1-2 Projektiranje mostova

Bosna i Hercegovina

DIREKCIJA CESTA Javno preduzeće FEDERACIJE BiH “PUTEVI REPUBLIKE SRPSKE” Sarajevo Banja Luka

SMJERNICE ZA PROJEKTOVANJE, GRAĐENJE, ODRŽAVANJE I NADZOR NA PUTEVIMA

Knjiga I: PROJEKTOVANJE

Dio 2: PROJEKTOVANJE MOSTOVA

Sarajevo/Banja Luka 2005

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima

RS-FB&H/3CS – DDC 433/94 Knjiga 1 - dio 2

S A D R Ž A J 1.2.1 OPŠTA SMJERNICA ZA MOSTOVE NA CESTAMA 1.2.2 RUBNI VIJENCI, IVIČNJACI I HODNICI 1.2.3 OGRADE 1.2.4 HIDROIZOLACIJA OBJEKATA NA PUTEVIMA 1.2.5 ODVODNJAVANJE I KANALIZIRANJE OBJEKATA NA CESTAMA 1.2.6 LEŽIŠTA 1.2.7 DILATACIJE 1.2.8 PRELAZ SA PUTA NA MOST 1.2.9 SPOJNICE U BETONSKIM MOSTOVIMA I KONSTRUKCIJAMA 1.2.10 OPLATE, OBRADA I OBLAGANJE VIDNIH BETONSKIH POVRŠINA 1.2.11 OPREMA ZA ODRŽAVANJE MOSTOVA 1.2.12 INSTALACIJE NA MOSTOVIMA




PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.1) Poglavlje 1: OPŠTA SMJERNICA ZA MOSTOVE NA

CESTAMA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Opšta smjernica za mostove

RS-FB&H/3CS – DDC 433/94 Knjiga 1 - dio 2 - poglavlje 1 Strana 3 od 79

U V O D

Sastavni dio savremenih autocesta, brzih, magistralnih i regionalnih cesta su i brojni objekti na cestama (mostovi, viadukti, nadvozi, podvozi, propusti, tuneli, galerije, zidovi i drugi inžinjerski objekti) koji bistveno utiču na cijenu i brzinu izgradnje. Od pouzdanosti, trajnosti i sigurnosti izgrađenih objekata zavisi prometna sigurnost i troškovi eksploatacije. PS 1.2.1 uzima u obzir i ujedinjuje teoretska znanja i aktuelnu praksu projektanata, izvođača i osoblja koje se bavi održavanjem objekata na cestama uz poštivanje skladnosti sa zakonskim i podzakomskim aktima, pravilnicima, normama i standardima koji se odnose na ovu smjernicu.

Sadržaj PS 1.2.1 je živa, aktualna i isprobana u domaćoj i inostranoj praksi.

Sadržaj PS 1.2.1 je podijeljen na dijelove koji se, u slučaju potrebe, mogu dopunjavati i mijenjati u skladu sa novim saznanjima inžinjerske struke i promjerama u zakonima.

Sadržaj PS 1.2.1 pretežno je namijenjen izgradnji novih objekata na autocestama, magistralnim i regionalnim cestama, u okviru građenja novih prometnica, ali je koncipirana u dovoljnoj mjeri općenito sa čime se može djelomično primjenjivati kod rekonstrukcije objekata. Svi objekti na cestama moraju biti projektovani i izgrađeni tako da budu pouzdani, sigurni i trajni u toku izgradnje i u višegodišnoj eksploataciji. Objekti na cestama moraju biti koncipirani, izgrađeni, čuvani i održavani na način koji garantuje vijek trajanja od 80 do 120 godina.

Opšta smjernica za mostove Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima

Strana 4 od 79 Knjiga 1 - dio 2 - poglavlje 1 RS-FB&H/3CS – DDC 433/94

S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................6 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................6 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................8 4. PODLOGE ZA PROJEKTOVANJE OBJEKATA NA CESTAMA ................................................11

4.1 Uvodni dio .........................................................................................................................11 4.2 Prostorsko-urbanističke podloge.......................................................................................11 4.3 Prometne podloge.............................................................................................................11 4.4 Geodetske podloge ...........................................................................................................11 4.5 Cestovne podloge .............................................................................................................11 4.6 Geološko-geomehaničke podloge.....................................................................................11 4.7 Hidrološko-hidrotehničke (vodoprivredne) podloge ..........................................................12 4.8 Meteorološko-klimatske podloge.......................................................................................12 4.9 Seizmološki podaci............................................................................................................12 4.10 Projektni zadatak...............................................................................................................12

5. GEOMETRIJA CESTE NA OBJEKTIMA ....................................................................................13 6. SAOBRAČAJNI I SLOBODNI PROFILI TE ŠIRINE OBJEKATA NA CESTAMA.....................14

6.1 Slobodni i saobraćajni profili .............................................................................................14 6.2 Normalni poprečni profili (širine) za objekte na autocestama i brzim cestama.................19 6.3 Normalni poprečni profili (širine) kod objekata za premošćavanje na M/R/L cestama.....23 6.4 Normalni poprečni profili (širine) objekata za premošćavanje za miješani cestovno-

željeznički saobraćaj .........................................................................................................26 7. SVIJETLE ŠIRINE I SVIJETLE (SIGURNOSNE) VISINE ISPOD OBJEKATA..........................27

7.1 Općenito ............................................................................................................................27 7.2 Sigurnostna visina ispod mosta ........................................................................................27 7.3 Svijetle širine i svijetle visine podvoza ..............................................................................28 7.4 Svijetle širine (otvori) i svijetle visine nadvoza preko autocesta i brzih cesta..................28

8. POUZDANOST I TRAJNOST MOSTOVA.................................................................................31 9. OBLIKOVANJE MOSTOVA........................................................................................................33 10. NOSIVI SISTEMI MOSTOVA .....................................................................................................34

10.1 Gredni sistemi mostova.....................................................................................................34 10.2 Okvirni sistemi mostova ....................................................................................................34 10.3 Lučni sistemi mostova.......................................................................................................35 10.4 Viseći sistemi mostova......................................................................................................36 10.5 Mostovi sa kosim zategama..............................................................................................36

11. KONSTRUKTORSKI USLOVI ZA PROJEKTOVANJE MOSTOVA ..........................................37 11.1 Uvodni dio .........................................................................................................................37 11.2 Izbor nosivog sistema, analiza varijanti izabranog sistema, izbor raspona i ukupne

dužine objekta ...................................................................................................................39 11.3 Optimiranje podupiranja konstrukcije................................................................................41 11.4 Integralni mostovi ..............................................................................................................42 11.5 Izbor materijala za nosive konstrukcije objekata...............................................................44 11.6 Analiza i izbor tehnologije građenja ..................................................................................45 11.7 Konstruisanje poprečnog presjeka objekta .......................................................................46 11.8 Konstruktorski uslovi za potpore grednih i okvirnih sistema mostova..............................51 11.9 Minimalne dimenzije elemenata i zaštitni slojevi kod betonskih mostova.........................52 11.10 Konstruktorski uslovi za armiranje ....................................................................................53 11.11 Konstruktorski uslovi za predna-penjanje AB cestovnih objekata ....................................54 11.12 Materijal, radionička izrada, montaža i antikorozijska zaštita spregnutih i čeličnih

mostova.............................................................................................................................55 11.13 Konstruktorski uslovi za opremu cestovnih objekata ........................................................60 11.14 Pokazatelji troškova osnovnih materijala na m2 površine objekta....................................61

12. STATIČKI PRORAČUN (STATIČKA I DINAMIČKA ANALIZA) MOSTOVA (DOKAZ STABILNOSTI)............................................................................................................................62

12.1 Uvodni dio .........................................................................................................................62 12.2 Dinamička analiza mostova za opterećenje potresa.........................................................64 12.3 Računanje, dimenzioniranje i dokazi.................................................................................64


RS-FB&H/3CS – DDC 433/94 Knjiga 1 - dio 2- poglavlje 1 Strana 5 od 79

13. SAVREMENE TEHNOLOGIJE IZGRADNJE MOSTOVA I VIADUKATA................................... 67

13.1 Uvodni dio ......................................................................................................................... 67 13.2 Izrada gornjih konstrukcija objekata na nepomičnoj skeli................................................. 68 13.3 Izrada gornjih konstrukcija na pomičnoj skeli i oplati "polje po polje" ............................... 68 13.4 Gradnja gornjih konstrukcija mostova i viadukata po sistemu slobodne konzolne gradnje70 13.5 Betoniranje i potiskivanje gornjih konstrukcija objekata.................................................... 71 13.6 Rasponska konstrukcija mostova sastavljena iz montažnih T nosača i spregnuta sa

monolitnom AB pločom ..................................................................................................... 72 13.7 Tehnologija montažne izrade gornjih konstrukcija za mostove i vijadukte iz industrijski

izrađenih AB segmenata................................................................................................... 72 13.8 Savremeni postupci građenja stubova za objekte ............................................................ 73 13.9 Savremeni postupci građenja betonskih lukova ............................................................... 74

14. FAZE IZRADE PROJEKTNE I TEHNIČKE DOKUMENTACIJE CESTOVNIH OBJEKATA ...... 75 15. KRITERIJI ZA OCJENU VARIJANTNIH RJEŠENJA MOSTOVA .............................................. 77

15.1 Mjerila, koja se odnose na karakteristike lokacije i podloge za izradu natječajnih rješenja.............................................................................................................................. 77

15.2 Konstruktivno-tehnološka mjerila ...................................................................................... 77 15.3 Mjerila koja se odnose na oblikovanje mosta i čuvanje prirodne okoline ......................... 77 15.4 Ekonomska mjerila............................................................................................................ 77 15.5 Mjerila koja se odnose na eksploataciju mosta ................................................................ 77

16. PROBNO OPTEREĆENJE MOSTOVA...................................................................................... 78 17. ARHIVIRANJE TEHNIČKE DOKUMENTACIJE......................................................................... 78

17.1 Uvod.................................................................................................................................. 78 17.2 Prednost mikrofilmske kartice podataka (MPK)............................................................... 78 17.3 Zajednički imenik MPK...................................................................................................... 79 17.4 Priprema tehničke dokumentacije za arhiviranje .............................................................. 79



1. PREDMET PROJEKTANTSKE

SMJERNICE

Projektantska smjernica namjenjena je svim učesnicima u procesu planiranja, projektovanja, građenja, održavanja i rehabilitacije mostova Cilj projektantske smjernice je prestavljanje razrada i analiza opštih teoretskih, konstruktorskih, projektantskih i tehnoloških saznanja, koji u velikoj mjeri mogu utjecati na tok investicionog procesa, koncept, konstruisanje, projektovanje, građenje, održavanje i rehabilitaciju mostova. Sadržaj projektantske smjernice obezbjeđuje povezivanje teoretskih i stručnih saznanja i podataka iz literature, sa praktičnim stručnim iskustvima, tehničkim propisima i standardima. Smjernica je u glavnom namijenjena izgradnji novih mostova, ali je istovremeno dovoljno široko koncipirana da se može upotrijbeiti i kod obnove, rekonstrukcije i sanacije postojećih mostova. 2. REFERENTNI NORMATIVI Projektovanje, izgradnja, rehabilitacija i održavanje objekata na cestama zasnovani su na velikom broju propisa, standarda i smjernica. Neki od njih su obavezni za upotrebu, dok drugi daju samo određene preporuke i savjete. BiH kao novonastala država upotrebljava neke svoje propise i standarde SFR Jugoslavije, međunarodne ISO propise i standarde Evropske zajednice. Za projektovanje, građenje i gospodarenje sa objektima na cestama upotrebljavaju se četiri grupe propisa:

- Propisi za građevinarstvo i građenje u cjelosti;

- Propisi za projektovanje, građenje, eksploataciju i održavanje cesta,

- Propisi za opterećenja cestnih objekata za premoščavanje,

- Propisi za materijale, proračun i konstruisa-nje armiranobetonskih, prednapregnutih, čeličnih, spregnutih i drvenih konstrukcija.

Prve dvije grupe propisa, koje se u cjelosti odnose na građenje te na projektovanje,

građenje i održavanje cesta na nivou bivše Jugoslavije i Bosne i Hercegovine, su u cjelosti objavljeni i nalaze se u upotrebi, s tim da istovremeno teče akcija za njihovo noveliranje i usaglasavanje. Za opterećenje mostova upotrebljavaju se:

- Pravilnik o tehničkim normativima za određivanje veličine opterećenja na mostovima od 4.1.1991 godine.

- Pravilnici i standardi za materijale,

proračun i konstrukcije iz SFR Jugoslavije, koji su još u upotrebi:

- Pravilnik o tehničkim normativima za temeljenje građevinskih objekata,

Službeni list SFRJ br. 15-295/90; - Pravilnik o tehničkim normativima za

beton i armirani beton pripremljen sa prirodnim i vještačkim lakim agregatima, Službeni list SFRJ, br. 15-296/90;

- Pravilnik o tehničkim normativima za projektovanje, proizvodnju i izvođenje konstrukcija od prefabrikovanih elemenata iz nearmiranog i armiranog betona, Službeni list SFRJ br. 14-146/89;

- Pravilnik o jugoslovenskim standardima za drvene konstrukcije, Službeni list SFRJ br. 48-497/84;

- Pravilnik o tehničkim normativima za čelične žice i užad za prednapenjanje konstrukcija, Službeni list SFRJ br. 41-530/85 i 21-276/88.

- Pravilnik o jugoslovenskim standardima za osnove projektovanja građevinskih konstrukcija, Službeni list SFRJ, br. 49-667/88.

- Pravilnik o tehničkim intervencijama i uslovima za montažu čeličnih konstrukcija, Službeni list SFRJ, br. 61-899/86.

- Pravilnik o tehničkim normativima za beton i armirani beton za objekte koji su ispostavljeni djelovanju agresivnih medija, Službeni list SFRJ br. 18/92.

- JUS U.M1.046, 1984 – Ispitivanje mostova sa probnim opterećenjem.

- Pravilnik o tehničkim mjerama i uslovima za zaštitu čeličnih konstrukcija od korozije, Službeni list SFRJ, br. 32/70.

- Važeći JUS standardi za čelične konstrukcije.

EN 1990:2002 Eurocode: Bases of structural design:



EN 206-1:2000 Concrete-part 1: Specification, performance, production and confirmity

Eurocode 1: Actions on structures - EN 1991-1-1 Part 2-1 Actions on

structures – densities, selfweight and imposed loads

- EN 1991-2-2 Part 2-2 Actions on structures – fire loads

- EN 1991-2-3 Part 2-3 Actions on structures – snow loads

- EN 1991-2-4 Part 2-4 Actions on structures – wind loads

- EN 1991-2-5 Part 2-5 Actions on structures – thermal actions

- EN 1991-2-6 Part 2-6 Action on structures – Actions during execution

- EN 1991-2-7 Part 2-7 Action on structures – Accidental actions due to impact and explosions

- EN 1991-3 Part 3 Traffic loads on bridges

Eurocode 2: Design of concrete structures - EN 1992-1-1 Part 1-1 General rules and

rules for building - EN 1992-1-2 Part 1-2 General rules –

Structural fire design - EN 1992-1-3 Part 1-3 General rules –

Precast concrete elements and structures

- EN 1992-1-4 Part 1-4 General rules – Linghweight aggregate concrete with closed structure

- EN 1992-1-5 Part 1-5 General rules – Structures with unbounded and external prestressing tendons

- EN 1992-1-6 Part 1-6 General rules – concrete strictures

- EN 1992 – Part 2 Concrete bridges - EN 1992 – Part 3 Concrete foundations - EN 1992 – Part 4 Liquid retaining and

containment structures Eurocode 3: Design of steel structures - EN 1993-1-1 Part 1-1 General rules and

rules for buildings - EN 1993-1-1/A1¸:1996 Part 1-1/A1

General rules and rules for buildings - EN 1993-1-1/A2:2001 Part 1-1/A2

General rules and rules for buildings - EN 1993-1-2 Part 1-2 General rules –

Structural fire design - EN 1993-1-3 Part 1-3 General rules –

supplementary rules for cold formed thin gauge members and sheeting

- EN 1993-1-4 Part 1-4 General rules –

supplementary rules for stainless steels - EN 1993-1-5 Part 1-5 General rules –

supplementary rules for planar plated structures without transverse loading

- EN 1993-1-6 Part 1-6 General rules supplementary rules for the shell structures

- EN 1993-1-7 Part 1-7 General rules – supplementary rules for planar plated structural elements with out of plane loading

- EN 1993-2 Part 2 Steel bridges - EN 1993-5 Part 5 Piling Eurocode 4: Design of composite steel and concrete structures - EN 1994-1-1 Part 1-1 General rules and

rules for buildings - EN 1994-1-2 Part 1-2 General rules –

Structural fire design - EN 1994-2 Part 2 Composite bridges Eurocode 5: Design of timber structures - EN 1995-1-1 Part 1-1 General rules and

rules for buildings - EN 1995-1-1 Part 1-1/AC General rules

and rules for buildings; Amendment - EN 1995-1-2 Part 1-2 General rules –

Structural fire design - EN 1995-2 Part 2 Bridges Eurocode 7: Geotechnical design - EN 1997-1 Part 1: General rules - EN 1997-2 Part 2: Design assisted by

laboratory testing - EN 1997-3 Part 3: Design assisted by

field testing

Eurocode 8: Design provisions for earthquake resistance of structures - EN 1998-1-1 Part 1-1 General rules –

seismic action and general requirements for structures

- EN 1998-1-2 Part 1-2 General rules – General rules for buildings

- EN 1998-1-2/01 Part 1-2/01 General rules – General rules for buildings

- EN 1998-1-3 Part 1-3 General rules – Specific rules for various materials and elements

- EN 1998-1-4 Part 1-4 General rules – Strengthening and repair of buildings

- EN 1998-1-4 Part 1-4/01 General rules strengthening and repair of buildings

- EN 1998-2 Part 2 Bridges



- EN 1998-2/AC Part 2 Bridges:

Amendment AC - EN 1998-3 Part 3 Towers, masts and

chimneys - EN 1998-4 Part 4 Silos, tanks and

pipelines - EN 1998-5 Part 5 Foundations, retaining

structures and geotechnical aspects - EN 1998-5 Part 5 / Foundations,

retaining structures and geotechnical aspects

3. TUMAČENJE IZRAZA Objekti na cestama su: mostovi, vijadukti, nadvozi, podvozi, nadhodi, podhodi, propusti, galerije, tuneli, potporne konstrukcije, ograde protiv buke itd. Objekti na cestama dijele se po svojoj funkciji na: mostove, viadukte, nadvoze, podvoze, podhode, propuste, galerije, tunele, potporne i konstrukcije i ograde protiv buke. Mostovi u širem značenju su svi vještački objekti (mostovi, vijadukti, nadvozi, podvozi, koji služe sigurnom vođenju saobraćajnica preko prirodnih i umjetnih prepreka. Mostovi u užem značenju su objekti koji služe za prelaz prometnica preko vodenih prepeka (potoci, rijeke, kanali, jezera, morski zalivi) sa otvorom ≥ 5,0 m. Vijadukti su objekti koji služe za prelaz prometnica preko prirodnih, pretežno suhih prepreka odnosno dolina. Razlikujemo dolinske vijadukte koji prečkaju doline i padinske vijadukte koji su locirani paralelno sa padinom doline. Nadvozi su objekti koji služe za vođenje drugih prometnica preko predmetene prometnice. Podvozi su objekti koji služe za vođenje drugih prometnica ispod predmetne prometnice. Podhodi su po svojoj funkciji isti kao i podvozi samo što je kod njih slobona visina manja i u glavnom služe za pješake, bicikliste i vozila manje višine. Propusti su manji mostovi sa otvorom 1-5 m. Objekti u pokrivenim usjecima su objekti u dubokim usjecima, samostalno ili kao djelovi tunela.

Galerije su objekti za zatvoren ili djelomično zatvoren prelaz prometnica na potezu nestabilnih kosina, kroz naselja i zaštićena područja. Tuneli su zatvoreni objekti koji služe za prelaz prometnica kroz stjenoviti ili zemljani masiv. Potporne konstrukcije je zajednički naziv za konstrukcije koje obezbjeđuju stabilnost trupa ceste te kosine, padine, ukope, zasjeke i nasipe. Ograde za zaštitu od buke su konstrukcije koje štite naseljenu okolinu od prekomjerne buke vozila sa autoceste. Mostove dijelimo na tri sklopa:

- potporna konstrukcija - rasponska konstrukcija - oprema mosta.

Potporna donja konstrukcija mostova sastoji se iz:

- krajnjih potpora sa krilnim zidovima (obalni stubovi),

- srednjih potpora.

Rasponska gornja konstrukcija neposredno preuzima prometno opterećenje te statičke i dinamičke uticaje prenosi na potpornu konstrukciju. Rasponska konstrukcija može biti iz različitih presjeka, različitih materijala, različitih statičkih sistema. Nosiva konstrukcija je zajednički naziv za potpornu i rasponsku konstrukciju objekta za premošćavanje. Oprema mostova je:

- ležišta i zglobova - dilatacija u gornjoj konstrukciji - ograda - hidroizolacije kolovozne ploče i hodnika - asfaltnog kolovoza - odvodnjavanja kolovoza uključujući

kanalizirani odvod oborinskih voda - ivičnih vijenaca, ivičnjaka i hodnika - komunalnih instalacija - opreme za održavanje gornje i donje

konstrukcije - table za informisanje

Krajnje potpore (upornjaci), podupiru gornju konstrukciju na krajevima objekta i ujedno obezbijeđuju prelaz sa objekta na trup ceste.



Srednje potpore podupiru gornju konstrukciju objekta između krajnjih potpora, ako gornja konstrukcija ima dva ili više raspona. Krilni zidovi su dio konstrukcije krajnjih potpora, a služe za bočno ograničavanje trupa ceste na području prelaza na most. Temeljenje mostova može biti:

- plitko na temeljnim trakama i pločama, - duboko na šipovima, bunarima.

Ležišta i zglobovi mostova su konstruktivni elementi koji učestvuju u prenosu vertikalnih i horizontalnih sila iz gornje u donju konstrukciju. Dilatacija mostova je opšti naziv za napravu koja omogućava rad objekta u pogledu preuzimanja deformacija – pomaka i zasuka. Obično se ugrađuju na krajnjim potporama rasponske konstrukcije. Prelazne ploče su konstruktivni elementi krajnje potpore i služe za obezbijeđenje kontinuiranog prelaza sa objekta na kolovoz izvan objekta (i obratno). Ograde na mostovima služe za zaštitu pješaka i vozila na objektu i ispod njega. Razlikujemo više tipova ograde – prema namjeni, konstrukciji i materijalu. Hidroizolacija na objektima prestavlja opšti naziv za izolaciju (zaštitu) nosivih elemenata konstrukcije protiv štetnog djelovanja vlage i oborinskih voda. Razlikujemo: - hidroizolacija kolovozne površine objekta i - hidroizolacija temelja, upornjaka i - zasutih horizontalnih i vertikalnih betonskih

površina. Asfaltni kolovoz na mostovima je zajedničko ime za slojeve livenog asfalta i asfaltbetona na kolovoznoj površini objekata. Odvodnjavanje i kanaliziranje prestavlja zajedničko ime za ukupni sistem i kontrolisano odvodnjavanje oborinskih voda ili bilo koje druge tekućine sa kolovozne površine objekta do sabirnika ili kanalizacije ceste. Slivnici su elementi koji služe za prikupljanje i odvod vode sa kolovozne površine objekta. Rubni vijenci su armirano betonski naknadno izrađeni bočni elementi na kolovoznoj ploči odnosno hodnicima.

Ivičnjaci su elementi koji se u pravilu izrađuju iz eruptivnog kamena, a služe za denivelirano odvajanje površina koje su namijenjene za odvijanje prometa, od površina koje su namijenjene za pješake ili bicikliste. Upotrebljavaju se takođe i za denivelirano odvajanje kolovoza od zaštitnih traka i traka za odvajanje. Prostor za instalacije na objektima za premošćavanje, prestavljaju ugrađene cijevi ili rezervisani prostor koji je opremljen sa vješaljkama na koje se ugrađuju cijevi za instalacije koje idu uzduž osi objekta. Šaht za reviziju prestavlja čelični element sa vodonepropusnim poklopcem i služi za kontrolu instalacija na površini hodnika za pješake. Komunalne komore, koje se nalaze iza krajnjih upornjaka, su armiranobetonske zatvorene konstrukcije koje služe za kontrolisano razmještanje svih vrsta instalacija koje se iz tijela ceste, vode u smjeru uzdužne ose gornje konstrukcije objekta. Obično se upotrebljavaju samo kod objekata koji su locirani u gradovima. Javnu rasvjetu na objektu sačinjava elektroinstalacija i stubovi sa svjetiljkama. Krov prestavlja zajednički naziv za sve dijelove opreme objekta iznad gornje nosive konstrukcije (hidroizolacija, asfaltni kolovoz, ivični vijenci, ivičnjaci i hodnici). Ukupna dužina objekta za premošćavanje je ostojanje između završetaka na oba kraja (ostojanje između osi dilatacija ili vanjskih ivica upornjaka, ako se radi o okvirnim konstrukcijama bez dilatacije). Ukupna širina objekta za premošćavanje je ostojanje između vanjskih ivica vanjskih vijenaca. Statički rasponi objekata za premošćavanje su dužine između ose susjednih podupora (ležišta). Svijetla širina ispod objekta za premošćavanje je zbir svih svijetlih širina između pojedinih potpora donje konstrukcije. Niveleta objekta za premošćavanje je identična sa niveletom trase ceste na području objekta.



Os ceste na objektu za premoščavanje je identična sa osi trase ceste, stim da nije obavezno identična sa osom rasponske konstrukcije. Visina objekta za premošćavanje je visina mjerena od odgovarajuće ravnine terena do nivelete objekta.

Ukupna visina krajnje potpore je visina mjerena od dna temelja (plitkog ili dubokog) do nivelete objekta. Ukupna visina srednje potpore je visina mjerena od dna temelja (plitkog ili dubokog) do donje ivice gornje konstrukcije. Svijetla visina je slobodna visina od terena (nivoa srednje vode, nivelete donje prometnice) do donje ivice gornje konstrukcije. Konstrukcijska visina je visina gornje konstrukcije koja može biti promjenljiva ili konstantna. Ukupna površina objekta za premošćavanje je umnožak ukupne dužine i širine objekta, a služi kao pokazatelj veličine objekta. Zaštitna visina ispod objekta je visinska razlika od najniže donje površine gornje konstrukcije do mjerodavnog nivoa visoke vode. Rekonstrukcija mosta sadrži opsežnu rekonstrukciju i zamjenu vitalnih nosivih dijelova i opreme mosta u cilju prilagođavanja novoj namjeni, povećanju nosivosti i uklanjanju oštećenja koja su nastala u toku eksploatacije mosta. Zamjena mosta znači ostranjivanje kompletnog mosta ili dotrajale gornje konstrukcije i izgradnja novog mosta ili nove gornje konstrukcije. Uklanjanje mosta prestavlja izvođenje radova sa kojima se objekat ostrani, poruši ili rastavi, a nakon toga uspostavi prvobitno rješenje. Manji objekti za premošćavanje su objekti sa ukupnom dužinom 5 – 30 m. Srednji objekti za premošćavanje su objekti sa ukupnom dužinom 30 – 100 m. Veći objekti za premošćavanje su objekti sa ukupnom dužinom 100 – 200 m.

Veliki objekti za premoščavanje su objekti sa ukupnom dužinom 200 – 500 m. Najveći objekti za premošćavanje su objekti sa ukupnom dužinom većom od 500 m. Niski objekti za premošćavanje su objekti sa niveletom koja je do 10 m iznad terena. Srednje visoki objekti za premoštavanje su objekti sa niveletom koja je 10 – 30 m iznad terena. Visoki objekti za premošćavanje su objekti sa niveletom koja je 30 – 60 m iznad terena. Jako visoki objekti za premošćavanje su objekti sa niveletom koja je viša od 60 m iznad terena (mjereno od osnovne ili prosječne ravnine terena). Gredni sistemi mostova su sistemi kod kojih je gornja (rasponska) konstrukcija (ploča, nosači, sanduci) odvojena od potpora sa ležištima. Okvirni sistemi mostova su sistemi kod kojih je gornja konstrukcija čvrsto ili sa zglobom povezana sa potporama. Lučni sistemi mostova su sistemi, kod kojih osnovni nosivi element ima oblik zakrivljenog nosača – luka ili svoda. Viseći sistemi mostova su sistemi kod kojih su osnovni nosivi sistemi parabolični kablovi koji preko pilona i vješaljki, nose ojačanu gredu koja direktno preuzima opterećenje. Mostovi sa kosim zategama su sistemi kod kojih je gornja gredna konstrukcija, sa promjenljivim presjekom i materijalom uz pomoć kosih kablova – zatega obješena (elastično poduprta) na pilone. Računski model je interpretacija stvarne konstrukcije u obliku koji se najbolje prilagođava prirodnom ponašanju i preuzimanju raznih uticaja. Unutrašnja opterećenja su momenti, poprečne i osne sile koje djeluju u obrađivanom računskom presjeku.



4. PODLOGE ZA PROJEKTOVANJE

OBJEKATA NA CESTAMA

4.1 Uvodni dio Projektovanje objekata na cestama oslanja se na prostorsko-urbanističke, prometne, geodetske, cestovne, geološko-geomehaničke, hidrološko-hidrotehničke (vodoprivredne), klimatske i ekološke podloge, na seizmološke podatke i na zahtjeve iz projektnog zadatka. Od tačnosti i pravilno upotrebljenih podataka u velikoj mjeri ovisi kvalitet, funkcionalnost, stabilnost i ekonomičnost projektovanog objekta. Podloge pripremaju specijalisti za pojedina područja u saradnji sa ovlaštenim stručnim licima naručioca i projektantima objekata. Uslov za ravnopravno učešće projektanta objekta kod izrade podloga i njihovim kritičnim presuđivanjima, predpostavlja dovoljno inter-disciplinarno znanje na području svih specijalističkih oblasti.

4.2 Prostorsko-urbanističke podloge

Kod projektovanja novih autocesta i drugih kategorisanih cesta, prostorsko-urbanističke podloge za objekte na cestama se izrađuju u sklopu projektovanja prometnica. Ako se radi o većim objekatima (mostovi, vijadukti, galerije, tuneli) i ako su mostovi i vijadukti samostalni objekti u gradovima i naseljima, onda se za takve objekte izdaju posebni prostorsko-urbanistički uslovi, odnosno lokacijska dokumentacija.

4.3 Prometne podloge

Za veće samostalne, a posebno za gradske mostove u prometnoj podlozi određuje se intenzitet i vrsta prometa za vrijeme izgradnje i eksploatacije mosta. Podaci o mostu su osnova za određivanje broja i širine pojedinih kolovoznih traka, hodnika za pješake, staza za bicikliste itd.

Za objekte na cestama koji su u sastavnom dijelu nove trase ili u sastavu rekonstrukcije postojećih cesta, nije potrebna posebna prometna podloga pošto objekti moraju biti usklađeni sa uslovima koji važe za cestu. Ograde na mostu kao i bočne zaštite ne smiju smanjivati propusnu moć kolovoznih traka.

4.4 Geodetske podloge

Osnovne geodetske podloge su:

- pregledna karta 1:5000 - detaljna, aktuelna, reambolirana tahi-

metrijska situacija u mjerilu 1:100 za objekte dužine do 100 m i 1:200 (1:250, 1:500) za duže mostove

- podužni presjek terena po dužini projektovane osi objekta u istom mjerilu za visine i dužine.

Tahimetrijska situacija i podužni profil sadrže absolutne visinske kote i koordinate sa položajem poligona i sa koordinatama geoloških bušotina. Kod objekata koji su locirani na padinama i u teškoj morfologiji, moraju se obezbijediti i podužni profili po vanjskim rubovima objekta. Ovaj zahtjev posebno važi za područja na kojima su locirane srednje i krajnje potpore. Na području svih potpora potrebno je obezbijediti i tačne poprečne profile terena. Za veće i geometrijsko zahtjevnije objekte za premošćavanje obavezno treba izraditi posebni program odnosno elaborat za praćenje geometrije objekta u toku izgradnje. U izradi ovog elaborata učestvuje projektant i inženjer geodezije. U geodetskom elaboratu mogu biti uključeni i elementi geometrijskog monitoringa za vrijeme eksploatacije i održavanja objekta.

4.5 Cestovne podloge Za potrebe projektovanja objekata na cestama treba obezbijediti potrebne situacije, podužni i poprečni profil ceste na području objekta. Ovi profili moraju biti za jednu fazu obrade ispred faze obrade projekta za objekat. Kvalitetne cestovne podloge za objekte na cestama mogu biti izrađene samo u saradnji korisnika što znači da projektant ceste, kod zasnivanja trase i nivelete u području objekata, treba sarađivati sa projektantima objekata i sa geomehaničarom. Konačno rješenje treba da se zasniva na konsenzusu svih zainteresovanih.

4.6 Geološko-geomehaničke podloge Za potrebe projektovanja objekata na cestama izrađuju se geološko-geomehaničke podloge u dvije faze.

Prva faza geoloških podloga, koja je namijenjena izradi idejnih osnova, izrađuje se u sklopu trase ceste, a za veće objekte samostalno sa ograničenim brojem orjentacionih bušotina odnosno drugih geomehaničkih ispitivanja. Prva faza



geomehaničkih podloga mora definisati vrstu i položaj slojeva tla, njihovu stišljivost, orijentacionu nosivost i prijedlog načina temeljenja. Podatke o sastavu i vrsti tla, koji su dati u prvoj fazi geoloških ispitivanja, upotrebljavaju projektanti kod izbora statičkog sistema, broja i veličine raspona, ukupne dužine objekta, položaja potpora i izbora vrste temeljenja. Druga faza geološko-geomehaničkih radova je konačna koja daje sve bistvene podatke potrebne za izradu projekta PGD za objekat na cesti. Nosivost tla se određuje na osnovu bušotina koje su izvedene na lokaciji potpora, na osnovu stvarne dubine i površine temelja uz obavezan proračun slijeganja. Kod dubokog temeljenja moraju se odrediti nosivosti šipova za pojedinačne profile. Dubina geoloških bušotina mora biti najmanje 5 do 6 m ispod kote dna temeljne ploče odnosno noge šipa. Za projektovanje su značajni svi relevantni geološko-geomehanički podaci kao i podaci o stanju i promjerama nivoa podzemne vode.

4.7 Hidrološko-hidrotehničke (vodoprivredne) podloge

Kod mostova i propusta određuje se visina slobodnog profila koji omogućava siguran protok visokih voda i sadrži odgovarajuću zaštitnu visinu između visokih voda i donjeg ruba gornje konstrukcije. Za mostove i propuste na autocestama, magistralnim i regionalnim cestama mjerodavna je stogodišnja voda. Uticaj potpora na smanjenje hidrauličkog profila mora se uzeti u obzir. Kod lokalnih cesta mjerodavna je pedesetogodišnja, odnosno dvadesetogodišnja voda. Zaštitna visina ispod gornje konstrukcije objekata na cestama varira u granici od 40-100 cm, a zavisi od veličine i karaktera rijeke i od stepena sigurnosti podataka iz hidrološke podloge. Ovi uslovi su dati u vodoprivrednim uslovima koje propisuje ovlašćena vodoprivredna institucija. Dubina temeljenja riječnih stubova mora se odrediti tako da je dno temelja osigurano od ispiranja i iskopavanja (min. 1,5 – 2,0 m ispod dna korita rijeke). Podaci o vremenskom njihanju vodostaja su jako važni kada je u pitanju izgradnja mostova preko velikih rijeka.

Podaci o brzini vode i agresivnosti vodotoka su važni kod pravilnog određivanja materijala koji će se upotrijebiti za izgradnju riječnih potpora. Ako se ustanovi da je voda rijeke kemijski agresivna i da bi moglo doći do abrazijske ugroženosti betona potpora u riječnom toku, onda se u takvim slučajevima mora predvidjeti beton koji je odporan na ove uticaje ili odovarajuća zaštita sa otpornom kamenom oblogom ili čeličnom kolonom koja je zaštićena na uticaj korozije.

4.8 Meteorološko-klimatske podloge Za projektovanje i izgradnju objekata na cestama, meteorološki podaci i klimatske podloge igraju važnu ulogu naročito kada se radi o temperaturnim razlikama, vlažnosti zraka, brzini i smjeru vjetra, čistoći odnosno zagađenosti zraka i trajanju mraza. Podatak o intenzitetu padavina je važan podatak za projektovanje odvodnjavanja objekta i dimenzioniranje kanalizacije. Za projektante su korisni i podaci o snježnim prilikama.

4.9 Seizmološki podaci Za projektovanje objekata na cestama upotrebljavaju se seizmološki podaci iz opštih makro-karata i propisa. Za veće i značajnije objekte potrebno je odrediti stvarnu mikro-seizmičnost i potrebne intervencije za preuzimanje potresnih opterećenja pomoću prigušivača.

4.10 Projektni zadatak Projektni zadatak priprema investitor odnosno ovlašteni prestavnik naručioca. Projektni zadatak je sastavni dio ugovora za projektovanje odnosno ugovora o izgradnji objekta.

U projektnom zadatku moraju biti obuhvaćeni slijedeći podaci, zahtjevi i uslovi: • Opšti podaci - Naručilac - Objekat - Naziv osnovne komunikacije - Naziv prepreke koja se premošćava • Podloge za projektovanje mosta - Prostorsko-urbanističke osnove - Geodetske podloge - Geološko-geomehaničke podloge - Hidrološko-hidrotehničke podloge - Meteorloško-.klimatske podloge - Seizmološke podloge



• Zakoni, tehnički propisi, tehničke

specifikacije, pravilnici, normativi i standardi

• Opšti tehnički podaci o mostu - Namjena mosta - Mikdrolokacija mosta - Elementi AC odnosno ceste na mostu - Ukupna dužina mosta - Temeljenje mosta - Osnovni materijali za nosivu konstrukciju

mosta • Posebni uslovi za projektovanje mosta • Oprema mosta - Odvodnjavanje i kanalizacija mosta - Hidroizolacije - Ležišta - Dilatacije - Komunalne instalacije na mostu - Rasvjeta mosta - Zaštita protiv udaru vjetra, buke itd. • Vijek trajanja mosta - Vijek trajanja mosta - Projekat i oprema za održavanje • Uslovi za izgradnju mosta - Radne platforme - Prilazni putevi - Vrijeme izgradnje - Uticaj postojećeg prometa • Uslovi za oblikovanje mosta • Dokaz sigurnosti • Faze i sadržaj tehničke dokumentacije • Mjerila za izbor rješenja • Postupak revizije i ovjeravanja projektne

dokumentacije 5. GEOMETRIJA CESTE NA

OBJEKTIMA Geometrija kolovoza (niveleta, os, vijačenje, poprečni nagibi, ugao ukrštavanja sa prirodnim ili umjetnim preprekama) ima odlučujući uticaj na izbor i koncepciju konstrukcije, njen izgled i cijenu te na potrebno vrijeme trajanja izgradnje. Kod planiranja nivelete i ose mogu nastati različita rješenja, za objekte koji su integralni dio neke prometnice, od rješenja koja bi se primjenila u slučaju da je objekat samostalan.

Niveleta i os samostalnog objekta se projektuje sa manje zahtijevnim rubnim uslovima. Niveleta se lakše prilagođava prirodnim preprekama i zahtjevima konstrukcije. Geometrije objekata na novim prometnicama su sastavni dio te prometnice. U procesu projektovanja prometnice neophodna je saradnja projektanta prometnice i projektanta objekta. Ponekad mogu minimalne korekcije nivelete i ose bistveno olakšati tehnologiju građenja, a kasnije i održavanja objekta. Niveleta u području objekta (naročito kod mostova, vijadukata i nadvoza) mora obezbijediti dovoljno prostora za racionalni izbor visine konstrukcije i zaštitne visine. Treba nastojati da niveleta ima jednostrani uzdužni nagib 0,5 do 3 %. Manji nagibi od 0,5 % otežavaju i poskupljuju održavanje pogotovo kod dugih mostova. Nagibi veći od 3 % kvare opšti utisak, posebno kod dugih objekata. Konkavna vertikalna zaokruženja nivelete na dužim objektima nisu poželjna. Isto važi za kombinaciju vertikalnih zaokruženja nivelete i horizontalnih krivina osi kolovoza. Kod većih mostova poželjna su simetrična konveksna vertikalna zaokruženja nivelete sa nagibom tangenti 1,5 do 2 %. Promjena poprečnih nagiba (vijaćenje kolovoza) u području mostova i vijadukata otežava i poskupljuje projektovanje i izgradnju te stvara neugodan vizualni utisak. Kombinacija velikog podužnog i poprečnog nagiba na kolovozu može prouzrokovati neugodno klizanje na mokrom, zaleđenom ili sa snijegom pokrivenom kolovozu. Raširenje objekata u području horizontalnih krivina treba, po mogućnosti, izvesti u punoj vrijednosti po čitavoj dužini objekta, a razlikuje se od cesta kod kojih se obično izvodi prelaz od nule do pune vrijednosti. Kod gradskih mostova i kod mostova na raskrsnicama dozvoljeni su nagibi manji od 0,5 % pod uslovom da se obezbijedi kvalitetnije odvodnjavanje vode sa kolovoza. Os prometnice može križati os prepreke pod uglom 90o ili manjim. Sa smanjenjem ugla križanja povećava se dužina objekta, komplikuje konstrukcija i povećava cijena objekta.



Ugao križanja manji od 45o treba izbjegavati. Preporučuje se da ugao križanja bude do 60o. Kod manjih objekata (podvozi, podhodi, kraći mostovi do 20,0 m) treba spustiti gornji rub konstrukcije pod niveletu za 40-60 cm (t.j. za debljinu gornjega stroja ceste) sa čime se izbjegavaju neugodne posljedice geometrije za konstrukciju. U ovakvim slučajevima rješavaju se sve promjene geometrije sa promjenljivom debljinom stroja ceste. Sa ovakvim rješenjem izbjegava se promjena terminskog ekvivalenta na prelazu sa nasipa na konstrukciju. Na objektu treba obezbijediti istu preglednost koja je propisana i za predmetnu cestu. Odgovornost projektanta ceste prema rješavanju problema geometrije na objektu je proporcionalna sa dužinom i cijenom objekta. Ravnomjerna interdisci-plinarna saradnja omogućava pronalaženje optimalnih rješenja. Manji objekti se prilagođavaju elementima trase, dok kod većih objekata treba pri izboru trase, uzeti u obzir specifičnost konstrukcije i tehnologiju građenja objekta. 6. SAOBRAČAJNI I SLOBODNI

PROFILI TE ŠIRINE OBJEKATA NA CESTAMA

6.1 Slobodni i saobraćajni profili Saobraćajni profil ceste (mosta) prestavlja prostor iznad kolovoza visine 4,0 m, a sačinjavaju ga:

- presjek mjerodavnog vozila,

- prostor potreban za kretanje vozila u

pravcu i u krivini, - siguurnosna širina između vozila.

Nabrojani sastavni dijelovi važe i za saobraćajne profile između biciklista i pješaka, čija visina iznosi 2,25 m. Saobraćajni profil sastoji se iz traka za vožnju i preticanje, ivičnih i traka za razdvajanje, te širine za bicikliste i pješake kod objekata u naseljima. Slobodni profil ceste na mostu prestavlja prostor iznad saobraćajnog profila i uz njega, odnosno saobraćajni profil uvećan za sigurnosnu širinu i sigurnosnu visinu u koga ne smiju prelaziti stalne fIzičke prepreke sa čime se obezbjeđuje sigurna vožnja vozila sa predviđenom brzinom Vplan i sigurno kretanje drugih korisnika ceste. Sigurnosna širina u slobodnom profilu zavisi od planirane brzine Vplan, te iznosi Vpl (km/h) 50 70 >70 sš (m) 0,50 1,00 1,25 Sigurnosna visina iznad saobraćajnog profila kolovoza je h = 0,50 m (za nadvoze iznad avocesta i ispod željeznica h = 0,70 m). Sigurnosna visina iznad saobraćajnog profila hodnika i biciklističkih staza je h = 0,25 m. U izuzetnim slučajevima može se, za pojedina mjerodavna vozila, upotrijebiti niži slobodni profil (<4,5 m), ali to ne važi za novogradnju nego samo pri izvođenju radova na rekonstrukcijama.

Slika 6.1: Saobraćajni i slobodni profil na objektu



Slika 6.2: Saobraćajni i slobodni profil hodnika za pješake

Slika 6.3: Saobraćajni i slobodni profil biciklističke staze

Slika 6.4: Primjer kombinovanog saobraćajnog i slobodnog profila za pješake i bicikliste (minimalna

kombinovana širina za pješake i bicikliste je š = 0,20+0,80+0,25+1,00+0.25 = 2.50 m).



Najniži slobodni profil mora se označiti sa odgovarajućom horizotalnom i vertikalnom saobraćajnom signalizacijom. Na slici 6.5 prikazan je slobodni profil mostova na autocestama i brzim cestama sa odvojenim kolovozima. Širina sigurnosnog pojasa zavisi od širine NPP na autocesti odnosno brzoj cesti. Stazu za službeni prelaz (SP) treba predviđati kod mostova sa većom dužinom od 50,0 m. Kod varijante a) slobodni profil je bez zaustavne trake, dok je u varijanti b) sa zaustavnom trakom. Na slici 6.6 prikazan je slobodni profil mosta na magistralnim, regionalnim i lokalnim cestama (M/R/L) van naselja (V > 50 km/h) sa varijantama: a) sa hodnikom za pješake i u varijanti b) sa hodnikom za pješake i stazom za bicikliste. Na slici 6.7 prikazan je slobodni profil mostova na M/R/L u naseljima (V < 50 km/h): u varijanti a) sa hodnikom za pješake i varijanti b) sa hodnikom za pješake i stazom za bicikliste. Na slici 6.8 prikazan je slobodni profil mostova na javnim cestama. Moguča je i manja visina slobodnog profila (4,2 m). Stazu za pješake treba predvidjeti samo u naseljima. Oblik i dimenzije slobodnih profila za objekte u gradovima određuju se pojedinačno za svaki objekat prema uslovima iz urbanističke saglasnosti i uslovima saobračajnog režima odnosno od gustoće saobraćaja i uvođenja staza za pješake i bicikliste. U nekim slučajevima je moguće i korisno je da se staze za bicikle spuste na nivo kolovoza. Širine kolovoza na objektima su jednake ili veće od širine kolovoza normalnog profila odgovarajućih cesta. Kod odlučivanja i usvajanja širine objekta mora se uzeti u obzir činjenica, da je objekte teže proširiti nego ceste. Radi toga je ekonomski opravdano usvojiti veću širinu posebno za objekte kod kojih se očekuje razvoj u urbanizaciji Kot objekata u horizontalnim krivinama moraju se uzeti u obzir propisana proširenja kolovoza. Slobodni profili na željezničkim objektima za premošćavanje i komunikacijama iznad njih, je ograničena površina vertikalne ravnine

iznad GTR, okomito na kolosijek. Os slobodnog profila pokriva se sa osom kolosjeka i okomita je na spojnicu gornjih rubova tračnica. U području slobodnog profila ne smiju ulaziti dijelovi naprava kolosijeka, drugih objekata, oznaka, signala i drugi predmeti (slika 6.9). Svijetli profil prestavlja dio vertikalne ravnine iznad GTR koja je okomita na kolosjek i ograničena sa unutrašnjom konturom poprečnog presjeka objekta. Kod nadvoza je ograničena sa donjom konturom (intradosom) rasponske konstrukcije i unutrašnjim rubovima potpora. Određuje se na osnovu propisanog slobodnog profila (gabarita), položaja i broja kolosjeka, nadvišenja kolosjeka u krivini, instalacija na mostu, koncepta hodnika itd. Svijetli profil može dodirivati slobodni profil u pojedinim tačkama ili linijama, ali ne smije ulaziti u njega. Pri tome se moraju uzeti u obzir deformacije konstrukcije i slijeganje temelja. Kod projektovanja novih i rekonstrukciji postojećih objekata na neelektrificiranim prugama na kojima elektrifikacija nije predviđena ni u budućnosti, treba uzeti u obzir slobodni profil UIC-GS do kote 4900 mm iznad kote GRT, kao što je prikazano na slici 6.9. Za elektrificirane pruge (postojeće i buduće) potrebno je, pored slobodnog profila do kote 4900 mm iznad GTR, uzeti u obzir dodatni dio visine iznad te kote za prolaz pantografa i montažu kontaktne mreže i užeta za prenos opterećenja.



Slika 6.5: Slobodan profil objekta na autocestama i brzim cestama a) Slobodan profil sa hodnikom za pješake

b) Slobodan profil sa stazom za bicikliste i hodnikom za pješake

Slika 6.6: Slobodan profil objekata na glavnim, regionalnim i lokalnim cestama izvan naselja (v > 50 km/h)



a) Slobodan profil sa hodnikom za pješake

b) Slobodan profil sa stazom za bicikliste i hodnikom za pješake

Slika 6.7: Slobodan profil objekata na glavnim, regionalnim i lokalnim cestama u naselju

(v < 50 km/h)

Slika 6.8: Slobodan profil objekata na javnim cestama



1) Proširenje profila za R < 250 m

Radijus krivine R Na unutrašnjoj strani krivine

Na vajskoj strani krivine

m mm mm 250 0 0 225 25 30 200 50 65 180 80 100 150 135 170

2) Prostor za perone i utovarne rampe na stanicama 3) Prostor za građevinske naprave u koliko su potrebne za odvijanje saobraćaja 4) Važi za potpore nadvoza

Slika 6.9: Slobodan profil UIC-GC za željezničke objekte kot R > 250 m.

6.2 Normalni poprečni profili (širine) za objekte na autocestama i brzim cestama

Poprečni profili objekata na autocestama (AC) i brzim cestama (BC) slični su poprečnim profilima AC i BC izpred i iza objekta. Poprečne profile sačinjavaju vozne trake, trake za preticanja, zaustavne trake, trake za razdvajanje i bankine. Širina voznih i traka za preticanje navedene su u zavisnosti od planirane brzine Vpl:

Vpl = 120 km/h š = 3,75 m Vpl = 100, 90 km/h š = 3,50 m Vpl = 80 km/h š = 3,25 m Vpl = 70, 60 km/h š = 3,00 m Vpl = 50 km/h š = 2,75 m Vpl = 40 km/h š = 2,50 m

Širine ivičnih traka zavise od širine voznih traka i iznose

švt = 3,75 m šit = 0,50 m švt = 3,50 m šit = 0,30 m švt = 3,25 m šit = 0,30 m švt = 2,75 m šit = 0,20 m

Širine zaustavnih traka su: na autocestama AC: š = 2,50 m – 1,75 m na brzim cestama: š = 1,75 m Traka za zaustavljanje je proširena ivična traka te u ovim slučajevima nije potrebna ivična traka. Na AC koje imaju traku za zaustavljanje š = 1,75 m i na BC izrađuju se na određenim razmacima proširenja traka za zaustavljanje za 0,75 m, tako da su širine š = 250 m.



Širine bankina zavise od planirane brzine vpl i iznose:

vpl = 100 km/h šb = 1,50 m vpl = 90 km/h šb = 1,30 m vpl = 70 km/h šb = 1,30 m vpl = 50 km/h šb = 1,00 m

Širine srednjeg pasa za razdvajanje su: na autocestama 3,20 – 4,00 m na brzim cestama 1,25 – 2,50 m na cestama sa više traka u naseljima 1,60 – 4,50 m

Na slici 6.10A prikazan je primjer normalnog poprečnog profila AC sa dvije trake za brzinu vpl = 120 km/sat sa voznom trakom i trakom za preticanje širine 3,75 m, trakom za zaustavljanje širine 2,50 m, bankinama širine 1,50 m i sa pasom za razdvajanje širine 4,0 m. Ukupna širina AC u nasipu je 28,00 m (NPP 28,00). Na slici 6.10B prikazani su skladni poprečni profili za objekte kod kojih su odvojene rasponske konstrukcije, razmak između njih je 10-20 cm u osi pasa za razdvajanje. Proširenje sigurnosnih ograda na objektima treba uskladiti sa rješenjima na AC ispred i iza objekata. Na slici 6.10C prikazan je odgovarajući poprečni presjek na zajedničkom objektu bez dilatacije u pasu za razdvajanje. Upotrebljava se za kraće objekte (propuste, podvoze, kraće mostove) kod kojih se ne očekuju različita slijeganja temelja. Na slici 6.10D prikazani su poprečni presjeci za razmaknute objekte. Upotrebljavaju se u primjerima kod kojih je širina razdjelnog pasa veća od 4,0 m, kada su kolovozi AC razdvojene radi blizine tunela ili iz drugih razloga. Na vanjskoj strani poprečnih presjeka predviđeni su kontrolni hodnici za održavanje objekta. Kod razmaknutih objekata upotrebljavaju se betonske sigurnosne ograde (BSO). Na slici 6.11A prikazan je primjer normalnog poprečnog profila brze ceste (BC) sa dvije trake i planirane brzine vpl = 100 (90) km/h sa širinama vozne trake i trake za preticanje 3,5 m bez trake za zaustavljanje, te bankinama širine 1,5 m i razdjelnim pasom širine 2,0 m. Na slici 6.11B prikazan je skladni poprečni profil sa odvojenim (razmaknutim) rasponskim konstrukcijama, na slici 6.11C zajednička (sastavljena) rasponska konstrukcija, na slici 6.11D prikazan je razmaknuti poprečni profil. Sve što je navedeno za 6.10B, 6.10C i 6.10D za poprečne profile objekata na autocestama, u principu se upotrebljava i za poprečne profile objekata na brzim cestama.

Projektanti objekata na cestama već u fazi izrade idejnog zasnivanja konstruišu normalne poprečne presjeke svakog objekta u saradnji sa projektantom autoceste ili drugih cesta. Treba nastojati, da izabrana varijanta poprečnog presjeka na objektu ima sličan tip sigurnosne ograde koji se nalazi na autocesti ispred i iza objekta. Ovo se posebno odnosi za razdjelni pojas. Kod objekata koji se nalaze na dijelu autoceste sa povećanom širinom razdjelnog pojasa (ispred tunela i sl.), svaki objekat prestavlja cjelinu za sebe. Slobodni profili i širine objekata na cestama u velikoj mjeri uslovljavaju primjenu razdvojenih rasponskih konstrukcija posebno mostova i vijadukata. Ova konstatacija važi za sve materijale, sve statičke sisteme i sve tehnologije izvođenja rasponskih konstrukcija. Ostupanja od navedenih načela moguća su samo kod propusta i podvoza u trupu autoceste, posebno u slučajevima kod kojih se iznad gornje ploče nalazi nasip. Kod ovakvih primjera izbjegavaju se voznodinamičke i vizualne promjene, posebno kod kraćih objekata kod kojih se ne pojavljuju međusobna različita slijeganja. Od ovih načela može se udaljiti i kod izuzetno visokih (prosječna visina srednjih potpora veća od 60 do 80 m) i kod izuzetno dugih vijadukata (ukupna dužina veća od 800 m) gdje su rasponi veći od 100 do 120 m. Kod upoređivanja varijanti sa jednom - sastavljenom i dvojnom – razdvojenom konstrukcijom, treba uzeti u obzir slijedeće: - funkciju objekta u autocestnoj mreži; - mogućnost obilaska u slučaju zatvaranja

autoceste na objektu; - materijal rasponskih konstrukcija (beton ili čelik);

- uslove eksploatacije objekta (redovno održavanje, rehabilitacija);

- čuvanje i uključivanje objekta u prirodnu okolinu;

- ekonomski vidici u pogledu početne i ukupne investicije u ukupnom životnom vremenu objekta.

Stečena iskustva pri eksploataciji autocesta pokazala su da su oštećenja objekata na autocestama normalna pojava koja zahtjeva stalno održavanje i rehabilitaciju svakih 25 do 30 godina. Kod rehabilitacije objekata koji su iz jedne cjeline odnosno sa jednom rasponskom konstrukcijom, pojavljuje se veliki problem preusmjeravanja odnosno vođenja saobraćaja. Ovi razlozi su uticali na investitore, da se kod izbora rješenja većinom odlučuju za dvojne - rastavljene rasponske konstrukcije.



Slika 6.10: Poprečni presjeci objekata za premošćavanje na autocestama NPP 28,00 m



Slika 6.11: Poprečni presjeci objekata za premošćavanje na brzim cestama za NPP 20,20 m



Uzimajući u obzir da je uticaj saobraćaja i vibracija kod održavanja i rehabilitacije čeličnih rasponskih konstrukcija, onda je sasvim opravdana odluka o izboru između rastavljene ili sastavljene rasponske konstrukcije. 6.3 Normalni poprečni profili (širine) kod

objekata za premošćavanje na M/R/L cestama

Na slikama 6.12 i 6.13 prikazane su širine i oblici poprečnih presjeka mostova na M/R/L cestama koji su, odnosno koji moraju biti usklađeni sa širinama odgovarajučih cesta. Osnovni parametri koji utiču na zasnivanje i izbor poprečnog presjeka mosta su brzina vozila i položaj mosta u naselju ili izvan njega. Na slici 6.12 prikazane su širine i oblici poprečnih presjeka mostova na M/R/L cestama izvan naselja za brzine vozila V > 50 km/h. Visina ivičnjaka je 7 cm sa obaveznom čeličnom sigurnosnom ogradom ČSO koja se ugrađiva na udaljenosti jednakoj ili većoj od 50 cm koja se mjeri od ivičnog pojasa. Pod a) je prikazana širina M/R/L ceste. B je širina saobraćajne trake plus širina ivičnih traka. Širina mora biti veća ili jednaka 5,9 m, a zavisi od kategorije ceste i drugih korisnika. Pod b) je prikazana širina mostova na M/R/L cestama u slučajevima u kojima je most kraći od 20 m i niži od 3 m. Pod c) je prikazana širina mostova na M/R/L cestama kada je dužina mosta manja od 50 m bez obzira na visinu. Pod d) je prikazana širina mostova na M/R/L cestama kada je dužina mosta veća od 50 m bez obzira na visinu. Pod e) je prikazana širina mostova na M/R/L cestama izvan naselja sa stazama za pješake, bicikliste ili za pješake i bicikliste bez obzira na visinu i dužinu mostova. ČSO mora biti opremljena sa rukohvatom. Slika 6.13 prikazuje širine i oblike poprečnih presjeka mostova na M/R/L cestama u naseljima sa brzinom vozila V < 50 km/h. Pod a) je prikazana širina M/R/L cesta. B prestavlja širinu prometnih traka uvećanu za širine rubnih traka. Ova širina zavisi od kategorije ceste i zahtjeva drugih korisnika.

Pod b) je prikazana širina mostova na M/R/L cestama u naseljima. Širina hodnika zavisi od toga da li je na njemu predviđena staza za pješake, bicikliste ili za oboje. Visina ivičnjaka je 18 cm. Na rubovima se ugrađuju ograde za pješake visine 1,10 m. Na slikama 6.14 i 6.15 su prikazane širine poprečnih presjeka mostova na javnim nekategorisanim cestama. Razlikujemo javne nekategorisane ceste sa dvije i sa jednom trakom. Na slici 6.14 je prikazana širina poprečnih presjeka prostora na javnim nekategorisanim cestama sa dvije trake. Pod a) prikazana je širina nekategorisane javne ceste sa dvije trake kod kojih saobraćajna i rubna traka imaju širinu po B > 5,0 m. Pod b) prikazana je širina mostova na javnim nekategorisanim cestama sa dvije trake. Visina ivičnjaka je 18 cm. Na ivicama su ugrađene ograde za pješake visine 1,10 m. Na slici 6.15 prikazane su širine poprečnih presjeka mostova na javnim nekategorisanim cestama sa jednom trakom. Pod a) je prikazana širina javnih nekategorisanih cesta sa jednom trakom kod kojih saobraćajna i ivična traka imaju širinu 3,5 m. Pod b) je prikazana širina mostova na javnim nekategorisanim cestama sa jednom trakom. Visina ivičnjaka je 18 cm. Na rubovima su ugrađene ograde za pješake visine 1,10 m. Minimalna širina mosta za pješake iznosi 3,0 m. Detaljna obrada poprečnih presjeka mostova (ivični vijenci, ivičnjaci i hodnici) data je u PS 1.2.2. Slobodni profili i širine kombinovanih objekata zavise od odluke u pogledu regulisanja prometa. Objekat može biti zajednički za sve vrste prometa ili pojedinačni za svaku različitu vrstu prometa. Ako se radi o objektu sa kombinovanim prometom onda, kod donošenja odluke o slobodnom profilu i širini objekta, treba uzeti u obzir karakteristike svake vrste prometa. Objekat se može izvesti na dva nivoa, ako to stvarni uslovi kombinovanog prometa zahtijevaju i dopuštaju. Takvi objekti se izvode na zajedničkim glavnim nosačima.



Slika 6.12: Širina poprečnih presjeka objekata za premošćavanje na magistralnim, regionalnim i

lokalnim cestama van naselja (v > 50 km/h)



Slika 6.13: Širine poprečnih presjeka mostova na M/R/L cestama u naselju (v < 50 km/h)

Slika 6.14: Širine poprečnih presjeka objekata za premošćavanje na nekategorisanim cestama sa dvije saobraćajne trake



Slika 6.15: Širine poprečnih presjeka na objektima za premoščavanje na nekategorisanim cestama sa jednom saobraćajnom trakom 6.4 Normalni poprečni profili (širine)

objekata za premošćavanje za miješani cestovno-željeznički saobraćaj

Na magistralnim, regionalnim i lokalnim cestama mogu se graditi mostovi za miješani cestovno-željeznički saobraćaj. Za ovakve

primjere postoje dvije mogućnosti rješenja normalnih poprečnih profila (širina). Rješenje normalnih poprečnih presjeka (širina) na istom kolovozu mogu se upotrijebiti i dozvoljeni su na regionalnim i lokalnim cestama za mješani saobraćaj i za industrijske željezničke kolosjeke (slika 6.16).

Slika 6.16: Širine poprečnih presjeka objekata za premošćavanje za miješani cestovni-željeznički saobraćaj na istom kolovozu Rješenje normalnih poprečnih presjeka (širina) na istom-zajedničkom objektu sa odvojenim kolovozom može se upotrijebiti na svim kategorijama cesta izuzev na AC i BC. Za javne željeznice obavezna je upotreba tucaničke grede na dijelu objekta ispod kolosjeka (slika 6.17). Za lokalne željeznice

sa manjim brzinama i industrijske kolosjeke može se primjeniti rješenja bez tucaničke grede. U ovakvim primjerima tračnice se nalaze u nivou kolovoza ceste.



* za željeznice u pravcu ili u krivini sa R > 250 m Slika 6.17: Širine poprečnih presjeka objekata za premošćavanje za mješani cestovno željeznički saobraćaj sa odvojenim kolovozom 7. SVIJETLE ŠIRINE I SVIJETLE

(SIGURNOSNE) VISINE ISPOD OBJEKATA

7.1 Općenito Kod objekata koji premošćavaju prirodne ili vještačke vodotoke mora se veličina otvora odrediti sa hidrauličkim proračunom. Veličina otvora mora zadovoljiti uslove proticanja stogodišnje visoke vode uzimajući u obzir smanjenje učinka proticanja vode koje nastaje zbog postavljanja objekta te obezbijediti sigurnosnu visinu iznad kote visoke vode. Kod određivanja slobodnog profila vodotoka i prometnica treba uzeti u obzir eventualne rezervne širine za lokalne ceste, staze i druge potrebe pošto su naknadna proširenja slobodnog profila izuzetno zahtjevna i ekonomski neugodna. Širina profila usklađena je sa širinom prometnica i pripadajućih staza. Bez obzira na tu činjenicu potrebno je uzeti rezervu u širini profila posebno ako se radi o prelaznim stazama ispod objekta. U ovakvim slučajevima mogu bočne prepreke smanjiti sigurnost prometa i kapacitet staza za pješake. Ako se objekat radi iznad prometnica po kojoj se odvija promet onda se, u takvim slučajevima, mora uzeti u obzir gabarit skele ili primjeniti tehnologiju izgradnje sa montažnim prednapetim spregnutim konstrukcijama ili drugim tehnološkim postupcima (naguravanje) koje ne zahtijevaju povećanje slobodnog profila koga zahtijeva upotreba skele.

7.2 Sigurnostna visina ispod mosta Sigurnosna visina je slobodna visina koja se nalazi između povećanog nivoa H1/100 (kota stogodišnje vode) i donjeg ruba konstrukcije objekta (DRK). Povećani nivo prestavlja visinsku razliku koja nastaje uslijed usporavanja vodotoka odnosno postavljanja prepreka – potpora mosta. Kod kanala i regulisanih vodotoka, sigurnosna visina iznosi 0,50 m, a kod prirodnih nereguliranih vodotoka min. 1,0 m. Kod manjih buičnih vodotoka kod kojih se mogu pojaviti plivajući predmeti, sigurnosna visina mora iznositi 1,0 – 1,5 m. Moguće su i druge vrijednosti sigurnosnih visina, ako su izričito zahtijevane kroz vodoprivredne smjernice. Gornja površina ležišne grede mora biti najmanje 0,20 m iznad kote H1/100. Sigurnosna visina na plovnim rijekama mora iznositi: - za splavove i čamce 2,5 – 3,0 m - za veće čamce i jedrilice 3,0 – 4,5 m



Slika 7.1: Slobodni profil ispod mostova 7.3 Svijetle širine i svijetle visine podvoza Podvozi su objekti koji služe za vođenje drugih prometnica ispod predmetne prometnice. Svijetla širina podvoza jednaka je širini ceste ispred i iza podvoza (širina prometnih traka, rubnih traka, bankina ili staza za pješake i bicikliste). Na slikama 7.2 i 7.3 prikazane su minimalne svijetle širine za nekategorisane ceste sa jednom i dvije saobraćajne trake.

Slika 7.2: Minimalna svijetla širina podvoza

na javnim nekategorisanim cestama sa jednom saobraćajnom trakom

Slika 7.3: Minimalna svijetla širina podvoza

na javnim nekategorisanim cestama sa dvije saobraćajne trake

Svijetla visina kod novoizgrađenih podvoza iznosi 4,70 m, ako se nalaze na AC, M/R/L cestama, a 4,20 m ako se nalaze na nekategorisanim javnim cestama. Svijetla visina staza za pješake i bicikliste iznosi min. 2,50 m. U koliko postoji mogućnost i ukoliko

se radi o dužim objektima, onda ova visina treba da bude 3,0 m. 7.4 Svijetle širine (otvori) i svijetle visine

nadvoza preko autocesta i brzih cesta Nadvozi su objekti koji služe za vođenje drugih prometnica preko predmetne prometnice. Nadvozi su najčešće objekti sa kojima se izvodi denivelacija M/R/L ili javnih cesta preko autocesta ili brzih cesta.

Slika 7.4: Svijetle visine kod podvoza

Širina nadvoza jednaka je širini ceste ispred i iza nadvoza, a definisana je u točki 6 ove smjernice. Svijetla visina ispod nadvoza je 4,70 m. Definisana je kao razmak između najnižim donjim rubom rasponske konstrukcije (uključujući i cijev za kanalizaciju ili druge komunalne instalacije) i najvišom tačkom kolovoza (slika 7.4). Ako se radi o cestama na kojima se predviđa prevoz tereta većih gabarita, onda svjetla visina na tim pravcima mora biti 6,50 m ili se mora obezbijediti odgovarajuće alternativno rješenje.



Svijetla širina (otvor) zavisi od više faktora. Minimalna svijetla širina je ona koju zahtijeva slobodni profil autoceste, brze ceste ili druge prometnice. Svijetla širina (otvor) određuje broj i veličinu raspona konstrukcije nadvoza. Na izbor dispozicijske osnove nadvoza najviše utiču:

- da li se AC/BC, preko koje se projektuje nadvoz, nalazi na ravnom terenu ili usjeku

- ukupna širina trupa AC/BC - širina pojasa za razdvajanje i geometrija

AC/BC - mogućnost proširenja AC/BC odnosno

povećanja broja prometnih traka - ekonomski razlozi - urbanističko-prostorni i oblikovni razlozi

Kod konstruktivno-statičkog koncepta podvoza prednost imaju okvirne konstrukcije bez ležišta i dilatacija kada su ukupne dužine podvoza manje od 60-70 m. Projektant ceste treba uvijek nastojati da se križanja između M/R/L i AC/BC izvedu pod pravim uglom ili što manjim uglom. Pravougaoni nadvozi su kraći, jeftiniji i geometrijsko odnosno vizualno ugodniji. Niveleta ceste na nadvozu je ugodna kada se nalazi u simetričnoj vertikalnoj krivini ili u jednostranom nagibu <3%. Promjena poprečnog nagiba na dijelu nadvoza nije poželjna zbog neugodnog vizualnog utiska, težeg izvođenja i slabog odvodnjavanja. Pri konstruktorskom oblikovanju i izboru rješenja nadvoza, posebnu pažnju treba posvetiti srednjim stubovima kako bi isti, pored funkcionalne uloge, imali funkciju značajnog prostorskog elementa. Na jednom potezu AC/BC ne treba težiti ka istim jednoličnim rješenjima nadvoza. Većina nadvoza ima svoje specifičnosti koje se obavezno moraju uzeti u obzir. Korisnici autoceste više vole logične promjene sa prijatnim vizualnim rješenjima i iznenađenjima. Kada se radi o rješenju nadvoza sa stubom u pojasu za razdvajanje, onda se mora posvetiti posebna pažnja kod izbora presjeka stuba, zaštiti od udara vozila, prometnoj sigurnosti (rješenja sa sigurnosnim ogradama u skladu sa rješenjem ograde koja je upotrebljena u pojasu za razdvajanje), odvodnjavanju na dijelu pojasa za razdvajanje ispod nadvoza i dubini temeljne ploče.

Na slici 7.5 prikazana su šematska konstrukcijska rješenja koja se mogu upotrijebiti za nadvoze kada se autocesta ili druga cesta nalazi na približno ravnom terenu, a na slici 7.6 kada se autocesta ili druga cesta nalazi u usjeku. Nadvozi sa jednim rasponom su poželjna rješenja za AC/BC kada se djelomično nalaze u usjeku posebno u slučajevima kada je širina pojasa za razdvajanje manja od 2,0 m, a visina nasipa M/R/L nije veća od 4 – 5 m. Rasponi nadvoza kreću se u granicama od 25 – 40 m. Rasponska konstrukcija okvira može biti konstantne ili promjenljive debljine (slika 7.5 A). Nadvozi sa dva raspona su poželjna rješenja za AC/BC koje se djelomično nalaze na ravnom terenu ili plitkim usjecima sa pojasom za razdvajanje širim od 2,0 m. Visina nasipa nije veća od 6,0 m. Rasponi okvirne konstrukcije nadvoza kreću se u granicama od 15 do 25 m. Veličine raspona moraju biti takve da omogućavaju prolaz kanala u kontinuitetu i da omogućavaju izradu berme minimalne širine 1,0 m ispred stožca (slika 7.5 B). Nadvozi sa tri ili više (5) raspona su dobra rješenja za AC/BC na ravnom terenu kada nije poželjna upotreba stuba u pojasu za razdvajanje. Rasponi okvirne konstrukcije kreću se u granicama od 25 do 30 m za srednji raspon te 14 do 20 m za krajnje raspone. Poželjna je upotreba konstantne visine rasponske konstrukcije (slika 7.5 C). Nadvozi sa četiri ili više raspona su dobra rješenja za AC/BC na ravnom terenu sa većom širinom pojasa za razdvajanje i u slučajevima kada postoji mogućnost proširenja autoceste sa novim prometnim trakama. Nadvozi sa više raspona su dobra rješenja za dionice AC na prilazima velikih gradova kod kojih nisu poželjni visoki nasipi. Veličina raspona iznad AC su 25 do 30 m, dok ostali rasponi prate statičke uslove i karakteristike prepreka (slika 7.5 D). Kod nadvoza koji premošćavaju AC/BC ili M/R u dubokim kamenim usjecima poželjna su rješenja sa jednim rasponom sa lučnim, kvazi-lučnim ili okvirnim konstrukcijama raspona 20-50 m (slike 7, 6 A i 7.6 B).



Kod nadvoza koji premoščavaju AC u dubokom širokom usjeku moguća je upotreba savremenih rješenja sa jednim rasponom 40-100 m sa tankom transparentnom rasponskom konstrukcijom sa kosim zategama (slika 7.6 C).

Slika 7.5:Shema mogućih rješenja nadvoza kada se autocesta ili brza cesta nalazi u ravnom terenu



Slika 7.6: Shema mogućih rješenja kada se autocesta ili brza cesta nalazi u usjeku 8. POUZDANOST I TRAJNOST

MOSTOVA Pouzdanost i vijek trajanja mostova je savremeno i važno područje, koje će se obraditi u posebnoj tehničkoj smjernici. U ovoj opštoj smjernici samo su navedeni opšti pojmovi.

Pouzdanost je pojam koji objedinjava sigurnost (nosivost, upotrebljivost, sigurnost na zamor) i trajnost. Sigurnost konstrukcija se obezbijeđuje sa dokazivanjem nosivosti i upotrebljivosti koji se izvodi po teoriji graničnih stanja te sa kontrolom zamora.

Dokazivanje nosivosti zasniva se na jednačini R ≥ S.γ odnosno sa dokazom da je otpor konstrukcije R veći od vanjskih uticaja S pomnožen sa faktorima sigurnosti γ. Upotrebljivost konstrukcije dokazuje se sa ograničenjem deformacija, vibracija i pukotina. Zamor je definisan, a može se kontrolisati kod čeličnih, spregnutih i djelomično kod armiranobetonskih i AB prednapregnutih konstrukcija. Sasvim sigurna činjenica je da se zamor povećava sa smanjenjem vlastite težine konstrukcije u poređenju sa korisnim opterećenjem, sa povećavanjem deformacija, te sa pojavom i povećavanjem pukotina.



Vijek trajanja prestavlja vrijeme u kome objekat, u dozvoljenim granicama sačuva svoje osnovne projektovane osobine: nosivost, upotrebljivost i namjenu. Pouzdanost (sigurnost i trajnost) objekata smanjuje se za vrijeme upotrebe kao poslijedica očekivanih i slučajnih pojava od kojih su najvažnije karakteristike konstrukcije, kvalitet ugrađenih materijala, uticaj održavanja, uticaj prometnog opterećenja i okoline. U toku su ispitivanja materijala, posebno betona, koja će bistveno uticati na trajnost objekata i sticanja novih saznanja vezana za ovu problematiku. Već sada su poznati uzroci koji prouzrokuju propadanje materijala. Od ispitivanja se očekuju rezultati koji će omogućiti pripremu modela na kome će se izračunavati vijek trajanja armiranobetonskih konstrukcija, a isti će biti sastavni dio projektne dokumentacije. Ispitivanje i modeli za proračun vijeka trajanja AB konstrukcija neće se moći direktno upotrebiti za objekte zbog velikoga interakcijskog djelovanja zamora i uticaja karakteristika konstrukcije objekta kao cjeline te uticaja materijala. Za mostove na cestama realno je zahtijevati, projektovati i ostvariti vijek trajanja u granicama od 80 do 120 godina, što zavisi od vrste objekta i uslova upotrebe. Kod objekata na nekategorisanim, lokalnim i regionalnim cestama realan je zahtjev vijeka trajanja od 80 godina pošto se na takvim objektima očekuje kraća upotreba. Za objekte na autocestama i magistralnim cestama očekuje se vijek trajanja od 100 godina koliko iznosi i vijek trajanja ceste. Za veće objekte na cestama, za gradske mostove i za objekte na strateški važnim dionicama, država opravdano može zahtijevati i ostvariti vijek trajanja od 120 godina. Normativno definiranje vijeka trajanja odnosi se na nosivu gornju konstrukciju, djelimično i na stubove što zavisi od statičnog sistema i konstrukcijskog koncepta objekta. Vijek trajanja opreme na objektima je 20 do 25 godina. Blagovremena zamjena i rekonstrukcija opreme utiče na vijek trajanja nosive konstrukcije. • Sigurnost i trajnost ostvaruju

pouzdanost objekata

- Sigurnost Nosivost: kategorije definisane po teoriji graničnih stanja. Upotrebljivost se obezbijeđuje sa ograničenjem deformacija, vibracija, pukotina i kvaliteta građevinskih materijala. Zamor: Sa dokazivanjem sigurnosti na zamor pokazuje se da zamor štetno ne utiče na nosivost. - Trajnost

Trajnost je definirana kao vrijeme u kome most sačuva svoje projektirane osobine.

Osobine konstrukcije: Koncept konstrukcije Konstrukcijski detajli Izbor materijala Tehnologija građenja Oprema i odvodnjavanje Zaštita i održavanje

Kvalitet ugrađenih materijala (betona): Vodocementi faktor Količina i vrsta cementa Kvalitet i vrsta agregata Pravilna upotreba dodataka Zaštitni sloj i njega betona Poroznost i propusnost Na trajnost utiču svi materijali. Glavni uzroci propadanja betona: Strukturni nedostaci Korozija armature Štetni kemijski uticaji Oštećenja radi mraza Unutrašnje reakcije u betonu Sprečavanje pomjeranja Mehanička oštećenja Pukotine

Uticaji održavanja:

Neophodno je uzeti u obzir sva dosadašnja saznanja. Srestva za održavanje i sanaciju Informacijski sistem za mostove Redovni pregled Redovno održavanje Investicijsko održavanje Blagovremene sanacije i rekonstrukcije

Uticaji prometnog opterećenja: Ograničenje osovinskih pritisaka Omjer vlastitog i prometnog opterećenja Izvanredna opterećenja Velike brzine Mehanička oštećenja Zamor



Uticaji okoline: Atmosferski uticaji Kemijska agresivnost Solenje Zamrzavanje i topljenje Temperaturni uticaji • Učesnici koji utiću na pouzdanost

mostova Investitor:

Projektni zadatak Priprema i revizija podloga Izbor projektanta i izvođača Revizija projekata Realna cijena i realan rok izgradnje

Projektant:

Pravilna upotreba podloga Pravilan koncept Pravilna statička i dinamička analiza Izbor materijala Rješenje detalja Izbor opreme Projekat održavanja

Izvođač:

Stručnjaci sa odgovarajućom praksom Savremena oprema i tehnologija Priprema i organizacija Interna kontrola Neposredna, tačna i dosljedna izrada projekta izvedenih radova

Nadzor:

Stručnjaci sa odgovarajućom praksom Kontrola ugrađenih materijala Kontrola opreme i tehnologije Kontrola uslova izgradnje Dimenzijska kontrola Neposredna i tačna izrada projekta izvedenih radova

Održavanje:

Uspostavljanje sistema za gospodarenje sa mostovima. Za redovno održavanje i rehabilitaciju predvidjeti 1-2 % od vrijednosti objekta. Blagovremeni pregledi Redovno održavanje i sprečavanje potencijalnih ostećenja Blagovremene i kvalitetne sanacije i rekonstrukcije.

9. OBLIKOVANJE MOSTOVA

Most je kompozicija morfološko-geoloških osobina prostora, inžinjerskih konstrukcija, namjene, materijala, oblikovanja, tehnologije građenja, sigurnosti, trajnosti, ekonomičnosti i uključivanja u prirodni i urbani prostor.

Most koji je, u pogledu kompozicije, izgrađen bez grešaka ima svoju estetsku težinu koja može biti uspješna samo u slučaju kada i projektant-konstruktor posjeduje stručnu i duhovnu zrelost. Očekivanja, da mostovi budu lijepi, su stalno prisutna i stara su koliko i sama izgradnja mostova. Odnos javnosti do mostova se stalno mijenja. U srednjom vijeku su kameni mostovi prestavljali neku vrstu spomenika radi čega su postale simbolom gradnje toga vremena i što dužeg vijeka trajanja. Sa upotrebom čelika kao materijala i sa razvojem teorije konstrukcija mostovi se već više od 200 godina, obrađuju kao statičke konstrukcije sa jasnim prenosom sila. Sa početkom dvadesetog stoljeća beton se pojavljuje kao konkurentni materijal, a polovinom stoljeća beton postaje primarni materijal za gradnju mostova. Na modernim prometnicama, posebno autocestama nalazi se puno mostova, vijadukata, nadvoza i drugih objekata i konstrukcija koji služe za savlađivanje prirodnih i umjetnih prepreka i ukrštanja u različitim nivojima. Koncentracija objekata utiče na izgled okoline radi ćega treba posvetiti posebnu pažnju njihovom oblikovanju i uključivanju u ruralni i urbani prostor.

Kod projektovanja mostova, konstruktor je nosilac projekta koji će samostalno ili u saradnji sa arhitektom projektovati i oblikovati takvu konstrukciju koja će biti funkcionalna, pouzdana (sigurna i trajna) i koja će se uklopiti u skladan oblik inžinjerske konstrukcije i objekta kao cjeline. Koncepti dispozicijskih rješenja mostova (naročito kod izbora nosivog sistema) usvajaju se nakon detaljnih proučavanja i analiza koji se odnose na funkciju objekta, morfologiju prepreke, geoloških osobina tla, geometrije prometnice, iskorištenja terena u području objekta, karakteristika građevinskih



materijala, raspoložljivih tehnologija i mnogih drugih značajnih podataka koji izviru iz podloga za projektovanje. Za izabrani nosivi sistem (gredni, okvirni, lučni, viseći itd.) mijenjaju se rasponi, ukupna dužina, raspored stubova, izabere se materijal nosive konstrukcije i predvide mogući načini izgradnje. Osnovni dispozicijski elementi omogućavaju analizu i konstruisanje više varijanti poprečnog presjeka nosive konstrukcije. Pravilno i dobro projektovana konstrukcija je istovremeno skladno i logično oblikovana konstrukcija objekta. Oblikovanje mostova ne prestavlja jedini i isključivi cilj i o njemu se ne može raspravljati neovisno od rješenja nosive konstrukcije. Temeljna načela estetike mostova:

- izbor odgovarajućeg oblika osnovnog nosivog sistema

- pravilan i skladan omjer pojedinih dijelova i objekta kao cjeline

- jednostavan oblik i funkcionalnost pojedinih dijelova i objekta kao cjeline

- statički čista konstrukcija - kvalitet izvedenih radova i boja vanjskih

površina - skladno uključenje objekta u prirodni

ambijent ili urbana naselja 10. NOSIVI SISTEMI MOSTOVA Mostovi se mogu dijeliti prema različitim kriterijima: namjeni, materijalu, lokaciji, položaju u pogledu na prepreku itd. Za projektovanje, konstruisanje, statičku analizu i eksploataciju najvažnija je podjela koja se odnosi na nosive sisteme. U pogledu koncepta konstrukcije, oblika, preuzimanja prenosa sila i uticaja razlikujemo pet osnovnih nosivih sistema mostova:

- gredni sistemi - okvirni sistemi - lučni sistemi - viseći sistemi - sistemi sa kosim zategama

10.1 Gredni sistemi mostova Osnovnu karakteristiku grednih sistema čini odvojenost gornje konstrukcije od potpora i prenos opterećenja gornje konstrukcije na potpore preko ležišta. Poprečni presjek gornje konstrukcije zavisi od raspoložljive konstruktivne visine, geometrijskih omjera, njene širine i raspona.

U statičkom pogledu razlikujemo gredne mostove sa statički određenim sistemima i statički neodređenih sistema. Gredni sistemi odgovaraju za sve materijale osim kamena (drvo, armirani beton, prednapregnuti beton, čelik sa ili bez sprezanja). Od svih statičkih sistema grednih mostova, za manje raspone se najviše upotrebljava nosač na dva oslonca bez obzira na upotrebljeni materijal. Sa većom upotrebom prednapregnutih betona i spregnutih čeličnih konstrukcija bistveno su se promijenile granice za racionalnu upotrebu nosača na dva oslonca. Nedostatak ovog sistema je upotreba ležišta i dilatacija koji poskupljaju izgradnju i održavanje. Greda sa prepustima – konzolama sa kontra-opterećenjem ili bez njega (2, 3) odgovara i primjenjuje se za gradske mostove i mostove na regionalnim i lokalnim cestama. Sistem slobodnih greda (diskontinualni sistemi) sa ili bez dilatacija u kolovoznoj ploči iznad srednjih potpora upotrebljavao se dugo kod prednapregnutih armirano-betonskih sistema sa većim brojem raspona. Oštećenja iznad potpora, utjecala su na primjenu rješenja bez prekida i dilatacija u kolovoznoj ploči. Sa izbacivanjem dilatacija uspostavljen je kontinuitet kolovozne ploče za preuzimanje korisnih opterećenja. Sistemi sa zglobovima poznati su pod imenom "Gerberev nosač". Ovi sistemi su bili karakteristični za razdoblje od dvadesetih do pedesetih godina 20-tog stoljeća kada su se armiranobetonski nosači i čelični mostovi najviše upotrebljavali. U novijoj mostogradnji upotrebljavaju se samo u izuzetnim slučajevima. Statički neodređeni sistemi kao kontinuirani gredni sistemi sa dva, tri ili više raspona su najviše upotrebljavani sistemi bez obzira na izabrani materijal. Veličina i omjeri raspona zavise od morfologije i visine prepreke, uslova fundiranja i potencijalnog postupka građenja. Najveća prednost kontinuiranih sistema je u tome što se izbjegava upotreba dilatacije u rasponskoj konstrukciji pri velikim dužinama mostova. Broj raspona je neograničen. 10.2 Okvirni sistemi mostova Okvirni sistemi mostova nastanu kada je gornja konstrukcija čvrsto ili pomoću zgloba



povezana sa potporama tako da ostvaruju jedinstvenu nosivu konstrukciju sa različitim poprečnim presjecima. Okvirni sistemi mostova sa jednim rasponom sa ili bez zglobova su dosta racionalni za raspone od 5 do 60 m, u armiranom ili prednapregnutom betonu. Okvirni sistem je racionalniji od grednog sistema sa jednim rasponom, pošto pritiske zemlje preuzima kompletan sistem. Ležišta i dilatacije nisu potrebne. Održavanje objekata je lakše i ekonomičnije. Čvrsta veza gornje konstrukcije sa upornjacima smanjuje momente u gredi i omogućava smanjenje konstruktivne visine. Sa promjenom momenata inercije po dužini raspona može se uticati na smanjenje momenata u polju i ostvariti bolji vizualni izgled konstrukcije. Zatvoreni okvir spada u primarni sistem sa rasponima 2 do 5 m, a za manje mostove, podvoze ili podhode sa otvorima 5 do 8 m koji se grade na slabo nosivom tlu iz armiranog betona. Dobar i uravnotežen raspored uticaja sa dobrim prilagođavanjem na deformacije i slijeganja su dobre osobine ovog sistema. Okvirni sistemi sa zategama i kosim potporama omogućavaju veće raspone i upotrebu kombinacije monolitne i montažne gradnje. Pogodni su za nadvoze i mostove iz armiranog ili prednapregnutog betona, za čelične i spregnute presjeke. Prepusti sa zategama i kosim stubovima smanjuju momente u polju radi čega se može upotrijebiti manja konstruktivna visina presjeka. Okvirne konstrukcije sa dva, tri ili više polja, sa vertikalnim potporama često se upotrebljavaju u savremenoj mostogradnji, posebno u armiranom i prednapregnutom betonu. Kod objekata sa više polja može se primijeniti čvrsta veza između stubova i nosača, veza sa zglobovima ili sa ležištima što zavisi od ukupne dužine objekta, veličine raspona, odstojanja od osi simetrije sistema, tako da se ti sistemi prepliću sa grednim kontinuiranim sistemima. Sa dobrom kombinacijom čvrste veze i veze sa zglobovima odnosno ležištima može se postići racionalnije rješenje objekta. 10.3 Lučni sistemi mostova Luk je najstariji nosivi sistem za mostove i viadukte. Upotrebljavao se za premošćavanje rijeka i dukobih dolina sa strmim padinama i kompaktnim terenom koji može preuzeti sile iz pete luka.

