай, түс әлетінде артын да тір кемесі бар бір трактор қаң­ғалақтап келе қалды. Екеу міз жа-рыса қол көтеріп ек, тоқтайтұғын түрі жоқ, тастақ жол мен сал­дырлап­гүлдірлеп өтіп барады.

Сондан соң арт жағынан жүгі ріп барып, тіркемесіне жармаса кеттік.

Шіркін, шалқар дала! Шө­лейт адыр!.. Сенің көктемдегі сұ­лу лығыңды сөзбен айтып жет­кізе қоятынай тіл қайда­а біз де... Селкілдеген тіркеменің үстін де шоқиып отырып айналаға қы зықтап қарай береміз, қарай береміз.

Аспаны ашық, көкжиегі кең, бел­белестері көп шөлейт дала ның көктемгі тынысы ғажап­ау, ғажап!..

* * *Ол кезде Монтайдың орта­

лық көшелерінде тұп­тура қала­дағыдай қаз­қатар тізілген бірнеше дүкен болушы еді. Ә дегенде­ақ маңдайшасына «Культтовары» деп жазылған есікті бірден тауып, кіріп бардық.

О­о, шіркін, мұнда не жоқ дей­сіз?! Сөре толы ойыншық. Көз қызық тыратын заттар. Барабан, горн, шахмат тақтасы, теннис ра-кеткалары...

Құралбек екеуміз әрқайсысын бір ұстап көреміз де, ернімізді жы бырлатып, есептей бастаймыз. Қалтамыздағы ақша жете ме, жет-пей ме? Бұл әрине, бірінші мәселе.

Уһ, ақыры, сыныптағы қыздар­ға бір­бір блокнот, айна, тарақ алып, «сынып бюджетін» толық жаратып біттік.

Кенет менің назарым ортаңғы сөреде тұрған бір кітапқа түсе кетті. Мұқабасына дәл біздің мек­теп тегідей қара тақтаның суреті салыныпты. Және оған: «Менің атым Қожа» деп жазған бір бала бізге күлімсіреп қарап тұр. Көзіме бірден жылыұшырады.

– Апай, анау қандай кітап? – дедім сатушыға қарап.

Дүкенші әйел арт жағындағы сө реге қарай бұрылып:

– Ә­ә, мынау ма?! Бұл өте қы­зық кітап, – деді.

– Көрсетіңізші!Шынымды айтсам, бұл сөздің

аузы мнан қалай шығып кеткенін өзім де білмеймін. Құралбек маған жалт қарады. Оның көзінен: «Біз барлық ақшамызды жаратып қой­дық қой!» деген сөзді оқыдым.

Бірақ дәл қазір менің қалтам­ның түбінде төрт бүктелген бес сомдық қағаз ақша жатқан бола-тын. Алайда оған қыздарға сый лық ала қояйын деген ой басыма мүлде кіріп шыққан емес. Өйткені өмірде әркімнің­ақ өз арманы мен соған қарай ойластыратын ішкі есебі және қоры болады емес пе.

– Маған біреуін... жо­жоқ, екеуін беріңіз, – дедім сатушыға әлгі бес сомдықты ұсына беріп.

Екеу деген себебім, сонша жер ­ден бірге сапарлас болып кел ген Құралбек досымның да кө ңі лін

қимай, сыйлық жасағым келгені ғой. Несі бар, сегізінші наурыз қыздардың мерекесі болса, бола берсін. Оған әлі екі күн бар. Әрі қыздардың мерекесі қар саңында ұл балаларға сыйлық жа сауға бол-майды деген заң жоқ.

Сатушы менің ақшамды алып, енді қанша қайтаруы керек екенін шотқа салып, есептей бастағанда кенет Құралбектің аяқастынан то-сын мінез көрсетіп:

– Осы ақшаның бәріне бере са­лыңыз, – демесі бар ма.

Ішім қылп ете қалды. Жәй айт-са, бір сәрі, көзінен ұшқын жылт ете түсті. Әлденеге тәуекел етіп, өзін ше бір мырзалық жасамаққа бел буған секілді.

* * *Міне, екеуміз «Культтовардан»

алған дүние­мүлкімізді көтеріп, жол шетінде Ақжарға қарай бара-тын көлік күтіп тұрмыз. Ауыл шеті болғандықтан, айналада ешкім жоқ. Әлгіндегі қызық кітаптың ал­ғашқы бетін ашып, үңіле бас тадым. «Оллаһи, мақтанғаным емес, доста-рым, шындықты айтып отыр мын – әттең жазушы болсам деген арман менің көкейіме ер те ұялады» деген әдепкі ашық­жар қын сөйлемдерінің өзінен­ақ бұл дүниенің өте тар-тымды, шыншыл екені тайға таңба

басқандай анық көрініп тұр.Бірақ осы, бақандай жетпіс бір

тиын тұратын кітаптың бірден бе­сеуін сатып алуға мәжбүр еткен Құ­ралбекке іштей ренжулімін. Оның бәрін қайтпекпіз енді?.. Біреуі – маған, екіншісі – саған. Соның өзі жетіп жатыр емес пе.

Құралбекте үн жоқ. Жолға қа­рап, ойланып қалыпты. Ақыры ол да «Менің атым Қожаның» әуелгі бетін ашты.

Сол сол­ақ екен, кітаптан бас көтер мей, жабысты да қалды. Тек анда­санда келесі бетке көш кенін білдіріп, сытыр ете қалған па­рақтың дыбысы естіледі.

Күн батуға таяп қалғанда мұр­жа сынан қою түтіні бұрқырап Мон тай жақтан манағы өзіміз жар­масып келген тіркемелі трактор шығып келе жатты.

* * *Ертеңіне, яғни 7 наурыз күні

біз кешегі сыйлықтарымызды мек­тепке алып келдік. Қыздар да, ұл дар да Құралбек екеумізге қарап жы­мыңдап, бүгін әдеттегіден өз ге ше бір жаңалық болатынын біліп жүр.

Уһ! Соңғы сабақ та аяқталды­ау бір кезде. Ағай сыныптан шыға са-лысымен Құралбек орнынан ұшып тұрып, бәріміздің бір сәтке бөгеле тұруымызды өтінді.

Сонсоң Монтайдан әкелген сыйлықтарымызды салған бөз қалтаны көтеріп, тақтаның алды-на шығып:

– Қыздар, – деді салтанатты түрде. – Ертең сендердің ме ре­келерің. Бұл біз үшін зор қуа­ныш. Сондықтан сендерді шын жүректен құттықтаймыз. Оқу да озат, мектепте тәртіпті бо лула рыңа әрқашан тілектеспіз. Енді... мы нау... ұлдардың өздеріңе ар на ған азын­аулақ сыйлығын қа был алың дар!

Паһ, шіркін! Сөз­ақ! Шын ай-там. Дәл мұндай үлкен мерекеде өз басым бүйтіп сөйлей алмас едім. Өйткені көздері жәудіреп қарап отырған қыздардан ұяламын. Олар бүгін мәз болып қуанып отыр ­ғанымен, ертең мазақтап, сыр­тыңнан күліп жүруі мүмкін.

Ал енді сыйлықтарды тара-тып біттік­ау дегенде Құралбек бөз қалтаның түбінен кешегі өзі­міз сатып алған бес кітаптың төр ­теуін алып, үстелдің үстіне қой­ды. Балалар мойнын созып, бұл қандай кітап деп үңіліп қарап жа-тыр. Мұқабадағы қара баланың су рет ін көріп, таңғалып, бастарын шай қайды.

«Бұ кім­ай?! Қожасы несі та­ғы?..» дейтін сияқты.

Міне, осы сәтте Құралбек та ғы да тапқырлық танытып, сы нып тағы қыздарға да, ұлдарға да ой салатын-дай бір қызық сөз айт ты.

– Біздің ең басты міндетіміз – жақсы оқу. Бірақ соны... өкінішке қарай, барлығымыз бірдей түсіне бермейміз. Тек арамыздағы бір­екі оқушы ғана кіл үздік оқиды. Олар – Гүлайым, Бағила, Тәттіқыз және Сырға. Сондықтан да біз оларға бүгін ерекше сыйлық жасамақпыз. Ол міне, мына кітап! Өте қызық. Мен өзім түнімен бас алмай оқып шық тым!

Сөйтті де, ол әлгі аты аталған қыз дарға кітапты өз қолымен апа-рып тапсырды.

Ұлдар түгел Құралбекке риза болып, ду қол шапалақтап жатыр. Әсіресе мынандай ерекше сый­лыққа ие болған қыздардың жү зі қуаныштан бал­бұл жайнап, көз­дері ұшқын атуда.

«А­а, мәселенің мән­жайын енді түсіндім!» дегендей мен де ба­сымды шайқап, таңғалып тұр мын.

Осыдан соң кешегі бес сомым­ның тектен­текке кетпегеніне кө зім жетіп, іштей марқайып та қал ған сияқтымын.

* * *Бірақ сол күннің ертеңіне ме нің

басыма күтпеген жерден бір қа ра бұлт үйіріле кетті.

Өздеріңізге жақсы мәлім, 8 нау ­рыз жылда демалыс күні болып

жарияланады емес пе. Бұл кез де оңтүстікте күн жылынып, қар еріп, көк шөп едәуір бой көте ріп қалады.

Сондықтан мұндай күндері біз ауыл шетіндегі жасыл алаңда ар­ман сыз доп теуіп, футбол ойна­ғанды ұнатамыз.

Кешке жақын сілем қатып, үй­ге әрең келсем, өзімнен кейінгі үш қа рындасым есік алдында үрпиіп, ма ған үрейлене қарап:

– Саған әжем ұрсып жатыр, – дейді ақырын ғана құлағыма сы­бырлап.

– Не болды?– Білмейміз, – олар бір­біріне

қа рап, бастарын шайқайды, – қат­ты ашулы...

Аяғымды еппен басып, ішке кірдім.

– Бұ кім­әй?! – деген әжемнің даусы көп күттірген жоқ.

– Мен, әже, – дедім өзіме өзім сенім сіздеу үн қатып.

– Ә­ә! Сен болсаң, ендеше, бері кел!

Біреу қолымнан тартып сүйре­гендей, әжем отырған бөлмеге әзер кір дім.

– Әй, сен қаршадай болып, адам­дарды жік­жікке бөліп, алалау деген бәлені қайдан үйреніп жүрсің?!

Қақ төбеден төніп келіп, шаңқ ете қалған бүркітті енді ғана бай қа­ған байғұс көжектей бүрісе кет тім.

– Мен бүгін анау Сірнебайдың үйін дегі құдайы тамақтан сен үшін жерге кірердей боп ұялып қайттым. Олардың сендермен бір ге оқитын қызы кеше үйіне жы лап кепті. Ұлдар бізді нашар оқи сыңдар деп кемсітіп, төрт қыз ға ғана кітап сый-лады. Ал бізге еш теңе берген жоқ депті. Бұл не қыл ған дарың­ай, ә?!.

Мәссаған! Мен мұндай әңгіме­ні мүлде күтпесем керек. Әжеме не дерімді білмей, төмен қарап, кө­зім мен жер шұқи бердім. Бар бол­ғаны ішімнен: «Ә­ә, бәрін бүл діріп жүрген біздің сыныптағы Әсем екен ғой, – деймін. – Ештеңе бер ген жоқ деп қалай айтады­ей ұялмай... Ал айна мен тарақ ше?.. Оны есепке алмағаны ғой сон да?..».

– Біреу сабақты жақсы оқыр, бі реу жаман оқыр, – деді әжем бір­те­бірте сабасына түсіп, даусын жұмсартып. – Білім қуғандар алыс қа ұзап, өрлеп кетер. Ал бас қасы ауыл­да қалып, еңбек етер. Әркімнің өз несібесі бар. Бірақ адамда көңіл де-ген болмай ма. Бұдан былай, біреуді артық, біреу ді кем көрмей, көпшіл бол, қа рағым!..

* * *Сол түні мен көпке дейін

ұйықтай алмай, дөңбекшіп жат-тым. Расында да, біздің кешегі қылығымыз теріс болды­ау деген ой маза бермеді...

Сегізінші наурыздағы сыйлықэссе

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Семейдегі Абай атындағы қа зақ му­зы калық драма театрында «Ахмет тің аманаты» драмасы сахналанды. Қойы­лымда ұлт ұстазы, Алаш қайраткері Ахмет Байтұрсыновтың шырғалаңға толы өмірі, абақтыдағы кешкен аза-бы, шеккен мехнаты жан­жақты бей­неленеді.

Спектакль әйгілі тұлғаның жары Бәдрисафа анамыз екеуінің шаңырақ көтеріп, киіз үйдің уықтарын қадап жатқан шуақты сәтінен бас талады. Осы уақытта «үштіктің» жа лаң даған жендеттері келіп, әйелі мен қызын жылатып­сықтатып Ахаңды тұт қындап әкетеді. Қойылым режиссері осы бір күйзеліске толы сәтті ұсыну арқылы Бай тұрсыновтың ғана емес, Алашорда үкі метінің де шаңырағы шайқалып, ұлт серкелерінің сағы сына бастаған ке зең ді көрсеткісі келген секілді. Дра мадағы оқиға желісі негізінен бас ке йіп кер А.Байтұрсынов пен тергеуші, А.Бай тұрсынов пен алаштың жас жолба­рысы (спектакльде аты аталмайды, біз Мұх тар Әуезов пен Әлімхан Ермековтің бірі деп болжадық – А.Қ.) арасындағы диа лог ретінде өрбиді. «Байтұрсынов, мо­йындайсың ба? Қолыңды қой да, азаптан

құтыл. Ертеңге дейін ойлан. Тағы азап күтіп тұр сені», дейді зілденген тергеуші. «Мен халқыма ешқашан қарсы болған емес пін. Не азап көрсем де алашшыл қай раткерлерімді, ұлтымды сатпаймын. Со ны біл» дейді қанша азап, қорлық көр се де сыр білдірмеген Байтұрсынов. «Де генмен қайсар бұл алаштықтар, сын­дырам әлі сені, сындырам сағыңды. Нет­кен қайсар адам еді, бірақ аямау керек, бұл алаштықтарды» деп кіжінеді мо­йындата алмай амалы таусылған тер геу­ші. Ұлт ұстазы мен әуелде түрмеге қа­малып, кейін Байтұрсыновтың кеңе сімен кешірім сұрап, аман қалған жас жігіттің абақтыдағы әңгімесі де әсер лі шыққан. «Әр буын өз дәуірінде өзі не артылған жүкті көтеруі тиіс. Біз алаш тықтар өзі­мізге артылған жүкті көтер дік. Бағасын келер ұрпақ береді. Сен бо ла шақсың, балам, мына қапастан тірі шы ғуың ке-рек, сонда ғана ақиқатты ай та аласың. Біз армандаған асыл күнді сен дер, келер ұрпақ көресіңдер. Түбі азат ел болады, Алаш! Мен оған сенем» дей ді өз өмірінің соңына жеткенін білсе де, келешектің жарығынан үміт үзбеген Ахаң.

Драманың авторы – өскемендік ақын Әс кер хан Ақтай. Режиссері – Ербол Жуас бек. Әскерхан Ақтай бұл туынды­сын негізінде былтыр Алашорданың

100 жылдығына орай жарияланған шы­ғар машылық байқауға арнап жаз ғанын, алайда байқау қорытындысы шық па­ғаннан кейін облыстық Мәдениет бас­қар масына ұсынғанын айтады. «Бас­қар ма ұсынысымды қуана қабылдап, «Се мейде қойсақ қайтеді?» деді. Семей теа тры да бұл іске іркілмей кірісіп, қо­йы лымды сахналады. Ұсынысымды қол дап, қуаттаған облыстық мәдениет бас қармасы, Семейдегі театр директо-ры Бауыржан Төлеков, режиссер Ер бол Жуасбек пен ондағы актерлердің жұ­мыла көтерген жүгінің арқасында спек­такль сәтті шыққан секілді. Бағасын халық бере жатар. Алаштың, алаш қай­рат кер лерінің рухына арналған дүние ғой бұл», дейді драма авторы.

Бас кейіпкер Ахмет Байтұрсыновты кейіп теген актер Бекзат Омашев сана-лы ғұмырын ұлт мүддесіне арнаған өзі ғалым, өзі қайраткер Ахмет Байтұр сы­новтай кесек тұлғаның рөлін сомдау өзі не екі есе жауапкершілік жүктегенін айт ты. «Өз рөлімде алаш қайраткерінің зия лы, бекзат болмысын көрсетуге ты­рыс тым. Алаш, Алашорда туралы ең­бек терді парақтап шықтым. Мұның ал дында Мұстафа Шоқай рөлін ойнап, Аты рауда өткен фестивальға қатысып, театрымыз лауреат атанған­ды. Бұл

– ре пертуарымдағы көсемдердің екінші рөлі. Мұндай салмақты рөлдер актерді өсі реді, шығармашылығын одан әрі шың дай түседі», дейді актер.

Ал Ахмет Байтұрсыновтың жары Бәд рисафаның рөлін сомдаған Сұлушаш Тө лекова да «драма қалай шығар екен?!» деп толқып, қобалжу сезімін бастан өт кергенін айтады. «Алаш тақырыбы қа зақтың жанына жақын болғанымен ірі тұлғаның жарының рөлін алғанда толқығаным рас. Рөлімді дұрыс ойнай алмай Алаш тарихына жетік адамдар та-рапынан сын естіп қалмаймын ба деген де уайым болды. Алайда Аллаға шүкір, қойылым жаман сахналанбаған секілді. Жұртшылық жылы пікірлерін білдіріп жатыр. Бәдрисафа апамыздың рөлін сомдау барысында Алаш қайраткерлері ғұмыр кешкен қилы заманды көз ал-дымнан өткергендей болдым. Алаш қайраткерлерінің мамыражай, алаңсыз шақтары көңіліңе қуаныш сыйлап, еңсеңді көтерсе, түрмеге қамалып, азап шеккен мезеттері көзіңе жас үйіріп, жүрегіңді ауыртады. Бұл қойылымның жас ұрпаққа берер тағылымы мол. Сондықтан жастар көбірек келіп көрсе дейміз», дейді актриса.

СЕМЕЙ

ПРЕМЬЕРА

Алаш қаласында – «Ахметтің аманаты»

Әні: Шәміл Әбілтайдікі Сөзі: Таңатар Дәрелұлынікі

Құрманғазы мекені, Батыс қақпа деседі. Шалқар айдын етегі, Шалқып бақыт кешеді. Төскей толы төрт түлік, Балығы да жетеді.Әлдиімен күйінің,Өршіл ұрпақ өседі.

Қайырмасы: Құрманғазы,Құдыретті.Жаһанды шарлап, Дүбірің кетті. Халқыңа мәңгі,Нұрыңды септің.Еркіндік аңсап, Бүгінге жеттің.

Қалыптасқан достығы, Ресеймен шынайы.Биік аймақ шоқтығы,Келісіп тұр шырайы.Жұмекенді туған жер, Дина әже де мақтаны.Ер Исатай­Махамбет,Ерлік рухын жаққаны.

Қайырмасы:

Құрманғазы мекені

ЖАҢА ӘН

Суретті салған Айдарбек ҒАЗИЗҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: adv@egemen.kz

Жекешелендіру объектілерін сату Қазақстан Республикасы Үкі­метінің 2011 жылғы 9 тамыздағы № 920 қаулысымен бекітілген Жеке­шелендіру объектілерін сату қағи­дасына (бұдан әрі – қағида) сәйкес жүзеге асырылады.

1. Тендер 2018 жылғы 27 наурыз-да Астана қаласының уақыты бой­ынша сағат 10.00­де www.gosreestr.kz Мемлекеттік мүлік тізілімінің веб­порталында (бұдан әрі – тізілім) өткізіледі.

Тендерге мына объект қойыла ­ды:

Ұйымның атауы: «Құрмет Бел­гісі» орденді «Қазақ көз аурулары ғылыми­зерттеу институты» акцио­нерлік қоғамы

Ұйымның орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Алмалы ауданы, Төле би көшесі, 95 а.

Қызмет түрі: жоғары мама н­дандырылған және маман данды­рылған медициналық көмек көрсету, көз аурулары саласында ғылыми және білім беру қызметтерін жүзеге асыру

Сатылатын акциялардың мем­ле кеттік пакетінің мөлшері, жар­ғылық капиталдан % және акция­лар саны: 100 %, 2 490 863 жай акциялар.

Бастапқы бағасы: 1 512 718 500 теңге.

Кепілдік жарна: 72 150 000 теңге.Тендер шарттары: «Құрмет

Белгісі» орденді «Қазақ көз ауру­лары ғылыми­зерттеу институты» АҚ­тың қызмет бейінін 10 (он) жыл бойы сақтау

Қатысушыларға қойылатын қо сымша талаптар: «Құрмет Бел­гісі» орденді «Қазақ көз аурулары ғылыми­зерттеу институты» АҚ акцияларының мемлекеттік пакетінің меншік құқығының сатып алушыға өту күніне дейін 2017 жылдың және 2018 жылдың (жылдық қаржылық есептілік бекітілгеннен кейін) нә­тижесі бойынша таза табыстың 50% (елу пайызынан) кем емес дивидендттерді сатушыға кезеңге пара­пар төлеуге келісім

Тендерді өткізу тәртібі.Егер тендерге тiркелген қатысу­

шылардың саны екеуден аз болса, онда жекешелендiру объектiсi бiр ғана қатысушыға сатылуы мүмкiн үшiн шi сауда­саттықты қоспағанда, тендер өтпеген деп жарияланады.

Егер тендер өтпеген деп жариялан­са, сатушы тендердің өткізілмегені туралы актіге қол қояды.

Тендерге қатысуға өтінімдерді ашу сауда­саттықты өткізу тура­лы хабарламада көрсетілген күн мен уақыт келгенде тізілімнің веб­порталы арқылы автоматты түрде жүргізіледі.

Жекешелендiру объектiсi үшiн ең жоғары бағаны ұсынған қатысушы тендердiң жеңiмпазы деп таныла­ды. Егер тендерде екi және одан көп қатысушының ұсынысы бірдей ең жоғары бағаны қамтитын болса

онда осы қатысушылардың арасын­да қатысушылардың басқа өтінім­дерінен өтінімі бұрын қабылданған қатысушы тендердің жеңімпазы бо­лып танылады.

Тендердің жеңімпазы сауда­саттық нәтижелері туралы элек­тронды хаттамаға қол қою үшін элек­тронды пошта арқылы сауда­саттық нәти желері туралы хабардар етіледі.

Сауда­саттық нәтижелері туралы хаттама тізілімнің веб­порталында қалып тастырылады, оған сауда­сат­тық өткізілетін күні сатушы мен тендердің жеңімпазы ЭЦҚ­ны пай­далана отырып қол қояды.

Сауда­саттық нәтижелерi тура­лы хаттама тендердің нәтижелерi мен жеңiмпаздың және сатушының тендер нәтижесi болып табылатын шарттармен жекешелендiру объек­тiсiн сатып алу­сату шартына қол қою міндеттемесін тiркейтiн құжат болып табылады Сатып алу­сату шарты электрондық форматта тізі­лімнің веб­порталында жасалады және сатушы мен сатып алушы ЭЦҚ пайдалана отырып сауда­саттық нәтижелері туралы хаттамаға қол қойылған күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде оған қол қояды. Бұл ретте сатушы сатып алушыға сауда­саттық нәтижелері туралы хаттамаға қол қойған күннен бастап күнтізбелік бес күннен аспай­тын мерзімде қол қоюға сатып алу­сату шартының жобасын ұсынады.

Егер жеңімпаз сауда­саттық нәтижелері туралы электронды хат ­тамаға не сатып алу­сату шарты на көрсетілген мерзімдерде қол қой­маған жағдайда, сатушы ЭЦҚ­ны пайдалана отырып, тізі лімнің веб­порталында сауда­саттық нәти­желерінің күшін жою туралы актіге қол қояды және осы жекешелендіру объектісі сауда­саттыққа қайтадан шығарылады.

Тендер қатысушыларын тіркеу хабарлама жарияланған күннен бастап 2018 жылғы 27 наурызда сағат 08.00­де аяқталады.

Тендерге қатысу үшін мына-ларды:

1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәй­кес тендіру нөмірін (бұдан әрі – ЖСН), тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);

2) заңды тұлғалар үшін: биз­нес сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);

3) кепілдік жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп айы­рысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін (почталық мекенжайы, телефоны, факс, е­mail)

көрсете отырып, тізілімнің веб­пор талында алдын ала тіркелу қажет.

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішінде тізілімнің веб­порталына енгізілген деректерді өзгертеді.

Тендерге қатысушы ретінде тір­келу үшін қатысушының ЭЦҚ қойыл­ған нысан бойынша сауда­сат тыққа

қатысуға өтінімді тізілімнің веб­порталында тіркеу қажет.

Тендерге қатысушылар сауда­саттық шартымен келісуді қамтитын өтінімді және сауда­саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген қатысушыларға (сатып алушыға) қойылатын қосымша талаптарға сәйкестігін растайтын құжаттардың электронды (сканерленген) көшір­мелерін қоса бере отырып, тізілімнің арнайы бөлінген веб­парақшасында электронды конвертке жүктелетін баға ұсынысын тіркейді (соның ішінде акциялардың мемлекеттік пакетінің немесе мемлекеттік қатысу үлесінің меншік құқығының сатып алушыға өту күніне дейін 2017 жылдың және 2018 жылдың (жылдық қаржылық есептілік бекітілгеннен кейін) нәтижесі бойынша таза та­быстың 50% (елу пайызынан) кем емес дивидендттерді сатушыға ке­зеңге пара­пар төлеуге келісім тура­лы бекітілген үлгідегі кепіл хат­тың сканерленген көшірмесі (қоса беріледі).

Тендердің жеңімпазы сатып алу­сату шартына қол қойған кезде сату шыға салыстырып тексеру үшін мынадай құжаттардың:

1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттың;

2) заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қай та тіркеу) туралы куәліктің не анық­таманың;

заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттың, сондай­ақ заңды тұлғаның өкілі паспор­тының немесе оның жеке басын куәландыратын құжаттың түп нұс­қаларын міндетті түрде көрсете оты­рып, олардың көшірмелерін не но­тариат куәландырған көшір мелерін ұсынады.

Тендердің жеңімпазы сатушыға сатып алу­сату шартына қол қой­ған кезде өтінімге тіркелген құжат­тардың тұпнұсқаларын не нотари­атта куәландырылған көшiрмелерін ұсынады.

Құжаттардың түпнұсқалары са­лыстырып тексерілгеннен кейін, бір жұмыс сағаты ішінде қайтарылады.

К е п і л д і к ж а р н а м ы н а -дай дерек темелерге енгізіледі: «Қазкоммерцбанк» АҚ­да, ЖСК KZ529261501102032004, БСК KZKOKZKX, төлем мақсатының коды 171, бенефициар коды 16, тө­лем алушы: «Ақпараттық­есеп теу ор талығы» АҚ, БСН 050540004455.

Тендерге қатысуға өтінім тіркел­геннен кейін тізілімнің веб­пор­талы үш минут ішінде өтінім бе­рілген сату объектісі бойынша ке пілдік жарнаның түсуі туралы мәліметтердің тізілімнің дерек­қорында болуы тұрғысынан автомат­ты түрде тексеру жүргізеді.

Қатысушының Қағиданың 28 және 29­тармақтарында көрсетілген талаптарды сақтамауы, сондай­ақ арнайы транзиттік шотына сауда­саттықты өткізу туралы хабарламада

көрсетілген кепілдік жарнаның сауда­саттықтар басталғанға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб­пор­талының өтінімді қабылдаудан бас тарту үшін негіз болып табылады.

Тізілімнің дерекқорында ар­найы транзиттік шотқа кепілдік жар наның түскені туралы мә лі­меттер бол ған жағдайда, тізі лім­нің веб­порталы өтінімді қабыл­дауды және қаты сушыны тендерге жіберуді жүзеге асырады. Тізі лім­нің дерекқорында бірыңғай опе­ратордың арнайы тран зиттік шо­тына кепілдік жар на ның түскені туралы мәлімет бол маған жағдайда, тізілім веб­порталы қаты сушының өтінімін кері қай тарады.

Тізілімнің веб­порталы автомат­ты тексеру нәтижелері бойын ша тізілімнің веб­порталында көр­сетілген қатысушының элек трондық мекенжайына өтінімді қабылдауды не өтінімді қабылдаудан бас тарту себептері туралы электронды хабар­лама жібереді.

Осыған байланысты, арнайы транзиттік шотқа кепілдік жар­наның уақтылы түсуі мақсатында Қа зақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті өтінім бергенге дейін бір жұмыс күнінен кешіктірмей кепілдік жарнаны төлеу ұсынысын жасайды.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің орналасқан жері: Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 11, 905­кабинет.

Тендер өткізу туралы қосымша ақпаратты www.gosreestr.kz сай-тынан қарауға болады немесе 8 (7172)717184, 717189, 717280 теле фондары арқылы алуға бо-лады.

Бланк (болған жағдайда)

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің

Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті

Кепіл хатОсы хатпен ____________ (заңды

тұлғаның атауы немесе жеке тұлғаның Т.А.Ә.) ________________атынан Жарғы (Заңды тұлғаның сәйкес органының хаттамалық шешімі) негізінде әрекет ететін ______________ (лауазымды тұлға) сауда­саттықта жеңген жағдайда __________________ (объектінің ата­уы) меншік құқығының ___________ (заңды тұлғаның атауы немесе жеке тұлғаның Т.А.Ә.) өту күніне дейін 2017 жылдың және 2018 жылдың (жылдық қаржылық есептілік бекі­тілгеннен кейін) нәтижесі бойын ша таза табыстың 50% (елу пайызынан) кем емес дивидендтерді сатушыға кезеңге пара­пар төлеуге кепіл беремін.

_________________ күні_________________ (Т.А.Ә.) (қолтаңбалары) М.О

НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ, САУДА­САТТЫҚ!Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті республикалық

меншік объектілерін сату бойынша сауда­саттықтарды өткізу туралы хабарлайды

Белгілі бизнесмен, меце­нат «ZHERSU» корпорация­сы бақылау кеңесінің төрағасы Бауыржан Оспанов 12 наурызда 50 жасқа толады. «Азаматына қарап, ауылын таны» деген. Атымтайжомарт, ауылым, елім деп еңбек еткен жерлесіміз Ала­көл ауданының Жыланды ауы­лында дүниеге келген.

Ұрпақ тәрбиесіне де ерекше мән берген азамат 2013 жылы Жыланды орта мектебін Алакөл ауданының дарынды балаларын физика, математика бағытында оқытатын лицейге айналдыру туралы жаңа бастаманы қолға алды. Бұл лицейге сабақ беру­ге ғылыми атағы бар, жоғары санатты мұғалімдер конкурс арқылы қабылданды. Оларға арнап соңғы үлгідегі 12 үй са­лынып, жиһазбен, тұрмыстық техникамен толық жабдықталды. Шақырылған мұғалімдер мен өз жұмысын жақсы атқарған жергілікті ұстаздар және көмекші қызметкерлердің ай сайынғы жалақысына «ZHERSU» корпо­рациясы үстемақы төлеуде.

«Мектепке жол» акциясы аясында мектеп оқушыларына, ұстаздарына және кіші техни­калық қызметкерлеріне толықтай мектеп формасы тіктіріліп, мек­теп кітапханасы электронды оқулықтармен жабдықталды. Жы ланды мектеп­лицейін күр­делі жөндеуден өткізіп, 100 бала­ға арналған интернаттың ашылу­ына да осы азамат себепкер.

Алматыдағы Республикалық физика­математика мектебінен арнайы шақырып жас ма­мандарды алып келген де Бауыржан Оспанов. Жыл сай­ын мұғалімдер үшін семинарлар өткізу, 9­11 сыныптар арасында аудандық және дарынды бала­ларға арналған мектептер ара­сында облыстық олим пиадалар, 3­6 сынып оқушылары арасын­да аудандық «ZhylandyOpen» олимпиадасын ұйымдастыру дәстүрге айналды. Жыланды мектеп­лицейіне оқушыларды алыс­жақын олим пиадаларға апару үшін мектепке 18 орын­ды «Mersedes benz sprinter» автокөлігі мен жеңіл авто көлік сыйға тартылды.

«Алтын Жүрек» номи­нациясының иегері Бауыржан Кеңесбекұлы Оспановты 50 жасқа толған мерейтойымен құттықтай отырып, денсаулығының мықты болып, жаны туған елі мен жан­ұясының жылуымен жадырай беруіне, ата­анасымен, әпке, бауыр­қарындастарымен бірге шат тықты өмір сүруіне шын жү­ректен тілектеспіз.

Жыланды орта мектеп-лицейі ұжымы

Бейнематериалда барлық тиімді бизнес процестерді автомат­тандыру мен инновациялық IT­сервистерді қолданудың жар қын үлгісі көрсетілген және бұлт ты қызметтің ең басты бағыт тары­ның бірі «Microsoft Power BI» бизнес­сараптамасы жайында айтылған.

«Microsoft» ҚазҰУ­дың стра­тегиялық әріптесі бола отырып, өзге әлемдік ЖОО арасын да университеттің IT технология­лар мен бұлтты сервис жұ­мы сын тиімді қолданғанын жоға ры бағалады. Компания сарап шыларының пікірінше, енгізілген сараптамалық жүйе университеттің қызметін жаңа са­палы сандық деңгейге көтерген.

Айта кету керек, өткен жылы Редмонд штаб­пәтеріндегі

(АҚШ) «Microsoft Campus Connections» саммитінде ҚазҰУ ТМД елдерінің ЖОО­лары ара­сынан «E­campus» жобасын ұсын ған жалғыз оқу орны болып, компания өкілдері мен шетелдік жо ғары оқу орындарының қы­зы ғу шылығын тудырды. Ал биыл сәуір айында ҚазҰУ Лон­донда (Ұлыбритания) өтетін саммитте IT­ саласындағы өз тәжірибесімен бөлісетін болады.

Бейнематериалды мына сіл­те ме бойынша көруге болады:

https://customers.microsoft.com/en­us/story/al­farabi­

kazakh­national­university­powerbi­office365­russian­

kazakhstan).

ҚазҰУ-дың баспасөз қызметі

ҚҰТТЫҚТАЙМЫЗ!

Елуге келген ел ағасы

Microsoft ҚазҰУ туралы бейнефильм түсірді

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Әлемге әйгілі «Microsoft» компаниясы әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың алдыңғы қатарлы озық IT-технологияларды енгізіп, сандық университетті сәтті құрғаны жайлы бейнеролик түсіріп, өздерінің сайттарына жариялады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«Акмоласвязьстрой» АҚ 2018 жылғы 12 сәуірде сағат 11.00­де мына мекенжайда: Астана қ., Ақжол к­сі, 14/2 «Акмоласвязьстрой» АҚ­тың офис ғимаратында, телефон: 8 (7172) 545772, ұялы тел: 87761156898, акционерлердің жалпы жиналысы өткізілетіндігі туралы хабарлайды.

Күн тәртібі:1. «Акмоласвязьстрой» АҚ­тың оңалту шараларын аяқтағаны туралы есебі.2. Акционерлік қоғамды қайта құру туралы.3. Қоғамның басқару органын сайлау.4. Әртүрлі.

АО «Акмоласвязьстрой» сообщает о проведении общего собрания ак­ционеров 12 апреля 2018г. в 11.00 часов по адресу: г.Астана, ул. Акжол, 14/2, здание офиса АО «Акмоласвязьстрой». Тел. 8/7172/545772, моб.т. 8 7761156898

Повестке дня:1. Отчёт АО «Акмоласвязьстрой» о завершении процедуры реабилитации. 2. О реорганизации Акционерного Общества. 3. Выборы руководящих органов Общества. 4. Разное.

В связи с утерей считать недействительным Аттестат Аккре­дитации №KZ.И.01.1472 от 21 февраля 2014 года действителен до 21 февраля 2019 года,дата изменения от 17 февраля 2016 года, Испытательная лаборатория ТОО «Zertec» город Астана, улица Степная, 6.

Полное товарищество «Сығанақ», БИН № 140640022595 сообщает о своей ликви­дации. Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опубликования объ­явления по адресу: г. Кызылорда, ул. Бокейхана, дом 11А,кв.32

ТОО «Кредитное товарищество «Баймен саз»», БИН № 140640025490 сообщает о своей ликвидации. Претензии принимаются в течение двух месяцев со дня опублико­вания объявления по адресу: г. Кызылорда, ул. Бокейхана, дом 11А,кв.32

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданының 90 жылдығына және Астананың 20 жылдығына орай, яғни 1998 жылы бастау алған «Теріскей таланттары» халықтық өнер фестивалі биыл 20­шы рет ұйымдастырылып отыр. «Мыңжылқы» мәдениет

сарайында. Фестивальді Созақ ауданының әкімі Салыхан Пола­тов құттықтау сөзбен ашып, Қ.До сымбековтің сөзіне жа­зылған С.Батырбековтің «Те­ріскей таланттары» әнінің тұ­сауы кесілді. Ауылдық жер лер ­дегі жас таланттарды тау ып, оларға қолдау көрсетуді, отан ­сүйгіштікке баулуды көздеген фестивальға қатысу шылар сегіз

жанр бойынша сынға түседі. Яғни, «Сырлы саз әуендері» – эстрада жанры бойынша, «Зерлі қалам» – бейнелеу өнері қылқалам шеберлері, «Күміс керуен» – қолөнер ше бер лері, «Сырлы дүние» – жыр мүшәй­расы және көркемсөз оқу , «Гауһартас» – халық ән дері, «Сәукеле» – би, «Сахна иі рімі» – драма жанры, сондай­ақ «Ха­лық – өнер қайнары» ұжым­дық көркемөнерпаздар байқауы арқылы таланттар анық талмақ. Фестивальдің ашылу салтанаты «Мерейіңмен, туған ел!» атты әдеби жүздесуге ұласып, теріс ­кейде туған Ескермес Жақ сым­бетов, Есенбек Кенжеғараев,

Мың жасар Асқаров сынды ақын­дар өлеңдерін оқып, аудан ән­шілері елімізде кеңінен танылып үлгерген әндерін орындады.

Атап айта кетелік, қара күзге дейін созылатын фестивальдің жүлде қорына аудан әкімдігі та­рапынан 2 миллион 500 мың теңге тағайындалған. Жеңімпаздар қорытынды гала­концертте ма­рапатталады.

Сондай­ақ шара барысында «Халық – өнер қайнары» атты ұжымдық көр кемөнерпаздар бай­қауының жүлдегерлері аудан ор­талығында арнайы концерттік бағдарламасын өткізеді.

Оңтүстік Қазақстан облысы

БАЙҚАУ

«Теріскей таланттары» фестивалі басталды–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Осынау өнер фестивалі талай таланттың жолын ашты. Мысалы, Мәдениет қайраткері, әнші Жұбаныш Жексенұлы, Сәкен Майғазиев, Кенжебек Жанәбілов сынды елімізге та-нымал өнерпаздар «Теріскей таланттары» байқауынан қанат қақты. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Кеше елордаға әйгілі Қазақ мемлекеттік циркі гастрольдік сапармен келді. Аталмыш өнер ұжымы соңғы 30 жылдағы бұл сапарын Астана қаласының 20 жылдық мерейтойына орай­ластырған. «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында даярланған «Скифия» атты алғашқы цирктік лазерлік шоуы отандық цирк майталмандарының жаңалығы деу ге болады. 9 наурыз бен 1 сәуір аралығында қойылатын цирк спектаклі «Ер Төстік» ертегісінің желісіне негізделген. Ежелгі қазақ ертегісі бойынша өрбитін 11 оқиға ілкі дәуірлердегі этникалық мәдениет пен бүгінгі заманауи уақыт айшықтарын үйлестірген. Ондағы қойылымға арнайы музыка жазылып, еліміздің маңдайалды композиторларының шығармалары қолданылған. Ұлттық нақыштағы қойылымды астаналықтардың назарына 60 өнерпаз алып шықпақ. Жарты ғасырға жуық бай тарихы бар өнер ұжымын елордаға цирк директо­ры Бақыт Бөкебаев бастап келген.

Цирк директоры Б.Бөке­баев тың айтуынша, әртістер

осынау ерекше көрсетілімді фан­тастикалық әсерлі лазерлік жар­қыл­жұрқылдармен, кәсіби сах­налық жарық пен дыбыстардың сүйе мелдеуімен, LED экрандағы трансформациялық бейнелермен сахналамақ.

Бағдарлама үшін цирк жанры бойынша арнайы сценарий жазы­лып, жаңа таңғажайып нөмірлер мен бас айналдырарлық трюк­тер қойылады деп күтілуде. Екі жүзден астам дизайнерлік

костюмдер тігіліп, ерекше рекви­зиттер мен сахналық технология­лар қолданылған.

Жалпы, Қазақ мемлекеттік циркінің бұл «Скифия» бағдар­ламасын қоюдағы басты мақсат – кәсіби отандық цирк өнерін баршаға насихаттай отырып, Ұлы Даланың дәстүрлі мәдениетінің сарқытын, сайыпқыран баба­ларымыздың бекзат өнерін ұлт санасында қайта жаңғырту. Қазақ өнерінің қара шаңырағы

танымымыздағы тарихты қайта түлету арқылы қызғалдақ қыздар­дың өрнекті өнерін, жүрек жұт­қан жігіттердің отты жігерін шың дап, күллі әлемге Қазақстан мәдениетінің асыл жауһарларын, кемел құдіретін көрсетпек.

Бұл күнге дейін ұлт мәде­ниетінің сәулетті ордасы бағын­дырған биіктер аз емес. Айта­лық, «Жұптық эквилибр» Тал­ғат Оңалбаев пен Индира Тұт­қабекова VI халықаралық «Ша­быт» шығармашыл жастар фес­тивалінің алтын жүлдегерлері болса, «Үйретілген иттердің» иесі Тимур Қоржұмбаев Учао және Ухань қаласында өткен халық­аралық цирк фестивалінің қола жүлдегері атанған.

Толық екі сағаттық қойы лым барысында Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Жайдарбек Күнғо жинов тың жетекшілігімен «Но мад» – салт атты­акробаттық тобы, басқа да «Үйретілген ит­тер», «Үйретілген аюлар» сын­ды бірнеше топ өнер көрсетпек. Сон дай­ақ ертегілік қойылымда Мак сим Новиковтың «Лазерлік шоуы» мен «Азия» биші­акро­баттық тобының жұмысы да астаналықтарға айрықша әсер сыйламақ.

ӨНЕР

«Скифия» – Астанаға сый

12 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛДИДАР

––––––––––––––––––––М а ң ғ ы с т а у о б л ы с ы ішкі істер органдарын-да қызмет ететін қыз-келіншектер арасында ұйымдастырылған «Мер-ген қыздар» сайысына ішкі істер департаменті басқар маларынан 26 қыз-меткер қатыстырылды. Оқу-жаттығу орталығында ұйымдастырылған сай-ыста нәзік жандылар өз біліктілігін сынға салды. ––––––––––––––––––––

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы

Басқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІ

Басқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, Қызылорда қ., Сұлтан Бейбарыс к-сі, 4, «Сыр медиа» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 10 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 206 459 дана

Нөмірдің кезекші редакторыАрнұр АСҚАР

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (778) 652-24-02;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (777) 949-64-77;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

Азамат ҚАСЫМ,«Егемен Қазақстан»

Өскемендегі Назарбаев зият керлік мектебінің кура-торлары бір ай бойы ұлттық нақыштағы көйлектерді киіп жүрмек. Ел көлемінде осымен үшінші жыл қатарынан атап өтілген Алғыс айту күнін білім

ордасының ұстаздары қазақтың ою-өрнегімен көмкерілген көй-лектерді киіп, ұлттық әше кей-лерді тағып тамаша көңіл күй-мен қарсы алды.

Зияткерлік мектептің ку-раторы Шолпан Чакиртенова оқу шыларға ұлттық нақыштағы киім дердің әсемдігін, көр -кемдігін ғана емес, киюге

қолайлылығын да паш ету ді мақсат қылғандықтарын ай -тады. «Бабадан балаға қалған құн ды мұраларымызды өзіміз насихаттамағанда кім наси-хаттайды?! Алла сәтін салса, Наурыз мерекесі қарсаңында оқушы қыздарымыз да әше-кейлерін, сыңғырлаған шолпы-ларын тағып шығады», дейді ол.

Мектептің баспасөз хатшы-сы Роза Құмарғажинамен сөй-лескенімізде 5 наурыздан бас-тап білім ошағындағы жоғары сынып оқушылары – қыздар шолпы тағып, ұлдар ұлттық нақыштағы галстукпен сабаққа келгенін айтты. Ал біз сөз етіп отырған тамаша акция осы айдың соңына дейін жалғасады.

Игі бастамаға шаһардағы басқа да мектептердің ұстаздары мен оқушылары үн қосса, қанеки.

ӨСКЕМЕН

Суреттер Өскемендег і Назарбаев зияткерлік мекте­бінің баспасөз қызметінен алынды

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Саптағы нәзік жандылардың мергендігін шыңдау бағы тын-дағы сайыс жыл сайын ұйы м-дастырылып келеді. Ішкі істер департаментінің қызметкерлері айына екі рет тапаншадан ату-дың даярлық сабағынан өтіп, жаттығып, тәжірибелерін шың-дап тұрады.

– Департамент басшылығы тарапынан әйелдер мерекесіне орай ұйымдастырылған бұл сайыс біздер үшін. Ішкі істер органында қызмет атқаратын болғандықтан, қандай тәуекелге де дайын болуымыз керек. Бірінші рет қолымызға қару ұстап тұрған жоқпыз, яғни бізге қолға қару алу үйреншікті жағдай. Сайыста «мерген қыз» атануға әрқайсымыз тырысудамыз, – дейді ІІД штаб басқармасының бөлімше бастығы, полиция ма-йо ры Ақмарал Көкенова. Бас шы-лықтың айтуынша, ату даяр лық сабағында көрсе тіл ген жат ты-ғуларды әйел қыз мет кер лер тез меңгеріп алады екен. Өйт кені олардың сау сақ тары басу шү-ріппесіне өте икемді. Макаров тапаншасы бойынша статикалық және такти калық екі жаттығудан өткен сайыста жеңімпаз коман-далар мен жеке мергендер анық-талды. Мер ген арулар департа-мент бас шылығының марапаты-на ие болды.

Маңғыстау облысы

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Әсілінде «Қайырымдылық күні» деген шартты атау болғаны болмаса, мүмкіндігі бар азамат-тар жақсылықты ешқайда жар салмай-ақ жасайды. Жақында

шымкенттік бір студент өз қар-жысына қажетті тағамдарды алып, өзі қазан көтеріп палау пісірді. Сөйтіп, зәру жандарға таратып берді.

Ал облыстық Қазақстан хал қы Ассамблеясының бас та-масымен Алғыс айту мерекесі

қарсаңында Оңтүстікте бас-талған онкүндіктің әр кү ні жан жылуына, мейірім шапа-ға тына бөленген деп айтса да болады.

Облыста «Жан жылуы» ак-ция сы аясында жалғызбасты жә не әлеуметтік тұрғыда аз

қамтылған отбасыларға көмек көрсетіліп, балалар үйлерінде қайырымдылық шаралары өтті. Этномәдени бірлестіктердің өкілдері Төле би ауданындағы №2 балалар үйінің, Сайрам ауданындағы «Бауыржан» отбасылық негіздегі балалар

үйінің және Арыс қаласындағы Т.Тәжібаев атындағы отбасы үлгісіндегі балалар ауылының тәрбиеленушілеріне көтеріңкі көңіл күй сыйлау және Алғыс айту күнінің мәнін ұғындыру мақ сатында іс-шаралар ұйым-дастырып, сыйлықтар тарту етті.

– Қиын-қыстау кезеңде қа-зақ жеріне күштеп қоныс ауда-рылған түрлі этностардың бү-гінгі ұрпақтары ретінде біз дің қиыншылықта пана бол ған қа-зақ халқына айтар алғы сымыз шексіз. Қазақтың бауырмал ды-ғының арқасында өсіп-өндік. Ортақ отанымыздың өркендеуіне үлес қосуды парызым деп са-нап, қайырымдылық шарала-рына үнемі қатысып отырамын. Бүгін «Қайырымдылық күні» аясында өңіріміздегі этномәдени бірлестіктер балаларға қуаныш сыйлауды жөн санадық. Мұндай игі шаралар адамдардың арасын жақындатып, бірлікті нығайта түседі, – дейді облыстық түрік эт но мәдени бірлестігінің төр-ағасы Латифша Асанов.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Сапарбай ПАРМАНҚҰЛ,«Егемен Қазақстан»

Көрмеде Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының мек теп-ин тернат, колледж, сондай-ақ Кес кін-деме, мүсін және дизайн факуль теті нің профессор-оқытушылары мен студент -терінің әр алуан тақырыптағы еңбек-тері көпшілік назарына ұсынылды. Бұл маңызды іс-шараның мақсаты мен маз-мұны жайында Өнер академиясының Тәр бие ісі жөніндегі проректоры Шыңғыс Құлбекұлы:

– Жолдауда айтылған рухани құнды-лықтарды өнер тілімен насихаттауды мақ сат тұттық. Барша адамзатқа ор тақ өнер тілімен жеткізе білу – үл кен жауап -кершілік. Әлемге танымал сурет шіле-ріміздің көрмесі тек ел ішімен шек теліп қалмайды. Италияда, Фран цияда осындай көрме өткіземіз. Айта кетер жайт, көрмеге барлық жерде бірдей дәл Алма тыдағыдай жағдай жасала бер мейді, – деді.

Жыл сайын метрополитен аумағында отызға жуық түрлі мәдени-көпшілік іс-шара өткізіледі. Кескіндеме, мүсін және дизайн факультетінің деканы, Қазақ-станның еңбек сіңірген қайраткері, про-фессор Бауыржан Нұрбекұлы көрмені

му зейде емес, жол торабында өткізудің өзіндік артықшылығы бар екенін тілге тиек етті.

– Көрмеге қойылған өнер туынды-лары сан түрлі тақырыптарды қамтыды. Қазір ақпараттың, жарнаманың заманы. Қарбалас тіршіліктен қолы босамай-тын қала тұрғындарында уақыт тапшы. Метрополитенде көрме өткізгендегі мақсатымыз – мың қатпарлы жер асты-мен жол жүретін жолаушыларға ерекше көңіл күй сыйлау. «Бұлақ көрсең, көзін аш» дегендей, жас таланттарды елге та-ныту. Көрмеге елдігімізді танытатын, ерек шелігімізді айқындайтын таңдаулы картиналар қойылды. «Астана – ардағым» байқауында үздік деп танылған таңдаулы туындылардың дені – біздің шәкірттердің еңбегі. Атап айтқанда, Қазақстанның «100 жаңа есім» жобасында үздік деп танылған Анар Әбжанованың жұмыстары бір төбе. Оның шығармашылығының бас ты ерекшелігі – тақырыптарының сан түрлілігі, алуан түсті бояуды құбыл-та білетіндігі. Ол 2001 жылдан бері рес-пуб ликалық, халықаралық көрмелерге қа тысып жүр. Халықаралық өнер бәйге-сінің жүлдегері. Туындылары Қа-зақ стан, Италия, Швейцария, Фран-ция, Түркия, АҚШ, Жапонияда жеке

коллек цияларда сақталған. Оның Лувр музейіне қойылған еңбектері әлем сурет-шілерін таңғалдырған. Біздің талантты су-ретшілеріміздің әрқайсысының орны бө-лек. Әсіресе жастардың бейнелеу өнерін тың тақырыптарда дамытып жат қан дығы қуантады. Болашақтың тізгіні жас тар дың қолында, – деді ол ойын түйіндеп.

Алматыда көрме атаулы жиі өтеді. Бірақ бұл көрменің артықшылығы – көркемөнердің барлық саласын қамтуға бағытталғандығында. Кескіндеме және мүсін кафедрасының меңгерушісі,

профессор, Көркемсурет академиясының академигі Болат Тұрғымбаевтың айту-ынша, тарихи тақырыптағы көрмелерді өткізудің маңызы зор.

– Көрме Астананың 20 жылдығына ар-налды. Көпшілік назарына кейінгі 5-6 жыл көлемінде салынған картиналар, мүсіндерді ұсындық. Сурет, мү сін өнерінің әр бағытын қамтыдық. Бірі Астананың көріністерін, енді бірі Елбасының бет-бейнесін арқау етті. Өнер өз заманымен бірге дамиды. Қазіргі жастар интернет арқылы шетелдегі жаңалықтардан жан-жақты хабардар. Бір

қуантарлығы, қазіргі жастар жаңаша ой-лайды. Шәкірттеріміздің жаңашылдыққа ұмтылысы ерекше, – дейді ол.

Көрмедегі ең ғажап деген тақырыптық туындының бірі – «Елбасы» картинасы. Суретші Дәурен Бекназар картинаға бү-гінгі кезеңді ғана емес, бедерлі бола шақты да бейнелеген. «Картинада тәуелсіз ел өмірінің ең жарқын сәттерін қамтуға ты-рыстым. Өткен тарихты бейнелеумен қатар Елбасының болашақ үшін жасаған жо-спарларын да әспеттедім. Келешек ұрпақ үшін жасалған жұмыстарды насихаттасам деймін. Тәуелсіздіктің әрбір жылы тарих. Мақсатым – Елбасының тұлғасын жан-жақты етіп көрсету. Сондық тан картинаның атауын «Елбасы» деп атадым. Президент бейнесінің төңі регіне Астананың ең сәулетті ғимарат тарының бәрін бір картинаға сый-дыру әрине мүмкін емес» дейді «Елбасы» карти насының авторы.

Метрополитенде Астананың 20 жыл-дығына орай ұйымдастырылған әдемі бір шуақ шашқан керім көрменің ықылас та-нытар кейпі көз арбай береді.

