İ

1

BELEDİYELER TARAFINDAN KURULAN BÜTÇE İÇİ İŞLETMELERİN

ÖZELLİKLERİ

1. GİRİŞ

Bütçe içi işletme, mahalli idarenin görev ve sorumluluk kapsamında bulunan özel gelir

ve giderleri olan hizmetleriyle ilgili olarak İçişleri Bakanlığı izni ile kurulan bütçe içi işletmeleri

ifade etmektedir. Başka bir ifadeyle ayrı tüzel kişiliği bulunmayan, ilgili mahalli idarenin

bütçesinin içerisinde yer alan işletmeleri ifade etmektedir.

5393 sayılı Belediye Kanunun 71’inci maddesinde; “Belediye, özel gelir ve gideri

bulunan hizmetlerini İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurarak yapabilir.”

Denilmek suretiyle belediyelerin, özel gelir ve gideri bulunan hizmetleri için işletme

kurabileceği hüküm altına alınmıştır.

Bütçe içi işletmeler, büyükşehir belediyesi olan il özel idarelerinde, Daire Başkanlığı

veya İşletme Müdürlüğü ya da İşletme ve İştirakler Müdürlüğü; diğer il özel idarelerinde

İşletme Müdürlüğü ya da İşletme ve İştirakler Müdürlüğü; büyükşehir belediyelerinde, İşletme

ve İştirakler Daire Başkanlığı veya Şube Müdürlüğü; diğer belediyelerde ise, İşletme

Müdürlüğü veya İşletme ve İştirakler Müdürlüğü şeklinde ayrı bir hizmet birimi olarak

kurulabileceği gibi, mevcut bir hizmet birimi içinde de kurulabilir.

Makalemizde bütçe içi işletme ile işletmelerin kurulma aşamaları, muhasebe ve ihale

işlemleri ve personel rejimi işlemleri mevzuat ve Sayıştay kararları ışığında irdelenmeye

çalışılacaktır.

2. BÜTÇE İÇİ İŞLETME KURULMASI

Bilindiği üzere 5393 sayılı Belediye Kanununun “Meclisin görev ve yetkileri” başlıklı

18’inci maddesinin birinci fıkrasının (i) bendinde, bütçe içi işletme kurulmasına karar vermek,

belediye meclisinin görev ve yetkileri arasında yer almıştır. Bu nedenle bütçe işletme

kurulmasına yönelik belediye meclisinden karar alınması gerekmektedir.

İ

2

Örnek meclis kararı aşağıdaki gibi hazırlanabilir;

BAŞKANLIK MAKAMI’NA

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. Maddesinde belirtilen faaliyet alanlarına uygun

olarak; belediyemiz mülkiyetinde veya kullanımında bulunan Kafeterya, Fitness Sauna,

Kondisyon Merkezi Düğün Salonu, Halı Saha tesislerinin işletilmesi konusunda faaliyet

göstermek üzere 5393 Sayılı Belediye Kanununun 71. Maddesine istinaden “……… Belediyesi

İktisadi ve Sosyal Tesis İşletmesi” adı altında Bütçe İçi İşletme Kurulması ve 5393 Sayılı

Belediye Kanununun 18/i maddesi ne istinaden Belediye Meclisinden onay alınması için

yazımızın Meclise havalesini arz ederim.

K A R A R:

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. Maddesinde belirtilen faaliyet alanlarına uygun

olarak; belediyemiz mülkiyetinde veya kullanımında bulunan Kafeterya, Fitness Sauna,

Kondisyon Merkezi Düğün Salonu, Halı Saha, tesislerinin işletilmesi konusunda faaliyet

göstermek üzere 5393 Sayılı Belediye Kanununun 71. Maddesine istinaden “………..

Belediyesi İktisadi ve Sosyal Tesis İşletmesi” adı altında Bütçe İçi İşletme Kurulmasına;

………. İlçe Belediye Meclisinin, ……… Ayı Toplantısının Perşembe günü saat 15,00’de

yapılan 1. Birleşimi, 1. Oturumunda Oybirliği ile kararlaştırılmıştır.

