มองสถานการณขาวไทย ผานตลาดการคาขาวโลก

บทความเรองนเปนบทความในหนงสอชด

“ความเสยงสนคาเกษตรไทย (Agriculture @ Risk)”

จดทาโดย

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

2  

agriculture@risk เลมท 1 มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก ผเขยน: สมพร อศวลานนท จดทาและเผยแพร: สานกงานกองทนสนบสนนการวจย มกราคม 2557

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

3  

คานา สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) โดยฝายเกษตร ไดใหความสาคญและใหการสนบสนนโครงการวจยในลกษณะชดโครงการ ครอบคลมการศกษาตลอดหวงโซอปทานของสนคาเกษตรทมความสาคญเชงเศรษฐกจ หรอเปนสนคาใหมทมศกยภาพเชงเศรษฐกจ หรอเปนผลตผลเพอความมนคงทางอาหารในวถชวตคนไทยอยางตอเนองและตลอดมา โดยมพฒนาการตงแตการสนบสนนการวจยรายสาขา (Discipline-Based) รายสนคา (Commodity-Based) การสรางอาชพ (Occupation-Based) ถงการพฒนาระดบพนท (Area-Based)

การสะสมความรจากกระบวนการบรหารจดการงานวจย เวทวเคราะหสงเคราะหเพอตอบโจทยระดบตางๆ ทาให สกว. ตระหนกวาปญหาและความเสยงของเกษตรกรผผลตสนคานนๆ มหลากหลายระดบ มปจจยเกยวของมากมายทงในสวนของเกษตรกรผผลตจะปรบตวไดเอง และตองการขอมลความรและการสนบสนนจากภายนอก

ฝายเกษตร ไดจดทาเอกสารเผยแพรชดความร ความเสยงของสนคาเกษตรไทย รวม 15 รายสนคา จากการรวบรวมความรและประสบการณของผประสานงาน และนกวจย รวมทงจดเวทสงเคราะหเนอหา จดทาเปนชดความรขนาดกระทดรด เนนความเสยงของสนคาเกษตรแตละชนดในแงมมตางๆ เชน สถานการณการผลตและการตลาด ปจจยเสยง มมมองเชงเปรยบเทยบกบเพอนบาน คคาและคแขงขนดานการผลตและสงออก โซอปทาน อปสงคของตลาด การคาดการณผลกระทบจากปจจยและตวแปรสาคญ ทงน เพอใหเกษตรกร สงคม และหนวยงานทเกยวของสามารถนาองคความรดงกลาวไปใชประโยชนทงในเชงการผลตทมประสทธภาพ เชงพาณชย เชงวชาการ และเชงนโยบาย

เอกสารเผยแพรชดความร ความเสยงของสนคาเกษตรไทย (agriculture@risk) เลมน เปนเอกสารเลมท 1 เรอง ขาว: มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก เปนผลงานการวเคราะหสถานการณของรองศาสตราจารยสมพร อศวลานนท ผประสานงานชดโครงการ งานวจยเชงนโยบายเกษตรและเสรมสรางเครอขายงานวจยเชงนโยบาย บนฐานขอมลผลการศกษาของโครงการวจยท สกว. ไดสนบสนนมาอยางตอเนอง ซงเชอมโยงกบสถานการณ “โครงการจานาขาว” ทกาลงเปนทสนใจของสงคมไทยทกระดบชน นอกเหนอจากวตถประสงคเพอสอสารใหเกดการรบรรบทราบแลว ผสนใจสามารถนาเนอหาและขอมลทปรากฏไปใชประโยชนเพอสงคมและประเทศชาตไดตอไป

สกว. ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร.จนทรจรส เรยวเดชะ ผจดประกายและรเรมการจดทาเอกสารชดน รองศาสตราจารยมยร จยวฒน ผประสานงานโครงการ จดทาเอกสารสงเคราะหสถานการณและความเสยงของสนคาเกษตร ผประสานงานและนกวจยฝายเกษตร ผสละเวลา รวบรวมและสงเคราะหขอมลอนเปนหลกไมลสาคญทสงคมพงตระหนกในการกาวสประชาคมเศรษฐกจอาเซยน และเผชญความเสยงทหลากหลายรปแบบในอนาคต

(ศาสตราจารยนายแพทยสทธพนธ จตพมลมาศ) ผอานวยการสานกงานกองทนสนบสนนการวจย

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

4  

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

สมพร อศวลานนท1

ขาวเปนพชเศรษฐกจทสาคญของประเทศมาอยางยาวนาน เปนสนคาเกษตรสงออกทสาคญของประเทศอยางตอเนองมาหลายทศวรรษ อยางไรกตาม การทสนคาขาวในปจจบนไดกาวจากการเปนพชเศรษฐกจไปสการเปน “พชการเมอง” โดยเฉพาะเมอรฐบาลไดกาหนดใหนโยบายรบจานาขาวเปลอกขนเปนหนงในนโยบายเรงดวนของรฐ พรอมกบประกาศใหมการรบจานาขาวในระดบราคาสงกวาตลาดประมาณถงรอยละ 40 นบตงแตเดอนตลาคม 2554 เปนตนมา ทงน ในดานหนงของนโยบายรฐไดมเปาหมายเพอจะยกระดบรายไดและชวตความเปนอยของชาวนาใหดขน รวมถงการมงเนนใหเกดการเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศ ในขณะเดยวกนอกดานหนงของนโยบาย ไดมเปาประสงคเพอจะดงอปทานขาวเขามาควบคม อนจะนามาซงการสรางเสถยรภาพของราคาขาว ตลอดจนการยกระดบราคาขาวใหสงขนทงระบบ เพราะขาวไทยเปนทนยมและเปนทตองการของตลาดตางประเทศ นโยบายดงกลาว2 ไดกอใหเกดขอวจารณอยางมากทงตอการสรางผลกระทบตอภาคการผลต การตลาด และการคาขาวของไทย