Аялдамаға тоқтаған электровоз сәлден соң келесі стансаға қарай жөңкиді. Алма-лыға келген жолаушыға құшағын айқара ашқан Астанаға арналған ғажап көрме өзіне елік тіріп алады. Өнерлі жастар дың әс петті шығармалары ынтық тыра түседі. Алдыңызда Астананың арай шашқан айшықты көріністері көз арбайды екен.

...Көз алдыңызда арай шашқан алтын айдарлы Астана.

АЛМАТЫ

ҮЙРЕНЕТІН ҮРДІС

Ұдайы ұлттық киіммен жүреді

ҚАЙЫРЫМДЫЛЫҚ ҚАҒИДАТТАРЫ

«Жан жылуы» балалар үйінде

БӘРЕКЕЛДІ!

Мерген қыздар

tumba.kz

КӨРМЕ

Астананың арай шашқан айшықтары––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Метрополитен ішіндегі менмұндалаған әдемі әлем көпшілікті еріксіз баурайды. «Алмалы» стансасындағы арай шашқан бұл көрмеде «Болашаққа бағдар: ру-хани жаңғыру» бағдарламасы аясында Астананың 20 жылдығына бағытталған шығармалардың тарихи, заманауи тақырыптағы ең үздік деген картиналары мен мүсіндері қойылып отырғанын тілге тиек етеміз. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 13РЕСМИ

(Жалғасы 14-бетте)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 22 ақпан №74 Астана, Үкімет Үйі

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасын бекіту туралы

«Қазақстан Республикасындағы сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі туралы» 2001 жылғы 16 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы 43-бабының 3-тармағына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасы бекітілсін.

2. Орталық жəне жергілікті атқарушы органдар осы қаулыдан туындайтын шараларды қабылдасын.

3. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2018 жылғы 22 ақпандағы №74 қаулысымен бекітілген

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудыңөңіраралық схемасы

Осы Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схема-

сы (бұдан əрі – Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасы) Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050» Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан Республика-сының аумағын ұйымдастырудың бас схемасының негізгі ережелерін бекіту тура-лы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 30 желтоқсандағы № 1434 қаулысына өзгеріс енгізу туралы» (бұдан əрі – Бас схеманың негізгі ережелері) 2017 жылғы 12 мамырдағы №256 жəне «Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасын бекіту туралы» (бұдан əрі – Өңірлерді дамыту бағдарламасы) 2014 жылғы 28 маусымдағы №728 қаулыларын іске асыру шеңберінде əзірленді.

Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасы Қазақстан Республика-сының сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласындағы заңнамасына, аумақты ұйымдастырудың экологиялық, əлеуметтік-экономикалық мəселелерін реттейтін нормативтік құқықтық жəне нормативтік-техникалық құжаттарға сəйкес əзірленді.

Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасы аумақты дамыту перспек-тиваларын жəне оның инфрақұрылымға ұзақ мерзімді қажеттілігін айқындайтын қала құрылысы стратегиясы болып табылады. Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасы ережелерін іске асыру кезектілігі, қаржыландыру көздері жəне көлемі бюджет мүмкіндіктерін ескере отырып, мемлекеттік бағдарламалар мен аумақтарды дамыту бағдарламалары деңгейінде айқындалады.

Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасының негізгі міндеттері:1) Шымкент агломерациясының шекараларын айқындау;2) агломерацияны дамытудың оңтайлы бағыттарын қалыптастыру мақса-

тында аумақтың шекарасына кіретін əкімшілік-аумақтық бірліктердің мүдделерін ескере отырып, жобаланатын аумақтың ұтымды жоспарлы ұйымдастырылуын айқындау;

3) аумақты функционалдық аймақтарға бөлу, халықты қоныстандыру жəне өндірістік күштерді орналастыру жүйесін жетілдіру, инженерлік, көліктік, əлеуметтік жəне рекреациялық инфрақұрылымдарды дамыту, аумақтарды қауіпті техногендік жəне табиғи процестерден қорғау, аумақтың экологиялық ахуа лын жақсарту жəне қоршаған ортаны қорғау жөнінде негізделген ұсыныстар кешенін əзірлеу.

Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасында Шымкент агломе-рациясы аумағын жобалаудың аралық (2020 жыл) жəне есептік (2030 жыл) мерзімдерге арналған перспективалық қала құрылысын дамытудың жобалық ұсыныстары қамтылады. Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері осы Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасына 1-қосымшада келтірілген.

Шымкент агломерациясын ұзақ мерзімді дамытудың жобалық ұсыныстары осы Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасына 2-10-қосымшаларда келтірілген.

Шымкент агломерациясының аймағына кірген елді мекендердің тізбесі жəне елді мекендердің бөлінісінде 2030 жылға дейін Шымкент агломерациясы халқы санының болжамы осы Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасына 11-қосымшада келтірілген.

1. Жоспарланатын аумақты аймақтарға бөлуБас схеманың негізгі ережелерінің 5-бөліміне сəйкес функционалдық

аймақтар 4 негізгі топқа бөлінген: 1) қарқынды шаруашылық жəне қала құрылысын игеру жəне табиғи ортаны

барынша рұқсат берілген жасанды өзгерту аймақтары;2) қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары;3) шаруашылық игеру шектелген жəне табиғи ортасы барынша сақталатын

аймақтар;4) шаруашылық қызметінің ерекше регламенттері бар аймақтар.Жоғарыда аталған аймақтардың əрқайсысының құрамында тиісті кіші

аймақтарды атап көрсетуге болады.Негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштерде көрсетілген алаңдарды

айқындау үшін Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 1-бабының 1-тармағына сəйкес аумақтың жобалық жер теңгерімі жасалды.

1.1 Қарқынды шаруашылық жəне қала құрылысын игеру жəне табиғи ортаны барынша рұқсат берілген жасанды өзгерту аймақтары

Қоныстандырудың кіші аймағыҚала құрылысы құндылығы жоғары кіші аймақтар негізінен Оңтүстік

өңірдің жоспарлау орталықтарын байланыстыратын бас жоспарлау осьтері бойында шоғырланады. Жобада негізгі жəне екінші кезектегі жоспарлау осьтері айқындалды, мұндағы негізгі жоспарлау орталығына Шымкент агломерациясының өзегі – Шымкент қаласы жатады.

Агломерация өзегінен басқа Арыс, Сарыағаш қалалары мен Т. Рысқұлов атындағы ауыл тартылыс орталықтары болып белгіленді. Олар тиісті аудандардың əкімшілік орталықтары болып табылады.

Тартылыс орталықтары бөлінісінде тартылыс орталықтарына тартылатын елді мекендердің басым бөлігі Шымкент жəне Сарыағаш қалаларына тиесілі. (Шымкент агломерациясының барлық елді мекендерінің 75,6%-ы).

Шымкент агломерациясы үшін агломерация өзегіне дейін 1,5 сағаттық көліктік қолжетімділік айқындалды.

Халықтың тығыздығы жəне агломерация өзегі мен аудандық жергілікті қоныстандыру жүйелері орталықтарының байланыс қарқындылығы бойынша қарқынды жəне белсенді агломерациялық процестер аймақтары анықталды.

Шымкент агломерациясының перспективалық экономикалық əсер ету жəне əлеуеттік даму аймағындағы елді мекендерінің ауданы:

1) Шымкент қаласы – 38244 га;2) Сарыағаш қаласы – 2904 га;3) Леңгір қаласы – 2047 га;4) Арыс қаласы – 3327 га;5) Арыс қаласының қалалық əкімшілігі – 8507 га;6) Бəйдібек ауданы – 30853,3 га;7) Қазығұрт ауданы – 39701 га;8) Ордабасы ауданы – 19854 га;9) Сайрам ауданы – 59067 га;10) Сарыағаш ауданы – 15192 га; 11) Төлеби ауданы – 45912 га;12) Түлкібас ауданы – 20550 га құрады.Шымкент агломерациясы елді мекендеріндегі жердің жалпы алаңы 286158,3

га құрайды.Жобалаудың есептік мерзіміне қарай Шымкент қаласын есепке алғанда

қалалық жəне ауылдық елді мекендердің жалпы ауданы 291080,15 га құрайды.Көлік-коммуникациялық дəліздердің кіші аймағыАвтомобиль жолдарының кіші аймағыШымкент агломерациясының перспективалық экономикалық əсер ету жəне

əлеуеттік даму аймағының шекарасында автомобиль жолдарының ұзындығы 2055,5 км құрайды, оның ішінде:

1) республикалық маңызы бар – 406,4 км;2) облыстық маңызы бар – 1300,3 км;3) аудандық маңызы бар – 348,8 км. Жалпыға ортақ пайдаланымдағы автомобиль жолдарының жобалық жер

алаңы «Автомобиль жолдары үшін жер бөліп беру» ҚР ЕЖ 3.03-102-2013 сəйкес белгіленген.

Тұрғындардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жəне жол жүру қауiпсiздiгiнің талаптарын ескере отырып, автомобиль жолдарын пайдалануға жағдай жасау үшiн оларды пайдаланудың ерекше режимiн белгiлей отырып, жалпыға ортақ пайдаланудағы автомобиль жолдарына бөлiнетiн белдеулерге екi жағынан iргелес жатқан жер учаскелерi түрiнде жол бойындағы белдеулер жасалады.

Теміржол кіші аймағыҚазіргі күні жолаушыларға облыс аумағы арқылы Өзбекстан, Қырғызстан,

Ресей Федерациясының қалаларына жетуге мүмкін дік беретін алысқа қаты-найтын поездар өтеді.

Шымкент агломерациясы бөлінісіндегі теміржолдардың ұзындығы 381,7 км, оның ішінде:

1) электрлендірілген бір жолды – 66,1 км;2) электрлендірілген екі жолды – 267,1 км;3) электрлендірілмеген бір жолды – 38,6 км;4) электрлендірілмеген екі жолды – 9,9 км құрайды.Жобалық жер көлемдері «Темір жолдар үшін жер бөліп беру» ҚР ЕЖ 3.03-

116-2014 сəйкес теміржол құрылыстарының сақталуын, тұрақтылығын, беріктігін жəне жылжымалы құрамдардың қозғалу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында темiржолдарды орналастыру үшiн жер учаскелерiн беруді жүзеге асыра-тын жергiлiктi атқарушы органдар теміржолдарды ұсыну белдеуіне кірмейтін темiржолдардың бақыланатын аймақтарын белгілейді, оның шегінде уəкілетті теміржол органдарының алдын ала келісімінсіз ғимараттарды, құрылыстарды, инженерлік коммуникацияларды жəне басқа да объектiлердi жобалау мен салуға жəне мал жаюды ұйымдастыруға тыйым салынады:

1) елді мекендерден тыс жерде – теміржолдарды ұсыну алабынан екі жаққа 50 метр қашықтықта;

2) елді мекендерде – теміржолдарды ұсыну алабынан екі жаққа 20 метр қашықтықта.

Энергетика желілерінің кіші аймағыЭнергетика желілерінің аймағына энергетикалық инфрақұрылым, оның

ішінде электр станциялары, электр беру желілері, қосалқы станциялар, бөліп тарату пункттері жəне басқа да электр желісі шаруашылығы орналасқан аумақтар жатады.

Агломерация өзегі Шымкент қаласының тұтынатын электр жүктемесі жазда 145-1150 МВт шамасында, қыста 185-190 МВт құрайды. Электр энергиясының негізгі жеткізушісі «Оңтүстік Жарық Транзит» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан əрі – ЖШС) болып табылады, оның теңгерімінде 2261,7 км электр желілері бар, орташа тозу шамамен 51% құрайды.

Оңтүстік Қазақстанда тапшылықтың орнын толтыру үшін 2026 – 2030 жыл-дар кезеңінде Оңтүстік Қазақстан облысының Кентау қаласында 500 кВ ҚС бар Жезқазған – Қызылорда – Кентау – Жамбыл 500 кВ ƏЖ орнату көзделеді.

Қолда бар жаңартылатын ресурстар əлеуетін игеру, органикалық отынды үнемдеу, сондай-ақ қоршаған ортаға кері əсерді азайту мақсатында перспек-тивада дəстүрлі емес жəне жаңартылатын энергия көздерін теңгерімге алу жоспарланады.

Электр берудің əуе желілері үшін электр желілерінің күзет аймақтарының жалпы алаңы «Электр желілері объектілерінің күзет аймақтарын жəне осындай аймақтардың шекараларында орналасқан жер учаскелерін пайдаланудың ерек-ше шарттарын белгілеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2017 жылғы 28 қыркүйектегі №330 бұйрығына сəйкес айқындалды.

Өнеркəсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жəне өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жерлердің алаңы 45979 га құрайды.

1.2 Қоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтарыҚоршаған табиғи ортаны экстенсивті игеру аймақтары қарқынды жəне

экстенсивті ауыл шаруашылығы қызметінің кіші аймақтарын қамтиды.2015 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша ауыл шаруашылығы мақса-

тындағы жерлер 1056443,67 га, сондай-ақ егістік жерлер – 499673,07 га, оның ішінде суарылатын жерлер – 121620 га, шабындықтар – 48946,8 га, жайылым-дар – 386203,8 га алып жатыр.

Мал шаруашылығын дамыту перспективасына байланысты жобалаудың есептік мерзіміне (2030 жылға) қарай Арыс қалалық əкімшілігі (642 га), Бəйдібек (5000 га), Қазығұрт (1358 га), Ордабасы (4000 га), Сайрам (1026 га), Сарыағаш (3287,18 га) жəне Төлеби (394 га) аудандарының босалқы жерлер санатындағы жайылымдар мен шабындықтарды ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге ауыстыру немесе шалғайдағы жайылым ретінде пайдалану керек, оның жалпы алаңы – 15707,18 га құрайды.

Босалқы жерлер мен арнайы жер қорының құрамындағы ауданы 9412 га жыртылған тыңайған жерлерді деградациялық процестердің алдын алу, жа-сыл екпелерді сақтау жəне көбейту мақсатында барлық аумақта бейімделген-ландшафттық тəсілді енгізу шартымен ауыл шаруашылығы айналымына тарту ұсынылады.

2030 жылы тыңайған жерлер мен босалқы жерлерді ауыл шаруашылығы айналымына тарту есебінен ауыл шаруашылығы жерлерін 1081562,85 га дейін өсіру көзделеді.

1.3 Шаруашылық игеру шектелген жəне табиғи ортасы барынша сақталатын аймақтар

Табиғи немесе мəдени ландшафтқа айтарлықтай зиян келтіретін өнеркəсіптік немесе ауыл шаруашылығы өндірістерін, табиғи ресурстарды пайдаланудың басқа түрлерін дамытуға жəне орналастыруға жол бермейтін режимді орнату шаруашылық игеру шектелген аумақтарды функционалдық аймақтарға бөлудің негізгі қағидаты болып табылады.

Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар2016 жылдың басында ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың (бұдан əрі –

ЕҚТА) жерлері Шымкент агломерациясының перспективті экономикалық əсер ету жəне əлеуеттік даму аймағында 96105,23 га құрайды.

Шымкент агломерациясының биологиялық алуан түрлілігін сақтау жөнінде 2020 – 2030 жылдарға арналған негізгі жобалық ұсыныстарға:

1) кластерлік учаскелерді (Арыс өзенінің жоғарғы жағы, Боралдай шатқалы шегіндегі Боралдай мен Қашқарата өзендерінің сағасы) қосу есебінен Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығын кеңейту;

2) көрсетілген санатқа барлық негізгі орнитологиялық аумақтарды қосу есебінен мемлекеттік табиғи қаумалдар құру;

3) жергілікті маңызы бар мемлекеттік табиғат ескерткіштерін ұйымдастыру;4) заңды тұлға мəртебесі жоқ қазіргі ЕҚТА-ның (қаумалдар, табиғат ескерт-

кіштері жəне т.б.) мəртебесін бағалау жəне оларды арттыру жағына қарай қайта қарау жатады.

Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасында 2030 есептік жылы ЕҚТА алаңын 128 518,0 га дейін ұлғайту көзделеді.

Орман қорының жерлері Орманды, сондай-ақ ағаш өспеген, бірақ орман шаруашылығы қажеттіліктері

үшін берілген жер учаскелері орман қорының жері болып танылады. 2016 жылдың басында орман қорының жерлері Шымкент агломерациясының

экономикалық əсер ету жəне əлеуеттік даму аймағында 7064 га құрайды.Агломерация аумағындағы елді мекендерде жасыл екпелерді қорғау

үшін агломерацияның барлық қалалары мен Шымкент қаласында жалпы пайдаланымдағы көгалдандырылған аумақтардың алаңын 2030 жылға қарай адам басына 20 м2 нормативіне дейін 12400 га дейін жеткізу қажет.

1.4 Шаруашылық қызметінің ерекше регламенттері бар аймақтар

Магистральдық газ құбырларының кіші аймағыҚазақстан Республикасының оңтүстік өңіріне табиғи газ жеткізудің газ-

көлік жүйесінің негізін үш облыс: Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл жəне Алматы облыстарының аумағы жəне Қырғыз Республикасының аумағы арқылы өтетін магистральдық газ құбырлары: «Газли – Шымкент» МГ, «Бұхара газды ауданы - Ташкент – Бішкек – Алматы» МГ (БГР-ТБА), «Амангелді – Тараз» қосушы-газ құбыры жəне «Қазақстан – Қытай» МГ құрайды.

Қазақстан Республикасының оңтүстік өңірін табиғи газбен, əсіресе, қысқы кезеңдерде барынша толық жəне тұрақты қамтамасыз ету елдің ба-тыс облыстарының кен орындарында өндірілетін жəне «Бейнеу-Шымкент» магистральдық газ құбыры бойынша тасымалданатын газдың меншікті ресур-стары есебінен шешілуі мүмкін.

Су қоры жерлері2016 жылдың басындағы жағдай бойынша Шымкент агломерациясының

перспективалық экономикалық əсер ету жəне əлеуеттік даму аймағында су қоры жерлерінің алаңы 13818,4 га құрайды.

Шымкент агломерациясының аумағындағы су қорғау аймақтары жəне су объектілеріне арналған белдеулер қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге сəйкес белгіленді.

Əзірленген жобалары жоқ су объектілерінің су қорғау аймақтары мен белдеулері «Су қорғау аймақтары мен белдеулерiн белгiлеу қағидаларын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 18 мамырдағы № 19-1/446 бұйрығына сəйкес қабылдануы тиіс:

1) шағын өзендер үшін (ұзындығы 200 км) су қорғау аймағы – 500 м;2) шаруашылыққа пайдаланудың күрделі шарттарымен жəне су жинаудағы

қолайлы экологиялық ахуалымен – 500 метр, шаруашылыққа пайдаланудың күрделi шарттарымен жəне су жинаудағы қауырт экологиялық ахуалымен – 1000 метр.

Тарихи ескерткіштер жəне құрылыстар орналасқан аумақтар Шымкент агломерациясының бай тарихи-мəдени мұрасы бар. Зерттелетін

аумақта еліміздің мəдени игілігінің маңызды жəне бірегей бөлігі шоғырланған. Сəулет ескерткіштері өңірдің өзіндік ерекшелігі бар мəдениетінің, халықтың сəндік-қолданбалы өнерінің қайталанбас құбылысы болып табылады. Бұларға аумағында жүздеген жеке археология мен сəулет ескерткіштері шоғырланған сəулет ансамбльдері жатады. Ескерткіштер өлкенің көне тарихын зерделеудің іс жүзіндегі жалғыз көзі болып табылады.

Шымкент агломерациясында республикалық маңызы бар тарихи-мəдени мұра ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміндегі 10 объекті орналасқан.

Сондай-ақ жобаланатын аумақта Республикалық маңызы бар тарихи-мəдени мұра ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміндегі 328 объект орналасқан.

Аумақты функционалдық аймақтарға бөлу жəне анықталған қала құры-лысы регламенттері өңір агломерациясын аумақтық дамытудың жобалық ұсыныстарына негіз болды.

Болжамды жер теңгерімі осы Шымкент агломерациясының өңіраралық схе-масына 1-қосымшада берілді.

2. Аумақтың қала құрылысын игеру жəне дамытуШымкент агломерациясы аумағының қала құрылысын игеру жəне дамыту

функционалдық аймақтарға бөлуді қатаң сақтай отырып, ауыл шаруашылығы, рекреациялық, табиғатты қорғау, өнеркəсіптік жəне құрылыс қызметін жүргізудің құндылығы мен орындылығы өлшемшарттарына сəйкес жүзеге асырылуы тиіс.

Шымкент агломерациясы аумағының қала құрылысын игерудің бірінші кезектегі бағыттарына өңір халқын қоныстандыру, өндіруші күштерді орналас-тыру, өңірдің инженерлік-көлік инфрақұрылымын дамыту, аумақты инженерлік қорғау мен қоршаған ортаны сақтау жəне функционалдық мəні бойынша аумақты аймақтарға бөлу жөніндегі жобалық ұсыныстар кешені жатады.

Аумақтың қала құрылысын игерудің басымдылығы аймақтар бойынша жүзеге асырылады, ондағы агломерациялық процестер халықтың тығыздығына сəйкес жəне агломерация орталығына (-тарына) қатысты орналасуына қарай қарқынды, белсенді, əлсіз еңбек жəне өндірістік байланыстарға ие болады.

Агломерациялық процестерді қалыптастыру аймақтарының алаңы 974,4 мың га, оның і шінде:

1) қарқынды агломерациялық процестер аймағы – 457080 га;2) белсенді агломерациялық процестер аймағы – 231774 га (қарқынды

агломерациялық процестер аймағын есепке алмай);3) əлсіз агломерациялық процестер аймағы – 285528 га (қарқынды жəне

белсенді агломерациялық процестер аймағын есепке алмай) құрайды.Шымкент агломерациясының құрамына кіретін елді мекендер аумақтарының

қала құрылысын игеруді реттеу, дамыту жəне аймақтарға бөлу қалалар мен елді мекендердің бекітілген бас жоспарларында көзделген.3. Өндірістік күштерді, халықты қоныстандыру өңірлік жəне өңіраралық

маңызы бар көлік, инженерлік, əлеуметтік жəне рекреациялық инфрақұрылымдарды орналастыру жүйесін кешенді дамыту шаралары

Халықты қоныстандыру жүйесін жетілдіру шараларыШымкент агломерациясы Оңтүстік өңірдің тірек орталығы ретінде қалыптасады.Шымкент агломерациясының аумағында 1,8 млн. адам немесе республи-

ка халқының жалпы санының 10%-ын құрайтын халқы бар 367 елді мекен орналасқан. Бұл ретте қала тұрғындары 992,5 мың адамды (55,1%), ауыл халқы – 808,5 мың адамды (44,9%) құрайды. Халықтың тығыздығы – бір шаршы кило-метрге 184,8 адамды құрайды.

Шымкент агломерациясының 367 елді мекенінің 363-і ауылдық елді мекенге (98,9%) жатады.

Шымкент агломерациясының құрамына кіретін ауылдық елді мекендер бой-ынша орта есеппен алғанда 2016 жылдың басында ауыл халқының тығыздығы 87,1 адам/шаршы км құрады. Сайрам ауданы ауыл халқының ең жоғары тығыздығымен сипатталады (186,7 адам/шаршы км).

Агломерацияның ауылдық елді мекендерінің орташа халық тығыздығы 2202 адамды құрады. Ең жоғары көрсеткіш Сайрам ауданына тəн, ол 4738 адамды құрады.

Ауылдық елді мекендер желілерінің тығыздығы агломерация бойынша орта-ша алғанда аумақтың 1000 шаршы км-ға 25,2 елді мекенді құрайды. Ең жоғарғы көрсеткіш Сарыағаш ауданында байқалды жəне 1000 шаршы километрге 62,6 елді мекенді құрады.

Ауылдық елді мекендер арасындағы орташа қашықтық 6,3 км құрады. Сарыағаш ауданының ауылдық елді мекендері бір-біріне ең жақын қашықтықта – 4,0 км жерде орналасқан.

Шымкент агломерациясының құрамына кіретін ауылдық елді мекендердің қатарынан 39,7 %-ы үлкен ауылдарға, 37,7%-ы орташа ауылдарға, 17,1%-ы ірі ауылдарға жəне небəрі 5,5%-ы шағын ауылдарға жатады.

Ірі ауылдық елді мекендердің негізгі бөлігін Сайрам ауданының ауылдары құрайды, ал шағын елді мекендердің басым бөлігі Түлкібас ауданына жатады.

Шымкент агломерациясы халқының жас бойынша құрылымы балалар үлесінің жоғары екенін көрсетеді (орташа республикалық көрсеткiш 35,5% болғанда ба-лалар үлесі 28,4%-ды құрайды). Бұл елдің басқа өңірлерімен салыстырғанда туу көрсеткішінің жоғары болуымен байланысты.

Еңбекке қабілетті жастағы халықтың үлес салмағының төмен болуы байқалады, ол 57,5% құрайды (республика бойынша 60,8%).

Шымкент агломерациясы бойынша еңбекке қабілетті жастан асқан тұрғындар үлесінің көрсеткіші орташа республикалық көрсеткіштен төмен (ел бойынша орташа 7,0% болғанда 10,8%).

2011 – 2016 жылдары халық саны 12,4%-ға (219,8 мың адам) артты, ол ор-таша облыстық деңгейден жоғары (облыс бойынша 10,7%).

Елді мекендерде халық санының өсімі негізінен халықтың жоғары табиғи өсімі есебінен болады. Шымкент агломерациясының табиғи өсімінің коэффициенті 1000 тұрғынға шаққанда 23,81 адамды құрайды. Ең төмен көрсеткіш Бəйдібек ау-данына (1000 тұрғынға шаққанда 17,76 адам), ал ең жоғарғы көрсеткіш Сарыағаш ауданына тəн (1000 тұрғынға шаққанда 28,03 адам).

Шымкент агломерациясының құрамына кіретін қалалар мен аудандар бөлінісінде оң көші-қон сальдосы жыл сайын Шымкент қаласында ғана байқалады, ал басқа елді мекендерде халықтың кетуі байқалады. Мысалы, 2015 жылдың ішінде теріс көші-қон сальдосы 9,3 мың адамды құрады.

Шымкент агломерациясының демографиялық жағдайының қалыптасқан үрдісі халықтың теріс көші-қоны сальдосына қарағанда едəуір артық табиғи өсімнің жоғары көрсеткіштері есебінен халық санының тұрақты жоғары өсуімен сипатталады, ол болашақта халық санының барынша өсуіне септігін тигізеді.

Шымкент агломерациясы халқы санының болжамы жас ерекшелігін жылжы-ту əдістерін қолдана отырып есептелген. Болжамға сəйкес 2020 жылға қарай Шымкент агломерациясының халқы 185093 адамға немесе 10,3%-ға артады жəне 1986087 адамды құрайды, есептік 2030 жылға агломерация халқының саны базалық кезеңге қарағанда 534779 адамға немесе 29,7%-ға артады жəне 2335773 адамды құрайды.

Шымкент агломерациясы үшін агломерация өзегіне ауыл тұрғындары көші-қонының қарқынды процесі тəн, ол инженерлік-көлік жəне əлеуметтік инфрақұрылымға жəне еңбекте жұмыс орындарының бар болуын есептеме-генде салмағын түсіреді.

Ауылдық аумақтарда халықтың көшіп кетуін төмендету үшін ауыл шаруа-шылығы саласын жаңғырту жəне қала құрушы база бола алатын ұсақ тауарлы өндірістен орта жəне ірі тауарлы өндіріске көшу ұсынылады. «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə. Назарбаевтың 2017 жылғы 31 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауына сəйкес 5 жыл ішінде 500 мыңнан астам жеке үй шаруашылықтары мен шағын фермерлерді кооперативтерге тарту үшін барлық жағдайды жа-сау керек.

Одан əрі дамыту көзделген ауылдық елді мекендер үшін жоспарлау, құрылыс салу мен абаттандыру жобалары əзірленуі тиіс, онда ауыл тұрғындарының өмір сүру жəне еңбек қызметі жағдайын жақсартуға, ауылдық жерлерде тұру қадірін арттыру үшін негіздер жасауға бағытталған өзара байланысқан іс-шаралар кешені айқындалады.

Шымкент қаласының айналасындағы халықты қоныстандыру жүйелерін дамытудың жобалық шешімдерін əзірлеу жөніндегі ұсыныстар оның қала маңындағы аймағын (қарқынды агломерациялық процестер аймағы) қоныстан-дыру жүйесін жетілдіруге бағытталуы тиіс. Қала маңындағы қоныстандыру жүйесін жетілдіру процесі халықтың өсуіне əкелетін елді мекендердің бей берекет өсуіне жол бермеу қажеттілігіне негізделген, əдетте олар кешенді қызмет көрсету жүйесі мен жұмыс орындарымен қамтамасыз ету жүйесінде проблемалар тудырады.

Халықтың көші-қон ағынын ұстап қалу жəне агломерация өзегін «жеңілдету» үшін онда өңдеу өндірісі, қызмет көрсету саласы, туристік-рекреациялық ке-шен объектілерін дамыта отырып, негізгі жоспарлы осьтер бойынша тартылыс орталықтары жəне контрмагниттер сияқты агломерацияның ірі елді мекендерін дамыту ұсынылады. Контрмагниттер рөлінде аудандардың мынадай əкімшілік орталықтары анықталды:

1) оңтүстік бағытында – Сарыағаш қаласы (рекреация, туризм, минералды су өндірісі, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, құрылыс материалдарын өндіру);

2) батыс бағытында – Арыс қаласы – Қазақстанның ірі теміржол торабы. Контрмагнит ретінде Арыс қаласын таңдау себебі бұл қала Шымкент қаласынан біршама алыс қашықтықта орналасқан жəне ауыл шаруашылығына арналған құнарлы жерлер аз. Қаланың перспективалық мамандануы минералды су өндіру, металлургия, жеңіл өнеркəсіп, көкөністерді өсіру, құс өсіру, аралас ауыл шаруашылығы, дəнді жəне дəнді-бұршақты дақылдарды өсіру болып табылады;

3) шығыс бағытында – Т. Рысқұлов ауылы (құрылыс материалдарын, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру);

4) елді мекендерді-серіктестерді/халықтың ішкі көші-қонының орталықтарын дамыту: Леңгір қаласы, Ақсу, Қазығұрт, Бадам, Темірланов, Төрткөл, Шаян ауылдары.

Болашақта жалпы көлік жүйесін жаңғырту жəне жылдам көлік құралдарын пайдалану есебінен қызмет көрсету объектілеріне қол жеткізу нормаларын өзгертуді ескере отырып агломерацияның əсер ету аймағын кеңейту жəне Тараз, Түркістан, Ташкент қалаларымен өзара іс-қимыл жасауды күшейту мүмкін.

Шымкент агломерациясы қоныстандырудың тірек қаңқасын қалыптастыру есебінен мақсатты түрде жəне жүйелі дамиды. Қоныстандырудың тірек қаңқасын қалыптастыру ең алдымен қоныстандырудың өңірлік жүйесінің орталығы жəне аумақта халықтың тығыз орналасуының маңызды ареалы ретінде агломераци-яны күшейтуді талап етеді.

Шымкент агломерациясында урбандалудың агломерациялық процесінің барлық негізгі базистік факторлары бар: орталық қалада адамның көптігі (халқының саны миллионға жуық), пайдалы орналасқан жер (халықаралық маңызы бар көлік дəліздерінде), қоршаған аумақтағы елдің тығыздығы (халықтың салыстырмалы жоғары тығыздығы).

Өндіргіш күштерді кешенді орналастыру шараларыШымкент агломерациясында өндіргіш күштерді орналастыру перспекти-

васында агломерация өзегіне жүктеме өсетінін ескере отырып аудандардың инвестициялық тартымдылығын арттыруға, агломерацияның шалғайдағы аумағына бизнесті жəне тұрғындарды көшіруді ынталандыруға, жұмыс істеп тұрған өндірістерді технологиялық жаңарту мен жаңғыртуға бағытталатын болады.

Агломерация өзегінде жоғары технологиялық жəне инновациялық өндірісті (ақпараттық жəне коммуникациялық технологиялар, ғылыми-білім беру жəне кəсіби қызметтер, сервистік қызметтер, құрал жасау жəне т.б.), бірінші кезек-те «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймағы (бұдан əрі – АЭА) аумағында, «Оңтүстік» индустриялық аймағында жəне «Тассай» жоспарланған индустриялық аймақта орналастырған.

Агломерация өзегінің шекараларынан тыс осы аумақтарда оның ішінде Қазығұрт, Түлкібас аудандарындағы жұмыс істеп тұрған индустриялық аймақтардың жəне Ордабасы ауданындағы іске қосылатын индустриялық аймақтың аумақтарында инвесторлар мен тиісті өндірістік жəне көлік-инженерлік инфрақұрылымдар үшін тартымды жағдай жасай отырып өнеркəсіптіктің дəстүрлі салаларын орналастыру орынды.

Перспективада Шымкент агломерациясы оның аумағы арқылы «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық транзит дəлізінің Қытай – Еуропа бағыты жəне «Қазақстан – Түрікменстан – Иран» теміржолдары бойынша «Жаңа Жібек жолы» өтуінің арқасында ауыл шаруашылығының жеке экспорттық өнімдерін тиеу үшін құрлықтағы торап ретінде берік орнығады.

Транзиттік əлеуетті əрі қарай дамыту мақсатында отандық өндірушілердің өнімдерін сыртқы жəне ішкі нарыққа шығаруды қамтамасыз ету жəне Еуропа жəне Қытай, Орта жəне Оңтүстік-Шығыс Азия арасында транзит жүк ағынына қызмет көрсету үшін Шымкент қаласында көлік-логистикалық орталық салу көзделіп отыр. Ұқсас көлік-логистикалық орталықтар Сарыағаш ауданында жұмыс істейтін болады.

2030 жылға қарай Шымкент агломерациясының перспективалық мамандану-ына ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, азық-түлік өнімдері, мұнай мен мұнай өнімдері, тоқыма өнімдері, құрылыс материалдары, металлургия өнімдері, ма-шина жасау, химия өнеркəсібі жатады. Шымкент қаласы Алматы жəне Астана қалаларынан кейін еліміздің ірі қаржы, мəдени жəне іскери орталықтарының бірі ретінде рөл атқаратын еліміздің ірі қаласы ретінде сипатталатын болады.

Ауыл шаруашылығы Шымкент агломерациясы экономикасының басты салаларының бірі болып табылады. Қолайлы табиғи-климаттық жағдайлар, көкөністерді, жемістерді, бақша дақылдарын, жүзімді өндіру көлемінің өсімі, жылыжай шаруашылығын дамыту бəсекеге қабілетті агроөндірістік кешенді дамыту үшін алғышарттар жасайды.

Сонымен қатар, агломерацияның өндіргіш күштерінің заманауи жағдайын талдау аграрлық сектор бəсекеге қабілетті агроөндірістік кешенге қойылатын заманауи талаптарға жауап бермейтінін көрсетті. Мал шаруашылығындағы өнімнің 90%-дан астамы халық шаруашылығында өндіріледі, бұл ірі ауқымды селекциялық жəне малды асылдандыру жұмысын жүргізуге, ғылыми негізделген егіс айналымын сақтауға, заманауи технологияларды кеңінен пайдалануға, өн ді-ріс процестерін механикаландыруға жəне автоматтандыруға мүмкіндік бермейді.

Шымкент агломерациясының заманауи бəсекеге қабілетті агроөндірістік кешенін сəтті қалыптастыруға ірі ауыл шаруашылығы құрылымдарына ұсақ жəне орта шаруашылықтардың ауыл шаруашылық кооперациялары септігін тигізетін болады.

Шымкент агломерациясының аумағына кіретін Ордабасы, Сайрам, Сарыағаш жəне Түлкібас аудандарының құнарлы жерлерінің (сапасының орташа баллы – 34-тен жоғары) бар болуы ауыл шаруашылығы шикізатын кейіннен өңдей оты-рып, өсімдік шаруашылығы (көкөністерді, бақша дақылдарын, майлы дақылдар жəне т.б. өсіру) саласын белсенді дамытуға мүмкіндік береді. Қалған аудандарда мал басын арттыру, мал соятын цехтерді жасау, ет пен сүтті өңдеу жөніндегі жұмыс істеп тұрған кəсіпорындарды ірілендіру жəне жаңаларын салу мақсатымен жайылым жерлерді кеңейтуге болады.

Болашақта ауыл шаруашылығы кооперациялары мен агроөнеркəсіптік кешен мен өнеркəсіпті интеграциялау негізінде ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруді арттыру, жылыжайларды, сүт-тауарлық фермаларды, ет бағытындағы ферма-ларды, мал соятын пункттерді, сервистік-даярлау орталықтарын, қоймалық үй-жайларды салу жөніндегі іс-шараларды өткізу ұсынылады, ол агломерацияның өңдеуші кəсіпорнына шикізатты одан əрі тұрақты жеткізуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Ауыл шаруашылығын дамыту үшін ірі компаниялар тауарлар мен қызметтерді ұсақ өнім берушілер арасындағы берік байланысты реттеу қажет. Азық-түлікті өңдеу жөніндегі компаниялармен ұзақ мерзімді келісімшарттарды жасайтын ұсақ шаруашылықты мысал ретінде алуға болады.

Есептік деректерге сəйкес Шымкент агломерациясына кіретін Шымкент жəне Арыс қалалары, аудандары ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 2020 жылға қарай 1,8 есеге, 2030 жылға қарай 4,5 есеге артады.

Ауылдық аумақтарды дамыту жəне ауылдық жерлерде жұмыс орындарын құру мақсатында агломерацияның басқа да ауылдық елді мекендеріне Шымкент қаласының Асар шағын ауданы мен Сайрам ауданының Қарабұлақ ауылының сəтті тəжірибесін қолдану ұсынылады. Агломерация аумағындағы бос ауыл шаруашылығы жерлерінің жетіспеуін ескере отырып, Асар шағын ауданы мен Қарабұлақ ауылының тəжірибесі агломерацияның ауылдық елді мекендерін дамытудың едəуір тартымды нұсқасы болып табылады. Асар шағын ауданын-да əрбір үйде үй жанындағы отбасылық жылыжайлардың құрылысы еңбекпен қамту жəне лайықты табыс проблемасын шешуге мүмкіндік береді, салынып жатқан өнеркəсіптік жылыжай мен өңдеуші зауыт өнімдерді өткізу проблема-ларын шешуге мүмкіндік береді. Қарабұлақ ауылында шағын фермаларды да-мыту еңбекпен қамту жəне Шымкент қаласын ет өнімдерімен қамтамасыз ету мəселесін шешуге мүмкіндік береді.

Тұтастай алғанда, ауыл шаруашылығын дамыту үшін мынадай іс-шараларды іске асыру қажет:

1) ауыл шаруашылығы кооперативтерін құру;2) басым ауыл шаруашылығы дақылдарының алаңын кеңейту жəне оларды

ғылыми-негізделген ылғалды жəне ресурс үнемдейтін технологиялар негізінде өңдеп өсіру;

3) қолайсыз климаттық жағдайлары бар аумақтарда жемшөп базасын дамыту; 4) инновациялық технологияларды жəне материалдарды қолдана оты-

рып, жаңа қазіргі заманғы жылыжай кешендерін (оның ішінде үй жанындағы отбасылық жылыжай) салу;

5) жетекші ғалымдар мен мамандандырылған ұйымдармен кооперацияларда ғылыми тұрғыдан келу негізінде тұқым шаруашылығын дамыту;

6) жеміс-жидек дақылдарының көпжылдық көшеттерін отырғызу; 7) тамшылатып суару жүйесін барлық жерде пайдалану;8) табиғи жайылымдылық жерлерді қалпына келтіру жəне ұтымды пайдалану;9) сүт жəне ет бағытындағы ірі мал шаруашылығы кешендерін құру жəне дамыту;10) машина-трактор паркін жаңарту;11) фитосанитариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Агломерацияның өнеркəсіптік секторын əртараптандыру ұсынылады. Агломерацияның тамақ өнеркəсібін дамыту жергілікті экологиялық таза

шикізатты пайдалануға қолжетімділікке, түпкілікті өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, салада инвестициялардың көлемін ұлғайтуға жəне жаңа кəсіпорын құру, тамақ өнімдері бағасының қолайлы серпініне, Шымкент қаласының айна-ласында азық-түлік белдеуін құруға ықпал ететін болады.

Қазіргі кезде Шымкент агломерациясының аумағында өсімдік майы, макарон өнімдері, ұн, түйеқұс еті жəне шұжық өнімдері, табиғи шырындар, сыра, мари-надтар, компоттар, минералды сулар мен басқалар өндіріледі.

Шымкент қаласының айналасында азық-түлік белдеуін жасау жұмыс істеп тұрған өндірістерден жəне жаңа мал бордақылау, сүт кешендерін құру, жылы-жай кешендерін, көкөніс сақтайтын қоймаларды салу, жеміс-жидек бақшаларын жəне жүзім алқабын отырғызу агломерацияның барлық аудандарында өңдеуші кəсіпорындарды дамыту есебінен қалыптастырылатын болады.

Металлургиялық өнеркəсіпті дамыту өндірілетін металл кендерінің негізінде автомобиль жəне теміржол өнеркəсібінде, құрылыс индустриясында, аспаптар жəне машина жасауда, құбырлар мен кабельдерді өндіруде, электроника мен электр аспаптарын жəне т.б. өндіруде ықтимал қолданудың көптеген түрлері үшін қорытпалардың кең спектрін өндіру жолымен ұсынылады. Қорытпаларды өндіру металдарды өндіруді тереңдетуде алғашқы қадам болып табылады, келесі қадам қорытпаларды пайдалану жөніндегі өндірістік кəсіпорындарды құру бола алады, алғашқыда компоненттердің жартылай фабрикатын, ал соңында бірқатар дайын тұтыну тауарларын өндіреді.

Агломерация аумағында металлургиялық өнімді өндірудің негізгі орталығы Шымкент қаласы болады. Негізгі өндірілетін өнім: түрлі-түсті металдар, қара жəне түрлі-түсті металдардан жасалған өнімдер, қара жəне түрлі-түсті металдардың сынығы жəне т.б.

Агломерация аумағында алтын кен орны (Боралдай тобы, Кеңөзен, Тарөзен, Қарағашты, Қаржан алаңы, Шетқаржан, Ақтам, Қаратас, Күмісті кен алаңы) бар, онда тиісінше қаржыландыру кезінде едəуір терең іздестіруді орындауға жəне шикізаттың жеткілікті қоры бар болған кезде зергерлік өнеркəсіптің перспективалық дамуын көздеуге болады.

Металлургиялық өнеркəсіптің əлеуетін одан əрі өсіруге мыналар ықпал етеді:1) «Абайыл темір» кені орны базасында Оңтүстік Қазақстан металлургиялық

комбинатын салуды ұйымдастыру;2) Түлкібас ауданының Жабағылы кентінде ванадий кен орны базасында

ванадий мен молибден өндіру жəне өңдеу зауытын ұйымдастыру. Шымкент агломерациясын дамытудың перспективалық бағыты мұнай өңдеу

өнімдерін өндіру болады. Саланы одан əрі дамыту мұнай өңдеу көлемі мен тереңдігін ұлғайтумен,

шығарылатын өнімдер ассортименттерін кеңейтумен, өндіріп шығаратын өнімдердің: бензиннің, авиациялық керосиннің, дизель отынының, отындық мазуттың, мотор майының, трансмиссиялық майлардың, жанармай материа-лының жəне битумның сапасын жақсартумен байланысты.

Шымкент мұнай өңдеу зауытында мұнай өңдеу тереңдігі кешенін іске қосу мұнай шикізатын едəуір тиімді өңдеуді, экологиялық таза мотор отындарын өндіріп шығаруды қамтамасыз етеді, сондай-ақ таяу жəне алыс шетелдерге тауар өнімдерін экспорттаушы ретінде кəсіпорынның рөлін күшейтеді.

Бұдан басқа, агломерация аумағында мұнай өңдеу зауытының жұмыс істеуі шиналар, спорт құрылыстарына арналған резеңке жабындарды жəне басқалар жұмыс істеуі сияқты резеңке жəне пластмасса бұйымдары өндірісін дамыту əлеуетін пайдалануға мүмкіндік береді.

Агломерация аумағында резеңке жəне пластмасса бұйымдары өндірісін дамыту Шымкент, Сарыағаш, Арыс қалаларында жəне Сайрам ауданында орналасқан кəсіпорын базасында жүзеге асырылады.

Жоғары еңбекті қажет ететінін ескере отырып, агломерацияны дамытудың перспективалық бағыттарының бірі тоқыма жəне тігін өнеркəсібі, былғары жəне оған жататын өнімдер өндірісі болады. Жеңіл өнеркəсіп орталығы Шымкент қаласы болады (11 кəсіпорын). Негізгі өнім тоқыма жəне былғары өнімдері болады.

Құрылыс материалдарын өндіру саласын дамыту цемент, кірпіш, қайна-тылған, қайнатылмаған əк, шифер мен асбоқұбыр, құрылыс мақсаттарына арнал ған бетоннан жасалған бұйымдар, тауарлық бетон жəне басқаларды өндірумен байланысты.

Перспективада құрылыс материалдары өнеркəсібін орналастыру орталық-тары:

1) цемент өндірісі бойынша – Шымкент қаласы;2) кірпіш өндірісі бойынша – Шымкент қаласы, Сайрам ауданы, Сарыағаш

ауданы, Ордабасы ауданы, Қазығұрт ауданы, Түлкібас ауданы, Төлеби ауданы;3) əк өндірісі бойынша – Түлкібас ауданы;4) құрылыс мақсаттарына арналған бетоннан жасалған бұйымдар өндірісі

бойынша – Шымкент қаласы, Сайрам, Сарыағаш жəне Төлеби аудандары; 5) тауарлық бетон өндірісі бойынша – Шымкент қаласы, Ордабасы, Сайрам,

Сарыағаш, Төлеби жəне Түлкібас аудандары; 6) шифер мен асбоқұбыр өндірісі бойынша – Шымкент қаласы болады. Өндіріс көлемі кен орындарын барлауды аяқтау, кəсіпорындардың өндіру

жұмыстарына көшуі, кірпіш шикізатын, құмды, əктасты, балшықты, кварц құмды, құрылыс тасты жəне басқа да пайдалы қазбаларды өндіру көлемін ұлғайту есебінен өседі:

1) Бəйдібек ауданында – мəрмəр түйірлерін өндіру («Леонтьев» жəне «Тозбұлақ» кен орны);

2) Қазығұрт ауданында – саз-балшық өндіру («Ленин» кен орны);3) Ордабасы ауданында – əктас өндіру («Бектау», «Бадам» кен орны);4) Сарыағаш ауданында – кесек тасты («Бесқұдық» кен орны), құм-

қиыршықтас қоспасын өндіру («Сарыағаш II», «Келес» кен орны);5) Төлеби ауданы – əктас («Қаратас» кен орны), құм-қиыршықтас қоспасын

өндіру («Подгорненское II», «Көксаяқ» кен орны). Машина жасау саласын дамыту Шымкент, Арыс қалаларындағы сондай-ақ

Сайрам, Ордабасы жəне Төлеби аудандарындағы ірі жəне орта кəсіпорындарды жаңғыртумен байланысты болады.

Перспективада агломерацияның машина жасау кəсіпорны құрылыс-жол тех-никасын, трансформаторлар, тракторлар өндіретін болады.

Химия мен фармацевтика өнеркəсібінің даму перспективасы фармацевтикалық препараттар, фосфор жəне оның қосындыларын өндірумен байланысты болады. Агломерация аумағында өндірістің негізгі орталығы Шымкент қаласы болады. Перспективалы фармацевтикалық өнім: дəрілік препараттар, субстанциялар, ампулалар, ұнтақ антибиотиктер, гален препараттары, таблеткалар, жақпа майлар, ерітінділер, ұнтақтар, AVA-TUBE бір рет қолданатын стерильденген вакуум түтіктер, медициналық қолғаптар, өңделген дəрілік шөптер, ампулалы нысандар, GMP инфузиялық ерітінділер болып табылады.

Түлкібас ауданында биологиялық белсенді заттар өндірісін орналастыру ұсынылады.

Сайрам ауданында бақша дақылдары, картоп пен жүзімнің зиянкестерімен күрес үшін мұнай-газды өндіру қалдықтарынан «коллоидты күкірт» (фунгицид-тер) препараты өндірісін орналастыруға болады. Препарат импорт өнімдерін ауыстыруға мүмкіндік береді.

Бұрынғы фосфор зауытының қалдықтарында перспективада сары фосфор-ды жəне оның негізінде алынған термиялық ортофосфор қышқылын, «ч» жəне «чда» жіктелуінің реактивті ортофосфор қышқылы, сондай-ақ фосфорлы қышқыл тұзын өндіру мүмкін болады.

Бұрынғы «Фосфор» Шымкент өндірістік бірлестігінің сары фосфор қойма-сының базасында сары фосфор, құрамында фосфоры бар қойыртпақтар өндірілуі мүмкін.

Өңірдің химия саласындағы кəсіпорындары көмірқышқыл газын (СО2) шығару жəне минералды, газдалған суларды өндіру мен құю жөніндегі агломерацияның азық-түлік саласындағы кəсіпорындарына өнімдер беру əлеуетіне ие.

Өнеркəсіптік əлеуетті өсіру жөніндегі іс-шаралар: 1) кəсіпорындарды тарту жолымен еркін нарық орындарын жəне нарық

сегменттерін бағындыру үшін жаңа жəне жақсартылған тұтынушылық қасиеттері бар өнімдерді шығару жөніндегі өндірісті іске қосуға, өнеркəсіптік аймақтар аумақтарының ресурстарын жаңғыртуға жəне едəуір тиімді пайдалануға;

2) қала үшін əлеуметтік жəне экономикалық маңызы бар өнеркəсіптік ұйымдарды қаржылық сауықтыру, кəсіпорындардың шығындылығын қысқарту жəне тарату есебінен кəсіпорындардың (мемлекеттік қазыналық кəсіпорындарды қоса алғанда) сапалы құрылымын жақсартуға;

3) азық-түлік өнімдерін, құрылыс материалдарын, фармацевтикалық өнімдерді, халықтың қажеттілігін қамтамасыз ететін қызметтің басқа да түрлерін өндіру сияқты өсу қарқынының оң серпіні бар дəстүрлі салалар мен өндірістерді сақтап қалуға;

4) индустриялық жəне өнеркəсіптік аймақтарда тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өндіруге қатысушылар санын жəне көлемін арттыруға жəрдемдесуге;

5) инженерлік инфрақұрылым, атап айтқанда өнеркəсіптік аймақтағы кəріз жəне су бұру жүйесі проблемаларын шешуге;

6) кəсіпорындардың инновациялық белсенділігін арттыруға;7) экспортқа бағдарланған өндірістерді құру жөніндегі инвестициялық жо-

баларды қолдау басымдықтары бар, мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде ұсынылатын мемлекеттік қолдаулар арқылы өңделіп жатқан өнеркəсіп салаларындағы өндірісті құруға бағытталуы тиіс.

Есептік деректерге сəйкес Шымкент агломерациясына кірген аудандардың, Шымкент жəне Арыс қалаларының өнеркəсіптік өнімдерді өндіру көлемі жаңа өндірісті құру, жұмыс істеп тұрған өндірістердің қуаттылығын жаңғырту жəне өсіру есебінен 2020 жылға қарай 1,8 есеге жəне 2030 жылға 5,6 есеге ұлғаяды.

Өндірісті кластерлік дамыту перспективалары Шымкент агломерациясында кластерлік дамудың əлеуетіне мынадай

аумақтар ие: Шымкент қаласы (фармацевтикалық, мұнай-химиялық, тоқыма, металлургиялық кластерлер, құрылыс материалдарын өндіру жəне өсімдік май-ын өндіру жөніндегі кластерлер), Ордабасы ауданы (ет кластері), Түлкібас ауда-ны (құрылыс материалдарын өндіру жөніндегі кластер, жеміс-көкөністі кластер).

Перспективалы кластерлерді дамытуды ынталандыру жалпы жүйелік іс-шараларды қамтуы тиіс.

Кластерді дамытуды қолдау іс-шараларына:1) кооперацияны қолдау мен дамыту жəне кластер қатысушыларының

ынтымақтастығы;2) кластердің адами ресурстарын дамыту (барлық деңгейде кластер процесінің

барлық қатысушыларын оқытуды ұйымдастыру, кластер компаниясының басшы-ларына жəне мамандарына арналған оқыту бағдарламасын əзірлеу, кластер-лер компанияларының қажеттіліктеріне сəйкес қайта даярлау жəне біліктілікті арттыру курстарын ұйымдастыру, қолданыстағы кластер қажеттілігін ескере отырып, жаңа оқу орындарын құру жəне жаңғырту);

3) инновациялық технологияларды дамыту – азық-түлік, процесті инновация-ларды жəне көрсетілетін қызмет саласында инновацияларды дамыту;

4) бизнес-климат пен инфрақұрылымды құру – кластер шеңберінде бизнес жүргізу үшін жағдайларды жақсарту жатады.

Инвестициялық аймақтарды дамытуШымкент агломерациясында озық қарқынды даму аймақтарын (инвестициялық

аймақтар) қалыптастыру бағыттарының бірі жұмыс істеп тұрған өндірісті кеңейту жəне жаңа өндірісті құру үшін өндірістік инфрақұрылымды дамытуға орталық мемлекеттік органдармен бірлесіп жергілікті атқарушы органдардың күштерiн шоғырландыру болады.

Орта мерзімді перспективада агломерацияның негізгі инвестициялық аймақтары АЭА мен индустриялық аймақ болуы тиіс.

Перспективада Шымкент агломерациясының инновациялық экономикасының аса маңызды элементі «Оңтүстік» АЭА болады, перспективалы қызметі мақта өңдеу өндірісін, тоқыма жəне тігін өнеркəсібін технологиялық дамытуға жəне тоқыма өнімдерін өндіруге, жоғары технологиялық өндіріске əлемдік сауда марка-лары өндірушілерін тартуға, өндірілетін тоқыма өнімдерінің сапасын жақсартуға жəне ассортиментін кеңейтуге, өнімнің жаңа түрлерін игеруге, инвестицияларды тартуға бағытталатын болады.

