(0505) 502 02 06...2020/09/22 · isimler, sıfatlar, zamirler, zarflar, edatlar, bağlaçlar, ünlemler fiiller ve fiilimsiler gibi konu-ları temel almaktadır. Sözel Mantık Becerisi:

1

ÖSYM ANALİZ SERİSİ • TÜRKÇE CEPTE

İNFORMAL YAYINLARI

Değerli Adaylar,ÖSYM tarafından her yıl çeşitli sınavlar düzenlenmektedir. Bu sınavlar içerisinde Türkçe dersinin çok önemli bir yeri vardır. ALES, DGS, KPSS, YGS, LYS gibi sınavlarda karşı-mıza çıkan bu dersin temel içeriği şu şekilde özetlenebilir:

Anlam Bilgisi: Sözcükte anlam, cümlede anlam, paragrafın anlam ve yorumlanmasına dayalı olarak soruların karşınıza geldiği bölümdür.

Yazım ve Noktalama: Türk Dil Kurumu tarafından belirlenen birtakım kelimelerin yazım şekilleri ve noktalama işaretlerinin kullanımına dayalı olarak karşımıza çıkan bölümdür.

Temel Dil Bilgisi Becerisi: Bu konu içerisinde ise sözcük türleri olarak karşımıza çıkan isimler, sıfatlar, zamirler, zarflar, edatlar, bağlaçlar, ünlemler fiiller ve fiilimsiler gibi konu-ları temel almaktadır.

Sözel Mantık Becerisi: Olasılıklara dayalı olarak verilen cümlelerden tablo oluşturma ve bu tablonun yorumlanması esasına dayanmaktadır.

Bu kitaptan çalışan adaylar aşağıdaki soruların cevaplarını kitabın içinde bulacak-lardır:

✔ Türkçe sorularında ne sorulursa neye bakılır?✔ Gerçek anlam ile mecaz anlam arasındaki farkı nasıl ayırt edebilirim?✔ Kinaye ile kinayeli söyleyiş arasındaki fark nedir, sorularda bu iki kavramı nasıl ayırt

edebilirim?✔ “Sözcüklerin hangisinde farklı bir anlam ilgisi vardır?” sorularında neye bakılmalıdır?✔ Eş anlamlı cümle ile yakın anlamlı cümle arasındaki fark nedir?✔ Üslup ve içerik cümlesi pratik olarak nasıl bulunur?✔ Cümlelerde boşluk doldurmada neye dikkat etmeliyim?✔ Cümle oluştururken nasıl pratik hareket etmeliyim?✔ Paragrafın yapısına yönelik gelen sorular hangileridir?✔ Bir paragrafın giriş cümlesi olmaya uygun olan cümlenin özellikleri nelerdir?✔ Paragrafta sonuç cümlesi tespit edilirken neye dikkat etmeliyim?✔ İki paragrafa bölme soruları nasıl çözülür?✔ Bir paragrafta anlam akışını bozan cümle nasıl tespit edilir?✔ Paragraf tamamlama sorularında neye dikkat etmeliyim?✔ Paragrafta yer değiştirme soruları nasıl çözülür?✔ Paragrafın konusunu nasıl tespit ederim?✔ Paragrafta ana düşünce nasıl tespit edilir?

TAKDİM

ÖRNEKTİRBASKI Y

APILAMAZ


İNFORMAL YAYINLARI

2

✔ Paragrafın yardımcı düşünceleri ile ilgili sınavlarda hangi sorular gelir? ✔ Paragrafın yardımcı düşünceleri ile ilgili soruları nasıl çözerim? ✔ Yan cümlenin görevi sorulduğunda neye bakılır? ✔ Öyküleyici ve betimleyici anlatım arasındaki fark nedir? ✔ Tanık gösterme ile örnekleme arasındaki fark nedir? ✔ Açıklama ile tanımlama arasındaki fark nedir? ✔ Ünlü düşmesi sorulunca nelere bakılır? ✔ Sözel mantık ve tablo oluşturma sorularında neye dikkat etmeliyim? ✔ Birleşik ve ayrı yazılan sözcükler sorulduğunda nelere dikkat etmeliyim? ✔ Sözcüklere gelen ekleri ayırırken nelere dikkat etmeliyim? ✔ Sözcüklere gelen hangi ekler tırnakla ayrılır? ✔ Kurum ve kuruluş adlarına gelen ekler nasıl yazılır? ✔ Noktalama işaretleri konurken nelere dikkat etmeliyim? ✔ Konuşmalar tırnak içine alındığında konuşma çizgisi kullanılır mı? ✔ Bir sözcüğün isim mi, sıfat mı, zarf mı, zamir mi olduğuna nasıl karar veririm? ✔ Cümlenin ögelerini bulurken nelere dikkat etmeliyim? ✔ Cümle yapısıyla ilgili sorularda nelere dikkat etmeliyim? ✔ Bir cümledeki anlatım bozukluğunu nasıl tespit ederim?