บทความนเปนการนาเสนอในประเดน “การดงอปทานขาวเขามาควบคมโดยภาครฐ เพอยกระดบราคาขาวทงระบบ” หรอในอกนยหนงเปนการสรางอานาจเหนอตลาดการคาขาวของไทยทงตลาดขาวเปลอกและตลาดการสงออกขาวของไทยวาไดเกดผลสมฤทธตามเปาหมายของรฐทไดนาเสนอไวกบสาธารณะชนหรอไมอยางไร

ลกษณะของตลาดการคาขาวโลก

ขาวเปนสนคาอาหารทมการผลตและการบรโภคในเอเชยเปนสาคญ จากปรมาณผลผลตขาวของโลกในป 2555 จานวน 465.62 ลานตนขาวสารนน ไดมการใชบรโภคในโลกประมาณ 459.71 ลานตน ขาวสารในจานวนนเปนการบรโภคในเอเชยประมาณรอยละ 863 ประเทศทมการผลตขาวมากไมจาเปนตองเปนผสงออกขาวมากเสมอไป เชน ในกรณของประเทศจนทมการผลตถง 140.7 ลานตน แตผลผลตสวนใหญไดใชบรโภคภายในประเทศ เชนเดยวกนในกรณของอนโดนเชย และบงคลาเทศ แมจะผลตขาวไดมากแตยงคงตองเปนผนาเขาขาว ทงนเนองจากประเทศดงกลาวมขนาดของประชากรใหญซงเปนตวแปรทสาคญ อยางไรกตาม การทขาวเปนพชอาหารจานหลกของคนในเอเชย ประกอบกบการเกดภาวะวกฤตขาวแพงในป 2551 เพราะเกดความตระหนกในตลาดการคาขาวซงมผลใหประเทศ ผสงออกขาวบางประเทศจากดหรอหยดการสงออกอยางกระทนหน จากเหตการณดงกลาวเปนผลใหประเทศในเอเชยทผลตขาวไดไมเพยงพอกบความตองการภายในประเทศ ไดใหความสาคญกบนโยบาย

                                                            1 ผประสานงาน สานกประสานงานชดโครงการ ”งานวจยเชงนโยบายเกษตรและเสรมสรางเครอขายงานวจยเชงนโยบาย” สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) นกวชาการอาวโส สถาบนคลงสมองของชาต e-mail address: somporn@knit.or.th 2คณะกรรมการนโยบายขาวแหงชาต (2555) “รลก รจรง จานาขาว”; คณะกรรมการนโยบายขาวแหงชาต ตลาคม 2555 3 USDA (2013) “Grain: World Markets and Trade”, USDA, August 2013

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

5  

การพงพาตนเอง (self sufficiency) และเรงหาทางปรบปรงการผลตขาวใหเพยงพอ หากยงมการผลตไมเพยงพอตอความตองการบรโภคภายในประเทศ จงจะกาหนดใหมการนาเขา ทงนเพอสรางความมนคงทางอาหารใหกบประชากรภายในประเทศ

การคาขาวของโลกมจานวนนอยประมาณรอยละ 7-8 ของปรมาณผลผลตขาวโลก อยางเชนในป 2554 มปรมาณการคาขาวประมาณ 36.26 ลานตน และเพมขนเปน 39.13 ลานตน ในป 2555 ตลาดขาวโลกจงเปนตลาดทบาง (thin market) การเปลยนแปลงผนผวนของราคาขาวในตลาดโลกจงเปนผลมาจากปจจยทางดานอปทานผลผลตขาวของโลกเปนสาคญ ในขณะทอปสงคขาวโลกนนมปจจยทสงผลตอความเปลยนแปลงคอนขางจากด ในขณะเดยวกนการบรโภคขาวตอประชากรของประเทศในเอเชยตางกมแนวโนมลดลงรวมทงการบรโภคขาวตอหวของประชากรไทยดวย4

อยางไรกตาม อปทานขาวโลกในปใดปหนงนน นอกจากจะประกอบดวยผลผลตขาวในปนนๆ แลว ยงรวมจานวนสตอกขาวปลายปทผานมาเขาไวดวย สวนอปสงคขาวโลกขนอยจานวนทใชบรโภคและการใชในอตสาหกรรมและรวมถงปรมาณสตอกทตองการรวบรวมในปนนๆ ทงน กระทรวงเกษตรของสหรฐอเมรกา(USDA)5 ไดรายงานวาในป 2555 โลกมสตอกขาวอยจานวน 104.84 ลานตน โดยปรบตวเพมขนจากปทกอนหนานน 6.11 ลานตน ดงนนหากรวมปรมาณการผลตขาวของโลกเขากบจานวนสตอกขาวปลายปแลว ขนาดของอปทานขาวโลกจะมสงกวาความตองการบรโภคขาวโลกอยมาก และสตอกทมการสะสมจานวนมากจากดานอปทานจะเปนแรงกดดนราคาขาวในตลาดโลกใหมแนวโนมลดตาลง

ในตลาดการคาขาวโลก ประเทศผสงออกสาคญในปทผานมาไดแกอนเดย เวยดนาม และไทย ทงน ในป 2555 อนเดยเปนผสงออกลาดบหนงโดยมปรมาณการสงออก 10.25 ลานตน และเวยดนามเปนผสงออกลาดบสองดวยปรมาณการสงออกจานวน 7.72 ลานตน สวนการสงออกของไทยจากทเคยสงออกเปนลาดบหนงมาโดยตลอด ไดลดลงมาเปนลาดบสามโดยมปรมาณการสงออกจานวน 6.95 ลานตน นอกจากนกมปากสถาน สหรฐอเมรกา บราซล และจน กเปนกลมของประเทศผสงออกในตลาดการคาขาวโลกดวยเชนกน แตมสดสวนของปรมาณการสงออกไมมากนก (ภาพท1)

