050205(11) - «Филология» мамандыєына арналєан · Web viewБастауыш сынып оқушысының еріктік сапаларының, сезім

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

3-деңгейлі СМЖ құжаты ПОӘК ПОӘК 042-05-14-5-05.01.20.31.03.2011. ПОӘК

Психология және адам дамуы пәнінің оқу-

әдістемелік материалдары

_______2013жылғы№ 2 басылым

5В011700 - «Қазақ тілі және әдебиеті», 5В010400 «Алғашқы әскери дайындық» , 5В010800 «Дене шынықтыру және

спорт»мамандығына арналғанПсихология және адам дамуы

ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ 2013

ПОӘК 042-05-14-5-05.01.20.31/03-2011 __________2011 жылғы№ 2 басылым

41 беттің 2-шісі

Мазмұны

1 Глоссарий2 Дәрістер3 Тәжіриебелік және лабораториялық сабақтар 4 Курстық жұмыс және дипломдық жоба5 СӨЖ

2



1. ГЛОССАРИЙ1.1Акцептор әрекеті -- «акцептор»—«қабылдаушы» деген латын сөзі. Бұл — зат. Ол атомдарға, электрондарға және өзге де заттарға қосылып, орталық жүйке жүйесінің қызметін жандандырады. Нейродинамикалық сипаттағы әрекеттер. Акцепторлық әрекеттер жүйке жүйесінің қызметінде реттеледі.1.2Анимизм — латынның «жан» деген сөзі. Алғашқы қоғамда адамның, жан-жануарлардың, өсімдіктердің және басқа нәрселердің бәрінде жан болады дейтін қияли түсінік. Алғашқы қоғам мен діни «нанымдардың барлық түрлеріне тән ерекшелік.1.3Антропоморфизм — «антропос»— грекше «адам» және морфе—«түр», «форма» деген екі сөзден құралған. Табиғат құбылыстары мен жануарларды, құдайларды адам сипатында елестететін түсініктер.1.4Апперцепция — латынша an — префикс, сөз алды қосымша, перцепция — қабылдау. Психологияда қабылдау процесінің адамның бұрынғы өмір тәжірибесіне, білім қорына, рухани тіршілігі мен жан дүниесінің жай-күйіне тәуелді болды.1.5Анализатор (грек) – түйсік тудыратын анатомиялық физиологиялық аппарат.1.6Аксон (грек) – жүйке клеткаларының ұзын талшығы.1.7Амнезия (грек) – естің бұзылуы.1.8Ассоциация—1. Белгілі заңдылықтарға сәйкес психикалық, құбылыстардың байланысты болуы. 2. Адамдардың өзара бірлесіп, әр түрлі іс-әрекеттері арқылы бір-бірімен қарым-қатынас жасайтын тобы.1.9Ассоциациялық психология — психологияның мән-жайын философиялық тұрғыдан іздестіріп, оны ассоциациялық принциптерге негіздейтін бағыттардың жиынтығы. Бұл бағыт XVII—XIX ғасырларда пайда болып, негізінен, Англияда өрістеп дамыды. Сөйтіп өз алдыиа дербес бағыт ретінде қалыптасты. Бұл бағыттың материалистік те, идеалистік те ағымдары болды. Материалистік ағым психологиялық құбылыстарды зерттеуге детерминизм принципін ендіруді көздеді. Ал XX ғасырда А. п. механикалық бағытты ұстанған бихевиоризммен ұштасты. Ассоциация — латын сөзі. Психологиялық мағынасы белгілі жағдайда екі не бірнеше психикалық құрылымдардың өзара байланыстылығын білдіреді.1.10Аффект—«жан толқуы» деген латын сөзі. Бұл адамның психологиялық күйініш, сүйініш сезімдері үстіндегі көңіл күйінің айқын көрінісі (сезімі мен эмоциясы). Мәселен, қайғырып жылау немесе шаттық сезімі билеген адамның қарқылдап ішегі түйілгенше күлуі сияқты әралуан аффекттік жағдайлар.1.11Әрекет — белгілі мақсатты орындауға бағытталған оңашаланған қимыл. Ол қимыл-қозғалыс арқылы орындалатын сыртқы және ақыл-оймен орьшдалатын ішкі әрекет болуы мүмкін.1.12Бағдарлау реакциясы —жағдайдың өзгеруіне орай организмнің өте күрделі әрі арнайы тітіркендіргіштерге әсерленуі. Мұндай жағдайда организмнің бойындағы күш-қуаты мен сезімталдығы күшейіп, жүйке

3



талдағыштарының жұмысы арта түседі. Бағдарлау организмдерде (адам мен жоғары сатыдағы хайуанаттарда) таңданудан басталады.1.13Бихевиоризм — психология ғылымында XX ғасырдың басында АҚШ-та қалыптаса бастаған механикалық теориялық және тәжірибелік бағыт. Бұл бағыт психикалық құбылыстардың бәрі организмнің сыртқы және ішкі тітіркендіргіштерге әсерленуіне орай дамиды, белгілі себепке, ынталандыру мен жағдайға байланысты болады деп санайды.1.14Генетикалық әдіс — генетика — шығу тегі «төркіні» дегенді білдіреді. Бұл — психикалық құбылыстар мен процестердің шығуы мен пайда болуын және дамуын зерттейтін, қазіргі кезде психологияда кең түрде қолданылатын зерттеу әдісі.1.15Гештальтпсихология —Германияда XX ғасырдың басында дүниеге келген идеалистік психологиялық бағыт. Ассоциациялык психологияға қарсы пікірлерді қолдай отырып, сананың алғашқы бөлшектері түйсінуі де, елес те емес, кейбір тұтас түрдегі «психологиялық құрылымдар» (гештальттар) деп санайды. Міне сондай құрылымдар сананың жемісі деген пікірді қолдайды.1.16Дағды — сансыз қайталау нәтижесінде қалыптасатьн іс-әрекет түрі. Соның нәтижесінде ол автоматталған әрекетке айналып, оңай, шапшаң әрі дәл орындалып отырады. Дағдының физиологиялық негізі — динамикалық стереотип.1.17Дедукция, Индукция, Аналогия. Дедукция — жалпыдан жекеге қарай дамитын ой қорытындысы, логикалық ойлау формасы. Дедукциялық ойдың кең тараған түрі — силлогизм. Екі не бірнеше пікірлердің байланысы нәтижесінде жаңадан бір пікір шығару.1.18Индукция—1. Жекеден жалпыға қарай дамитын логикалық ой қорытьндысы. 2. Нейрофизиологияда тітіркендіру нәтижесінде пайда болған алғашқы қозу ошағынын, маңындағы аймақтарға тарауы.1.19Аналогия — жекеден жекеге қарай дамитын продуктивті ой қорытындысы. Аналогия — ұқсастық. Ұқсас нәрселерді салыстыра отырып зерттейді, аналогия арқылы жасалған қорытынды мәліметтер болжамды сипатта болады.1.20Детерменизм принципі —философиялық және методологиялық ұстаным бойынша табиғат пен психологиялық құбылыстардың бәрі материалдық себептер мен заңдардың әсер етуінен пайда болады. Детерминизм адамның тіршілігі мен іс-әрекетінің бәрі қоғамның тарихи дамуының нақты жағдайларымен байланысты, әрбір құбылыс белгілі себептен туындайды деп қарайды.1.21Динамикалық стереотип—шартты рефлекторлық байланыстардың жасалуы және оның тұтастық жүйесінің, құрылуы. Мұндай жүйе организм тіршілігі үшін өте маңызды және ол дағдыны қалыптастырудың физиологиялық негізі.1.22Жоғары жүйке қызметінің типі —жүйке жүйесінің комплекті түрдегі тұрақты қызметі. Мұндай қызмет жоғары жүйке қызметінің сипаттары мен қасиеттерін білдіреді. Ондай қасиеттер адамның әлеуметтік ортада

4



атқаратын жұмысы мен іс-әрекетіне байланысты жаңа сапаларға ие болады. Жоғары жүйке қызметінің типтері мен сипаттары адам мінезінің физиологиялық негізі болы табылады.1.23Инстинкт (соқыр сезім) — 1. Организмде туа берілетін шартсыз рефлекстер негізінде сыртқы және ішкі жағдайлардың өзгеруіне үйретусіз-ақ бейімделіп тіршілік ету құлқы. 2. Туа пайда болатын импульстардың әсерлерге жауабы, қимыл-қозғалыс арқылы әр түрлі тітіркендіргіштерге бейімделуі.1.24Интериоризация, Экстериоризация — сыртқы болмыс әрекеттерінің ішкі идеалдық факторларға, ал адамның ішкі ақыл-ой әрекетінің сыртқы іс-әрекеттерге айналуы.1.25Интроверт пен экстраверт —Кейбір адамдардың тұйық өзімен-өзі болып, өзінің ой-пікірлерін іштей талдайтын мінез ерекшеліктері — интроверттер делінеді. Ал өзге бір адамдар ішкі дүние сырымен тұйықталып калмай, жан дүние сырын ашық-жарқын түрде өзге адамдарға білдіріп отырады. Бұлар — экстраверттер.1.26Қажеттілік — адам мен хайуанаттардың өмір сүруі мен тіршілік етуі қажеттілік қанағаттандырудағы белсеңді іс-әрекеті мен қимыл-қозғалыс жасауына байланысты. Бұл — организмнің ішкі жағдайы мен күйін сақтауы.1.27Қозғыштық— әсерленгіштік. Сезімнің тез қозьш, тез әсерленуі.1.28Қоғамдық тәжірибе — адам баласының тарихи дамуында материалдық заттар мен мәдени мұраларды жасап шығаруда қалыптасқан біліктері мен әдет-дағдылары жайындағы білім жүйесі.1.29Ниет — қажеттілікті қанағаттандыру үшін әрекеттену және оған іштей ұмтылу. Ниеттің жүзеге асуы материалданған сипатта болады.1.30Психика дамуының қозғаушы күші - психиканың мән-жайы мен деңгейін, бағытын дамытуға ықпал етіп отыратын сыртқы және ішкі факторлар мен жағдайлардың жиынтығы. Мұндай_ жағдай адамның жеке басының дамып жетілуінде қажеттіліктерін қанағаттандыру мен нақты болмыстар арасындағы қайшылықтарды peттеу мәселесі болып табылады.1.31Проблемді ситуация - күнделікті өмірде және арнайы тәжірибелік зерттеуде белгілі бір түйінді мәселені шешуде адамның ақыл-ой белсенділігі талап етілетін жағдай. Ал тәжірибе арқылы сыналған жәндіктер мен хайуанаттар белгілі бір жәйтке бейімделіп, оның «шешімін» табуға әрекеттенеді. Мысалы, маймыл іліп қойған алманы «құрал» қолданып алып жейді.1.32Перцептивті әсер — қабылдау процесіне қатысты әсер түрлері (перцепция — қабылдау). П. ә. психологиялық тұрғыдан анықтағанда — объективтік шындықтың сезім мүшелері арқылы тікелей бейнеленуі.1.33Ретикулярлық формация - мұның өрлеуші және төмендеуші ретикулярлық формация дейтін екі түрі бар. Ми алаптарындағы бірінің жұмысын бірі реттеп (қоздырып, тежеп) отыруы нәтижесінде әрқилы психикалық әрекет жүзеге асады. Түрлі импульстар жоғарыдан (ми қабығынан) төменгі ми бағаиасына т. б. келіп, оларды өзіне бағындырады.