KPSS’de 30 soruluk, YGS’de 40 soruluk, ALES’te 100 soruluk, DGS de ise 60 soruluk kısım Türkçe dersine ayrılmış ve buralarda yukarıda vermiş olduğumuz konuların içerik-lerine dayalı olarak sorularla karşılaşmaktayız. Sınavlarda çok önemli bir yere sahip olan bu dersin kendine göre pratik noktaları ve ezberlemeden yapılabilecek temel özellikleri vardır.

Biz bu çalışmamızda Türkçeden karşımıza gelecek sorularda pratik olarak nasıl hare-ket edebileceğimizi, sorularda ne sorulduğunda neye bakmamız gerektiğini, daha çok yorumlama ile ve pratik noktalarla dilbilgisi konusunun içerisinden nasıl çıkabileceğimiz konularında sizlere bilgi vermeye ve yardımcı olmaya çalıştık.

Yoğun emek harcayarak, yıllarının birikiminin kitaplaşmış hâli olarak hazırlamış olduğu-muz bu eserimizin hepinize yol göstermesi dileğiyle sizlere böyle bir eseri takdim etmiş bulunuyoruz.

Gireceğiniz sınavlarda hepinize başarılar dileriz.

İnformal Yayınları Sınav Kazandırır!

İsmail KAYNARCAİnformal Yayınları

Fikret ÇELİKYazar

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

3


İNFORMAL YAYINLARI

İnformal Yayınları İletişimwww.informalyayinlari.com

[email protected]@informalyayin twitter

@informalyayinlari1 Instagramİnformal Yayınları facebook hesap ve

sayfası

(0505) 502 02 06

Ana Dağıtımwww.kitappatik.com

www.kpsskarakutusu.com(0551) 440 99 99(0546) 440 05 26(0535) 103 89 50(0222) 220 36 87

Bu kitabın her türlü yayım hakkı İmran KAYNARCA ve

İsmail KAYNARCA–İNFORMAL YAYINLARI'na aittir.

Bu kitabın baskısından 5846 ve 2936 Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince ve

6279 sayılı Çoğaltılmış Fikir ve Sanat Eserlerini Derleme Kanunu gereğince kaynak gösterilerek bile olsa alıntı yapılamaz, herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, depolanamaz, genel ağ ve diğer

elektronik ortamlarda yayımlanamaz.

BU KİTAP T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI BANDROLÜYLE SATILMAKTADIR.

İNFORMAL YAYINLARI

ÖSYM ANALİZ SERİSİTÜRKÇE CEPTE

Fikret ÇELİKİnformal Yayınları Yayın Ekibi

Yayına Hazırlayan

İsmail KAYNARCAGenel Yayın Yönetmeni

İmran KAYNARCAİmtiyaz Sahibi

Sevil GÖKFikret MENDİL

Hacı Ahmet YÜCEEditörler

Sevil GÖKRedaktör

Murat ERENve İnformal Yayınları Yayın Ekibi

Kapak Grafik Tasarımı

Sultan YALINKILIÇLIve İnformal Yayınları Yayın Ekibi

İçerik Grafik Tasarımı

Cem IŞIKve İnformal Yayınları Yayın Ekibi

Dizgi ve Mizanpaj

1.BaskıAnkara–Ayrıntı Basımevi–13987

Basım Yeri–Basımevi–Sertifika

İnformal Yayınları–33679Yayınevi–Yayınevi Sertifika

978-605-9396-42-4ISBN

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

İNFORMAL YAYINLARI

4

İ Ç İ N D E K İ L E R

Künye ......................................................................................................... 2İçindekiler .................................................................................................. 4GİRİŞ .......................................................................................................... 5

1. BÖLÜMSÖZCÜKTE ANLAM .................................................................................. 5

2. BÖLÜMCÜMLEDE ANLAM .................................................................................. 17

3. BÖLÜMPARAGRAFIN ANLAM VE YORUMU ..................................................... 28

4. BÖLÜMSÖZEL MUHAKEME ............................................................................... 42

5. BÖLÜMYAZIM KURALLARI ................................................................................. 43

6. BÖLÜMNOKTALAMA İŞARETLERİ .................................................................... 68

7. BÖLÜMYAPI BİLGİSİ ........................................................................................... 84

8. BÖLÜM8/1. KONU: İSİMLER ............................................................................... 918/2. KONU: SIFATLAR (ÖN ADLAR) ...................................................... 958/3. KONU: ZAMİRLER (ADILLAR) ...................................................... .. 988/4. KONU: ZARFLAR (BELİRTEÇLER) .............................................. 1008/5. KONU: EDAT (İLGEÇ) .................................................................... 1028/6. KONU: BAĞLAÇ ............................................................................ 1028/7. KONU: ÜNLEM ............................................................................... 1038/8. KONU: FİİLLER (EYLEMLER) ....................................................... 1038/9. KONU: FİİLDE ÇATI ....................................................................... 1068/10. KONU: FİİLİMSİLER ..................................................................... 1088/11. KONU: FİİLLERİN YAPISI ............................................................ 109