Шымкент агломерациясының аумағында үш жұмыс істеп тұрған индустриялық аймақ орналасқан (Шымкент қаласында – «Оңтүстік» жəне Қазығұрт, Түлкібас аудандарында – тамақ өнімдерін өндіру, ауыл шаруашылығы өнімдерін (көкөніс пен жеміс-жидек) өңдеу жəне құрылыс материалдарын өндіру, жиһаз өндірісі) жəне 2 индустриялық аймақ пайдалануға беру сатысында (Ордабасы ауданын-да «Бадам» жəне Шымкент қаласында «Тассай» индустриялық аймақтары).

«Бадам» жəне «Тассай» индустриялық аймақтарын құру болашақта фарма-цевтика, машина жасау жəне құрылыс индустриясы сияқты өңір экономикасының басым салаларын кластерлік дамытудың іргетасы болып қалыптасады.

Сондай-ақ Шымкент агломерациясының аумағына кіретін басқа да аудан-дарда индустриялық аймақтарды құру мүмкіндігі бар.

Индустриялық аймақтарды құру бірқатар міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:

1) өндірістің жалпы көлемін ұлғайту;2) инвестициялық ресурстарды тарту жəне озық инновациялық технология-

лардың трансферті;3) өнеркəсіптік секторда білікті кадрларды даярлау мен пайдалану жүйесін

қалыптастыру. Инвесторларды тартуда инвестициялық қызметті тиімді дамыту жəне агломе-

рацияның бəсекелестік артықшылықтарын арттыру үшін барынша аз қажетті іс-шаралар қолданыстағы инвестициялық қызметті дамыту институттарының қыз-метін жандандыру жəне жаңа институттарды құру болып табылады, оның ішінде:

1) агломерация аумағында инвестицияларды орналастыру жөніндегі кеңестің қызметін қамтамасыз ету;

2) инвестициялық аймақтардың жұмыс істеуін ұйымдастыруды қамтамасыз ететін жергілікті атқарушы органдардың қызметін жандандыру;

3) мемлекеттік-жекешелік əріптестік сияқты инвестицияларды тартудың мамандандырылған институттары қызметінің тиімділігін арттыру жəне басқалар.

Экономиканың нақты секторына инвестицияларды тартуға жəне агломе-рация экономикасын жаңғыртуға жəрдемдесуге қабілетті агломерацияның инвестициялық климатын жақсартуға арналған елеулі шаралар жаңа өндірістерді құру үшін барынша қолайлы жағдайларды қалыптастыратын құрылым ретінде инвестициялық алаңдарды құру жəне дамыту болады.

Өңіраралық өндірістік байланыстарды дамытуАгломерация шеңберінде экономикалық байланыстар кеңістікте дамытуды

ескере отырып дамитын болады, оның негізгі қағидаты орталық пен периферия арасындағы қатынастарды қамтиды. Кеңістікте дамыту саясатында орталық периферия тұжырымдамасын пайдалану агломерациялық артықшылықтарды барынша пайдалануға мүмкіндік береді, бұл Шымкент қаласына тəн жəне ол инновациялардың таралуын жылдамдатады.

Тау-кен өндіру өнеркəсібінде құрылыс материалдарын өндіру саласындағы кəсіпорындармен бірге Шымкент агломерациясының тау-кен өндіру кəсіпорын-дарының ішкі агломерациялық байланыстары дамуы мүмкін. Айталық, Түлкібас, Төлеби жəне Қазығұрт аудандарында үлкен көлемде өндірілетін əктас пен гипс агломерация шекараларында (атап айтқанда, Түлкібас, Сайрам, Ордабасы ауда-ны, Шымкент қаласы) құрылыс материалдарын жəне металлургиялық өнеркəсіп өнімдерін өндірушілерге жеткізіледі.

Ішкі агломерациялық байланыстар сондай-ақ Ордабасы ауданының табиғи құмды жеткізу жөніндегі кəсіпорындары, кірпіш өндіру, автомобиль мен теміржол-дарды салу жөніндегі кəсіпорындар, Шымкент агломерациясының барлық ау-дандарында қалау, сылау жəне іргетас жұмыстары үшін құрылыс ерітінділерін өндіру жөніндегі комбинаттар, Шымкент қаласындағы, Ордабасы, Сайрам, Төлеби аудандарындағы темірбетон бұйымдарын өндіру жөніндегі кəсіпорындар, сондай-ақ Шымкент қаласындағы, Ордабасы жəне Сайрам аудандарындағы тауарлық бетонды өндіру жөніндегі кəсіпорындар арасында жолға қойылған.

Көлік шығындары неғұрлым төмен болғандықтан жəне шикізаттың, яғни домна қожының болуына байланысты Шымкент агломерациясы 100% тəуелділікке ие мына өнімдер: блоктарда, табақта немесе орамдардағы қож мақта, минералды силикат мақта жəне ұқсас минералды мақта (олардың қоспасын қоса) бойынша Қарағанды облысымен өңіраралық ынтымақтастық нысанындағы инвестициялық жобаларды іске асыру орынды. Өндірісті Түлкібас ауданына орналастыруға болады, онда қож-мақтаны өндіру үшін қосымша шикізат базасы, яғни кірпіш балшығының кен орны, сондай-ақ əктас пен мəрмəр қоспасы болып табылатын негізгі шикізат (домна қожды алмастырғыш) доломит бар. Қож-мақтаны, мине-ралды силикатты мақтаны жəне осындай минералды мақтаны өндірушілердің өндірістік ішкі агломерациялық байланыстарын Түлкібас ауданының, сол сияқты Төлеби, Ордабасы аудандарының, Шымкент қаласының кəсіпорындарымен кірпіштік саз балшықты жеткізушілерімен ұйымдастыру ұсынылады.

Шымкент қаласында отқа төзімді бұйымдарды дайындау бойынша өндіріс құрған жағдайда кокс жеткізу бойынша өңіраралық кооперациялық байланыстар-ды жолға қою үшін артықшылықты əріптес ретінде Қарағанды облысы болады.

Қара металдан жасалған тарату клапандарын, реттеуші бекітпелер, шар жəне өзге де клапандарды, өзектерді, ыстықтай иленген шыбықтарды, электрсіз қыздырылатын радиаторларды шығару жөніндегі өңіраралық кооперациялық ынтымақтастықтың перспективті бағыты шикізатты жеткізу кезінде көлік шығындары аз болғандықтан, Жамбыл облысы болып табылады. Қара металдан жасалған тарату клапандары, реттеуші бекітпелерді, шар жəне өзге де клапан-дарды, өзектерді, ыстықтай шыбықтарды, электрсіз жылынатын, радиаторларды шығару жөніндегі өндірісті Сайрам ауданында орналастыруға болады. Шойын жəне (немесе) болатты, қара металл сынықтарын жеткізуді Оңтүстік Қазақстан облысының кəсіпорындары жүзеге асыруы мүмкін.

Жалпы ішкі агломерациялық байланыстар мен кооперацияны дамыту үшін Шымкент агломерациясы экономикасының басым секторларында жоғары технологиялық өндіріске бағдарланған кластерлерді қалыптастыру жəне да-мыту болжанып отыр.

Инженерлік инфрақұрылымды кешенді дамыту шараларыИнженерлік инфрақұрылымды дамыту агломерация аумағында өмір сүрудің

қолайлы жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған. Сумен жабдықтауШымкент агломерациясының аумағы Арал-Сырдария гидрографиялық бас-

сейн аумағында орналасқан. Шымкент агломерациясын қалыптастыру аймағы аумағының басым бөлігі

Оңтүстік Қазақстан облысының орталық жəне оңтүстік-шығыс бөлігінде орна ласқан. Негізгі су артериялары Арыс, Бадам, Келес жəне Бөген өзендері болып табы-

лады. Өзен негізінен жауын-шашын жəне көктемдегі еріген қар суымен толады. Жазғы жауын-шашын барынша аз жəне өзеннің толуына айтарлықтай маңызы жоқ. Күзгі жəне қысқы жауын-шашынның мол болуы күзгі жəне қысқы уақыттарда өзеннің сулылығын едəуір деңгейде ұстайды.

Агломерацияның жерүсті су ресурстарының орташа жылдық көрсеткіші 2720 млн. м3 болып бағаланады. Орташа есеппен жан басына шаққанда жылына 1,54 мың м3 немесе тəулігіне 4,2 м3-ден келеді.

Тұтастай алғанда, облыс бойынша орташа жылдық ағынның көлемі 2720 млн.м3 құрайды, олар толығымен Арал-Сырдария бассейнінде орналасқан аумақта қалыптасады.

Бір тұрғынға шаққанда өзен ағынымен қамтамасыз етудің орташа əлемдік көрсеткіші шамамен 8,0 мың м3/жыл құрайды (шекті көрсеткіш, бұл көрсеткіштен төмен болғанда ел (өңір) сумен жеткіліксіз қамтамасыз етілген болып есептеледі – 1,7 мың м3/жыл).

Республиканың өзен ағыны ресурстарымен қамтамасыз етілуі жан басына шаққанда 5,9 мың м3 құрайды жəне орташа еуропалық көрсеткішке жақын – 5,8 мың м3/жыл.

Агломерация аумағында 2016 жылдың басындағы жағдай бойынша 152 кен орны учаскесі орналасқан 120 кен орны барланды. Пайдаланылатын қор-лар дың жиынтық мөлшері 1006,7 мың м3/тəул. (367,5 млн. м3/жыл), оның ішінде:

1) шаруашылық-ауызсумен жабдықтау - 742,5 мың м3/тəул.;2) шаруашылық-техникалық сумен жабдықтау – 34,9 мың м3/тəул.;3) шаруашылық-ауызсумен жəне өндірістік-техникалық сумен жабдықтау –

13,7 мың м3/тəул.;4) жерлерді суару – 215,7000 мың м3/тəул.Орташа есеппен бір тұрғынға 0,570 м3/тəул. жиынтық барланған қор, ал

0,420 м3/тəул. шаруашылық ауызсумен жабдықтау үшін барланған қор тиесілі.

14 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛРЕСМИ

(Жалғасы. Басы 13-бетте)

(Жалғасы 15-бетте)

Негізгі халық тұратын агломерацияның барлық дерлік аумағы жерасты суларының барланған қорларымен қамтамасыз етілген. Шаруашылық-ауызсу мақсаттарына арналған жерасты суларының барланған қорларының мөлшері халықтың оған тіпті ұзақ перспективадағы қажеттілігін едəуір өтейді.

Қазіргі жағдайда Шымкент агломерациясының экономикасы салаларының қажеттіліктері үшін 1843,2 млн. м3/жыл, оның ішінде жерүсті көздерінен 1739,6 млн. м3 (94%), жерасты көздерінен – 103,6 млн. м3/жыл (6%) су алынды.

Өнеркəсіптік қажеттіліктерге су алу 28,3 млн. м3 (жалпы алудың 1,5%), оның ішінде жерасты сулары 27,5 млн. м3 (97%) құрады.

Жерасты суларын алу көлемдерінің көп болуы оларды тұрақты суару жəне су құйылатын су қоймаларын толтыру үшін пайдаланатындығымен түсіндіріледі. Суармалы егін шаруашылығы өңірде негізгі су тұтынушы болып табылады. 2015 жылы тұрақты суаруға су алу 800,6 млн. м3 немесе жалпы су алудың 43%-ын құрады.

Өндірістік есептерге сəйкес 2020 жылға қарай экономика салаларының су ресурстарын жиынтық алуы тұтастай алғанда агломерация бойынша 1054,2 млн. м3 жəне 2030 жылға қарай 1292,5 млн. м3 құрайды, оның ішінде:

1) Шымкент қалалық əкімшілік – 133,4 млн. м3 жəне 71,4 млн. м3;2) Арыс қалалық əкімшілік – 27,3 млн. м3 жəне 71,4 млн. м3;3) Бəйдібек ауданы – 38,7 млн. м3 жəне 20,1 млн. м3;4) Қазығұрт ауданы – 92,2 млн. м3 жəне 31,7 млн. м3;5) Ордабасы ауданы – 247,0 млн. м3 жəне 30,1 млн. м3;6) Сайрам ауданы – 162,9 млн. м3 жəне 26,0 млн. м3;7) Сарыағаш ауданы – 150,6 млн. м3 жəне 29,1 млн. м3;8) Төлеби ауданы – 63,7 млн. м3 жəне 33,4 млн. м3;9) Түлкібас ауданы – 39,71 млн. м3 жəне 33,4 млн. м3. Агломерация аумағында тұтастай алғанда жерүсті жəне жерасты сулары

бар, оның көлемі экономика салаларының қазіргі заманғы деңгейін жəне даму перспективасында қажеттіліктерді толығымен қамтамасыз етеді. Осылайша, басқа су көздеріне ауысу мəселесі қаралмайды.

Шымкент агломерациясын сумен қамтамасыз етуді жəне су бұруды дамыту бойынша ұсыныстар мыналарды қамтиды:

1) Шымкент агломерациясы халқының орталықтандырылған сумен жабдықтау жүйелеріне қол жеткізу деңгейін 2020 жылға дейін қалаларда тұрғындардың 97% жəне ауылдық жерлерде – 62% жəне 2030 жылға қарай 100%-ға дейін, оның ішінде («Сумен жабдықтау. Сыртқы желілер мен құрылыстар» 4.01-02-2009 ҚР Құрылыс нормалары мен қағидаларының (бұдан əрі – КТҚ) 4-тармағына сəйкес) су құбыры желісін тікелей тұтынушылар учаскелерінің шекараларына өткізе отырып жеткізу;

2) агломерацияның елді мекендерінің ауыл шаруашылығы дақылдарын су-ару үшін (санитариялық-қорғаныштық жасыл екпелерді, орманды белдеулерді, техникалық ауыл шаруашылығы дақылдарын суару) ағынды суларды тазарту дəрежесін рұқсат етілген шекті шоғырлану (бұдан əрі – РШШ) деңгейіне жеткізе отырып, елді мекендер топтары үшін, сондай-ақ тазартылған су сапасын балық шаруашылығы мақсатындағы су қоймаларына арналған сапаға жеткізе оты-рып, табиғи су қоймаларына шығаруды жүзеге асыру үшін кəріздік тазарту құрылыстарының кешендерін салуды қоса алғанда, орталықтандырылған су бұру жүйесі бар кəріз жүйесімен агломерацияның елді мекендерін қамтамасыз ету (басқарушы нормативтік құжат (бұдан əрі – БНҚ) 01.01.03-94 «Қазақстан Республикасының жерүсті суларын қорғау қағидалары»). Бұл ретте балама-лы шешім ретінде техникалық мүмкіндіктер мен құрылыстың экономикалық орындылығын ескере отырып, жекелеген үй иесі немесе үй иелерінің топтары үшін жергілікті тазарту құрылыстарының қондырғысын қолдану ұсынылады;

3) сумен айналмалы жабдықтаудағы тазартылған ағындар бөлігін агломерацияның өнеркəсіптік аймақтарының қажеттіліктеріне пайдалану;

4) тазалау мен зарарсыздандырудың қазіргі заманғы əдістерін қолдана оты-рып, амортизациялау мерзімі өткен су құбырын тазалау құрылыстарын рекон-струкциялау, жаңғырту;

5) жерасты суларының кен орындарын қайта бағалауды орындау; 6) жаңа жетістіктер мен технологиялар негізінде кəсіпорындарда айналмалы,

тұйық жəне кезекті сумен жабдықтау көлемін ұлғайту; 7) өнеркəсіптік сумен жабдықтауды техникалық суға ауыстыру (техникалық

суды қолдану мүмкін болатын кəсіпорындарда); 8) су шаруашылығы жүйелерін су өлшеудің, суды есепке алудың жəне суды

реттеудің жаңа құралдарымен жарақтандыру; 9) прогрессивті су үнемдеу технологияларын енгізуді экономикалық ынта-

ландыруды қоса алғанда су пайдаланудың тиімділігін арттыру; 10) амортизациялау мерзімі өткен кəріз желілері мен құрылыстарын рекон-

струкциялау жəне ауыстыру; 11) тазалау мен зарарсыздандырудың қазіргі заманғы əдістерін қолдана

отырып, кəріздік тазалау құрылыстарын (бұдан əрі – КТҚ) реконструкциялау, жаңғырту;

12) Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы шеңберінде су бұру желілері мен құрылыстарын дамыту;

13) орталықтандырылған сумен жабдықтау жоқ елді мекендерге су құбыры желілері мен құрылыстарын салу;

14) өзен ағынын реттеу (суару, сумен жабдықтау, тасқынға қарсы іс-шаралар жəне т.б.).

Электрмен жабдықтау Шымкент ЖЭС-1, 2 жабдығы моральдық жəне физикалық тұрғыдан тозған,

2006 жылдан бері пайдаланылмайды. Жылу жүктемелері Шымкент ЖЭС-3-ке ауыстырылды.

Бұл ретте ЖЭС-3 электр қуатын ұлғайту көзделмейді. Көп қабатты құрылыс салынған жаңа тұрғын алаптарын жылумен жабдықтау мəселесін дербес қазандықтар салу, электрмен жабдықтау мəселесін жаңа 220/110/10 кВ «Бозарық» қосалқы станцияларын (бұдан əрі – ҚС), 110/10 кВ «Астана 1, 2» ҚС, 110/10 кВ «Нұрсəт» ҚС салу есебінен шешу жоспарланған.

2030 жылға дейінгі кезеңде Шымкент агломерациясы бойынша электр энергиясының теңгерімі 1-кестеде келтірілген.

1-кесте. 2030 жылға дейінгі кезеңдегі электр энергиясының теңгерімі

млрд. кВт.сағ.Атауы 2014 ж. 2015 ж. 2020 ж. 2030 ж.

Қажеттілік есеп мин макс мин максЭлектр энергиясын тұтыну 4,2 3,7 3,9 5,2 5,0 6,3ҚамтуЭлектр энергиясын өндіру 1,3 0,8 1,8 1,8 2,0 2,0Жұмыс істеп тұрғаны 1,3 0,8 1,4 1,4 1,4 1,4Жаңа құрылыс 0,8 0,8 0,8 0,8Жұмыс істеп тұрғанды кеңейту 0,235 0,235Тапшы (-), артық (+) ЭЭ -2,8 -2,8 -2,1 -3,4 -2,9 -4,3

Электр энергиясының теңгерімі тапшылықтармен қалыптасуда, бұл тапшы-лықтар 2020 жыл деңгейінде 2,1 – 3,4 млрд. кВт.сағ., 2030 жыл деңгейінде – 3,0 – 4,3 млрд. кВт.сағ. құрайды.

Тапшылық оңтүстік өңірде жаңа қуаттарды енгізу жəне электр желілерін қажетті қосымша күшейтуді ескере отырып, электр энергиясын Қазақстанның бірыңғай энергетика жүйесінің (бұдан əрі – БЭЖ) солтүстік аймағының электр станцияларынан алу есебінен толық өтелетін болады.

Электр жүктемелерінің болжамды өсуіне байланысты Шымкент қаласының айналасында 220 кВ орамды құру үшін 220 кВ «Бозарық» ҚС, 110 кВ «Қайтпас», «Астана – 1, 2», «Ынтымақ», «Алатау», «Южная», «Забадамская», «Ақжар», «1М1» ҚС жəне т.б. құрылысы көзделіп отыр.

Сарыағаш, Ордабасы жəне Төлеби аудандарында да жаңа құрылыстар, оның ішінде 220/110/10 кВ «Қызылəскер» ҚС, 220/110/10 кВ «Бадам» ҚС, 110/10 кВ «Алатау» ҚС салу көзделіп отыр.

Жаңартылатын энергия көздерінің объектілерін салу, оның ішінде Бəйдібек жəне Сарыағаш аудандарында жел электр станциясын, Сарыағаш Түлкібас аудандарындағы Келес өзенінде бірқатар гидроэлектрстанциялар, Ордабасы жəне Сайрам аудандарында күн электр станциясын салу жоспарланған.

Жылумен жабдықтау Перспективада Шымкент агломерациясы бойынша магистральдық жəне

орамішілік құбыр желілерінің өткізу қабілетін ұлғайту, ағымдағы жəне күрделі жөндеу іс-шараларын іске асыру, жылу энергиясы көздерін салу, реконструкци-ялау жəне жаңғырту, жылумен жабдықтаудың сенімділігін қамтамасыз ету жəне энергия үнемдеу технологияларын енгізу жолымен жылу энергиясын өндіру, тасымалдау жəне тұтыну кезінде жылу шығындарын қысқарту қажет.

Шымкент агломерациясының аудан орталықтарының, Шымкент қаласының тұрғын үй жəне қоғамдық құрылысы бойынша жылу жүктемесі мен жылу тұтынудың болжамды деңгейлерін бағалау Шымкент қаласының метеостан-циялары үшін «Азаматтық ғимараттардың энергия тұтынуы жəне жылулық қорғауы» ҚР ҚНжҚ 2.04-21-2010 белгіленген параметрлер негізінде орындалды.

Жылытуға, желдетуге жəне ыстық сумен жабдықтауға бөлінетін жылу ағындары Қазақстан Республикасында қолданыстағы «Жылу желілері» мемле-кетаралық құрылыс нормаларына (МҚН) 4.02-02-2004 оқу құралына жəне «Қала құрылысы. Қалалық жəне ауылдық елді мекендерді жоспарлау жəне салу» ҚР ҚН 3.01-101-2013 сəйкес жылу тұтынудың ірілендірілген үлес нормалары бойынша есептеу əдісімен айқындалған.

2030 жылға дейінгі кезеңде агломерацияның аудан орталықтары мен Шымкент қаласының бөлінісінде тұрғын үй жəне қоғамдық құрылыс бойынша жылу тұтыну болжамы 2-кестеде келтірілген.

2-кесте. Тұрғын жай жəне қоғамдық құрылыс бойынша жылу тұтыну болжамы

мың ГкалАтауы 2020 ж. 2030 ж.

болжамШымкент қаласы

Жылу шығысы барлығы, оның ішінде: 7220,5 9263,8тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 4024,8 5163,7желдетуге 1238,4 1588,9ыстық сумен жабдықтауға 1957,3 2511,2Арыс қалалық əкімшілігіЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 490,6 787,6тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 273,5 439,0желдетуге 84,2 135,1ыстық сумен жабдықтауға 133,0 213,5

Бəйдібек ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 339,1 598,2тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 189,0 333,4желдетуге 58,2 102,6ыстық сумен жабдықтауға 91,9 162,2Қазығұрт ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 670,3 1182,4тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 373,6 659,1желдетуге 115,0 202,8ыстық сумен жабдықтауға 181,7 320,5

Ордабасы ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 665,6 1252,4тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 371,0 698,1желдетуге 114,2 214,8ыстық сумен жабдықтауға 180,4 339,5

Сайрам ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 2271,6 2287,4тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 1266,2 1275,0желдетуге 389,6 392,3ыстық сумен жабдықтауға 615,8 620,1

Сарыағаш ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 1672,1 3391,3тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 932,0 1890,3желдетуге 286,8 581,7ыстық сумен жабдықтауға 453,3 919,3Төлеби ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 953,7 1313,0тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 531,6 731,9желдетуге 163,6 225,2ыстық сумен жабдықтауға 258,5 355,9

Түлкібас ауданыЖылу шығысы барлығы, оның ішінде: 672,0 1185,5тұрғын үй жəне қоғамдық ғимараттарды жылытуға 374,6 660,8желдетуге 115,3 203,3ыстық сумен жабдықтауға 182,2 321,4

Келтірілген деректерге сүйенсек, перспективада жылу жүктемелері мен жылу тұтыну орташа жылдық қарқынмен 1 – 7%-ға өседі деп күтілуде.

Қалалардың халық санының, өндірістік кəсіпорындар санының өсуімен Шымкент агломерациясында Шымкент, Арыс қалаларында жəне Төлеби ау-данында жұмыс істеп тұрған жылу жəне бу желілері одан əрі де дамуы тиіс.

Агломерация халқының өмір сүруіне жайлы жағдайлар жасау үшін ау-дан орталықтарын орталықтандырылмаған көздерден жылумен жабдықтау көзделуде (20 Гкал/сағ. дейін).

«Жеке тұрғын үй құрылыс аудандарын жоспарлау жəне салу» 3.01-02-2012

ҚР ҚН ұсынымдарына сəйкес жеке тұрғын үй құрылысын жылумен жабдықтауды, əдетте, зауытта жасалған жылу агрегаттары мен сумен жылыту жүйелерін пай-далана отырып орталықтандырылмаған етіп көздеу қажет.

Газбен жабдықтау Оңтүстік Қазақстан облысына табиғи газ жеткізу үшін газ - көлік жүйесінің

негізі облыс аумағымен өтетін «Газли-Шымкент», «Бұхара газды ауданы – Ташкент – Бішкек – Алматы» жəне «Қазақстан – Қытай» магистральдық газ құбырлары болып табылады.

«Бейнеу – Шымкент» магистральдық газ құбыры агломерация аумағын кешенді газдандыруға əкеледі, бұл өнеркəсіп жəне коммуналдық-тұрмыстық саланың бірқатар объектілерін табиғи газға ауыстыруға, сондай-ақ оны жылыту үшін пайдалануға мүмкіндік береді.

Шымкент қаласы бойынша «Тассай» (Сайрам), «Азат», «Қызылсай», «Исфиджаб», «Көкбұлақ», «Алтынтөбе», «Сайрам», «Тұрдыабад», «Абдулабад», «Қызылсу», «Елтай», «Тоғыс», «Ақжар» жаңа тұрғын үй аудандарын, сондай-ақ əлеуметтік жəне мəдени-тұрмыстық объектілерді газдандыру көзделіп отыр.

Арыс қалалық əкімшілігін жəне Шымкент агломерациясының аумағында орналасқан елді мекендерді одан əрі газдандыру автоматтандырылған газ тара-ту станциясын, жоғары қысымды газ құбырларын, кентішілік газ желілерін салу, жеке шкафтық тарату пункттерін орнату арқылы ұсынылады.

Тұтастай алғанда, агломерация аумағын одан əрі газдандыру үшін жұмыс істеп тұрған газ желілерін реконструкциялау жəне үнемділік, сенімділік пен экологиялық қауіпсіздіктің қазіргі талаптарына сəйкес келетін жаңаларын салу жұмыстарын жалғастыру қажет.

Елді мекендерді газдандыру жөніндегі іс-шараларды іске асыру агломера-цияны газбен жабдықтау деңгейін 2030 жылға қарай іс жүзінде 90%-ға дейін жеткізуге мүмкіндік береді.

Инженерлік инфрақұрылымды дамыту жөніндегі шаралар шеткі аймақтарда ядроға барынша жақындатылған жағдайлар жасауға жəне халық пен бизнес үшін олардың тартымдылығын арттыруға мүмкіндік береді.

Көлік инфрақұрылымын кешенді дамыту шараларыШымкент агломерациясының аумағы бойынша республикадағы қазіргі темір-

жолдар желісі негізінде қалыптастырылған үш халықаралық көлік дəлізі өтеді: 1) Трансазиялық теміржол магистралінің оңтүстік дəлізі: Түркия, Иран арқылы

Оңтүстік Шығыс Еуропа – Қытай жəне Оңтүстік Шығыс Азия, Орталық Азия елдері мен Қазақстан (Достық – Ақтоғай – Алматы – Шу – Арыс – Сарыағаш учаскесінде);

2) ТRАСЕСА: Шығыс Еуропа – Орталық Азия, Қара теңіз, Кавказ жəне Каспий теңізі арқылы (Достық – Алматы – Ақтау учаскесінде);

3) Орталық Азия – «Ташкент – Шымкент – Озинки – Шығыс Еуропа» қатынасы. Бұдан басқа, Шымкент агломерациясының аумағы бойынша мынадай

автокөлік дəліздері өтеді: 1) «Ташкент – Шымкент – Тараз – Бішкек – Алматы – Қорғас»;2) «Шымкент – Қызылорда – Ақтөбе – Орал – Самара»;3) «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық автокөлік дəлізі. Агломерацияның қазіргі заманғы инфрақұрылымы əуе жəне құбыр желісі

көлігімен, сондай-ақ көлік инфрақұрылымы объектілерімен толықтырылады. Жеңіл рельсті көлік сияқты жүрдек қалалық жəне қала маңына қатынайтын

жолаушылар көлігінің қазіргі заманғы жүйелері мен үлкен тасымалдау қабілетіне ие жүрдек автобус тасымалдары жүйесінің болмауы Шымкент қаласының көлік жүйесінің негізгі проблемасы болып табылады.

Қала маңындағы бағыттарда халықтың жолаушылар тасымалдарына қажеттілігін өтейтін автомобиль көлігіне балама жоқ. Агломерацияның автомо-биль көлігін дамытуға кедергі келтіретін себептердің бірі жұмыс істеп тұрған жол инфрақұрылымы, облыстық жəне аудандық маңызы бар жолдарда жол төсемінің көтеру қабілетінің жойылуы болып табылады.

Шымкент агломерациясының көлік инфрақұрылымын дамытудың жобалық ұсыныстары Инфрақұрылымды дамытудың 2015 – 2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасында белгіленген перспективалық бағыттарды ескере отырып əзірленді.

Теміржол көлігі инфрақұрылымын дамыту бойынша: 2020 жылға қарай – Арыс қаласының теміржол вокзалының жұмыс істеп

тұрған жолаушылар кешенін реконструкциялау; 2030 жылға қарай:1) Шымкент қаласының солтүстік жағынан екінші айналмалы теміржол

тарма ғын салу; 2) жүк сұрыптау станциясы мен «Шымкент – 2» жаңа теміржол вокзалын

салу ұсынылады. Автомобиль көлігін дамыту бойынша: 2020 жылға қарай:1) Оңтүстік айналма (ішкі жартылай айналма) жолын салу; 2) Шығыс айналма жолын салу; 3) Солтүстік айналма жолын салу; 4) жол айырықтары мен жаяу жүргіншілер жолдарын салу: Темірлан тас

жолы – Алматы – Ташкент (Бекжан базарының аумағындағы Ташкент айналма жолы айрығының жобасы): Қонаев – Рысқұлов көшелерінің қиылысындағы жол айырығының жобасы; Бəйдібек би – Арғынбеков, Бəйдібек би – Назарбеков, Бəйдібек би – Астана; Сайрам – Жібек жолы; Бəйдібек би – Кіші айналма жолы; Халыққа қызмет көрсету ауданында Республика даңғылы бойындағы жаяу жүргіншілер жолдары; Самал базарының аумағында Рысқұлов көшесі бойынша; Темірлан тас жолы бойымен – Мангельдин көшесі;

5) «Шымкент – Ақсу» қатынасындағы облыстық маңызы бар автомобиль жолын реконструкциялау;

6) «Шардара – Арыс – Темірлан» қатынасындағы Арыс қаласының автомо-биль жолын реконструкциялау;

7) «Т. Рысқұлов – Түлкібас» облыстық маңызы бар автомобиль жолын ре-конструкциялау;

8) Леңгір, Арыс қалалары мен Ақсукент, Жібек Жолы, Қазығұрт елді мекендерінің автостанцияларын реконструкциялау ұсынылады.

2030 жылға қарай:1) Шымкент қаласының Оңтүстік айналма (сыртқы жартылай айналма) жо-

лын салу (Темірлан ауылы – Ақбұлақ ауылы – Еңбекші ауылы – Сұлтанрабат ауылы – Зертас ауылы – Мартөбе ауылы – Құрлық ауылы);

2) Сарыағаш қаласының айналма жолын салу;3) Шымкент – Леңгір автомобиль жолын реконструкциялау; 4) «Шаян – Екпінді»; «Шаян – Ағыбет»; «Шаян – Шақпақ»; «Мамбетов

– Рабат», «Шарапхана – Жаңабазар»; «Қазығұрт – Тұрбат»; «Төрткөл – Обручевка»; «Чубаровка – Обручевка»; «Көксəйек – Ақсу – Шаян – Мыңбұлақ – Қарамұрт»; «Көмешбұлақ – Ақсу»; «Леңгір қаласына кіру жолы»; «Шымкент – Достық – Көксəйек»; «Көксəйек – Ұзынарық – Диқанкөл»; «Бадам – Шұбар – Қарабұлақ – Састөбе – Жаскешу – Түлкібас»; «Түлкібас – Жабағылы – Абайыл – А-2 р/д» облыстық маңызы бар автомобиль жолдарын реконструкциялау;

5) Шаян, Темірлан, Т. Рысқұлов кенттерінде автостанциялар салу; 6) жұмыс істеп тұрған автовокзалдарды Шымкент қаласының шеткі аймағына

шығару: шығыс бағытта (Тараз қаласы) Көктем автовокзалын шығару, оңтүстік бағытта (Ташкент қаласы) «Шымкент қала аралық автовокзалы» автовокзалын шығару, солтүстік бағытта («Шымкент – 2» жаңа теміржол вокзалының аумағы) «Самал» автовокзалын шығару, солтүстік-батыс бағытта (Шымкент қаласы əуежайының аумағында) «Алаш» жəне «Бекжан» автовокзалдарын шығару;

7) зияткерлік көлік жүйесінің жол қозғалысын басқарудың автоматты жүйесін енгізу;

8) Темірлан тас жолының бойында, əуежай ауданында жобалық автовок-залдан бастап одан əрі Т. Рысқұлов жəне Жібек Жолы көшелерінде, Тараз қаласының бағытында жобалық автовокзалға дейін жеңіл рельсті көлік желісін (бұдан əрі – LRT) салу;

9) жаңа теміржол вокзалынан бастап Бəйдібек би көшесінің, Қонаев жəне Республика даңғылдарының бойымен Ташкент қаласына шығатын тас жол бағытындағы жобалық автовокзалға дейін LRT желісін салу;

10) 4 көлік-ауысып отыру торабын салу: əуежай, жаңа теміржол вокзалы мен Тараз жəне Ташкент қалаларының бағыттарындағы шығарылған автовок-залдар ауданында.

Əуе көлігінің инфрақұрылымын дамыту бойынша 2020 жылға қарай Шымкент халықаралық əуежайының аэровокзал кешенін реконструкциялау мүмкіндігін қарау ұсынылады.

2020 жылдан кейін Шымкент қаласында жаңа əуежай салу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.

Құбыржол көлігінің инфрақұрылымын дамыту бойынша: 2020 жылға қарай:1) Шымкент агломерациясының шекарасында магистральдық мұнай

құбырларын ішкі құбырлық диагностикалау бойынша жұмыстар жүргізу; 2) «Бейнеу – Бозой – Шымкент» магистральдық газ құбырлары мен

«Қазақстан – Қытай» магистральдық газ құбырының үшінші желісін салуды аяқтау ұсынылады.

Мұнайды тасымалдау жəне транзиттеу көлемін ұлғайту мақсатында 2030 жылға қарай магистральдық мұнай құбырларын инновациялық технологиялар-ды пайдалана отырып үлкен диаметрге кезең-кезеңмен ауыстыру ұсынылады.

Көлік логистикасын дамыту бойынша 2020 жылға қарай Шымкент қаласында жəне Сарыағаш ауданында көлік-логистикалық орталықтарын (бұдан əрі – КЛО) салу ұсынылады.

Шымкент агломерациясының көлік инфрақұрылымын дамыту бойынша жоғарыда аталған ұсыныстарды іске асыру агломерация өзегі – Шымкент қаласына түсетін көлік жүктемесін азайтуға, қоғамдық (жедел) көлік жүйесін та-нымал етуге жəне жетілдіруге, халыққа сапалы көлік қызметін көрсетуге, оңтайлы көше-жол желісін қалыптастыруға, жолдардың сапасын жақсартуға, КЛО ірі инфрақұрылымдық объектілерін іске асыруға мүмкіндік береді.

Əлеуметтік инфрақұрылымды кешенді дамыту шаралары Шымкент агломерациясының аумағында мынадай қызмет көрсету орта-

лықтары айқындалды: 1) өңіраралық деңгейде (агломерация өзегі – Шымкент қаласы), ол сондай-

ақ өңірлік қызмет көрсету деңгейі орталығының (облыс орталығы) функцияла-рын атқарады;

2) агломерация қалаларының ауданаралық деңгейінде: Арыс, Сарыағаш, Леңгір қалалары, олар аудандық қызмет көрсету деңгейі орталығының функ-цияларын атқарады;

3) аудандық деңгейде аудан орталығы мəртебесі берілген қалалық жəне ауылдық елді мекендер: Арыс, Сарыағаш, Леңгір қалалары, Шаян, Қазығұрт, Темірлановка, Ақсукент, Т. Рысқұлов кенттері;

4) жергілікті деңгейде – ауылдық округтердің орталықтары (79 ауылдық округ); 5) қоныстық деңгейде – ауылдық округтердің елді мекендері (363 ауылдық

елді мекен). Əрбір қонысқа оның мəртебесіне байланысты белгілі бір қызмет көрсету

мекемелері жинағы ұсынылады: 1) өңіраралық жəне өңірлік деңгей үшін (күнделікті, мерзімді, эпизодтық қызмет

көрсету объектілерінің толық кешені); 2) ауданаралық деңгей үшін (күнделікті, мерзімді қызмет көрсету объекті-

лерінің толық кешені, эпизодтық қызмет көрсетудің жекелеген объектілері); 3) аудандық деңгей үшін (күнделікті, мерзімді қызмет көрсету объектілерінің

толық кешені); 4) жергілікті деңгей үшін (күнделікті қызмет көрсету мекемелерінің толық

кешені жəне мерзімді қызмет көрсетудің жекелеген объектілері); 5) қоныстық деңгей үшін (күнделікті қызмет көрсету мекемелері). Шымкент агломерациясы агломерация халқының қызмет көрсету сала-

сының объектілерімен біркелкі қамтамасыз етілмеуімен сипатталады, қамта-масыз ету Шымкент қаласында жоғары, ал облыстың елді мекендерінде төмен. Агломерацияда халықтың білім беру, денсаулық сақтау, мəдениет объектілерімен қамтамасыз етілуі нормативтік деңгейден төмен екені байқалады.

Шымкент агломерациясының өңіраралық схемасы шеңберінде агломера-цияның əлеуметтік саласы объектілерінде қазіргі жағдайды талдау, халықтың болжамды саны жəне оның «Қала құрылысы. Қалалық жəне ауылдық елді мекендерді жоспарлау жəне құрылыс салу» 3.01-101-2013 ҚР ҚН-ға сəйкес демографиялық құрылымы негізінде сараланған жолмен орындалған норма тивтік қажеттілігі берілген. Бұл ретте агломерация халқын əлеуметтік инфра құры лым объектілерімен қамтамасыз ету бойынша мəселелерді бюджет мүмкіндіктерін ескере отырып жəне мемлекеттік-жекешелік əріптестік негізінде қарау қажет.

Білім беру инфрақұрылымы2015 – 2016 оқу жылының басына агломерацияда 854 мектепке дейінгі ұйым

(Оңтүстік Қазақстан облысының мектепке дейінгі ұйымдарының 59%) жұмыс істеді. 3 – 6 жас аралығындағы балаларды қамту 81,4%-ды құрады. 2020 жылдың соңына қарай жобада мектепке дейінгі ұйымдар орындарын 35%-ға ұлғайту, ал 2030 жылдың соңына қарай 67%-ға ұлғайту көзделген. Мектеп жасына дейінгі ба-лаларды мектепке дейінгі білім берумен қамту 2020 жылға қарай 100%-ға жетеді.

2015 – 2016 оқу жылының басына Шымкент агломерациясында 566 күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін мектеп жұмыс істеді (Оңтүстік Қазақстан облы-сы мектептерінің 55%). Шымкент агломерациясы мектептерінің жалпы санының 30% (167 мектеп) қалалық жерде жұмыс істеді. Күндізгі мемлекеттік жалпы білім беретін мектептер арасында 74 шағын жинақталған мектеп (агломерация мектептерінің 13%) болып табылады. 18 мектепте оқу үш ауысымда жүргізілді (агломерация мектептерінің 3%). Авариялық жағдайда – 10 мектеп (агломера-ция мектептерінің кемінде 2%, облыс мектептерінің 1%). Мектептердің жалпы санының 421 немесе 74% үлгілік ғимараттарда жұмыс істеді. 2000 жылдан бері Шымкент агломерациясының шекарасында 215 мектеп салынды, бұл облыстың пайдалануға берілген мектептерінің 55%-ынан астамы.

Халықтың демографиялық құрылымына байланысты бір ауысымда оқытуды жəне жалпы білім беретін мектептердің қол жетімділік радиусын сақтауды ескере отырып, мектептердегі оқушы орындарының саны нормативтік көрсеткіштерге сəйкес келуі қажет. Қызмет көрсетудің республикалық, өңіраралық, ауданаралық, аудандық жəне жергілікті деңгейлері үшін мамандандырылған мектептерді, гим-назияларды, лицейлерді немесе басқа да қазіргі заманғы форматтағы орта білім беретін мектептерді дамыту болжанып отыр. Шымкент агломерациясында 2020 жылға қарай жалпы білім беретін мектептердегі оқушы орындарының санын 17%-ға, 2030 жылға қарай 86%-ға ұлғайту туралы мəселені пысықтау орынды.

Денсаулық сақтау инфрақұрылымы 2016 жылдың басына Шымкент агломерациясының шекарасында жобалық

қуаты 10024 төсекті құрайтын стационарлық көмек көрсететін 90 медициналық ұйым жəне 164 амбулаториялық-емханалық ұйым (бұдан əрі – АЕҰ) жұмыс істеді. Халықтың стационарлық көмек көрсететін медициналық ұйымдармен қамтамасыз етілуі 10 мың адамға шаққанда 50,4 төсекті құрады. 10 мың адамға шаққанда АЕҰ жобалық қуаты ауысымда 72,2 келуді құрайды.

Стационарлық көмек көрсететін ұйымдардың төсек орын қоры 2020 жылға қарай 11%-ға, 2030 жылға қарай 28%-ға ұлғаяды. Бұл ретте халықтың төсек орындарымен қамтамасыз етілуі барлық уақыт кезеңдеріне 10 мың адамға шаққанда 50 төсекті құрайды.

2020 – 2030 жылдарға арналған АЕҰ жобалық қуаты 10 мың адамға шаққанда 203 келуді құрағанда, АЕҰ нормативтік қажеттілігі 2020 жылға қарай ауысымда 44,3 мың келуді, 2030 жылға қарай 52,1 мың келуді құрайды.

Əлеуметтік қамсыздандыру Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министр-

лігінің деректері бойынша 2016 жылдың басында агломерацияда 303 адамды қамтитын қарттар мен мүгедектерге арналған 1 медициналық-əлеуметтік ме-кеме (бұдан əрі – МƏМ), 1112 адамды қамтитын психоневрологиялық ауру-мен ауыратын мүгедектерге арналған 4 МƏМ, жалпы 414 адамды қамтитын психоневрологиялық патологиясы бар мүгедек балалар мен тірек-қозғалыс ап-параты бұзылған мүгедек балаларға арналған 2 МƏМ жұмыс істеді.

2030 жылға қарай жобалық қуаты 50 орыннан аспайтын шағын жинақталған интернат үйлерін салу жəне жобалық қуаты 10-нан 50-ге дейін төсек орынды құрайтын күндізгі келу бөлімшелері түріндегі əлеуметтік қызмет көрсетудің ба-ламалы нысандарын дамыту мəселелерін қарау орынды.

Тұрғын үй қоры Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 31 желтоқсандағы №922

қаулысымен бекітілген «Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысы бағдарламасына сəйкес қолжетімді тұрғын үйдің тапшылығы мəселесін шешу үшін аса перспек-тивалы жəне қолжетімді құрал ретінде жалға берілетін тұрғын үй құрылысының көлемдері ұлғаюда.

Жергілікті атқарушы органдардың деректері бойынша Шымкент агломера-циясының тұрғын үй қоры 2016 жылдың басына жалпы ауданы 30,6 млн. м2 тұрғын үйді құрады (Оңтүстік Қазақстан облысының тұрғын үй қорының 64,6%). Қалалық тұрғын үй қоры 58% немесе жалпы алаңы 17,8 млн. м2 болып есептелді. Шымкент агломерациясы халқын тұрғын үймен қамтамасыз ету жан басына 17,1 м2, қалалық қоныстарда – 17,9, ауылдық қоныстарда 16,0 м2 құрады.

Жобада Шымкент агломерациясының тұрғын үй қорын 2020 жылға қарай 42%-ға, 2030 жылға қарай 93%-ға ұлғайту ұсынылады. Бұл ретте халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету 2020 жылға қарай жан басына шаққанда 24,9 м2 деңгейге, 2030 жылдың соңына қарай жан басына шаққанда 26,2 м2 деңгейге жетеді.

Мəдениет инфрақұрылымы Жергілікті атқарушы органдардың деректері бойынша 2016 жылдың басын-

да Шымкент агломерациясында 1,6 мың орындық 5 театр, 1,2 мың орындық 10 кинозалы бар 3 кинотеатр, 21,0 мың орындық клуб үлгісіндегі 128 мекеме, кітапханалық қорында 5,7 млн том сақталатын 216 кітапхана жұмыс істеді.

Агломерация халқын клуб үлгісіндегі мекемелермен қамтамасыз етудің нормативтік деңгейіне қол жеткізу 2020 жылға қарай 18,7 мың орынды (нормативтік қажеттіліктің 9%-ы), 2030 жылға қарай тағы 20,6 мың орынды іске қосу арқылы мүмкін болады.

Дене шынықтыру мен спорт инфрақұрылымы 2016 жылдың соңында агломерация аумағында жалпы пайдаланудағы (еден

алаңы 32,9 мың шаршы метр) 90 спорт залы жəне 16 бассейн (су беті 7,1 мың шаршы метр) жұмыс істейді. Жобалаудың аралық мерзімінің (2020 жыл) соңына қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залының алаңы еден алаңының 53,9 мың шаршы метрін, бассейн алаңы су беті алаңының 13,6 мың шаршы метрін құрайды. Есептік мерзімнің (2030 жыл) соңына қарай жалпыға ортақ пайдаланылатын спорт залының алаңы еден алаңының 162,2 шаршы метрін, бассейн алаңы су айнасы алаңының 46,5 мың шаршы метрін құрайды.

Шымкент агломерациясының халқын əлеуметтік сала объектілерімен қам-тамасыз ету деңгейі жобалаудың есептік мерзіміне қарай нормативтік көрсет-кіштерге жетеді.

Рекреациялық инфрақұрылымды кешенді дамыту шаралары Қазіргі уақытта Өңірлерді дамыту бағдарламасына сəйкес ел ауқымында

Шымкент қаласы «бірінші деңгейдегі» қала болып айқындалды. Шымкент қаласы агломерация орталығы болып табылады, нəтижесінде ол өзінің экономикалық əлеуетімен елдің агломерация орталығы болуы мүмкін.

Туризмнің дамуына əсер ететін негізгі факторлардың бірі жолаушылар ави-атасымалы болып табылады. Агломерация орталығы – Шымкент қаласында республикалық маңызы бар əуежай жұмыс істейді. Шымкент қаласы арқылы халықаралық маңызы бар жол өтеді – М-32 «РФ шекарасы (Самараға) – Шымкент», А-2 «Өзбекстан шекарасы (Ташкентке) – Шымкент – Тараз – Алматы – Қорғас»). Шымкент «Қызылорда – Шымкент – Тараз» қатынасындағы теміржол арқылы Жамбыл жəне Қызылорда облыстарын байланыстырады. Ресей мен Қытайға ішкі жəне халықаралық транзитті қамтамасыз ететін «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» транзиттік дəлізі өтеді.

Шымкент агломерациясы аумағының бір бөлігі ерекше реттеу жүйесі бар аумаққа кіреді. Агломерация аумағында республикалық маңызы бар ЕҚТА шоғырланған: 1 қорық, 1 мемлекеттік табиғи парк, 3 мемлекеттік табиғи қаумал.

Шымкент агломерациясында республикалық маңызы бар бальнеологиялық көздер бар: Манкент – Шымкент қаласының солтүстік шығысына қарай 25 км, Сарыағаш – Сарыағаш курортының аумағында.

Агломерацияның туристік-рекреациялық инфрақұрылымын дамытудың оң аспектілеріне:

1) аумақтың елеулі табиғи туристік-рекреациялық əлеуеті; 2) тиімді географиялық жағдай (шекара маңы жағдайы, транзиттік дəліз); 3) туризмнің барлық дерлік түрлерін дамытудың кең мүмкіндіктері; 4) өңірлік туристік өнімдердің жеткілікті санының болуы (көп күндік кешенді

турлар, сондай-ақ демалыс күні, экскурсия жəне т.б. турлары); 5) туроператорлар, саланың басқа да ұйымдары арасында халықаралық

əріптестік желісін дамыту жатады. Шымкент агломерациясы туризмінің бəсекеге қабілеттілігін төмендететін се-

бептерге мыналар жатады: туризм, жол бойындағы сервис инфрақұрылымын дамыту деңгейінің жеткілікті болмауы; отандық туристік өнім танымалдығының төмен болуы жəне жеткілікті дəрежеде алға жылжытылмауы; білікті кадрлардың жетіспеушілігі; агломерация орталығына тартылатын аумақтардың туристік-рекреациялық инфрақұрылымын дамыту үшін қаржыландыру іс-шаралары деңгейінің жоғары болмауы.

Мəдени-танымдық туризмнің дамуына сəулет, археология, тарих, этно-графия, мəдениет жəне өнер ескерткіштерінің, музей, архив жəдігерлерінің, дəстүрлі ұлттық кəсіптерді қамтитын тарихи-мəдени көрікті жерлерінің болуы себеп болады. Агломерация аумағында олардың көп болуы өңірдің күшті жағы болып табылады.

Экологиялық жəне жағажай туризмі Шымкент агломерациясының табиғи əлеуеті шын мəнінде экологиялық

туризмді дамыту үшін қолайлы туристік жəне рекреациялық аймақтардың да-муын алдын ала белгіледі.

Шымкент агломерациясының аумағында орналасқан немесе оның шекара-сына жақын республикалық жəне жергілікті маңызы бар ЕҚТА-да экологиялық туризмді дамыту ұсынылады, бұл:

1) Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қаумалы, мұнда Қызылжар, Қызөлген-көл, Айнакөл, Шұңкөлдік, Бұғылытөркөл көлдері; Ақсу Арабиік, Көксай, Ақсай, Жабағылы өзендері; Жабағылытау, Талас Алатауы (Қасабұлақ Бұғылытөр шыңы), Сарытау жəне Ақсуат солтүстігіндегі тау жоталары, Ақсу каньоны жəне т.б. орналасқан;

2) Сайрам-Өгем мемлекеттік табиғи паркі, мұнда Сусіңген көлі, Сарыайғыр, Бадам, Ұлар өзендері; Сарыайғыр аңғары; Мыңжылқы, Шағыртас, Қырыққыз шатқалдары, Тікенек жəне Ұлыжұрт асулары бар;

3) Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік қорық аймағы; 4) Арыс жəне Қарақтау мемлекеттік қорық аймағы; 5) Ақдала мемлекеттік табиғи қаумалы (ботаникалық); 6) Дария мемлекеттік табиғи қаумалы (ботаникалық); 7) Жамбыл мемлекеттік табиғи қаумалы (ботаникалық); 8) Боралдай мемлекеттік табиғи қаумалы (ботаникалық). Шымкент агломерациясының аумағында 12 жергілікті маңызы бар ЕҚТА бар. ЕҚТА аумағында табиғи кешендердің табиғи жағдайын едəуір бұза алмайтын

туризмнің бағыттарын дамыту қажет: 1) жеке келуші туристерге немесе шағын туристік топтарға арналған жаяу

сапарлар, велосипед, автомобиль, ат сапарлары; 2) орнитологиялық турлар, фотоаулау; 3) ғылыми-танымдық турлар, ауылдық туризм; 4) əуесқой (спорттық) аң аулау жəне балық аулау; 5) тікұшақтағы турлар, джип-сафари, квадро турлар. Экологиялық туризмді дамыту үшін Ордабасы ауданында Бадам жəне Бөген

(Бөген ауылдық округі) су қоймаларының жақын маңындағы аумақтарда ұлттық стильдегі этнографиялық парктерді (ауылдарды) орналастыру қажет.

Бадам, Бөген жəне Тоғыс су қоймаларының жағасы ұйымдастырылған жағажай аумағы бар демалыс аймақтарын орналастыру үшін ыңғайлы.

Шымкент агломерациясының жергілікті халқы мен қонақтарының қысқа уақыттық демалыс өткізуі үшін перспективада қысқы жəне жазғы уақыттарда сервистік қызметтер ұлғайтылатын жұмыс істеп тұрған базалар мен демалыс аймақтарын пайдалану қажет.

Балалар-жасөспірімдер туризмі Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Республикалық

қосымша білім беру ғылыми-əдістемелік орталығы» республикалық мемлекеттік коммуналдық кəсіпорнының (бұдан əрі – РМКК) деректеріне сəйкес Шымкент агломерациясында 2015 жылы туристік-өлкетану бағытымен жас туристер мен натуралистер станциясында 9 520 бала қамтылды жəне 6-дан 18-ге дейінгі жас аралығындағы балалардың жалпы санының (421157 адам) 2,2% құрады.

Жас туристер мен натуралистер станциясынан басқа инфрақұрылымды күтіп ұстауға жəне қызмет көрсетуге жұмсалатын ең аз қаржы шығындарын ескере отырып, жазғы уақытта балалардың табиғатта демалуы үшін шатырлы лагерлерді ұйымдастыру қажет.