                                                            4เรองนไดมรายงานไวโดย Ito; Wesley; and Grant (1989) ”Rice in Asia: Is it becoming an inferior goods?”, AJAE 71(1) สาหรบในประเทศไทยไดมการศกษาไวโดย Isvilanonda and Kongrith (2008). “Thai Household’s Rice Consumption and Its Demand Elasticity”, ASEAN Economic Bulletin 25(3); และ นพนธ พวพงศกร และคณะ (2556) อปสงคการบรโภคขาวของไทย เอกสารวจยเสนอตอ สานกงานกองทนสนบสนนการวจย 5 USDA (2013) “Grain: World Markets and Trade”, August 2013

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

6  

ภาพท 1 ปรมาณการสงออกขาวของประเทศผสงออกสาคญของโลก ป 2555 (ลานตน) ทมา: ขอมลจาก USDA “Grain: World Markets and Trade, August 2013

ในดานผนาเขาขาวของโลกมการกระจายสดสวนไปยงประเทศตางๆ ทวทกภมภาคของโลก ทงนในป 2555 มปรมาณนาเขาขาวของประเทศตางๆ โดยรวมจานวน 39.13 ลานตน ในจานวนนประเทศทนาเขามากทสดไดแก ไนจเรย 3.4 ลานตน รองลงมา 3 ลาดบ ไดแกอนโดนเชย (1.96 ลานตน) อหราน (1.55 ลานตน) และ ฟลปปนส (1.50 ลานตน) (ภาพท 2) อยางไรกตาม จะเหนวานอกจากผนาเขา10 ลาดบแรก มการนาเขาเพยงรอยละ 40 เทานน สวนอกรอยละ 60 เปนการนาเขาของรายเลกรายนอยทกระจายตวอยในภมภาคตางๆ ของโลกทงประเทศในแอฟรกา ประเทศในยโรป และประเทศในตะวนออกกลาง การกระจายตวของผซอมมากกวาผขาย

ภาพท 2 ปรมาณการนาเขาขาวของประเทศผนาเขาทสาคญของโลก ป 2555 (ลานตน) ทมา: ขอมลจาก USDA “Grain: World Markets and Trade, August 2013

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

7  

การเคลอนไหวราคาขาวของผสงออกทสาคญบางประเทศและของไทย

สนคาขาวมความแตกตางกนในตลาดการคาขาวโลก ทงนขนอยกบชนดของขาวและตามลกษณะของตลาด ในตลาดผมรายไดสงจะมความตองการขาวคณภาพหรอขาวพรเมยมทมความจาเพาะ ซงไดแกขาวหอมมะล และขาวบาสมาต สาหรบขาวสารเจาทวไป เชน ขาว US Long grain ขาวสารเจา 5% และ 25% เปนขาวทสงออกไปในตลาดทวไปซงขาวสารเจาในกลมนนอกจากจะมราคาแตกตางกนตามแหลงผลตและตามเกรดของขาวแลว ยงมราคาอยในระดบทตากวาราคาขาวหอมมะลและขาวบาสมาต นอกจากตลาดขาวสารเจาแลวยงมตลาดขาวนง ซงเปนตลาดขาวในแถบภมภาคแอฟรกาและบางสวนของภมภาคตะวนออกกลาง และตลาดขาวเหนยวซงมปรมาณการซอขายไมมากและมอยในภมภาคเอเชยเปนสาคญ

การเคลอนไหวของราคาขาวนน ขาวในกลมขาวคณภาพ โดยเฉพาะขาวหอมมะลและขาวบาสมาตจะมแนวโนมของการเคลอนไหวของราคาคอนขางจะมเสถยรภาพและมแนวโนมเพมสงขนอยางชาๆ เนองจากความจากดของพนทปลกทาใหขาวคณภาพทงสองชนดดงกลาว6 มอปทานคอนขางจากดตามมาในขณะทอปสงคหรอความตองการบรโภคขาวคณภาพมความยดหยนตอรายไดเปนบวก ทาใหแนวโนมความตองการมเพมมากขนตามฐานะทางเศรษฐกจของครวเรอนทบรโภคขาวเปนอาหารจานหลกทมรายไดปรบตวสงขน

ขาวสารเจาทวไป ทงประเภทขาว 5% และขาว 25% ขาวในกลมนมการแขงขนสงในตลาดการคาระหวางประเทศและในกลมประเทศผสงออก ทศทางแนวโนมของราคาขาวในกลมนจงไมคอยมเสถยรภาพและมการแกวงตวไปในทศทางขาลง อนเนองจากระบบการผลตแบบ mass production เพราะขาวในกลมนเปนขาวพนธไมไวแสงและเปนขาวทปลกในพนทชลประทาน ปลกไดมากกวาหนงครงในรอบป ในเวยดนามบางพนทสามารถปลกได 3 ครงในรอบป ทาใหการการเพมขนของอปทานของขาวในกลมนมมาก ทาไดรวดเรว และยากทประเทศหนงประเทศใดจะสรางอานาจเหนอตลาดขนมาได การมอปทานมากไดเปนแรงกดดนตอราคาขาวในตลาดการคาขาวโลกตามมา (ภาพท 3)