Stari mostovi sa kamenim svodovima i viadukti iz rimskog i turskog perioda imaju neograničanu trajnost. Os lukova i svodova koja ima oblik potporne linije, dobivene od uticaja vlastite težine je najbolji nosivi sistem za kamen i beton t.j. za materijale koji imaju veliku otpornost na pritisak, a malu na zatezanje. Savremeni lučni mostovi grade se iz armiranog betona, čelika i sa spregnutim presjekom za raspone od 40 do 400 m. Nove tehnologije gradnje lukova, prije svega slobodna konzolna gradnja lukova velikih raspona, ponovo su vratile lučne mostove u konkurenciju sa ostalim sistemima. Napredak u proučavanju reoloških osobina betona povećao je granice raspona armiranobetonskih mostova. Kod savremenih lučnih mostova konstrukcija iznad luka je grednog sistema betonirana na licu mjesta ili konstrukcije koje se betoniraju na platou i navlače na pripremljene potpore po sistemu potiskivanja. Ovaj način smanjuje cijenu i vrijeme izgradnje lučnih mostova velikih raspona. Savremeni kompjuterski programi omogućavaju analizu prostorskog modela konstrukcije tako, da se mogu odrediti stvarna naponska stanja i deformacije za zajednički sistem djelovanja luka i konstrukcije iznad njega. Lučne mostove većih raspona treba računati po teoriji drugog reda . Upeti luk ili svod prestavljao je osnovni sistem za lučne mostove i vijadukte iz kamena, opeke i betona, a ostao je kao osnovni sistem i za armirani beton. Kod lukova iz kamena i opeke čelni zidovi su bili puni ili su imali otvore za rasterećenje. Kod armiranobetonskih lukova pojavljuje se, umjesto punih čeonih zidova, gredna ili okvirna konstrukcija iznad luka. U početku je nadlučna konstrukcija imala raspon samo 5 do 6 m, a sada konstrukcija iznad luka, ima raspone i do 30 m. Elastično upet luk u obliku srpa koji omogućava uvođenje programirane promjene momenata inercije po dužini raspona, prestavnik je novijih savremenih lučnih, armiranobetonskih mostova manjih i srednjih raspona od 40 do 150 m. Lukovi i svodovi povezani su u jedinstveni presjek sa konstrukcijom iznad luka na približno trećini



sredine raspona. Konstrukcija iznad luka ima minimalni broj stubova ili je bez njih. Sa premošćavanjem širokih rijeka, posebno u gradovima, aktualizirana je ponovna primjena sistema sa kontinuiranim lukovima iz armiranog betona ili čelika. Konstruktorima, koji upotrebljavaju ovaj sistem, otvorile su se široke mogućnosti variranja i oblikovanja koja se postiže omjerom raspona i strijele luka te oblikom presjeka luka prema obliku širokih srednjih stubova i krajnjih upornjaka. Luk sa dva zgloba, prestavnik je osnovnog sistema čeličnih lučnih mostova. Upeti lukovi sa dva zgloba sa djelimično spuštenim kolovozom, omogućavaju velike raspone sa ugodnim omjerom raspona i strijele luka bez obzira o kakvoj se prepreci radi. Pogodni su za pliće prepreke kod kojih je određen položaj nivelete. Greda ojačana sa vitkim lukom ili vitki luk ojačan sa gredom poznati su kao "Langerova greda". To je izraziti prestavnik čeličnih lučnih mostova sa većim rasponima i ograničenom konstruktivnom visinom preko rijeke ili drugih prepreka. Lučni dio sistema je, radi svoje vitkosti, u cjelosti opterećen samo sa osnom silom, a ojačana greda, koja djeluje i kao zatega preuzima savijanje. Moderne verzije ovog sistema mogu imati samo jedan luk u sredini presjeka. 10.4 Viseći sistemi mostova Viseći sistemi mostova sa nosivim paraboličnim kablovima, vertikalnim vješaljkama i krutom gredom za ojačanje su sistemi koji se upotrebljavaju samo za čelične cestovne mostove najvećih raspona od 500 do 2000 m. Konkurencija koja je nametnuta od mostova sa kosim zategama, koji su već duži od 500 m, utjecala je na to, da su se rasponi visećih mostova još više povećali. Viseći sistemi mostova sa elastičnom gredom za ojačanje mogu biti zanimljivi i konkurentni za mostove za pješake i provizorne mostove kao i za mostove preko kojih prelaze cjevovodi. Rasponi ovih sistema su od 50 do 150 m. Nosivi element visećih mostova, lančano viseći kabel, sidran je u tlo i preko grede za ojačanje preuzima ukupnu vlastitu težinu i korisno opterećenje.

Ako su vješaljke vertikalne onda je sila u kablovima konstantna Grede za ojačanje obavezno se računaju po teoriji drugog reda. Obavezna je analiza na dinamičke uticaje, uticaje vjetra i seizmićka opterećenja. 10.5 Mostovi sa kosim zategama Mostovi sa kosim zategama su objekti kod kojih je gornja gredna konstrukcija, različitog presjeka i iz različitih materijala, obješena na jedan ili dva pilona pomoću kosih zatega. Moderna upotreba sistema sa kosim zategama počinje 1955 godine. Ovaj tip konstrukcije ponovo postaje aktualan i često se upotrebljava za mostove raspona od 100 do 1000 m. Razvoj sistema sa kosim zategama išao je u smjeru usvajanja manjih međusobnih razmaka elastičnih potpora sa većim brojem kosih zatega. Izbor većeg broja zatega direktno je povezan sa željom da se i gredne konstrukcije grade iz prednapregnutog betona, a ne samo kao čelične ili spregnute konstrukcije koje su se upotrebljavale u prvom desetljećju moderne upotrebe ovog sistema. Više kosih zatega koje su ugrađene u obliku harfe ili lepeze omogućava da se sistem može smatrati kao konzolni u kome kolovozna ploča djeluje kao pritisnuti pas, a kose zatege kao konzolni zatezni pas. Veća gustoća zatega omogućava upotrebu malih konstruktivnih visina. U ovakvim slučajevima i beton kao materijal može biti konkurentan za mostove manjih raspona. U podužnom smjeru sistemi sa kosim zategama mogu biti sa jednim ili dva pilona. U oba slučaja piloni moraju biti sidrani na suprotnoj strani. Piloni mogu biti čelični, spregnuti ili armiranobetonski, pojedinačni stubovi ili kao okvirna konstrukcija što zavisi od raspona, širine mosta, visine pilona, broja ravnina, zavješenja zahtjeva u pogledu oblikovanja i drugih uslova. Greda za ojačanje može imati različite presjeke. Najčešće se upotrebljava sandučasti presjek koji ima najveću torzijsku krutost. Grede iz čelika upotrebljavaju se za najveće raspone, spregnute (čelik-beton) za



srednje raspone, a prednapregnuta armirano betonska za manje i srednje raspone. Kose zatege su izrađene iz paralelnih žica ili užadi iz visokokvalitetnog čelika sa specijalnim sidrima koji dobro podnose zamor. Zatege sa paralelnim žicama iz visokokvalitetnog čelika oblikuju se u tvornicama nakon čega se umeću u debelostijenske polietilenske cijevi. Nakon prednapenjanja, cijevi se ispune sa cementnim malterom ili specijalnim uljem (mastima). Ovaj sistem je u punom razvoju radi čega nije opravdano da se daju detaljnije smjernice. Projektanti crpe uputstva iz najnovijih knjiga i stručnih članaka u kojima su detaljno obrađeni mostovi sa kosim zategama.

11. KONSTRUKTORSKI USLOVI ZA

PROJEKTOVANJE MOSTOVA 11.1 Uvodni dio Konstruktorski uslovi za projektovanje mostova bit će navedeni u logičnom redoslijedu koji nastaje u postupku koncepta, konstruisanja i projektovanja. Konstruktorski uslovi omogućavaju savremene i ujednačene kriterije za projektovanje objekata koji mogu povoljno uticati na izgradnju, trajnost i održavanje. Konstruktorski uslovi se u većini odnose na armiranobetonske i prednapregnute armirano-betonske gredne i okvirne sisteme objekata pošto se beton kao materijal za gredne i okvirne sisteme najviše upotrebljava. Projektant ne smije osmisliti objekat po izmišljenim, nedovoljnim, nepotrebnim ili netačnim podlogama. U tabeli 11.1 shematski je prikazano dvanaest koraka u postopku izrade idejnih projekata mostova. Podloge za projektovanje i projektni zadatak obrađeni su u poglavlju 4. Ovdje se samo naglašava potreba, da projektant mora detaljno proučiti projektni zadatak i sve podloge za projektovanje. Projektant mora naznačiti sve uslove koji bistveno utiču na koncept i projektovanje objekta. Ako se dogodi da se u analizi, a kasnije i u aplikaciji podloga pojave neke nelogičnosti ili neusaglašenosti onda o tome mora blagovremeno obavijestiti investitora.

Ako koncept projekta i projektni zadatak dođu u pitanje zbog pogrešno preuzetih podataka i uslova iz podloga onda je saradnja investitora i projektanta obavezna kako bi uskladili sve promjene i podloge.



TABELA 11.1: Redoslijed aktivnosti na izradi idejnih projekta mostova 1 PODLOGE ZA PROJEKTOVANJE

PS 1.2.1, POGLAVLJE 4.1 – 4.9 Definiše namjenu, lokaciju, opterećenje, gabarite i trajnost objekta.

2 PROJEKTNI ZADATAKPS 1.2.1, POGLAVLJE 4.10

Urbanističko-prostorske, prometne, geometrijske, geodetske, geološko-geomehanske, hidrološko-hidrotehničke podloge.

3 STUDIJA OSNOVNIH DISPOZICIJSKIH ELEMENATA PS 1.2.1, POGLAVLJE 5.6.7

Niveleta, poprečni nagib, gabariti pod i nad objektom, odnos između objekta i prometnice te objekta i prepreke.

4 STUDIJA MOGUĆIH SISTEMA I ODREĐIVANJE ODGOVARAJUĆEG NOSIVOG SISTEMA PS 1.2.1, POGLAVLJE 10

Gredni, okvirni, lučni, viseći, sa kosim zategama, statički sistemi nosive cjeline objekta.

5 • ANALIZA VARIJANTI IZABRANOG NOSIVNOG SISTEMA

• IZBOR RASPONA I UKUPNE DUŽINE OBJEKTA

Kod jednog ili više izabranih statičkih sistema kombinuju se rasponi, ukupna dužina, položaj stubova.

6 IZBOR MATERIJALA ZA NOSIVU KONSTRUKCIJU OBJEKTA PS 1.2.1, POGLAVLJE 11

Armirani beton, prednapregnuti beton, čelik, spregnuti presjeci.

7 ANALIZA I IZBOR TEHNOLOGIJE GRAĐENJA PS 1.2.1, POGLAVLJE 13

Gradnja "in situ", montažno-monolitni postupci, montažna gradnja.

8 KONSTRUISANJE POPREČNOG PRESJEKA I RASPONSKE KONSTRUKCIJE PS 1.2.1, poglavlje 11.6

Odredi se zajedno sa izabranim materijalom (6), tehnologijom gradnje (7), sistemom i rasponom objekta (4) i (5).

9 • KONSTRUISANJE UPORNJAKA I

STUBOVA • STUDIJA I DUBINE I VRSTE

TEMELJENJA PS 1.2.1, poglavlje 11.7

Za položaj upornjaka i stubova koji je određen u (5) konstruišu se stubovi u zavisnosti od (6), (7) i (8) izabere se način i rješenje temeljenja.

10 STATIČKA ANALIZA NOSIVE KONSTRUKCIJE PS 1.2.1, poglavlje 12

Analiziruju se kritični presjeci rasponske konstrukcije, stubova, spoja temelja sa tlom i nosivost šipova.

11 • OPREMA MOSTA • RJEŠENJE VEZE IZMEĐU OBJEKTA I

PROMETNICE • UREĐENJE PROSTORA UZ MOST PS 1.2.2 - PS 1.2.1

Izbor ležišta, dilatacija, hodnika za pješake, vijence, izolacije kolovoza, odvodnjavanja. Veza između objekta i tijela ceste. Uređenje prostora oko objekta.

12 • ANALIZA KOLIČINA I CIJENA ZA VARIJANTNA RJEŠENJA

• IZBOR VARIJANTE

Analiza količina i cijena glavnih materijala za rasponsku konstrukciju i stubove (beton, armatura, kablovi, čelik, šipovi) bez opreme i drugih dijelova koji su isti kod svih varijanti.



11.2 Izbor nosivog sistema, analiza

varijanti izabranog sistema, izbor raspona i ukupne dužine objekta

Pet osnovnih sistema mostova (gredni, okvirni, lučni, viseći i objekti sa kosim zategama) su obrađeni u poglavlju 10. Na izbor nosivog sistema objekata utiču: - morfologija (oblik i funkcija) prepreke,

omjer između dužine i visine gabarita pod objektom

- geološko-geomehaničke karakteristike tla i uslovi temeljenja

- vrsta prometnice (autocesta, magistralna cesta, regionalna cesta, lokalna cesta, pješaci, željeznice, miješani promet) i geometrija (niveleta, trasa) prometnice

- podaci iz projektnog zadatka i podloga za projektovanje (urbanističko-prostorski uslovi, oblikovanje, hidrološko-hidroteh-nički uslovi, meteorloški podaci, seizmologija)

- informacije o opremi i mogućim potencijalnim izvođačima, roku i vremenu izgradnje

- informacija o trenutnim cijenama i nabavci osnovnih materijala i opreme

- vlastita iskustva i informacije iz literature i sličnih već izgrađenih objekata.

Kod srednje velikih objekata u posebnim uslovima a naročito kod većih objekata, neophodna je izrada varijanti sa različitim nosivim sistemima. Za već izabrani nosivi sistem ili kombinaciju sistema (grednog, okvirnog, lučnog ili sistema sa kosim zategama) uobičajeno je da se izrade dvije do tri varijante idejnih skica. Kod velikih i značajnih mostova i vijadukata treba obavezno izraditi dvije do tri varijante idejnog projekta ili obezbijediti različita rješenja kroz objavu javnog anonimnog ili pozivnog natječaja. Nakon određivanja konstrukcije i osnovnog nosivog statičkog sistema predstoji određivanje pojedinih raspona, njihovih međusobnih proporcija i ukupne dužine mosta. Veličina i omjeri raspona određuju neposredno statičke količine, dimenzije presjeka i količine materijala. Kod grednih i

okvirnih rasponskih konstrukcija su veličine i broj raspona povezani sa omjerom cijene rasponske konstrukcije i cijene stubova objekta. U tabeli 11.2 prikazani su statički sistemi koji se preporučuju za gredne i okvirne sisteme. Ukupna dužina mostova preko rijeke zavisi od otvora mosta koji je potreban za protok visokih voda. Kod svih objekata mogu se, na osnovu analize i upoređenja cijene za 1 m objekta i 1 m nasipa, odrediti krajnje tačke objekta, a sa tim i ukupna dužina. Visina krajnjih potpora varira između 5 i 10 m iznad terena. Kod prometnica koje prolaze kroz naselja, obradive površine ili u blizini naselja treba dati prednost rješenjima sa dužim objektima. Visina nasipa ne treba biti veća od 5-7 m pošto isti postaju prepreka za daljnu urbanizaciju prostora. Kod profila sa strmim riječnim bregovima treba izbjegavati visoke krajnje stožce jer su skupe i nestabilne konstrukcije koje negativno utiču i na izgled objekta. Sa odmicanjem krajnjih potpora od bregova rijeke stvara se mogućnost prolaza lokalnih cesta i staza ispod mosta, a istovremeno su radovi na temeljenju lakši i jeftiniji. Za kvalitetno rješenje prelaza sa objekta na prometnicu potrebna je saradnja sa projektantom prometnice kako bi se riješilo pitanje gabarita, zidova, ograda, odvodnjavanja, rasvjete, signalizacije i redoslijeda izgradnje.





11.3 Optimiranje podupiranja

konstrukcije U izradi koncepta, kod projektovanja i konstruisanja objekata iz armiranog i prednapregnutog betona treba nastojati da se kod svih ili na većini stubova upotrijebi čvrsta homogena veza, naročito ako se radi o grednim ili okvirnim sistemima. Upotreba čvrste veze naročito je pogodna u slučajevima kada je uticaj deformacija, koje nastaju us temperature skupljanja, tečenja i prednapenjanja, približno iste utjecajima od upotrebe ležišta. Kod ovakve analize treba uzeti u obzir dužinu izvijanja stubova, što zavisi od usvojenog načina povezivanja. Upotreba kompjuterskih programa omogućava brzu i cjelovitu analizu različitih varijanti nosive konstrukcije sa željom da se izvrši promjena spoja između konstrukcije i pojedinih stubova. Ako su neophodni zglobovi za vezu sa stubovima, onda prvo treba razmotriti upotrebu AB zglobova. Ako se ostvaruje veza između čelične ili spregnute konstrukcije sa AB stubovima, onda se upotrebljavaju čelični zglobovi. Sa upotrebom zglobova smanjuje se dužina izvijanja vitkih stubova, a sa time i uticaji na temelje. Raspored ležišta, zglobova ili čvrstih veza na osloncima kod grednih i okvirnih objekata mora obezbijediti stabilnost, stalni položaj, deformabilnost u svim ravninama i pomjeranje u podužnom i poprečnom smjeru objekta.Što zavisi od dužine i širine objekta i upotrijebljenih materijala. Povezivanje i/ili nalijeganje gornje konstrukcije na potpore zavisi od više faktora među kojima su najznačajniji:

- nosivi sistem objekta - ukupna dužina objekta, broj i veličina

raspona - visina stubova - dubina temeljenja, kvalitet nosivog tla i

način temeljenja - materijal gornje konstrukcije i potpora

Postoje tri načina nalijeganja i povezivanja gornje konstrukcije i potpora:

- čvrsto povezivanje, - veza sa zglobovima - linijske ili pojedinačne potpore sa

ograničenim ili neograničenim deformacijama.

Čvrsta povezanost gornje konstrukcije i potpora Čvrsta veza može se upotrijebiti kod svih potpora (krajnjih i srednjih). Izbor potpora koje će biti čvrsto povezane sa gornjom konstrukcijom, zavisi od više uslova. Čvrsta veza preuzima momente savijanja i torzije, vertikalne i horizontalne sile u zavisnosti od omjera krutosti i prenosi ih preko stubova na temelj odnosno tlo. Zglobno povezivanje ili zglobno podupiranje U pogledu funkcije u konstrukciji objekta, razlikujemo:

- linijsko zglobno podupiranje - zglobno podupiranje u svim smjerovima - tačkasto, pojedinačno podupiranje

Zglobno linijsko podupiranje omogućava zasuk gornje konstrukcije u jednoj ravnini, a upotrebljava se za povezivanje krajnjih upornjaka kod mostova sa jednim rasponom te za povezivanje stubova kod kojih upotreba ležišta nije opravdana. Kod grednih objekata sa većim rasponima poželjna je veza sa zglobovima na visokim stubovima jer se dužina izvijanja stubova smanjuje. Zglobno podupiranje u svim smjerovima ili pojedinačno tačkasto podupiranje upotrebljava se u slučajevima u kojima se želi postići zasuk nosive konstrukcije u svim ravninama. Zglobna tačkasta ležišta su obično čelična.

Linijska ili tačkasta ležišta Ležišta kao potpore rasponskih konstrukcija moraju obavljati tri osnovna zadatka:

- da preuzmu i prenose vertikalne i horizontalne reakcije iz gornje konstrukcije na stubove odnosno upornjake,

- da omoguće deformacije gornje konstrukcije,

- da omoguće dilatiranje gornje konstrukcije.

Za ispunjavanje ovih funkcija, konstruktor može upotrijebiti:



- nepomično ležište po dužini

linije

- pomično ležište po dužini linije u jednom smjeru

- pomično ležište po dužini linije u dva smjera

- tačkasto rotaciono nepomično ležište – zglobno podupiranje u svim smjerovima

- tačkasto podupiranje pomično u jednom smjeru

- tačkasto ležište pomično u svim smjerovima

- elastično odbojna potpora

(prigušivač) za amortizaciju udaraca koja nastaju od seizmičkih uticaja

Za izbor konstrukcije i proračun ležišta primjenjuje se posebna smjernica PS 1.2.6 Ležišta za mostove. Pored ove smjernice potrebno je uzeti u obzir i Evropske standarde za ležišta EN 1337-3-10 Structural bearings. 11.4 Integralni mostovi Integralni mostovi su savremeni naziv za betonske mostove okvirnih konstrukcija bez dilatacija i ležišta. Izgradnja integralnih mostova je monolitna, dimenzije nosivih dijelova konstrukcije su robusnije. Oštećenja takvih mostova su manja jer su uklonjeni

glavni izvori oštećenja, područa nepovezanosti, dilatacije i zone ležišta. Troškovi održavanja su manji, a saobraćaj sigurniji. Okvirne konstrukcije u sebi sadrže sistemske rezerve u preraspodjeli opterećenja i statičkih uticaja. Pri koncipiranju integralnih mostova nisu poželjne dimenzijske disproporcije, jer se tako onemogućuje koncentracija napona i prslina. Za djelovanje konstrukcije mostova, koji brže propadaju, treba da se omogući njihova pouzdanost. Projektovanje mostova u skladu sa propisima i standardima, nije dovoljna garancija za dobar i trajan most. Potrebna je pravilna koncepcija, koja pored standarda uvažava iskustva savremene prakse i povratne informacije sa održavanja i upravljanja sa mostovima. Integralni okvirni mostovi ne preporučuju se kod kosih konstrukcija, kada je ugao zakošenja manji od 30° i kod okvirnih konstrukcija veće dužine sa niskim krutim stubovima. Interakcija most-temeljno tlo je bitna komponenta deformacijskog i nosivog ponašanja integralne konstrukcije pa je potrebno sudjelovanje projektanta objekta i geomehaničara pri određivanju realnih geomehaničkih parametara. Veliki broj ranije izgrađenih mostova i vijadukata nisu poprečno povezani iznad oslonaca (slika 11.1). Relativno jednostavna i racionalna tehnologija proizvodnje i montaže glavnih nosača dužine 15-40 m upotrebljavana je u periodu od 1950 do 1990 godine. Dvadeset do trideset godina po izgradnji vidni su nedostaci tih konstrukcija, pojavila se oštećenja koja su zahtjevala njihovu rehabilitaciju.

Slika 11.1: Shema diskontinualnog mosta



U tehnički razvijenim evropskim državama i u Sloveniji došlo je do zabrane upotrebe diskontinualnih stistema mostova pa se projektuju i grade kontinualne rasponske konstrukcije sa dilatacijama samo na obalnim stubovima.

Integralni mostovi bez ležišta i dilatacija slijede savremenim trendovima u mostogradnji sa ciljem, da se grade trajniji mostovi i smanjuju troškovi gradnje i održavanja. Statički sistemi integralnih betonskih mostova su okvirne konstrukcije sa jednim ili više raspona, prikazani su u tabeli 11.2 (statički sistemi 1, 2, 5, 8, 10 i 12). U praksi su najviše upotrebljeni statički sistemi, zatvoren okvir za propuste i manje objekte raspona do 8 m, okviri sa jednim rasponom 5 – 40 m i okviri sa dva, tri i više raspona ukupne dužine do 70 m. Prednosti integralnih mostova su slijedeće:

- manji troškovi izgradnje, - manji troškovi održavanja i popravljanja

pošto ovakvi mostovi nemaju elemenata koji zahtijevaju intenzivno održavanje,

- jednostavniji i brži tok građenja pošto nema ležišta i dilatacija koji zahtjevaju strogu toleranciju kod ugrađivanja sa tačnijim redoslijedom izvođenja radova na ugrađivanju,

- viši nivo usluge, - trajno i od održavanja nezavisno

sprečavanje direktnog dostupa soli do konstrukcijskih elemenata ispod kolovoza,

- smanjenje opasnosti od nejednakih slijeganja i odklona srednjih stubova,

- pouzdanje negativnih reakcija iz rasponske kosntrukcije,

- kraći zadnji rasponi omogućavaju upotrebu većeg centralnog raspona kod konstrukcija sa tri raspona,

- veće rezerve u nosivosti radi mogućih preraspoređivanja uticaja u graničnom stanju nosivosti.

Veličina parazitnih uticaja u velikoj mjeri zavisi od geometrije objekta, omjeru krutosti između rasponske konstrukcije i potpora te krutosti temeljnog tla. Od značaja je primjena što realnijeg modeliranja krutosti objekta i temeljnog tla, sa čime se računskim modelom obuhvataju stvarna opterećenja. Ako se za krutost temeljenog tla primijeni mala vrijednost, onda će se podcijeniti usiljene statičke količine, koje nastaju kao posljedica temperaturnih promjena i prednaprezanja. Radi toga se kod integralnih mostova izvode odvojeni proračuni nastupajućih usiljenih statičkih količina, pri čemu se uzimaju u obzir gornje i donje granice karakteristika tla. Izbjegavanje monolitnog povezivanja upornjaka i rasponske konstrukcije ima opravdanje kada se usiljene statičke količine, koje nastaju od mobiliziranog pritiska zemlje i jako krutog temeljenja, teško mogu ovladati i kontrolisati. Ako se sa rasponskom konstrukcijom monolitno povežu samo srednji stubovi, onda govorimo samo o semi-integralnom mostu. Na slici 11.2 prikazana je shema prednapregnute armiranobetonske okvirne konstrukcije nadvožnjaka na autoputu sa rasponom 30-50 m. Karakteristično je proširenje na vrhu stubova sa čime se izbjegava kolizija armature okvira i zone sidranja kablova prečke.

Slika 11.2



Na slici 11.3 prikazana je shema integralne lučne konstrukcije nadvožnjaka sa lukom raspona 35 do 70 m.

Slika 11.3 Na sliki 11.4 prikazana je shema armiranobetonskih prednapetih integralnih okvirnih konstrukcija nadvožnjaka sa četiri raspona ukupne dužine do 70 m bez ležišta i dilatacija. Na spoju prelazne ploče i konstrukcije predvidjeti spojnicu 1 – 2 cm, koja se zalije sa asfaltnom smjesom čime se sprečava pojava nekontrolisanih pukotina u asfaltu. Za objekte dužine 50-70m predvidjeti asfaltne diletacije.

Integralni mostovi u krivinama ugodnije reaguju na uticaje od temperature i skupljanja betona u poređenju sa mostovima u pravcu radi čega se mogu primijeniti integralne konstrukcije za mostove u krivinama veće dužine. Konstrukcije od visokovrijednih betona manje su osjetljive na sile nastale od reologije betona radi čega se mogu primjenjivati integralne konstrukcije većih dužina. Za prelaz sa mosta na trup puta potrebna su posebna rješenja za integralne mostove većih dužina, da ne bi došlo do oštećenja asfaltnog kolovoza.

Slika 11.4 11.5 Izbor materijala za nosive

konstrukcije objekata Nosive konstrukcije objekata mogu biti iz drveta, kamena, betona, čelika ili iz kombinacije ovih materijala (spregnuti presjeci). U praksi se najviše upotrebljavaju konstrukcije spregnute između betona i čelika ili betona različitog kvaliteta i starosti.

Do tridesetih godina dvadesetog stoljeća drvo se najviše upotrebljavalo za izgradnju mostova. Nakon tog perioda, beton i čelik su preuzeli primat i postali glavni materijal za izgradnju cestovnih objekata. Danas su drveni mostovi većinom samo za pješake i bicikliste. Umjesto drvenih greda, upotrebljavaju se lijepljeni nosači od drvenih lamela sa kojima se mogu premošćavati i veći rasponi.



Kamen kao nosivi materijal nije više konkurentan za izgradnju novih mostova. Kamen je bio glavni materijal za izgradnju mostova, vijadukata i akvadukata manjih, srednjih i većih raspona sve do 90 m. Kamen se danas upotrebljava za obnovu, sanaciju i rekonstrukciju postojećih kamenih objekata i oblaganje betonskih površina. Prije upotrebe kamena za građevinski materijal, mora se projektant upoznati sa svim njegovim mehaničkim, petrografskim i drugim osobinama, načinu obrade i postupka zidanja i oblaganja. Sva navedena problematika obrađena je djelomično u smjernici PS 1.2.10. Čelik se više od dva stoljeća upotrebljava kao nosivi materijal za mostove, a i danas je, pored betona, glavni materijal za gradnju mostova. Za rasponske konstrukcije objekata upotrebljava se konstrukcijski čelik sa granicom elastičnosti 220-230 N/mm2. Oznake i osobine čelika definisane su u EC 3. U građevinarstvu se najviše upotrebljava beton. Više od 80 % objekata za premoštavanje u svijetu izgrađeno je iz betona. Osnovni razlog velike upotrebe betona je u velikim rezervama sirovina, industrijalizaciji proizvodnje i ugrađivanja betona, relativno niskoj cijeni radne snage i sve uspješnijem sprezanju betona sa mekom i prednapetom armaturom. Za nosive konstrukcije mostova treba upotrebljavati beton C 30/37 do C 50/60, u skladu sa EN 206-1. Čelik za armirani beton prema EN 10080 podijeljen je u tri grupe – klase. Obični sa oznakom S220 i kvalitetni sa oznakama S400 i S500. Za konstrukcije objekata poželjna je upotreba vodonepropusnih betona koji su odporni na kemiijske i druge uticaje u skladu sa EN 206-1 (1996. god.). Izolacija objekata koji se nalaze u podzemnoj vodi izvodi se sa ugrađivanjem izolacijskih slojeva ili sa izradom vodonepropusnog betona. Betonski elementi izrađeni iz vodonepropusnog betona, pored osnovne funkcije preuzimaju i funkciju zaptivanja. Prednosti se ogledaju i kroz tehnologiju i rokove izgradnje. Za obezbijeđenje upotrebljivosti (vodo-nepropusnosti) konstrukcija ili njihovih

dijelova, moraju se uzeti u obzir slijedeći bistveni zahtjevi:

- konstruktorski zahtjevi (ograničenje pukotina, radni spojevi, dilatacije, predviđena mjesta za pukotine)

- namjenski betonsko-tehnološki zahtjevi - savjesna izvedba povezana sa dovoljno

dugim njegovanjem svježeg betona. Ako je upotrebljeno rješenje sa vodone-propusnim betonom, onda se moraju ograničiti pukotine od 0,25 na 0,20 mm, odnosno 0,1 mm za konstrukcije koje se nalaze u moru ili agresivnoj okolini. Za potpore objekata treba upotrebljavati C 25/30 do C 40/50. Za masivne krajnje potpore, temeljne pete i temeljne ploče treba upotrebljavati C 25/30. Projektant ima priliku da se odluči o izboru materijala između armiranog betona, prednapregnutog armiranog betona i spregnutog presjeka čelik-beton. Za raspone do 15 (20) m racionalna je upotreba armiranog betona. Za raspone veće od 15 (20) m pa sve do raspona 60 m, najekonomičnija je upotreba armiranog prednapregnutog betona. Za raspone veće od cca 60 m i u zavisnosti od niza drugih elemenata može biti ekonomičan i konkurentan spregnuti presjek čelik-beton. Za raspone veće od 120 do 150 m, pored armiranog prednapregnutog i spregnutog prosjeka, postaje konkurentan i čelični presjek sa ortotropnom kolovoznom pločom. U analizi izbora materijala za gornje konstrukcije objekata, posebno kod većih i velikih raspona, treba uzeti u obzir i slijedeće parametre: vrijeme izgradnje objekta, lokaciju i uslove u kojima se objekat gradi te trajnost i troškove održavanja. Za velike i značajne mostove i vijadukte moraju se raditi varijantna rješenja kako bi se izabrao najpogodniji materijal. 11.6 Analiza i izbor tehnologije građenja Tehnologiju građenja gornje konstrukcije objekata određuje: materijal, veličina raspona, dužina (površina) objekta, geometrija ceste te morfologija i veličina prepreke. Armiranobetonski cestovni objekti rade se samo uz pomoć nepomične čelične skele.



Prednapregnuti armiranobetonski objekti mogu se graditi po svim postupcima koji su prikazani u poglavlju 13. Ovo poglavlje daje samo osnovne – rubne informacije vezane za izbor tehnologije građenja, a znanje i iskustvo projektanta igra glavnu ulogu u konačnom izboru. Kod izbora savremenih tehnologija građenja većih objekata potrebno je uzeti u obzir raspoložljivu opremu potencijalnih izvođača i opšte stanje na trgu građenja. Prednapregnute armiranobetonske objekte raspona do 30 m i ukupne dužine do 150 m, posebno ako se radi o kosim i geometrijsko zahtjevnim objektima, mogu se racionalno graditi pomoću nepomične skele u jednoj ili više faza. Za raspone 25 – 40 m i ako se objekat nalazi u pravcu konkurentna je tehnologija sa montažnim "T" nosačima sa monolitno spegnutom AB kolovoznom pločom. Prednapete AB objetke sa rasponima većim od 30 m i sa dužinama od 150 do 800 m mogu se graditi sa različitim tehnologijama. Koja će biti upotrijebljena zavisi od više faktora koje je teško eksplicitno navoditi, ali su djelomično navedeni u poglavlju 13. Pravilan izbor postupka građenja prestavlja odlučujući element za postizanje konkurentnosti projekta određenog objekta. Čelična konstrukcija spregnutih mostova se najčešće montira po postupku navlačenja. Kod raspona do 50 m čelična konstrukcija može sama preuzeti sve napone koji nastaju u fazi montaže. Kod raspona koji su veći od 50 m treba upotrijebiti čelični kljun ili pilon sa kosim zategama. Kolovozna ploča spregnutih presjeka betonira se "in situ" na nepomičnoj skeli ili pomičnoj prenosnoj oplati. Čelične gornje konstrukcije objekata mogu se montirati sa naguravanjem pomoću kljuna ili pilona s kosim zategama, odnosno po postupku slobodne konzolne gradnje uz mogućnost pristupa pod objektom ili po već izgrađenom dijelu objekta. Postupke, koji će se primijeniti za izgradnju stubova, određuju visine, broj i presjek stubova. Izbor postupka gradnje objekata oblika luka prikazan je u poglavlju 13. Izbor postupka gradnje objekata sa kosim zategama je specifičan i zahtijeva detaljnu analizu skupa sa analizom cjelovitog

koncepta konstrukcije i izbora materijala poprečnog presjeka nosive grede. 11.7 Konstruisanje poprečnog presjeka

objekta 11.7.1 Općenito Za izabrani nosivi sistem, određene raspone i dužine, materijal i tehnologiju gradnje konstruiše se poprečni presjek gornje konstrukcije koji je najznačajniji elemenat ukupne nosive konstrukcije objekta. Sa konstruisanjem poprečnog presjeka ispunjavaju se uslovi geometrije ceste na objektu (širina, gabariti, poprečni nagibi), obezbijeđuje nosivost, upotrebljivost, sigurnost prometa i sistem odvodnjavanja meteorne vode. Oblik i konstrukcija poprečnog presjeka značajno utiče na tehnologiju gradnje (važi takođe i suprotan odnos), uslove održavanja, rekonstrukcije i trajnosti objekta. Kod konstruisanja poprečnog presjeka (u pogledu uslova održavanja, rehabilitacije i trajnosti) nisu dozvoljeni zatvoreni, nedostupni prostori kao i dijelovi presjeka na kojima se može zadržavati oborinska voda. Konstruisanje poprečnih presjeka treba uskladiti sa odvodnjom i kanalizacijom mostova te opremom za održavanje u skladu sa smjernicama PS 1.2.5 i PS 1.2.11. 11.7.2 Poprečni presjeci armirano-

betonskih i armiranobetonskih prednapregnutih mostova

U tabeli 11.3 prikazano je 5 poprečnih presjeka koji se preporučuju za upotrebu za gornju konstrukciju armiranobetonskih i predna-pregnutih grednih i okvirnih sistema objekata. Ti presjeci imaju bistvene prednosti u gradnji, održavanju i ostvarivanju predpostavke za veću trajnost objekata. Kod pločastih presjeka debljina je ograničena na 100 cm (130 cm), a sa time i vlastita težina objekta. Slobodni rubovi – ivice mogu se konstruisati na tri načina u zavisnosti od debljine. Rasponi objekata su ograničeni na ca 20 m, odnosno 30 m za prednapregnute AB mostove. Prostoležeće ploče u armiranom betonu izvode se do maksimalnog raspona 12 m, a ako se izvode iz prednapregnutog betona onda do ca 20 m.



Široki pločasti trapezni nosači sa širinom "a" i međusobnim razmakom "2a" omogućavaju smanjenje vlastite težine za 30 do 40 % u odnosu na presjek sa punom pločom. Ovo smanjenje omogućava povećanje raspona do 25 m, odnosno 30 m za okvirne i kontinuirane sisteme. Za prostoležeće sisteme iz armiranog betona su racionalni rasponi do 15 m, a za prednapregnute do 25 m. Presjek je povoljan za kose mostove pošto elastične ploče između nosača ne prenose poprečne uticaje. Šupljine u presjeku mogu se koristiti za smještaj i vođenje instalacija kanalizacija i drugih potrebnih instalacija. Ploča između širokih trapeznih nosača mora biti deblja od 25 cm, a obično se izvodi bez vuta radi jednostavnije izrade oplate. Pločasti nosači moraju biti tako raspoređeni da cijevi za odvodnjavanje ne prolaze kroz nosače. Ako se radi o širim stazama za pješake onda se cijevi za kanalizaciju mogu ugraditi sa vanjske strane nosača. Presjeci sa dva nosača i većom širinom razmatraju se kao klasični evoluirani presjek grednih AB mostova. Gradnja ovih sistema je mnogo jednostavnija, ako nema poprečnih nosača. Ako su širi glavni nosači povezani sa pločom debljine d > 25 cm onda su takvi sistemi nosivi u jednoj smjeri, a istovremeno mogu preuzeti torzijske uticaje koji nastaju od nesimetričnog opterećenja. Veća širina nosača u dnu (min. 100 cm) omogućava dobar raspored armature i kablova. Konzolni prepusti ne trebaju biti veći od 2,5 m. Cijevi slivnika ne smiju ugrožavati nosače. Ovaj presjek racionalan je za raspone do 30 odnosno 45 m kod kontinuiranih i okvirnih AB i prednapregnutih AB objekata. Ovakav presjek je manje pogodan za objekte u krivinama. Sandučasti pravougaoni ili trapezni presjeci daju najpovoljnija rješenja za mostove i vijadukte u pravcu i krivinama i za raspone veće od 30 m. Na skici su prikazana ograničenja za minimalnu konstruktivnu visinu od 200 cm. koja obezbijeđuje prohodnost i bolje održavanje objekta. Pored visine, na skici su navedena i ograničenja za razpone konzole te debljinu ploče i rebara. Prednapenjanje u poprečnom smjeru nije poželjno. Od svih prikazanih presjeka, sandučasti presjek ima najmanju vanjsku površinu koja je ispostavljena atmosferskim uticajima što je važno za troškove održavanja. Sandučasti presjek je pogodan za upotrebu kablova izvan presjeka i prestavlja osnovni presjek za tehnologiju

potiskivanja i slobodno konzolnu segmentnu gradnju. Smanjena širina donje ploče omogućava smanjenje širine stubova i njihovo ljepše oblikovanje. Poprečni nosači se betoniraju samo iznad potpora, a oblikuju se kao ojačana rebra ili ojačana donja ploča s tim da kolovozna ploča zadržava istu debljinu (slika 11.5).

Slika 11.5

Poprečni nosači u poljima nisu potrebni. Kod krajnjih upornjaka treba produžiti poprečne nosače na dijelove presjeka ispod konzole (slika 11.6).

Slika 11.6 Poprečni presjek sa "n" T nosača, sa širokom gornjom nožicom (pasom) koji su adhezijski ili sa kablima prednapregnuti, racionalni su za raspone od 10 do 30 m. Gornja nožica ima funkciju oplate monolitne kolovozne ploče debljine veće od 20 cm. Poprečni nosači su samo iznad potpora. Sa poprečnim nosačima i monolitnom AB pločom ostvaruje se spregnuti kontinuirani sistem koji se, u toku eksploatacije, ponaša kao kontinuirana gredna i armirna konstrukcija. Kontinuitet se postiže sa mekom armaturom bez kablova za kontinuiranje. Nosač sa većom širinom rebra je stabilan i ostavlja dovoljno prostora za armaturu i kablove. Ovakav presjek se može upotrijebiti i za kose objekta za uglove zakašenja do 60o.



* kod kontinuiranih i okvirnih konstrukcija l =l0 (razmak nultih tačaka) Za kontinuirane i okvirne objekte sa promjenljivom višinom presjeka mogu se upotrijebiti i drugi omjeri raspona i konstruktivne visine uz obavezno dokazivane deformacija i vibracija.



11.7.3 Poprečni presjeci spregnutih i

čeličnih mostova U tabeli 11.4 prikazani su savremeni karakteristični presjeci čeličnih i spregnutih grednih sistema za mostove. Presjek 1 najviše se upotrebljava u Evropi za spregnute konstrukcije sa jednim ili više raspona i širine od 8 do 14 m. Presjek je racionalan i jednostavan za izradu i montažu. Visina glavnih nosača može biti konstantna ili promjenjiva u obliku krivine većeg radijusa, odnosno proporcionalno promjenljiva po pravcu. Kolovozna krstasto armirana ploča je povezana preko moždanika sa čeličnom konstrukcijom glavnih i poprečnih nosača. Ploča se betonira na licu mjesta. Presjek 2 sa zatvorenim pravougaonim, trapeznim ili koritastim presjekom racionalan je za veće raspone i slučajeve kod kojih je potrebno više čelika u donjem pojasu. Krutost presjeka se postiže sa punim ili rešetkastim poprečnim okvirima. Ugodan je za mostove u krivinama sa manjim radijusom jer ima veliku torzijsku krutost. Može se izvoditi sa konstantnom ili promjenljivom visinom. Prefabrikovani segmenti dužine 5 do 10 m montiraju se na već izgrađeni dio konstrukcije po sistemu slobodne konzolne gradnje. Način gradnje zavisi od mogućnosti prilaza (voda, kopno) i upotrebljene opreme. Presjek 3 ima spregnute spuštene kolovozne poprečne nosače. Upotrebljavaju se samo za mostove kod kojih je ograničena konstruktivna visina. Presjek 4 sastoji se iz dva rešetkasta spregnuta čelična nosača sa pločom iznad gornjeg pojasa. Presjek 5 ima spregnute kolovozne nosače. Rješenja sa spregnutim rešetkastim nosačima su još uvijek u razvoju. Upotrebljavaju se od početka osamdesetih godina pa dalje, najviše u Francuskoj i Nemačkoj. Pogodni su za željezničke i cestovne objekte velikih raspona kod kojih se zahtijeva velika krutost grede (značajna kod brzih željeznica). Presjeci 6 i 7 su čelični otvoreni, sastavljeni iz dva glavna nosača odnosno iz sanduka i zatvoreni sa ortrotopnom kolovoznom pločom. Racionalni su samo za velike odnosno najveće raspone. Njihova karakteristika ogleda se u maloj vlastitoj težini gornje konstrukcije i brzoj izgradnji. Dijelovi poprečnog presjeka se sastavljaju na

licu mjesta pred samu montažu. Montiraju se po tehnologiji navlačenja, dizalicom, Derrick kranom, brodskim ili auto dizalicama.



TABELA 11.4: Karakteristični poprečni presjeci spregnutih (čelik-beton) i čeličnih objekata

Raspon l (m1) Visina h (m)

Tip

pres

jeka

Naziv

pr

esjek

a m

osta

SKICA POPREČNOG PRESJEKA Grede sa jednim rasponom

Kont. konstrukcije

Neke važne osobine presjeka mostova i viadukata

1

Otvoreni spregnuti presjek sa dva glavna nosača

20 – 40

L 15 - 25

40 – 150 L

15-30 (45)

Za mostove i viadukte u pravcu i krivinama sa velikim radijem

2

Zatvoreni sandučasti spregnuti presjek

30 – 60

L

15 - 25

60 – 200

L

15-30 (45)

Za velike raspone i mostove i viadukte u krivinama

3

Čelični pločasti nosači sa upuštenim spregnutim kolovozom

20 – 50

L

15 – 25

50 – 100

L

15 – 30

Za mostove sa ograničenom konstruktivnom visinom

4

Presjek sa spregnutim rešetkastim nosačima

40 – 100

L

10 – 15

60 – 200

L

10 – 30

Za mostove i viadukte bez ograničene konstruktivne visine

5

Čelični otvoreni presjek sa spuštenim spregnutim kolovozom

40 – 80

L

10 – 15

60 – 150

L

10 – 30

Za cestovne i željezničke mostove sa ograničenom konstruktivnom visinom

6

Čelični otvoreni presjek sa ortrotopnom kolovoznom pločom

50 – 80

L

15 – 25

100 – 250

L

15-30 (45)

Za mostove i viadukte velikih raspona u pravcu i blagim krivinama

7

Čelični sandučasti presjek sa ortrotopnom kolovoznom pločom

50 – 100

L

15 – 25

100 – 300

L

15 - 30 (45)

Mostovi i viadukti najvećih raspona u pravcu i krivinama gdje se zahtijeva velika torzijska otpornost presjeca



11.8 Konstruktorski uslovi za potpore

grednih i okvirnih sistema mostova Oblik, konstrukcija i dimenzije potpora objekata određuju se na osnovu slijedećih parametara i njihovih međusobnih odnosa:

- nosivi sistem objekta (gredni, okvirni, lučni, viseči, sa zategama)

- morfologija i vrsta prepreke (vodna, suha, gradska prepreka)

- ukupna visina stubova i visina iznad terena

- dubina i osobine nosivog tla na kojima su fundirani stubovi objekata

- način podupiranja i spajanja gornje konstrukcije sa poduporama objekta i vrste upotrijebljenih ležišta

- broj i veličina raspona gornje konstrukcije objekta

- ukupna širina i konstruisanje poprečnog presjeka objekta

- izabrani položaj stubova u dispozicijskom rješenju objekta

- ugao križanja između ose objekta i ose prepreke

- omjer između horizontalnih i vertikalnih opterećenja koja djeluju na podupore

- upotrebljeni materijal i tehnologija izgradnje stubova

- upotrebljeni materijal i tehnologija izgradnje za gornju konstrukciju

- usklađenost rješenja stubova u pogledu na cjelokupan most – estetsko – oblikovalni uslovi

- vještina, znanje i iskustvo projektanata – konstruktora objekata.

Osnovne razlike u konstruisanju krajnjih i srednjih potpora proizilaze iz njihove funkcije. Krajnje podupore preuzimaju uticaje gornje konstrukcije, a istovremeno imaju i funkciju zatvaranja nasipa iza objekta. Istovremeno sa krajnjim potporama oblikuju se i krilni zidovi. Srednji stubovi preuzimaju uticaje gornje konstrukcije zbog čega nameću upotrebu konstrukcija simetričnih oblika. Ukupna visina krajnjih potpora (visina od nivelete do dna temelja) treba da bude u granicama od 5 do 10 m, izuzetno do 15 m, a ukupna dužina, od osi potpore do kraja ukještenih krila, do 10 m. Na krajnjim potporama, na kojima su predviđene dilatacije, potrebno je izvesti kanal za montažu, odvodnjavanje i kontrolu dilatacije (kontrolna komora). Minimalna dimenzija kanala iznosi 80/150 cm, a izvodi se kod objekata kod kojih je dužina dilatirane gornje konstrukcije ≥ 100 m.

Kod gradskih objekata ili objekata na cestama kod kojih se očekuje veći broj različitih instalacija potrebno je iza upornjaka projektovati posebne komore za instalacije. Kod konstruisanja upornjaka nisu poželjna konzolna krila duža od 6 m i kraća od 2 m. Svi ostali podaci vezani za konstruisanje krila navedeni su u smjernici PS 1.2.8. Upornjak treba da se konstruiše tako da omogućava jednostavno ugrađivanje i zamjenu ležišta i dilatacija kao i dijelova iz sistema oborinske kanalizacije koja je priključena na upornjak. Kraj armiranobetonske prednapregnute konstrukcije sa poprečnim presjekom ploče, nosača ili sandučastog presjeka mora prelaziti minimalno hk/3 ili min. 60 cm za a. b. gornje konstrukcije odnosno min. 80-100 za a. b. prednapregnute gornje konstrukcije preko ose krajnje potpore. Otvor za ugrađivanje dilatacije (ako je potreban) mora biti udaljen najmanje 15 cm od glave kabla (slika 11.7).

a – dilatacija b – kraj nosača c – zaštitni beton d – os podupiranja e – glava kabla (kotva) f – dilatacija g – prepust preko ose potpore min.60 cm za arm.beton min 80-100 za pred.beton Slika 11.7 Konstrukcija unutrašnjih zidova upornjaka mora biti jednostavna sa čime se stvaraju normalni uslovi za ugrađivanje i zbijanje nasipa, filtera i betoniranja prelaznih ploča.



Srednji stubovi se mogu podijeliti u 6 grupa što zavisi od njihove namjene, oblika presjeka, tehnologije građenja gornje konstrukcije i visine. To su:

- masivni srednji stubovi u koritu rijeka, - srednji stubovi koncipirani kao zidna

platna - srednji stubovi koncipirani kao platna sa

kapom - srednji stubovi sa okruglim ili zaobljenim

koncentrisanim punim presjekom - srednji stubovi sa okruglim ili

koncentrisanim punim presjekom i kapom

- visoki stubovi sa olakšanjima Kada i na koji način će projektant izabrati koncept srednjih stubova zavisi od pravilnog razumjevanja nabrojanih uslova. Naglašavamo da su srednji stubovi najznačajniji elementi (uz poprečni presjek gornje konstrukcije) u konstrukciji objekta, koji omogućavaju projektantima da, uz ispunjenje funkcionalnih, statičkih i građevinskih uslova, ostvare dobro oblikovana rješenja koja istovremeno mogu imati elemente originalnosti. Glave stubova prilagođavaju se poprečnom presjeku gornje konstrukcije te načinu podupiranja i povezivanja. Kod konstruisanja poprečnog presjeka gornje konstrukcije i glave stubova treba uzeti u obzir uticaje njihove podudarnosti. Dno stubova prilagođava se izabranom načinu i dubini fundiranja. Stubovi koji u poprečnom presjeku imaju otvore (štaplji stubovi) su racionalni za visine veće od 20 m. Kod stubova koji imaju zatvorene sandučaste presjeke treba predvidjeti otvore koji služe za ulaz i kontrolu te otvore za provjetravanje. Detalji opreme za održavanje navedeni su u PS 1.2.11. Kod masivnih riječnih stubova treba razmotriti smislenost upotrebe kamene obloge debljine 20 cm za zaštitu od agresivnih voda i abrazije. Izbor dubine i načina fundiranja podpora zavisi od geološko-geomehaničkih uslova, a djelomično i od opremljenosti izvođaća radova. Granica između plitkog i dubokog temeljenja je na dubini 6 m ispod površine terena.

Riječni stubovi moraju biti fundirani najmanje 2 m ispod kote dna riječnog korita s tim da mora biti 0,7 m u kompaktnom tlu. Krajnji stubovi moraju se fundirati minimalno 1,5 m ispod kote terena odnosno ispod kote dna riječnog korita i 0,5 m u čvrstom tlu. Kada se za fundiranje, u tekućoj vodi ili kod podzemnih tokova, upotrebljavaju bušeni šipovi onda obavezno treba zaštititi kritičnu dužinu šipa sa čeličnom kolonom debljine 4-6 mm. 11.9 Minimalne dimenzije elemenata i

zaštitni slojevi kod betonskih mostova

Jednostruko armirani presjeci bilo kog elementa nosive konstrukcije objekata moraju imati debljinu od 10 cm ili više. Dvostruko armirani presjeci bilo koga elementa nosive konstrukcije objekta moraju imati debljinu od 20 cm ili više. Dvostruko armirani prednapregnuti presjeci bilo kog elementa konstrukcije objekta moraju imati debljinu od 22 cm ili više (ako su cijevi kablova do 80 mm). Kolovozne ploče objekata na cestama moraju imati minimalnu debljinu 22 cm bez obzira na veličinu raspona i vrstu statičkog sistema. Krajevi konzola moraju imati minimalnu debljinu 22 cm bez obzira na tip poprečnog presjeka i veličinu raspona. Ova debljina se zahtijeva radi obezbijeđenja dobre veze sa armaturom vijenca. Minimalna debljina rebara sandučastog presjeka cestovnih objekata mora biti 35 cm za visine < 200 cm, odnosno 50 cm za visine rebara veće od 4 m (međuvrijednosti treba odrediti sa linearnom interpolacijom). Minimalna debljina punih presjeka, zidova, srednjih stubova za objekte na cestama mora biti 60 cm. Minimalni promjer okruglih ili koncentričnih presjeka srednjih stubova za objekte na cestama mora biti 80 cm. Minimalna debljina svih elemenata armiranobetonskih krajnjih upornjaka za objekte na cestama mora biti 30 cm. Minimalna debljina zidova sandučastih i razdvojenih presjeka za srednje stubove mora biti 30 cm.



Minimalna debljina temeljnih ploča na spoju sa potporama objekta mora biti 100 cm a ploča nad šipovima 150 cm. Minimalne debljine zaštitnih slojeva betona za nosive elemente objekata na cestama su: 4,5 cm za vanjske površine presjeka 3,5 cm za unutrašnje površine presjeka 5,0 cm za dijelove potpora koji se nalaze u zemlji ili su zasute sa zemljom. Minimalne debljine zaštitnih slojeva odnose se na debljinu betonskog sloja iznad armature koja je najbliža oplati. Kod svih armiranobetonskih i prednapregnutih armiranobetonskih presjeka objekata moraju se odstraniti oštri rubovi. Dimenzije skinutih rubova su 2/2 cm. Ako su dimenzije skinutih rubova veće onda se mora prilagoditi geometrija uzengije ili poprečne armature. Prekide betoniranja – radne spojeve, koji su neophodni iz tehnoloških razloga ili smanjenja štetnih posljedica skupljanja betona, treba predvidjeti u projektu objekta. Isto tako treba odrediti i način obrade ovih radnih spojeva. 11.10 Konstruktorski uslovi za armiranje Za određivanje armature za armiranobetonske i prednapregnute armiranobetonske objekte važe sva pravila koja su definirana u EC 2 DIN Fachbericht 102 Betonbrücken. Ovdje ćemo dati samo neke dodatne uslove. Sigurnu armiranobetonsku i prednapregnutu AB konstrukciju objekata moguće je ostvariti, ako je dovoljno, dobro i pravilno armirana. Ista količina armature, koja je ugrađena u AB konstrukciju, može sa većom sigurnošću preuzeti uticaje od osnovnih i dodatnih opterećenja i obezbijediti veću trajnost, ako je pravilno i stručno konstruisana i ugrađena. Za izradu armaturnih nacrta koriste se ulazni podaci iz završnog dijela statičkog proračuna (skica sa položajem i presjekom armature). Armiranobetonske konstrukcije objekta armiraju se u svim ravninama i smjerovima glavnih napona. Nijedno područje presjeka ne smije ostati nearmirano bez obzira na statičke uticaje. Objekti na cestama su izloženi dinamičkim opterećenjima kod kojih se smjer vremenskih uticaja (deformacija)

mijenja radi čega su svi slojevi presjeka ispostavljeni zatezanju sa pojavama pukotina. U principu treba upotrebljavati tanje profile koji se ugrađuju na manjim međusobnim razmacima. U području napona na zatezanje moraju biti razmaci između profila manji od 15 cm, a u području napona na pritisak manji od 20 cm. Za glavne armiranobetonske nosače nisu poželjne armaturne palice koje su deblje od 28 mm i tanje od 10 mm. Kod armaturnih mreža moraju biti otvori mreže < 15 cm, a promjer palica > 8 mm. Da bi se obezbijedila dobra gustoća betona, koja prestavlja osnovni uslov za trajnost, potrebno je ostaviti dovoljan razmak između palica kako bi se omogućio prolaz igle vibratora na potrebnim razmacima. Kod glavnih nosača uzergije moraju biti zatvorene, a ako su otvorene onda moraju imati kuke. Produžavanje uzergija sa kapama nije dozvoljeno. Na istim konstruktivnim elementima ne treba upotrebljavati više od 3 do 4 različita profila. Više profila nepotrebno otežava nabavku, krivljenje i montažu. Oblik armature treba odabrati takav koji će biti jednostavan za krivljenje, transport i ugrađivanje. Kod detaljnije obrade armature treba uzeti u obzir redoslijed ugrađivanja. Poželjno je da se kod oblikovanja armaturnih koševa vodi računa o usklađenosti dimenzija i težina sa čime se povećava brzina ugrađivanja. Kod stubova i drugih elemenata kod kojih su primarni naponi na pritisak mora biti uzdužna armatura obavijena sa uzergijama ili poprečnom armaturom koja je postavljena na stranu presjeka koji je bliži oplati. Gornji slojevi armature, kod temeljnih ploča, kolovoznih ploča, pločastih presjeka gornje konstrukcije i drugih horizontalnih ili kosih elemenata, moraju imati nosače gornje armature. Promjer i broj nosača zavise od težine gornje armature. Sa posebnim armaturnim palicama, koje su oblikovane u skladu sa presjekom elementa i njegovom funkcijom, omogućava se projektovani razmak između dvije ravnine



armature. Presjek i broj palica zavise od težine armature (približno 4 kom/m2). Položaj armature ne smije ometati liniju kablova. Armatura se mora prilagoditi linijama kablova. Palice koje se savijaju ne smiju prouzrokovati sile koje mogu ugrožavati zaštitni sloj betona. Meka nenapeta armatura u velikoj mjeri utiče na pojavu, raspored i razvoj pukotina koje su granasto oblikovane. Radi sprečavanja ove pojave biraju se tanji profili na manjim međusobnim razmacima. Kod armiranja sandučastih presjeka obavezna je upotreba zatvorenih uzergija koje se preklapaju na mjestima spoja donje ploče i rebara (donja ploča je obješena na rebro). Horizontalna armatura rebara određuje se prema mogućim uzdužnim naponima koji nastaju radi savijanja, torzije i usiljenosti (temperatura, skupljanje, nejednako slijeganje). Preporučuje se da uzengije rebara imaju tanje profile od 12 do 18 mm na međusobnom razmaku od 8 do 20 cm. Kod armiranja bušenih šipova, minimalni procent armature iznosi 0,5 %, a maksimalni do 3 %. Uzergije, odnosno spirala treba da ima minimalni profil 12 mm za šipove do ∅ > 1000 mm, odnosno 10 mm za ∅ < 1000 mm. Razmak uzergija je < 20 cm, dok je u zoni preklapanja i sidranja glavne armature < 10 cm. 11.11 Konstruktorski uslovi za predna-

penjanje AB cestovnih objekata

Odluka o izboru sistema prednapenjanja za AB prednapregnute cestovne objekte projektant donosi na osnovu tehničkih, konstruktorskih, ekonomskih i drugih uslova. Karakteristike sistema prednapenjanja su sastavni dijelovi statičkog proračuna, nacrta i detalja nosivih konstrukcija objekta. Pored izabranog sistema treba projektant navesti još najmanje dva kompatibilna sistema za prednapenjanje sa čime se ostvaruje konkurencija na tržištu i olakšava postupak vezan za izbor sistema za koga se treba odlučiti izvođač radova. Sa promjenom projektovanog sistema prednapenjanja mora se saglasiti projekant i investitor. Promjena mora biti pokrivena sa odgovarajućom statičkom analizom, detaljima i tehničkim izvještajem.

Sastavni dijelovi sistema za prednapenjanje su kablovi, kotve (za sidranje i prednapenjanje), kotve za nastavljanje, prese za prednapenjanje, pumpe za injektiranje, masa za injektiranje i cijevi za kablove. Za projektovanje i izgradnju AB cestovnih objekata pored važećih domaćih propisa upotrebljavaju se DIN Fachbericth 102 Beton brücken, ZTK-K88 sa svim pratečim dokumentima. Ovi konstruktorski uslovi definišu samo neke dodatne uslove. Za prednapenjanje glavnih nosača gornjih konstrukcija treba upotrebljavati kablove sa silama prednapenjanja od 1000 do 5000 kN. U jednom nosaču treba biti najmanje 3 kabla tako da u slučaju otkazivanja jednog kabla ne može doči do rušenja. Prednapenjanje kolovozne ploče (uzdužno ili poprečno) u pravilu nije poželjno, a ako je neophodno onda kolovozna ploča mora biti debela min. 28 cm, a kablovi moraju biti ugrađeni u sredini presjeka. Najmanja udaljenost od vanjske površine kabla do vanjske površine betona nosivog elementa objekta je 10 cm. Nastavljanje kablova sa spojnicama u pravilu treba izbjegavati. Umjesto spojnica upotrebljavaju se preklopi ili dugi kablovi u jednom komadu. U svakom presjeku nosivog elementa mora biti najmanje ½ neprekinutih kablova. Za korisno opterećenje preporučuje se upotreba kablova koji su van presjeka, posebno ako su u pitanju sandučasti presjeci. U savremenoj mostogradnji, posebno kod većih i značajnijih objekata preporučuje se upotreba prednapenjanja bez sprezanja (povezivanja). Ovakav način prednapenjanja omogućava potpunu antikorozijsku zaštitu kablova, mogućnost zamjene kablova, a ima i mnoge druge prednosti. Prednapregnuti AB objekti sa kablovima bez sprezanja (povezivanja) su skuplji za 5 %, ali su troškovi održavanja manji. Položaj kablova unutar presjeka, nosivih elemenata kod prednapregnutih AB objekata, određuju nosači kablova. Nosači kablova su nezavisni od armaturnih koševa. Ugrađuju se na razmacima koji sprečavaju lokalne deformacije kablova (oko 1,0 m). Promjer armature za nosače kablova zavisi od težine kablova, a mora biti takav da



spriječava pojavu izvijanja (uklona) i deformacija (za visinu do 1,0 m iznad oplate ∅ 16, a za visine veće od 1 m ∅ 20 mm). Ostojanje nosača kablova od oplate reguliše se sa distancerima na isti način kao i kod armature. Kod nosača kablova mora biti zaštitni sloj isti kao i kod armature. Svako rebro mora imati jedno vibracijsko mjesto. Više od tri kabla ne smiju se ugraditi bez vibracijskog mjesta. Zabranjeno je vođenje kablova iz nosača u gornju ravan kolovozne ploče. Svi kablovi se završavaju na čelu nosača ili u unutrašnjosti presjeka. Kraj nosača mora prelaziti najmanje 0,80 – 1,00 m preko osi podupiranja tako da mogu sile prednaprezanja manje utiču na unos potporne sile. Horizontalne i vertikalne odklonske sile koje nastaju radi odklona linije kablova treba preuzeti sa posebnim uzergijama. Radi unosa sile prednapenjanja treba predvidjeti posebnu armaturu za preuzimanje sile cijepanja u horizontalnoj i vertikalnoj ravnini. Djelomično prednapregnuti beton treba izbjegavati za glavne uzdužne nosače prednapregnutih AB objekata pri punim opterećenjima objekata. Konstrukcija mora biti u potpunosti prednapeta za stalno opterećenje. Djelomično prednapenjanje se dozvoljava u poprečnom smjeru. Sve elemente opreme za prednapenjanje i sve faze u postupku prednapenjanja treba prekontrolisati:

- visokokvalitetni čelik i smjesu za injektiranje treba kontrolisati po odgovarajućim važečim propisima;

- kotve za sidranje i prednapenjanje kablova treba kontrolisati po nostrificiranom atestu sistema za prednapenjanje;

- kontrola cijevi vrši se uz upotrebu atesta proizvođača;

- prese treba kontrolisati po nostrificiranom atestu proizvođača prese (nosioca sistema za prednapenjanje) uz obaveznu kontrolu svakih 6 mjeseci;

Faza PZI svakog prednapregnutog AB objekta mora imati elaborat o prednapenjanju i injektiranju sa svim podacima u skladu sa važečim propisima.

Otvori i niše u kolovoznoj ploči, pa i one koje bi služile za prednapenjanje kablova, nisu dozvoljeni Za prednapenjanje AB objekata mora se upotrijebiti čelik sa niskom relaksacijom koja iznosi 2,5 % gubitaka nakon 1000 sati, odnosno u konačnoj vrijednosti 3 x 2,5 % = 7,5 % gubitaka od 500.000 sati. Bez obzira na certifikate proizvođača čelika, u projektima se mora uzeti u obzir vrijednost od 7,5 %. Nivo iskorištenja čelika za prednapenjanje odnosno naponi u kablovima ne smiju biti veći od 0,7 fpk (karakteristična vrijednosti napona na zatezanje) po izvršenom prednapenjanju, odnosno 0,75 fpk neposredno prije utiskivanja klina. Za prednapenjanje objekata dozvoljava se upotreba čelika koji ima karakterističnu otpornost na zatezanje fp,0,2k/fpk = 1670/1860 MN/m2 pod uslovom da se u statičkom proračunu smije koristiti vrijednost fp0,2k/fpk = 1570/1770 MN/m2 sve dok ne bude usvojena EN 10138. Kod upotrebe svih sistema za prednapenjanje (BBR, Dywidag, P.H., Freyssinet) i drugi certificirani sistemi, mora se dokazati kompatibilnost svih sastavnih elemenata. Kod nabavke visokovrijednog čelika i elemenata za prednapenjanje obavezno je, da proizvođač preda sve certifikate koji se zahtjijevaju po važećim propisima u državi proizvođača. 11.12 Materijal, radionička izrada, montaža

i antikorozijska zaštita spregnutih i čeličnih mostova

11.12.1 Uvod

Sve dok se inžinjeri u ulozi investitora, projektanata ili graditelja unapred opredeljuju i specijaliziraju za materijale a ne za objekte, beton kao materijal masovnije upotrebe bit će u prednosti i u mostogradnji. Inžinjer treba da realizuje najpodobniju konstrukciju, a materijal bira prema karakteristikama prepreke i uslovima tržišta. Material za betonske konstrukcije ima velike prirodne resurse, a cijena rada je niža. Beton je u prednosti kod manjih i srednih mostova, posebno kod izgradnje skupine objekata na novim saobraćajnicama.



Čelik u vidu spregnutog presjeka je u prednosti kod pojedinačnih mostova srednjih raspona, jer omogućuje brzu izgradnju bez učešča veće opreme i rada za gradilišta. Za veće mostove samo varijantna, konkurentna rješenja daju pravo na prednost pojedinim materijalima ili sistemima. Ako neka sredina želi održati konkurentnost materijala, mora brinuti da oba materijala imaju šansu za kontinuitet u poslu i očuvanje stručnih ljudi i referenci. Zahvaljujući prednostima koje pružaju spregnute konstrukcije može se s sigurnošću očekivati njihov značaj razvoj i primjena u budućnosti uz sve oštriju konkurenciju sa AB prednapregnutim mostovima. Izgledna i provjerena mogućnost ekonomskog poboljšanja kod mostova većih raspona sa dvojnim sprezanjem čine spregnute konstrukcije ekonomičnijim i za velike raspone. Spregnute konstrukcije sa pločom kao krovom iznad čelične konstrukcije uz pravilnu odvodnju, izolaciju i dobru antikorozivnu zaštitu imaju manja konstruktorska oštećenja. Čelične spregnute konstrukcije se jednostavnije saniraju, obnavljaju i zamjenjuju. Izgradnja spregnute konstrukcije manje remeti prirodni ili urbani ambijent. I dalje ostaju otvorena stučna pitanja poboljšanja tehnologije betoniranja kolovoznih ploča, prednapenjanja i optimalizacija debljine i oblika vertikalnih limova. Putni mostovi sa spregnutim rasponskim konstrukcijama – čelik-beton su konkurentni (tehnički, ekonomski i po trajnosti) armirano betonskim i armirano-betonskim prednapetim za raspone veće od 20 m i za sve nosive sisteme. Putni mostovi sa čeličnim rasponskim konstrukcijama su samo za velike raspone (rasponi veći od 150 m). Projektiranje, konstruisanje i izgradnja oslonca mostova (obalnih i srednih stubova) i njihovo temeljenje za mostove sa spregnutom ili čeličnom rasponskom konstrukcijom je u osnovi slično projektiranju oslonaca i temeljenja za betonske i a.b.

prednapete mostove. Prenos uticaja sa rasponske na potpornu konstrukciju je obično preko ležišta a u specifičnim uslovima preko zglobova i krute veze. 11.12.2 Osnovni čelični materijal i

materijal spojnih srestava Nosive rasponske čelične konstrukcije spregnutih i čeličnih mostova proizvode se od konstrukcionog čelika koji mora odgovarati važećim JUS C.B0.500 izdanje 1989. godine. Izbor kvalitetne grupe materijala mora biti usaglašen sa namjenom objekta, prirodom opterećenja, naponskim stanjem, tipom presjeka nosive konstrukcije, uslovima eksploataicje i u skladu je sa JUS.U.E7.010. Izbor osnovog čelika materijala iz 1988. godine. Konstrukcioni čelik je definisan u poglavlju 3 Eurocode 3 Proračun čeličnih konstrukcija u skladu sa EN 10025. Materijal naručuje, po pravilu, preduzeće koje proizvode čeličnu konstrukciju. Za mostove, posebno željezničke, napregnute na zamor smije se primjeniti samo onaj materijal koji je direktno naručen kod željezare. Prijemu materijala kod željezare mora biti, pored naručioca prisutan i odgovorni projektant mosta i prestavnici investitora. Kod preuzimanja materijala mora biti predočeno svjedočanstvo o svim potrebnim hemijskim i mehaničkim ispitivanjima i dokazanom kvalitetu saglasno važećim standardima i zahtjevima iz projekta i ugovora o kupovini. Rezultati ispitivanja moraju biti povezani sa šaržama proizvodnje uz istovremeno prisustvo svih zainteresovanih strana. Zabranjuje se ugradnja dvoplatnih limova. Ispitivanje dvoplatnosti izvršiti u željezari kod preuzimanja materijala. Obim i postupak ispitivanja usaglasiti sa debljinom limova. Materijal spojnih srestava (elektrode, žice za varenje, visokovrijedni vijci) uobičajeno je da temeljno kontroliše sam proizvođač. Investitor treba da zahtjeva ateste spojnih srestava.



Dodatni mateirjal – elektrode za elektrolučno zavarivanje moraju odgovarati JUS C.H3.010 i JUS C.H3.011. Visokovrijedni vijci su klase čvrstoće 10.9 (prema standardu JUS M.B1.023), navrtke klase čvrstoće 10 (prema standardu JUS M.B1.028) i podloške klase čvrstoće prema standardu JUS M.B2.030. Kontrola kvaliteta proizvoda pri isporuci sprovodi se prema standardu JUS M.B1.030. Uz isporuku vv-vijaka proizvođač treba da dostavi i dokaz o veličini koeficijenta K. Ne dozvoljava se ugradnja zavrtnjeva čija loza zadire u paket konstruktivnih elemenata. Referentni JUS U.E7.140 je za vv-vijake (zavrtnjeve). Zavrtnjevi se u vezi ugradjuju kao prednapregnuti sa obradom A1 MgS tarnih površina u spoju. Za svaki zavrtanj mora biti ispunjen uslov Pzav < Fp gdje je Pzav postignuta sila prednaprezanja, a Fp računska sila prednaprezanja. Kod prednaprezanja preko momenta, atestom proizvođača zavrtnjeva za svaku dimenziju (prečnik) zavrtnja utvrdjuje se odnos sila prednaprezanja – momenat. Alat kojim se zavrtnjevi prednaprežu mora biti baždaren i snabdjeven odgovarajućim atestom. Izvođač radova na gradilištu mora imati instrument za kontrolu moment ključeva. Materijal nabavljen kod proizvođača čelika mora: biti obilježen bojom u pogledu dimenzija; imati utisnut broj šarže i broj pozicije prema narudžbini. Preko ovakvih oznaka je jedino moguče uspostaviti vezu izmedju naručenog materijala i atesta. Izvođač radova ne smije da ugradi nikakav mateirjal bez odgovarajućeg atesta. Pri sečenju pojedinih pozicija iz nabavljenih većih dimenzija tabli lima, za sve pozicije koje obrazuju noseće dijelove konstrukcije, broj utisnute šarže i broj narudžbenske pozicije moraju se prenijeti i na pojedinačne pozicije. Iz montažnog dnevnika radova izvodjača mora biti vidljivo koje su pozicije krojene iz jedne narudžbenske pozicije. Sva evidencija o materijalu, počevši od nabavke do ugrađivanja, mora se uredno voditi i prilaže se kao dokument pri isporuci konstrukcije. Bez ovakvog dokumenta konstrukcija se ne smije preuzeti.

11.12.3 Radionička izrada i kontrola

čeličnih konstrukcija za mostove Čelične konstrukcije mostova mogu da izrađuju samo specijalizirane metaloprerađivačke firme, koje su registrovane za ovu vrstu posla i iza sebe imaju pozitivno radno iskustvo. Registracija firme podrazumijeva da ona raspolaže sa potrebnom opremom, kvalifikovanom radnom snagom i specijaliziranim stručnim kadrom. Materijal za izradu čeličnih konstrukcija nabavlja se na osnovu specifikacija iz radioničkih nacrta i kataloga proizvođača. Nabavljeni materijal mora imati ateste o kvalitetu povezane sa šaržom (serijom proizvodnje) u valjaonici. U dijelu pripreme materijal se siječe i kroji prema zahtjevima radioničkih nacrta uz obaveznu i pravovremenu kontrolu prije okrupnjavanja. Proces proizvodnje čeličnih konstrukcija teče u skladu sa nivoom opremljenosti radionice i stepenom složenosti konstrukcije. Prije radioničke izrade čeličnih konstrukcija mostova rade se elaborati o tehnologiji zavarivanja i tehnologiji bravarskih radova koji su povezani sa radioničkim nacrtima ii uslovima iz glavnog projekta mosta. Za radioničku izradu teških čeličnih konstrukcija u koje spadaju mostovi povoljnije su jednobrodne hale većih raspona sa kranovima nosivosti i do 500 kN, koji su potrebni radi formiranja sklopnih segmenata, probne montaže i utovara. Tvornice čeličnih konstrukcija treba da imaju organizovanu vlastitu internu kontrolu proizvodnje, sa vlastitom opremom i laboratorijama za kontrolu mehaničkih i hemiskih osobina materijala, kontrolu postupaka spajanja (varenja) i kontrolu gotovih spojeva. U nedostatku vlastite opreme, posebno za radiografsku kontrolu, manje tvornice se povezuju sa specijaliziranim institucijama za kontrolu čeličnih konstrukcija. Kvalitet čelične konstrukcije u radioničkoj izradi obezbjeđuje se kroz "Osnovni program kontrole radioničke izrade čeličnih konstrukcija", a čine ga sljedeći dijelovi:

- priprema za kontrolu, - izvršenje kontrole, - izrada elaborata o izvršenoj kontroli.



Pripremu za kontrolu čine:

- upoznavanje sa ugovornom i projektnom dokumentacijom,

- kontrola usaglašenosti tehničke dokumentacije sa važećim propisima, normama i standardima,

- obilazak proizvodnh pogona i ocjena opremljenosti, kadrovske strukture, te pregled atesta varilaca, mašina i svjedočanstva o sposobnosti firme,

- upoznavanje sa unutrašnjom kontrolom kvaliteta u tvornici,

- izrada programa kontrole.

Izvršenje kontrole čine: - kontrola kvaliteta osnovnog i dodatnih

materijala i načina njihovog uskladištenja,

- međufazna kontrola radioničke izrade, - završna kontrola neobojene čelične

konstrukcije, - konačna kontrola gotove čelične

konstrukcije.

Kontrola zavarenih spojeva Ugaoni šavovi moraju se izvesti dimenzija prema projektnoj dokumentaciji. Proizvođač je dužan da kontroliše sve ugaone šavove po kvantitetu (dimenzijama) i kvalitetu. Kvalitativna kontrola se može obavljati vizuelnim putem (lupama) ili "Difuterom" postupkom – penetrirajućim bojama. Rezultati kontrole moraju se konstatovati pismeno. Sučeoni spojevi elemenata rade se prema važećim tehničkim propisima (specijalnog kvaliteta). Kontrola kvaliteta sučeonih spojeva, u načelu, odvija se radiografskim putem. Dozvoljena ocjena šavova kreće se od 1 – 3. Šavovi ocjenjeni ocjenom 4 moraju se popravljati, šavovi ocjene 5 se odbacuju kao nepodobni. Sječene ivice lamela moraju biti brušenjem dotjerane i ivice "oborene". Zavareni elementi moraju, poslije zavarivanja, imati projektovani oblik i ravne površine. Ocjene šavova se odredjuju prema upustvima Internacionalnog instituta za zavarivanje (IIW). Rezultati kontrole morajo se obuhvatiti posebnim elaboratom. Rupe za visokovrijedne zavrtnjeve moraju se bušiti a ne probijati. Loze zavrtnjeva ne smiju zadirati u paket konstruktivnih elemenata. Naručivati dužine zavrtnjeva za svaku vezu posebno, prema debljini paketa konstruktivnih elemenata.

Izvođač obavezno pravi specifikaciju veznog materijala. Izrada elaborata o izvršenoj kontroli

- opšti dio (opis konstrukcije, podaci o projektu, proizvođaču, načinu izrade, specifikacija, spisak dokumenata o kontroli),

- dokaz kvaliteta (atestna i kontrolna dokumentacija).

Isporuka čelične konstrukcije Proizvođač čelične konstrukcije mora da obilježi krupnim oznakama sve sklopove, nastavke i spojeve prije isporuke konstrukcije. Ove oznake moraju odgovarati oznakama iz projektne dokumentacije i služe za kasniju pravilnu montažu konstrukcije na gradilištu. Konstrukcije na gradilištu Uz isporučenu čeličnu konstrukciju, izvođač radova isporučuje i spojna srestva potrebna za montažu. Spojna srestva moraju biti uredno upakovana u čvrstu embalažu, sortirana po vrsti i dimenzijama. Otpremanje gotove konstrukcije na gradilišta može se izvršiti tek nakon obavljene probne montaže u krugu radionice i pošto se nadzorni organ uvjeri da je konstrukcija u svemu izradjena prema projektnoj dokumentaciji i važećim propisima i standardima (tačka 1 ovih uslova) i snabdjevena pratećom dokumentacijom. Nazdorni organ daje dozvolu za otpremanje konstrukcije u pismenoj formi. 11.12.4 Montaža čeličnih mostova Montaža čeličnih mostova mora se obaviti u skladu sa "Pravilnikom o tehničkim mjerama i uslovima za montažu čeličnih konstrukcija" (Službeni list SFRJ br. 29 iz 1970 g.). Pravilnik obrađuje sljedeća poglavlja: I Opšte odredbe II Projekat za montažu čeličnih

konstrukcija III Priprema gradilišta za izvođenje

radova na montaži IV Kontrola i prijem čeličnih konstrukcija u

radionici, transport i skladištenje V Pripremni radovi za montažu čeličnih

konstrukcija VI Montaža čeličnih konstrukcija VII Montaža različitih vrsta čeličnih

konstrukcija



VIII Zaštita od korozije čeličnih konstrukcija

pri montaži IX Tehnički pregled i ispitivanje čeličnih

konstrukcija X Prijem čeličnih konstrukcija poslije

završene montaže XI Obračun izvršenih radova Prije radova na montaži, a posebno prije izrade projekta montaže, treba detaljno proučiti ovaj pravilnik. Projekat montaže rade diplomirani inženjeri građevinarstva – konstruktivnog smjera i diplomirani inženjeri mašinstva, uz konsultaciju sa inženjerom zaštite na radu. Gotov projekt mora biti prihvaćen i ovjeren od strane investitora i odgovornog projektanta mosta. U toku koncipiranja rješenja, idejnog i glavnog projekta mosta, projektant sagledava način montaže čelične konstrukcije i time obezbjeđuje realnost i ekonomičnost njegove izvedbe. Projekti mostova sadrže sheme, opise i bitne dijelove statičke kontrole pretpostavljenog načina montaže. Ako se unaprijed zna izvođač radova na montaži treba ga uključiti i konsultovati još u toku koncipiranja i izrade projekta mosta. Projektovanje i izvođenje radova na montaži čeličnih konstrukcija mostova je složen i odgovoren posao, koji je često životna specijalizacija građevinskih i mašinskih inženjera – konstruktora. U duhu citiranog pravilnika kroz projekt montaže obrađuju se sva tehnička, konstruktivna, statička, organizaciona i sporna pitanja procesa montaže. U zavisnosti od veličine i složenosti čelične konstrukcije, morfologije prepreke, uslova transporta i dopreme na obje obale (strane), raspoložive opreme i obučenosti izvođača, razlikujemo sljedeće glavne načine montaže čeličnih rasponskih konstrukcija mostova:

- montaža navlačenjem sa čela, - montaža sa autodizalicama ili dizalicama

sa plovnih objekata, sa specijalnih vagona – dizalica

- montaža sa kabl-kranom - montaža postupkom slobodne konzolne

gradnje, - montaža postupkom bočnog prevlačenja, - montaža kombinovanim i specifičnim

načinima. Montažu čeličnih konstrukcija može da vrši samo specijalizovana organizacija, koja ima dovoljan broj stručnog kadra, potrebnu

mehanizaciju, alat. Prije preuzimanja radova, izvodjač montaže mora dokazati svoju podobnost. Proizvođač čelične konstrukcije ostaje u obavezi da sve nedostatke i eventualna neslaganja koja se otkriju za vrijeme montaže, a za koja se utvrdi da potiču njegovom greškom, otkloni o svom trošku u najkraćem roku. Tokom radova na montaži čelične konstrukcije, izvođač mora poštovati i sprovoditi u djelo sve važeće propise, pravilnike i standarde. Prije početka radova, izvodjač montaže se mora detaljno upoznati sa osobenostima konstrukcije, a zatim izraditi projekt montaže. Projekt montaže mora dobiti saglasnost nadzornog organa investitora i projektanta. Projekat montaže mora pored ostalog, da sadrži:

- redosljed ugrađivanja podsklopova i sklopova (segmenata),

- spisak potrebnog alata i mehanizacije, - spisak potrebne radne snage, - vremenski plan montaže

Pri izradi projekta montaže, redosljed ugradjivanja pojedinih sklopova mora biti u skladu sa načelom, da je:

- ugradjeni dio konstrukcije uvijek stabilan - omogućena montaža opreme postrojenja

mosta, Izvođač radova na montaži organizuje svoju kontrolnu službu, koja provjerava:

- dosljednost u sprovodjenju usvojenog projekta montaže konstrukcije

- pravilnost montaže konstrukcije - sprovodjenje mjera zaštite na radu

Nadzorni organ investitora obavlja nadzor nad montažom čeličnih konstrukcija. Izvođač montažnih radova mora obezbjediti nadzornom organu kacelarijski prostor i staviti mu na raspolaganje potreban broj radnika i alata za provjeru ispravnosti ugradjene konstrukcije. 11.12.5 Antikoroziona zaštita čeličnih

mostova Antikoroziona zaštita čeličnih konstrukcija mostova obavlja se u skladu sa Pravilnikom o tehničkim mjerama i uvjetima za zaštitu čeličnih konstrukcija od korozije (Službeni list SFRJ br. 32/70) koji sadrži:

- opšte odredbe, - izgradnja čeličnih konstrukcija sa gledišta

zaštite od korozije,



- priprema površina čelične konstrukcije za

zaštitu od korozije, - vrste zaštite od korozije - sistemi zaštite od korozije, - kontrola izvođenja i prijem radova na

zaštiti od korozije, - održavanje zaštite od korozije.

Projektom čelične konstrukcije mosta treba odrediti:

- način pripreme površina za antikorozionu zaštitu,

- broj premaza, debljina premaza i kvalitet osnovnih i zaštitnih premaza,

- vrsta boje i uslovi za obavljanja radova na antikorozionoj zaštiti.

Za čelične konstrukcije mostova propisuje se priprema sa pjeskarenjem koje se mjeri prema švedskoj skali SIS 05.59000. Obavezan je prijem pjeskarene površine prije nanošenja osnovnog premaza. Debljina pojedinih slojeva osnovnih i zaštitnih premaza određuje se brojem mikrometara (mkm) koji se kreću od 30 – 200 mkm u zavisnosti od vrste boje, agresivnosti sredine i vrste konstrukcije. Projektanti čeličnih mostova treba da prate razvoj tehnologije antikorozionih srestava i načina zaštite i da ih primjenjuju za zaštitu mostova. Za ispravnu antikorozionu zaštitu većih i značajnijih čeličnih mostova investitor izrađuje, putem specijalizovanih instituta, posebne elaborate u kojima se ispravno rješavaju sva tehničko tehnološka pitanja. U ovom periodu dobra antikoroziona zaštita postiže se sa temeljnim bojama na bazi epoksi cinka i završnih premaza na bazi hlorkaučuka, odnosno na epoksi katranskoj bazi, ako su u pitanju zatvorene unutrašnje površine. Zaštita čelične konstrukcije od korozije započinje u radionici i sastoji se:

- priprema površine - nanošenja prvog osnovnog premaza

Priprema površine čelične konstrukcije mora odgovarati odredbama pravilnika. Po pravilu izvodi se mlazom abraziva do kvaliteta 2 1/2 SIS 053900. Priprema, u zavisnosti od opremljenosti radionice, može se izvoditi neposredno prije ulaska materijala u radionicu i po završetku izrade radioničkog sklopa. Poslije čišćenja i otprašivanja, površine čeličnih elemenata moraju se zaštititi bilo prethodnom zaštitom ili odmah prvim

osnovnim zaštitnim premazom, a najdalje u roku od 8 sati. Prilikom montaže čelične konstrukcije voditi računa da površine koje se pokrivaju podvezicama dobiju predhodno i 2-gi osnovni premaz, kako bi svi dijelovi namontirane konstrukcije imali isti stepen zaštite. Gornja površina ortotropne ploče sandučastog presjeka koja je u kontaktu sa asfaltom ima poseban tretman kod antikorozione zaštite. U toku radioničke izrade i montaže čelične konstrukcije ova površina štiti se prajnerom (npr. protektan) koji ne utiće na kvalitet varova a ima sposobnost da preventivno štiti ovu površinu u periodu radova u tvornici i na montaži (period od 6 mjeseci). Nakon montaže čelične konstrukcije cjelovito formirana gornja ploha čeličnog sandučastog presjeka, priprema se i antikoroziono štiti na sljedeći način:

- priprema površine – pjeskarenje mlazom abraziva (npr. kvarcni pijesak) do stepena Sa 2,5 po švedskom standardu SIS 05 5900 1967

- otprašivanje i usisavanjem ili otprašivanje komprimiranim zrakom;

- nanošenje temeljnog sloja i zaštitnog sloja dvokomponentnog premaza na bazi epoksi katranske smole (ili drugih dvokomponentnih premaza na bazi epoksi smole) ukupne debljine 250 mikrona. Temeljni sloj se mora nanijeti u roku od dva sata od završenog pjeskarenja pri temperaturama od +10°do +30°po suhom vremenu.

Fizičko-termičke i mehaničke osobine premaznog srestva moraju odgovarati JUS H.C8.050, ASTM D.968-51, DIN 53154. Prije početka radova neophodno je izvršiti laboratorijska ispitivanja odabranog srestva zaštite i dobiti odgovarajuća uvjerenja kompetentnih instituta iz te oblasti. Iznad zaštitnog premaza polaže se sloj tvrdolivenog asfalta debljine 30 mm, koji ne smije da ošteti izolaciju, odnosno AKZ gornje površine ortotropne ploče. 11.13 Konstruktorski uslovi za opremu

cestovnih objekata U opremu objekata spadaju: ležišta i zglobovi, dilatacije rasponskih konstrukcija, prelazne ploče, ograde, hidroizolacija, asfaltni kolovoz, odvodnjavanje i kanalizacija,



ivični vijenci, ivičnjaci, hodnici, komunalne instalacije i oprema za održavanje. Dio opreme objekata su i elementi za uređenje prostora na spoju trupa ceste i objekta (zaključci, berme, nasipni stožci, oblaganje pokosa, stepenice, kanalete) koji su obrađeni u PS 1.2.8. Opremu objekata čine svi neophodni dijelovi, koji od konstrukcije naprave objekat za premošćavanje. Sadržaj i rješenje opreme objekta zavisi od namjene, veličine, lokacije, kategorije ceste, materijala i od niza drugih okolnosti. Oprema objekata projektuje se, kontroliše i aplicira u saglasnosti sa smjernicama i detaljima koji su obrađeni u PS 1.2.2. do PS 1.2.8 i PS 1.2.10. Da bi se postigao projektovani vijek trajanja objekta od 80 do 120 godina mora se definisati vijek trajanja, način održavanja i način zamjene svih dijelova opreme objekta. Projektanti i konstrukteri objekata moraju izračunati, odrediti i definisati sve uslove i podatke za nabavku ili izradu u saglasnosti sa navedenim smjernicama te dodatnim uslovima i podacima, ako smatraju da smjernice nisu dovoljne. Kod konstruisanja i izbora opreme za objekte na autocestama imaju prednost ona rješenja koja ne predviđaju veća ograničenja u prometu, a istovremeno omogućavaju jednostavnu i brzu zamjenu. Objekte na cestama nižeg ranga (nekategorisane ceste, lokalne i regionalne ceste) mogu je izgraditi bez nekih elemenata opreme (prelazne ploče, ležišta, dilatacije, kanalizacija) što zavisi od namjene, veličine, lokacije i drugih okolnosti.