9. BÖLÜMCÜMLENİN ÖGELERİ ........................................................................... 110

10. BÖLÜMCÜMLE BİLGİSİ ..................................................................................... 113

11. BÖLÜMANLATIM BOZUKLUĞU ........................................................................ 116

12. BÖLÜMDİKKAT! TÜRKÇE SORULARINDA NE SORULURSA NEYE BAKILIR? ...................................................... 125

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

5

1. BÖLÜMSÖZCÜKTE ANLAM

1. Gerçek anlam nedir?

Bir sözcüğün herkesçe bilinen ve akla gelen ilk anlamıdır. Bir sözcüğün gerçek anlam taşıyıp taşımadığını anlayabilmenin en güzel yolu o sözcüğü ilk başta tek başına düşünmektir. Tek başına düşünüldüğünde aklımıza gelen anlam ile cümlede kullanılan anlam birbiriyle aynı doğrultuda ise o sözcük gerçek anlamlı olarak kul-lanılmış demektir.

Örnek Küçük çocuğun düşünce kolu kırılmıştı.

Bu cümlede altı çizili iki sözcük çocuk ve kol sözcükleridir. “Çocuk”, yetişkin olma-yan birey anlamında olup “kol” sözcüğü ise insanın bir organını karşılamaktadır. Cümlede kullanıldığı anlamlar da açıkladığımız anlamlar olduğu için her iki sözcük de gerçek anlamıyla kullanılmıştır.

2. Yan anlam nedir?

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen sıyrılmadan şekilsel ve işlevsel ben-zerliği yoluyla kazandığı yeni anlamdır. Yan anlam sözlükte ikinci anlam olarak ve-rilmektedir. Soruların gelişine göre yan anlamlı sözcükler gerçek anlamlı sözcük olarak da kabul edilebilmektedir. Çünkü yan anlamın tanımında sözcüğün gerçek anlamından bağının tamamen ayrılmadığı şeklinde bir kullanım vardır.

Örnek Sınıfın kapısının kolu yine tamir edildi.

Bu cümlede kullanılan “kol” sözcüğü ise şekilsel benzerliğinden dolayı insan koluna benzetilmiştir. Bu nedenle yan anlam ile kullanılmış bir sözcüktür.

3. Mecaz anlam nedir?

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen sıyrılarak yeni bir anlama gelecek şekilde kullanılmasına mecaz anlam denir. Bir sözcüğün mecaz anlam diye bir anlamı yoktur. Mecaz anlam sözcüğe bizim yüklediğimiz anlamdır. Mecaz anlam zaman içerisinde sözcüğün anlam genişlemesi yoluyla kazandığı anlamdır ve bu anlam sözcüğe kulla-nıcı tarafından yüklenmiştir. Mecaz anlamın diğer adı “değişmece”dir.

Örnek Veli Bey, eli kolu uzun bir adamdır.

Bu cümlede kullanılan “kol” sözcüğü ise insan organı anlamından tamamen sıyrıla-

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

6

rak yepyeni bir anlamı karşılamış ve bilinen ilk anlamından tamamen uzaklaşmıştır. Bu nedenle mecaz anlama gelecek şekilde kullanılmıştır.

4. Gerçek anlam ile mecaz anlam arasındaki fark ne-dir?

Gerçek anlam söylendiğinde herkeste aynı izlenimi oluşturur yani nesnel anlamdır ancak mecaz anlam kişiden kişiye değişir, kişilerin sözcüğe yüklediği anlamdır yani öznel anlamdır.

Örneğin “göz” sözcüğüne baktığımızda ilk söylendiğinde herkesin aklına insanın görme organı olarak gelmektedir. Cümle içerisinde, “Bugün gözüm çok ağrıdı.”, şeklinde kullanıldığında akla gelen ilk anlamıyla kullanıldığı için gerçek anlamı kar-şılar. Eğer cümle içerisinde, “Ben bir insanı bakınca gözlerinden tanırım.”, şeklinde kullanılırsa bu cümlede ipucu veren özellik anlamında kullanılır ve organ anlamın-dan uzaklaşır, bu sebeple mecaz anlamlı sözcük olarak kullanılmış olur.

5. Gerçek anlam ile mecaz anlam arasındaki farkı nasıl ayırt edebilirim?

Sözcüğün tek başına kullanıldığında somut olduğunda gerçek anlamlı sözcük, so-yut anlama gelecek şekilde kullanıldığında mecaz anlamlı sözcük olduğuna dikkat edilmelidir. Gerçek anlamlı bir sözcük cümle içerisindeki kullanımına göre sözcüğün somut anlamıyla kalması demektir. Çivi sözcüğü örnek olarak alınırsa, “Duvara bir çivi çaktım.”, cümlesinde somut anlamlı olduğu görülür. Ancak, “Bu dünyanın çivisi çıkmış.”, dediğimizde bu cümlede kullanılan çivi ahlak, görgü, kural gibi anlamlara gelecek biçimde kullanıldığından soyut olarak kullanılmıştır. Sorunun cevabını bul-makta sıkıntı yaşadığınızda gerçek anlamın somut, mecaz anlamın soyut olması özelliğinden yola çıkılabilir.