Жергілікті мемлекеттік басқару шеңберінде балалар-жасөспірімдер туризмін қалыптастыру жəне одан əрі дамыту жөніндегі іс-шаралар кешенін мына бағыттар бойынша жүзеге асыру мəселесін пысықтау орынды:

1) балалар туризмі мен демалыс мəселесі бойынша балалар-жасөспірімдер туризмі, көрікті жерлер, туристік маршруттар, бағдарламалар, фестивальдар, оқиғалар туралы ақпараттық алаң болып табылатын балалар-жасөспірімдер туризмі сайтын құру, мұнда сондай-ақ туристік-өлкетану объектілері бойынша суреттермен жəне 3D серуенімен берілген балалар лагерлері, санаторийлер туралы ақпарат орналасатын болады;

2) республикалық туристік жобаларға қатысу: «Менің Отаным Қазақстан» экспедициясы жəне «Атамекен» өлкетану экспедициясы;

3) жазғы кезеңде оқитын ұйымдастырылған топтарға арналған жеңілдікті жол жүру мəселесін қарастыру, себебі балалармен негізгі іс-шаралар осы кезеңде өтеді;

4) өңір бойынша демалыс күндеріндегі сапарлардың, мектеп оқушылары үшін экологиялық экскурсиялардың кешенді бағдарларын əзірлеу.

Аталған шаралар балалар мен жасөспірімдердің туризміне жаңа даму деңгейіне жетуге жəне барынша көп баланы қоршаған ортаны тануға, өзін-өзі тануға, өзін-өзі тəрбиелеуге жəне көшбасшылық дағдыларын меңгеруге тартуға мүмкіндік береді.

Мəдени-танымдық туризм Шымкент агломерациясында мəдени-танымдық туризмді дамытуға тарихи-

мəдени ландшафтты кеңінен пайдалану жəне оны танымал ету ықпал ететін болады.

Ел тағдырындағы тарихи оқиғаларға, қоғам мен мемлекеттің дамуына байла-нысты қастерлі орындар мен объектілерге ерекше мəн берілуі қажет. Шымкент агломерациясының аумағында тарихи-мəдени мұра объектілеріне мыналар:

1) ежелгі қалалар:Сайрам-Су өзенінде, Шымкент қаласынан 10 км қашықтықта орналасқан

Сайрам (Испиджаб) қаласы; қазіргі заманғы Шымкент қаласындағы парк пен ескі автовокзал арасында

орналасқан Шымкент қалашығы; Оңтүстік Қазақстан мен Қызылорда облыстарының қиылысында, Түркістан

қаласынан солтүстік-батысқа қарай 40 км қашықтықта орналасқан Сауран қалашығы;

Түркістан қаласынан оңтүстікке қарай 57 км, Шымкент қаласынан солтүстік-батысқа қарай 120 км қашықтықта орналасқан Ежелгі Отырар қаласы;

Шымкент қаласынан солтүстікке қарай 169 км қашықтықтағы Түркістан (Яссы) қаласы.

2) ескерткіштер:Абдул-Əзиз-Баба кесенесі (IXғ.), Ибрагим-Ата кесенесі (X-IX ғғ.), Қозы Байзақ

кесенесі (XVIII- IX ғғ.), Қарашаш-Ана кесенесі (XVII ғ.), Мірəлі-Баба кесенесі (X ғ.), Қожа Талиға кесенесі (XIX ғ.), Қызыр Пайғамбар мұнарасы (XVIII- IX ғғ.), Ұлықтөбе қонысы (VI-XII ғғ.), Бəйдібек Ата, Домалақ Ана кесенесі, Баба-Ата кесене мешіті, Балегардан ата кесенесі.

3) табиғи объектілер:Бəйдібек ауданыКеңестөбе ауылына жақын орналасқан Көктерек ауылдық округіндегі

Ақмешіт үңгірі;Қазығұрт ауданыШымкент қаласынан 40 метрде Шілтер-Ата табиғи кешені. Төлеби ауданы:Кемеқалған ауылдық округінің Абай ауылындағы «Ғайып Ерен Қырық

Шілтен» тасы; Кемеқалған ауылдық округінің Ақбастау ауылындағы «Көз ата əулиесі»

бұлағы;

Киелітас ауылдық округінің Киелітас ауылындағы «Жылақ Ата» сарқырамасы;Қасқасүй ауылдық округінің Қарқасу ауылындағы «Мыңшейіт тарихи орны»

əулие жері жатады. Аталған объектілер бойынша тарихи мұраны сақтау, сондай-ақ мəдени-

танымдық туризмді тұрақты дамыту үшін азаматтардың мəдени құндылықтарға қолжетімділігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды қарастыру қажет.

Шымкент агломерациясында қысқа мерзімді мəдени-оқиғалы шаралар-ды дамытуға арналған бағдар маңызды компонент болуы тиіс: өнер, халық шығармашылығы фестивалі, көрмелік іс-шаралар;

1) республикалық кино көрсетілімдер; 2) балалар шығармашылығының конкурстары; 3) Шымкент қаласындағы мейрамханашылар турнирлері; 4) Шымкент қаласындағы қызғалдақтар фестивалі; 5) Шымкент агломерациясының аудандары бойынша гастрономиялық турлар; 6) Қазақстан Республикасындағы қытай, өзбек, қырғыз халықтарының ру-

хани мəдениет күні. Ұлы Жібек жолының бойындағы «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық

автомобиль дəлізі мəдени-танымдық туризмді дамыту үшін де жəне кəсіпкерлікті дамыту, агломерацияның жергілікті халқының жұмыспен қамтылу деңгейін арт-тыру үшін де аса өзекті болып табылады.

Емдеу-сауықтыру туризмі Шымкент агломерациясында бальнеологиялық кластер дамыған. Ауданда

өзінің химиялық құрамымен жəне минералдану деңгейімен анықталатын бальнеологиялық əсері бар минералды сулар басым таралған.

Сарыағаш ауданының аумағында көптеген санаторийлер шоғырланған. Сондай-ақ, санаторийлер агломерацияның басқа да бөліктерінде орналасқан: Арыс санаторийі – Арыс қаласында, Біркөлік – Төлеби ауданы Бүргүлік шатқалында, Манкент – Сайрам ауданы Ақсукент ауылында.

Соңғы жылдары агломерациядағы емдеу-сауықтыру туризмінің кластері елеулі өзгерістерге ұшырады. Қазіргі заманғы санаторийлер ашылды: «Araі Deluxe», «Көктерек», «Окси-Сарыағаш», «Алтын бұлақ-Сарыағаш» жəне басқалар.

Көптеген жұмыс істеп тұрған санаторийлер тек сауықтыру қызметтерін емес, эстетикалық сипаттағы қызметтерді де ұсына отырып, қазіргі заманғы тұтыну-шылардың өсіп жатқан сұраныстарына орай сəтті жұмыс істеуде, мəдени-бұқа-ралық іс-шаралар өткізіп жатыр.

Сонымен қатар, Сарыағаш ауданы Көктерек кентінде халықаралық стан-дарттарға сəйкес келмейтін емдеу-сауықтыру туризмінің объектілері жұмыс істеп, оларды реконструкциялау, материалдық-техникалық базаны кеңейту қажет.

Халықаралық деңгейдегі бальнеологиялық курортты қалыптастыру үшін агломерация аумағында бірқатар санаторийлерді əртараптандыра отырып өзгерту, іргелес аумақты жайластыру, ойын-сауық кешендері мен тамақтану объектілерінің санын арттыру арқылы курорттық аймақты дамытудың бірыңғай тұжырымдамасын əзірлеу орынды.

Спорттық-шытырман оқиғалы туризм Қазіргі бар табиғи əлеуетті пайдалана отырып туризмнің таулы, экстремалды

жəне шытырман оқиғалы түрлерін дамыту жəне танымал ету халықты белсенді өмір салтына тарту, спортпен айналысу үшін жағдай жасайды, туристерді тартуға ынталандырушы ықпал етеді.

Қасқасу, Бүргүлік шатқалдары, Қаратау тау бөктері қысқа уақыттағы де-малысты, спорттың шаңғылы түрлерін, альпинизмді, дельтапланеризмді, сноукайтингті жəне спорттық-шытырман оқиғалы туризмнің басқа да түрлерін дамытуға септігін тигізеді.

Жыл бойы ұсынылатын қызметтерді одан əрі дамыту жəне оның спектрін кеңейту үшін əлеуеті бар агломерацияның тау шаңғысы туризмінің перспекти-валы объектілеріне төмендегі объектілер жатады:

1) Қасқасу аңғарындағы «Eco Village Kaskasu» тау курорты, Төлеби ауданы Қасқасу ауылдық округі Жоғарғы Қасқасу ауылы;

2) «Тау Самалы» сауықтыру орталығына жақын жердегі, Төлеби ауданы Алатау ауылдық округі Нысанбек ауылындағы «Алатау» тау шаңғысы базасы.

Тау шаңғысы курортын дамытуға Төлеби ауданындағы Қасқасу шатқалының табиғи ландшафты (Шымкент қаласынан 50 км) септігін тигізеді. Учаске Ақмойнақ жəне Сұйық өзендерінің сағалары арасында орналасқан.

Белсенді демалысты ұнататындар үшін еліктіргіш джип-сафари, түйелер жа-рысы, Қызылқұм шөлінің аумағындағы серуендер ұйымдастырылады.

Түлкібас ауданының Арыс ауылдық округінің Керейіт жəне Төлеби ауданы Қасқасу ауылдық округінің Жоғарғы Қасқасу ауылдарына жақын жерде ат спорты түрі, велосипедте, квадрациклде серуендеу, қысқы уақыт кезеңінде: сноукайтинг, шаңғы жарысы, биатлон, қарда жүргіште серуендеу, ат, ит шегілген шанада серуендеуді жүзеге асыру орынды.

Бадам су қоймасының жағалық аумағында каноэда, байдаркада жүзу, су шаңғысы сияқты спорттың су түрлерін дамыту ұсынылады. Су қоймасының жағалық аумағында өскелең ұрпақты спорттың су түрлеріне оқыту бойынша су станциясын (спорт клубы) құруды қарастыру қажет. Сырдария жəне Арыс өзендерінің тасу мерзімінде рафтта, байдаркада, қайықта, катамаранда, салда жүзуді ұйымдастыруға болады.

Агломерацияның су қоймаларының ихтифаунасының алуан түрлілігі спорт-тық (əуесқой) балық аулаудың əуесқойларын мына су қоймаларына тартуы мүмкін: Көксарай су қоймасы (Ақдала ауылдық округі Ақдала ауылы); Бəйдібек ауданындағы Досан-Қарабас су қоймасы; Ордабасы ауданындағы Бөген (Бөген ауылдық округінің Бөген ауылы) жəне Бүржар (Шымкент қаласынан 35 км қашықтықтағы Бүржар ауылдық округі) су қоймалары; Төлеби ауданындағы Бадам (Бадам ауылдық округінің Бадам ауылы) Бадам жəне Төгіс (Шымкент қаласынан 30 км қашықтықта Леңгір тас жолының бойында) су қоймалары.

Агломерацияның табиғи əлеуеті жəне аңшылық шаруашылықтарының болуы əуесқой (спорттық) аң аулаудың ұйымдастырылған турларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Шымкент агломерациясында экологиялық, мəдени-танымдық, емдеу-сауық тыру жəне спорттық-шытырман оқиғалы туризмді дамыту үшін барлық алғышарттар бар. Шетелде жəне ел ішінде туризмнің жұмыс істеп тұрған объек-тілерін танымал етуге баса назар аудару қажет, туристік саланы дамытудың маркетинг компаниясына ребрендинг жүргізу қажет.

4. Табиғатты оңтайлы пайдалану, ресурстармен қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шаралар

Қоршаған ортаға теріс ықпал тигізетін Шымкент агломерациясының негізгі табиғат пайдаланушылары өнеркəсіптік кəсіпорындар, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық объектілері, автокөлік, ауыл шаруашылығы болып табылады.

Агломерация аумағындағы едəуір экологиялық проблемаларға мыналар жатады:

1) Шымкент қаласы мен басқа да елді мекендердің атмосфералық ауасының ластануы;

2) Шымкент қаласында атмосфералық ауаны бақылаудың автоматтық жүйесінің болмауы;

3) жерлер мен учаскелердің радиациялық ластануы бойынша дəйекті ақпа-раттың болмауы (уран өндіру жəне қайта өңдеу бойынша жұмыстарды жүзеге асыру аудандарында);

4) көмуді талап ететін иондалған сəулеленудің өңделіп болған иесіз бірқатар көздерінің жиналуы;

5) Шымкент қаласында атмосфераның ластануын бақылаудың стационарлық бекеттер санының жеткіліксіз болуы жəне оның Леңгір, Сарыағаш қалаларында, Ақсукент ауылында болмауы;

6) Шымкент қаласы аумағының едəуір бөлігін жерасты суының басуы; 7) Шымкент қаласында нөсерлік кəріздің болмауы жəне ағын суларға тазар-

тылмаған дренажды жəне нөсер суларын ағызу;8) Қарасу өзеніне іргелес жатқан Шымкент қаласының суы мен аумағының

ластануы жəне қоқыстануы; 9) Шымкент қаласының ағынды суларын тазалау құрылыстарының авариялық

жағдайда болуы жəне оның Шымкент қаласының перспективалы тұрғын үй құрылысының аумағында орналасуы;

10) шағын қалалар мен аудан орталықтарының (Сарыағаш қаласы, Ақсукент, Т. Рысқұлов ауылдары) ағынды суларының тазалау құрылыстарының болмауы немесе авариялық жағдайда болуы;

11) «Оңтүстікполиметалл» өндірістік кешені (бұдан əрі – ӨК)» АҚ қорғасын зауытына іргелес жатқан Шымкент қаласы жерлерінің қорғасынмен ластануы;

12) Шымкент қаласы Тельман ауданында улы химикаттармен ластанған топырақты зарарсыздандыру;

13) Шымкент қаласында фосфор жəне қорғасын өндірістерінің жинақталған тарихи қалдықтарын кəдеге жарату проблемасы;

14) өндіріс жəне тұтыну қалдықтарын өңдеу бойынша мамандандырылған кəсіпорындарының болмауы (өңделген майлар, аккумуляторлар, автошиналар, құрамында сынап бар лампалар жəне т.б.);

15) қатты тұрмыстық қалдықтардың қарқынды жиналуы; 16) қоршаған ортаның коммуналдық қалдықтардың рұқсат етілмеген

үйінділерімен ластануы; 17) Шымкент қаласында қатты тұрмыстық қалдықтар (бұдан əрі – ҚТҚ)

полигонының аумағына коммуналдық қалдықтарды көму технологиясының тиімсіз болуы;

18) агломерацияның елді мекендерінің, Шымкент қаласының жалпы қолданыстағы көгалдандырылған аумақтар алаңдарының жəне автомобиль жолдарының жол бойындағы жолақтардың жеткіліксіз болуы.

Шымкент агломерациясының аумағында қоршаған ортаны қорғау жəне табиғи ресурстарды оңтайлы пайдалану саласындағы басым бағыттар:

1) атмосфералық ауаның өнеркəсіп пен автокөліктен бөлінетін ластаушы заттардың шығарындыларымен ластануының алдын алу;

2) қоршаған ортаның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету; 3) су ресурстары ластануының алдын алу, қорғау жəне ұтымды пайдалану; 4) жер ресурстарын қорғау жəне ұтымды басқару; 5) өндіріс жəне тұтыну қалдықтарын басқару; 6) биоалуандылық пен ЕҚТА қорғау; 7) агломерация аумағының табиғи-экологиялық қаңқасын дамыту. Агломерация аумағында атмосфералық ауаны қорғау жөніндегі негізгі іс-

шаралар мыналарды қамтиды: 1) 2020 жылға қарай Шымкент қаласының əуе бассейнінің ластану деңгейін

«жоғарыдан» (Атмосфераның ластану индексі (бұдан əрі – АЛИ) 7-13) «төменге» жəне стационарлық көздерден атмосфераға бөлінетін ластаушы заттардың жал-пы шығарындыларының көлемін төмендетуді қамтамасыз ету;

2) Шымкент қаласы мен Сарыағаш ауданының аумағындағы əуе бассейнін қорғау жөніндегі іс-шараларды қарқындату, мұнда жиынтық үлесі облыс бойынша шығарындылардың жалпы көлемінің 75 %-дан астамын құрайды;

3) қоныстану аймақтарында немесе оларға тікелей жақын маңда орналасқан ірі өнеркəсіп кəсіпорындарын 2030 жылға қарай перспективалық индустриялық аймақтарға көшіру мəселесін қарау;

4) агломерацияның атмосфералық ауаны ластаушы негізгі кəсіпорындары үшін атмосфераға бөлінетін ластаушы заттардың шығарындыларын төмендету жөніндегі іс-шаралар кешенін жүргізу: «ПетроКазахстан Ойл Продактс» ЖШС, «Шымкент Мұнай өнімдері» АҚ, «МГҚҚ ҚазҚұрылысСервис» АҚ, «Шымкент Октан» ЖШС, «Гелиос» ЖШС, «Интергаз Орталық Азия» АҚ «Шымкент МГБ» филиалы, «Шымкентцемент» АҚ, «SAS-Tobe Technologies» ЖШС, «Стандарт Цемент» ЖШС, «ТЭЦ-3» АҚ, «AZALA Textile» ЖШС, «AIIG Kazakhstan» ЖШС, «Рахат-Шымкент» ЖШС, «Оңтүстікполиметалл» АҚ, «Шымкентмай» АҚ;

5) Шымкент қаласында «ПетроКазахстан Ойл Продактс» ірі мұнай өңдеу кешенінің жұмыс істеуінің экологиялық қауіпсіздігін, оның ішінде оның сани-тариялық-қорғаныш аймағын сақтау жəне тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

6) Шымкент қаласында орналасқан «Оңтүстікполиметалл» ӨК» АҚ бұрынғы қорғасын зауытының өнеркəсіптік қалдықтары – арсенат-кальций қоқыстарының үйінділерін шаңсыздандыру (мысалы, фитоконсервация əдісімен) жөнінде іс-шаралар жүргізу;

7) агломерацияның елді мекендерін газдандыру бойынша жұмыстарды жалғастыру;

8) КТҚ, өздігінен ағатын кəрізді, Шымкент қаласының күкіртті сутек бөлетін көздер болып табылатын ішкі аулалық кəріздерді реконструкциялауды/жаң-ғыртуды жүргізу;

9) кəсіпорындар үшін белгіленген санитариялық-қорғаныш аймақтарының жобаларын əзірлеу;

10) Шымкент қаласының кəсіпорындарында өндірістік мониторингілеу жүйесін дамыту, кəсіпорындардың шығарындыларын бақылаудың тиімділігін арттыру;

11) есептік фондық ластануды айқындау жүйелерін енгізу үшін Шымкент, Арыс, Сарыағаш жəне Леңгір қалаларының атмосферасына бөлінетін шекті жол берілетін шығарындылардың жиынтық томдарын əзірлеу;

12) муниципалды жəне коммуналдық автопаркті сығылған газға ауыстыру; 13) жол-көлік желісін ұйымдастыруды жетілдіру (жол төсемдерінің енін

ұлғайту, бағдаршамдар санын қысқарту, жол қозғалысын басқарудың адаптивті жүйесін енгізу, көлік қозғалысының жылдамдығын ұлғайту, транзиттік көлік жəне т.б. үшін көп деңгейлі жол айырықтарын, айналма жолдар салу);

14) «Еуро-4» жəне «Еуро-5» стандарттарының талаптарына сəйкес келетін пайдаланылатын жаңа автокөлік құралдарының үлесін ұлғайту (ішкі қалалық жо-лаушылар жəне жүк тасымалдарын жүзеге асыратын автокөлікті қоса алғанда);

15) Шымкент қаласына кіру жолында экологиялық бекеттерді құру жəне автотасымалдаушыларды отынның баламалы көздеріне өтуге ынталандыру жөнінде іс-шаралар қабылдау;

16) LRT, жедел автобустық жəне троллейбустық тасымалдарды қоса алғанда, қозғалысқа бөлінген жолақтарды пайдалану жəне жол қозғалысын басымдықпен реттеу арқылы жолаушылар көлігінің жедел жүйелерін құру;

17) аумақтың табиғи-климаттық жағдайын ескере отырып, велосипед көлігін жылына 365 күн пайдалануға мүмкіндік беретін автомобиль жəне қоғамдық көлікке балама ретінде велосипед қозғалысы инфрақұрылымын дамыту;

18) Шымкент қаласында қаланың барлық көлік көп жүретін көшелерінде Shymkent-bike автоматтандырылған велосипед жалға беру желісін кеңейту (қазіргі уақытта негізінен қаланың 7 даңғылы мен көшелерінде орналасқан 41 велостанция бар);

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 15РЕСМИ

(Жалғасы. Басы 13-14-беттерде)

(Жалғасы 16-бетте)

19) Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Қазгидромет» республикалық мемлекеттік кəсіпорнының (бұдан əрі – «Казгидромет» РМК) аумақтық бөлімшесінің атмосфералық ауаның ластануын бақылаудың автоматтық жəне стационарлық (оның ішінде онлайн) бекеттер желісін кеңейту (Шымкент қаласында 6 бекет), оның ішінде оларды агломерацияның аудан орталықтарында – Арыс, Сарыағаш, Леңгір қалаларында, Қазығұрт, Ақсу, Т.Рысқұлов атындағы, Шаян, Темірлан ауылдарында орнату;

20) «Казгидромет» РМК-ның аумақтық бөлімшелерінің мониторингілеу желісін айқындайтын ластаушы заттардың параметрлері мен тізбесін кеңейту;

21) Шымкент қаласының «жасыл белдеуінің» ауданын 2020 жылға қарай «Жасыл аймақ» жобасын жалғастыру шеңберінде 10 мың гектарға жеткізу, сон-дай-ақ құрылған жасыл екпелерді өз уақытында күтіп баптауды қамтамасыз ету;

22) тұрғын үй құрылысы жағынан ағаш-бұталы екпелер белдеуін міндетті түрде ұйымдастыра отырып, өндірістік кəсіпорындардың санитариялық-қорғаныш аймақтарын (бұдан əрі – СҚА) көгалдандыру, оның ішінде IV, V сынып-ты кəсіпорындар үшін – алаңның кемінде 60%, II жəне III сыныпты кəсіпорындар үшін – кемінде 50%, 1000 м жəне одан да көп СҚА бар кəсіпорындар үшін – оның аумағының кемінде 40%;

23) экологиялық «таза» электр энергиясын əзірлеу бойынша жобалар əзірлеу, оның ішінде 2020 жылға дейін Бəйдібек ауданында қуаты 40 МВт жел электр станциясын, Арыс қаласына жақын маңда қуаты 14 МВт күн электр станциясын, Сайрам ауданы Сайрамсу өзенінде қуаты 2,5 МВт жəне Сарыағаш ауданы Келес өзенінде қуаты 4,5 МВт 2 гидроэлектр станциясын салу.

Əсер етудің физикалық факторларынан қорғау бойынша жобалық ұсыныстар мыналарды қамтиды:

1) радиациялық кернеу жəне радиациялық қауіпті аумақтарда (Түркістан-Шаян радиациялық қауіпті аймағы кіретін Шу-Сарысу провинциясы) дозалық жүктемені қауіпсіз жəне нормативтік деңгейге төмендету, ең алдымен халықтың тығыздығы жоғары аумақтарда жəне агломерация аумағының табиғи радиациялық фоны жоғары аймақтарда, оның ішінде Ордабасы жəне Бəйдібек аудандарының елді мекендері (Қараспан, Б.Исаханов, Темірлан, Шалдар, Кеңес, Жамбыл, Шаян ауылдары);

2) қажетті радиацияға қарсы алдын алу іс-шараларын əзірлей отырып, Созақ ауданының уран кен орындарын өңдеудің агломерация аумағының радиациялық ахуалына ықпалын талдау бойынша жұмыстар жүргізу;

3) əкелінетін жəне пайдаланылатын құрылыс материалдарын радиациялық бақылау;

4) иондалған сəулелендіру көздерін бақылау; 5) ескірген рентген жабдығын мониторингілеу жəне ауыстыру; 6) объектілерде радиациялық қауіпсіздікті орнату жəне қолдау; 7) автокөліктің тұрғын үй аймақтарынан тыс жүруін ұйымдастыру жəне

айналма жолдарының сапасын жақсарту, əсіресе, үлкен жүк жəне транзиттік автокөлік үшін;

8) көше жол желісінің шуын төмендету үшін магистральдық көшелерді жапырақты тұқымдастармен көгалдандыру;

9) шығаратын шуының деңгейі төмен көліктің экологиялық таза түрлерін қолдану;

10) ұтымды жоспарлы шешімдер қабылдау, санитариялық-қорғаныш аймақтарын құру, сондай-ақ трансформаторлық қосалқы станциялардың шуы-нан қорғау мақсатында жасанды дыбыстан қорғау конструкцияларын пайдалану;

11) СҚА жəне теміржол көлігінің шуынан қорғау үшін темірбетон конструкция-лардан жасалған шуды қалқалайтын құрылыстарды орнату, бұл оның артындағы шу деңгейін 15-20 дБА-ға төмендетуге мүмкіндік береді;

12) санитариялық-қорғаныш аймағының алаңынан бастап тұрғын үй аудан-дарына, елді мекендерге дейін көгалдандыруды (40%-ға дейін) ұйымдастыра отырып, Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы №237 бұйрығымен бекітілген «Өндірістік объектілердің санитариялық-қорғаныш аймағын белгілеу бойынша санитариялық-эпиде-миологиялық талаптар» санитариялық қағидаларының талаптарына сəйкес санитариялық алшақтықтарды сақтау;

13) ұшақтардың ұшу қону трассасының бойында орналасқан аудандарда шуды төмендетуді қамтамасыз ететін тұрғын үйлер мен мекемелерде сыртқы қоршаулардың дыбыс өткізбеуінің жоғары болуы;

14) ұшақтардың ұшу-қону режимін өзгерту (ұшудың арнайы əдістемелері, түңгі ұшуларды шектеу, елді мекендер үстінен ұшуларды шектеу), қазіргі заманғы шусыз əуе лайнерлерді пайдалану;

15) тікұшақ алаңдарының тұрғын үй аудандарына дейінгі есептік шу аймақтарын сақтау;

16) электрмагниттік өріс көздерін ұтымды орналастыру жəне қорғаныс құралдарын қолдану, оның ішінде көздерді экрандау;

17) қашықтықпен қорғау, яғни халықты электрмагниттік сəулелену көзінен алшақтату;

18) таратқыштар мен антенналардың сəулелендіруші қуатын азайту; 19) сəулелену көздеріне, оның ішінде қайталама сəулеленуге (желілерге,

ғимараттар конструкцияларына, коммуникацияларға) қолжетімділікті шектеу; 20) авиациялық радиолокациялық құралдарды Шымкент қаласы əуежайының

аумағында олардың қаланың дамуы мүмкін аумағына тигізетін теріс ықпалын жоюды ескере отырып орналастыру.

Су ресурстарын қорғау жəне ұтымды пайдалану жөніндегі іс-шаралар мы-наларды қамтиды:

1) Бадам, Келес, Арыс өзендерінің ластануын «нормативтік таза» деңгейге дейін төмендету;

2) 2020 жылғы дейін агломерацияның елді мекендерінде сарқынды суларды тазарту құрылыстарын жəне су бұру желілерін жаңғырту;

3) Шымкент қаласының халқын кəрізбен қамтуды 2020 жылға қарай 62% деңгейіне, 2030 жылға қарай 100%-ға дейін жеткізу;

4) Шымкент қаласының кəріздік тазалау құрылыстарының өнімділігін 2025 жылға қарай 320 мың м3/тəул. жеткізу;

5) Шымкент қаласындағы Гидролизный, Ворошиловка, Чапаевка, Оңтүстік шағын аудандарында кəріз желілерін салу;

6) Шымкент қаласында Тассай шағын ауданынан Қайтпас-1 шағын ауданына дейін магистральдық кəріздік коллектор салу;

7) Шымкент қаласының аумағына қосылған елді мекендерде кəріз желілерін салу/реконструкциялау («Жаңаталап», «Тоғыс», «Базарқақпа», «Жұлдыз», «Қызылжар» тұрғын үй алаптары);

8) ағын суларды терең тазалау арқылы жəне өнеркəсіптік кəсіпорындарды техникалық сумен жабдықтау үшін əрі өзендер мен жерасты кен орындары-нан таза су алуды азайтуға мүмкіндік беретін суармалы егіншілік танапта-рында тазартылған ағындарды пайдалана отырып, қала шегі мен қоныстану аумақтарынан тысқары Шымкент қаласының сарқынды суларын биологиялық тазалайтын жаңа кəріздік тазалау құрылыстарын жобалау жəне салу;

9) агломерацияның шағын аудандары мен аудан орталықтарының, оның ішінде Сарыағаш қаласында, Ақсукент, Т. Рысқұлов ауылдарында сарқынды суларды тазалау құрылыстарын реконструкциялау немесе салу;

10) құрғату ұңғымалар желісін қалпына келтіру жəне кеңейту арқылы, сондай-ақ нөсерлік кəріз салу арқылы Шымкент қаласының едəуір бөлігін жерасты суларының басуының алдын алу;

11) бұрынғы «Оңтүстікполиметалл» ӨК» АҚ қорғасын зауытының өндірістік қалдықтары – арсенат-кальций кектері үйінділерінің Бадам өзенінің су қорғау аймағында орналасуына байланысты оның экожүйесіне тигізетін теріс ықпалын азайту;

12) Қошқарата жəне Қарасу өзендерін жəне Шымкент қаласында оларға іргелес аумақтарды тазалау;

13) Шымкент агломерациясының шағын өзендерін түгендеу; 14) «Янгичек» жəне «Шымкент» каналдарын реконструкциялау жəне жай-

ластыру; 15) тиісті белгілерді орната отырып, агломерация аумағындағы өзендер

мен су қоймаларында су қорғау аймақтары мен белдеулерін жобалау бойынша жұмыстарды жалғастыру;

16) су қорғау аймақтары мен өзендердің жағалық белдеулерінің шегінде əртүрлі объектілерді (оның ішінде техникалық қызмет көрсету пункттерін, авто-тұрақтарды, автомобиль жуу орындарын) салуға салынатын тыйымды қатаң бақылау.

Жер ресурстарын қорғауды жəне ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында:

1) жер қойнауын пайдаланушылардың жалпы кең таралған жəне басқа да пай-далы қазбаларды заңсыз өндіруін қатаң бақылау жəне олардың жауаптылығы;

2) ауданы 1,6 мың га агломерацияның бүлінген жерлерінде топырақты қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу;

3) Шымкент қаласында 18,53 га алаңында «Оңтүстікполиметалл» ӨК» АҚ қорғасын зауытына іргелес ластанған жерлерді қалпына келтіру, оның ішінде аталған аумақтың топырақ жамылғысын фиторемедиациялау бойынша іс-шараларын жүргізу;

4) ауыр металдармен жəне улы химикаттармен ластанған топырақ жамыл-ғысын көму үшін Шымкент қаласында полигон салу;

5) ағаштардың тұзға жəне шаңға төзімді түрлерінен қорғағыш жасыл белдеу-лер құру арқылы шөлейттенуге ұшыраған аудандардағы елді мекендер айнала-сында көшпелі құмдарды бекіту;

6) ауыл шаруашылығы жерлерінің тозуын төмендету жəне одан əрі бол-дырмау үшін егін шаруашылығының бейімделген экологиялық-ландшафттық жүйесін енгізу;

7) қолданылатын агрохимикаттар көлемін төмендету үшін топырақты өңдеудің ресурсты үнемдейтін жəне экологиялық қауіпсіз технологияларын қолдану;

8) жерлердің өндіріс жəне тұтыну қалдықтарымен ластануын болдырмау; 9) топырақ құнарлылығының жағдайы мен серпініне мемлекеттік бақылауды

жүзеге асыру; 10) топырақ жамылғысының жағдайын мониторингтік зерттеу ұсынылады. Өндіріс жəне тұтыну қалдықтарын басқару жөніндегі іс-шаралар мыналар-

ды қарастырады: 1) кəсіпорындарда түзілетін қалдықтарды агломерация аумағындағы барлық

кəсіпорындар үшін қайталама шикізат ретінде барынша пайдалану; 2) «Оңтүстікполиметалл» ӨК» АҚ қорғасын зауытын Шымкент қаласынан

тысқары шығару мəселесін зерделеу; 3) қорғасын зауытының қоқыстарын өңдеу өндірісін құру арқылы «Шымкент

қорғасын зауыты» ЖАҚ бұрынғы қорғасын зауытының қорғасын өндірісінің 3,8 млн.тонна көлеміндегі қалдықтарын кəдеге жарату;

4) қоршаған орта мен халық үшін əлеуетті қауіпті көз болып табылатын «Қайнар» ЖШС жəне «Реактивтік фосфор қосылысы» АҚ фосфор өндірісінің улы қалдықтары – құрамында фосфор бар қалдықты кəдеге жарату;

5) Шымкент қаласындағы құрылыс қалдықтары үшін полигон ашу; 6) пайдаланылған құрамында сынап бар құралдар мен бұйымдарды

(люминисценттік шамдар, термометрлер, қызуөлшегіштер, термостаттар); 7) анықталған қараусыз қалған қалдықтар мен ластанған учаскелерді

коммуналдық немесе республикалық меншікке, сондай-ақ өңдеу жəне жою үшін беру;

8) пайдаланылған мотор майларын, аккумуляторларды өңдеу бойынша мамандандырылған кəсіпорындар құру;

9) агломерация аумағында орналасқан кəсіпорындардың қауіпті қалдықтарын паспорттандыру;

10) барлық елді мекендерді жылдам газдандыру, бұл жергілікті үйінділерде қалдықтардың күлқож тəрізді түрін жоюға мүмкіндік береді;

11) ҚТҚ бөлек жинауды, сұрыптауды, кəдеге жаратуды жəне өңдеуді енгізу, Шымкент агломерациясының ірі елді мекендері үшін (Шымкент, Арыс, Сары-ағаш, Леңгір қалалары) 2020 жылға дейін қалдықтармен жұмыс істеу сала-сында жергілікті атқарушы органдардың мамандандырылған кəсіпорындармен өзара іс-қимыл жасасуы бойынша жол картасын əзірлеу жəне іске асыру, оның шеңберінде ҚТҚ жеке жинау жəне кəдеге жаратылатын компоненттерді Қазақстан мен жақын шетелдің өңдеуші кəсіпорындарына жеткізу ұйымдастырылатын болады;

12) агломерация аумағында аймақтық қағидат бойынша ұйымдастырылатын жəне қалдықтарды автоматтандырылған сұрыптау жəне өңдеу бойынша өндірістік қуаттылықтарды қамтитын, сондай-ақ инфрақұрылымды, қалдықтарды өңдеудің ақпараттық технологияларын енгізуді талап ететін қалдықтарды басқа-рудың кешенді жүйелерін құру;

13) облыстың елді мекендерінде коммуналдық қалдықтарды жинау мен шығарудың тиімді жүйесін ұйымдастыру;

14) ҚТҚ сақтауға арналған алаңдарды жайластыру; 15) Шымкент қаласының Достық шағын ауданында (Самал – 3 шағын ауданы)

алаңы 18,4 га болатын ҚТҚ полигонын қалпына келтіру; 16) 91 ҚТҚ полигонын реконструкциялау жəне жаңғырту; 17) Шымкент қаласының солтүстік бөлігінде жаңа ҚТҚ полигонын салу; 18) агломерацияның аудан орталықтары мен ірі елді мекендерінде

санитариялық-экологиялық талаптарға сай келетін 34 ҚТҚ полигонын салу (2017 жылы – 12, 2018 жылы – 18);

19) ҚТҚ көлемдерінің өсу қарқынын ескере отырып, 2030 жылға қарай Шымкент қаласы үшін (қуаты жылына 200 мың тонна қалдық) кемінде екі қоқыс өңдейтін зауыт салу;

20) Шымкент қаласында қоқыс өңдейтін зауыттың өңдеу өнімдерін өткізу мəселелерін шешу;

21) мал қорымдарын тиісті жағдайда ұстау бойынша жұмыстар жүргізу, оның ішінде абаттандыру, консервациялау, қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөнінде іс-шаралар қабылдау;

22) агломерация аумағында тыйым салынған жəне жарамсыз болып қалған пестицидтер мен оның ыдыстарын көмуге арналған арнайы қойма (қорым) салу туралы мəселені пысықтау, өйткені қазіргі уақытта олар басқа облыстардың мамандандырылған кəсіпорындарына берілуде;

23) улы химикаттарға пайдаланылған ыдыстарды жинау жəне кəдеге жарату бойынша қызметті жүзеге асыратын ұйым құру.

Агломерация аумағының табиғи-экологиялық қаңқасын дамыту, табиғи эко жүйелер мен биоалуандылықты сақтау үшін 2020 – 2030 жылдарға дейін клас терлік учаскелерді (Арыс өзенінің бастауын, Боралдай аңғарының

шегін дегі Боралдай жəне Қошқарата өзендерінің сағасын) енгізу есебінен Ақсу – Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығын кеңейту, сондай-ақ Машат аңғарын ЕҚТА мəртебесіне ауыстыру жəне оның шекарасын айқындау үшін инвестициялардың техникалық-экономикалық негіздемесін əзірлеу мүмкіндігін қарастыру ұсынылады.

Бұдан басқа, орман шаруашылығы мекемелерінің аумағында мемлекеттік орман қорының ормандарын (Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы, Сайрам-Өгем мемлекеттік табиғи ұлттық паркі, «Бадам орман жəне жануарлар əлемін қорғау жөніндегі мемлекеттік мекемесі» ММ, Оңтүстік Қазақстан облысы əкімдігінің «Жасыл желек» ММ) молықтыру бойынша жұмыстар жүргізу қажет.

Агломерация аумағындағы елді мекендерде жасыл екпелерді қорғау үшін мынадай іс-шараларды жүргізу ұсынылады:

1) агломерация қалаларында əртүрлі мақсаттағы көгалдандырылған аумақ-тардың үлес салмағын 40% нормативтік деңгейге жеткізу;

2) агломерацияның барлық қалалары мен Шымкент қаласында жалпыға ортақ пайдаланылатын көгалдандырылған аумақтардың аудандарын жан ба-сына шаққанда 20 м2 нормативке жеткізу;

3) Шымкент қаласының орманды жасыл аймағының жалпы ауданын 2025 жылға қарай 40,0 мың гектарға жеткізу;

4) Шымкент қаласының айналасында 19 500 га ауданда жасыл белдеу құру жөніндегі жұмыстарды іске асыру;

5) ағаштар, гүлдер отырғызу арқылы Шымкент қаласында 15 га ауданда тəлімбақ ұйымдастыру;

6) Шымкент қаласында жаңа саябақтар мен парктерді жайластыру жəне ұйымдастыру;

7) облыстың барлық магистральдық автожолдарының жол бойындағы белдеулерін көгалдандыру;

8) қазіргі бар жасыл аймақтарды ескере отырып, Шымкент агломерациясының аумағына кіретін елді мекендер маңайындағы жасыл аймақтарды нормаларға сəйкестендіру.

Ұсынылатын жобалық шешімдер мен іс-шаралар Шымкент агломерациясының аумағында экологиялық жай-күйді тұрақтандыруға жəне жақсартуға мүмкіндік береді.

Санитариялық эпидемиологиялық саулықты қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар

Соңғы 10 жылда Шымкент агломерациясы халқының əлеуметтік маңызды аурулары көрсеткіштерінің жақсарғандығы байқалады. Оң серпінге қарамастан, қан айналым жүйесінің аурулары 198,7-ден 2734,4-ке (республика бойынша 2429,7) 1,4 есе өсті, қатерлі ісіктер 3 есеге, 94,2-ден 292,4-ке дейін (республика бойынша 207,7) өсті.

Аумақта құтырумен, конго-қырым геморрагиялық қызбасымен, күйдіргімен, бруцеллезбен жəне листериозбен ауыру жағдайлары тіркелген.

Ордабасы ауданында конго-қырым геморрагиялық қызбасының табиғи ошақтары бар, Төлеби, Қазығұрт жəне Бəйдібек аудандары күйдіргі ауруы бой-ынша стационарлық қолайсыз аудандар болып табылады, мұнда соңғы жыл-дары ауыл шаруашылығы жануарларының арасында орташа есеппен аурумен ауырудың 5 жағдайы тіркелген. Барлық дерлік аудандарда құтырумен жəне бруцеллезбен ауырудың кездейсоқ жағдайлары туындайды.

Қарастырылатын аумақта санитариялық-эпидемиологиялық сипаттағы бірқатар проблемалар анықталуда. Жүрігізіліп отырған 2 реттік өңдеу жұқтырушыларды кенеге қарсы тиімді өңдеуді қамтамасыз етпейді. Қаланы кеңейтуге жəне дамытуға байланысты Шымкент қаласының туберкулезге қарсы диспансері қаланың халық тығыз орналасқан ауданында қалып қойды. Сырдария өзені мен Арыс қалалық əкімшілігінің бойындағы елді мекендерде кеміргіштер – жабысқақ қанішерлер санының едəуір ұлғайғандығы байқалады.

Шымкент агломерациясы халқының денсаулығы мен санитариялық-эпидемиологиялық жағдайын жақсарту үшін 2030 жылға дейін:

1) процедураның тиімділігі үшін кенеге қарсы 4-6 реттік өңдеу; 2) кеміргіштер мен шіркейлерді жою жұмыстарын жүргізу; 3) туберкулезге қарсы диспансерді Шымкент қаласынан тысқары шығару

ұсынылады.

Тарихи-мəдени мұра ескерткіштерін қорғауШымкент агломерациясының аумағында республикалық маңызы бар 10 объ-

ект, сондай-ақ өзінің маңыздылығы жағынан əлемдік сəулет жауhарларынан кем түспейтін жергілікті маңызы бар көптеген объектілер орналасқан.

Шымкент агломерациясының мəдени мұрасын сақтау жəне танымал ету саясатын іске асыру үшін 2030 жылға қарай:

1) қалашық аумағында кейіннен ашық аспан астындағы мұражай жасай оты-рып, «Шымкент қалашығы» ескерткішін қорғау аймағынан сауда объектілерін ауыстыру/бұзу бойынша іс-шаралар жүргізу;

2) қалаға Ордабасы, Сайрам жəне Төлеби аудандарының 40 елді мекенін қосуға байланысты Шымкент қаласының аумағында тарихи-мəдени объектілерді түгендеуді жүргізу;

3) Шымкент қаласында Д. Қонаев жəне Т. Рысқұлов көшелерінің қиылысында орналасқан «Хан қорғаны» жергілікті маңызы бар археологиялық ескерткішін сақталуын қамтамасыз ету жəне аталған объектіні қорғау аймағын əзірлеу;

4) Шымкент қаласында «Металлургтер сарайы» мəдениет объектісінің сақталуын қамтамасыз ету;

5) қорық аумағында орналасқан барлық ескерткіштердің жаңа қорғау аймақ тарын одан əрі əзірлей отырып «Ордабасы» ұлттық тарихи-мəдени қорығы» РМҚК аумағында орналасқан сақ қорғандарының, ежелгі қоныстың, қорымдардың санын нақтылау бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;

6) ЮНЕСКО-ның Бүкілəлемдік мұра объектілерінің тізіміне қосуға ұсынылатын Ордабасы ауданындағы төрт ескі елді мекенді (Жуантөбе, Қараспантөбе, Күлтөбе, Бөріжар) қорғау аймақтарын айқындау жəне оларды пайдалану бой-ынша менеджмент жүйесін құру ұсынылады.

Аумақтарды табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың ықпа-лынан қорғау жөніндегі негізгі іс-шаралар жəне азаматтық қорғаныс жөніндегі іс-шаралар

Табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу жəне халықты қорғау мақсатында Шымкент агломерациясының аумағында пер-спективада халық пен аумақты табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағ дайлардан қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар кешені көзделген.

Түлкібас, Төлеби, Қазығұрт аудандары төтенше жағдайларға бейім. Тасқынға жəне су басуға, селге, көшкіндерге, сырғымаларға қарсы əрекет

инфрақұрылымымен қамтамасыз ету үшін: 1) тасқынға қарсы қорғағыш дамбылар салу: Қазығұрт ауданында Үшбұлақ ауылының Келес өзенінде – 200 м., Жаңабазар

ауылының Келес өзенінде – 200 м, Жіңішке ауылының Келес өзенінде – 500 м, Ащыбұлақ ауылының Келес өзенінде – 400 м;

Төлеби ауданында Бірінші мамыр ауылының Ақмешіт өзенінде – 400 м, Достық ауылының Ақмешіт өзенінде – 350 м, Көксаяқ ауылының Сайрамсу өзенінде – 500 м, Екпінді ауылының Ақмешіт өзенінде – 300 м;

Түлкібас ауданында Т. Рысқұлов ауылының Арыс өзенінде – 300 м, Сарытөр ауылының Арыс өзенінде – 350 м, Балықты ауылының Арыс өзенінде – 500 м, Керейіт ауылының Арыс өзенінде – 400 м, Мақталы ауылының Арыс өзенінде – 300 м;

Шымкент қаласының Қошқар ата өзенінде – 400 м, Қарасу өзенінде – 400 м. 2) сел қаупі бар учаскелерде сел өткізетін жəне селді бағыттайтын құры-

лыстар салу: Төлеби ауданында – Бадам, Сайрамсу, Балдыберек өзендерінің бастауында 6 бірлік, Түлкібас ауданында – Машат жəне Жабағылысу өзендерінің бастауында 5 бірлік;

3) көшкін қаупі бар учаскелерде инженерлік қорғау құрылыстарын салу: Қазығұрт ауданында – Ұясай өзенінің бастауында 1 бірлік, Төлеби ауданында – Балдыберек өзенінің бастауында 1 бірлік, Түлкібас ауданында – Жабағылысу өзенінің бастауында 1 бірлік;

4) сырғыма қаупі бар учаскелерде сырғымаға қарсы тірек ғимараттарын салу: Қазығұрт ауданында – Қызылдихан кентінің маңында 1 бірлік, Төлеби ауданын-да – Сұлтан-рабат кентінің маңында 1 бірлік, Түлкібас ауданында – Азатлық, Жаскешу жəне Тастұмсық ауылдарында 1 бірлік.

Су қоймаларында судан құтқару жəне сүңгу-іздеу жұмыстарын жүргізу үшін шомылу мерзімінде жəне тасқын қаупі бар кезеңде Шымкент қаласында 2 суда құтқару станциясын салу ұсынылады.

Шымкент агломерациясын өртке қарсы қорғаумен қамтамасыз ету үшін «Өртке қарсы қызмет органдарының объектілерін жобалау нормалары» ҚР ҚН 2.02-30-2005 сəйкес Шымкент қаласында – 13, Төлеби ауданының Леңгір қаласында 1 өрт депосының үлгілік ғимаратын салу қажет, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар мемлекеттік өртке қарсы қызмет жоқ елді мекендерде, Ордабасы ауданында – 2, Сарыағаш қаласында – 2 өрт бекетін салуға тиіс.

Ағымдағы метеорологиялық жағдай жəне республикалық жəне жергілікті автожолдарда жол төсемінің жағдайы туралы халықты ақпараттандыру үшін ақпараттық табло орнату ұсынылады.

Шымкент қаласы мен жақын жатқан ауылдық округтерде хабарландырудың электр дабылдарын қосымша орнату қажет.

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 1-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері

Р/с№

Көрсеткіштер Өлшем бірлігі Қазіргі жағдайы

Бірінші кезең

Есептік кезең

1 2 3 4 5 61 Аумақ 1) Агломерациялық

про цестерді қалып-тастыру аймағы

мың га 974,4 974,4 974,4

2) Агломерацияның эконо микалық əсер ету аймағы

мың га 1573,48 1573,48 1573,48

оның ішінде:ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер

мың га/% 1056,44/ 67,14

1071,44/ 68,09

1081,56/ 68,74

елді мекендердің жерлері, олардың:

-//- 286,16/18,19

289,91/18,43

291,08/18,50

- қалалық -//- 46,52 50,28 50,28- ауылдық -//- 239,64 239,64 240,80өнеркəсіп, көлік, байланыс жерлері, ғарыш қызметінің, қорғаныс, ұлттық қауіпсіздік мұқта-жына арналған жəне өзге де ауыл ша руашылығы мақсатындағы жерлер

-//- 45,98/2,92 46,00/2,92 46,10/2,93

ерекше қорғалатын аумақтардың жерлері, сауықтыру, рекреациялық жəне тарихи-мəдени мақсаттағы жерлер

-//- 96,11/6,11 96,11/6,11 128,52/8,17

орман қорының жерлері

-//- 7,06/0,45 9,73/0,62 12,4/0,79

су қорының жерлері -//- 13,82/0,88 13,82/0,88 13,82/0,88босалқы жерлер -//- 67,91/4,32 46,47/2,95 0

2 Халық -//-1) Барлығы мың адам 1801,0 1986,1 2335,8

оның ішінде: қала халқының саны тұрғындардың

жалпы са-нынан мың адам /%

992,5/56,1 1079,2/54,3 1269,2/54,3

ауыл халқының саны -//- 808,5/44,9 906,9/45,7 1066,6/45,72) тұрғындардың

табиғи қозғалысының көрсеткіштері:туылғандар саны -//- 47,1/2,6 50,4/2,5 59,3/2,5қайтыс болғандар саны

9,5/0,5 9,7/0,5 11,4/0,5

өсім / кему 37,6/2,1 40,7/2,0 47,9/2,13) Халықтың көші-қон

көрсеткіштері: келгендер саны 40,3/2,2 40,3/2,0 40,3/1,7кеткендер саны 41,0/2,3 41,0/2,1 41,0/1,8өсім/ кему -//- 0,7/0,04 0,7/0,04 0,7/0,03

4) Қалалар санынан, барлығы

бірлік

ірі (есептік саны 500,0 мың адамнан асатын)

-//- 1 1 1

үлкен (халықтың есептік саны 100,0 мың адамнан 500,0, мың адамға дейін)

-//- 0 0 0

орташа (халықтың есептік саны 50,0 мың адамнан 100,0 мың адамға дейін)

-//- 0 0 2

шағын (халықтың есептік саны 10,0 мың адамнан 50,0 мың адамға дейін)

-//- 3 3 1

5) Кенттер -//- 0 0 06) Ауылдар -//- 363 363 3637) Халық тығыздығы мың адам/100

шаршы км18,5 20,4 24,0

8) Ауыл халқының тығыздығы

-//- 8,7 9,8 11,5

9) Халықтың жастық құрылымы: 15 жасқа дейінгі балалар

мың адам/% жалпы халық

саны

638,8/35,5 705,2/35,5 829,4/35,5

еңбекке қабілетті жастағы халық (16-62 жастағы еркек-тер, 16-57 жастағы əйелдер)

-//- 1035,8/57,5 1141,5/57,5 1342, 5/57,5

еңбекке қабілетті жа-стан асқан халық

-//- 126,5/7,0 139,4/7,0 163,9/7,0

10) Жұмыспен қамтылған халық саны, барлығы

мың адам 821,30 929,03 1103,59

11) Экономикалық қызмет түрлері бой-ынша жұмыспен қамтылған халық

мың адам/% жұмыспен қамтылған халық саны

821, 30/100 929,03/100 1103, 59/100

оның ішінде: -//-- өнеркəсіп -//- 46,9/5,7 53,1/5,7 63,0/5,7- құрылыс -//- 84,0/10,2 95,0/10,2 112,9/10,2- ауыл шаруашылығы

-//- 147,4/17,9 166,7/17,9 198,1/17,9

- білім беру -//- 109,9/13,4 124,3/13,4 147,7/13,4- денсаулық сақтау жəне əлеуметтік қызмет көрсету

-//- 42,0/5,1 47,5/5,1 56,4/5,1

- өзгелер -//- 391,1/47,6 442,4/47,6 525,5/47,612) Жұмыссыздық

деңгейі5,25 4,47 3,73

3 Экономикалық əлеует

1) Өнеркəсіп өндірісінің көлемі

млрд. теңге 387,6 708,7 2 168,9

2) Ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің көлемі

-//- 268,8 484,5 1 212,2

4 Тұрғын үй қоры 1) Барлығы жалпы

ауданының мың м2 %

30553/100 43356/100 59000/100

оның ішінде: қалалық елді мекен-дерде

-//- 17802/58,3 25276/58,3 34397/ 58,3

ауылдық елді мекен-дерде

-//- 12752/41,7 18079/41,7 24603/ 41,7

2) Халықтың жалпы тұрғын үй алаңымен қамтамасыз етілуі:

м2 /адам 17,1 24,9 26,2

қалалық елді мекен-дерде

-//- 17,9 26,6 27,9

ауылдық елді мекен-дерде

-//- 16,0 22,9 24,1

5 Халыққа əлеуметтік жəне мəдени-тұрмыстық қызмет көрсету объектілері

1) Жоғарғы оқу орын-дары

бірлік/студент-тер

11/70827 «Қала құрылысы. Қалалық жəне ауылдық елді мекендерді жо-

спарлау жəне құрылыс салу» 3.01-01-2008* ҚНжҚ-ға сəйкес

жобалауға тапсырма бойынша

2) Мектепке дейінгі, бастауыш жəне орта кəсіби білім беру ұйымдары

сəйкес келетін бірлік

Техникалық жəне кəсіби білім беру мекемелері

бірлік/оқушылар

92/70956 «Қала құрылысы. Қалалық жəне ауылдық елді мекендерді жо-

спарлау жəне құрылыс салу» 3.01-01-2008* ҚНжҚ-ға сəйкес

жобалауға тапсырма бойынша

Күндізгі жалпы білім беру мектептері

бірлік/мың орын

566/275,1 /323,1 /511,7

Мектепке дейінгі ұйымдар

бірлік/мың орын

854/92,9 /125,3 /155,1

3) Мəдениет жəне өнер ұйымдары:

тиісті бірлік

оның ішінде: театрлар бірлік/орын 6/2072 /2322 /9022кинотеатрлар бірлік/орын 3/1182 /5754 /32107кітапханалар бірлік/мың том 224/5994 /8541 /10528клуб типіндегі ұйымдар

бірлік/орын 133/24858 /43560 /64104

4) Денсаулық сақтау ұйымдары (ауруха-налар, емханалар, перзентханалар, фельдшерлік-акушерлік пункттер жəне т.б.):

-//-

оның ішінде: стационарлық көмек көрсететін ұйымдар

төсек 10024 11100 12833

амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін ұйымдар

ауысымына келу

18395 39312 46343

5) Санаторлық-курорттық, дема-лыс жəне туризм мақсатындағы объектілер (санато-рийлер, пансионат-тар, демалыс үйлері, лагерьлер жəне т.б.)