                                                            6 ขาวหอมมะล (KDML 105 และ กข 15) และขาวบาสมาตเปนขาวพนธไวแสง ปลกไดปละครง

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

8  

ภาพท 3 การเคลอนไหวของราคาขาวบางประเภท ป 2544-56 หมายเหต: จากฐานขอมล FAO

จากฐานขอมล FAO ราคาขาวเฉลยในตลาดสงออกของแตละประเทศ ไดแสดงไวในตารางท 1 จะเหนวาราคาขาวสารในตลาดสงออกของแตละประเทศไดปรบฐานราคาสงออกนบจากป 2551 ทเกดวกฤตขาวแพงเปนตนมา และแนวโนมราคาจะลดลงมาบางในป 2555 และป 2556 แตกยงอยในระดบทสงกวาระดบราคาขาวกอนเกดวกฤตขาวแพงในป 2551 ทงนระดบราคาเฉลยของขาวหอมมะลและขาวบาสมาต ไดมระดบราคาเฉลยมากกวาราคาขาวสารเจา 5% มากกวาสองเทาตว สวนระดบราคาสงออกเฉลยของขาวสารเจา 5% และ 25% ทงของไทย เวยดนาม และอนเดย ไดปรบตวสงขนในป 2551 หลงจากนนไดมแนวโนมลดลง อยางไรกตามหลงจากทไทยประกาศรบจานาขาวทกเมลดในระดบราคาสง หรอเปนการดงขาวจากตลาดเอกชนเขามาควบคมโดยตลาดขาวเปลอกและขาวสารของรฐในชวงป 2554 ทาใหระดบราคาขาวสารเจาทงของไทยและของประเทศผสงออกรายอนๆไดปรบตวสงขนจากป 2553 แตเมออนเดยไดหวนกลบเขามาในตลาดสงออกขาวโดยยกเลกการจากดการสงอกทมมาตงแตป 2551 ไดมผลตอการเพมอปทานขาวในตลาดสงออก พรอมๆ กบการกดดนตอระดบราคาสงออกขาวใหมแนวโนมลดลง โดยเฉพาะราคาขาวสงออกทงของเวยดนามและอนเดย

สาหรบราคาขาวสารเจาในตลาดสงออกขาวของไทย ยงคงมระดบราคาสงกวาขาวชนดเดยวกนทงของอนเดยและเวยดนามอยประมาณ รอยละ 25-28% ในอดต กลไกตลาดไดแยกราคาขาวสารเจาสงออกของไทยใหสงกวาราคาขาวสารเจาสงออกของเวยดนามและอนเดย ทาใหราคาขาวสารสงออกของไทยมราคาสงกวาระดบราคาขาวสารเจาสงออกทงของเวยดนามและอนเดยแตนนเปนเพราะคาพรเมยมหรอคาคณภาพตลาดมใหกบสนคาไทย

สาหรบระดบราคาขาวไทยทปรบตวสงขนกวาราคาของคแขงอยางมากในตลาดการสงออกขาวของโลกในชวงตนป 2554 เทยบกบป 2555 สวนหนงเปนผลจากนโยบายการดงอปทานสนคาขาวเขามาควบคมของภาครฐ แตระดบราคาดงกลาวจะไมมเสถยรภาพเพราะเมอมสตอกขาวสะสมจานวนมาก

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

9  

ภายในประเทศจะเปนแรงกดดนใหระดบราคาขาวสารของไทยในตลาดสงออก ตองเปลยนแปลงและปรบตวไปในทศทางลดลง

ตารางท 1 ราคาขาวสงออกของประเทศตางๆ ตามชนอดของขาวบางชนดเฉลยในชวงป 2550-2556 (กนยายน)

ป หอมมะล

บาสมาต

US no.

2,4%

ไทย 5%

เวยดนาม 5%

ไทย 25%

เวยดนาม25%

อนเดย 25%

ขาวนงไทย

2550 954 677 436 335 3131/ 305 294 243 335 2551 933 1,078 782 569 6141/ 603 553 - 695 2552 954 937 545 555 413 460 384 - 587 2553 1,045 881 511 492 416 444 387 - 518 2554 1,054 1008 577 549 505 511 475 4092/ 565 2555 1,091 1107 567 573 432 560 397 391 588 25563/ 1,186 1,373 634 543 386 535 358 409 560

หมายเหต: คานวณจากฐานขอมลของ FAO 1/ เปนราคาขาวสารเจา 100% เนองจากไมมขอมลขาว 5% ใน 2 ปดงกลาว 2/ ราคาเฉลย 4 นบจากเดอน ก.ย.-ธ.ค. ป 2554 ทอนเดยยกเลกขอหามสงออก 3/ ราคาเฉลยจากเดอน มกราคม-กนยายน 2556

ในอกมตหนง สดสวนของการเพมระดบราคาในตลาดสงออกจะนอยกวาสดสวนการเพมราคาในตลาดขาวเปลอก ซงเปนตนทนวตถดบในการผลตเปนขาวสาร ทงนเพราะตลาดสงออกมความยดหยนตอราคาสงและมคแขงทางการคาทพรอมจะเสนอราคาขายทตากวาราคาเสนอขายของไทย และประเดนดงกลาวจะทาใหประเทศไทยสญเสยสวนแบงในตลาดสงออกขาวตามมา ดงจะเหนไดวา สวนแบงในตลาดการคาขาวโลกของไทยไดลดจากรอยละ 29.37 ในป 2554 เปนรอยละ 17.61 ในป 2555 (ตารางท 2) และในป 2556 หากนโยบายการระบายขาวในสตอกของรฐไมเปนผลปรมาณการสงออกขาวของไทยจะลดตาลงกวาน เพราะจากขอมลของสมาคมผสงออกขาวไทยพบวาใน 6 เดอนแรกป 2556 การสงออกขาวของไทยไดมทศทางลดลงจากป 2555 อกดวย

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

10  

ตารางท 2 แสดงสวนแบงการตลาดของประเทศผสงออกขาวสาคญในตลาดการคาขาวโลก 2552-2555

ประเทศ ปรมาณการสงออก (ลานตน) สวนแบงตลาด (รอยละ) 2552 2553 2554 2555 2552 2553 2554 2555

ไทย 8.57 9.05 10.65 6.95 29.21 28.67 29.37 17.61 เวยดนาม 5.95 6.73 7.00 7.72 20.28 21.32 19.31 19.73 อนเดย 2.12 2.23 4.64 10.25 7.23 7.06 12.80 26.29 ปากสถาน 3.18 4.00 3.41 3.40 10.84 12.67 9.40 8.69 สหรฐอเมรกา 3.02 3.87 3.25 3.31 10.29 12.26 8.96 8.46 รวมผสงออก 5 รายสาคญ

22.84 25.88 28.95 31.64 77.85 81.98 79.84 80.86

อนๆ 6.50 5.69 7.31 7.49 22.15 18.02 20.16 19.14 การคาโลก 29.34 31.57 36.26 39.13 100.00 100.00 100.00 100.00