6. Terim anlam nedir?

Bir sözcüğün herhangi bir meslek, sanat dalı veya bilim gibi alanlarla ilgili kulla-nılmasına “terim anlam” denir. Terim anlama “bilimsel anlam” demek de yan-lış olmaz. Terim anlamlı bir sözcüğü cümlede tespit ederken cümlenin illa bilimsel bir bilgi içermesine gerek yoktur. Terim anlam olarak kullanılan sözcüğün cümle içerisinde terimsel özelliğini kaybetmeden kullanılması da terim anlam ifade eder. Örneğin, “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir.”, ifadesinde “açı” terim anlamlı bir ifadeyken “Bugün derste açılar konusunu işledik.”, ifadesinde de terim anlam özelliğini korumaktadır.

Örnek Bugünkü derste kafiye konusunu ele alacağız. (Kafiye sözcüğü terim an-lamlı sözcük olarak kullanılmıştır.)

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

7

7. Terim anlamlı sözcükler cümlede kullanıldığında hangi anlama karşılık gelir?

Terim anlamlı sözcükler cümlede gerçek anlamlı sözcük olarak kabul edilmektedir. Cümle içindeki kullanımları sözcüğün bilimsel anlamda akla gelen ilk kullanımları olduğu için soruların gelişine göre terim anlamlı sözcükler cümlede gerçek anlamlı sözcükler olarak kabul edilmelidir.

8. Sözcüğe mecaz anlam kazandırma yolları neler-dir?

Sözcüğe mecaz anlam kazandırma yolları benzetme kişileştirme, mübalağa yani abartma, dolaylama, güzel adlandırma, deyim aktarması, tariz yani dokundurma, kinaye ve konuşturmadır. Mecaz anlam kazandırma yolları genellikle edebî metin-lerde başvurulan bir yöntemdir. Mecaz anlam kazandırma yolları zaman içerisinde sözcüğün anlam genişlemesine uğramasına neden olmuştur. Bu da dilimizde çok anlamlılığın ortaya çıkmasını sağlamıştır.

9. Benzetme nedir?

Aralarında çeşitli yönlerden ilgi bulunan iki sözcükten zayıf olan varlığın güçlü olan varlığa benzetilmesidir. Bir cümlede benzetme yapılmasının temel amacı önce sa-natsallık, sonra da sözcüğü mecaz anlama getirecek biçimde kullanmaktır.

Örnek “Kadının gözlerinden seller gibi yaş akıyordu.”, cümlesinde kadının çok ağ-ladığını göstermek için gözündeki yaşlar sele benzetilerek anlam güçlendirilmiştir.

10. Kişileştirme (Teşhis) nedir?

İnsan dışındaki kavramlara insan özelliği kazandırmaktır. Burada önemli olan, kav-ramın insan dışı bir kavram olması ve bu kavrama insana ait bir özelliğin aktarılma-sıdır. Kavramın kendinde olan bir özelliğin tekrar o kavrama verilmesi kişileştirme örneğini oluşturmaz. Mesela bir kedinin uyuması kişileştirme örneği değildir çünkü uyumak kedilere de ait bir özelliktir.

Örnek Ağaçlar ve böcekler baharın gelişini çılgınca kutluyordu.

Bu cümlede kutlama yapmak ağaç ve böceklerde olmayan bir özellik olup insana ait bir özelliktir ve ağaç ve böceklere aktarılmıştır. Bu nedenle cümlede kişileştirme vardır.

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

8

11. Abartma (Mübalağa) nedir?

Bir kavram ya da durumu olduğundan çok fazla ya da çok eksik göstermektir. Abartma sözcüğe mecaz anlam kazandırma yollarından biri olmakla birlikte aynı zamanda bir söz sanatıdır. Abartmanın olduğu yerlerde dikkat edilmesi gereken en önemli unsur kavramın ya olduğundan çok fazla ya da olduğundan çok eksik gös-terilmesidir.

Örnek Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım.

Bu cümlede dağları yırtmak ifadesinde abartma yapılmıştır. Çünkü dağların yırtıl-ması söz konusu değildir ve yazar burada bir kavramı olduğundan daha farklı gös-terme yoluyla abartmaya başvurmuştur.

12. Dolaylama nedir?

Dolaylama, tek sözcükle anlatılabilecek bazı kavramları birden fazla sözcükle anlat-maktır. Sözcük anlamı olarak zaten dolamak ifadesi bir şeyi uzatmak olarak düşü-nülmelidir. Çünkü lafı ağzına dolamak şeklinde kullanılan deyimde dolamak ifadesi-nin anlamı düşünüldüğünde dolaylama ifadesinin de bir kavramla anlatılabilecek bir ifadenin birden fazla sözcükle anlatılması anlamına geldiği rahatlıkla hatırlanacaktır.