төсек-орын 4581 «Қала құрылысы. Қалалық жəне ауылдық елді мекендерді жо-

спарлау жəне құрылыс салу» 3.01-01-2008*

ҚНжЕ «Қызмет көрсету мекемелері мен кəсіпорындары жəне олардың жер

учаскелерінің мөлшерін есептеу нормалары» деген 6-қосымшасына сəйкес жобалауға тапсырма бойынша

6) Əлеуметтік қамсыздан дыру ұйымдарыоның ішінде:медициналық-əлеуметтік меке-мелер

бірлік/орын 1/260 2/313 3/368

психоневрология-лық медициналық-əлеу меттік меке-мелер

бірлік/орын 4/1070 8/1251 12/1471

стационарлық жəне жартылай стацио нар типіндегі (оның ішінде психоневрологиялық

бірлік/орын 2/360 2/360 4/444

патологияла-ры жəне тірек-қозғалыс аппараты бұзылған ақауы бар) балаларға арналған ұйымдар

7) Халыққа əлеуметтік жəне мəдени-тұрмыс тық қызмет көрсетудің басқа объектілері

тиісті бірлік

Ортақ пайдаланыла-тын спорт залдары

еден ауданы мың шаршы

метр

32850 53934 162614

Ортақ пайдаланыла-тын бассейндер

су беті мың шаршы метр

7124 13600 46461

6 Көліктік инфрақұрылым

1) Теміржол қатынасы жолдарының ұзындығы

км 381,7 381,7 424,7

2) Кепілді тереңдігі бар кеме жүретін өзен жолдарының ұзындығы

-//- - - -

3) Автомобиль жолда-ры ның ұзындығы, барлығы

км 2055,5 2055,5 2183,5

оның ішінде: республикалық маңы зы бар (халықаралық маңызы бар)

-//- 406,4 406,4 534,4

облыстық маңызы бар

-//- 1300,3 1300,3 1300,3

аудандық маңызы бар

-//- 348,8 348,8 348,8

4) Газ құбырларының ұзындығы

км 679,2 679,2 679,2

5) Мұнай құбырла-рының ұзындығы

км 153,3 153,3 153,3

6) Көлік желісінің тығыздығы:

км/100 шар-шы км

теміржол -//- 2,4 2,4 2,7автомобиль -//- 13,0 13,0 13,8

7) Əуежайлар бірлік 1 1 1оның ішінде:халықаралық маңызы бар

-//- 1 1 1

мемлекеттік (ұлттық) -//- 1 1 1жергілікті -//- - - -жеке меншік -//- - - -

7 Инженерлік инфрақұрылым

1) Сумен жабдықтау: Жерасты көздерінің ресурстары

млн. текше м/жыл

560,27 560,27 560,27

Жерүсті көздерінің ресурстары

-//- 2720 2720 2720

Су тұтыну, барлығы мың текше м/тəулік

2594,83 2888,32 3541,22

оның ішінде: -//-шаруашылық-ауыз су қажеттіліктеріне

137,60 275,57 475,00

өнеркəсіптік қажеттіліктерге

-//- 77,47 92,96 123,91

ауыл шаруашылығы қажеттіліктеріне

-//- 2372,90 2511,54 2933,87

1 адамның тəуліктік орташа су тұтынуы

адам басына л/тəулік

1467,81 1500,70 1564,46

Су бұру, барлығы: млн. текше/жыл

41,38 115,58 185,06

су объектілеріне -//- 1,74 2,87 3,862) Электрмен

жабдықтау: бекітілген қуаты, барлығы

МВт 210 630 680

оның ішінде: су электр станциясы % 25 27 30жылу электр стан-циясы

-//- 75 70 60

атом электр стан-циясы

- - -

жаңартылатын энер-гия көздері

% - 3 10

Есептік қажеттілік: млн. кВт/сағ. 3960 4980 5560оның ішінде: коммуналдық-тұр мыс тық қажеттіліктер

-//- 1108 1245 1390

өндірістік қажеттіліктер

-//- 2376 3237 3614

Қысымы 35 кВ жəне одан жоғары əуе электр беру желі-лерінің ұзындығы

км2526 2700 2900

3) Жылумен жабдықтау: Бекітілген қуаты мың. Гкал/сағ 4,2 4,6 6,2Есептік қажеттілік: млн.Гкал 13,8 14,9 21,3оның ішінде: коммуналдық-тұр мыстық қажеттіліктер

-//- 7,8 8,3 11,9

өндірістік қажеттіліктер

-//- 6 6,6 9,4

4) Газбен жабдықтау: Есептік қажеттілік: млн. м3/жыл 1470,0 1526,7 2095,6оның ішінде:коммуналдық-тұр мыстық қажеттіліктер

-//- 26,5 26,9 38,6

өндірістік қажеттіліктер

-//- 860,0 902,2 1280,3

5) Байланыс жəне те-левизия Интернет пайдалану-шыларының саны

% 45 75 90

Халықты цифрлық телевизиялық хабар-ламамен қамту

% халықтың барлығы

75 95 100

8 Табиғатты қорғау жəне табиғатты ұтымды пайдалану

1) Табиғи ортасы жоға ры деңгейде ластанған қалалардың саны

бірлік 1 0 0

2) Ластаушы заттар-дың жалпы шыға-рын дылары норма-тивтерінің бекітілген мəндерінің көлемі

мың тонна/жыл

48,2 49,9 49,9

3) ҚТҚ жалпы көлемінің қайта өңделген қалдықтар үлесі

% 12,3 15 40

4) Ластаушы заттардың тастандыларының бекітілген мəндерінің көлемі

мың тонна/жыл

14,4 14,8 14,8

5) Орманмен көмке-рілген мемлекеттік орман қоры жерле-рінің алаңы

мың га 146,3 147,0 148,4

6) Өңірдің жалпы алаңына ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың үлесі

% 6,1 6,1 8,2

9 Гидротехникалық құрылыстар

бірлік 114 117 129

10 Өрт депосының ғимараттары

Депо/автомо-биль саны

32/128 35/140 46/184

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 2-қосымша

16 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛРЕСМИ

(Соңы 17-бетте)

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 3-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 4-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 5-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 6-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 7-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 8-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 9-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 10-қосымша

Шымкент агломерациясын аумақтық дамытудың өңіраралық схемасына 11-қосымша

Шымкент агломерациясының аймағына кірген елді мекендердің тізбесі жəне Шымкент агломерациясының елді мекендер бөлінісіндегі 2030

жылға дейінгі халық санының болжамы

Р/с №

Аудан атауы

Ауылдық округтің ата-

уы

Елді мекеннің атауы

Қазіргі жағдайы

Халық санының болжамы, адам2020 жыл

2030 жыл

1 2 3 4 5 6 71 Шымкент

қалалық əкімшілігі

Шымкент қ. Шымкент қ. 885799 961731 1131061

2 Арыс қалалық əкімшілігі

Арыс қ. Арыс қ. 42995 47749 56158

3 Арыс қалалық əкімшілігі

Ақдала Ақдала а 3229 3622 4259

4 Арыс қалалық əкімшілігі

Ақдала Пəкентай Арапов а.

346 388 456

5 Арыс қалалық əкімшілігі

Ақдала Онтам а. 546 612 720

6 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене Диірмене а. 1249 1401 1648

7 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене Саналы а. 985 1105 1299

8 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене Қаражантақ а.

514 577 678

9 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене Орманды а. 280 314 369

10 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене 40 рзд. 96 108 127

11 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене Теміржолшы а.

389 436 513

12 Арыс қалалық əкімшілігі

Диірмене Қызылкөпір а.

643 721 848

13 Бəйдібек Қосақжар Шаян а. 9212 10356 1218014 Бəйдібек Ақбастау Ақбастау а. 3437 3864 454415 Бəйдібек Ақбастау Жолғабас а. 412 463 54516 Бəйдібек Ақбастау Кеңес а 651 732 86117 Бəйдібек Ақбастау Тұрақты а. 627 705 82918 Бəйдібек Алғабас Таңатар а. 919 1033 121519 Бəйдібек Боралдай Боралдай а. 3132 3521 414120 Бəйдібек Боралдай Амансай а. 879 988 116221 Бəйдібек Боралдай Жоғарғы

Боралдай а.1048 1178 1386

22 Бəйдібек Боралдай Жыланды а. 853 959 112823 Бəйдібек Боралдай Ақжар а. 271 305 35824 Бəйдібек Боралдай Қаратас а. 571 642 75525 Бəйдібек Боралдай Сарыбұлақ а. 816 917 107926 Бəйдібек Боралдай Тайманов а. 1380 1551 182527 Бəйдібек Боралдай Талап а. 678 762 89628 Бəйдібек Боралдай Теректі а. 998 1122 132029 Бəйдібек Боралдай Түйетас а. 768 863 101530 Бəйдібек Бөген Шалдар а. 1251 1406 165431 Бəйдібек Бөген Бекбау а. 1201 1350 158832 Бəйдібек Бөген Екпінді а. 1369 1539 181033 Бəйдібек Бөген Жиенқұм а. 837 941 110734 Бəйдібек Бөген Сарқырама

а.675 759 892

35 Бəйдібек Жамбыл Жамбыл а. 1568 1763 207336 Бəйдібек Жамбыл Шыбыт а. 496 558 65637 Бəйдібек Көктерек Бірлік а. 568 639 75138 Бəйдібек Көктерек Ынтымақ а. 494 555 65339 Бəйдібек Көктерек Кеңестөбе а. 1836 2064 242740 Қазығұрт Қазығұрт Қазығұрт а. 15839 17767 2089241 Қазығұрт Қазығұрт Ащыбұлақ а. 1023 1147 134942 Қазығұрт Қазығұрт Кезеңбұлақ

а.980 1099 1293

43 Қазығұрт Қазығұрт Молбұлақ а. 2172 2436 286544 Қазығұрт Алтынтөбе Алтынтөбе а. 1319 1479 174045 Қазығұрт Алтынтөбе Аққұм а. 413 463 54546 Қазығұрт Алтынтөбе Қарабау а. 66 74 8747 Қазығұрт Алтынтөбе Қаржан а. 5072 5689 669048 Қазығұрт Алтынтөбе Қосағаш а. 1350 1514 178149 Қазығұрт Жаңабазар Жаңабазар а. 2998 3363 395550 Қазығұрт Жаңабазар Жылыбұлақ

а.759 851 1001

51 Қазығұрт Жаңабазар Жаңажол а. 843 946 111252 Қазығұрт Жаңабазар Жаңаталап а. 1366 1532 180253 Қазығұрт Жаңабазар Жеңіс а. 303 340 40054 Қазығұрт Жаңабазар Кожамберді

а.780 875 1029

55 Қазығұрт Жаңабазар Қарабастау а.

968 1086 1277

56 Қазығұрт Жаңабазар Тілектес а. 856 960 112957 Қазығұрт Жаңабазар Үлгілі а. 3081 3456 406458 Қазығұрт Жігерген Жігерген а. 612 686 80759 Қазығұрт Жігерген Айнатас а. 1564 1754 206360 Қазығұрт Жігерген Диқан а. 1100 1234 145161 Қазығұрт Жігерген Қызылбұлақ

а360 404 475

62 Қазығұрт Жігерген Тесіктөбе а. 659 739 86963 Қазығұрт Жігерген Ұғым а. 137 154 18164 Қазығұрт Сабыр

Рақымов Көкебел а. 2046 2295 2699

65 Қазығұрт Сабыр Рақымов

Алпысқора - - -

66 Қазығұрт Сабыр Рақымов

Қызылата а. 597 670 788

67 Қазығұрт Сабыр Рақымов

Майбұлақ а. 1349 1513 1779

68 Қазығұрт Қақпақ Қақпақ а. 5210 5844 687369 Қазығұрт Қақпақ Заңғар а. 352 395 46470 Қазығұрт Қақпақ Сырлысай а. 804 902 106171 Қазығұрт Қарабау Қарабау а. 966 1083 127472 Қазығұрт Қарабау Амангелді а. 2537 2846 334773 Қазығұрт Қарабау Жұмысшы а. 1077 1208 142174 Қазығұрт Қарабау Үшбұлақ а. 1624 1822 214275 Қазығұрт Қызылқия Тұғыртас а. 210 236 27776 Қазығұрт Қызылқия Айнатас а. 1300 1458 171577 Қазығұрт Қызылқия Қызылқия а. 4327 4853 570878 Қазығұрт Қызылқия Ынталы а. 1530 1716 201879 Қазығұрт Қызылқия Қызылсеңгір

а.1279 1435 1687

80 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Рабат а. 4615 5176 6088

81 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Амангелді а. 636 713 839

82 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Атбұлақ а. 1694 1900 2235

83 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Еңбекші а. 1276 1431 1683

84 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Жаңаталап а. 332 372 438

85 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Қыдыр Мəмбетұлы

а.

1402 1573 1849

86 Қазығұрт Қарақозы Əбдəлиев

Қызылдала а. 949 1064 1252

87 Қазығұрт Тұрбат Тұрбат а. 4408 4944 581588 Қазығұрт Тұрбат Еңбек а. 773 867 102089 Қазығұрт Тұрбат Қызылдихан

а.1795 2013 2368

90 Қазығұрт Тұрбат Өндіріс а. 2684 3010 354091 Қазығұрт Шанақ Шанақ а. 1647 1847 217392 Қазығұрт Шанақ Ақжар а. 1030 1155 135993 Қазығұрт Шанақ Ескі Шанақ а. 445 499 58794 Қазығұрт Шанақ Шанақ ст. 226 253 29895 Қазығұрт Шанақ Ызабұлақ а. 171 192 22696 Қазығұрт Шарапхана Шарапхана а. 4388 4922 578897 Қазығұрт Шарапхана Бақабұлақ а. 293 329 38698 Қазығұрт Шарапхана Жіңішке а. 1499 1681 197799 Қазығұрт Шарапхана Майлыошақ

а.822 922 1084

100 Қазығұрт Шарапхана Махамбет Өтемісұлы атындағы а.

1463 1641 1930

101 Қазығұрт Шарапхана Талдыбұлақ а.

414 464 546

102 Қазығұрт Шарбұлақ Шарбұлақ а. 4106 4605 5416103 Қазығұрт Шарбұлақ Ақбастау а. 793 889 1046104 Ордабасы Қажымұқан Темірлан а. 11426 14200 15500105 Ордабасы Қажымұқан Амангелді а. 1719 1905 2260106 Ордабасы Қажымұқан Боралдай а. 1051 1165 1382107 Ордабасы Қажымұқан Ынталы а. 4037 4476 5309108 Ордабасы Қажымұқан Көктөбе а. 2760 3060 3630109 Ордабасы Қажымұқан Қажымұқан а. 3733 4139 4910110 Ордабасы Қажымұқан Қызылсеңгір

а.1643 1821 2161

111 Ордабасы Бадам Бадам а. 5553 6156 7302112 Ордабасы Бадам Қарабастау

а.1151 1275 1513

113 Ордабасы Бадам Дербес а. 2765 3065 3637114 Ордабасы Бадам Ордабасы а. 1520 1686 2000115 Ордабасы Бадам Ақбұлақ а. 1858 2059 2443116 Ордабасы Бадам Мамыр а. 1362 1509 1790117 Ордабасы Бөген Бүген а. 3036 3366 3993118 Ордабасы Бөген Кемер а. 1239 1374 1629119 Ордабасы Бөржар Бірлік а. 959 1063 1261120 Ордабасы Бөржар Жамбыл а. 903 1001 1187121 Ордабасы Бөржар Қайнар а. 2729 3025 3588122 Ордабасы Бөржар Қалаш а. 375 416 494123 Ордабасы Бөржар Теспе а. 524 581 690124 Ордабасы Бөржар Ұялыжар а. 2411 2673 3170125 Ордабасы Бөржар Ықыластемір

а.846 937 1112

126 Ордабасы Бөржар Ынтымақ а. 367 407 482127 Ордабасы Жеңіс Жеңіс а. 1534 1700 2017128 Ордабасы Жеңіс Дихан а. 922 1022 1212129 Ордабасы Қарааспан Қарааспан а. 2832 3140 3725130 Ордабасы Қарааспан Бейсен

Оңтаев а.505 560 663

131 Ордабасы Қарааспан Ақжол а. 875 970 1151132 Ордабасы Қарааспан Берген

Исаханов а.1497 1659 1968

133 Ордабасы Қарааспан Жұлдыз а. 497 551 654134 Ордабасы Қарааспан Ынтымақ а. 353 392 465135 Ордабасы Қарааспан Төреарық а. 912 1011 1199136 Ордабасы Қарааспан Көлтоған а. 973 1079 1280137 Ордабасы Қарааспан Қарааспан а. 1139 1263 1499138 Ордабасы Қарааспан Қарааспан а. 1511 1674 1986139 Ордабасы Қарааспан Жаңатұрмыс

а.472 523 621

140 Ордабасы Қарааспан Мəдениет а. 540 598 709141 Ордабасы Қарааспан Мақташы а. 811 900 1068142 Ордабасы Қарааспан Сарыарық а. 824 913 1084143 Ордабасы Қарақұм Қарақұм а. 3155 3497 4148144 Ордабасы Төрткөл Төрткөл а. 3811 4225 5012145 Ордабасы Төрткөл Ақсоры а. 2826 3133 3716146 Ордабасы Төрткөл Арыстанды а. 989 1097 1301147 Ордабасы Төрткөл Еңбекші а. 684 759 900148 Ордабасы Төрткөл Жайылма а. 654 725 860149 Ордабасы Төрткөл Қызылжар а. 1420 1575 1868150 Ордабасы Төрткөл Елшібек

батыр а.1021 1133 1343

151 Ордабасы Төрткөл Көкарал а. 721 799 948152 Ордабасы Төрткөл Нұра а. 580 642 763153 Ордабасы Төрткөл Спатаев а. 1113 1233 1464154 Ордабасы Шұбар Шұбар а. 3245 3597 4267155 Ордабасы Шұбар Аққойлы а. 615 682 808156 Ордабасы Шұбар Береке а. 1859 2060 2444157 Ордабасы Шұбар Жусансай а. 713 790 937158 Ордабасы Шұбар Сарытоғай а. 562 624 740159 Ордабасы Шұбар Тоқсансай а. 1086 1204 1428160 Ордабасы Шұбарсу Шұбарсу а. 22264 24681 29280161 Сайрам Ақсукент Ақсу а. 34436 38624 45425162 Сайрам Ақсукент Манкент а. 2951 3308 3890163 Сайрам Ақсукент Чапаево а. 4417 4954 5826164 Сайрам Ақбұлақ Ақбұлақ а. 5098 5718 6725165 Сайрам Арыс Қожақорған

а.6550 7347 8640

166 Сайрам Арыс Нұржанқорған а.

2510 2815 3311

167 Сайрам Жібек жолы Машат а. 841 943 1109168 Сайрам Жібек жолы Жібек жолы

а.3822 4287 5042

169 Сайрам Жібек жолы Сиқым а. 1046 1173 1380170 Сайрам Қайнарбұлақ Таскешу а. 1061 1190 1400171 Сайрам Қайнарбұлақ Көмешбұлақ

а.4352 4881 5741

172 Сайрам Қайнарбұлақ Əсіларық а. 1671 1874 2204173 Сайрам Қайнарбұлақ Сарыарық а. 396 444 522174 Сайрам Қайнарбұлақ Құрлық а. 992 1113 1309175 Сайрам Қайнарбұлақ Ошақты а. 576 646 760176 Сайрам Қайнарбұлақ Тоған а. 210 236 277177 Сайрам Қайнарбұлақ Чиркино а. 1658 1860 2187178 Сайрам Қарабұлақ Қарабұлақ а. 44644 50074 58890179 Сайрам Қарамұрт Қарамұрт а. 12127 13602 15997180 Сайрам Қарамұрт Низамабат а. 2726 3058 3596181 Сайрам Қарасу Қарасу а. 12182 13664 16069182 Сайрам Қарасу Ақбай а. 3284 3683 4332183 Сайрам Қарасу Бескепе а. 400 449 528184 Сайрам Қарасу Əйтеке би а. 861 966 1136185 Сайрам Қарасу Ақбастау а. 1359 1524 1793186 Сайрам Қарасу Ынтымақ а. 1152 1292 1520187 Сайрам Қарасу Жаңатұрмыс

а.426 478 562

188 Сайрам Қарасу Береке а. 61 68 80189 Сайрам Құтарыс Құтарыс а. 2835 3180 3740

(Жалғасы. Басы 13-15-беттерде)

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 17РЕСМИ

(Соңы. Басы 13-16-беттерде)

(Соңы 18-бетте)

190 Сайрам Құтарыс Қызылжар а. 359 403 474191 Сайрам Құтарыс Ақарыс а. 1690 1896 2229192 Сайрам Құтарыс Оймауыт а. 790 886 1042193 Сайрам Көлкент Көлкент а. 8604 9650 11350194 Сайрам Көлкент Жаңатұрмыс

а.731 820 964

195 Сайрам Көлкент Ақсуабат а. 4611 5172 6082196 Сайрам Көлкент Молыбай

Оразалиев а.967 1085 1276

197 Сайрам Көлкент Ханқорған а. 894 1003 1179198 Сайрам Көлкент Қосбұлақ а. 2909 3263 3837199 Сайрам Көлкент Теспе а. 626 702 826200 Сайрам Көлкент Шапырашты

а.570 639 752

201 Сайрам Манкент Манкент а. 28377 31828 37432202 Сайрам Манкент Аққала а. 2273 2549 2998203 Сарыағаш Сарыағаш қ. Сарыағаш қ. 39654 45441 53441204 Сарыағаш Ақжар Ақжар а. 6435 7219 8492205 Сарыағаш Ақжар Бағыж а. 1330 1492 1754206 Сарыағаш Дарбаза Ердəулет а. 735 824 970207 Сарыағаш Дербісек Дербісек а. 13137 14735 17321208 Сарыағаш Дербісек Атамекен а. 1964 2203 2591209 Сарыағаш Жартытөбе Бостандық а. 3785 4245 4993210 Сарыағаш Жартытөбе Құрама а. 2464 2764 3250211 Сарыағаш Жартытөбе Достық а. 3751 4207 4948212 Сарыағаш Жартытөбе Төңкеріс а. 2541 2850 3352213 Сарыағаш Жартытөбе Ынтымақ а. 7176 8049 9466214 Сарыағаш Жемісті Жемісті а. 2976 3338 3926215 Сарыағаш Жемісті Тың а. 1344 1507 1773216 Сарыағаш Жібек жолы Жібек жолы

а.8069 9050 10644

217 Сарыағаш Жібек жолы Зортөбе а. 2113 2370 2787218 Сарыағаш Жібек жолы Декһан

баба а.3447 3866 4547

219 Сарыағаш Жібек жолы Жаңақұрылыс а.

908 1018 1198

220 Сарыағаш Жібек жолы Жаңатұрмыс а.

2202 2470 2905

221 Сарыағаш Жібек жолы Сарқырама а.

1055 1183 1392

222 Сарыағаш Жібек жолы Қарабау а. 1090 1223 1438223 Сарыағаш Күркелес Ақниет а. 3956 4437 5218224 Сарыағаш Күркелес Алғабас а. 1003 1125 1323225 Сарыағаш Күркелес Белый дом а. 917 1029 1210226 Сарыағаш Күркелес Бесқұдық а. 49 55 65227 Сарыағаш Күркелес Дархан а. 2214 2483 2920228 Сарыағаш Күркелес Жаңаарық а. 2203 2471 2906229 Сарыағаш Күркелес Жаңаталап а. 1086 1218 1433230 Сарыағаш Күркелес Еңкес а. 5135 5760 6774231 Сарыағаш Күркелес Құлтума а. 486 545 641232 Сарыағаш Күркелес Жылысу а. 720 808 950233 Сарыағаш Күркелес Нұрлыжол а. 1539 1726 2030234 Сарыағаш Күркелес Ортатөбе а. 536 601 707235 Сарыағаш Күркелес Күркелес а. 5050 5664 6661236 Сарыағаш Күркелес Дастан а. 954 1070 1258237 Сарыағаш Көктерек Көктерек к. 4030 4520 5316238 Сарыағаш Қапланбек Қапланбек а. 6347 7119 8372239 Сарыағаш Қапланбек Жаңаарық а. 1887 2116 2489240 Сарыағаш Қапланбек Зах а. 409 459 540241 Сарыағаш Қапланбек Ақниет а. 1247 1399 1645242 Сарыағаш Қапланбек Қанағат а. 2234 2506 2947243 Сарыағаш Қапланбек Тасқұлақ а. 1899 2130 2505244 Сарыағаш Қапланбек Тыңтөбе а. 314 352 414245 Сарыағаш Қапланбек Чичерино а. 3471 3893 4579246 Сарыағаш Қызылжар Қызылжар а. 6053 6789 7985247 Сарыағаш Қызылжар Жаскешу а. 1410 1581 1860248 Сарыағаш Тегісшіл Тегісшіл а. 1610 1806 2124249 Сарыағаш Тегісшіл Абай а. 3173 3559 4186250 Сарыағаш Тегісшіл Көктөбе а. 1325 1486 1748251 Сарыағаш Тегісшіл Мəдениет а. 1400 1570 1847252 Төле би Леңгір қ. Леңгір қ. 24053 24248 28517253 Төле би Аққұм Жаңаұйым а. 1356 1522 1786254 Төле би Аққұм Аққұм а. 1694 1900 2235255 Төле би Аққұм Момынай а. 1775 1991 2341256 Төле би Алатау Алатау а. 2067 2318 2727257 Төле би Алатау Екпінді а. 1338 1501 1765258 Төле би Алатау Жаңатұрмыс

а.452 507 596

259 Төле би Алатау Қайнар а. 1482 1662 1955260 Төле би Алатау Қорған а. 591 663 780261 Төле би Алатау Қосағаш а. 643 721 848262 Төле би Алатау Нысамбек а. 660 740 871263 Төле би Алатау Біркөлік а. 240 269 317264 Төле би Алатау Шатыртөбе

а.376 422 496

265 Төле би Алатау Шұбарағаш а.

375 421 495

266 Төле би Бірінші мамыр Бірінші ма-мыр а.

7002 7854 9236

267 Төле би Бірінші мамыр Алғабас а 1389 1558 1832268 Төле би Бірінші мамыр Бейнеткеш а. 1215 1363 1603269 Төле би Бірінші мамыр Жаңажол а. 2355 2641 3106270 Төле би Бірінші мамыр Зағамбар а. 4939 5540 6515271 Төле би Бірінші мамыр Тағайна а. 1242 1393 1638272 Төле би Бірінші мамыр Ынтымақ а. 1333 1495 1758273 Төле би Зертас Зертас а. 4814 5399 6350274 Төле би Зертас Жаңакүш а. 194 218 256275 Төле би Жоғарғы Ақсу Мəдени а. 1416 1588 1868276 Төле би Жоғарғы Ақсу Сарқырама

а.1119 1255 1476

277 Төле би Кемеқалған Абай а. 1525 1710 2012278 Төле би Кемеқалған Ақбастау а. 1612 1808 2126279 Төле би Кемеқалған Аңғарата а. 1180 1324 1557280 Төле би Кемеқалған Ұйымшыл а. 749 840 988281 Төле би Кемеқалған Қаратөбе а. 627 703 827282 Төле би Кемеқалған Қарақия а. 256 287 338283 Төле би Көксаяқ Көксаяқ а. 11766 13197 15521284 Төле би Көксаяқ Алтынбастау

а.297 333 392

285 Төле би Көксаяқ Жіңішке а. 584 655 770286 Төле би Көксаяқ Қазақстан а. 2245 2518 2961287 Төле би Киелітас Достық а. 2052 2302 2707288 Төле би Киелітас Ақайдар а. 1184 1328 1562289 Төле би Киелітас Киелітас а. 1848 2073 2438290 Төле би Киелітас Сұлтанрабат

а.6496 7286 8569

291 Төле би Қаратөбе Балдыберек а.

806 904 1063

292 Төле би Қаратөбе Қостөбе а. 558 626 736293 Төле би Қаратөбе Майбұлақ а. 1146 1285 1512294 Төле би Қаратөбе Қаратөбе а. 2183 2448 2880295 Төле би Қаратөбе Төңкеріс а. 600 673 791296 Төле би Қасқасу Жоғарғы

Қасқасу а.729 818 962

297 Төле би Қасқасу Қасқасу а. 2336 2620 3081298 Төле би Қасқасу Керегетас а. 627 703 827299 Төле би Қасқасу Көнесарық а. 1503 1686 1983300 Төле би Қоғалы Алшалы а. 560 628 739301 Төле би Қоғалы Диханкөл а. 1936 2171 2554302 Төле би Қоғалы Ұзынарық а. 1226 1375 1617303 Төле би Тасарық Тасарық а. 1602 1797 2113304 Төле би Тасарық Жамбыл а. 950 1066 1253305 Төле би Тасарық Оңтүстік а. 542 608 715306 Төле би Тасарық Ханарық а. 1506 1689 1987307 Түлкібас Майлыкент Тұрар

Рысқұлов атындағы а.

19996 22428 26377

308 Түлкібас Майлыкент Иірсу а. 578 651 764309 Түлкібас Майлыкент Бақыбек а. 1510 1694 1992310 Түлкібас Майлыкент Максим

Горький атындағы а.

2698 3026 3559

311 Түлкібас Ақбиік Ақбиік а. 2037 2285 2687312 Түлкібас Ақбиік Құлан а. 1834 2057 2419313 Түлкібас Ақбиік Сарытұр а. 401 450 529314 Түлкібас Арыс Керейіт а. 1836 2059 2422315 Түлкібас Арыс Қайыршақты

а.58 65 77

316 Түлкібас Арыс Мақталы а. 1725 1935 2275317 Түлкібас Балықты Балықты а. 5473 6139 7219318 Түлкібас Балықты Абай а. 1488 1669 1963319 Түлкібас Балықты Көкбұлақ а. 759 851 1001320 Түлкібас Балықты Ұрбұлақ а. 1101 1235 1452321 Түлкібас Балықты Шарафкент

а.784 879 1034

322 Түлкібас Жабағылы Абайыл а. 555 622 732323 Түлкібас Жабағылы Жабағылы а. 2405 2697 3172324 Түлкібас Жабағылы 115 рзд. 109 122 144325 Түлкібас Жаскешу Жаскешу а. 4868 5460 6421326 Түлкібас Жаскешу Қарақшы рзд. - - -327 Түлкібас Жаскешу Жанұзақов а. 235 264 310328 Түлкібас Жаскешу Рысқұл а. 1036 1162 1367329 Түлкібас Жаскешу Пістелі а. 143 160 189330 Түлкібас Келтемашат Келтемашат

а.655 735 864

331 Түлкібас Келтемашат Ақсай а. 41 46 54332 Түлкібас Келтемашат Дəубаба а. 1051 1179 1386333 Түлкібас Келтемашат Жиынбай а. 1005 1127 1326334 Түлкібас Келтемашат Кершетас а. 1819 2040 2399335 Түлкібас Келтемашат Қоғалы а. 164 184 216336 Түлкібас Келтемашат Сеславино а. 115 129 152337 Түлкібас Кемербастау Кемербастау

а.1133 1271 1495

338 Түлкібас Кемербастау Алғабас а 1023 1147 1349339 Түлкібас Кемербастау Мəнтай

Жəрімбетов а.

1014 1137 1338

340 Түлкібас Кемербастау Елтай а. 693 777 914341 Түлкібас Кемербастау Күмісбастау

а.509 571 671

342 Түлкібас Кемербастау Майлыкент а. 263 295 347343 Түлкібас Машат Машат а. 1525 1710 2012344 Түлкібас Машат Еңбек а. 979 1098 1291345 Түлкібас Машат Еңбекші а. 520 583 686346 Түлкібас Машат Жаңақоғам а. 1549 1737 2043347 Түлкібас Машат Қызылбастау

а.519 582 685

348 Түлкібас Мичурин Майтөбе а. 4253 4770 5610349 Түлкібас Мичурин Көксағыз а. 976 1095 1287350 Түлкібас Мичурин Таусағыз а. 1066 1196 1406351 Түлкібас Мичурин Қожамберді

а.897 1006 1183

352 Түлкібас Рысқұлов Азатлық а. 4146 4650 5469

353 Түлкібас Рысқұлов Жаңаталап а. 528 592 696354 Түлкібас Рысқұлов Тастыбұлақ

а.310 348 409

355 Түлкібас Рысқұлов Шүкірбұлақ а. 2095 2350 2764356 Түлкібас Састөбе Састөбе к. 6188 6941 8163357 Түлкібас Састөбе Қызылту а. 532 597 702358 Түлкібас Састөбе Ынтымақ а. 1950 2187 2572359 Түлкібас Тастұмсық Тастұмсық а. 2269 2545 2993360 Түлкібас Тастұмсық Амангелді а. 814 913 1074361 Түлкібас Тастұмсық Жыланды а. 583 654 769362 Түлкібас Тастұмсық Қабанбай а. 320 359 422363 Түлкібас Тастұмсық Қарабастау

а.188 211 248

364 Түлкібас Түлкібас Түлкібас к. 11407 12794 15047365 Түлкібас Түлкібас Көктерек а. 999 1120 1318366 Түлкібас Шақпақ Шақпақ

баба а.3542 3973 4672

367 Түлкібас Шақпақ 114 рзд. 307 344 405 Шымкент агломерациясы бойынша

барлығы1800994 1986087 1800994

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 22 ақпан №75 Астана, Үкімет Үйі

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз

ету қағидаларын бекіту туралы

«Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» 2002 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабы 2-тармағының 31-3) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-МинистріБ.САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2018 жылғы 22 ақпандағы №75 қаулысымен бекітілген

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметіннавигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигация-

лық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Сауда мақсатында теңізде жүзу туралы» 2002 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабы 2-тармағының 31-3) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету тəртібін айқындайды.

Қағидалар Каспий теңізінің қазақстандық секторында (бұдан əрі – КТҚС) мемлекеттік органдар мен ұйымдар теңіз қызметін жүзеге асырған кезде теңізде жүзу қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

2. КТҚС-да теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету:1) навигациялық жабдық құралдарын орнату жəне пайдалану;2) теңізде жүзушілерді навигациялық ахуалдағы өзгерістер туралы хабар-

дар ету;3) КТҚС-да гидрографиялық түсірі лімдер жүргізу жолымен жүзеге асырылады.3. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады:1) гидрографиялық зерттеулер – теңіздің жəне құрлықтың су объектілерін,

олардың нысандарын, көлемдерін, жағалаудың, теңіз түбінің, тереңдігінің, рельефінің жəне топырағының сипатын зерттеу;

2) гидрофизикалық зерттеулер – теңіз бен атмосфераның өзара əрекеттесуі процесін, толқынның беткі, көтерілу жəне ішкі қарқынын, су циркуляциясын, турбуленттілігін, теңіздің физикалық өрісінің мезо- жəне микроқұрылымын (температурасын, тұздылығын, тығыздығын, ағыс жылдамдығын жəне бағытын, оптикалық жəне акустикалық қасиеттерін, магниттік өрісін, теңіз химиясын) зерттеу;

3) геофизикалық зерттеулер – су түбі рельефін, құрамын, физикалық-механикалық қасиеттері мен коррозиялық белсенділігін; жерасты суларының орнын, динамикалық сипаттамалары мен қасиеттерін; уақыт өткен сайын адам қызметінің нəтижесінде болатын өзгерістерді зерттеу;

4) гидрографиялық қызмет – теңіз жолдарын навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету міндеттерін орындауға уəкілетті Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің республикалық мемлекеттік мекемесі;

5) жүзбелі шектеу жүйесі – навигациялық қауіптерден, су жолдарынан (фарва-терлерден, арналардан жəне əртүрлі сулы аудандар мен орындардан) шектеудің немесе белгілеудің көзге көрінуін жəне ондағы біркелкілікті қамтамасыз ету мақсатында оларға белгілі бір бояу түсін, жарық сипатын, үлгілік фигуралардың нысандары мен бояу түсін бере отырып, теңіздік жүзбелі сақтандыру белгілерін орналастыру жүйесі;

6) жүзуге тыйым салынған аудан – жүзуге тыйым салынған немесе теңізде жүзу, зəкірге қою, теңіз сүтқоректілерін ұстау, су биологиялық ресурстарды алудың (аулаудың) суасты құралдарымен балық аулауды, суасты жарылыста-рын жүзеге асыру, уланған зəкір-шынжырмен жүзу, ұшу аппараттарының ұшып өтуі, қалықтап тұруы жəне қонуы (су бетіне қонуы) жəне басқа да əрекеттер үшін шектеу қойылатын теңіз ауданы;

7) жүзуге уақытша қауіпті аудан – белгілі бір мерзімге жүзуге тыйым са-лынатын немесе теңізде жүзу, зəкірге қою, теңіз сүтқоректілерін ұстау, су биологиялық ресурстарды алудың (аулаудың) суасты құралдарымен балық аулауды, суасты жарылыстарын жүзеге асыру, уланған зəкір-шынжырмен жүзу, ұшу аппараттарының ұшып өтуі, қалықтап тұруы жəне қонуы (су бетіне қонуы) жəне басқа да əрекеттер үшін шектеу қойылатын теңіз ауданы;

8) латералды белгілер – теңіз арналары мен фарватерлері тұрған жақты шектейтін, сондай-ақ арналарды (фарватерлерді) бөлу орындарын белгілеуге, негізгі (қалаулы) арнаның (фарватердің) бағытын жəне олардың бұрылыс орын-дарын көрсетуге арналған жүзбелі сақтандыру белгілері;

9) лоция – теңізде жүзушіге жергілікті жердегі географиялық пунктті тануына мүмкіндік беретін аудандағы жүзу шарттарын сипаттайтын жəне жүзу жолын таңдауды ұсынатын ақпараттық анықтамалық;

10) навигациялық ақпарат – теңізде жүзушілерге хабарламаны басып шығару жəне оны лоцияға жəне оқу құралдарына енгізу үшін КТҚС-да жүзетін Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Əскери-теңіз күштері (бұдан əрі – ҚК ƏТК) жəне Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі (бұдан əрі – ҰҚК ШҚ) корабльдерінің командирлері, сондай-ақ кемелер капи-тандары гидрографиялық қызметке беретін навигациялық жағдайдың өзгеруі туралы ақпарат;

11) навигациялық жағдай – физикалық-географиялық шарттармен (тереңдігі, су түбінің сипаттамасы, жағалаудағы көзге көрінетін бағдарлар, навигациялық қауіптер), теңіздегі навигациялық жабдықтау құралдарының бар болуымен жəне жай-күйімен жəне кемелердің жүзуін регламенттейтін ұсынымдармен айқындалатын теңіздегі жағдай;

12) навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету – навигациялық теңіз карта ларын, жүзуге арналған нұсқаулар мен оқу құралдарын қазіргі заманғы деңгейде ұстау, КТҚС-да теңіз жолдарын навигациялық жабдықтау құралда ры мен қамтамасыз ету, сондай-ақ теңізде жүзушілерді навигациялық жағдайдың өзгеруі туралы хабардар ету мақсатында теңізді гидрографиялық, гидрофизикалық жəне геофизикалық зерттеуді орындау;

13) теңізде жүзушілерге хабарлама – теңізде жүзу оқу құралдарына (карталарға, лоцияларға) енгізу үшін гидрографиялық қызмет кезең-кезеңімен басып шығаратын навигациялық жағдайдағы өзгерістер туралы ақпараттық бюллетень;

14) теңіздің гидрографиялық түсірілімі – теңізде жүзу мұқтажы, теңіз геологи-ясы жəне теңіз құрылысы үшін су объектілері туралы ақпаратты жинау процесі;

15) теңіз қызметі – бұл Қазақстан Республикасының мемлекеттің қауіпсіздігі, тұрақты экономикалық жəне əлеуметтік дамуы мүдделерінде Каспий теңізін зерделеу, игеру жəне пайдалану саласындағы қызметі, оның ішінде: кеме қатынасы қызметі, порттық (айлақтық) көрсетілетін қызметтерді ұсыну, кеме жасау жəне жөндеу, кемелік операцияларды қамтамасыз ету, теңіз мұнай-газ өндіру объектілерін пайдалану, су биологиялық ресурстарды өндіру, теңіздік ғылыми зерттеулерді жүргізу;

16) теңіздік жергілікті дифференциалды станция – Жаһандық навигациялық спутниктік жүйені (бұдан əрі – ЖНСЖ) тұтынушы дифференциалды түзетулердің қолданылу радиусында болған кезде оның кеңістіктік координаталарын айқындау нақтылығын арттыру үшін олардың көмегімен навигациялық сигналдарды қабылдау мен өңдеу, дифференциалды түзетулерді есептеп шығару жəне олар-ды түзететін ақпарат құрамында ЖНСЖ-ны тұтынушыға байланыс арналары арқылы беру жүзеге асырылатын белгілі кеңістіктік координаталары бар пунктте орналасқан радиоэлектрондық жəне техникалық құралдар кешені;

17) кардиналды белгілер – теңіздегі (банкалар, қайраңдар, тастар үйінділері, жасанды суасты кедергілері) немесе жағалық шектен жайылатын (рифтер, саяз жерлер, енсіз түбектер, құбырлар) навигациялық қауіптерден шектеу үшін арналған жүзбелі сақтандыру белгілері;

18) ұйымдар – КТҚС-да теңіз қызметімен айналысатын заңды тұлғалар.2-тарау. Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін

навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету тəртібі1-параграф. Навигациялық жабдықтау құралдарын орнату жəне

пайдалану тəртібі4. Ұйымдардың навигациялық жабдықтау құралдары (бұдан əрі – НЖҚ) КТҚС-

ны навигациялық жабдықтаудың жалпы жүйесіне кіреді жəне теңіз порттарына жəне теңіз қызметі объектілеріне кіреберістерде кемелердің қауіпсіз жүзуін қамтамасыз етуге арналады.

5. НЖҚ жағалық жəне жүзбелі болып бөлінеді:1) жағалық НЖҚ-ға маяктар, теңіз навигациялық белгілері мен теңіздік

жергілікті дифференциалды станциялар жатады. Жағалық НЖҚ теңіздің белгілі бір учаскесін немесе жағалық жиегін тану

жəне кеменің мəлімделген белгінің көріну қашықтығы шегіндегі орнын айқындау үшін арналған;

2) жүзбелі НЖҚ-ға жүзбелі сақтандыру белгілері (бұдан əрі – ЖСБ) – буйлар мен қадалар жатады.

Жүзбелі НЖҚ навигациялық қауіптерден, арналардың жиектерін жəне фар-ватерлер тұрған жақтарын, ұсынылған жолдарды, теңіз порттарының акватори-яларын, суасты карьерлерін, топырақ үйінділерін, теңізге шығатын құбыржолдар мен кабельдерді, полигондарды шектеу үшін арналған.

6. Тануды жақсарту үшін НЖҚ бəсең радиолокациялық шағылыстырғыштармен (бұдан əрі – БРЛШ), радиолокациялық маяк-жауап бергіштермен жəне дыбыстық-сигнал беру құрылғысымен жабдықталады.

7. НЖҚ бар жəне оны пайдаланатын ұйымдар гидрографиялық қызметке теңізде жүзушілерге хабарламаны басып шығару жəне оқу құралдарына (карталарға, лоцияларға) енгізу үшін осы Қағидаларға 1 – 4-қосымшаларға сəйкес мəліметтерді ұсынады.

8. Навигацияны ашуға (жабуға) байланысты ЖСБ-ны орнату (алу), навигациялық белгілер жарықтарын қосу (сөндіру) гидрографиялық қызметпен жəне теңіз портының капитанымен келісілген мерзімдерде жүргізіледі.

9. КТҚС-ның солтүстік бөлігінде теңіз ЖСБ-ны орнату шектелетін аудан мұздан толық тазартылғаннан кейін, ал мұзды буйлар мен қадалардан басқа, оларды алу мұз қата бастағанда жүргізіледі.

Мұз қататын порттарда ЖСБ навигация басында, порт акваториясы мұздан толық тазартылғанда қойылады, ал гидрометеожағдайларды ескере отырып, мұздың пайда болуының бірінші белгілерімен навигация соңында алынады.

10. Навигациялық кезең ішінде жағалық навигациялық белгілердің жарықтары сөндіріледі, ал ЖСБ теңізде жүзушілерге хабарламаны басып шығару үшін гидрографиялық қызметті бір уақытта хабардар ете отырып, шұғыл жөндеу үшін алынады.

11. НЖҚ белгілерін орналастырудың келісілген схемаларындағы өзгерістерге гидрографиялық қызметпен келіскеннен кейін ғана жол беріледі.

12. Ұйымдар басшылары мен кемелер капитандары ЖСБ-ны дұрыс орна-ту мен оның қолданылуын, сондай-ақ олардың навигациялық карталардағы мəлімделген сипаттамаларға сəйкес келуін де тексереді.

13. Ауытқыған ЖСБ-ны анықтаған жағдайда кемелер капитандары теңіз портының капитанына жəне гидрографиялық қызметке жеткізілімді жолдайды, егер ауа райы жағдайы жəне кеменің техникалық мүмкіндіктері мүмкіндік бер-се, ЖСБ-ны бортқа көтереді немесе сүйретуге алады жəне портқа жеткізеді.

14. ЖСБ-ға қандай да бір зақым келтірген кеме капитаны ол туралы ЖСБ координаталарын, атауын жəне зақымдау сипатын көрсетіп, теңіз портының капитанына жəне гидрографиялық қызметке дереу хабарлайды.

15. Жағалық НЖҚ күндізгі жəне түнгі бағдарлар болып табылады жəне жағалау мен теңізде гидротехникалық негіздерде орнатылады жəне жүзу шарттары бой-ынша талап етілетін жарықты тəуліктің түнгі уақытында жəне құрылысты күндізгі уақытта көру қашықтығын қамтамасыз етеді.

16. Жағалық НЖҚ-ның шағылыстыру қабілетін арттыру, сондай-ақ

ойпатты жағалауда орналасқан, тəн радиолокациялық бағдарлары жоқ же-келеген нүктелерді белгілеу үшін бəсең радиолокациялық шағылдырғыштар қолданылады.

17. Жағалық НЖҚ-ны орнату кезінде:1) навигациялық белгілерді (белгілер ортасын) орнату орындарының коор-

динаталары геодезиялық тəсілмен айқындалады;2) белгі негізінің биіктік белгісі нивелирдің көмегімен айқындалады; 3) теңіз навигациялық белгісін жаңасымен ауыстырған кезде белгі ортасының

сақталуы теодолиттің көмегімен тексеріледі;4) жарма белгісінің бойлық осі жарманың осьтік сызығына сəйкес келеді;5) қалқанның беткі жағының жəне үлгілік фигураның жазықтығы жарма

сызығына перпендикуляр орналасады; 6) белгі жарманың жүзу бөлігінің кез келген нүктесінен айқын көрінуге тиіс.

Белгінің бояуын таңдаған кезде белгі жергілікті жер реңімен анағұрлым үйлесімді етіп жасалады.

18. Навигациялық белгілер жүзіп өтетін кемеден олар көрінетін жақтан қалқандармен жабдықталған тану жəне жарма белгілері немесе айырым бояуы бар порттық навигациялық белгілер болып бөлінеді.

19. Тану навигациялық белгілерінде жарық-оптикалық аппараттар жəне бəсең радиолокациялық шағылдырғыштар орнатылады.

20. Жергілікті жердің реңіне байланысты жағалық НЖҚ осы Қағидаларға 5-қосымшаға сəйкес түстерге боялады.

21. Портта, елді мекенде немесе бөгде жарықтардың саны көп болатын басқа да жерлерде орнатылған жарма белгілері барлық басқа жарма жарықтарынан қатты ерекшелігін қамтамасыз ететін электр жарық жолымен жабдықталады.

22. Саны көп крандар, ғимараттар мен басқа да биік құрылыстар жəне кон-струкциялар реңінде белгілердің күндізгі уақытта көрінуі қиындағанда порт-тарда немесе басқа да аудандарда жарма белгілерін орнату кезінде тəуліктің жарық уақытында белгілерді қолдану үшін оларға қосымша жарық-оптикалық аппараттар орнатылады.

23. Жағалық НЖҚ-ны штаттық орындарға орнатқаннан кейін оларды пайдалануға берер алдында олар гидрографиялық қызмет мамандарын тарта отырып, теңізден қадағалаумен тексеріледі.

24. Жағалық НЖҚ-ның қолданылуын теңізден жүргізілген қадағалау нəтижелері бойынша гидрографиялық қызмет оны пайдалануға қабылдау немесе жағалық НЖҚ-ны қолдану сапасын жақсарту бойынша қосымша жұмыстар жүргізу туралы қорытынды береді, олар орындалғаннан кейін теңізден қадағалаумен тексеру қайталанады.

25. Теңіздік жергілікті дифференциалды станция (бұдан əрі – ТЖДС) навигациялық сигналдарды қабылдауды, қызметтік ақпаратты беруді, өңдеуді жəне сақтауды (резервтегіні қоса алғанда), сондай-ақ нақты уақыт ауқымында ТЖДС-ны пайдаланушыларға деректерді ұсынуды жүзеге асырады.

26. ТЖДС мынадай міндеттерді шешу кезінде объектілердің координатала-рын «метрлік» жəне «дециметрлік» дəлдікпен айқындауды:

1) ЖНСЖ сигналдарын қабылдауды;2) дифференциалды түзетулерді есептеуді жəне ЖНСЖ навигациялық сиг-

налдары үшін түзетуші ақпаратты қалыптастыруды;3) нақты уақыт ауқымында түзетуші ақпаратты беруді;4) навигациялық өрістердің сапасы жəне түзетуші ақпарат сапасы туралы

ақпаратты қалыптастыруды жəне беруді;5) ТЖДС құрамдас бөліктерінің жұмыс режимінде жұмыс істеу сапасын үздіксіз

бақылауды қамтамасыз етеді.27. КТҚС-да кемелердің жүзу қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында

ЖНСЖ-ны тұтынушылар болып табылатын кемелер капитандары орналасқан жердің координаталарын дəл айқындау үшін түзетуші ақпаратты пайдаланады.

28. КТҚС-да Халықаралық маяк қызметтерінің қауымдастығы (бұдан əрі – ХМҚҚ) қабылдаған навигациялық қауіптерді жүзбелі сақтандыру белгілерімен шектеудің бірыңғай жүйесі (бұдан əрі – А өңірі ХМҚҚ жүзбелі шектеу жүйесі) пайдаланылады.

29. А өңіріндегі ХМҚҚ жүзбелі шектеу жүйесі бойынша белгілер мен жарықтардың қызыл түсі – фарватерлер мен арналардың сол жағын (қызыл – сол жақ), ал жасыл – оң жағын шектеу үшін қабылданған. Бұл ретте фарватерлер мен арналардың бағыты жəне олардың жақтарының атауы теңізден саналады, ал жекелеген жағдайларда арнайы ескертіледі.

30. А өңірі ХМҚҚ жүзбелі шектеу жүйесі ЖСБ-ның бес типін:1) латералды белгілер; 2) кардиналды белгілер;3) шағын көлемдегі жеке қауіптер белгілері;4) осьтік белгілер (қауіпсіз өту белгілері);5) арнайы мақсаттағы белгілерді көздейді.31. Қою ауданының ерекшеліктеріне жəне шектелетін қауіп түріне байланысты

белгілердің аталған типтерінің əрқайсысы дербес те, бір уақытта барлық немесе бірнеше типтерді қамтитын əртүрлі тəсілдер де қолданылады.

32. Жарық беретін жəне жарық бермейтін жүзбелі белгілерде бəсең радиолокациялық шағылдырғыштар, радиолокациялық маяк-жауап бергіштер, радиомаяктар, дыбыстық белгілер қолданылады. Əрбір нақты жағдайда белгілер жабдығының құрамы навигациялық оқу құралдарында жарияланады.

33. А өңірі ХМҚҚ жүзбелі шектеу жүйесі бойынша қойылатын ЖСБ типтерін таңдау жəне олардың қажетті саны ауданның навигациялық-гидрографиялық ерекшеліктері, жүзу шарттары мен режимдері бойынша, сондай-ақ шектелетін қауіптердің орны, көлемі мен түрлері бойынша айқындалады.

34. Латералды белгілер жиектеріне қатысты кеменің орналасу орнын көзбен өлшеп бағалауды жеңілдететін арнаны (фарватерді) шектеудің анағұрлым таралған нұсқасы ретінде арнаның (фарватердің) екі жағынан орнатылады.

35. Латералды белгілермен шектелетін арнаның (фарватердің) бағыты жəне оның «сол» жəне «оң» жақтарының атауы теңізден портқа қарай жүзіп бара жатқан кемеге қатысты қабылданған, ерекше жағдайларда арнаның (фарватердің) бағыты бөлек ескертіледі.

36. Сол жақтағы белгілерге – жұп нөмірлер, оң жақтағы белгілерге – тақ нөмірлер беріледі. Жекелеген жағдайларда реттік нөмірлеу жергілікті жағдайлар бойынша ыңғайлы болатындай жүзеге асырылады. Қабылданған нөмірлеу тəртібі навигациялық оқу құралдарында жарияланады.

37. Біркелкі емес арналарды (фарватерлерді) бөлу орындарын белгілеудің латералды белгілері негізгі арнаның (фарватердің) сол жағындағы немесе оң жағындағы бөлу орнына (нүктесіне) қойылады жəне атауына сəйкес қойылған белгіге қатысты (теңізден санай отырып) негізгі арнаның (фарватердің) орна-ласуы көрсетіледі.