11.14 Pokazatelji troškova osnovnih

materijala na m2 površine objekta Površina objekta prestavlja umnožak ukupne dužine i širine objekta koji su definisani po tački 3 Značanje izraza. Pokazatelji troškova materijala prikazuju se na kraju tehničnog izvještaja PZI faze objekta, a imaju višestruku namjenu. Služe za kontrolu realnih troškova za konkretni objekat, za upoređenje sa sličnim projektima i za ocjenu troškova materijala za objekte koji se planiraju za gradnju. Tabela 11.5 sadrži podatke za beton svih marki, oplatu, betonski čelik svih profila i kvaliteta te za kablove za prednapenjanje koji su iz visokokvalitetnog čelika. Upoređenje potrošnje materijala na 1 m2 površine objekta i upoređenje cijena na 1 m2

mogu se sprovesti u realnim okvirima samo za slične kategorije objekata. Međusobna poređenja mogu se sprovesti za:

- propuste, podvoze uobičajenih raspona 2 – 10 m - nadvoze uobičajenih raspona 15 – 30 m

- mostove manjih raspona 10 – 20 m srednjih raspona 20 – 40 m većih raspona 40 – 80 m velikih raspona preko 80 m

- vijadukte raspona do 30 m, visine do 30 m raspona 30-50 m, visine do 50m raspona 50-80 m, visine do 80m raspona nad 80 m, visine nad 80 m

TABELA 11.5: Potrošnja materijala na m2 objekta:

Dio konstrukcije Beton m3/m2

Oplata m2/m2

Armatura kg/m2 mosta kg/m3 betona

Kablovi kg/m2 mosta kg/m2 betona

Potpore sa temeljima objekata

m3/m2

m2/m2

kg/m2 kg/m3

- -

Gornja konstrukcija objekata

m3/m2

m2/m2

kg/m2 kg/m3

kg/m2 kg/m3

Ukupno za objekat m3/m2 m2/m2

kg/m2

kg/m2



12. STATIČKI PRORAČUN (STATIČKA

I DINAMIČKA ANALIZA) MOSTOVA (DOKAZ STABILNOSTI)

12.1 Uvodni dio Izraz statički račun ili proračun je prevaziđen izraz koji je naveden iz razloga očuvanja kontinuiteta i navike. Izraz iste vrijednosti bio bi statička i dinamička analiza (nosive konstrukcije) cestovnih objekata. Savremeniji izraz bio bi dokaz sigurnosti (nosivosti, upotrebljivosti, zamora) cestovnih objekata. Izraz budućnosti bio bi pouzdanost (sigurnost i trajnost) cestovnih objekata. Statički račun je samostalni dio koji je uključen u idejni i glavni projekt objekata. Nivo i obim statičnog računa određuje nivo projekta. Statički račun mora se oslanjati i na odgovarajuće geološko-geomehaničke podloge koje nude sve podatke, potrebne za određivanje dubine i načina fundiranja, dimenzioniranje temelja, stabilnost kosina u području potpora sa čime se obezbjeđuje siguran prenos momenata i sila iz konstrukcije objekta u temeljna tla. Diferenčna slijeganja veća od 1,0 cm obavezno treba obraditi kao poseban primjer opterećenja kod kontinuirane konstrukcije. Statički račun može se uraditi ručno uz pomoć kompjuterskih programa ili kombinovano. Obim statičkog računa mora biti takav da dokaže sigurnost cjelokupne nosive konstrukcije mosta i svih pojedinačnih dijelova za vrijeme građenja i za vrijeme eksploatacije za t = to i t = tn, to u vrijeme eksploatacije je odmah nakon predaje objekta u promet i nakon "n" godina upotrebe. Statički račun sadrži uvodni dio, analizu opterećenja, račun statičkih (dinamičkih) količina, kontrolu napona, nosivosti, deformacije, pomake, pukotine, zamor i dokaz graničnog stanja nosivosti i graničnog stanja upotrebljenosti. Završni dio statičkog računa prestavljaju skice konstrukcije i njenih dijelova sa kontroliranim presjecima, određenim presjekom armature, kablova i čelika. Za kontrolisanu upotrebu velikog broja kompjutarskih programa različitog izvora, starosti, teoretskih koncepata, prilagodljivosti ili neprilagodljivosti sa različitim propisima,

neophodan je primjeran oblik nostrifikacije tih programa koje treba da obavi kvalificirana i registrirana znanstvena ustanova. Uvodni dio statičkog računa sadrži izvještaj, skice nosive konstrukcije, statičke modele, prikaz upotrijebljenih programa u skladu sa smjernicama za upotrebu kompjuterskih programa koji su potrebni za dokaz sigurnosti objekata. Statički račun radi se u dvije verzije koje se razlikuju samo po obsegu priloženog materijala. Obsežnija verzija sadrži sve dijelove sa ispisanim kompjuterskim materijalom. Ova verzija se radi u dva primjera od čega jedan ostaje u arhivu projektantske organizacije, a drugi u arhivu naručioca – investitora. Sve ostale kopije imaju manji obseg u kojima su isključeni ispisani kompjuterski materijali. Ovi ispisi poslije "n" godina izgube svoju vrijednost pošto programi i oprema, sa kojom su rađeni, zastarjevanju tako da bi ti zapisi prestavljali samo nepotrebno trošenje papira. Analiza opterećenja i uticaja na objekte je kompleksna i različita za pojedine objekte pošto zavisi od više faktora (vrste i kategorije prometnice, lokacije, materijala, tehnologije gradnje, konstruktivnog i statičkog koncepta itd.).



TABELA 12.1: Opterećenja i uticaji na objekte 1. GRAVITACIONE SILE

Vlastita masa nosive konstrukcije mosta Druga stalna opterećenja na mostu

Vrijednosti volumenskih masa uzeti po JUS U.C7.123 (198)

2. UTICAJI KORISNOG OPTEREĆENJA

Opterećenje od vozila i pješaka Daje se sa zamjenjajućem normativnom shemom, uključuje i dinamički faktor za dio opterećenja

Sile od pokretanja i zaustavljanja vozila Uzima se u obzir kao statička sila Uticaj centrifugalne sile Kod uobičajenih uslova se zanemaruje Opterećenja od instalacija Pored vlastite mase uzima se i sila odklona, uticaj dilatiranja, instalacija i dr.

DR

UM

. M

OST

OVI

Opterećenja na ogradu Ne uključuje ekscesne udare vozila u ogradu mosta Opterećenje od voza i pješaka (sl. lica) Uzima se kao zamjenjujuća normativna shema, uključuje i dinamički faktor Sile od pokretanja i zaustavljanja mosta Uticaj te sile uzima se na nivou gornje ivice konstrukcije pruge (važi i za

slučaj tucaničke grede - zastor) Uticaj centrifugalne sile Ako na mostu ima više krivina sa različitim poluprečnicima, za svaku krivinu

se uzima poluprečnik te krivine Uticaj bočnih udara Kod novih mostova se uvodi kao horizontalna sila od 100 kN Opterećenje vodovima

ŽELJ

EZN

IČKI

MO

STO

VI

Opterećenje na ogradu Ne uključuje ekscesne pojave 3. PRIRODNE SILE

Uticaj promjene ambijentalne temperature (uključuje uticaj ravnomjerne promjene temperature i temp. gradijenta po visini presjeka, a kod željezničkih mostova uključuje uticaj drugog šinskog traka) Uticaj vjetra Uticaj snijega Uticaj tekuće vode Uticaj leda (uklučuje udar leda)

3.1.

Uticaj zemjotresa

Uticaj ove grupe prirodnih opterećenja ima više ili manje stohastički karakter, njihovo djelovanje se ne može predvidjeti (nastupaju mimo naše volje).

Podaci o njima se za odeđenu lokaciju dobivaju statstičkim praćenem, odnosno geofizikalnim proučavanjem.

Uticaj potiska tla (aktivnog i pasivnog) Uticaj mogućeg slijeganja oslonaca Uticaj pritiska i mase mirne vode

3.2

Uticaj uzgona

Uticaj ove grupe opterećenja prirodnog porijekla je uglavnom stalnog karaktera, njihovo djelovanje semože predvidjeti (odn. može se izračunati) i bez statističkog pračenja. Najčešče nastaju kao reakcija prirodnog medija na građenje.

4. SILE KOJE NASTAJU ZBOG INTERVENCIJA NA MOSTOVSKOJ KONSTRUKCIJI U SVRHU KONTROLISANE (projektovane) IZMJENE NAPONSKIH STANJA

Sile koje nastaju prednaprezanjem, koje se može ostvariti kablovima (užadima) unutar ili izvan presjeka konstrukcije, kao i denivelacijom oslonaca. Pri tome se obuhvataju svi gubitci sile nastale pri njenom unošenju kao i odgovor konstrukcije na unošenje sile.

Sile koje nastaju postizanjem različitih nivoa sprezanja dva materiala (najčešče beton-čelik)

5. UTICAJI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA REOLOŠKIH OSOBINA MATERIALA Skupljanje i tećenje betona Relaksacija i tečenje visokovredne žice za prednaprezanje

6. UTICAJI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA KONCEPTA PROJEKTOVANE KONSTRUKCIJE

Otvori (trenja) u ležištima konstrukcije

7. UTICAJI KOJI NASTAJU KAO POSLJEDICA PROJEKTOVANOG NAČINA GRAĐENJA Uticaji koji ostaju trajno u konstrukciji (recimo konzolni način građenja) Uticaji koji su privremenog karaktera, odn. koji ne doprinose definitivnom naponskom stanju

8. EKSCESNI UTICAJI Udar u odbojne ograde drumskih mostova Iskliznuća voza kod željezničkih mostova Uticaj prekida električnih vodova kod željezničkih mostova Udar drumskih vozila u stubove mosta

Udar plovnih objekata u stubove mosta

Ovdje su pobrojani ekscesni uticaji koji nisu posljedica prirodnih sila.



U tabeli 12.1 pregledno su prikazana opterećenja i uticaji na objekte u odnosu na izbor opterećenja. Na osnovu date tabele, projektant može logično kombinovati pojedina opterećenja za svaki konkretan objekat uzimajući u obzir odredbe različitih propisa za opterećenja objekata. Statički račun i nacrti pripadajućih konstrukcija, koji služe za gradnju i montažu nosivih konstrukcija objekta, prestavljaju samostalne cjeline (skele, oplate, konstrukcije za transport, montažu i podupiranje). Ako projektant objekta ne radi sam sve te račune, onda je obavezan da ih prihvati i potvrdi. 12.2 Dinamička analiza mostova za

opterećenje potresa Zaštita mostova na uticaj potresa izlazi iz činjenice da su mostovi kritične tačke prometnica i da moraju izdržati sve uticaje potresa. Projektovanje i dinamička analiza konstrukcija, koje se nalaze u potresnim područjima, izvodi se prema odredbama EUROCODE 8 i Nacionalnim dokumentom za upotrebu (NAD). Postoji više načina koji omogućavaju postizanje odgovarajuće zaštite protiv potresa. Kod izbora načina zaštite treba projektant uzeti u obzir:

- tip razmatrene konstrukcije - prirodu i seizmičnost lokacije - što manje troškove za obezbijeđenje

zah-tjevanog stepena zaštite od potresa U posljednje vrijeme se, kod građevinskih konstrukcija koje se nalaze u potresnim područjima, često upotrebljava takozvana "pozitivna potresna zaštita" koja je suprotna "pasivnoj zaštiti" . Pod pojmom pasivna zaštita podrazumjeva se koncept takvih konstrukcija koje nisu osjetljive na potres. U večini slučajeva konstrukcije sa pasivnom zaštitom izdrže potrese, ali su pri tome jako izloženi dijelovi na kojima je predviđena pojava plastifikacije u smislu disipacije energije. Na ovakvim konstrukcijama moraju se često izvoditi skupi sanacioni radovi koji su posljedica jakih rušilačkih potresa, a konstrukcija je ostala neporušena.

Pozitivna potresna zaštita velikih objekata u kritičnim zonama izvodi se sa specifičnim protivpotresnim napravama koje se planiraju kod same izrade koncepta konstrukcije. Ove naprave ne utiču na konstrukciju u fazi upotrebe objekta, nego se aktiviraju za vrijeme djelovanja potresa. U svijetu raste broj konstrukcija kod kojih je primijenjen ovaj način. Vrste i način djelovanja ovih naprava su različiti, a najpogodniji izbor zavisi od svakog pojedinačno rasmatranog primjera. Na prvi pogled se stiče dojam da ovakav način zaštite povećava troškove konstrukcije, ali u večini slučajeva krajnji bilans troškova daje pozitivne rezultate. 12.3 Računanje, dimenzioniranje i dokazi 12.3.1 Načela

U načelu treba obaviti dva dokaza: - dokaz nosivosti - dokaz upotrebljivosti

Ovi dokazi moraju odgovarati za planiranu sigurnost i predviđenu upotrebljivost objekta. Jedan dokaz se može izostaviti, ako nema odlučujuču ulogu. Za konstrukcije koje su izložene i ugrožene na djelovanje opterećenja, koja se često ponavljanju, treba u okviru kontrole nosivosti dokazati i sigurnost konstrukcije na zamor. Dinamički uticaji npr. od vjetra ili udara uzimaju se u obzir kroz statičke sile koje te uticaje zamjenjuju. Dinamički uticaji opterećenja na cestovnom i željezničkim mostovima uzimaju se u obzir kroz dinamički koeficient. Opterećenja (uticaji) moraju se definisati. Po pravilu moraju biti unesena u nacrt sigurnosti i upotrebljivosti. Za svaki uticaj moraju se opterećenja posebno navesti. Ako nije izričito određeno treba za dokaz dovoljne nosivosti uzeti u obzir unutrašnje sile od karakterističnih uticaja, a za dokaz upotrebljivosti opterećenja od dugotrajnih odnosno kratkotrajnih vrijednosti. 12.3.2 Dokaz nosivosti

Koncept sigurnosti, između ostalog određuje, za koje slučajeve ugroženosti treba računski dokazivati dovoljenu nosivost.



Dovoljna nosivost konstrukcije smatra se dokazanom, ako je ispunjen slijedeći uslov:

Sd ≤ Rγ

R

Sd: projektovana vrijednost opterećenja R : granićna nosivosti γR: koeficient granične nosivosti

Granična nosivost se određuje u skladu sa odgovarajućim konstrukcijskim standardima koji ujedno definiše i koeficiente granične nosivosti.

Koeficient granične nosivosti uzima u obzir slijedeće uticaje:

- ostupanja stvarnog konstrukcijskog sistema od sistema koji je bio osnova za računanje

- uprošćenost i netačnost modela - netačnost poprečnog presjeka

Projektovana vrijednost opterećenja u opštem obliku glasi: )QΣ,Q,G(S=S addd Gd: projektovana vrijednost vlastitih opterećenja Qd: projektovana vrijednost osnovnog uticaja ∑Qa: zbir sporednih – ostalih uticaja Projektovana vrijednost opterećenja uzima u obzir:

- statičku rasprostranjenost veličine uticaja uprošćeni prikaz uticaja

- uprošćenost modela uticaja koji nastaju radi zanemarivanja manje važnih uticaja ili radi zanemarivanja jednovremeno nastupajućih uticaja sa neznatnim međusobnim učincima.

12.3.3 Dokaz upotrebljivosti

Zahtjevi koji su vezani za upotrebljivost određeni su u nacrtu upotrebe objekta.

Zahtijevano ponašanje konstrukcije treba obezbijediti sa izborom odgovarajučih građevinskih materijala, dovoljnim dimenzionisanjem, kvalitetnom razradom konstruktivnih detalja te sa planiranim i odgovornim izvođenjem radova na održavanju. Ponašanje konstrukcije mora biti u okvirima propisanih ili odgovarajućih granica. Ove granice se odnose na:

- pukotine - deformacije - vibracije - kvalitet građevinskih materijala

Granične vrijednosti, koje su specifične za pojedine građevinske materijale, definisane su sa odgovarajućim konstrukcijskim standardima. Ovdje su navedene samo orijentacione vrijednosti deformacija i njihanja. Slijedeće odredbe koje su povezane sa upotrebljivošću obavezne su bez posebnih dogovora. Radi ekonomičnosti i kvaliteta dozvoljavaju se zahtjevi, koji su vezani na ponašanje konstrukcije i usklađeni sa naručiocem. Opterećenja, koja treba uzeti u obzir za računsko dokazivanje upotrebljivosti, zavise od vrste dokaza kao što su dokazi za pukotine ili dokazi za deformacije. Opterećenja se određuju na osnovu uticaja koji istovremeno nastupaju u stanju ispitivanja i upotrebe. Kod upotrebe razlikujemo dvije vrste uticaja:

- dugotrajna vrijednost Qser, l - kratkotrajna vrijednost Qser, k

Dugotrajne vrijednosti važe za stalne uticaje, a u sebi sadrže i dijelove promjenljivih uticaja koji su prisutni duže vremena. Kratkotrajne vrijednosti opisuju promjenljive uticaje koji nastaju u kratkom vremenu. Istovremeno sadrže i dio dugotrajnih uticaja. Opterećenja koja nastaju radi usiljenih odnosno sprečavanih deformacija npr. uticaji temperature, deformacije ležišta, prednapenjanja, skupljanja i tečenja betona ili drveta, treba uzeti u obzir u skladu sa standardima konstrukcije. 12.3.4 Deformacije

Granične vrijednosti deformacija treba odrediti i dokumentovati u nacrtu upotrebe objekta.

Deformacije treba izračunati u skladu sa odredbama standarda konstrukcije. Posebno treba uzeti u obzir dugotrajne deformacije, npr. deformacije nastale skupljanjem i tečenjem betona. Ugibi su shematski prikazani na slici 12.1. Navedene oznake definiraju slijedeće:



Slika 12.1: Definicija ugiba w1 : nadvišenja, npr. planirani radionični oblik čelične konstrukcije ili visina nadvišenja, skele odnosno oplate kod betonskih konstrukcija. w2 : ugib nastao uslijed djelovanja vlastitih težina konstrukcije sa uticajima stalnog djelovanja i preuzetim pripadajućim dugotrajnim deformacijama. w3 : ugib nastao uslijed dugotrajnog promjenljivog uticaja sa preuzetim pripadajućim dugotrajnim deformacijama. w4 : ugib nastao uslijed kratkotrajne vrijednosti djelovanja promjenljivog uticaja.

Granične vrijednosti ugiba su zavisne od zahtjeva koji se odnose na upotrebljivost:

- objekti na cestama l / 700 - objekti na željeznicam l / 600 - l / 1000 - objekti za pješake i bicikliste l / 500

Navedene orijentacione vrijednosti važe za granične, ako u elaboratu upotrebe objekta nisu bile dogovorene druge vrijednosti. Kod željezničkih mostova kod kojih je brzina vlakova veća od 160 km/h potrebno je obezbijediti posebna upustva nadzorne uprave. Ugibe, koji nastaju od vlastitih opterećenja konstrukcije i stalnih uticaja uključujući i pripadajuće dugotrajne deformacije, treba kod mostova izjednačiti sa nadvišenjem. 12.3.5 Njihanja (vibracije) Do vibracija može doći uslijed slijedećih promjenljivih uticaja:

- ritmičkog gibanja ljudi uslijed hodanja, trčanja itd.

- željezničkog ili cestovnog prometa

Vibracije koje ugrožavaju konstrukciju, kao što su rezonanca ili gubitak granične nosivosti zbog zamora, moraju se uzeti u obzir kod dokazivanja dovoljne nosivosti. Na vibracijsko ponašanje objekata mogu uticati slijedeće intervencije:

- promjena dinamičkog uticaja

- promjena vlastitih frekvencija radi promjene krutosti konstrukcije ili njihajuće mase

- povećanje amortizacije Vibracijsko ponašanje može se ocijeniti na osnovu upoređenja frekvencije uticaja (poticajne frekvencije) i vlastitih frekvencija objekta. Vlastite frekvencije treba ocjenjivati sa gornjim i donjim vrijednostima. U ovom slučaju treba uzeti u obzir moguće uticaje obloga kolovoza, ograda i drugih nenosivih građevinskih elemenata kao i varijacije dinamičkog modula elastičnosti. Kod betonskh objekata treba uzeti i prelaz iz stanja bez pukotina u stanje sa pukotinama. Kod objekata za pješake i bicikliste treba spriječiti pojavu vlastitih frekvencija u intervalu od 1,6 do 2,4 Hz i 3,5 do 4,5 Hz. Trkači mogu prouzrokovati vibracije i rad objekata sa vlastitom frekvencijom koja se nalazi između 2,4 i 3,5 Hz. 12.3.6 Sigurnost na zamor Sa dokazom sigurnosti na zamor treba pokazati da uticaj zamora od opterećenja u eksploataciji ne utiče štetno na dovoljnu nosivost konstrukcije za vrijeme njene upotrebe. Dokaz sigurnosti na zamor provodi se za konstrukcije, koje su opterećene sa željezničkim ili cestovnim opterećenjima odnosno koje su ispostavljene djelovanju vibracija. Sigurnost na zamor smatra se da je dokazana, ako su ispunjeni slijedeći uslovi:

Stat ≤ fat

fat

γR

Sfat : opterećenje koje preuzrokuje zamor Rfat : otpornost protiv zamoru γfat : koeficient granične nosivosti za dokazivanje sigurnosti na zamor



Opterećenja koja se mogu očekivati u vrijeme eksploatacije objekta mogu se, za dokazivanje sigurnosti na zamor, uprostiti i prikazati u obliku prometnih shema. Za nosive elemente iz čelika, odnosno betonskog željeza i kablova za prednaprezanje kod betonskih objekata odgovara opterečenje koje izaziva zamor iz razlike napona. Sfat = α . Δσ (Qfat)

α : koeficient djelujućeg opterećenja Δσ: razlika napona Qfat: zamorna opterećenja Koeficient djelujućeg opterećenja upoređuje uticaje na zamor dobivene od prometnih shema sa uticajima zamornih opterećenja. Zavisi od odpornosti građevinskih materijala na zamor, a preuzima se iz standarda konstrukcije. Ako nemamo na raspolaganju nikakve podatke, onda treba uzeti koeficient djelovanja 1,0 dok se za otpornost na zamor uzima vrijednost trajne odpornosti. Opterećenje betona koje prouzrokuje zamor odgovara naponima koji se dobiju od uticaja vlastitih težina konstrukcije, stalnih uticaja i opterečenje na zamor. Sfat = σ (Gm, ∑ Qr, Qfat) σ : napon Gm: srednja vrijednost stalnih uticaja ∑Qr : zbir stalnih uticaja Qfat: zamorno opterećenje 13. SAVREMENE TEHNOLOGIJE

IZGRADNJE MOSTOVA I VIADUKATA

13.1 Uvodni dio Cilj razvoja postupaka gradnje mostova išao je prema skračenju vremena gradnje i postizanju neovisnosti u pogledu morfologije, meteorloških uslova i zauzetosti terena. Konačni cilj razvoja ogleda se u tome da se u gradnju objekata unese što više unificiranih elemenata i opreme. U ovim smjernicama obrađene savremene tehnologije objekata nude projektantima i ostalim učesnicima u procesu gradnje samo najnužije informacije. Projektant mora, za izradu projekata objekata koji se grade u skladu sa nekom već obrađenom tehnologijom, detaljno poznavati

sve tehničke, konstrukcijske, izvođačke i druge osobine opreme i postupke gradnje koje ta oprema omogućava. Savremene tehnologije građenja objekata povezane su sa nosivim sistemima objekata, a razvijale su se uporedno sa razvojem tih nosivih sistema. U većini slučajeva preovlađuju armira-nobetonski i prednapregnuti armirano-betonski objekti u obliku grede ili okvira tako da je za te sisteme i materijale najviše razvijenih tehnologija gradnje. Većinu tehnologija za izgradnju grednih i okvirnih objekata moguće je upotrijebiti i za gradnju konstrukcija koje se nalaze iznad lukova te za konstrukcije sa kosim zategama. Postupci izgradnje betonskih lukova su posebno prikazani. Postupci gradnje gornjih konstrukcija objekata sa kosim zategama su u razvoju. Svaki novi značajniji objekat donosi nešto novo i originalno. Gornje konstrukcije mostova sa kosim zategama mogu se graditi pomoću fiksne oplate, sistemom slobodne konzolne gradnje, montažom već izgrađenih segmenata, potiskivanjem već izgrađene konstrukcije sa pomoćnim potporama ili bez njih ili sa nekim drugim specifičnim postupcima. Armiranobetonski i prednapregnuti armiranobetonski objekti grednih i okvirnih sistema svih raspona i dužina grade se prema tri osnovne grupe tehnologije gradnje koje su prikazane u tabeli 13.1. Zajednička tehnologija za monolitnu izradu gornjih konstrukcija objekata sa betoniranjem čitavog presjeka "in situ" u samom profilu mosta ili uz profil mosta. Tehnologije za montažnu monolitnu (spregnutu) izradu gornjih konstrukcija objekata. Tehnologije za montažnu izradu gornjih konstrukcija objekata. Tehnologiju izrade određuju načini gradnje gornjih rasponskih konstrukcija grednih i okvirnih mostova. Postupci izrade krajnjih i srednjih potpora grednih i okvirnih mostova su posebno obrađeni. Postupci izrade armiranobetonskih i prednapregnutih AB objekata u posljednih pedeset godina su se mijenjali, dopunjavali i inovilari. Pronađeni su neki novi postupci koji su usklađivali želje i ideje konstruktora mostova sa opremom izvođača, rokovima i cijenama. Napredak je slijedio, ako je izvođač, u novim idejama konstruktora, osjetio i svoj dugoročni interes.



Upotreba montažnih nosača iz prednapregnutog betona različitih presjeka za mostove nekontinuiranih sistema sa rasponima nx (25-45 m) su dilatacijama i elastičnim vezama iznad potpora i montažnim ili polumontažnim kolovoznim pločama, pokazala se kao neodgovarajuća. Poprečne dilatacije ili povezivanje sa zglobovima iznad potpora te veliki broj radnih spojeva u kolovoznoj ploči su kritična mjesta na kojima se pojavljuje korozija armature i oštećenja betona sa čime se smanjuje trjanost mostova. Iz nabrojanih i drugih razloga ne dozvoljava se upotreba montažnih AB prednapregnutih nosača za izgradnju nekontinuiranih sistema mostova sa prekidima iznad podpora i montažnim ili polumonažnim kolovoznim pločama. 13.2 Izrada gornjih konstrukcija objekata

na nepomičnoj skeli Betoniranje gornjih konstrukcija objekata "in situ" na nepomičnoj čeličnoj skeli racionalno je za raspone od 5 do 30 (40) m i dužine objekata od 5 do 200 m. Mostovi sa tri ili više raspona mogu se betonirati u fazama sa prenosom skele iz faze u fazu. Broj faza i dužina mosta, koja se betonira u jednoj fazi, zavisi od više faktora koji se kod svakog objekta posebno analiziraju. Skela ima slijedeće nosive elemente: čelične rešetkaste nosače raspona 5 do 30 m koji su sastavljeni iz elemenata dužine 3 do 5 (10) m, nosivosti 20 do 60 kN/m1 što zavisi od tipa i raspona nosača. Serijski tipski elementi moraju imati odgovarajuću dokumentaciju. Potpore skela izrađuju se od cijevi sa većim promjerom i unificiranim dužinama, cijevi manjih profila i elemenata za regulaciju visine. Upornjaci i srednji stubovi mogu se upotrijebiti za potpore odra uz uslov da se ne ugrožava njihova stabilnost i da se ne prouzrokuju trajna oštečenja. Temeljenje skele mora se oslanjati na podacima iz geološko-geomehaničkog izveštaja u kome su navedene nosivosti tla i veličine slijeganja. Poprečni nosači i oplata izrađeni su iz impregniranog i zaštićenog drveta, standardiziranih dimenzija i oblika. Projekat skele i oplate izrađuje izvođač, pregleda i ovjeri projektant i nadzorni organ.

Projekat skele mora obezbijediti stabilnost objekta u toku betoniranja i stvrdnjavanja betona. Projekat sadrži i nadvišanje sa čime se obezbijeđuje planirana geometrija objekta. Montirana skela i oplata moraju biti pregledani i ovjereni prije početka ugrađivanja armature i kablova. Betoniranje može početi tek poslije preuzimanja armature i kablova i uz potvrđeni projekat betona i plana betoniranja te svim atestima za upotrijebljene materijale. Plan betoniranja je dobar, ako ima što manje radnih spojeva, posebno u ravnini kolovozne ploče. Ako su svi radovi na montaži skele i oplate, ugrađivanju armatura i kablova, betoniranju, injektiranju kablova i njegi betona, izvedeni po pravilima i savremenim saznanjima tehnike građenja, onda takva rasponska konstrukcija objekta ne smije imati ozbiljnijih slabih točaka. Postupak građenja na nepomičnoj skeli ne postavlja uslove u pogledu oblika i dimenzije poprečnog presjeka i geometrije gornje konstrukcije što ovoj tehnologiji daje prednost. Komplikovana geometrija, posebno zakošenost i zakrivljenost u velikoj mjeri povećava cijenu skele i oplate. 13.3 Izrada gornjih konstrukcija na

pomičnoj skeli i oplati "polje po polje"

"In situ" betoniranje gornje konstrukcije objekta na pomičnoj skeli i oplati upotrebljava se za prednapregnute armiranobetonske gredne sisteme raspona od 30 do 50 m i dužine veče od 400 m. Korak ili fazu nazivamo izradu jedne dužine od koje se za cca 0,8 l nalazi u jednom polju, a 0,2 l konzolno nalazi u drugo – slijedeće polje tako da je pogodan naziv ovakvog načina betoniranja "polje za poljem".



TABELA 13.1

Ras

pon

l (m

)

Uku

pna

duži

na

obje

kta

5 –

30(4

0)

5 - 2

00

30 –

50

> 30

0

70 –

250

14

0 –

800

25 –

50

150

– 80

0

5 –

25

5 –

200

30 –

120

500

S

HE

MA

PO

PR

EČ

NO

G P

RES

JE

U

ZDU

ŽNA

SH

EM

A O

BJE

KTA

Izgr

adnj

a go

rnjih

ko

nstru

kcija

na

fiks

noj

skel

i Iz

grad

nja

gor.

kons

trukc

ija

na p

omič

noj

skel

i sa

opl.

"ras

pon

po

rasp

on"

Izgr

adnj

a go

rnjih

ko

nstru

kcija

po

pos

tupk

u sl

obod

ne

konz

olne

gr

adnj

e

Bet

onira

nje

i po

tiski

vanj

e go

rnje

ko

nstru

kcije

ob

jeka

ta

Gor

nja

kons

tr.

izgr

ađen

a od

m

onta

žnih

"T

" nos

ač

spre

gn. s

a

mon

ol. A

B

ploč

om

Gor

nja

kons

tr.

izgr

ađen

a iz

m

onta

žnih

A

B

segm

enat

a

Sav

rem

ene

tehn

olog

ije

izgr

adnj

e go

rnjih

kon

str.

cest

novn

ih o

bjek

ata

gred

nih

i okv

irnih

sis

tem

a

Te

hnol

ogije

za

mon

olitn

u gr

adnj

u go

rnjih

ko

nstru

kcija

za

obj

ekte

Tehn

olog

ije

za

mon

tažn

o –

mon

olitn

o

(spr

egnu

to)

grad

nju

gorn

je

kons

trukc

ije

za o

bjek

te

Tehn

olog

ije

za

mon

tažn

u iz

grad

nju

gorn

jih

kons

trukc

ija



Nosivi element pomične skele sastoji se iz dva prostorska punostijenska ili rešetkasta nosača sa dvostrukom dužinom polja, minimalna 1,5 dužine polja i sistema za sidranje. Pomični nosači su zglobno povezani sa čeličnim elementima oplate koji se otvaraju prilikom pomicanja skele, a zatvaraju prije ugrađivanja armature, kablova i betoniranja. Potpore pomične skele su čelični elementi koji su konzolno poduprti i povezani sa vrhom stuba. Na tržištu se može dobiti više različitih sistema pomičnih skela sa različitim karakteristikama i zahtjevima – uslovi u pogledu oblika i dimenzija stubova i poprečnog presjeka gornje konstrukcije. Pomična skela ima vlastitnu tehničku i atestnu dokumentaciju koju treba pregledati prije svake upotrebe. Obavezan je pregled i atestiranje opreme prije njene upotrebe sa čime se sprečavaju oštećenja i posljedice koje bi mogle uticati na stabilnost mosta u toku izgradnje. Kod izrade koncepta moraju se projektantu dostavili svi podaci o pomičnoj skeli kako bi se projekat izradio u skladu sa mogućnostima, dimenzijama i uslovima koje omogućava upotreba skele. Poželjni su stubovi pravougaonog konstantnog presjeka i gornja kontrukcija sa maksimalnim podužnim nagibom do 4 %, ako je sandučastog oblika ili sa dva relativno široka nosača bez poprečnih nosača. Otvori na stubovima i gornjoj konstrukciji, koji su potrebni za funkcionisanje pomične skele moraju se predvidjeti i unijeti u projekt za izvođu. Relativno veća težina skele i rad prilikom transporta i montaže, a kasnije kod demontaže su razlog zbog kojih ova tehnologija nije racionalna za kraće raspone. Betoniranje na pomičnoj skeli "polje za poljem" omogućava relativno brzu izgradnju objekata sa napredovanjem oko 100 m mjesečno ili približno jedno polje sedmično uz prethodno izrađenim armaturnim koševima. Jedna od evidentnih prednosti ovog postupka betoniranja je minimalni broj radnih spojeva t.j. jedan spoj u području nultih tačaka gdje se izvode i nastavci kablova.

13.4 Gradnja gornjih konstrukcija mostova i viadukata po sistemu slobodne konzolne gradnje

Zamisao o izgradnji gornjih konstrukcija objekata sa slobodnom konzolnom izgradnjom stara je 65 godina, a izgradnja objekata po ovom postupku počinje prije 50 godina. Postupak sa slobodnom konzuolnom gradnjom dolazi u obzir za građenje mostova, velikih i najvećih raspona od 70 do 250 m koji premošćavaju visoke vodne i teško dostupne suhe prepreke. Brzina građenja je srednja, približno jedna lamela dužine 5 m u jednom tjednu. Upotreba četiri krletke kod dužih mostova omogućava napredovanje do 80 m mjesečno. Postupak je najracionalniji za mostove dužine od 150 do 800 m. Nosivi čelični rešetkasti prostorski elementi pomične skele – krletke, ukupne dužine približno 10 m, omogućavaju betoniranje segmenata, lamela dužine 5 m dok preostala dužina služi za sidranje na već izgrađenom konzolnom dijelu gornje konstrukcije. Kod proizvođača i na tržištu mogu se dobiti veći broj različitih tipova krletki, ali je kod svih princip konstrukcije i tehnologija betoniranja lamela slična. Projektant mora imati na raspolaganju sve podatke o konstrukciji krletki koji bi mogli uticati na koncepciju i detalje konstrukcije objekta. Gornja konstrukcija je pravougaonog sandučastog ili trapeznog presjeka sa konstantnom ili promjenljivom visinom od 2 do 15 m (iznad potpora kod najvećih raspona). Širina presjeka se nalazi u granicama od 10 do 20 m, najčešće od 12 do 15 m. Poželjno je da je gornja konstrukcija u pravcu ili krivini sa velikim poluprečnikom (R > 700 m) u zavisnosti od raspona. Niveleta nebi trebala da bude u nagibu većem od 4 %. Najpoželjnije su simetrične konveksne nivelete kod kojih se tjeme vertikalne krivine nalazi u sredini mosta. Simetrični dijelovi objekta treba da se betoniraju istovremeno sa čime se izjednačavaju deformacije koje nastaju uslijed reologije betona i postiže projektovana geometrija.



Kod napenjanja kablova obično se radi o kombinaciji kraćih i dužih kablova unutar, a djelomično vani presjeka. Kablovi koji se nalaze izvan presjeka služe sa prometno opterećenje. Ovi kablovi se mogu naknadno montirati i prednapregnuti (nakon uspostavljanja kontinuiteta). Betoniranje lamela može se izvoditi i po neugodnim vremenskim uslovima pošto se krletka može privremeno zatvoriti i zagrijavati. Za upotrebu konzolnog postupka građenja jako je važno rješenje povezivanja gornje konstrukcije i stubova. Bazni dio gornje konstrukcije dužine 5 do 10 m (jedna do dvije lamele) može se izraditi zajedno sa stubom sa čvrstom vezom ili na ležištima i privremenim sidranjem sa čime se postiže stabilnost u toku građenja. Sa završnim segmentom ili segmentima uspostavlja se kontinuitet gornje konstrukcije. Kod nekih mostova, koji su bili izgrađeni u samom početku upotrebe ovog sistema, radio se u sredini raspona AB zglob ili ležište sa čime je most imao konzolni nosivi sistem i za korisno opterećenje. Savremeno građenje mostova ne dozvoljava upotrebu zgloba u rasponskoj konstrukciji mosta pošto ista mora biti neprekinuta na čitavoj dužini. Čelične krletke imaju tehničku i atestnu dokumentaciju koju treba, prije svake upotrebe, pregledati kao i cijelu konstrukciju i opremu koja je potrebna kod građenja. 13.5 Betoniranje i potiskivanje gornjih

konstrukcija objekata Postupak potiskivanja prednapregnutih armiranobetonskih konstrukcija objekata nastao je po uzoru potiskivanja i montaže čeličnih grednih mostova. Postupak se upotrebljava, razvija, inovira i modificira više od 30 godina. Početak je bio u Njemačkoj (autor prof. F. Leonhardt), a kasnije se može sresti u svim razvijenim evropskim državama. Gradnja po ovom postupku je racionalna za raspone od 20 do 50 m i ukupne dužine mostova od 200 do 800 m. Brzina građenja zavisi od dužine dijelova, koji se u jednom komadu betoniraju na gradilištu. Mjesečni učinak se kreće od 80 do 120 m.

Oprema, za postupak potiskivanja, sastoji se iz: proizvodni plato za betoniranje dijelova ili čitavih raspona na gradilištu, oprema za potiskivanje gotovih dijelova i čelični kljun. Proizvodni plato za betoniranje dužine od 15 do 40 je iz čelika koji je oslonjen na snažne betonske temelje. Plato mora biti stabilan nedeformabilan i prilagodljiv na promljenjljive sandučaste presjeke nosive konstrukcije. Proizvodni plato se montira iza upornjaka mostova i viadukata na onoj strani, koja je viša i prometno bolje povezana. Oprema za potiskivanje namjesti se na vrhu upornjaka, iza koga se nalazi proizovdni plato za betoniranje. Vrh upornjaka je konstruisan tako, da je prilagođen dimenzijama i funkciji opreme za potiskivanje. Upornjak treba provjeriti na uticaje koji nastaju kot montaže te u slučaju potrebe mora se i ojačati. Nakon potiskivanja rasponske konstrukcije i demontaže presa, upornjak preuzima svoju osnovnu funkciju krajnje potpore objekta. Čelični kljun za montažu dužine 20 do 35 m je prostorska rešetka ili puna konstrukcija promjenljive visine koja se sastoji iz dva paralelna nosača u ravnini rebara sanduka i spregova. Kljun je povezan sa nosivom betonskom konstrukcijom pomoću visokokvalitetnih vijaka ili sidara. Na prednjem kraju kljuna su "saonice", u novije vrijeme i dizalice pomoću kojih se reguliše nalijeganje na potpore. Težina i cijena opreme zavisi prije svega od dužine odsjeka koji se betonira u jednom komadu i od veličine raspona. Za raspone veće od 40 m može se razmisliti o opravdanosti upotrebe pomoćnih potpora u sredini raspona i uporediti sa povećanom upotrebom kablova za prednapenjanje. Kod postupka sa potiskivanjem poželjno je, da se rasponska konstrukcija nalazi u pravcu ili u krivini sa konstantnim radijusom bez vitoperenja i promjene širine poprečnog presjeka. Nivelete mogu biti u konstantnom nagibu do 4 % ili, u koliko se to zahtjijeva, u vertikalnoj krivini. Poprečni presjek gornje konstrukcije mostova i vijadukata je pravougaoni ili trapezni sanduk širine 10 do 20 m. Poželjne su konstantne debljine rebara, gornje i donje ploče. Poprečni nosači su samo iznad potpora sa čime se olakšava rad i skraćuje vrijeme građenja.



Kablovi za prednapenjanje mogu prolaziti kroz rebra i ploče, van presjeka ili kombinovano što zavisi od raspona i odluke projektanta. Preporučuje se vođenje kablova kroz ploče. Kablovi se nastavljaju na mjestima gdje su momenti najmanji. U jednom presjeku ne smije se nastavljati više od polovice kablova. Spajanje kablova u gornjoj kolovoznoj ploči presjeka nije dozvoljeno. Opremu za potiskivanje treba pregledati prije svake nove upotrebe, provjeriti projektnu i atestnu dokumentaciju, posebno one dijelove kod kojih je atest vremenski ograničen. 13.6 Rasponska konstrukcija mostova

sastavljena iz montažnih T nosača i spregnuta sa monolitnom AB pločom

Kroz pedesetogodišnju upotrebu montažnih prednapregnutih nosača manjih raspona za gornju konstrukciju mostova, pojavio se veliki broj različitih presjeka nosača i različitih presjeka nosivih konstrukcija koje su sastavljene iz tih nosača. Na oblik presjeka uticali su troškovi proizvodnje, transporta i montaže, sličnost presjeka gornjih konstrukcija i trajnost. Svi presjeci nosača koji su oblikovani tako, da na mjestima, koja imaju funkciju smanjenja vlastite težine, nije moguć pristup u eksploataciji objekta, nisu poželjni radi smanjenja njihove trajnosti. Presjeci nosača kod kojih je izgrađena kolovozna ploča u ravnini gornje nožice imaju manju trajnost i isto tako nisu poželjni. Nosači sa T presjekom i gornjom nožicom širine 1,5 do 2,0 m(2,5 m) jednostavni su za izradu i montažu, a imaju dobar pristup za održavanje. T nosači omogućavaju betoniranje kolovozne ploče i krajnjih poprečnih nosača bez skele i oplate, a sa sprezanjem montažnog i monolitnog dijela presjeka ostvaruje se jedinstven spregnuti presjek koji preuzima prometno opterećenje i dodatno stalno opterećenje. Nosači dužine 5 do 20 m izrađuju se na stazama za athezijsko prednapenjanje. Nosači većih dužina do 30 m prednaprežu se naknadno sa kablovima. Jednostavan presjek nosača olakšava prilagođavanje različitim širinama i geometriji gornje konstrukcije. Mogu se upotrebiti i za

kose objekte do ugla križanja 60o kao i za objekte u krivinama.

Sa betoniranjem kolovozne ploče i poprečnih nosača "in situ" i sa ugrađivanjem potrebne podužne meke armature ili sa kontinuiranjem pomoću kablova postiže se kontinuiranost za prometno opterećenje. Veza između gornje konstrukcije i stubova ostvaruje se preko ležišta, AB zglobova ili sa čvrstom vezom u okvirnu konstrukciju. Izbor tipa povezivanja zavisi od dužine objekta, visine stubova i drugih okolnosti. Nosači su teški od 5 do 40 t, transport se obavlja sa šleperima, a montiraju se sa dizalicama ili lansirnim konstrukcijama. Njihova upotreba je racionalna za mostove dužine do 200 m, kao i za manje mostove sa jednim rasponom gdje se preko integralnog stuba može uspostaviti čvrsta veza bez ležišta i dilatacija. Presjek gornjih nosivih konstrukcija računa se kao spregnuti nosač. U proračun se uvode različite starosti i kvalitet betona montažnih nosača, kolovozne ploče i poprečnih nosača. Minimalna debljina kolovozne ploče između nosača je 20 cm, minimalna širina poprečnog nosača iznad potpora 80 cm. Spregnuta veza montažnih nosača i kolovozne ploče postiže se pomoću moždanika koji su ugrađeni po čitavoj dužini i širini nosača, a dimenzionirani su na smičuće napone. Moždanici su iz betonskog željeza i čine sastavni dio armature nosača. 13.7 Tehnologija montažne izrade gornjih

konstrukcija za mostove i vijadukte iz industrijski izrađenih AB segmenata

Izgradnja gornjih konstrukcija mostova i vijadukata iz industrijsko izvedenih AB segmentnih elemenata počela je u Francuskoj 1962. godine

Presjeci mostova i vijadukata koji se izrađuju iz prefabrikovanih elemenata najčešče imaju oblik zatvorenog sanduka trapeznog ili pravougaonog oblika, širine 10 do 20 m, dužine 2 do 3 m, visine 2 do 6 m. Po potrebi visina sanduka može biti promjenljiva. Kod segmentnog načina izgradnje može se upotrijebiti i drugi jednostavniji presjeci, npr. presjek sa dva široka trapezna nosača.



Tehnologija segmentne izgradnje mostova primjenjuje se za raspone od 30 do 120 m i veće dužine mostova, jednog ili grupe mostova (L > 500 m).

Kod ovog sistema poželjni su mostovi koji se nalaze u pravcu sa nagibom nivelete do 4 %. Moguća je upotreba i za objekte u krivinama, ali je u ovom slučaju izrada segmenata kompliciranija.

Proizvodnja segmenata može biti centralizovana u nekoj postojećoj tvornici betonskih proizvoda ili u novoformiranoj tvornici na lokaciji koja se nalazi u blizini mosta ili grupi mostova uz uslov da je ta odluka ekonomski opravdana.

Oplate za betoniranje segmenata su čelične, nedeformabilne i opremljene sa mehanizmom koji omogućava brzo otvaranje i zatvaranje i sa mogućnošću prilagođavanja promjenljivoj geometriji presjeka. Za jedan objekat ili grupu objekata potrebne su najmanje dvije ili tri oplate sa čime se omogućava jednovremeno betoniranje spojeva koji se međusobno dotiču. Sa oplatama su povezani sistemi vibratora.

Armaturni koševi kompletiraju se u pripremi. Rad se izvodi u zatvorenom toplom prostoru sa ili bez grijanja betona sa parom što zavisi od projekta betona, postupka i brzine izrade. Proizvodnja segmenata je nezavisna od vremenskih uslova u čemu se i ogleda prednost ovog postupka. Vremenska ograničenja povezana su sa upotrebom epoksidnih materijala za spojeve između segmenata.

Utovar, transport i montaža segmenata su različiti i relativno jednostavni. Zavise od volumena, težine, udaljenosti tvornice, prilaznih puteva do objekata i od raspoložljive opreme potencijalnih izvođača.

Segmenti se mogu montirati sa postupkom slobodne konzolne gradnje, simetrično u odnosu na stubove, na isti način koji je opisan u tehnologiji 13.4. Čelični konzolni dijelovi, koji preuzimaju segmente, su laki i jednostavni, a sidraju se na već montirani dio konstrukcije. Nakon obrade spojeva segment se sa kablovima poveže za već izgrađeni dio.

Za pojedinačnu montažu segmenata može se upotrebiti čelična rešetkasta konstrukcija.

Segmenti se mogu montirati i u grupi po postupku "polje za poljem" na pomičnoj oplati i tehnologiji koja je navedena u 13.3 ili na

nepomičnoj oplati kao što je opisano u tački 13.2 koja je manje u upotrebi.

U dosadašnjoj upotrebi tehnologije segmentne gradnje, razvila su se dva tipa segmenata: segmenti sa širokim mokrim spojem (70-100 cm) i segmenti sa kontaktnim nalijegajućim spojem.

Postupak sa širokim spojem ima manje zahtjeve u pogledu dimenzijskih tačnosti, a dozvoljava preklapanje uzdužne armature. Nedostatci postupka ogledaju se u pridržavanju segmenta tako dugo dok spoj ne dobije dovoljnu čvrstoću, zadržavanje oplate i rešetke i smanjenje brzine građenja. Nedostatci ovoga postupka su glavni razlozi da se ovakvi spojevi segmenata sve više napuštaju.

Pod slobodnom segmentnom gradnjom podrazumjeva se upotreba kontaktnih nalijegajućih spojeva sa zubovima koji se premazuju sa epoksidnim ljepilom.

Može se konstatovati da se zahtjevi postupka segmentnog građenja, a sa time kvalitet i trajnost mostova i viadukata, zasniva na kvalitetu izvedenih spojeva između segmenata.

Razvoj i sve šira upotreba prednapenjanja gornjih konstrukcija objekata sa kablovima izvan presjeka čini tehnologiju segmentne gradnje sigurnijom i lakšom za izvođenje.

Upotreba tehnologije segmentnog građenja zahtijeva viši tehnički nivo i iskustvo projektanata, izvođača, nadzora. 13.8 Savremeni postupci građenja

stubova za objekte

Krajnje potpore objekata uvijek se betoniraju "in situ" u oplati sa odgovarajućom krutošću i podupiračima.

Oplata je oblikovana prema geometriji upornjaka i rasporedu radnih spojeva. Kvalitet i obrada oplate dati su u PS 1.2.10. Projekat oplate upornjaka mora obezbijediti nedeformabilnost i stabilnost sve dok beton ne dobije projektovanu čvrstoću.

Srednje potpore objekata grade se u zavisnosti od oblika presjeka, visine i broja stubova na jednom ili grupi objekata koji se istovremeno grade. Mostovi i vijadukti na autocestama i magistralnim cestama te veći objekti na



regionalnim i lokalnim cestama moraju imati srednje stubove koji se betoniraju "in situ". Betoniranje srednjih potpora "in situ" može se izvesti na tri različita načina što zavisi od oblika presjeka, visine i broja stubova. Stubovi koji imaju promjenljivi presjek i malu visinu najlakše se betoniraju pomoću fiksne oplate sa odgovarajućom krutošću i podupiračima. Stubovi sa konstantnim punim ili šupljim sandučastim presjekom i visinama većim od 15 m grade se pomoću unificirane pomične ili klizne oplate u lamelama dužine 3,0 do 4.0 m. Pojam pomične oplate podrazumijeva oplatu u kojoj se betonira stub, a pomicanje – prenos oplate obavlja se mehaničkim putem (bez hidraulike) na vsini slijedeće lamele. Pojam klizne oplate podrazumijeva oplatu u kojoj se betonira stub, a pomicanje se izvodi uz pomoć hidrauličkih dizalica čiji je rad usklađen sa brzinom betoniranja i očvršćenjem betona. 13.9 Savremeni postupci građenja

betonskih lukova Izgradnja betonskih lučnih mostova traje više od 100 godina. Sve do pedesetih godina, betonski lukovi su se gradili na skelama na sličan način kao i kameni lučni mostovi. Inovacije u izgradnji betonskih lučnih mostova odnosile su se uglavnom na inovacije u pogledu novih rješenja za skele. Umjesto skela koje su zatvarale kompletan riječni profil upotrebljavaju se skele sa drvenim i čeličnim lukovima preko čitavog profila ili dijela profila prepreke. Ovakve skele upotrebljavaju se za veće raspone iznad dubokih dolina i riječnih prepreka. U principu postoje četiri osnovna načina gradnje betonskih lučnih mostova:

- lukovi napravljeni uz pomoć fiksne skele - lukovi napravljeni uz pomoć postupka slobodne konzolne gradnje - lukovi napravljeni od već pripremljenih

dijelova luka i rotiranjem preko zgloba spušteni u projektovani položaj

- lukovi napravljeni po kombinovanom postupku

Skela se danas upotrebljava za gradnju lukova manjih raspona od 40 do 70 m koji premošćavaju niske i dostupne prepreke. Za

veće raspone i visine lukova mogu se formirati čelični lučni nosač sa dva ili tri zgloba bez srednjih podupora što zavisi od raspoložljive opreme izvođača radova. Gradnja lukova velikih i najvećih raspona od 100 do 400 m sa tehnologijom slobodne konzolne gradnje počela je prije tri decenije. Sa pojavom ove tehnologije lučni sistemi betonskih mostova postali su konkurentni i za velike raspone. Segmenti lukova dužine 3 do 5 m betoniraju se na pomičnoj skeli. Napravljeni dijelovi lukova se sidraju uz pomoć kosih zatega na već izgrađeni dio konstrukcije ili za posebno izrađene blokove. Postupak gradnje napreduje istovremeno sa obje strane. Konstrukcija iznad luka može se betonirati skupa sa lukom ili naknadno po završenom spajanju lukova. Lukovi izgrađeni sa rotiranjem već izgrađenih vertikalno betoniranih polovica su ekonomični samo za srednje raspone od 70 do 100 m. U postupku betoniranja luk prestavlja zakrivljeni nosač sa čeličnim zglobom na dnu. Sa popuštanjem kosih zatega spuštanju se polovice lukova, međusobno spajaju i formiraju u cjeloviti luk. Miješani postupak gradnje lukova prestavlja kombinaciju postupka sa skelom za dijelove lukova u petama i konzolnog postupka za srednji nedostupni dio luka. Moguća je i kombinacija da se dijelovi pete naprave po konzolnom postupku, a srednji dio pomoću skele koja je poduprta sa krajevima već izgrađenog luka. Projektovanje lučnih objekata kao i objekata drugih nosivih sistema uspješna je samo u slučajevima kod kojih se istovremeno rješavaju i postupci građenja. Slabije znanje vezano za postupke građenja lučnih mostova i skoro zaboravljena gradnja ovih lijepih nosivih sistema ne treba da budu razlozi za njihovu manju upotrebu. Racionalno rješenje postupka građenja lukova može doprinijeti, da i ovi sistemi budu konkurentni grednim i okvirnim sistemima.



14. FAZE IZRADE PROJEKTNE I

TEHNIČKE DOKUMENTACIJE CESTOVNIH OBJEKATA

Projektna dokumentacija za objekte obuhvata:

- idejne skice - idejni projekat (IP) - projekat za dobivanje građevinske

dozvole (PGD) - projekat za licitaciju – raspis (PZR) - projekat za izvođenje (PZI)

Idejna skica daje rješenja bistvenih dijelova namjeravane izgradnje – koncept konstrukcije. Idejni projekat sadrži nacrte i dijelove na osnovu kojih je investitoru omogućeno donošenje odluke za prihvatanje najbolje varijante objekta koji namjerava graditi. Projekat za dobivanje građevinske dozvole je sistematično uređen sadržaj tekstualnih dijelova i nacrta, na osnovu kojih nadležni organ može donijeti odluku o izdavanju građevinske dozvole. Projekat za licitaciju – raspis je sistematično uređen sadržaj na osnovu kojih investitor može odabrati najpovoljnijeg izvođača. Projekat za izvođenje je projekat za građevinsku dozvolu dopunjen sa planovima oplata, armaturnim nacrtima, opremom mosta i detajlima na osnovu kojih se mogu izvoditi radovi prema uslovima iz građevinske dozvole. Tehnična dokumetnacija za objekte obuhvata:

- projekat izvedenih radova (PIR), - projekat za održavanje.

Projekat izvedenih radova je projekat za izvođenje dopunjen sa eventualnim promjenama u svim dijelovima projekta za izvođenje koje su nastale u toku izgradnje. Na osnovu ovog projekta može se na tehničkom pogledu, ustanoviti je li objekat izgrađen odnosno rekonstruisan u skladu sa građevinskom dozvolom. Projekat za održavanje je sistematično uređen izbor, nacrta i teksta, šema, upustava i dr. koji omogućava pravilnu eksploataciju i održavanje objekta i ugrađenih instalacija.

U tabeli 14.1 date su faze izrade projektne i tehničke dokumentacije za objekte na cestama kao i njihova usklađenost sa fazama projektne dokumentacije ceste. Pojedine faze izrade projektne dokumentacije za objekte zaostaju za jednu fazu u odnosu na fazu obrade projektna ceste. Obavezan sadržaj tehničkog izvještaja za IP, PGD mostova:

- opšti podaci o mostu - podloge za izradu projekta mosta - koncept mosta i dispozicijski element - geolološko-geomehanički uslovi i

temeljenje mosta - konstrukcija mosta - oprema mosta - osnovni građevinski materijali - tehnologija građenja - uslovi eksploatacije i održavanja



TABELA 14.1

FAZE PROJEKTA CESTE FAZE PROJEKTOVANJA OBJEKATA NA CESTAMA

NAMJENA FAZE

STUDIJE I ANALIZE

Saradnja projektanta objekata kod pripremanja projektnog zadatka za objekte na cestama.

Mogućnost optimalnog rješenja – koncepta objekta, prije svega u pogledu geometrije objekta

IDEJNI PROJEKAT

IS – idejna skica objekta To je obavezni sastavni dio idejnog projekta ceste

• definisanje nosivog sistema • dužine i širine objekta • određivanje osnovnih materiala i

tehnologije građenja • osnova za ocjenu troškova • ocjena tačnosti geometrije • prijedlog fundiranja

PROJEKAT ZA GRAĐEVINSKU DOZVOLU – PGD

IP – idejni projekat • Idejni projekat je zasnovan na

konačnim podlogama. • Idejni projekat, između ostalog

sadrži osnovne nacrte dispozicije (situacija, tlocrt, uzdužni presjek, poprečne presjeke kroz sve podupore).

• Statički račun u obimu koji obezbijeđuje sigurnost objekta i pravilnost izabranih dimenzija i količina.

• Sastavni je dio faze projekta za

obezbjeđenje građevinske dozvole (PGD) za cestu.

• Dopunjava fazu PGD za ceste definiše cijenu i funkciju objekta

PROJEKAT ZA RASPIS, (LICITACIJU) - PZR

PZR – projekat za raspis, licitaciju

• Prestavlja izvod iz PGD ili IP sa definisanom geometrijom sigurnosti, funkcijom i količinom materijala.

• Omogućava objavljivanje raspisa, licitacije.

PROJEKAT ZA IZVOĐENJE – P Z I

PGD – projekat za građevinsku dozvolu objekta

• obezbjeđuje stabilnost, nosivost i funkciju objekta

• određuje geometriju objekta • zadovoljava zahtjeve lokacije,

zahtjeve oblikovanja • poštuje sve zahtjeve smernica i

izdatih saglasnosti • opredjeljuje tehnologiju izvođenja

PROJEKAT ZA IZVOĐENJE – PZI

PZI – projekat za izvođenje objekta

Omogućava izgradnju objekta, jer sadrži: • nacrte oplate, armature i nacrte

kablova • radioničke nacrte odn. detalje • nacrte opreme objekta • tehnologiju izvođenja • uticaj građenja na stabilnost

PROJEKAT IZVEDENIH RADOVA - PID ZA CESTE

PID – projekat izvedenih radova objekata

• izrađuje se paralelno sa izgradnjom objekta.

• Sadrži sve promjene odn. dopune na objektu u poređenju sa PGD / PZI.

• Glavna funkcija je da se očuva i arhivira projekat stvarno izvedenih radova koji prestavlja osnovu za pregled i održavanje objekata.

PROJEKAT ZA ODRŽAVANJE CESTE

Projekat za održavanje objekta • Daje upustva za gospodarenje sa objektom.



15. KRITERIJI ZA OCJENU

VARIJANTNIH RJEŠENJA MOSTOVA

Kod velikih i važnih mostova i vijadukata obavezna je izrada dvije ili tri varijante idejnog projekta ili se rješenja obezbjeđuju na osnovu javnog natječaja. Komisija koja ocjenjuje varijantna (natječajna) rješenja mora dobro proučiti i ovladati sa mjerilima koja su bistvena za ocjenu vrijednosti mosta. Kriteriji za ocjenjivanje vrijednosti varijantnih rješenja određenog mosta mogu se podijeliti u pet osnovnih grupa: 15.1 Mjerila, koja se odnose na

karakteristike lokacije i podloge za izradu natječajnih rješenja

- morfologija prepreke - geološko-geomehanički uslovi - seizmološki uslovi - skladnost sa cestnim podlogama

15.2 Konstruktivno-tehnološka mjerila

- savremenost i originalnost koncepta konstrukcije mosta

- izbor nosivog sistema - elementi originalnosti vezani za izbor

nosivog sistema i koncepta konstrukcije mosta

- izbor materijala za nosivu konstrukciju - usklađenost statičko-konstruktivnog

koncepta mosta sa svim specifičnim uslovima lokacije mosta

- izbor veličine raspona, međusobni odnos raspona na čitavoj dužini mosta u pogledu na statičke količine, potrošnju materijala i tehnologije građenja

- raspored potpora u pogledu morfoloških karakteristika terena, visine stubova i geološko-geomehaničkih uslova

- koncept i konstruktorsko rješenje poprečnog presjeka rasponske konstrukcije

- koncept i konstruktivno rješenje srednjih stubova

- koncept i konstruktivno rješenje upornjaka sa vezom na trup ceste

- temeljenje potpora - rješenje opreme objekta - savremeni tehnološki postupci građenja i

njihova usklađenost sa karakteristikama lokacije i statičko-konstruktivnim konceptom mosta

- tehnologija građenja rasponske konstrukcije

- tehnologija građenja potpora mosta - tehnologija izrade temelja - pouzdanost (sigurnost, trajnost) i vijek

trajanja mosta - potrebni prostor za formiranje gradilišta i

pristupa na gradilište - upotreba kvalitetnih i odgovarajućih

materijala.

15.3 Mjerila koja se odnose na oblikovanje mosta i čuvanje prirodne okoline

- oblikovanje pojedinih dijelova

konstrukcije i opreme mosta - međusobna oblikovna usklađenost

elemenata nosive konstrukcije te usklađenost nosive konstrukcije i opreme mosta

- uključivanje mosta u prirodnu okolinu, - skladna povezanost mosta i ceste ispred

i iza mosta - ekološka mjerila (zaštita vode, zraka, od

buke, očuvanje biotopov) - uređenje prostora u području mosta po

završetku izgradnje. 15.4 Ekonomska mjerila

- ekonomika (cijena) građenja mosta i - troškovi eksploatacije i održavanja

mosta. 15.5 Mjerila koja se odnose na

eksploataciju mosta

- udobnost i sigurnost prometa na mostu - vibracije i deformacije konstrukcije mosta - mjerila i uslovi za redovno održavanje

preglede opreme i konstrukcije mosta - mogućnost rekonstrukcije mosta

(popravci, sanacije, rekonstrukcije, ojačanja)

- mogućnost prevoza posebnih tereta sa težinom i gabaritima koji su veći od normalnih vrijednosti

- položaj, pristupnost i održavanje instalacija na mostu



16. PROBNO OPTEREĆENJE

MOSTOVA Probno opterećenje spada u jedan od uslova za tehički pregled i upotrebnu dozvolu za mostove na cestama raspona > 15 m i željezničke mostove raspona > 10 m. Program probnog ispitivanja mosta sastavlja odgovorni projektant i odgovorna osoba koja vrši ispitivanje. Program mora sadržavati:

- veličinu i raspored opterećenja po fazama

- račun očekivanih ugiba i deformacija - raspored mjernih mjesta - shemu organizacije ispitivanja

Položaj i veličina tereta za probno ispitivanje određeni su sa projektom konstrukcije. Način opterećenja u pravilu odgovara načinu opterećenja u eksploataciji (dinamičko i statičko opterećenje). Prije izrade programa probnog opterećenja obavezno je upoznavanje sa:

- projektnom dokumentacijom mosta (PGD, PZI, PIR)

- dokumentaciom o kvalitetu ugrađenog materijala

- makroskopskim pregledom mosta Osnovni cilj probnog opterećenja je provjera da li se most ponaša u skladu sa predpostavkama u projektu i da li je siguran za promet i preuzimanje projektovanih opterećenja. Ako su rezultati probnog opterećenja negativni, mora se izvršiti sanacija konstrukcije. Nakon izvedene sanacije mora se ponoviti ispitivanje sa probnim opterećenjem. Izvještaj o probnom opterećenju mosta može biti:

- privremeni izvještaj sa osnovnim podacima i zakjučcima

- konačni izvještaj sa svim podacima o mostu, ispitivanju mosta, uporednim statičkim proračunom, analizom rezultata proračuna i ispitivanja te zaključkom o ispravnosti ili neispravnosti mosta za preuzimanje projektovanih opterećenja.

Obavezno je da se jedna kopija elaborata o probnom ispitivanju između ostalih, dostavi i projektantu mosta. Projektant ima mogućnost utvrđivanja i provjere izabranog statičkog modela i statičko-dinamičke analize mosta.

17. ARHIVIRANJE TEHNIČKE

DOKUMENTACIJE 17.1 Uvod Obseg informacija sa različitih područja, koja treba čuvati, stalno raste. Konstruktori i inžinjeri treba da imaju stalan i uredan pregled i uvid u postojeću tehničku dokumentaciju. Tehnička dokumentacija potrebna je i različitim službama kao što su: marketing, kalkulacije, nabava, priprema posla, izgradnja, kontrola, održavanje, rehabilitacija. Tehnička dokumentacija mora biti:

- pasivna i aktivna na usluzi u grafički analognom obliku, podijeljena po različitim službama, odjeljenjima i korisnicima

- dostupna na jednostavan način, a njena reprodukcija visoko kvalitetna

- postojana i neosjetljiva na razne vanjske uticaje

- priručna i primjerna za jednostavnu raspodjelu i slanje po pošti

- na takvom mediju koji garantuje jednostavno dopunjavanje, popravljanje i obradu

- postojano, sigurno i pregledno arhiviranje na sigurnom mediju koji mora omogućiti njenu upotrebu na duže vrijeme, mora biti vjerodostojan i pravno valjan za slučaj eventualnih sporova.

17.2 Prednost mikrofilmske kartice

podataka (MPK) Mikrofilm kao medij informacija u upotrebi je već 100 godina. Ispitivanja su pokazala da je trajnost današnjih mikrofilmova 1600 godina. Sposobnost arhiviranja podataka na MPK (mjereno u bit/mm2) neprimjereno je veća od arhiviranja na disketama i diskovima. MPK sa srebrenohalogenim filmom ima trajnost više od 150 godina što je ustanovljeno sa simulacijom. Otporan je na vlagu, izdrži temperaturu 150o, a na svjetlosti ne blijedi. Navedene karakteristike omogućile su joj međunarodno priznat pravni medij. Sa upotrebom MPK obezbijeđuje se brza i jednostavna raspodjela i upotreba nacrta i druge tehničke dokumentacije u preglednom i priručnom obliku. U pogledu svoga oblika, kartice su prostorski racionalne i kao takve su najpogodnije za raspodjelu (slanje po pošti) i čuvanje (arhiviranje).



MPK je opremljena sa OCR pismom i barcodom što omogućava brzo traženje i sortiranje podataka po različitim kriterijima. Korisnik može rukom dopisati svaku promjenu i evidentirati kada je došlo do nje. Osnovnu karticu može zadržati radi upoređivanja, a može je odložiti u centralni arhiv. Kartica, osim crteža, sadrži i druge podatke koji omogućavaju lakši rad sa nacrtima (može služiti kao kartoteka). 17.3 Zajednički imenik MPK Ako damo MPK pod zajedniči imenik sa klasično i kompjutersko oslonjenom tehničkom dokumentacijom, moramo naglasiti da MPK omogućava povezivanje u svim smjerovima:

- Prenos podataka iz klasičnih crteža na MPK sa kamerama (fotopostupak).

- Prenos podataka iz kompjuterskih medija

(disketa, diskovi) na MPK pomoću CADMIC sprave (laserski postopak), prenos podataka iz MPK na kompjuterske medije uz pomoć SCANNERA koji skenira od 350 crteža MPK u kompjuterski medij. Sa scannerom obezbijeđen je nedostajući član između analognim i digitalnim sistemom. Skenirani crtež se može popraviti u kompjuteru i direktno prenijeti na papir putem laserskih štampača.

- Prenos podataka iz MPK na papir

pomoću štampača. 17.4 Priprema tehničke dokumentacije za

arhiviranje Šifrant radova i osnovni upis podataka sa glavom mora definisati investitor. Sadržaj i oblik ta dva dokumenta moraju biti osnova za svaku projektantsku organizaciju radi jedinstvenog unosa podataka na arhivski medij. Tehnička dokumentacija koja je namijenjena za arhiviranje mora se predati u originalnom i transparentnom obliku odnosno na običnom papiru sa čime se obezbijeđuje kvalitet presnimavanja. Ne smije biti na ozolit papiru jer blijedi i nije primjeran za kvalitetno presnimavanje na MPK i trajno arhiviranje.

U 1993. godini pojavio se na tržištu laserski štampač koji omogućava direktnu izradu MPK iz kompjuterskog medija na MPK. Tako dobiven mikrofilm je u potpunosti identičan klasičnom MPK. Arhiviranje na CD-ROM dolazi u obzir do faze konačnoga arhiviranja tehničke dokumentacije koji se nastavlja na MPK kao dugoročno konačno arhiviranje. Po završenom radu na objektu moraju se sve eventualne promjene, koje su naknadno ručno unesene u nacrt projekta, predati projektantu koji ih tehničko izcrta u kompjuterskom ili klasičnom obliku. Postupak mora biti ovjeren od nadzornog organa i odgovarajućih služba. Tako popravljena dokumentacija pripremljena je za konačno arhiviranje:

- digitalno preko laserskog štampača na MPK, a može i na CD-ROM

- iz papirne podloge preko kamera na MPK.




PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.2) Poglavlje 2: RUBNI VIJENCI, IVIČNJACI I HODNICI

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Rubni vijenci, ivičnjaci i hodnici


U V O D

Rubni vijenac prestavlja bočni završetak objekta koji uspostavlja prometnu sigurnost, oblikuje i štiti objekat od agresivnog djelovanja okoline na vanjskim ispostavljenim rubovima objekta.

Materijali za rubne vijence su odabrani tako, da je postignuta trajnost i ujedno omogućeno održavanje i obnavljanje pojedinih dijelova. Ova smjernica sadrži sve elemente za projektovanje rubnih vijenaca, ivičnjaka i hodnika na mostovima koji se nalaze na autocestama, magistralnim, regionalnim i lokalnim cestama

Rubni vijenci, ivičnjaci i hodnici Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMJER PROJEKTANTSKE SMJERNICE ............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPŠTA UPUSTVA........................................................................................................................5 5. GRAFIČKI PRILOZI ......................................................................................................................8

5.1: Rubni vijenac uz vanjski rub sa pomočnim hodnikom na AC / BC .....................................8 5.2: Rubni vijenac uz vanjski rub sa pomoćnim hodnikom i BSO ogradom na AC i BC............9 5.3: Rubni vijenac uz vanjski rub bez pomočnog hodnika na AC/BC (M/R/L) cestama izvan

naselja ...............................................................................................................................10 5.4: Rubni vijenac uz vanjski rub bez pomočnog hodnika na AC M/R/L cestama izvan naselja11 5.5: Rubni vijenac uz vanjski rub bez hodnika sa BSO na AC i BC.........................................12 5.6: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu sa ČSO na AC .............................................13 5.7: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu sa BSO na AC..............................................14 5.8: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu na AC – varijanta za objedinjenje – združene

objekte...............................................................................................................................15 5.9: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu širine 2,0 m na AC / BC ...............................16 5.10: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu širine 2,0 m na AC / BC - varijanta za

objedinjene – združene objekte ........................................................................................17 5.11: Rubni vijenac uz vanjski rub objekata na javnim nekategorisanim cestama sa dvije

(jednom) prometnom trakom.............................................................................................18 5.12: Rubni vijenac uz vanjski rub na M/R/L cestama u naselju (v ≤ 50 km/h)..........................19 5.13: Rubni vijenac na objektu ispod nasipa..............................................................................20 5.14: Rubni vijenac na objektu sa gornjim strojem debljine cca 40 cm .....................................21 5.15: Rubni vijenac sa komunalnim vodovima ispod konzole na objektu visine do 3,0 m.........22 5.16: Rubni vijenac sa komunalnim vodovima ispod konzole na M/R/L cestama .....................23 5.17: Rubni vijenac uz vanjski rub sa hodnikom na M/R/L cestama izvan naselja sa stazama

za pješake, bicikliste bez obzira na visinu i dužinu objekta .............................................24 5.18: Detalj izrade ivičnjaka .......................................................................................................25



1. PREDMJER PROJEKTANTSKE

SMJERNICE Osnovna namjena smjernice za rubne vijence, ivičnjake i hodnike za mostove jeste u tome, da kroz tekstualni dio i detaljne skice definiše i obradi način konstruisanja rubnih vijenaca, ivičnjaka i hodnika za sve variante poprečnih presjeka mostova koje su definisane u PS 1.2.1. Tipizirana rješenja za rubne vijence, ivičnjake i hodnike obrađene su u karakterističnim skicama za mostove na autocestama, magistralnim, regionalnim i lokalnim cestama. 2. REFERENTNI NORMATIVI

U izradi ove smjernice korištene su: - Richtlinien für die Anlage von Strassen

RAS-L, 1995; - Richtlinien für die Anlage von Strassen

RAS-Q 96, 1996; - Richtzeichnungen für Brücken und andere

ingeinerbauwerke, Der Bauminister für Verken, Abteilung Strasenbau, 1994, 1995;

- Slovenski standard TSC 07.102 Rubni vijenci, ivičnjaci i hodnici na mostovima, 2001.

3. TUMAČENJE IZRAZA Rubni vijenac je sigurnosno oblikovani elemenat sa kojim se zaključuju vanjski uzdužni rubovi rasponskih konstrukcija objekata. Rubni vijenac sa hodnikom je rubni vijenac sa hodnikom širine ≥ 50 cm koji služi za pješački ili biciklistički promet. Ivičnjak prestavlja zaključak hodnika ili rubnog vijenca uz kolovoz. Okapnica je zarez na rubnom vijencu koji spriječava podlijevanje betonske površine

Metličen beton je beton koji se u fazi početka strdnjavanja površinski obradi sa metlom u smjeru nagiba.

4. OPŠTA UPUSTVA U poprečnom presjeku mosta rubni vijenac prestavlja rubni završetak koji obezbijeđuje mehaničku sigurnost prometa. To znači da će točak, koji skrene sa kolovoza, biti usmjeren da se vrati nazad na kolovoz. U tu svrhu određene su osnovne geometrijske karakteristike presjeka: uz kolovoz ima rubni vijenac skok 7 cm, površina ima jedinstveni poprečni nagib 4 %. Na rubni vijenac pričvršćuje se čelična sigurnosna ograda (ČSO), a umjesto nje može se upotrijebiti i betonska sigurnosna ograda (BSO). Površina nosive konstrukcije ispod rubnog vijenca, koja prestavlja podlogu za hidroizolaciju, mora u svakom primjeru biti nagnjena min. 2,5% prema kolovozu. 4.1 Osnovni oblik rubnog vijenca za

određeni normalni profil prikazan je u smjernici PS 1.2.1.

4.2 Na regionalnim i gradskim cestama se obično rubni vijenci izvode sa hodnikom bez odbojne ograde pošto su na mostu potrebne veće površine za pješačke i biciklističke staze. Mehanička sigurnost prometa postiže se sa 18 cm (20 cm) podignutim granitnim ivičnjakom. Brzine vozila u gradskom prometu su po pravilu dosta niže (v<50km/sat) od brzina na otvorenim cestama, tako da preskok preko ivičnjaka po pravilu nije moguć.

4.3 Cijevi za komunalne vodove – instalacije ugrađuju se u rubne vijence kod objekata na autocestama samo u izuzetnim slučajevima. Kod debljih rubnih vijenaca i hodnika mogu se cijevi za komunalne vodove ugraditi u hodnike pod uslovom da se obezbijedi min. 4,5 cm debel zaštitni sloj betona iznad armature.

U slučaju da se ispod konzole sakrivaju

obješene cijevi za komunalne vodove, onda se visina vertikalnog završetka rubnog vijenca može povećati do 1,0 m.

4.4 Detajl sidranja ograde obrađen je u PS 1.2.3.

4.5 Detajl sidranja rubnog vjenca na srednjem razdjelnom pasu treba uvijek konstruisati tako, da ima hidroizolacija ispod rubnog vijenca u smjeru od zuba sidranja prema kolovozu poprečni pad minimalno 2,5 %.

Rubni vijenci, ivičnjaci i hodnici Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 4.6 Rubni vijenac pokriva konstruktivne

greške koje su nastale prilikom izrade konzole zbog netačnih mjera oplate i slijeganja podupora skela, a mogu imati i funkciju zaštite i prikrivanja kotvi kablova za poprečno prednaprezanje. Bez obzira na geometrijske greške izvedene konstrukcije rubni vijenac mora zadržati projektovane kote vanjske konture. Uobičajna širina rubnih vijenaca je 35 cm. Može biti manja ali ne manja od 25 cm ako je to u skladu sa uslovima sidrenja stubova ograda.

4.7 Sa mehaničkim osiguranjem prometa trebao bi biti obezbijeđen siguran prevoz vozila, a posebno treba biti spriječen: - pad vozila sa mosta - preskok vozila na suprotni prometni

pojas (osiguranje srednjeg prometnog pojasa).

Osiguranje vozila postiže se sa

čeličnom sigurnosnom ogradom (ČSO) sa ostojnikom ili sa betonskom sigurnosnom ogradom (BSO). Odbojna ograda prenosi opterećenja preko stubića i armature na konzolu rasponske kosntrukcije.

Proračun pojedinih dijelova čelične

odbojne ograde (ČSO) sa ostojnikom – distančnikom nije potreban, pošto taj preuzima energiju naleta vozila sa plastičnom deformacijom radi čega bi bio besmislen proračun sa zamjenjujućim mirujućim opterećenjem. Nalet vozila na mjestu klizno djelujućeg dinamičkog opterećenja treba uzeti u obzir sa zamjenjujućim statičkim opterećenjem, koji djeluje 5 cm ispod gornjeg ruba ivičnjaka. U proračunu se uzima raznos opterećenja pod uglom 45o.

Momenat udarca:

Mu = H . h h = a + c + d/2 Uticajna širina:

bo = 20 cm bI = bo + 2 . b1 + 2. b2 mH = Mu = Mu / bI bH = H / bI

a - rastojanje od hvatišta sile do vrha asfalta

c - debljina asfalta Za dimenzioniranje je mjerodavan

slučaj opterećenja na savijanje sa zatezanjem uz faktor sigurnosti γ = 1,0.

Kod ekstremnih opterećenja, koje

prouzrokuju udarci na ČSO, ne može se isključiti mogućnost da vozilo sa jednim točkom pređe preko linije odbojne ograde. Ovakvo statičko opterećenje, koje je nastalo nakon izvršenog dinamičkog udara, prestavlja opterećenje jednog točka u prostoru između ograde i čelične odbojne ograde. U ovakvim slučajevima uzima se opterećenje točka koje djeluje na površinu 0,20 x 0,30 m sa silom od 50,0 kN (u ovom slučaju uzima se raznos opterećenja pod uglom 45o).

Konzolu rasponske konstrukcije dokazujemo za slijedeće slučajeve opterećenja: - vlastita težina + promet - vlastita težina + pojedinačni točak - vlastita težina + promet + udar na

ivičnjak (γ = 1,0).




4.8 Beton

Rubni vijenac se izvodi isključivo monolitno. Kvalitet betona se ograničava na MB 30 uz obaveznu upotrebu dodataka za beton sa čime se postiže odpornost na mraz i uticaj soli. Gornja površina betona se obradi sa metličenjem.

4.9 Armatura Rubni vijenci i hodnici su ispostavljeni

opterećenjima koja nastaju uslijed skupljanja betona. Radi toga se u uzdužnom smjeru armiraju sa minimalnom armaturom od 0,9% betonskog presjeka. Kvalitet betonskog čelika je RA 400/500-2. Uzdužna armatura je obično ∅10 mm, a ugrađuje se sa unutrašnje strane na razmaku 6,5 cm na gornjoj i 11,5 cm na donjoj strani. Poprečna armatura je ∅ 10 mm na razmaku 20 cm. Zaključak rubnog vijenca prilagođava se konzoli, koja ima na kraju minimalnu debljinu 22 cm, a zatvara se sa sidrima ∅ 14 mm na razmaku ≤ 30 cm. Opterećenje rubnog vijenca u uzdužnom smjeru može se smanjiti sa poprečnim fugama koje se ostavljaju na međusobnom razmaku do 12 m.

4.10 Ivičnjaci Ivičnjaci se rade iz granita ili drugih

eruptivnih stijena. Standardna dužina je 1,0 m. Presjek ivičnjaka za objekte na autocestama je 13 x 20 cm, na ostalim objektima 20 x 23 cm (tačka 2.19). Ivičnjak je sa obadvije strane u uzdužnom smjeru zaliven sa trajnoelastičnim kitom. Površina koja graniči sa hodnikom za pješake treba da je hrapava, dok se ispostavljeni rub mora izbrusiti min. 5 mm. Za lokalne i regionalne ceste mogu se primjeriti i betonski ivičnjaci istih dimenzija.

4.11 Detalj sidranja rubnih vijenaca ne

uzima u obzir uticaj vjetra na sigurnosne panoje iznad željezničke pruge ili AC i uticaje vjetra koji djeluje na panoje ograde za zaštitu od buke. Za ta opterećenja treba izračunati sile koje treba preuzeti sa sidrima.

4.12 Rubni vijenac sa pomoćnim hodnikom

upotrebljava se u načelu kod objekata na AC koji su duži od 50,0 m.

4.13 Razmak rubnih vijenaca u srednjem

razdjelnom pasu kod većih objekata se odredi na osnovu deformacija – pomjeranja u poprečnom smjeru koji nastaju uslijed djelovanja potresnih sila.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Rubni vijenci, ivičnjaci i hodnici 5. GRAFIČKI PRILOZI

Slika 5.1: Rubni vijenac uz vanjski rub sa pomočnim hodnikom na AC / BC



Slika 5.2: Rubni vijenac uz vanjski rub sa pomoćnim hodnikom i BSO ogradom na AC i BC



Slika 5.3: Rubni vijenac uz vanjski rub bez pomočnog hodnika na AC/BC (M/R/L) cestama izvan

naselja (Detalj važi za dužine objekata od 40 m i visine objekta < 7,00 m)



Slika 5.4: Rubni vijenac uz vanjski rub bez pomočnog hodnika na AC M/R/L cestama izvan naselja (Detalj važi za dužine objekata do 20 m i visine do 3,0 m)


Rubni vijenci, ivičnjaci i hodnici Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima a) Polmontažna BSO

b) BSO betonirana na licu mjesta

Slika 5.5: Rubni vijenac uz vanjski rub bez hodnika sa BSO na AC i BC



Slika 5.6: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu sa ČSO na AC



Slika 5.7: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu sa BSO na AC



Slika 5.8 Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu na AC – varijanta za objedinjenje – združene

objekte



Slika 5.9: Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu širine 2,0 m na AC / BC



Slika 5.10:Rubni vijenac u srednjem razdjelnom pasu širine 2,0 m na AC / BC - varijanta za

objedinjene – združene objekte



Slika 5.11: Rubni vijenac uz vanjski rub objekata na javnim nekategorisanim cestama sa dvije

(jednom) prometnom trakom



Slika 5.12: Rubni vijenac uz vanjski rub na M/R/L cestama u naselju (v ≤ 50 km/h)



Slika 5.13: Rubni vijenac na objektu ispod nasipa



Slika 5.14: Rubni vijenac na objektu sa gornjim strojem debljine cca 40 cm



Slika 5.15: Rubni vijenac sa komunalnim vodovima ispod konzole na objektu visine do 3,0 m




Slika 5.16: Rubni vijenac sa komunalnim vodovima ispod konzole na M/R/L cestama


Slika 5.17: Rubni vijenac uz vanjski rub sa hodnikom na M/R/L cestama izvan naselja sa stazama

za pješake, bicikliste bez obzira na visinu i dužinu objekta




Slika 5.18: Detalj izrade ivičnjaka




PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.3) Poglavlje 3: OGRADE

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde


U V O D

Ograde su značajni dio opreme objekata na cestama koje služe za zaštitu pješaka, biciklista i vozila na prelazu preko objekata te za zaštitu prostora ispod objekta. Pored osnovne namjene, da štite vozila, bicikliste i pješake, ograde su prema svojoj ispostavljenosti značajan elemenat za oblikovanje objekta, koji može znatno uticati na estetski izgled objekta. Ograde na objekatu treba uskladiti sa rješenjem ograda na cesti pred i za objektom u pogledu namjene, konstrukcije, materijala, oblikovanja i izgleda što bistveno utiče na sigurnost prometa. Dobro rješenje ograde je ono kada vozač nema utisak da se vozi preko objekta, što je posebno važno za vožnjo preko kratkih objekata. Na određenom potezu ceste treba unificirati rješenje ograda. Smjernica PS 1.2.3 sa smjernicama PS 1.2.1 i PS 1.2.2 daje podatke i potrebne elemente za projektovanje ograda na objektima.

Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPŠTA UPUSTVA........................................................................................................................5 5. METALNE OGRADE ZA PJEŠAKE..............................................................................................7

5.1 Uvodni dio ...........................................................................................................................7 5.2 Ograda iz cijevi sa vertikalnom ispunom.............................................................................9 5.3 Ograda iz pravougaonih profila sa vertikalnom i horizontalnom ispunom ........................10 5.4 Ograda na objektima ispod nasipa iz cijevi sa horizontalnom ispunom............................11 5.5 Detalj sidranja stubova ograde..........................................................................................12 5.6 Detalj dilatiranja i spajanja elemenata ograde ..................................................................13 5.7 Detalj sidrenja stuba javne rasvjete ..................................................................................14

6. ČELIČNE SIGURNOSNE OGRADE (ČSO) ZA VOZILA (i pješake) ..........................................15 6.1 Uvodni dio .........................................................................................................................15 6.2 Jednostrana čelična sigurnosna ograda (ČSO) za vozila.................................................17 6.3 Jednostrana čelična sigurnosna ograda (ČSO) sa rukohvatom za pješake i zaštitnim

limom za bicikliste .............................................................................................................18 6.4 Dvostrana čelična sigurnosna ograda (ČSO) u srednjem pasu za razdvajanje širine

2,00 m ...............................................................................................................................19 6.5 Razmak stubova čelične sigurnosne ograde (ČSO).........................................................20 6.6 Sidranje stubova čelične sigurnosne ograde ....................................................................21

7. BETONSKE SIGURNOSNE OGRADE (BSO) ZA VOZILA (i pješake) ......................................22 7.1 Uvodni dio .........................................................................................................................22 7.2 Vanjska polumontažna BSO visine 80 (110 cm)...............................................................24 7.3 Vanjska monolitna BSO visine 80 (110 cm)......................................................................25 7.4 Unutrašnja montažna BSO visine 82 cm ..........................................................................26 7.5 Nadvišenje BSO sa čeličnom cijevi...................................................................................27 7.6 Raspored elemenata BSO na objektu...............................................................................28 7.7 Detalj spajanja BSO i ČSO ...............................................................................................29 7.8 Detalj nepomičnog spoja dvije BSO..................................................................................30

8. ZAŠTITNE OGRADE ..................................................................................................................31 8.1 Uvodni dio .........................................................................................................................31 8.2 Zaštitna mreža 2,0 x 2,0 m pričvršćena na ČSO ..............................................................32 8.3 Ograda protiv buke – sidranje na objektima .....................................................................33




SMJERNICE Osnovna namjena smjernice za ograde na cestovnim objektima jeste ta, da se na sistematičan i savremen način definiše rješenje ograde na mostovima prema značaju, gabaritu, dimenzijama i materijalu. Smjernica pruža informacije za projektante, izvođače, investitore i spriječava upotrebu neodgovarajučih rješenja ograde. Po usvajanju i primjeni evropskih normi u Bosni i Hercegovini ostaje obavezan investitor da koristi EN 1317 koje cjelovito obrađuje ograde na cestama i cestnim objektima cestne sigurnostne ograde. 2. REFERENTNI NORMATIVI

- Slovenski standard TSC 07.102 Rubni

vijenci, ivičnjaci i hodnici na objektima, 2001;

- Steel safety barriers JUS U.S4.104 and JUS U.S4.110;

- RAS-L Guidelines for road quipment, 1995 (Richtlinien für die Anlagen von Straßen);

- RAS-Q 96 Guidelines for road equipment, 1996 (Richtlinien für die Anlagen von Straßen).

3. TUMAČENJE IZRAZA

Metalna ograda za pješake (MOP) je element opreme mosta koji štiti pješake od pada sa mosta. Čelična sigurnosna ograda (ČSO) je dio opreme mosta koji štiti vozilo od pada sa mosta. Betonska sigurnosna ograda (BSO) je dio opreme mosta koji štiti vozila od pada sa mosta. Zaštitna ograda je dio opreme objekta koji štiti ceste ispod predmetnog objekta. Zaštitna mreža je ispuna zaštitne ograde. Odbojnik je oblikovani elastični lim i čini osnovni dio ograde. Ograda za zaštitu od buke štiti objekte uz most od uticaja buke vozila sa mosta.

Distancer je dio ČSO koji absorbuje dio sile udara vozila na prelazu iz odbojnika na stub. Stub je dio ČSO koji preuzima silu udarca vozila na odbojnik i prenesi je na konstrukciju mosta.

Dilatacija ograde je dio konstrukcije ograde koji omogućava deformaciju ograde nastalu od temperaturnih promjena.

Rukohvat je dio čelične ograde za pješake i čelične sigurnosne ograde.

Ispuna ograde su vertikalni elementi ograde između rukohvata i donje cijevi ograde.

Sidrenje ograde omogućava preuzimanje i prenos horizontalne sile iz rukohvata odnosno odbojnika preko stuba na nosivu konstrukciju mosta.

Ploča za sidranje je konstruktivni dio rješenja sidrenja stuba ČSO u beton.

Sidra su konstruktivni dio rješenja sidranja stuba ČSO u beton. 4. OPŠTA UPUSTVA

4.1 Projektovanje i konstruisanje ograda zavisi od namjene, položaja ograde u poprečnom presjeku mosta i materijala.

4.2 U pogledu namjene razlikujemo:

- ograde za pješake, - ograde za vozila i pješake, - ograde za vozila i održavanje, - ograde za vozila, - ograde za sprečavanje buke i uticaja

vjetra. 4.3 U pogledu na položaj i mjesto

ugrađivanja na nosivoj konstrukciji razlikujemo: - ograde na rubovima – vijencima

objekata za zaštitu pješaka i zaštitu pješaka i vozila;

- ograde na hodnicima uz prometne trake za zaštitu vozila i za zaštitu pješaka od vozila;

- ograde u razdjelnom pasu AC za zaštitu vozila i za zaštitu osoblja koji rade na održavanju;

- ograde uz rub stepenica za održavanje.