İ

3

Meclis kararının alınmasından sonra 5393 sayılı Kanunun 71 inci maddesindeki hüküm

gereği İçişleri Bakanlığından izin alınması gerekmektedir. İzinde yapılacak hizmete ilişkin

genel bilgiler verilerek izin talep edilmelidir.

Örnek dilekçe aşağıdaki gibidir;

T.C.

İÇİŞLERİ BAKANLIĞI

(Mahalli İdareler Genel Müdürlüğüne)

Sayı: .. /.. /2018

Konu: Bütçe içi işletme kurulması

Belediyemizce, belediyemiz görev alanında bulunan ……….. hizmetleri

gerçekleştirmek amacıyla özel gelir ve gideri bulunan bütçe içi işletme kurulması

planlanmaktadır.

….. faaliyetlerini içeren …… Belediyesi Sosyal ve iktisadi İşletmesi adı altında

kurulacak işletme hakkında alınan meclis kararı ilişikte sunulmuş olup, 5393 sayılı Belediye

Kanununun 71 inci maddesi uyarınca izin verilmesi hususunun gereğini arz ederim.

(İmza)

Belediye Başkanı

Ek: 1 adet Meclis Kararı

Bütçe içi işletme kurulması aşamaları kısaca aşağıdaki gibidir;

ÖNERİ MECLİS KARARI İÇİŞLERİ BAKANLIĞI İZNİ

İ

4

3. BÜTÇE İÇİ İŞLETMELERİN PERSONEL REJİMİ

İçişleri Bakanlığınca hazırlanan ve 8.3.2011 tarihli ve 27868 sayılı Resmi Gazete ’de

yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliğinde işletmede bulunması gereken

nitelikli çalışanlara ilişkin açıklamalara yer verilmiştir.

3.1. Harcama Yetkilisi

İşletmelerde, teşkilat yapısı içinde ayrı birim olarak kurulmuş ise İşletme ve İştirakler

Daire Başkanı/Daire Başkanı/Şube Müdürü/İşletme Müdürü/İşletme ve İştirakler Müdürü;

başka birim içinde faaliyette bulunuyor ise bu birimin en üst yöneticisi, harcama yetkilisidir.

Bütçelerinde harcama birimi sınıflandırılamayan veya harcama yetkilisinin belirlenmesinde

güçlük bulunan mahalli idarelerde işletmenin harcama yetkilisi, üst yöneticinin önerisi ve

İçişleri Bakanlığının uygun görüşü ile belirlenir.

3.2. Gerçekleştirme Görevlileri

Gerçekleştirme görevlileri, harcama talimatı üzerine, işletmeyle ilgili işin yaptırılması,

mal ve hizmetin satın alınması ve tesellümü, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin

hazırlanması görevlerini yürütürler.

Harcama yetkilisi, yardımcıları veya kendisine en yakın yönetim kademesinde bulunan

görevliler arasından birini veya birden fazlasını, diğer görevlilerce düzenlenen gerçekleştirme

belgelerini toplamak, kontrol etmek ve bunları düzenleyeceği bir ödeme emri belgesine

bağlamak suretiyle işlemin taahhüt ve tahakkuk aşamalarını tamamlayarak ödemeye hazır

duruma getirmek üzere ayrıca gerçekleştirme görevlisi olarak görevlendirebilir.

3.3.Muhasebe Yetkilisi

Mahalli idarenin muhasebe hizmetlerini yürüten muhasebe yetkilisi işletmenin de

muhasebe yetkilisidir. İşletmenin hesabı, muhasebe yetkilisi tarafından, mahalli idare kesin

hesabına dâhil edilerek ilgili mercilere verilir.

İşletmenin iş hacminin zorunlu kılması halinde bu işler için ayrı bir muhasebe yetkilisi

yardımcısı görevlendirilebilir. Muhasebe yetkilisi yardımcılarının görevlendirilmesine ve

yetkilendirilmesine ilişkin hususlar, 21/1/2006 tarihli ve 26056 sayılı Resmî Gazete ‘de

İ

5

yayımlanan Muhasebe Yetkilisi Adaylarının Eğitimi, Sertifika Verilmesi ile Muhasebe

Yetkililerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde

belirlenir.