Örnek balık (derya kuzusu), kaleci (file bekçisi)…

13. Güzel adlandırma nedir?

Söylendiğinde kişide hoş bir izlenim uyandırmayan ifadelerin daha güzel sözlerle ifade edilmesine “güzel adlandırma” denir. Güzel adlandırmayı kısa yoldan hakkı-mızda şu şekilde de düşünebiliriz: Söylendiğinde kişide kötü bir izlenim uyandıran ifadeleri bir toplum içerisinde kullanmak pek hoşa gitmeyebilir, bu sebeple kişiler bunları daha kibar daha güzel sözlerle ifade etme yolunu tercih ederler. Kötü izlenim uyandıran bu kavramların daha güzel sözcüklerle ifade edilmesine de güzel adlan-dırma denir. Aklımızda bu şekilde tutarak ezber yapmadan kavramı hatırlayabiliriz.

Örnek

Kör: görme engelli

Verem: ince hastalık

…ÖRNEKTİR

BASKI YAPILA

MAZ

28


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 3

3. BÖLÜMPARAGRAFIN ANLAM VE YORUMU

1. Paragrafın yapısına yönelik gelen sorular hangi-leridir?

Paragrafın yapısına yönelik gelen sorular; iki paragrafa bölme, anlam akışını bozan cümleyi tespit etme, karışık hâlde verilen cümlelerden anlamlı bir bütün oluşturma, parça içerisinde yer değiştirmiş olan iki cümleyi tekrar yerine koyma ve uygun şekil-de düzenleme soruları gelmektedir.

2. Paragraf nasıl oluşturulur?

Paragraf oluşturma sorularında öncelikle yapılması gereken şey paragrafın giriş cümlesi olmaya en uygun olan cümleyi tespit etmektir. Giriş cümlesi tespit edildikten sonra parçanın anlam akışına göre gelmesi gereken ikinci cümle verilen cümle-deki anahtar sözcüklerden hareketle tespit edilir. Böylece parçanın anlam akışına göre yargıların nasıl tamamlanması gerektiği tespit edilir. Bu tespit sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli şey, her cümleyi diğer cümleye bağlayan anahtar bir sözcüğün olmasıdır. Bu durumda anahtar sözcüklerin tespit edilmesi devamında gelecek olan yargının daha rahat bulunmasına yardımcı olacaktır. Örneğin, “Son zamanlarda oluşan trafik kazalarında çok sayıda ölüm görülmüştür.” cümlesinin ardından “Bu ölümlerin temel nedeni trafik kurallarına uyulmadan araç kullanılma-sıdır” cümlesinin gelmesi mantıklıdır çünkü çok sayıda ölüm görülmüştür ifadesinin ardından bu ölümlerin nedeninin ifade edilmesi anlam akışını tamamlayan cümle olarak karşımıza çıkar. Paragraf oluşturma sorularında da verdiğimiz örneğe uygun olan anlam bütünlüğünü sağlayan ifadeler bulunmalıdır.

3. Bir paragrafın giriş cümlesi olmaya uygun olan cümlenin özellikleri nelerdir?

Bir paragrafın giriş cümlesi olmaya en uygun cümleler herhangi bir bağlaçla baş-lamaz, cümlenin içerisinde kendinden önce bir şeyler anlatıldığını ifade eden her-hangi bir sözcük veya sözcük grubu bulunamaz ve en önemlisi de geliştirilebilir bir hüküm cümlesi olmak zorundadır. Aşağıda verilen cümlelerin hiçbiri de giriş cümlesi olmaya uygun değildir.

Örnek Akşamki yemekte et ve salata da yedik. Ama durumun böyle sonuçlanmasını kimse istemiyordu.

İnsanların gelişmişlik düzeyini gösteren bu durum hiç de iç açıcı bir durum değil.

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

29


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 3

4. Paragrafın sonuç cümlesi nedir?

Paragrafın sonuç cümlesi bütün bir paragrafı tek bir yargıda özetleyen yargı niteliği taşır. Sonuç cümleleri genellikle parçada verilmek istenen mesajın veya anlatılmak istenen konunun tek bir yargıyla özetlendiği bölümdür.

5. Paragrafta sonuç cümlesi tespit edilirken neye dikkat etmeliyim?

Paragrafın sonuç cümlesi olmaya uygun olan cümle genelde bütün bir paragrafı tek bir yargıda özetleyen ifadedir. Parçanın sadece başlangıç, sonuç veya ortada veri-len herhangi bir bölümünden alınan bir anlamı ifade eden cümleler parçanın sonuç cümlesi olmaya uygun olmayan cümlelerdir. Çünkü bir paragrafın sonuç cümlesi paragrafta anlatılanların tümünü özetleyen ve konuyu toparlayan cümledir.

6. İki paragrafa bölme soruları nasıl çözülür?