5



Мұны төмендеуші ретикулярлық формация деп атайды. АҚШ ғалымы Г. Мэгун, Италия оқымыстысы Моруци импульстар төменнен жоғары ми алаптарына жетіп, олардың жұмысына әсерін тигізе алатынын дәлелдеп берді. Мұны өрлеуші ретикулярлық формация дейді.1.34Рефлекторлық теория — адамның мінез-құлқы мен психикасы оның белсенді қызметі мен іс-әрекеті нәтижесінде реттеліп отыратын материалистік көзқарас. «Рефлекс» сөзінің мәні — бейнелеу. Рефлекстік теорияның негізін салған орыс ғалымы И. М. Сеченев өзінің «Бас миының рефлексі» деген еңбегінде психикалық қүбылыстардың шығуы мен дамуын материалистік тұрғыдан түсіндіріп, оның жоғары жүйке (мидың) қызметі екендігін ғылыми-табиғи тұрғыдан дәйектеді.1.35Рефлексия — латынша «бейнелеу» деген сөз. Адам. санасының өзін-өзі білуге, ішкі жан дүниесін, психикалық жай-күйін тануға бағытталуы.1.36Рефлексология —орыс ғалымы В. М. Бехтеров (1857— 1927) негіздеген механикалық бағыт. Рефлексология адам психикасының әрекетін сыртқы ортаның жүйке жүйесіне әсер етіп, оған тітіркенуі деп санады да, психика мен сананы зерттеуден бас тартты.1.37Сана — психиканың тек адамға ғана тән ең, жоғары сатысы, объективтік болмыстың адам миындағы бейнесі. Болмыс пен шындықтың, бейнесін адам тіл арқылы, сөйлеуі арқылы бейнелеп, оның мән-жайын танып біледі.1.38Сана мен іс-әрекеттің бірлігі. Сананьң генетикалық және функционалдық байланыс бірлігі. Бұл ұстаным ғылыми психологияның философиялық және методологиялық іргетасын қалайды.1.39Семантика — сөздер мен сөйлеудегі айтылған атаулардың мағынасын білдіретін термин. Ғылымда бұл атау семантика, семасиология деп те атала береді.1.40Синтагма — лингвистикалық термин. Ол сөз тіркестері мен олардың бөлшектерін жіктеп қарастырып, анықтаушы және анықталушы бөліктерінің құрамын анықтай отырып белгілі жүйемен іздестіреді.1.41Сөздік – мағыналық ойлау — ойлау әрекетінің ерекше бір түрі. Сөздік — мағыналық ойлауда белгілі ұғым-түсініктер түрлі ой әрекеттері арқылы анықталып, жүйеге түседі. Мұндай _ой әрекеті заттар мен тікелей сезімдік таным тәжірибелеріне негізделмейді. Ойдың шындығы мен ақиқаттығы ақыл-ой талқысы аркылы анықталады.1.42Стимул— қозғаушы, жандандырушы әсер. Тітіркендіргіштердің тікелей таным мүшелеріне (рецепторларға) әсер етуі нәтижесінде сыртқы және ішкі органдарда қыздыру тудыратын әсер. Оңың қуаты әр алуан тітіркенулер тудырады.1.43Темперамент - жоғары жүйке қызметінің типтік ерекшеліктеріне сәйкес адамның даралық сипатын білдіретін психологиялық ерекшелік. Темперамент адам мінезінің табиғи негізін анықтайды. Жоғары жүйке қызмет типтерінің күшіне, теңдігіне (қозу мен тежелу) және ауысу ерекшеліктеріне сәйкес темпераменттің төрт түрі сипатталады. Олар: холерик, флегматик, сангвиник, меланхолик. Темпераменттердің түрлері

6



жоғары жүйке қызметінің типтеріне негізделгенімен, олар адамның тіршілік бейнесі мен әлеуметтік жағдайына орай өзгеріп, жаңа қасиет-сипаттарға ие болады. Темпераменттік ерекшеліктер адамда туа пайда болатын қасиет, ал мінез-құлық сипаттары өмірде жүре-тұра қалыптасады. Психологиядағы темперамент жайлы ҒЫЛЫМИ көзқарастар әр түрлі. Дегенмен, темпе-раменттердің табиғи-ғылыми негізі жоғары жүйке қызметінің типтері екенін ғылыми тұрғыдан ашып көрсеткен физиолог ғалым И. П. Павлов,1.44Тест — сынақ. Психологияда адаммың дара басындағы психологиялық ерекшеліктері меи қабілетін, ақыл-ой деңгейін белгілі нормалар тұрғысынан іздестіретін әдіс. Тест (сынақ) әдісі аркылы адамның меңгерген білім деңгейі мен ықылас-ынтасы да зерттеліп, оның нәтижелері салыстырмалы түрде қорытылады. Қазіргі кезде тест әдісі кеңінен қолданылып отыр. «Тест»— ағылшын сөзі. Мағынасы «сынақ» дегенді білдіреді.1.45Топ—қоғамдағы адамдардың, белгілі сипаттары мен ерекшеліктеріне орай және бірлесіп атқаратын істеріне сәйкес бірлесуі.1.46Топ жетекшісі — жора-жолдастары мен қатар құрбыларына «өзінің беделімен, іс-әрекетімен, мінез-құлқымен ықпал етіп отыратын адам.1.47Тітіркенгіштік — әсерленушілік, қозғыштық. Жүйке жүйесінің әр алуан сыртқы және ішкі әсерлерге тітіркенуі. Төменгі сатыдағы микроорганизмдердегі психиканың көрінісі — тітіркенгіштік. Тітіркенудің өте қарапайым түрі — тропизмдер. Тропизм—«бұрылу» деген сөз.1.48Ұғым — заттар мен құбылыстардың мәнді белгілері мен ерекшеліктерін бейнелейтін жалпылаушы ойлау формасы. Ғылыми пәндердің бәрі ұғымдар жүйесінен құралады. Кез келген ұғымның мазмұны мен көлемі болады және ол қолдану ретіне қарай өзге ұғымдармен түрліше байланыста болады. Ұғым дерексіз ойлау нәтнжесі арқылы жасальіп, оның мазмұны мен көлемі анықталады.1.49Ұғымталдық — сезімталдық, әсер етуші нәрселер мен құбылыстарды сезім мүшелері мен ақыл-ой арқылы тез қабылдап, олардың мән-мағынасьн жете түсіну қабілеті.1.50Ұжым — қоғамдық пайдалы іспен шұғылданатын, жоғары деңгейде дамыған адамдардың ұйымдасқан тобы. Ұжымдағы адамдардың өзара қарым-қатынасы олардың бірлесіп атқаратын қоғамдық істері мен мақсат-мүддесінің бірыңғай болуында.1.51Үйлесім, сыйымдылық. Бұл — әлеуметтік психологиядағы түсініктер, яғни сырт қарағанда дара адамның өзінің ішкі қарсылығына қарамастан топтың ырқына саналы түрде бейімделіп, көнбістік көрсетуі.1.52Үнсіз сөйлеу — сөйлеу әрекетінің ерекше түрі. Үнсіз сөйлеуді кейде іштей сөйлеу дейді. Үнсіз сөйлеуде адамның ойы мен білдірмек, болған пікірі дыбыссыз айтылады.. Іштей сөйлеуде сөйлемнің баяндауышы не бастауышы айтылады да, ой жүйесі үзінді-кесінді сипатта болады. Қарым-қатынас жасауда дауыстап сөйлеу тәсілі қолданылса, ал үнсіз, іштей сөйлеуде адамның ойлауы құрал қызметін атқарады да, ол өзінің іс-әрекетін реттейді.

7



1.53Фрейдизм — бұл ұғым Австрия ғалымы 3. Фрейдтің, атымен байланысты. Фрейдизм XX ғасырда психологияда кең таралған ағым. Фрейдтің зерттеуі бойынша адам мінез-құлқының козғаушы күші мен шешуші факторы жыныстық еліктеу болып табылады. Мұндай еліктеу мен сезім әрекеті санадан тыс табиғи қажеттілік деп саналады. Бұл адам тіршілігіндегі биологиялық процесс болса, ал психиканың дамуы мен оны басқару әлеуметтік фактормен де айқындалатыны ескерілмейді.1.54Эгоцентрлік сөйлеу —сөйлеудің бұл түрін психологиядабаланың автономды (өзіндік) сөйлеуі деп те атайды. Эгоцентрлік сөйлеуді дауыстап сөйлеу әрекетінің, үнсіз (іштей) сөйлеуге ауысу жолындағы өтпелі көпірі (өткел) деп санауға болады.1.55Электроэнцефалограмма (ЭЭГ)— мидағы биоэлектрлік белсенділік әрекетін осы аспаппен жазып алады да, оның мәнін анықтайды.1.56Эмпатия—өзге адамдардың жан дүниесінің, сыры мен күй-жайын білу қабілеттілігі және оған жанашырлық білдіру. Эмпатияның айқын көрінісі — идентификация. . Бұл – адамның өзге адамның психикалық жай-күйін өз басынан кешіргендей халде болуы. 2. ДӘРІСТЕР1-дәріс. Психология пәні, міндеті және зерттеу әдістері. Дәрістің мазмұны:

1. Психология пәні туралы түсінік.2. Психология – психика және психикалық құбылыстар жайлы ғылым. 3. Психология ғылымының салалары. 4. Психологияның басқа ғылымдармен байланысы. 5. Психология пәні, міндеті туралы түсінік.

Психология психика және психикалық құбылыстар туралы ғылым. Психикалық бейнелеу обьективті дүниенің субьективті бейнесі ретінде. Психикалық бейнелеу ерекшеліктері. Психиканың негізгі атқаратын қызметі. Психикалық құбылыстардың топтастырылуы: психикалық процес, психикалық қасиет, психикалық кейіп. Психология салалары. Психологияның басқа ғылымдармен байланысы. Психологиядағы ғылыми зерттеу әдістері. Зерттеу әдістерінің топтастырылуы. Зерттеудің обьективті әдістері. Бақылау, әңгімелесу, іс-әрекет нәтижесін зерттеу әдістері. Табиғи және лабораториялық эксперимент. Тест әдісі, тестің түрлері.Бақылау сұрақтары:

1. Педагогқа психологиялық білімнің қажеттігі.2. Психология ғылымы нені зерттейді?3. Психикалық күймен психикалық үрдістердің негізгі

айырмашылықтары.Әдебиеттер:

1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. А., 1995

8



4. Немов Р.С. Психология. М., 19985. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 2000

2-дәріс. Психологияның методологиялық принциптері.Дәрістің мазмұны:

1. Психологияның ғылым ретінде қалыптасуының негізгі кезеңдері.2. Психологияның дербес және тәжірибелік ғылымға айналуы.3. Психологияның методологиялық принциптері.4. Психологиялық зерттеудің әдістері.

Психология жаратылыстану және гуманитарлық пән ретінде. Психологияның ғылым ретінде қалыптасуының негізгі кезеңдері. Психологияның дербес және тәжірибелік ғылымға айналуы. Отандық және шетелдік психология. Шетелдік психологияның бағыттары. Гештальтпсихология. Бихевиоризм. Фрейдизм. Батыстық психологияның бүгінгі даму бағыты.Бақылау сұрақтары:

1. Психология қай уақыттан дамып келеді?2. Психологияның дамуының кезеңдеріне сипаттама беріңіз?3. Қай уақыттан бастап тәжірибелік ғылым ретінде дами бастады?4. Ғылыми зерттеу әдістері дегеніміз не?5. Табиғи эксперименттің бақылаудан айырмашылығы қандай?

Әдебиеттер:1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. А., 19954. Немов Р.С. Психология. М., 19985. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 2000

3-дәріс. Психика және сана.Дәрістің мазмұны: 1. Психика туралы түсінік.2. Жан-жануарлар психикасының дамуы.3. Ми және психика.4. Адам табиғатының санасы.Сананың дамуы және пайда болуы Адамның жоғары жүйке жүйесінің құрылысы, қызметі. Жүйке клеткасының құрылысы. Талдағыштар, оның құрылымы. Мидың анализдік-синтездік қызметі. Ми және психиканың байланысы. Адам және жануарлар психикасын салыстыру. Адам санасының пайда болуы мен дамуы. И.М.Сеченов және И.П.Павловтың психиканың шартты-рефлекторлы сипаттамасы.Бақылау сұрақтары:

1. Психикалық құбылыстардың механизмі, табиғаты туралы түсінік беріңіз

2. Сана туралы түсінік беріңіз3. Сананың пауда болуы мен дамуына тоқталыңыз

9



Әдебиеттер:1. Рубинштейн С.Л, Основы общей психологии. Питер. 19992. Маклаков А.Г. Общая психология. С.Пит.3. Немов Р.С. Психология.1 том. 2000.4. Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики5. Шабельников А., Бердібаева С Психика- функционалдық жүйе. А.,

1998

4-дәріс. Жеке адам және іс-әрекет. Жеке тұлға теориялары.Дәрістің мазмұны:

1. Жеке адам туралы түсінік.2. Адамның дамуындағы еңбектің алатын орны.3. Жеке адамның қалыптасуындағы қарым-қатынастың рөлі.

Жеке адам туралы түсінік. Тұлға құрылымы. Тұлғаның белсенділігі және бағыттылығы. Тұлғаның дамуы және қалыптасуы. Тұлғаның әлеуметтенуі. Өмір барысында жеке тұлғаның дамуына ықпал ететін факторлар. Адамның дамуындағы еңбектің алатын орны. Жеке адамның қалыптасуындағы қарым-қатынастың рөлі. Тұлға психологиясының методологиялық мәселелері. Тұлға теориялары және оқытудың негізгі деңгейлері. Тұлға теориялары. Жеке тұлғаның психологиялық және әлеуметтік трактовкаға қатынасы.Отандық психологтар зерттеулеріндегі жеке тұлға. Д.Н.Узнадзе теориясы. С.Л.Рубинштейннің философия-психологиялық концепциясындағы жеке тұлға. Б.Г.Ананьевтің жеке тұлға туралы ойлары. А.Г.Ковалев, К.К.Платонов, В.Н.Мясищев, В.Н.Лентьевтің концепциялары. ХХ ғасырдың 80-90 жылдарындағы жеке тұлға мәселесінің даму психологиясы. Жеке тұлғаның шетелдік теориясы. З.Фрейдтің психоаналитикалық теориясы, К.Юнгтің аналитикалық теориясы, А.Адлер, Э.Фромм

Бақылау сұрақтары:1. Жеке адамның бағыттылығы деген не және ол қалай көрінеді?2. Жеке адамның психологиялық құрылымын анықтаңыз.3. Жеке адам бойындағы қасиеттерді атаңыз

Әдебиеттер:1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. А., 19954. Немов Р.С. Психология. М., 1998

5-дәріс. Әлеуметтік-психологиялық феномендер.Дәрістің мазмұны:

1. Топтар арасындағы психологиялық феномен ретінде.2. Топтар мен ұжым, жеке адамды қалыптастырудың негізі ретінде.

3. Әлеуметтік психологияда топтар классификациясы. Топ арасынадғы психологиялық феномен ретінде.Топтағы арақатынас

процестеріндегі компоненттер. Арақатынас түрлері. Өзара қарым-қатынас

10



жүйесіндегі қайшылықтардың болуы. Коллективизм, топтар, жеке топ арасындағы қатынас жүйесіндегі жеке адамның, жас ерекшеліктеріне, даму кезеңдеріне жалпы сипаттама. Адамның белгілі бір жас кездерінде дамып жетілуінің әлеуметтік-психологиялық сипаттамасы.

Бақылау сұрақтары:1. Феномен дегеніміз не?2. Ұжым мен топ, жеке адамды қалыптастыруды дегенді қалай

түсінесіздер? 3. Әлеуметтік психологиядағы топтар классификациясының қандай

түрлерін білесіздер? Әдебиеттер:1. Андреева Г.М. Социальная психология.М., 1996.2.Социальная психология. Под.ред.Е.С.Кузьмина., В.Е.Семенова. Л., 1979.3.Робер М., Тильман Ф. Психология индивида и группы. М., 1988.4.Битякова М.Р.Социальная психология. М., 1994.5.Социальная психология. Под.ред.Петровский.М., 1987.

6-дәріс. Қарым-қатынас. Топ және ұжым. Дәрістің мазмұны:

1. Қарым-қатынас туралы түсінік.2. Қарым-қатынастың техникасы мен тәсілдері.3. Қарым-қатынастың дамуы.

Топ туралы түсінік. Топтапрдың классификациясы. Кіші топ, оның құрылымы. Топтың даму деңгейлері. Ұжым, оған тән белгілер.Тұлғаның топтағы статусы. Топтық нормалар және топ ережелері. Топтағы өзара жеке бастық қарым-қатынасты зерттеу. Топтың әлеуметтік психологиялық климаты.Бақылау сұрақтары:

1. Адамның және қоғамның өміріндегі қатынастың ролін сипаттаңыз.2. Адамдар қатынасының қандай түрлері мен формаларын білесіз?3. Қарым-қатынастың функцияларын атаңыз, әр функциясының

мазмұнын түсіндіретін мысал келтіріңіз. Әдебиеттер:

1. Андреева Г.М. Социальная психология.М., 1996.2.Социальная психология. Под.ред.Е.С.Кузьмина., В.Е.Семенова. Л., 1979.3.Робер М., Тильман Ф. Психология индивида и группы. М., 1988.4.Битякова М.Р.Социальная психология. М., 1994.5.Социальная психология. Под.ред.Петровский.М., 1987.

7-дәріс. Іс-әрекет психологиясы.Дәрістің мазмұны:

1. Іс-әрекет туралы түсінік.2. Іс-әрекеттің құрылымы.3. Іс-әрекеттің түрлері.

11



Іс-әрекет туралы түсінік. Іс-әрекеттің заттылығы. Іс-әрекеттің құрылымы. Әрекет, мотив, мақсат. Әрекетті басқару және бақылау. Әрекетті орындау тәсілдері. Әрекеттегі интериоризация және экстериоризация. Дағды, іскерлік. Дағдының қалыптасуы және автоматтануы. Бақылау сұрақтары:1. Іс-әрекеттің құрылымын сипаттаңыз.2. Іс-әрекет, әрекет және қозғалыс анықтама беріңіз?3. Адам іс-әрекетінің түрлеріне психологиялық сипаттама беріңіз

Әдебиеттер:1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Немов Р.С. Психология. М., 19984. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 20005. Гамезо И.В. Атлас по психологии. М., 19976. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1977

8-дәріс. Зейін туралы түсінік.Дәрістің мазмұны:

1. Зейін туралы жалпы ұғым.2. Зейін түрлері.3. Зейіннің негізгі қасиеттері.

Зейін туралы түсінік. Зейіннің атқаратын қызметі және түрлері. Зейіннің физиологиялық механизмдері. Зейіннің негізгі қасиеттері. Зейін түрлерін топтастыру негіздері. Зейін және іс-әрекет. Зейіннің дамуы.

1. Ж.Шайұхсламұлы мен А.Сабалұлының өмірі туралы мәлімет2. Жүсіпбек Шайұхсламұлы мен Ақылбек Сабалұлының мұраларының

зерттелуі.3. Өлеңдерінің тақырыптық ауқымы

Ж. Шайұхсламұлының өмірі мен шығармашылығы. Айтыстары. Ауыз әдебиеті мен Шығыстық қисса-дастандарды жинап, бастырудағы еңбектері.

Ақылбек Сабалұлының өмірі мен шығармашылығы. Өлеңдері мен олардың тақырып ауқымы, шығыстық қисса-дастандары, олардың басылымдары.

Ж.Шайұхсламұлы мен А.Сабалұлының шығармашылық мұраларының зерттелуі. Бұл ақындарға ортақ басты белгі шығыстық қисса-дастандар жазып, діни-тәлімгерлік бағытты ұстанулары екендігі. Олардың біріңғай қиссашылдык, назирагөйлік дәстүрді ұстануы. Шығармаларындағы дидактиканың молдығы, дін, гуманизм тақырыптарын насихаттаулары.Бақылау сұрақтары:

1. Зейін дегеніміз не?2. Зейіннің түрлерін қысқаша сипаттаңыз. Өз мысалдарыңызды

келтіріңіз.3. Танымдық үрдістердің дамуындағы зейіннің рөлі қандай?

12




9-дәріс. Түйсік туралы түсінік.Дәрістің мазмұны:

1. Түйсік туралы жалпы ұғым.2. Түйсіктің физиологиялық негіздері.3. Түйсіктің түрлері және қасиеттері.

Түйсік туралы түсінік және оның қызметі. Түйсіктің негізгі қасиеттері және оның сипаттамасы. Талдағыштар және оның құрылымы. Адамның сенсорлы сферасының жүйелі ұйымдасуы. Түйсіктерді топтастырудың негізгі принциптері. Сезімталдық, сезімталдық табалдырықтары. Түйсіктің заңдылықтары. Синестезия, сенсибилизация, адаптация, түйсіктердің өзара байланысы.Бақылау сұрақтары:

1. Түйсік дегеніміз не?2. Сезгіштік табалдырықтары дегеніміз не?3. Адаптация дегеніміз не?4. Сенсибилизация және синестезия заңдылықтарына анықтама беріңіз.


10-дәріс. Қабылдау. Дәрістің мазмұны:

1. Қабылдау туралы жалпы түсінік.2. Қабылдаудың физиологиялық негіздері.3. Қабылдаудың түрлері және қасиеттері.

Түйсік және қабылдау процестерінің адамның сенсорлы-перцептивті іс-әрекетінде өзара байланыстылығы. Қабылдаудың физиологиялық негізі. Қабылдаудың рефлекторы негізі. Қабылдау психикалық іс-әрекеттің ерекше формасы ретінде. Қабылдаудың заттылығы. Қабылдаудың негізгі қасиетері. Апперцепция құбылысы. Қабылдаудағы жекелей ерекшеліктер. Қабылдаудың формалары.

13



Бақылау сұрақтары:1. Қабылдау дегеніміз не?2. Қабылдаудың түйсінуден айырмашылығы қандай?3. Қабылдаудың физиологиялық негізін сипаттаңыз.4. Апперцепция дегеніміз не? Мысал келтіріңіз.

Әдебиеттер:1.Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932.Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933.Немов Р.С. Психология. М., 19984.Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 20005.Гамезо И.В. Атлас по психологии. М., 19976.Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1977

11-дәріс. Ес туралы жалпы түсінік. Дәрістің мазмұны:1. Ес. Ес жайындағы теориялар.2. Естің түрлері.3. Естің жалпы сипаты.4. Естің даралық ерекшеліктері. Ес психикалық процесс ретінде. Естің адам өміріндегі маңызы. Ассоциация туралы түсінік. Естің физиологиялық негізі. Ес түрлерінің топтастырылуы. Есте сақтау мнемикалық әрекет ретінде. Есте сақтау түрлері. Есте сақтауда жаттығудың ролі. Қайта жаңғырту, тану, ұмыту және олардың байланысы мен айырмашылықтары. Ұмыту динамикалық үрдіс ретінде. Эббингауздың ұмыту заңдылығы.Бақылау сұрақтары:

1. Қабылдау дегеніміз не?1. Қабылдаудың түйсінуден айырмашылығы қандай?2. Қабылдаудың физиологиялық негізін сипаттаңыз.3. Апперцепция дегеніміз не? Мысал келтіріңіз.

Әдебиеттер: 1.Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932.Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933.Немов Р.С. Психология. М., 19984.Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 20005.Гамезо И.В. Атлас по психологии. М., 19976.Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1977

12-дәріс. Қиял туралы түсінік.Дәрістің мазмұны:

1.Қиял туралы жалпы түсінік.2. Қиялдың түрлері.3. Қиялдың жасалу жолдары.

14



Қиялдың психикалық іс-әрекетте атқаратын ролі. Қиял туралы түсінік, оның түрлері. Қиялдың атқаратын қызметі. Қиялдың жасалу жолдары. Қиял және шығармашылық.Бақылау сұрақтары:

1. Қиял дегеніміз не? Мысал келтіріңіз.2. Қиял түрлерін сипаттаңыз және олардың адамның практикалық

іс-әрекетіндегі маңызын дәлелденіз.3. Суретшінің және жазушының іс-әрекетінде қиялдың қай түрі

басым болып келеді?4. Түс көру деген не?

Әдебиеттер: 2. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19933. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19934. Немов Р.С. Психология. М., 19985. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 20006. Гамезо И.В. Атлас по психологии. М., 19977. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1977

13-дәріс. Ойлау туралы жалпы түсінік. Сөйлеудің жалпы сипаттамасы.Дәрістің мазмұны:1.Ойлау туралы ұғым. 2. Ойлаудың психологиялық теориялары. 3. Ойлаудың негізгі түрлері. 4. Ойлау формалары. 5. Ойлау операциялары. 5. Ойлау саласындағы дара айырмашылықтарОйлау туралы түсінік. Ойлау және таным. Ойлау тәсілдері. Талдау және біріктіру ойлаудың негізгі тәсілдері ретінде. Талдау және біріктірудің басқада ойлау тәсілдерімен өзара байланыстылығы. Абстракция және нақтылау. Жалпылау, оның түрлері. Сөйлеу және тіл. Сөз және оның мазмұны. Сөйлеудің түрлері және формалары. Сөйлеудің адамның өмірінде, іс-әрекетінде, қарым-қатынасында маңыздылығы. Сөйлеудің физиологиялық негізі: перифериялық және орталық. Вернике және Брока орталықтары. Сөйлеу және ойлаудың байланысы. Филогенез және онтогенез барысында сөйлеудің дамуы.Бақылау сұрақтары:

1. Ойлауға анықтама бере отырып, оның негізгі белгілерін атаңыз және адам іс-әрекетіндегі оның рөлін көрсетіңіз

2. Қандай ойлау тәсілдерін білесіз?3. Ойлау формаларын атаңыз.

Әдебиеттер: 1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Немов Р.С. Психология. М., 19984. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 2000

15



5. Гамезо И.В. Атлас по психологии. М., 19976. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1977

14-дәріс. Темперамент.Дәрістің мазмұны:1.Темперамент туралы жалпы түсінік.2. Темперамент физиологиялық негізі.3. Темперамент туралы теориялар.4. Темпераменттің типтері.Жеке тұлғаның биологиялық негізі. Темперамент туралы түсінік. Темперамент және жоғары жүйке жүйесінің негізгі қасиеттері. Темперамент түрлерінің топтастырылуы, жоғары жүйке жүйесінің және темперамент түрлерінің ерекшеліктері. Темпераменттің қасиеттері. Темперамент және жеке тұлға.Бақылау сұрақтары:1. Темперамент дегеніміз не?2. Темперамент типтерін атаңыз.3. Темперамент типтеріне психологиялық сипаттама беріңізӘдебиеттер:

1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Немов Р.С. Психология. М., 19984. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 2000

15-дәріс. Мінез туралы түсінік. Дәрістің мазмұны:

1. Мінез туралы түсінік.2. Мінез бітістері.3. Мінез туралы теориялар.4. Мінез типтері.5. Мінездің қалыптасуы.

Мінез-құлық туралы түсінік. Мінез- тұрақты мінез бітістерінің жүйесі. Мінез бітістерінің негізгі топтары. Мінез және темперамент. Мінез-құлық типологиясы. Мінез бітістерінің екпіндеуі. Кречмер, Фромм, Личко бойынша екпінді мінезге ие болған адамдардың топтастырылуы.Бақылау сұрақтары:

1. Мінез дегеніміз не?2. Мінез бітістері дегеніміз не?3. Мінездің құрылымын ашыңыз.4. Мінездің қалыптасу механизмін анықтаңыз

Әдебиеттер: 1. Жарықбаев Қ. Психология. А., 19932. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 19933. Немов Р.С. Психология. М., 1998

16



4. Рубинштейн Р.С. Основы общей психологии. М., 2000

16-дәріс. Қабілет туралы жалпы түсінік.Дәрістің мазмұны:

1. Қабілет туралы түсінік.2. Жалпы және арнайы қабілет.3. Нышан және қабілет.

Қабілет туралы жалпы түсінік. Қабілет және нышан. Нышан қабілетті дамытудың әлеуметтік және табиғи негізделген алғышарты. Қабілет түрлері. Қабілеттің дара айырмашылықтары.Бақылау сұрақтары:

1. Қабілет дегеніміз не?2. Нышан дегеніміз не?3. Қабілеттің түрлерін атаңыз және оларға анықтама беріңіз?


17-дәріс. Эмоция және сезім.Дәрістің мазмұны:

1. Эмоция және сезім туралы жалпы түсінік2. Эмоция мен сезімнің ерекшеліктері3. Эмоциялар түрлері.4. Адамдағы жоғары сезімдер

Эмоция және сезім, олардың өзара байланыстылығы. Эмоцияның атқаратын қызметтері, физиологиялық негізі. Адамның көңіл-күйінің негізгі формалары. Жағымды және жағымсыз, стеникалық және астеникалық эмоционалды күйлер. Адам сезімдерінің топтастырылуы. Жоғары сезімдер туралы түсінік.Бақылау сұрақтары:

1. Эмоция дегеніміз не?2. Сезім дегеніміз не?3. Адамдағы жоғары сезімдерді атаңыз4. Аффект дегеніміз не?5. Стресс дегеніміз не?6. Құмарлық дегеніміз не?


17



18-дәріс. Еріктің жалпы сипаты.Дәрістің мазмұны:Ерік, оның адам өміріндегі, іс-әрекетін ұйымдастырудағы және қарым-қатынасындағы маңызы. Әрекетті еріктік реттеу. Ерік амалдарының кезеңдері. Ерік сапалары. Адам еркінің дамуы. Бақылау сұрақтары:

1. Ерік дегеніміз не?2. Еріктің физиологиялық негізін ашыңыз.3. Ерік сапаларын атаңыз және оларға анықтама беріңіз.


19-дәріс. Мектепке дейінгілердің психикасының дамуы.Дәрістің мазмұны:1. Мектепке дейінгілердің психикалық дамуының негізгі тенденциялары.2. Мектепке дейінгі кезеңдегі жетекші іс-әрекет ойын ретінде. 3. Мектепке дейінгі жастағы бала психикасындағы жаңа құрылымдар. Мектепке дейінгі кезеңдегі психикалық дамудың жалпы сипаттамасы. Мектепке дейінгі балалардың ересектермен, құрбыларымен қарым-қатынас формаларының және іс-әрекеттің әр түрлі формаларының даму ерекшеліктері. Ойын – мектепке дейінгі баланың негізгі іс-әрекеті. Ойын туралы жалпы түсінік. Шет елдік психологияда ойын теорияларына сыни талдау (К.Гросс., Г.Спенсер., К.Бюлер). Отандық психологияда ойын іс-әрекетінің мәселелері. Сюжетті рольдік ойынның пайда болуы. Баланың психикалық дамуы мен қалыптасуындағы ойынның ролі.

Мектепке оқытуға баланы психологиялық дайындау. Мектепке даяр баланың жеке басының мәселелері. Бастапқы кезде оқуға үлгермеушіліктің себебі. Баланың мектепке оқытуға даярлығын анықтау. 7 жас дағдарысы. Бақылау сұрақтары:1. Мектепке дейінгі шақтағы баланың психикалық даму

ерекшеліктерін қаратырыңыз.2. Мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының қалыптасуы.3. Ерте сәбилік шақ пен мектепке дейінгі шақтағы баланың

психикалық дамуының салыстырмалы сипаттама беріңіз?Әдебиеттер:1. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровский

редакциясымен. А,1987 ж.2. Солодилова О.П. Возрастная психология – в вопросах и ответах. М,

2005 ж.3. Обухова Л.Ф. Возрастная психология. М, 1977ж.

18



4. Обухова Л.Ф. Детская психология: теории, факты. Проблемы. М,1995ж.

5. Мухина В.С. Тетская психология. М, 1985 ж.6. Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии. Под.ред.

И.И.Ильясова, В.Ляудис. М, 1981 ж.

20-дәріс. Бастауыш мектеп жасындағылардың психикалық дамуы. Дәрістің мазмұны:1.Кіші оқушының психологиялық сипаты.2.Бастауыш сынып оқушыларының анатомиялық-физиологиялық

ерекшеліктері.3. Бастауыш сынып оқушысының оқу іс-әрекеті. Бастауыш мектеп оқушысының психикалық дамуы. Оқу іс-әрекеті бастауыш мектептегілердің жетекші іс-әрекеті ретінде. Оқу іс-әрекетінің жалпы құрылымы, қалыптастыру заңдылықтары. Мектептегі алғашқы теориялық ойлаудың қалыптасуы (Д.Б.Эльконин., В.В.Давыдов). Ақыл-ой әрекеті мен ұғымдарды сатылап қалыптастыру (П.Я.Гальперин). Рефлексия. Қарым-қатынастың тәртібі мен нормасын игеруі. Қоршаған ортамен, адамдармен қарым-қатынастың өзгеруі. Баланың таным деңгейі мен қабылеттерінің көрінуі. Мотивация жетістігі, оның жеке басы мен қабілетініғ дамуының негізі. Бақылау сұрақтары:

1. Мектепке баруға байланысты баланың дамуының әлеуметтік жағдайларының өзгеруіне түсінік беріңіз.

2. Танымдық сферасының қалыптасуы. 3. Бастауыш мектеп шағындағы жаңа құрылымдарға анықтама беріңіз.

Әдебиеттер:1.Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровский редакциясымен. А,1987 ж.2.Солодилова О.П. Возрастная психология – в вопросах и ответах. М, 2005 ж.3.Обухова Л.Ф. Возрастная психология. М, 1977ж.4.Обухова Л.Ф. Детская психология: теории, факты. Проблемы. М,1995ж.5.Мухина В.С. Тетская психология. М, 1985 ж.6.Хрестоматия по возрастной и педагогической психологии. Под.ред. И.И.Ильясова, В.Ляудис. М, 1981 ж.

21-дәріс. Жеткіншектердің психикалық дамуы. Дәрістің мазмұны:

1. Жеткіншек психикасының дамуының сипаты .2. Жеткіншект жастағы организмнің анатомиялық-физиологиялық

ерекшеліктері. 3. Жеткіншек кезеңдегі «дағдарыс».

Жеткіншек жасындағы психологиялық дамуындағы ситуациялық өзгерістер. Анатомо-физиологиялық өзгешеліктердің бала дамуына әсері. Жеткіншек

19



кезіндегі дағдарыс, шағу жолдары, жыныстық жетілулері, оның әлеуметтік психологиялық мәселелері. Жеткіншек жасының мәселесін шет ел және кеңес психологиясында зерттеу. Психикалық процестердің жетілуі. Жеткіншектердің оқу іс-әрекеті. Жеткіншектердің танымдық тұрғыда қзығуларының дамуы. Жеткіншектің жеке басының қалыптасуы. Жеткіншек мінезінің қалыптасуы. Бақылау сұрақтары:1.Отандық және шетел психологиясындағы жеткіншек проблемасы. 2.Жеткіншек шақтағы жаңа құрылымдарға анықтама беріңіз. 3.Жеткіншектің үлкендермен қарым-қатынасының жаңа типінің қалыптасу қиыншылықтарына сипаттама беріңіз.Әдебиеттер:

1. Кон И. Психология старшеклассника. М., 1982.2. Особенности обучения и психического развития школьников 13-17 лет.

Под.ред. И.Дубровиной. 3. Солодилова О.П. Возрастная психология. М., 2005

22-дәріс. Балаң жас психологиясыДәрістің мазмұны:1.Жоғары сынып оқушысының әлеуметтік-психологиялық сипаттамасы.2.Оқу және еңбек іс-әрекеттерінің ерекшеліктері.3.Жасөспірімдік шақ теориялары Жеткіншек жасынан ересек жасына өту мәселелері. Анатомо-физиологиялық өзгерістерге ұшырауы. Акселерация мәселесі. Мамандық таңдау мен оның қиындықтары. Жоғары сыныптағы оқу іс-әрекеті. Қыздар мен ұлдардың өзара қатынасы. Қоғамдық еңбектің ролі. Қарым-қатынас деңгейінің артуы. Жеке жағымды сапаларын сезінуі, түрлі сұрақтар бойынша. Өз пікірлерін қалыптастыруы. Әлеуметтік жеке бас сапалары: «Мен» сөзі, өзбеттілік, тәуелсіздік. Бұл жастағы махаббат. Эстетикалық сезімнің қалыптасуы. Еріктің қалыптасуы. Бақылау сұрақтары:

1. Жоғары сынып оқушысының әлеуметтік-психологиялық сипаттамасы.2. Оқу және еңбек іс-әрекеттерінің ерекшеліктеріне тоқталыңыз.3. Құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынастарына сипаттама

беріңіз.Әдебиеттер: 1. Солодилова О.П. Возрастная психология. М., 20052. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровскиий редакциясымен, А., 1987ж. 67б.3. Кон И.С. Психология ранней юности. М., 19894. Кон И.С. Психология старшеклассника. М., 1982

20



3. СЕМИНАР САБАҚТАРЫ

1-семинар. Психика туралы түсінік. Адам санасының пайда болуы және дамуы. Сабақтың мазмұны: Адамның жоғары жүйке жүйесінің құрылысы, қызметі. Жүйке клеткасының құрылысы. Талдағыштар, оның құрылымы. Мидың анализдік-синтездік қызметі. Ми және психиканың байланысы. И.М.Сеченов және И.П.Павловтың психиканың шартты-рефлекторлы сипаттамасы. Сана объективті шындықты бейнелеудің жоғарғы деңгейі ретінде.Сананың пайда болуының алғы шарттары.Адам санасы. Адам санасының қалыптасуы мен дамуындағы еңбетің ролі. Сананың тарихи сипты.Сабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:1. Сананың пайда болуының алғы шарттарын атаңыз.2. Қазіргі жағдайда адам санасы дамуының негізгі бағыттарын атаңыз.3. Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге қарай, адам санасының даму перспективасын сипаттаңыз.4. Адам санасының дамуын қамтамасыз ететін басты факротларды анықтаңыз. Әдістемелік нұсқаулық: тақырыпта жүйке жүйесінің филогенетикалық дамуына, адамның ми жарты шарларына тоқталу керек. Жүйке жүйесінің заңдылықтарын түсіндіру керек. И.П.Павловтың шартты рефлекстер теориясын мысалдармен түсіндіру. Ми және психиканың арақатынасын ашып көрсету керек. Санаға жалпы сипаттама беру керек.Адам санасының пайда болу мәселесіне тоқталу.Сананың пайда болуының алғы шарттарын ашып көрсету керек. Адам санасының дамуындағы еңбектің рөлін нақты фактілермен дәлелдеу.Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Жарықбаев Қ. Психология.А.,1993.-42-47 беттер2. Алдамұратов Ә. Жалпы психология. А.,1995.-16-21 беттер.3. Рубинштейн Л.С. Основы общей психологии. М.,2000.134-160 беттер.4. Немов Р.С. Психология. Т1.-М.,1998.-132-145 беттер.5. Ананьев Б.Г. Избранные психологические труды. В 2-хт .Т1.-

Москва,1980

2-семинар. Іс-әрекет психологиясы.Сабақтың мазмұны:Іс-әрекет туралы түсінік. Адам іс -әрекетінің түрлері. Еңбектің психологиялық сипаттамасы.Ойын іс-әрекет түрі ретінде.Балалар ойының ерекшеліктері.Оқу іс-әрекеті ретінде. Үлкен адамдарының ойының ерекшеліктері. Іс -әрекет және адамның дамуы.Сабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:

21



1. Іс -әрекеттің негізгі түрлер ретінде ойын, оқу,еңбектің айырмашылығы неде және оларды не біріктіреді?

2. Іс- әрекеттің әр түрлерінің қалаптасуына заңдылықтарын атаңыз.3. Адамның психикалық дамуының оның іс-әрекетіне тәуелсіздігін

анықтаңыз?Әдістемелік нұсқаулық: Тақырыпты қарастыру барысында адам іс -әрекеттің түрлерін және олардың жас кезендеріне қарай даму ерекшеліктерін ашып көрсету керек.Еңбек ойын, оқу іс- әркет түрлеріне сипаттама беру,жан-жақты тоқталу керек. Балалар ойынымен үлкендер ойының ерекшеліктерін ашып қөрсету керек.Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Рубинштейн Л.С. Основы общей психологии. М.,2000.443-511беттер.2. Немов Р.С. Психология. Т1.-М.,1998.-145-165 беттер.3.Тәжібаев Т.Жалпы психолгия.-А.,1995.-106-114 беттер.

4.Жарықбаев Қ. Психология.-А.,1993.57-84 беттер 5.Гамезо М.В. Атлас по психологии. М.,1997.-83-97 беттер. 6. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.- Москва,1977.

3-семинар. Жеке адам психологиясыСабақтың мазмұны: «Жеке адам» түсінігін анықтау және оның толық мағынасы. «Жеке адамның» қалыптасуы және оның дамуы. Жеке адамның психологиялық құрылымы. Сабақтың мақсаты:Бақылау сұрақтары:1.Кеңестік және шетелдік,қазақстандық психологиядағы «жеке адам»түсіні - ктерін салыстырып, талдау жасаныз.2.Жеке адамның бағыттылығы деген не және ол қалай көрінеді ?3.Жеке адамның ұмытылуы деп нені түсінеміз ?4.Жеке адамның «өзін-өзі тануы» және «өзін-өзі бағалауы» түсініктерін ашыңыз.5.Жеке адамның психологиялық құрылымын анықтаңыз.6.Жеке адам бойындағы қасиеттерді атаңыз. Әдістемелік нұсқаулық:Тақырыпты қарастыру барысында «дербес адам», «субьект», «жеке адам», «Дербестік», «азамат», «тұлға», түсініктерінің ара – қатынасын анықтау керек. Жеке адамның қалыптасуымен дамуына әсер ететін факторларды (әлеуметтік, психологиялық, экономикалық т.б.) нақты фактілермен дәлелдеу қажет. Жеке адамның психологиялық құрылымына (бағыттылығы, қажеттілік, қызығушылық сезімі т.б. әлеуметтік тәжірибесі, білімі, іскерлігі, дағдылыры, психикалық процестердің ерекшеліктері, темпераменті, мінезі, қабілеті) жан – жақты тоқталу керек. Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 1995. 95-106 беттер. 2. Жарықбаев Қ. Психология. А., 1993. 43-57 беттер.

22



3. Рубинштейн Л. С. Основы общей психологии. М., 511-535 беттер. 4. Гамезо М. В. Атлас по психологии. М., 1997. 60-83 беттер. 5. Столяренко Л. Д. Основы психологии. М., 1997. 86-154 беттер. 6. Фрейд З. Психология бессознательного. М., 1989. 346-381, 425-439

беттер. 4-семинар. Қарым-қатынас туралы түсінік.Сабақтың мазмұны:Қарым – қатынас туралы түсінік. Қарым – қатынас құралы. Адамның психикалық дамуындағы қарым – қатынастың рөлі. Қарым – қатынастағы кедергілер. Қарым – қатынасты дамыту. Сабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:

1. Қарым-қатынас мазмұнын ашыңыз.2. Қарым-қатынастың құрылымын анықтаңыз.3. Қарым-қатынастағы алғашқы әсер дегеніміз не ?4. Қарым-қатынастың құралдарын атап, сипаттап беріңіз.

Әдістемелік нұсқаулық: Семинар сабағына даярлануда қарым – қатынасқа анықтама бере отырып, оның мазмұнын, құралдарын, тәсілдерін ашып көрсету керек. Қарым – қатынас түрлерін (көпшілік, іскерлік, вербальдық, вербальдық емес, жеке өзара достық) нақты мысалдармен түсіндіру керек. Қарым – қатынастың адам үшін қажеттілігін және оның психикалық дамуындағы рөлін ашып көрсету керек. Қарым – қатынастағы кедергілер және оны ретке келтіру тәсілдері мен жолдарына тоқталу қажет. Қарым – қатынас құрылымын (коммуникативті, интерактивті, перцептивті) сипаттау керек. Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Столяренко Л. Д. Основы психологии. М., 1997. 71-73 беттер.2. Немов Р.С. Психология. Т.1. М., 1998. 424-432 беттер. 3. Бороздина Г.В. Психология делового общения. М., 2001. 9-49 беттер.4. Кричевский Р.Л. Психология малой группы. М., 1992.

5-семинар. Түйсіктің қасиеттері және сипаттары. Қабылдаудың қасиеттері және түрлері.Сабақтың мазмұны:Түйсіктің қасиеттері. Абсолюттік сезгіштік. Сезгіштін табалдырықтары. Сенсорлық бейімделу туралы түсінік. .Сенсибилизация. Синестезия. Қабылдаудың негізгі қасиеттері. Кеністікті қабылдау. Уақытты қабылдау. Көлемді, қозғалысты қабылдау. Сабақтың мақсаты:Бақылау сұрақтары:

1. Түйсік дегеніміз не?2. Сезгіштік табалдырықтары дегеніміз не?3. Адаптация дегеніміз не?4. Сенсибилизация және синестезия заңдылықтарына анықтама беріңіз.

23



Әдістемелік нұсқаулық: Тақырыпты қарастыру барысында түйсіктің қасиеттеріне (сапалығы, қарқындылығы, ұзақтылығы,) жан-жақты сипаттама беру керек. Бейімделу (адаптация) түсінігін әлеуметтік мағынада және түйсіктің заңдылығы ретінде, мысалдармен түсіндіру керек. Сенсибилизация және синестизия заңдылықтарын нақты мысалдар келтіріп, ашу керек. Әдістемелік нұсқау:Тақырыпты қарастыруда қабылдаудың негізгі қасиеттеріне (тұтастығы, мағыналылығы, таңдамалылығы, тұрақтылығы-константтығы( жан-жақты сипаттама беру керек. Кеңістікті және уақытты қабылдаудың ерекшеліктерін ашып көрсету керек. Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Тәжібаев Г. Жалпы психология. 120-144беттер. 2. Жарықбаев Қ. Психология. А., 1993. 97-115 беттер.3. Алдамуратов Ә. Жалпы психология. А., 1995.- 31-37 беттер.4. Немов Р. С. Психология. 165-180 беттер. 5. Рубинштейн Л. С. Основы психологии. 177-220 беттер. 6. Гамезо М. В. 120-138 беттер 7. Столяренко Л. Д. Основы психологии. 25-30 беттер. 8. Аймауытулы Ж. Психология.-А., 1995.-175-186 беттер.

6-семинар. Қиял туралы түсінік.Сабақтың мазмұны: Қиял түрлері. Қиялдың жасалу жолдары. Қиялдың дара айырмашылықтары. Сабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:1.Қиял туралы жалпы түсінік.2. Қиялдың түрлері.3. Қиялдың жасалу жолдары.Әдістемелік нұсқаулық: Семинар сабағына даярлануда қиял түрлерін (ырықты, ырықсыз, қайта жасау қиялы, арман, түс көру) мысал келтіре отырып түсіндіру керек. Қиялдың жасалу жолдарын (талдау, абстракциялау, біріктіру, агглютинация, кестелеу) ашып көрсет керек. Қиялдың даму жолдарына тоқталу керек. Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Тәжібаев Г. Жалпы психология. 206-212 беттер. 2.Жарықбаев Қ. Психология. А., 1993. 178-194 беттер.3. Рубинштейн Л. С. Основы общей психологии. 295-309 беттер. 4.Гамезо М. В. Атлас по психологии. М., 1997. 175-193 беттер. 5.Столяренко Л. Д. Основы психологии. М., 1997. 43-57 беттер. 6.Аймауытұлы Ж. Псиқология –А., 1995. –167-172 беттер.Сал-серілер мен әнші-ақындар шығармашылығы қазақ әдебиетінде ерекше құбылыс екендігін студенттердің қалай меңгергендігін бақылау.

24



7- семинар. Сөйлеудің жалпы сипаттамасы.Сабақтың мазмұны: Сөйлеу және тіл. Сөз және оның мазмұны. Сөйлеудің түрлері және формалары. Сабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:1.Эгоцентрикалық сөйлеу2. Выготский және Пиаже пікірлері Әдістемелік нұсқау: Әдістемелік нұсқаулық: Сөйлеудің адамның өмірінде, іс-әрекетінде, қарым-қатынасында маңыздылығына тоқталу керек. Сөйлеудің физиологиялық негізі: перифериялық және орталық. Вернике және Брока орталықтары. Сөйлеу және ойлаудың байланысы. Филогенез және онтогенез барысында сөйлеудің даму ерекшеліктеріне тоқталу керек. Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Тәжібаев Г. Жалпы психология. 192-206 беттер. 2.Жарықбаев Қ. Психология. А., 1993. 162-178 беттер.3. Рубинштейн Л. С. Основы общей психологии. 381-417 беттер. 4.Гамезо М. В. Атлас по психологии. М., 1997. 97-113 беттер. 5.Аймауытұлы Ж. Псиқология –А., 1995. –189-194 беттер.

8-семинар. Мінез туралы түсінік.Сабақтың мазмұны: Э.Кречмер бойынша мінез типологиясы, А.Е.Личко бойынша мінез типологиясы, К.Леонгард бойынша мінез типологиясы, Э. Фромм бойынша мінез типологиясыСабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:1. Мінез типологияларын қарастыра отырып, қазіргі жағдайдағы адамдардың мінез-құлқына талдау жасап көріңіз.Әдістемелік нұсқаулық:Тақырыпты қарастыру барысында жоғарыда аталған мінез типологияларына жан – жақты сипаттама беру керек.Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 1995. 229-232 беттер. 2. Жарықбаев Қ. Психология. А., 1993. 236-254 беттер.3. Рубинштейн Л. С. Основы общей психологии. М., 620-634 беттер. 4. Гамезо М. В. Атлас по психологии. М., 1997. 217-240 беттер. 5. Столяренко Л. Д. Основы психологии. М., 1997. 174-222 беттер. 6. Личко А.Е. Психопатии и акцентуации характеров у подростков. Л.,

1983. 7. Леонгард Н. Акцентуированные личности. Киев, 1989.

9-семинар. Қабілет туралы жалпы түсінік.Сабақтың мазмұны:

25



Қабілет туралы түсінік. Адамдардағы қабілеттілік түрлері Қабілеттілік, нышан және адамдардың даралық ерекшеліктері. Қабілеттілікті дамыту. Сабақтың мақсаты: Бақылау сұрақтары:

1. Қабілет, білім және іскерлік арасында қандай байланыс бар ?2. Қабілеттің дамуы қандай факторларға байланысты ?3. Нышан дегеніміз не ?4. Нақты бір істегі жетістікті қабілеттілік деп айтуға бола ма ?

Әдістемелік нұсқаулық: Тақырыпты қарастыруда қабілетке анықтама беру керек. Қабілеттілік түрлеріне (жалпы, арнайы, теориялық, практикалық , оқу т.б.) мысал келтіре отырып тоқталу керек. Іс - әрекеттің сәтті орындалуындағы қабілеттің рөлін ашып көрсету керек. Дарындылық, нышан, талант түсініктеріне анықтама беру арқылы, даралық ерекшеліктерге тоқталу керек . Қабілетті дамыту кезеңдерін ашып көрсету керек. Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 1995. 232-235 беттер. 2. Жарықбаев Қ. Психология. А., 1993. 254-266 беттер.3. Рубинштейн Л. С. Основы общей психологии. М., 535-551 беттер. 4. Гамезо М. В. Атлас по психологии. М., 1997. 217-240 беттер. 5. Столяренко Л. Д. Основы психологии. М., 1997. 154-158 беттер.

10-семинар. Даму психологиясы пәні. Сабақтың мазмұны:Психика дамуының жас заңдылықтары және мәселелері. Даму психологиясы пәні. Даму психологиясының зерттеу әдістері..Психикалық дамудың негізгі мәселелері.Сабақтың мақсаты: Әдістемелік нұсқаулық:Тақырыпты қарастыру барысында, жас ерекшелігі психологиясының ғылым ретінде дамуына анықтама беру. Бала психикасының дамуын зерттеу стратегияларына: бақылау стратегиясы, эксперимент, психикалық процестерді қалыптастыру стратегиясы - әрқайсысының даму тарихына тоқталу. Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровский редакциясымен. А,1987.

2. Хрестоматия по возрастной психологии. М., 1996.3. Солодилова О.П. Возрастная психология – в вопросах и ответах. М,

2005.4. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. А., 1982.5. Обухова Л.Ф. Возрастная психология. М., 2001

11-семинар. Психикалық дамудың түрлі теориялық көзқарастар негізіндегі жас кезеңдері.

26



Сабақтың мазмұны:Дамуды жастық кезеңдерге бөлу. Психикалық дамудың кезеңдерінің ерекшеліктері.Сабақтың мақсаты: Әдістемелік нұсқау:Тақырыпты қарастыру барысында, жас ерекшелігі психологиясының ғылым ретінде дамуына анықтама беру. Бала психикасының дамуын зерттеу стратегияларына: бақылау стратегиясы, эксперимент, психикалық процестерді қалыптастыру стратегиясы - әрқайсысының даму тарихына тоқталу. Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровский редакциясымен. А,1987.

2. Хрестоматия по возрастной психологии. М., 1996.3. Солодилова О.П. Возрастная психология – в вопросах и ответах. М,

2005.4. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. А.,

1982.5. Обухова Л.Ф. Возрастная психология. М., 2001

12-семинар. Әр түрлі жас кезеңдеріндегі психологиялық дамудың ерекшеліктері (Нәресте, сәби, мектеп жасына дейінгі бала).Сабақтың мақсаты:Сабақтың мазмұны: Нәрестенің психикалық дамуы. Нәрестелік кезеңнің негізгі ерекшеліктері.Сәбидің психикалық дамуы. Сәбилік кезеңде психикалық дамудың негізгі ерекшеліктері. Сәбилік кезеңнің негізгі жетістіктері.Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық дамуы. Мектеп жасына дейінгі кезеңнің ерекшеліктері. Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық процестерінің дамуы. Мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғалық қасиеттерінің дамуы. Мектепке психологиялық даярлық. Әдістемелік нұсқаулық:Сабақта нәрестелік, сәбилік және мектеп жасына дейінгі шақтағы баланың психикалық дамуына жалпы сипаттама беру. Баланың алғашқы қажеттілігі неден көрінеді? Баланың үлкендермен қарым-қатынасының рөлі қандай осы сұрақтардың маңызын ашу. Әдістемелік нұсқаулық: 1.Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровский редакциясымен. А,1987.2.Солодилова О.П. Возрастная психология – в вопросах и ответах. М, 2005 ж.3.Обухова Л.Ф. Возрастная психология. М, 1977.4.Обухова Л.Ф. Детская психология: теории, факты. Проблемы. М,1995.5.Мухина В.С. Тетская психология. М, 1985.

27



13-семинар. Бастауыш мектеп жасындағылар мен жеткіншектердің психикалық дамуы. Сабақтың мақсаты: Сабақтың мазмұны:Бастауыш мектеп оқушысының психикалық дамуы. Бастауыш мектеп оқушысының танымдық процестерінің дамуы. Бастауыш мектеп оқушысының тұлғалық қасиеттерінің дамуы. Бастауыш сынып оқушысының еріктік сапаларының, сезім мен эмоциясының дамуы. Бастауыш мектеп оқушыларының мотивациялық аймағының дамуы. Жеткіншектердің психикалық дамуы. Жеткіншектердің танымдық процестерінің дамуы. Жеткіншектердің тұлғалық қасиеттерінің дамуы. Жеткіншектердің еріктік сапаларының, сезім мен эмоциясының дамуы. Жеткіншектердің мотивациялық аймағының дамуы.Әдістемелік нұсқаулық: Тақырыпта бастауыш мектеп жасындағылардың мен жеткіншектердің дамуының жалпы шарты, олардың түрлі даму сатыларында оқу мен ойынды ұштастыратып жүргізудің динамикасы. Оқу іс-әрекеті бастауыш мектептегілердің жетекші іс-әрекеті ретінде. Отандық және шетел психологиясындағы жеткіншек проблемасы. Бұл шақтағы жаңа құрылымдар. Жеткіншектердің оқу іс-әрекеті. Танымдық, қоғамдық қызығулардың, мінез-құлық моивінің қалыптасуы. Мотивациялық сфералардың құрылымдардың қалыптасуына тоқталу.Бақылау сұрақтары:

1. Бастауыш мектеп оқушыларының анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері.

2. Бастауыш мектеп оқушыларының зейіні, есте сақтауы, қабылдау, елестетуі.

3. Бастауыш мектеп оқушысының ойлауын дамыту.4. Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті.

1.Солодилова О.П. Возрастная психология. М., 2005.2.Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровскиий редакциясымен, А., 1987.3. Особенности обучения и психического развития школьников. Под.ред. И.Дубровиной.5. Обухова Л.Ф. Возрастная психология. М., 2001.6.Кон И. Психология старшеклассника. М., 1982.

14-семинар. Жасөспірімдер психологиясы.Сабақтың мақсаты: Сабақтың мазмұны:Жасөспірімдердің психикалық дамуы. Жасөспірімдердің танымдық процестерінің дамуы. Жасөспірімдердің тұлғалық қасиеттерінің дамуы. Жасөспірімдердің еріктік сапаларының, сезім мен эмоциясының дамуы.

28



Жасөспірімдердің мотивациялық аймағының дамуы. Жасөспірімдердің мамандық таңдау ерекшеліктері.Бақылау сұрақтары:

1. Жеткіншек кезеңдегі «дағдарыс» проблемасына теориялық көзқарастар.

2. Жеткіншеітің оқу қызметі. 3. Жеткіншектің танымдық процестерінің дамуы.

Әдістемелік нұсқаулық: Тақырыпты қарастырғанда жасөспірім шақтың өзіндік ерекшеліктері. Жеткіншектен жасөспірім кезеңіне өту. Бұл жастағылардың оқу іс-әрекеті, олардың өзіндік санасының дамуы. Жеке басының қалыптасуы және танымдық процестерінің даму ерекшеліктеріне тоқталу. Ұсынылатын әдебиеттер: 1.Солодилова О.П. Возрастная психология. М., 2005.2.Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровскиий редакциясымен, А., 1987.3. Кон И.С. Психология ранней юности. М., 1989.4. Кон И.С. Психология старшеклассника. М., 1982.

15-семинар. Жасқа байланысты дағдарыстар, оны жеңу механизмдері мен шығу көздері. Сабақтың мақсаты: Сабақтың мазмұны:Баланың психикасының біркелкі дамымауы, оның себептері. Психикалық дамудың негізгі заңдылықтары. Психикалық дамудағы дағдарыс ұғымы. Жас дағдарыстары, олардан шығу жолдары. Бақылау сұрақтары:

1. Психикалық дамудағы дағдарыс2. Жас дағдарыстары, олардан шығу жолдары.

Әдістемелік нұсқау:Тақырыпты қарастыру барысында отандық және шетел психологиясындағы дағдарыс проблемасы. Дағдарыстағы жаңа құрылымдар. Жаңа құрылымдардың қалыптасуына тоқталу.Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Кон И. Психология старшеклассника. М., 1982. 2. Солодилова О.П. Возрастная психология. М., 2005. 3. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А.В.Петровскиий редакциясымен, А., 1987.

29



4 КУРСТЫҚ ЖҰМЫС ЖӘНЕ ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА4.2. Жұмыстың орындалуы туралы әдістемелік нұсқау: Берілген жұмыс тақырыптарынан біреуін қалауыңыз бойынша таңдап аласыз. Ғылыми жұмыс А4 форматта жазылады. Компьютерде басылған курс жұмысы көлемі 20-25 бет болу керек. Жұмыстың қүрылымы: 1) жоспары; кіріспе; негізгі бөлім; қорытынды; қолданылған әдебиеттер тізімі. Сыртқы беті стандартқа сай өңделуі тиіс.

5 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ5.1 Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыру бойынша

әдістемелік нұсқаулық:Өздік жұмыс тақырыптары, онда қарастырылатын сұрақтар қазақ

әдебиеті тарихының өзекті теориялық және методологиялық мәселелерін кеңінен қамтиды. Студенттің білімді өз бетімен алуға ұмтылушылығын, ізденімпаздық кабілетін арттыру мақсат етіледі. Студенттен әр семинардың берілген сұрақтарына тыңғылықты әзірленуі талап етіледі. Ол үшін студент көрсетілген әдебиеттер бойынша әрбір сұрақтың мәнін ашатындай конспект әзірлеуі қажет. Бұл біріншіден, білімінің жүйелілігін, үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Екіншіден, дайын конспектінің өздік жұмысты орындау, ОСӨЖ, кезеңдік және қорытынды бақылауға дайындалу барысында пайдасы зор. Қздік жұмыс тақырыбымен танысып алған соң, қажетті әдебиеттерді іріктеп алу керек. Бір сұрақтың айналасында айтылған түрлі авторлардың пікірлеріне іштей салыстырулар жасап, түйінді жерлерін қағаз бетіне түсіру керек. Осы мәселе төңірегіндегі өз ойыңыз қандай, соны дәйектеңіз. Бұдан соң белгілі бір тұжырымды дәлелдеу үшін өзіңіз оқыған көркем туындылардан, сын мақалалардан мысалдар келтіріңіз. Келесі семинарларда алдыңғы өткен сабақтарда дайындаған материалдарыңызды, алған біліміңізді дұрыс пайдалана біліп, жаңа тақырыппен байланыстырып отырыңыз. Әр тақырыпты өткен кезде ұсынылып отырған көркем мәтіндермен мұқият танысып, көрсетілген үзінділерін жатқа оқу қажет. Өздік жұмысты қорғау барысында әдеби мәселелерді меңгерумен қатар мәтінді білу талап етіледі. Емтихан алдында мәтіндік тест алынады.

Әдістемелік нұсқау. СӨЖ тапсырмалары жазбаша жұмыс (бақылау жұмысы) түрінде берілген. Сұрақтарға жауаптарды конспект түрінде дәптерге жазып: 1-кредит бойынша 3,6-апталарда, 2-кредит бойынша 11,14-апталарда СОӨЖ сабағында тексеріледі.

8. КУРС БОЙЫНША ЖАЗБАША ЖҰМЫС ТАҚЫРЫПТАРЫ1- кредит бойынша тапсырма жазу түрінде беріледі.

8.1 Бақылау жұмысы тақырыптары.1. Ақындар поэзиясының өзіндік ерекшелігі.

30



2. XIX ғасыр ақындарының жыраулар поэзиясымен үндестігі.

3. Дулат Бабатайұлының өмірі мен шығармашылығы.4. Дулаттың арнау өлеңдеріндегі сыншылдық.5. Дулаттың мысал өлеңдері, олардың тәрбиелік мәні.6. Дулаттың «Еспембет» поэмасы.7. М. Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы.8. Махамбет шығармаларындағы Исатай бейнесі.9. Махамбет елеңдерінің көркемдік ерекшелігі.10. Шернияз Жарылғасұлының өмірі, шығармашылығының зерттелуі.11.Шөже Қаржаубайұлының өмірі мен шығармашылығы. 12. Шөже Қаржаубайұлының арнау өлеңдеріндегі сыншылдық. 13.Шөже - айтыс ақыны. 14.0рынбай Бертағыұлының өмірі мен шығармашылығы. 15. Орынбайдың айтыстары. 16. Майлықожа Сүлтанқожаұлының өмірі мен

шығармашылығы.17. Майлықожаның айтыстары.18. Майлықожа толғаулары. «Тотынама» толғауы.19. Майлықожа өлеңдеріндегі табиғат көріністері.20. Шортанбай Қанайүлының өмірі мен

шығармашылығы.21. Шортанбай Қанайұлынын шығармаларындағы

дидактикалық сарын.

1. Сүйінбай Аронұлының өмірі мен шығармашылығы.2. Сүйінбайдың арнау өлеңдері.3. Сүйінбайдың айтыстары4. Сүйінбай толғауларындағы бұқарашылдык, әлеуметтік

сыр.5. Мұрат Мөңкеұлының өмірі мен шығармашылығы.6. Мұраттың айтыстары.7. Мұрат толғаулары. «Үш қиян» толғауындағы суреткерлік

шеберлігі. 8. Мұраттың «Қарасай-Қази» жырының тақырыбы, идеясы,

көркемдік ерекшелігі.

9. Базар Оңцасүлының өмірі мен шығармашылығы. 10. Базар Ондасүлы өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі.11. Мәделі Жүсіпкожаұлының өмірі мен шығармашылығы.12. Мәделі өлеңдерінің көркемдік ерекшелігі.13. Нұрым Шыршығұлұлынын, айтыстары. 14. Нұрым елеңдеріндегі халықтық сипат. 15. Құлыншақ Кемелұлының өмірі меншығармашылығы.

31



16. Құлыншақ айтыстары. 17. Құлыншақтың «Шырын - Шекер» қиссасы. 18. Алмажан Азаматқызының «Жетім қыз» поэмасының

көркемдік ерекшелігі, тілі.

19. XIX ғасырдың II жартысындағы Қазакстандағытарихи әлеуметтік жағдай, әдебиеттің жалпыдамуына шолу.

20. Орыс әдебиетінің әсері.21. Ш. Уәлихановтың өмірі, еңбектерінің зерттелуі.22. Шоқанның әдебиетті зерттеудегі еңбектерінің

маңызы.23. Шоқанның мақалалары мен очерктері.24. Ы.Алтынсариннің өмірі, ағартушылық қызметі

мен «Қазақ хрестоматиясы» оқулығы.25. Ы. Алтынсариннің табиғат лирикасы.26. Ыбырай әңгімелеріндегі еңбек тақырыбы.27. «Мұсылмандық тұтқасы» еңбегі.28. Абайдың өмірі, шығармашылығының зерттелуі.29. Абайтану ғылымының тарихы мен маңызы.30. Абайдың лирикасы, өлең қүрылысына енгізген жаңалығы.31. Абайдың қарасездері, аудармалары мен поэмалары.32. Шәңгерей Бөкеевтің өмірі мен шығармашылығы, зерттелуі.33. Шәңгерей өлеңдерінің негізгі тақырыбы. 34. Шәңгерейдің «Қашқын» поэмасы, көркемдік ерекшелігі, тілі. 35. Абайдың ақындық мектебі, Абай дәстүрін дамытушылар. 36. Мағауия Абайұлының өмірі мен шығармашылығы. 37. Мағауияның поэмалары. «Медғат - Қасым» поэмасындағы

романтизм. 38. Ақылбай Абайұлының өмірі мен шығармашылығы.39. .Ақылбайдың «Дағыстан» поэмасы. 40. XIX ғасырдың II жартысындағы әнші – ақындар шығармашылығы. 41. Ақан сері Қорамсаұлының өмірі, шығармашылығының зерттелуі. 42. Ақан сері лирикасының негізгі тақырыптары, көркемдік ерекшелігі.43. Акан сері әндерінің шығу тарихы, айтыстары. 44. Біржан сал Қожағүлұлының өмірі, шығармашылығының зерттелуі. 45. Біржан сал поэзиясының негізгі тақырыптары, көркемдік ерекшелігі. 46. Біржан салдың ән-өлендері,олардың шығу тарихы. 47. Сара Тастанбекқызының өмірі және шығармашылығы. 48. Сара Тастанбекқызы өлеңдерінің негізгі такырыбы, көркемдік

ерекшелігі.49. «Біржан - Сара» айтысы. 50. XIX ғасырдағы ел ахуалының әдебиетке тигізген әсері. 51. Жазба әдебиеттің қалыптасуы.

32



Бақылау жұмысы дегеніміз берілген тақырыптың қысқаша мазмұнын беретін шығарма. Берілген тақырыптардан қалауыңыз бойынша бір тақырып таңдап аласыз. Сіз бақылау жұмысын 12 беттік оқушы дәптеріне жазып өткізесіз. 1-7 апта аралығында дайындалып, 7-аптада СОӨЖ сабағында өткізесіз., Егерде тақырыбыңыз өтіп кетсе 7-аптаға дейін тапсырып тастауға болады. 8.2 РЕФЕРАТ ТАҚЫРЫПТАРЫ

1.Реферат. Түйсік туралы түсінік. Қабылдау.

2. Реферат. Ес туралы жалпы түсінік.. Қиялтуралы түсінік.

- Реферат тақырыптары:- Естің теориялары.- Естің жеке ерекшеліктері және оның бұзылуы.3.Реферат. Ойлау туралы жалпы түсінік. Сөйлеудің жалпы сипаттамасы4. Реферат. Қабілет туралы жалпы түсінік.

5. Реферат. Эмоция мен сезім. Еріктің жалпы сипаты

6. Реферат. Жеткіншектердің психикалық дамуы. Әдістемелік нұсқау. Берілген реферат тақырыптарынан біреуін қалауыңыз бойынша таңдап аласыз. Реферат 15-аптада СОӨЖ сабағында қабылданады. Реферат А4 форматта жазылады. Қолдан жазылған реферат көлемі 15 бет, ал компьтерден басылған реферат көлемі 10 бет болу керек. Реферат құрылымы: 1) жоспары; кіріспе; негізгі бөлім; қорытынды; қолданылған әдебиеттер тізімі. Сыртқы беті стандартқа сай, компютерге басылған болуы тиіс. Реферат стандартқа сай жазылып, қорғалса – 10 баллға бағаланады. Жай ғана өткізілсе – 4 балл. Әдебиеттер: 1-48

33



8.4 КУРС БОЙЫНША ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ1.Тұңғыш психологиялық лабораторияның негізін қалаған :а) Бехтерев.б) Фрейд.в) Вундт.г) Выготский.д) Ушинский.2. Қазіргі психологиялық, зерттеулерде қай әдіс негізгі және маңыздырақ деп саналады:а) генетикалық.б) референтометрия .в) эксперимент .г) тест .д) әңгіме.3.Табиғаттың барлық объектілерін жанды дейтін қияли түсінік:а) анимизм.б) монизм.в) идеализм.г) дуализм.д) панпсихизм.4.Темпераментті алғаш рет сипаттаған:а) Аристотель.б) Платон.в) Гиппократ.г) Кречмер.д) Павлов.5.Төл тіліміздегі психология оқулығының авторы кім:а) Мұқанов.б) Алтынсарин.в) Аймауытов.г) Абай.д) Жарықбаев.6.Түс көру деген не:а) шындыктың санадан тыс бейнеленуі .б) қиялдың пассивті түрі .в) гипнозға берілушіліктің жоғары нәтижесі .г) галлюцинацияның ерекше түрі .д) қиялдың активті түрі.7.Сана айқындалады:а) адамзат дамуының қоғамдық-тарихи сипатымен .б) таптық бағыттылықтың өзгеруімен .в) формациялардың ауысуымен .г) табиғатпен. д)мәдениетпен.8.Зейіннің бір сәтте бірнеше объектілерді қамтып алу қасиеті:а) концентрация .б) көлемі .в) тұрақтылығы.г) ауысуы .д) бөлінуі.9.Мінездің көріністері көбінесе шарттыланады :а) дамудағы акселерация .

34



б) госпитализм құбылысымен .в) қоршаған ортаның әсері .г) сензитивтілікпен .д) сенсибилизациямен.10.Психика дегеніміз :а) қоршаған ортадан шындьқтың мида бейнеленуі іс-әрекеті.б) жүйке жүйесінің физиологиялық қызметі.в) мидың рефлекторлық, іс-әрекеті.г) бас ми материясының субстраты.д) бақылаудың, жанның көрінісі.11.Бір объектіні екіншісінен гөрі ерекше бөліп алу қабылдаудың кандай қасиетімен байланысты:а) заттылығы.б) құрылымы.в) тұтастығы.г) тұрақтылығы .д) таңдамалығы.12.Қандайда бір әрекетті орындаудағы табиғи алғы шарттар:а) ерікгі мінез.б) талант.в) дарындылық.г) нышандар.д) қабілеттер.13.Тұлға аралық қарым - қатынас кезінде жетекшіге (лидерге) сөзсіз бағыну стилі:а) либеральды .б) авторитарлы .в) демократиялық.г) қол астына алу. д) конфронтация.14.Әрекетті игеру максатында оны саналы түрде қайталау:а) әдет:б) жаттығу.в) іскерлік.г) дағды.д) бағдарлаушылық әрекет.15.Жеке тұлғаның туа біткен ерекшеліктеріне не жатады:а) темперамент.б) қабілеттер.в) мінез.г) ec.д) зейінділік.

Тест тапсырмаларының кілтіСұрақтардың нөмірі

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Д А С В Е Е В А С В С А В С А

35



8.5 КУРС БОЙЫНША ЕМТИХАН СҰРАҚТАРЫ

1. XIX ғасырдағы қазақ әдебиеті, оның негізгі сарыны, әдебибағыттары мен ағымдары.2. Шернияз Жарылғасұлының шығармашылық өмір жолы.3. Әріп Тәңірбергеновтің әдеби мұрасы.4. Отарлық езгі және оның XIX ғасыр әдебиеті тарихындағыкөрінісі.5. Алмажан Азаматқызының «Жетім қыз» поэмасы, сюжеті менкөркемдік кестесі.6. Жаяу Мұса Байжанұлының ән-өлеңдері, олардағы ұлттық нақышпен Европа әндеріне тән әуендері.7. Тарихи өлеңдер және әдебиет тарихындағы азаттық тақырыбы(М.Әуезовтің «Әдебиет тарихы» еңбегінің «Тарихи өлеңдер»тарауы негізінде ) .8. Діни-тәлімгерлік бағыттағы жазба әдебиеттің зерттелу тарихы.9. Мәди Бәпиұлының ән-олеңдері, олардағы лиризм.10. Ұлт азаттық күресі және Махамбет поэзиясы.11. Ж. Шайхұсламұлы және XIX ғасырдағы діни басылымдары.12. Шәңгерей Бөкейұлы мүраларындағы дәстүр мен жаңашылдық.13. Діни тәлімгерлік бағыттағы кисса-дастандар.14. Сегіз Сері (Мұхамедханафия Баһрамұлы Шакшақов)шығармашылығы және онын зерттелу жайы.15. Ғұмар Қараштың әдеби мұрасы.16. XIX ғасыр әдебиеті тарихындағы айтыс енері.17. Шәді Жәңгірұлы шығармашылығы.18. Сара Тастанбекқызының өлеңдері мен айтыстары. 19. «Зар заман» әдебиеті, оның өкілдері.20. Ақмолла Мұхамедяров шығармаларындағы оқу-білім, жәдидизм мәселесі.21. Көкбай Жанатайұлының шығармашылық өмір жолы. 22. XIX ғасыр әдебиеті тарихындағы дәстүрлі поэзия және оның өкілдері. 23. Майлықожа Сұлтанкожаұлының шығармашылығы, туындыларының керкемдік тіл айшығы. 24. М.Жүсіп Көпеевтің шығармашылық өмір жолы. 25. Сал-серілер мен әнші-ақындар поэзиясы. 26. Нарманбет Орманбетұлының шығармашылық өмір жолы, әдеби мұрасының зерттелу жайы. 27. Ақылбай Абайұлының әдеби мүрасы. 28. Жадидтік бағыттағы жаңа жазба әдебиет, оның екілдері. 29. Дәстүрлі поэзияның тақырып ауқымы, дәстүрлі мазмұн аясы және Мәделі Жұсіпқожаұлы шығармашылығы. 30. Әсет Найманбаевтың әдеби мұрасы.31. Ұлт азаттык күресі және «Кенесары-Наурызбай» жыры

36



(М.Әуезовтің «Әдебиет тирихы » еңбегінің негізінде). 32. Мағауия Абайұлының әдеби мұрасы33. ХІХ ғасырдағы қазақ баспасөзі34. Ұлт азаттық күресі және Исатай-Махамбет жыры 35. Орынбай Бертағұлы шығармаларындағы әдеби дәстүрлі мазмұн мен тақырып аясының жырлануы 36. Ы, Алтынсариннің қазақ грамматикасына арналған еңбектері (Ы.Алтынсариннің «Оқу-методикалық шығармалар» жинағының негізінде). 37. Ұлт азаттық күресі және «Бекет батыр» жыры (М.Әуезовтің«Әдебиет тарихы» еңбегінің негізінде). 38. Нұрым Шыршығұлұлы шығармашылығы.39. Ы.Алтынсарин поэзиясындағы табиғат лирикасы. 40. Д.Бабатайұлының поэзиясындағы отарлық езгіге қарсы азаттық танымдары.41. Базар жырау Оңдасұлының әдеби мұрасы. 42. Балуан Шолақтың шығармашылық өмір жолы. 43. Жетісудың отарлануы және С.Аронүлы шығармаларындағы азттық танымдары. 44. Иманжүсіп Құтпанұлының шығармашылық емір жолы, әдеби мұрасыньщ көркемдік тіл кестесі, зерттелу жайы. 45. Кемпірбай Бөгенбайұлының әдеби мүрасы.46. Жетісудың отарлану тарихы және С.Аронұлы дастандарындағы батырлар бейнесі.47. Құлыншақ Кемелұлының әдеби мүрасы. 48. Нұржан Наушабаевтың айтыстары. 49. Абайдық ақын шәкірттері (М.Әуезовтің «Абай Құнанбаев» монографисы мен Қ.Мұхаметхановтың «Абайдың ақын шекірттері» зерттеу жинағы негізінде) 50. «Зар заман» әдебиеті және Шортанбай Қанайұлы шығармашылығы, оның зерттелу тарихы (М.Әуезовтің «Әдебиет тарихы» еңбегі мен Қ.Мәдібайқызының зерттелеулері негізінде).51. М.Қалтайұлы және діни-тәлімгерлік бағыттағы. 52. Абай поэзиясы және жаңа жазба әдебиет. 53. Акан Серінің «Сырымбет», «Құлагер» ән- өлеңдерінің мазмұндық, көркемдік айшықтары. 54. Д.Бабатайұлының «Еспембет» поэмасы. 55. ЬІ.Алтынсарин — балалар әдебиетінің атасы. 56. Әдебиеттану тарихындағы айтыс өнерінің зерттелуі.57. Абай поэмалары.58. Ш.Уәлиханов-әдебиет зерттеушісі.59. «Біржан-Сара айтысының» шығу тарихы мсн зерттелу жайы,60. Абайдың кара сөздері (Ғ.Есімнің «Хакім Абай» эерттеуі негізінде)61. ХІХ ғасыр әдебиетінің зерттелу тарихы мен бүгінгі Жай-күйі.

37



62. Мүрат Мөңкеүлыныңт әдеби мұрасы, оның зерттелу жайы (Х.Досмұхамедұлы мен Б.Омаров зерттеулері негізінде). 63. Абайдың қазақ поэзиясын мазмұн, түр жағынан өрістетудегі ақындық дарынының әдебиет тарихындағ ы мән-иаңызы. 64. М.Әуезов және абайтану тарихы (М.Мырзахметұлының «Абайтану тарихы» монографиясының негізінде)65. Шөже Қаржаубайұлының шығармашылық өмір жолы мен айтыстарының мазмұндық-көркемдік кестесі.66. Шоқанның фольклортану саласындағы енбектері.67. Бес арыстың ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиеті мен оның өкілдері жайлы еңбектері68. Біржан салдың шығармашылығы.69. Ы.Алтынсаринның ұстаздық қызметі70. XIX ғасыр әдебиеті тарихына жаңаша көзқарас (тәуелсіздік кезеңінен бергі уақыттағы әдеби зерттеулерге шолу). 71. Зар заман әдебиетінің өкілдері мен зерттелу тарихы.72. Д.Бабатайұлының мысал өлендері.73. Махамбет шығармаларының көркемік кестесі, тіл ерекшелігі. 52. Ақан серінің шығармашылық өмір жолы , ән-өлендеріндегі мазмұндық,

көркемдік сезім саздары (Мағжанның Ақан сері; Ақан сері сөздері мақалалары негізінде.)

53. Абайдың шығармашылық өмір жолы М.Әуезовтің Абай ғұмырбаянына арналған 1933, 1940, 1943. 1950 жылдарда жазған еңбектері негізінде.54. Абайдың әдеби мектебі және оның өкілдері.

4-Кесте Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

Оқулықтардың, оқу құралдарының атауы

Саны Студенттердің саны

Қамтамасыз ету пайызы

1 2 3 41.Ж.Аймауытұлы. Психология Алматы, «Рауан» 1995ж.

3 3 100%

2.Алдамұратов Ә, Мұқанов М. Психология пәнінен лабораториялық практикалық сабақтар. А, 1978 ж.

3 3 100%

3.Жарықбаев Қ. Б. Психология. Алматы «Білім» 1993ж.

3 3 100%

38



4.А. А. Темірбеков, С. Балаубаев Психология, А. Мектеп, 1966ж.

3 3 100%

5.Алдамұратов Ә. Рақымбеков Қ, Іргебаева Н, Бапаева М. Нығыметова Г,

3 3 100%

6.Столяренко Л.Д. Основы психологии.-М., 1997.

3 3 100%

7.Джемс У. Психология. М., 1991

3 3 100%

8.Выготский Л.С.Педагогическая психология. –М., 1991.

3 3 100%

9.Соколов А.Н. Внутренняя речь и мышление. –М., 1987.

3 3 100%

10.Соколов А.Н. Внутренняя речь и мышление. –М., 1987.

3 3 100%

11.Хрестоматия по возрастной психологии. М., 1996

3 3 100%

39

Documents

050205(11) - «Филология» мамандыєына арналєан · Web viewБастауыш сынып оқушысының еріктік сапаларының, сезім