4. BÜTÇE İÇİ İŞLETMELERİN BÜTÇE VE MUHASEBE İŞLEMLERİ

4.1.Bütçe İçi İşletmelerin Bütçe İşlemleri

5393 sayılı Belediye Kanununun 71’inci maddesinde belirtildiği üzere “bütçe içi

işletmeler” ayrı bir tüzel kişiliğe haiz olmadıklarından belediye bütçesi içerisinde gösterilerek

takip edileceklerdir.

Bu kapsamda;

(1) Bütçe içinde kurumsal sınıflandırmada; işletme mahalli idare teşkilat şemasında ana

hizmet birimi olarak yer alıyorsa kendi kodunda, herhangi bir hizmet birimi içinde yer alıyorsa

o hizmet birimi altında kodlanır.

(2) İşletme adına ayrılan ödenekler, fonksiyonel sınıflandırılmada ekonomik işler ve

hizmetler kodunda gösterilir.

(3) İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan personel giderleri,

sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye

giderleri ile transferleri mahalli idare bütçesinden yapılır.

(4) İşletme ödeneğinin iktisadi ve ticari işler için nakit sermaye olarak kullanılacak

kısmı ise ekonomik sınıflandırmada borç verme kodunda gösterilir. Bu ödenek işletme adına

açılmış bir özel hesaba aktarılmak suretiyle kullanılır.

(5) İşletme ödeneğinden kullanılmayan kısmı yılsonunda iptal edilir. İşletme

faaliyetlerinden sağlanan gelir fazlası veya kâr mahalli idare bütçesine gelir kaydedilir.

(6) Ticari faaliyetin ve iktisadi teamüllerin gerektirdiği kısa vadeli borçlanmalar dışında,

finansman amacı ile borçlanma yapılamaz.

Bütçe içi işletmenin bütün gider ve gelirleri yine ilgili Mahalli İdarenin kurum bütçesi

ile ilişkilendirilmelidir. Bütçe ilişkisi yönünden diğer birimlerinden bir farkı yoktur. Ancak

burada iktisadi bir faaliyet söz konusu olduğundan, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe

Yönetmeliğinin 2. maddesi ile Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliğinin 9 uncu

maddesi hükmü gereğince tüm gider ve gelirleri için ayrıca tek düzen hesap planına göre

muhasebe kayıtlarının tutulması gerekir. Bu arada ikili bir muhasebe tutulması söz konusu

İ

6

olduğundan, belediyenin muhasebe kayıtları hem belediyenin diğer faaliyetlerini hem de

işletmenin faaliyetlerini kapsamalıdır.

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız bütçe işlemlerine ilişkin konular Sayıştay

denetimlerine de konu olmaktadır. Bu nedenle bütçe işlemlerine ilişkin mevzuat hükümlerine

hâkim olunması ve takibinin yapılması gerekmektedir.

Örnek Sayıştay Denetim Raporu bulguları aşağıdaki gibidir;

- İşletme ödeneğinin iktisadi ve ticari işler için nakit sermaye olarak kullanılacak kısmının

işletme adına açılmış özel hesaba aktarılırken, transferin ekonomik sınıflandırmada borç

verme kodunda ile gösterilmediği tespit edilmiştir1.

- İşletmenin iktisadi ve ticari işleri için nakit sermaye olarak kullanılacak ödeneğin idarenin

bütçesinde I. düzey 08-borç verme ekonomik kodunda gösterilmesi; bu ödeneğin işletme

adına açılmış özel bir hesaba aktarılmak suretiyle kullanılması; işletme ödeneğinden

kullanılmayan kısmının yılsonunda iptal edilmesi ve işletme faaliyetlerinden sağlanan

gelir fazlası veya kârın mahalli idare bütçesine gelir kaydedilmesi gerekmektedir2.

- Bütçe içi işletme olarak kurulan işletmenin iktisadi ve ticari işlerine ilişkin giderler dışında

kalan personel giderleri, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet

alımı giderleri ve sermaye giderleri ile transferleri mahalli idare bütçesinden yapılacak

ancak işletme ödeneğinin iktisadi ve ticari işler için nakit sermaye olarak kullanılacak

kısmı ise ekonomik sınıflandırmada borç verme kodunda gösterilecek ve bu ödenek

işletme adına açılmış bir özel hesaba aktarılmak suretiyle kullanılacaktır3.

4.2.Bütçe İçi İşletmelerin Muhasebe İşlemleri

İşletme faaliyetlerinin muhasebe işlemleri 10/3/2006 tarihli ve 26104 sayılı Resmî

Gazete ‘de yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine göre

mahalli idarenin muhasebe biriminde tutulur.

1 İstanbul Kâğıthane Belediyesi, 2014 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-3. 2 Samsun İlkadım Belediyesi, 2015 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-3. 3 Uşak Belediyesi, 2013 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-1.

İ

7

İşletmenin Kurumlar Vergisine tabi faaliyetleri, hesap planı bakımından, sadece bütçe

işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin olarak Mahalli İdareler Bütçe ve

Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine tabidir.

İşletmenin ticari mal ve hizmet alım satımlarına ilişkin (Kurumlar Vergisine tabi)

faaliyetleri için, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 175’inci ve mükerrer

257’nci maddeleri hükümleri uyarınca belirlenen muhasebe standartları, tek düzen hesap planı

ve mali tabloların çıkarılmasına ilişkin usul ve esaslar çerçevesinde defter tutulur. Mahalli idare

bütçesi içinde yapılan personel ve diğer yönetim ve donatım giderleri kurum kazancının

tespitinde ve Kurumlar Vergisi beyannamesinin düzenlenmesinde ayrıca dikkate alınır.

Bütçe içi işletmelerin muhasebe işlemlerinde yapılan hatalarda Sayıştay denetimlerine

konu olmaktadır. Bu kapsamda muhasebe işlemlerinin yapılmasında gerekli hassasiyetin

gösterilmesi önem arz etmektedir.

Bütçe içi işletmelerin muhasebe işlemlerine ilişkin Sayıştay Denetim Bulguları

aşağıdaki gibidir;

- İşletmenin Kurumlar Vergisine tabi faaliyetleri, hesap planı bakımından, sadece bütçe

işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin olarak Mahalli İdareler Bütçe

ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine tabi olacağı, bunun yanında İşletmenin ticari mal

ve hizmet alım satımlarına ilişkin (Kurumlar Vergisine tabi) faaliyetleri için, Vergi Usul

Kanunu hükümleri uyarınca belirlenen muhasebe standartları, tek düzen hesap planı ve

mali tabloların çıkarılmasına ilişkin usul ve esaslar çerçevesinde ayrıca defter tutulacağı

belirtilmektedir4.

- Yönetmelik'in düzenlemesine göre, bütçe içi işletmelerin muhasebe yetkilisi ilgili mahalli

idarenin muhasebe yetkilisi olup bütçe içi işletmenin ayrı bir hesabının tutulması ve

mahalli idare kesin hesabına dahil edilmesi; işletme faaliyetlerinin muhasebe işlemlerinin

ise Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine göre mahalli idarenin

muhasebe biriminde tutulması gerekmektedir5.

5. BÜTÇE İÇİ İŞLETMELERDE KAR-ZARAR DENGESİ

Bilindiği üzere belediyelerin bütçe işletme kurabilmelerine temel hazırlayan 5393 sayılı

Belediye Kanunu bu işletmeler için özel gelir ve özel gider tanımını kullanmıştır. Ayrıca bu

4 İstanbul Kağıthane Belediyesi, 2014 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-2. 5 Samsun İlkadım Belediyesi, 2015 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-3.

İ

8

işletmelere ilişkin olarak mevzuatımızda sosyal politika aracı olarak kullanılmasını öngören

herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

Bu nedenle bütçe içi işletmelerde fiyat politikalarını belirlerken basiretli tacir gibi

davranarak piyasa şartlarına göre fiyat belirlemesi gerekmektedir. Zira eğer belediyeler gibi

sosyal devlet ilkesi gereği ucuz fiyat politikası belirlemesi durumunda özel sektörün de faaliyet

gösterdiği alanlara girerek kamu kaynağı ve gücü kullanmak suretiyle piyasada var olan rekabet

şartlarını bozması da ekonomik sistemimizin yapısına uygun düşmemektedir.

Sosyal devlet yalnızca tüketicileri değil üreticileri de düşünmek zorunda olup toplumda

gözetilmesi hedeflenen yatay ve dikey eşitliği sağlamak sosyal devletin en temel görevlerinden

biridir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu açıkça üst yöneticilerin

sorumlulukları altındaki kaynakların etkili, ekonomik ve verimli şekilde elde edilmesi ve

kullanımını sağlamaktan, kayıp ve kötüye kullanımının önlenmesinden, malî yönetim ve

kontrol sisteminin işleyişinin gözetilmesinden sorumlu olduklarını açıkça ifade etmektedir.

Uygulanan sosyal politikaların bireyin sosyal durumunu gözetebilmesi en temel mali

ilkelerdendir. Eğer yapılan sosyal yardımlar bireylerin ekonomik durumlarını

değerlendiremiyorsa başarılı sonuçlar vermesi beklenemez. Bu itibarla tüm bireyleri eşit sosyo-

ekonomik durumda değerlendirerek aynı fiyat politikalarına maruz bırakmak kamu

kaynaklarının sınırlı olduğu gerçeğinden hareketle zamanla sosyal dengeyi düzeltmek yerine

bozacaktır.

Bütçe içi işletmelerin karlı olarak faaliyet göstermesini sağlayacak fiyat politikalarının

uygulanarak; bu uygulama sonucunda zarar görecek vatandaşların durumlarına uygun sosyal

politikaların ayrıca devreye sokulması gerektiği düşünülmektedir.

6. BÜTÇE İÇİ İŞLETMELERİN İHALE İŞLEMLERİ

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 2’inci maddesinde;

“Aşağıda belirtilen idarelerin kullanımında bulunan her türlü kaynaktan karşılanan

mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihaleleri bu Kanun hükümlerine göre yürütülür:

a) Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve

belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler (meslekî kuruluş şeklinde

faaliyet gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç), tüzel kişiler.

İ

9

b) Kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu iktisadi

teşebbüsleri.

c) Sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla kurulmuş ve kendilerine kamu

görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (meslekî kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim

kurumları hariç) ile bağımsız bütçeli kuruluşlar.

d) (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da

ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese,

birlik, işletme ve şirketler…” denilmektedir.

Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin 14’üncü maddesinde ise;

“İhale işlemleri-

İşletmenin ihale iş ve işlemleri 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve

5/1/2002 tarihli ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ile bu kanunlara dayanılarak

yayımlanan yönetmeliklerin hükümlerine göre yürütülür.” Denilmektedir.

Buna göre bütçe işletmeler ihale iş ve işlemlerini 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ile bu kanunlara dayanılarak yayımlanan

yönetmeliklerin hükümlerine göre yürütmek zorundadırlar.

Bütçe içi işletmelerin 4734 sayılı Kanunun 22/d bendi kapsamında yapacakları alımların

şartnamelerinde marka belirtilip belirtilemeyeceği konusu da sıkça tartışılagelen bir konudur.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin 22.5.1.4. maddesinde, “İdarelerce işletilen eğitim ve dinlenme

tesisi, ordu evi, askeri gazino, misafirhane, çocuk bakımevi, kreş, spor tesisi, kantin ve benzeri

sosyal tesisler tarafından, bu tesislerden yararlananların tercihine göre satılmak üzere, 4734

sayılı Kanunun 22 nci maddesinin (d) bendi kapsamında yapılacak mamul mal alımlarında

marka belirtilmeden yararlananların tercihinin karşılanamayacağı hallerde marka belirtilmek

suretiyle alım yapılabilir…” hükmü yer almaktadır. Kamu İhale Genel Tebliğinde sayılan

yerlerden olmak kaydı ile marka belirtilerek alım yapılması mümkün görünmektedir.

Bütçe İçi İşletmelerin İhale İşlemlerine ilişkin Sayıştay Denetim Raporlarında

değinilen konular aşağıdaki gibidir;

- Bütçe içi işletme bünyesinde faaliyet gösteren kuruma ait sosyal tesis işletmelerinin mal

alımları ve personel çalıştırılması dışındaki hizmet alımları için 4734 sayılı Kamu İhale

Kocaeli Darıca Belediyesi 2014 Yılı Düzenlilik Denetim Raporu 13 T.C. Sayıştay

İ

10

Başkanlığı Kanunu’nda belirlenen ihale yöntemlerine ya da doğrudan temin usulüyle alım

yöntemine başvurulmadığı, alımların 08.03.2011 tarih ve 27868 sayılı Resmi Gazete ‘de

yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin 11’inci maddesinde

düzenlenen avans yöntemi kullanılarak gerçekleştirildiği görülmüştür. Yönetmeliğin

11’inci maddesinde; gerçekleştirme ve ödeme belgeleri ile ilgili işlemlerin tamamlanması

beklenilmeyecek ivedi veya zorunlu giderler için mutemede üst sınırı Merkezi Yönetim

Bütçe Kanunu ile belirlenen tutarda avans verilebileceği, işletmenin ticari faaliyetleri için

işletme kasasından verilecek avanslarda bu tutarın beş katına kadar yükseltilebileceği

ifade edilmiştir. İşletmenin ihale iş ve işlemlerinin ise 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ile bu kanunlara dayanılarak yayımlanan

yönetmeliklerin hükümlerine göre yürütüleceği 14’üncü maddede düzenlenmiştir6.

- Bütçe içi işletmenin akaryakıt ve lpg alımlarının Türkiye Petrolleri Anonim Şirketi ile

bayilik sözleşmesi imzalamak suretiyle gerçekleştirildiği anlaşılmıştır. Ancak, yukarıda

belirtilen mevzuat hükümlerine göre bütçe içi işletmelerin alımlarının 4734 sayılı Kamu

İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’na göre yürütüleceği

belirtilmiştir. Diğer bir deyişle, Kurumun “…….. Belediyesi Tanzim Satış Müdürlüğü”

adı altında faaliyet gösteren bütçe içi işletmesinin akaryakıt alımlarını Kamu İhale Kanunu

hükümlerine göre gerçekleştirmesi esas olup, ihale yapmaksızın doğrudan bayilik

sözleşmesi ile karşılaması mümkün görünmemektedir7.

7. BÜTÇE İÇİ İŞLETMELERE İLİŞKİN SAYIŞTAY KARARLARI

7.1.Bütçe İçi İşletmelerden İndirimli veya Ücretsiz Yararlanılması:

Gerek 5393 sayılı Belediye Kanunu, gerekse diğer Kanunlarda meclisin yetkileri

belirlenmiş olup, meclis ancak kendine verilen yetki çerçevesinde karar alabilir. Meclis kanunla

kendisine yetki verilmeyen bir konuda karar alamayacağı gibi, kanuna aykırı karar da alamaz.

Kanuna aykırı karar alınması durumunda alınan karar geçersiz olacağı gibi, alınan kararın

sonuçlarından karar alanlar ve bu kararı uygulayanlar sorumlu olacaklardır. Buna göre,

Belediye Meclislerine Belediyenin işlettiği kafeteryalarda, düğün ve toplantı salonlarında

ilgililerin isteğine bağlı olarak ifa edecekleri hizmetler için tarife düzenleme yetkisi verilmekle

birlikte, 4736 sayılı Kanunun 1. maddesi uyarınca belediyelerin üretilen mal ve hizmet

6 Kocaeli Darıca Belediyesi, 2014 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-5. 7 Sivas Belediyesi, 2016 yılı Sayıştay Denetim Raporu, Bulgu-13.

İ

11

bedellerinde herhangi bir kişi veya kuruma ücretsiz veya indirimli tarife uygulaması mümkün

değildir8.

7.2.Bütçe İçi İşletmelerin Muhasebesinin, Hizmet Alım İhalesi Yapılmaksızın Mali

Müşavire Yaptırılması

Sayıştay 5. Dairesi 10.10.2013 tarih ve 21 sayılı kararında; Bütçe içinde yer alan

iktisadi işletmenin muhasebe hizmetlerinin, kurumun muhasebe birimince ve muhasebe

yetkilisince yapılması gerektiği halde doğrudan temin usulüyle serbest muhasebeciye

gördürülmesi sonucu oluşan toplam kamu zararının ilgililere ödettirilmesine karar vermiştir.