İki paragrafa ayırma sorularında konular arası farklara dikkat etmek gerekir. Çünkü iki paragrafa bölme sorularında her ne kadar aynı konu etrafında dönse de parag-rafın bölüneceği noktadan itibaren konunun farklı bir özelliğine yer verilir. Örneğin Türkiye ile ilgili oluşturulan bir paragraf metninin ilk kısımda Türkiye’nin jeopolitik önemine yer verilirken sonraki cümlelerde Türkiye’nin matematik konumuna yer ve-rebilir. Bu durumda Türkiye’nin jeopolitik önemi ile ilgili olan cümleler birinci paragra-fı, matematik konumu ile ilgili olan cümleler ise paragrafın ikinci kısmını oluşturacak biçimde sıralama yapılır. Sonuç olarak iki paragrafa bölme sorularında konunun değiştiği noktayı bulmak önemlidir.

7. Bir paragrafta anlam akışını bozan cümle nasıl tespit edilir?

Bir paragrafta anlam akışını bozan cümle bütün bir paragrafta anlatılan konuyla ilgisi olmayan cümledir. Bu tür soruları çözerken de tıpkı iki paragrafı bölme sorula-rında olduğu gibi cümleler arasındaki konu bütünlüğüne dikkat edilir. Ana konuyla bağlantısı olmayan cümle tespit edilir. Son olarak parçadan şu cümleyi çıkarmalıyız diyebildikten sonra o cümlenin kendinden önce ve kendinden sonra gelen cümleler-le herhangi bir anlamsal bağının bulunup bulunmadığına da dikkat etmeliyiz. Eğer kendinden önceki ve sonraki cümleyle anlamsal bir bağı yoksa parçadan atılması gereken cümle doğru tespit edilmiş olur.ÖRNEKTİR

BASKI YAPILA

MAZ

35


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 3

32. Sayıp dökmelere yer verme nedir?

Bir paragrafta sayıp dökmelere yer verme anlatılan konu ile ilgili ne kadar detay varsa hepsini sırasına göre ortaya koymaktır. Yani bu konuyla ilgili bilinen her şeyi sayıp dökmek ortaya koymaktır. Anlatılan metin içerisinde detaya girme söz konu-suysa sayıp dökmelere de yer verilmiş demektir.

SES BİLGİSİ

33. Kalın ünlüler hangileridir?

“a, ı, o, u” sesleri kalın ünlülerdir.

34. İnce ünlüler hangileridir?

“e, i, ö, ü” sesleri ince ünlülerdir.

35. Düz ünlüler hangileridir?

“a, e, ı, i” sesleri düz ünlülerdir.

36. Yuvarlak ünlüler hangileridir?

“o, ö, u, ü” sesleri yuvarlak ünlülerdir.

37. Dar ünlüler hangileridir?

“ı, i, u, ü” ünlüleri dar ünlülerdir.

38. Geniş ünlüler hangileridir?

“a, e, o, ö” sesleri geniş ünlülerdir.

39. Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık–İncelik Uyumu) nedir?

Bir sözcüğün bünyesinde yer alan ünlülerin tamamının kalın veya tümünün ince olması uyumudur. Sözcük bünyesinde yer alan ünlülerin tamamının kalın olmama-sı veya tamamının ince olmaması durumunda sözcük büyük ünlü uyumuna aykırı nitelik taşır.

Örneğin “sevgilerimiz” sözcüğünde yer alan ünlüler tamamen ince ünlülerden oluş-

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

95


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 8

8/2. KONU: SIFATLAR (ÖN ADLAR)1. Sıfat nedir?

İsimleri niteleyen veya belirten sözcüklere “sıfat” denir. Sıfatların bir diğer adı ön addır ve bu addan da anlaşılacağı üzere sıfat olan bir kavram isimden önce gelmek zorundadır.

Örnek mavi oda, geniş salon…

2. Sıfatlar kaça ayrılır?

Sıfatlar, niteleme ve belirtme sıfatı olmak üzere ikiye ayrılır.

3. Niteleme sıfatının özelliği nedir?

Bir varlığın rengi, durumu veya biçimi hakkında bilgi veren sıfattır. Paragraf soru-larında, “Niteleyici sözlere yer verilmiştir veya verilmemiştir.” sorularında da yine niteleme sıfatına bakılmalıdır.

Örnek yuvarlak masa, sarı saç…

4. Niteleme sıfatları nasıl bulunur?

İsme sorulan “Nasıl” sorusuna cevap veren sözcükler niteleme sıfatıdır.

Örnek derin kuyu (nasıl kuyu?)

5. Belirtme sıfatı nedir?

Bir ismi sayı, soru, işaret veya belirsizlik yönüyle belirten sıfatlardır. Belirtme sıfatları işaret, sayı, soru sıfatları ve belgisiz sıfatlar olmak üzere dörde ayrılır.