หมายเหต: คานวณจากขอมล USDA “Grain: World Markets and Trade, August 2013

ไดมการศกษาเชงประจกษเกยวกบนโยบายขาวไทยตอการสรางอานาจเหนอตลาดขาวของ

ประเทศไทย อทธพงศ มหาธนเศรษฐ 7 พบวาในภาพรวมของสนคาขาวแลวประเทศไทยไมมอานาจเหนอตลาดในการสงออกขาวไปยงประเทศจน อนโดนเซย สหรฐอเมรกา และแอฟรกาใตแตอยางใด อกทงยงไดพบวา ขาวของเวยดนามสามารถทดแทนขาวจากไทยไดเปนอยางด โดยเฉพาะในตลาดสงออกขาวไปยงประเทศจนและอนโดนเซย ในกรณของขาวหอมมะลกพบสญญาณของการทดแทนระหวางขาวหอมมะลจากเวยดนามในตลาดสงออกขาวหอมมะลของไทย ซงแปรความหมายไดวา แมขาวหอมมะลทเปนขาวสงออกของไทยและมความจาเพาะในแหลงผลตในอดต แตในปจจบนความจาเพาะของแหลงผลตของไทยทมอยนนกาลงจะหดหายไป เพราะมแหลงผลตขาวหอมมะลแหลงใหมทงในเขมรและเวยดนามทสนคาสามารถทดแทนไดกบขาวหอมมะลของไทย แตมระดบราคาขายในตลาดสงออกทถกกวาราคาขาวหอมมะลจากประเทศไทย

อกทงในชวงเวลาทผานมา การปรบปรงคณภาพขาวหอมมะลทงของเวยดนามและเขมรมความกาวหนาไปมากจนเปนทเชอถอของผบรโภคและผนาเขา โดยเมอเดอนพฤศจกายน 2556 การประกวดขาวหอมมะลโลกทฮองกง ขาวหอมมะลเขมร หรอ Pkha Mali 915-925 เปนขาวทไดรบการประกาศวา เปนขาวหอมมะลทอรอยทสดในโลกถง 2 ปซอนตดตอกน8

                                                            7 อทธพงศ มหาธนเศรษฐ (2556) "การวดระดบการแขงขนในตลาดสงออกขาวไทย” เอกสารวจยเสนอตอสานกงานกองทนสนบสนนการวจย 8 http://oryza.com/news/cambodian-jasmine-rice-wins-world%E2%80%99s-tastiest-rice-award

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

11  

นอกจากน Baldwin และคณะ (2013)9 ไดรายงานวา ความแตกตางระหวางราคาขาวของไทยกบราคาขาวของเวยดนามยงมมากขนเทาไร ประเทศไทยกจะเปนผเสยโอกาสในการสงออก และการสงออกขาวของไทยไปในตลาดการคาขาวโลก จะถกแยงชงสวนแบงการตลาดจากประเทศคแขงมากขนเทานน (ภาพท 4) สถานการณดงกลาวบงบอกถงความมชอเสยงของตลาดขาวไทยทไดมการสรางสมมาอยางยาวนานกาลงจะเสอมถอยลง ขณะเดยวกนทงเวยดนามและอนเดยตางกสามารถเขามาแยงชงสวนแบงตลาดทไทยเคยถอครองอยไปไดมากขน อกทงระดบราคาสงออกทอยในระดบสงของขาวไทยเมอเปรยบเทยบกบคแขงในตลาด ยงจะสงผลตอความสามารถในการสงออกของไทยในตลาดการคาขาวโลกใหถดถอยลงอยางตอเนองไป

ภาพท 4 แสดงความสมพนธของราคาเปรยบเทยบขาวไทยตอราคาขาวเวยดนาม กบทศทางการสงออกของขาวไทย ป 2555 ทมา: K. Baldwin, N. Childs, J. Dyck and J. Hansen. 2013. Southeast Asia’s Rice Surplus. A report from the economic research service. USDA

ราคาขาวเปลอกของประเทศผสงออกขาวสาคญและตนทนขาวสารไทยในตลาดสงออก

การรบจานาขาวเปลอกเจาทระดบราคา 15,000 บาทตอตน9 นน หากคดเปนเงนสกลดอลลาหสหรฐอเมรกาจะตกตนละ 484 US$ ทาใหตนทนวตถดบทจะใชแปรรปเปนขาวสารของไทยอยในระดบราคาทสงกวาประเทศผสงออกรายสาคญ เชน สหรฐอเมรกาซงมตนทนขาวเปลอกเฉลยกอนการแปรรปเปนขาวสารทราคา 352 US$ตอตน (10,912 บาทตอตน) สวนเวยดนามและอนเดยมระดบราคาขาวเปลอกกอนการแปรรปเปนขาวสารเฉลย 225 US$ตอตน (6,975บาทตอตน) และ 230 US$ตอตน (7,130บาทตอตน) ตามลาดบ (ตารางท 3)

                                                            9 K. Baldwin, N. Chids, J. Dyck and J. Hansen. 2013. Southeast Asia's Rice Surplus. A report from the economic research service. USDA.

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

12  

ตารางท 3 ราคาขาวเปลอกของไทยและประเทศผสงออกขาวสาคญป 2556

ประเทศ ราคาขาวเปลอก US$ตอตน บาทตอตน

ไทย1/ 484 15,000 สหรฐอเมรกา 2/ 352 10,912 เวยดนาม 2/ 225 6,975 อนเดย 2/ 230 7,130

หมายเหต: 1/เปนราคาในชวงเดอนมถนายน 2556 2/ราคาขาวเปลอกของสหรฐอเมรกา เวยดนาม และอนเดยในรป US$ ทมา: ขอมลไดจาก Oryza.com (แปลงเปนสกลเงนบาทโดยคดอตราแลกเปลยน 1 US$=31 บาท)