Ancak Sayıştay 6. Dairesi 03.02.2015 tarih ve 192 sayılı kararında bütçe içi işletmesinin

muhasebe işlemlerinin mali müşavire yaptırılması karşısında ödeme yapılmasını hukuka uygun

bulmuştur;

Belediyenin ilgili birimlerindeki personel sayısının azlığı ve/veya bu personelin vergi

hukuku ve muhasebe konularında yeterince ayrıntılı bilgiye sahip olmayışı karşısında, Belediye

bütçe içi işletmelerin muhasebe işlerinin bu konuda profesyonel düzeyde bilgi sahibi olan

meslek mensuplarına yaptırılması, kabul edilebilir bir durumdur. Çünkü Belediyelerin mali

hizmetlerle ilgili birimleri; ticari muhasebe ile ilgili her türlü kaydın ve belgenin tam doğru ve

eksiksiz olarak düzenlenmesi/muhafaza edilmesi ile bu konuların vergi hukuku ve

uygulamalarını ilgilendiren yönleri hakkında üst düzey bilgi ve donanıma sahip değillerdir.

Açıklanan gerekçeler ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca, Belediye bütçe içi

işletmelerin muhasebesi işleri için, hizmet alım ihalesi yapılmaksızın mali müşavir hizmeti

satın almasında hukuka aykırılık bulunmamaktadır.

8. SONUÇ

5393 sayılı Belediye Kanununa göre belediyeler görev alanları ile ilgili konularda özel

gelir ve gideri bulunan hizmetlerini İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurarak

yapabilmektedirler. Bütçe içi işletme kurulmasına ilişkin meclis kararı alınmalı ve bu karar ile

birlikte İçişleri Bakanlığından izin alınmalıdır.

8 Sayıştay Temyiz Kurulunun 17.01.2018 tarih ve 43990 tutanak sayılı kararı.

İ

12

5393 sayılı Kanunun 71’inci maddesine dayanılarak çıkarılan Mahalli İdareler Bütçe İçi

İşletme Yönetmeliğinde bütçe ve muhasebe işlemleri ile personel rejimine ilişkin açıklamalara

yer verildiğinden Yönetmeliğin bilinmesi önem arz etmektedir.

Örnek:

Yılı bütçesinde akaryakıt alımı ile İlgili tertibinin altına 100.000 TL ödeneği olan Otobüs işletmesi için

KDV hariç 1.000,00 TL lik bir akaryakıt gideri yapılmıştır.

TEK DÜZEN MUHASEBE SİSTEMİNE GÖRE YAPILACAK MUHASEBE KAYDI

740.01 DİREKT MADDE MALZEME GİDERİ 1.000,00

191 İNDİRİLECEK KDV 180

360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESBI 9,48

103 VERİLEN ÇEKLER VE GÖNDERME EMİRLERİ HESABI 1.170,52

MAHALLİ İDARELER BÜTÇE MUHASEBE SİSTEMİNE GÖRE YAPILACAK MUHASEBE KAYDI

BÜTÇE HESAPLARI

830 BÜTÇE GİDERLERİ HESABI 1.180,00

835 GİDER YANSITMA HESABI 1.180,00

ÖDENEK BİLGİ

HESAPLARI

905 ÖDENEKLİ GİDERLER HESABI 1.180,00

900 GÖNDERİLECEK BÜTÇE ÖDENEKLERİ HESABI 1.180,00

NOT:

Bütçe içi işletmelerde Kurumlar Vergisini takibi açısından TDH göre muhasebe kayıtlarına

zorunluluk vardır, diğer taraftan işletmenin bütçe ve ödeneklerinin takibi açısından Tahakkuk Esaslı

Muhasebe Sisteminde kayıt altına alınması gerekmektedir. Dolayısıyla aynı gider için hem işletme

açısından hem belediye açısından çift kayıt yapılarak anlık konsolidasyonun sağlanması söz konusudur.

İ

13

KAYNAKÇA

- 213 sayılı Vergi Usul Kanunu,

- 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu,

- 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu,

- 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu,

- 5393 sayılı Belediye Kanunu,

- Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği,

- Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği,

- Muhasebe Yetkilisi Adaylarının Eğitimi, Sertifika Verilmesi ile Muhasebe Yetkililerinin

Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik,

- Kamu İhale Genel Tebliği,

- Sayıştay Denetim Raporları,

- Sayıştay Temyiz Kurulu Kararları,

- Sayıştay Daire Kararları.