4.4 U pogledu materijala iz kojega su

ograde izgrađene, razlikujemo: - metalne ograde (čelik, nerđajući čelik, aluminij),

- armiranobetonske ograde, - drvene ograde, - kamene ograde.

4.5 Na AC i novim objektima na

magistralnim i regionalnim cestama upotrebljavaju se isključivo metalne i armiranobetonske ograde. Kamene i drvene ograde upotrebljavaju se samo kod određenih gradskih objekata, kod sanacije starijih objekata i kod objekata sa posebnim zahtjevima u pogledu uklapanja u zahtjeve prirodne okoline.

4.6 Upotreba, konstruisanje i projektovanje

kamenih i drvenih ograda, koje su uslovljene sa konstrukcijom objekata ili arhitekturom područja, nisu predmet ove smjernice zbog svojih mnogih posebnosti i posebnih rješenja. Smatramo, da bi se sa unificiranjem ograda ograničila kreativnost i mogućnost oblikovanja svakog primjera za sebe. Kamene i drvene ograde moraju, između ostalog, obezbijeđivati sigurnost i zaštitu pješaka i vozila.

4.7 Kod projektovanja i konstruisanja

ograda, za sve namjene i iz svih materijala, potrebno je definisati: - namjenu i položaj ograde u pogledu

na korisne površine u poprečnom presjeku objekta;

- dužinu ograde na objektu; - rješenja zaključaka – krajeva ograde

odnosno povezivanja ograde objekta sa ogradom ceste;

- visinu ograde: - način sidrenja ograde.

4.8 Namjena i položaj ograde definiše se u

karakterističnom poprečnom presjeku objekta koji je naveden u PS 1.2.2. sadrži rješenja rubnih vijenaca, ivičnjaka i hodnika sa tipovima i položajem ograda saglasno sa smjernicom PS 1.2.1, a odnose se na slobodne profile i širine objekata.

4.9 Konstrukcija ograde mora biti

jednostavna za izradu, montažu, zamjenu i održavanje.

4.10 Dužina ograde je obično jednaka dužini objekta zajedno sa dužinom paralelnih krilnih zidova. Ako su na objektu

upotrebljena kosa ili okomita krila, onda je dužina ograde veća od dužine objekta, a određuje se prema visini nasipa uz objekat, dužini pristupnih rampi i rješenja ograde na cesti uz objekat.

4.11 Rješenje zakjučaka – krajeva ograde

bistveno utiče na sigurnost prometa, a zavisi od namjene, položaja i od rješenja ograde na cestama odnosno drugih cesta uz objekat. Ograda na objektu i ograda na cesti mora biti usklađena u tlocrtnom i visinskom položaju. Kod AC je poželjno da se uskladi i tip ograde u pogledu namjene, materijala i konstrukcijskog rješenja.

4.12 Način sidrenja, odnosno povezivanje ograde sa novisom konstrukcijom objekta je jako važan za sigurnost vozila i pješake na objektu i pod objektom.

4.13 Visina ograde je definisana za sve tipove ograda i ne smije biti manja od predviđenih. Veće visine su moguće u posebnim okolnostima (kod gradskih mostova, visokih vijadukata, za obezbijeđenje potpune sigurnosti okoline od prevrtanja vozila (cisterni) izvan područja kolovoza, kod etažnih mostova i denivelisanih etažnih ukrštanja.

4.14 Predlagane i obrađene konstrukcije

čeličnih ograda, ograda za pješake, metalnih sigurnosnih ograda, betonskih sigurnosnih ograda i zaštitnih ograda su savremene, modificirane i u praksi provjerene. Rješenja su prilagođena raspoložljivom materijalu, izradi, montaži, zaštiti, zamjeni i održavanju. Projektantima i izvođačima ostaje mogućnost nuđenja i drugih rješenja, ali samo u okviru zahtjeva i gabaritnih uslova koji su obrađeni u PS 1.2.3.

4.15 Kod objekata na cestama, kod kojih se

predviđa osvjetlenje, neophodno je uskladiti rješenja ograde sa rješenjem stubova javne rasvjete. Stubovi se mogu postaviti i sidrati u ravnini vanjske ograde za pješake ili u ravnini unutrašnje zaštitne ograde. Moguća su i rješenja kod kojih se stubovi postavljaju i sidraju na raširenom dijelu vijenca izvan ravnine ograde za pješake. Kakvo rješenje će se upotrijebiti zavisi od dužine i namjene objekta, visine i rasporeda stubova,



potrebne osvjetljenosti, rješenja osvjetljenja na cesti uz objekat i od prostorsko-urbanističkih uslova.

4.16 Na objektima se mogu postaviti ograde

za zaštitu od buke ili vjetra. Neophodnost, visina i položaj ovih ograda definiše se posebnim projektima u okviru projekta ceste.

4.17 Materijal za standardne ograde (čelik,

beton, čelik za armaturu te materijali za zaštitu od korozije odnosno za zaštitu površina betona) moraju odgovarati važećim propisima i standardima.

4.18 Smanjivanje dimenzija i drugih

elemenata, kod standardnih ograda, koji utiču na sigurnost i nosivost nije dopušteno.

4.19 Sve nestandardne tipove ograda treba

statički dokazati. 4.20 Nacrti ograde moraju između ostalog,

sadržavati tlocrt i uzdužni presjek objekta sa ogradama i rasporedom dilatacija. Dilatacije ograda zavise od položaja dilatacije na objektu, dužine dilatiranja ograde, tipa ograda i dužine montažnih elemenata ograde.

5. METALNE OGRADE ZA PJEŠAKE

5.1 Uvodni dio

5.1.1 Na slikama 5.2 – 5.4 prikazana su konstrukcijska rješenja, dimenzije i detalji nekih uobičajenih tipiziranih ograda za pješake.

5.1.2 U gornjim dijelovima slika prikazan je dio poprečnog presjeka objekta sa položajem ograde za pješake koji zavisi od rješenja rubnih vijenaca prema PS 1.2.2.

5.1.3 Sve ograde za pješake imaju visinu 1,10 m, a konstruisane su iz čeličnih cijevi ili kutijastih – pravougaonih profila sa vertikalama ili sa vertikalnom i horizontalnom ispunom.

5.1.4 Na slici 5.4 prikazana je ograda visine 1,0 m sa horizontalnim profilima. Namijenjena je za obezbijeđenje sigurnog pristupa službenim licima koja rade na održavanju objekta.

5.1.5 Na slici 5.5 prikazana su tri detalja

sidranja ograda. Detalji A i B imaju jednak konusni otvor ∅ 17 cm na vrhu, dubine 22 cm koji je ojačan sa spiralom. U betonu rubnog vijenca ostave se otvori, koji se poslije sidrenja ograde zapune sa betonom, a gornji sloj debljine cca 2 cm je od epoksidnog maltera.

5.1.6 Radi obezbijeđenja odvodnje vode iz prostora za sidranje i odvodnje kondezne vode iz cijevne ograde, predviđeno je i prikazano u detalju A, ugrađivanje cijevi ∅ 18 mm. Ovakvo rješenje upotrebljava se u slučaju kada se montaža ograde ne izvede u istoj građevinskoj sezoni u kojoj se izvede i rubni vijenac.

5.1.7 Kod detalja B nema cijevi za odvodnju. U dijelu stuba iznad vijenca ostavi se otvor ∅ 20 mm koji služi za odvod kondezne vode iz cijevne ograde. Moguća je i varijanta da se stubovi zapune betonom, a otvori za odvod kondezne vode ostave se na vrhu stuba.

Sidrenje stubova cjevne metalne ograde po detalju C, predviđa da se ploča za sidrenje ugradi u fazi betoniranja rubnog vijenca. Ugrađena ograda se zavari sa varom debljine 4 mm za ugrađenu ploču.

5.1.8 Na slici 5.6 prikazani su detalji metalne ograde (iz cijevi ili kutijastih profila). Detalj A prikazuje detalj spoja dvije ograde. Unutrašnji dio cijevi min. dužine 50 mm služi za izradu kvalitetnog čeonog vara. Na detalju B prikazana je konstrukcija dilatacije ograde koja se nalazi neposredno uz stub ograde. Unutrašnji profil min. dužine 150 mm privari se na jedan dio ograde.

5.1.9 Na slici 5.7 prikazan je tipizirani detalj sidrenja stuba za javnu rasvjetu. Prostor za sidrenje obezbijeđuje se sa proširenjem rubnog vijenca za 35 cm na dužini 50 cm 50+2x35 cm. Položaji stubova treba da se uskladi sa ogradom za pješake. Promjer, broj i dužina sidara zavisi od visine stubova, a odredi se statičkim proračunom.



5.1.10 Protiv korozijska zaštita sa vrućim

cinkovanjem treba da se izvede u skladu sa BS 5493 za objekte u zagađenoj ili primorskoj atmosferi. Trajanje izvedene zaštite mora biti min. 5 godina, a može se postići uz ispunjenje slijedećih uslova: - temeljno luženje i neutralizacija, - vruća cinkovanja debljine 85 μm, - izrada ograde mora omogućiti

dostup rastopljenog cinka do svih površina,

- jako pažljiv transport i montaža, - varenje nakon cinkovanja nije

dozvoljeno.

5.1.11 Alternativa vrućem cinkovanju je protivkorozijska zaštita sa premazima. Upotrebljava se u slučajevima kada je predviđeno varenje sa montažom i kada se ne mogu izbjeći oštećenja u toku transporta i montaže. Prednost zaštite sa premazima ogleda se u mogućnosti izbora boje ograde.

5.1.12 Sistem protivkorozijske zaštite, koja se preporučuje za čelične ograde u zagađenim ili primorskim atmosferama sa trajanjem od min. 5 godina (do prvog održavanja), sastoji se od: - Abrazivno čišćenje u radionici do

Sa 2,5 po SIS 055900, 1 x epoksi temeljni premaz min. debljine 75 μm, 1 x epoksi međupremaz sa max. pigmentom debljine min. 125 μm.

- Nakon montaže izvede se popravka oštećenih i zavarenih mjesta sa istim premazom i istoj debljini koja je izvedena u radionici.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 5.2 Ograda iz cijevi sa vertikalnom ispunom


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 5.3 Ograda iz pravougaonih profila sa vertikalnom i horizontalnom ispunom


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 5.4 Ograda na objektima ispod nasipa iz cijevi sa horizontalnom ispunom


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 5.5 Detalj sidranja stubova ograde


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 5.6 Detalj dilatiranja i spajanja elemenata ograde


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 5.7 Detalj sidrenja stuba javne rasvjete




6. ČELIČNE SIGURNOSNE OGRADE

(ČSO) ZA VOZILA (i pješake) 6.1 Uvodni dio 6.1.1 Čelične sigurnosne ograde služe za

zaštitu vozila na rubnim dijelovima objekata ili na razdjelnim dijelovima AC u skladu sa rješenjima rubnih vijenaca, ivičnjaka i hodnika koji su dati u PS 1.2.2.

6.1.2 Prije široke upotrebe ČSO na javnim

cestama i objektima izvršena su teoretska i praktična ispitivanja, koja su služila za optimiziranje i prilagođavanje rješenja.

6.1.3 U gornjim dijelovima slika prikazan je

dio poprečnog presjeka objekta sa položajem ograde za vozila i pješake koji su usklađeni sa rješenjima iz PS 1.2.2.

6.1.4 Čeličnu sigurnosnu ogradu sastavljaju

odbojnici, nosivi stubovi, distanceri sa potpornim limom, ploče za sidranje i vijci za sidranje sa maticama.

6.1.5 Odbojna ograda u pravilu se postavlja

tako, da je visina gornjeg ruba odbojnice cca 75 cm iznad kote ruba kolovoza. Istu visinu na rubu kolovoza zadržava odbojna ograda i na objektu uz toleranciju + 3 cm. Pošto je kolovoz na objektu urađen sa podignutim rubnim vijencem, onda je visinska razlika između gornjeg ruba odbojnice i površine rubnog vijenca 65 cm.

6.1.6 Dužina elemenata odbojnice je 4.200

mm. Spojevi su predviđeni na 4000 mm, sa preklopom 200 mm sa čime se spriječava otvaranje ograde na tim mjestima. Veza na spoju mora biti dovoljno čvrsta, da u slučaju otkazivanja jednog stuba, odbojnica može preuzeti silu udara i prenijeti je, kao veriga sa zglobovima, na susjedne stubove. Za međusobno povezivanje upotrebljavaju se jedino vijci sa zaobljenom glavom.

6.1.7 Razmak između stubova odbojne

ograde na cesti iznosi 4,0 m (2,0 m), na prelazu ceste na objekat 2,0 m, a na objektu 1,333 m (1,334 m). Razmak stubova ČSO na objektima prikazan je na slici 6.5.

6.1.8 Za istovremeno obezbijeđenje vozila i pješaka na rubu objekta potrebno je tipskoj ČSO dodati gornji dio koji se sastoji iz produžetka stubova i rukohvata. Na taj način se istovremeno obezbijeđuju radnici sa održavanja ili manji broj pješaka na kraćim objektima.

6.1.9 Na slici 6.2 prikazana je jednostrana

čelična sigurnosna ograda na hodniku koji se nalazi na vanjskom rubu ili razdjelnom pojasu AC. Vrh odbojnika je na visini 650 mm od nivoa sidranja. Standardni distancer sa potpornim limom obrazuje širinu ograde 360 mm. Upotrebljavaju se i distanceri povećane širine od 500 mm. Ovo rješenje povećava širinu objekta. Stub ČSO je oblikovan profil 120/50/25 po hladnom postupku. Debljina lima stubova ne smije biti tanja od 4 mm sa čime je omogućena izrada vara debljine 3 mm na spoju sa pločom za sidranje.

6.1.10 Na slici 6.3 prikazana je jednostrana

ČSO za vozila sa produženim stubom i rukohvatom za pješake. Ukupna visina ovakve ograde je 110 cm odnosno ista visina kao i druge ograde za pješake. Moguća su različita konstruktivna rješenja produženja stuba i rukohvata. Tipsko rješenje na slici 6.3 prikazuje stubove C oblika, koji su izrađeni po postupku hladnog oblikovanja iz lima debljine 4 mm. Rukohvat za pješake prestavlja cijev ∅ 42 mm koja se mora dilatirati. Produžeci stubova su povezani sa stubovima ČSO sa po tri vijka M 16.

6.1.11 Na slici 6.4 prikazana je dvostrana

ČSO u srednjem razdjelnom pasu širine 2,0 m na AC. Kod ovih tipova ograde predviđena je različita dužina distancera, 500 mm prema slobodnom vijencu i 360 mm prema vijencu i ivičnjaku gdje je ograda sidrana.

6.1.12 Na slici 6.6 prikazan je detalj

sidranja stubova ČSO pomoću čeličnih podložnih ploča dim. 300x300x10 mm sa 4 zavrtnja M 16. Ispod ploče se ugrađuje epoksidni malter površine 350x350 mm koji služi za izravnavanje površine i obezbijeđuje vertikalni položaj stuba.



6.1.13 Sidranje stubova ČSO izvodi se na

dva načina: - tačno ugrađivanje elemenata za

sidranje u toku ili prije betoniranja rubnih vijenaca;

- naknadno sidranje u već izbetonirane rubne vijence.

6.1.14 Tačno ugrađivanje elemenata za

sidranje stubova ČSO u toku betoniranja rubnih vijenaca prikazano je na slikama 6.2, 6.3 i 6.4. U toku betoniranja tačno se ugradi ploča 300x300x10 mm sa šest sidara ∅ 16 mm. Vertikalan položaj stubova postiže se sa ugrađivanjem epoksidnog maltera različite debljine od 1 – 4 cm.

6.1.15 Naknadno sidranje stubova ČSO

izvodi se po slijedećem postupku: - u betonu se izbuše rupe pod

pravim uglom u odnosu na površinu rubnoga vijenca;

- rupe se zapune sa epoksidnim malterom do 1/3 visine;

- u rupe se ugrade zavrtnjevi, a istisnutu masu maltera poravnamo na betonsku površinu ispod ploče za sidranje koja služi i kao osnovni premaz za međusobno povezivanje;

- nanesemo epoksidni malter za podlijevanje pomoću čeličnog okvira,

- ugradimo podlošku iz umjetne mase na koju se postavi ploča za sidranje sa stubom;

- centriramo stubove; - nakon stvrdjavanja privijemo

zavrtnjeve, a otvore u ploči ispunimo sa epoksidnim malterom.

6.1.16 Mogući su i drugi postupci

naknadnog ugrađivanja i sidranja stubova ČSO koji se izvode prema upustvima proizvođača. Ova upustva moraju biti ovjerena odnosno prihvaćena od strane nadzora i projektanta.

6.1.17 Svi dijelovi čelične sigurnosne ograde moraju se zaštititi protiv uticaja korozije po postupku vrućeg cinkovanja – potapljanja u istopljeni cink.

6.1.18 Protivkorozijska zaštita sa vrućim

cinkovanjem mora biti u skladu sa BS 5493 koji se odnosi na objekte u zagađenoj ili primorskoj atmosferi i

ima min. trajanje od 5 godina. Uslovi koje treba prethodno ispuniti su slijedeći: - temeljito luženje i neutralizacija; - vruće cinkovanje sa prosječnom

debljinom 85 μm; - izrada ograde mora omogućiti

dostup rastopljenog cinka do svih površina;

- pažljiv transport i montaža; - varenje nakon cinkovanja nije

dozvoljeno. 6.1.19 Svi elementi kao i sve veze i spojevi

ČSO moraju imati približno istu otpornost na udare vozila (odbojnik, stub, veza stuba sa pločom, veza ploče sa sidrima i sidra).

6.1.20 Kod montaže ČSO treba postići

potpunu geometrijsku skladnost u dvije ravnine i odgovarajući estetski izgled.

6.1.21 Neke na novo razvijene tipove ČSO

koji se upotrebljavaju u inostranstvu moći će se upotrebljavati i kod nas tek nakon obezbijeđenja pozitivnog višegodišnjeg iskustva u pogledu njihove sigurnosti.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 6.2 Jednostrana čelična sigurnosna ograda (ČSO) za vozila


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 6.3 Jednostrana čelična sigurnosna ograda (ČSO) sa rukohvatom za pješake i zaštitnim

limom za bicikliste


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 6.4 Dvostrana čelična sigurnosna ograda (ČSO) u srednjem pasu za razdvajanje širine

2,00 m


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 6.5 Razmak stubova čelične sigurnosne ograde (ČSO)


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 6.6 Sidranje stubova čelične sigurnosne ograde




7. BETONSKE SIGURNOSNE

OGRADE (BSO) ZA VOZILA (i pješake)

7.1 Uvodni dio 7.1.1 Betonske sigurnosne ograde, isto kao i

čelične sigurnosne ograde služe za zaštitu vozila na rubnim dijelovima objekata ili na razdjelnom pasu AC u skladu sa rješenjima za rubne vijence, ivičnjake i hodnike koja su data u PS 1.2.2.

7.1.2 U gornjim dijelovima slika prikazan je

dio poprečnog presjeka objekta sa položajem ograda za vozila i pješake, a isti su usklađeni sa PS 1.2.2.

7.1.3 Dobra iskustva koja su postignuta u

posljednih 20 godina, utjecala su na masovnu upotrebu BSO na autocestama. Ovako dobra iskustva potvrdila su teoretična i praktična ispitivanja. BSO nude sigurniju ogradu protiv pada vozila sa objekta. Sa ovom ogradom se može postići puna sigurnost svih vrsta vozila od pada sa objekta što zavisi od izabrane visine ograde i načina njenog sidranja.

7.1.4 BSO prestavlja nastavak tradicije

masivnih kamenih ili betonskih parapeta uz rubove objekata koji su sa svojom masom zadržavali vozila i spriječavali ih od pada sa objekta. Osnovna prednost BSO izražena je kroz oblik površine okrenute prema kolovozu koja ima različite nagibe u odnosu na kolovoz. Prvi blaži nagib počinje 8 cm iznad gornjeg dijela asfalta, a na visini 28 cm se odmiče za 18 cm (cca 54o). Drugi strmiji nagib visine 49 cm (47 cm) ima odmik 5 cm (cca 85o).

7.1.5 PS 1.2.3 Ograde, tačka 7 Betonske

sigurnosne ograde za vozila obrađuje onaj dio BSO, koji se odnosi na objekte. Propisuje samo neke osnovne elemente i uslove koje treba uzeti u obzir kod upotrebe BSO na objektima.

7.1.6 Prema položaju u poprečnom smjeru

objekta razlikuju se: - BSO, koje se postavljaju na vanjske

rubove objekta (slike 7.2, 7.3). - BSO, koje se postavljaju na 0,5 m od

ruba prometnih traka uz hodnik za održavanje objekata (slika 7.4).

7.1.7 Prema načinu izrade razlikujemo:

- polumontažne BSO (slika 7.2) - monolitne BSO (slika

7.1.8 Kod projektovanja i konstruisanja

BSO na objektima treba definisati: - položaj BSO u poprečnom

presjeku objekta, - način izrade BSO, - dužinu BSO na objektu, - rješenje zaključivanja ograde

odnosno povezivanje ograde na objektu sa ogradom na cesti,

- visinu ograde, - način sidrenja.

7.1.9 PS 1.2.1, PS 1.2.2 i PS 1.2.3 u

potpunosti određuju položaj i namjenu BSO na objektima. Ostojanje BSO od ruba kolovoza je min. 0,5 m.

7.1.10 Način izrade BSO na objektima

prilagođava se načinu izrade BSO na cestama uz objekat. Jako je važno da se zadrži princip, da se na kraćim objektima ne mijenja materijal, način izrade, tip, položaj i visina ograde jer to najmanje utiče na vozača i okolinu.

7.1.11 Dužina BSO je obično jednaka dužini

objekta zajedno sa dužinom krilnih zidova i prilagođava se dužini tipiziranih montažnih elemenata BSO.

7.1.12 Rješenje povezivanja BSO na

objektu sa BSO na cesti te rješenje zaključaka BSO za slučajeve kada se ne nastavlja na cesti prikazano je na slici 7.6.

7.1.13 Na mjestima gdje su objekti dilatirani

moraju biti dilatirane i ograde. Detalji ovih dilatacija navedeni su u PS 1.2.7, a svako dilatiranje mora biti posebno riješeno. Rješenje mora biti usklađeno sa rješenjem dilatacije objekta.

7.1.14 Visina betonskog dijela BSO na

objektima ograničena je na 80 cm (82 cm). Povećanje visine na 110 cm ili više postiže se sa čeličnim rukohvatom koji su prikazani na slici 7.5 sa dva variantna rješenja.



7.1.15 U uzdužnom pravcu objekta BSO se

postavljaju tako, da je gornji rub ograde paralelan sa niveletom objekta. U poprečnom smjeru na objekat, ograde se uvijek postavljaju vertikalno.

7.1.16 Način sidrenja BSO mora biti

usklađen sa načinom izrade. Na slikama 7.2 i 7.3 prikazani su načini sidranja koji su provjereni u praksi.

7.1.17 Radi postizanja veće otpornosti na

nalet vozila pojedini elementi BSO se međusobno povezuju u lanac skupa sa naletnim elementima.

7.1.18 Beton koji se upotrebljava za izradu

elemenata BSO mora ispunjavati zahtjeve propisa za beton.

7.1.19 Vidne površine BSO moraju biti

ravne, glatke i kompaktne bez neravnina ili oštećenja koja mogu smanjiti otpornost na mraz i solenje. Otpornost na mraz i solenje može se obezbijediti i naknadno sa zaštitnim površinskim premazima.


poprečnog presjeka polumontažne BSO visine 80 cm (110 cm). Način sidranja-spajanja obezbjeđuje se sa betoniranjem dijela ograde na spoju na licu mjesta sa armaturom za sidranje 8 ∅ 16 R, koja je ugrađena u konzoli kolovozne ploče na širini 2x30 cm.

7.1.21 Na slici 7.3 prikazan je poprečni

presjek vanjske BSO monolitne visine 80 cm (110 cm) betonirane na licu mjesta. Povezivanje BSO sa rubnim vijencem (konzolom) je preko radne spojice koja mora biti dignuta 5 cm iznad gornje površine asfalta. Oplata za izradu monolitne ograde obično je pomična. Dobra strana ovog rješenja je kvalitetan spoj. Slabija strana je manji kvalitet vidnih površina betona i neomogučavanje popravki geometriskih grešaka na vijencu.

7.1.22 Na slici 7.4 prikazan je poprečni

presjek unutrašnje montažne BSO visine 82 cm. Montažni elementi ograde ugrađuju se na izravnavajući sloj cementnog maltera debljine 3 cm. Sloj se ugrađuje na izolaciju bez povezivanja sa kolovoznom pločom.

Za prolaz eventualne vode iz nagnjene konzole prema cijevi za procjednu vodu ostavljaju se na rubu otvori širine 10 cm na svaki metar dužine elementa ograde. Svaki elemenat ograde dužine 6 m ima i otvor 40x8 cm koji služi za odvodnju vode sa hodnika.

Sidrenje elemenata postiže se sa

povezivanjem u uzdužni lanac prema detalju sa slike 7.8.


spajanja BSO i ČSO.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 7.2 Vanjska polumontažna BSO visine 80 (110 cm)


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 7.3 Vanjska monolitna BSO visine 80 (110 cm)


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 7.4 Unutrašnja montažna BSO visine 82 cm


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 7.5 Nadvišenje BSO sa čeličnom cijevi


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 7.6 Raspored elemenata BSO na objektu


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 7.7 Detalj spajanja BSO i ČSO


Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 7.8 Detalj nepomičnog spoja dvije BSO




8. ZAŠTITNE OGRADE 8.1 Uvodni dio 8.1.1 Zaštitne ograde na objektima su

namijenjene za zaštitu ljudi i prometa izvan objekta i za zaštitu prometa na objektu.

8.1.2 Prema svojoj namjeni, razlikuju se:

- ograde za zaštitu od buke - ograde za zaštitu od vjetra - zaštitne ograde na nadvozima (iznad

željeznica ili AC) i podvozima 8.1.3 Ogade za zaštitu od buke postavljaju

se na rubove – ivice objekata sa namjenom da se zaštite naselja i stanovništvo uz AC protiv uticaja buke koja dolazi sa AC. Potreba, položaj i visina ograde određuje se u projektu AC.

8.1.4 Ograde za zaštitu od vjetra postavljaju

se na rubove objekata približno okomito na smjer vjetra sa namjenom da se promet i pješaci zaštite od djelovanja vjetra. Potreba, položaj i visina ograde na objektima određuje se u projektu AC.

8.1.5 Zaštitne ograde na nadvozima iznad

AC postavljaju se sa namjenom da štite promet na AC protiv padanja snijega prilikom pluženja te za zaštitu od slučajnog ili namjernog pada predmeta sa nadvoza na AC.

8.1.6 Zaštitne ograde kod objekata iznad

željeznice postavljaju se sa namjenom da se spriječi svaki kontakt sa kontaktnom mrežom pod visokim naponom i služi za pogon vlakova. Svako približavanje toj mreži je opasno po život.

8.1.7 Zaštitne ograde na podvozima štite

promet na cesti ispod podvoza. 8.1.8 Na slici 8.2 prikazan je dio zaštitne

ograde visine 2,0 m sa pločama širine 2,0 m na objektima iznad željeznice. Na ovom primjeru prikazano je pričvrščivanje zaštitne ograde za stubove ČSO.

8.1.9 Na slici 8.3 prikazan je detalj sidranja

stubova ograde za zaštitu od buke koja se ugrađuje na vijencu objekta. Broj i promjer sidara zavisi od visine ograde. Sličan način sidranja upotrebljava se i za ograde koje služe za zaštitu od vjetra. Širina vijenca je 50 cm.

8.1.10 Stubovi i sidranje ograda za zaštitu

od buke i vjetra moraju se statički dokazati. Visina veća od 2,0 m utiče na promjenu uticaja vjetra na nosivu konstrukciju.

8.1.11 Postoji mogućnost, da se za zaštitne

ograde na nadvozima upotrebljavaju i drugi materijali i drukčija rješenja uz poštivanje osnovnih principa iz PS 1.2.3

8.1.12 Minimalna dužina zaštitnih ograda na

nadvozima jednaka je širini AC pod nadvozom povećana za 1,0 m na svaku stranu. Minimalna dužina zaštitnih ograda iznad željeznica jednaka je širini slobodnog profila pod objektom koji se povećava za 1,0 m na svaku stranu.

8.1.13 Metalne sigurnosne ograde imaju

zaštitu na uticaj korozije po principu vrućeg cinkovanja. U toku transporta i montaže ne smije doči do oštećenja te zaštite.

Ograde Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 8.2 Zaštitna mreža 2,0 x 2,0 m pričvršćena na ČSO


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ograde 8.3 Ograda protiv buke – sidranje na objektima





PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.4) Poglavlje 4: HIDROIZOLACIJA OBJEKATA NA PUTEVIMA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Hidroizolacija


U V O D

Beton i ugrađena armatura su u toku eksploatacije mostova i drugih konstrukcija na putevima izloženi različitim uticajIma koji utiču na pojavu oštećenja. Najbrojnija su oštećenja od prodora oborinskih voda, slane vode u zimskom periodu različitih hemijskih i fizikalnih uticaja. Oštećenja u armiranobetonskim konstrukcijama najčešće se pojavljuju radi:

- neodgovarajućeg kvaliteta betona

- male debljine zaštitnog sloja betona iznad armature

- prodora obične i slane vode u beton kroz nastale prsline

- karbonizacija betona

- velike agresivnosti atmosfere zbog prisustva sumpornog oksida, ugljika, dušika i drugih uticaja

Ovi uticaji se u velikoj mjeri mogu unaprijed predvidjeti i uzeti u obzir u samom projektovanju konstrukcije kroz izbor odgovarajućeg postupka hidroizolacijske zaštite. Značaj i težina pojedinačnih i ukupnih uticaja određuje se na osnovu pribavljenih stručnih saznanja.

Način izrade i kvalitet hidroizolacije direktno utiču na upotrebljivost i trajnost konstrukcija u eksploataciji. Različiti i prihvaćeni materijali za hidroizolacije mogu preuzeti specifična opterećenja, na koja su ispostavljeni, bez posljedica samo do određene mjere. Zbog toga izbor odgovarajućeg materijala za hidroizolaciju ima istu važnost kao i njegovo ugrađivanje.

Hidroizolacija Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNA DOKUMENTACIJA..............................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. VRSTE I OSOBINE IZOLACIJA ...................................................................................................7

4.1 Premaz podloge .....................................................................................................................7 4.2 Izolacioni sloj ..........................................................................................................................7 4.3 Zaštitni sloj..............................................................................................................................8

5. OSNOVNI MATERIJALI................................................................................................................8 5.1 Vrste materijala.......................................................................................................................8

5.1.1 Materijali sa bitumenskim vezivom..................................................................................8 5.1.2 Materijali iz umjetnih organskih tvari ...............................................................................8 5.1.3 Ostali materijali ................................................................................................................8

5.2 Kvalitet materijala ...................................................................................................................9 5.2.1 Materijali sa bitumenskim vezivom..................................................................................9 5.2.2 Materijali iz umjetnih organskih tvari .............................................................................14 5.2.3 Pijesak za posipanje......................................................................................................15

6. IZVOĐENJE................................................................................................................................15 6.1 Općenito ...............................................................................................................................15 6.2 Način izrade..........................................................................................................................16

6.2.1 Priprema podloge ..........................................................................................................16 6.2.2 Slojevi za lijepljenje .......................................................................................................17 6.2.3 Izolacijski slojevi ............................................................................................................18 6.2.4 Zaštitni slojevi ................................................................................................................21 6.2.5 Habajući slojevi..............................................................................................................22 6.2.6 Izolacija graničnih površina – spojeva...........................................................................22

6.3 Kvalitet izrade .......................................................................................................................23 6.3.1 Općenito ........................................................................................................................23 6.3.2 Prethodna ispitivanja .....................................................................................................23 6.3.3 Unutrašnja kontrolna ispitivanja.....................................................................................23 6.3.4 Vanjska kontrolna ispitivanja .........................................................................................24 6.3.5 Vrsta i obim ispitivanja...................................................................................................25

6.4 Ocjena kvaliteta ....................................................................................................................25 7. MJERENJE I PREUZIMANJE RADOVA ....................................................................................25

7.1 Mjerenje radova....................................................................................................................25 7.2 Preuzimanje radova..............................................................................................................26




SMJERNICE Namjena ove projektantske smjernice ogleda se u detaljnijem opisivanju savremenih postupaka za postizanje nepromočivosti, upotrebom materijala koji mogu obezbijediti primjernu zaštitu novih objekata i obnovu zaštite objekata koji su duže vremena u upotrebi.

Navedeni postupci najviše odgovaraju za postizanje nepromočivosti kod objekata na cestama i obezbijeđuju njihovu zaštitu protiv fizikalnim i kemijskim učincima površinske i podzemne vode.

Sadržaj smjernice PS 1.2.4 ne može se tumačiti i izvoditi na način koji sprečava ili uslovljava odgovarajuću upotrebu građevinskih proizvoda koji su dati u promet prema zahtjevima Zakona o građevinskim materijalima. 2. REFERENTNA DOKUMENTACIJA

Smjernica PS 1.2.4 se oslanja na slijedeću slovensku i inostranu važeću dokumentaciju: Evropski (slovenski) standardi:

SIST EN 1107-1 SIST EN 1109 SIST EN 1110 SIST EN 1426 SIST EN 1427 SIST EN 1429 SIST EN 1431 SIST EN 1849-1 SIST EN 12311-1 SIST EN 12593 DIN (slovenski) standardi: SIST DIN 16726 SIST DIN 52123 SIST DIN 52131 DIN norne:

DIN 1996-6 DIN 1996-10 DIN 1996-14 DIN 1996-15 DIN 1996-16 DIN 1996-17 DIN 1996-18 DIN 1996-19 DIN 51366

DIN 51755 DIN 52004 DIN 52005 DIN V 52021 DIN 52023 DIN 53150 DIN 53211 DIN 53215 DIN 53505 DIN 53854 DIN 53855 DIN 53857 DIN 54307 Austrijski standardi (ÖN):

ÖN C 9231 ÖN C 9232 ÖN 3800 / 1 Tehnički propisi: ISO 2592 SIA 280 – 10 RVS 15.362 TL Min – Stb ZTV BEL – B ZTV TL bitfug 82 U projektantskoj smjernici 1.2.4 su sa datiranim i nedatiranim referencama uključene odredbe drugih publikacija. Kod datiranih referenci moraju se sve naknadne dopune i promjene uzeti u obzir, ako su uključene kroz dopune ili reviziju. Kod nedatiranih referenci važi poslednje izdanje referentne dokumentacije. 3. TUMAČENJE IZRAZA U ovoj smjernici imaju upotrijebljeni izrazi slijedeća značenja: Bitumenski premaz za zaptivanje površinskog sloja (bituminous waterproofing base coat, Bitumendichtungsanstrich) je postupak nanosa vrućeg ili hladnog tečnog bitumenskog veziva za postizanje potpune nepromočivosti površine. Bitumenska traka (bitumen waterproofing sheeting, Bitumendlichtungsbahn) je traka za izolaciju sa nosivim uloškom koji je prekriven sa bitumenskom masom. Pripremljen je za lijepljenje ili varenje na podlogu.



Drenažni epoksidni beton (drainage epoxy concrete, Dran-Epoxidbeton) je jednofrakcijski beton sa velikim učešćem prolaznih mikrošupljina, za vezivo se upotrebljava smola. Dubina hrapavosti (depth of roughness, Rauhtiefe) je količnik dobiven od zapremine udubljenja na površini sloja i pripadajuće površine. Upotrebljava se kao mjerilo grube hrapavosti, a određuje se sa rasprostiranjem pijeska (Sand-patch-method) ili mjerenjem isticanja vode po Mooru. Hidroizolacija (waterproofing, Wasser abdichtung) znači zatvaranje površine protiv prodiranja vode. Sloj za izravnanje (leveling course, Ausgleichschicht) je sloj sa kojim se obezbijeđuje ravnost podloge i njene odgovarajuće visine. Izravnavanje sa lopaticom (leveling with spatula, Kratzspachtelung) prestavlja zapunjavanje udubljenja koje obrazuje hrapavost podloge sa odgovarajućim materijalom koji se ugrađuje pomoću lopatice u debljini do vrha zrna u podlozi. Masa za lijepljenje (ljepilo) (adhesive, Klebstoff) je materija (na bitumenskoj osnovi ili osnovi iz vještačkih tvari) koja je namijenjena za lijepljenje mase za zaptivanje na pripremljenu podlogu. Lijepljenje trake za zaptivanje (waterproofing sheet sticking, Kleben der Dichtungsbahn) znači podlijevanje zagrijane bitumenske mase ispod trake za izolaciju kako bi se ostvarila dobra veza sa podlogom. Liveni asfalt (gussasphalt) je asfaltna masa u vrućem stanju gusto tekuća radi čega je, kod ugrađivanja, ne treba zgušćavati – valjati. Obloga na objektu (bridge surfacing, Bruckenbelag) sastoji se iz zaštitnog i habajućeg sloja. Habajući sloj (wearing course, Deckschicht) je krovni – završni sloj obloge na objektu. Sastav mase zavisi od predviđenih klimatskih i prometnih uslova. Osnovni (temeljni) premaz (primer, Grundanstrich/Grundiering) je premaz podloge (sa epoksidnom smolom ili rastvorom bitumenskoga veziva) koji služi za

bolje prijanjanje slijedećih slojeva i zapunjavanje udubljenja. Podloga (substrate, Unterlage) je svaka površina ispod sloja koju treba izgraditi. Postupak sa vodenim mlazom (procedure with water jet, Wasserstrahlverfahren) je hidromehanički postupak pripreme (čiščenje, hrapavljenje) podloge. Prekrivanje (overlapping, Uberlappung) znači preklop rubova dvije trake koje su ugrađene jedna do druge. Fuga (joint, Fuge) je prostor (žlijeb) između dva susjedna građevinska elementa, ili u samom elementu koja služi za sprečavanje pojave nekontrolisanih pukotina ili za izravnavanje promjena dužina od temperature. Masa za prijanjanje (bonding layer, Haftbrucke) prestavlja među sloj koji poboljšava bolje prijanjanje i trajnu vezu dva sloja. Spoj (header joint, Stoss) prestavlja planirano ili uslovljeno dodirivanje dva ili više susjednih građevinskih elemenata bez međusobne veze, nego su ti elementi povezani sa srestvima za lijepljenje. Masa za zaptivanje (waterproof membrane, Dichtungsschicht) prestavlja osnovnu masu kod zaptivanja objekata. Napravljena je iz materijala koja sadrže bitumenska veziva ili umjetne tvari. Zaptivanje – dihtovanje (seal, Abdichting) je kombinacija slojeva za zaptivanje podloge. Sastoji se iz osnovnog premaza, premaza za zalijevanje ili izravnanje sa lopaticom, sloja za zaptivanje i zaštitnog sloja. Traka za zaptivanje (sealing strip, Dichtungssstreifen) je srestvo sa određenim presjekom za punjenje fuga i zaptivanje spojeva. Varenje bitumenske trake (bitumen waterproofing sheeting weilding, Schweissen eineer Bitumendichtungsbahn) prestavlja ravnomjerno zagrijavanje podloge i površine bitumenske trake pomoću odgovarajućih gorionika po čitavoj širini kako bi se stvorili uslovi za odgovarajuće omekšanje bitumenske mase i lijepljenje trake na podlogu.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Hidroizolacija Premaz za zalijevanje (sealing, Versiegelung) znači nanos neprekinutog fila veziva na neravnu podlogu. Zaštitni sloj (protective layer, Schutzschicht) je sloj koji se ugrađuje za zaštitu izolacionog sloja od oštećenja, a može poboljšati izolaciju objekta. Masa za zaptivanje (joing sealing compound, Fugenvergussmasse) je hladna ili vruća tekuća masa bez određenog oblika koja služi za ispunjenje fuga i spojeva, a istovremeno omogućava željeno ponašanje spoja. 4. VRSTE I OSOBINE IZOLACIJA Izbor postupaka za izradu izolacija zavisi prije svega od: - vrste i namjene objekta na putu - specifičnih lokalnih uticaja: prometa, klime,

oblikovanja puta, posebnih osobina konstrukcije objekta i održavanje objekta.

Na štetne uticaje vode objekti se mogu zaštititi: - po postupku ugrađivanja čvrstih materijala

(tkim. »bijele kade«) i - sa različitim kombinacijama uz upotrebu

pretežno elastičnih slojeva za zaptivanje (tkim. »crna kada«)

Kod postupka sa čvrstim materijalima, osnovni materijal koji obezbijeđuje vodonepropusnost je beton. Bitne osobine betona ograničavaju njegovu upotrebu, prije svega na dijelove objekata na putevima koji nisu ispostavljeni djelovanju soli. U ovakvim uslovima bolja je primjena postupka po kojem se na podlogu ugrađuju vezani materijali (lijepljene izolacije). U svim primjerima ovakvih izolacija potrebno je obezbijediti dobar i trajan spoj izolacione trake na pripremljenu podlogu. Ispunjenje gore navedenog uslova zahtijeva izvršenje slijedećih predradnji: - nanos osnovnog premaza - nanos zalivnog premaza ili nanos

izravnavajućeg sloja sa lopaticom Način izrade izolacije objekta na putevima mora se detaljno odrediti u nacrtima.

Svaka izolacija objekta na putevima sa lijepljenim materijalima-slojevima (˝crna kada˝) po pravilu se sastoji iz slojeva za lijepljenje, zaptivanje i sloja za zaštitu (slika 4.1). 4.1 Premaz podloge

Na vertikalnim i jako nagnjenim površinama gdje se voda ne zadržava, izvede se prethodni premaz sa rastvorom bitumenskog veziva, a prestavlja prvi postupak u sklopu izrade izolacije. Izrada predpremaza uslovljava i izradu zalivnog premaza ili izravnavanja sa lopaticom.

Na površinama sa malim nagibima i na vodoravnim površinama, po pravilu treba izvesti osnovni premaz (grundiranje) sa epoksidnom smolom koji je posut sa odgovarajućim pijeskom.

Premaz podloge mora obezbijediti zadovoljavajuću vrijednost napona prijanjanja na podlogu i zatvaranje pora.

Slika 4.1: Sastav obloge (˝crna kada˝) na objektu 4.2 Izolacioni sloj

Izolacioni sloj mora biti izgrađen iz materijala koji je sa varenjem, lijepljenjem ili brizganjem, na sloj za lijepljenje, athezijsko povezan sa podlogom.

Izolaciona traka mora imati sposobnost preuzimanja svih deformacija objekta.




4.3 Zaštitni sloj

Za zaštitu izolacionih slojeva na vodoravnim ili površinama sa malim nagibom treba izvesti zaštitni sloj koji sa lijepljenjem obezbijeđuje potpunu vezu zaštitnog sloja sa izolacionim slojem. Kod površina sa većim nagibom za zaštitu se mogu upotrijebiti i materijali koji obezbijeđuju potrebnu zaštitu izolacionog sloja i sa djelomičnim (tačkastim) povezivanjem sa podlogom. 5. OSNOVNI MATERIJALI

Upotrebljivost svih materijala, koji su predviđeni za izolaciju objekata na putevima, mora se provjeriti kroz odgovarajuća prethodna ispitivanja i prethodno izdatim certifikatima.

Za sve materijale moraju se obezbijediti upustva proizvođača sa tačnim opisom načina njihove upotrebe. 5.1 Vrste materijala

Svi materijali koji se upotrebljavaju za izolaciju objekata moraju se proizvesti sa bitumenskim vezivima ili iz umjetnih organskih tvari. Za određene slojeve, u sklopu izolacije objekata, mogu se upotrijebiti i neki drugi materijali. 5.1.1 Materijali sa bitumenskim vezivom

Materijali sa bitumenskim vezivom su pogodni za upotrebu kod slijedećih postupaka:

o za slojeve koji služe za prijanjanje - za osnovni premaz: rastvori bitumenskih

veziva - za zalivni premaz ili za izravnavanje sa

lopaticom: modificirana bitumenska veziva sa polimerima (po potrebi i sa dodacima)

- za masu za lijepljenje: bitumenska veziva sa odgovarajućim dodacima.

o za izolacijske slojeve: - bitumenske trake za lijepljenje - bitumenske trake za varenje - modificirana bitumenska veziva sa

polimerima o za zaštitne i habajuće slojeve:

- bitumenski betoni - liveni asfalt

o za premaz površine izolacije: - rastvori bitumenskih veziva - sa polimerima modificirana bitumenska

veziva

Za bandažiranje čelnih spojeva, kod izolacija koje su urađene od lijepljenih ili varenih bitumenskih traka, upotrebljavaju se posebne bitumenske trake sa zaštitnim slojem koji spriječava prelaz bitumenskih materijala iz ili kroz trake u obližnje materijale odnosno u gornje slojeve asfalta. Za izolaciju – zapunjavanje različitih spojnica na objektima (spojnice dva ista ili različita materijala) upotrebljavaju se: - bitumenske mase (kitovi) za punjenje –

zaptivanje spojnica - bitumenske trake za spojnice Prije upotrebe potrebno je, kod oba slučaja, izvesti prethodni premaz sa odgovarajućim bitumenskim vezivom. 5.1.2 Materijali iz umjetnih organskih tvari Materijali iz umjetnih organskih tvari mogu se upotrijebiti za izolacije objekata u slijedećim postupcima:

o za slojeve koji služe za prijanjanje: - za osnovne premaze: tečni polimeri –

reakcijske (epoksidne) smole - za zalivni premaz ili smjese za izravnanje

sa lopaticom: tekući polimeri (reakcijsko-epoksidne smole) sa odgovarajućim dodacima

o za izolacijske slojeve:

- tekući polimeri za brizganje - polimerne folije (za lijepljenje)

o za djelomično izolacijske slojeve (za

slojeve razdvajanja kod plivajućih izolacija): - polimerna drenažna tkanina - drenažno pletivo

o za izolaciju, zaptivanje spojeva

- reakcijske organske smjese 5.1.3 Ostali materijali Za ojačanje s polimerima modificiranog bitumena, koji služi za izolaciju, treba upotrijebiti odgovarajuće mreže iz umjetnih materijala, metalnih žica ili odgovarajućih tkanina iz staklenih ili poliesterskih vlakana. Zaštitni slojevi za zaštitu izolacije objekata ili dijelova objekata koji se nalaze u nasipu, mogu se izvesti iz cementnog maltera ili betona koji su pripremljeni prema odgovarajućoj recepturi.



Za zaštitu izolacije vertikalnih betonskih površina mogu se upotrijebiti različiti građevinski materijali, npr. drvene ploče, opeka, stiropor idr. 5.2 Kvalitet materijala Sve vrijednosti koje su uslovljene za pojedine osobine osnovnih materijala su granične i moraju se obezbijediti. 5.2.1 Materijali sa bitumenskim vezivom 5.2.1.1 Emulzija bitumenskog veziva Za osnovni premaz upotrebljava se hladna emulzija oksidiranoga bitumena ili bitumena za cestogradnju koji se proizvodi sa organskim otopinama. Tehnički uslovi za osobine emulzija bitumenskoga veziva navedeni su u tabeli 5.1. Umjesto emulzija bitumenskog veziva, za osnovni premaz, mogu se upotrebljavati i nestabilne bitumenske emulzije, ako je to predviđeno po projektu ili to odobri nadzorni organ. Upotrebljena nestabilna bitumenska emulzija mora odgovarati zahtjevima iz tabele 5.2. 5.2.1.2 S polimerima modificirano

bitumensko vezivo Za izolaciju se upotrebljavaju modificirana bitumenska veziva koja se pripremaju u posebnim radionicama kao homogena fizikalna mješavina ili kao produkt kemijske reakcije bitumena i na temperaturu odpornog polimera – elastomera. Karakteristike modificiranog polimernog bitumenskog veziva i njegovu upotrebu mora odrediti proizvođač. Modificirana polimerna bitumenska veziva koja se upotrebljavaju kao zalivni premazi ili za izravnavanje sa lopaticom, a čine sastavni dio izolacije objekta, moraju odgovarati zahtjevima koji su navedeni u tabeli 5.3. 5.2.1.3 Bitumenska masa za lijepljenje Osobine bitumena i bitumenske mase za lijepljenje izolacione trake (po vrućem postupku) na podlogu moraju odgovarati zahtjevima koji su navedeni u tabeli 5.4.

5.2.1.4 Bitumenska traka Potrebne osobine bitumenskih traka za varenje i lijepljenje, koje se upotrebljavaju za izolacije horizontalnih i malo nagnutih površina, navedene su u tabelama 5.5 i 5.6. Dopunjeni zahtjevi za osobine bitumenskih traka za varenje, koje se upotrebljavaju za izolaciju vertikalnih ili jako nagnutih površina, navedene su u tabeli 5.7. Nosivi element bitumenske mase u traci, koja se upotrebljava za izolaciju horizontalnih površina, mora biti iz staklenih vlakana ili poliesterske drenažne tkanine. Mora imati odgovarajuću odpornost na prekid i odpornost na uticaj toplote. Površina bitumenske trake mora biti konstantna, suha, bez drugih primjesa i pukotina i zaštićena na odgovarajući način sa polietilenskom folijom ili posipanjem sa kamenim sitnim zrnima. Bitumenska traka za izolaciju ima širinu 1000 mm, rubovi su ravni. Najveće dozvoljeno odstupanje širine iznosi +10 mm. Samoljepljive bitumenske trake za bandažiranje čeonih spojeva bitumenskih traka za izolaciju moraju imati širinu približno 200 mm. Ako se izolacija izvodi sa preklapanjem bitumenskih traka, onda traka mora imati oblik klina po jednom uzdužnom rubu. Širina klina iznosi od 80 – 100 mm. Raslojavanje bitumenske trake po debljini ne smije biti prisutno, a rola ne smije biti deformisana. 5.2.1.5 Asfaltne mješavine za zaštitne i

habajuće slojeve Uslovljene osobine asfaltnih mješavina za zaštitne i habajuće slojeve na objektima su slične kao i kod asfaltnih slojeva koji se upotrebljavaju na kolovozu puta. Za proizvodnju asfaltnih masa za zaštitne i habajuće slojeve iz asfaltbetona, drobljenca sa bitumenskim mastiksom i livenog asfalta upotrebljavaju se frakcije veličine 8 i 11 mm iz kamenog materijala i odgovarajuće modificirano bitumensko vezivo.



Tabela 5.1: Tehnički uslovi za osobine rastvora bitumenskih veziva

O s o b i n e rastvora bitumenskog veziva

Jedinica mjere

Zahtjevana vrijednost

Propis za ispitivanja

Udio bitumena Omekšanje ekstrahiranog bitumena po PK: - oksidirani - bitumeni za gradnju cesta Penetracija ekstrahiranog bitumena Prekid ekstrahiranog bitumena po Frassu: - oksidirani - bitumeni za gradnju cesta Omekšanje po Abel-Pensky-ju, najmanj Za kraj vremena po Fordu Vrijeme sušenja (suv kao prah), najviše

% (m/m)

o C o C

mm/10

o C o C o C s h

30 – 50

80 do 125 54 do 72 10 do 43

- 10 - 2 21

15 do 80 3

DIN 53215 EN 1427

EN 1426 EN 12593

DIN 51753 DIN 53211 DIN 53150

Tabela 5.2: Tehnički uslovi za osobine nestabilnih bitumenskih emulzija

Zahtjevana vrijednost Osobine bitumenske emulzije

Jedinica mjere NBE 60 NBE 70

Propis za ispitivanje

Vrsta naboja Vanjski izgled Udio vode, najviše Ostatak na situ, najviše Obstojnost: ostatak na situ - po 4 tjedna, najviše - po 1 tjednu, najviše Vrijeme izlijevanja: - 4 mm mlaznica kod 20o C, najviše - 4 mm mlaznica kod 40o C, najviše Vrsta upotrebljenog bitumena Osobine ekstrahiranog bitumena - udio pepela, najviše - omekšanje bitumena po PK, najniže - omekšanje bitumena po PK, najmanje Učinak vode na film veziva

- -

% m/m % m/m

% m/m % m/m

s s -

% m/m o C

o C -

anionski,

smeđa, tečni,

42

0,5 0,5 -

12 -

navesti

2,50 49

37

drobljenac

kationski homogen

32 0,5

-

0,5 -

60

potpuno obavljen

ÖN C 9232 ÖN C 9231 EN 1431

DIN 52023

DIN 52005 EN 1427 EN 1427

DIN 1996-10

Za zaštitni sloj, frakcije mogu biti iz kamena sa karbonskim porijeklom. Udio frakcija veličine do 0,09 mm iznosi 7 do 10 % m/m, a omjer frakcija drobljenog i prirodnog pijeska najmanje 3:1, ako se radi o zaštitnom sloju koji se ugrađuje na dvojnim izolacionim trakama, a 1:1 na jednostrukim trakama. Udio šupljina koji se određuje po Marshallovom postupku mora biti 2 do 3 V. %. Asfaltna masa iz drobljenca sa bitumenskim mastiksom mora u svemu odgovarati slojevima koji se ugrađuju na kolovoznim konstrukcijama.

Kod asfaltne mješavite za liveni asfalt, koji se upotrebljava kao zaštitni sloj na objektima sa većim prometnim opterećenjem (srednji i teški promet) mora biti dubina penetracije (5 cm2, 40o C, 30 min., 525 N) nakon 30 minuta 1 do 2,5 mm, za slijedećih 30 minuta najviše još 0,4 mm. 5.2.1.6 Bitumenska mješavina za ispunu

spojeva Osobine trajnoelastične bitumenske mješavine za ispunjavanje – zalijevanje spojeva na graničnim površinama različitih materijala u oblogi konstrukcije i bližnjih elemenata, određene su u tabeli 5.8.



Tabela 5.3: Tehnički uslovi za osobine s polimeri modificiranih i bitumenskih veziva

Zahtjevana vrijednost Osobine modificiranoga bitumenskoga veziva

Jedinica mjere PmBIT 80 PmBIT 40


Gustoća pri 25 o C, najmanje Ekviviskozna temepratura (EVT) Penetracija (100 g, 5s, 25oC), najmanje Tačka razmekšanja po PK; najviše Tačka razmekšanja po PK, najmanje Tačka toma po Fraassu, najviše Plamenište po Cleveland, najmanje Elastični povratak (60 min,7o C), najmanje Stabilnost protiv razmekšavanju pri EVT 100, najviše 180o C, razlika između tačaka razmekšavanja po PK, najviše Relativna promjena mase po toplotni obradi, najviše Promjena tačke razmekšanja po PK po toplotnoj obradi: - porast, najviše - smanjenje, najviše Promjena penetracije po toplotni obradi - smanenje, najviše - povećanje, najviše Elastični povratak po toplotni obradi, najmanje

g/cm3

o C mm / 10

o C o C o C o C %

o C

% m/m

o C o C

% %

%

1,na

80 49,5

-15

20050

2

2

82

402050

00 vesti 40 50 -10

DIN 52004 DIN 51366 EN 1426 EN 1427 EN 1427 EN 12593 ISO 2592 DIN V 52021 Tubentest

DIN 52016

DIN 52016 EN 1427 DIN 52016, EN 1426 DIN 52016, DIN V 52021

Tabela 5.4: Tehnički uslovi za osobine bitumenskih masa za lijepljenje

O s o b i n e bitumenske mase za lijepljenje

Jedinica mjere



Udio punjenja Udio pepela, najviše Tačka razmekšanja bitumena po PK, najmanje Tačka loma bitumena po Fraassu, najviše Penetracija bitumena Odpornost na potiskivanje mase pri 50 o C, najmanje Specifična deformacija potiskivanja pri 50 o C

% (m/m) % (m/m)

o C o C

mm/10

N/mm2

%

0 1

90 -10

20 do 30

0,8 navesti

DIN 1996 – 6

DIN 52005

EN 1427 EN 12593 EN 1426

RVS 15.362

Tabela 5.5: Tehnički uslovi za osobine bitumenskih traka

Zahtjevana vrijednost Postupak sa ljepljenjem Postupak sa varenjem

Debljina trake

Sadržaj bitum. veziva

Debljina trake

Način izrade

mm g/m2 mm


Sa jednom trakom, najmanje Sa dvije trake, najmanje Bandažiranje, najmanje

3,0 3,0 2,0

2000 2000 1600

4,5 3,6 2,0

DIN 52123



Tabela 5.6: Tehnički uslovi za osobine bitumenskih traka za vodoravne izolacije

O s o b i n e bitumenske trake za horizontalnu izolaciju

Jedinica mjere



Postojanost pri –5 oC (savijanje oko trna sa r=30 mm)Postojnost pri 90o C, srednja vrijednost tečenja, najviše Sila kidanja, uzduž i poprečno (5 cm), prosječna vrijednost, najmanje Izduženje kod prekida: *1

- traka sa staklenom tkaninom, prosječna najmanja vrijednost - traka sa poliestersko polipropilenskom folijom, najmanja prosječna vrijednost Odpornost na smicanje kod 50 o C: - traka, najmanja prosječna vrijednost - bitumenske mase, najmanja prosječna vrijednost Bitumenske mase za ugrađivanje:

- tačka razmekšavanja, najmanje - linearno skupljanje, najviše

Masa nosača – staklene tkanine: - u traci za lijepljenje - u traci za varenje Masa nosača – poliesterske polipropilenske folije, najmanje

- debljina mase za lijepljenje na donjoj strani nosača, najmanje

Količine kamenih zrna većih od 0,71 mm, najviše Upijanje vode – najveće Propusnost vode (pritisak 1 bar/24 sata) *1)

-

m

N

%

%

N/mm2

N/mm2

0 C

%

g/m2

g/m2

g/m2

mm % (m/m) % (m/m)

-

postojan

0,5

800

2

40

0.8 0.8

150

2

150 do 250 80 do 120

200

1,8 5 5

vodonepropustan

EN 1109 EN 1110

EN 12311-1 EN 12311-1

RVS 15362

Tabela 5.7: Dodatni tehnički uslovi za osobine bitumenskih traka za vertikalne izolacije

O s o b i n e bitumenske trake za vertikalne izolacije

Jedinica mjere



Postojanost pri 0 o C Postojanost pri 70 o C Sila prekida, uzdužno i poprečno - nosač staklenog voala, najmanje

- nosač poliesterskog polipropilenskog filca, najmanje

Izduženje kod trganja - nosač staklenog voala, najmanje - nosač poliesterskog polipropilenskog filca, najmanje Masa nosača - nosač staklenog voala, najmanje - nosač poliesterskog polipropilenskog filca, najmanje Debljina traka, najmanja Sadržaj mineralnog punjenja, najviše Propusnost vode (pritisak 1 bar/24 sati)

-

N

N

%

%

g/m2

g/m2

mm % -

postojan

400/300

800/800

2

40

54

200 4

25 vodonepro-

pustan

EN 1110 EN 1110

EN 12311-1

EN 12311-1

EN 1849-1

EN 1849-1

EN 12311-1 EN 12311-1



5.2.1.7 Bitumenska traka za ispunu spojeva Osobine trajnoelastične bitumenske trake za ispunu spojeva na graničnim površinama, prije svega spojeva zaštitnog i habajućeg sloja sa ivičnjacima (u sklopu hodnika na

objektima), moraju biti slične osobinama za ispunjavanje spojeva navedene u tabeli 5.8 osim osobina iz alineja 1 i 2 koje se, na ovim trakama, ne mogu provjeriti.

Tabela 5.8: Tehnički uslovi za osobine bitumenskih mješavina za zaptivanje spojeva

O s o b i n e bitumenske trake za vertikalne izolacije

Jedinica mjere



Moč zalijevanja pri 180 o C Temperatura zalijevanja Tačka omekšanja smjese po PK, najmanje Konusna penetracija pri 25 o C, (150 g, 5 s) Tečenje pri 60 o C, (5 ur, 75o), najviše Tečenje nakon pregrijavanja, najviše Promjena tačke omekšanja mase po PK nakon pregrijavanja (absolutno) najviše Promjena konusne penetracije nakon toplotne obrade pri 70 o C, najviše Postojanost na toploti po Nusselu pri 45 o C (24 sati), najviše Postojanost na mrazu po Hermannu (-20 o C, 5 sati) Rastegljivost i sprijemljivost po Rabeju (-20 o C, 15x30 mm), najmanje Otpornost na razmekšanje (150 o C, 30 min.), najviše

-

o C o C

mm / 10 mm mm

o C

% - -

mm

%

dobra

navesti 85

40 do 90 5 5

10

25

6,5

izdrži 3 do 4

5

5

ZTV TL biftfug 82

Anhang 1 EN 1427

ZTV-Anh. 3 ZTV-Anh.4 ZTV-Anh.4

EN 1427,

ZTV-Anh.5 ZTV Anh. 3 in 5

DIN 1996-17 DIN 1996-18

DIN 1996-19

DIN 1996-16 Tabela 5.9: Tehnički uslovi za osobine epoksidnih smola

O s o b i n e epoksidne smole

Jedinica mjere



Viskoznost: pri 23 o C, največa Viskoznost: pri 12 o C, najveća Viskoznost: pri 8 o C Gustoća pojedine komponente Ostatak po žarenju, najviše Vrijeme za obradu, najmanje Vrijeme stvrdnjavanja: - 46 sati, 8 o C, relativna vlažnost zraka 75 % u normalnoj klimi, najviše - pri 40 o C, relativnoj vlažnosti zraka, najmanje

- pri 12 oC in 75 % relativnoj vlažnosti zraka, najviše

Sadržaj tvari koje ne isparavaju, najmanje Upijanje vode u očvrslom stanju, najviše Postojanost na vrućini (slikonsko ulje), najmanje Naponi prijanjanja nakon ispitivanja na vrućini, najmanje Postojanost kod uskladištenja, najmanje

Pa s Pa s Pa s g/cm3

% m/m min

h h h

% m/m % m/m

o C

N/mm2

godina

1 4

navesti navesti

1 10

navesti

18 2

40 98 2,5 250

1,5 1

ZT

V-B

EL-

B /

1995

Te

il 3



Tabela 5.10: Tehnički uslovi za osobine pijeska za posipanje epoksidnih smola i bitumenskih

veziva

O s o b i n e pijeska za posipanje

Jedinica mjere



- zrnavost 0,2 / 0,7 mm

- isprani dijelci (< 0,063 mm), najviše

- zrna ispod mjere, najviše - zrna iznad mjere do 1 mm, najviše - zrnavost 0,5 / 1,2 mm - isprani dijelci (> 0,063 mm), najviše - zrna ispod mjere, najviše - zrna iznad mjere do 2 mm, najviše

% m/m % m/m % m/m

% m/m % m/m % m/m

0,5 5

10

0,3 5

10

T

L M

in -

Stb

Tabela 5.11: Tehnički uslovi za osobine drenažnih tkanin

Zahtjevana vrijednost Osobine drenažne tkanine

Jedinica mjere 300 g 400 g 500 g


Površinska masa, najmanje Dozvoljeno odstupanje mase, najviše Debljina a200 mase, najmanja Dozvoljeno odstupanje debljine, najviše Maksimalna sila zatezanja / uzdužna i podprečna) najmanja Izduženje pri maksimalnoj sili zatezanja, najmanje Odpornost na probijanje, najmanja *2 Odpornost na vatru *3 Odpornost na trulenje *4 Odpornost na gorske vode *4 Propusnost za vodu, najmanja

g/m2

% mm %

N/50 mm*1

% N - - -

l/dm2/min

300 10 2 10

150

60

1,500 B2

60

400 10 2,5 10

200

60

1,500 B2

odporna nije topiva

60

500 10 3 10

250

60

1,500 B2

60

DIN 53854 DIN 53854

DIN 53855/1 DIN 53855/1

DIN 53857/2

DIN 53857/2 DIN 54307 ÖN 3800/1

Darcy

Legenda: *1 za neojačane iglaste drenažne tkanine N/100 mm *2 za drenažne tkanine za tunele najmanje 800 N, ako je podloga iz brizganog betona *3 za tunele *4 poliolefinske drenažne tkanine odgovaraju zahtjevima 5.2.1.8 Bitumenski premaz za zatvaranje

površine Za premaz i zatvaranje površine habajućeg sloja asfaltbetona upotrebljavaju se: - bitumenske emulzije - sa polimerima modificirana bitumenska veziva - bitumenske mase za lijepljenje Osobine navedenih materijala moraju odgovarati uslovima iz tabela 5.2, 5.3 i 5.4.

5.2.2 Materijali iz umjetnih organskih tvari 5.2.2.1 Reakcijske (epoksidne) smole Za osnovni premaz (grundiranje) površine betona objekata upotrebljava se reakcijska smola bez punjenja sa malom viskoznosti i odporna na toplotu. Reakcijska smola izrađena na bazi epoksidnih smola mora odgovarati zahtjevima koji su navedeni u tabeli 5.9. Sastav epoksidne smole treba odrediti sa IR analizom. Karakteristike osnovne komponente i očvršćivača, ekstrakta i reakcijske smole treba odrediti sa prethodnim



ispitivanjima, a rezultati služe kao osnova za daljnje provjeravanje identičnosti. 5.2.2.2 Polimerna folija Folije za djelomično zaštićene ili odvojene slojeve moraju biti proizvedene iz polipropilenskih ili poliesterskih vlakana. Izbor vrste folije zavisi od uslova upotrebe. Osobine folija moraju odgovarati vrijednostima koje su navedene u tabeli 5.11. 5.2.2.3 Drenažno pletivo-geotekstil Osobine drenažnog pletiva za djelomično zaštićene ili odvojene slojeve moraju se odrediti u nacrtu. Po pravilu treba uzeti u obzir osnovne podatke o pletivu koje nudi proizvođač. 5.2.3 Pijesak za posipanje Pijesak za posipanje osnovnog premaza sa epoksidnom smolom mora imati osobine koje se zahtijevaju u tabeli 5.10, ako u upustvima proizvođača epoksidne smole nije drukčije određeno. U određenim primjerima ovakav pijesak je upotrebljiv i za posipanje osnovnog premaza sa bitumenskim vezivom. 6. IZVOĐENJE 6.1 Općenito Osnovni cilj kvalitetnog zaptivanja – izoliranja objekta u svim fazama izgradnje i upotrebe jeste obezbijeđenje kvalitetnog i neštetnog odvajanja površinske i procjedne vode od objekta. Po pravilu se zaptivanje objekta izvodi samo u ugodnim vremenskim prilikama. Granične vrijednosti ne smiju biti prekoračene. Ovi uslovi ograničavaju vrijeme u kome postoje optimalni uslovi za izvođenje ovih radova i uslovljavaju način izvođenja radova u težim uslovima. Tada treba predvidjeti posebne mjere koje će obezbijediti odgovarajuću zaštitu radova i kvalitet izvođenja zaptivanja – ugrađivanje izolacije. Izvođač mora unaprijed dokazati prikladnost postupka koji treba da obezbijedi kvalitet izvedenog zaptivanja – izoliranja objekta. Mora provjeriti upustva proizvođača za upotrebu materijala, odnosno ustanoviti da isti nisu u suprotnosti sa osnovnim

zahtjevima koji su određeni u ovoj smjernici. Ova upustva moraju biti uvijek na raspolaganju na gradilištu. Prije početka izvođenja radova na zaptivanju – ugrađivanju hidroizolacije, beton mora biti star 21 dan. Kod izvođenja radova na opravci ograničenog obsega, beton mora biti star najmanje 7 dana. Ako upustva proizvođača dopuščaju izvođenje radova na zaptivanju – polaganju hidroizolacije na površinama koje nemaju propisanu starost prema posebno pripremljenom postupku, onda taj postupak mora biti provjeren u sličnim uslovima koji su predviđeni za izvođenje radova. Pojedinačni postupci od pripreme betonske podloge do ugrađivanja zaštitnog sloja moraju se sprovoditi i izvoditi u uslovima kakve propisuju proizvođači materijala. Pojedinačni slojevi zaptivanja međusobno moraju biti slijepljeni, odnosno slijepljeni po cjeloj površini betona, ako je takav postupak predviđen po projektu. Svaki slijedeći sloj izolacije može se ugrađivati tek poslije izvršene kontrole kvaliteta izvedenih radova na ugrađivanju prethodnog sloja. Neposredno prije ugrađivanja svakog sloja treba provjeriti kvalitet odvodnjavanja podloge, a izvođenje radova treba prilagoditi datim uslovima. Po hidroizolacionom sloju dozvoljeno je hodanje ili vožnja samo u obimu koji je potreban za izvođenje slijedećeg sloja. Okretanje vozila nije dozvoljeno. Što prije treba ugraditi zaštitni sloj. Po zaštitnom sloju se dozvoljava saobraćaj sa vozilima samo za potrebe ugrađivanja habajućeg sloja, koga treba ugraditi što prije. Ako se mora odvijati promet po zaštitnom sloju duže vremena, treba ovaj sloj privremeno nadgraditi, a po mogućnosti ugraditi odvojeno zaštitni i habajuči sloj. Zaustavljanje vozila i radnih strojeva na zaštitnom i habajućem sloju dozvoljeno je samo, ako su preduzete odgovarajuće mjere za zaštitu. Poprečni i uzdužni spojevi na zaštitnom i habajućem sloju moraju biti međusobno zamaknuti. Za zbijanje asfaltnih mješavina zaštitnih i habajućih slojeva na objektima dozvoljena je upotreba oscilacijskih i statičkih valjaka.

Hidroizolacija Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Svi radovi u vezi sa zaptivanjem – ugrađivanjem hidroizolacije moraju voditi stručno osposobljeni kadrovi sa provjerenim znanjem. 6.2 Način izrade 6.2.1 Priprema podloge Uspjeh zaptivanja objekta zavisi od kvaliteta pripremljene podloge odnosno površine betona na koju se ugrađuje hidroizolacija. Podlogu odnosno površinu betona potrebno je očistiti sa usisivačima ili komprimiranim zrakom. Sva zrnca koja nisu dobro povezana, treba odstraniti. Mrlje od ulja treba očistiti, odstraniti zaprljane dijelove betona ili dodatnih maltera sa mehaničkim alatima, pjeskaranjem ili vodenim ulazom pod visokim pritiskom. Sa ovim postupcima istovremeno se obezbijeđuje propisana hrapavost bez oštrih rubova. Potrebna dubina hrapavosti površine betona, koja se postiže sa pjeskarenjem, smije biti: - do 1,5 mm za varene bitumenske trake - do 2 mm za lijepljene bitumenske trake - najviše 4 mm na pojedinim mjestima Eventualne pukotine, valovita i segregirana mjesta na površini betona treba natopiti sa epoksidnom smolom i posuti sa kremenčevim pijeskom (veličina zrna 0,5/1 mm), veće neravnine prethodno popraviti sa drugim odgovarajućim materijalom (npr. epoksidnim malterom).

Površina betona mora biti, prije ugrađivanja hidroizolacije, suha. Može biti djelomično vlažna, ako se za osnovni premaz upotrebljavaju materijali koji garantuju prijanjanje sa vlažnom podlogom. Vlažnost površine betona određuje se sa bušenim sondama dubine 2 cm i mjeranjem električne provodnosti ili gravimetrično. Dopuštena vlažnost iznosi 4 %. Samo informativno i u izuzetnim slučajevima može se vlažnost odrediti i pomoću upijajućeg papira ili papira od novina. Na ovakvom papiru, koji se pritisne na površinu betona, ne smiju ostati tragovi upijanja vode. Vlažnost se može ustanoviti i sa lokalnim zagrijavanjem površine betona pomoću suhog zraka pošto zagrijana suha površina ima svjetliju boju. Površina betona na objektu mora biti što ravnija. Mjerenja sa 4 m dugom letvom mogu imati slijedeća odstupanja: - na dužini 4 m najviše 40 mm - na dužini 2 m najviše 20 mm - na dužini 1 m najviše 10 mm Za poboljšanje ravnosti površine, može se ugraditi izravnavajući sloj, ali samo iznad izolacije. Sva odstupanja visina iznad 40 mm treba neposredno popraviti na betonu prije izvođenja hidroizolacije, kao i sva izbočenja (rubove i grebene) koji spriječavaju ugrađivanje zaštitnog sloja sa minimalnom debljinom.

Slika 6.1: Način izravnavanja i obezbijeđenja graničnih vrijednosti debljine zaštitnog sloja Odstupanja visina površine betona između 15 i 40 mm ispod projektovane kote treba popraviti sa odgovarajućim izravnavajućim slojem epoksidnog maltera ili mikroarmiranog cementog maltera. Ako su ovakva odstupanja na površini u manjem obimu onda se dozvoljava ručno ugrađivanje

izravnavajućeg maltera, neposredno na sloj izolacije (sl. 6.1). Ako je obim neravne površine veći, onda se sloj za izravnanje ugrađuje pomoću strojeva i na prethodno već izravnalnom sloju. Način izvođenja potrebnog izravnanja površine betona određuje nadzorni organ na osnovu ocjene i pregleda izvedenog stanja.




Srednja vrijednost odpornosti trganja (odlepljivanja) površine betona mora biti min. 1,5 N/mm2 (pojedinačna vrijednost najmanje 1 N/mm2), tako da je obezbijeđena tvrda i trajna povezanost sa nadograđenim slojem. 6.2.2 Slojevi za lijepljenje 6.2.2.1 Osnovni premaz sa reakcijskim

smolama Osnovni premaz treba izvesti sa reakcijskim smolama koje se pospu sa pijeskom. Ovaj se premaz ne može izvoditi bez odgovarajućih zaštitnih mjera, ako su u pitanju slijedeći uslovi: - za vrijeme padavina, nastajanja rose,

vlažnosti uslijed magle - ako je relativna vlaga zraka veća od 85% - ako je temperatura površine podloge

betona ispod + 8o C - ako je temperatura površine podloge iznad +40o C - ako temperatura brzo raste ili opada Temperatura površine podloge mora biti najmanje 3 K iznad temperature rosišća. Višekomponentne reakcijske smole treba miješati po upustvima proizvođača. Promjena materijala ili njihovog sastava i omjera miješanja nije dozvoljena, ako u upustvima nije drukčije određeno. Dubina hrapavosti podloge za osnovni premaz sa reakcijskom smolom po pravilu nije oprijedijeljena. Pripremljenu podlogu površine betona treba sa jednim ili više premaza sa epoksidnom smolom, zasititi (zapuniti pukotine). Prvi sloj se nanosi po upustvima proizvođača (sa četkom, valjkom, mistrijom). Smolu količine 300 – 500 g/m2 treba jednakomjerno rasporediti po površini bez lokvi. Svježa površina smole pospe se sa kvarcnim pijeskom krupnoče zrna 0,5/1,2 mm, izuzetno 0,2/0,7 mm. Posipni materijal koji se nije prilijepio za smolu treba odstraniti prema upustvima proizvođača. Ako postoji mogućnost ispostavljanja unutrašnjih površina betona agresivnom djelovanju vode, onda i te površine treba zaštititi sa premazom iz reakcijskih smola i posipanjem sa kvarcnim pijeskom.

Spojevi osnovnih premaza pojedinačnih slojeva moraju se izvesti stepenasto, u ravnoj liniji i međusobno zamaknuti za 10 cm. U slučaju strojnog ugrađivanja hidroizolacije, onda je potrebno, na posutu površinu nanijeti još jedan sloj epoksidne smole (približno 400 g/m2) Srednja vrijednost čvrstoće trganja (odljepljivanja) pripremljene površine betona i obrađene površine sa reakcijskim smolama mora biti min. 1,5 N/mm2. Lom mora nastupiti u betonskoj podlozi. Dubina hrapavosti površine koja se premazuje sa reakcijskim smolama i posipa sa kvarcnim pjeskom ne smije biti veća od 1,5 mm. 6.2.2.2 Osnovni premaz sa bitumenskim

vezivima Kod izrade hidroizolacije objekata mogu se u određenim uslovima, za osnovni premaz upotrijebiti odgovarajuća bitumenska veziva. Kod površina sa većim nagibom, ovaj postupak se upotrebljava u većoj mjeri, dok se kod površina sa manjim nagibom i većim opterećenjem upotrebljava u manjoj mjeri. Dubina hrapavosti podloge za osnovni premaz sa bitumenskim vezivom mora iznositi 0,8 mm. Pripremljenu površinu betona treba premazati sa hladnim rastvorom bitumenskog veziva (nanosi se sa četkom ili valjkom), potrošnja 200 do 400 g/m2. Količina mora biti minimalna i bez prekida. Ako se bitumenski rastvor upotrebljava u vrućem stanju, onda se nanosi sa brizganjem. Temperatura površine podloge u vrijeme nanosa mora biti min +5o C. Samo u izuzetnim slučajevima i uz prethodno odobrenje nadzornog organa može se upotrijebiti nestabilna bitumenska emulzija. Treba izbjegavati nanos osnovnog premaza u ranim jutranjim satima. Dubina hrapavosti podloge na koju se nanosi osnovni premaz iz bitumenskog veziva, zalivni premaz ili izravnavanje, mora iznositi min. 0,6 mm.



6.2.2.3 Zalivni premaz Zalivni premaz prestavlja dodatni sloj epoksidne smole debljine 0,3 do 0,5 mm koji se upotrebljava u slučaju potrebe nakon nanosa osnovnog premaza. Premaz sa zalivnom masom stvara tanki fil na čitavoj površini i prekriva eventualne prekide osnovnog premaza. Zalivni premaz ne treba dodatno posipati sa kvarcnim pijeskom. 6.2.2.4 Izravnanje sa lopaticom Za izravnanje sa lopaticom obično se upotrebljava epoksidni malter. Izravnanje se izvodi na svježi osnovni premaz (sa epoksidnom smolom), a sa odobrenjem nadzornog organa može se u izuzetnim slučajevima upotrijebiti i na stvrdnutom osnovnom premazu. Epoksidni malter se sa lopaticom poravnava po površini sa čime se ispunjavaju udubljene hrapave površine betona. Karakteristike ovako pripremljene površine su slične površinama na kojima su nanešeni osnovni premazi. Izravnata površina se posipa sa kvarcnim pijeskom granulacije 0,5/1 mm bez prekida. Ako se za izolaciju upotrebljavaju bitumenske trake onda se za izravnavanje mogu upotrijebiti odgovarajući vrući bitumenski materijali. Najviše se upotrebljava bitumenska smjesa za lijepljenje. Sa upotrebom smjese za lijepljenje smanjuje se ovisnost nastavljanja izvođenja radova na izradi hidroizolacije od vremenskih uslova. Potrošnja smjese iznosi 1,5 do 2 kg/m2. Smjese za izravnanje ne smiju se prekrivati na spojevima. Prekomjernu hrapavost površine (iznad 4 mm) na pojedinim mjestima treba izravnati sa epoksidnim malterom. Omjer miješanja epoksidnih smola je: jednofrakcijski pijesak 1:3 do 1:4, ako u upustvima proizvođača nije drukčije određeno. Obično se u praksi upotrebljavaju pripremljene gotove smjese. Postupak izravnavanja sa lopaticom može se upotrijebiti kod ugrađivanja zaštitnog ili habajućeg sloja uz rubove kolovoza.

6.2.3 Izolacijski slojevi Za izolacijski sloj mogu se upotrijebiti:

- jednoslojne bitumenske trake - dvoslojne bitumenske trake - sa polimerima modificirani bitumen Za vezane (lijepljene) izolacijske slojeve odnosno za vezu izolacijskog sloja sa slojevima za lijepljenje može se pojaviti potreba za upotrebom dodatnog sloja za lijepljenje. Postupak izrade ovog sloja naveden je u upustvima proizvođača. Za ovaj dodatni sloj potrošnja iznosi oko 250 g/m2. Za nevezane (plivajuće) vertikalne ili kose izolacijske slojeve mogu se, kod mostova, upotrijebiti glatke nelijepljene ili polimerne folije sa čepovima. Posebni uslovi i postupci ugrađivanja nevezanih izolacionih slojeva kao i zaštita polimernih folija, dati su u upustvima proizvođača. 6.2.3.1 Jednoslojna bitumenska traka Izolacija sa jednoslojnom varenom ili lijepljenom bitumenskom trakom može se izvesti:

- za izolaciju koja se nalazi između pojedinih elemenata konstrukcije objekta npr. ispod hodnika, rubnih vijenaca, ivičnjaka

- za krovnu izolaciju objekata na putevima Bitumenske trake između pojedinih elemenata, obično se ugrađuju uzdužno prilijepljene za ljepilnu masu koja se nalazi na osnovnom premazu iz bitumenskog veziva. U područje kolovoza moraju prelaziti minimalnu 20 cm sa čime se obezbijeđuje kvalitetan spoj sa trakama krovne izolacije. Trake treba privremeno zaštititi od mehaničkih oštećenja npr. sa bitumenskom krovnom ljepenkom koja se, prije ugrađivanja zaštitnog sloja, odstrani. Mehaničke osobine bitumenske trake za izolaciju koja se ugrađuje između elemenata ne mogu odstupati od vrijednosti koje su date u tabeli 5.6. Za krovne izolacije iz jednoslojnih bitumenskih traka upotrebljava se postupak varenja na podlogu.



Reakcijska smola u izvedenom sloju za lijepljenje mora biti stara najmanje 48 sati i dovoljno stvrdnuta. Ako se bitumenske trake ugrađuju kao krovne na osnovni premaz iz bitumenskog veziva ili na izravnanje sa lopaticom napravljeno iz bitumenskih ljepilnih masa, onda to izravnanje mora biti suho. Temperatura zraka za vrijeme ugrađivanja bitumenskih traka mora biti min. 5o C, a podloga ne smije biti zamrznuta. Bitumenske trake treba prvo razmotati i poravnati, po pravilu uzdužno u smjeru objekta. Kod poravnavanja treba uzeti u obzir širine preklopa (ako nije predviđeno čeono spajanje traka) u širinama:

- na uzdužnim rubovima stanjeni minimum 8 cm normalni minimum 10 cm - na poprečnim rubovima minimum 10 cm Kod čeonog spajanja, trake mogu biti razdvojene do 10 mm. Poprečni spoj traka mora biti zamaknjen najmanj 50 cm. Čeono spajanje bitumenskih traka treba početi na višoj strani objekta, a ako je spajanje na preklop onda na nižoj strani objekta. Ako je bitumenska traka zaštićena sa plastičnom folijom, istu treba prije ugrađivanja odstraniti ako je debljina veća od 0,05 mm. Poravnate bitumenske trake treba naviti na tulce – valjke koji imaju odgovarajuću masu. U toku ponovnog razvijanja bitumenske trake se zagrijavaju po čitavoj širini (uz pomoć više gorionika ili odgovarajućeg izvora toplote), a bitumensku masu ispod trake treba grijanjem raztopiti. Temperaturu izvora toplote i udaljenost izvora toplote od trake i osnovne mase (gorionici na nosivoj pokretnoj konstrukciji) treba prilagoditi trenutnim vremenskim uslovima (temperatura, vjetar). Ako se bitumenske trake vare na sloj iz reakcijske smole onda temperatura zagrijavanja površine podloge ne smije biti visoka.

Osnovne uslove za sagrijavanje bitumenskih traka, koje se vare, određuje proizvođač. Upotreba pojedinačnih gorionika za zagrijavanje može se primijeniti samo u izuzetnim slučajevima uz odobrenje nadzornog organa. U određenim uslovima dozvoljava se ugrađivanje odgovarajućih bitumenskih traka sa lijepljenjem na osnovni premaz (rastvor bitumenskog veziva) iz vruće bitumenske mase. Temperatura ove mase kod podlivanja mora odgovarati uslovima iz upustava proizvođača. Zagrijavanje bitumenske mase za lijepljenje mora se izvoditi u odgovarajućim kotlovima sa mješačem. U toku zagrijavanja i upotrebe treba masu stalno miješati i kontrolisati njenu temperaturu. Potrošnja bitumenske mase iznosi 1,5 – 2,0 kg/m2 što zavisi od kvaliteta pripremljene betonske površine. Ispred bitumenske trake, koja je namotana na valjak uvijek mora biti toliko rastopljene mase (plastificirane) da se ispred nje stvara greben. Neposredno nakon razmotavanja potrebno je traku pritisnuti uz podlogu da se po čitavoj širini prilijepi, a iz spoja odstrani zrak. Bitumensku masu, koja na rubovima isteče ili je bila istisnuta, treba ravnomjerno izravnati uz sam spoj. Veću količinu istisnute mase treba odstraniti. Ako u području spoja nije istisnuta masa i ako je na određenim mjestima ostala praznina, onda se ta mjesta moraju dodatno podliti. Prodiranje bitumenske mase, na području čelnih spojeva, u gornje djelove asfaltbetona treba spriječiti sa pokrivanjem spoja u širini cca 20 cm sa trakom za bandažiranje. Ova se traka prilijepi na podlogu pomoću dodatnog zagrijavanja područja spoja. Napon prijanjanja bitumenskih traka mora biti min 0,8 N/mm2 za prosječnu vrijednost tri uzorka, odnosno min 0,4 N/mm2 za pojedinačna ispitivanja. Na slici 6.3 prikazana je jednoslojna hidroizolacija, slična hidroizolacija na slici 6.4, a na slici 6.2 prikazana je obrada i zaptivanje spoja hidroizolacija i slojeva asfaltbetona sa ivičnjacima.



Slika 6.2: Hidroizolacija konstrukcije uz rub kolovoza

Slika 6.3: Hidroizolacija konstrukcije sa jednostrukim bitumenskim trakama

Legenda:

1 – osnovni premaz 2 – masa za punjenje spoja 3 – premaz za zatvaranje površine asfaltbetona 4 – habajući sloj 5 – zaštitni sloj

6 – snovni premaz, zalivni premaz, izravnanje sa lopaticom

7 – armiranobetonska konstrukcija 8 – zaobljenje ivice sa bitumenskom masom ili cementnim malterom

9 – jednoslojna bitumenska traka Slika 6.4: Detalj obrade spoja uz ivičnjak

Na slikama 6.5 i 6.6 pregledno je prikazana hidroizolacija uz otvore za oticanje vode, a na slikama 6.7 i 6.8 dat je detaljniji prikaz. Podužni drenažni žlijeb mora obezbijediti odvajanje ukupne procijedne vode koja dospijeva do hidroizolacije u području ivičnjaka ili elementa ograde i istu odvesti u sistem odvodnjavanja objekta.

Slika 6.5: Hidroizolacija oko otvora za oticanje vode

Legenda: 1 – osnovni premaz 2 – masa za zaptivanje – ispuna spoja 3 – premaz za zatvarane površina asfaltbetona 4 – habajuči sloj 5 – zaštitni sloj 7 – a.b. konstrukcija 9 – bitumenska traka 11 – zaštitni drenažni filc 12 – drenažni epoksidni beton Slika 6.6: Detalj izolacije uz ivičnjak i otvor

za oticanje vode


Slika 6.7: Hidroizolacija sa dvoslojnim bitumenskim trakama 6.2.3.2 Hidroizolacije sa dvoslojnim

bitumenskim trakama Kod izrade hidroizolacije sa dvoslojnim bitumenskim trakama (slika 6.7), prvo se donja traka prilijepi sa bitumenskom lepljivom masom, koja se podlijeva ispod trake dok se gornja traka vari na donju. Uslovi za ugrađivanje dvoslojnih traka isti su kao u tački 6.2.3.1 za jednoslojne trake. Dodatni uslovi važe za preklope gornjih traka, pošto se moraju izvesti sa zamicanjem u odnosu na donje trake: - u uzdužnom smjeru 1/2 širine trake - u poprečnom smjeru najmanje 50 cm Kod dvoslojnih bitumenskih traka, moraju se trake oba sloja ugraditi u istom smjeru (u pravilu uzdužno). 6.2.3.3 Modificirani bitumen s polimerima S polimerima modificirano bitumensko vezivo najviše se upotrebljava za brizganu hidroizolaciju betonskih površina koje imaju veliki ugao nagiba, a rijetko na vodoravne površine. Potrošnja ovakvog bitumena kreće se od 2 do 3 kg/m2 što zavisi od hrapavosti površine. Po pravilu se ovakva hidroizolacija nanosi u više slojeva (približno 1 kg/m2) na pripremljenu podlogu sloja za lijepljenje, a onda se izvrši njeno ojačanje sa tkaninama ili mrežama iz umjetnih vlakana ili metala. Ovo ojačanje treba postaviti prije nanošenja završnog brizganog sloja hidroizolacije. Hidroizolaciju iz modificiranog bitumenskog veziva sa polimerima treba na površini

zaštititi sa odgovarajućim materijalom (npr. sa filterskom folijom, čepastom plastičnom folijom, stiroporom, drvenim pločama, opekom). 6.2.4 Zaštitni slojevi

Za zaštitne slojeve vodoravnih ili malo nagnutih hidroizolacija najviše se upotrebljavaju smjese asfalt betona, drobljenca sa bitumenskim mastiksom ili asfaltbetona. U određenim uslovima može se upotrijebiti i cementni beton.

Za zaštitu hidroizolacije sa većim nagibom treba upotrijebiti druge odgovarajuće materijale. Upotrebljavaju se različite filterske folije, stiropor, čepaste plastične folije, drvene lesonit ploče, opeka idr.

Na kraćim objektima dužine do 30 m preporučuje se upotreba livenog asfalta za zaštitni sloj.

Za zaštitu izolacije na vertikalnim betonskim površinama, kod okvirnih objekata, treba upotrijebiti materijal koji spriječava bilo kakva mehanička oštećenja izolacije.

Za vrijeme dovoza materijala za zaštitu sloja treba paziti da vozila ne oštete hidroizolaciju.

Prosječna vrijednost napona prijanjanja je min. 1,0 N/m2, pojedinačna vrijednost min. 0,7 N/mm2. 6.2.4.1 Asfaltni zaštitni slojevi

Asfaltni zaštitni slojevi se po pravilu ugrađuju samo na suhu podlogu. Prije ugrađivanja zaštitnog sloja hidroizolacija ne smije biti oštećena u mjeri koja bi ugrožavala potpunu zaštitu.

Vrsta asfaltne smjese za zaštitni sloj mora biti određena u projektu.

Debljina zaštitnega sloja ne smije biti tanja od 2,5 cm i deblja od 5 cm (slika 6.1).

Sva udubljenja na hidroizolaciji veća od 5 cm treba izravnati sa odgovarajućom asfaltnom masom za izravnavanje sa debljinom slojeva od 1,5 do 4 cm. Kod strojnog ugrađivanja asfaltne mase za zaštitne slojeve upotrebljavaju se finišeri sa točkovima. Ako se upotrebljavaju finišeri sa gusjenicama, onda treba prethodno zaštititi hidroizolaciju.


Hidroizolacija Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Najveća vrijednost neravnina može biti 6 mm na dužini 4,0 m.

U toku ugrađivanja zaštitnog sloja ne smije doći do utiskivanja bitumenske smjese iz hidroizolacije u zaštitni sloj koja može štetno uticati na osobine zaštitnog sloja. Osim toga ne smije doći do premicanja pojedinih slojeva hidroizolacije.

Zaštitni sloj treba što prije ugraditi po ugrađivanju hidroizolacije. Temperatura asfaltne mase ne smije prelaziti vrijednost 160o C, temperatura livenog asfalta 250o C. Postepeno zagrijavanje hidroizolacije postiče se pravilnim ugrađivanjem mase zaštitnog sloja. Prvo se razastre manja količina, a odmah nakon toga preostali dio. Na ovaj način se obezbijeđuje da trake ne budu preko mjere zagrijane.

Vruća asfaltna masa može se zadržavati ispred ravnjače finišera 1 do 3 minute što zavisi od temperature okoline. Ovo pravilo važi i za zaustavljanje finišera. Brzina ugrađivanja sa finišerom ne smije biti manja od 2 m/min.

Radni spojevi izvode se po principu vruće na vruće. Uzdužni spojevi ne smiju se izvoditi u području kolotraga.

Po hidroizolaciji se može dopustiti prelaz vozila koji dovoze masu i finišera, ako se na izolaciji ne nalaze rasuta zrna asfaltne mase iz prethodno izvedenog transporta.

Udio pora u asfaltbetonu zaštitnog sloja smije iznositi do 4 % V/V (stepen zbijanja min. 98 %). Jednake uslove mora ispunjavati i asfaltna masa koja se ugrađuje za izravnanje udubljenja.

Radne spojeve zaštitnog sloja iz livenog asfalta treba izvesti po postupku vruće na vruće. U ostalim primjerima spojevi se oblikuju kao fuge, a onda zaliju.

Ako je zaštitni sloj izveden iz livenog asfalta na koji se ugrađuje habajući sloj iz asfaltbetona ili drobljenca sa bitumenskim mastiksom, onda se na površinu zaštitnog sloja mora utisnuti približno 1 kg/m2 drobljenog materijala zrnavosti 2/4 ili 4/8 koji prethodno mora biti obavijen sa vezivom. 6.2.4.2 Drugi zaštitni slojevi

Način ugrađivanja drugih materijala za zaštitne

slojeve treba prilagoditi njihovim osobinama. Prije svega treba obezbijediti sigurnost hidroizolacije protiv oštećenja u toku ugrađivanja zaštitnog sloja. 6.2.5 Habajući slojevi

Habajući slojevi na objektima moraju obezbijediti iste uslove za vožnju kao na ostalom kolovozu radi čega se i izgrađuju iz sličnih materijala.

Kod ugrađivanja habajućih slojeva na objektima treba uzeti u obzir ograničenu upotrebu strojeva za zbijanje pomoću vibracija. U svemu drugom su uslovi za ugrađivanje slični kao na površinama izvan objekta. 6.2.6 Izolacija graničnih površina –

spojeva Hidroizolacija mora biti povezana sa graničnim površinama ostalih konstruktivnih elemenata. Radi toga na tim graničnim površinama treba obezbijediti odgovarajuče rege – fuge širine 15 – 20 mm koje se zapune sa odgovarajućim bitumenskim smjesama ili drugim materijalom za zaptivanje. Širina fuge mora se odrediti u projektu, a dubina zaptivanja mora se izvesti u skladu sa upustvima proizvođača materijala za zaptivanje.

Legenda: 1 - osnovni premaz 2 - masa za zaptivanje spoja 4 - habajući sloj 5 - zaštitni sloj

6 - osnovni premaz, zalivni premaz, izravnanje sa lopaticom

7 - armiranobetonska konstrukcija 9 - hidroizolacija – bitumenske trake 10 - hidroizolacija – bitumenske trake 13 - uložak za zaptivanje Slika 6.8: Detalj zaptivanja uz ivičnjak sa uloškom




Spojeve između graničnih površina zaštitnog i habajućeg sloja i susjednih materijala na kolovozu treba popunjavati odvojeno. Uz ivičnjake treba zapuniti fugu uz zaštitni sloj sa bitumenskom masom za zaptivanje spojeva na čitavoj visini. Fugu uz habajući sloj treba zapuniti sa bitumenskom masom nekoliko mm iznad habajućeg sloja. Radi toga se, u određenim uslovima, do visine 2,5 cm ispod površine habajućeg sloja može ugraditi odgovarajući uložak za zaptivanje (npr. traka iz profilirane gume, slike 6.8). Ove trake se ne ugrađuju na prometnim površinama. Prije ugrađivanje mase za zaptivanje spojeva, sve površine u fugi – regi moraju biti suhe i čiste i premazane sa odgovarajućim materijalom za osnovni premaz. Zaštita ivičnjaka sa osnovnim premazom ili masom za zaptivanje spojeva mora biti min. 2 cm iznad kote habajućeg sloja.

Eventualno zagrijavanje bitumenske mase koja se upotrebljava za zalijevanje treba obavljati u posebnim kotlovima prema upustvu proizvođača. Dozvoljavaju se ponovna zagrijavanja mase pod uslovom da ne izgubi osobine i zahtjeve koji su navedeni u tabeli 5.8.

Ako se bitumenska masa, nakon ohlađivanja, previše skrči, zalijevanje treba ponoviti tako da je fuga u potpunosti zapunjena sa masom.

Ako se za zaptivanje graničnih površina zaštitnog i habajućeg sloja upotrebljava bitumenska traka, onda se ona mora ugraditi, po upustvima proizvođača, prije ugrađivanja zaštitnog i habajućeg sloja (asfaltbeton, liveni asfalt, drobljenac sa bitumenskim mastiksom).

Granične vodoravne površine na habajućem sloju uz fugu koje su popunjene sa masom za zaptivanje spojeva treba premazati sa masom za zatvaranje površine u širini ca 25 cm od ivičnjaka (slika 6.2). Za ovu zaštitu najviše se upotrebljava masa za izravnanje sa lopaticom koju treba nanijeti na osnovni premaz iz bitumenske emulzije ili bitumenske mase za lijepljenje. Dodatni premaz iz modificiranog bitumenskog veziva (1 do 1,5 kg/m2) i posipanje sa pijeskom (zrnavost 2/4 mm, do 2,5 kg/m2) mora obezbijediti potpuno zaptivanje navedene površine.

6.3 Kvalitet izrade 6.3.1 Općenito

Prije početka upotrebe svih materijala, strojeva i alata od kojih zavisi kvalitet hidroizolacije i zaptivanje objekta, treba provjeriti njihovu ispravnost i podobnost koja će garantovati kvalitet izvedenih radova.

Pored opštih i posebnih tehničkih uslova koje propisuje naručilac, treba uzeti u obzir i sve uslove koje su propisali proizvođači osnovnih materijala, strojeva i alata. Uslovljena probna ispitivanja koja mora obezbijediti izvođač su:

- prethodna ispitivanja upotrebljivosti - unutrašnja kontrolna ispitivanja - vanjska kontrolna ispitivanja

Za ispitivanja asfaltnih masa za zaštitne i habajuće slojeve u cjelosti važe odredbe koje se primjenjuju za ispitivanje kod kolovoznih konstrukcija izvan objekata. Ako je potrebno, onda ispitivanje sadrži:

- oduzimanje uzoraka, pripremu i prevoz uzoraka u odgovarajuću labolatoriju te skladištenje - ispitivanje - izrada izvještaja o ispitivanju - uskladištenje dokaznih uzoraka 6.3.2 Prethodna ispitivanja Prethodna ispitivanja su ispitivanja koja u prethodnom postupku dokazuju upotrebljivost materijala koji su predviđeni u projektu i predmjeru radova. Upotrebljivost građevinskih materijala i postupaka mora dokazati izvođač radova sa važećim certifikatom koji izdaje ovlaštena institucija. Izvođač mora priložiti dokaz i predati ga naručiocu prije početka radova. Dokaz mora ispunjavati sve osobine koje su navedene u tački 5 i 6.2 Izvođać ne može upotrebljavati materijale prije nego dobije saglasnost naručioca. Troškove prethodnih ispitivanja za dokazivanje upotrebljivosti materijala i postupaka snosi proizvođač ili izvođač. 6.3.3 Unutrašnja kontrolna ispitivanja Ispitivanja u toku građenja mora izvoditi osposobljeni izvođač radova ili ovlaštena institucija koju je odabrao izvođač. Sa unutrašnjim-tekućim ispitivanjima dokazuje



se kvalitet upotrebljenih materijala i izvršenih radova shodno dogovorenim uslovima iz ugovora. Obim unutrašnjih-tekućih ispitivanja mora se, za sve materijale i postupke, odrediti sa programom koji je sastavni dio ugovora. Rezultate unutrašnjih-tekućih ispitivanja mora izvođač redovno dostavljati naručiocu ili institutu. U slučaju da izvođač ustanovi odstupanja od zahtjevanog kvaliteta, mora odmah preduzeti odgovarajuće mjere. U zavisnosti od postupka izvođenja hidroizolacije, izvođač mora izvršiti unutrašnja-tekuća ispitivanja: kod materijala: - provjeriti otpremnice i oznake na ambalaži

(broj sarže) - stanje i uskladištenje ambalaže i njenog

sadržaja prema upustvima za izvođenje - miješanje u propisanom omjeru sa

odgovarajućom opremom za miješanje do potpune homogenosti

- rok upotrebe odnosno datum proizvodnje i dozvoljeno trajanje uskladištenja

- eventualno dodavanje drugih materija - mineralni dodaci i smjese zrna za

posipanje u pogledu sastava, veličine i vlažnosti

kod izvođenja: - vanjske uslove odnosno temperaturu

zraka, podloge, materijala, rosišče i relativnu vlažnost zraka toliko dugo da na hidroizolaciju više ne može utjecati, ali najmanje dva puta dnevno

- vlažnost površine podloge armirano betonske konstrukcije

- napone prijanjanja površine pripremljene podloge

- postupak nanošenja reakcijske smole odnosno bitumenskog veziva na osnovni premaz u odnosu na propisani način

- poštivanje vremena obrade - izgled površine pojedinačnog sloja u

pogledu homogenosti, pokrivanja i neodgovarajućih mjesta

- poštivanje propisanog vremena čekanja - stanje izvedenog osnovnog premaza,

izravnanja sa lopaticom i eventualnih slojeva za lijepljenje prije nastavka radova u odnosu na uslove iz ugovora

- obim i položaj osnovnog premaza te potrošnju materijala

- izgled kvaliteta obrađene površine - dubinu hrapavosti obrađene površine

- debljinu sloja hidroizolacije u toku

izvođenja - sadržaj pora u hidroizolacionom sloju - napone prijanjanja hidroizolacije - stanje sloja za lijepljenje - napone prijanjanja varenih bitumenskih

traka - kvalitet lijepljene hidroizolacije sa

podlogom, te eventualne mjehure i udubljenja ispod hidroizolacije ili zaštitnog sloja livenog asfalta

- temperaturu prilikom ugrađivanja zaštitnog sloja

- posipanje u pogledu vrste i količine smjese zrna kao i izbor pravog trenutka za posipanje

Izvođač mora priložiti odgovarajuće dokaze za kvalitet materijala i izvođenje radova na hidroizolaciji za sve upotrebljene materijale i postupke za svaki objekat. Svi troškovi tekućih ispitivanja materijala i postupaka u okviru ugovorenih odredbi padaju na teret izvođača. 6.3.4 Vanjska kontrolna ispitivanja Kontrolna ispitivanja u pravilu izvodi ovlaštena ustanova. Kontrolna ispitivanja služe nadziranju pravilnog izvođenja tekućih ispitivanja, ugrađivanja materijala i izvedenih radova u odnosu na odredbe iz ugovora. Rezultati kontrolnih ispitivanja čine osnovu za preuzimanje izvedenih radova. Oduzimanje uzoraka i ispitivanja na gradilištu moraju se izvoditi uz prisustvo izvođača radova i naručioca. U koliko uredno pozvani prestavnik izvođača nije prisutan, onda se uzimanje i ispitivanje uzoraka može izvršiti i bez njega. Izvođač je obavezan pružiti svu potrebnu pomoć kod uzimanja uzoraka i izvođenju kontrolnih ispitivanja. Ako je kod izvođenja unutrašnjih-tekućih ispitivanja hidroizolacije prisutan prestavnik naručioca, onda naručilac može ta ispitivanja smatrati kao kontrolno ispitivanje. Od svih upotrebljenih materijala treba uzeti posebne uzorke (u odvojenoj ambalaži) za eventualna naknadna provjeravanja. Svi oduzeti uzorci moraju se evidentirati i pažljivo čuvati. Nakon izvođenja hidroizolacije i ugrađivanja zaštitnog sloja livenog asfalta potrebno je, sa



kontrolnim uzorcima provjeriti ima li nezalijepljenih mjesta sa prisustvom šupljina i mjehura. Tabela 6.1: Minimalni obim vanjskih

kontrolnih ispitivanja materijala za hidroizolaciju

Vrsta materijala Ispitivanja na

količinu bitumenska veziva i

emulzije modifikovano bitumensko

vezivo bitumenska masa za

lijepljenje bitumenske trake bitumenska masa za

zaptivanje spojeva bitumenska traka za

zaptivanje spojeva epoksidna smola pijesak za posipanje tekući polimer za brizganje polimerna folija filterska folija

iz svake šarže

iz svake šarže

iz svake šarže iz svake šarže

iz svake šarže

1000 m

iz svake šarže 20 t

iz svake šarže 10.000 m2

10.000 m2

Sve troškove vanjskih kontrolnih ispitivanja u okviru ugovora u cjelosti snosi naručilac. Troškove za eventualna dodatna kontrolna ispitivanja, koje može zahtijevati naručilac i izvođač, snosi naručilac ispitivanja odnosno izvođač, ako rezultati nisu dali pozitivne dokaze. 6.3.5 Vrsta i obim ispitivanja Prije početka izvođenja radova izvođač mora priložiti, za sve materijale koje će pri izradi hidroizolacije upotrebljavati, odgovarajuće dokaze o kvalitetu koje je izdala ovlaštena institucija. Minimalni obim kontrolnih ispitivanja materijala naveden je u tabeli 6.1.

Prije početka radova izvođač je dužan dostaviti naručiocu na ovjeru recepture za asfaltnu masu zaštitnog sloja i habajućeg sloja, te rezultate dokaza kvalitetnog ugrađivanja asfaltnih masa.

U toku izvođenja radova moraju se napraviti tekuća i kontrolna ispitivanja. Minimalni obim ovih ispitivanja dat je u tabeli 7.1. Na osnovu rezultata ovih ispitivanja, nadzorni organ može promijeniti obim ispitivanja.

Izvođač mora voditi detaljan pregled vremenskih uslova za vrijeme izvođenja radova i oduzimanja uzoraka.

Izvođač može nastaviti sa radom koji je predviđen u sklopu slijedeće faze tek nakon ovjere nadzornog organa da su radovi iz prethodne faze primljeni. 6.4 Ocjena kvaliteta

Nakon završetka pojedinih faza rada ili ukupnih radova potrebno je izvesti statističke analize rezultata unutrašnjih – tekućih i vanjskih – kontrolnih ispitivanja:

- svih ulaznih osnovnih materijala i asfaltnih masa, - ugrađenih izolacija i zaštitnih slojeva, - asfaltne mase habajućeg sloja Statističke analize rezultata kontrolnih ispitivanja po pravilu, pripremaju izvođaći. Unutrašnje i vanjske kontrole, svak za svoj dio. Upoređenja rezultata statističkih analiza prestavlja osnovu za ocjenu skladnosti i kvaliteta, odnosno donošenja eventuelnih mjera za korekcije.

Ocjenu skladnosti rezultata vanjskih kontrolnih ispitivanja sa svim zahtijevima po pravilu priprema ovlaštena institucija. 7. MJERENJE I PREUZIMANJE

RADOVA 7.1 Mjerenje radova Izvršeni radovi se mjere u skladu sa opštim tehničkim uslovima, proračunati u kvadratnim metrima. Sve količine izvedenih radova treba izmjeriti i izračunati prema stvarno izvršenom obimu i uporediti sa mjerama i količinama iz projekta. Inžinjer preuzima ugrađenu hidroizolaciju u skladu sa zahtjevima ove smjernice i eventualnim dodatnim zahtjevima koji su predmet ugovorne dokumentacije za izvođenje radova. Ako se, kot preuzimanja radova, ustanove nedostaci ili nisu ispunjeni minimalni zahtjevi u pogledu kvaliteta izvođač radova mora odkloniti nedostatke prije nego što nastavi sa radovima. Nedostatke treba odkloniti o svom trošku, a isti saćinjavaju i sve troškove dodatnih mjerenja i ispitivanja koje treba izvesti po izvedenim radovima.



7.2 Preuzimanje radova Ugrađenu hidroizolaciju preuzima nadzorna služba investitora (u nastavku teksta »inžinjer«), na osnovu pismenog obavještenja izvođača o završetku radova. Izvođač mora blagovremeno predočiti sve podatke i izvještaje unutrašnje – tekuće kontrole o kvalitetu, te završni izvještaj o kvalitetu izdat od strane ovlaštene institucije za obavljanje kontrolnih ispitivanja.

Radovi koji nisu zadovoljili kvalitet, odnosno nisu izvedeni u skladu sa zahtjevima ove smjernice i uslova iz projekta, a isti su predmet ugovora, izvođač ne može obračunati i naplatiti, ako iste nije popravio prema zahtjevima inžinjera. U ovakvim slučajevima Investitor može produžiti garantni rok za sve radove koji nisu popravljeni za min. 5 godina.

Tabela 7.1: Minimalni obim unutrašnjih i vanjskih ispitivanja u toku izvođenja radova na

hidroizolaciji i zaštitnim slojevima

Na količinu VRSTA PROVJERE tekuće ispitiv. kontrolno ispitiv.

Površina podloge: - pregled stanja - mjerenja: ravnosti dubine hrapavosti naponi prijanjanja Slojevi za lijepljenje: - vremenski uslovi - osobine premaza sa reakcijskom smolom - osobine bitumenskog veziva - količina premaza s bitumenskim vezivom Hidroizolacioni slojevi: Bitumenska traka - vremenski uslovi - osobine bitumenskih traka - osobine bitumenske mase za lijepljenje - način ugrađivanja traka - količina bitumenske mase za lijepljenje - mjerenja napona prijanjanja S polimeri modificiran bitumen: - vremenski uslovi - osobine s polimeri modificiranog bitumena - debljina sloja Zaštitni i habajući slojevi asfaltbetona i drobljenca sa bitum. mastiksom: - vremenski uslovi - osobine asfaltne mase - debljina sloja - zbijenost sloja Zaštitni i habajući slojevi iz livenog asfalta: - osobina asfaltne mase - debljina sloja

250 m2

250 m2

250 m2

250 m2

u toku rada 500 m2

- 250 m2

u toku rada 2000 m2

2000 m2

u toku rada 2000 m2

u toku rada 2000 m2

1000 m2

svaki dan 1xna obj./1000m2

1000 m2

100 m2

svaki kotao

1000 m2

1 x dnevno -

1 x dnevno -

- 2.000 m2

za saržu 1 x dnevno

- za saržu za saržu

1 x dnevno 1 x na objekat 3 x na objekat

- 1x na objekat

2000 m2

- 1 x naobj./2000m2

2000 m2

-

1xna obj./1000m2

2000 m2




PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.5) Poglavlje 5: ODVODNJAVANJE I KANALIZIRANJE

OBJEKATA NA CESTAMA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Odvodnjavanje i kanaliziranje


U V O D

Sistem odvodnjavanja i kanaliziranja objekata sadrži sve potrebne građevinske intervencije za brz i kvalitetan odvod površinske i procjedne vode sa objekta. Sa ovim se obezbjeđuje siguran promet, zaštita konstrukcije objekta i zaštita okoline, sve u skladu sa vodoprivrednim zahtjevima. Pravilno funkcionisanje sistema odvodnjavanja i kanaliziranja objekata garantuje planirani vijek trajanja objekata i smanjuje troškove održavanja.

Odvodnjavanje i kanaliziranje Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNA REGULATIVA......................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPŠTE SMJERNICE ZA ZASNIVANJE SISTEMA ODVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA

OBJEKATA ...................................................................................................................................5 4.1 Općenito ..............................................................................................................................5 4.2 Odvod površinske vode.......................................................................................................6 4.3 Odvod procjedne vode i oslobođanje parnih pritisaka ........................................................6 4.4 Odvodnjavanje i zračenje šupljina.......................................................................................8 4.5 Odvodnjavanje nasipa iza krajnjih upornjaka......................................................................8 4.6 Odvodnjavanje površina ležišta ..........................................................................................9 4.7 Priključak odvodnog sistema objekta na cestnu kanalizaciju .............................................9 4.8 Odvodnjavanje manjih objekata ..........................................................................................9

5. KONSTRUKCIJSKI ELEMENATI ODVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA............10 5.1 Slivnici ...............................................................................................................................10 5.2 Cijevi za odvod i kanaliziranje vode ..................................................................................12 5.3 Uslovi ugrađivanja i pričvršćivanja cijevi na konstrukciju objekta .....................................13 5.4 Elementi za odvod procjedne vode i oslobađanje parnih pritisaka ...................................14

6. HIDRAULIČKI PRORAČUN........................................................................................................17 6.1 Količine i oticanje oborinske vode.....................................................................................17 6.2 Određivanje potrebnog broja slivnika i međusobnog razmaka .........................................18 6.3 Dimenzioniranje odvodnih cijevi........................................................................................19 6.4 Praktičan primjer ...............................................................................................................20

7. ODRŽAVANJE SISTEMA ODVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA .......................21 7.1 Dostupnost odvodnog sistema..........................................................................................21 7.2 Čišćenje i održavanje odvodnog sistema..........................................................................22

8. PROJEKAT SISTEMA DVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA ...............................22




SMJERNICE

Namjena smjernice ogleda se u davanju opštih upustava za pravilan izbor koncepta sistema odvodnjavanja i kanaliziranja objekata. Kod izbora sistema treba uzeti u obzir karakteristike konstrukcije i zahtjeve vezane za obezbjeđenje kvaliteta pojedinih elemenata sistema odvodnjavanja. Obično su poznati ulazni parametri za hidraulički proračun na osnovu koga se određuju dimenzije i broj pojedinih elemenata. Radi obezbjeđenja boljeg održavanja, navedeni su uslovi koje treba ispuniti radi boljeg pristupa i čišćenja sistema za odvodnjavanje. 2. REFERENTNA REGULATIVA U ovoj projektnoj smjernici uključeni su inostrani standardi i druga tehnička regulavita. Kod primjene uvijek važi zadnje izdanje. Tehnički propisi

RVS 15.43, Brückenausrüstung i Brückenentwässerung – austrijske smjernice ZTV-K, Zusäztliche Technische Vertrags-bedingungen für Kunstbauten – njemačke smerjnice Richtlinien für konstruktive Einzelheiten von Brücken; 6 Entwässerung – švajcarske smjernice Assainssement des ponts routes; evacuation des eax, perres, drinage, cornichescaniveaux – francuske smjernice Standardi

Slivnici: DIN 1229, DIN EN 124

Odvodne cijevi: ÖNORM B 2571, B 2570 DIN 19522 Cijevi za odvod procjedne vode: C.B5.226 Pritvrđivanje: DIN 17440, DIN 367, 11 dio – nerđajući čelik

3. TUMAČENJE IZRAZA Odvodnjavanje je odvod površinske vode i procjedne vode sa objekta. Kanaliziranje je skupljanje i odvod vode sa objekta uz pomoć odvodnih cijevi. Površinska voda je meteorna voda koja padne na gornju površinu objekta. Procjedna voda je dio površinske vode koja se procijedi kroz pojedine dijelove kolovoza (asfaltni slojevi, hodnici, rubni vijenci, ivičnjaci) do hidroizolacije. Odvodnik je mjesto u koje se odvodi voda sa objekta (cestna kanalizacija, rijeka, jezero, itd.). Slivnik je element odvodnog sistema u koga se slijeva površinska voda sa kolovoza. Odvodna cijev je element sa kojim se voda sa objekta odvede u kanalizaciju. Srestva za pritvrđivanje odvodnih cijevi su elementi za vješanje i podupiranje sa kojima se odvodne cijevi pričvrste na konstrukciju objekta. Cijevi za odvod procjedne vode su cijevi sa posebno oblikovanim ulazom (ustima) koji se ugrađuje u rasponsku konstrukciju ispod hidroizolacije. Jačina naliva-intenzitet padavina prestavlja količinu oborina u jedinici mjere na jedinicu površine. Šaht za čišćenje prestavlja otvor za čišćenje koji je ugrađen na odvodnoj cijevi. 4. OPŠTE SMJERNICE ZA

ZASNIVANJE SISTEMA ODVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA

4.1 Općenito Sistem odvodnjavanja i kanaliziranja objekata odnosi se na: - odvodnjavanje gornjih (vidnih) površina

objekta, - odvodnjavanje procjedne vode sa površina

izolacije i oslobađanje parnih pritisaka, - odvodnjavanje i zračenje udubljenja,

odvodnjavanje površina ležišta,



- odvodnjavanje zaleđa nasipa iza

upornjaka, - priključivanje odvodnih sistema na

odvodnik (kanalizaciju ceste) te održavanje odvodnog sistema.

Ukupan koncept poprečnog i uzdužnog presjeka obekta, a posebno nivelete, mora biti zasnovan tako da zadovolji pravilno odvodnjavanje objekta. Svi elementi odvodnjavanja moraju se zasnovati tako da se jednostavno zamjenjuju i da su lagani pristupi za održavanje. Elementi sistema odvodnjavanja ne smiju zadirati u nosivu konstrukciju npr. u područje kablova za prednaprezanje, glavnu nosivu armaturu itd. Objekat mora da ima vlastiti odvojen sistem za odvodnjavanje i kanaliziranje vode koji se navezuje na glavni odvodni sistem preko cestovne kanalizacije ili direktno na odvodnik. Ovo ne važi za kratke objekte čija je dužina manja od potrebnog razmaka između slivnika. Dimenzije i broj elemenata odvodnog sistema treba odrediti na osnovu hidrauličkog proračuna. Ulazni parametri hidrualičkog proračuna su meteorološki podaci o računskim količinama oborina na lokaciji objekta. Slika 4.1 prikazuje tipičnu shemu odvodnjavanja i kanaliziranja površinske vode objekta, a slike 4.2 i 4.3 položaj elemenata u odnosu na poprečni presjek. 4.2 Odvod površinske vode Vodu sa gornje površine objekta odvodnjavamo preko slivnika i poprečnih otočnih cijevi u sabirnu cijev koja ide do glavnog odvodnog sistema. Svu površinsku vodu, koja padne na gornju površinu objekta, treba sakupiti u slivnike sa čime se onemogućava njeno prelijevanje preko dilatacija. Ako je poprečni presjek rasponske konstrukcije zatvoreni sanduk onda se uzdužne odvodne cijevi mogu ugraditi i unutar presjeka za dužine L > 300 m i u koliko je svijetla visina sanduka min. 1,60 m (slika 4.3). Pod uslovom da je organizirana služba održavanja.

Uzdužni, poprečni i vertikalni odvodi se po pravilu ne ubetoniravaju.

Vođenje odvodnih vertikalnih cijevi uz ili kroz vertikalne stubove, koji su teško dostupni, treba izbjegavati. Priključivanje cijevi na uzdužne cjevovode treba u hidrauličkom smislu ugodno oblikovati. Treba izbjegavati lomove pod uglom 90°. U takvim slučajevima upotrebljavaju se 2 komada luka pod 45° sa međukomadom. Promjene deformacijskog sistema cijevi treba uzeti u obzir. Kod svake promjere smjera odvodnih cijevi treba predvidjeti otvor za čišćenje. 4.3 Odvod procjedne vode i

oslobođanje parnih pritisaka Dio površnske vode koji se procijedi kroz pojedine dijelove kolovoza (asfaltni slojevi, hodnici, rubni vijenci) do hidroizolacije treba kontrolisano odvesti kroz rasponsku konstrukciju. Isto tako treba odvesti eventualnu kondenznu vodu koja nastaje radi temperaturnih razlika i osloboditi pritiske pare i pritiske zraka koji nastupaju ispod i iznad hidroizolacije.

Odvod procjedne vode omogućavaju odgovarajući slivnici za odvod površinske vode i cijevi sa posebno oblikovanim gornjim dijelom (usta cijevi) koji se ugradi u rasponsku konstrukciju ispod hidroizolacije.


1 – slivnik za odvod površinske vode 2 – cjevčica za odvod procjedne vode sa spojem na sabirni uzdužni vod procjedne vode 3 – sabirni uzdužni vod 4a – sabirna uzdužna cijev za odvod procjedne vode

4b – sabirna poprečna cijev za odvod procjedne vode ispred dilatacije 5 – odvodnjavanje površine ležišta upornjaka 6 – vertikalna odvodna cijev 7 – šaht za čišćenje 8 – vrata za čišćenje 9 – šaht za reviziju

Slika 4.1: Opšta shema odvodnjavanje i kanaliziranja objekta

1 – slivnik 2 – skupljač smeća 3 – vertikalna odvodna cijev 4 – sabirna uzdužna cijev

Slika 4.2: Položaj elemenata odvodnjavanja u pogledu na poprečni presjek konstrukcije objekta



1 – slivnik 2 – skupljač smeća 3 – poprečna cijev za priključak slivnika 4 – sabirna odvodna cijev

Slika 4.3: Položaj elemenata odvodnjavanja izvan i unutar sandučastog presjeka 4.4 Odvodnjavanje i zračenje šupljina U slučaju, da se sistem za odvodnjavanje ugrađuje u rasponsku konstrukciju sandučastih presjeka, tada treba obezbjediti odvod vode u najnižoj tački svakoga polja pomoću cijevi ∅ 200 mm (slika 4.4). Za izjednačavanje unutrašnje i vanjske temperature ostavljaju se, u sandučastom presjeku rasponske konstrukcije, otvori promjera 200 mm. Sa ovim se spriječava stvaranje kondezne vode. Razmak otvora u uzdužnom smjeru može biti max. 20,0 m.

Slika 4.4: Cijevi za odvod vode i zračenje sandučastog presjeka 4.5 Odvodnjavanje nasipa iza krajnjih

upornjaka Površinsku vodu koja teče po cesti u smjeru objekta treba, prije prelaska na objekat, odvesti u odvodnik ili kanalizaciju ceste. Da bi se eliminisala pojava hidrostatičkog pritiska na zid i krila upornjaka te spriječilo prodiranje površinske vode u nasip iza upornjaka, potrebno je predvidjeti 1,0 m

debeli filterski sloj iz šljunkovitog materijala (ako nasip nije iz šljunkovitok materijala) po čitavoj visini zida upornjaka koji će omogućiti prodiranje vode od vrha nasipa do gornjeg ruba temelja (slika 4.5).

1 – hidroizolacija sa zaštitom 2 – šljunak ugrađen u slojevima debljine d=3 0 cm 3 – drenažna cijev 4 – nabijena glina 5 – betonska podloga 6 – cijev za odvod Slika 4.5: Odvodnjavanje zaleđa nasipa iza krajnjeg upornjaka Vodu koja se procjeđuje kroz nasip i filterski sloj iza upornjaka treba odvesti sa drenažnim cjevima u odgovarajuće odvode (kanalizaciju ceste, upojnicu, sabirni bazen itd.).


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Odvodnjavanje i kanaliziranje 4.6 Odvodnjavanje površina ležišta Na površinama ležišta koja se nalaze ispod dilatacija treba predvidjeti kontrolisani sistem skupljanja i odvoda vode. Voda koja prodre kroz oštećena mjesta na vodonepropusnim dilatacijama odvodi se pomoću sabirnog žlijeba (slika 4.6) i vertikalne cijevi u kanalizaciju ili odvodnik.

Voda sa površine ležišta ne smije se odvoditi u nasip iza upornjaka.

Slika 4.6: Odvodnjavanje površina ležišta

kod vodoneropustnih dilatacija 4.7 Priključak odvodnog sistema

objekta na cestnu kanalizaciju Priključak odvodnog sistema objekta treba izvesti u skladu sa vodoprivrednim zahtjevima. Ovi zahtjevi se odnose na sprečavanje i smanjenje zagađenosti voda i zemlje sa oborinskim vodama sa kolovoza. Pošto je objekat sastavni dio ceste, osnovni koncept odvodnjavanja i intervencije, koji smanjuje zagađenje voda i zemljišta, treba definisati već kroz izabrani koncept odvodnjavanja ceste i uključiti ga u projektni zadatak objekta.

U posebnim slučajevima, kada treba štititi podzemne vode, treba predvidjeti skupljanje svih površinskih voda na cesti i odvoditi je u posebno pripremljene taložnike ulja koji su konstruisani tako, da istovremeno služe i za skupljanje pijeska. Za objekte do 2000 m2 površine, šaht za skupljanje pijeska izrađuje se od betonske okrugle cijevi ∅ 100 cm sa odgovarajućim poklopcem. Kod objekata sa većom površinom potrebno je izraditi šaht za skupljanje i taloženje pijeska prema posebnom nacrtu. Ako u području objekta nema cestne, odnosno javne kanalizacije, tada treba predvidjeti poseban odvodni sistem koji odvodi vodu u upojnicu, kanal pored ceste ili vodotok. Kod dužih objekata treba u sklopu objekta predvidjeti sabirne bazene, ako isti nisu predviđeni u konceptu odvodnjavanja ceste. 4.8 Odvodnjavanje manjih objekata Sa vidika koncepta odvodnjavanja, malim objektom se smatra onaj kod koga je ukupna dužina, uključujući i krila, manja od potrebnog razmaka između slivnika. Ovaj razmak iznosi 5 – 20 m, što zavisi od površine objekta, uzdužnog i poprečnog nagiba kolovoza. Kod manjih objekata ne primjenjuje se odvojeni sistem odvodnjavanja i kanaliziranja nego se odvodnjavanje izvodi u sklopu ceste. Kod nekontrolisanog načina odvodnjavanja bez cestovne kanalizacije (ceste nižeg ranga) površinska voda sa kolovoza odvodi se sa kanaletama koji se izgrađuju pred i iza objekta odmah iza krilnih zidova (slika 5.1a). Kod kontrolisanog načina odvodnjavanja ceste kod kojih postoji cestovna kanalizacija, slivnici se ugrađuju pred i iza prelazne ploče objekta i spoje sa kanalizacijom ceste (slika 5.1b). Kanalizaciju AC koja je postavljena u pojasu za razdvajanje treba pred objektom preusmeriti u područje rubnog pojasu.


Odvodnjavanje i kanaliziranje Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Posuda mora imati montažne čelične elemente koji se privare na armaturu.

5. KONSTRUKCIJSKI ELEMENATI ODVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA

Oblik i tip slivnika treba prilagoditi konstrukciji mosta. (slike 5.2 i 5.3).

5.1 Slivnici Slivnici se ugrađuju na ivici kolovoza koji može biti sa jednostranim ili dvostranim nagibom. Razmak između slivnika i njihov broj određuje se hidrauličkim proračunom (tačka 6).

Slivnici spadaju u najznačajnije elemente odvodnjavanja. Sastoje se iz tri dijela: rešetke, okvira i posude. Posuda slivnika ima kosu (sa strane) ili vertikalnu odvodnu cijev sa minimalnim unutrašnjim promjerom 125 mm.

Slika 5.1: Principi odvodnjavanja manjih objekata



1 – bitumenska masa za zalijevanje 2 – izolacija ispod hodnika 3 – habajući sloj 4 – zaštitni sloj 5 – hidroizolacija 6 – perforirani lim 7 – filter iz jednofrakcijskog betona sa umjetnom smolom 8 – sloj za razdvajanje iz staklenog voala 9 – slivnik sa direktnim oticanjem (istovremeno ugrađivanje) 10 – granitni ivičnjak 11 – izolacija prilijepljena na prirubnicu slivnika 12 – sakupljač smeća 13 – nastavak iz umjetne mase 14 – prethodni premaz 15 – hodnik 16 – zavrtanj iz nerđajućeg materijala za otvaranje rešetke

Slika 5.2: Slivnik sa direktnim oticanjem, pogodan za istovremeno ugrađivanje

1 – izolacija ispod hodnika 2 – perforirani lim 3 – nastavak iz umjetne mase 4 – filter iz jednofrakcijskog betona sa vezivom iz umjetnih smola 5 – sloj za razdvajanje iz staklenog voala 6 – izolacija priljepljena na prirubnicu slivnika 7 – hidroizolacija 8 – bitumenska masa za zalijevanje 9 – liveni asfalt ili asfaltbeton ispod hodnika 10 – slivnik sa ulijevanjem sa strane 11 – granitni ivičnjak 12 – cementni malter 13 – liveni asfalt

Slika 5.3: Slivnik sa oticanjem sa strane ispod hodnika Sastavni dijelovi slivnika moraju biti izrađeni iz lijevanog željeza, a zaštićeni su sa bituminiziranjem. Rešetka slivnika je oblikovana tako da omogućava siguran miješani promet na cesti. Vanjski rub okvira mora biti najmanje 1 cm udaljen od ivičnjaka. Ovaj spoj se zalije sa elastičnom bitumenskom masom. Za otvaranje odnosno dizanje rešetke služi zavrtanj koji je iz nerđajućeg materijala. Donji dio slivnika namješta se zajedno sa armaturom i zabetonira. Naknadno betoniranje unaprijed ostavljenih otvora dozvoljeno je samo u posebnim slučajevima.

Količina propuštanja vode slivnika zavisi od vrste rešetke (veličine, površine, oblika palica rešetke) od krovne površine kolovoza, nagiba, oblikovanja koritnice uz ivičnjak i količine dotoka vode u koritnicu. Propusna moć slivnika je min. 10 l/sec. U pogledu ugrađivanja i njegove funkcije postoje dvije vrste: slivnik sa direktnim vertikalnim oticanjem i slivnik koji prihvata vodu sa strane. Slivnici koji primaju vodu sa strane mogu se upotrijebiti, kod gradskih mostova odnosno mostova sa miješanim prometom.



Slika 5.4: Slivnik sa slobodnim odvodom

Dozvoljava se ugrađivanje samo tipiziranih slivnika koji moraju posjedovati atest za minimalnu propusnu moć. 5.2 Cijevi za odvod i kanaliziranje vode

Cijevi za odvod i kanaliziranje vode mogu biti poprečne, uzdužne sabirne i vertikalne cijevi (slika 4.1).

Poprečna otočna cijev prihvata vodu iz slivnika i odvodi je u sabirnu uzdužnu cijev. Ugao priključka odvodne cijevi iznosi 45o u tlocrtu, a po vertikali 60o. Minimalni unutrašnji promjer poprečne otočne cijevi je 150 mm odnosno mora se odrediti na osnovu hidrauličkog proračuna (tačka 6). Minimalni nagib poprečne cijevi iznosi 5 %. Sabirne uzdužne cijevi prihvataju vodu iz poprečnih cijevi (kolovoz sa dvostrukim nagibom) ili neposredno iz slivnika (kolovoz sa jednostranim poprečnim nagibom). Minimalni unutrašnji promjer uzdužne sabire cijevi iznosi 200 mm. Minimalni nagib uzdužne sabirne cijevi iznosi 1%. Sabirna uzdužna cijev ne smije se ubetonirati u rasponsku konstrukciju. Kod prolaza kroz poprečne nosače ili druge građevinske elemente mora biti od njih odvojena. Sve promjene smjerova (lomovi) izvode se sa fazonskim lučnim komadima sa minimalnim uglom 45o. Luk od 90o izvodi se sa dva fazonska komada po 45o sa ravnim dijelom dužine 20 cm.

Kod izbora materijala utiču slijedeći faktori: trajnost, gubici energije u cjevovodu, čišćenje, klimatski uslovi, habanje cijevi od pijeska i tekuće vode i agresivni kemijski uticaji. U području krajnjih upornjaka, sabirana cijev se može voditi na slijedeće načine: - u pravcu kroz nasip kod kratkih mostova

(slika 5.5) - spuštanjem sa vertikalom ispred

upornjaka (slika 5.6). Promjer vertikalne cijevi mora se uskladiti sa promjerom uzdužne cijevi da voda na prelazu dobije odgovarajuće ubrzanje. Iz ovog razloga se kod manjih objekata i manjih količina predviđaju isti profili uzdužne i vertikalne cijevi. Način vođenja vertikalne cijevi uz stub ili u posebnim utorima prikazan je na slici 5.7. Ako su vertikalne cijevi duže od 10 m potrebno je, na gornjem dijelu, predvidjeti ispust za zrak. U ovom slučaju može se predvidjeti otvoreni ulazni zavrtanj koji služi za vezu uzdužne i vertikalne cijevi.

U vertikalne cijevi smiju se ugrađivati samo elementi sa lukom od < 60o sa čime se spriječava začepljenje cijevi.

1 - cijev kao oplata 4 - spoj fiksnih cijevi na 2 - spoj fleksibilne na konstrukciju fiksnu cijev 5 - fleksibilna dilatirana cijev 3 - dilatacija mosta 6 - pokretno ležište

7 - pristup sa strane min. 80/120 cm Slika 5.5: Vođenje sabirne cijevi kroz nasip iza upornjaka


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Odvodnjavanje i kanaliziranje 5.3 Uslovi ugrađivanja i pričvršćivanja

cijevi na konstrukciju objekta

Pričvršćivanje cijevi izvodi se sa elementima za vješanje i podupiranje. Elementi za pričvršćivanje moraju omogućavati zadovoljavajuće podupiranje, skupljanje i rastezanje cijevi. Elementi za podupiranje i vješanje odvodnih cijevi na konstrukciju objekta moraju biti dovoljno krute kako bi obezbijedili cijevi od opterećenja koja mogu nastati od eventualnih njihanja konstrukcije. Elementi podupiranja i vješanja moraju omogućavati regulaciju po visini. Vješanja se mogu izvesti kao pomična ili nepomična (slike 5.8, 5.9 i 5.10). Nepomično pričvršćivanje cijevi izvodi se kod spojeva poprečnih odvodnih cijevi sa sabirnom uzdužnom cijevi.

1 – gibljiva elastična cijev 2 – vrata za čišćenje 3 – šaht za reviziju Slika 5.6: Vođenje sabirne vertikalne cijevi ispred krajnjeg upornjaka

1 – profil za sidranje Slika 5.8: Način vješanja odvodnih cijevi 2 – zavrtanj M16 sa dvije matice

3 – cijev ∅ 200 mm Sidranje elemenata za vješanje i podupiranje izvodi se pomoću posebnih profila i zavrtnjeva sa T glavom. Kod naknadnog bušenja i ugrađivanja čeličnih uložaka treba paziti na prednapregnute kablove i armaturu

4 – obujmica ∅ 60x6 mm sa elastomjernom folijom Slika 5.7: Vođenje sabirne vertikalne cijevi u utoru konstrukcije stuba Svi elementi za vješanje i podupiranje

odnosno pričvršćivanje cijevi moraju se zaštititi na uticaj korozije ili se izrađuju iz nerđajućeg čelika.

Razmak između podupora odnosno vješanja

zavisi od vrste cijevi i dozvoljenih provjesa. Razlika između dužine objekta i dužine cijevi

određuje se na osnovu koeficienta rastezanja materijala i temperaturne razlike: 40o ako su cijevi u unutrašnjosti konstrukcije i 60o ako su cijevi izvan presjeka konstrukcije.



1 – litoželjezna cijev 4 – palica za podupiranje ⎣ 50/50/4, ⎣ 30/30/4 (za cijevi ∅ 100) 2 – nosiva obujmica 5 – ubetonirani ili naknadno pritvrđeni čelični profil 3 – palica za vješanje 50/50/4, 30/30/4 (a cijevi ∅ 100) 6 – zavrtanj za sidranje i naknadno pritvrđivanje na AB konstrukciju Slika 5.9: Nepomično vješanje cijevi

1 – litoželjezna cijev 4 – zavrtanj za vješanje 2 – nosiva obujmica 5 – ubetonirani ili naknadno pritvrđeni čelični profil 3 – matica M 16 (∅ 14) Slika 5.10: Pomično vješanje cijevi 5.4 Elementi za odvod procjedne vode i

oslobađanje parnih pritisaka Cijevi treba rasporediti po čitavoj izoliranoj površini tako da su u najnižoj tački kolovoza, npr. uzduž hodnika (25 cm od ivičnjaka) na razmaku 3,0 do 10,0 m što zavisi od uzdužnog nagiba kolovoza (slika 5.11). Na jednu cijev pripada 15-25 m2 površine objekta. Kod objekata koji se ukrštaju sa drugim cestama treba procjednu vodu odvesti u sabirnu kanalizacionu cijev i istu priključiti na sabirnu cijev za odvod površinske vode. Kod cesta nižeg ranga može se izvesti slobodno oticanje procjedne vode u koliko to ne stvara smetnje ispod objekta. Način izvođenja prikazan je na slici 5.12.

Neposredno ispred niže dilatacije, gledajući na uzdužni nagib, treba ugraditi cijevi za procjednu vodu na razmaku 3,0 do 4,0 m (slika 5.13). Procjednu vodu po dužini dilatacije treba kanalizirati, ako slobodno oticanje prestavlja bilo kakvu smetnju ispod objekta. Kod objekata bez kontrolne komore, procjedna se voda skupi po dužini dilatacije sa sabirnim kanalom koji se ugrađuje na hidroizolaciju u najnižoj tački, odvede kroz konstrukciju (poprečni nosač) do nagnjene površine ležišta krajnje podupore, a od tu van objekta (slika 5.14). Kod objekata sa komorom u krajnjim upornjacima, procjedna voda se odvede u komoru, a iz nje izvan objekta (slika 5.15).



1 – bitumenska masa za zalijevanje 2 – hidroizolacija ispod hodnika 3 – habajući sloj asfalta 4 – zaščitni sloj asfalta ili asfalt beton 5 – hidroizolacija 6 – nastavak iz umjetne mase 7 – filter iz jednofrakcijskog betona sa vezivom iz umjetnih smola 8 – sloj za razdvajanje iz staklenog voala 9 – hodnik

10 – granitni ivičnjak 11 – čelična cijev ∅ 58 mm (dn=70 m za slučaj odvodnjavanja) 12 – var a = 5 mm 13 – obujmica (čelični lim kružnog oblika) 14 – beton za podlijevanje 15 – fiksni konusni elemenat 16 – priključna cijev na glavnu uzdužnu cijev za odvodnjavanje 17 – obloga kao oplata

Slika 5.11: Cijev za odvod procjedne vode

Slika 5.12: Izvođenje sa slobodnim oticajem procjedne vode

Za oslobađanje pritisaka pare ispod hidroizolacije (kod hidroizolacija od livenog asfalta) ugrađuju se dodatne cijevi u kolovoznu ploču na određenim ostojanjima. Cijevi su prekrivene sa hidroizolacijom koja u području ulaznog raširenog obruča ne smije biti zalijepljena na betonsku površinu. Odvodnjavanje šahtova za instalaciju u hodniku i otvora za ugrađivanje stubova ograde prikazano je na slici 5.16.



Slika 5.13: Odvod i kanaliziranje procjedne vode ispred dilatacije

Slika 5.14: Kanaliziranje procjedne vode uz dilataciju kod objekata bez kontrolnog hodnika



1 – cijevka za procjednu vodu 2 – sabirna cijev za procjednu Slika 5.15: Kanaliziranje procjedne vode uz dilataciju kod objekata sa kontrolnim hodnikom

1 – pocinčana cijev s prirubnicom ∅ 50 za odvod vode iz šahta za instalaciju 2 – PVC cijevke ∅ 18mm za odvodnju otvora za stubove ograde Slika 5.16: Odvod vode iz šahtova za instalaciju otvora za stubove ograde

6. HIDRAULIČKI PRORAČUN Dimenzije pojedinih konstruktivnih elemenata odvodnjavanja određuju se na osnovu hidrauličkog proračuna koji je sastavni dio projekta odvodnjavanja objekta. U poglavlju su navedene definicije ulaznih parametara i obrazci koji su potrebni za dimenzioniranje pojedinih elemenata odvodnjavanja. 6.1 Količine i oticanje oborinske vode Od oborina su, za sistem odvodnjavanja i kanaliziranja, najznačajnije kišne oborine sa pljuskovima koji su različiti po količini, gustini pojavljivanju i vremenskom trajanju, a zavise od vremenskog perioda u godini, geografskog položaja i meteoroloških prilika. Uticaji drugih oborina (snijeg, magla) nisu značajni za kanalizaciju. Količina oticanja oborinske vode na određenu površinu iznosi: Qot = ϕ . q'T(n) . F Qot = količina oticanja oborinske vode (l/sec); ϕ = koeficient oticanja – omjer količine vode

koja padne na površinu i količine vode koja oteče u kanal (za objekte se uzima ϕ = 1,0);

q' = mjerodavni intenzitet oborina (oticanje padavina za ϕ = 1,0) (l/sec/ha);

F = površina na koju se odnosi oticanje padavina (ha);

Mjerodavni intenzitet oborina jednak je količini padavina u jedinici vremena na jedinicu površine. Određuje se na osnovu podatka o intenzitetu oborina: q' = i . f = 166,6 . i; (l/sec/ha)

i = Th

i = intenzitet oborina (mm/min) h = visina padavina (mm) Tr = trajanje intenziteta oborina Sa statističkom obradom podataka o oborinama koji su dobiveni na osnovu višegodišnjih praćenja (10 – 20 godina) putem instrumenata za registrovanje – ombrografi, određuju se oborinske krivulje – ombrogrami. Te krivulje daju vezu između mjerodavnog intenziteta q' i trajanja oborina T:

q' = q' T(n)


Odvodnjavanje i kanaliziranje Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Učestalost padavina n znači, koliko puta je neka količina vode dostignuta ili prekoračena za određeno trajanje oborina. Radi postizanja prometne sigurnosti potrebno je obezbijediti sigurno odvodnjavanje objekta za računske intenzitete oborina u trajanju T = 5 min i učestalost n = 0,2. Sistem odvodnjavanja i kanaliziranja objekta treba sa hidrauličkog stanovišta koncipirati tako, da je vrijeme sakupljanja vode do odvoda manje ili jednako vremenu trajanja računskog intenziteta:

T < Tr T = L/v ;vrijeme skupljanja vode do otoka na dužinu L i brzinom v

6.2 Određivanje potrebnog broja

slivnika i međusobnog razmaka Dozvoljenu vrijednost površine objekta koja odpada na jedan slivnik Fsl (slika 6.1) određuju slijedeći parametri: - uzdužni nagib odvodnjavanja ruba

objekta - poprečni nagib koji je min. 2,5 % - računski intenzitet oborina (oticanja) q' - dozvoljena širina toka vode na rubu

objekta - kapacitet prihvatanja slivnika Širina vodnog toka na rubu objekta (š) u koje vozilo sa točkovima ne smije doći i kod najvećih intenziteta, može iznositi:

- 1,5 m kod objekata koji imaju zaustavnu traku širine 2,5 m - 1,0 m kod svih ostalih objekata Veličina površine koja odpada na jedan slivnik: Fsl = esl . b; esl = razmak između slivnika b = širina površine koja pripada jednom slivniku Razmak između slivnika određen je sa dozvoljenom količinom vode koja dotiče Qsl,dop (l/s), koja odpada na jedan slivnik odnosno kapaciteta slivnika. Qsl,dop > Qdop = ϕ . q' . Fsl; ϕ = koeficient oticanja Slivnik mora biti konstruisan na količinu prihvatanja od 10 l/sec, ako se pravilno ugradi na kolovoz sa poprečnim nagibom 3 % i uzdužnim nagibom kolovoza 3,5 %. Kod manjih poprečnih i uzdužnih nagiba treba uzeti u obzir manju sposobnost slivnika za prihvatanje i propuštanje vode. Sa ovim se spriječava povećanje širine vodnoga toka uz rub kolovoza koji iznosi 1,5 odnosno 1,0 m. Kod svakog slivnika određena količina vode proteče preko rešetke. Ova količina je mala ako je rešetka hidraulički dobro oblikovana, uzdužni nagibi manji od 5 % i ne prelazi količinu prihvatanja slivnika.

Slika 6.1: Računska shema pripadajućih površina za određivanje broja slivnika, međusobnog razmaka i dimenzioniranje odvodnih cijevi


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Odvodnjavanje i kanaliziranje Kod nagiba većih od 5 % preko rešetke proteče veća količina vode bez obzira što je količina dotoka manja od kapaciteta slivnika. Ova količina protoka najviše zavisi od konstrukcije rešetke radi čega se njen hidraulički oblik dokazuje na direktnim ispitivanjima. Vrijednosti Qsl,dop zavise od poprečnog i uzdužnog nagiba kolovoza i od lokacije ugrađivanja (na rubu prometne odnosno zaustavne trake). U tabeli 6.1 prikazane su vrijednosti Qsl,dop za različite vrijednosti zavisnih parametara.

Za zadnji slivnik na objektu, gledano u smjeri oticanja, treba uzeti polovicu dotoka vode sa čime se spriječava prelaz vode sa objekta preko dilatacije. U dobrim uslovima može maksimalni razmak između slivnika izositi do 25,0 m, najmanji 5,0 m za neugodne uslove kao što su zaokruženja kod konkavnih ili konveksnih krivina Za ocjenu maksimalnog razmaka između slivnika u odnosu na njihovu mogućnost prihvatanja vode, mogu se gore navedene vrijednosti ograničiti na:

Tabela 6.1: Dozvoljena količina Qst.dop (l/s)

Uzdužni nagib % na rubu objekta u

liniji slivnika

Poprečni nagib 2,5%. Slivnici su na

rubu zaustavne trake širine 2,5 m

Slivnici na rubu prometne trake

Poprečni nagib 3 %. Slivnici na rubu

zaustavne trake širine 2,5 m.

Slivnici na rubu prometne trake

1.0 – 1.5 1.6 – 2.5 2.6 – 3.5 3.6 – 4.5 4.6 – 5.0

10 10 10 10 10

3.5 5.0 6.5 7.5 8.5

10 10 10 10 10

5.5 7.5 9.5 10 10

5.0 Kapacitet prihvatanja slivnika sa smanjenjem koje nastoje uslijed uticaja velikog uzdužnog nagiba.

- minimalno jedan slivnik na 400 m2

- kod nagiba > 1 % maksimalni razmak 25,0 m, a 10,0 m ako je poprečni nagib 2,5%, podužni 0,5 %. 6.3 Dimenzioniranje odvodnih cijevi Dimenzioniranje sabirnog uzdužnog cjevovoda izvodi se po odsjecima od slivnika do slivnika. Računa se sa punim profilom cijevi. Za dimenzioniranje cijevi upotrebljavaju se slijedeće jednačine:

- količina proticanja odnosno propusnost cijevi: Qc = v . S Q = protočna količina (m3/sec) s = protočni presjek (m2) v = brzina vode u cijevi (m/s) koja se računa po De Chezy-ovom obrazcu sa koeficientom trenja po Manning-Stricklerovom obrascu: v = (1/nG) . R2/3 . I1/2

R = D/4, hidraulički radijus za kružni presjek I = nagib cijevi, tanges ugla

nG = Maningov koeficient hrapavosti, koji zavisi od vrste cijevi, a iznosi:

0,011 za nove čelične cijevi 0,013 za upotrebljavane čelične cijevi

1/nG = k; po tabelama i proizvođačima iznosi 75-90 sa uzimanjem u obzir gubitaka u lukovima i spojevima

Količina vode koja odpada na odvodnu cijev:

Q = 000.10

F'.q odv

q' = mjerodavni intenzitet oborina Fodv = pripadajuća površina odvodnjavanja koja

odpada na cijev

Za praktičan proračun mogu se upotrijebiti podaci iz tabele ili diagrami iz literature. Tabele i diagrami su izrađeni za različite materijale i koeficiente hrapavosti. Kod dimenzioniranja cijevi upotrebljavaju se podaci iz atesta cijevi. U tabeli 6.2 date su vrijednosti za pune okrugle presjeke cijevi za dijametre ∅150, ∅200, ∅250 i ∅300 koji se obično upotrebljavaju u sistemu odvodnjavanja i kanaliziranja objekata.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Odvodnjavanje i kanaliziranje Tabela 6.2: Vrijednosti za v i Q za okrugle cijevi po De Chezy-ovom obrazcu za brzinu v, koeficientom trenja C po Strickle-.Manning-u i koeficientom hrapavosti m = 0.013

Nagib I ∅150 ∅200 ∅250 ∅300 v Q v Q v Q v Q

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

0,9 0,8 0,7 0,6 0,5

2,72 2,58 2,44 2,28 2,11 1,93 1,72 1,49 1,22 0,86 0,82 0,77 0,72 0,67 0,61

48,1 45,7 43,0 40,3 37,3 34,0 30,4 26,4 21,5 15,2 14,4 13,6 12,7 11,8 10,8

3,30 3,13 2,95 2,76 2,56 2,33 2,09 1,81 1,48 1,04 0,99 0,93 0,87 0,81 0,74

103,7 98,3 92,7 86,7 80,3 73,3 65,6 56,8 46,4 32,8 31,1 29,3 27,4 25,4 23,2

3,83 3,63 3,42 3,20 2,97 2,71 2,42 2,10 1,71 1,21 1,15 1,08 1,01 0,94 0,86

188,0 178,3 168,1 157,3 145,6 132,9 118,9 103,0 84,1 59,4 56,4 53,2 49,7 46,0 42,0

4,32 4,10 3,87 3,62 3,35 3,06 2,73 2,37 1,93 1,37 1,30 1,22 1,14 1,06 0,97

305,7 290,0 273,4 255,7 136,8 216,1 193,3 167,4 136,7 96,7 91,7 86,5 80,9 74,9 68,4

∅ = promjer cijevi, v = brzina (m(s) Q = količina oticanja /l/s) I = nagib cijevi (%) 6.4 Praktičan primjer

Ulazni podaci:

- računsko trajanje intenziteta oborina tr=5 min - učestalost intenziteta oborina n = 0,2 - računski intenzitet oborina q'=528,6 l/s/ha - objekat bez zaustavne trake - širina objekta b = 15,0 m - dužina odvodnjavane površine l = 52,0 m - poprečni nagib 3,0 % - uzdužni nagib 1,0 % Ako se uzme u obzir, da je slivnik ugrađen uz rub prometne trake, te uz zadani poprečni i uzdužni nagib, iz tabele 6.1 dobivamo količinu vode koja otiče kroz jedan slivnik:

Qsl,dop = 5,5 l/s

Razmak između slivnika:

esl,dop (m) = b'.q

xQ000.10 dop,sl

esl,dop (m) = m94,6=0,15.6,5285,5x000.10

usvaja se razmak esl = 6,50 m Određivanje promjera odvodnih cijevi: Proračun protoka LTŽ cijevi ∅ 150

Promjer cijevi: ∅ = 150 mm Površina presjeka: S = 0.018 m2

Brzina protoka: v = 1,22 m/sec, očitano u tabeli 6.2 Protok cijevi: Qc = 21,5 l/s, očitano u tabeli 6.2 Proračun protoka LTŽ cijevi ∅ 200 Promjer cijevi: ∅ = 200 mm Površina presjeka: S = 0.0314 m2

Brzina protoka: v = 1,48 m/sec, očitano u tabeli 6.2 Protok cijevi: Qc = 46,4 l/s, očitano u tabeli 6.2 Tabelarični izračun pripadajućih količina vode Q po odsjecima od slivnika do slivnika prikazan je u tabeli 6.3. Maksimalna pripadajuća količina dotoka vode Qd za čitavu površinu za dati primjer:

Qd = 21,41=0,15.52.0528,0=000.10b.l'.q

l/sec

Izračunata količina je manja od protoka sposobnosti cijevi na zadnjem odsjeku Qc.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Odvodnjavanje i kanaliziranje Tabela 6.3: Primjer tabelaričnog proračuna

Qodt; (l/s) Todt; (s) ODSJEK od-do

Lods (m)

b (m)

Fods (m2) slivnik ukupno

Dcjevi (mm)

I (%)

v (m/s)

Qcjevi (l/s) odsjek ukupno

1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9

6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5

15,0 15,0 15,0 15,0 15,0 15,0 15,0 15,0

97,5 97,5 97,5 97,5 97,5 97,5 97,5 97,5

5,2 5,2 5,2 5,2 5,2 5,2 5,2 5,2

5,2 10,3 15,5 20,6 25,8 30,9 36,1 41,2

150 150 150 150 200 200 200 200

2 2 2 2 2 2 2 2

1,22 1,22 1,22 1,22 1,48 1,48 1,48 1,48

21,5 21,5 21,5 21,5 46,4 46,4 46,4 46,4

5 5 5 5 4 4 4 4

5

11 16 21 26 30 34 39

7. ODRŽAVANJE SISTEMA

ODVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA

7.1 Dostupnost odvodnog sistema Svi dijelovi odvodnog sistema, koje treba održavati ili zamjenjivati, moraju biti dostupni. Uzdužni odvodni cjevovodi koji su ugrađeni između nosača rasponske konstrukcije moraju biti dostupni sa posebnim napravama za održavanje (dizalice) ili sa izradom posebnih hodnika. Ako je uzdužni sistem namješten unutar sandučastog presjeka rasponske konstrukcije

tada se mora ostaviti otvor u poprečnom nosaču širine 0,8 m, visine 1,2 m. Za potrebe zamjene cijevi treba ostaviti otvor u donjoj ploči sanduka odgovarajućih dimenzija sa vratima. Ako se uzdužne cijevi iznad stubova spajaju sa vertikalnim odvodnim cijevima, tada prelazni elementi priključaka moraju biti dostupni radi kontrole, čišćenja ili zamjene. Niše (utori) za namještanje vertikalnih cijevi treba da ostanu nepokriveni radi lakše kontrole i održavanja. Na donjem kraju vertikalne odvodne cijevi treba namjestiti šaht za reviziju koji omogućava dostup i čišćenje vertikalnih cijevi.

Slika 7.1: Čišćenje uzdužnih cijevi


Odvodnjavanje i kanaliziranje Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 7.2 Čišćenje i održavanje odvodnog

sistema Odvodni sistem treba oblikovati na način koji omogućava racionalno održavanje i čišćenje. Čišćenje odvodnog sistema vrši se periodično, a povremeno kada nastupi začepljenje. Periodično ispiranje sistema vrši se pomoću vode pod pritiskom, a ako je u pitanju začepljenje, onda pomoću vode pod pritiskom i strojeva za mehaničko čišćenje. U prvom slučaju treba predvidjeti posebne šahtove za čišćenje, a u drugom visoko kvalitetnu cijev (slika 7.1).

Kod čišćenja cijevi sa vodom pod visokim pritiskom treba mlaznicu uvesti u sistem u smjeru suprotnom smjeru toka. Za ovakve slučajeve ugrađuju se posebni šahtovi sa cijevima za čišćenje. Razmak među njima je cca 70 m. Ugrađuju se na kolovoznu ploču, a od slivnika se razlikuju samo što imaju poklopac umjesto rešetke.

Kod svakog ulaza poprečne otočne cijevi u sabirnu uzdužnu cijev treba predvidjeti otvor za čišćenje sa odgovarajućim poklopcem koji omogućava pristup naprava za čišćenje (cijev sa mlaznicom) u uzdužnu i poprečnu cijev. (slika 7.2).

Po mogućnosti treba predvidjeti otvore za čišćenje sa poklopcima i na svim promjenama smjera sabirne uzdužne ili vertikalne cijevi.

1 – šaht za čiščenje 2 – slivnik 3 – pomično pričvrščivanje 4 – nepomično pričvrščivanje 5 – uzdužna sabirna cijev Slika 7.2: Šaht i cijev za čišćenje

8. PROJEKAT SISTEMA DVODNJAVANJA I KANALIZIRANJA OBJEKATA

Projekat sistema odvodnjavanja i kanaliziranja objekta sastavni je dio projekta mosta. Kod koncepta i izrade projekta sistema odvodnjavanja mosta potrebna je stalna koordinacija sa projektantom ceste i primjena vodoprivrednih smjernica.

U fazi izrade idejnog projekta potrebno je definisati shemo sistema odvodnjavanja. U fazi izrade projekta za dobivanje građevinske dozvole i projekta za izvođenje treba sistem odvodnjavanja i kanaliziranja obraditi kao samostalni projekat. Sadržaj projekta (PGD, PZI): - ishodišta (vodoprivredni zahtjevi i

podaci) - potvrđena od strane ovlaštenih ustanova, smjernice za zaštitu okoline, hidrome-teorološki podaci

- tehnički izvještaj (opis sistema, ugrađivanje i održavanje)

- hidraulički proračun, statički proračun - nacrti, detalji - predmjer radova sa dokaznicom količina U nacrtima za izvođenje mora se ucrtati dispozicija mreže cijevi u odgovarajućem mjerilu uključujući sve ostale pripadajuće dijelove sistema za odvodnjavanje. Treba prikazati sve detalje potrebne za izvođenje npr. nagibe cijevi, konstrukciju za pričvršćivanje, otvore za čišćenje, vješanja, opis materijala za pojedine elemente, fazonske komade itd. U tehničkom izvještaju treba opisati tehnološki postupak izrade sistema za odvodnjavanje, navesti zahtijevane kvalitete materijala i izvođenja, navesti sve potrebne ateste i uslove priključivanja na odvodnik (kanalizaciju, rijeku itd). Predmjer radova sa dokaznicama količina mora omogućavati pravovremeno naručivanje materijala i obračun radova. Statički račun je potreban za dimenzioniranje konstrukcije za pričvršćivanje i konstrukcije za nošenje cijevi, šahtova itd. Hidraulički proračun sadrži potrebne podatke o izboru intenziteta oborina, učestalost trajanja računskog pljuska, koeficijent i vrijeme oticanja. Hidrauličkim proračunom se dokazuje raspored slivnika i kapacitet odvodnog sistema.





PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.6) Poglavlje 6: LEŽIŠTA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ležišta


U V O D

Ako se ne može izvesti čvrsta veza gornje konstrukcije i stubova, onda se upotrebljavaju ležišta koja omogućavaju prenos samo odabranih sila i momenata.

Smjernica PS 1.2.6 daje usmjerenja i podatke za izbor ležišta projektovanje, ugrađivanje i održavanje ležišta na objekima. Smjernica obrađuje savremena najčešće upotrebljavana ležišta za mostove, kao i konstruisanje vrhova stubova za postavljanje ležišta.

Ležišta Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA........................................................................................................5 5. SISTEMATIZACIJA LEŽIŠTA.......................................................................................................6 6. PODUPIRANJE.............................................................................................................................8 7. SAVREMENA LEŽIŠTA OBJEKATA............................................................................................8

7.1 Nepomično betonsko zglobno ležište .................................................................................9 7.2 Armirana elastomerna ležišta............................................................................................11 7.2.1 Vrste ležišta ...................................................................................................................11 7.2.2 Sastav ležišta.................................................................................................................11 7.2.3 Karakteristike ležišta......................................................................................................11 7.3 Lončana ležišta .................................................................................................................12 7.3.1 Vrsta lončanih ležišta.....................................................................................................12 7.3.2 Sastav ležišta.................................................................................................................13 7.3.3 Karakteristike ležišta......................................................................................................13

8. IZBOR LEŽIŠTA..........................................................................................................................13 8.1 Parametri za izbor ležišta..................................................................................................13 8.1.1 Statički parametri ...........................................................................................................13 8.1.2 Konstruktivni parametri..................................................................................................13 8.1.3 Opšti parametri ..............................................................................................................13 8.2 Nosivost ležišta .................................................................................................................13 8.3 Pokretljivost ležišta (pomjeranja i zasuci) .........................................................................13 8.4 Dimenzioniranje ležišta .....................................................................................................13 8.5 Projektantski podaci o ležištima ........................................................................................14 8.6 Projekat ležišta ..................................................................................................................14 8.7 Podaci koje mora obezbijediti izvođač objekta prije ugrađivanja ležišta...........................14

9. KONSTRUKTIVNI USLOVI ZA OBLIKOVANJE KONSTRUKCIJE U PODRUČJU LEŽIŠTA I ZGLOBOVA ................................................................................................................................16

10. PREUZIMANJE, USKLADIŠTENJE, UGRAĐIVANJE, ODRŽAVANJE I ZAMJENA LEŽIŠTA..19 10.1 Preuzimanje ......................................................................................................................19 10.2 Uskladištenje .....................................................................................................................20 10.3 Ugrađivanje .......................................................................................................................20 10.4 Održavanje ........................................................................................................................20 10.5 Zamjena ležišta .................................................................................................................20 10.6 Zapisnik o ležištu...............................................................................................................20




SMJERNICE Osnovna namjena smjernice je odrediti vrstu ležišta, dati preporuke za njihovu upotrebu za različite načine oslanjanja, dati uslove i postupak određivanja savremenih ležišta, oblikovanje konstrukcije u području ležišta i način preuzimanja, deponovanja, uskladištenja, ugrađivanja, održavanja i zamjene. Projektantska smjernica je namenjena za gredne mostove sa rasponima do 150m. 2. REFERENTNI NORMATIVI Smjernica PS 1.2.6 se oslanja na DIN 4141, Njemačke norme za ležišta. Domače norme za savramena ležišta ne postoje. U budučnosti biće potreban prelaz na evropske norme EN 1337-1 do EN 1337-11 koje obahvataju i obrađuju svu problematiko ležišta. 3. TUMAČENJE IZRAZA Ležište je konstruktivni elemenat koji omogućava prenos izabranih sila sa gornje na donju konstrukciju. Podupiranje označava oslanjanje konstrukcije u širem značenju. Armirano elastomerno ležište izrađeno je iz gume (polikloropren sa min. 60 % elastomera) koja je armirana sa čeličnim pločama. Lončano ležište je ležište koje se sastoji iz čeličnog lonca izpunjen sa elastomerom. Sferno ili kalotno ležište je ležište koje se sastoji iz čeličnih udubljenih ili izbočenih elemenata koji sa međusobnim klizanjem omogućavaju rotaciju tačke podupiranja. Tačkasto ležište je ležište koje omogućava zasuke oko tačke podupiranja. Linijsko ležište je ležište koje omogućava zasuke oko linije podupiranja. Zglobno ležište je ležište koje omogućava zakretanje uz pomoć mehaničkih elemenata – zglobova.

Ležište za horizontalne sile je ležište koje omogućava prenos horizontalnih sila. Armaturni zglob je dio betonske konstrukcije koji je oblikovan i armiran tako, da djeluje kao tačkasto ili linijsko ležište. Nosivost ležišta je najveće dopušteno opterećenje ležišta. Pokretljivost ležišta je sposobnost ležišta da omogući relativna pomjeranja ili zaokretanja gornje konstrukcije. Kvader – postolje ležišta je dio betonske konstrukcije na koju se ugrađuje ležište. 4. KARAKTERISTIKE LEŽIŠTA

Ležišta povezuju različite dijelove konstrukcije, a da pri tome prenose samo određene – izabrane sile odnosno momente. Prenos drugih sila se u potpunosti ili djelomično isključuje uz mogućnost izvršenja određenih pomjeranja ili zaokretanja. Ležišta za mostove moraju:

- preuzimati vertikalne i horizontalne sile reakcija rasponske konstrukcije i prenijeti ih na stubove i krajnje upornjake;

- omogućavati deformacije rasponske konstrukcije u vidu zaokretanja koje nastaje kao posljedica nagiba elastičnih linija savijanja nosača;

- omogućavati pomjeranje rasponske konstrukcije u smjeru ose objekta, a kod širokih objekata i u poprečnom smjeru.

Projektantu se omogućava da sa pravilnim izborom ležišta, kao srestva za prenos izabranih unutrašnjih statičkih količina, optimira datu konstrukciju, pošto pravilan izbor ležišta ima uticaj na unutrašnje sile i na deformabilnost konstrukcije, a sa tim na njenu cijenu, trajnost i upotrebljivost.

Ležišta omogućavaju deformacije gornje i donje konstrukcije prema zahtjevima opterećenja (temperatura, skupljanje, tečenje, deformacije radi prednaprezanja), a da pri tome ne nastupe štetna opterećenja po konstrukciju. Pri izvršavanju ovih funkcija nastupaju za ležišta, unutrašnje sile (veličina tih sila zavisi od vrste ležišta) koje su posljedica različitih deformacija gornje i donje konstrukcije.

Ležišta Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Elastično-deformabilna ležišta (elasto-merna, čelični prigušivači sa oprugama, …) omogućavaju konstrukciji da se odazove na dinamičke uticaje. Sa njima se može dio konstrukcije dinamično isključiti - izolovati. Ova mogućnost je jako važna kod izgradnje i upotrebe objekata u blizini jako osjetljivih zgrada odnosno, ako želimo određeni objekat izolovati na uticaj potresa i tako konstrukciji omogučiti da bez oštećenja prenese predviđeni potres u elastičnom stanju.

5. SISTEMATIZACIJA LEŽIŠTA

Na dodirnim tačkama dva dijela konstrukcije mogu se pojaviti 6 unutrašnjih sila (Fx, Fy, Fz, Mx, My, Mz) i šest relativnih pomjeranja (Vx, Vy, Vz, ϑx, ϑy, ϑz) – to su prostorski stepeni ležišta.

Kod određenih konstruktivnih sistema (kontinuirana gornja konstrukcija) mogu se pojaviti diferenčna slijeganja temelja pojedinih stubova. Da bi se deformacije rasponske konstrukcije zadržale u dozvoljenim granicama potrebno je izvršiti korekciju visine sa ugrađivanjem novih ili vađenjem postojećih čeličnih pločica ispod ležišta uz prethodno podizanje konstrukcije sa hidrauličkim dizalicama.

Kod izgradnje mostova po sistemu potiskivanja ili u slučajevima kada treba premaknuti velike i teške građevinske elemente, mogu se upotrijebiti klizna ležišta koja omogućavaju horizontalna pomjeranja.

Slika 1: Unutrašnje sile i pomjeranja Pojedinačni tip ležišta omogućava prenos određenih sila i određenih relativnih pomjeranja. Princip djelovanja je slijedeći: glavne unutrašnje sile (očekivane sile) ležište prenosi po principu sprečavanja odgovarajućih relativnih pomjeranja odnosno zasuka, a istovremeno omogućava obavljanje ostalih relativnih pomjeranja i zakretanja. U takvim slučajevima nastupaju takozvane usiljene unutrašnje sile koje su po veličini ograničene i zavise od vrste ležišta.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ležišta Tabela 1: Oznaka ležišta




Statičko i kinematično označavanje ležišta dato je po "DIN 4141 Teil 1" (septembar 1984) gdje su pojedini tipovi ležišta sistematski razvrstani prema glavnim unutrašnjim silama i prostorskim stupnjima. U smjeru svakog prostorskog stupnja treba uzeti u obzir djelovanje odgovarajuće sekundarne – unutrašnje sile. Kod ležišta koja pretežno preuzimaju vertikalna opterećenja potrebno je izabrati "z" os u smjeru vertikalnog opterećenja tako da ležišta sa silama zatezanja u "z" smjeru prestavljaju poseban primjer, dok opterećenja Fx, Fy i moment Mx imaju promjenljiv predznak. Svi tipovi ležišta po DIN 4141 podjeli ističu prostorski stupanj ϑz. U ovakvim primjerima pretpostavlja se da ležišta ne mogu preuzimati momente Mz. Pošto su neka ležišta osjetljiva na zasuk ϑz potrebno je provjeriti da li izabrano ležište odgovara izabranom sistemu podupiranja. 6. PODUPIRANJE

Podupiranje konstrukcije ima značajnu ulogu i utiče na trajnost, funkcionalnost i ekonomičnost objekta. U slučajevima u kojima je to moguće treba upotrijebiti čvrstu vezu gornje i donje konstrukcije. Upotreba ležišta je neophodna kod dužih i zahtjevnijih objekata. U ovakvim slučajevima koncept podupiranja mora odgovarati statičkom sistemu i uzeti u obzir karakteristike upotrebljenih ležišta. Savremena podupiranja obezbijeđuju: - ležišta koja omogućavaju zasuke u svim

smjerovima; - koncept objekta koji omogućava

deformacije konstrukcije u poprečnom smjeru sa minimalnim usiljenim silama, npr. tako da se u jednoj osi ležišta upotrijebi samo jedno ležište koje je nepokretno u poprečnom smjeru, ostala ležišta su pokretna u svim smjerovima.

Osnovni koncepti izbora podupiranja u odnosu na tlocrtnu osnovu opisani su u PS 1.2.1 Na osloncima na kojima se predviđaju veća slijeganja, odnosno u slučajevima u kojima ne poznamo tačne geološke-geomehanične podatke ili su ti podaci nesigurni, upotrebljavaju se ležišta koja mogu preuzeti dodatna pomjeranja ili slijeganja bez pojava većih usiljenih sila. U ovakvim slučajevima mogu se upotrijebiti i ležišta koja se mogu prilagođavati nastalim slijeganjima koja se obave u dužem vremenskom periodu (npr. sa

dodavanjem ili oduzimanjem čeličnih pločica). Nepokretno betonsko zglobno ležište (armirano betumski zglob) se često upotrebljava za povezivanje gornje i donje konstrukcije, pošto se ne očekuju velika pomjeranja (pri kraćim objektima ili na srednjem dijelu dugih objekata), a krutost stubova bi mogla prouzrokovati pojavu velikih momenata u stubovima. AB zglob izvodi se na vrhu stuba, a može se izvesti na dnu ili na oba kraja stuba. AB zglob se ne upotrebljava na mjestima na kojima se očekuju veća slijeganja temelja podupora. Za obezbijeđenje pravilnog podupiranja potrebno je odabrati: - pravilan koncept podupiranja; - tačno određivanje predviđenih

maksimalnih momenata, sila, pomjeranja i zasuka;

- pravilan izbor ležišta; - pravilno ugrađivanje ležišta. Ako želimo da konstrukcija djeluje kao što je to projektant zamislio moraju se u cjelosti ispuniti navedeni uslovi. Ako ležište nije pravilno ugrađeno onda ni podupiranje ne može biti odgovarajuće. Radi toga treba obezbijediti uslove na osnovu kojih će izvođač dobiti tačan plan ugrađivanja ležišta sa svim potrebnim podacima o ležištima, položajima, smjerovima i veličinama predviđenih pomjeranja. Samo sa ozbiljnim pristupom i uz kvalitetno obavljeni nadzor može se očekivati kvalitetno ugrađivanje i funkcionisanje ležišta. 7. SAVREMENA LEŽIŠTA OBJEKATA Savremena ležišta objekata mogu se podijeliti u skupine prema tabeli 2. Teoretski se sile prenose preko kontaktnih tačaka, linija ili površina. U prva dva slučaja prenos sile obavlja se preko čeličnih dijelova koji mogu primiti velike napone, dok se u trećem slučaju za prenos sile mogu upotrijebiti elastomjeri. Rotaciju ležišta omogućava pomjeranje ploče po kugli (u svim smjerovima) ili valjku (u jednom smjeru), odnosno klizanje između kuglasto oblikovanim čeličnim izbočenjem i udubljenim dijelom ležišta, a kod neoprenskih ležišta deformacijom elastomernog dijela. Pomjeranja u ležištu ostvaruju se pomoću elastične deformacije elastomernog dijela

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ležišta (za mala pomjeranja) ili sa međusobnim klizanjem dva elementa ležišta. U drugom slučaju se upotrebljava teflon (PTFF) na kontaktu dvije površine i nerđajući čelik.

Pored ležišta prikazanih u tabeli 2, u praksi se često upotrebljavaju nepomična betonska zglobna ležišta, koji je obrađen u tački 7.1.

Tabela 2: Osnovne grupe ležišta

7.1 Nepomično betonsko zglobno

ležište

Konstrukcija: 1 poprečni nosač 2 područje suženja 3 stubovi - potpore Upotrebljeni materijali: Beton MB 40,vruće cinkovana rebrasta armatura RA 400/500-2 Dimenzije zgloba:

28

,max,

2 wdej

DzG

FbaA

βα=⋅=



⎥⎥⎦

⎤

⎢⎢⎣

⎡

⎟⎟

⎠

⎞

⎜⎜

⎝

⎛−+

=

2828

max,min,

35.21185.0w

dejw

zG

FA

β

αηλβ

10

,

max,

2

,8.042.1

,

αα

α

λ

η

+=

≤−=

=

dej

Dz

z

da

FF

αo zasuk radi prednapenjanja, skupljanja i tečenja α1 zasuk radi i temperature, prometnog opterećenja, itd. Fz,max maksimalna normalna sila Fz,D normalna sila od stalnog opterećenja AG presjek armature zgloba βw,28 otpornost kocke na pritisak poslije 28 dana

Dodatni uslovi:

a ≤0,3 d, a ≤ 0,4b, bo ≥ 0,7a, b … proizvoljno

Konstruktivna visina: e ≤ 0,2a, ≤ 4 cm tgβ ≈ 1/8

Područje vertikalne nosivosti:

Fz,D ≤ Fz ≤ Fz,max

Opterećenje rušenja:

Fz,Br= ad

3 0,75 βw,28 ab+σ02As

As presjek armature u zglobu

Područje horizontalne nosivosti:

Fh ≤ 1/8 Fz posebne intervencije nisu potrebne

Fh ≤ 1/4 Fz armirati po konstruktivnom principu sa ravnim šipkama (trnovima) Fh > 1/4 Fz treba izbjegavati (sa prednapenjanjem zgloba mogu se prilike popraviti)

Područje preuzimanja momenata u poprečnom smjeru:

Mx ≤ 1/6 bFz posebne mjere nisu potrebne Mx ≤ 1/6 bFz zahtijeva se specijalni dokaz napona i specijalne konstruktivne mjere (gledaj literaturu)

Ugao zaokreta:

282 wG

zdop

AFβ

α = , Fz,D ≤ Fz ≤ Fz,max

Povratni momenat:

)921(

2 28,

wG

zzRy

AFaF

Mβα

−=

Ako armaturni zglob još nije ispucao i ako su u njemu ugrađene centrične armaturne šipke (trnovi) može momenat Mx,R postati veči. Armiranje zgloba:

1 ... sidrenje ~ 30 φ 2 ... vruće cinkovane šipke armature (trnovi) Rascjepne sile: Z1 = 0.3 Fz,max Z2 = 0.3 (1-b/c) Fz,max Z3 = 0.03 a/b Fz,max Z4 = 0.3 (1-b/k) Fz,max Područje upotrebe: Za sve objekte, ako su izvodljiva linijska ležišta, za njihajuće stubove i zidove. Primjena dolazi u obzir samo u slučajevima u kojima nisu potrebna kasnija izravnavanja ležišta (npr. radi slijeganja).


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Ležišta 7.2 Armirana elastomerna ležišta 7.2.1 Vrste ležišta

7.2.1.1 Bez funkcije klizanja • elastično pokretno u svim pravcima

• elastično pokretno u jednom pravcu

• nepokretno

7.2.1.2 Sa funkcijom klizanja • u svim pravcima elastično i klizno

pokretno ležište (VG2)

• u poprečnom pravcu nepokretno u

uzdužnom pravcu elastično i klizno pokretno ležište (VGE2)

• u poprečnom pravcu nepokretno u

uzdužnom pravcu elastično i klizno pokretno ležište (VG1)

7.2.2 Sastav ležišta Savremena armirana elastomerna ležišta izrađena su iz:

- vanjskog sloja elastomera, koji služi za zaštitu čeličnih ploča od korozije

- unutrašnjih slojeva elastomera koji omogućavaju rad ležišta

- čeličnih vulkaniziranih ploča koje spriječavaju poprečna raztezanja, a omogućavaju velika opterećenja tih ležišta

Ležišta sa kliznom funkcijom imaju klizne ploče sa specijalno izvedenim kliznim plohama (nerđajuća čelična ploha u kontaktu sa teflonom (PTFE). 7.2.3 Karakteristike ležišta

Elastomerno ležište može preuzimati i horizontalne sile, ali one ne smiju stalno djelovat. Uslijed djelovanja ovih sila nastupaju pomjeranja, koja su potrebna za nastanak povratne sile. Pošto se ova sila prenosi trenjem onda se na ležište mora obezbijediti minimalni pritisak koji nastaje od vertikalnog opterećenja.

Povratna horizontalna sila:

H = A . G . v/h; γtan=hv


Ležišta Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima V horizontalno pomjeranje uslijed djelovanja sile H h ukupna visina (debljina) elastomernih slojeva G modul elastičnsoti na smicanje A tlocrtna površina ležišta Tlocrtne dimenzije - pravougaona ležišta: od 100x100 do - 900x900 mm, - okrugla ležišta: od ∅ 200 do 900 mm Konstruktivna visina: od 14 do 332 mm Nosivost – vertikalna: od 100 do 12150 kN Ugao zaokreta: od 1 %o do 36 %o Dozvoljeni pritisci na ležište

Tlocrt ležišta mm

Dopušteni pritisakMPa

do 150 x 200, do ∅ 200 10,0 do 250 x 400, do ∅ 350 12,5 veće dimenzije 15,0


Minimalni (potrebni) pritisak na ležište

Tlocrt ležišta mm

Minimalni pritisak MPa

do 350 x 400, do ∅ 350 3,0 veće dimenzije 5,0

Ako se ne mogu obezbijediti minimalni pritisci, onda se upotrebljava jedan od slijedećih tipova sidranih elastomernih ležišta.

Tipovi sidranih elastomernih ležišta

Radi povećanja nosivosti ili veličine pomjeranja nije dozvoljeno sastavljanje pojedinačnih blokova elastomernih ležišta. Posebne karakteristike

- male konstruktivne visine, - jednostavno ugrađivanje, - ravnomjeran raspored pritisaka na beton, - uslijed vertikalnog opterećenja dolazi do

stiskanja (promjena visine – vertikalno ulegnuće),

- radi horizontalnih pomjeranja aktiviraju se povratne usiljene sile, upotrebljavaju se u temperaturnom području od –30º C do +70º C,

- na istoj podupori ne smije se vršiti

kombinacija sa čeličnim ili lončanim ležištima.

Zamjenljivost:

Radi kraćeg vijeka trajanja elastomera, mora se obezbijediti zamjenljivost armiranih elastomernih ležišta. Područje upotrebe:

Ako ne obavljaju funkciju klizanja onda se upotrebljavaju za sve objekte manjih do srednjih raspona naročito za široke i kose objekte te u srednjem dijelu dužih objekata. Ako imaju i funkciju klizanja onda se upotrebljavaju u svim slučajevima u kojima se želi primijeniti kombinacija klizne i elastično pokretne funkcije odnosno, ako se kombinuju elastično pokretna i klizna ležišta.

7.3 Lončana ležišta 7.3.1 Vrsta lončanih ležišta • nepokretno (P)

• klizno pokretno u svim pravcima (P2)

• nepokretno u poprečnom pravcu, u

uzdužnom klizno pokretno ležište (P1)



7.3.2 Sastav ležišta - čelični lonac - elastomerni jastuk - poklopac lonca 7.3.3 Karakteristike ležišta Tlocrtne dimenzije: od ∅ 290 do ∅ 1910mm Konstruktivna visina:od 65 do 210 mm

Nosivost: - vertikalna: od 1000 do 50.000 kN - horizontalna: od 100 do 2.500 kN

Zasuk: Ova ležišta mogu se zasukati u svim pravcima do 10 %o. 8. IZBOR LEŽIŠTA 8.1 Parametri za izbor ležišta Izbor tipa ležišta određuje se sa izborom vrste podupiranja konstrukcije. Kod izbora ležišta moraju se uzeti u obzir slijedeći statički, konstruktivni i opšti parametri. 8.1.1 Statički parametri

- vertikalne sile koje djeluju na ležište – minimalne, maksimalne i stalne;

- horizontalne sile u uzdužnom i poprečnom smjeru;

- potrebni zasuki i broj mogućih pomjeranja; - potrebni zasuki i broj mogućih zasuka; - pomjeranja i zasuci; - sigurnost protiv promjene položaja; - vremenski razvoj pomjeranja; - veličina usiljenih sila koje konstrukcija

može preuzeti. 8.1.2 Konstruktivni parametri - materijal gornje konstrukcije objekta; - tehnologija građenja gornje konstrukcije; - prostorske prilike na krajnjim upornjacima,

stubovima i gornjoj konstrukciji; - izravnavanje – ujednačavanje slijeganja

potpora. 8.1.3 Opšti parametri - ugrađivanje ležišta, - održavanje ležišta. - zamjena ležišta, - ekonomičnost: - izgled.

8.2 Nosivost ležišta Nosivost ležišta u horizontalnom i vertikalnom smjeru (uzdužno i poprečno) određuje se na osnovu maksimalnih sila koje djeluju na ležište. 8.3 Pokretljivost ležišta (pomjeranja i

zasuci) Potrebna pokretljivost ležišta određuje se iz dole navedenih uticaja. Kod trajnih opterećenja (vlastita težina i prednaprezanje) moraju se uzeti u obzir plastične deformacije (tečenje i skupljanje). Uticaji koji određuju potrebne zasuke:

- deformacije gornje konstrukcije koje nastaju od uticaja vlastite težine, prednaprezanja, prometnog opterećenja, slijeganja, temperaturnih promjena i skupljanja;

- zasuk glave stuba radi pomjeranja. Uticaji koji određuju potrebna pomjeranja u uzdužnom i poprečnom smjeru:

- deformacije gornje konstrukcije koje nastaju od uticaja prednaprezanja, konstantnog temperaturnog njihanja (po čitavom presjeku), konstantnog skupljanja, pomjeranja krajnjih upornjaka, zasuka nosača.

- pomjeranje glave stuba kod "elastičnog podupiranja" koje nastaje uslijed djelovanja sila kočenja, vjetra i sila trenja.

8.4 Dimenzioniranje ležišta

Savremena ležišta su industrijski proizvodi. Dimenzioniranje ležišta prepušta se stručnjacima koji uzimaju u obzir sve podatke dobivene od projektanta objekta. Ovi podaci su navedeni u tački 8.5. Izuzetak čini armaturni zglob čije konstruisanje i dimenzionisanje obavlja projektant objekta. Postupak za dimenzioniranje armaturnog zgloba opisan je u tački 7.1.

Projektant mora obezbijediti siguran prenos sile sa ležišta u donju i gornju konstrukciju (poprečni nosač). Naročitu pažnju mora posvetiti određivanju odgovarajuće armature koja preuzima sile cijepanja.



8.5 Projektantski podaci o ležištima

Podloge i podaci na osnovu kojih izvođač odabere konkretna ležišta (od poznatog proizvođača) su (primjer slika 2 i tabela 3):

- tlocrtna shema namještanja ležišta sa označenim pozicijama svakog ležišta, oznakom ležišta, smjerom namještanja (važno kod objekata u krivini i kod širokih objekata), veličinom i smjerom prethodnog namještanja;

- vertikalne sile: stalne, maksimalne i minimalne;

- horizontalne sile: maksimalne u uzdužnom i poprečnom smjeru:

- pomjeranja: maksimalni u uzdužnom odnosno uzdužnom i poprečnom smjeru (pokretna u jednom, odnosno u svim pravcima);

- zakretanje: maksimalno u uzdužnom i poprečnom smjeru;

- prethodna namještanja (za klizna ležišta) za pretpostavljenu temperaturu ugrađivanja i potrebne promjene prethodnog namještanja pri temperaturi ugrađivanja koja se razlikuje od predpostavljene.

8.6 Projekat ležišta Odabrani proizvođač ležišta izrađuje projekat ležišta, koji mora sadržati:

- nacrt namještanja ležišta sa tačnim oznakama za svako pojedinačno ležište;

- nacrte pojedinih ležišta; - upustva za ugrađivanje, održavanje i

zamjenu ležišta.

Projekat ležišta izvođač dostavlja projektantu na ovjeru. 8.7 Podaci koje mora obezbijediti

izvođač objekta prije ugrađivanja ležišta

Prije ugrađivanja ležišta izvođač mora obezbijediti slijedeće podatke i dokumente koji osiguravaju da izabrano ležište odgovara projektovanom, da ima atest i da se nalazi u bezprijekornom stanju:

- od projektanta potvrđen projekat ležišta koga je izradio proizvođač ležišta;

- potvrdu da svi tipovi ležišta odgovaraju namjeni za određeni objekat;

- atesti-sertifikati za ležišta i dijelove ležišta - zapisnik o preuzimanju ležišta.


Slik

a 2:

Tlo

crtn

a sh

ema

nam

ješt

anja

leži

šta




9. KONSTRUKTIVNI USLOVI ZA

OBLIKOVANJE KONSTRUKCIJE U PODRUČJU LEŽIŠTA I ZGLOBOVA

Za pravilno funkcionisanje ležišta trebaju biti ispunjeni određeni konstruktivni uslovi (slike 3, 4 i 5). Koji omugućavaju pravilan položaj ležišta, predviđena pomjeranja i zakretanja, kontrolu, održavanje i zamjenu ležišta.

Razlikujemo opšte i posebne konstruktivne uslove. Prvi se moraju ispuniti bez obzira na vrstu upotrijebljenih ležišta, o drugi zavise od vrste ležišta. Prvi će biti opisani u ovom poglavlju dok će drugi biti pojedinačno opisani.

Ležište se po pravilu namjesti na ležišnu prizmu (kvader). Prizme mogu biti obostrane (slika 3), odnosno sa donje i gornje strane. Omogućavaju pravilno ugrađivanje i unos sila koje se prenose preko prizme. Kvalitet betona mora biti MB 30 odnosno isti kao i kod konstrukcije. Prizma se može izvesti sa ili bez radnog spoja. Potrebne dimenzije su date na slici. Posebno je važno da se prizma i konstrukcija armiraju sa odgovarajućom armaturom (armatura za sile cijepanja te armatura sa savijanje u poprečnom nosaču). Ležišta ne trebaju biti u direktnoj vezi sa prizmom, nego je bolje da se oslanjaju na čeličnu ploču koja je povezana sa prizmom preko maltera za izravnanje. Važno je da su ploče ugrađene potpuno vodoravno i da malter za izravnanje u cjelosti ispunjava prostor između ploče i prizme. Sve potrebne dimenzije date su na slici 3.

Kod monolitnih betonskih konstrukcija kot kojih se betoniranje izvodi direktno na ležištima te objekata na kojima se vrši sanacija i kod kojih nema dovoljne visine, nije obavezna upotreba čeličnih ploča u kombinaciji sa elastomernim ležištima.

Ležišta imaju kraći vijek trajanja od objekta. Radi toga se moraju obezbijediti uslovi za njihovu zamjenu. Projektant mora predvidjeti prostor za namještanje hidrauličkih dizalica i prostor za jednostavnu zamjenu ležišta. Potrebne dimenzije prostora za dizalice i namještanje dizalica prikazane su na slici 4. Treba predvidjeti upotrebu običnih hidrauličkih dizalica, a izbjegavati specijalne i skupe dizalice. Mjesta predviđena za dizalice moraju omogućavati preuzimanje sila koja djeluju na ležište radi čega se ti prostori moraju dimenzionirati na odgovarajući način.

Konstrukciju treba oblikovati na način koji obezbijeđuje zaštitu ležišta od atmosferskih i drugih štetnih uticaja. Posebnu pažnju treba posvetiti zaštiti ležišta od uticaja slane vode.

Dobro je da ležišta budu zaštićena sa mrežama ili pleksi staklom, sa čime se spriječava pristup ptica, prljanje prostora te omogućava pregled ležišta.


D je efektivna debljina ležišta (ukupna debljina elastomernih slojeva)

Slika 3: Oblikovanje konstrukcije u području ležišta i potrebne dimenzije ležišnih prizmi i ploča (u mm)



a) ostojanje između betonske prizme odnosno ploče ležišta i pritisnute ploče ≥ 5 cm b) širina pritisnute ploče c) ostojanje između pitisnute ploče i ruba betonske konstrukcije (gore odnosno dole ≥ 12 cm)

Slika 4: Uslovi za namještanje hidrauličkih dizalica kod zamjene ležišta



Lo dužina gornje ploče ležišta Ld dužina donje ploče ležišta H visina ugrađivanja ležišta QT širina poprečnog nosača K1 debljina zida upornjaka ispred poprečnog nosača K2 nenosivi beton i konstrukcije (npr. zaštita kotvi) V0 prethodno namještanje – centriranje ležišta min v dodatak k v0 očekivano minimalno max v i maksimalno pomjeranje Li1 do Li3 potrebne dimenzije za obezbijeđenje moguće kontrole, održavanje i sigurnosti u pogledu djelovanja X0,1,2,3 potrebni horizontalni odmik prizme ležišta, ploče i izravnavajućeg maltera Z1,2,3 potrebne visine prizmi ležišta i izravnavajućeg maltera Slika 5: Shematski prikaz zavisnosti dimenzija konstrukcije i ležišta 10. PREUZIMANJE, USKLADIŠTENJE,

UGRAĐIVANJE, ODRŽAVANJE I ZAMJENA LEŽIŠTA

Kvalitet podupiranja obezbijeđuje se sa ugrađivanjem atestiranih neoštećenih kvalitetno izrađenih ležišta, održavanjem i po potrebi zamjenom ležišta.

U koliko ne postoje posebna upustva proizvođača ležišta, izvođača, nadzora ili prevoznika onda se uzimaju u obzir upustva iz ove smjernice.

Transport, uskladištenje i ugrađivanje mogu izvoditi samo osposobljeni radnici.

Gradilište mora imati nacrt ugrađivanja ležišta, potrebne ateste i sertifikate, dozvole, posebna upustva i zapisnik o ležištima. 10.1 Preuzimanje

Kod preuzimanja ležišta treba provjeriti: - ateste i setifikate za ležišta; - da su vanjski dijelovi bez oštećenja,

posebno kada je u pitanju zaštita od korozije;

- čistoću ležišta; - usklađenost sa projektom ležišta; - oznake ležišta; - dimenzije ležišta; - veličinu i smjer prethodnog namještanja; - mogućnost naknadne promjene

prethodnog namještanja.




10.2 Uskladištenje Nakon prevoza ležišta treba pažljivo istovariti i uskladištiti na unaprijed određenom prostoru. Ležišta moraju biti zaštićena od vremenskih uticaja, uticaja radnog prostora i okoline. 10.3 Ugrađivanje

Ugrađivanju ležišta treba posvetiti posebnu pažnju kako bi se spriječila oštećenja ležišta i konstrukcije i obezbijedilo pravilno funkcionisanje.

Ugrađivanje treba izvoditi po projektu ili po posebnim upustvima uz prisustvo prestavnika proizvođača ležišta.

Prije obavljenog podlijevanja treba prekontrolisati:

- identičnost ugrađenog ležišta sa projektovanim;

- usmjerenje ležišta (X odnosno Y os); - horizontalnost ležišta; - veličinu i smjer prethodnog namještanja; - uzimati u obzir eventualna specijalna

upustva proizvođača vezana na ugrađivanje ležišta;

- malter za podlijevanje (sastav, osobine, način podlijevanja).

Ako ležište mora biti nagnjeno, onda ta nagnjenost mora biti posebno označena u projektu ili nacrtu ugrađivanja, a prije betoniranja se mora posebno provjeriti. Ležišta se moraju obezbijediti sa pomoćnim montažnim srestvima kako bi ostala u propisanom položaju i nakon izvršenog betoniranja. Upotreba drvenih klinova nije dozvoljena. Sve montažne pomoćne elemente treba odstraniti prije uspostavljanja funkcije. Zavarivanje i rezanje sa plamenikom može se obavljati samo uz saglasnost proizvođača ležišta kako ne bi došlo do neželjenih temperaturnih opterećenja. Nagnjenost ravnine ležišta može odstupati od projektovane za 5 %o, ako projektom nije drukčije određeno. Nakon ugrađivanja treba izvršiti ponovnu kontrolu sa čime se ustanove eventualne promjene koje su mogle nastati u toku izvođenja, posebno položaja ležišta ili vanjskih oštećenja.

O pregledu ležišta prije i nakon ugrađivanja treba napraviti zapisnik koga potpisuju izvođač građevinskih radova, prestavnik proizvođača ležišta i nadzor. Formular zapisnika dat je u tabeli 4. 10.4 Održavanje U održavanje ležišta spadaju razni pregledi, povremene kontrole i kontrolna ispitivanja, čišćenje, obnavljanje korozijske zaštite, mazanje, eliminisanje grešaka u konstrukciji koje mogu štetno djelovati na ležište (vlaženje itd.). Održavanje ležišta mora biti obrađeno u projektu ležišta i ovjereno od ustanove koja je izdala odgovarajući atest. 10.5 Zamjena ležišta

U projektu ležišta moraju se odrediti uslovi koji obezbijeđuju pravilan rad ležišta. Ako se u toku redovnog pregleda pojavi sumnja, da ti uslovi nisu ispunjeni (pojava oštećenja, dotrajalost) onda se izvrši zamjena takvog ležišta. Potrebu zamjene mora prethodno potvrditi kontrolno ispitivanje.

Kod promjene ležišta radi dotrajalosti mora se uzeti u obzir čitava konstrukcija jer u suprotnom može doči do preraspodjele reakcijskih sila koja je neminovna u slučaju promjene krutosti ležišta.

Zamjenu dotrajalih ležišta treba izvesti na čitavom objektu, a ako to nije potrebno onda treba promijeniti sva ležišta na istoj poprečnoj osi podupore.

Kod rekonstrukcija moraju se uzeti u obzir eventualne promjene statičkog sistema. U takvim slučajevima mora predvidjeti nova ležišta. 10.6 Zapisnik o ležištu

O preuzimanju, ugrađivanju i stanju na samom početku upotrebe ležišta vodi se zapisnik. Formular zapisnika prikazan je u tabeli 4.



Tabela 4: Zapisnik o ležištu Cesta: Odsek: km: Objekat (oznaka, položaj): Način građenja: Nacrt ležišta br.: Vrsta ležišta u pogledu na odobrenje odnosno DIN 4141: Broj izvođača / narudžba: Broj odobrenja: Važnost odobrenja: Naručilac: Primalac: Nadzor: Faza O p i s Upis 1 mjesto ugrađivanja (br. podupore/položaj)

2 tip ležišta

3 vertikalna sila Fz u kN

4 horizontalna sila Fx / Fy u kN

5 računsko pomjeranje (od fiksne tačke) u mm +ex/ +ey

6 prethodno namještanje u mm +ex/ +ey

7 broj crteža / broj lista

8 datum isporuke

9 pravilno odloženo, poduprto i pokriveno

10 oznaka na ležištu

11 mjerač pomjeranja na ležištu

12 čistoća i korozijska zaštita

13 konstrukcija za fiksiranje

14 čistoća kontaktne površine

15 debljina spoja (maltera) u mm gore/dole

16 izrada maltera (ispitivanje kvalitete)

17

prije ugrađivanja

način ugrađivanja maltera

18 datum / sat

19 temperatura objekta u o C

20 smjer i veličina prethodnog nastavljanja u mm

21 odstupanja od horizontale u mm/m uzdužno/poprečno

22

ugrađivanje

čistoća i korozijska zaštita

23 datum / sat

24 temperatura objekta u oC

25 blokada oslobođena / odstranjena

26 čistoća i korozijska zaštita

27 odstupanja od horizontale u mm/m uzdužno/poprečno

28

upotreba

načelno mjerenje pomjeranje / klizanje spoj u mm

29 primjedbe odn. upozorenja Izvođač: Proizvođač ležišta: Nadzor: Mjesto: Datum:




PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.7) Poglavlje 7: DILATACIJE

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Dilatacije


U V O D

Dilatacija premošćuje prostor za slobodno pomjeranje između gornje konstrukcije i upornjaka ili između dva dijela gornje konstrukcije objekta. Kod projektovanja objekata treba nastojati da se usvoji koncept integralnih mostova za kraće objekte koji ne zahtjevaju ugrađivanje dilatacija, odnosno takvim konceptima koji zahtijevaju što manji broj dilatacija. Dilatacije po svojoj konstrukciji spadaju u vrlo osetljive elemente, posebno ako se radi o većim pomjeranjima, radi toga se za njihovo projektovanje, ugrađivanje i izbor mora posvetiti pažnja. Potrebno je uzeti u obzir najnovija saznanja koja se oslanjaju na ispitivanjima i praćenjem ugrađenih dilatacija. Upotrebljavaju se savremene dilatacije koje proizvode iskusni i sigurni proizvođači. Ugrađuju se samo one dilatacije koje obezbijeđuju vodonepropusnost sa kontrolisanim odvodnjavanjem. Dilatacije moraju ispunjavati slijedeće zahtjeve:

- vodoneprepustnost i kontrolisanu odvodnju - sposobnost prilagođavanja i preuzimanja očekivanih pomjeranja, - sposobnost i otpornost na uticaje očekivanih opterećenja, - otpornost na uticaj korozije i abrazije, - ne smiju prouzrokovati buku pri prelazu vozila, - moraju imati dug vijek upotrebe, - moraju obezbjediti jednostavnu kontrolu, održavanje, popravljanje i zamjenu.

Dilatacije Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OSNOVNI ZAHTJEVI ...................................................................................................................6

4.1 Koncepti mostova................................................................................................................6 4.2 Izbor odgovarajuće dilatacije...............................................................................................6

5. VRSTE I PODRUČJA UPOTREBE ..............................................................................................6 5.1 Vodonepropusnost dilatacije ...............................................................................................6 5.2 Dilatacije za minimalna pomjeranja.....................................................................................7 5.3 Dilatacije za mala pomjeranja .............................................................................................8 5.4 Dilatacije za srednja pomjeranja .........................................................................................9 5.5 Dilatacije za velika pomjeranja............................................................................................9 5.6 Dilatacije za jako velika pomjeranja ..................................................................................10

6. IZBOR DILATACIJE I PRATEĆA TEHNIČKA DOKUMENTACIJA ............................................10 6.1 Osnove statičkog proračuna .............................................................................................10 6.2 Račun pomjeranja u dilatacijskoj spojnici .........................................................................10 6.3 Grafički prilozi....................................................................................................................11

7. USLOVI ZA KONSTRUKCIJU OBJEKTA U PODRUČJU DILATACIJE ....................................13 7.1 Općenito ............................................................................................................................13 7.2 Gornja konstrukcija............................................................................................................14 7.3 Donja konstrukcija.............................................................................................................14 7.4 Kolovoz mosta...................................................................................................................14 7.5 Odvodnjavanje ..................................................................................................................16 7.6 Kontrola postupaka prije naručivanja dilatacije.................................................................16

8. PREUZIMANJE, UGRAĐIVANJE, ODRŽAVANJE I ZAMJENA DILATACIJE ...........................18 8.1 Preuzimanje dilatacije od proizvođača..............................................................................18 8.2 Ugrađivanje dilatacije ........................................................................................................18 8.2.1 Ugrađivanje asfaltne dilatacije i elasto-mernih punjenja................................................18 8.2.2 Ugrađivanje gumenih dilatacija ......................................................................................18 8.2.3 Izvođenje izolacije uz dilataciju ......................................................................................20 8.2.4 Ugrađivanje habajućeg sloja uz dilataciju......................................................................20 8.2.5 Kontrola i održavanje dilatacija ......................................................................................20 8.2.6 Zamjena dilatacije ..........................................................................................................20 8.2.7 Atestiranje dilatacije .......................................................................................................20




SMJERNICE Osnovna namjena smjernice je pomoć u opredjeljenju do izbora dilatacije, davanja tehničkih uslova za pravilano ugrađivanje i upotrebu. U okviru smjernice date su osnove za proračun pomjeranja dilatacije. U poglavljima koja slijede su upustva za pripremu načrta za izradu dilatacije i zahtjevi koje mora ispuniti konstrukcija objekta za kvalitetno ugrađivanje i djelovanje dilatacije u eksploataciji objekta. Dati su bistveni konstrukcijski detalji dilatacije u području kolovoza, hodnika za pješake i rubnom vijencu. U tački 8 specifikacija određuje postupke kod ugrađivanja, kontrole, održavanja i zamjene dilatacije. 2. REFERENTNI NORMATIVI

Predmetna smjernica uključuje inostrane standarde i drugu tehničku regulativu. U odgovarajućim poglavljima je navedena u tekstu. Za upotrebu je uvijek mjerodavno zadnje izdanje. - Pravilnik o tehničkim normativima za beton

i armirani beton (PBAB) Sl.list SFRJ br.15/90

- Structural bearings and expansion joints for bridges, Structural Engineering Documents IABSE, Zürich, 2002;

- DIN 1072 - Austrian guidelines RVS 15.45: Bridge

Equipment – Expansion Joints, 1985 (Brückenausrüstung Übergangskonstruktionen);

- TL/TP-Fü, Germany

3. TUMAČENJE IZRAZA Asfaltna dilatacija je pojam za široki izbor dilatacija u kojima je raztežući dio izrađen iz smjese za koju je udomaćen izraz "asfalt". Bitumenska dilatacija prestavlja uži pojam za asfaltnu dilataciju u kojoj je raztežući dio dilatacije izrađen iz mješavine polimeriziranog bitumena sa dodatkom elastomera i kamenog punjenja. Bitumenska masa za zalijevanje je masa iz polimeriziranog bitumena sa kojom se

zaptivaju priključci asfaltnih slojeva na elemente dilatacije. Betonska konstrukcija prestavlja širi izraz za dio konstrukcije objekta iz betona, u kojeg se ugrađuju elementi dilatacije. Cjevčica za procjednu vodu je po posebnom detalju oblikovana cjevka, koja služi za odvajanje vode, koja prođe kroz asfaltne slojeve pored dilatacije. Dilatacijski otvor je širina razmaka između elemenata konstrukcije koju premošćava dilatacija. Dilatacija premošćava prostor za slobodno pomjeranje (fugu) između gornje konstrukcije i upornjaka odnosno između dva dijela gornje konstrukcije. Dilatacija jednostavne izrade je elemenat koji se ugrađuje na spoju između kolovoza na objektu i priključne ceste (obično na manjim objektima i na cestama nižeg ranga). Dilatiranje konstrukcije je širi pojam za prekide u konstrukciji sa kojima se omogućava međusobno nezavisno gibanje odvojenih dijelova konstrukcije. Elastomjer je šire ime za sintetički kaučuk sa zahtjevanim fizikalnim i kemijskim osobinama. U mostogradnji je to kloroprenski kaučuk. Češalj je konstruktivni elemenat dilatacije, oblikovan u obliku češlja ili žage gdje dva elementa, koji ulaze jedan u drugoga i objezbeđuju kontinuitet površine dilatacije. Hodnik za pješake u širem značenju prestavlja dio kolovoza na objektu, koji je namijenjen pješacima i biciklistima i obično je izdignut nad kolovozom. Čelični profil prestavlja poseban profilisani čelični nosač u koji se utisne ili privije gumeni zaptivač. Čelično sidro je karika iz okruglog čelika, posebno oblikovani elemenat iz čeličnog lima ili cilindrično oblikovani elemenat koji se ubetonira u konstrukciju i stvara čvrstu vezu između dilatacije i konstrukcije mosta. Moždanik je uži pojam za čelično sidro koji se ubetonira ili sidri u prethodno izbušenu rupu.



Otvor dilatacije je širina između dva čvrsta dijela dilatacije koji zavisi od namještenja i djelovanja konstrukcije – određuje veličinu pomjeranja dilatacije.

Pomjeranje dilatacije je zajednički pojam za sve moguće vektore pomjeranja u osi dilatacije uključujući i zasuke. Temperaturna dilatacija je skraćen izraz za skraćenje ili produženje elemenata konstrukcije koji nastaje od uticaja promjene temperature konstrukcije. 4. OSNOVNI ZAHTJEVI

Predmetna smjernica obrađuje dilatacije na objektima. 4.1 Koncepti mostova

Kod projektovanja mostova, projektant treba da teži konceptu koji ne zahtjeva ugrađivanje dilatacija, (integralne konstrukcije) odnosno konceptu koji zahtjeva najmanji broj dilatacija.

Kod izbora koncepta objekta projektant treba uzeti u obzir činjenicu, da ugrađivanje izuzetno kosih, ukrivljenih dilatacija, većim uzdužnim i poprečnim nagibima i drugih neregularnih oblika, zahtjevaju posebne izrade sa neregularnim detaljima. Ovakve dilatacije nemaju dovoljnu sigurnost, zahtjevaju češće kontrole i održavanje i poskupljuju izgradnju.

Dilatacija mora biti bezprijekorno konstruisana u svim svojim elementima koja su povezana sa kolovozom, ivičnjacima, hodnicima za pješake, biciklističkim stazama, rubnim vijencima, rubovima, betonskim ogradama itd. Radi ispunjenja navedenog mora se posvetiti pažnja izboru rješenja za navedene elemente.

Ako se na jednoj dionici gradi više objekata, treba nastojiti da se upotrijebi isti tip dilatacije sa čime se postiže jednostavnija kontrola, lakše održavanje i niža cijena. 4.2 Izbor odgovarajuće dilatacije

Izboru dilatacija, posebno onih sa velikim pomjeranjima, zahtjeva sa najvišu mjeru stručnosti. Pri tome se moraju uzeti u obzir najnovija saznanja iz raznih ispitivanja te praćenja dilatacija u upotrebi. Treba birati najkvalitetnija rješenja koja u datom momentu nude provjereni proizvođači.

Savremene dilatacije moraju se izgraditi tako, da odgovaraju slijedećim zahtjevima: - da omoguće pomjeranja u horizontalnom i

vertikalnom smjeru. - da su bezprijekorne u pogledu

vodonepropusnosti, odnosno omogućavaju sigurnu odvodnjavanju,

- da nosivost elemenata dilatacije obezbijeđuje granično stanje nosivosti, sva granična stanja upotrebe i odpornost na zamor za čitavo vrijeme trajanja,

- da su mirne za vrijeme prelaska vozila i da odgovaraju za prelaz svih korisnika u prometu,

- da su otporne na koroziju u vrijeme upotrebe srestava za topljenje (u zimskom periodu), u normalnim uslovima upotrebe te otporne na habanje zbog uticaja pjeska sa kolovoza i točkova vozila,

- da omogućavaju jednostavnu kontrolu, održavanje, popravljanje i zamjenu,

- da imaju dugi vijek trajanja (u zavisnosti od tipa dilatacije, najmanje toliko kao asfaltni kolovoz uz dilataciju,

- da su prihvatljive u pogledu cijene uz garantovanje odgovarajućeg kvaliteta.

5. VRSTE I PODRUČJA UPOTREBE Kod objekata kod kojih prostor ispod dilatacijskog spoja nije dostupan smije se upotrijebiti samo vodonepropusna dilatacija. 5.1 Vodonepropusnost dilatacije

Dilatacija je vodonepropusna: - ako je zaptivanje zagarantovano sa

ugrađivanjem vodonepropusnog zaptivača, koji je vodonepropusno spojen sa hidroizolacijom na objektu (slike 4, 8 i 9);

- ako je zaptivač vodonepropusno ugrađen u profil ili u jastuk iz visokokvalitetnog betona koji je vodonepropusno spojen sa hidroizo-lacijom objekta (slike 5, 6 i 7);

- ako vodonepropusnost obezbijeđuje žlijeb koji je ugrađen u dilatacijsku spojnicu ispod dilatacije. U ovu grupu spadaju dilatacije napravljene iz teških gumenih zaptivača koja su prikazana na slikama 6, 8 i 9 i slične dilatacije kod kojih su zaptivači sastavljeni iz više dijelova koji nisu vodonepropusno spojeni, dilatacije u obliku češljeva (slika 10) i jednostavnije dilatacije sa krovnim limom koje se ugrađuju u području hodnika ili u manje značajne objekte.

Dilatacije se dijele prema veličini pomjeranja u slijedeće osnovne grupe (tabela 1).

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Dilatacije Tabela 1: Podjela dilatacija

Pomjeranja u dilatacijskoj spojnici Tč. Vrsta dilatacije

Orijentaciona dužina

dilatiranja objekta

u (smjer x)

v (smjer y)

W (smjer z)

Materijali za dilataciju

5.2 Dilatacije za minimalna pomjeranja (završetak kolovoza)

do 20 (30) m 20 mm1)

( + 10 mm) 5 mm 1) 5 mm1)čelični završni profil i bitumenska masa za zalijevanje

5.3 Dilatacije za mala pomjeranja do 50 (70) m 50 mm

( + 25 mm) 5 mm 1 mm2)polimerizirana bitumenska masa, elastomjerna ispuna, guma, čelik

5.4 Dilatacije za srednja pomjeranja do 150 m 150 mm

( + 75 mm) 5 mm 3) 1 mm3)gumeni zaptivač, upeti profili, čelična sidra, zavrtnjevi za sidranje itd.

5.5 Dilatacije za velika pomjeranja 4) do 300 m

300 mm ( + 150 mm)

5 mm 3) 1 mm3)

5.6 Dilatacije za jako velika pomjeranja 4) iznad 300 m

> 300 mm ( + 150 mm)

5 mm 3) 1 mm3)

gumeni zaptivač, čelična sidra, čelični nosivi elementi, čelični češljevi i žage, teške ploče, elementi iz sintetičkih materijala itd.

1) pomjeranja su orijentaciona, obezbijeđuju se sa klinima iz asfaltbetona, 2) ograničenje 1 mm važi za bitumenske dilatacije (npr. Thorma Joint). Izrada bez gumenih zaptivača je manje osjetljiva za vertikalna pomjeranja 3) podaci su orijentacioni pošto su kapaciteti pomjeranja u smjeri "Y" za pojedine tipove dilatacija jako razlikuju u odnosu na specifičnosti konstrukcije 4) dilatacije za velika i jako velika pomjeranja su često u vodopropustnoj izvedbi. U ovakvim slučajevima mora se obezbijediti sigurno odvodnjavanje i pristup ispod dilatacije.

5.2 Dilatacije za minimalna pomjeranja

U primjerima kod kojih treba dilatirati fugu između kolovoza objekta i kolovoza priključne ceste, posebno kod okvira na cestama nižeg ranga u koje nije potrebno ugrađivati "prave" dilatacije, izvodi se samo završetak kolovoza.

Završetak kolovoza izvodi se po pravilu na objektima koji nisu duži od 20 m, ako se nalaze na autocestama, magistralnim ili regionalnim cestama, odnosno 30 m, ako se nalaze na cestama nižeg ranga. U takvim slučajevima se moraju uzeti u obzir očekivane deformacije i slijeganje objekta i nasipa uz objekat.

Dilatacijski spoj – fugu zaključka kolovoza treba oblikovati pri ugrađivanju habajućeg sloja asfaltbetona ili naknadno sa rezanjem. Rezanje omogućava kvalitetniju izradu.

Zaključak koji je prikazan na slici 1 se ugrađuje i na spoju asfalta objekta sa makadamom kolovoza priključne ceste.

Kod izvođenja zaključka kolovoza treba uzeti u obzir detalje iz PS 1.2.8.

Slika 1: Završetak kolovoza – princip


Dilatacije Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Spojnice zaključaka zalijevaju se sa smjesom iz modificiranog bitumena (slika 1). Ugrađivanje čeličnog profila obavlja se prema radioničkom nacrtu, odnosno geometriji kolovoza na objektu (slike 2 i 3).

Slika 2: Detalj završetka kolovoza

Slika 3: Čelični profil na završetku kolovoza 5.3 Dilatacije za mala pomjeranja

U pogledu načina izrade i materijala ove se dilatacije mogu podijeliti u dvije grupe: - asfaltne dilatacije - gumene dilatacije

Asfaltne dilatacije ili elastobitumenske dilatacije su iz polimeriziranoga bitumena sa povećanim elastičnim osobinama koji se ugradi u utvor asfaltnog kolovoza tako da postane sastavni dio kolovoza. Pričvršćenje se obezbijeđuje sa ljepljenjem mase dilatacije sa donje strane za betonsku podlogu, a sa bočnih strana masa je sljepljena za slojeve asfalt-betona (slika 4). Asfaltne dilatacije se preporučuju i na obalnim stubovima sa nepokretnim ležištima i na mjestima zglobova.

Slika 4: Asfaltna dilatacija – princip

Gumene dilatacije se sastoje iz čeličnog nosivog profila koji se sidri u betonsku konstrukciju sa obadvije strane dilatacijske spojnice i iz gumenog zaptivača koji je vodonepropusno uklješten u nosivi dio (slika 5). Proizvođač gumenih dilatacija mora dati sertifikate i garanciju i za masu za zalijevanje prostora između gumenog zaptivača i asfaltnog kolovoza.

Slika 5: Gumena dilatacija sa ubetoniranim sidrima

U ovu grupu spadaju i dilatacije iz gumenog zaptivača koji se sa vijcima pričvrsti na betonsku konstrukciju sa obadvije strane dilatacijske spojnice (slika 6).



Slika 6: Gumena dilatacija sidrena sa vijcima

Asfaltne dilatacije se obično ugrađuju u objekte na cestama višeg ranga sa dužinom dilatiranja do 50 m, ako zahtjevana pomjeranja nisu veća od 50 mm (odnosno pomjeranja koja garantuje proizvođač).

Asfaltne dilatacije se ne ugrađuju na objektima kod kojih je nagib kolovoza veći od 5 % i ako se u osi prelazne konstrukcije pojavljuju uzdužna pomjeranja veća od 10 mm ili vertikalna pomjeranja veća od 1 mm.

U slučajevima kod kojih se zbog specifičnih prilika ne mogu ugraditi asfaltne dilatacije, ugrađujemo gumene dilatacije za mala pomjeranja.

Asfaltne dilatacije imaju prednost zbog svoje jednostavnosti, materijala koji je sličan materijalu u koji se ugrađuju, jednostavnog održavanja i jednostavne zamjene. 5.4 Dilatacije za srednja pomjeranja

U ovu grupu spadaju dilatacije sa pomjeranjima do 150 mm. Ovo područje pokrivaju dilatacije napravljene iz čeličnih profila sa međuprofilima, koji su poduprti na različite načine (slika 7) te dilatacije sa gumenim zaptivačima teže izrade. Primjer takve dilatacije prikazan je na slici 8. 5.5 Dilatacije za velika pomjeranja

Dilatacije sa velikim pomjeranjima do 300 mm su konstrukcije sa večim brojem elemenata koji su osjetljivi na habanje i zamor, a održavanje je dosta komplikovano. (slike 7, 9, 10)

Slika 7: Tip dilaltacije za srednja i velika

pomjeranja sa međuprofilima

Slika 8: Dilatacije za srednja pomjeranja sa sidranjem pomoću zavrtnjeva

Dilatacije sa teškim armiranim gumenim zaptivačima koji su sa zavrtnjevima pričvršćeni na konstrukciju (slika 9).

Ako je dilatacija, po dužini, sastavljena iz više dijelova i ako međusobni spojevi elemenata nisu vodonepropusni, onda se u dilatacijsku spojnicu ugrađuje žlijeb koji sakuplja procjednu vodu.

Slika 9: Dilatacija za velika pomjeranja sa

armiranim gumenim zaptivačem - princip

U ovo područje spadaju i dilatacije u obliku češljeva koje mogu biti vodonepropusne i vodopropusne (slika 10).



Slika 10: Dilatacija u obliku češlja za velika

pomjeranja sa zaptivačem – princip

Kod dilatacija za velika pomjeranja moraju se provjeriti svi elementi koji moraju biti usklađeni sa kriterijima iz uvodnog poglavlja. 5.6 Dilatacije za jako velika pomjeranja

Sve što je napisano u prethodnom poglavlju važi i za dilatacije za jako velika pomjeranja (uz primjenu veće poroznosti).

6. IZBOR DILATACIJE I PRATEĆA

TEHNIČKA DOKUMENTACIJA

Poglavlje daje osnovne podatke na osnovu kojih se određuje tip i veličina dilatiranja i obim prateće tehničke dokumentacije na osnovu koje se dilatacija naručuje kod proizvođača.

Osnovni kriteriji na osnovu kojih se određuje vrsta (tip) dilatacije su: - veličina i smjer pomjeranja, - vrsta konstrukcije (materijal i statički

sistem), - kategorija ceste, - kvalitet, - način odvodnjavanja, - cijena.

Na izbor mogu utjecati i posebni uslovi koje projektant mora dobro ocjeniti sa stanovišta održavanja i zamjene (zastoji na cestama sa gustim prometom itd.). Na cestama sa gustim prometom kriterij jednostavne i brze zamjene može biti odlučujući, bez obzira na visoku cijenu.

6.1 Osnove statičkog proračuna

U statičkom proračunu određuje se veličina i smjer pomjeranja te povratne sile koje djeluju u dilataciji, a iste djeluju na elemente upornjaka i gornje konstrukcije.

Statički proračun za dilataciju je sastavni dio statičkog proračuna objekta.

U proračunu se prvo treba opredjeliti za statički sistem nakon čega se odredi centar ili centri pomjeranja i dužine dilatiranja. Kod proračuna se moraju uzeti u obzir faze i predviđeno vrijeme građenja. Nakon toga se odrede smjerovi i veličine vektora pomjeranja uzimajuči u obzir uticaje, geometriju i statički sistem objekta, vrstu ležišta, opterećenja na objektu, vlastite deformacije elemenata konstrukcije objekta, deformacije temeljnog tla i druge uticaje. 6.2 Račun pomjeranja u dilatacijskoj

spojnici

U računu pomjeranja, na osnovu kojih se određuje veličina dilatacije, uzimaju se odredbe iz poglavlja 6.1, DIN 1072 iz 1985 godine sa pripadajućim objašnjenjima iz poglavlja 1.

Pomjeranja se određuju na osnovu osnovnih, dodatnih i posebnih opterećenja (§ 3, § 4 § 5 DIN 1072) sa najnepovoljnijim kombinacijama kroz slijedeće uticaje: - kod gornje konstrukcije: promjena

temperature, prednaprezanje, skupljanje i tečenje betona i uticaji nastali radi deformacija gornje konstrukcije (zakretanje iznad ležišta);

- kod donje konstrukcije: pomjeranja i zakretanja konstruktivnih elemenata.

Za proračun pomjeranja u dilataciji, moraju se uzeti u obzir još i slijedeće odredbe: - Kod proračuna pomjeranja nastala uslijed

promjene temperature, u osnovi se uzimaju u obzir fiktivne, granične i srednje temperature konstrukcije po tabeli 2 s tim, da se kod čeličnih i betonskih konstrukcija primjenjuje koeficient temperaturnog raztezanja αT=1,2x10-5.

- Kod nastavljanja – fiksiranja otvora dilatacije ne uzima se ishodišna temperatura +10o C koju određuje DIN u statičkom proračunu elemenata konstrukcije objekta, nego stvarno, izmjerena srednja temperatura konstrukcije.




- U tabeli 2 zadane vrijednosti se smiju

smanjivati, ako kod izmjerene srednje temperature konstrukcije za konačni statički sistem nastavimo dilataciju na izmjerenu temperaturu. Na taj način se mogu smanjiti obadvije granične temperature za 15° C za objekte iz prvog reda, a za 10° C za objekte iz drugog reda.

- U slučaju očekivane promjene položaja centra pomjeranja u toku građenja, onda se mora uzeti u obzir povećane vrijednosti graničnih temperatura za 15° C odnosno 10° C.

- Kod proračuna uticaja skupljanja i tečenja betona povećavaju se uticaji sa faktorom 1.3, ako ti uticaji neugodno djeluju. Ako djeluju ugodno onda se ne uzimaju u obzir. Konačnu vrijednost skupljanja i konačnu vrijednost koeficienta tečenja betona sa vremenskim tokom uzimamo iz PBAB članovi 57 do 60.

Tabela 2: Fiktivne granične temperature

Vrsta

objekta Fiktivna najviša temper.

Fiktivna najniža temper.

čelični i spregnuti objekti + 75o C - 50o C

betonski objekti sa ubetoniranim čeličnim profilima

+ 50o C - 40o C

Na osnovu izračunatih podataka o smjerovima i graničnim vrijednostima pomjeranja te pomjeranja za promjenu temperature 1°C u dilataciji, projektant pripremi protokol za nabavku koji je sastavni dio projekta za građenje.Uzorak protokola prikazan je u tabeli 3. 6.3 Grafički prilozi

U projektu za izgradnju objekta treba uložiti i nacrt za izradu dilatacija koji će služiti proizvođaču kao podloga za izradu radioničkog nacrta.

Ovaj nacrt treba da sadrži sve potrebne kote koje tačno određuju geometriju dilatacije, kotirane lomove, visinske skokove, ostojanja, položaj u tlocrtu u pogledu na osu objekta, eventualne tlocrtne lomove i zaokruženja, položaj eventualnih montažnih spojeva, detalje u području hodnika i rubnih vijenaca, detalje limova za maskiranje itd. U nacrtu se prikazuju svi detalji koji se odnose na ugrađivanje, navedu podaci o kvalitetu materijala i zaštiti na uticaj korozije te navedu sve potrebne primjedbe. Na slici 11 prikazan je shematski izgled dilatacije sa svim mjerama koje treba da sadrži nacrt, a na slici 12 prikazan je primjer radioničkog nacrta dilatacije.

Dilatacije Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Tabela 3: Uzorak protokola za narudžbu dilatacije



Slika 11: Najvažnije mjere u nacrtu dilatacije

Na osnovu protokola i nacrta za izvođenje, proizvođač izrađuje radionički nacrt koji sadrži i podatke o namještanju – blokadi otvora za vrijeme ugrađivanja i smjernice za održavanje i zamjeno dilatacije.

Radionički nacrt dilatacije mora proizvođač dostaviti projektantu na ovjeravanje.

Slika 12: Uzorak radioničkog nacrta dilatacije 7. USLOVI ZA KONSTRUKCIJU

OBJEKTA U PODRUČJU DILATACIJE

Ovo poglavlje obrađuje smjernice za izradu projekta za gradnju objekta u zoni ugrađivanja dilatacije. 7.1 Općenito

Elemenati u koje se ugrađuju dilatacije, moraju imati dimenzije koje omogućavaju sigurno građenje i pravilan unos sila iz ankerisanog dijela dilatacije u konstrukciju. Za sve nosive elemente konstrukcije, koji preuzimaju uticaje prometnog opterećenja od dilatacije, uzima se u obzir prometno opterećenje sa dinamičkim faktorom ϕ = 1,4.

U samom konceptu mora se uzeti u obzir jednostavno i sigurno odvodnjavanje površinske i procjedne vode iz područja dilatacije i za slučajeve kada otkaže vodonepropusnost dilatacije. Istovremeno se mora obezbijediti dovoljno provjetravanje prostora za slobodno pomjeranje ispod dilatacije i dijelova konstrukcije u području dilatacije. Za obezbijeđenje gore navedenih zahtjeva treba predvidjeti i minimalnu širinu prostora za slobodno pomjeranje od 15 cm (slika 13).




Kod konstruisanja armature treba uzeti u obzir zahtjev da debljina zaštitnog sloja betona, nakon ugrađivanja dilatacije, bude min. 4,5 cm.

Mora se obezbijediti mogućnost kontrole i zamjene dilatacije uz minimalne smetnje prometa. U tehničkom izvještaju projekta za građenje treba navesti tačna upustva za ugrađivanje, a u projektu za održavanje upustva za kontrolu, održavanje i zamjenu dilatacije, skladno sa smjernicama proizvođača. 7.2 Gornja konstrukcija

- U gornjoj konstrukciji treba predvidjeti odgovarajući utor – prostor za ugrađivanje dilatacije sa pravilno konstruisanom armaturom za sidranje (kod sidranih dilatacija), odnosno dovoljne dimenzije i ostojanja za pritvrđivanje sa vijcima. Kod ovakvih slučajeva treba uzeti u obzir upustva proizvođača. Kod dilatacija sa više elemenata treba obezbijediti prostor – nišu za ugrađivanje nosivih elemenata dilatacije.

- Debljina konstrukcije oko niše – utora treba da je min. 20 cm, ako opterećenja prije stvrdjavanja betona u utoru ne zahtjevaju veće dimenzije.

- U području hodnika primjenjuje se tip lakšeg sidranja.

- Kod gornjih konstrukcija koje su ojačane sa kablovima za prednaprezanje moraju se uzeti u obzir blizine kotvi kablova, posebno za slučajeve zamjene dilatacija, kada mogu doći u opasnost kotve kablova.

- Najmanji razmak između sidara dilatacije i kotvi kablova mora iznositi 20 cm.

- Sve konstruktivne elemente u području dilatacija, koji mogu doći u dodir sa vodom za slučaj kvara dilatacije (poprečni nosač), treba opremiti sa okapnicom.

- Ako je dilatacija opremljena sa žljebom za vodu, koji se ugrađuje u prostor slobodnog pomjeranja, onda treba poštovati sva upustva proizvođača, koja su vezana za ugrađivanje, zaptivanje i odvod vode iz žljeba (slika 13).

7.3 Donja konstrukcija

- Kod objekata sa dužinom dilatiranja većom od 100 m treba predvidjeti kontrolni hodnik na krajnjim upornjacima koji omogućavaju pregled dilatacije sa donje strane.

- Zid upornjaka u koji se ugrađuje prelazna konstrukcija treba imati debljinu min. 40 cm ili više, ako to zahtjevaju podaci proizvođača dilatacija.

- Gornju površinu upornjaka ispod dilatacije treba oblikovati sa odgovarajućim nagibom i odvodnim žlijebom koji sakuplja vodu u slučaju da vodonepropusnost dilatacije odkaže.

7.4 Kolovoz mosta

- Kod oblikovanja dilatacije uzima se u obzir profil na kolovozu i na hodnicima za pješake. Jako je važan položaj linije odvodnjavanja kolovoza na mostu - na tom istom mjestu odvodnjava se i dilatacija.

- Kod izrade detalja dilatacije u području hodnika za pješake i biciklističke staze mora se obezbijediti priključak hidroizolacije na dilataciju ispod hodnika i u području rubnoga vijenca.


Slika 13: Oblikovanje elemenata konstrukcije u području dilatacije Obično se dilatacija, u području hodnika za pješake, vodi u nivou gornje nosive konstrukcije gdje se i sidra (slika 14). Ovakva izrada ne zahtjeva zaptivanje cijevi za instalacije, pošto voda iz cijevi teče na vodonepropusnu dilataciju. Ovaj način se primjenjuje i kod dilatacija koje su izrađene iz teških gumenih zaptivača jer ne zahtjeva prelome u vođenju dilatacije ili su ti prelomi mali.




Slika 14: Dilatacija u području hodnika – vođenje u donjem nivou

Dozvoljeno je vođenje dilatacije i u gornjoj površini hodnika sa sidranjem u gornju konstrukciju (slika 15), ali ovo rješenje ne dozvoljava vođenje instalacijskih cijevi bez obzira što nudi siguran priključak hidroizolacije. Kod ugrađivanja se mora voditi računa da je zaptivač dilatacije na krajevima podignut sa čime se spriječava oticanje vode iz žljeba odnosno gumenog zaptivača.

Slika 15: Dilatacija u području hodnika –

vođenje u gornjem nivou sa sidranjem u konstrukciju

Ako je površina hodnika predviđena za javni promet pješaka ili biciklista, onda se dilatacija u hodniku (u odnosu na tip) mora zasnovati tako, da zadovoljava siguran prelaz pješaka, biciklista i invalida bez mogućnosti pojave oštećenja dilatacije.

Kod dilatiranja cijevi za komunalnu instalaciju u hodnicima, treba uzeti u obzir mogućnost pojave kondezne ili površinske vode koja dotiče po cijevima. Na ovu pojavu treba obratiti posebnu pažnju kod dilatacija koje su ugrađene u gornjem nivou (slika 15).

Slika 16: Izrada asfaltne dilatacije uz BSO 7.5 Odvodnjavanje

- Kod zasnivanja objekta, a nakon toga i u projektu odvodnjavanja treba birati takva rješenja koja imaju najmanji dotok vode u područje dilatacije. U tu svrhu treba u neposrednoj blizini dilatacije ugraditi slivnik u liniji odvodnjavanja kolovoza.

- Ako se radi o dilataciji na višoj strani mosta, onda se oticanje vode po priključnom nasipu obezbjeđuje sa izgradnjom kanalete.

- Na mostovima sa dugim paralelnim krilima ugrađuje se slivnik u neposrednoj blizini dilatacije, slično kao na mostu na kome uz krilo dotiče voda u područje dilatacije.

- U neposrednoj blizini dilatacije treba prekinuti i doticanje procjedne vode (PS 1.2.5).

- Treba voditi računa za odvodnjavanje procjedne vode iz depresija koje nastanu uslijed nadvišenja zaključka hidroizolacije uz dilataciju.

7.6 Kontrola postupaka prije

naručivanja dilatacije

Prije naručivanja dilatacije treba izvršiti kontrolu projektnih rješenja. Provjera se izvrši na osnovu kontrolne liste koja je priložena uz tehničku dokumentaciju dilatacije svakog ozbiljnijeg proizvođača.


Slika 17: Oblikovanje elemenata konstrukcije u području dilatacije kod hodnika




8. PREUZIMANJE, UGRAĐIVANJE,

ODRŽAVANJE I ZAMJENA DILATACIJE

8.1 Preuzimanje dilatacije od

proizvođača

Dilataciju preuzima odgovorni vođa građevinskih radova. U koliko se ukaže potreba, za preuzimanje se može angažovati i odgovarajuća stručna institucija.

Kod preuzimanja treba provjeriti dimenzije, kvalitet materijala i antikorozijsku zaštitu. Utvrđene činjenice uporediti sa projektom i sva zapažanja unijeti u zapisnik (tabela 4). Osim toga treba provjeriti sadržaj potrebne tehničke dokumentacije, ateste, garanciju i upustva.

U upustvima moraju biti definisane odredbe vezane za: - uskladištenje, - transport, - ugrađivanje, - održavanje, - zamjenu.

Postupak preuzimanja izvodi se na osnovu odgovarajćeg kontrolnog lista.

Kod preuzimanja se ispravnost dilatacije potvrđuje sa upisom u odgovarajuću rubliku jedinstvenog zapisnika, koji obrađuje sve faze prije ugrađivanja i sve do tehničkog prijema (tabela 4). 8.2 Ugrađivanje dilatacije

Dilataciju ugrađuje izvođač prema upustvima projektanta i proizvođača, ali tek nakon provjere dilatacije i dijelova konstrukcije u koju se ugrađuje.

Kod provjeravanja se takođe upotrebljava kontrolna lista.

Ako se radi o komplikovanim dilatacijama onda ugrađivanje kontroliše komisija koju sastavlja odgovorni prestavnik Investitora, odgovorni vođa radova, odgovorni projektant, prestavnik proizvođača, a po potrebi i prestavnik ovlaštene institucije za kontrolu materijala i konstrukcije. Ispunjavanje uslova za ugrađivanje potvrđuje se sa navedenim jedinstvenim zapisnikom, koji je prikazan u tabeli 4. Ako izvođač nema odgovarajući osposobljeni kadar, onda mora angažovati osposobljene radnike ili ovlaštenog instruktora.

U nastavku su navedena najznačajnija opšta upustva uz koja treba još uzeti u obzir i specifične zahtjeve koje su navedene u projektu i upustva za ugrađivanje koje posreduje proizvođač. 8.2.1 Ugrađivanje asfaltne dilatacije i

elasto-mernih punjenja - Dilatacija se ugrađuje što kasnije u

poređenju sa drugim radovima sa čime se obezbjeđuje manje rastezanje gibljivih dijelova dilatacije.

- Nakon ugrađivanja slojeva asfaltnog kolovoza pripremi se utor za ugrađivanje dilatacije. Dimenzije utora treba uskladiti sa podacima proizvođača. Bočne stranice utora treba zarezati do hidroizolacije sa priručnim alatom.

- Utor treba očistiti, sanirati eventualna oštećenja na površini betona, a u dilatacijsku fugu se ugradi zaptivač iz pjenaste gume. Nakon toga se nanese ljepilni sloj iz elastičnog polimernog bitumena te ugradi aluminijumska traka koja premoščava dilatacijsku fugu. Traka se fiksira sa trnom. Nakon toga slijedi ugrađivanje ispune i prekrivanje sa habajućim slojem iz polimernog bitumena.

- Za sve navedene postupke mora izvođać priložiti ateste sa uslovima i postupcima ugrađivanja te kvalitetima ugrađenih materijala.

8.2.2 Ugrađivanje gumenih dilatacija - Nakon dopremanja na gradilište, dilatacija

se mora uskladištiti na način koji štiti dilataciju od nečistoće i oštećenja.

- Treba nastojati da se ugrađivanje izvodi što kasnije posebno kada se radi o objektima koji imaju duži stepen razvoja deformacija (reologija betona, konsolidacija temeljnog tla).

- Prije ugrađivanja treba prekontrolisati geometriju utora (dimenzije i visinske kote), priključnu armaturu u utoru, izvršiti eventualne popravke i čišćenje.

- Kod čeličnih konstrukcija treba obraditi sve rubove i pripremiti spojeve za zavarivanje.

- Odrediti veličinu već izvršenih dugotrajnih deformacija konstrukcije objekta i izmjeriti srednju temperaturu. Na osnovu ovih nalaza treba nastaviti otvor dilatacije, odnosno korigovati veličinu blokade.

- Sva mjerenja u toku ugrađivanja treba pratiti sa odgovarajućom geodetskom kontrolom.



Tabela 4: Uzorak zapisnika za dilataciju Objekat (dionica ceste, oznaka, položaj): Naručilac (investitor): Primalac: Ime proizvođača dilatacije, broj naruđžbe: Broj atesta dilatacije, izdanog od: Važnost atesta: Izvođač radova, odgovorni vođa građenja: Broj projekta za izvođenje i ugrađivanje dilatacije: Nadzorni organ, odgovorni nadzorni inžinjer:

Br. Faza O p i s Upis 1 mjesto ugrađivanja (br. podupore, os) 2 tip dilatacije 3 kapacitet pomjeranja okomito na os dilatacije 4 pomjeranja za 1 °C 5

osnovni podaci o dilataciji

broj tehničke dokumentacije za dilataciju, važnost 6 datum preuzimanja kod proizvođača 7 datum dostave na gradilištu 8 oznaka na dilataciji 9 dilatacija dopremljena u bezprijekornom stanju (da/ne) 10 bezprijekornost svih čeličnih elemenata i blokade 11 stanje protikorozijske zaštite čeličnih dijelova 12 bezprijekornost gumenog zaptivača 13

doprema dilatacije na gradilište

dilatacija pravilno odložena, poduprta, zaštićena 14 ispravnost dimenzija utora, niše za ugrađivanje 15 čistoća i priprema kontaktnih površina 16 pravilnost armature za sidranje 17 pravilnost bušotina za zavrtnjeve za sidranje 18 broj tehnološkoga projekta za ugrađivanje 19

prije ugrađivanja

broj geodetskog elaborata o mjerenju geometrije 20 datum / sat 21 temperatura gornje konstrukcije u o C 22 širina otvora dilatacije 23 pravilnost geometrije pritvrđivanja 24 pravilnost otpornosti pritvrđivanja 25 blokada dilatacije ostranjena 26 protikorozijska zaštita, zaptivač, čistoća prije zalijevanja 27

u toku ugrađivanja

oznaka i broj uzoraka ugrađenog materijala 28 datum / sat 29 temperatura gornje konstrukcije u o C 30 širina otvora dilatacije 31

upotreba

protikorozijska zaštita, zaptivač, krovni limovi Izvođač: Proizvođač dilatacije: Nadzor: Kraj: Datum: - Pripremljena dilatacija se namješta u utor,

zavare se sidra na priključnu armaturu (obično svako peto). Prva se zavare sidra na jednoj strani, a onda na drugoj strani dilatacijske spojnice. Na taj način je dilatacija spojena i povezana sa konstrukcijom objekta radi ćega treba odmah osloboditi dilataciju od prethodno ugrađenih blokada.

- Analogan postupak se sprovodi i kod dilatacija sa sidranjem pomoću zavrtnjeva.

- Ako je konstrukcija objekta čelična onda se prvo zavari profil za sidranje na gornju konstrukciju, onda sidra na upornjaku,

nakon čega se moraju odmah odstraniti blokade. Isti postupak je i kod dilatacijskog spoja koji se nalazi između dva dijela gornje konstrukcije objekta.

- Nakon fiksiranja treba provjeriti sve mjere i kote visinskog položaja kako bi se obezbijedila potpuna ravnost nakon ugrađivanja slojeva asfaltbetona (propisano poglobljenje 5 mm) u odnosu na gornju površinu kolovoza).

- Nakon svih provjera izvede se betoniranje sa betonom koji je pripremljen po posebnom tehnološkom projektu.



8.2.3 Izvođenje izolacije uz dilataciju

Prije ugrađivanja izolacije odstrani se cementno mlijeko sa betonske površine sa vodom pod visokim pritiskom, pjeskaranjem, četkanjem, itd.). Sloj izolacije se pažljivo priljepi na profil dilatacije koji mora biti grundiran. Preostala fuga se zalije sa bitumenskom zalivnom masom skupa sa fugom koja je formirana u zaštitnom sloju izolacije. Alternativno se priključi zaštitni sloj na dilataciju sa bitumenskom trakom za zaptivanje. Postupak je određen na osnovu tehničkih uslova za zaključenje izolacije uz vertikalne granične površine. Pažnju treba usmjeriti svim spojevima graničnih površina sa površinama na dilataciji. 8.2.4 Ugrađivanje habajućeg sloja uz

dilataciju

Habajući sloj uz dilataciju treba ugrađivati sa posebnom pažnjom. Kruti elementi dilatacije onemogućavaju valjanje i zbijanje asfaltbetona tik uz dilataciju radi čega nastupa krušenje habajućeg sloja uz dilataciju.

Kvalitetna zbijenost se postiže na taj način, da se kruti elementi prije valjanja prekriju sa daskom odgovarajuće debljine – ugrađivanje šablona. Nakon valjanja daščica se ukloni i nastavi valjanje sa čime se dodatno zbije habajući sloj (valjak ne naliježe na dilataciju). Debljina daščice (uloška) izabere se tako da dilatacija ostane 5 mm ispod površine kolovoza po završenom valjanju. Sa ovim se omogućava zbijanje habajućeg sloja pod opterećenjem točkova vozila, a dilatacija čuva od udara pluga kod čišćenja snijega. 8.2.5 Kontrola i održavanje dilatacija

Postupak kontrole i održavanja propisuje proizvođač. Kod tehničkog prijema izvođač mora predati upustva upravljaču objekta, koja su sastavni dio tehničke dokumentacije za dilataciju. Upravljač objekta upiše postupak u poslovnik (tehnička upustva) sa čime zadužuje odgovornu osobu koja se brine za kontrolu i održavanje.

Ako radovi na održavanju zahtjevaju ograničenja u prometu, onda se radovi izvode u dogovoru sa odgovarajućim službama koje uređuju promet.

Služba za održavanje vrši pregled dilatacije dva puta godišnje. Uz pregled dilatacije obavlja se i pregled konstruktivnih elemenata objekta u koje je dilatacija ugrađena. 8.2.6 Zamjena dilatacije

Zamjena dilatacije obavlja se po postupku koji je identičan opisanom postupku za ugrađivanje nove dilatacije, odnosno na osnovu tehničke dokumentacije za izvođenje.

Kod zamjene treba uzeti u obzir specifičnosti opisanog postupka. Pažnju treba posvetiti postupku odstranjivanja dilatacije koji može destruktivno djelovati na konstrukciju.

Zamjene dilatacije se često obavljaju pod prometom što zahtjeva fazno izvođenje. U ovakvim slučajevima dilatacija ima montažne spoje. 8.2.7 Atestiranje dilatacije

Prijem i provjeravanja dilatacija obavlja se na osnovu:

- Structural bearing and expansion joints for bridges, Structural Engineering Documents IABSE, Zürich, 2002;

- DIN 1072;

- Austrian guidelines RVS 15.45: Bridge Equipment – Expansion Joints, 1985 (Brückenausrüstung Übergangskonstruktionen);




PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.8) Poglavlje 8: PRELAZ SA PUTA NA MOST

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most


U V O D

Zbog promjene materijala i načina unošenja opterećenja u tla, objekti prestavljaju diskontinuitet u trupu puta radi čega, mogu nastati razlike u slijeganjima između objekta i priključka trupa puta na objekat.

Upornjaci su krute konstrukcije koje se ne sliježu ili su ta slijeganja neznatna. Krutost trupa puta je dosta manja od objekta, a zavisi od vrste i kvaliteta nasipa i tla ispod priključnog nasipa. Zbog toka su slijeganja trupa puta dosta veća i dugotrajnija.

Smjernica za projektovanje obrađuje pitanja, ugrađivanja materijala za klin zasipa iza upornjaka, prelaznih ploča i krilnih zidova. Projektanti i geomehaničari obrađuju slijeganja između objekta i trupa puta skladno sa veličinom slijeganja.

Za ugodniji prelaz sa trupa puta na konstrukciju objekta služe prelazne ploče, koje sprečavaju pojavu udara i deformabilnosti i uticanje na sigurnost saobraćaja i dodatne dimamičke uticaje na konstrukciji..

Krilni zidovi su sastavni elementi upornjaka. Osiguravaju stabilnost nasipa i zasipa na prilazima objektu te olakšavaju formiranje kegli za priključne nasipe puta. Krilni zidovi su iz armiranog betona. Krilni zid se može nastaviti u potporni zid u koliko to zahtijeva konfiguracija terena. U smjernici su navedeni osnovni tipovi krilnih zidova u pogledu njihovog položaja i kosntrukcije. Navedeni su osnovni geometrijski parametri i načelni postupak za dokazivanje statičke stabilnosti i armiranja krilnih zidova.

Kod svakog objekta treba uspostaviti kontakt između trupa puta i objekta. U smjernici su obrađeni funkcionalni, geometrijski i estetski problemi, koji se pojavljuju na spoju puta i objekta, nasipu, usjeku ili u miješanom profilu. Smjernica daje upustava, detalje i šeme za pravilan izbor prelaza puta na objekat. Izabrano rješenje treba da zadovolji kriterije vizualnog, konstruktivnog i transparentnog aspekta.

Prelaz sa puta na most Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. NASIPI UZ OBJEKAT ...................................................................................................................6

4.1 Općenito ..............................................................................................................................6 4.2 Određivanje diferenčnih slijeganja između objekta i trupa puta........................................6 4.3 Mjere za smanjenje diferenčnih slijeganja ..........................................................................6 4.4 Izrada nasipa i zasipavanje klina ........................................................................................7

5. PRELAZNE PLOČE....................................................................................................................14 5.1 Općenito ............................................................................................................................14 5.2 Kriteriji za izbor rješenja za prelaz sa kolovoza objekta na kolovoz puta ........................14 5.3 Rješenja i detalji sa prelaznom pločom.............................................................................15 5.4 Rješenja i detalji bez prelazne ploče.................................................................................15

6. KRILNI ZIDOVI............................................................................................................................23 6.1 Općenito ............................................................................................................................23 6.2 Paralelni krilni zidovi..........................................................................................................23 6.3 Kosi krilni zidovi.................................................................................................................24 6.4 Okomiti krilni zidovi............................................................................................................25 6.5 Samostalni krilni zidovi......................................................................................................26 6.6 Konzolna krila....................................................................................................................26 6.7 Kombinovana samostalna i konzolna krila........................................................................26 6.8 Geometrijski parametri krilnih zidova ................................................................................26 6.9 Proračun, konstruisanje i armiranje krilnih zidova.............................................................28

7. UREĐENJE PROSTORA NA SPOJU CESTE I MOSTA ...........................................................29 7.1 Oblici spojeva između mosta i trupa puta .........................................................................29 7.2 Berme................................................................................................................................32 7.3 Stožci - kegle.....................................................................................................................33 7.4 Oblaganje kosina...............................................................................................................34 7.5 Odvodnjavanje spoja trupa puta i objekta.........................................................................35




SMJERNICE Smjernica obrađuje pitanja koja se pojavljuju u toku izrade nasipa (klina) iza upornjaka, prelaznih ploča i krilnih zidova, kao i teškoće koje su povezane sa lijeganjima oko upornjaka. Obzirom da objekti prestavljaju diskontinuitet u trasi tijela puta, mogu se pojaviti prekomjerne razlike u slijeganjima konstrukcije objekta i nasipa trupa puta uz objekat. Projektanti i geomehaničari moraju riješiti problem različitih slijeganja, koja nastaju na spoju objekta i trupa puta. Pri ovom moraju se uzeti u obzir red veličine dozvoljenih razlika u slijeganju koji su navedeni u projektnom zadatku za pojedine kategorije puteva (poglavlje 4). Za prelaz sa deformabilnog trupa puta na krutu konstrukciju objekta predviđaju se prelazne ploče. Na taj način se sprečavaju udari i razlike u deformabilnosti koje mogu uticati na sigurnost saobraćaja i pojavu dinamičkih opterećenja na konstrukciju (poglavlje 5). Veličina deformacije trupa puta iza upornjaka može se smanjiti i kontrolisati sa prelaznim pločama, koje su sastavni dio upornjaka i zadnjih zidova okvirnih konstrukcija. Krilni zidovi upornjaka obrađeni su u poglavlju 6, dok poglavlje 7 obrađuje uređenje prostora na spoju cesta i mosta. Smjernica određuje uslove primjene različitih tipova krilnih zidova i geometrijskih parametara. Navedeni su i osnovni principi dokazivanja statičke stabilnosti i armiranje krilnh zidova. Spoj između trupa puta i objekta odnosno prelaz sa objekta na tijelo puta prestavlja diskontinuitet. Radi toga moraju projektanti puteva i objekata međusobno sarađivati kod projektovanja spoja između puta i objekta. Moraju se odrediti nagibi kosina, bermi, definisati proširenja i prelaz rasponske konstrukcije objekta na kolovoznu konstrukciju puta, ograde, ivičnjaci, odvodnjavanje, šahtovi, instalacije, ograde za buku itd.

2. REFERENTNI NORMATIVI - Pravilnik o tehničkim normativima za beton

i armirni beton pripremljen sa prirodnim i vještačkim lakim agregatima, Službeni list SFRJ, br.15-296/90,

- Pravilnik o tehničkim normativima za određivanje veličine opterećenja na mostovima od 4.1.1991 godine,

- Pravilnik o tehničkim normativima za temeljenje konstrukcija, Sl. list SFRJ br. 15-295/90.

- Smjernice za projektovanje puteva (Knjiga 1, dio 1) Bosna i Hercegovina

- Slovenske tehnične specifikacije za mostove: TSC 07.108, TSC 07.109, TSC 07.110.

- Germany Federal Ministry for Traffic, Road Construction Department, 1994 and 1995 (Richtzeichnungen für Brücken und andere Ingenieurbauwerke)

- Germany Federal Ministry for Traffic, Road Construction Department, 1995 (Richtlinien für Brucken).

3. TUMAČENJE IZRAZA

Nasipavanje je umjetno gomilanje materijala koji se izvodi za stvaranje zemljanog tijela određenog oblika. Klin u zaleđu je prostor koji nastaje u zaleđu krajnje potpore u slučaju da je građenje objekta počelo istovremeno sa izgradnjom trupa puta. Slijeganje je vertikalno pomjeranje objekta koje nastaje uslijed slijeganja temeljnog tla ili nasipa. Drenaža služi za skupljanje i odvajane nevezane vode u tlu. Vodonepropusna tla su tla, koja su odporna na prodiranje vode. Vodopropusna tla su tla koja nisu otporna na prodiranje vode. Prelazna ploča je konstruktivni element upornjaka sa kojim se sprečava visinska razlika uslijed slijeganja između nasipa i objekta. Krilni zid je element konstrukcije upornjaka, koji drži trup puta na dijelu upornjaka. Parametri zidova su određena ograničenja i odredbe koje služe za izbor racionalnog koncepta pojedinačnih tipova zidova.



Nagib zadnje strane zida je kosina koja određuje geometrijske karakteristike nasipa ili usjeka terena na koga se priključuje objekat. Konzolni prepust na vrhu krilnog zida služi za pričvršćenje rubnog vijenca, hodnika i ograde. Stub za ojačanje prestavlja lokalno proširenje krilnog zida na mjestu gdje zid prelazi u konzolu.. Dužina krilnog zida je ostojanje između mjesta uklještenja zida u upornjak i kraja zida. Padina, pokos je strma kosa strana nasipa ili usjeka. Nasip je nasuti i utvrđeni dio trupa puta. Usjek je široki iskop u prirodnom terenu koji se izvodi za potrebe saobraćajnica. Miješani profil je kombinacija usjeka i nasipa na kosom terenu. Stožac, kegla prestavlja dio nasipa koji se završava uz objekat. Bankina je prošireni dio puta izvan kolovoza. Berma je široki obično horizontalni dio nasipa ili usjeka. Okomiti objekat je onaj kod koga se os objekta i os prepreke sijeku pod uglom 90°. Kosi objekat je onaj kod koga se os objekta i os prepreke ne sijeku pod uglom 90°.

Nagib pokosa 1 : n je omjer visine prema dužini. Obložena površina je površina ispod mosta umjetno zaštićena na uticaj erozije. Kanal je uređeni i utvrđeni pojas za odvodnjavanje meteorne vode. Kanaleta je montažni element u obliku korita koji služi za odvodnjavanje meteornih voda. Kaskada je oblik kanala za odvodnjavanje u obliku stepenica koja omogućava propisani nagib kanala u strmom terenu.

4. NASIPI UZ OBJEKAT

4.1 Općenito

Trup puta se obično gradi iz zemljanih ili kamenitih materijala u obliku nasipa, usjeka ili njihove kombinacije. Trup puta je temeljen na prirodnom terenu. Zbog konfiguracije terena i različitih prepreka (duboke doline, rijeke, postojeći putevi, željeznice itd.) trup puta ne može se uvijek napraviti isključivo iz zemljanih materijala po svojoj čitavoj dužini. Određeni dijelovi puta su objekti sa kojima se premošćavaju navedene prepreke (mostovi, viadukti, nadvozi, podvozi itd.). Ovi objekti prestavljaju diskontinuitet u trupu puta. Put mora obezbijediti siguran i udoban saobraćaj u okvirima svoje namjene što se postiže sa odgovarajućom nosivošću i geometrijom u horizontalnom i vertikalnom smislu. Zbog promjene materijala i načina prenošenja opterećenja u temeljna tla, objekat prestavlja diskontinuitet u trupu puta radi čega nastaju diferenčna slijeganja.

4.2 Određivanje diferenčnih slijeganja između objekta i trupa puta

Zadatak projektanta puta, projektanta objekta i geomehaničara je rješenje pitanja različitih slijeganja koja nastaju na spoju objekat-trup puta. Pri tom rješavanju mora se uzeti u obzir red veličine slijeganja. Veličina dozvoljenih slijeganja i razlike u slijeganjima zavise od ranga puta. Problem diferentnih slijeganja, mora se riješiti u posebnom dijelu projekta ili u geološko-geomehaničkom izvještaju. Na osnovu upoređenja ovih vrijednosti oba projektanta (mosta i puta) zajedno sa geomehaničarom donose odluku o usvajanju eventualnih promjena u konceptu jedne ili druge nosive konstrukcije.

4.3 Mjere za smanjenje diferenčnih slijeganja

Projektanti puta i objekta zajedno sa geomehaničarom određuju tehnologiju izgradnje krajnjih potpora objekta i tehnologiju gradnje priključnih nasipa i definišu vremenski redoslijed izvršavanja pojedinih faza građenja. Osim toga moraju odrediti vrstu i kvalitet materijala za zasipanje iza potpora sa čime su jasno određeni pritisci zemlje na krajnju potporu i jasno definisani učinci komprimiranja nasipa na stabilnost krajnje potpore. Sva tri projektanta moraju odrediti geometriju priključnih nasipa (nagib



pokosa, berme, proširenja uz objekat itd.) te definisati prelaz gornje konstrukcije objekta na kolovoznu konstrukciju puta (betonska sigurnosna ograda, ivičnjaci, odvodnjavanje, šahtovi, prelazne ploče). Nacrti u projektu puta i projektu mosta moraju biti međusobno usklađeni. Projektant puta može uticati na veličinu apsolutnih slijeganja nasipa: - sa prethodnom pripremom stišljivog sloja

temeljnog tla budućeg nasipa sa postupkom prethodnog opterećenja, horizontalnim ili vertikalnim dreniranjem, zamjenom rašćenog tla sa boljim materijalom, prenosom opterećenja na veću dubinu pomoću pješčanih šipova.

- sa vrstom izabranog materijala za izradu priključnog nasipa

- sa maksimalnom visinom nasipa na poznatoj debljini stišljivog sloja temeljnog tla od koje zavisi dužina objekta (treba izbjegavati velike deformacije na priključku za objekat).

Projektant objekta može uticati na veličine absolutnih slijeganja krajnje potpore objekta sa izabranim načinom temeljenja. Temeljenje se može izvesti u stišljivom i nestišljivom tlu sa dubokim ili plitkim temeljenjem. Posebnu pažnju treba posvetiti pravilnom planiranju i pravilnoj izradi priključnog nasipa kod savremenih statički neodređenih objekata koji zahtijevaju što manje slijeganje krajnjih potpora. Ovaj zahtjev utiče na izbor pravilne lokacije krajnjih potpora, a sa tim i na dužinu samog objekta. Ako se radi o putu sa makadamskim kolovozom, onda problem diferenčnog slijeganja nije tako značajan pošto se razlika u slijeganju može eliminisati sa dosipanjem materijala na makadamskom putu. Kod savremenih puteva rješenje razlike slijeganja nije tako jednostavno pošto treba korigovati visinu asfaltnog kolovoza sa novim slojem te korigovati sve elemente kolovozne konstrukcije (ograde, šahtove, ivičnjake).

4.4 Izrada nasipa i zasipavanje klina U građevinskoj praksi se često događa da se objekat istovremeno gradi sa gradnjom trupa puta. U ovakvim slučajevima nastanu prazni prostori iza krajnjih potpora koji imaju direktan uticaj na povećanje diferenčnih slijeganja.

Radi fazne izgradnje objekta (prednaprezanje gornje konstrukcije itd.) nije uvijek moguća izrada priključnog nasipa iza krajnjih potpora.

Izvođač puta forsira izgradnju nasipa uz objekat. Kod svakog objekta na trasi treba izvesti spoj objekta sa nasutim ili rašćenim terenom. Ovaj spoj se izvodi sa izradom nasipa ili zasipavanjem. Ako je objekat viši od rašćenog terena susrećemo se sa problemom priključnog nasipa, a ako je objekat ispod nivoa rašćenog terena onda se susrećemo sa problemom zasipavanja. Rješenja za izradu nasipa razlikuju se od rješenja za izradu zasipa. Skupljanje vode u zaleđu krajnje potpore, koja može preuzrokovati hidrostatičke pritiske, spriječava se sa izradom filterskog sloja iz odgovarajućeg propusnog materijala, obziđivanjem leđnog zida potpore sa filterskim blokovima ili sa ugrađivanjem propusnog materijala.

Ako se izvodi filter onda se izrada nasipa ili zasipavanje može izvesti iz koherentnih ili nekoherentnih materijala pod uslovom da se sa njima može postići odgovarajući stepen zbijenosti i veličina dozvoljenih slijeganja. Kod ovakog izvođenja mora se obezbijediti nesmetano oticanje vode iz zaleđa krajnje potpore. Ako se dno temelja nalazi u vodopropusnom tlu onda je dovoljno da se filterski sloj direktno poveže sa propusnim rašćenim tlom, dok se nasip ili zasip iza krajnje potpore izrađuje iz raspoložljivog zasipnog materijala.

Ako se temelj nalazi u vodonepropusnom tlu onda treba građevinsku jamu oko temelja zasuti sa nabijenom glinom do spoja sa rašćenim terenom, a vodonepropusnu površinu tla nagnuti prema drenaži koja je ugrađena u visini rašćenog terena. Drenažna cijev se do polovice ugrađuje u betonsku podlogu koja je spojena sa nabijenom glinom. Na tako pripremljenu drenažu izrađuje se filterski sloj istovremeno sa nasipom ili zasipom. Drenaža se mora priključiti na glavni odvod (kanal ili kanalizaciju). Visina nasipa (zasipa), kvalitet materijala i zahtijevana zbijenost su bistveni kriteriji za donošenje odluka za izgradnju objekta sa ili bez prelaznih ploča. Propusni kameni materijal se najlakše ugrađuje i zbija. Kod izrade klina iz šljunka treba obezbijediti oticanje vode sa spoja zasutog klina i rašćenog terena, ako je iz vodonepropusnog materijala.



Ako se na gradilištu nalazi kvalitetan zemljani materijal (kvalitetne gline i lapori), a nalazište šljunka udaljeno, onda se za izradu nasipa u klinu može upotrijebiti i zemljani materijal iz iskopa na trasi pošto daje najekonomičnije rješenje. U ovakvim slučajevima izrada filtera uz potporu je obavezna.

Tehnologija izgradnje nasipa uz objekte, stepen njegove zbijenosti te način pripreme temeljnog tla su propisani sa odgovarajućim standardima. Slučajeve koji zahtijevaju posebnu pažnju treba posebno obraditi u projektu. Osnovni principi koje treba uzeti u obzir kod izgradnje klinova prikazuju slijedeće slike u nastavku:

Na slikama 4.1, 4.2, 4.3 i 4.4 obrađena su četiri karakteristična primjera izrade klina kada se krajnja potpora nalazi u usjeku. Na slikama 4.5, 4.6, 4.7 i 4.8 obrađena su četiri karakteristična slučaja izrade dijela nasipa neposredno uz krajnju potporu. Na slici 4.9 te u tabeli 1 dati su detalji i zahtjevi za zbijenost kod izrade nasipa u zoni A t.j. 200 cm ispod nivelete i u zoni B u preostalom donjem dijelu nasipa. Treba uvijek nastojati, da se zasipni klinovi ili nasipi iza krajnjih potpora rade iz propusnog kamenitog materijala koji se najlakše zbija i koji daje minimalna slijeganja. Kod ugrađivanja ovog materijala nisu potrebni posebni filterski slojevi. Unutrašnja strana konstrukcije krajnjih potpora mora biti što jednostavnija sa ravnim površinama koje omogućavaju jednostavno ugrađivanje i zbijanje zasutih klinova i pristup srestava za zbijanje.

Iz gore navedenog može se zaključiti, da je za izradu nasipa ili zasipa u području klina najugodniji vodopropusni kameni materijal pošto tada nije potrebna izgradnja filtera.


(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - rašćena tla - propusna (9) - zasip u slojevima < 30 cm iz propusnog materijjala, lakša srestva za zbijanje (10) - nagib iskopa određuje geomehaničar (11) - blagi prelaz između zasipa i rašćenog terena (12) - kanal za odvod vode sa upornjaka kod ležišta (13) - gornji stroj puta

Slika 4.1: Usjek u propusnom tlu – zasipavanje sa propusnim mateirjalom

(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - nepropusna tla (9) - zasip u slojevima < 30 cm iz koherentnog materijjala, lakša srestva za zbijanje (10) - nagib iskopa određuje geomehaničar (11) - blagi prelaz između zasipa i rašćenog terena (12) - drenaža sa priključkom na odvod (13) - zbijena glina (14) - tvrda osnova (15) - po potrebi duboko temeljenje (16) - kanal za odvod vode sa upornjaka kod ležišta (17) - gornji stroj puta

Slika 4.2: Usjek u nepropusnom tlu – zasipavanje sa propusnim materijalom



(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - nepropusna tla (9) - zasip u slojevima < 30 cm iz koherentnog materijjala, lakša srestva za zbijanje (10) - nagib iskopa određuje geomehaničar (11) - blagi prelaz između zasipa i rašćenog terena (12) - drenaža sa priključkom na odvod (13) - nabijena glina (14) - tvrda osnova (15) - po potrebi duboko temeljenje (16) - kanal za odvod vode sa upornjaka kod ležišta (17) - filter (18) - gornji stroj puta

Slika 4.3: Usjek u nepropusnom tlu - zasipavanje sa koherentnim materijalom

(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - stijena (9) - zasip u slojevima < 30 cm iz propusnog materijala lakša srestva za zbijanje (10) - nagip iskopa određuje geomehaničar (11) - blagi prelaz između nasipa i rašćenog terena (12) - drenaža sa priključkom na odvod (13) - kanal a odvod vode sa upornjaka kod ležišta (14) - gornji stroj puta

Slika 4.4: Usjek u stijeni - zasipavanje sa propusnim materijalom



(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - rašćena tla – propusna (9) - zasip iz propusnog materijala (10) - nasip iz propusnog materijala (11) - blagi prelaz između zasipa i nasipa (12) - kanal kod ležišta za odvod vode sa upornjaka (13) - gornji stroj puta

Slika 4.5: Nasip sa propusnim materilalom na propusnom rašćenom tlu

(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - rašćena tla – propusna (9) - filter (10) - blagi prelaz između zasipa i nasipa (11) - kanal kod ležišta za odvod vode sa upornjaka (12) - zasip iz koherentnog materijala (13) - gornji stroj puta

Slika 4.6: Nasip iz koherentnog materijala na propusnom rašćenom tlu



(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - nepropusna rašćena tla (9) - zasip iz propusnog materijala (10) - nasip iz propusnog materijala (11) - blagi prelaz između zasipa i nasipa (12) - kanal uz ležišta za odvod vode sa upornjaka (13) - drenaža sa priključkom na odvod (14) - po potrebi duboko fundiranje (15) - tvrda osnova (16) - odvod vode u kanalizaciju (17) - nabijena glina (18) - gornji stroj puta

Slika 4.7: Nasip sa propusnim materijalom na nepropusnom rašćenom tlu

(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - nepropusna rašćena tla (9) - filter (10) - blagi prelaz između zasipa i nasipa (11) - kanal za odvod vode sa upornika u zoni ležišta (12) - zasip iz koherentnog materijala (13) - nasip iz koherentnog materijala (14) - drenaža sa priključkom na odvod (15) - po potrebi duboko temeljenje (16) - tvrda osnova (17) - odvod vode u kanalizaciju (18) - nabijena glina (19) - gornji stroj puta

Slika 4.8: Nasip iz koherentnog materijala na nepropusnom rašćenom tlu



Slika 4.9: Detalji i zahtjevi zbijanja

(1) - dilatacija (2) - ležište (3) - rasponska konstrukcija (4) - prelazna ploča (5) - bitumenski premaz (6) - potporna konstrukcija (7) - podbeton 10 cm (8) - nepropusna rašćena tla sa odstranjenim humusom (9) - filter (10) - granična linija tankih slojeva nasipa (11) - gornji sloj puta (12) - kanal za odvod vode sa upornjaka (13) - nasip iz koherentnog materijala (14) - drenaža sa priključkom na odvod (15) - odvod vode u kanalizaciju (16) - zbijena glina (17) - zadnjih 20 cm iskopa iskopati tik pred betoniranjem podbe-tona (18) - laki do srednje teški strojevi za bijanje (19) - teški strojevi za zbijanje (20) - planum nasipa

Tabela 1: Zahtjevi zbijanja kod izrade nasipa (zona A), zasipa (zona B) te planuma donjeg stroja

Zona A Zona B Planum posteljice

S.Z. Ev2 S.Z. Ev2 S.Z. EV2

nekoh. tla 98 % 60 nekoh. tla 95 % 45 nekoh. tla 100 % 80

koher. tla 95 % 45 koher. tla 92 % 20 koher. tla 98 % 30

rašćena tla u zoni A → isti kriterij kao za nasip u zoni A rašćena tla u zoni B → isti kriterij kao za nasip u zoni B S.Z. → stepen zbijanja po Proctorovom postupku Ev2 → modul deformacije Pod prelaznom pločom → modul (Ev2) isti kao pri planumu




5. PRELAZNE PLOČE 5.1 Općenito Konstrukcije objekata na krajnim potporama nisu deformabilne, pošto su krajnje potpore bez ili sa vrlo malim slijeganjima. Trup puta se više deformiše od objekta, a ta razlika zavisi od vrste i kvaliteta tla ispod nasipa, visine nasipa, vrste materijala i uslova pod kojim je izveden nasip. Slijeganja trupa puta su veća i dugotrajnija. Za prelaz sa deformabilnog trupa puta na nedeformabilnu konstrukciju objekta treba primjeniti potrebne mjere, da se uticaji ili razlike u deformacijama ne odražavaju na sigurnost saobraćaja i dodatna dinamička opterećenja mostova. Nagib deformisanog nasipa za autoputeve ne smije biti veći od 1 : 200 (0,5 %), odnosno 1 : 300 (0,35 %) za avtoputove. Na smanjenje i kontrolisanje veličine deformacije nasipa iza krajnje potpore utiče prelazna ploča, koja je sastavni dio konstrukcije krajnje potpore ili zida okvirne konstrukcije. Kod objekata na putevima niže kategorije i na kratkim objektima na autoputevima i magistralnim putevima mogu se usvojiti rješenja bez prelaznih ploča, ali samo pod određenim uslovima koji su u skladu sa tačkom 5.2.

5.2 Kriteriji za izbor rješenja za prelaz sa kolovoza objekta na kolovoz puta

Za izbor rješenja prelaza sa kolovoza objekta na kolovoz puta važni su slijedeći kriteriji: - kategorija puta - visina, materijal i kvalitet izrade nasipa iza

krajnje potpore te vrste i kvaliteta tla ispod nasipa

- visinski položaj gornje površine rasponske konstrukcije u pogledu na niveletu puta.

Kategorija puta određuje značaj, obim, brzinu i sigurnost saobraćaja. Razlikuju se tri grupe: autoputevi i magistralni putevi, regionalni i lokalni putevi i nekategorisani putevi (poljske, šumske, seoske itd.). Način izrade i materijal za nasipe odnosno zasipne klinove iza krajnjih potpora detaljno su određeni u tački 4. Na donošenje odluke o izboru rješenja sa ili bez prelazne ploče utiču visina nasipa i kvaliet tla ispod nasipa, pod uslovom, da je nasip izrađen u skladu sa kriterijima iz tačke 4. U pogledu visine razlikujemo niske nasipe do 6 m visine, srednje visoke nasipe visine od 6 do 10 m i visoke nasipe preko 10 m visine. U tabeli 2 i slici 5.1 navedeni su kriteriji za izbor rješenja prelaza sa kolovoza objekta na kolovoz puta sa ili bez prelazne ploče.

Tabela 2: Kriteriji za izbor rješenja prelaza sa kolovoza puta na kolovoz objekta sa ili bez prelazne ploče

Kategorija puta Visina nasipa H (m) Položaj gornje površine objekta u pogledu na niveletu h (m)

< 6 6 – 10 > 10 0 0,4 – 1,0 > 1,0 AUTOPUTEVI I MAGISTRALNI PUTEVI DA DA DA DA* NE** NE

REGIONALNI I LOKALNI PUTEVI NE DA DA NE*** NE NE

NEKATEGORISIRANI PUTEVI NE NE DA NE*** NE NE

DA je rješenje sa prelaznom pločom NE je rješenje bez prelazne ploče DA* kod AP i magistralnih puteva bilo bi dobro da se ne projektuju objekti dužine L < 10 m sa gornjom površinom na niveleti AC odnosno magistralnog puta NE** nije neophodna prelazna ploča, ako su preduzete odgovarajuće mjere, a očekuje se razlika u slijeganju < 15 mm NE*** nije neophodna prelazna ploča ako su preduzete odgovarajuće mjere, a očekuje se razlika u slijeganju <20 mm.



Slika 5.1: Dopuna obrazloženja tabele 2 za prelaz sa kolovoza puta na kolovoz objekta 5.3 Rješenja i detalji sa prelaznom

pločom Ako se na osnovu analize kriterija iz tačke 5.2 projektant odluči za rješenje sa prelaznom pločom u tački 5.3 su navedeni elementi za to rješenje.

Osnovne razlike u konstruisanju prelazne ploče izlaze iz vrste kolovozne konstrukcije puta. Postoje putevi sa asfaltnim i betonskim kolovozom U BiH su svi kolovozi, na autoputevima i drugim putevima, asfaltni pa su i detalji i rješenja prilagođena tim kolovozima.

Na slici 5.2 dat je pregled skica i elemenata koji, u odnosu na ugao zakašenosti i visinu nasipa uz krajnju potporu, definišu geometriju i dužinu prelazne ploče.

Slika 5.3 prikazuje shemu armiranja (kombinacija 3,7 m; 6,20 m; 8,70 m) prelaznih ploča debljine 25 cm. Shema prikazuje profile i razmak armaturnih palica, tako da nije potreban statički račun osim u nekim specijalnim slučajevima. Kvalitet betona je MB 30, armatura RA 400/500, osim ankera koji su iz GA ∅ 16/20 cm.

Prelazne ploče se betoniraju na zbijenom sloju šljunka na koji se prvo ugradi sloj mršavog betona deb. 10 cm pod nagibom od 10 % kao i prelazna ploča. Zaštitni sloj betona je 5 cm.

Prelazne ploče naslanjaju se linijski na nosivu konstrukciju objekta. Rješenje detalja oslanjanja zavisi od veze krajnje potpore i rasponske konstrukcije odnosno da li je ta

veza čvrsta (okvirne konstrukcije) ili je krajnja potpora povezana sa rasponskom konstrukcijom preko ležišta i dilatacije.

Na slici 5.4 prikazano je opšte rješenje, na slici 5.5 detalj oslanjanja prelazne ploče kod okvirnih AB konstrukcija kada je centar pomjeranja udaljen manje od 30 m i kada se ne očekuju slijeganja nasipa veća od 15 mm.

Na slici 5.6 prikazano je opšte rješenje, a na slici 5.7 detalj nalijeganja prelazne ploče kod okvirnih AB konstrukcija kod kojih je centar pomjeranja udaljen 30 – 50 m. Prelazna ploča se naslanja na nosivu konstrukciju preko neoprenskog ležišta bez sidra za povezivanje, tako da se pomjeranja okvirne konstrukcije ne prenose na prelaznu ploču. Iznad spoja okvirne konstrukcije i prelazne ploče predviđa se asfaltna dilatacija. Na slici 5.8 prikazano je opšte rješenje, a na slici 5.9 detalj oslanjanja prelazne ploče kod grednih rasponskih AB konstrukcija sa dužinom dilatiranja do 100 m za slučaj kada se ne očekuju slijeganja nasipa veća od 15 mm.

Na slici 5.10 prikazano je opšte rješenje, a na slici 5.11 detalj oslanjanja prelazne ploče kod grednih rasponskih AB konstrukcija kada je centar pomjeranja udaljen više od 100 m i kada se ne očekuju slijeganja nasipa veća od 15 mm. Skice sadrže i detalj rješenja komore za kontrolu, održavanje i zamjenu dilatacija. 5.4 Rješenja i detalji bez prelazne ploče Iz tabele 2, kriteriji za izbor rješenja prelaza sa kolovoza objekta na kolovoz puta, dati su

Prelaz sa puta na most Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima uslovi na osnovu kojih se mogu odrediti slučajevi kod kojih su moguća rješenja prelaza bez prelazne ploče. Slika 5.12 prikazuje mogućnost rješenja prelaza bez prelazne ploče kada je gornja površina propusta ili objekta raspona L < 10 m u nivou nivelete regionalnog, lokalnog ili nekategorisanog puta. Na dužini 2,0 + 2,0 m treba predvidjeti kvalitetniji nosivi sloj (stabilizacija).

Slika 5.13 prikazuje mogućnost rješenja prelaza bez prelazne ploče, kada se gornja površia propusta ili objekta raspona L < 10 m nalazi min. 40 cm ispod nivelete AP ili drugih puteva uz ispunjenje određenih uslova (kod AP treba da je razlika slijeganja nasipa i objekta manja od 15 mm).

Slika 5.14 prikazuje rješenje prelaza bez prelazne ploče kada je, iznad propusta ili objekta raspona do 10 m, nasip viši od 1,0 m.

Slika 5.2: Skice i elementi za određivanje dužine i geometrije prelaznih ploča



Slika 5.3: Shema armiranja prelaznih ploča



(1) - AB nosiva konstrukcija (2) - bitumenski premaz (8) - donji nosivi sloj (3) - dodatna izolacijska traka iznad radnog (9) - tampon, zaštita na mraz spoja (10) - prelazna ploča (4) - zaštita izolacije (11) – podbeton, 10 cm za prelaznu ploču (5) - habajući sloj asfalta (12) – mršavi beton ili gornji nosivi sloj – ručno zbijanje (6) - gornji vezni sloj asfalta (13) - armatura za sidranje GA ∅ 16/20 cm

(7) - gornji nosivi sloj bitošljunka ≈ 20 cm (14) - ploča iz bitumenskog pluta Slika 5.4: Prelazne ploče kod okvirnih AB konstrukcija kada je centar pomjeranja udaljen manje od 30 m

Slika 5.5: Detalj nalijeganja i vrha prelazne ploče kod okvirnih AB konstrukcija kada je center pomjeranjaa udaljen manje od 30 m



(1) - AB nosiva konstrukcija (8) - donji nosivi sloj (2) - bitumenski premaz (9) - tampon, zaštita na mraz (3) - trajno elastični kit ili površinska (10) - prelazna ploča traka za zaptivanje (11) - podbeton, 10 cm za prelaznu ploču (5) - habajući sloj asfalta (12) - mršavi beton ili gornji nosivi sloj – ručno zbijen (6) - gornji vezni sloj asfalta (13) - stiropor (7) - gornji nosivi sloj bitošljunka ≈ 20 cm (14) - ležište (neoprenska traka) š/l/d … 10/x/1 cm (15) - dilatacija objekta tip ASFALTEX Slika 5.6: Prelazne ploče kod okvirnih AB konstrukcija kada je centar pomjeranja udaljen 30 – 50 m

Slika 5.7: Detalj nalijeganja i vrha prelazne ploče kod okvirnih AB konstrukcija kada je center pomjeranja udaljen 30 – 50 m



(1) - AB nosiva konstrukcija (10) - prelazna ploča (2) - bitumenski premaz (11) - podbeton 10 cm za prelaznu ploču (3) - dodatna izolacijska traka iznad radnog (12) - mršavi beton ili gornji nosivi sloj – ručno zbijen spoja (13) - armatura za sidranje GA ∅ 16/20 cm (5) - habajući sloj asfalta (14) - ploča iz bituminizirane plute (6) - gornji vezni sloj asfalta (15) - dilatacija (7) - gornji nosivi sloj bitošljunka ≈ 20 cm (16) - ležište

(8) - donji nosivi sloj (17) - nepomično poduporna konstrukcija (9) - tampon, zaštita na mraz

Slika 5.8: Prelazne ploče kod grednih rasponskih AB konstrukcija sa dužinom dilatiranja < 100 m

Slika 5.9: Detalj oslanjanja i vrha prelazne poče kod grednih rasponskih AB konstrukcija kada je centar pomjeranja udaljen manje od 100 m



(1) - AB nosiva konstrukcija (11) - podbeton 10 cm ispod ploče

(2) - bitumenski premaz (12) - mršavi beton ili gornji nosivi sloj – (3) - dodatna izolacijska traka iznad radnog ručno nabijeno spoja (13) - armatura za sidranje GA ∅ 16/20 cm (5) - habajući sloj asfalta (14) - ploča iz bituminiziranog pluta (6) - gornji vezni sloj asfalta (15) - dilatacija (7) - gornji nosivi sloj bitošljunka ≈ 20 cm (16) - ležište (8) - donji nosivi sloj (17) - nepomično poduporna konstrukcija (9) - tampon, zaštita na mraz (18) - kanal za odvod vode sa opornika (10) - prelazna ploča kod ležišta Slika 5.10: Prelazne ploče kod grednih rasponskih AB konstrukcija sa dužinom dilatiranja > 100 m

Slika 5.11: Detalj oslanjanja i vrha prelazne poče kod grednih rasponskih AB konstrukcija kada je centar pomjeranja udaljen više od 100 m



(1) - AB nosiva konstrukcija (4) - poboljšani gornji i donji nosivi (2) - bitumanski premaz sloj (stabilizacija) (3) - habajući sloj asfalta (5) - gornji i donji nosivi sloj

(6) - zbijeni nasip ili zasip iz šljunka Slika 5.12: Rješenje bez prelazne ploče kod propusta i objekata raspona do 10 m na regionalnim, lokalnim i nekategorisanim putevima

(1) - AB nosiva konstrukcija (3) - habajući sloj asfalta (2) - bitumanski premaz (4) - gornji i donji nosivi sloj (5) - nabijeni nasip ili zasip iz šljunka Slika 5.13: Rješenje bez prelazne ploče kod propusta i objekata raspona do 10 m za sve kategorije puteva



(1) - AB nosiva konstrukcija (4) - gornji i donji nosivi sloj (2) - bitumenski premaz (5) - nasip ili zasip od zbijenog (3) - habajući sloj asfalta šljunka

Slika 5.14: Rješenje bez prelazne ploče kada je iznad propusta ili objekta

raspona do 10 m nasip veće debljine od 1,0 m 6. KRILNI ZIDOVI 6.1 Općenito Krilni zidovi u uzdužnom smjeru prestavljaju početak odnosno kraj objekta. Zidovi su u neposrednoj i tijesnoj vezi sa konfiguracijom terena u kome se nalazi objekat. U nastavku su date podjele krilnih zidova, geometrijski parametri i preporuke za konstruktorska oblikovanja. Osim toga navedeni su i drugi parametri o kojima projektant mora voditi računa kod usvajanja osnovnog koncepta objekta (uslovi vodoprivrede, geometrija i preglednost na putu ispod objekta, geološke prilike itd.). Krilni zidovi mogu se dijeliti prema položaju u odnosu na put i prema konstrukciji.

U odnosu na položaj: - upornjaci sa paralelnim krilima - upornjaci sa kosim krilima - upornjaci sa okomitim krilima

U odnosu na konstrukciju: - samostalni krilni zidovi - konzolna krila - kombinovani samostalno-konzolni krilni

zidovi

6.2 Paralelni krilni zidovi Paralelni krilni zidovi daju najugodniji izgled objekta (slika 6.1). Radi toga se preporučuje upotreba paralelnih krila kod svih upornjaka kod kojih se može postići optimalno oblikovan objekat. Ova konstatacija ne znači, da se sa upotrebom drugih oblika krila ne mogu postići dobra rješenja. Paralelna krila zadržavaju i dobro čuvaju nasuti klin između njih radi čega se smanjuju posljedice koje mogu nastati uslijed slijeganja nasipa iza upornjaka. Nasuti klin iza krajnjeg upornjaka treba ugrađivati u slojevima debljine 30 cm i zbijati do propisane gustoće. Zbijanje se obično izvodi sa strojevima koji dodatno prouzrokuju pritiske na krila, koje treba uzeti u obzir pri određivanju debljine i dimenzioniranju krila. Kod paralelnih krila ne zadržava se voda u području klina pošto postoji mogućnost da se skupljena voda iza upornjaka odvode izvan područja objekta.



Slika 6.1: Paralelni krilni zidovi Kod paralelnih krilnih zidova, ležišta rasponske konstrukcije mogu biti vidna ili zaklonjena iza zida, koji je produženi dio krilnog zida i koji omogućava bolje sidranje armature konzolnog krila (slika 6.2).

Slika 6.2: Vidna i nevidna ležišta rasponske konstrukcije

6.3 Kosi krilni zidovi Kosa krila nude veće mogućnosti za izbor prelaza objekta na okolni teren jer se, u pogledu na os objekta, mogu izvesti pod bilo kojim kosim uglom. Ugao zakošenja α se kreće u intervalu od 30o do 90o. Kosa krila omogućavaju bolji ulaz u profil ispod objekta, u poređenju sa paralelnim krilima (npr. vodotok rijeke). U takvim slučajevima da koso krilo i obalni upornjak čine jednu cjelinu.

Na slikama 6.3 i 6.4 prikazani su primjeri kosih krila u nagibu.

Visina krilnih zidova smanjuje se sa udaljavanjem od osi objekta, a to smanjenje prati nagib nasipa. Postoji mogućnost da se koso krilo izvede u konstantnoj visini po čitavoj dužini ili se samo djelimično visina smanji. Visinske razlike krila mogu se izvesti i stepenasto. Sa ovim promjenama visina može se postići bolji izgled i uklapanje u okolinu krajnjeg upornjaka.

Slika 6.3: Kosi krilni zidovi u nagibu

Slika 6.4: Kosi krilni zid sa vertikalnim krilom U praksi se mogu pojaviti i slučajevi kod kojih vidna strana upornjaka nije vertikalno izvedena nego u nagibu. Ovakva rješenja treba izbjegavati, a ako se pojave onda treba posvetiti posebnu pažnju obradi vidne površine obalnog upornjaka (npr. oblaganje sa kamenom, izrada reljefne površine betona…).


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most Postoji mogućnost da se kratka paralelna krila nastavljaju sa kosim krilima (slika 6.5). Ovakva rješenja, u poređenju sa drugim, ne zadovoljavaju sve kriterije estetike, pošto imaju određene nedostatke u oblikovnom smislu.

Slika 6.5: Koso krilo priključeno na kratko paralelno krilo Na slici 6.6 prikazan je detalj priključka kosog krilnog zida na upornjak s tim da je ugao priključenja α > 30o.

Slika 6 6: Detalj priključenja kosog krila na upornjak Kod kosih krila mogu biti vidna ležišta rasponske konstrukcije ili sakrivena iza zida. Kosi krilni zidovi se obično upotrebljavaju kod objekata kod kojih os objekta ide pod uglom α < 75o u odnosu na prepreku koju premoštava, a ta se kosina mora prilagoditi terenu (slika 6.7).

Slika 6.7: Tlocrt objekta sa kosim krilima Kod oblikovanja kosih krila mogu se primijeniti različita rješenja kao što su zakrivljena krila u tlocrtnom pogledu koja omogućavaju bolje prilagođavanje i uklapanje u keglu nasipa. Osim toga može se mijenjati ugao nagiba kegle nasipa. Kraj odnosno zaključak kosog krilnog zida treba da ide konusno, ali takav zaključak se u praksi ne primjenjuje. Krilo se zaključi nešto ranije, a oko njegovog kraja uredi se kegla-stožac nasipa. 6.4 Okomiti krilni zidovi Okomita krila prestavljaju poseban slučaj kosih krila. Za ova krila važe iste predpostavke kao kod kosih krila (slika 6.8). Upotreba ovih krilnih zidova uslovljena je, u većini slučajeva, sa terenom na kome se nalazi objekat kao što je slučaj kada su već izgrađeni potporni zidovi (korito vodotoka, put u usjeku).

Slika 6.8: Okomiti krilni zid




Kod samostalnih objekata koji se nalaze na otvorenom terenu upotreba ovakvih krila nije pogodna pošto se sa njima zatvara pogled na objekat, a optički produžava širinu otvora ispod objekta. Završetak krila se obrađuje na isti način kao što je navedeno kod kosih krila s tim da kegla nasipa nije poželjna. 6.5 Samostalni krilni zidovi Najjednostavnije rješenje nudi kombinacija masivnog obalnog upornjaka i sa obadvije strane postavljeni samostalni krilni zidovi. U ovakvom slučaju može se samostalno analizirati svaki konstruktivni elemenat (upornjak, krilo) tako da su zadovoljeni uslovi stabilnosti i nisu prekoračeni dopušteni naponi u temeljnom tlu. Ovaki zidovi se mogu izvoditi u kamenu, opeki, armiranom ili nearmiranom betonu.

Samostalni krilni zidovi upotrebljavaju se u slučajevima kada su uz objekat projektovani potporni zidovi koji štite trup puta. U ovakvim slučajevima zidovi imaju isti oblik i konstruktivna rješenja kao i potporni zidovi s čime se obezbjeđuje isti izgled objekta i puta uz objekat.

Kod samostalnih krilnih zidova treba posvetiti posebnu pažnju pravilnom izboru dilatacijske spojnice. Gravitacioni krilni zidovi imaju tendenciju naginjanja prema vani, posebno ako su visoki i ako se nalaze na slabom tlu. Ovakva pomjeranja ne može pratiti okomito usmjereni zid upornjaka što ima za posljedicu pojavu zamika, oštećenje hodnika (ako nije dilatiran na istom mjestu), vlaženje i curenje vode ako spojnica nije vodonepropusna za maksimalno izvedena pomjeranja. U ovakvim slučajevima najbolje odgovara rješenje sa smičućim zubom. 6.6 Konzolna krila Upotrebu konzolnih krila uslovljava konfiguracija terena na kome se nalazi objekat. U slučaju kada se nosiva temeljna tla nalaze relativno nisko ispod gornje kote postojećeg terena, onda i visina krajnjeg upornjaka mora biti tolika da se mogu izvesti konzolna krila sa predpostavljenim nagibom kegle – stožca. To znači, da ispod krila nisu potrebni temelji. Upotrebu konzolnih krila određuje i dužina krila pošto se krila, duža od 6,0 m, ne priključuju direktno na upornjak kao konzolna krila.

6.7 Kombinovana samostalna i

konzolna krila Izvode se samo u slučajevima kada teren zahtijeva duža krila od 6,0 m. Prvo se izvede krilni zid sa temeljem povezan sa obalnim stubom iz koga se nastavlja konzolno krilo. 6.8 Geometrijski parametri krilnih

zidova Geometrijski parametri krilnih zidova: - dužina, debljina i donji završetak - omjer između krila i nagiba terena - konzolni prepust na kraju krilnog zida Krilni zid treba da se završi minimalno 1,0 m iza tačke u kojoj se ravan konačnog terena priključi na niveletu kolovoza. Minimalna debljina krilnih zidova je 30 cm, ako su konzolna krila duga do 4,0 m, odnosno 40 cm za veće dužine. Vezni zid između upornjaka i konzolnog krila treba da je 60 cm. Ova debljina omogućava kvalitetno vođenje armature u području prelaza iz krilnog zida u upornjak. Ujedno obezbijeđuje zahtijevanje debljine zaštitnih slojeva betona nad armaturom za elemente koji dolaze u dodir sa zemljom (5,0 cm). Krila ne trebaju biti duža od 10,0 m, stim da se dužina konzolnog dijela krila nalazi u intervalu od 2,0 do 6,0 m (slika 6.9). U slučajevima kod kojih se krilo nastavlja iz srednjega zida, onda je njegova maksimalna dužina 4,0 m. Za te dužine konzolnog dijela krilnog zida opterećenja su još uvijek takva, da ne prouzrokuju teškoće kod raspoređivanja armature u presjeku. Ako konfiguracija terena zahtijeva duži zid onda treba uraditi dilataciju, a nastavak krilnog zida obrađivati odvojeno od objekta (potporni zid). Može se promijeniti i nagib kegle – stožca sa upotrebom odgovarajuće obloge ili se u podnožju kegle može izvesti potporni zid visine do 2,0 m. Minimalna visina krilnog zida na kraju je 1,0 m. Ako je predviđen horizontalan završetak krila onda je njegova minimalna dužina 1,5 m. Ova dužina zavisi od konačnog nagiba terena. Temeljenje krilnog zida izvodi se zajedno sa čeonim zidom upornjaka prema uslovima koje propisuju geomehanički podaci. Obično je to trakasti temelj čija širina mora

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most obezbijediti dozvoljene napone na pritisak u temeljnom tlu.

Slika 6.9: Geometrijski parametri Nagib zadnje strane krilnog zida isti je kao i konačni nagib okolnog terena (stožca, nasipa, usjeka), a mora biti min. 1.0 m ispod kote konačnog terena. Nagib zavisi od karakteristika nasipa odnosno usjeka, a iznosi:

i = 1 : 2 nasip iz koherentnih materijala i = 1 : 1,5 nasip iz šljunkovitog materijala i = 1 : 1,25 nasip iz kamenog materijala i = 1 : 1 kamena obloga ili obloga iz betonskih ploča Širina hodnika na objektu veća je od debljine zida krila radi čega se na vrhu krila izvede konzola na koju se ugradi rubni vijenac i pritvrdi ograda. Maksimalna širina prepusta konzole iznosi 1,5 m, minimalna debljina 22 cm. Na slici 6.10 prikazana su različita rješenja konzolnog završetka krilnog zida. Kod primjera na slici 6.10c posebno treba naglasiti da se unutrašnja strana krilnog zida mora izvesti pod kosim uglom od 60o što omogućava kvalitetnu izradu nasipa. Izrada

konzolnog prepusta, koji je prikazan na slici 6.10d, nezavisna je od izrade nasipa. a)

b)

c)

d)

Slika 6.10: Zaključci – završetci U slučaju, da je širina unutrašnjeg konzolnog prepusta veća od 1,0 m, onda se uz rub krilnog zida hodnik prekine, a fuga zapuni sa masom za zaptivanje. Ispod odvojenog dijela hodnika treba ugraditi kvalitetan nasipni materijal i dobro ga nabiti. Ako teren dozvoljava izvođenje konzolnog krilnog zida onda se krilo u području rasponske konstrukcije produži preko krajnjeg upornjaka sa čime se postiže bolja veza krilnog zida sa krajnjim upornjakom (slika 6.11).



Slika 6.11: Konzolni krilni zid sa bočnim zidovima u području ležišta U slučaju da se kod dimenzioniranja pojave određene teškoće u pogledu horizontalnih deformacija, (uticaj pritiska zemlje i dijela saobraćajnog opterećenja), onda se predvide ojačanja-kontrafori na kraju poduprtog dijela krilnog zida. Širina kontrafora jednaka je širini temelja, a debljina, debljini krilnog zida (slika 6.12). Ojačanje se može izvesti po cijeloj visini krilnog zida (1,0 m pod niveletom) ili samo do visine na kojoj počinje konzolni dio krilnog zida.

Slika 6.12: Ojačanje krilnog zida 6.9 Proračun, konstruisanje i armiranje

krilnih zidova Kod proračuna statičkih uticaja koji nastaju uslijed djelovanja vanjskih opterećenja i vlastite težine, predpostavlja se, da je zid površinski element koji je na jednom kraju uklješten u zid upornjaka, na drugom u temelj koji je povezan sa temeljom upornjaka. Ako je u pitanju konzolno krilo, onda je ono uklješteno samo po jednom rubu krilnog zida, dok su svi ostali rubovi slobodni. Ako se na vrhu krila dobiju velike deformacije ili veliki momenti uklještenja, onda treba predvidjeti ojačanje krilnog zida, prema sliki 6.12. Sa ovim se smanjuju deformacije na vrhu krilnog zida i momenti uklještenja na spoju krilo-upornjak odnosno krilo-temelj. Na krilni zid djeluje sila koja nastaje od pritiska nasutog materijala između krila komprimiranja. Veličina te sile sa dubinom odnosno visinom krilnog zida linearno raste.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most Osim ovog opterećenja, na krilni zid djeluje i jednako podijeljeno saobraćajno opterećenje po cijeloj visini i u konstantnoj veličini. Proračun se obično izvodi pomoću kompjuterskog programa za analizu površinskih sistema. Ovi programi djeluju na principu metode konačnih elemenata. Posebnu pažnju treba posvetiti detaljima armiranja pošto je armatura jako gusta na spoju krilnog zida sa upornjakom. Ovaj spoj se može izvesti sa vutom pod 45o

.Kod izvođenja krilnog zida treba obezbijediti dovoljnu dužinu preklopa armature na radnim spojevima. Najbolje rješenje je kada se krilni zid izvodi istovremeno sa upornjakom. Na slici 6.13 prikazan je osnovni princip armiranja krilnog zida. Armira se unutrašnja i vanjska strana krilnog zida. Osnovni razmak između palica je e = 20 cm što omogućava da se armatura može ugrađivati i na međusobnom razmaku palica od e = 10 cm u područjima eksterno velikih opterećenja. Dužina preklopa pojedinih palica mora zadovoljavati kriterije koji su određeni po propisima.

Slika 6.13: Shematski prikaz armature krilnog zida Ako dođe do teškoća pri ugrađivanju betona, koje nastaju radi guste armature na spoju krila sa upornjakom, onda se mogu izvesti lokalne vute. Širina i visina ovih vuta ne treba biti veća od dvostruke debljine krilnog zida.

Armaturu, koja preuzima vertikalna opterećenja, treba voditi po cijeloj dužini krilnog zida i sidrati u beton upornjaka sa dovoljnom dužinom. Ova armatura ima se ugrađuje se iz jednog komada bez preklapanja. 7. UREĐENJE PROSTORA NA

SPOJU CESTE I MOSTA 7.1 Oblici spojeva između mosta i trupa

puta Moguća su tri osnovna oblika spoja trupa puta i objekta, ako je ugao ukrštavanja između objekta i prepreke 90o: - spoj trupa puta sa objektom u nasipu

(slika 7.1) - spoj trupa puta sa objektom u usjeku

(slika 7.2) - spoj trupa puta i objekta u miješanom

profilu (slika 7.3).

Slika 7.1: Spoj trupa puta i objekta u nasipu

Slika 7.2: Spoj trupa puta i objekta u usjeku



Slika 7.3: Spoj trupa puta i objekta u miješanom profilu Slika 7.6: Spoj trupa puta i objekta pod

kosim uglom u mješanom profilu Ostali mogući oblici spoja trupa puta i objekta mogu nastati u slučaju ukrštenja objekta i prepreke pod uglom ≠ 90o kao što je prikazano na slikama 7.4, 7.5 i 7.6

Oblikovanje spoja trupa puta sa objektom može se izvesti na dva načina (slika 6.7): - stožac (kegla) spoja trupa puta sa

objektom počinje neposredno uz zid krajnje potpore

- stožac (kegla) spoja trupa puta sa objektom je podvučen ispod objekta.

Izbor načina zavisi od više faktora. Kod prvog načina objekat je više zatvoren, izgleda masivan, preglednost ispod njega je slabija, raspon objekta je manji, duža su krila odnosno krilni zidovi upornjaka (vidne su velike betonske površine). Ako se stožac formira ispod objekta, onda se pogled ispod objekta "otvara", objekat izgleda više transparentan, raspon objekta je veći, krila su kraća i obično viseća. Dužina samog spoja trupa puta sa objektom je u oba slučaja praktično ista, ako se zanemari da se u drugom slučaju izvede berma ispod objekta koja služi za pregled ležišta konstrukcije, osim kod konstrukcija u obliku okvira.

Slika 7.4: Spoj trupa puta i objekta pod kosim uglom u nasipu

Ne postoje opšta uputstva koja bi pomogla projektantu kod izbora jednog od navedenih načina oblikovanja spoja trupa puta sa objektom. Projektant mora biti svjestan da izbor jednog ili drugog sistema utiče na oblik konstrukcije upornjaka. U najvećoj mjeri utiče na oblikovanje spoja trupa puta sa objektom, a sa tim na oblikovanje upornjaka, odnosno visinu nasipa i usjeka koga treba oblikovati uz spoj. Kod izbora rješenja mora se uzeti u obzir vrsta prepreke koju premoščuje objekat, da li je to saobraćajnica, rijeka, dolina ili kakva druga prepreka.

Slika 7.5: Spoj trupa puta i objekta pod Kod premošćavanja vodotoka treba uzeti u obzir i smjernice za uređenje pokosa – bregova koje propisuje vodoprivredna institucija.

kosim uglom u usjeku



Slika 7.7: Oblikovanje spoja trupa puta i objekta Izbor oblika stožca (kegle) direktno utiče na oblikovanje krila, odnosno krilnih zidova objekta. Oblikovanje krila i oblik stožca je jedna cjelina. Stožac pod objektom nastane kada je upornjak izrađen u obliku punog zida ili iz kontrafora (stubova, greda). Upotreba upornjaka koji su zasnovani na kontraforima nije poželjna kod objekata na autoputevima, magistralnim putevima i na mostovima uz obale rijeka. U ovakvim slučajevima može doći do klizanja klina između kontrafora, a sa tim i do deformacija gornjeg stroja puta odnosno do slijeganja kolovoza. Kod mostova donji dio stožca može biti ugrožen od visokih voda. Za srednje i velike vodotoke je dobro, da se između vodotoka i donjeg dijela stožca obezbijedi prostor. Na taj način se dobiva veći hidraulički profil za proticanje, veća udaljenost krajnjih potpora od vodotoka i više prostora za odgovarajuću zaštitu stožca. Posredno se obezbijeđuje prolaz ispod objekta (lokalni saobraćaj, pristup za sanaciju objekta, prolaz za ribare i osoblje). U cilju sprečavanja slijeganja ivica nasipa treba produžiti krila u horizontalnom smjeru najmanje 1,0 m u trup puta. Konzolna krila moraju biti ukopana najmanje 1,0 m (slika 7.8). Kod nasipa koji se rade uz vanjsku ivicu krila treba krila nadgraditi za visinu slijeganja nasipa. Visina nadgradnje zavisi od visine nasipa i kvaliteta zbijanja materijala. Izvođenje nasipa mora biti u skladu sa poglavljem 4.



Slika 7.8: Uređenje bankine i krila na spoju trupa puta sa objektom bez berme za pregled ležišta 7.2 Berme

Na prelazu sa objekta na put treba raširiti bankinu tako da je njezin vanjski rub udaljen od ruba vijenca, odnosno od službenih stepenica za 50 cm. U ovom slučaju širina berme iznosi 1,30 m uzimajući u obzir i širinu stepenica (50 + 80 cm). Prelaz sa proširenog na normalnu širinu bankine izvodi se na dužini 15 m, ako nisu predviđene službene stepenice onda dužina prelaza iznosi 10 m (slika 7.8). Ako je na objektu predviđeno ugrađivanje cijevi za komunalne vodove u betonu hodnika, onda na proširenom dijelu bankine treba predvidjeti šaht (gledaj PS 1.2.12 – Instalacije na mostovima). U slučaju kada je dno stožca trupa puta uvučeno ispod objekta, onda se na stožcu uz upornjak izvede berma širine 1,0 m. Berma

se mora formirati tako, da je njena minimalna visina 1,80 m (slika 7.9). Na bermu treba biti obezbijeđen pristup sa jedne strane (od gore prema dole). Ovakvu bermu ne treba izvoditi ispod objekata, koji na krajnjim upornjacima nemaju ležišta (okvirne konstrukcije). Bermu minimalne širine 50 cm treba formirati i uz upornjak, ako se pored njega nalazi jarak za odvodnjavanje (sl. 7.8, 7.9 i 7.10).

Uređenje bankine na prelazu iz proširene bankine – berme na normalnu širinu i dužinu zavisi: - od načina odvodnjavanja površinske vode, - od visine hodnika na objektu, - od prohodnosti bankine i - od eventualnog ugrađivanja kontrolnog

šahta za instalaciju.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most 7.3 Stožci - kegle Oblikovanje stožca mora se izvesti na način koji garantuje njihovo uklapanje u okolinu. Nagib kosina stožca treba da je po mogućnošću 1 : 1,5. Nagib se može povećati kod visokih nasipa, pošto se kod takvih nasipa brzo dobiju krila duža od 10 m. U ovakvim slučajevima mora se dokazati stabilnost stožca sa ugrađivanjem materijala odgovarajućeg kvaliteta, načina ugrađivanja i zbijanja. Nagib kosina stožca zavisi od vrste materijala i iznosi: 1:2 za koherentne materijale 1:1,5 za šljunkovito – pjeskovite materijale 1:1,25 za kamene materijale 1:1 za materijale obložene kamenom ili betonskim pločama

U slučaju potrebe mogu se izvesti i strmije kosine (nedostatak prostora), ali se takve kosine moraju po cijeloj površini obložiti sa odgovarajućim materijalom koji će obezbijediti njihovu stabinost. U ovakvim slučajevima treba u dnu stožca izgraditi temeljni prag. Promjenu nagiba između stožca i nasipa treba izvesti na samom stožcu (slike 7.8 i 7.9). Stožac – kegla se po visini prilagođava okolnom terenu, dok se na njegovom vrhu visinski prilagođavaju berme. Prilagođavanje vrha stožca po visini prikazano je na slikama br. 7.11 i 7.12. Podnožje stožca mora biti odmaknuto min. 50 cm od ivice jarka, ako se ispod objekta nalazi saobraćajnica, odnosno od obale vodotoka.


Prelaz sa puta na most Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Slika 7.9: Uređenje bankine na spoju trupa puta sa objektom i bermama za pregled ležišta 7.4 Oblaganje kosina Kosine uz upornjak objekata obično se oblažu pošto prirodno zasađivanje nema uspjeha. Kod objekata koji premoščuju vodotoke oblaganje kosina pod objektom treba uskladiti sa obezbjeđivanjem kosina korita vodotoka.

Obloga se može izraditi iz betonskih ploča, travnatih busenja, podne opeke ili ploča iz umjetnog, odnosno prirodnog kamena. Oblaganje se mora izvesti na elastičnoj podlozi i ne smije se zabetonirati. Oblaganje se mora izvesti po čitavoj kosini i u širini tlocrtne projekcije objekta.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most Slika 7.10: Oblaganje kosina Na podnožju nasipa ili usjeka treba izgraditi petu odnosno betonski prag dubine 80 cm, širine 30 cm. Na ostalim stranama treba izvesti zaštitu oblaganja sa betonskim pragovima koji mogu biti montažne ili monolitne izrade (slika 7.10). Poseban slučaj pojavljuje se kod niskih objekata. U ovakvim slučajevima zaštita sa zasađivanjem po kosinama i ispod objekta nema uspjeha radi čega se primjenjuje oblaganje i u području sjene ispod objekta. Izbor materijala za oblaganje treba da odgovara uslovima okoline (po mogućnosti treba biti autohton, npr. lomljeni kamen itd.). 7.5 Odvodnjavanje spoja trupa puta i

objekta Na spoju trupa puta sa objektom treba obezbijediti uredno odvodnjavanje vode. Projektovanje i izvođenje odvodnjavanja oborinskih voda zavisi od poprečnog i uzdužnog nagiba objekta, mjesta za

skuplanje oborinskih voda (niže ispod objekta ili u trasi objekta) i od načina kompletnog sistema odvodnjavanja. Osnovno pravilo je, da vodu treba što prije i što kraćim putem odvesti izvan upornjaka, jer u protivnom može doći do problema vezanih za stabilnost konstrukcije.

Kod kratkih objekata kod kojih je izračunati razmak između slivnika veći od dužine objekta, problem odvodnjavanja rješava se na samom spoju trupa puta sa objektom.

Postoje dva osnovna slučaja: - uzdužni nagib trase prema objektu

(slika 7.11) - uzdužni nagib trase suprotan objektu

(slika 7.12). U prvom primjeru treba predvidjeti odvodnjavanje spoja sa slivnikom koji se ugrađuje odmah uz krilo odnosno ispred prelazne ploče, ako su u pitanju okomita ili kosa krila (slika 7.11).

Slika 7.11: Odvodnjavanje spoja trupa puta sa objektom – slučaj uzdužnog nagiba prema objektu Ako je uzdužni nagib suprotan objektu tada treba ugraditi slivnik na objektu što bliže dilataciji, a odvodnjavanje spoja trupa puta i objekta izvede se iza krila. Odvodnjavanje se može izvesti preko slivnika u sistem odvodnjavanja oborinskih voda puta ili sa koritom uz nasip do nižih kota, ako se odvodnjavanje vrši putem skupljanja vode pod objektom (slika 7.12).

Uobičajene vrste korita za odvodnjavanje spoja trupa puta i objekta su:

- obloženo korito (slika 7.13) - korito iz AB kanaleta (slika 7.14).



Slika 7.12: Odvodnjavanje spoja trupa puta sa objektom, slučaj kada je uzdužni nagib suprotan

objektu


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most Korito se obloži sa lomljenim kamenom ili grubo obrađenim kamenom minimalne debljine 20 cm, a ugrađuje se na šljunkovito-pjeskovitu podlogu. Dno korita se na donjem kraju raširi i učvrsti sa betonskom petom.

Širina i dubina korita zavisi od količine vode. Ovakve obloge izvode se tamo gdje je na raspolaganju prirodni kamen, a posebno u okolinama u kojima je kamen autohtoni materijal i dobro se uključuje u okolinu (slika 7.13).

Slika 7.13: Obloženo korito


Prelaz sa puta na most Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Korita iz AB kanaleta ugrađuju se direktno na nasip. Posebno su ugodna za nasipe kod kojih se nije izvršila konsolidacija, što se u praksi često događa.

Da bi se spriječilo klizanje ugrađuju se pojedinačni posebni elementi za sidranje (približno na svaki treći element). Ulijevanje i izlijevanje treba raširiti i izraditi iz monolitnog betona (slika 7.14).

Slika 7.14: Korito iz armiranobetonskih kanaleta


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Prelaz sa puta na most Posebna uređenja, na nasipima uz objekte, su kaskade. Upotrebljavaju se kod strmih nagiba. Mogu se raditi iz montažnih

betonskih elemenata (slika 7.15) ili iz lomljenog kamena (slika 7.16).

Slika 7.15: Kaskada iz montažnih betonskih elemenata



Slika 7.16: Kaskada iz lomljenog kamena





PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.9) Poglavlje 9: SPOJNICE U BETONSKIM MOSTOVIMA I

KONSTRUKCIJAMA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Spojnice u betonskim mostovima


U V O D

Spojnice prestavljaju značajan element za vrijeme građenja i upotrebe mostova i konstrukcija pošto omogućavaju pravilnu primjenu tehnologije građenja koja utječe na trajnost mostova i konstrukcija. Spojnice treba planirati u fazi izrade PGD i PZI projekta.

Planiranje i konstrukcija spojnica zavisi od koncepta nosive konstrukcije, osobina ugrađenog betona i načina zaštite betona koji se nalazi na spoju sa zemljom u podzemnoj ili tekućoj vodi. Područja spojnica prestavljaju osjetljiva mjesta na konstrukciji objekata radi čega treba posvetiti pažnju izboru pravilnog koncepta spojnica, njihovom konstruisanju i izvođenju.

Spojnice u betonskim mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPĆENITO ...................................................................................................................................5

4.1 Osnovni pojmovi..................................................................................................................5 4.2 Značaj spojnica ...................................................................................................................5 4.3 Podjela spojnica ..................................................................................................................6

5. DILATACIJSKE SPOJNICE..........................................................................................................6 5.1 Definicija..............................................................................................................................6 5.2 Konstruisanje.......................................................................................................................6 5.3 Izrada ..................................................................................................................................7 5.4 Upotrebljeni materijal ..........................................................................................................7 5.5 Održavanje ..........................................................................................................................7

6. DODIRNE SPOJNICE ................................................................................................................12 6.1 Definicija............................................................................................................................12 6.2 Konstruisanje.....................................................................................................................12 6.3 Izrada ................................................................................................................................12 6.4 Upotrebljeni materijal ........................................................................................................13 6.5 Održavanje ........................................................................................................................13

7. SKRIVENE SPOJNICE...............................................................................................................16 7.1 Definicija............................................................................................................................16 7.2 Konstruisanje.....................................................................................................................16 7.3 Izrada ................................................................................................................................16 7.4 Upotrebljeni materijali........................................................................................................16 7.5 Održavanje ........................................................................................................................16

8. RADNE SPOJNICE ....................................................................................................................18 8.1 Definicija............................................................................................................................18 8.2 Konstruisanje.....................................................................................................................18 8.3 Izrada ................................................................................................................................18 8.4 Upotrebljeni materijali........................................................................................................18

9. SPOJNICE NA PROPUSTIMA ...................................................................................................20 9.1 Spojnice na monolitnim propustima ..................................................................................20 9.2 Spojnice na montažnim propustima..................................................................................20

10. SPOJNICE NA OKVIRNIM I GREDNIM OBJEKTIMA SA JEDNIM RASPONOM .....................21 11. SPOJNICE NA OKVIRNIM I GREDNIM OBJEKTIMA SA VIŠE RASPONA..............................23

11.1 Općenito ............................................................................................................................23 11.2 Spojnice na krajnjim potporama........................................................................................23 11.3 Spojnice na srednjim potporama.......................................................................................23 11.4 Spojnice na rasponskoj konstrukciji ..................................................................................23 11.4.1 Rasponska konstrukcija sa pločastim poprečnim presjekom ........................................23 11.4.2 Rasponska konstrukcija sa grednim poprečnim presjekom ..........................................24 11.4.3 Rasponska konstrukcija sa sandučastim poprečnim presjekom ...................................24 11.4.4 Spregnuta rasponska konstrukcija sa montažnim nosačima.........................................24

12. SPOJNICE NA POTPORNIM ZIDOVIMA...................................................................................24 12.1 Općenito ............................................................................................................................24 12.2 Gravitacioni zid..................................................................................................................24 12.3 Armiranobetonski zid "L" oblika.........................................................................................24 12.4 Sidrani zid koji se izvodi po lamelama od gore prema dole ..............................................24 12.5 Zidovi od bušenih šipova...................................................................................................24




SMJERNICE Smernica "SPOJNICE" omogućava lakši izbor vrste spojnice te navodi razloge koji utječu na opredjelenje, planiranje i izradu spojnica. U smjernici su navedena osnovna pravila za planiranje i konstruisanje spojnica. 2. REFERENTNI NORMATIVI Smjernica je zasnovana na Njemačkim DIN normama i Austriskim smjernicama. DIN norme: DIN 1055, DIN 4227, DIN 1072, DIN 1045, DIN 4019, DIN 7865, DIN 4060, DIN 1623, DIN 1541, DIN 4033, DIN 4062, DIN 4102, DIN 18540 Austrian Guidelines Wasserundurchlässige Betonbauwerke – Weise Wannen (Waterproof Concrete Structures – White Tus), Österreichischer Betonverein, March 1999. 3. TUMAČENJE IZRAZA Dilatacijska spojnica Dilatacijska spojnica prestavlja zajednički naziv za otvor između dva konstruktivna elementa, koji je izveden i zasnovan tako, da omogućava pomjeranja i okretanja konstruktivnih elemenata uz obezbijeđenje vodonepropusnosti. Dodirna spojnica Dodirna spojnica prestavlja zajednički naziv za razgraničenje pojedinih dijelova istog konstruktivnog elementa. Nevidljiva – usiljena spojnica Nevidljiva spojnica prestavlja opšti naziv za oslabljenje presjeka konstruktivnog elementa koji omogućava pojavu kontrolisane pukotine. Radna spojnica Radna spojnica je opšti naziv za spoj koji nastaje između dva konstruktivna elementa ili dva dijela istog konstruktivnog elementa koji se betoniraju u različitim vremenskim periodima.

4. OPĆENITO

4.1 Osnovni pojmovi Osnovni razlozi koji utiču na izradu spojnica u konstrukciji su: - veličina konstrukcije (površina konstrukcije

i količina ugrađenog betona) - tehnologija građenja (vremensko

zamicanje građenja) - reološke pojave u betonu Izgradnja većih mostova i drugih građevinskih objekata zahtijeva planiranje tehnologije građenja, koja određuje odvojeno vremensko betoniranje pojedinih dijelova ili odsjeka. Velike količine ugrađenog betona u pojedine konstruktivne elemente utiče na veličinu reoloških pojava u konstrukciji Svi ovi faktori uslovljavaju pojavu spojnica u konstrukciji, koje se koncipiraju još u fazi PGD i konstruisu u fazi PZI. Planiranje i izrada spojnica zavisi i od koncepta konstrukcije, osobine ugrađenog betona i načina zaštite betona na spoju sa zemljom u podzemnoj ili tekućoj vodi. Konstrukcije se mogu izvoditi iz: - vodonepropusnog betona koji je izgrađen

po principu "bijelih kada" - iz betona koji je zaštićen sa crnom

izolacijom "crne kade" Područje spojnica prestavlja slabu tačku na konstrukciji objekata, radi čega treba pažnja kod njihovog izbora, konstruisanja i izvođenja. 4.2 Značaj spojnica U konstrukcije se spojnice izrađuju iz slijedećih razloga: - razdvajanje konstruktivnih elemenata zbog

njihove veličine, faze građenja ili dograđivanja;

- bolje prilagođavanje objekta karakte-

ristikama temeljnog tla na kome se očekuju nejednaka slijeganja. Razlozi za to su: promjenljive osobine temeljnog tla, promjenljiva visina podzemne vode, iskop novih, prije svega dubljih temeljnih jama, različiti dinamički uticaji saobraćajnog opterećenja, vremenski razmak pri izradi pojedinih građevinskih dijelova

- smanjenje uticaja usiljenih statičkih količina

koji nastaju uslijed skupljanja i tećenja betona te temperaturnih uticaja;

Spojnice u betonskim mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima - obrazovanje logičnih radnih odsjeka kod

velikih objekata sa čime se uprošćava postavljanje oplate, armiranje i betoniranje;

- preuzimanje pomjeranja koja nastaju

uslijed djelovanja vanjskog opterećenja konstrukcije;

- preuzimanje pomjeranja koja nastaju

uslijed djelovanja potresa; - pojava kontrolisanih pukotina. 4.3 Podjela spojnica

Prema namjeni i načinu izrade, spojnice se dijele na: - dilatacijske spojnice – DS (prostorske

spojnice) - dodirne razdjelne spojnice – RAZ.S - skrivene, usiljene spojnice – SS - radne spojnice – RS. 5. DILATACIJSKE SPOJNICE 5.1 Definicija Dilatacijska spojnica prestavlja opšti naziv za otvor između dva konstruktivna elementa, koji su zasnovani i izvedeni na način koji omugućava pomjeranja i zaokretanja konstruktivnih elemenata, a istovremeno su vodonepropusna. Dilatacijske spojnice pojavljuju se u svim slučajevima u kojima treba omogućiti pomjeranja konstruktivnih elemenata koja prouzrokuju unutrašnje sile i vanjske sile. Sa spojnicama se spriječava pojava napona na zatezanje u betonu i pojava pukotina. Dilatacijske spojnice omogućavaju pomjeranja odvojenih konstruktivnih elemenata u više pravaca te zaokretanje bez pojave usiljenih opterećenja. Odvojeni konstruktivni elementi mogu se pomjerati okomito na ravan spojnice (otvaranje i zatvaranje spoja) bez pojave usiljenih opterećenja. Pomjeranje spojnice u poprečnom smjeru može se spriječiti sa zarezivanjem (izradom utora). Ovakve vrste spojnice nazivaju se zatezne spojnice. One omogućavaju promjenu oblika (dužine) konstruktivnih elemenata koja nastaje uslijed skupljanja, tečenja i promjene temperature.

Dilatacijske spojnice omogućavaju pomjeranja odvojenih konstruktivnih elemenata u ravnini spoja (slijeganje elementa) bez pojave usiljenih opterećenja. Ovakve vrste spojnica nazivaju se spojnice za razdvajanje ili spojnice za slijeganje. One omogućavaju nejednaka slijeganja konstruktivnih elemenata koja mogu nastati iz različitih razloga koja su navedena u tački 4.2. Broj dilatacijskih spojnica treba posebno odrediti za svaki objekat. Dilatacije na rasponskoj konstrukciji objekata nisu predmet ovih smjernica pošto su iste detaljno obrađene u PS 1.2.7 - Dilatacije mostova.

Slika 5.1: Shematski prikaz dilatacijske spojnice 5.2 Konstruisanje Dilatacijske spojnice izvode se na način koji omogućava potpuno odvajanje dva konstruktivna elementa. Armatura je u potpunosti prekinuta, a betoni konstruktivnih elemenata odvojeni. Spojnica se zapuni sa posebnim materijalom, a izvodi se na način koji obezbijeđuje njenu vodonepropusnost. Vodonepropusnost dilatacijskih spojnica obezbijeđuje se sa trakama za zaptivanje koje se ugrađuju na površini konstruktivnog elementa debljine do 50 cm, odnosno u unutrašnjosti elementa, ako su deblji od 50 cm. Širina dilatacijskih spojnica može se u određenim slučajevima računski dokazati, a u većini slučajeva određuje se na osnovu iskustva. Ove konstatacije su naročito važne kod slučajeva kod kojih se pojavljuje više faktora koji utiču na veličinu pomjeranja, a isti se ne mogu tačno računski odrediti. U svakom slučaju treba odrediti takvu širinu spojnice, da se u konstrukciji ne pojavljuju usiljena opterećenja koja bi prouzrokovala pojavu oštećenja materijala za zaptivanje spojnice.




Kod određivanja širine spojnice potrebno je uzeti u obzir i temperaturu okoline za vrijeme izvođenja betoniranja. Razmak i širina dilatacijskih spojnica zavisi od vrste konstrukcije, načina upotrebe, statičkih zahtjeva, posebnih građevinskih stanja, geometrije objekta i uticaja količina kao što su: skupljanje, tečenje, temperaturni uticaji, vanjska opterećenja

Po pravilu širina dilatacijske spojnice iznosi 2 cm. 5.3 Izrada Dilatacijske spojnice izvode se istovremeno sa postavljanjem oplate i ugrađivanjem armature. Oplata dilatacijskih spojnica izvodi se iz deformabilnog materijala koji ne smanjuje otvor dilatacijske spojnice i ne utiče na njen značaj. Ova oplata se u kasnijoj fazi ne odstranjuje. Oblik spojnice sa vanjske strane postiže se sa ugrađivanjem trapezne letvice. Vodonepropusnost spojnice se obezbijeđuje sa PVC ili gumenim trakama koje se moraju dobro pričvrstiti, kako bi se spriječila pomjeranja ili oštećenja za vrijeme ugrađivanja betona. 5.4 Upotrebljeni materijal

Za izradu dilatacijske spojnice obično se upotrebljava tvrda pjenasta ploča (stiropor), ploče iz gume, bitumenske ploče i sl. Na vidnoj strani se izvede zaptivanje sa kitom ili trakom za zaptivanje koja ima boju betona, na leđnoj (nevidljivoj) strani ugradi se dilatacijska traka za zaptivanje. Trake za zaptivanje izrađuju se iz postojanog PVC materijala ili iz umjetne gume.

Oblik dilatacijske spojnice sa vidne strane oblikuje se pomoću trapezne letve.

5.5 Održavanje Sa leđne – nedostupne strane, dilatacijska spojnica mora biti trajna pošto njeno održavanje nije moguće. Sa prednje – vidne strane moguća je zamjena kita i opravka oštećenja betona (trapezni oblik). Ako dilatacijska spojnica ne obezbijeđuje vodonepropusnost, onda je treba sanirati na odgovarajući način.


1 jednostrani premaz odporan na vatru 6 ispuna spoja (pjenasta guma) 2 tvrda pjenasta ploča 6a trajno elastični materijal za ispunu 3 vanjska traka za zaptivanje spojnice 7 trajno elastiča masa za spoj 4 trake za izolaciju 8 završna traka za spojnicu 5 mehanička zaštita izolacije

Slika 5.2: Dilatacijske spojnice za konstrukvine elemente manje debljine od 50 cm sa trakom za zaptivanje na zasutoj strani



1 jednostrani premaz odporan na vatru 6a trajno elastični material za ispunu 2 tvrda pjenasta ploča 7 trajno elastična masa za spoj 3 vanjska traka za zaptivanje spojnice 8 završna traka za spojnice 5 zaštita izolacije od oštećenja 9 folija za klizanje 6 ispuna spoja (pjenasta guma)

Slika 5.3: Dilatacijske spojnice za konstrukvine elemente sa zubom veće debljine od 50 cm



1 jednostrani premaz odporan na vatru 6 ispuna spoja (pjenasta guma) 2 tvrda pjenasta ploča 7 trajno elastiča masa za spoj 4 zaštita izolacije od oštećenja 8 završna traka za spojnicu 5 mehanička zaštita izolacije 10 unutrašnja traka za zaptivanje

Slika 5.4: Dilatacijske spojnice za konstrukvine elemente veće debljine od 50 cm sa trakom za zaptivanje u unutrašnjosti presjeka



1 jednostrani premaz odporan na vatru 2 tvrda pjenasta ploča 6 trajno elastični materijal za ispunu 7 trajno elastiča masa za spojeve 9 folija za klizanje

10 unutrašnja traka za zaptivanje Slika 5.5: Dilatacijske spojnice za konstrukvine elemente sa zubom veće debljine od 80 cm


Spojnice u betonskim mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 6. DODIRNE SPOJNICE 6.1 Definicija

Dodirna spojnica prestavlja opšti naziv za razgraničenje pojedinih dijelova istog konstruktivnog elementa.

Razlikujemo: - dodirne spojnice bez razmaka (slika 6.2) - dodirne spojnice sa razmakom (slika 6.3) Dodirne spojnice dozvoljavaju samo mala pomjeranja i okretanja pojedinih dijelova konstruktivnog elementa, koji omogućavaju naknadnu izradu pojedinačnih dijelova konstruktivnog elementa. Dodirne spojnice sa razmakom dozvoljavaju pomjeranja koja nastaju uslijed skupljanja, temperaturnih uticaja i slijeganja. Nakon završene promjene dužina i položaja pojedinih dijelova konstruktivnog elementa, razmak spojnice se zabetonira. Dodirne spojnice sa razmakom omogućavaju promjenu krutosti konstruktivnog elementa, promjenu rasporeda napora i promjenu statičkog sistema. Zbog ovih osobina razlikuju se od radnih spojnica koje se izvode isključivo iz tehnoloških razloga.

Slika 6.1: Shematski prikaz dodirne spojnice bez razmaka i dodirne spojnice sa razmakom 6.2 Konstruisanje

Dodirne spojnice bez razmaka izrađuju se tako, da se pojedini dijelovi konstruktivnog elementa betoniraju jedan do drugog bez homogene veze. Armatura je prekinuta. Betoni susjednih dijelova su odvojeni sa tankim slojem koji može biti iz raznih premaza, masnog papira, ljepenke, folije i dr. Vodonepropusnost dodirnih spojnica obezbijeđuje se pomoću traka za zaptivanje. Trake se ugrađuju na površini elementa, ako je njihova debljina manja od 50 cm, odnosno u unutrašnjosti presjeka za veće debljine od 50 cm.

Razmak između dodirnih spojnica bez razmaka zavisi od tehnologije izvođenja radova.

Spojnice sa razmakom izrađuju se u toku postavljanja oplate i ugrađivanja armature konstruktivnog elementa. Razmak se oblikuje pomoću rebrastog elastičnog lima. Širina i oblik razmaka zavisi od međusobne udaljenosti između dodirnih spojnica, debljine betona i vrste konstruktivnog elementa u kojem se pojavljuje.

Armatura u presjeku nije prekinuta.

Dodirne spojnice sa razmakom mogu biti zatvorene sa trakom koja se nalazi na površini ili u unutrašnjosti konstruktivnog elementa ili su izrađene bez trake, ako je konstrukcija zaštićena sa crnom izolacijom.

Međusobna udaljenost između dodirnih spojnica sa razmakom zavisi od konstrukcijskih i statičkih osobina i tehnologije izgradnje objekta.

Oblik i način izrade dodirnih spojnica sa razmakom prikazani su na priloženim skicama. 6.3 Izrada

Dodirne spojnice izvode se istovremeno sa postavljenjem oplate i polaganjem armature konstruktivnog elementa.

Dodirna spojnica bez razmaka izvodi se tako, da se dijelovi konstruktivnog elementa betoniraju jedan do drugog. Armatura je prekinuta, tako da između pojedinih dijelova nema homogene veze. Spoj je razdvojen pomoću raznih premaza, masnog papira, ljepenke i dr.

PVC ili gumene trake za zaptivanje, koje obezbijeđuju vodonepropusnost, moraju se pričvrstiti na način koji neće dozvoljavati njihovo pomjeranje ili oštećenje pri izvođenju radova.

Oblik spojnice bez razmaka na vidnoj strani postiže se pomoću trokutaste letve. Dodirna spojnica sa razmakom oblikuje se u toku postavljanja oplate i polaganja armature konstruktivnog elementa. Oplata je iz rebrastog elastičnog lima, a armira se sa odgovarajućom armaturom.




Vidne, vanjske strane spojnice na elementima oblikuju se pomoću trapezne letve. 6.4 Upotrebljeni materijal Sloj za razdvajanje u dodirnoj spojnici bez razmaka izrađen je iz raznih premaza, masnog papira, ljepenke i dr.

Oplata dodirnih spojnica izvodi se iz rebrastog elastičnog lima ili profilisane oplate.

Trake za zaptivanje izrađene su iz trajnog PVC materijala ili umjetne gume.

Oblik dodirne spojnice na vanjskim-vidnim površinama konstrukcije oblikuje se pomoću trapeznih, trokutastih ili pravougaonih letava. 6.5 Održavanje Leđna – unutrašnja strana dodirne spojnice mora biti trajna pošto njeno održavanje nije moguće. Na vanjskim – vidnim stranama treba da je omogućeno izvođenje radova na opravci oštećenja (oblik u vidu trapeza ili trokuta).

Ako dodirna spojnica ne obezbijeđuje vodonepropusnost, onda istu treba sanirati na odgovarajući način.


3 vanjska traka za zaptivanje spojnice 4 trake izolacije

5 zaštita izolacije od oštećenja 7 trajno elastična masa za spojnice

10 unutrašnja traka za zaptivanje 11 rebrasti lim ili mreža Slika 6.2: Dodirne spojnice bez razmaka



10 gumena ili plastična unutrašnja traka za zaptivanje 13 ravni radni spoj 14 traka za zaptivanje, lim 300/1 mm 16 nazubljeni radni spoj 17 neprekinuta armatura

Slika 6.3: Dodirna spojnica sa razmakom


Spojnice u betonskim mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 7. SKRIVENE SPOJNICE 7.1 Definicija Skrivena spojnica prestavlja opšti naziv za oslabljenje presjeka konstruktivnog elementa koji omogućava pojavu kontrolisanih pukotina. Skrivene spojnice se raspoređuju na mjesta na kojima se očekuje pojava pukotina uslijed djelovanja reoloških pojava koje prouzrokuju napone na zatezanje u mladom betonu. Skrivene spojnice imaju opravdanje, ako oslabe najmanje trećinu presjeka konstruktivnog elementa. 7.2 Konstruisanje Skrivena spojnica se izvodi na način koji omogućava oslabljenje konstruktivnog elementa za trećinu presjeka. Za oslabljenje presjeka mogu se upotrijebiti različiti vodootporni materiali (slika 7.2)

Razmak između dvije skrivene spojnice iznosi 5 do 8 m za elemente kod kojih je debljina betona do 1,0 m i kod kojih dolazi do sprečavanja pojave skupljanja betona. Ako su debljine veće, onda ovaj razmak iznosi 4 do 6 m.

Kod elemenata kod kojih se ne spriječava skupljanje ovi razmaci mogu biti veći.

Slika 7.1: Shematski prikaz skrivene spojnice 7.3 Izrada

Skrivene spojnice izvode se tako, da se, za vrijeme postavljanja oplate i armature, u konstruktivni element ugrade ulošci od daske, tvrde iver ploče, ploče iz pjene ili okrugle cijevi. Ulošci za skrivene spojnice moraju biti otporni na uticaj vode – vlage. Sva mjesta oslabljenog presjeka trebaju biti zaptivana na odgovarajući način.

Vodonepropusnost spojnice obezbjeđuje se sa PVC ili gumenim trakama koje su ugrađene i pričvršćene tako, da se ne mogu

premicati ili oštetiti u toku betoniranja. U presjek se mogu ugraditi cjevčice za injektiranje koje omogućavaju naknadno injektiranje, odnosno vodonepropusnost presjeka.

Armatura u presjeku nije prekinuta ili je samo djelomično prekinuta. 7.4 Upotrebljeni materijali

Ulošci za izradu skrivenih spojnica mogu biti iz daske, tvrdih iverica, pjenastih ploča ili okruglih cijevi. Svi nabrojani materijali moraju biti otporni na uticaj vode – vlage.

Ulošci koji se ne nalaze u unutrašnjosti presjeka i nisu zaštićeni sa zaštitnim slojem betona moraju se obraditi sa posebnom završnom trakom.

Unutrašnja strana skrivene spojnice zaptiva se trakom koja je izrađena iz postojanog PVC materijala ili vještačke gume, može biti zaptivana i sa posebnim premazom.

Oblik skrivene spojnice na vanjskoj – vidnoj strani konstrukcije oblikuje se pomoću trapezne letve. 7.5 Održavanje

Sa unutrašnje strane skrivena spojnica treba da je izrađena kao trajna kojoj nije potrebno održavanje.

Sa vanjske – vidne strane treba da je omogućena popravaka oštećenja betona (trapezni oblik). Ako skrivena spojnica nije vodonepropusna, onda je treba sanirati na odgovarajući način.



Slika 7.2: Skrivena spojnica




8. RADNE SPOJNICE 8.1 Definicija Radna spojnica je naziv za spoj koji nastaje između dva konstruktivna elementa ili dva dijela istog konstruktivnog elementa koji se betoniraju u odvojenim vremenskim periodima. Radne spojnice dijele velike objekte na manje radne jedinice sa čime se postiže jednostavnija izrada oplate i armature te ograničava količina ugrađenog betona.

Raspored radnih spojnica zavisi od vrste konstrukcije, načina upotrebe konstrukcije, statičkih zahtjeva, posebnih građevinskih stanja, geometrije objekta i pojave reoloških uticaja u betonu.

Radne spojnice mogu imati horizontalni ili vertikalni položaj.

Radne spojnice prestavljaju slabe tačke u kostrukciji objekta radi čega treba da su pažljivo raspoređene, a broj ograničen.

Bez obzira na prekid betoniranja, radna spojnica mora prestavljati čvrst i vodonepropustan spoj između dva dijela koji može preuzeti sva opterećenja koja se pojave u presjeku. 8.2 Konstruisanje Radne spojnice treba predvidjeti na mjestima u konstrukciji na kojima logičan prekid betoniranja. Ovi prekidi se pojavljuju između pojedinih konstruktivnih elemenata (temelj – stub, stub – rasponska konstrukcija) ili unutar jednog konstruktivnog elementa koji se podijeli na više dijelova. Radne spojnice mogu biti horizontalne i vertikalne, a planiraju se u fazi projektovanja objekata. 8.3 Izrada

Radne spojnice nastaju na mjestima gdje se prekida faza betoniranja. Armatura konstruktivnog elementa se nastavlja bez prekida. Površinu betoniranog odsjeka treba njegovati na odgovarajući način. Beton se mora zaštititi na djelovanje mraza, isušivanja i ispiranja svježeg betona. Prije betoniranja slijedećeg elementa potrebno je površinu radne spojnice starog elementa očistiti i navlažiti radi postizanja bolje veze između starog i novog betona, odnosno da se spriječi da stari beton

preuzima vlagu iz novog betona. Površina radnog spoja mora biti hrapava. To se postiže sa pranjem površine sa jakim vodenim mlazom odmah nakon skidanja oplate ili sa pjeskarenjem vezanog betona i sa pneumatskim alatom. Pažnju treba posvetiti oplati slijedećeg konstruktivnog elementa koji mora biti čvrsto stisnut i povezan sa očvrslim dijelom betoniranog elementa. Sa tim je omogućen skladan nastavak slijedećeg konstruktivnog elementa ili radnog odsjeka i spriječavanje oticanja cementog mlijeka i nastajanja “gnijezda” u betonu. Oplata vertikalnog dijela spojnice izrađuje se iz profilisane oplate ili rebrastog deformabilnog lima koja se odstranjuje samo u slučaju preopterećenosti konstruktivnog elementa. Ako se oplata spojnice ne odstranjuje, onda nije potrebna nikakva obrada površine radne spojnice. U slučaju odstranjivanja, površina se očisti, namaže, navlaži i ohrapavi. Radne spojnice se izvode kao vodonepropusne. Vodonepropusnost se postiže sa trakama za zaptivanje koje su iz postojanog PVC materijala ili umjetne gume, a postavljaju se sa vanjske strane konstruktivnog elementa. Ako se traka za zaptivanje nalazi u unutrašnjosti presjeka onda se mogu upotrebiti i čelični limovi ili nabrekajuče trake koji se pričvrste na način koji obezbijeđuje njihovu stabilnost za vrijeme betoniranja (slika 8.1). 8.4 Upotrebljeni materijali Vertikalne radne spojnice izrađuju se pomoću profilisane oplate ili rebrastog deformabilnog lima. Zaptivanje radnih spojnica postiže se pomoću traka za zaptivanje koje su iz trajnog PVC materijala ili iz umjetne gume. Postavljaju se sa vanjske strane konstruktivnog elementa. U unutrašnjosti presjeka ugrađuju se cijevi za injektiranje ili trake iz čeličnog lima.


4 trake za izolaciju

5 zaštita izolacije od oštećenja 7 trajno elastična masa za spojnice

13 ravna radna spojnica 14 traka za zaptivanje, lim 300/1 mm

15 traka ili nabrekajuči profili Slika 8.1: Radna spojnica


Spojnice u betonskim mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 9. SPOJNICE NA PROPUSTIMA 9.1 Spojnice na monolitnim propustima U propuste monolitne izrade spadaju: - zabetonirani propusti iz montažnih cijevi - sandučasti propusti - zasvedeni propusti Kod dugih monolitno izvedenih propusta treba planirati dilatacijske spojnice u poprečnoj smjeri. Poprečne dilatacijske spojnice izrađuju se na udaljenosti 10-20 m, širina spojnica iznosi 2,0 cm. Debljina zidova i ploče monolitno izvedenih propusta manja je od 50 cm. U ovim slučajevima se dilatacijska spojnica oblikuje prema slici 5.2. Raspored dilatacijskih spojnica zavisi od: - osobina temeljnog tla - visine nasipa iznad propusta - geometrije objekta - tehnologije građenja U poprečnom presjeku monolitno izvedenih propusta treba planirati radne spojnice. Raspored radnih spojnica zavisi od tipa i dimenzije propusta. Kod zabetoniranih propusta iz montažnih cijevi planiraju se horizontalne radne spojnice samo na spoju ploče i zidova (slika 9.1a). Dodirne spojnice između montažnih cijevi, koje služe kao unutrašnja oplata, nisu posebno obrađene, ali mora se spriječiti oticanje cementnog mlijeka na tim spojevima. Kod sandučastih propusta radne spojnice (RS) se planiraju na spoju temeljne ploče sa zidom i zida sa gornjom pločom (slika 9.1b). Detalj spoja je sličan detalju iz slike 8.1b ili 8.1c. Kod propusta u obliku svoda, horizontalne radne spojnice pojavljuju se samo na spoju temeljne ploče i svoda (slika 9.1c). Detalj spoja je sličan detalju iz slike 8.1b ili 8.1c.

a) zabetonirani propusti iz montažnih cijevi

b) sandučasti propusti

c) propusti u obliku svoda

Slika 9.1 : Radne spojnice u poprečnom smjeru kod monolitno izvedenih propusta 9.2 Spojnice na montažnim propustima Kod montažnih propusta koji su izrađeni iz montažnih prefabrikovanih cijevi ili elemenata u obliku sanduka odnosno svoda, montažni spojevi između pojedinih cijevi su istovremeno dilatacijski spojevi, koji se moraju obraditi na odgovarajući način. Temelj cijevi ima poprečnu dilatacijsku ili dodirnu spojnicu na razmaku 10-20 m što zavisi od osobina temeljnog tla i visine nasipa iznad propusta (slika 9.2).



Slika 9.2: Poprečni presjek propusta sa neza-betoniranom cijevi Na slici 9.3 prikazani su detalji poprečnih dilatacijskih – dodirnih spojnica kod montažnih cijevi u zavisnosti od debljine stijene cijevi.

a) za ∅ 100 cm (∅ 150 cm)

b) za ∅ 200 cm

Slika 9.3: Detalj dilatacijske – dodirne spojnice kod montažnih cjevastih propusta Na slici 9.4 prikazani su detalji poprečnih dilatacijskih – dodirnih spojnica kod montažnih segmenata u obliku svoda.

a) klinasta dilatacijska – dodirna spojnica

b) ravna dilatacijska – dodirna spojnica

Slika 9.4: Detalj dilatacijske – dodirne spojnice kod montažnih propusta u obliku svoda 10. SPOJNICE NA OKVIRNIM I

GREDNIM OBJEKTIMA SA JEDNIM RASPONOM

Na okvirnim i grednim konstrukcijama objekata sa jednim rasponom mogu se pojaviti sve vrste spojnica: - dilatacijske spojnice - dodirne spojnice - skrivene spojnice - radne spojnice Dilatacijske i dodirne spojnice smanjuju negativne uticaje reologije, temperature i promjenljivih osobina temeljnog tla. Skrivene spojnice pojavljuju se na zidovima širokih okvirnih konstrukcija koje su karakteristične za objekte na autoputevima. Sa skrivenim spojnicama se oslabi presjek sa čime se usiljeno određuju mjesta pojave kontrolisanih pukotina. Horizontalne radne spojnice uslovljavaju tehnologije građenja.


Spojnice u betonskim mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Dilatacijske i dodirne spojnice pojavljuju se u slučajevima kada su objekti široki (objekti na AP i BP) i ako su tla deformabilna. Mogu se pojaviti i u slučajevima kada se gradi novi objekat neposredno uz postojeći.

Na trakastom temelju mogu se pojaviti dilatacijske ili dodirne spojnice, ako iste zahtijevaju osobine temeljnog tla. Na spoju temelj-zid i zid-rasponska konstrukcija pojavljuju se horizontalne radne spojnice (RS).

Skrivene spojnice u većoj mjeri oslabe presjek što omogućava pojavu kontrolisanih spojnica. Položaj horizontalne radne spojnice na spoju

zid-rasponska konstrukcija izabere se tako, da se u ravni spoja obave sve promjene oblika presjeka (konzola za prelazne ploče, detalj na slici 10.1).

Dilatacijske i dodirne spojnice izrađuju se u glatkom ili nazubljenom obliku, ako se želi postići statička saradnja susjednih elemenata. Oblik zuba zavisi od debljine zidova. Na zidu okvira u poprečnom smjeru mogu se

pojaviti dilatacijske spojnice, dodirne spojnice ili skrivene spojnice (slika 10.2 ).

Slika 10.1: Raspored radnih spojnica na okvirnim konstrukcijama objekata

Slika 10.2: Raspored dilatacijskih i skrivenih spojnica na zidovima okvirnih konstrukcija na AP i BP




11. SPOJNICE NA OKVIRNIM I

GREDNIM OBJEKTIMA SA VIŠE RASPONA

11.1 Općenito Na okvirnim i grednim konstrukcijama za objekte sa više raspona mogu se pojaviti sve vrste spojnica: - dilatacijske spojnice - dodirne spojnice - skrivene spojnice - radne spojnice Dilatacijske i dodirne spojnice smanjuju negativne uticaje reologije, temperature i promjenljivih osobina temeljnog tla. Skrivene spojnice pojavljuju se na zidovima širokih okvirnih konstrukcija koje su karakteristične za objekte na autoputevima. Sa skrivenim spojnicama oslabi se presjek sa čime se usiljeno određuju mjesta pojave kontrolisanih pukotina. Horizotalne radne spojnice uslovljava tehnologija građenja. Na trakastom temelju okvirnih konstrukcija mogu se pojaviti dilatacijske ili dodirne spojnice, ako to zatjevaju osobine temeljnog tla. Na spoju temelj-zid (krajnja i srednja) i zid (krajnja, srednja) - rasponska konstrukcija pojavljuju se horizontalni radni spojevi. Na krajnjim i srednjim zidovima okvira mogu se pojaviti u poprečnom smjeru dilatacijske, dodirne i skrivene spojnice. Na trakastim temeljima grednih konstrukcija mogu se pojaviti dilatacijske ili dodirne spojnice, ako to zahtijevaju osobine temeljnog tla. Na spoju temelj-krajnja podpora i temelj-srednja potpora pojavljuju se horizontalne radne spojnice. Na krajnjim i srednjim potporama mogu se u poprečnom smjeru pojaviti dilatacijske, dodirne i skrivene spojnice samo u slučajevima kada su oblikovane kao zidovi većih širina. Na rasponskoj konstrukciji mogu se pojaviti samo dodirne spojnice. Dilatacije koje premošćavaju pomičnu spojnicu između gornje konstrukcije i upornjaka odnosno između dvije gornje konstrukcije, obrađene su u posebnoj smjernici.

11.2 Spojnice na krajnjim potporama Krajnje potpore manje širine od 8,0 m imaju samo horizontalne radne spojnice na spoju temelj-zid i zid-rasponska konstrukcija (ili gornji dio potpore), ostale spojnice nisu potrebne. Krajnje potpore širine 8,0 do 12,0 m imaju, pored horizontalnih radnih spojnica, na spoju temelj-zid i zid-rasponska konstrukcija (ili gornji dio podupore) još i skrivenu spojnicu u zidu. Na krajnjim potporama veće dužine od 12,0 m mogu se na temeljima i zidovima pojaviti dilatacijske, dodirne i radne sponice. Radne spojnice na temeljima i zidovima moraju biti međusobno zamaknute. Na zidovima se mogu pojaviti i skrivene spojnice, premda je bolje kada su združene sa radnim spojnicama. Na spoju temelj-zid i zid-rasponska konstrukcija (ili gornji dio potpore) pojavljuju se horizotalne radne spojnice. Dilatacijske i dodirne spojnice mogu se izvesti u glatkom ili nazubljenom obliku kada se želi postići statička saradnja susjednih elemenata. 11.3 Spojnice na srednjim potporama Na spoju temelj-stub srednje potpore pojavljuju se horizontalne radne spojnice. Kod podvoza i nadvoza veće dužine od 10 m mogu se u zidovima srednjih potpora pojaviti dilatacijske spojnice i dodirne spojnice, ako to zahtjevaju osobine temeljnog tla. Dilatacijske i dodirne spojnice izrađuju se u glatkom ili nazubljenom obliku, ako želimo postići statičku saradnju susjednih elemenata. 11.4 Spojnice na rasponskoj konstrukciji 11.4.1 Rasponska konstrukcija sa pločastim

poprečnim presjekom Na rasponskoj konstrukciji sa pločastim poprečnim presjekom planiraju se radne i dodirne spojnice. Njihovu upotrebu uslovljava tehnologija građenja te reološi i temperaturni uticaji. Dodirne spojnice sa razmakom omogućavaju i promjenu krutosti konstruktivnog elementa, promjenu preraspodjele napona i promjenu statičkog sistema.



11.4.2 Rasponska konstrukcija sa grednim

poprečnim presjekom Na rasponskoj konstrukciji sa grednim poprečnim presjekom planiraju se radne i dodirne spojnice. Njihovu upotrebu uslovljava tehnologija građenja te reološki i temperaturni uticaji. Dodirne spojnice sa razmakom omogućavaju i promjenu krutosti konstruktivnog elementa, promjenu raspodjele napona i promjenu statičkog sistema. 11.4.3 Rasponska konstrukcija sa

sandučastim poprečnim presjekom Kod izrade sandučaste rasponske konstrukcije planiraju se horizontalni radni spojevi na spoju donja ploča-rebro i rebro-gornja ploča. U podužnom smjeru mogu se pojaviti radne i dodirne spojnice, što zavisi od tehnologije građenja. Kod slobodne konzolne gradnje rasponske konstrukcije i kod postupka potiskivanja – naguravanja, planiraju se radne spojnice, dok se kod tehnologije sa segmentnom izgradnjom planiraju samo dodirne spojnice. 11.4.4 Spregnuta rasponska konstrukcija sa

montažnim nosačima Na spregnutoj rasponskoj konstrukciji sa montažnim nosačima planiraju se radne i dodirne spojnice na kolovoznoj ploči i iznad srednjih potpora. Dodirne spojnice sa razmakom omogućavaju promjenu krutosti konstrukcijskog elementa, promjenu rasporeda napona i promjenu statičkog sistema. 12. SPOJNICE NA POTPORNIM

ZIDOVIMA 12.1 Općenito Na podpornim zidovima mogu se pojaviti sve vrste spojnica. Na spoju temelj-zid pojavljuje se horizontalna radna spojnica koju uslovljava tehnologija građenja. Pojavljuju se dilatacijske i dodirne spojnice koje smanjuju negativne uticaje reologije, temperature i promjenljivih osobina temeljnog tla.

Skrivene spojnice pojavljuju se samo u izuzetnim slučajevima. Sa njima se sakrivaju spojevi oplate, a mogu poslužiti i za podjelu velike vidne površine u naznačene vertikalne, vodoravne ili rasterske komponente.

Ove spojnice treba objedinjavati sa radnim spojnicama. Skrivene spojnice oslabljuju presjek i omogućavaju stvaranje kontrolisanih pukotina. 12.2 Gravitacioni zid Izrada gravitacionog zida zahtjeva izradu horizontalne radne spojnice na spoju temelj-zid. Spoj mora biti nazubljen sa čime se bolje preuzimaju pritisci zemlje iza zida. Duži gravitacioni zidovi izvode se u kampadama dužine 4,0 – 8,0 m (najčešće 6,0 m). Između kampada treba predvidjeti dodirne spojnice. Dilatacijske spojnice treba predvidjeti na svake dvije do tri kampade, odnosno na razmaku 12 – 18 m. Dilatacijske i dodirne spojnice izrađuju se u ravnom ili nazubljenom obliku. Izrađuju se kao vodonepropusne. 12.3 Armiranobetonski zid "L" oblika Izrada "L" zida zahtijeva izradu horizontalne radne spojnice na spoju temelj-zid. Spoj mora biti nazubljen u cilju boljeg preuzimanja pritiska zemlje. Duži "L" zidovi izrađuju se po kampadama dužine 4,0 – 8,0 m (najčešče 6,0 m). Između kampada pojavljuju se dodirne spojnice. Dilatacijske spojnice treba planirati na svake dvije ili tri kampada, na razmaku 12-18 m. Dilatacijske i dodirne spojnice izrađuju se u ravnom ili nazubljenom obliku. Izrađuju se kao vodonepropusne. 12.4 Sidrani zid koji se izvodi po

lamelama od gore prema dole

Sidrani zidovi koji se grade po lamelama od gore prema dole izvode se u kampadama širine 3 x 2,0 m i visine 2,55 – 3,0 m. Na spoju susjednih kampada u vertikalnom smjeru pojavljuju se dodirne spojnice. Nakon betoniranja tri kampade, na udaljenosti ~20,0 m slijedi izrada dilatacijske spojnice, koja mora biti vodonepropusna. Na spoju susjednih lamela u horizontalnom smjeru i na spoju temelj-zid pojavljuju se horizontalne radne spojnice. 12.5 Zidovi od bušenih šipova Na zavjesi od šipova planiraju se dilatacijske spojnice sa zubom samo u području vezne grede koja povezuje šipove. Dilatacijske spojnice sa zubom pojavljuju se na razmaku 10 – 12 m.Ako se iznad zavjese nastavlja zid visine 2,0 – 6,0 m, onda se na njemu pojavljuju dilatacijske, dodirne i radne spojnice (isto kao kod "L" zida).


Slika 12.1: Sojnice na gravitacionim zidovima sa ili bez konzole za rasterećenje

Slika 12.2: Spojnice na armiranobetonskom zidu “L” oblika

Slika 12.3: Spojnice na sidranim zidovima koji se grade po lamelama od gore prema dole



Knjiga 1: PROJEKTOVANJE


PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.10) Poglavlje 10: OPLATE, OBRADA I OBLAGANJE VIDNIH

BETONSKIH POVRŠINA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Oplate


U V O D

Konačni izgled svakog objekta je odraz kvaliteta i načina obrade površina. Vidne površine objekata treba da su kompaktne i glatke. Najznačajniji faktor koji utiče na konačan izgled vidnih površina jeste oplata. Oplata daje betonu oblik i izgled. Radi toga treba oplati posvetiti posebnu pažnju kod donošenja odluka o njenom izboru, obradi i rasporedu.

Obrada vidnih površina može se postići sa oblikovanjem svježe betonske mase u unaprijed pripremljenoj oplati ili sa naknadnom obradom i bojenjem. Pojedini dijelovi objekta mogu se oblagati sa kamenom, ako želimo povećati njihovu estetsku vrijednost i to u krajevima u kojima se kamen kao građevinski materijal tradicionalno upotrebljava.

Oplate Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPLATE BETONSKIH POVRŠINA ..............................................................................................5

4.1 Općenito ..............................................................................................................................5 4.2 Spojevi.................................................................................................................................6 4.3 Oplate iz drvenih elemenata ...............................................................................................6 4.4 Bojenje vidnih betonskih površina.......................................................................................6 4.5 Sidranje i razupiranje oplate................................................................................................6 4.6 Ugrađivanje betona .............................................................................................................6

5. OBRADA VIDNIH BETONSKIH POVRŠINA................................................................................9 5.1 Općenito ..............................................................................................................................9 5.2 Zaščitni sloj betona .............................................................................................................9 5.3 Obrada vidnih betonskih površina u oplati ........................................................................10 5.4 Obrada novih vidnih betonskih površina nakon skidanja oplate .......................................11 5.5 Obrada vidnih betonskih površina podvoza ......................................................................12 5.5.1 Podvozi sa paralelnim krilima ........................................................................................12 5.5.2 Podvozi sa kosim krilima ...............................................................................................12 5.5.3 Podvozi sa cilindričnim krilnim zidovima .......................................................................13 5.6 Obrada vidnih betonskih površina nadvoza ......................................................................13 5.6.1 Nadvozi sa jednim rasponom ........................................................................................13 5.6.2 Nadvozi sa dva raspona ................................................................................................14 5.6.3 Nadvoz sa tri raspona....................................................................................................14 5.6.4 Nadvoz sa četiri raspona ...............................................................................................14

6. OBLOGE BETONSKIH POVRŠINA ...........................................................................................15 6.1 Općenito ............................................................................................................................15 6.2 Obloge iz nepravilno složenog kamena - ciklopski zidovi .................................................15 6.3 Oblaganje sa lomljenim kamenom....................................................................................16 6.4 Obloge iz tesanog kamena ...............................................................................................16




SMJERNICE Smernica obrađuje pitanja, koja se javljaju kod izrade i oblikovanja vidnih – vanjskih betonskih površina na mostovima. Osnovni cilj su trajne kvalitetne i u estetskom smislu lijepe vidne površine mostova. Smjernice obrađuje i mehaničku obradu površina nakon stvrdnjavanja betona te oblaganje površina sa kamenom. 2. REFERENTNI NORMATIVI U ovoj smjernici uključeni su dijelovi opštih smjernica za mostove (PS 1.2.1) evropske norme za projektovanje betonskih konstrukcija: EN 1992-1-1 Part 1-1 General Rules and Rules for Buildings EN 1992-1-2 Part 1-2 General Rules – Structural Fire Design EN 1992-1-3 Part 1-3 General Rules – Precast Concrete Elements and Structures EN 1992-1-4 Part 1-4 Genral Rules – Light-weight Aggregate concrete with Closed Structure EN 1992-1-5 Part 1-5 General Rules – Structures with Un-bonded and External Prestressing Tendons EN 1992-1-6 Part 1-6 General Rules – Concrete Structures EN 1992 Part 2 Concrete Birdges EN 206-1:2000 Part 1 Specification, Performance, Production and Conformity 3. TUMAČENJE IZRAZA Oplata je površinski elemenat od drveta, čelika, plastičnih i drugih materijala koji omogučava oblik površina betona. Obrada površina betona je naknadna –dodatna obrada na površini svježeg ili čvrstog betona Obloga od kamena je oblaganje zidova iz primjerno oblikovanog lomljenog kamena. Kameni nabačaj je suho složeni komadi kamena kockastog ili pločastog oblika primjerne veličine koji se upotrebljava za potporne zidove. Obloga je zaštita slobodnih površina na objektima sa brizganim ili drugim betonom,

prefabrikovanim elementima ili drugim primjernim materijalom. Otpornost na mraz i sol prestavlja otpornost betona i proizvoda od njega koji su u zasićenom stanju ispostavljeni naizmjeničnom smrzavanju i odmrzavanju uz istovremeno djelovanje soli. Zaštitni sloj betona predstavlja sloj betona iznad vanjskog ruba armature koji štiti armaturu od uticaja korozije i iznosi 4,5 cm (5,0 cm). 4. OPLATE BETONSKIH POVRŠINA 4.1 Općenito Kada se govori o vidnim betonskim površinama, onda se misli na one betone i njegove elemente koji sa svojim izgledom dopunjuju estetsku vrijednost nekog objekta. To važi i za objekte visoke i niske gradnje. Kod visoke gradnje je pojam vidnog betona još bolje izražen pošto su ti objekti mnogo više ispostavljeni kritičkim pogledom nego objekti niske gradnje. Kada je u pitanju trajnost objekta onda su objekti sa kompaktnom i glatkom površinom betona trajniji. Jedan od najznačajnijih elemenata, koji utiče na konačan izgled vidnih betonskih površina, je oplata. Oplata daje betonu oblik i izgled, ako se te površine ne oblažu. Radi toga treba, kod izbora, obrade i rasporeda, oplati posvetiti posebnu pažnju.

Savramena tehnologija izrade vidnih betonskih površina upotrebljava drvo, metal i plastične mase. Drvo se najviše upotrebljava za izradu oplata za vidne betonske površine. Radi svojih mehaničkih osobina (nosivost, obrađivanje, specifična težina…) je cijenjen materijal. Može se upotrebljavati kod svih konstrukcija. Osnovni nedostatak drveta, kao materijala za izradu oplate za vidne betone je kod višebrojne upotrebe, kada nastaju oštećenja i oplata postaje neupotrebljiva. Naknadno popravljanje vidnih betonskih površina nije dozvoljena. Za izradu prefabrikovanih montažnih elemenata upotrebljavaju se čelične oplate. Prije betoniranja treba oplate očistiti i premazati sa zaštitnim premazom. Kod ovakvih premaza mora se paziti da premaz, koji ostane na oplati, nema uticaja na izgled vidne površine betona.



Ako je betonska površina zakrivljena, onda se oplate mogu izvoditi iz plastičnih modularnih elemenata. Kod upotrebe treba obezbijediti njihovu lokalnu stabilnost uz primjenu odgovarajućeg sistema podupiranja. U nacrtima oplate treba navesti sve zahtjeve i upozorenja koje izvodač mora poštovati kod izrade i montaže. 4.2 Spojevi Netačni i zamaknuti spojevi između elemenata oplate utiču na izgled vidnih betonskih površina i pored njihove kasnije obrade. Ovakvi spojevi daju negativni dojam na ukupan izgled površine. Broj spojeva između pojedinih ploča oplate treba smanjiti na najmanju moguću mjeru. Raspored spojeva na vidnim betonskim površinama treba predvidjeti u nacrtima oplate. Spojevi treba da su ravnomjerni i što jednostavnije raspoređeni. Treba izbjegavati bilo kakve imitacije zidanih veza i zamaknute spojeve. Na površinama koje se jedna na drugu priključuju pod proizvoljim uglom treba i raspored spojnica biti isti tako da se nastavljaju pod istim uglom. 4.3 Oplate iz drvenih elemenata Oplate izrađene iz dasaka razlikuju se od oplata koje su izrađene iz ploča. Kod drvenih ploča zahtijeva se potpuno glatka površina bez rubova. Poželjno je, da se na jednom konstruktivnom elementu (npr. gornja konstrukcija, upornjak, stubovi) upotrebljava samo jedna vrsta oplate. Dimenzije ploča su 50/200/2,5 cm. Spojeve ploča treba izvesti tako da se međusobno ne zamaknu. Kod oplata koje su napravljene iz dasaka treba da su dimenzije svih dasaka jednake. Ploče za oplatu treba da su istog oblika i veličine. Kod izvođenja uglova i krajeva treba upotrijebiti isti materijal, koji je upotrebljen za oplate. Smjer ugrađivanja mora biti isti za sve elemente oplate, bilo da se radi o daskama ili pločama. Sve uglove treba odrubiti. 4.4 Bojenje vidnih betonskih površina Obično se zahtjeva da vidne betonske površine sačuvaju prirodnu boju betona. U koliko se vrši premazivanje. treba nastojati da bude jednaka, bez pojedinačnih mrlja. Za zaštitu elemenata oplate, upotrebljavaju se lakši premazi, koji ne smiju ostavljati mrlje i nejednako obojiti vidnu površinu.

4.5 Sidranje i razupiranje oplate Kod ugrađivanja betona nastupaju određena horizontalna opterećenja na oplatu koje treba preuzeti sa sidrima za vezu oplate (vlastita težina svježeg betona). Sidra su pričvršćena sa vanjske strane oplate. Nakon skidanja oplate, na betonskoj površini ostanu vidna mjesta na kojima se oplata međusobno povezivala.

Ova mjesta se ne mogu izbjeći, te ostanu primjetna i nakon eventualo naknadne obrade ovih spojeva. Radi toga treba elemente za sidranje ravnomjerno rasporediti, a raspored navesti u nacrtima oplate.

Treba težiti da je broj sidara i razupora što manji. Na površini ne smiju ostati dijelovi metalnih sidra koji bi korodirali.

Sve rupe koje ostanu od sidara treba popuniti sa istom betonskom mješavinom sa kojom je betoniran i konstruktivni element. Ukoliko sidra ostanu u betonu, onda njihovi krajevi moraju biti ispod površine betona.

Kod postavljanja oplate treba ravnomjerno rasporediti i ugraditi distancere i podmetače za armaturu. Nakon uklanjanja oplate ovi distanceri i podmetači su vidni. Obavezno treba upotrebljavati betonske distancere koji treba da su izgrađeni iz iste betonske smjese koja će se upotrjebiti za betoniranje samog elementa. 4.6 Ugrađivanje betona Na konačan kvalitet i izgled vidnih površina utiče i kvalitet ugrađivanja betonske mješavine. Najbolji raspored se postiže sa vibriranjem, posebno, ako se upotrebljavaju vibracijske daske. Ova metoda vibriranja upotrebljava se samo kod izrade prefabrikovanih elemenata u betonarama. Na gradilištu se najviše upotrebljavaju vibratori u obliku igle. Kod prefabrikovanih elemenata i elemenata koji se betoniraju na gradilištu ne izvode se oštre ivice, nego se rubovi odsijeku sa čime se izbjegava ljušćenje i odlamanje betona. Ovi rubovi se rade pomoću ugrađenih letvica trokutastog poprečnog presjeka. Dimenzija letve zavisi od dimenzije konstruktivnog elementa, a ne treba da je manja od 1,5 / 1,5 cm. Letva može biti drvena ili plastična. Kod čeličnih oplata, ove letve su većinom plastične.