เมอนาขาวเปลอกของไทยมาแปรรปเปนขาวสารและบวกคาแปรสภาพ จะทาใหขาวสารไทยมตนทน 23,077 บาทตอตน10 และหากบวกดวยคาสแปรสภาพในอตราตนละ 500 บาท จะมตนทนขาวสาร 5% หลงการสแปรสภาพทตนละ 23,577 บาท พรอมกบรวมคาตนทนการตลาดในการสงออกอกประมาณตนละ 1,000 บาท จะทาใหตนทนขาวสารไทยทตลาดสงออกอยท 24,577 บาทหรอ 793 US$ ตอตน11 ตนทนขาวสารดงกลาวหากจะสงออกใหไดราคาเสมอตวโดยไมขาดทน ภาครฐจะตองสงออกขาวใหไดในระดบราคาประมาณ 800 US$ ตอตน ในขณะทระดบราคาขาวสารเจา 5% ทมการอางองซอขายกนในตลาดสงออกขาวไทยอยท 573 US$ ในป 2555 และ 543 US$ (เฉลยในชวงจาก ม.ค.-ก.ย. 2556) และหากเทยบราคาขาวสารเจา 5% ทซอขายกนในตลาดเวยดนามอยทตนละ 432 และ386 US$ ในป 2555 และ 2556 ราคาขาวสารสงออกของไทยทอยในระดบทสงกวาเวยดนามเฉลยประมาณ 141-157 US$ ตอตน จงทาใหลกคาทเคยซอขาวไทยจานวนหนงหนไปซอขาวจากเวยดนามและรวมถงจากอนเดยทดแทนการนาเขาขาวจากไทย

สาหรบสถานการณการสงออกขาวของไทยในปทผานมา ไดปรบตวลดลงประมาณรอยละ 34.80 และลดลงในทกตลาดสงออกตามภมภาคตางๆของโลก ทงในตลาดอาเซยน เอเชย ยโรป แอฟรกา อเมรกา และออสเตรเลย ไดหดตวลงจากปรมาณการสงออก 10.67 ลานตน ในป 2554 เปน 6.95 ลานตน ในป 2555 โดยมปรมาณลดลงรอยละ 34.80 สาหรบมลคาการสงออกขาวไดลดลงจาก 1.93 แสนลานบาทในป 2554 มาเปน 1.47 แสนลานบาทในป 2555 หรอลดลงรอยละ 23.77 (ตารางท 4)

                                                            10 การแปลงสภาพ 1 ตนขาวเปลอก จะไดขาวสาร 650 กก. ดงนน หากนาราคาขาวเปลอกหารดวย 0.65 จะไดราคาขาวสาร 11 คดอตราแลกเปลยน 1 US$ = 31 บาท

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

13  

ตารางท 4 ปรมาณการสงออกขาวของไทยป 2555 เทยบกบป 2554

ปรมาณสงออก ป 2554 (ตน) ป 2555 (ตน) %การเปลยนแปลง

เอเชยรวมอาเซยน 3,407,551 1,178,589 -65.41 อาเซยน 1,723,162 621,318 -63.94 ตะวนออกกลาง 1,374965 1,300,160 -5.44 ยโรป 488,650 287,191 -41.23 แอฟรกา 4,687,962 3,600,471 -23.20 อเมรกา 518,315 457,052 -11.82 โอเชยเนย 188,678 134,548 -28.69 รวมปรมาณ1/ 10,666,120 6,954,516 -34.80 มลคา(ลานบาท) 192,956 147,082 -23.77

หมายเหต: ขอมลการสงออกดงกลาวจะตางจากขอมลของ USA เลกนอย คานวณจากขอมลสภาหอการคาไทยดวยความรวมมอของกรมศลกากร

เมอพจารณาตามประเภทของขาวสงออกของไทยระหวางป 2554 และ ป 2555 พบวาทงขาวคณภาพอยางขาวหอมมะล หรอขาวสารเจา เชน ขาวสารเจา 100% และ 5% ตลอดจนขาวนงปรมาณการสงออกขาวดงกลาวไดลดลงจากป 2554 และบางชนดลดลงมากเชนขาวสารเจา 5% และขาวนง (ภาพท 5) สาหรบขาว 25% นนไทยไดเสยสวนแบงการตลาดการสงออกใหเวยดนามเกอบหมดมานานแลว โดยเฉพาะในตลาดเอเชย

ภาพท 5 เปรยบเทยบการเปลยนแปลงการสงออกขาวของไทยในตลาดการคาขาวโลก

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

14  

ระหวางป 2554 และ 2555 ตามชนดของขาว หมายเหต: คานวณจากขอมลสภาหอการคาไทยดวยความรวมมอของกรมศลกากร

ดงนนภายใตนโยบายรบจานาในระดบราคาสง หากมองจากวตถประสงคเพอการยกระดบราคาขาวสงออกและการสรางเสถยรภาพของราคาแลว มประเดนทนาคดวาระดบราคาขาวสารไทยทสงกวาคแขงอนๆ ในตลาดการคาขาวโลก จะทาใหไทยสงออกในปรมาณทลดลง แตภายใตนโยบายดงกลาวเปนการสรางแรงจงใจใหเกษตรกรมการผลตเพมขน ดงนน สตอกขาวทเพมพนขนทกปจะกดดนใหไทยตองระบายขาวจานวนมากออกจากสตอกไมวนใดกวนหนงจะชาหรอเรวขนอยกบแรงบบคนภาระทางการคลงและความสญเสยทจะเพมพนสงขนหากตองเกบขาวไวนานขน การเรงระบายขาวจากปจจยบบคนดงกลาวจะทาใหภาครฐตองระบายขาวในสตอกออกมาในระดบราคาทตาหรออยางดทสดกอาจระบายไดในระดบราคาใกลเคยงกบคแขงโดยเฉพาะเวยดนามและอนเดย

การดงอปทานขาวเขามาควบคมกบขาวในสตอกและประเดนภาระดานงบประมาณ

ความพยายามใหเกดผลสมฤทธตามนโยบายของรฐโดยการดงอปทานขาวเขามาควบคมเพอยกระดบราคาขาวทงระบบ ในระยะสนตามโครงการรบจานาในระดบราคาสงดงกลาว ไดสงผลตอระดบราคาขาวเปลอกของภาครฐทรบซอจากเกษตรกร โดยเกษตรกรไดรบราคาทสงขนกวาการนาไปขายในตลาดเอกชน แตการปรบตวสงขนมากในตลาดรบซอขาวเปลอกของรฐในชวงระยะเวลา 2 ปทผานมาเพอดงอปทานขาวเปลอกเขามาควบคมไดมการใชงบประมาณไปแลวประมาณ 6.88 แสนลานบาท (ตารางท 5)

ทงนไดมการรบซอขาวเปลอกเขาในโครงการรบจานาแลวจานวนรวม 44.2 ลานตน หรอคดเปนสามในหาสวนของผลผลตขาวรวมเฉลยตอป ในจานวนนเปนการรบจานาในฤดการผลต 2554/55 จานวน 21.7 ลานตน เปนยอดเงนทจายเปนคาขาว 3.37 แสนลานบาท และเปนการรบจานาในฤดการผลต 2555/56 จานวน 22.5 ลานตน เปนยอดเงนทจายเปนคาขาว 3.51 แสนลานบาท โดยมเกษตรกรทเขารวมโครงการเฉลย 2 ป 2.07 ลานราย จากครวเรอนเกษตรกรทปลกขาวจานวน 3.7 ลานราย หรอคดเปนรอยละ 56 ของครวเรอนททานา ขอมลเกษตรกรทเขารวมโครงการรบจานายงเปนการนบซาจานวนหนงเพราะขอมลทนาเสนอนนเปนการบวกรวมการจานาครงท 1 และครงท 2 เขาดวยกน ทงน เกษตรกรทปลกขาวในพนทชลประทานเปนกลมททานาปละสองครง เกษตรกรทรฐไดลงทนชลประทานใหอยางดจงเปนผไดเปรยบจากโครงการรบจานามากกวาเกษตรกรในพนทนานาฝนและรวมถงเกษตรกรทปลกขาวไรทมโอกาสจากด

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

15  

ตารางท 5 ปรมาณผลผลตขาว ปรมาณขาวทเขาโครงการรบจานา จานวนเกษตรกรทเขารวมโครงการและคาใชจายเฉพาะในการจายเปนคาขาว ฤดการผลต 2554/55 และฤดการผลต 2555/56 (รวมนาปและนาปรง)

ปการผลต ปรมาณผลผลต

ขาวเปลอก (ลานตน) a/

ปรมาณขาวทเขาโครงการ (ลานตน) b/

รอยละ เงนทจายเปนคาขาว

(แสนลานบาท)1/c/

จานวนเกษตรกรทเขา

โครงการ (ลานราย)d/

จานวนเกษตรกรทานา (ลาน

ครวเรอน)e/ 2554/55 รวม 2 ฤด 38.09 21.7 56.97 3.37 2.21 (59.72%) 3.7 2555/56 รวม 2 ฤด 36.85 22.5 60.24 3.51 1.92 (51.89%) 3.7 รวม 2 ปการผลต

74.94 44.2 58.31 6.88 2.07 (55.95%)2/

3.7

หมายเหต: 1/ขอมลถงเดอนตลาคม 2556 2/ เปนคาเฉลย 2 ป a/ e/ สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, b/ c/ d/ ขอมลจากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร

อนง การทเกษตรกรอกจานวนเกอบครงทไมไดเขารวมโครงการนน เปนเพราะวาเกษตรกรทเปนรายเลกรายนอยจะปลกขาวและเกบขาวไวบรโภคในครวเรอนเปนสาคญ และมเกษตรกรจานวนอกไมนอยทอยในพนทหางไกลไมสะดวกตอการนาขาวมาจานาเพราะมคาขนสงทสง หรอมความตองการเงนสดเรงดวน จงเลอกทจะขายขาวเปลอกใหกบเอกชนแทนการขายในโครงการรบจานา

สาหรบในฤดการผลตป 2556/57 รฐยงคงประกาศทจะเดนหนานโยบายรบจานาตอไป แตไดปรบเงอนไขเลกนอยโดยไดจากดวงเงนใหเกษตรกรแตละรายจานาไดไมเกนรายละ 350,000 บาท ในฤดนาป และรายละ 300,000 บาท ในฤดนาปรง รวมถงไดตงงบประมาณเพอการเดนหนาจดทานโยบายไวจานวน 2.7 แสนลานบาท

อยางไรกตาม จานวนขาวเปลอกทรฐรบจานาไวจานวน 44.2 ลานตนนน รฐมนโยบายการเกบขาวไวในสตอกในรปของขาวสาร (มจานวนนอยทเกบในรปของขาวเปลอก) เมอมการแปรสภาพขาวเปลอกเปนขาวสารจะไดขาวสารประมาณ 28.73 ลานตน12 ขาวสารจานวนนไดกระจายการจดเกบในโกดงขาวทงของรฐและของเอกชน และสวนใหญรฐจะเปนผจดจางใหเอกชนเปนผจดเกบแทนหนวยงานของรฐ13 และตองเสยคาเชาโกดงในการจดเกบ และคาดาเนนการอนๆ เชน คารมควน คาบรรจกระสอบ เปนตน อกจานวนไมนอย

                                                            12 ใชอตราการแปรสภาพ 1 ตนขาวเปลอกไดขาวสารจานวน 650 กก. 13 หนวยงานทมภารกจในการดและจดเกบขาวภายใตโครงการรบจานา ไดแก องคการคลงสนคา (อคส.) และองคการตลาดเพอเกษตรกร (อ.ต.ก.)

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

16  

ทผานมาคณะกรรมการนโยบายขาวแหงชาต (กขช.) ไดแตงตงคณะอนกรรมการขนมา 2 คณะ ทาหนาในการพจารณาระบายขาวในสตอกของรฐบาล ประกอบดวย 1) คณะอนกรรมการพจารณาระบายขาว โดยมรฐมนตรชวยวาการกระทรวงพาณชย เปนประธานอนกรรมการ มอธบดกรมการคาตางประเทศเปนอนกรรมการและเลขานการ มหนาทพจารณาหลกเกณฑ วธการ ชนด ปรมาณ และเงอนไขการจาหนายขาวสารในโกดงกลางทแปรสภาพจากขาวเปลอกโครงการรบจานาขาวของรฐบาล รวมทงขาวเปลอกและขาวสารอนๆ ทคงเหลอของรฐบาล ทเหมาะสมและเกดประโยชนตอตลาดโดยรวม ตลอดจนกากบดแลแกไขปญหาในทางปฏบตเกยวกบการระบายขาว และ 2) คณะอนกรรมการระบายขาวผานตลาดสนคาเกษตรลวงหนาแหงประเทศไทย (AFET) มอธบดกรมการคาภายในเปนประธานอนกรรมการ มรองธบดกรมการคาภายในเปนอนกรรมการและเลขานการ มหนาทพจารณาและวางระบบการระบายขาวทไดรบจดสรรผานตลาดสนคาเกษตรลวงหนาแหงประเทศไทย ตามความเหมาะสมใหสอดคลองและเปนประโยชนตอตลาดการคาขาวสารโดยรวมของประเทศ อยางไรกตามการระบายขาวผานทางตลาดสนคาเกษตรลวงหนาในชวง 2 ปทผานมามจานวนนอย สาหรบการระบายขาวผานทางอนกรรมการพจารณาระบายขาวนนไดมการระบายขาวออกทงในรปของการจดทาขาวถงธงฟาเพอชวยเหลอประชาชนผบรโภค การระบายผานกลไกขอตกลงระหวางรฐตอรฐ การจาหนายใหกบผประกอบการคาขาวในประเทศ และการเปดประมล เปนตน แตขอมลเหลานเปนขอมลปกปดทสาธารณะชนไมสามารถตรวจสอบได

การระบายขาวออกของรฐในชวง 2 ปทผานมาทาไดจากด มการประมาณวงเกนทรฐระบายขาวออกรวมประมาณ 1.56 แสนลานบาท14 ซงหากประเมนจากมลคาของเงนจากการระบายขาวดงกลาว คาดวามการระบายขาวประมาณ 12-14 ลานตนขาวสาร ซงสวนหนงเปนการระบายสตลาดผบรโภคภายในประเทศ นพนธ พวพงศกร15 ไดใหขอสงเกตวาไดมการระบายขาวสารในสตอกของรฐเขามาสตลาดผบรโภคภายในประเทศเปนระยะๆ และคาดวามการระบายในราคาทตา ทาใหราคาขาวเปลอกตอตนมราคาสงกวาระดบราคาขาวสารตอตน16 สาหรบปรมาณขาวสารในสตอกในปจจบนมเหลอเทาไรนนไมมขอมลเปนทางการใหสาธารณะชนไดรบทราบ แตมการประมาณกนคราวๆ วาไมตากวา 17-18 ลานตนขาวสาร และขาวจานวนนกระจายอยในสตอกของรฐ17

                                                            14 ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธ.ก.ส.) 15 นพนธ พวพงศกร (2556). “ปญหาการลมสลายของโครงการรบจานา” สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย 16 ราคาเฉลยขาวสาร 5% ขายสงทโรงสในเดอนตลาคม 2553 มระดบราคาทตนละ 12,300 บาท (http://www.thairicemillers.com/) 17 http://www.suthichaiyoon.com/home/details

มองสถานการณขาวไทยผานตลาดการคาขาวโลก

17  

บทสงทาย

การเปลยนแปลงนโยบายขาวไทยโดยเฉพาะเมอไดมการนานโยบายรบจานาขาวทก

เมลดในระดบราคาสงมาจดทาเปนนโยบายเรงดวน พรอมกบการตงเปาประสงคเพอดงอปทาน

ผลผลตขาวทงระบบเขามารวบรวมไวโดยภาครฐ ทงนเพอเปนการสรางเสถยรภาพของราคา

ขาวและยกระดบราคาขาวทงระบบใหสงขนนน ในชวง 2 ปของการดาเนนนโยบายดงกลาว

ภาครฐสามารถยกระดบราคาขาวเปลอกในตลาดรบซอขาวเปลอกของภาครฐใหอยในระดบ

ราคาสงตามทรฐกาหนด แตการดาเนนนโยบายดงกลาวไดใชงบประมาณจานวนมากไปกบ

การจดทาโครงการรบจานา ปญหาดานหนงทเกดขนกบการดาเนนโครงการ รบจานาในระดบ

ราคาสงกคอ บทบาทของภาครฐในการจดการปญหาสตอกขาวทมอยเปนจานวนมากไม

สามารถดาเนนการไดอยางมประสทธภาพ อกทงไมสามารถระบายขาวในสตอกไดตาม

เปาหมายได ทาใหมขาวคงคางอยในสตอกอยในปรมาณสง และราคาสงออกขาวของไทยทรฐ

ยกระดบราคาขาวเปลอกใหสงขนนน ไดมผลตอตนทนขาวสารสงออกของไทย เพราะมระดบ

ราคาสงกวาระดบราคาขาวสารชนดเดยวกนของประเทศคแขงในตลาดการคาระหวางประเทศ

อยางมาก ทาใหขาวไทยแขงขนไมไดหรอแขงขนไดในฐานะทลาบากยงขน สถานการณ

ดงกลาวไดสงผลตอการสญเสยสวนแบงในตลาดสงออกขาวไทยไปพรอมๆ กบปรมาณการ

สงออกทลดลง แมวาทผานมา ประเทศไทยจะอยในกลมของผสงออกขาวรายใหญรายหนงใน

ตลาดการคาขาวระหวางประเทศ แตสถานการณดงกลาว เปนสงบงชวาประเทศไทยไมม

อานาจในการควบคมกลไกราคาในตลาดการคาขาวระหวางประเทศได การดงอปทานเขามา

ควบคมเพอยกระดบราคาขาวใหสงขนทงระบบ ไดทาใหตลาดสงออกขาวไทยกาวสสภาวะของ

“การขาดประสทธภาพ” ซงในอนาคตจะสรางความสญเสยแกตลาดขาวไทยทงระบบพรอมๆ

กบการมภาระดานงบประมาณจานวนมากอนเกดขนจากการดาเนนนโยบายตามมาอกดวย