6. Sayı sıfatları nedir, kaça ayrılır?

Varlıkların niteliklerini sayı yoluyla ortaya koyan sözcüklere “sayı sıfatı” denir. İsme sorulan kaç, kaçıncı, ne kadar sorularına cevap veren sıfatlardır. Sayı sıfatları asıl sayı, kesir sayı, üleştirme sayı, topluluk sayı ve sıra sayı sıfatları olmak üzere beşe ayrılır.

7. Asıl sayı sıfatı nedir?

Varlıkları sayı yoluyla belirten ve isme sorulan “kaç” sorusuna cevap veren sıfat-lardır.Örnek üç gün, beş kişi, yedi hafta…

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

96


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 8

9. Kesir sayı sıfatı nedir?

İsimlerin özelliklerini kesir sayısı yoluyla ifade eden sıfatlardır.

Örnek yarım ekmek, üçte bir pay…

10. Üleştirme sayı sıfatı nedir?

Üleştirme sözcük anlamı olarak paylaşmak demektir. Üleştirme sayı sıfatı ise –ar, –er, –şar, –şer ekini alarak oluşan ve paylaşma anlamı veren sıfatlardır.

Örnek üçer kişi, beşer ekmek…

11. Sıra sayı sıfatı nedir?

Sıra sayı sıfatları kendilerinden sonra gelen isimlerin özelliğini sıra olarak belirten sıfatlardır. Genellikle –ıncı, – inci eklerini alarak kullanılırlar.

Örnek ikinci kat, beşinci sıra…

12. Topluluk sayı sıfatı nedir?

İsimlerin özelliklerini topluluk yönüyle belirten sıfatlardır. Topluluk sıfatlarının en önemli özelliği kendi bünyesinde birden fazla kavramı barındırmasıdır.

Örnek ikiz çocuk, üçüz bebek…

13. Soru sıfatı nedir?

İsimlerin özelliklerini soru yoluyla belirten sıfatlara “soru sıfatı” denir. Bir kavramın soru sıfatı olduğunu anlamak için sorunun yerine uygun bir cevap verilir, verilen cevap bir sıfatsa kullanılan kavram bir soru sıfatıdır.

Örnek Karşı komşumuz nasıl bir araba aldı? (Güzel araba)

14. İşaret sıfatı nedir?

İsimlerin özelliklerini işaret yoluyla belirten sıfatlara “işaret sıfatı” denir. En fazla kullanılan işaret sıfatları “şu, bu, o” sıfatlarıdır. İşaret sıfatını bulabilmek için isme “hangi” sorusu sorulur ve alınan cevap bir işaret sıfatıdır.

Örnek Bu adamı gözüm bir yerden ısırıyor.

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

102


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 8

8/5. KONU: EDAT (İLGEÇ)1. Edat (ilgeç) nedir?

Edat, tek başına hiçbir anlamı olmayıp cümlede kullanılan sözcüklerle birlikte anlam kazanan sözcüklere denir.

Örnek Akşama kadar dışarıda ne işin vardı.

Yaşlı adam sabaha doğru eve gelmişti.

2. Edat cümlede pratik olarak nasıl bulunur?

Edatları cümlede bulmanın en pratik yolu sözcüklerin tek tek anlamlarını incele-mektir. Anlamlar tek tek incelendikten sonra tek başına hiçbir anlam ifade etmeyen sözcük edat olarak belirlenir. Bir önceki maddede verilen cümlede doğru, kadar sözcükleri tek başına hiçbir anlam ifade etmez. Bu nedenle cümle içerisindeki gö-revleri edattır.

8/6. KONU: BAĞLAÇ1. Bağlaç nedir?

Cümle içerisinde eş görevli sözcük, sözcük grubu veya cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere “bağlaç” denir.

Örnek Ahmet elindeki paketleri mutfağa bıraktı ve odasına çıktı.

Kendisine bu işin olmayacağını çok söyledik ama laftan bir türlü anlamıyor.

2. Bağlaçların görevi sorulduğunda neye bakılır?

Bağlaçların cümle içerisindeki görevleri sorulduğunda en pratik yol sözcük veya sözcük gruplarını mı birbirine bağladığı ya da cümleleri mi birbirine bağladığı nok-tasına bakılmalıdır. Eğer bu iki şekilde cümleden herhangi bir görev çıkarılamazsa cümlenin ögeleri bulunur. Öge olarak hangi ögeleri birbirine bağladığına bakılır.ÖRNEKTİR

BASKI YAPILA

MAZ

117


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

1

5. Sözcüğün yanlış yerde kullanılmasından kaynak-lanan anlatım bozukluğu nedir?

Bir cümlede sıfat veya zarf görevli sözcüklerin birbirinin yerine kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarına denir.

Örnek Bugün çok başım ağrıyor değil bugün başım çok ağrıyor.

Her Allah’ın günü telefon ediyor değil Allah’ın her günü telefon ediyor.