Slika 4.1: Raspored oplate okvirne armiranobetonske onstrukcije iz ploča

Slika 4.2: Raspored oplate gredne armiranobetonske konstrukcije iz ploča



Slika 4.3: Raspored oplate okvirne armiranobetonske konstrukcije iz dasaka

Slika 4.4: Raspored oplate gredne armiranobetonske konstrukcije iz dasaka




5. OBRADA VIDNIH BETONSKIH

POVRŠINA 5.1 Općenito

Obrada vidnih betonskih površina može se izvesti sa oblikovanjem svježe betonske mase u već pripremljenoj oplati, naknadnom obradom sa premazivanjem ili kamenorezačkom obradom. 5.2 Zaščitni sloj betona Odlučujuću ulogu u nosivosti nekog betonskog elementa ima presjek armature i betona unutar njega. Za trajnost, a posebno za zaštitu armature na agresivne vanjske uticaje, odlučujuću ulogu ima zaštitni sloj betona iznad armature. Svi agresivni uticaji, zajedno sa uticajem podneblja i okoline djeluju na beton sa vanjske strane. Radi toga je trajnost betona zavisna od osobine njegove površine odnosno od osobine i sastava površinskog sloja u kome se mogu razdvojiti tri sloja: - cementna kora približne debljine 0,1 mm - kora finog maltera približne debljine 4mm - kora betona približne debljine 30 mm Kvalitet betona površinskog sloja je slabiji od kvaliteta betona u unutrašnjosti ili od betona uzorka za ispitivanje. Razlozi za takvu razliku su slijedeći: učinak zida u oplati, anizotropija betona koja nastupa kao posljedica sedimentacije i segregacije nakon zgušćavanja, različiti uslovi obrade površine i različiti uslovi njegovanja. Radi ovih uticaja dolazi do većeg variranja vrijednosti v/c (voda/cement), omjera a/c (agregat/cement), modula zrnavosti agregata, veće poroznosti površinskih slojeva u poređenju sa unutrašnjim betonom. Veća poroznost omogućava lakšu penetraciju agresivnih materijala iz zraka ili raznih rastvora i povećanje rastezanja u uslovima smrzavanje - otapanje, naročito u vrijeme upotrebe soli. Kod svake dodatne intervencije za postizanje bolje odpornosti betonskog elementa kao što su impregnacije, zaštitni premazi itd., treba odstraniti cementnu koru, a često i ukupnu koru betona. Evropske norme za projektovanje armiranobetonskih konstrukcija određuju minimalne debljine zaštitnog sloja iznad armature u zavisnosti od stepena agresivnosti okoline.

Eurocode 2 propisuje, u zavisnosti od stepena ispotavljenosti, minimalne debljine zaštitnog sloja u intervalu od 10 do 40 mm sa dodatkom 5 do 10 mm što zavisi od izvedene kontrole kvaliteta. Praksa je pokazala, da su propisane debljine zaštitnih slojeva iznad armature premale, posebno ako se radi o konstrukcijama, koje se nalaze u agresivnoj okolini kao što je blizina mora ili upotreba soli u zimskom periodu. U ovakvim slučajevima trebalo bi debljinu zaštitnog sloja odrediti na osnovu izračunate brzine penetracije, agresivnih materija odnosno predpostavljenog mehanizma raspadanja betona koji se određuje kroz upotrebu inžinjerskog modela. Veća debljina zaštitnog sloja garantuje bolju prionljivost armature sa betonom i bolju zaštitu protiv vlage i požara, a omogućava upotrebu većih frakcija agregata. Projektovanu debljinu zaštitnog sloja treba obezbijediti sa ugrađivanjem podmetača, distancera ili linijskih podmetača na pristojnom razmaku. Materijal distancera mora omogućavati dobru prionljivost sa betonom, posebno u agresivnim sredinama. Geometrijski oblik mora obezbijediti stabilnost u postavljenom položaju. Debljini i kvalitetu zaštitnog sloja treba posvetiti veliku pažnju i kod izvođenja radova. Na postizanje projektovanog kvaliteta i osobine koje uslovljavaju trajnost zaštitnog sloja, bistveno utiče kvalitet i gustoća ugrađivanja podmetača – distancera te intenzivna i kvalitetna njega betona. Slabo njegovanje može povećati propusnost betona u zaštitnom sloju i do 100 puta. Kod mostova minimalna debljina zaštitnog sloja iznosi 4,5 cm za vanjske površine te 3,5 cm za unutrašnje površine. Za dijelove nosive konstrukcije koji su u dodiru sa zemljom minimalna debljina zaštitnog sloja je 5 cm. Za obezbijeđenje debljine zaštitnog sloja upotrebljavaju se podmetači kao na slici 5.1 Sa svojim oblikom podmetač obezbijeđuje debljine slojeva od 4,5 cm i 3,5 cm u zavisnosti od položaja ugrađivanja. U sredini ima rupu ∅ 2,5 mm koja služi za vezanje podmetača za armaturu.


Slika 5.1: Podmetač za pravilno određivanje zaštitnog sloja Podmetači se rade iz mješavine agregata granulacije 0-4 mm, cementa PC 45, vode, akrilat kemakril sa polipropilenskim vlaknima 1 kg/m3. Podmetači se raspoređuju prema slici 5.2. Međusobni razmak je 50 d u oba smjera (d = debljina armaturne palice koja je najbliža oplati), a ne smije biti veći od 50 cm. Podmetač se dobro pričvrsti sa žicom na palicu koja je najbliža oplati tako da obezbijeđuje stabilnost armature i željenu debljinu zaštitnog sloja.

Slika 5.2: Način postavljanja podmetača

Najmanja debljina zaštitnog sloja zavisi od vrste konstrukcije, stepena agresivnosti okoline, marke betona, promjera armature i načina ugrađivanja betona. U slučajevima kada je potrebna veća debljina zaštitnog sloja od 5 cm, onda se zaštitni sloj mora armirati sa tankom armaturnom mrežom. Razmak između armature u zaštitnom sloju i vanjske površine betona ne smije biti manji od 2 cm. 5.3 Obrada vidnih betonskih površina

u oplati

Vidne betonske površine u oplati treba oblikovati tako, da se u pripremljenu oplatu ugrade letve prema željama za veličinu pojedinih utora. Kao što se vidi na slici 5.3 mogući su horizontalni utori na međusobnom razmaku 80 – 120 cm.

Slika 5.3: Obrada horizontalnog utora dubine veće od 2 cm Horizontalni utori dubine od 2 cm izvode se bez intervencija u armaturi betona kao što je prikazano na slici 5.4. Ako se izvode utori veće dubine od 2 cm onda treba izvršiti korekciju armature, te područje armirati na odgovarajući način (slika 5.3).



Slika 5.4: Obrada horizontalnog utora dubina do 2 cm Ako se betoniranje izvodi sa horizontalnom fugom, onda je poželjno da se taj radni spoj sakrije u udubljenju utora. Na taj način se izbjegava nepravilan spoj starog i novog betona.

Obrađivanje rubova ima uticaj na konačan izgled betonskih površina. Rubovi su osjetljivi, brzo dolazi do njihovog oštećenja. Da bi se izbjegla ova oštećenja, rubovi se posebno obrađuju. Ako je ugao između dvije susjedne stranice 90o, rub se skine po 2 cm na svaku stranu. Ovo skidanje postiže se sa ugrađivanjem letvice u obliku trokuta.

Slika 5.5: Obrada rubova

Oštri rubovi se moraju skinuti – odsjeći već kod projektovanja pojedinih elemenata. Skinuta površina ne smije biti manja od 20 mm, a za nju važe ista pravila u pogledu armiranja kao i za susjedne površine. 5.4 Obrada novih vidnih betonskih

površina nakon skidanja oplate Naknadnu obradu novih vidnih površina treba što više smanjiti. Konačan izgled novih vidnih površina treba projektovati već u izradi planova oplate.

Naknadnu obradu sa kamenorezačkim alatima treba ograničiti na dekorativne betonske ograde, vijence i krilne zidove. Kod ovakvih obrada treba paziti, da je zaštitni sloj 5 cm.

Naknadna obrada novih betonskih površina u agresivnim okolinama je zabranjena pošto se sa njom ruši kompaktnost betonske površine.

Nove vidne betonske površine mogu, se nakon skidanja oplate, premazati sa bojom izgleda betona. Premazivanje novih betonskih površina se preporučuje samo u slučajevima u kojima dolazi do povećane odpornosti na uticaje agresivne okoline.

U zadnje vrijeme otvorila se mogućnost obrade svježe betonske mase sa bojenjem uz istovremeno utiskivanje kamene teksture. Nanose se samo na horizontalnim betonskim površinama. Na taj način se obezbjeđuje trajnost boje koja ne prouzrokuje štetne uticaje na beton.

Kod određivanja boje kamena i oblika teksture treba uzeti u obzir izgled okolne prirode.

Obrada površina sa ovakvim materijalom primjenjuje se na hodnicima i dostupnim stazama.


Oplate Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 5.5 Obrada vidnih betonskih površina

podvoza 5.5.1 Podvozi sa paralelnim krilima Krila podvoza su paralelna i zajedno sa keglama i oblikovanim kosinama zaključuju objekat.

Predlaže se izrada površinskog reljeva na površinama zidova podvoza sa horizontalnim utorima širine 7 cm, dubine 2 cm koji su na međusobnom razmaku 80-100 cm.

Moguće je ″produbljenje″ čelnog dijela nosača iznad ulaza u podvoz sa izvođenjem konzolne konstrukcije u dubinu 35 cm. Na taj način se sa minimalnim srestvima oblikovanja postiže utisak postojanja portala i naznačena briga za njegovo oblikovanje (slika 5.6 i 5.7). Portal se može istaći i sa «produbljenjem» čitavog portala, odnosno ploče i vertikalnih zidova.

Slika 5.6: Podvoz sa paralelnim krilima sa djelimično istaknutim portalom 5.5.2 Podvozi sa kosim krilima Krila podvoza su kosa dok se priključak kosine nasipa završava na krilu. Predlaže se površinski reljef betonskih potpornih zidova podvoza sa horizontalnim utorima širine 7 cm, dubine 2 cm na razmaku 80 – 100 cm (slika 5.6).

Moguće je ″produbljenje″ čelnog dijela nosača iznad ulaza u podvoz sa izradom konzolne konstrukcije dubine 35 cm. Na taj način se sa minimalnim srestvima oblikovanja postiže utisak postojanja istaknutog portala i naznačena briga za njegovo oblikovanje.

Slika 5.7: Podvoz sa kosim krilima i djelomično istaknutim portalom


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Oplate 5.5.3 Podvozi sa cilindričnim krilnim

zidovima

Predlaže se vertikalna deklinacija polukružnih zidova na ulazu u podvoz te njihova površinska struktura – reljef sa vertikalnim utorima širine 15 cm, dubine 2 cm na razmaku 80 cm.

Predlaže se površinska struktura – reljef betonskih potpornih zidova podvoza sa horizontalnim utorima širine 7 cm, dubine 2 cm na razmaku 80 – 100 cm.

Moguće je izrada podvojenog portala na ulazu u podvoz sa oblikovanjem 40 cm širokog i 35 cm dubokog utopljenog okvira, koji je odvojen sa korizonalnim fugama u vidu nastavljanja presavijenog zida (slika 5.8).

Slika 5.8: Podvoz sa cilindričnim krilima i istaknutim portalom 5.6 Obrada vidnih betonskih površina

nadvoza 5.6.1 Nadvozi sa jednim rasponom

Varijanta je u smislu oblikovanja neutralna. Nosač je oblikovan u vidu blagog luka što konstrukciji daje eleganciju i lakoću. Preporučuje se za nadvoze u usjeku.

Objekti na autoputevima su većinom inžinjerske konstrukcije. Njihovoj ljepoti pridonosi pravi izbor nosivog sistema konstrukcije i skladnost dimenzija. Iz tog razloga treba, pri samom izboru koncepta, razmišljati o njegovom oblikovanju. Svaki element na ovakvim objektima, koji nema funkcionalni značaj, djeluje neskladno.

Slika 5.9: Nadvoz sa jednim rasponom


Oplate Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 5.6.2 Nadvozi sa dva raspona Nadvozi sa dva raspona se najviše upotrebljavaju kada se autoput nalazi u poluusjeku. Na slici 5.10 prikazan je nadvoz iz montažnih prednapregnutih nosača. Svi ostali konstruktivni dijelovi su monolitni.

Oblikovanje ovakvih objekata postiže se kroz izbor odgovarajuće konstrukcije, koja u datom ambijentu najbolje odgovara. U ovakvim slučajevima ima smisla da se istakne i kompozicijska obrada velike betonske površine upornjaka i srednje potpore.

Slika 5.10: Nadvoz sa dva raspona I u ovom primjeru predlaže se površinska struktura upornjaka podvoza sa horizontalnim utorom širine 7 cm, dubine 2 cm na razmaku 80 – 100 cm. Krajnje potpore mogu imati i vertikalni žlijeb dimenzije 30 x 30 cm u koji se sakrije vertikalna cijev za odvodnjavanje objekta. Stub ili stubovi ovakvog nadvoza mogu se oblikovati i drugačije što zavisi od projektanta. 5.6.3 Nadvoz sa tri raspona

Nadvozi sa tri raspona najčešće se upotrebljavaju pri nadvozu u nasipu kod kojih

je pojas za razdvajanje autoputa manje širine. Nadvozi sa tri raspona premošćavaju autocestu sa srednjim većim rasponom dok su krajnji rasponi manji. Ravnu ili zakrivljenu konstrukciju podupiru stubovi različitog oblika. Sa ovakvim konstruktivnim rješenjem, vizualno je oblikovan otvoreni profil prostora ceste sa čime je obezbjeđena i njegova transparentnost. Objekat koji je komponiran u skladu sa statičkim i konstruktivnim uslovima istovremeno postaje racionalan i skladno oblikovan. Predlaže se reljef horizontalnih linija na stubovima i krajnjim upornjacima koje su na međusobnom razmaku 80 – 120 cm.

Slika 5.11: Nadvoz sa tri raspona 5.6.4 Nadvoz sa četiri raspona Nadvozi sa četiri raspona upotrebljavaju se u slučajevima kod kojih su pojasevi za razdvajanje autoputa široki, kada autoput ima tri kolovozne trake ili kada je autocesta sa dvije kolovozne trake, a želi se ostaviti rezervni prostor za treću kolovoznu traku.

Za nadvoze sa četiri raspona važi sve što je napisano za prethodne nadvoze. Objekti mogu biti sa različitim gornjim konstrukcijama, a oblikovanje betonskih površina može biti identično kao kod prethodnih nadvoza.

Slika 5.12: Nadvoz sa četiri raspona u spregnutoj ili monolitnoj izradi



Slika 5.13: Upornjak sa grednom gornjom konstrukcijom

Slika 5.14: Upornjak sa monolitnom gornjom konstrukcijom

6. OBLOGE BETONSKIH POVRŠINA 6.1 Općenito Pojedine dijelove objekata, prije svega upornjake moguće je obložiti sa kamenom u slučajevima kada želimo povećati njihovu estetsku vrijednost i to u krajevima u kojima se kamen pojavljuje kao tradicionalni građevinski materijal. Oblaganjem se postiže veća otpornost građevinskih elemenata na vanjske uticaje. Opšti izgled vidnih kamenih površina daje vrsta, kvalitet i boja kamena, odnos većih i manjih komada kamena, njihov oblik i veličina te način obrade površine i međusobne povezanosti. Kod oblikovanja kamenih obloga važe slijedeća pravila: - treba izabrati takvu obradu kamena koja će

što više naglasiti njegovu strukturu i na kojoj će se što manje primjećivati tragovi upotrebe alata:

- veće komade kamena treba ugraditi u donje redove. Poželjno je da su pojedini komadi za polovicu duži od visine, a preklapanje treba da je min. 20 cm;

- međusobni spojevi treba da su približno jednaki, malter treba da bude što manje uočljiv na licu zida, oštećenja i nedostatke ne treba popravljati sa malterom te ne treba crtati lažne spojeve po malteru;

- opšti izgled zida ne smije ličiti na podlogu od kaldrme.

Vidne betonske površine mogu se oblagati i sa betonskim prefabrikovanim pločama, ako imaju istovremeno i funkciju oplate.

6.2 Obloge iz nepravilno složenog kamena - ciklopski zidovi

Obloge ili zidovi iz nepravilno raspoređenih kamenja – ciklopski zidovi upotrebljavaju se samo kod oblaganja ili zidanja potpornih zidova na putevima, dok se za oblaganja objekata ne preporučuju. Karakteristika ciklopskih zidova ogleda se u poligonalnom obliku njihovog lica, a nikako u veličini pojedinih kamenja.

Slika 6.1: Izgled ciklopskog zida Kod izrade ovakve obloge ili zida pojedini komadi se sakupljaju na taj način, da se mogu ugraditi uz malu doradu. Ugrađivanje se izvodi tako, da svaki kamen ima najmanje tri površine na koje se oslanja. Pojedini komadi kamena moraju ići u dubinu zida najmanje 20 cm. Poželjno je da se na svaka 2 m2 površine lica zida uzida jedan veći blok koji bi ulazio u masu betona cca 40 cm. Komadi kamena u ciklopskom zidu imaju dimenzije 60 cm i oblik petougaonika. Spojevi između kamenja na licu zida imaju širinu 20 – 40 mm.


Oplate Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 6.3 Oblaganje sa lomljenim kamenom Za oblaganje lomljenim kamenom upotrebljavaju se komadi sa prirodnim ili obrađenim površinama. Širina fuga (spojnica) je 15 do 30 mm. Spoj slijedećeg sloja treba da je zamaknjen od donjeg spoja za 10 cm. Visina slojeva u istom zidu može biti različita. Pojedine komade kamena treba slagati tako da rezultanta opterećenja, odnosno sila pritiska djeluje vertikalno na smjer sloja. Kod zidanja sa lomljenim ili djelomično obrađenim kamenom važe isti principi i pravila, koja su navedena kod sidranja ili oblaganja ciklopskog zida s tim da je pravilnije oblikovanje lica zida. Komadi kamena imaju dimenzije (20-40) / (40-80) cm i imaju pravougaoni oblik.

Slika 6.2: Izgled zida iz lomljenog kamena U zavisnosti od oblika ugrađenog bloka, lice zida može imati različite oblike: - da ima naznačenu slojevitost sa slojevima

približno iste veličine ili sa slojevima različite visine:

- da se pravilno mijenjaju deblji i tanji slojevi; - da jedan blok kamena prelazi kroz dva ili više slojeva, sa čime su slojevi međusobno povezani; - izgled može biti bez naznačene slojevitosti; - vidna površina može biti reljefna - neobrađena. 6.4 Obloge iz tesanog kamena Komadi tesanog kamena obrađeni su do cca 15 cm u dubinu. Horizontalni spojevi su bez prekida, dok vertikalni spojevi treba da su okomiti na ležišni spoj. Visine pojedinih slojeva obloge mogu biti različite. Omjer visine i dužine kod pojedinih komada je u granicama 1 : 1,2 kod kamena iz škriljaca, a 1:1 kod tvrdog kamena.

Oblaganje betonskih zidova može se izvesti na dva načina. Istovremeno sa betoniranjem gdje kamena obloga ima funkciju oplate ili se oblaganje izvodi naknadno. U prvom primjeru treba pojedine komade ankerisati na svakom drugom ili trećem spoju za masu zida (na ostalim spojevima ugrađuju se obične spojnice za međusobnu vezu između pojedinih kamenja). Kod zidova koji se naknadno oblažu treba naštokati - ohrapaviti površinu zida za obezbjeđenje što bolje veze između obloge i zida. I kod ovog načina oblaganja treba vezu između obloge i zida izvesti pomoću metalnih pijavica. Prostor između zida i obloge se zalije sa cementnim malterom ili betonom sitne granulacije. Obrada spojeva u velikoj mjeri utiče na izgled lica zida. Kod kvalitetnije obrađenog kamena mogu se izvesti uži spojevi i obratno. Širina spojeva kod tesanog kamena varira od 5 – 20 mm. U zavisnosti od širine spoja vrši se izbor maltera za ugrađivanje. Za uske spojeve upotrebljava se pijesak sitnije granulacije i obratno. Po završenom oblaganju i završenom procesu slijeganja pristupa se definitivnoj obradi vidljivih dijelova spojeva. Boju maltera za obradu spojeva bira se prema želji naručioca. Vidna površina spoja može biti: - ravna sa licem kamena - utopljena unutar lica zida - izvučena izvan površine lica zida Izgled lica kamenog zida zavisi od načina ugrađivanja kamene obloge. Obloga se može ugrađivati na više načina. Način polaganja tesanog kamena kod koga su horizontalni slojevi jednaki, a pojedini komadi se ugrađuju na krst, kao što je prikazano na slici 6.2, predstavlja gotski stil oblaganja. Preklop gornjeg sloja prema donjem je za jednu četvrtinu.

Slika 6.3: Izgled zida u gotskom stilu Slojevi kresanog kamena mogu imati različite visine. Kod ovakvog načina ugrađivanja treba paziti da su veći komadi kamena u nižim slojevima. Važno je da se pojedini komadi preklapaju za 10 cm.



Slika 6.4: Izgled zida iz tesanog kamena sa ravnim stojnicama Tesani kamen se može ugrađivati u nepravilnom obliku. U ovakvom zidu nema horizontalnih slojeva. Kod ovog načina treba izbjegavati spoj tri komada u jednoj tački.

Slika 6.5: Izgled zida iz tesanog kamena sa nepravilnim stojnicama

Slika 6.6: Izgled kamenom obloženog upornjaka Kod objekata na putevima oblažu se krajnji upornjaci, ako se nalaze u okolini koja to dozvoljava i ako se sa tim postiže veća trajnost upornjaka. U izuzetnim slučajevima oblažu se i srednji stubovi, ako se nalaze u koritu rijeke sa čime se štite od abrazije.





PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.11) Poglavlje 11: OPREMA ZA ODRŽAVANJE MOSTOVA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Oprema za održavanje mostova


U V O D

Oprema za održavanje mostova dobiva puno značenje kod pregleda mostova, a još veći kod radova na održavanju i sanaciji.

Svaki most mora imati opremu za održavanje (stepenice, repere, table za informisanje, otvore za zračenje i pristupe), koja omogućava direktan prilaz ili prilaz direktno uz pomoć specijalnog vozila do svih dijelova nosive konstrukcije i opreme.

Za sve mostove na putevima obavezna je izrada projekta za održavanje, koji mora sadržavati sve važne podatke o objektu, kao i uslove i način pregleda i održavanja.

Oprema za održavanje mostova Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPREMA ZA ODRŽAVANJE MOSTOVA - OPĆENITO ..............................................................5 5. STEPENICE ZA ODRŽAVANJE...................................................................................................7

5.1 Stepenice pored upornjaka .................................................................................................7 5.2 Stepenice u šupljim stubovima..........................................................................................10 5.3 Pristup u rasponsku konstrukciju ......................................................................................10 5.4 Održavanje instalacija na mostovima ...............................................................................10

6. REPERI ZA KONTROLU GEOMETRIJE I DEFORMACIJA OBJEKTA.....................................14 7. TABLE ZA INFORMISANJE .......................................................................................................16 8. OTVORI ZA ZRAČENJE I ODVODNJAVANJE SANDUČASTIH PRESJEKA...........................17 9. SPECIJALNA VOZILA ZA PREGLED I ODRŽAVANJE MOSTOVA..........................................18

9.1 Karakteristike specijalnog vozila .......................................................................................18 9.2 Vozilo za održavanje odvodnjavanja i kanalizacije ...........................................................19

10. PROJEKAT ODRŽAVANJA MOSTOVA (POM) .........................................................................19 10.1 Tehnički izvještaj ...............................................................................................................19 10.2 Nadzor mosta ....................................................................................................................20 10.2.1 Tehnički pregled.............................................................................................................20 10.2.2 Tekući pregledi...............................................................................................................20 10.2.3 Redovni pregledi ............................................................................................................20 10.2.4 Glavni pregled................................................................................................................21 10.2.5 Izvanredni pregledi.........................................................................................................21 10.2.6 Detaljni pregledi .............................................................................................................21 10.2.7 Mjerenja u periodu između pojedinih pregleda..............................................................21 10.3 Radovi na održavanju mosta.............................................................................................22 10.3.1 Redovna čišćenja mosta................................................................................................22 10.3.2 Ostali radovi na održavanju ...........................................................................................22 10.4 Grafički prilozi....................................................................................................................23




SMJERNICE Oprema za održavanje objekata dobiva puno značenje kod pregleda objekata, a još veći kod radova na održavanju i sanaciji. Svaki objekat treba da ima opremu za održavanje (stepenice, repere, table za informacije, otvore za zračenje i pristupe) koja omogućava direktni pristup ili pristup uz pomoć specijalnog vozila u sve dijelove nosive konstrukcije i opreme mosta. Za objekte na putevima obavezna je izrada projekta za održavanje koji mora sadržavati sve važne podatke, kao i uslove i način pregleda i održavanja. 2. REFERENTNI NORMATIVI Ova smjernica zasniva se na pravilniku o tehničkim normativima za beton i armirani beton (PBAB 87), Sl. list SFRJ br. 11 iz 1987, članovi 286 i 287 i njemačke smjernice Riechtzeichnun gen für Brücken und Anbere Ingenieurbauwerke. 3. TUMAČENJE IZRAZA Oprema objekta prestavlja one dijelove koji ne pripadaju konstrukciji objekta, ali su neophodni za njegovo funkcionisanje. Projekat za održavanje je projektna dokumentacija u kojoj su sadržana upustva za gospodarenje objektom po završetku izgradnje sa kojima se postiže pouzdanost i trajnost. Stepenice za održavanje su dio opreme objekta koji služi za pristup radnika za preglede i održavanje, do vitalnih dijelova. Reperi služe za kontrolu deformacija i slijeganja objekta.

Table za informisanje sadrže podatke o godini izgradnje, investitoru, izvođaču, projektantu itd. Otvori za prozračivanje služe za provjetravanje zatvorenih sandučastih poprečnih presjeka. Specijalna vozila za pregled, su vozila koja su opremljena sa teleskopskom skelom sa kojom je omogućen pristup do onih

elemenata objekta koji nisu dostupni i pomoću koga se vrši pregled ili sanacija. Tehnički pregled prestavlja stručni pregled izvedenih radova koji se upoređuju sa nacrtima, tehničkim opisom i tehničkim uslovima. S njim se obavlja kontrola oblika, kvaliteta i stabilnosti izvedenog objekta. Tekući pregledi sa kojim se evidentira stanje objekta i eliminišu manja oštećenja koja mogu ugroziti stabilnost objekta. Redovni pregled vrši se svake dvije godine osim, ako se u istoj godini ne obavlja glavni pregled. Sa njim se vrši pregled svih dijelova opreme, kolovoza i nosivog sistema koji su dostupni bez posebnih naprava. Pregledom se evidentiraju sva oštećenja koja bi mogla utjecati na stabilnost prometa i sva oštećenja ili štetne pojave koje ugrožavaju sigurnost, upotrebljivost i trajnost objekta. Vanredni pregled obavljaju stručne komisije koje treba da ustanove stanje objekta za vrijeme trajanja neočekivanih događaja (poplave, potresi, vanredni prevozi itd.). Glavni pregled obavlja se svakih šest godina i nakon isteka garancije. Isti je kao i redovni pregled stim da se moraju pregledati i nedostupna mjesta uz upotrebu odgovarajućih naprava za pristup. Detaljni pregled služi kao osnova za ocjenu stvarnog stanja, kvaliteta materiala i sigurnosti cjelokupne konstrukcije i kao osnova za dijagnostiku stanja i određivanje principa rehabilitacije. 4. OPREMA ZA ODRŽAVANJE

MOSTOVA - OPĆENITO Projektant novog mosta u fazi projektovanja razmišlja o mogućnosti obavljanja pregleda, kao i o mogućnostima za izvođenje radova na održavnaju i rehabilitaciji. Poseban značaj treba dati objektima kod kojih se nalazi dosta opreme i instalacija, posebno kada su u pitanju gradski objekti. Koncept rješenja objekata mora biti takav, da razne instalacije i oprema za održavanje ne kvare izgled objekta te da omogućava ugrađivanje kolica ili prilaz specijalnim vozilom za obavljanje pregleda. Za sve objekte obavezna je izrada projekta održavanja u čijem sastavu moraju biti svi značajniji podaci o objektu kao i uslovi i način vršenja pregleda i održavanja.


Slika 4.1: Shema mosta sa opremom za održavanje


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Oprema za održavanje mostova 5. STEPENICE ZA ODRŽAVANJE 5.1 Stepenice pored upornjaka

Kod svih objekata treba obezbijediti pristup do upornjaka sa nivoa ceste (slika 5.1 i 5.2). Stepenice uz upornjake izvode se sa strane uz krilo paralelno sa osom objekta. Širina stepenica je min. 80 cm, visina max. 17 –18 cm. Podlogu kosine ispod stepenica treba dobro pripremiti kako bi se obezbijedila njihova stabilnost. Pored toga treba izvesti temelj – prag na početku i kraju stepenica presjeka 50x80 cm što zavisi od kvaliteta i vrste tla. Debljina nosive ploče stepenica je cca 15 cm, a armira se sa konstruktivnom armaturom. Gazišta mogu biti betonska ili kamena. Minimalna marka betona je MB 30.

Kod širokih objekata (četiri trake), a posebno kod objekata na autocestama treba izvesti stepenice sa obe strane. Kod mostova i nadvoza kod kojih prolazi put ispod njih, treba obezbijediti pristup do upornjaka sa puta ispod objekta. Stepenice se nalaze u osi objekta (slika 5.2). Projektantima se prepušta odluka da, kod manjih objekata (visina manja od 3 m) kod kojih je nagib kosina 1 : 1,5 – 1:2,5, mogu izbjeći izgradnju stepenica. U ovakvim slučajevima pristup je moguć preko kosina nasipa ili usjeka. Ispred upornjaka izvedu se pristupne staze širine 1,0 m, visine > 1,80 m. Pojedini detalji prikazani su na sl. 5.3 i 5.4

Slika 5.1: Položaj stepenica za pristup ispod mosta

Slika 5.2: Položaj stepenica za pristup do ležišta sa puta ispod mosta



Slika 5.3: Skica stepenica paralelna sa mostom



Slika 5.4: Skica stepenica za pristup ispod mosta




5.2 Stepenice u šupljim stubovima Šuplji stubovi koji imaju unutrašnje mjere veće od 1,5 m moraju imati otvor za ulaz sa čeličnim vratima dim. 90/140 sa bravom koja se nalaze 2,0 m iznad terena. Kroz vrata je obezbijeđen ulaz u unutrašnjost stuba (slika 5.5). Na zid stuba ugrađuju se lestve sa leđnom zaštitom po čitavoj visini stuba. Lestve omogućavaju pregled i manje popravke u unutrašnjosti stuba (slika 5.6). Ako preko ovakvih stubova prelazi sandučasta rasponska konstrukcija koja je oslonjena na ležišta, onda treba izvesti prolaz iz stuba u rasponsku konstrukciju (ili obratno) (slika 5.7). Ovaj prolaz nije potreban kada su stubovi uklješteni u rasponsku konstrukciju. 5.3 Pristup u rasponsku konstrukciju Kod objekata, koji na krajnjim osloncima imaju komoru, treba omogućiti prelaz iz komore u sandučastu konstrukciju.

Objekti bez komore moraju imati otvor u donjoj ploči rasponske konstrukcije.

Veličina otvora iznosi 60/140 cm, a od krajnjeg upornjaka je odmaknuta 1,5 do 2,0 m (radi lakšeg uvođenja dodatnih kablova). Sandučaste konstrukcije sa poprečnim nosačima moraju imati otvore za prolaz min. dimenzija 80/140 cm. Otvori su u donjem dijelu poprečnog nosača. 5.4 Održavanje instalacija na

mostovima Instalacije koje se ugrađuju u beton hodnika, moraju se voditi kroz PVC cijevi ∅ 80 ili 110 mm. Radi lakšeg vođenja, kontrole i održavanja, u beton hodnika ugrađuju se kontrolni šahtovi dim. 41/107 cm, čiji razmak treba uskladiti sa vlasnicima pojedinih instalacija.

Instalacije većih dimenzija (vodovod, kanalizacija, toplovod i niskotlačni plinovod) treba voditi preko čeličnih konzola sa odgovarajućim fiksnim i pomičnim potporama. Održavanje važnijih instalacija koje se nalaze sa vanjske strane na dugim objektima, obezbijeđuje se sa posebnim kolicima koja su ugrađena na konstrukciju.

Kod većih mostova (duži od 100 m) na kojima se nalaze veće instalacije, treba obezbjediti trajne hodnike iz čelične konstrukcije koji služe za održavanje i namještanje čeličnih kolica iz kojih se mogu obavljati radovi. Širina ovog hodnika je 80 cm. Kod objekata sandučastog presjeka, instalacije se namještaju u unutrašnjosti mosta. Njihovu lokaciju treba izabrati tako, da ne smetaju eventualnom ugrađivanju dodatnih kablova za ojačanje rasponske konstrukcije. Pristup u unutrašnjost sandučastog presjeka, za potrebe održavanja i pregleda obezbjeđen je kroz ostavljene otvore.


Slika 5.5: Pocinkovana čelična vrata za ulaz u unutrašnjost stubova



Slika 5.6: Čelične lestve za pregled unutrašnjosti stubova



Slika 5.7: Prelaz iz sandučaste rasponske konstrukcije u stub i obratno


Oprema za održavanje mostova Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 6. REPERI ZA KONTROLU

GEOMETRIJE I DEFORMACIJA OBJEKTA

U toku izgradnje objekta ugrađuju se na određenim mjestima reperi koji su povezani na postojeću nivelmansku mrežu u apsolutnim kotama. Na ovaj način se omogućava geometrijsko praćenje objekta u fazi izgradnje, i u toku eksploatacije objekta (slike 6.1, 6.2 i 6.3). Za izbor mjesta ugrađivanja repera treba uzeti u obzir slijedeća dva kriterija:

- da se nalaze na dostupnim mjestima koja su zaštićena od ostečenja,

- da su ugrađeni sa obe strane na svim potporama rasponske konstrukcije i na mjestima gdje se konstrukcija najviše deformiše.

Nivelman ugrađenih repera mora biti u apsolutnim kotama, a izrađuje ga ovlaštena osoba ili institucija. Rezultati nultog snimanja svih repera moraju se evidentirati u formularu koji se nalazi u projektu održavanja.

Slika 6.1: Detalj repera na podupori

Slika 6.2: Detalj repera na upornjaku ili van mosta



Slika 6.3: Detalj repera na nosivoj konstrukciji


Oprema za održavanje mostova Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 7. TABLE ZA INFORMISANJE

Na krajnjem upornjaku svakog objekta treba ugraditi tablu sa imenom izvođača i godinom izgradnje (slika 7.1). Tabla mora biti iz nerđajućeg čelika ili bronze.

Table za prometnu sigurnost, informacije, naziv objekta i razna ograničenja sastavni su dio projekta za uređenje prometa.

Slika 7.1: Tabla za informisanje


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Oprema za održavanje mostova 8. OTVORI ZA ZRAČENJE I

ODVODNJAVANJE SANDUČASTIH PRESJEKA

Kod zatvorenih sandučastih presjeka gornje i donje konstrukcije potrebno je izvesti otvore za zračenje.

Minimalne dimenzije otvora u gornjoj konstrukciji su ∅ 200 mm na razmaku 20 m. Otvor mora biti zaštićen sa mrežom otvora 1 x 1 cm sa kojom se spriječava ulaz ptica. Obavezno se moraju izraditi i otvori na najnižim tačkama sandučastog presjeka koji služe za potrebe odvodnjavanja (kondezna

vlaga, voda iz kanalizacije koja prolazi kroz sandučasti presjek (slika 8.1). Kod šupljih stubova treba izraditi otvore za zračenje na samom vrhu kroz oba zida u poprečnom smjeru. Ovi otvori mogu poslužiti za ugrađivanje čeličnih nosača za potrebe montaže skele, hidrauličkih dizalica i druge opreme koja je potrebna za izvođenje radova na sanaciji (slika 8.2). Na dnu šupljih stubova moraju se izvesti otvori za odvod vode koja može prodrijeti u stub.

Slika 8.1: Otvori za prozračivanje

Slika 8.2: Otvori za prozračivanje šupljih stubova


Oprema za održavanje mostova Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 9. SPECIJALNA VOZILA ZA

PREGLED I ODRŽAVANJE MOSTOVA

Pregled i održavanje objekata ima veliki značaj pošto se sa njima mogu odkloniti nedostaci i spriječiti pojava većih oštećenja.

U ovu svrhu mogu se upotrijebiti: Odgovarajuće čelične lotre koje se pričvrste na čeličnu ogradu objekta. Sa lotrama se mogu obaviti pregledi instalacija koje se nalaze sa vanjske strane objekta, ako su konzole manje od 1,5 m. Montažna kolica sa konzolama, koja se postave na hodnik. Sa njima se vrši pregled i održavanje instalacija kod većih gradskih mostova. Konstrukcija kolica sa konzolom mora biti takva, da se može prilagođavati na različite širine hodnika i da imaju jednostavnu montažu.

Košara na hidrauličkoj ruci sa kojom se vrši pregled i manji popravci rasponske konstrukcije na određenim nepristupačnim mjestima kada upotreba vozila nije ekonomična.

Aluminijska pomična platforma širine 1 – 1,5 m koja se može sihronizirano pomicati u vertikalnom i horizontalnom smjeru. Upotrebljava se za manje radove na održavanju na rasponskoj konstrukciji.

Specijalno vozilo za pregled i održavanje rasponske i donje konstrukcije objekta. Obavezno se moraju sagledati sve karakteristike ovog vozila posebno u pogledu njegove mase, dostupa, manevarskih sposobnosti, gabarita i nosivosti platforme. 9.1 Karakteristike specijalnog vozila Specijalno vozilo spada u vozila za pregled mostova. Upotrebljava se i za izvođenje manjih radova na održavanju ili sanaciji (slika 9.1 i 9.2).

vodoravni domet 18 m širina skele 1,7 m potrebna širina na mostu 2,5 m maksimalno opterećenje mosta 600 kg maksimalno opterećenje teleskopske platforme 300 kg maksimalna dubina spuštanja 9,0 m okretanje platforme 180o

ukupna težina 26.000 kg ukupna dužina 12,0 m ukupna širina 2,5 m ukupna visina 4,0 m vlastiti hidraulički pogon napajanje sa električnom strujom Slika 9.1: Shema i karakteristike specijalnog vozila

Slika 9.2: Specjialno vozilo – prikaz mogučnosti upotrebe


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Oprema za održavanje mostova 9.2 Vozilo za održavanje odvodnjavanja

i kanalizacije Projekat održavanja predviđa godišnje čišćenje odvodnih cijevi, odmah po završetku zime. U tu svrhu preduzeća za održavanje imaju odgovarajuća vozila (slika 9.3)

- zapremina rezervoara 10.000 l - upotrebljiva zapremina 6.000 l - dodatni priključak za punjenje rezervoara - visokotlačna cijev za ispiranje 13-40 m i 25-120 m - ručka za škropljenje 0,5 m - glava za čišćenje AQUA – BULL 250 N - pneumatski zatvarač za upravljanje - podtlačna pumpa – moč sisanja pri 400 mbar – 1.060 m3/h - visokotlačna pumpa – kapacitet 320 l/min - radni pritisak 170 bar - kontrola punjenja sa vodnom komorom, mehaničkim plovkom i vanjskim pokazivaćem - kaseta za sisalnu cijev i sisalna cijev

Slika 9.3: Shema i karakteristike vozila za održavanje kanalizacije 10. PROJEKAT ODRŽAVANJA

MOSTOVA (POM) Projekat održavanja mostova (POM) je sastavni dio projekta izvedenih radova (PIR) za mostove raspona L ≥ 5,0 m. POM je obaveza izvođača radova, a izrađuje ga projektant faze PGD / PZI mosta. Cilj izrade POM jeste objedinjavanje svih važnijih podataka u sažetom elaboratu. Ti podaci se odnose na opšte podatke o prometnici, objektu, projektantu, izvođaču i nadzoru te podaci o nosivoj konstrukciji, temeljenju, karakteristikama tla, predviđenim slijeganjima i opremi mosta. Elaborat sadrži upustva za održavanje i čuvanje mosta s ciljem, da se sačuva njegova projektovana funkcija, sigurnost i trajnost.

Projekat održavanje mostova sadrži: - tehnički izvještaj - odredbe o nadziranju mostova - upustva za održavanje mostova - grafičke priloge i tabele 10.1 Tehnički izvještaj • Opšti podaci: cesta, odsjek, objekat,

izvođač i njegovi kooperanti za opremu, projektant i nadzor

• Obim i vrsta projektne (PIR) dokumentacije • Kratak opšti opis objekta • Računska opterećenja u upotrebi mosta

(korisno opterećenje, vjetar, potres) i uslovi za izvanredne prevoze.

• Materijal iz koga je izrađena nosiva konstrukcija mosta

• Opis i tehničke karakteristike nosive konstrukcije mosta (temelji, potpore, rasponska konstrukcija)




• Očekivana slijeganja potpora i nasipa uz

potpore u odnosu na karakteristike temeljnog tla i mjere za otklanjanje nedozvoljenih diferenčnih slijeganja.

• Tehnologija građenja mosta. • Opis i tehničke karakteristike opreme

mosta (ležišta, dilatacije, odvodnjavanje, kanalizacija, hidroizolacije, asfalti kolovoza, ograde, instalacije na mostu).

• Opis i tehničke karakteristike opreme za održavanje mosta.

• Posebne karakteristike mosta. 10.2 Nadzor mosta Nadziranje mosta obezbijeđuje prometnu sigurnost, upotrebljivost i trajnost. Definiše i omogućava nivo redovnog održavanja te utvrđivanje i odklanjanje nedostataka koji mogu prouzrokovati veće štete. U nadziranje spadaju slijedeće aktivnosti: - obavljanje pregleda - izrada izvještaja - programiranje radova na održavanju i

sanaciji Vremenski i funkcionalni pregledi se dijele na: - tehnički pregled (uz predaju objekta) - tekući pregledi (uz obilazak trase) - redovni pregled svake 2 godine - glavni pregledi svakih 6 godina i prije

istega garantnog roka - izvanredni pregledi (uz izvanredna

događanja) - detaljni pregledi (s posebnom namjenom) U garantnom roku pregledi se obavljaju uz saglasnost davatelja garancije (osim tekućih). O datumu pregleda u garantnom roku mora izvršitelj pregleda obavijestiti davatelja garancije. Izvršitelj održavanja je dužan organizovati izvanredni pregled objekta u koliko u garantnom roku nastupe izvanredni i neočekivani događaji. 10.2.1 Tehnički pregled Tehnički pregled o predaji mosta, koji se još naziva nulti pregled, izvodi se u skladu sa važećim Zakonom o građenju objekata. Tehnički pregled obavlja organ koji je izdao građevinsku dozvolu. Na tehničkom pregledu treba konstatovati slijedeće: - da li je objekat izveden u skladu sa

tehničkom dokumentacijom, propisima i standardima

- kontrola dokaza o kvalitetu svih ugrađenih

materijala - da li postoje dokazi o opštoj sigurnosti

objekta i prometa. Probno opterećenje, koje se izvodi za objekte raspona L ≥ 15 m, mora dati rezultate koji su predviđeni u projektu. Nulti nivelman i zapisnik o nultom mjerenju repera mora biti priložen projektu održavanja, a služit će kao osnova za kontrolu slijeganja i deformacija u toku eksploatacije mosta (tabela 1). Na osnovu pozitivnih rezultata tehničkog pregleda upravni organ izdaje dozvolu za upotrebu mosta. 10.2.2 Tekući pregledi Tekuće preglede obavljaju preglednici puteva na redovnim obilascima trase najmanje jedanput mjesečno. Osnovna namjena ovih pregleda je utvrđivanje postojanja grešaka i oštećenja i otklanjanje onih koje ugrožavaju sigurnost prometa ili konstrukcije. Obseg i način: vizualno utvrđivanje grešaka na konstrukciji, kolovozu i opremi mosta te odstranjivanje manjih grešaka (prije svega oko čišćenja i obavještavanja vezana za slijeganja konstrukcije i trupa ceste uz upornjake). Dokumentacija: vodi se evidencija izvedenih pregleda u knjigi održavanja mosta. Ako se utvrdi veća greška onda izvršitelj pregleda pismeno obaviještava upravljača puta. Izvršitelj pregleda mora biti sa srednjom stručnom spremom i završenim tečajem za obavljanje pregleda objekata. 10.2.3 Redovni pregledi Svake druge godine obavlja se redovni pregled osim ako se iste godine ne obavlja glavni pregled mosta. Osnovna namjena je pregled svih dijelova opreme, kolovoza i nosivog sklopa koji su dostupni bez upotrebe posebne opreme. Sa pregledom se evidentiraju sva oštećenja koja ugrožavaju sigurnost prometa, oštećenja i štetne pojave na konstrukciji koja mogu ugroziti sigurnost, upotrebljivost i trajnost mosta.



Obim pregleda sastoji se: - ustanoviti sve promjene na mostu koje su

nastale u periodu od izvršenog zadnjeg pregleda;

- ustanoviti stanje mosta i pojedinih sklopova i uporediti sa stanjem izvršenog zadnjeg pregleda;

- izvršiti mjerenja eventualno nastalih većih deformacija na rasponskoj i potpornoj konstrukciji;

- na prvom pregledu izvršiti nivelmanski snimak repera, a rezultate unijeti u reperski zapisnik;

- predložiti eventualne mjere za dodatna ispitivanja;

- predložiti mjere za održavanje. Način izvođenja pregleda: stanje se ustanovi po gore navedenom redoslijedu, prije svega vizualno i pomoću jednostavnih ispitivanja (kucanjem, sklerometriranjem, niveliranjem i dr.). Dokumentacija: obavezno se vodi zapisnik o pregledu. Upisuju se opšti podaci, stanje mosta i opreme. Može se upotrijebiti tipski zapisnik. U zaključku zapisnika treba predvidjeti mjere za odklanjanje ustanovljenih nedostataka i obezbijeđenje trajnosti mosta. Izvođač pregleda: ekipa pod vodstvom stručnjaka sa visokom stručnom spremom građevinskog smjera, položenim stručnim ispitom i odgovarajućom praksom. U toku trajanja garancije o pregledu mora biti obaviješten izdavač garancije. 10.2.4 Glavni pregled Obavlja se svake šeste (6) godine i po isteku garantnog roka. Namjena: cilj i obseg glavnog pregleda su isti kao pri redovnom pregledu s tim, da se kod glavnog pregleda izvrši i pregled teško dostupnih i prekrivenih mjesta (donja strana konstrukcije, stubovi, ležišta). U tu svrhu treba upotrijebiti odgovarajuća srestva za pristup do tih mjesta. Kod svakog glavnog pregleda treba izvesti nivelmansko snimanje repera, a rezultate unijeti u obrazac (tabela 1). Izvođač pregleda: ekipa pod vodstvom stručnjaka sa visokom školskom spremom, položenim stručnim ispitom koji je posebno osposobljen za vršenje pregleda i donošenje ocjene o stanju mosta.

10.2.5 Izvanredni pregledi Izvanredni pregledi se vrše uz ili poslije nastupa izvanrednih okolnosti kao što su: - elementarne pojave (potres, poplave,

visoke vode, klizanja, visoke temperature, požar u neposrednoj blizini)

- teške saobraćajne nesreće ili pojava neočekivanih iznenadnih oštećenja

- prosipanje materija koji su štetni za nosivnu konstrukciju

- događanja u vremenu rata Obim i cilj pregleda zavisi od vrste i obima oštećenja, odnosno razloga za izvođenje pregleda. 10.2.6 Detaljni pregledi Detaljni pregled služi kao osnova za ocjenu stvarnog stanja i sigurnosti ukupne konstrukcije ili kao osnova za dijagnosticiranje i određivanje principa rehabilitacije. Detaljni pregled izvodi se u slijedećim slučajevima: - ako postoji sumnja na kvalitet, nosivost ili

sigurnost - ako se poveća opterećenje ili se očekuju

izvanredni tereti - ako su redovni i glavni pregledi odredili

potrebu za rehabilitaciju - ako postoje sudski sporovi ili drugi slični

slučajevi

Sadržaj i obseg detaljnog pregleda zavisi od samih uzroka koji su odredili njegovo izvođenje. Pored vizualnog pregleda mora se baciti težište na konkretna ispitivanja konstrukcije (statičko i dinamičko ispitivanje) te ispitivanje karakterističnih dijelova konstrukcije i materijala. Pregled obavlja stručna institucija koja ima odgovarajuću opremu i stručnjake za potrebna ispitivanja te znanje i iskustvo za pravilno tumačenje rezultata. U izvještaju se navode rezultati svih izvedenih mjerenja i daje prijedlog odgovarajućih intervencija. 10.2.7 Mjerenja u periodu između

pojedinih pregleda Na pojedinim mostovima na kojima su predviđeni veći zahvati, koji su vezani za nedostatke u pogledu fundiranja ili pojavu većih deformacija zbog karakteristika rasponske konstrukcije, treba izvršiti mjerenja i u vremenu između pojedinih pregleda (tabela 1).



Obim i gustoću tih mjerenja mora projektant navesti u tehničkom izvještaju projekta održavanja. Ova mjerenja u garantnom roku mora izvršiti izvođač mosta uz prethodno obavještenje izvršioca koji održava most. Rezultate mjerenja treba dostaviti izvršiocu koji održava most. 10.3 Radovi na održavanju mosta Podaci o nekim specifičnim klimatskim prilikama za izvođenje radova na održavanju mosta. U radove na održavanju spadaju radovi čišćenja mosta i opreme, radovi na zamjeni istrošene opreme i svi oni radovi koji ne zadiru u konstrukciju mosta.

Obseg potrebnih radova na održavnaju (osim redovnog čišćenja) određuje se prije donošenja zaključka o nabrojanim pregledima. Izvršilac održavanja mosta mora voditi knjigu održavanja u koju se evidentiraju sva događanja na mostu (izvršeni radovi na održavnaju, pregledi, izvanredni pregledi i druga značajnija događanja). Knjiga održavanja u toku garancije, mora biti u svakom trenutku dostupna davaocu garancije. 10.3.1 Redovna čišćenja mosta

Redovno čišćenje mosta sastoji se od dva generalna čišćenja (proljetno i jesensko) i dodatnog čišćenja koje se obavlja na poziv putnog ophodara, ako to čišćenje prelazi njegove mogućnosti. Datum i obseg redovnog čiščenja unosi se u knjigu održavanja. Proljetno čiščenje obavlja se nakon završene zimske sezone čišćenja snijega i solenja protiv stvaranja leda. U ovo čišćenje spada: - pranje betonske odbojne ograde (spiranje

soli) sa unutrašnje ispostavljene strane - čišćenje kolovozne površine i

odstranjivanje pijeska - čiščenje slivnika i kanalizacije - čiščenje dilatacija koje su u ovo doba skoro

maksimalno otvorene.

Jesensko čišćenje obavlja se neposredno prije nastupa zimske sezone, a sastoji se od odstranjivanja nečistoće od saobraćaja i odstranjivanje vegetacije. U ovo čišćenje spada: - čišćenje kolovozne površine (ulja, odpatci

vozila, lišće i druga vegetacija) - čišćenje slivnika - čišćenje dilatacija - čišćenje polica ležišta na upornjacima Dodatno čišćenje se izvodi na poziv putnog ophodara. Uzroke za poziv na dodatno čišćenje treba odkloniti. 10.3.2 Ostali radovi na održavanju Ostali radovi se odrede na osnovu zaključaka osoba koji su izveli preglede mosta i na osnovu zahtjeva za obezbjeđenje saobraćajne sigurnosti. U ostale radove spadaju: - opravka oštećenja na odvodnjavanju mosta - obnavljanje korozijske zaštite metalnih

djelova, - opravka ostećenja na ogradama koja su

nastala od udara vozila, - zamjena potrošenih dijelova opreme, - izrada zaštitnih premaza na ispostavljenim

betonskim površinama, - održavanje elektonske stanice za mjerenja

vremena i instalacija "poziva za pomoć", - krpljenje asfalta, - zalijevanje pukotina i spojnica. Dilatacija: redovno čišćenje dilatacije spada u jako važan segment radova na održavanju. Ako dođe do mehaničkih oštećenja traka za zaptivanje, potrebno je traku u cjelosti ili djelomično zamijeniti. Vodopropusnost dilatacije ustanovljava se na osnovu pregleda police ležišta ili vizualnog pregleda. Ako se dilatacija sastoji od dvije zaptivne trake, potrebno je dilataciju kontrolisati i po visini, odnosno ustanoviti visinski položaj srednjeg čeličnog nosača. Povećani udari i buka pri prelasku vozila preko dilatacije prestavljaju osnovne znake za oštećenje ili dotrajalost dilatacije. U toku zimske službe treba položaj dilatacije na objektu označiti.



Ležišta: armirana elastomjerna ležišta ne zahtijevaju posebno održavanje. Sa pregledima se prate i evidentiraju eventualne promjene na ležištima. Ako se pojave slijedeći nedostatci: - vodoravna deformacija veća od 0,7 debljine - raspucalost gume po slojevima (radi

preopterećenja) - nepravilna raspucalost gume (radi starosti i

sl.) - druge deformacije (zasuk, iskliznuće,

zasuk, jednostrano podizanje i dr.)

treba predvidjeti odgovarajuće mjere (oslobađanje ležišta, opravka jastuka ili zamjena sa novim). Odvodnjavanje i kanalizacija: kontrola djelovanja slivnika, cijevi za procjednu vodu, nosive konstrukcije kanalizacije, odvodnjavanje dilatacija, odvodnjavanje polica ležišta i svih dijelova nosive konstrukcije i opreme po PS 1.2.5. 10.4 Grafički prilozi

Karakteristični umanjen i pojednostavljen dispozicijski nacrt mosta (tlocrt, uzdužni presjek, karakteristični poprečni presjek, presjek kroz upornjake, presjek kroz karakteristične stubove) sa naglašavanjem opreme za održavanje (stepenice, lotre, otvori, vrata) (slika 10.1). Skica repera za kontrolu deformacija i slijeganja mosta sa podacima o nultom snimanju i ishodišnom reperu – povezivanje sa postojećom reperskom mrežom. Tabela o praćenju repera sa unešenim podacima nultog mjerenja koji je izvršen prije tehničkog pregleda mosta (tabela 10.1). Navesti veličinu kritičnih slijeganja i deformacija pri kojim treba intervenisati i obavijestiti naručioca, izvođača i projektanta. Navesti i nacrtati izhodišni reper sa njegovom apsolutnom visinom.


Slika 10.1: Dispozicijski nacrt mosta sa rasporedom repera (1-10)







PROJEKTANTSKA SMJERNICA (PS 1.2.12) Poglavlje 12: INSTALACIJE NA MOSTOVIMA

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Instalacije na mostovima


U V O D

Komunalne instalacije pojavljuju se na svim objektima, a naročito kod mostova na avtoputevima u gradovima i naseljima. Važno je da se unaprijed sagledaju sve potrebe za komunalnim instalacijama još u vrijeme izbora koncepta i projektovanja objekta kako bi se blagovremeno mogla izabrati konstruktivna rješenja koja će omogućiti prelaz tim instalacijama. Preko objekata treba voditi komunalne instalacije na način koji omogućava jednostavnu montažu, održavanje, zamjenu ili dodavanje. Komunalne instalacije treba održavati na osnovu projekta održavanja objekta. Sve greške i oštećenja na instalacijama treba blagovremeno odkloniti, da nebi došlo do oštečenja i nosivih konstrukcija mostova.

Instalacije na mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima


S A D R Ž A J 1. PREDMET PROJEKTANTSKE SMJERNICE ..............................................................................5 2. REFERENTNI NORMATIVI ..........................................................................................................5 3. TUMAČENJE IZRAZA ..................................................................................................................5 4. OPĆENITO ...................................................................................................................................5 5. OSNOVNA PRAVILA VOĐENJA INSTALACIJA PREKO MOSTOVA.........................................6

5.1 Vođenje instalacija u zaštitnim cijevima u hodniku .............................................................7 5.2 Vođenje instalacija i zaštitnih cijevi u rubnim vijencima......................................................7

6. INSTALACIJE ZA KOMUNALNE I GRADSKE POTREBE...........................................................8 6.1 Elektro instalacije ................................................................................................................8 6.2 Telekomunikacijske instalacije ............................................................................................8 6.3 Vodovod i kanalizacija.........................................................................................................8 6.4 Voda za daljinsko zagrijavanje – toplovodi .........................................................................8 6.5 Plinovod...............................................................................................................................9 6.6 Naftovod ..............................................................................................................................9

7. INSTALACIJE KOJE OMOGUĆAVAJU NESMETANU UPOTREBU MOSTOVA I PUTEVA....11 7.1 Odvodnjavanje i kanaliziranje vode sa mosta...................................................................11 7.2 Rasvjeta ............................................................................................................................11 7.3 Instalacije za poziv u slučaju opasnosti ............................................................................11 7.4 Saobraćajne i signalno-sigurnosne instalacije ..................................................................11 7.5 Uzemljenje.........................................................................................................................11 7.6 Katodna zaštita..................................................................................................................11 7.7 Monitoring..........................................................................................................................12 7.8 Instalacije za grijanje kolovoza..........................................................................................13

8. RASTOJANJA IZMEĐU INSTALACIJA......................................................................................13 9. VJEŠANJE I OSLANJANJE INSTALACIJA................................................................................13 10. PRELAZ INSTALACIJA SA MOSTA NA PUT ............................................................................14

10.1 Mostovi na autoputevima ..................................................................................................14 10.2 Mostovi u gradovima i naseljima.......................................................................................14

11. ŠAHTOVI I KOMORE ZA REVIZIJU...........................................................................................15 11.1 Šahtovi za reviziju na mostovima......................................................................................16 11.2 Prelazni šahtovi za reviziju................................................................................................16 11.3 Komore za reviziju.............................................................................................................17

12. ODRŽAVANJE, KONTROLA I ZAMJENA INSTALACIJA ..........................................................17




SMJERNICE Smjernica 1.2.12 opredjeljuje pojedinačne instalacije i određuje njihov položaj na mostovima. Data su osnovna pravila vođenja instalacija preko mostova kao i način prelaska sa mosta na put. 2. REFERENTNI NORMATIVI Predmetna smjernica uključuje domaće i inostrane standarde, norme i tehničke propise. - JUS B.82.741 - JUS B.82.754 - JUS N.B4.901 - Pravilnik o tehničkim normativima za

zaštitu niskonaponskih mreža i pripadajućih transformatorskih stanica

- Richtlinien für das Verlegen und Anbringen

von Leitungen an Brücken (Ausgabe 1994) - ZTV-KOR 92 - ZTV-K 88 - DIN 1076 - DIN 1998. 3. TUMAČENJE IZRAZA Instalacije su cijevi ili kablovi za prenos materije ili energije. Uzemljenje je provodna veza između električnih aparata ili metalnih dijelova i zemlje, a prestavlja zaštitu od udara groma. Katodna zaštita je zaštita čeličnih dijelova konstrukcije protiv korozije. Monitoring znači praćenje djelovanja konstrukcije ili terena (tla) u zoni objekta. Kontrolni šaht omogućava kontrolu instalacija, koje su ugrađene u hodnik objekta. Prelazni šaht služi za savlađivanje visinske razlike, tlocrtnu raspodjelu instalacija po objektu i kompenzaciju različitih deformacija rasponske konstrukcije i instalacija.

Komora prestavlja zatvoreni prostor koji je priključen na upornjak i ima isti zadatak kao i prelazni šaht. Namijenjena je većem broju instalacija koje se pojavljuju naročito kod gradskih mostova. 4. OPĆENITO Pored svoje osnovne namjene za premošćavanje prirodnih i vještačkih prepreka, savremeni mostovi moraju omogućavati i prelaz instalacija. Ovo važi kako za objekte na autoputevima tako i za objekte na kategorisanim putevima izvan i u naseljima. Razlikujemo: - instalacije za komunalne i gradske potrebe - instalacije koje omogućavaju nesmetanu i

kontrolisanu upotrebu mosta i puta Instalacije za komunalne i gradske potrebe: - električne instalacije - telekomunikacijske instalacije - vodovod - odpadne vode (gradska kanalizacija) - toplovodi (instalacije centralnoga grijanja) - plinovodi - naftovodi Instalacije koje omogućavaju nesmetanu upotrebu mosta i puta: - kanaliziranje i odvođenje vode sa mosta - rasvjeta - instalacije za poziv u slučaju opasnosti - saobraćajne i signalno – sigurnosne instalacije - uzemljenje mosta - katodna zaštita - monitoring – praćenje - instalacije za grijanje kolovoza Za sve navedene instalacije postoje tehnički propisi, upustva i preporuke koje treba dosledno poštovati. Samo u tom slučaju možemo obezbijediti njihovo bezprijekorno djelovanje. Jako je važno da se kapacitet instalacija odredi još u vrijeme izrade projekta mosta uzimajući u obzir trenutne potrebe i potrebe u budućnosti.



Projektant treba da izabere takvu konstrukciju mosta koja može ponuditi više prostora za vođenje instalacija, pošto se sa vremenom povećavaju potrebe za energijom, vodom, plinom itd. Treba izbjegavati konstrukcije koje ne mogu osigurati odgovarajući prelaz različitim instalacijama. Prelaz instalacija preko mosta rješava se kroz izradu posebnog projekta. Opterećenja koja prouzrokuju instalacije moraju se, na odgovarajući način, uzeti u obzir u statičkom proračunu. Kod projektovanja treba izabrati takvu konstrukciju, koja omogućava proširenje kapaciteta instalacija. To proširenje u budućnosti mora se uzeti u obziri kod statičkog proračuna. 5. OSNOVNA PRAVILA VOĐENJA

INSTALACIJA PREKO MOSTOVA Instalacije se preko mosta vode kada su druge mogućnosti iz tehničkih ili ekonomskih razloga neprihvatljive. U posebnim slučajevima se izrađuju odvojeni objekti preko kojih se vode instalacije za plinovode, naftovode i cjevovode za kemikalije koje bi mogle, u slučaju havarije, prouzrokovati veliku štetu i na mostovima. Instalcije se ne smiju ugrađivati u stubove i nosive betonske elemente gornje konstrukcije. Sve instalacije, koje prolaze kroz mostove moraju biti ugrađene u zaštitne cijevi. Po potrebi se cijevi zaštićuju sa materijalima za izolaciju i pričvršćuju za konstrukciju. Na mjestima gdje to konstrukcija zahtijeva, zaštitne cijevi se razdvajaju (dilatiraju). Instalacije moraju biti ugrađene na mjestima koja omogućavaju lagani pristup radi održavanja, uklanjanja ili dodavanja. Neki mostovi su ispostavljeni intenzivnom saobraćajnom opterećenju koje prouzrokuje velike vibracije i deformacije. Kod takvih mostova izabiramo takvu gornju konstrukciju koja će imati što manje vibracije i deformacije. Instalacije polažemo što dalje od kolotraga. Instalacije se pričvršćuju na nosivu konstrukciju pomoću elastičnih spojnica.

Instalacije, kroz koje protiče tekućina, mogu izazvati dodatne sile koje djeluju na konstrukciju mosta. Tu pojavu treba uzeti u obzir kod projektovanja mostova. Polaganje i namještanje instalacija, na već izgrađene mostove, dozvoljava se samo ako to omogućavaju statičke i konstruktivne osobine mosta te ako se izgled mosta ne umanjuje. Sva naknadna proširenja instalacija ne smiju prolaziti kroz nosivu rasponsku konstrukciju mosta. Za ta proširenja treba obezbijediti potrebne saglasnosti.

Za realizaciju navedenih zahtjeva treba uzeti u obzir slijedeće: - odobrenje naručioca - odobrenje projektanta - izradu nacrta - održavanje mosta i komunalnih instalacija

ne smije biti otežano - mora se obezbijediti mogućnost zamjene i - održavanja komunalnih instalacija Komunalne instalacije, koje se ugrađuju u mostove treba rasporediti tako da: - ne smanjuju saobraćajnu sigurnost na i pod

mostovima - ne smanjuju svijetli odnosno protočni profil - ne ugrožavaju trajnost mosta i njegove

opreme - ne smiju nastupiti oštećenja na pojedinim

elementima mosta ili samim instalacijama kod izvođenja radova na naknadnom ugrađivanju instalacija (npr. armaturi, kablovima za prednaprezanje, antikorozijskoj zaštiti itd.)

- ne umanjuju vanjski izgled mosta - ne ometaju nadziranje i ispitivanje mosta - ne utiču na trajnost mosta i opreme Za sve vrste komunalnih vodova treba uraditi projekat sa obrađenim tehničkim rješenjima, upustvima za montažu i sigurnostnim intervencijama. Pored toga treba napraviti zajednički projekat za sve instalacije u kome će biti tačno određen njihov međusobni položaj. Pojedine instalacije ne smiju se voditi jedna do druge, odnosno moramo obezbijediti međusobni odgovarajući razmak i zaštitu. Svi metalni dijelovi mosta moraju se uzemljiti radi sprečavanja eventualnog spoja sa električnim napravama ili udarima groma.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Instalacije na mostovima Kod određivanja položaja instalacija na mostu treba odrediti njihov položaj već u fazi izrade projekta uz poštovanje statičkih i konstruktivnih zahtjeva. Položaj instalacija treba da obezbijeđuje lagan pristup, održavanje, ispitivanje konstrukcije kao i eventualno izvođenje radova na podizanju konstrukcije, (zamjeni ležišta, izjednačavanju slijeganja i dr.). Ugrađivanje instalacija na vidnim površinama mostova, uključujuči i stubove i krajnje upornjake, u načelu nije dozvoljeno. Kada se instalacije ugrađuju na vanjskim konzolama, onda se može poboljšati izgled mosta sa: - izradom niša - izradom maski od metala ili betona - usklađivanjem boje instalacija sa bojom

betona - izradom rubnog vijenca sa povećanim

vertikalnim dijelom do 1,0 m (slika 5.1) - donji rub instalacija mora biti viši od donjeg

ruba gornje konstrukcije.

Slika 5.1: Rubni vijenac sa povećanim vertikalnim zaključkom do 1,0 m 5.1 Vođenje instalacija u zaštitnim

cijevima u hodniku Cijevi za instalacije ugrađuju se samo u one hodnike koji imaju uz ivičnjak minimalnu visinu 18 cm iznad kote asfalta. Ako je visina hodnika uz ivičnjak manja (7 cm) onda se instalacije ugrađuju ispod konzole. 5.2 Vođenje instalacija i zaštitnih cijevi

u rubnim vijencima U rubne vijence ugrađuju se instalacije samo u slučajevima kod kojih je dužina mosta manja od 50 m, a zasnivanje tako da kolovozna ploča mosta nema konzole ispod kojih bi se mogle ugraditi, odnosno hodnici imaju malu visinu (7 cm uz ivičnjak) u koju se ne mogu ugraditi cijevi.

Navedeni primjer pojavljuje se često kod mostova koji su zasnovani kao okvirna konstrukcija. U rubne vijence mogu se ugraditi tri cijevi ∅ 125 mm ili šest cijevi ∅ 80 mm. Dimenzije rubnih vijenaca treba prilagoditi broju cijevi koje se ugrađuju. (Slika 5.1a i 5.1b)

Slika 5.1a: 3 cijevi ∅ 125 mm u rubnom vijencu

Slika 5.1b: 6 cijevi ∅ 80 mm u rubnom vijencu




6. INSTALACIJE ZA KOMUNALNE I

GRADSKE POTREBE 6.1 Elektro instalacije Na mostovima se mogu pojaviti slijedeće elektro instalacije: - niskonaponske elektro instalacije - visokonaponske elektro instalacije Elektro instalacije mogu se ugraditi ispod konzole rasponske konstrukcije (slika 6.1), između rebara kod rasponskih konstrukcija koje se sastoje od ploče sa rebrima, a kod sandučastih presjeka u unutrašnost sanduka (slika 6.4). Ugrađivanje instalacija iznad konzole, u hodniku (slika 6.1) ili rubnim vijencima (slike 5.1a i 5.1b) vrši se samo u slučajevima kod kojih bi drugi način vođenja prouzrokovao neugodnosti po konstrukciju i njeno oblikovanje te u slučajevima kod kojih nisu potrebni kontrolni šahtovi (kratki objekti).

Zaštitne cijevi za instalaciju ne smiju ometati ugrađivanje armature. Elektro instalacije ugrađuju se u plastične ili čelične cijevi koje su zaštićene na uticaj korozije. 6.2 Telekomunikacijske instalacije Telekomunikacijske instalacije mogu se ugraditi ispod konzole rasponske konstrukcije, između rebara kod konstrukcija koje se sastoje od ploče sa rebrima ili u unutrašnosti sanduka kod ovakvog tipa konstrukcija. Ugrađivanje instalacija iznad konzola, u hodniku ili rubnim vijencima, vrši se samo u slučajevima kod kojih bi drugi način vođenja prouzrokovao neugodnosti za konstrukciju i njeno oblikovanje te u slučajevima kod kojih nisu potrebni kontrolni šahtovi (kratki objekti).

Zaštitne cijevi za instalaciju ne smiju ometati ugrađivanje armature.

Telekomunikacijske instalacije ugrađuju se u plastične ili čelične cijevi koje su zaštićene na uticaj korozije. 6.3 Vodovod i kanalizacija Vodovodi i cjevovodi za odpadne vode ugrađuju se u sandučaste presjeke rasponske konstrukcije tako, da se objese na

gornju ploču (slika br. 6.4) ili da se polože na donju ploču presjeka. Kod ovakvog ugrađivanja obavezno treba predvidjeti otvor za direktno isticanje vode u slučaju kvara ili havarije cjevovoda. Vodovodi i cjevovodi za otpadnu vodu mogu se ugrađivati u unutrašnjost sandučastog presjeka samo kada je taj presjek prohodan. Ako poprečni presjek ima oblik ploče onda se cjevovodi ugrađuju ispod konzola (slika br. 6.5). Ako presjek ima oblik ploče sa rebrima onda se ugrađuju između rebara (slika br. 6.1). Vodovode i cjevovode treba obložiti sa zaštitnim cijevima i na odgovarajući način toplotno zaštititi. U cijevima vodovoda i kanalizacije temperatura vode je konstantna, dok se temperatura konstrukcije stalno mijenja pod uticajem temperature zraka. Radi toga su rastezanja cijevi i rasponske konstrukcije različite. Ove razlike deformacije treba na odgovarajući način premostiti. Cijevi se ne smiju čvrsto vezati za konstrukciju, dok se na određenim mjestima pričvršćuju u cilju sprečavanja pomjeranja koja mogu nastati zbog uticaja saobraćajnog opterećenja. Težinu napunjenih vodovodnih i kanalizacionih cijevi treba uzeti u obzir kroz stalno opterećenje i uključiti u statički proračun. Vođenje vodovoda treba obraditi u posebnom projektu koji treba da bude na raspolaganju projektantu već u samom početku projektovanja i izbora koncepta rasponske konstrukcije. Na taj način može projektant blagovremeno predvidjeti potrebne prostore za ugrađivanje naprava za ispuštanje zraka iz cjevovoda. 6.4 Voda za daljinsko zagrijavanje –

toplovodi U pravilu se cijevi toplovoda vješaju ispod konzole objekta (slika br. 6.2), odnosno izpod ploče (slika br. 6.1) ako je poprečni presjek u obliku ploče sa rebrima. Cijevi toplovoda moraju se dobro izolovati, da ne bi došlo do gubitaka energije. Cijevi su takođe ispostavljene promjenama dužine radi temperaturnih razlika koje treba na odgovarajući način premostiti.

Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Instalacije na mostovima U izuzetnim slučajevima dozvoljeno je ugrađivanje plinovoda na donjoj strani, ako se gornja konstrukcija sastoji iz ploče sa rebrima.

Cijevi se ne smiju čvrsto vezati za konstrukciju, dok se na određenim mjestima pričvršćuju radi sprečavanja pomjeranja koja mogu nastati zbog uticaja prometnog opterećenja. Vođenje plinovoda obrađuje se u posebnom

projektu koji treba da bude na raspolaganju projektantu već u samom početku projektovanja i izbora koncepta rasponske konstrukcije. Samo na taj način može projektant blagovremeno predvidjeti potrebne otvore za namještanje i vođenje plinovoda.

Težinu napunjenih toplovodnih cijevi treba uzeti u obzir kroz stalno opterećenje i uključiti u statički proračun. Ako se ispod objekta, preko koga ide toplovod, odvija saobraćaj potrebno je ispod cijevi namjestiti oluke koji će pokupiti i odvesti vruću vodu koja iz bilo kojih razloga isteče iz cijevi.

6.6 Naftovod

Prevođenje naftovoda preko mostova nije dozvoljeno. Bolje je predvidjeti poseban objekat preko koga će preći naftovod i savladati prepreku. I kod prelaska sa posebnim objektom treba zadovoljiti sve zakonom predviđene odredbe posebno kada je u pitanju zagađenje okoline u slučaju havarije.

6.5 Plinovod Visokotlačni plinovodi se u načelu ne smiju ugrađivati na ili u objekte, ako je pritisak u cijevi veći od 16 bara.

Plinovod se obično ugrađuje ispod vanjske konzole objekta (slike br. 6.1 i 6.4).

Ugrađivanje plinovoda unutar sandučastog presjeka nije dozvoljeno iz sigurnosnih razloga.

Slika 6.1:

Slika 6.2:

Slika 6.3:



Slika 6.4:

Slika 6.5:

Slika 6.6:




7. INSTALACIJE KOJE

OMOGUĆAVAJU NESMETANU UPOTREBU MOSTOVA I PUTEVA

7.1 Odvodnjavanje i kanaliziranje vode

sa mosta Ova tema je celovito obrađena u PS 1.2.5. 7.2 Rasvjeta Rasvjeta spada u onu vrstu instalacija koje se pojavljuju kod gradskih mostova ili mostova u osvjetljenim raskrsnicama. Elektro instalacija koja napaja sistem osvetljenja, ugrađuje se u hodnike mosta Zaštitne cijevi elektro instalacije ne smiju ometati ugrađivanje armature. Elektro instalacija polaže se u plastične ili čelične cijevi zaštićene na uticaj korozije. Kontrolni šahtovi ugrađuju se uz svaki kandelaber koji se nalazi na mostu, te na početku i kraju mosta. Mostovi na kojima se ugrađuje osvjetljenje moraju se uzemljiti. 7.3 Instalacije za poziv u slučaju

opasnosti Instalacije za poziv u slučaju opasnosti ugrađuju se ispod konzole rasponske konstrukcije, između rebara kod konstrukcija sa rebrima i pločom ili u unutrašnjosti sanduka. Ove instalacije mogu se ugraditi iznad konzole, u hodniku ili rubnom vijencu kod kratkih mostova kod kojih nisu potrebni kontrolni šahtovi i šahtovi za ugrađivanje te u slučajevima kod kojih bi ugrađivanje na drugim mjestima negativno utjecalo na konstrukciju i njen izgled.

Zaštitne cijevi ne smiju ometati ugrađivanje armature.

Ove instalacije polažu se u plastične cijevi ili metalne koje su zaštićene na uticaj korozije. 7.4 Saobraćajne i signalno-sigurnosne

instalacije Saobraćajne i signalno-sigurnosne instalacije pojavljuju se na svim mostovima, a posebno kod mosta u naseljima i gradovima. Elektro instalacije koje napaju sistem semaforizacije ugrađuju se u hodnike mostova.

Elektro instalacija koja napaja ostalu saobraćajnu-sigurnosnu opremu ugrađuje se ispod konzole rasponske konstrukcije ili između rebara kod ovakvog tipa konstrukcije. Ako se radi o sandučastim presjecima, onda se ugrađuju u unutrašnjosti sanduka. Zaštitne cijevi ne smiju ometati ugrađivanje armature.

Elektro instalacija ugrađuje se u plastične ili metalne cijevi koje su zaštićene na uticaj korozije. Kontrolni šahtovi se izrađuju ispred i iza mosta, ako je kraći od 50,0 m, a kod dužih mostova na razdalji 30-40 m. 7.5 Uzemljenje

Ako se na mostu nalaze elektro instalacije, javna rasvjeta ili saobraćajne i signalno-sigurnosne instalacije, koje zahtijevaju električnu energiju, onda se na mostu moraju uzemljiti svi metalni dijeli mosta (slika 7.1).

Metalna ograda na mostu na kome nema elektro instalacija, mora se uzemljiti radi mogućnosti udara groma. Ako je metalna ograda povezana sa armaturom hodnika, onda projektant treba donijeti odluku o potrebi uzemljenja ograde na mostu. Detalj uzemljenja mora izraditi ovlaštena organizacija koja se bavi projektovanjem elektroinstalacija. 7.6 Katodna zaštita

Katodna zaštita je zaštita metalnih dijelova konstrukcije na koroziju. Upotrebljava se za one dijelove konstrukcije koji se nalaze u vodi ili zemlji. Često se upotrebljava kod cjevovoda ili rezervoara u zemlji. U zadnje vrijeme ova zaštita se upotrebljava i kod armirano betonskih konstrukcija. Kod katodne zaštite smanjuje se potencijal između ograde i čeličnog elementa (katode) koga treba zaštititi. Ovo smanjenje postiže se pomoću kontrolisanog električnog toka između anode i katode sa čime se spriječava topljenje metala. Katodna zaštita se može izvesti i na način, da se na čelične dijelove konstrukcije, koja treba da se zaštiti, pritvrde "žrtvujuće elektrode". Ove elektrode su pločice magnezijuma, cinka ili aluminijuma koje posjeduju veći negativniji elektrokemijski potencijal nego što ga imaju čelični dijelovi konstrukcije. Pločice "žrtvujuće" propadaju odnosno oksidiraju umjesto metalnih dijelova konstrukcije.


Slika 7.1: Uzemljenje

- objekat sa srednjim potporama - objekat bez srednjih potpora Sa katodnom zaštitom se štite kablovi za prednaprezanje u armiranobetonskim konstrukcijama. Gustoća električnog toka, koja se preporučuje za katodnu zaštitu, iznosi 5 – 20 mA/m2. Ispitivanja vodikove krtosti prednapetih kablova su pokazala, da krtost nastupi pri mnogo višoj gustoći električnog toka od one koja je potrebna za katodnu zaštitu. Izradu katodne zaštite treba obraditi u posebnom projektu koji izrađuje stručno lice za katodnu zaštitu uz saradnju sa projektantom. 7.7 Monitoring Monitoring je naročito opravdan i poželjan kod velikih i značajnih mostova koji se nalaze na nestabilnom tlu i u lošim klimatskim uslovima ili u agresivnoj okolini.

Potrebu za uvođenjem monitoringa za pojedine mostove, donosi investitor mosta na osnovu projektnog zadatka.

Monitoring znači pračenje stanja konstrukcije u toku izgradnje i eksploataciji sa udaljenog (neovisnog) mjesta za mjerenje. Mogu se osmatrati: - promjene na nosivni konstrukciji - stepen korozije - učinak okoline Monitoring nosive konstrukcije prati stabilnost i deformacije mosta za vrijeme građenja i upotrebe. Evidentiraju se statički i dinamički parametri mosta koji prestavljaju važan faktor kod određivanja stepena sigurnosti i upotrebljivosti mosta. Trajno praćenje stanja mosta posebno je važno u slučajevima vanrednih opterećenja (teški vangabaritni tereti,pomjeranja nestabilnog tla, jaki vjetrovi, potres). Senzori za monitoring nosive konstrukcije povezani su sa centralnim mjestom gdje se uz pomoć kompjutera bilježi ponašanje i odgovori konstrukcije. Na taj način prate se relativne deformacije, temperatura konstrukcije i veličina ubrzanja. Ovi podatci omogućavaju proračun napona u konstrukciji te veličinu i brzinu pomjeranja konstrukcije.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Instalacije na mostovima Monitoring korozije prestavlja praćenje stepena korozije onih čeličnih elemenata konstrukcije koji su ugrađeni u beton ispod kote terena ili su položeni u cijevima. Na ovaj način se prate geomehanička sidra, kablovi za prednaprezanje i ugrađena armatura. Senzori za monitoring korozije ugrađuju se na kritičnim mjestima konstrukcije. Na osnovu podataka, koji se dobivaju uz pomoć sistema monitoringa i redovnih pregleda mosta, mogu se izvesti pravovremene intervencije koje spriječavaju pojavu oštećenja i propadanje konstrukcije. 7.8 Instalacije za grijanje kolovoza

Kod većih mostova koji se nalaze u teškim klimatskim uslovima treba analizirati mogućnost ugrađivanja instalacije za grijanje kolovoza. Kolovoz se može grijati sa plinom ili elektrikom. Održavanje ovakvog objekta je lakše, pošto solenje kolovoza i čišćenje snijega nije potrebno. Sa ovim se eliminišu uzroci pojave oštećenja na konstrukciji.

Konstruktorska rješenja za grijanje moraju se obraditi u posebnom projektu. Ove instalacije zahtijevaju deblji sloj asfalta. 8. RASTOJANJA IZMEĐU

INSTALACIJA

Svijetli razmak između instalacija i konstruktivnih elemenata moraju biti min. 2xD (D = promjer cijevi).

Horizontalni razmak između telefonskih i elektroenergetskih instalacija do 1 kV mora iznositi min. 0,3 m. Horizontalni razmak između telefonskih i elektroenergetskih instalacija iznad 1 kV mora iznositi min. 0,5 m.

U slučaju da se međusobni razmaci ne mogu postići, potrebno je primijeniti zaštitne mjere koje važe za elektroenergetske instalacije. 9. VJEŠANJE I OSLANJANJE

INSTALACIJA Konstrukcije vješanja i njihove uticaje na most treba računski dokazati. Sve naprave za vješanje moraju biti zaštićene na uticaj korozije.

Konstrukcije vješanja mogu se ugrađivati naknadno sa zavrtnjevima (slika 9.1). U toku građenja mogu se ugraditi odgovarajući profili. Razmak naprava za pritvrđivanje iznosi približno 2,0 m. Ovaj razmak zavisi od promjera cijevi, krutosti cijevi i materijala iz koga je cijev izgrađena.

Srestva za pritvrđivanje instalacije ne smiju oštetiti armaturu. Instalacije se ne smiju čvrsto vezati na rasponsku konstrukciju radi različitih uticaja (temperatura, reologija).

Slika 9.1: Detajl pritvrđivanja instalacija ispod konzole



Slika 9.2: Radionički nacrt vješanja za četiri cijevi U području prekida zidova komora, instalacije se elastično polažu na podlogu, a istovremeno moraju biti gibljive u uzdužnom i poprečnom smjeru. Otvori treba da budu dovoljno veliki da omogućavaju prolaz cijevi i zaštite oko cijevi.

Kod podizanja gornje konstrukcije objekta ne smije se ugroziti funkcija instalacija. Po potrebi se predvide veze sa razdvajanjem. U području dilatacione spojnice, odnosno na prostoru za slobodno pomjeranje treba cijevi za instalaciju dilatirati. U području dilatacija mostova, naročito na prelazima rasponske konstrukcije i upornjaka, treba izvesti i dilatiranje cijevi za instalacije. 10. PRELAZ INSTALACIJA SA MOSTA

NA PUT 10.1 Mostovi na autoputevima Mostovi na autoputevima imaju samo one instalacije koje omogućavaju upotrebu mosta i puta, a navedene su u tački 4.

Na skoro svim mostovima prisutne su instalacije za odvodnjavanje i kanaliziranje, koje mogu neometano prelaziti sa mosta u trup ceste. Ovi prelazi mogu se izvesti na više načina - nastavljaju se u trup puta preko šahtova i

bez šahta, ako se radi o kraćim objektima - spuste se ispred upornjaka - prolaze kroz upornjak

Ostale instalacije na autoputevima, (poziv u slučaju opasnosti, saobraćajna i signalno-sigurnosna instalacija), prelaze u trup puta preko šahtova u bankini ili u pojasu za razdvajanje. 10.2 Mostovi u gradovima i naseljima Preko mostova u gradovima i naseljima često prelaze brojne instalacije za komunalne i gradske potrebe. Prelaz ovih instalacija sa mosta na cestu omogućava se preko kontrolne komore koja se izvede u području upornjaka sa kojim je povezana.


Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima Instalacije na mostovima 11. ŠAHTOVI I KOMORE ZA REVIZIJU Razlikujemo: - šahtove na konstrukciji mosta koji služe za

kontrolu instalacija koje su ugrađene u hodniku. Izvode se kod mostova dužih od 50,0 m;

- prelazni šahtovi ispred i iza mosta koji

služe za savlađivanje visinske razlike, tlocrtnu raspodjelu instalacija po objektu i kompenzaciju različitih deformacija rasponske konstrukcije i instalacija;

- komore iza upornjaka koje se izrađuju kod gradskih mostova sa velikim brojem instalacija.

Slika 11.1: Šaht za reviziju sa metalnim poklopcem


Instalacije na mostovima Smjernice za projektovanje, građenje, održavanje i nadzor na putevima 11.1 Šahtovi za reviziju na mostovima Šahtovi za reviziju nalaze se na mostu u području hodnika u koliko kroz njega prolaze instalacije. Predviđuju se samo kod dužih mostova (veća od 50,0 m). U hodniku se pojavljuju samo u slučajevima kada je na mostu ugrađena instalacija za osvjetlenje. U ovom slučaju ugrađuju se uz svaki kandelabar. Veličina šahta zavisi od broja cijevi, koje prolaze kroz hodnik. Šahtovi za reviziju nisu dozvoljeni u području kolovozne ploče. U području hodnika su plitki. Morajo se uredno odvodnjavati, a zatvoreni su sa čeličnim poklopcem (slika 11.1). U hodniku se mogu ugrađivati samo cijevi max. promjera ∅ 110 mm.

11.2 Prelazni šahtovi za reviziju Prelazni šahtovi za reviziju su prostori koji su zatvoreni sa armirano-betonskim poklopcem. Prelazni šahtovi se postavljaju ispred i iza mosta kada preko mosta prelaze instalacije. Prelazni šahtovi se planiraju na mjestima na kojima se položaj instalacija mijenja u pogledu visine ili tlocrtnog rasporeda. Grade se i na mjestima gdje su predviđeni ventili, ozračenja, zatvarači itd. Položaj instalacija u području puta razlikuje se od položaja na objektu. U većini slučajeva treba savladati visinsku razliku, instalacije razvesti na odgovarajući način i kompenzirati razlike u dužinama. Šahtovi za reviziju u potpunosti zadovoljavaju samo u slučajevima kod kojih broj instalacija nije veliki. Prelazni šahtovi moraju imati uredno riješeno odvodnjavanje. Zatvoreni su sa armiranobetonskim poklopcem. Slika 11.2 prikazuje tipski prelazni šaht, a isti mogu imati i veće dimenzije.

Slika 11.2: Prelazni šaht za reviziju sa betonskim poklopcem za cijevi ugrađene u hodnicima



Slika 11.3: Položaj prelaznih šahtova u tlocrtu 11.3 Komore za reviziju Ako preko mosta prelazi veći broj različitih instsalacija onda se ispred i iza objekta predviđaju komore za reviziju. U komorama se raspoređuju instalacije, savlađuje visinska razlika i kompeziraju razlike u dužinama. Kroz komore se mogu naknadno ugrađivati i druge instalacije. Minimalne dimenzije komora su 2,0 x 2,0 m, a mogu biti i veće u koliko to prilike zahtjevaju. Proboji zidova komora izvode se u području blokova za ležišta, a moraju biti vodonepropusni. Otvori za instalacije u komorama moraju omogućiti eventualne zasuke ležišta i obezbijediti da nemaju dodir sa zaštitnim cijevima. Komora je povezana sa upornjakom pomoću zglobova. 12. ODRŽAVANJE, KONTROLA I

ZAMJENA INSTALACIJA Način vođenja instalacija preko mosta, njihov položaj i sistem pritvrđivanja moraju biti takvi, da omogućavaju nesmetano održavanje, kontrolu i zamjenu. U sandučastim presjecima instalacije se ugrađuju u unutrašnjosti presjeka sanduka

koji mora biti prohodan sa čime se omogućava jednostavan nadzor. Instalacije koje su pritvrđene na konzole ili između rebara dostupne su samo pomoću posebnih lotri ili posebnog vozila koje je opremljeno tako, da se može priči instalacijama ispod kolovoza.

Važeći propisi zahtijevaju prethodno ispitivanje nekih instalacija prije dobivanja dozvole za upotrebu objekta (tlačni kod vodovoda i kanalizacije). Ova ispitivanja treba obaviti prije puštanja saobraćaja preko mosta. Upravljači instalacija trebaju, u skladu sa propisima i standardima, izraditi projekte za održavanje pojedinih instalacija, izvršavati redovne kontrolne preglede i odklanjati eventualna oštećenja. Kod redovnih pregleda treba kontrolisati naprave za pritvrđivanje. Srestva za pritvrđivanje koja su direktno ugrađena u most mora kontrolisati služba koja održava most, a srestva ugrađena na instalacijama mora kontrolisati upravljač instalacija. Sve kontrolne preglede treba blagovremeno najaviti odgovarajućim službama. O pregledima treba napraviti zapisnike i uručiti ih upravljaču mosta.