«Оң жақтағы негізгі арна (фарватер)» белгілері негізгі арнаның (фарватердің) сол жағындағы оны бөлу орнына (нүктесіне) қойылады.

«Сол жақтағы негізгі арна (фарватер)» белгілері негізгі арнаның (фарватердің) оң жағындағы оны бөлу орнына (нүктесіне) қойылады.

Əрбір нақты жағдайда белгілердің типтері мен оларды орнату орындары бөлу (қосу) орындарында арналардың (фарватерлердің) өзара орналасуымен айқындалады.

38. Арна (фарватер) аймағында болатын жеке қауіптер шағын көлемдегі же-келеген қауіптер белгілерімен немесе тиісті кардиналды белгілермен шектеледі.

39. Кардиналды белгілер қауіп айналасына оны жер шарының жақтарына қатысты шектеу қағидаты бойынша (компас бойынша басты төрт бағыт бой-ынша) қойылады. Шектелетін қауіптің айналасындағы көкжиек шартты түрде:

1) солтүстік, NW (солтүстік-батыс) жəне NE (солтүстік-шығыс) румбалары арасында;

2) шығыс, NE (солтүстік-шығыс) жəне SE (оңтүстік-шығыс) румбалары ара-сында;

3) оңтүстік, SE (оңтүстік-шығыс) жəне SW (оңтүстік-батыс) румбалары ара-сында;

4) батыс, SW (оңтүстік-батыс) жəне NW (солтүстік-батыс) румбалары ара-сында төрт сектор болып бөлінеді.

40. Кардиналды белгінің атауы шектелетін қауіптің қай жағынан айналып жүзіп өту қажет екенін көрсетеді.

41. Кардиналды белгілер кемелердің жүзуі белгілі бір бағыттармен регла-менттелмеген аудандарда қолданылады.

42. Кардиналды белгілер латералды белгілермен бірге тығыз жүзу ауданда-рында жəне арналарда (фарватерлерде) олардың иілу (бұрылу), бөліну жəне қосылу орындарында, сондай-ақ арнаның (фарватердің) жиектеріне қауіп төнген кезде қолданылады.

43. Суға батқан кемелерді шектеу кезінде кардиналды белгілерді қою орында-ры, олардың атауы мен қажетті саны кеме көлемімен, оның орналасуымен жəне оны қай жағынан айналып жүзіп өту қажет екенімен айқындалады.

44. Шектелетін қауіпке қатысты əрбір қойылған кардиналды белгінің орнала-суы жəне қауіптен белгіге дейінгі арақашықтық навигациялық оқу құралдарында көрсетіледі.

45. Шағын көлемдегі жекелеген қауіптер белгілері жан-жағынан навигациялық тұрғыдан қауіпсіз жүзуді қамтамасыз ететін тереңдікпен шектелген бөлек жатқан шағын көлемдегі қауіптерді шектеу үшін арналған.

46. Егер қауіп радиусы 100 метрге дейін шеңберде болса, ол шағын көлемдегі болып саналады.

47. Шағын көлемдегі жеке қауіптер белгілері тікелей шектелетін қауіп үстіне қойылады. Егер белгіні қауіп үстіне қою мүмкін болмаса, онда ол мүмкіндігінше одан ең аз қашықтыққа қойылады. Бұл жағдайда қауіп жəне оны шектейтін белгі радиусы 100 метрге дейін шеңберге (шеңбер ортасы белгіні қою нүктесінде жатқан ретінде қабылданады) кіруге тиіс.

48. Егер жағдайлар жəне тереңдік белгіні тікелей қауіп үстіне қоюға мүмкіндік бермесе немесе қауіп оны шектейтін белгімен бірге радиусы 100 метрге дейін шеңберге кірмесе, онда шағын көлемдегі жеке қауіп белгісінің орнына тиісті кардиналды белгілер қолданылады.

49. Шағын көлемдегі жеке қауіптер белгілері суға батқан кемелерді шектеу үшін қолданылады. Бұл жағдайда суға батқан кеменің көлеміне жəне алдыңғы пункттерде көрсетілген белгіні орнату орнына қатысты талаптарды орындау оларды қолданудың міндетті шарты болып табылады.

50. Осьтік белгілер фарватерлердің жəне ұсынылған жолдардың осьтерін белгілеу үшін арналған.

51. Осьтік белгілер фарватерлерді жəне ұсынылған курстарды белгілеу кезінде белгіден белгіге дейін жүзуді қамтамасыз ететіндей етіп қойылады. Фарватерлер мен ұсынылған курстар осьтерінің бұрылу орындары да осьтік белгілермен белгіленеді.

52. Осьтік белгілер арнаға (фарватерге) кіреберістердегі (бастапқы) нүктелерде қойылатын қабылдайтын ретінде, сондай-ақ:

1) ұсынылған бірнеше жолдарды бөлу жəне қосу орындарын; 2) өлшеу мильдерінде жүзіп өту сызығының қалпын; 3) қауіпсіз жүзіп өту ортасын немесе оның анағұрлым терең су қабатындағы

бөлігін; 4) айналмалы қозғалыс ауданының ортасын белгілеу үшін қолданылады.53. Арнайы мақсаттағы белгілер навигациялық оқу құралдарында оларға

сілтемелер бар жəне карталарда орналасуы көрсетілген арнайы аудандарды немесе объектілерді шектеу немесе белгілеу үшін арналған.

54. Арнайы мақсаттағы белгілер:1) ғылыми аппаратураны алып жүзетін жүзбелі жəне стационарлық

объектілерді;2) арнайы аудандар мен полигондарды;3) топырақ үйінділері аудандарын;4) кабельдер мен құбыржолдарды;5) зəкір орындарын;6) қозғалысты бөлу шектері мен аймақтарын;7) қойылған балық аулау жабдығы орындарын шектеу немесе белгілеу

үшін қойылады. 55. Полигондарды, топырақ үйінділері аудандарын шектеу немесе белгілеу

кезінде арнайы мақсаттағы белгілер олардың шекаралары бойынша қойылады. Белгілер саны шектелетін ауданның (полигонның) маңыздылығымен, оның кон-фигурациясымен жəне ауданымен айқындалады. Егер шектелетін ауданның (полигонның) шетінен арнайы мақсаттағы белгіні орнату ортасына дейінгі арақашықтық белгіленетін жарықтың көріну қашықтығынан екі есе аз болса, онда осы ауданда (полигонда) бір арнайы мақсаттағы белгі орнатылады.

56. Осы ауданда теңіз қызметімен айналысатын ұйымдар осындай орын-дарды шектеуді гидрографиялық қызметпен келісу бойынша жүзеге асырады.

57. Кабельдер мен құбыржолдар кабельді немесе құбыржолды төсеу желісі бойымен арнайы мақсаттағы белгілермен шектеледі.

58. Балық аулау жабдығы қойылған орындарды арнайы мақсаттағы белгілермен шектеуді гидрографиялық қызметпен келісу бойынша тиісті балық аулайтын ұйымдар жүзеге асырады. Келісу кезінде белгілерді орналастыру схемасы мен қажетті саны айқындалады.

59. Балық аулау жабдығы қойылған орындарды шектеу үшін арнайы мақсаттағы белгілердің орнына А өңіріндегі ХМҚҚ жүзбелі шектеу жүйесінде қабылданғаннан нысаны мен бояуы бойынша ерекшеленетін арнайы белгілер де қолданылады.

60. Балық аулау жабдықтары қойылған орындарды шектейтін белгілерді орналастыру схемасы, түрі теңізде жүзушілерге хабарламада жарияланады.

61. Қажетті ЖСБ-ны орнатуды жəне оған қызмет көрсетуді:1) гидрографиялық қызмет – КТҚС теңіз жолдарының; 2) мұнай-газ өндіру теңіз объектілерін пайдаланатын ұйымдар – жасанды

аралдар мен мұнай-газ өндіру объектілерінің;3) порттар əкімшілігі – порттардың жəне оларға кіреберістердің; 4) теңіз жəне жағалық объектілердің меншік иелері теңіз жəне жағалық

объектілердің акваторияларында жүзеге асырады.62. ЖСБ-ны 61-тармақтың 2) – 4) тармақшаларында көрсетілген акватория-

ларда орнату гидрографиялық қызметпен келісу бойынша жүзеге асырылады.63. ЖСБ-ны штаттық орындарға орнату жəне оларды пайдалануға беру ал-

дында олар гидрографиялық қызмет мамандарын тарта отырып тексеріледі.64. Пайдалану кезеңінде қолданыстағы теңіз ЖСБ:1) қолданудың барлық кезеңі ішінде штаттық орнын сақтайды;2) мəлімделген көру қашықтығын қамтамасыз етеді;3) үлгілік фигураның нысанын (бар болған кезде), сыртқы бояудың штаттық

түсін, жарықтың сипаттамасы мен үздіксіз əрекет етуін сақтайды.

65. Порттар акваториясының кірме арналары мен фарватерлерін шектейтін жүзбелі НЖҚ порт бастығы бекітетін навигациялық шектеу схемасына сəйкес орнатылады жəне гидрографиялық қызметпен келісіледі.

66. ЖСБ теңізде жүзуші кеменің алдыңғы жағынан: 1) арналарда – буйлардың немесе қадалардың кемінде екі жұбын;2) фарватерлерде – буйлардың немесе қадалардың кемінде бір жұбын;3) фарватерлердің немесе ұсынылған курстардың осьтерін белгілеу кезінде

екі немесе бір белгіні көретіндей орнатылады.67. Көршілес белгілердің жұптары арасындағы аралықтар осы Қағидаларға

6-қосымшаға сəйкес формулалар бойынша есептеледі.68. Осы формулалар бойынша есептелген жəне 0,5 километрге дейін

дөңгелектелген белгілер арасындағы аралықтар бір мильге атмосфераның айқындылығы Т = 0,8 коэффициенті кезінде олардың көріну қашықтығына бай-ланысты осы Қағидаларға 7-қосымшада айқындалған.

69. Əрбір жекелеген жағдайда навигациялық қауіпті шектеу мынадай фак-торларды:

1) жүзу ауданының навигациялық-гидрографиялық жəне гидрометеороло-гиялық жағдайларын;

2) кемелер қозғалысының белгіленген жолдарын;3) осы ауданда жүзетін кемелердің типтерін;4) навигациялық қауіптің сипаты мен ерекшеліктерін алдын ала зерделеген-

нен жəне ескергеннен кейін жүргізіледі.70. Шектеуге:1) кемелер қозғалысы қарқынды жағалық жүзу аймақтарында;2) арналардың, фарватерлер мен ұсынылған курстардың жақын нүктелері

маңында;3) теңізде, фарватерлер немесе кемелер қозғалысының ұсынылған кур-

стары маңында;4) арнайы жұмыстар, балық аулау немесе басқа да кəсіптік жұмыс ауданда-

рында орналасқан барлық қауіптер жатады.71. ЖСБ-ны жəне олардың навигациялық қауіпке қатысты орналасуын таңдау

үшін бастапқы деректер:1) осы аудандағы кемелер қозғалысының схемасы (фарватерлердің,

ұсынылған курстардың, қозғалысты бөлу аймақтарының бар болуы) жəне жүзу жағдайлары (күндіз, түнде, жазда немесе жыл бойы);

2) навигациялық қауіптің орналасуы, шекаралары (көлемі) жəне басқа да ерекшеліктері;

3) осы ауданға тəн метеорологиялық көру қашықтығы;4) осы ауданда жүзетін кемелердің барынша шөгуі, жылдамдығы, ұзындығы,

циркуляция радиусы;5) аудандағы жəне қауіптегі теңіз түбінің тереңдігі, рельефі жəне теңіз түбіндегі

топырақтыңсипаты;6) толқынның ең жоғарғы биіктігі, теңіз деңгейінің ауытқуы, ағыстың бағыты

мен жылдамдығы;7) осы аудандағы орынды айқындау нақтылығы болып табылады.72. ЖСБ қауіпке қатысты мыналарды:1) теңізде жүзушіге күндіз жəне түнгі уақытта қолданудың мəлімделген

қашықтығында белгіні уақтылы анықтау, оны тану жəне қауіптен қорғану мүмкіндігін;

2) қауіп айналасында белгілерді көру қашықтығының тұтас аймағын жасауды жəне кемінде 30 %-ға өзара жабылуды қамтамасыз ете отырып орнатылады.

73. ЖСБ-ны орнату кезінде навигациялық қауіптерді шектеудің мынадай нұсқалары көзделеді:

1) жағалау шегінен теңізге 2 километрге дейінгі қашықтыққа шығатын енсіз түбектер мен саяз жерлер түріндегі қауіптер бір кардиналды белгімен шектеледі (жағалау мен қауіп арасындағы өтпе жол бар болған кезде ол төрт жақтан кар-диналды белгілермен шектеледі);

2) жағалаудан теңізге дейін кемінде 2 километр болатын қауіптер үш жақтан, ал жағалау мен қауіп арасындағы өтпе жол бар болған кезде – төрт жақтан кар-диналды белгілермен шектеледі;

3) егер қауіп көру қашықтығы барлық бағыттардан қолданудың қажетті қашықтығынан асатын белгімен шектелсе, ондашағын кемелердің жүзуін қамтамасыз ету үшін қауіп шекаралары қосымша қадалармен шектеледі;

4) ұзындығы жүзбелі белгіні көру қашықтығы шамасының жартысынан аспай-тын бөлек банкаларда БРЛШ бар бір жарық беретін буйды жəне қауіптің орна-ласуын нақтылайтын қадаларды қоюға рұқсат етіледі.

74. Буй фарватер, ұсынылған курс немесе кемелер қозғалысы жолы жағынан орнатылады.

75. Арналарды немесе фарватерлерді шектеу үшін белгілердің қажетті саны осы Қағидаларға 8-қосымшаға сəйкес формулалар бойынша есептеледі.

76. ЖСБ-ға нөмір беру гидрографиялық қызметпен келісу бойынша жүзеге асырылады.

77. Құбыржолдар мен кабельдерді қалыпты пайдалануды қамтамасыз ету жəне зақымдау мүмкіндігін болдырмау үшін мынадай қашықтықта тұратын параллельді жазықтықтар арасында жасалған су бетінен түбіне дейін барлық тереңдікте су кеңістігі учаскелері түріндегі күзет аймақтары:

1) теңіз байланыс кабелінің трассасы үшін – əр жағынан 500 метр;2) электр желісі кабелі үшін – əр жағынан 100 метр;3) құбыржолдардың суасты өтетін жолдары үшін – əр жағынан құбыржол-

дардың шеткі жиектерінің осьтерінен 100 метрден белгіленеді. 78. Теңіз кабель желілері мен құбыржолдар трассалары теңізде жүзушілерге

хабарламада көрсетіледі жəне теңіз карталарына түсіріледі. 79. Əртүрлі мақсаттағы кабельдер мен құбыржолдардың сақталуын қамтама-

сыз ету мақсатында теңізде жүргізілген кабельдер мен құбыржолдардың иелері гидрографиялық қызметпен келісілген орындарда ЖСБ-ны қояды.

80. Теңізге тазартқыш құрылыстарды немесе басқа да мақсаттағы құбыр-жолдарды, сондай-ақ кабель желілерін шығаратын орындардың алдында жағалауда зəкір қоюға, шынжырлар, сүйреткілер, лоттар түсіруге тыйым салын ған суасты өту аймақтарын білдіретін «Зəкір тастауға болмайды» де-ген тыйым салатын белгісі орнатылады. Шығаратын орынның теңіз жағында ЖСБ қойылады.

81. Кабель, құбыржол трассасының осі əрекет ету қашықтығы шығаратын орынның ұзындығынан аспайтын көрсетілген белгілер жармасымен жəне ұдайы сары жарықпен белгіленеді.

2-параграф. Навигациялық жағдайдағы өзгерістер туралы теңізде жүзушілерді хабардар ету тəртібі

82. Навигациялық ақпарат өзінің шұғылдығы жəне маңыздылығы бойынша кезектен тыс – навигациялық жағдайдағы анағұрлым шұғыл жəне маңызды өзгерістер туралы хабардар ету жəне кезекті, теңізде жүзу үшін тікелей қауіп туралы мəліметтерді қамтымайтын шұғылдығы жəне маңыздылығы төмен ақпарат болып бөлінеді.

83. Кезектен тыс ақпарат мынадай қауіптер туралы:1) негізгі кеме қатынасы жолдарындағы жарықтардың, тұмандық сигналдар

мен буйлардың ақаулығы;2) негізгі кеме қатынасы жолдарындағы немесе олардың маңындағы суға

батқан кемелер жəне егер ол бар болса, олардың шектеуі; 3) оларды орнату немесе өзгерту теңізде жүзушілерді жаңылыстыратын кезде

жаңа НЖҚ немесе ескі НЖҚ-ның елеулі өзгерістері;4) қарқынды кеме қатынасы аудандарында үлкен басқарылмайтын сүйрет-

кіштердің бар болуы;5) жылжымалы миналар;6) іздестіру-құтқару жұмыстары немесе теңіздіңластануына қарсы күрес

жөніндегі іс-шаралар жүргізілетін аудандар (осы аудандарды аралап шығу үшін);7) жүзу үшін қауіп төндіретін жаңадан табылған жартастар, банкалар, риф-

тер жəне суға батқан кемелер, сондай-ақ егер ол бар болса, олардың шектеуі;8) кенеттен өзгерістер немесе белгіленген жолдар (маршруттар) бойынша

жүзуге уақытша тыйым салу;9) кабельдерді немесе құбыржолдарды жүргізу бойынша жұмыс, сондай-ақ

жүзу үшін қауіп төндіретін жəне кеме қатынасы жолдарында немесе олардың маңында жүргізілетін басқа да суасты жұмыстары;

10) теңізде, кеме қатынасы жолдарында немесе олардың маңында құрылыстар орнату;

11) навигациялық жабдық радиотехникалық құралдарының қолданылу режимінің елеулі бұзушылықтары;

12) ауқымды аудандарда жүзу қауіпсіздігіне ықпал ететін арнайы іс-қимылдар (əскери-теңіз оқу-жаттығулары, зымырандық немесе артиллериялық оқ атулар) туралы мəліметтерді қамтиды.

84. 83-тармақта аталған теңізде жүзу үшін қауіптерді кездестірген немесе оларды анықтаған ҚК ƏТК жəне ҰҚК ШҚ корабльдерінің командирлері, сондай-ақ кеме капитандары ол туралы хабарламаны:

1) теңіздегі барлық кемелерге;2) гидрографиялық қызмет бойынша кезекшіге;3) теңіз портының капитанына дереу береді.85. Теңізде жүзу үшін тікелей қауіп туралы мəліметтерді қамтымайтын, бірақ

жүзу үшін карталар мен нұсқаулардың сапасын елеулі түрде жақсартатын навигациялық ақпаратқа мынадай мəліметтер:

1) тереңдігі сиретіліп («ақ дақтар») көрсетілген немесе күмəн келтіру, нақты емес белгілер бар аудандарда маршруттық өлшеу туралы;

2) теңізден көзге көрінетін объектілер туралы; 3) штаттық НЖҚ жұмысындағы өзгерістер туралы;4) жүзу жəне зəкірге қою үшін ұсынылған курстар, нұсқаулар туралы;5) порттардағы өзгерістер туралы;6) порттық қағидалар жəне лоцмандық қызмет туралы;7) теңізде жүзу мəселелеріне қатысты хабарландырулар мен ескертулер

туралы;8) жергілікті жерде жүзу үшін карталар мен нұсқауларда анықталған

айырмашылықтар туралы мəліметтер жатады. 86. ҚК ƏТК мен ҰҚК ШҚ корабльдерінің командирлері, сондай-ақ кеме капи-

тандары жинаған 85-тармақта аталған навигациялық ақпарат қысқа мерзімде гидрографиялық қызметке жолданады.

87. Жүзу үшін тыйым салынған аудандардың шекаралары Каспий теңізінде жүзуге арналған навигациялық карталарда жəне оқу құралдарында көрсетіледі.

88. Жүзу үшін тыйым салынған жəне жүзу үшін уақытша қауіпті аудандарға қатысты өзгерістерді гидрографиялық қызмет теңізде жүзушілерге хабарлама-да алдын ала жариялайды.

89. Навигациялық жағдайлар жəне КТҚС-да кемелердің жүзу режимі өзгерген жағдайларда гидрографиялық қызмет теңізде жүзушілерге хабарламаны басып шығаруды, ал ұйымдар көрсетілген мəліметтерді теңізде жүзушілерге жеткізуді жүзеге асырады.

3-параграф. КТҚС-да гидрографиялық түсірілімдер жүргізу тəртібі90. Теңізді гидрографиялық түсіру гидрографиялық, геофизикалық, гидро-

физикалық зерттеулерді жəне өлшеу жұмыстарын жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

91. Гидрографиялық қызмет теңізді гидрографиялық, гидрофизикалық жəне геофизикалық зерттеулерді орындайды, басқа ұйымдар орындайтын зерттеулерді үйлестіруді жəне өз құзыреті шеңберінде Каспий маңы мемле-кеттерінің гидрографиялық қызметтерімен өзара іс-қимылды жүзеге асырады.

92. Өлшеу жұмыстарын ұйымдар навигациялық жəне пайдалану мақсатында орындайды.

93. Навигациялық мақсатта өлшеу жұмыстары – бұл акваториялардың картографиялық суретін жасау мақсатында рельефтің сипаты мен тереңдіктің жай-күйі туралы мəліметтерді алуға қол жеткізілетін жұмыстар жиынтығы.

94. Пайдалану мақсатында өлшеу жұмыстары кеме қатынасы теңіз жолдары габариттерінің жай-күйін анықтау, су түбін тереңдету жұмыстарының көлемін айқындау, кеме қатынасы жолдары жүктемесінің көлемі мен қарқындылығын анықтау, гидротехникалық құрылыстарды салу немесе реконструкциялау бой-ынша жобалау жұмыстарын қамтамасыз ету үшін орындалады.

95. Теңіз гидротехникалық құрылыстарын пайдаланатын ұйымдардың басшылары порттардың, порт айлақтарының, терминалдардың жəне кемеде жүзетін арналардың ведомстволық бағынысты акваторияларында навигациялық мақсатта өлшеу жұмыстарын уақтылы жүргізеді жəне осы акваторияларда кепілді тереңдікте ұстауды қамтамасыз етеді.

96. Пайдалану мақсатында өлшеу жұмыстары теңіз объектілерінің көлеміне, қарқындылығына жəне жүктемесіне байланысты орындалады. Өлшеуді жүргізу кезеңділігін теңіз гидротехникалық құрылыстарын пайдаланатын ұйымдар белгілейді.

97. Мамандандырылмаған кəсіпорындар өлшеу жұмыстарын жүргізу бары-сында зерделеу материалдарын сараптамалық бағалау үшін гидрографиялық қызметке береді жəне осындай бағалаудан кейін ғана карталарды, нұсқаулар мен оқу құралдарын түзету үшін одан əрі пайдаланады.

98. КТҚС-да теңізде жүзу қауіпсіздігіне əсер етуі мүмкін факторларды зерде-леу үшін теңізде немесе жағалауда теңіздікғылыми зерттеулерді, жұмыстарды жүргізуді жоспарлайтын ұйымдар осындай жұмыстар мен зерттеулердің жо-баларын гидрографиялық қызметпен жəне жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту жəне пайдалану саласындағы уəкiлеттi органмен уақтылы келіседі.

99. Теңізде жүзушілерге хабарламаны уақтылы басып шығару үшін ұйымдар жұмыстарды немесе зерттеулерді жүргізу басталғанға дейін кемінде 10 тəулік бұрын гидрографиялық қызметке:

1) жобаның сипаты жəне мақсаттары;2) кемелердің атауын, тоннажын, типі мен сыныбын жəне ғылыми жабдықтың

сипаттамасын қоса алғанда, пайдаланылатын əдістер мен құралдар;3) жоба жүргізілетін нақты географиялық аудандар;4) жұмыстардың басталуы мен аяқталуының болжамды күндері; 5) қамқорлығымен жоба жүргізілетін ұйымның атауы, басшысы жəне жобаға

жауапты адам туралы мəліметтерді береді. 100. Теңіздік ғылыми зерттеулер жүргізген ұйымдар жұмыстар аяқталғаннан

кейін бір ай мерзімде гидрографиялық қызметке:1) су ортасының жəне мұз басу жағдайының гидродинамикасын зерделеу;2) Каспий теңізі деңгейінің ауытқуын жəне оның теңіз, мұнай-газ кəсіптік,

гидротехникалық құрылыстарына жəне жағалық мұнай-газ инфрақұрылымына ықпал етуін зерделеу жəне болжау;

18 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛРЕСМИ

3) гидрографиялық, гидрофизикалық, геофизикалық, гидробиологиялық, ихтиологиялық жəне геотехникалық зерттеулер;

4) теңіздің физикалық өрісіне (температурасына, тұздылығына, тығыздығына, ағыстың жылдамдығы мен бағытына, оптикалық жəне акустикалық қасиеттеріне, магниттік жəне гравиметриялық өрістерге, с у түбінің рельефін зерделеуге) байланысты өзге де ғылыми зерттеулер нəтижелері бойынша есеп берулерді жолдайды.

101. Мəліметтерді жинақтауды, олардың өзгерістерін оқу құралдарына енгізуді жүргізетін гидрографиялық қызмет зерттеулер нəтижелерін өңдейді жəне навигациялық теңіз карталарын қазіргі заманғы деңгейде ұстау бойынша жұмыстарды жүргізеді.

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 1-қосымша

__________________________(ұйымның атауы)

__________________________(мекенжайы)

Жарық беретін/жарық бермейтін буйдың ФОРМУЛЯР-КАРТОЧКАСЫ(Екі данада толтырылады:

1-ші дана – гидрографиялық қызмет үшін, 2-ші дана – ұйым үшін)

Буйдың атауы ___________________________________________________ Орналасқан орны: ендігі ________________ бойлығы ____________________Су учаскесінің атауы ______________________________________________Шектелетін қауіптің атауы ________________ Буйдың типі________________Кім жасады __________ Салынған жылы ______Буйдың бояуы _____________Буйдың негізгі көлемдері: диаметрі_________________ шөгуі ______________Су деңгейінен су үстіндегі биіктігі _____________________________________Жабдықсыз буйдың салмағы_______Жарық-оптикалық аппараттың типі______Жарықтың түсі ____________________________________________________Жарықтың сипаттамасы: ________________ минуттағы __________ жарықтарЖарық көрудің оптикалық қашықтығы _____ Жарық көзі___________________Жарық беретін аппараттың типі _______________ № ______________________Қосымша аппаратура ______________________________________________Қоректендіру көздері_______________Олардың саны ___ _________________ Жыл бойы жарықтың қосылу кезеңі_____________________________________Толық зарядтау кезіндегі буйдың қолданылу кезеңі________________________Орнату тереңдігі, метрмен ______ Топырағы ________ Зəкірдің типі ________Зəкірдің массасы ___ Зəкір шынжыры: калибрі ______ ұзындығы ____________Дыбыс-сигнал беру құрылғысы________________________________________Буйдың қолданылуын кім қадағалайды__________________________________Қосымша мəліметтер _______________________________________________20 ___ жылғы ______________ жасалдыТолтырды_______________________________________________________ (лауазымы, тегі, қолы)

Негізгі өлшемдері бар буйдың сызбасы Буйдың қалқып тұрған суреті Масштаб 1 : 100 (9×12)Буйды орнату орнына қатысты Жүргізілген жөндеу жұмыстарыбағдарлардың орналасу схемасы (қашан, қандай, кім)

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 2-қосымша

__________________________(ұйымның атауы)

__________________________ (мекенжайы)

Қаданың (штаттық)ФОРМУЛЯР-КАРТОЧКАСЫ(Екі данада толтырылады:

1-ші дана – гидрографиялық қызмет үшін, 2-ші дана – ұйым үшін)

Қаданың атауы____________________________________________________Орналасқан орны: ендігі ______________________ бойлығы________________Су учаскесінің атауы________________________________________________Шектелетін қауіптің немесе жүзіп өтетін жолдың атауы ____________________Қаданың типі _____________________________________________________Орнату тереңдігі, метрмен ________________ Топырағы ___________________Зəкірдің типі __________________________ Зəкірдің массасы ______________Зəкір шынжыры: калибрі ________________ ұзындығы ____________________Қаданың қолданылуын кім қадағалайды _______________________________Қосымша мəліметтер _______________________________________________20 ___ жылғы «____» ______________ жасалдыТолтырды_______________________________________________________ (лауазымы, тегі, қолы)

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 3-қосымша

__________________________(ұйымның атауы)

__________________________ (мекенжайы)

Навигациялық белгініңФОРМУЛЯР-КАРТОЧКАСЫ

_________________________________________________(Екі данада толтырылады:

1-ші дана – гидрографиялық қызмет үшін, 2-ші дана – ұйым үшін)

Ендігі _____________________ Бойлығы _______________________________ 20 ___ жылғы «____» ________ комиссия мынадай құрамда _________________________________________________________________________________ (Т.А.Ə., атқаратын лауазымы)төмендегілер туралы:__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ жасады.

I БӨЛІМ1. Пайдалануға берілді ______________________________________________________________________________________________________________(атауы жəне орналасуы, ендігі, бойлығы, сипаттамасы, негізден құрылыстың биіктігі)

II БӨЛІМ2. Жарма белгісі пайдалануға берілді __________________________________ (атауы)алдыңғы _________________________________________________________ (ендігі, бойлығы, сипаттамасы, негізден құрылыстың биіктігі)_________________________________________________________________артқы ____________________________________________________________ (ендігі, бойлығы, сипаттамасы, негізден құрылыстың биіктігі)_________________________________________________________________

III БӨЛІМ_______________________________________________________________________________________________________________________ орналасқан (атауы) (арал, мүйіс, бухта)жəне мынадай сипаттамасы бар: _______________________________________________________________________________жарық пайдалануға берілді.жарықтың түсі ________ жарығы _______ секунд, қараңғылығы _______се-

кунд,_______________ бастап ____________дейінгі кезең____________________Жарық-оптикалық аппарат __________________________________________ (типі)Жарық беретін аппарат _____________________ № _______________________ (типі)Жарық сүзгі _______________________________________________________ (түсі, диаметрі, биіктігі)3. Жарық-оптикалық аппараттың қоректендіру көзі ________________________4. Маяк жарығы 20 ____жылғы___________жағдай бойынша газбен немесе

электр энергиясымен қамтамасыз етілді5. ________________ типіндегі бəсең радиолокациялық шағылыстырғыш

____________ дана6. НЖҚ-ны пайдалануға беру кезінде ағымдағы жөндеу бойынша мынадай

жұмыстар: _________________________________________________ жүргізілді

Қолдары:

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 4-қосымша

__________________________(ұйымның атауы)

__________________________ (мекенжайы)

Жарық беретін/жарық бермейтін навигациялық ЖАРМАНЫҢ ФОРМУЛЯР-КАРТОЧКАСЫ

(Екі данада толтырылады:1-ші дана – гидрографиялық қызмет үшін, 2-ші дана – ұйым үшін)

Жарманың атауы ___________________ № ______________________________Гидрографиялық аудан __________________ Учаске _____________________Су учаскесінің атауы________________________________________________Шектелетін жүзіпөтетін жолдың атауы _________________________________

АЛДЫҢҒЫ БЕЛГІОрналасқан орны: Гринвич бойынша ендігі ___________ бойлығы___________ Белгінің сипаттамасы_______________________________________________Салынған жылы ____________________ жарық қосылған жылы____________Негізгі өлшемдері: су деңгейінен белгі негізінің биіктігі ____________________құрылыстың негізден биіктігі__________________________________________жарық орталығының су деңгейіндегі биіктігі ______________________________Құрылыстың ені: ең көбі_________________ ең азы ________________________Белгінің бояуы __________________ Белгінің материалы __________________Жарық-оптикалық аппараттың типі_______Жарық беретін аппарат_____ №____Жарықтың түсі_____________________________________________________Сипаттамасы _____________________________ минуттағы _________ жарықЖарық көрудің оптикалық қашықтығы ________________________________Құрылыстың күндізгі көрінуі___________________________________________Қосымша аппаратура ______________________________________________Қоректендіру көздері _____________________________ Олардың саны _____Толық зарядтау кезіндегі жарықтың қосылу кезеңі_________________________Теңізден жарықтың көріну секторы_____________________________________Жарықтың қолданылуын кім қадағалайды_______________________________

АРТҚЫ БЕЛГІОрналасқан орны: Гринвич бойынша ендігі __________ бойлығы____________ Белгінің сипаттамасы_______________________________________________Салынған жылы _____________________ Жарық беретін жылы_____________Негізгі өлшемдері: су деңгейінен белгі негізінің биіктігі ___________________құрылыстың негізден биіктігі__________________________________________жарық орталығының су деңгейіндегі биіктігі ______________________________Құрылыстың ені: ең көбі_________________ ең азы ________________________Белгінің бояуы __________________ Белгінің материалы __________________Жарық-оптикалық аппараттың типі _______ Жарық беретін аппарат _____ №Жарықтың түсі_____________________________________________________Жарық көрудің оптикалық қашықтығы___________________________________Құрылыстың күндізгі көрінуі___________________________________________Қосымша аппаратура ______________________________________________Қоректендіру көздері _____________________________ Олардың саны _____Толық зарядтау кезіндегі жарықтың қосылу кезеңі_________________________Теңізден жарықтың көріну секторы_____________________________________Жарма белгілері арасындағы қашықтық _______________________________Жүріс бөлігі шетіндегі жарманың күндізгі сезімталдығы____________________Жарманың жүріс бөлігі шетінің алдыңғы белгіден қашықтығы ______________Арнаның ені ______________________________________________________Жүріс бөлігі шетіндегі жарманың түнгі сезімталдығы ______________________

Жарманың есебін қашан жəне кім жүргізді_______________________________Жарықтың қосылуын кім қадағалайды

___________________________________

20 ____ жылғы _______________ жасалды________________________________________________________ толтырды(лауазымы, тегі, қолы)

(Соңы. Басы 17-бетте) Алдыңғы белгіНегізгі өлшемдері бар құрылыстың Теңізден белгінің фотосуреті схемалық сызбасы (9×12)

Артқы белгіНегізгі өлшемдері бар құрылыстың Теңізден белгінің фотосуреті схемалық сызбасы (9×12)Жарма белгілеріне жүргізілген жөндеу

_________________________________________________________________(жөндеу күні, жүргізілген жөндеудің сипаты, жөндеуді кім жүргізді)

_________________________________________________________________

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 5-қосымша

Жағалық НЖҚ бояуыЖергіліктіжердің реңі Бояу түсі

Жасыл өсімдік Ақ, қызғылт сарыАспан Қызыл, қараТеңіз Ақ, қызғылт сарыСары құм Қара, ақҚара түсті жартастар Ақ, сарыҚар Қызыл, қызғылт сары, қара

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 6-қосымша

Көршілес белгілер жұптары арасындағы аралықтарды есептеу формулалары

Көршілес белгілер жұптары арасындағы аралықтар мынадай формулалар бойынша есептеледі:

1) жармалармен жабдықталған арналар үшін: a = 0,65 D;2) жармалармен жабдықталмаған арналар үшін: a = 0,5 D;3) жармалармен жабдықталған жəне жабдықталмаған фарватерлер үшін: a = D;мұнда а – бір жақ бойынша белгілер арасындағы аралық, километр;D – осы ауданға тəн айқындылық коэффициенті кезіндегі белгілердің күндізгі

көріну қашықтығы, километр.

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 7-қосымша

Белгілер арасындағы аралықАрна

жабдығыБелгіні көрудің күндізгі қашықтығы кезіндебелгілер

арасындағы аралықтар, километр2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0

Кіретін жар-мамен

1,5 1,5 2,0 2,0 2,5 3,0 3,0 3,5 4,0

Кіретін жар-масыз

1,0 1,0 1,0 1,5 1,5 2,0 2,0 2,0 2,5

Каспий теңізінің қазақстандық секторында теңіз қызметін навигациялық-гидрографиялық қамтамасыз ету қағидаларына 8-қосымша

Арналарды немесе фарватерлерді шектеу үшін белгілердің қажетті са-нын есептеу формулалары

Арналарды немесе фарватерлерді шектеу үшін белгілердің қажетті саны мынадай формулалар бойынша айқындалады:

1) екіжақты шектеуі бар тіксызықты арналар немесе фарватерлер үшін:n

; 2) біржақты шектеуі бар тіксызықты арналар немесе фарватерлер үшін:

n ;

мұнда n – белгілердің қажетті саны, дана;L – арнаның немесе фарватердің тіксызықты учаскесінің ұзындығы, километр;а – бір жақтың белгілері арасындағы қашықтық, километр.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҮКІМЕТІНІҢ ҚАУЛЫСЫ

2018 жылғы 23 ақпан №77 Астана, Үкімет Үйі

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымында дарынды балалардың оқуына ақы төлеу

үшін Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің – Елбасының «Өркен» білім беру грантын тағайындау

қағидалары мен мөлшерлерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 14 наурыздағы №317 қаулысына өзгеріс енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымында да-

рынды балалардың оқуына ақы төлеу үшін Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің – Елбасының «Өркен» білім беру грантын тағайындау қағидалары мен мөлшерлерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 14 наурыздағы №317 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., №15, 113-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымында дарынды балалардың оқуына ақы төлеу үшін Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің – Елбасының «Өркен» білім беру грантын тағайындау қағидалары мен мөлшерлерінде:

21-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«21. Гранттың мөлшерлері:1) жатақханада тұруды есептемегенде жылына 1903820 (бір миллион тоғыз

жүз үш мың сегіз жүз жиырма) теңгені;2) жатақханада тұруды есептегенде жылына 2801376 (екі миллион сегіз жүз

бір мың үш жүз жетпіс алты) теңгені құрайды.Гранттың мөлшерлері жыл сайын индекстеуге жатады.».2. Осы қаулы 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі жəне

ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

1) ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – электрондық ақпараттық ресур-стармен жұмыс істеу əдістерінің жəне аппараттық-бағдарламалық кешен мен теле-коммуникациялар желілерін қолдана отырып жүзеге асырылатын ақпараттық өзара іс-қимыл əдістерінің жиынтығы;

2) Интернет – электрондық ақпараттық ресурстарды жіберуге арналған телеком-муни кациялардың біріктірілген желілерінің жəне есептеу ресурстарының дүниежүзілік жүйесі;

3) Интернет-ресурс – аппараттық-бағдарламалық кешенде орналастырылатын, бірегей желілік адресі жəне (немесе) домендік аты бар жəне Интернетте жұмыс істейтін, мəтіндік, графикалық, аудиокөрінімді немесе өзге де түрде бейнеленетін электрондық ақпараттық ресурс.

3. Егер құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшеге заңды тұлға статистикалық ны-санды тапсыру бойынша өкілеттік берсе, онда ол өзі орналасқан жердегі статистика органдарына осы статистикалық нысанды ұсыну керек. Егер құрылымдық бөлімше жəне оқшауланған бөлімшеде статистикалық нысанды тапсыру бойынша өкілеттіктер болмаса, онда заңды тұлға өзі орналасқан жердегі статистика органдарына олардың аумақтарын көрсете отырып, құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелер бөлінісінде статистикалық нысанды ұсынады.

4. А модулінде ұйым туралы жалпы ақпарат көрсетіледі.2-тармақта жұмыс берушінің актісін орындаумен белгілі бір мамандық, біліктілік не-

месе лауазым бойынша жұмысты орындайтын, есепті кезеңде ұйымның тізімінде тұрған барлық қызметкерлер жататын қызметкерлердің тізімдік саны, сондай-ақ қоғамдық негізде жұмыспен қамтылған адамдар көрсетіледі.

2.1-тармақшада ақпараттық жəне коммуникациялық технологияларды жұмыс процесінде қолданумен жұмыс берушінің орналасқан орнынан тыс еңбек процесін жүзеге асырудың ерекше нысаны қашықтықтағы жұмыс деп түсініледі.

Қашықтықтан жұмыс дегеніміз, жұмыс беруші жəне жалдамалы жұмысшы (немесе тапсырыс беруші жəне орындаушы) техникалық тапсырмаларды, еңбек қорытындысын жəне төлемін қазіргі заманғы байланыс құралдарының көмегі арқылы ала жəне бере отырып, бір-бірінен едəуір қашықтықта орналасатын жұмыспен қамтудың нысаны.

3-тармақта сатып алушыларға сатылған тауарлар, өнімдер жəне қолма-қол мен қолма-қол ақшасыз есеп айырысуға көрсетілетін қызметтер бойынша алынған ақшалай түсімдердің сомасы тауарлар жəне көрсетілетін қызметті өткізу көлемі көрсетіледі. Статистикалық байқаудың мақсаттары үшін тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді өткізу көлемі сауда үстеме бағасын қамтитын, қосылған құнға салықтарсыз нақты сату бағаларында беріледі. Экономикалық қызмет түрі 84 болатын кəсіпорындар бұл тармақты толтырмайды.

4-тармақта ақпараттық-коммуникациялық технологияларға (бұдан əрі – АКТ) жұмсалған шығындарға есепті кезеңге ұсынылатын АКТ-ны əзірлеу, сатып алу, енгізу жəне пайдалануға жұмсалған күрделі жəне ағымдағы шығындарды қамтитын жалпы шығындар, Интернет желісі байланысының қызметтеріне ақы төлеуге жұмсалған шығындар, АКТ саласындағы жабдықтарды жалға алуға шығындар жəне АКТ-ға бай-ланысты өзге де шығындар жатады.

5. «В» модулінде компьютерді жəне компьютерлік желілерді пайдалану көрсетіледі. Компьютерлерге шағын құрылғылар, ноутбуктер, планшеттер жатады.

7-тармақта жергілікті есептеу желісіне (бұдан əрі – ЖЕЖ) бір немесе бірнеше жақын орналасқан ғимараттар шегінде цифрлық деректерді берудің бір немесе бірнеше автономдық жоғары жылдамдықты арналарымен біріктірілген компьютерлер тобы жəне оқшауланған жабдықтар жатады.

8-тармақта желі ішінде сымсыз қатынауға (мысалы, WLAN), кабельдік қатынау емес, жоғары жиіліктегі радиотолқындар торабы арасындағы байланыс жəне деректерді жіберу үшін пайдаланылатын сымсыз жергілікті желі жатады. Бұл белгілі бір аумақта немесе бір ғимарат ішіндегі кабельдік жергілікті желінің баламасы немесе кеңеюі сияқты қолданылатын деректерді жіберудің иілмелі жүйесі. WLAN желісі пайдаланушыларға желіге қосылған қалпында қала отырып, кəсіпорынның немесе ұйымның аумағында орын ауыстыруға мүмкіндік береді.

9-тармақта Интранетке қызметкерлердің қолжетімділігі ұйымның жергілікті желісі немесе ғаламдық желілер арқылы қорғалған қосылыстар арқылы ұйымдастырылған ішкі корпоративтік ақпаратты жүйелендіру, сақтау жəне өңдеуге арналған бағдарламалық өнімдер мен Интернет технологияларды қолданумен таратылған корпоративті желі жатады.

10-тармақта Интернет технологияларын ішкі корпоративтік мақсаттар үшін со-нымен қатар, компанияның іскер серіктестеріне корпоративтік ақпараттарды жəне корпоративтік қосымшалардың бөлігін ұсыну үшін пайдаланатын санкцияланбаған қолжетімділіктен қорғалған корпоративтік желі Экстранет деп түсініледі.

11-тармақта Интернет желісіндегі ақпаратқа қолжетімділік нүктесі жəне іздеу қызметін орындау, сонымен қатар əртүрлі Интернет сервистерге, мысалы, электрондық поштаға, жаңалықтар лентасына жəне тағы басқаларға қолжетімділік алу интернет-портал деп түсініледі. Портал бірнеше сайттардан құралуы мүмкін. Еgov.kz, zakon.kz, google, yandex интернет-порталдың мысалы болып табылады. Осылайша, интернет-портал қажетті сайтқа жету үшін «қақпа».

12-тармақта өнімді өндіру кезіндегі цифрлық технологиялар өндірісті цифроланды-руды, яғни процестердің, өндіріс компоненттерінің өзгерісін, олардың интеллектуалдық желілерге интеграциясын білдіреді, мысалы, бар жер қойнауын пайдаланушылардан алынатын деректерді жинау жəне сақтау үшін бірыңғай құралды ұсынатын минералды ресурстардың «Деректердің Ұлттық банкін» құру немесе бағдарламалық қамтамасыз ету модульдерінің толық пакетін білдіретін ауыл шаруашылығында геоақпараттық тех-нологияларды пайдалану, көп операциялық энергия үнемдейтін ауыл шаруашылығы агрегаттары жəне сəйкестендіру жүйесін енгізу жəне ауыл шаруашылығы малдары жəне өнімдерін қадағалауды білдіреді.

15-тармақтағы дата-орталықтарға серверлік жəне коммуникациялық жабдықты орналастыруға жəне Интернет желісінің арналарына қосуға арналған мамандан-дырылған ғимарат (алаң) жатады.

Барлық дата-орталықтар бірнеше түрлерге бөлінеді:1) ірі дата-орталықтарының орналастырудың ең қолайлы жағдайын қамтамасыз ету

үшін арнайы құрастырылған өз ғимараты бар. Əдетте олардың серверлер қосылатын өз байланыс арналары болады;

2) орташа дата-орталықтар əдетте белгілі бір өлшемдегі алаңды жəне белгілі бір өткізгіштік қабілеті бар арналарды жалға алады (əдетте Гбит/с өлшенеді);

3) шағын дата-орталықтар бейімсіздеу жайларда орналасады. Олар сапасы төмен құралдарды жиі пайдаланады, сондай-ақ ең төмен көрсетілетін қызметтерді ұсынады.

16-тармақта серверлік бөлмеге серверлік жəне телекоммуникациялық жабдықты орналастыруға жəне оның қызмет етуі үшін арнайы жасалған жəне қолдау жасайтын жағдайлары бар бөлініп берілген технологиялық үй-жайлар жатады. Жеке тұрған бөлме серверлік бөлме деп саналады. Серверлік бөлменің терезесі болмауы тиіс – бұл ауа баптауды қиындататын рұқсат етілмеген кірулерден бастап күн радияциясына дейінгі көптеген қауіптіліктер көзі.

17-тармақтың 17.1-тармақшасында дербес компьютердің кəдімгі конфигурациясы-нан ерекшеленетін, кейбір қызметтерді, атап айтқанда көптеген компьютерлерді тұтас біреуге, өзгеше бір ұжымға қосу мүмкіндігі бар арнаулы компьютерді сервер деп атай-ды. Физикалық жəне виртуалды серверлер, сондай-ақ бейнебақылаукамераларынан түсірілген бейнебақылауларды сақтауға арналған серверлер болады.

17-тармақтың 17.2-тармақшасында ақпараттық ресурстарды сенімді сақтауды ұйымдастыру жəне оларға қолжетімділікке кепіл беру жөніндегі бағдарламалық-аппараттық кешен деректерді сақтау жүйесі деп түсініледі. Деректерді сақтау жүйесі сер-верлерге дискілік массивтер, ленталық кітапханалар, оптикалық жетектер деректерді сақтаудың сыртқы құрылғыларын қосуға арналған сəулеттік шешімдер.

6. «С» модулінде Интернет желісін пайдалану туралы ақпарат көрсетіледі. Интернет көптеген байланыс қызметтеріне, соның ішінде Дүниежүзілік торға қолжетімділікті қамтамасыз етеді жəне пайдаланылатын құрылғыға (қолжетімділік тек компьютер арқылы ғана жүзеге асырылады деп болжанбайды, бұл ұтқыр телефон, планшетті компьютер, дербес қалта компьютері, ойын консолі, цифрлы теледидар қабылдағыш жəне тағы да басқалар болуы мүмкін) тəуелсіз электрондық поштаны, жаңалықтарды, ойын-сауық бағдарламаларын, файлдар деректерін тасымалдауды жүзеге асырады. Қолжетімділік тіркелген немесе жылжымалы байланыс желілері арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін.

19-тармақта барлық қызметкерлер санынан Интернет желісіне қолжетімділігі бар компьютерді іскерлік мақсатта пайдаланатын қызметкерлер саны көрсетіледі.

20-тармақтың 20.1-тармақшасындағы стандартты модемге (аналогты телефон желісі бойынша қатынау) немесе ISDN-ге қосылуға телефонмен сөйлесулерді жүргізу үшін телефон желісін пайдалану мүмкіндігінсіз, жылдамдығы 256 килобитке/с (бұдан əрі - кбит/с) дейінгі аналогты телефон желісі арқылы Интернет желісіне қатынауды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін технологиялар жатады.

20-тармақтың 20.2-тармақшасындағы Интернет желісіне тіркелген (сымды) кең жолақты байланыс жылдамдығы 256 кбит/с немесе одан жоғары бір немесе екі бағыттағы жалпы пайдаланудағы (TCP/IP қосылу) Интернет желісіне жоғары жылдамдықтағы қолжетімділікті білдіреді. Бұл көрсеткіш кабельдік модемді, цифрлы абоненттік желіні (DSL), пəтерге (ғимаратқа) талшықты-оптикалық (FTTH/В) қосылуды жəне тіркелген (сымды) кең жолақты Интернет желісіне қолжетімділік бəсеңдейтін жылдамдығы 256 кбит/с бағыттағы, тең немесе асып түсетін басқа да технологиялар-ды пайдалануды қамтиды.

20-тармақтың 20.3-тармақшасындағы тіркелген сымсыз кең жолақты байланыс деп жылдамдығы 56 килобит/с немесе одан жоғары жалпы қолданыстағы Интернет желісіне жоғары жылдамдықтағы байланыс түсініледі. Берілген көрсеткіш жерсеріктік кең жолақты байланыс жəне кең жолақты жерүсті тіркелген сымсыз байланысты қолданумен Интернетке (сымсыз) кеңжолақты белсенді қосылуға жатады.

20-тармақтың 20.4-тармақшасындағы ұтқыр кең жолақты қосылуға 256 кбит/с неме-се жоғары деректерді беру жылдамдығымен ұтқыр жылжымалы байланыс стан дартты желілері, дауысты беру бойынша қызметтерден бөлек сатып алынатын жылжы малы байланыс желілері арқылы деректерді беру бойынша мамандандырылған қызметтер үшін желілер жеке қызмет түрінде (USB-модем/аппаратттық кілт) немесе қосымша келісім-шарт жасасуды талап ететін сөзді беру қызметіне қосымша пакет түріндегі ұтқыр жылжымалы байланыс стандартты желілері жатады. Мұнда қозғалыстағы WiMax байланыс технологиясын пайдаланатын сымдар қосылады.

21-тармақта интернет-ресурс (веб-сайт) IP-мекенжаймен немесе бір доменмен біріктірілген электрондық құжаттар немесе файлдар жиынтығын білдіреді. Бұл тармақта тек Интернет-ресурсқа иелік ету ғана емес, сондай-ақ зерттелетін кəсіпорынның өзіне тиесілі серверлерде орналасқан интернет-ресурстарды, сонымен қатар зерттелетін кəсіпорын жататын кəсіпорындар топтарының интернет-ресурстарын өз қызметін ұсыну үшін пайдалану көрсетіледі.

7. «D» модуліндегі электрондық үкімет деп мемлекеттік басқару жүйесі, азаматтар жəне компаниялар арасында жүзеге асырылатын электронды форматтағы іскерлік процестерді енгізу түсініледі.

Тауарларды, жұмыстарды жəне көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу 24.5 тармақшасына жатқызылуы тиіс.

8. «Е» модуліндегі Бұлтты есептеулер (Cloud computing) бағдарламалық қамтамасыз етуге, есептеу қуаттылықтарына, есте сақтау құрылғыларының сыйымдылығына қолжетімділік алу мақсатында Интернет желісі арқылы пайдаланылатын АКТ қызметтері жатады, мұнда қызметтер келесі сипаттамаларға ие:

1) көрсетілетін қызметтер көрсетілетін қызметтерді жеткізушілердің серверімен көрсетіледі;

2) ауқымында (сақтау құрылғысын пайдаланушылар санын немесе сыйымдылығын өзгерту) оңай ұлғайтылуы немесе кемуі;

3) пайдаланушы талаптары бойынша, кем дегенде бірінші күйге келтіруден кейін (көрсетілетін қызметті жеткізушімен өзара байланысты жүзеге асырусыз) қолданылуы;

4) əрбір пайдаланушыға немесе пайдаланылған күшке төленеді, немесе алдын-ала төленеді.

9. «F» модуліндегі тапсырыстарды алу немесе орналастыру мақсатында арнайы тағайындалған, компьютерлік желі тəсілдері арқылы өндірілген тауарлар немесе көрсетілетін қызметтерді сату немесе сатып алу электрондық коммерция деп түсініледі. Тауарларға немесе көрсетілетін қызметтерге осы əдістердің көмегімен тапсырыс беріледі, бірақ тауарларды немесе көрсетілетін қызметтерді төлеу жəне жеткізіп беру онлайн өтуі міндетті емес. Операция кəсіпорындар, үй шаруашылықтары, жеке адамдар, үкіметтер жəне басқа да мемлекеттік немесе жеке меншік ұйымдар арасын-да жүреді. Электрондық коммерцияға онлайн дүкенде (Интернет-дүкенде) немесе Интранетте немесе Экстранетте желіге қолжетімділік тəсіліне қарамастан веб-нысаны арқылы жасалынған тапсырыстар жатады. Электрондық коммерцияға телефон, факс немесе электрондық поштада қолмен терілген хабарламалар арқылы жасалынған тапсырыстар, сондай-ақ тауарларды, жұмыстарды жəне көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алу кірмейді.

29-тармақта тек Интернет желісі арқылы барлық тапсырыстар бойынша алынған тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді өткізудің көлемі (қосылған құн салығынсыз) көрсетіледі, бұл ретте аталған көлем 3-тармақтағы көлемнен артық болмауы тиіс.

EDІ жүйесі (электрондық дерек алмасу) «F» модулінің 29.1-тармағында көрсетілген EDІ форматында хабарлама арқылы бизнес бойынша серіктестер арасындағы элек-тронды деректер алмасуды қамтамасыз етеді. Бизнес серіктестер алмасатын іскерлік ақпаратқа, сатып алуға тапсырыстар, шот-фактуралар, көлік хабарламалары жəне тағы басқа кіреді. EDІ қолдану жіберілетін ақпараттың нақтылығын жəне құпиялылығын қамтамасыз етеді, сонымен қатар айтаралықтай кəсіпорындардың тапсырыстарды орналастыруын жəне қабылдауын оңайлатады. Одан басқа EDІ форматындағы ха-барламалар арқылы алынған тапсырыстар халықаралық тəжірибеде электрондық коммерция есебіне кіреді.

33-тармақта Интернет арқылы брондаудың халықаралық жүйесіне интеграциялау ұйымның автоматтандырылған жүйесін Интернет брондау жүйесімен (мысалы, www//Booking.com) интеграциялауды білдіреді, ол Интернет арқылы интерактивті режимде қонақүйлердегі нөмірлерді, əуе билеттерін, теміржол жəне автобус билеттерін, мейрам-ханалар мен театрлардағы орындарды, автокөлікті жалға алуды уақтылы брондауға мүмкіндік береді жəне рəсімдеу барысын оңайлатады.

10. «G» модулінің 36-тармағында белгілі бір тəртіппен жүзеге асырылатын жəне ұйымның түпкілікті мақсатына қол жеткізуге (тапсырысты алған сəттен бастап оны орындауға дейінгі жүретін барлық үдерістер) бағытталған əртүрлі іс-əрекеттің (қадамдардың, кезеңдердің, функциялардың) жиынтығы бизнес-процесс деп түсініледі, өзіне бизнес процестің барлық қатысушыларының қызметін жəне олардың (ұйым қызметкерлері, басшылық, клиенттер) арасындағы өзара іс-қимылды қамтиды.

Бұл тармақ кəсіпорынның ішіндегі бизнес-функциясының ішкі интеграциясын қарастырады. Корпоративтік ресурстарды жоспарлау (ERP) жəне клиенттермен өзара əрекетті басқару (CRM) сияқты сұрақтар электронды немесе автоматтандырылған ны-санда кəсіпорынның əртүрлі функциялары арасындағы ақпаратпен алмасу контексінде қарастырылады жəне келесіні білдіреді:

1) кəсіпорынның əртүрлі функцияларын жүзеге асыруды қамтамасыз ететін бағдарламалық қосымшалар арасындағы деректерді жіберу арнасы;

2) кəсіпорынның əртүрлі функцияларының жұмысын қамтамасыз ететін бағдарламалық қосымшаларына қолжетімділікті жалпы деректер қоры немесе дерек-тер сақтауын пайдалану;

3) кəсіпорынның ішінде автоматты түрде өңделетін ақпараттарды электронды жіберу жəне алу;

Бұл тармақтың мақсаты SMC (логикалық тізбені басқару) жеткізушілермен, клиент-термен немесе екеуімен бірге электронды ақпарат алмасуды анықтау болып табылады. Жеткізушілермен жəне клиенттермен ақпарат алмасу тауар-материалдық қорының деңгейіне, өндірістік жоспарларға, сұранымды болжау немесе жеткізілім жағдайына (яғни, шикізатты орналастыру немесе соңғы өнім) жатқызылады.

37-тармақтағы радиосигнал арқылы деректер есептелетін немесе жазылатын объектілерді автоматты идентификациялау əдісі RFID деп түсініледі. RFID техноло-гиясы (радиожиілікті идентификация) логистикада, бөлшек саудада, персоналдың аутенттік жүйелерінде кеңінен пайдаланылады. RFID физикалық объектіні (мысалы, қоймадағы тауар) цифрлық атрибуттармен (мысалы, тауардың сипаты, құны, тиелім күні жəне тəртібі) байланыстырады.

39-тармақтағы электронды түрде шығарылған шот-фактуралар деп төлем ақпаратын мазмұндайтын электронды түрде жіберілетін шот-фактура түсініледі.

қызметтерді өткізудің жалпы көлемінен (29 тармақтан) EDI-жүйесі арқылы барлық тапсырыстар бойынша алынған көлемді (ҚҚС-сыз) көрсетіңіз, мың теңге Объем (без НДС), полученный по всем заказам посредством EDI-систем от общего объема реализации товаров и услуг, полученных в сумме по всем заказам через сеть Интернет (из пункта 29), тысяч тенге......................................................................

30. 29-тармақтан халыққа тауарларды жəне көрсетілген қызеттерді өткізу көлемі Из пункта 29 объем реализации товаров и услуг населению..............

31. Интернет желісі арқылы барлық тапсырыстар бойынша сомада алынған тауарларды жəне көрсетілетін қызметтерді өткізудің жалпы көлемінен (29 тармақтан) электрондық төлем жүйелерімен төлем жасау арқылы алынған көлемді көрсетіңіз,мың теңге Укажите объем, полученный посредством оплаты электронных платежных систем, от общего объема реализации товаров и услуг, полученных в сумме по всем заказам через сеть Интернет (из пункта 29), тысяч тенге......................................................................

32. Сіздің ұйымыңыз Интернет желісі арқылы немесе басқа да компьютерлік жүйелер арқылы тапсырыс берушілерден тауарларға жəне көрсетілетін қызметтерге тапсырыс алды ма?

Получала ли Ваша организация заказы на товары и услуги поступающие через сеть Интернет или через другие компьютерные системы от заказчиков?

32.1 отандық сатушылардан отечественных продавцов........................................................................................ 32.2 ТМД елдерінен2 стран СНГ2.................................................................................................................

32.2.1 ЕАЭО елдерінен3 стран ЕАЭС3..............................................................................................................

32.3 ТМД-дан тыс елдерден стран вне СНГ............................................................................................................

33. Сіздің ұйымыңыз Интернет арқылы брондаудың халықаралық жүйелерінде интеграцияланған ба?

Ваша организация интегрирована в международные системы Интернет-бронирования?

33.1 Иə 33.2 Жоқ Да Нет

34. Сіздің ұйымыңыз Интернет желісі арқылы немесе басқа да компьютерлік желілер арқылы (нарықтық операциялар үшін пайдаланылатын фирмалық желілер) тауарларға жəне көрсетілетін қызметтерге тапсырыс берді ме (мұнда қолмен істелетін электрондық хаттар арқылы құралған тапсырыстар қосылмаған)?

Заказывала ли Ваша организация товары и услуги по сети Интернет или по дру-гим компьютерным сетям (фирменные сети, используемые для рыночных операций) (не включены сюда заказы посредством составленных вручную электронных писем)?

34.1 Иə 34.2 Жоқ Да Нет → G 36

Ескертпе:Примечание:2 ТМД – Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы2 СНГ – Содружество Независимых Государств3 ЕАЭО елдері – Еуразиялық экономикалық одақ 3 страны ЕАЭС – Евразийский экономический союз

35. Ұйымның барлық шығысынан Сіздің электрондық тапсырысыңыздың үлесі кем дегенде 1%-ын (ҚҚС-сыз) құрады ма? Составила ли доля Ваших электронных заказов от общих расходов организации, по меньшей мере 1% (без НДС)

35.1 Иə 35.2 Жоқ Да Нет

«G» МОДУЛІ ЭЛЕКТРОНДЫҚ БИЗНЕСМОДУЛЬ «G» ЭЛЕКТРОННЫЙ БИЗНЕС

36. Сіздің ұйымыңызда ішкі бизнес-процестер (кəсіпорынның ресурстарын жоспарлау, тізбені жеткізу менеджменті, клиенттермен қатынас менеджменті, радиотанымдылық) автоматтандырылған ба?

В Вашей организации автоматизированы внутренние бизнес-процессы (планиро-вание ресурсов предприятий, менеджмент цепи поставок, менеджмент отношений с клиентами, радиораспознавание)?

36.1 Иə 36.2 Жоқ Да Нет

37. Сіздің ұйымыңыз RFID (радиожиілікті идентификация технологиясы) тех-нологияны пайдалана ма?

Использует ли Ваша организация технологию RFID (технология радиочастотной идентификации)?

37.1 Иə 37.2 Жоқ Да Нет

38. Сіздің ұйымыңыз клиенттермен, серіктестермен жəне басқа да құзыретті адамдармен өзара əрекеттесу үшін əлеуметтік желілерді (Facebook, Bконтакте, Linkedln, Twitter, Instagram жəне басқаларын) пайдалана ма?

Использует ли Ваша организация социальные сети (Facebook, Bконтакте, Linkedln, Twitter, Instagram и другие) для взаимодействия с клиентами, партнерами и другими заинтересованными лицами?

38.1 Иə 38.2 Жоқ Да Нет

39. Сіздің ұйымыңыз электронды шот-фактураны пайдалана ма? Использует ли Ваша организация электронные счета-фактуры?

39.1 Иə 39.2 Жоқ Да Нет

«H» МОДУЛІ АКТ САЛАСЫНДАҒЫ МАМАНДАР ЖƏНЕ БІЛІМДЕРМОДУЛЬ «H» СПЕЦИАЛИСТЫ И ЗНАНИЯ В ОБЛАСТИ ИКТ

40. Сіздің ұйымыңызда АКТ саласындағы мамандар (АКТ саласында арнайы дайындықтан өткен жəне Иə Жоқбілімі бар) бар ма? Да НетЕсть ли в Вашей организации специалисты в области ИКТ (имеющие образование и прошедшие специальнуюподготовку в области ИКТ)?.............................................................. → H 42

41. Есепті жылда Сіздің ұйымыңыздың қызметкерлері АКТ саласында біліктілікті арттырудың сыртқы жəне/немесе ішкі курстарын өтті ме?

Проходили ли сотрудники Вашей организации внутренние и/или внешние курсы повышения квалификации в области ИКТ в отчетном году?

41.1 АКТ саласындағы мамандар үшін АКТ-ның арнайы курстарыСпециальные курсы ИКТ для специалистов в области ИКТ........

41.2 АКТ саласының мамандары болып табылмайтынбасқа қызметкерлер үшін жалпы АКТ курстары Общие ИКТ курсы для других сотрудников,не являющихся специалистами в области ИКТ............................

42. Сіз өз ұйымыңызға жұмысқа АКТ саласындағы мамандарды қабылдадыңыз ба немесе сол сияқтыларды тартқыңыз келді ме?Принимали ли Вы в свою организацию на работу специалистов в области ИКТ или хотели бы привлечьтаковых?........................................................................................... → H 44

43. Сіздің ұйымыңызда АКТ саласындағы мамандардың бос жұмыс орындарына қызметкерлерқабылдауда (іздеуде) қиыншылықтар болды ма?Были ли в Вашей организации сложности с приемом (поиском) сотрудников на вакансии специалистов в области ИКТ?................................................................................

44. АКТ саласындағы мамандар (АКТ саласында арнайы дайындықтан өткен жəне білімі бар) саны, адамЧисленность специалистов в области ИКТ (имеющие образование и прошедшие специальную подготовку в области ИКТ), человек.................................................................

45. АКТ саласындағы мамандардың қажеттілігі, адам Потребность специалистов в области ИКТ, человек...................

46. Сіздің ұйымыңыздағы компьютерлік сауаттылықтымеңгерген қызметкерлердің санын көрсетіңіз, адамУкажите численность работников Вашей организации, владеющих компьютерной грамотностью,человек.............................................................................................

47. Есепті жылы компьютерлік сауаттылық бойыншаоқытудан өткен қызметкерлердің санын көрсетіңіз, адамУкажите численность работников, прошедших обучение по компьютерной грамотности за отчетный год, человек............

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз4

Согласны на распространение первичных статистических данных4

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз4

Не согласны на распространение первичных статистических данных4

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:4Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы

Заңының 8-бабы 5-тармағына сəйкес толтырылады 4Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан

«О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 6 қарашадағы №156 бұйрығына 2-қосымша

«Кəсіпорындарда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану туралы есеп» (коды 291112205, индексі 3-ақпарат, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын

толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Кəсіпорындарда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пай-далану туралы есеп» (коды 291112205, индексі 3-ақпарат, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі – Нұсқаулық) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Кəсіпорындарда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану туралы есеп» (коды 291112205, индексі 3-ақпарат, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі – статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Осы Нұсқаулықта келесі анықтамалар пайдаланылады:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ СТАТИСТИКА

КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 6 қараша №156 Астана қаласы

Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, байланыс статистикасы бойынша жалпымемлекеттік статистикалық

байқаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы

(Жалғасы. Басы 45-нөмірде)

26.3 Файлдарды Бұлтты инфрақұрылымда сақтау Хранение файлов в Облачной инфраструктуре.............................................

26.4 Бұлтты көрсетілетін қызметтер көмегімен қаржылық бухгалтерияға қатысты бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану

Использование программного обеспечения, касающееся финансовой бухгалтерии при помощи Облачных услуг....................................................

27. Сіздің ұйымда Бұлт (Cloud) арқылы АТ1-қызметтерін пайдаланбаудың кедергілерін жəне шектеулерін көрсетіңіз

Укажите препятствия и ограничения неиспользования ИТ1-услуг через Облако (Cloud) в Вашей организации

27.1 Қауіпсіздікпен мəселелер туындау қаупі Риск возникновения проблем с безопасностью..........................................

27.2 Деректердің географиялық орналасу жеріне сенімсіздік себебі бойынша Неуверенность по причине географического места расположения данных...........................................................................................................

27.3 Қолданыстағы құқыққа жəне құқықтық жауапкершілікке сенімсіздік себебі бойынша Неуверенность по причине действующего права и правовой ответственности...........................................................................................

27.4 Жоғары шығындар Высокие расходы..........................................................................................

27.5 Бұлтты есептеулер саласында білімнің жеткіліксіздігі Недостаточные знания в области Облачных вычислений........................

27.6 Деректер немесе қосымшаларды терудегі қолжетімділік мəселелері Проблемы доступа к наборам данных или приложениям...........................

27.7 Сіз ауысатын, бір жеткізушіден екінші жеткізушіге ақпарат-тық көрсетілетін қызметтерді жеткізушілердің ауысуы немесе келісім-шарттың бұзылуы (деректерді ауыстыру процесімен байланысты сенімсіздікке шейін) Расторжение договора или смена поставщика информационных услуг (вплоть до неуверенности, связанной с процессом переноса данных) от одного поставщика к другому поставщику, к которому вы переходите...............................................................................................

«F» МОДУЛІ ЭЛЕКТРОНДЫҚ КОММЕРЦИЯМОДУЛЬ «F» ЭЛЕКТРОННАЯ КОММЕРЦИЯ

Егер Сіздің ұйымыңыз, веб-сайттар немесе деректермен автоматты алмасу (EDI) арқылы құқықты сатып алулар немесе сатулар жасаған болса, электрондық саудамен айналысады.

Электрондық саудада тапсырысты төлеу жəне жеткізуде тапсырыс процесіне интеграциялануы міндетті емес. Электрондық саудаға тауар-ларды, жұмыстарды жəне көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алулар жəне қолдан жазылған электронды хаттар арқылы құрастырылған тапсырыстар жатпайды.

Ваше организация занимается электронной торговлей, если оно совершает правомочные покупки или продажи через веб-сайты или автоматический обмен данными (EDI).

Оплата и поставка заказа не обязательно должны быть интегрированы в процесс заказа в электронной торговле. К электронной торговле не относятся государственные закупки товаров, работ и услуг и заказы посредством составленных вручную электронных писем.

28. Сіздің ұйымыңыз тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді алу немесе орналастыру үшін арнайы белгіленген əдістермен басқа да жаһандық ақпараттық желілерде Интернет желісі бойынша (электрондық пошта арқылы алынған тапсырыстарды есептемегенде) тапсырыстар алды ма? Иə ЖоқПолучала ли Ваша организация заказы на товары и услуги Да Нетпо сети другим глобальным информационным сетям методами, специально предназначенными для получения или размещения (без учета заказов,полученных по электронной почте)?..................... → F 33

28.1 ұйымдар арасында хабарламалармен автоматтандырылған алмасу жүйелерін (EDI-жүйесі) пайдалану арқылы с использованием системы автоматизированного обмена сообщениями между организациями (EDI-систем)........................... → F 2

29. Интернет желісі арқылы барлық тапсырыстар бойынша сомада алынған тауарларды жəне көрсетілетін қызметтерді өткізудің жалпы көлемін (ҚҚС-сыз) көрсетуді өтінеміз, мың теңгеПожалуйста, укажите общий объем реализации товаров и услуг, полученный в сумме по всем заказам через сеть Интернет (без НДС), тысяч тенге............................................................................

29.1. Интернет желісі арқылы барлық тапсырыстар бойынша сомада алынған тауарларды жəне көрсетілетін (Жалғасы 19-бетте)

7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛ 19РЕСМИ

Электрондық шот-фактураларды қолданудың айқын басымдылығы деректерді жіберудің жеделділігі, пошталық жəне кеңселік шығыстардың қысқартылуы жəне басқа болып табылады.

11. «Н» модулінде (АКТ саласындағы мамандар жəне білімдер) АКТ саласындағы мамандар машығының əрекет ету саласын өлшеу қарастырылады.

АКТ саласындағы мамандарға АКТ негізгі жұмысы болып табылатын қызметкерлер жатады. АКТ саласында жүйелер немесе қосымшаларды əзірлеу, пайдалану немесе техникалық қызмет көрсету. АКТ саласындағы мамандар өздеріне мынадай топтарды (мамандықтарды) қамтиды:

1) АКТ саласындағы қызмет көрсетуге үшін жауапты адамдар;2) АКТ саласындағы кəсіпқойлар;3) бағдарламалық қамтамасыз етулер мен қосымшаларды əзірлеушілер мен

аналитиктер;4) деректер қоры жəне желі саласындағы кəсіпқойлар;5) АКТ саласындағы техникалық мамандар;6) АКТ саласындағы операциялар мен пайдаланушыларды қолдау жөніндегі

техникалық мамандар;7) телекоммуникациялар жəне телехабар тарату саласындағы техникалық ма-

мандар;8) монтаждаушылар мен АКТ саласындағы қызмет көрсетуші персонал жəне

басқалары.41-тармақтың мақсаты қызметкерлерін өз бетінше немесе сыртқы жаттықтырушы-

лардың көмегі арқылы оқытуды қамтамасыз ететін кəсіпорындарды анықтау болып табылады.

46-тармақта кəсіпорынның барлық қызметкерлерінің санынан компьютерлік сауаттылықты меңгерген қызметкерлердің саны көрсетіледі.

Компьютерлік сауаттылық компьютерді жəне оған қатысты технологияларды білу жəне тиiмдi пайдалана алу ретінде анықталады. Дағдылар диапазоны компьютерде бастапқы жұмыс істей білуден өзінің кəсiби қызметiнде ақпараттық технологияларды пайдалануға дейiнгі деңгейлерді қамтиды.

47-тармақта есепті жылда компьютерлік сауаттылық бойынша оқытудан өткен қызметкерлердің саны көрсетіледі.

12. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз жеткізгіште немесе электрондық түрде жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электрондық түрде толтыру Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің ин-тернет-ресурсында (www.stat.gov.kz) орналастырылған «Деректерді оn-line режимде жинау» ақпараттық жүйесі арқылы жүзеге асырылады.

13. Арифметикалық-логикалық бақылау:«А» модулі Ұйым туралы толық ақпарат:2.1-тармақшасы ≤ 2-тармақтан;4-тармақ ≥ ∑ 4.1-4.4 тармақшалары;«B» модулі Компьютерді жəне компьютер желілерін қолдану:13-тармақ ≥ 14-тармақтан;«C» модулі Интернет желісін пайдалану:егер 19 тармақ ≠ 0, онда 20 тармақ ≠ 0.«F» модулі Электрондық коммерция:егер 28 тармақ ≠ 0, онда 29 тармақ ≠ 0;егер 28.1 тармақ ≠ 0, онда 29.1 тармақ ≠ 0;29-тармақ ≥ 29.1-тармақшасынан;29-тармақ ≥ 30-тармақшасынан.29-тармақ ≥ 31-тармақшасынан.«H» модулі Акт саласындағы білімдер жəне мамандар: егер 40 тармаққа «Иə» жауабы болса, онда 44 тармақ ≠ 0;егер 44 тармақ ≠ 0, онда 46 тармақ ≠ 0.Бөлімдер арасындағы бақылау:2-тармақ ≥ 6-тармағынан;2-тармақ ≥ 19-тармағынан;2-тармақ ≥ 44-тармағынан;2-тармақ ≥ 46-тармағынан;2-тармақ ≥ 47-тармағынан;3-тармақ ≥ 29-тармағынан;6-тармақ ≥ 19-тармағынан.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 6 қарашадағы № 156 бұйрығына 3-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 3 к приказу Председателябайқаудың статистикалық нысаны Комитета по статистике Министерства Статистическая форма национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 6 ноября 2017 года № 156

Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Статистикалық нысан www.stat.gov.kz интернет-ресурсына орналастырылғанСтатистическая форма размещена на интернет-ресурсе www.stat.gov.kz

Статистикалық нысан коды 292112057Код статистической формы 292112057

Үй шаруашылығын ақпараттық-коммуникациялық Н-020 технологияларды пайдалануы туралы зерттеу сауалнамасы Анкета обследования домашнего хозяйства об использовании информационно-коммуникационных технологий

Жылдық Есепті кезең жылГодовая Отчетный период год

Байқауға іріктемеге түскен үй шаруашылықтары қатысадыВ наблюдении принимают участие домашние хозяйства, попавшие в выборку Интервьюерлер тапсыратын мерзім – 30 қаңтарға (қоса алғанда) дейінСрок представления интервьюерами - до 30 января (включительно)

1. Аумақтың (елді мекеннің) атауы Наименование территории (населенного пункта)__________________________________2. ƏАОЖ1 бойынша елді мекеннің коды Код населенного пункта по КАТО………………….....………3. Елді мекеннің түрі (1 - қала, 2 - ауыл) Тип населенного пункта (1 - город, 2 - село)…………………………………………………4. Даңғыл, көше, алаң, тұйық көше Проспект, улица, площадь, переулок____________________________________________5. Үйдің ID коды ID код дома.............................................................................6. Пəтердің ID коды ID код квартиры…………………………………………….....…7. Бланкінің реттік нөмірі Порядковый номер бланка.................................................................................................8. Интервьюердің коды Код интервьюера.............................................................................9. Сұхбат жүргізу күні күні айы жылы Дата проведения интервью число месяц год

Ескертпе: Примечание: 1ƏАОЖ - Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуіші 1КАТО - Классификатор административно-территориальных объектов

«А» МОДУЛІ: ҮЙ ШАРУАШЫЛЫҒЫ БОЙЫНША ƏЛЕУМЕТТІК–ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ АҚПАРАТМОДУЛЬ «А»: СОЦИАЛЬНО-ДЕМОГРАФИЧЕСКАЯ ИНФОРМАЦИЯ ПО ДОМАШНЕМУ ХОЗЯЙСТВУСауалнаманың сұрақтарына үй шаруашылығының 18 жастан асқан кез келген отбасы мүшесі жауап бередіНа вопросы анкеты отвечает любой член семьи домашнего хозяйства с 18 лет

1. Сіздің үй шаруашылығыңызда қанша адам тұрады?Сколько человек проживает в Вашем домашнем хозяйстве?

1.1 Барлығы адам, оның ішінде 1.2 еркектер 1.3 əйелдер Всего _________ человек, в том числе мужчины _______ женщины _________

оның ішінде:в том числе в возрасте:1.1.1 0-5 жастағылар адам 0-5 лет ______ человек1.1.2 6-14 жастағылар адам 6-14 лет ______ человек 1.1.3 15 жастағылар адам 15 лет ______ человек1.1.4 16-74 жастағылар адам 16-74 лет ______ человек1.1.5 75 жастағы жəне одан асқан адам 75 лет и старше ______ человекҮй шаруашылықтарының 6 жастағы жəне одан асқан мүшелерінен жауап алынадыОпрашиваются члены домашних хозяйств в возрасте 6 лет и старше

А 1 2 3 4 5 ВҮй шаруашылығы мүшесінің сəйкестендіру нөміріИдентификационный номер члена домаш-него хозяйства

Х

Үй шаруашылығы мүшесінің атыИмя члена домашнего хозяйства

Сұраққа көшуПереход к воп-росу

2. Респонденттің жынысы Пол респондента 2.1 Ер Мужской 2.2 Əйел Женский

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

→ 3

→ 33. Үй шаруашылығы иесіне Сіздің туыстық қатысыңыз (туыстық байланыс) Ваше родственное отношение к главе до-машнего хозяйства (родственные связи) 3.1 Үй шаруашылығының иесі Глава домашнего хозяйства 1 → 43.2 Күйеуі, əйелі Муж, жена 2 2 2 2 2 → 43.3 Ұлы, қызы Сын, дочь 3 3 3 3 3 → 43.4 Əкесі, анасы Отец, мать 4 4 4 4 4 → 43.5 Ағасы/інісі, əпкесі/сіңлісі Брат, сестра 5 5 5 5 5 → 43.6 Атасы, əжесі Дедушка, бабушка 6 6 6 6 6 → 43.7 Немересі Внук, внучка 7 7 7 7 7 → 43.8 Туыстықтың басқа дəрежесі Другая степень родства 8 8 8 8 8 → 43.9 Туыс емес (туыстық жоқ) Не родственник (нет родства) 9 9 9 9 9 → 44. Жасы Возраст → 5

5. Сіздің қандай біліміңіз бар? Какое образование Вы имеете?5.1 Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту Дошкольное воспитание и обучение 1 1 1 1 1 → 65.2 Бастауыш білімі жоқНет начального образования 2 2 2 2 2 → 65.3 Бастауыш білім Начальное образование 3 3 3 3 3 → 65.4 Негізгі орта білім Основное среднее образование 4 4 4 4 4 → 65.5 Орта білім Среднее образование

5 5 5 5 5→ 6

5.6 Орта білімнен кейінгі білім Послесреднее образование 6 6 6 6 6 → 65.7 Жоғары білім Высшее образование 7 7 7 7 7 → 65.8 Жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiм Послевузовское образование

8 8 8 8 8 → 6

(Жалғасы. Басы 18-бетте) 6. Жұмыспен қамтылу мəртебесі Статус занятости 6.1 Жалдамалы (ақы төленетін) қызметкер Наемный (оплачиваемый) работник

6.2 Өз бетінше жұмыспен қамтылған қызметкер Самозанятый работник

6.3 Жұмыссыз Безработный6.4 Студент Студент6.5 Зейнеткер Пенсионер6.6 Біреудің асырауындағы Иждивенец6.7 Өзге де Прочие

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

5

6

7

→ В немесе С модулі модуль В или C

→ В немесе С модулі модуль В или C→ В немесе С модулі модуль В или C→ В немесе C модулі модуль В или С→ В немесе C модулі модуль В или С→ C модулі модуль С→ В немесе С модулі модуль В или C

«В» МОДУЛІ: АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРҒА (бұдан əрі – АКТ) ҚОЛЖЕТІМДІЛІКМОДУЛЬ «В»: ДОСТУП К ИНФОРМАЦИОННО -КОММУНИКАЦИОННЫМ ТЕХНОЛОГИЯМ (далее – ИКТ)

Бұл модуль үй шаруашылығы туралы жалпы ақпаратты көрсетуге бағытталғанЭтот модуль направлен на указание общей информации о домашнем хозяйстве

7. Сізде төменде көрсетілген АКТ бар ма? (қолда бардың барлығын белгiлеңiз) Есть ли у Вас нижеперечисленные ИКТ? (отметьте все, что имеется в наличии)

7.1 Тіркелген телефон желісі Фиксированная телефонная линия………………………………………………….......... 7.2 Ұтқыр телефон Мобильный телефон...............………....………………………………………….………..... 7.3 Теледидар Телевизор...................................……….....………………………………………...............……… 7.3.1 Кабельдік телекөрсетілім Кабельное телевидение…………………………………………………………......…..….. 7.3.2 Жерсеріктік телекөрсетілім Спутниковое телевидение………………………………………………………................. 7.3.3 Жерүсті цифрлық телекөрсетілім Цифровое наземное телевидение.................................................................................... 7.3.4 (IPTV) Интернет хаттамасы негізіндегі теледидар Телевизор на основе протокола Интернет (IPTV)…………………………................... 7.4 Үстелүстілік компьютер Настольный компьютер....................................................………….……......……..........

7.5 Тасымалды компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук)

Переносной компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук)......................................................

7.6 Планшет..……......................…………………………………...........................………

8. Сіздің үй шаруашылығыңыздың үйден Интернет желісіне шығу мүмкіндігі бар ма (ұтқыр телефон арқылы шығуды қоса алғанда)? Имеет ли Ваше домашнее хозяйство выход к сети Интернет (включая выход через мобильный телефон) из дома?

8.1 Иə 10-тармақ жəне одан əрі Да → пункт 10 и далее 8.2 Жоқ 9-тармақ жəне одан əрі «C» модулі Нет → пункт 9 и далее модуль «C»

9. Сіздің үй шаруашылығыңызда Интернет желісіне шығу болмауының негізгі себебін атаңыз?Назовите основную причину, почему в Вашем домохозяйстве нет выхода к сети Интернет?

9.1 Қажеттілігі жоқ Нет потребности…….…………………………………………………………….........…..... 9.2 Көрсетілетін қызметтер құны өте жоғары Слишком высокая стоимость услуги………………………………………..……….......... 9.3 Интернет желісіне қосылу үшін жабдыққа кететін шығын жоғары Высокие затраты на оборудование для подключения к сети Интернет……...…….....… 9.4 Деректерді қорғау жəне олардың қауіпсіздігі үшін қауіптену Защита данных и опасение за их безопасность…………………………........................... 9.5 Сіз тұратын жерде Интернет желісіне көрсетілетін қызметтер қолжетімсіз Услуги сети Интернет не доступны в Вашей местности................................................... 9.6 Интернет желісіне шығу басқа жерде бар (жұмыста, таныстарда, қолжетімділіктің қоғамдық орталықтарында) Доступ к сети Интернет есть в другом месте (на работе, у знакомых, в центрахобщественного доступа)................................................................................................. 9.7 Басқа (көрсетіңіз) Другое (укажите)_________________________________________________________

10. Үй шаруашылығында Интернет желісіне қолжетімділікте байланыстың қандай түрі пайдаланылады? (қолданылатынның бəрiн белгiлеңiз) Какой вид связи доступа к сети Интернет используется в домашнем хозяйстве? (отметьте все, что используется)

10.1 Стандартты модем (аналогты телефон қосылуы арқылы) немесе тар жолақты ISDN-ға қосылу Стандартный модем (через аналоговое телефонное соединение) или узкополосное подключение к ISDN......................................................................... 10.2 Тіркелген (сымды) кең жолақты байланыс Фиксированная (проводная) широкополосная связь…………………………..........…. 10.3 Кең жолақты жерүсті тіркелген (сымсыз) байланыс Наземная фиксированная (беспроводная) широкополосная связь............................... 10.4 Жерсеріктік кең жолақты байланыс Спутниковая широкополосная связь............................................................................... 10.5 Ұтқыр кең жолақты қосылуМобильное широкополосное соединение.....................................................................10.5.1 ұялы телефон арқылы ұтқыр кең жолақты байланыс мобильная широкополосная связь через сотовый телефон..........................................10.5.2 карта немесе USB модем арқылы ұтқыр кең жолақты байланыс мобильная широкополосная связь через карту или USB модем.................................. 10.6 Ұтқыр интернет-қатынаудың басқа да түрлері (аналогты ұтқыр телефон арқылы, GSM, GRPS) Другие виды мобильных интернет-соединений (через аналоговый мобильный телефон, GSM, GRPS)..............................................

«С» МОДУЛІ: КОМПЬЮТЕР, ҰТҚЫР ТЕЛЕФОН ЖƏНЕ ИНТЕРНЕТ ЖЕЛІСІН ПАЙДАЛАНУ БОЙЫНША ФИЛЬТРЛІ СҰРАҚТАРМОДУЛЬ «С»: ВОПРОСЫ ФИЛЬТРЫ ПО ИСПОЛЬЗОВАНИЮ КОМПЬЮТЕРА, МОБИЛЬНОГО ТЕЛЕФОНА И ИНТЕРНЕТА

11, 12, 13, 14, 15 жəне 16 нөмірлі сұрақтарға үй шаруашылығының 6 жастағы жəне одан асқан мүшелерінен жауап алынадыНа вопросы под номерами 11, 12, 13, 14, 15 и 16 отвечают члены домашних хозяйств в возрасте 6 лет и старше

А 1 2 3 4 5 ВҮй шаруашылығы мүшесінің сəйкестен-діру нөмірі («А» модуліндегі 1-тармақ)Идентификационный номер члена домаш-него хозяйства (из модуля «А» пункт 1)

Х

Үй шаруашылығы мүшесінің аты («А» модуліндегі 1-тармақ)Имя члена домашнего хозяйства (из моду-ля «А» пункт 1)

Сұраққа көшуПереход к воп росу

11. Соңғы 3 ай ішінде қай жерлерде пай даланылғанына қарамастан, Сіз компьютерді (дербес компьютерді, план-шетті, ноутбукті) пайдаландыңыз ба? Пользовались ли Вы компьютером (персо-нальным компьютером, планшетом, ноут-буком) независимо от места использования за последние 3 месяца?11.1 Иə Да

1 1 1 1 1 → 12, 13, 14, 16 жəне D модулі 12, 13, 14, 16 и модуль D

11.2 Жоқ Нет

2 2 2 2 2 → 12, 13, 14 жəне 16 12, 13, 14 и 16

12. Компьютерлік сауаттылық деңгейі Уровень компьютерной грамотности

12.1 Машықтанбаған Нет навыков

1 1 1 1 1→ 13, 14 жəне 16 13, 14 и 16

12.2 Жаңадан бастаған пайдаланушы Начинающий пользователь

2 2 2 2 2 → 13, 14 жəне 16 13, 14 и 16

12.3 Қарапайым пайдаланушы Обычный пользователь

3 3 3 3 3 → 13, 14 жəне 16 13, 14 и 16

12.4 Тəжірибелі пайдаланушы Опытный пользователь

4 4 4 4 4 13, 14 жəне 16 13, 14 и 16

13. Цифрлық сауаттылық деңгейі Уровень цифровой грамотности 13.1 Сіз өздігіңізден дербес компьютер, смартфон, планшет, ноутбук пайдалана аласыз ба? Умеете ли Вы самостоятельно использо-вать персональный компьютер, смартфон, планшет, ноутбук? 13.1.1 Иə Да 13.1.2 Жоқ Нет

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2→ 13.2

13.2 Сіз өздігіңізден стандарттық бағдарламаларды (мəтіндік жəне кестелік редакторларды жəне тағы басқаны) пайдалана аласыз ба?Умеете ли Вы самостоятельно пользовать-ся стандартными программами (текстовые и табличные редакторы и так далее)? 13.2.1 Иə Да 13.2.2 Жоқ Нет

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2→ 13.3

13.3 Сіз өздігіңізден Интернет желісі арқылы көрсетілетін қызметтер жəне сервистер ала аласыз ба?Умеете ли Вы самостоятельно получать ус-луги и сервисы через сеть Интернет? 13.3.1 Иə Да 13.3.2 Жоқ Нет

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2→ 13.4

13.4 Сіз өздігіңізден компьютерді жəне дербес деректерді қорғау бойынша туындаған мəселелерді шеше аласыз ба? Умеете ли Вы самостоятельно решать воз-никшие проблемы по защите компьютера и персональных данных? 13.4.1 Иə Да 13.4.2 Жоқ Нет

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

→ 13.5

13.5 Сіз кəсіби қызметте бағдарламалық – аппараттық шешімдерді пайдалана аласыз ба? Умеете ли Вы пользоваться программно- аппаратными решениями в профессио-нальной деятельности? 13.5.1 Иə Да 13.5.2 Жоқ Нет

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

→ 13.6

13.6 Сіз цифрлық құрылғылардың қандай да біреуін (цифрлық фотоап-параттар, цифрлық бейнекамералар, веб-камералар, цифрлық телевизия-лар, DVD-күйтабақ ойнатқыштар, про-екторлар жəне тағы басқа) пайдалана аласыз ба? Умеете ли Вы пользоваться какими либо цифровыми устройствами (цифровые фотоаппараты, цифровые видеокамеры, веб-камеры, цифровое телевидение, DVD- проигрыватели, проекторы и так далее)? 1 1 1 1 1 → 14

13.6.1 Иə Да 13.6.2 Жоқ Нет

2 2 2 2 2

14. Соңғы 3 ай ішінде Сіз ұтқыр теле-фонды пайдаландыңыз ба? Пользовались ли Вы мобильным телефоном за последние 3 месяца? 14.1 Иə Да

1 1 1 1 1→ 15

14.2 Жоқ Нет

2 2 2 2 2 → 16

15. Сіз осы ұтқыр телефонның иесі бо-лып табыласыз ба? Вы являетесь владельцем данного мобильного телефона?

→ 16 15.1 Иə Да 1 1 1 1 1 15.2 Жоқ Нет 2 2 2 2 216. Соңғы 3 ай ішінде қосылу жеріне қарамастан, Сіз Интернет желісін пайдаландыңыз ба? Пользовались ли Вы Интернетом незави-симо от места подключения за последние 3 месяца? 16.1 Иə Да 16.2 Жоқ Нет

1

2

1

2

1

2

1

2

1

2

→ E модулі модуль Е → 17 жəне соңы 17 и конец

17. Интернетті пайдаланбаудың себебін көрсетіңіз Укажите причину неиспользования Интернета 17.1 Қажеттілігі жоқ (пайдалануды қаламау, қызығушылығы жоқ) Нет потребности (нежелание пользовать-ся, нет интереса) 17.2 Интернет желісін пайдалану үшін білімім мен дағдым жеткіліксіз Недостаточность знаний и навыков для ис-пользования сети Интернет 17.3 Интернет желісін қосуға шығындар жоғары Высокие затраты на подключение к сети Интернет 17.4 Компьютерді вирустардан жəне вирустасымалдаушы бағдарламалардан қорғау түсініктері бойынша По соображениям защиты компьютера от вирусов и вирусоносных программ 17.5 Балаларды керексіз ақпараттан жəне бағдарламалардан қолжетімділікті шектеу түсініктері бойынша По соображениям ограничения доступа детей к нежелательной информации и программам 17.6 Интернет желісіне көрсетілетін қызметтер қолжетімсіз Услуги сети Интернет не доступны 17.7 Интернетті пайдалануға рұқсат жоқ (балалардың жауабы) Нет разрешения пользоваться Интернетом (ответ детей) 17.8 Интернет желісіне қосылудың техникалық мүмкіндігінің болмауы Отсутствие технической возможности подключения к сети Интернет 17.9 Басқа Другое

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Ескертпе: Примечание: С модулінің 11 немесе 14 немесе 16 сұрақтарына «Иə» деп жауап берген

үй шаруашылығының əрбір мүшесі - D жəне E модульдерінен тұратын негізгі сұрақнамаға қосымшаны толтыруы керек

Приложение к основному вопроснику, содержащие модули D и E, должны быть заполнены на каждого члена домашнего хозяйства, ответившие «Да» на вопросы 11 или 14 или 16 Модуля С

«Үй шаруашылығын ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалануы туралы зерттеу сауалнамасы» (коды 292112057, индексі

Н-020, кезеңдiлiгi жылдық) жалпымемлекеттiк статистикалық байқаудың статистикалық нысанына қосымша

Приложение к статистической форме общегосударственного статистического наблюдения «Анкета обследования домашнего хозяйства об использовании

информационно-коммуникационных технологий» (код 292112057, индекс Н-020, периодичность годовая)

ЖЕКЕ СҰРАҚНАМАИНДИВИДУАЛЬНЫЙ ВОПРОСНИК

Үйдің ID коды (титулдық парақтағы үйдің ID кодына сəйкес) ID код дома (идентичен ID коду дома на титульном листе)…........................................................…Пəтердің ID коды (титулдық парақтағы пəтердің ID кодына сəйкес)ID код квартиры (идентичен ID коду квартиры на титульном листе)………………....................................…..

Үй шаруашылығы мүшесінің сəйкестендіру нөмірі («А» модуліндегі 1-тармақ)Идентификационный номер члена домашнего хозяйства _______________________ (из модуля «А» пункт 1) Үй шаруашылығы мүшесінің аты («А» модуліндегі 1-тармақ)Имя члена домашнего хозяйства (из модуля «А» пункт 1) ________________________

«D» МОДУЛІ: КОМПЬЮТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ МОДУЛЬ «D»: ИСПОЛЬЗОВАНИЕ КОМПЬЮТЕРА

С модулінің 11-тармағын «Иə» деп белгілегендер толтырадыЗаполняют те, кто отметил «Да» в пункте 11 модуля С

18. Соңғы 3 ай ішінде Сіз компьютерді қаншалықты жиі пайдаландыңыз? (бір нұсқаны белгілеңіз) Как часто Вы использовали компьютер в последние 3 месяца? (отметьте один вариант)

18.1 Күніне 1 реттен кем емес Не менее одного раза в день…………………….....................……...…………...……....

18.2 Аптасына 1 реттен кем емес, бірақ күнде емес Не менее одного раза в неделю, но не каждый день………………....…………….......

18.3 Аптасына 1 реттен кем Менее одного раза в неделю........…………………………....…………………………….

19. Сіз қай жерде компьютерді пайдаландыңыз? (пайдаланған жердің бəрiн белгiлеңiз) Где Вы использовали компьютер? (отметьте все, где использовали)

19.1 ҮйдеДома………………………………………………………………….………………….………… 19.2 Жұмыс орнында На рабочем месте ………………………………………………………………….………… 19.3 Оқу орнындаПо месту обучения…….……………………………………………......……………….…..... 19.4 Коммерциялық орталықта (ақылы негізде, мысалы интернет-кафе)В коммерческом центре (на платной основе, например интернет-кафе)....................... 19.5 Көршілерде, достар немесе туысқандардаУ соседей, друзей или родственников…………………………………………….….………..

20. Сіз төмендегі жабдықтардың қай түрін қолдандыңыз? (қолданатыныңыздың бəрін белгілеңіз) Каким из нижеперечисленных видов оборудования Вы пользовались? (отметьте все, что используете)

20.1 Үстелүстілік компьютерНастольный компьютер..............................................................………………………......

20.2 Тасымалды компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук) Переносной компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук)..................................................

20.3 Планшет..……......................……………………………………………………...........

21. Сіз төмендегі компьютерлік əрекеттердің қайсыларын орындадыңыз? (орындағандарыңыздың барлығын белгiлеңiз) Какие из нижеперечисленных компьютерных действий Вы выполняли? (отметьте все, что выполняли)

21.1 Файлдар салынған электронды поштаны (құжат, фотосурет, бейнежазба) жөнелту Отправка электронной почты с вложенными файлами (документ, фотография, видео).................................................................................…. 21.2 Бағдарламалық қамтамасыз етуді іздеу, жүктеу жəне орнату Поиск, загрузка и установка программного обеспечения..…………................................ 21.3 Операциялық жүйеге немесе қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламаларға өзгерісті қоса алғанда бағдарламалық қамтамасыз етуді күйге келтіру Настройка программного обеспечения, включая изменение в операционную систему или программы по обеспечению безопасности…............... 21.4 Excel электрондық кестелерімен жұмыс істеу (кестелерде негізгі арифметикалық формулаларды пайдалану)Работа в редакторе электронных таблиц Excel (использование базовых арифметических формул в таблицах).............................................................................. 21.5 Word мəтіндік редакторында жұмыс істеуРабота в текстовом редакторе Word………………………….….…………...……............. 21.6 Графикалық бағдарламада жұмыс істеу (презентация, мəтін, сурет, дыбыс, бейнежазба немесе диаграмманы қоса)Работа в графическим редакторе (включая презентации, текст, изображения, звук, видео или диаграммы)...……………………………………………….............……… 21.7 Жаңа құрылғыларды (принтер, модем жəне басқалар) қосу жəне орнату Подключение и установка новых устройств (принтер, модем и другие)….…............... 21.8 Арнайы бағдарламалық тілді қолдану арқылы компьютерлік бағдарламалар əзірлеу Разработка компьютерных программ с использованием специального программного языка........................................................................................................ 21.9 Файлды немесе папканы көшіру немесе орнын ауыстыруКопирование или перенос файла или папки...................................................................... 21.10 Құжаттағы ақпараттың көшірмесін алу немесе орнын ауыстыру үшін ақпаратты немесе ақпараттың бөлігін көшіру жəне орнына қою құралдарын пайдалану Использование инструментов копирования и вставки информации или части информации для получения копий или перемещения информации в документе............................................................................................... 21.11 Компьютерлер мен басқа құрылғылар арасында файлдар жөнелту Передача файлов между компьютерами и другими устройствами................................. 21.12 Басқа (көрсетіңіз) Другое (укажите) __________________________________________________________

«E» МОДУЛІ: ИНТЕРНЕТ ЖЕЛІСІН ЖƏНЕ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ҮКІМЕТТІҢ КӨРСЕТІЛЕТІН ҚЫЗМЕТТЕРІН ПАЙДАЛАНУ МОДУЛЬ «E»: ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СЕТИ ИНТЕРНЕТ И УСЛУГИ ЭЛЕКТРОННОГО ПРАВИТЕЛЬСТВА

С модулінің 16-тармағын «Иə» деп белгілегендер толтырадыЗаполняют те, кто отметил «Да» в пункте 16 модуля С

22. Соңғы 3 ай ішінде Сіз Интернет желісін (кез келген жерде) қаншалықты жиі пайдаландыңыз? (бір нұсқаны белгілеңіз) Как часто Вы использовали сеть Интернет (в любом месте) за последние 3 месяца? (отметьте один вариант)

22.1 Күніне 1 реттен кем емес Не менее одного раза в день…………………….....................…...........……………....... 22.2 Аптасына 1 реттен кем емес, бірақ күнде емес Не менее одного раза в неделю, но не каждый день……………………............…..…… 22.3 Аптасына 1 реттен кем Менее одного раза в неделю........…………………………..…………………...............…....

23. Сіз қай жерде Интернет желісін пайдаландыңыз? (пайдаланған жердің бəрiн белгiлеңiз)Где Вы использовали сеть Интернет? (отметьте все, где использовали)

23.1 ҮйдеДома………………………………………………………………………………….………….…

23.2 Жұмыс орнында На рабочем месте ……………………………………………………....…………….……… 23.3 Оқу орнындаПо месту обучения…….…………………………………………………......……….......…... 23.4 Коммерциялық орталықта (ақылы негізде, мысалы, интернет-кафе)В коммерческом центре (на платной основе, например, интернет-кафе)...............….... 23.5 Қоғамдық орында (ақысыз негізде мысалы, вокзалда, əуежайда, бұқаралық кітапханада)В общественном месте (на бесплатной основе, например на вокзале, в аэропорту, в публичных библиотеках)............................................................................ 23.6 Көршілерде, достар немесе туысқандардаУ соседей, друзей или родственников…………………………………………….…....….. 23.7 Ұтқыр телефон арқылы кез келген жердеВ любом месте через мобильный телефон…………………………...…..……...……......... 23.8 Басқа ұтқыр қатынау құрылғылары арқылы кез келген жерде В любом месте через другие устройства мобильного доступа........................................

24. Сіз Интернет желісіне қолжетімділік үшін төмендегі тасымалды жабдықтардың қай түрін пайдаландыңыз? (пайдалағанның бəрін белгілеңіз)Каким из нижеперечисленных видов переносного устройства для доступа к сети Интернет Вы пользовались? (отметьте все, что используете)

24.1 Ұтқыр телефон Мобильный телефон....................................................………………………………........ 24.1.1 Ұтқыр байланыс желісі бойынша Интернет желісіне қосылу үшін технологияны пайдалана отырып По сети мобильной связи, используя технологию для подключения к сети Интернет.......................................................................................... 24.1.2 Басқа да сымсыз байланыс желілері бойынша(мысалы, клиенттік Wi-Fi қабылдау-жіберу құрылғыларыменжабдықталған ұтқыр құрылғылар) По иным сетям беспроводной связи (например, мобильные устройства, оснащенные клиентским Wi-Fi приемо-передающими устройствами ).......................

24.2 Планшет..……......................…………………………………………………………… 24.2.1 Ұтқыр байланыс желісі бойынша USB-кілт/аппараттық кілт немесе интеграцияланатын деректер SIM-картасын пайдалана отырып По сети мобильной связи, используя USB-ключ/аппаратный ключ или интегрированную SIM-карту данных.............................................................................. 24.2.2 Басқа да сымсыз байланыс желілері бойынша (мысалы, клиенттік Wi-Fi қабылдау-жіберу құрылғыларымен жабдықталған ұтқыр құрылғылар) По иным сетям беспроводной связи (например, мобильные устройства, оснащенные клиентским WiFi приемо-передающими устройствами)............................

24.3 Тасымалды компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук) Переносной компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук).....................................................24.3.1 Ұтқыр байланыс желісі бойынша USB-кілт/аппараттық кілт немесе интеграцияланған деректер SIM-картасын немесе модем ретінде ұтқыр телефонды пайдалана отырып По сети мобильной связи, используя USB-ключ/аппаратный ключ или интегрированную SIM-карту данных либо мобильный телефон в качестве модема........................................................................................................... 24.3.2 Басқа да сымсыз байланыс желілері бойынша (мысалы, клиенттік Wi-Fi қабылдау-жіберу құрылғыларымен жабдықталған ұтқыр құрылғылар) По иным сетям беспроводной связи (например, мобильные устройства, оснащенные клиентским WiFi приемо-передающими устройствами)............................ 24.4 Басқа да тасымалды құрылғылар (мысалы,тасымалды ойын консолдары, сағаттар, электронды кітаптарды оқу үшінқұрылғылар) Другие переносные устройства (например, переносные игровые консоли, часы, устройства для чтения электронных книг)..........................................

25. Сіз қандай мақсатта Интернет желісін пайдаландыңыз? (пайдаланған мақсаттардың барлығын белгiлеңiз) С какой целью Вы использовали сеть Интернет? (отметьте все цели, какие использовали)

25.1 Тауарлар мен көрсетілетін қызметтер туралы ақпараттарды алуПолучение информации о товарах и услугах……………………………...…….....……....25.2 Денсаулық сақтаумен немесе денсаулық сақтау саласындағы көрсетілетін қызметтермен байланысты ақпараттарды іздеу Поиск информации, связанной со здравоохранением или услугами в области здравоохранения………………...…………………………………………...............……… 25.3 Веб-сайт арқылы денсаулығына байланысты маманға қабылдауға жазылу Запись на прием к специалисту по поводу здоровья через веб-сайт…………………....….25.4 Электрондық поштаны жіберу жəне алуОтправка и получение электронной почты……………………………………………........25.5 Интернет желісі/VoIP арқылы телефонмен сөйлесуТелефонные переговоры через сеть Интернет/VoIP………………………………….…25.6 Əлеуметтік желілерде қатысу (Одноклассники, Facebook, Twitter, Instagram жəне басқалары)Участие в социальных сетях (Одноклассники, Facebook, Twitter, Instagram и дру-гие)...............................25.7 Чаттарға, блогтарға, жаңалықтарға жəне онлайн-талқылауларғақолжетімділікДоступ к чатам, блогам, новостям и онлайн-дискуссиям…………………….................... 25.8 Ақпарат орналастыру немесе хабарламалармен шапшаң алмасу (What`s App, Viber)Размещение информации или мгновенный обмен сообщениями (What`s App, Viber)…………..……...............................................................................…. 25.9 Тауарларды немесе көрсетілетін қызметтерді сатып алу немесе тапсырыс беру (OLX, Laмoda, Ebay арқылы)Покупка или заказ товаров или услуг (через OLX, Laмoda, Ebay)............................... 25.10 Тауарларды немесе көрсетілетін қызметтерді сату (OLX, Ebay арқылы) Продажа товаров или услуг (через OLX, Ebay)………................……...…………......... 25.11 Сапар кезінде саяхаттаумен немесе қонақүйлерде орналасумен байланысты көрсетілетін қызметтерді алу Получение услуг связанных с путешествиями или размещением в гостиницахво время поездки…......................................................................................................... 25.12 Кəсіби желілерге қатысу Участие в профессиональных сетях ............................................................................ 25.13 Жұмыс іздеу немесе жұмысқа қатысты өтініш беру Поиск работы или подача заявления по поводу работы……………………................... 25.14 Интернет-банкингті пайдалану Использование Интернет-банкинга................................................................................. 25.15 Білім беру жəне оқыту саласындағы қызмет (википедия, онлайн энциклопедиялар) Деятельность в области образования и обучения (википедия, онлайн энциклопедии)…......…................................................................... 25.16 Ресми онлайн-курстарды пайдалану Использование официальных онлайн-курсов …...……………….……………………... 25.17 Фильмдерді, суреттерді, музыканы жүктеу, бейнетуындыны қарау, музыка тыңдау, ойын ойнау немесе ойындар жүктеу Скачивание фильмов, изображений, музыки, просмотр видео, прослушивание музыки, игра или скачивание игр.……………………..…………..…… 25.18 Веб-радио тыңдау (ақылы да, ақысыз да) Прослушивание веб-радио (как платно, так и бесплатно)……………………….......……. 25.19 Веб –телевидение қарау (ақылы да, ақысыз да) Просмотр веб-телевидения (как платно, так и бесплатно)……………………….....…... 25.20 Бағдарламалық қамтамасыз етуді немесе қосымшаларды көшіру Скачивание программного обеспечения или приложений……………………….....……. 25.21 Онлайн газеттер немесе журналдарды, электронды кітаптарды оқу немесе көшіру Чтение или скачивание онлайновых газет или журналов, электронных книг….......………........…........................................................................… 25.22 Жеке веб-сайтын басқару Управление личным веб-сайтом………………….……………………………….............. 25.23 Жалпы ортақ қолжетімділік үшін сайтқа мəтіндерді жүктеу Загрузка содержания на сайт для всеобщего доступа……..………………...……….… 25.24 Блогты жүргізу: блогқа материал сақтау немесе қосу Ведение блога: сохранение или добавление содержимого в блог ……………………. 25.25 Жеке немесе ұйыммен құрылуы мүмкін веб-парақшалар арқылы азаматтық немесе саяси мəселелерге қатысты пікірлерді жариялау Публикация мнений по поводу гражданских или политических проблем через веб-страницы, которые могут быть созданы индивидуально или организацией……..……………....................................................................................…. 25.26 Азаматтық немесе саяси мəселелер бойынша онлайн консультацияларға немесе дауыс берулерге қатысу Участие в онлайн консультациях или голосованиях по гражданским или политическим проблемам …..……………………………………………………… 25.27 Құжаттарды, суреттерді, музыканы, бейнетуындыны немесе басқа да файлдарды сақтау үшін Интернетте орынды пайдалану(мысалы, Google Drive, Dropbox, Windows Skydrive, ICloud, Amazon Cloud Drive) Использование места в Интернете для хранения документов, картинок, музыки, видео или других файлов (например, Google Drive, Dropbox, Windows Skydrive, ICloud, Amazon Cloud Drive)……………………………..................... 25.28 Интернет арқылы жұмыс жасау үшін, мəтіндік құжаттарды, кестелерді немесе презентацияларды редакциялау үшін бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану Использование программного обеспечения для работы через Интернет, для редактирования текстовых документов, таблиц или презентаций……………….... 25.29 Мемлекеттік шенеуніктердің блогына жүгіну Обращение в блоги государственных чиновников.…………...……………….…........... 25.30 Қызметтің өзге де түрлері (көрсетуіңізді өтінеміз) Прочие виды деятельности (просьба указать)_____________________________________

26. Сіз Интернет желісі арқылы электрондық үкіметтің (мемлекеттік органдардың веб-сайты) халыққа көрсететін қызметтерін пайдаландыңыз ба? Пользовались ли Вы услугами электронного правительства (веб-сайты государствен-ных органов) для населения через сеть Интернет?

26.1 Иə 26.2 Жоқ → F модулі Да Нет модуль F

27. Сіз электрондық үкімет көрсететін қандай қызметтерді пайдаландыңыз? (бір немесе одан көп жауапты белгілеуге болады) Какими услугами электронного правительства Вы пользовались? (можно отметить один или более ответов)

27.1 Мемлекеттік басқару органдарының веб-сайты арқылы ақпарат алуПолучение информации через веб-сайт органов государственного управления....................................................................................................................... 27.2 Мемлекеттік басқару органдарының сайтынан ресми нысандарды жүктеу (көшіру) Загрузка (скачивание) официальных форм с сайта органов государственного управления.......................................................................................... 27.3 Толтырылған нысандарды электронды түрде жіберуЭлектронная отправка заполненных форм...................................................................

«F» МОДУЛІ: ЭЛЕКТРОНДЫҚ САУДАМОДУЛЬ «F»: ЭЛЕКТРОННАЯ ТОРГОВЛЯ

28. Соңғы 12 ай ішінде Сіз Интернет желісі арқылы тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді сатып алдыңыз ба (тапсырыс бердіңіз бе)?Покупали (заказывали) ли Вы товары и услуги через сеть Интернет за последние 12 месяцев?

28.1 Иə 28.2 Жоқ 35 жəне соңы Да Нет 35 и конец

29. Соңғы 12 ай ішінде қандай тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді Интернет желісі арқылы сатып алдыңыз (тапсырыс бердіңіз)? (сатып алғанның барлығын белгiлеңiз) Какие товары и услуги за 12 последних месяцев Вы покупали (заказывали) через сеть Интернет? (отметьте все, что покупали) 29.1 Халықтың тамақ өнімдері Продукты питания населения…………………………………………..…………...………. 29.2 Дəрілік препараттарЛекарственные препараты……………………………………………………………......….. 29.3 Фильмдер, музыкаФильмы, музыка…………………………………………………………………….................. 29.4 Кітаптар, журналдар, газеттер Книги, журналы, газеты………………………………………………………....................... 29.5 Киім, аяқкиім, спорттық тауарларОдежда, обувь, спортивные товары..………………………………………………....….… 29.6 Электрондық оқу материалдары Электронные учебные материалы………………….…………………………………....... 29.7 Компьютерлік бағдарламалар, бейнеойындарКомпьютерные программы, видеоигры ………………………………………......……… 29.8 Компьютерлік тауарлар (дискілер жəне басқалар)Компьютерные товары (диски и другие)……………..………………….....…………....... 29.9 Электрондық жабдықтарЭлектронное оборудование .............................................................................................. 29.10 Үйде қолдануға арналған тауарлар (жиһаз, асүй ыдыстары жəне басқалары)Товары для домашнего пользования (мебель, кухонные принадлежности и другие).............................................................. 29.11 Телекоммуникациялық қызметтер (телевизия, цифрлық телефония, сымсыз байланыс жəне басқалар) Телекоммуникационные услуги (телевидение, цифровая телефония, беспроводная связь и другие)…...................................................................................... 29.12 Қаржылық жəне сақтандыру қызметтері Финансовые и страховые услуги…………………………………..………………..............

(Жалғасы 20-бетте)

20 7 НАУРЫЗ 2018 ЖЫЛРЕСМИ

29.13 Саяхат үшін қызметтерді броньдау (қонақүй, отель, билеттер жəне тағы басқа) Бронирование услуг для путешествия (гостиниц, отелей, билетов и так далее.)…….................……....................................................................................…. 29.14 Ойын-сауық іс-шараларына билеттер Билеты на развлекательные мероприятия………………………………….....………...... 29.15 Басқа (көрсетіңіз) Другое (указать)__________________________________________________________

30. Соңғы 12 ай ішінде Сіз Интернет желісі арқылы тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді кімнен сатып алдыңыз (тапсырыс бердіңіз)? (сатып алғандардың барлығын белгілеңіз)У кого Вы покупали (заказывали) товары и услуги через сеть Интернет за последние 12 месяцев? (отметьте всех, у кого покупали)

30.1 Отандық сатушыларданОтечественных продавцов………………………………………………………............…..30.2 ТМД2 елдеріненСтран2 СНГ.......................................................................................................................30.2.1 ЕАЭО3 елдерінен стран ЕАЭС3....................................................................................................................30.3 ТМД-дан тыс елдерден стран вне СНГ........................................................ ……………………..……………....…

31. Соңғы 12 ай ішінде Интернет желісі арқылы тапсырыс берілген тауарлар жəне көрсетілетін қызметтердің жалпы құны қандай? (көрсетуіңізді өтінеміз)Какова общая стоимость товаров и услуг, заказанных через сеть Интернет за послед-ние 12 месяцев?(просьба указать)

31.1 0 - 5000 теңгеге дейін 0 – до 5000 тенге....................................... 31.2 5000 – 25000 теңгеге дейін 5000 - до 25000 тенге................................

31.3 25000 – 50000 теңгеге дейін 25000 - до 50000 тенге............................. 31.4 50000 теңгеден жоғары... Свыше 50000 тенге……………................

32. Соңғы 12 ай ішінде тауарлар жəне көрсетілген қызметтерді Интернет желісі арқылы қалай төледіңіз? Как Вы оплачивали товары и услуги через сеть Интернет за последние 12 месяцев? (возможны несколько вариантов ответа)

32.1 Интернет желісі арқылы банкілік төлем карталарымен төлеу (кредиттік жəне дебеттік) Оплата платежными банковскими картами через сеть Интернет (кредитная и дебетовая)................................................................................................. 32.2 Банкілік аударыммен төлеу Оплата банковским переводом..................................……………………………............. 32.3 Алдын-ала банкілік төлем карталарымен төлеу Предоплата через банковскую карточку........................................................................... 32.4 Тауарды жеткізу немесе қызмет көрсету кезінде қолма-қол ақшамен төлеуОплата наличными при доставке товара или оказании услуги........................................ 32.5 Ұтқыр төлемдер (мысалы, Сіздің ұтқыр телефоныңызға байластырылған аккаунт бойынша)Мобильные платежи (например, через аккаунт, который привязан к Вашему мобильному телефону)..................................................................................

33. Соңғы 12 ай ішінде тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді Интернет желісі арқылы сатып алу (тапсырыс беру) кезінде проблемаларға кезіктіңіз бе?Вы сталкивались с проблемами при покупке (заказов) товаров и услуг через сеть Интернет за последние 12 месяцев?

33.1 Иə 34 жəне соңы Да 34 и конец 33.2 Жоқ соңы Нет конец

34. Соңғы 12 ай ішінде тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді Интернет желісі арқылы сатып алу (тапсырыс беру) кезінде қандай проблема туындады? (туындаған проблемалардың барлығын белгiлеңiз)Какие проблемы возникли при покупке (заказов) товаров и услуг через сеть Интернет за последние 12 месяцев? (отметьте все возникающие проблемы)

34.1 Сатып алу немесе төлем кезіндегі Интернет-ресурстыңтехникалық ақауларыТехнические неполадки Интернет-ресурса при покупке или оплате………….…........34.2 Кепілдіктер жəне басқа да заңды құқықтарға қатысты ақпарат іздеудегі қиыншылықтарТрудности в обнаружении информации относительно гарантий и других законных прав......................................................................................................34.3 Жеткізу жылдамдығының төмендігіМедленная скорость доставки………………………………………………...................…34.4 Түпкілікті құнның номиналды құннан жоғары болуы (жеткізу құны, мəміле үшін комиссия)Конечная стоимость выше номинальной (стоимость доставки, комиссия за сделку)..…...………...…............................................ 34.5 Сапасыз немесе бұзылған тауарлар (көрсетілген қызметтер)Некачественные или поврежденные товары (услуги)…………………….………........... 34.6 Алаяқтық (тауарлар немесе көрсетілетін қызметтер алынбады,кредит картасының деректерін теріс пайдалану)Мошенничество (товары или услуги не получены, злоупотребление данными кредитной карты)……...................................................................................... 34.7 Шағымдарға қанағаттанарлық емес жауап алу немесе болмауыОтсутствие или неудовлетворительный ответ на жалобы.............................................. 34.8 Басқа (көрсетіңіз)Другое (указать)___________________________________________________________

35. Соңғы 12 ай ішінде Сіздің тауарлар жəне көрсетілетін қызметтерді Интернет желісі арқылы сатып алмауыңыздың (тапсырыс бермеуіңіздің) себептері қандай? Каковы были причины того, что Вы не покупали (заказывали) товары и услуги через сеть Интернет за последние 12 месяцев?

35.1 Қажеті жоқ Нет необходимости…………..........……………………………………………....……....... 35.2 Өзі сатып алғанды қалау, тауарлар көз алдында, дүкендерге, сауда орталықтарына деген бейілділік Предпочтение делать покупки лично, товар на виду, лояльность к магазинам, торговым центрам…............................................................................….. 35.3 Тəжірибенің жеткіліксіздігі Недостаточность опыта…………………………………………………............................. 35.4 Интернет желісі арқылы тапсырыс берілген тауарларды жеткізумен байланысты мəселелер (ұзақ немесе тасымалдау қиыншылықтары) Проблемы с доставкой товаров, заказанных через сеть Интернет (долго или трудности перевозки)................................................................................... 35.5 Төлем қауіпсіздігі мəселелері (кредит картасы бойынша ақпарат беру) Проблемы безопасности оплаты (предоставление информации по кредитной карте)....…............................................. 35.6 Дербес ақпараттың құпиялылығы (дербес ақпарат беру) Секретность личной информации (предоставление персональной информации)......…………….…................................. 35.7 Тауарларды алу немесе қайтарып беру мүмкіндігіне сенімсіздікНедоверие к получению или возможности возврата товаров….....……………...…… 35.8 Интернет желісі арқылы төлем жүргізуге мүмкіндік беретін картаның болмауыОтсутствие карты, позволяющей производить платеж через сеть Интернет…......….... 35.9 Шағымдар мен шығындарды қайтармау, сондай-ақ қанағаттанарлық емес жауап алу Жалобы и невозмещение затрат, а также получение неудовлетворительного ответа….................................................................................. 35.10 Менің елімде шетелдік сатушылар сатумен айналыспайды Иностранные продавцы не продают в моей стране......................................................... 35.11 Басқа (көрсетіңіз) Другое (указать) __________________________________________________________

Ескертпе:Примечание:2ТМД – Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы2СНГ – Содружество Независимых Государств3ЕАЭО елдері – Еуразиялық экономикалық одақ 3страны ЕАЭС – Евразийский экономический союз

Түсіністігіңіз жəне ынтымақтастығыңыз үшін алғыс білдіреміз!Благодарим Вас за понимание и сотрудничество!

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 6 қарашадағы №156 бұйрығына 4-қосымша

«Үй шаруашылығын ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалануы туралы зерттеу сауалнамасы» (коды 292112057, индексі Н-020,

кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудыңстатистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық

1. Осы «Үй шаруашылығын ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пай-далануы бойынша зерттеу сауалнамасы» (коды 292112057, индексі Н-020, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын тол-тыру жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі – Нұсқаулық) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Үй шаруашылығын ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалануы бойынша зерттеу сауалнамасы» (коды 292112057, индексі Н-020, кезеңділігі жылдық) (бұдан əрі – статистикалық нысан) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыруды нақтылайды.

2. Келесі анықтамалар осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында қолданылады:

1) ақпараттық-коммуникациялық технологиялар – электрондық ақпараттық ресур-стармен жұмыс істеу əдістерінің жəне аппараттық-бағдарламалық кешен мен теле-коммуникациялар желілерін қолдана отырып жүзеге асырылатын ақпараттық өзара іс-қимыл əдістерінің жиынтығы;

2) электрондық үкімет – мемлекеттік органдардың мемлекеттік функцияларды автоматтандыруға жəне оңтайландыруға негізделген, сондай-ақ электрондық ны-санда қызметтер көрсетуге арналған өздерінің арасындағы жəне жеке жəне заңды тұлғалармен ақпараттық өзара іс-қимыл жүйесі.

3. Статистикалық нысан іріктемеге түскен əрбір жеке үй шаруашылығына (отбасына) жеке толтырылады. Əртүрлі үй шаруашылығына жататын респонденттер бір үй-жай аумағында тұрып жатқанына қарамастан, олар бойынша ақпаратты статистикалық нысанның бір бланкісінде біріктіруге жол берілмейді.

Сұхбат кезінде сұрақтар оқылады жəне жауаптардың келтірілген нұсқаларына тиісті белгілер қойылады. Респонденттің жауап нұсқасының коды дөңгелектеп қоршалады.

4. Статистикалық нысан отбасының 6 жастағы жəне одан асқан барлық мүшелеріне толтырылады. Пікіртерімді жүргізуге уəкілетті тұлға (бұдан əрі – интервьюер) олардың əрқайсысына реттік нөмір береді. Егер үй шаруашылығында сұралатындардың саны 5 адамнан асса, онда осы үй шаруашылығына тек статистикалық нысанның A жəне C модульдері бойынша екі немесе одан көп бланкі толтырылады, олардың титулдық бетіне «Жалғасы» деген белгі соғылады. Бұл статистикалық нысандарда респонденттерге нөмірлер тізбектік тəртіппен беріледі, яғни статистикалық нысанның екінші бланкісінде 1-Респонденттің орнына 6-Респондент, 2-Респонденттің орнына 7-Респондент жəне тағы сол сияқты деп жазылады.

Сұхбат кезінде сұрақтар оқылып беріледі жəне жауаптардың тізбеленген нұсқаларына тиісті белгілер соғылады немесе олар статистикалық нысанға жазы-лады. Барлық жауаптар сұралғандардың сөздері бойынша жазылады, оларды рас-тайтын құжаттар талап етілмейді. Статистикалық нысанның қойылған сұрақтарына жауаптар респонденттердің тікелей өздерінен де, егер отбасының бірге тұратын ересек мүшелері статистикалық нысанның барлық сұрақтарына толық жауап бере алатын болса, олардан да алынады. Сұхбат жүргізу кезінде интервьюер респон-денттерге сұрақтарды сұрақнамада келтірілгендей оқиды жəне сұрақтың келтірілген тұжырымынан ауытқымайды.

Интервьюер пікіртерім жүргізген кезде «Сұраққа көшу» бағанындағы сұрақтың нөмірі көрсетілген сөйлемге айрықша назар аударады. Титулдық парақта көрсетілетін үй шаруашылығының нөмірін сақтауға, жеке сұрақнамаға көшу үшін «А» модулінде көрсетілетін үй шаруашылығы мүшесінің сəйкестендіру нөміріне жəне атына назар аударыңыздар.

5. «А» модулінде 1-6 сұрақтар үй шаруашылығы мүшелерінің əлеуметтік - демографиялық сипаттамаларына қатысты.

5-тармақта сауалнама жүргізу сəтіндегі білім көрсетіледі.5-тармақтың 5.1) тармақшасында мектепке дейін тəрбиеленетіндер мен

оқытылатындарға бөбекханаға, балабақшаларға жəне дайындық топтарына баратын балалар жатады.

5-тармақтың 5.2) тармақшасындағы бастауыш білімі жоқтарға мектепке жəне балабақшаларға бармайтын 6 жəне 7 жастағы балалар, сонымен қатар мүлдем білімі жоқ үлкен адамдар жатады.

5-тармақтың 5.3) тармақшасында мектептегі 1-4 сыныпқа дейінгі оқыту негізгі ба-стауыш білім деп түсініледі.

5-тармақтың 5.4) тармақшасында мектептегі 5-9 сыныпқа дейінгі оқыту негізгі орта білім деп түсініледі.

5-тармақтың 5.5) тармақшасында орта білімге жалпы орта білім, техникалық жəне кəсіби білім жатады. Орта білім алған немесе алып жатқандарға 9-сыныпты бітірген немесе кəсіптік жəне техникалық училищелерде, колледждерде, лицейлерде білім алып жатқандар, 10 жəне 11- сыныптарда оқып жатқандар жəне 11-сыныпты бітіргендер жатады.

5-тармақтың 5.6) тармақшасында орта білімнен кейінгі білімге колледждерде білім алып жатқан немесе бітіргендер жатады.

6-тармақтың 6.6) тармақшасында біреудің асырауындағы адам деп өзін өздігі-нен қамтамасыз ете алмауына байланысты басқа адамдар тарапынан ұзақ мер зімге немесе тұрақты материалдық немесе ақшалай қамтамасыз етудегі

(Жалғасы. Басы 18-19-беттерде) жұмыс істеуге қабілеті жоқ адамдар танылады. Кəмелетке толмаған балалар, өз асыраушыларына қатысты алғанда іс-əрекетке қабілетсіздер, қарт ата-ана (олар зейнетақы алмайтын жағдайда), мүгедектігі бойынша жəрдемақы алатын адамдар. Уақытша жұмыссыз, бірақ жұмыс істеуге қабілеті бар адамдар біреудің асырауындағы адам болып саналмайды.

6. «В» модулінде үй шаруашылығында ақпараттық-коммуникациялық технология-ларға қолжетімділік туралы ақпарат көрсетіледі.

7-тармақтың 7.3.1) тармақшасында кабельді телевизия деп телевизиялық ха-бар тарату (сонымен қатар FM-радио хабар тарату) моделі танылады, онда теле-дабыл тұтынушыға тартылған кабель арқылы жеткізілетін жоғары жиілікті дабылдар көмегімен таратылады.

7-тармақтың 7.3.2) тармақшасында жерсеріктік телевизияға тарату орталығынан тұтынушыға экватордан жоғары геотұрақты жерге жақын орбитада орналасқан Жердің жасанды серігі арқылы телевизиялық дабылды беру жүйесі жатады.

7-тармақтың 7.3.3) тармақшасында жерүсті цифрлық телевизия деп əлдеқайда көп арналар санын беру қабілетін қамтамасыз ететін аналогті жерсеріктік телевизияның технологиялық эволюциясы жатады.

7-тармақтың 7.3.4) тармақшасындағы Интернет хаттамасы негізіндегі телевизияға (IPTV) кең жолақты қосылу көмегімен Интернетке қатынау арқылы деректерді желіде IP хаттамасы бойынша беретін цифрлық телевизия технологиясы жатады. Мұнда жалпыға ортақ қолданылатын Интернет желісі, жіберу ағыны арқылы қолжетімді бейнеқызметтер қосылмайды. Сондай-ақ IPTV көрсетілетін қызметтері, əдетте қалыптасқан тұрғыда дербес компьютерде емес, телевизиялық қабылдағышта көру үшін арналған.

8-тармақта Интернет желісі деп бөліктері TCP/IP хаттамасында негізделген бірыңғай мекенжай кеңістігі арқылы бір-бірімен қисындық байланысқа түскен ғаламдық ақпараттық желі түсініледі.

10-тармақтың 10.1) тармақшасында стандартты модемге (аналогты телефон желісі бойынша қатынау) немесе ISDN арқылы қосылу телефон арқылы сөйлесу үшін телефон желісін пайдалану мүмкіндігінсіз, жылдамдығы секундына 256 килобитқа дейінгі ана-логты телефон желісі арқылы Интернет желісіне қатынауды ұйымдастыруға мүмкіндік беретін технологиялар жатады.

10-тармақтың 10.2) тармақшасында бекітілген (сымды) кең жолақты байланыс деп бір немесе екі бағытта да (жүктеу жəне түсіру) жылдамдығы 256 кбит/с кем емес жалпыға бірдей қолдану үшін жоғары жылдамдықты байланыс орнату танылады. Оған кабельді модемдер қолдану арқылы интернетке қосылу жылдамдығы 256 кбит/с кем емес цифрлық абоненттік желілер негізінде интернетке қосылу, талшықты-оптикалық жəне бекітілген кең жолақты қолжетімділіктің басқа да технологиялары кіреді.

10-тармақтың 10.3) тармақшасында Интернетке қосылу жылдамдығы 256 кбит/с кем емес абоненттік қосылулар кең жолақты жер үсті тіркелген сымсыз байланыс деп түсініледі. Бұл көрсеткішке WiMax тіркелген қосылулары жəне тіркелген сым-сыз абоненттік қосылулар кіреді, бірақ оған пайдалану кезінде пайдаланушылар көрсетілетін қызметке бүкіл ел бойынша кез-келген қамту аймағының кез-келген нүкте-сінен қолжетімділікке ие болатын ұтқыр кең жолақты абоненттік қосылулар кірмейді.

10-тармақтың 10.5) тармақшасында дауыстық, мəтіндік жəне графикалық ақпарат белгілі бір орынға немесе аумаққа тіркелмеген абоненттік сымсыз терминалдарға жіберілетін телекоммуникациялар түрі ұтқыр кең жолақты қосылу деп түсініледі.

7. «С» модулі компьютер, ұтқыр телефон жəне Интернет желісін пайдалану бой-ынша фильтр-сұрақтардан тұрады.

11-тармақта компьютерді пайдаланушыларға соңғы үш ай ішінде кез келген жерде (жұмыста, үйде, оқу орнында жəне қоғамдық орындарда) кем дегенде бір рет компью-тер (дербес компьютер, планшет, ноутбук) пайдаланған пайдаланушылар жатады.

12-тармақта компьютерлік сауаттылық деңгейіне компьютерді жəне оған қатысты технологияларды тиiмдi пайдалана алу жəне бiлу жатады.

12-тармақтың 12.1) тармақшасында компьютерде жұмыс істеуге дағдыланбаған халыққа дербес компьютерде жұмыс істеуге ең болмағанда аздаған тəжірибесі жоқ халық тобы жатады.

12-тармақтың 12.2) тармақшасында жаңадан бастаған пайдаланушыларға ком-пьютерде (файлдарды көшіруге, дискілік құрылғылармен, компьютерлік ойындармен жұмыс істеуге қабілетті) немесе Интернет желісіне қатынайтын планшетті компьютерде жұмыс істеудің ең төмен дағдыларына ие адамдар жатады.

12-тармақтың 12.3) тармақшасында қарапайым пайдаланушыларға офистік бағдарламалық өнімдерде (Microsoft Offi ce (Excel, Word) пакеттерімен) жұмыс істеуге базалық дағдысы бар адамдар жатады.

12-тармақтың 12.4) тармақшасында тəжірибелі пайдаланушыға кең таралған бағдарламалар мен арнайы бағдарламалық қамтамасыз етудің (Corel Draw, MS Project, AutoCAD, SPSS) бай тəжірибесі бар адамдар жəне қарапайым бағдарламалық қамтамасыз ету жұмыстарымен қатар, сондай-ақ бағдарламалаудың арнаулы тілдерінде (Basic, Pascal, Java, С++) бағдарламалауға қабілеті бар адамдар жатады.

13-тармақта адамның күнделікті жəне кəсіби қызметінде цифрлық технологияларды пайдалану білімі жəне қабілетін сипаттайтын цифрлық сауаттылық деңгейі көрсетіледі.

Адамның игерген цифрлық білімі мен машықтығына адамның өздігінен:- базалық цифрлық құрылғыларды;- стандартты бағдарламаларды;- Интернет арқылы сервистер мен көрсетілетін қызметтерді (көрсетілетін қызметтің

өзін тікелей алуына дейін ақпаратты іздеу);- бағдарламалық қамтамасыз ету жəне ақпараттық қауіпсіздік бойынша механизм-

дерді;- салалық бағдарламалық-аппараттық шешімдерді;- қосымша цифрлық құрылғыларды (цифрлық фотоаппараттар, цифрлық видео-

камералар, веб-камералар, цифрлық телекөрсетілімдер, DVD-күйтабақ ойнатқыштар, проекторлар жəне тағы басқа) пайдалану қабілеті жатады.

13-тармақтың 13.2) тармақшасында стандарттық бағдарламаларға мəтіндік жəне кестелік редакторлар жатады.

13-тармақтың 13.3) тармақшасында Интернет арқылы көрсетілетін қызметтерге жəне сервистерге ақпарат іздеу, көрсетілетін қызметтерді алу, ақпараттарды, əуендерді жүктеу, онлайн журналдарды, фильмдерді қарау жəне басқалары жатады.

13-тармақтың 13.4) тармақшасында компьютерді жəне дербес деректерді қорғау бойынша мəселелерге антивирустық бағдарламаларды икемдеу жəне бекіту, жеке деректерді өзгерту (пароль, персональды мəліметтер жəне басқалары) жатады.

13-тармақтың 13.5) тармақшасында кəсіби қызметте пайдаланылатын бағдарла-малық-аппараттық шешімдерге функционалды міндеттерді орындауға арналған бағдарламалық жəне аппараттық кешендер жатады.

14-тармақта ұтқыр ұялы телефонды пайдаланушыларға соңғы үш ай ішінде кез келген жерде кем дегенде бір рет қоңырау шалу немесе қабылдау үшін немесе SMS жолдау немесе қабылдау сияқты операцияларды жүзеге асыру үшін қызметті Интернет желісіне қолжетімділікті пайдаланған пайдаланушылар жатады.

16-тармақта Интернет желісін пайдаланушыға соңғы үш ай ішінде кез келген құрылғы арқылы жəне кез келген жерде (жұмыста, үйде, оқу орнында жəне қоғамдық орындарда) кем дегенде бір рет Интернет желісіне қосылған пайдаланушы жатады.

8. «D» модулінде компьютерді пайдалану туралы ақпарат көрсетіледі.9. «Е» модулінде Интернет желісін жəне электрондық үкіметтің көрсетілетін

қызметтерін пайдалану туралы ақпарат көрсетіледі.24-тармақта Интернет желісіне қолжетімділік үшін тасымалды құрылғыларға ұтқыр

телефон, планшет немесе тасымалды компьютер (ноутбук, нетбук, ультрабук) жата-ды. Интернетке қолжетімділік үшін пайдаланылатын желі, ұтқыр байланыс желісі не-месе басқа да сымсыз байланыс (клиенттік Wi-Fi қабылдау-жіберу құрылғыларымен жабдықталған ұтқыр құрылғылар) болуы мүмкін.

25-тармақтың 25.5) тармақшасында Интернет желісі арқылы немесе кез келген IP-желілер бойынша сөздік дабылдарды жеткізуді қамтамасыз ететін байланыс жүйесі Интернет желісі/VoIP арқылы телефонмен сөйлесу деп түсініледі.

25-тармақтың 25.6) тармақшасында əлеуметтiк желiге қызығушылықтары ортақ адамдарды таныстыру жəне жинау, оларға əртүрлі тақырыптарға əңгімелесу мүмкіндігін беру, фото жəне бейнекөріністерді салу жəне талқылау, бірін-бірі достарға немесе дос еместерге қосу, музыка жүктеу жəне тыңдау мақсатында əзірленген желі жатады. Əлеуметтік желілердің бір жағымды жағы бұрын жоғалтып алған достарды, туыстарды табу мүмкіндігі болып табылады.

25-тармақтың 25.12) тармақшасында кəсіптік желіге ізденушілермен қатар жұмыс берушілер де белсенді пайдаланатын əлеуметтік желілер жатады. Бұл жерде қажетті қызметкерді таңдаумен қатар өзінің бағынысындағы қызметкерлер туралы егжей-тегжейлі білуге мүмкіндік бар.

25-тармақтың 25.14) тармақшасында қашықтықтан банкілік қызмет көрсету техно-логиясы Интернет желісі арқылы банктік операцияларды жүзеге асыру деп түсініледі. Интернетке қолжетімділігі бар кез келген компьютерден кез келген уақытта есепшоттар мен операцияларға (олар бойынша) қол жеткізу беріледі. Операцияларды орындау үшiн браузер пайдаланылады, яғни жүйенi бағдарламалық қамтамасыз етудiң клиент бөлiгiн орнатудың қажеттiлiгi болмайды. Интернет-банкинг көбінесе жіңішке клиент технологиясын қолданумен банк-клиент жүйесі бойынша қолжетімді. Əдетте, интер-нет-банкинг көрсететін қызметтер мыналарды қамтиды: есепшоттар туралы көшірме; банктік өнімдер бойынша ақпараттарды ұсыну (депозиттер, кредиттер); депозиттердi ашуға өтiнiмдер, кредиттер, банктiк карталарды алу; банк есепшотына iшкi ауда-рымдар; басқа банктердегі есепшоттарға аударымдар, құралдарды конвертациялау, көрсетілетін қызметтердi төлеу.

25-тармақтың 25.16) тармақшасында онлайн-курстарға қашықтықтан оқыту кур-стары жатады. Оқыту процесі бейнесабақтар көмегімен жүргізіледі, онда бейне жəне мəтiндiк материалдармен танысу, тəжірибелік тапсырмаларды орындау жəне білімді бақылау үшін тестілеуден өткізу жүзеге асырылады.

25-тармақтың 25.18) тармақшасында веб-радиоға дыбыстық хабар тарату мен му-зыканы əлемнің Интернет желісіне қолжетімділігі бар кез келген нүктесіне Интернеттің жаһандық желілері (WAN) арқылы немесе жергілікті есептеу желісі арқылы осы желіге қосылған кез келген компьютерге беретін бұқаралық ақпарат құралдары жатады.

25-тармақтың 25.19) тармақшасында веб-телевизияға кең жолақты қатынау көмегімен Интернетке қосылу арқылы телевизиялық дабылды екі жақтан цифрлық жолмен беруге негізделген жүйе жатады.

25-тармақтың 25.22) тармақшасында қандай да бір веб-сайтқа қатысушының парақшасы жеке парақша деп түсініледі. Онда орналастырылғандар жобалардың көпшілігінде қатысушы-иесінің қарауына толық тиесілі. Жеке парақша мəтiндерден, суреттерден, цитаталардан тұруы мүмкін.

25-тармақтың 25.24) тармақшасында өз ойларын жазатын виртуалды күнделiк блог деп түсініледі. Интернеттегі виртуалды күнделiктер блогосфералар деп аталады. Өз виртуалды күнделіктерінде оқырмандар үшiн өз мақалаларын жазатын адамдарды блоггерлер деп атайды жəне олар блоггингімен айналысады немесе жай ғана блог жүргiзеді деп айту қабылданған.

25-тармақтың 25.26) тармақшасында адамға күрделi жағдайдан шығу үшiн амал табуға көмектесуге тырысатын хат алмасу онлайн консультация деп түсініледі. Онлайн консультация электронды пошта бойынша немесе «В Контакте» əлеуметтік желісінде жүргізілуі мүмкін.

10. «F» модулінде электрондық коммерция туралы ақпарат көрсетіледі.Интернет желісі арқылы тауарлар мен көрсетілген қызметтерді сату немесе сатып

алу электрондық коммерция деп түсініледі.32-тармақтың 32.1) тармақшасында Интернет желісі арқылы банктік төлем карта-

ларымен төлем жүргізу кредит немесе дебет картасымен төлем жүргізу деп түсініледі; несие беру шартына сəйкес белгіленген лимит шеңберінде банктің клиентке берген қаражаты есебінен клиенттің тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге төлем жүргізуіне мүмкіндік беретін төлем картасы несие картасы деп түсініледі, ал банк айналысқа шығаратын жəне клиент есепшотына байластыратын төлем картасы дебет картасы деп түсініледі. Картаны ұстаушы оны тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге төлем жүргізу, банкоматтан немесе банк кассасынан қолма-қол ақша алу үшін пайдалана-ды, аталған карта ақшаны есепшотта орналасқан меншікті қаражат есебінен ғана пайдалануға мүмкіндік береді.

32-тармақтың 32.5) тармақшасында ұялы телефон шотынан 50 тенгеден 75000 теңгеге дейінгі шамада көрсетілетін қызметтер мен тауарлар ақысын төлеуге мүмкіндік беретін сервис ұялы төлемдер деп түсініледі. Осы сервис көмегімен клиенттің есеп-шотынан жылдам əрі қауіпсіз түрде көрсетілетін қызметтер мен тауарлар сомасы шегеріледі.

11. Ескертпе: Х – бұл позиция толтыруға жатпайды.

Мемлекеттік статистика органдары Қазақстан Республикасы Ұлттыққұпиялығына кепілдік береді экономика министрлігі СтатистикаКонфиденциальность гарантируется комитеті төрағасының органами государственной статистики 2017 жылғы 6 қарашадағы № 156 бұйрығына 5-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық Приложение 5 к приказу Председателябайқаудың статистикалық нысаны Комитета по статистике Министерства Статистическая форма национальной экономикиобщегосударственного Республики Казахстанстатистического наблюдения от 6 ноября 2017 года № 156

Аумақтық статистика органына ұсыныладыПредставляется территориальному органу статистики

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағатпен (қажеттiсiн қоршаңыз)

Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести)

1 сағатқа дейiн

до 1 часа1-2 2-4 4-8 8-40

40 сағаттан артық

более 40 часов

Статистикалық нысан www.stat.gov.kz интернет-ресурсына орналастырылғанСтатистическая форма размещена на интернет-ресурсе www.stat.gov.kz

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына анық емес бастапқы статисти-калық деректерді ұсыну жəне бастапқы статистикалық деректерді белгіленген мерзімде ұсынбау «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 497-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып та-быладыПредставление недостоверных и непредставление первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики в установленный срок являют-ся административными правонарушениями, предусмотренными статьей 497 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях»

Статистикалық нысан коды 191112133Код статистической формы 191112133

Пошта жəне курьерлік қызметтің қызмет 1-байланыс көрсетулері туралы есеп1-связь Отчет об услугах почтовой и курьерской деятельности

Жылдық Есепті кезең жылГодовая Отчетный период годҚызметкерлерінің санына қарамастан, Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішінің 53 - пошта жəне курьерлік қызмет кодына сəйкес негізгі жəне қосалқы экономикалық қызмет түрлеріне ие заңды тұлғалар жəне (немесе) олардың құрылымдық бөлімшелері, сондай-ақ тізім бойынша дара кəсіпкерлер ұсынадыПредставляется юридическими лицами и (или) их структурными подразделениями, независимо от численности, имеющими основной и вторичный виды экономической деятельности согласно коду Общего классификатора видов экономической деятель-ности 53 - почтовая и курьерская деятельность, а также индивидуальными предпри-нимателями по списку

Ұсыну мерзімі – есепті кезеңнен кейінгі 25 наурызға (қоса алғанда) дейін Срок представления – до 25 марта (включительно) после отчетного периода

ЖСН кодыкод ИИН

БСН кодыкод БИН

1. Пошта жəне курьерлік қызметтің қызмет көрсететін нақты орнын көрсетіңіз (кəсіпорынның тіркелген жеріне қарамастан) – облыс, қала, аудан, елді мекенУкажите фактическое место оказания услуг почтовой и курьерской деятельности (независимо от места регистрации предприятия) – область, город, район, населенный пункт

Əкімшілік-аумақтық объектілер жіктеуішіне сəйкес аумақ коды (статистикалық нысанды қағаз жеткізгіштетапсыру кезінде статистика органының қызметкері толтырады) Код территории согласно Классификатору административно-территориальных объектов (заполняется работником органастатистики при сдаче статистической формы на бумажном носителе)

ЭҚЖЖ1-ға сəйкес экономикалық қызметтің нақты жүзеге асырылатын түрінің атауы мен кодын көрсетіңіз Укажите наименование и код фактически осуществляемого вида экономической деятельности, согласно ОКЭД1

2. Пошта жəне курьерлік қызметтің көрсетілетін қызметтерінің көлемі туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объемах услуг почтовой и курьерской деятельности,тысяч тенге

Жол

код

ыКод строки

Көрсеткіштердің атауыНаименование показа-

телей

ХалықНаселение

Басқа топтарДругие группы

барл

ығы

всего одан – ауылдық

жерлериз них – сельская

местность барл

ығы

всего одан – ауылдық

жерлериз них – сельская

местностьА Б 1 2 3 41 Пошта жəне курьерлік

қызметтің көрсетілетін қызметтерінің көлеміОбъем услуг почтовой и ку-рьерской деятельности

1.1 Газеттер жəне басқа да мерзімді басылымдар-мен байланысты пошта қызметтеріУслуги почтовые, связан-ные с газетами и другими периодическими изда-ниями

1.2 Хаттармен байланысты пошта қызметтеріУслуги почтовые, связан-ные с письмами

1.2.1 республика ішіндевнутри республики

Ескертпе:Примечание:1 ЭҚЖЖ (5-таңбалы) – мұнда жəне бұдан əрі Қазақстан Республикасы Ұлттық эко-номика министрлігі Статистика комитетінің www.stat.gov.kz интернет-ресурсында орналастырылған «Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші»1 ОКЭД (5-ти значный) – здесь и далее «Общего классификатора видов экономической деятельности», размещенный на интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан www.stat.gov.kz1.2.2 ТМД2 елдері

страны СНГ2

1.2.3 ТМД-дан тыс елдерстраны вне СНГ

1.3 Жіберілімдер мен банде-рольдармен байланысты пошта қызметтеріУслуги почтовые, связан-ные с посылками и бан-деролями

1.3.1 республика ішіндевнутри республики

1.3.2 ТМД елдерістраны СНГ

1.3.3 ТМД-дан тыс елдерстраны вне СНГ

1.4 Пошта бөлімшелерінің қызметтеріУслуги почтовых отде-лений

1.5 Өзге де пошта қызметтеріУслуги почтовые прочиеодан:из них:

Х Х Х Х

1.5.1 пошталық EMS3 қызметтері услуги почтовые EMS3

1.5.2 арнаулы пошта байланы-сы қызметтеріуслуги почтовой специаль-ной связи

1.5.3 ірі көлемді пошта жөнелтілімдерін жеткізу бойынша пошта қызметтеріуслуги почтовые по до-ставке крупногабаритных почтовых отправлений

1.5.4 пошталық «Директ-мейл» қызметтеріуслуги почтовые «Директ-мейл»

Ескертпе:Примечание:2 ТМД – Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы 2 СНГ – Содружество Независимых Государств3 EMS – Express Mail Service - Жедел-жөнелтілім қызметі3 EMS – Express Mail Service - Сервис экспресс-доставки

3. Пошта жəне курьерлік қызметтің көрсетілетін қызметтері туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың бірлік Укажите информацию об услугах почтовой и курьерской деятельности, тысяч единицЖол кодыКод

строки

Көрсеткіштердің атауыНаименование показателей

БарлығыВсего

Одан – ауыл-дық жерлерИз них – сель-ская местность

А Б 1 21 Газеттер жəне басқа да мерзімді басы-

лымдар саныКоличество газет и других периодических изданий

1.1 шығатынисходящие

1.2 келетінвходящие

1.3 транзиттіктранзитные

2 Жазбаша хат-хабарлар саны – барлығыКоличество письменной корреспонденции - всего

2.1 шығатынисходящие

2.2 келетінвходящие

2.3 транзиттіктранзитные

3 Қарапайым жазбаша хат-хабарлар саныКоличество простой письменной корреспон-денции

3.1 одан - халықаралықиз них - международные

4 Тапсырысты жазбаша хат-хабарлар саны Количество заказной письменной корре-спонденции

4.1 одан - халықаралықиз них - международные

5 Құндылығы жарияланған жазбаша хат-хабарлар саныКоличество письменной корреспонденции с объявленной ценностью

5.1 одан - халықаралықиз них - международные

6 Гибридтік поштаГибридная почта

6.1 шығатынисходящие

6.2 келетінвходящие

7 «М» арнайы қаптарының саныКоличество специальных мешков «М»

8 Жіберілімдер саныКоличество посылок

8.1 шығатынисходящие

8.2 келетінвходящие

8.3 транзиттіктранзитные

9 Халықаралық жіберілімдер (шығатын, келетін) саныКоличество международных посылок (исхо-дящие, входящие)

10 Бандерольдер саныКоличество бандеролей

10.1 шығатынисходящие

10.2 келетінвходящие

10.3 транзиттіктранзитные

11 Халықаралық бандерольдер (шығатын, келетін) саныКоличество международных бандеролей (ис-ходящие, входящие)

12 Ұсақ пакеттер саныКоличество мелких пакетов

12.1 шығатынисходящие

12.2 келетінвходящие

12.3 транзиттіктранзитные

13 Жеделдетілген пошта жөнелтілімдерінің (EMS көрсетілетін қызметтері) саныКоличество отправлений ускоренной почты (услуги EMS)

13.1 шығатынисходящие

13.2 келетінвходящие

13.3 транзиттіктранзитные

14 Жеделдетілген поштаның халықаралық жөнелтілімдерінің (EMS көрсетілетін қызметтері) (шығатын, келетін) саныКоличество международных отправлений ускоренной почты (услуги EMS) (исходящие, входящие)

15 Арнайы байланыс жөнелтілімдерінің саныКоличество отправлений специальной связью

15.1 шығатынисходящие

15.2 келетінвходящие

15.3 транзиттіктранзитные

16 Арнайы байланыспен халықаралық жөнелтілімдер (шығатын, келетін) саныКоличество международных отправлений специальной связью (исходящие, входящие)

17 Ірі көлемді жөнелтілімдер саныКоличество крупногабаритных отправлений

17.1 шығатынисходящие

17.2 келетінвходящие

17.3 транзиттіктранзитные

18 «Директ-мейл» жөнелтілімдер саныКоличество отправлений «Директ-мейл»

19 Өзге де жөнелтілімдер саныКоличество прочих отправлений

4. Пошта қызметінің негізгі сипаттамалары туралы ақпаратты көрсетіңіз («Қазпошта» АҚ толтырады)Укажите информацию об основных характеристиках почтовой деятельности (запол-няет АО «Казпочта»)Жол кодыКод

строки

Көрсеткіштердің атауыНаименование показателей

Барлығы Всего

Одан - ауыл-дық жерлерИз них - сель-ская местность

А Б 1 21 Пошта байланысының тұрақты

бөлімшелерінің саны, бірлікКоличество стационарных отделений почто-вой связи, единиц

2 Пошташылар саны, адамЧисло почтальонов, человек

3 Дербес компьютерлер саны, бірлік Количество персональных компьютеров, единицодан:из них:

Х Х

3.1 пошта байланысының ақпараттық жүйелеріндегі жұмысқа пайдаланылатыниспользуемые для работы в информацион-ных системах почтовой связи

3.2 Интернет желісіне ұжымдық қосылу пунктілерінде в пунктах коллективного доступа в сеть Интернет

4 Поштаны тасымалдау үшін пайдаланыла-тын автомобильдер паркі, бірлікПарк автомобилей, используемых для пере-возки почты, единиц

5. Қосалқы қызмет түрлері бойынша өндірілген өнім (жұмыс, көрсетілген қызмет) көлемі туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объеме произведенной продукции (работ, услуг) по вторич-ным видам деятельности, тысяч тенгеЖол кодыКод строки

Қызмет түрінің атауыНаименование вида деятельности

ЭҚЖЖ4 кодыКод ОКЭД4

Есепті кезеңгеЗа отчетный

периодА Б 11 Барлығы

ВсегоХ

Ескертпе:Примечание:4 ЭҚЖЖ (5-таңбалы) кодын статистикалық нысанды қағаз жеткізгіште тапсыру кезінде аумақтық статистика органының қызметкері толтырады4 Код ОКЭД (5-ти значный) заполняется работником территориального органа стати-стики при сдаче статистической формы на бумажном носителе

Атауы МекенжайыНаименование______________________ Адрес __________________________________________________________________ _______________________________

Электрондық пошта мекенжайы (респонденттің) Адрес электронной почты (респондента) _______________________________

Телефоны Телефон ___________________________

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келісеміз5

Согласны на распространение первичных статистических данных5

Алғашқы статистикалық деректерді таратуға келіспейміз5

Не согласны на распространение первичных статистических данных5

ОрындаушыИсполнитель ____________________________________________ _________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы, телефоны фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись, телефон

Бас бухгалтерГлавный бухгалтер ____________________________________________ ____________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Басшы немесе оның міндетін атқарушы тұлғаРуководитель или лицо, исполняющее его обязанности _________________________________________________ ________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты (бар болған жағдайда) қолы фамилия, имя и отчество (при его наличии) подпись

Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии)

Ескертпе:Примечание:5 Аталған тармақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 8-бабы 5-тармағына сəйкес толтырылады 5 Данный пункт заполняется согласно пункту 5 статьи 8 Закона Республики Казахстан «О государственной статистике»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2017 жылғы 6 қарашадағы № 156 бұйрығына 6 қосымша

«Пошта жəне курьерлік қызметтің қызмет көрсетулері туралы есеп» (коды 191112133, индексі 1-байланыс, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі

нұсқаулық

1. Осы «Пошта жəне курьерлік қызметтің қызмет көрсетулері туралы есеп» (коды 191112133, индексі 1-байланыс, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі Нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 8) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Пошта жəне курьерлік қызметтің қызмет көрсетулері туралы есеп» (коды 191112133, индексі 1-байланыс, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын (бұдан əрі – статистикалық нысан) толтыруды нақтылайды.

2. Осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында келесі анықтамалар қолда-нылады:

1) арнаулы пошта байланысы – Ұлттық пошта операторының құрылымдық бөлімшесі жүзеге асыратын жəне заңмен қорғалатын кез келген құпия жəне құндылықтар, оның ішінде бағалы металдар, асыл тастар жəне олардан жасалған бұйымдар бар по-шта жөнелтілімдерін, арнаулы жəне өзге де жөнелтілімдерді қабылдауды, өңдеуді, күзетуді, тасымалдауды жəне жеткізуді (табыс етуді) қамтамасыз ететін курьерлік пошта байланысының түрі;

2) арнаулы жөнелтілімдер – мемлекеттік құпиялар жəне оларды жеткізгіштер, сондай-ақ мемлекеттік органдар мен ұйымдардың аса маңызды хат-хабарлары, қорғаныс өнеркəсібінің бұйымдары, олардың құрауыш бөлшектері (заттары) мен жүктері салынған тіркелетін пакеттер, посылкалар, метиздер;

3) байланыс – ақпаратты, пошта жəне арнаулы жөнелтілімдерді, пошталық ақша аударымдарын қабылдау, жинау, өңдеу, жинақтау, беру (тасымалдау), жеткізу, тарату;

4) жазбаша хат-хабар – тіркелмейтін жəне тіркелетін хаттар, пошта карточкалары, бандерольдер жəне ұсақ пакеттер;

5) жеделдетілген пошта байланысының көрсетілетін қызметтері – пошта жөнел-тілімдерін жедел өңдеу, тасымалдау, жеткізу жəне (немесе) табыс ету режиміндегі пошта жөнелтілімдерін жіберу бойынша көрсетілетін қызметтер;

6) курьерлік пошта байланысының көрсетілетін қызметтері – курьер көрсететін, тіркелетін пошта жөнелтілімдерін қабылдау, тасымалдау жəне табыс ету бойынша көрсетілетін қызметтер;

7) пошта байланысы – пошта жəне арнаулы жөнелтілімдерді қабылдау, өңдеу, та-сымалдау жəне жеткізу, сондай-ақ пошталық ақша аударымдары;

8) пошта байланысының көрсетілетiн қызметтері – пошта операторының тіркелетін жəне тіркелмейтін пошта жөнелтілімдерiн, пошталық ақша аударымдарын, гибридтік жөнелтілімдерді жiберу, мерзімді баспа басылымдарын тарату, пошта төлемі белгілерін жəне филателиялық өнімдерді өткізу бойынша қызметі;

9) пошта жөнелтілімдерi – пошта операторы жіберуге қабылдаған жазбаша хат-хабар, жіберілімдер;

10) пошта қызметі – пошта желiлерi арқылы пошта байланысының көрсетілетін қызметтерін ұсыну;

11) халықаралық пошта жөнелтілімi – Қазақстан Республикасы аумағынан тыс жер-лерге жiберу үшiн қабылданатын, Қазақстан Республикасының аумағына келiп түсетiн не Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзитпен өтетiн пошта жөнелтiлімі;

12) хат – мөлшері, массасы жəне буып-түю тəсілі пошта байланысының көрсетілетін қызметтерін ұсынуға сəйкес көзделген, жазбаша хабарламамен жəне басқа да ұсақ заттармен бірге жiберiлетiн, тіркелмейтін жəне тіркелетін пошта жөнелтiлімі.

3. Құндық мəндегі барлық көрсеткіштер қосылған құн салығынсыз, бір ондық белгісімен мың теңгеде көрсетіледі.

Егер құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшеге заңды тұлға статистикалық ны-санды тапсыру бойынша өкілеттік берсе, онда ол осы статистикалық нысанды өзінің орналасқан жері бойынша статистика органдарына ұсынады. Егер құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшеде статистикалық нысанды тапсыру бойынша өкілеттіктер болмаған жағдайда, онда заңды тұлға статистикалық нысанды өзінің орналасқан жері бойынша статистика органдарына олардың орналасқан жерлерін көрсете отырып, өздерінің құрылымдық жəне оқшауланған бөлімшелері бөлінісінде ұсынады.

Пошталық байланыс қызметтерінің көлеміне Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне сəйкес ақша аударымдарымен байланысты қызметтер көлемі қосылмайды, себебі коммуналдық қызметтер мен пошталық жинақ банктерінің қызметтері үшін есептеудің пошталық жүйелері көрсететін қызметтері, сондай-ақ пошталық ақша аударымдары саласындағы қызметтер ақша-кредит делдалдығының басқа түрлері – 64.19 класына жатады.

Қызметінің негізгі түрі бойынша кəсіпорындар құндық мəндегі көрсетілген бай-ланыс қызметтерінің көлеміне есепті кезеңде көрсетілген байланыс қызметтері үшін, көрсетілген қызметтердің төлем мерзіміне қарамастан халықтан жəне заңды тұлғалардан түскен қаражатты енгізеді.

Пошта қызметтерінің көлеміне құндық мəндегі ішкі жəне халықаралық пошталық жөнелтілімдердің барлық түрлері, соның ішінде төмендегілер үшін алынғандары қосылады:

1) пошта төлемдерінің сатылған белгілері; 2) жазбаша хат-хабарлар Express Mail Service (бұдан əрі – EMS) жөнелтілімдерін

жəне арнайы байланыс жөнелтілімдерін қоспағанда);3) жеткізілген түбіртек хабарламалар, зейнетақылық үзінді көшірмелері;4) жіберілімдер (EMS жөнелтілімдерін жəне арнаулы байланыс жөнелтілімдерін

қоспағанда);5) бандерольдер, ұсақ пакеттер;6) шарт негізіндегі мерзімдік басылымдар (жеткізу, жіберу, жөнелту);7) пошта бөлімшелерінің көрсетілетін қызметтері (өнімді сатудан түскен табыстар,

филателиялық өнім, ашық хаттар, конверттер, жəшік жəне жəшіктік материалдар, қатаң есептілік бланкілері жəне өзге де тауарлар);

8) пошта көрсететін өзге де қызметтері: (телеграммаларды қабылдау жəне жөнелту, арнаулы қосымша байланыс қызметтері, қосымша пошта қызметтері, пошталық жөнелтілімдерін қайтару, EMS жөнелтілімдерінің, арнаулы байланыстың қызметтері, ірі көлемді пошта жөнелтілімдерін жеткізу жəне жіберу бойынша пошта қызметтері, «Директ-мейл» пошта қызметтері жəне басқа топтамаларға енгізілмеген өзге де қызметтер).

4. 2-бөлімнің 1.1-жолында газеттер жəне басқа да мерзімді басылымдармен байла-нысты пошта қызметтеріне кіріс жөнелтілімдерінің, яғни байланыс кəсіпорындары алған жазылушыларға жеткізу жəне таратуға арналған газеттер, журналдар сомасы кіреді.

1.2-жол бойынша жазбаша хаттармен байланысты пошта қызметтеріне заңды жəне жеке тұлғаларға (EMS жөнелтілімдерін жəне арнайы байланыс жөнелтілімдерін қоспағанда) жіберілген, жазбаша хат-хабарлар үшін алынған қызметтер көлемі кіреді.

1) құнды хаттарды қайта жіберу үшін салмақтық жəне сақтандыру алымдары (соның ішінде үстеме төлеммен);

(Жалғасы бар)