6. Deyim ve atasözü yanlışlığından kaynaklanan an-latım bozukluğu nedir?

Deyimler ve atasözleri kalıplaşmış sözlerdir, yapıları değiştirilemez, sözcüklerin yeri değiştirilemez ya da bir sözcüğün yerine eş anlamlısı getirilemez. Böyle bir kullanı-mın olması anlatım bozukluğudur.

Örnek Adamın dilinde kıl bitmişti değil adamın dilinde tüy bitmişti.

Beyaz akçe siyah gün içindir değil ak akçe kara gün içindir.

7. Mantık veya sıralama yanlışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu nedir?

Dilimizde bir cümlenin mantık kurallarına uygun olması gerekir. Ayrıca sıralama ba-kımından da doğru şekilde bir sıralama yapılması gerekir. Bu kurallardan herhangi birine uyulmaması anlatım bozukluğuna neden olur.

Örnek Kısırlık babadan oğula geçmez. (Kısır adamın oğlu olmaz.)

Sen bırak yumurta kırmayı yemek bile yapamazsın. (Sen bırak yemek yapmayı yumurta bile kıramazsın.)

8. Gereksiz yardımcı eylem kullanılmasından kay-naklanan anlatım bozuklukları nelerdir?

Yapım eki alarak fiile dönüştürülebilecek bir ismin cümlede et–, ol– yardımcı ey-lemleriyle birlikte kullanılması gereksiz yardımcı eylem kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

Örnek Kış geldiği için herkes hasta oldu. (hastalandı)

Benden hiçbir zaman kuşku etme. (kuşkulanma)

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

123


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

1

31. Tamlanan eki eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu nedir?

Belirtili isim tamlamalarında tamlanana ait kullanılması gereken iyelik ekinin kulla-nılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

Türkiye’nin uluslararası alanda gösterdiği başarıdır bu yaşananlar. (yanlış)

Türkiye’nin uluslararası alanda gösterdiği başarısıdır bu yaşananlar. (doğru)

32. Ortak tamlayan veya tamlanana bağlanmaktan kaynaklanan anlatım bozukluğu nedir?

Farklı niteliklere sahip tamlayan ve tamlananlar için ortak bir tamlayan veya tamla-nan kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

Örnek

Özel ve fen liselerine giren öğrenciler eğitim–öğretim yılına başladı.

(Özel liselere ve fen liselerine giren öğrenciler eğitim–öğretim yılına başladı.)

Suyun ve yaprakların hışırtısı dinleyenlere huzur veriyordu.

(Suyun şırıltısı ve yaprakların hışırtısı dinleyenlere huzur veriyordu.)

33. Çatı uyumsuzluğundan kaynaklanan anlatım bo-zukluğu nedir?

Türkçede doğru bir cümlede yer alan tüm yargılar ya etken ya da edilgen olmalıdır. Cümlede farklı iki çatıya ait özelliğin bir arada bulunması çatı uyuşmazlığından kay-naklanan anlatım bozukluğuna neden olur.

Örnek Tüm sorular çözülüp sınıfa güzelce anlattı. (Yanlış)

Tüm soruları çözüp sınıfa güzelce anlattı. (Doğru)

34. Ek yanlışlığından veya sözcüğün yanlış yapılan-dırılmasından kaynaklanan anlatım bozuklukları nedir?

Bir cümlede yer alan sözcük veya sözcüklerin yanlış bir ek almasından kaynakla-ÖRNEKTİR

BASKI YAPILA

MAZ

124


İNFORMAL YAYINLARI

Böl

üm 1

1

nan anlatım bozukluklarıdır. Sözcüğün yanlış yapılandırılmış olması anlamca cüm-leye uygun olmayan sözcüğün kullanımına neden olur.

Örnek Ahmet Amca, yıllarca bu mahallede bakkalcılık yapmış biriydi. (bakkallık)

35. Noktalama eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozuklukları nedir?

Bir cümlede kullanılan bir sözcük veya sözcük grubunun kendinden sonraki söz-cükle anlamsal bir bağının olup olmadığının bilinmemesinden kaynaklanan anlatım bozukluğudur. Bu tür cümlelerde anlamsal belirsizliği ortadan kaldırmanın yolu ise noktalama işareti kullanmaktır.

36. Zamir eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozuk-lukları nedir?

Bir cümlede kullanılan iyelik ekinden dolayı hem tekil ikinci şahsa hem de tekil üçün-cü şahsa ait olmasından kaynaklanan anlam belirsizliğidir. Yani bu tür ifadelerin başına hem “senin” hem de “onun” getirildiğinde yargı anlamlı olur.

(senin) Söylediklerini can kulağıyla dinlemiştim.

(onun) Söylediklerini can kulağıyla dinlemiştim.

ÖRNEKTİR BASKI Y

APILAMAZ

Documents

(0505) 502 02 06...2020/09/22 · isimler, sıfatlar, zamirler, zarflar, edatlar, bağlaçlar, ünlemler fiiller ve fiilimsiler gibi konu-ları temel almaktadır. Sözel Mantık Becerisi: