10. SINIF KIMYA10 11 LM 2 5076 1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI Kütlenin Korunumu Kanunu Bilim insanlarından Antoine Lavoisier (1743-1794) Laurent Lavoisier, kapalı kaplar-da yaptığı

10. SINIF

DERS ANLATIM REHBERIKIMYA

2

KÜ

NY

E

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Rehberi

OL00-10.02DER07

978-605-2000-29-8

Yasemin Salman

Nalan Kural - Ali Eldiven - İsmail Gürdal

TestOkul Dizgi Servisi

Kısmet Gül Albayrak

Erkan Kılıç - Erdinç Şahin

Özge Burhan

Nilgün Aydoğan

Aykut Matbaası / Firuzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No: 24 / 26 A

Blok Avcılar / İST. tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26

0 212 275 00 35 www.testokul.com / [email protected]

Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sok. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi

Kat: 9 Mecidiyeköy / İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Eksen Yayıncılık

ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı

izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tama-

men çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat

uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazar

katkıda

bulunanlar

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

dijital içerik

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

Copyright ©

3

MER

HA

BA

Sevgili Öğrenciler,

Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra-

da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu iyice anlamaya uğraşan, sonrasında ise

tekrar etmek için çaba sarf eden sizlere işinizi çok kolaylaştıracak yeni bir ürün

sunuyoruz: Kimya Ders Anlatım Rehberi.

Ders Anlatım Rehberi, adı üstünde, size dersi öğrenme süreciniz boyunca rehber-

lik yapacak. Nasıl mı?

Öğretmeniniz akıllı tahtada ders anlatıyor, siz de not tutuyorsunuz ama “Ders

Anlatım Rehberi” sizi yönlendiriyor hangi notları tutacağınız hususunda. Temel

mantığı bu. Böylelikle uzun uzun yazıp hem yorulmamış hem de yazarken konu-

nun önemli noktalarını kaçırmamış oluyorsunuz.

Öncelikle her bir ünitede neler öğreneceğinizi, hangi konularla karşı karşıya ka-

lacağınızı gösteriyoruz ünitelerin ilk sayfasında. Bu sayede derse bir ön hazırlık

sağlanmış oluyor. Sonra küçük alt başlıklara ayrılmış şekilde konuları öğrenmeye

başlıyorsunuz. Çözümlü örnekler ve etkinliklerle size anlatılanlar somutlaşıp zih-

ninize yerleşiyor. Ayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha ayrıntılı

ve ilginç bilgileri renkli bölümlerle size sunuyor Ders Anlatım Rehberi. Kare kod-

ları kullanarak anlatımlardaki boşluklara, örneklerin ve etkinliklerin cevaplarına

ulaşıyorsunuz.

Ders Anlatım Rehberi, akıllı tahtada, konunun kavranmasına ve iyice anlaşılması-

na yardım edecek görsel ögeler ve videolar içeriyor.

Konu anlatımını pekiştirmeye yönelik çok sayıda etkinlik bulacaksınız bu kitapta.

Bu etkinlikler hem yoğun konu anlatımına boğulmamanızı, soluk almanızı sağla-

yacak hem de size anlatılanları daha iyi kavramanıza yardımcı olacak.

Konu anlatımının sonunda, gerekli yerlerde sorular yer alıyor testler hâlinde.

Bunlar, hem konunun tam öğrenilmesini sağlıyor hem de istenirse tekrar ve ödev

amaçlı kullanılabiliyor.

Size düşen anlatım rehberinizin yönlendirmelerine uymak ve kararlı adımlarla

hedefe yürümek.

Güzel ve başarılı bir gelecek sizleri bekliyor...

4

DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI

Konuyu kavramaya yönelik sorulara, uygulamalara bol miktarda yer verdik.

Bir sayfadan akıllı tahtaya yansıtılan ilk slaytı burada numaralandırdık.

Kitaptaki örnek soruların çözümle-rini ve etkinliklerin cevaplarına bu karekodlarlaulaşmanızı sağ-ladık.

Karekod

Slayt Numarası

Etkinlik

Ünite içindeki her bir bölü-mü bu başlıkla ayırdık.

Konu Başlığı

Öğretmenin ayrıca belirtmek istediği önemli gördüğü her şeyi yazabil-meniz için bu bölümü ayırdık.

Not Alanı

Bazı yerleri boş bırakılmış (pembe yazılı) anlatımlarla konuya sağlam bir temel atmanızı istedik.

Anlatım Bölümü

5

DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI

Konuyla ilgili daha ayrıntılı ve ilginç bilgilere bu bölüm-de yer verdik.

Bunu da Bilelim

Çoktan seçmeli soruları da unutmadık elbette.

Konu Değerlendirme Testi

Mor zeminli bu bölümü Fen Lisesi müfredatına göre hazırladık.

Ekstra Bilgi

Konuyla ilgili önemli noktaları bu alanda size sunduk.

Anahtar Bilgi

6

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1: Kimyanın Temel Kanunları ................................................ 10

Konu Değerlendirme Testi - 1 ...................................................... 22

Bölüm 2: Mol Kavramı ....................................................................... 24


Bölüm 3: Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler ................................. 35


Bölüm 4: Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar .............................. 43



1. ÜNİTEKİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR

Bölüm 1: Karışımların Sınıflandırılması ............................................. 60

Konu Değerlendirme Testi - 1 ............................................ 67

Bölüm 2: Çözünme Olgusu ................................................................ 68


Bölüm 3: Çözelti Derişimleri .............................................................. 73


Bölüm 4: Çözeltilerin Derişime Bağlı Özellikleri .............................. 82


Bölüm 5: Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri ....................................... 90


2. ÜNİTE KARIŞIMLAR

7

Cevap Anahtarı ......................................................................................... 183

Bölüm 1: Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları / Temizlik Maddeleri .......... 146

Bölüm 2: Polimerler ................................................................................... 154

Konu Değerlendirme Testi - 1 ............................................................. 160

Bölüm 3: Kozmetik Malzemeler ............................................................... 161

Bölüm 4: İlaçlar .......................................................................................... 165


Bölüm 5: Hazır Gıdalar .............................................................................. 169

Bölüm 6: Yenilebilir Yağlar ....................................................................... 174


4. ÜNİTE KİMYA HER YERDE

CEVAP ANAHTARI

Bölüm 1: Asitleri ve Bazları Tanıyalım ................................................... 104

Bölüm 2: Asitlik ve Bazlık Özelliklerinin Moleküler Düzeyde Açıklanması ... 111

Konu Değerlendirme Testi - 1 .......................................................... 114

Bölüm 3: Asitler ve Bazlar Arasındaki Tepkimeler ................................ 116


Bölüm 4: Asitlerin ve Bazların Günlük Hayat Açısından Önemli Tepkimeleri 122


Bölüm 5: Hayatımızda Asitler ve Bazlar ................................................. 128

Bölüm 6: Tuzlar ........................................................................................ 137


3. ÜNİTE ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

8

1. ÜNİTEKİMYANIN TEMEL

KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR

Bölüm 1: Kimyanın Temel Kanunları ................................................ 10

Konu Değerlendirme Testi - 1 ................................................ 22

Bölüm 2: Mol Kavramı ....................................................................... 24


Bölüm 3: Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler ................................ 35


Bölüm 4: Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar ............................. 43



9

1

1110 1110

BÖ

LÜM

2

5076

1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI

Kütlenin Korunumu Kanunu

Bilim insanlarından Antoine

Lavoisier (1743-1794)

Laurent Lavoisier, kapalı kaplar-da yaptığı deneylerle kimyasal tepkimeler sırasında kütlenin değişmediğini saptamıştır.

Lavoisier, ölçmeye dayalı yaptı-ğı deneylerin sonucunda

ortaya koymuştur.

Lavoisier kapalı bir cam balonda bulunan kalay ve havayı ısıtmış, işlem sonunda kalayın te-beşir tozuna benzeyen bir toza dönüştüğünü gözlemle-miştir. Gerçekleşen tepkime sonunda kapalı cam balonu tekrar tartan Lavoisier değişmediğini tespit etmiştir.

Bu deneyler sonucunda, "Kimyasal tepkimeye giren mad-delerin kütleleri toplamı, ürünlerin kütleleri toplamına eşittir." şeklinde ifade edilebilen "Kütlenin Korunumu Kanunu" tanımlanmıştır.

+ →

2X2 + Y2 → 2X2Y

mX2 + mY

2 = mX

2Y

Tepkimede harcanan = Tepkimede oluşanmaddelerin toplam kütlesi ürünlerin toplam kütlesi

Örneğin; 1,5 gram X ile 0,6 gram Y'nin tepkimesinden 0,5 gram Z ve bir miktar R maddesi oluşuyor. Buna göre, olu-şan R maddesinin kütlesini hesaplayalım.

Kimyasal tepkimelerde, girenlerin ve ürünlerin kütleleri eşit olmalıdır. Buna göre,

X

1,5 g

Y

0,6 g

+ Z

0,5 g

R

m

+

1,5 + 0,6 = 0,5 + m m = 1,6

Açık havada bulunan bir demir parçasının kütlesinin za-manla artmasının nedeni

.

2Fe(k) + 3

2O2(g) → Fe2O3(k)

(Demir) + (Oksijen) → (Pas)

112 g + 96 g = 160 g

Yukarıdaki denklemde de görüldüğü gibi 112 gram de-mirin 96 gram oksijenle tepkimesi sonucunda 160 gram pas oluşur.

Ağzı açık bir kapta yakılan kömürün kütlesinin zamanla

azalmasının nedeni, yanma sonucu gazı olu-

şumudur. Oluşan CO2 gazı havaya karıştığı için zamanla kömürün kütlesinin azaldığı gözlenir.

C(k) + O2(g) → CO2(g)

Kömür + Oksijen → Karbon dioksit

12 g + 32 g = 44 g

Yukarıdaki denkleme göre 12 gram kömürün 32 gram ok-sijenle yanması sonucunda 44 gram CO2 gazı oluşur.

Örnek 1

Al

54 g

+ 3NaOH

240 g

→ Na3AlO3

288 g

+ 3/2H2

X g

Yukarıda verilen tepkimede oluşan hidrojen gazı kaç gramdır?

A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

Çözüm 1

1110 1110

5

5077

Örnek 2

X → Y + Z

denklemine göre 50 gram saf X katısının ağzı açık bir kap-ta gerçekleşen tepkimesi sonunda kapta yalnız 28 gram Y katısı olduğu tespit ediliyor.

Buna göre,

I. 22 gram gaz çıkışı olmuştur.

II. X bileşiktir.

III. Z gaz hâldedir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm 2

Örnek 3

CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O

denklemine göre 1,6 gram CH4 ve 6,4 gram O2'nin tep-kimesinden 4,4 gram CO2 gazı oluştuğuna göre, oluşan suyun kütlesi kaç gramdır?

A) 8,0 B) 6,0 C) 4,0 D) 3,6 E) 2,0

Çözüm 3

Örnek 4

Bir deneyde 20 gram kalsiyumun (Ca) aşırı miktarda kü-kürt (S) ile tepkimesinden 36 gram kalsiyum sülfür (CaS) elde ediliyor.

Tepkime sonunda 14 gram kükürt (S) arttığına göre, baş-langıçtaki kükürt kaç gramdır?

A) 70 B) 56 C) 50 D) 30 E) 16

Çözüm 4

Eşit kütleli kükürt ve oksijen gazlarının tepkimesi sonu-cunda 16 gram kükürt artarken 80 gram kükürt trioksit gazı elde ediyor.

Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Başlangıçtaki oksijen kütlesi kaç gramdır?

b. Tepkimede kullanılan oksijen kütlesinin kükürt küt-lesine oranı kaçtır?

E t k i n l i k

1312

9

5078

E t k i n l i kLaboratuvarda yapılan bir deneyde;

Mg(k) + S(k) → MgS(k)

tepkimesi sırasında harcanan ve oluşan maddelerin kütleleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Deney mMg (g) mS (g) mMgS (g)

1 2,4 X 5,6

2 Y 1,6 2,8

3 6 8 Z

Buna göre X, Y ve Z değerlerini bulunuz.

Sabit Oranlar Kanunu

1799 yılında Joseph Proust ta-

J. Proust (1754 - 1826)

rafından ortaya koyulmuştur. Proust, bileşiği oluşturan ele-mentlerin belirli kütle oranla-rında birleştiğini deneylerle ispatlamıştır.

Bu kanuna göre, bir bileşiği oluşturan elementlerin

arasında sabit bir oran vardır.

Bazı bileşiklerin sabit kütle oranları;

C + O2 → CO2

12 g + 32 g = 44 g

Karbondioksit (CO2) : Karbon kütlesi

Oksijen kütlesi =

12

32 =

3

8

Mg + S → MgS

24 g + 32 g = 56 g

Magnezyum sülfür (MgS):

Magnezyum kütlesi

Kükürt kütlesi =

H2 + 1

2 O2 → H2O

Su (H2O): Hidrojen kütlesi

Oksijen kütlesi =

Örnek 5

Magnezyum oksit (MgO) bileşiğindeki elementlerin küt-

lece birleşme oranı Mg

O =

3

2'dir.

Buna göre, 10 gram oksijenle yeterli miktarda magnez-yumun tepkimesinden en fazla kaç gram magnezyum oksit oluşur?

A) 13 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30

Çözüm 5

1312

12

5079

Örnek 6

Demir (Fe) ve oksijen (O2) den oluşmuş bileşiğin (Fe2O3) kütlesi ile demir (Fe) kütlesi değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.

Bileşik kütlesi (g)

Fe kütlesi (g)7 28

40

10

Buna göre,

a) 11,2 gram Fe ile 5 gram O2 den en fazla kaç gram Fe2O3 elde edilir?

b) Hangi elementten kaç gram artar?

c) 80 gram Fe2O3 bileşiğinde kaçar gram demir ve oksijen atomu vardır?

Çözüm 6

Örnek 7

CaO bileşiğindeki sabit oran mCa

mO

= 5

2'dir.

Buna göre, 49 gram CaO bileşiğinde Ca ve O'nun kütle-leri kaçar gramdır?

Ca kütlesi (g) Mg kütlesi (g)

A) 28 21

B) 35 14

C) 40 9

D) 43 6

E) 25 24

Çözüm 7

Örnek 8

11,2 gram X metali oksitlendiğinde kütlesi 16 gram olu-yor.

Buna göre X2O3 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleş-

me oranı mX

mO kaçtır?

Çözüm 8

1514

15

5080

E t k i n l i k

MgS elde etmek için yapılan bir deneyde 2,4 gram Mg ile yeterli miktarda S'ün tepkimesinden 5,6 gram MgS elde ediliyor.

Buna göre;

a. 12'şer gram Mg ve S'ün tepkimesinden en azla kaç gram MgS elde edilir?

b. Hangi elementten kaç gram artar?

Örnek 9

XY3 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı

X

Y =

2

3'tür.

Buna göre XY2 bileşiği kütlece yüzde kaç X içerir?

A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 75

Çözüm 9

E t k i n l i kAşağıdaki tabloda üç farklı deneyde su eldesi için kullanılan hidrojen ve oksijen miktarları ve oluşun su kütlesi verilmiştir.

Deney mH (g) mO (g) m(H2O) (g)

1 9 72 a2 b c 3,63 d 1,6 e

Buna göre tablodaki a, b, c, d ve e sayılarını bulunuz.

Örnek 10

I. Na(k) + H2O(s) → NaOH (suda) + 1/2H2(g)

II. CaCO3(k) → CO2(g) + CaO(k)

III. HCl(suda) + NaOH(suda) → NaCl(suda) + H2O(s)

Ağzı açık kaplarda gerçekleşen yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde tepkime başında ve sonunda yapılan öl-çümler kütlenin korunumu kanununu destekler?

Çözüm 10

1514

19

5081

Örnek 11

N2O bileşiğindeki kütlece birleşme oranı mN

mO

= 7

4'tür.

Eşit kütlelerde azot ve oksijen kullanılarak 44 gram N2O'nun elde edildiği bir çalışmada hangi maddeden kaç gram artmıştır?

Artan Madde Artan kütlesi (g)

A) Azot 14

B) Azot 7

C) Oksijen 12

D) Oksijen 8

E) Oksijen 4

Çözüm 11

Örnek 1216 gram S elementi ile 24 gram O elementi artansız birle-şerek SO3 bileşiğini oluşturuyorlar.

Buna göre elementlerin bileşikteki kütlece yüzdeleri kaçtır?

S kütlesi (%) O kütlesi (%)

A) 60 40

B) 50 50

C) 40 60

D) 30 70

E) 25 75

Çözüm 12

Katlı Oranlar Kanunu

Lavoisier'in

Dalton (1808)

Kanunu, Proust'un Kanunu'ndan sonra 1804 yılında John Dalton Kanunu'nu ortaya koymuştur.

Katlı Oranlar Kanunu aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.

"İki farklı element birden fazla türde bileşik oluşturuyorsa, elementlerden birinin sabit miktarıyla birleşen diğer elementin kütleleri arasında tam sayılarla ifade edilebilen sabit ve basit bir oran var-dır."

N2O ve NO bileşikleri arasındaki katlı oran;

N2O 4Bileşiklerdeki oksijen miktarları eşit olduğundan,

bileşiklerdeki N atomları arasındaki oran N

N = 2

1

bulunur.NO

N2O ve NO2 bileşikleri için;

Aynı miktar N ile birleşen O atomlarının arasındaki katlı oran;

1/ N2O 4

N sabitlenir. Bunun için 2. bileşik 2 ile geniş-letilir. 2/ NO2

Buna göre O atomları arasında katlı oran O

O = bu-

lunur.

N2O ve NO2 bileşiklerinde aynı miktar O ile birleşen N ele-mentleri arasındaki katlı oran ise;

2/ N2O 4

1. bileşik 2 ile genişletildiğinde oksijen atom-ları eşitlenir. 1/ NO2

Buna göre; N atomları arasındaki katlı oran N

N =

olarak bulunur.

N2O ve NO2 bileşikleri için;

Aynı miktar azot ile birleşen oksijenlerin oranı 0

0 = 1

4 ise, aynı miktar oksijen ile birleşen azot

atomlarının oranı, N

N = 4

1 olur.

Bileşiklerdeki bir elementin katlı oranı a

b ise diğer elementin

katlı oranı b

a olur.

A n a h t a r B i l g i

1716

23

5082

Bileşik çiftlerinde katlı oran olabilmesi için;

Elementler arasındaki katlı oran 1 olmamalıdır. Basit formülleri aynı olan bileşikler arasında katlı oran bulunmaz.

C2H4 ve C4H8 bileşikleri katlı oranlar yasasına uy-maz.

2/ C2H4 4

H

H =

8

8 = 1

C4H8

Bileşik çiftinde en fazla iki aynı tür element bu-lunmalıdır. İkiden fazla aynı tür element içeren bileşik çiftleri arasında katlı oran bulunmaz.

KClO3 ve KClO4 ya da HNO3 ve HNO2 bileşikleri katlı oranlar yasasına uymaz.

Farklı element türleri içeren bileşikler arasında katlı oran aranmaz.

NO2 ve SO2 bileşik çifti arasında katlı oran yoktur.

Katlı oranlar yasasına uyan bileşiklerdeki ele-mentlerin kütlelerinden de bileşikler arasındaki katlı orana ulaşılabilir.

Örnek 13

I. SO2 – SO3

II. C3H4 – C4H10

III. HCIO3 – HCIO4

IV. C3H6 – C5H10

Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden hangilerine katlı oranlar yasası uygulanabilir?

A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

Çözüm 13

Örnek 14 1. bileşik : CH4

2. bileşik : C5Hn

Aynı miktar C ile bileşen 1. bileşikteki hidrojen kütlesinin 2. bileşikteki hidrojen kütlesine oranı 2'dir.

Buna göre, n kaçtır?

A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12

Çözüm 14

Katlı oran, bileşik çiftindeki elementlerin;

1. kütlece oranına,2. formüldeki sayıca oranına eşittir.

Bu durumu aşağıdaki örnekle açıklayalım. Tabloda, X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşikle ilgili bilgiler verilmiştir.

Bileşik X(g) Y(g) Formül

I 14 4 XY

II 28 12 X2Y3

Elementlerin kütlelerinden yola çıkarak katlı oranı bula-lım. Aynı miktar X ile birleşen Y kütleleri arasındaki katlı oranı bulmak için I. bileşikteki kütleleri 2 ile genişletelim.

Bileşik X(g) Y(g)

I2.14\

28

2.4\

8

II 28 12

Y

Y =

8

12 =

2

3 bulunur.

Şimdi aynı işlemi formüllerden yapalım.

I. 2 / XY

II. 1 / X2Y3

1. bileşik 2 ile genişletilirse

4 Y

Y = 2

3 bulunur.

Bileşik çiftlerindeki katlı orana, elemenlerin kütlece birleşme oranlarından veya bileşik formüllerinden ulaşılabilir.

A n a h t a r B i l g i

1716

27

5083

E t k i n l i k

Aşağıdaki tabloda verilen bileşik çiftleri arasındaki katlı oranları bulunuz.

Bileşik

çiftleri

Birinci elementler

arasındaki katlı oran

İkinci elementler

arasındaki katlı oran

CO2

CO1 / CO2 C

C

=

1

22 / COCO2 O

O

=

2

1CO

NO

N2O5

C3H6

CH4

H2O

H2O2

SnO

SnO2

FeO

Fe2O3

Örnek 15

Katlı oranlar kanunu aşağıdaki bilim insanlarından han-gisi tarafından bulunmuştur?

A) John Dalton B) Antoine Lavoisier

C) Joseph Proust D) John Thomson

E) Niels Bohr

Çözüm 15

Örnek 16

Demir ve oksijenden oluşan iki farklı bileşiğin içerdiği demir ve oksijen kütleleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Bileşik Demir kütlesi (g) Oksijen kütlesi (g)

1 11,2 4,8

2 2,8 0,8

2. bileşiğin formülü FeO olduğuna göre,

I. 1. bileşiğin formülü Fe2O3'tür.

II. O atomları arasındaki katlı oran 2

3'tür.

III. 2. bileşikteki sabit oran Fe

O =

7

2'dir.




Çözüm 16

1918

30

5084

Örnek 17

Bileşik kütlesi (gram)

I

II

X kütlesi (gram)70 14

23

22

X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşiğin kütle-lerinin, X kütlelerine gö-re değişimi yandaki gra-fikte verilmiştir.

I. bileşiğin formülü XY2 ise II. bileşiğin formülü nedir?

Çözüm 17

Örnek 18Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisi katlı oranlar yasa-sına uyar?

A) KClO3 – KClO4 B) H2SO4 - H2SO3

C) NO2 - N2O4 D) CH4 – C3H8

E) SO2 – CO2

Çözüm 18

Örnek 19

X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikten birincisi küt-lece %60 X, ikincisi külece %25 Y içermektedir.

Buna göre bileşikler arasındaki katlı oran aşağıdakiler-den hangisi olabilir?

A) 2

3 B) 1

3 C) 1 D) 2 E) 3

Çözüm 19

Örnek 20

NO bileşiğindeki kütlece birleşme oranı mN

mO = 7

8'dir.

Buna göre, N2O5 bileşiğindeki kütlece birleşme oranı mN

mO

kaçtır? A) 7

4 B) 14

8 C) 7

10 D) 7

16 E) 7

20

Çözüm 20

1918

34

5085

Örnek 21

X ve Y elementlerin-X Kütlesi (g)

I

II

Y kütlesi (g)0 12

12

8

den oluşan iki farklı bileşiğe ait grafik yan-da verilmiştir.

Buna göre, I. bileşiğin formülü XY2 olduğuna göre, II. bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) X2Y B) XY3 C) X2Y3 D) X3Y2 E) X2Y5

Çözüm 21

Örnek 22

10 gram X ve m gram Y'nin tepkimesinden 14 gram bile-şik oluştuğu, 4 gram Y'nin arttığı tespit ediliyor.

Buna göre, başlangıçtaki X ve Y'nin kütleleri arasındaki

oran mX

mY

kaçtır?

A) 5

9 B) 5

7 C) 5

4 D) 5

2 E) 1

Çözüm 22

Sabit Hacim Oranları Kanunu

Sadece gazlar için geçerli olan bu

Gay - Lussac

kanun 1808 yılında Gay-Lussac tara-

fından bulunmuştur.

Gay-Lussac gaz hâlde reaksiyona

giren ve gaz hâlde ürün oluşturan

kimyasal reaksiyonlardaki

değişikliklerini incelemiştir.

3H2(g) + N2(g) → 2NH3(g)

3 hacim 1 hacim 2 hacim

3 H2(g) +

+

N2(g) 2NH3(g)

"Aynı sıcaklık ve basınçta kimyasal bir tepkimeye giren ve

tepkimede oluşan gazların hacimleri arasında basit bir oran

vardır." şeklinde ifade edilebilen kanun;

"Sabit sıcaklık ve basınçta gazların birleşen hacimlerinin ora-

nı, tanecik sayılarının oranına eşittir." şeklinde de ifade edi-

lebilir.

2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g)

2 hacim 1 hacim 2 hacim

2 tanecik 1 tanecik 2 tanecik

Yukarıdaki tepkimeye göre; 2 hacim H2 ile 1 hacim O2 tepki-

meye girerek, 2 hacim H2O oluşturur,

Bu durumda gazlar arasında

VH2

VO2

= VH2

VH2O =

VO2

VH2O =

hacim oranları yazılabilir.

E k s t r a B i l g i

2120

37

5086

Avogadro Hipotezi

Gay-Lussac'ın bileşen hacim oranları yasası Dalton tara-

fından kabul edilmedi.

N2(g) + O2(g) → 2NO(g)

tepkimesi Dalton'a göre olanaksızdır. Dalton, tüm ele-

mentlerin atomik yapıda olduğunu, moleküler yapılı

olamayacağını söylüyordu. Dalton suyun oluşum tepki-

mesini;

H + O → HO

1 tanecik 1 tanecik 1 tanecik 1 hacim 1 hacim 1 hacim

şeklinde ifade ediyordu. Ancak Dalton söylediklerine

yaptığı deneylerle ulaşamadı.

Amedeo Avogadro gaz hâlindeki atomların tahmin edil-

diği gibi tek atomlu değil birden fazla sayıda atomun bir-

leşmesi ile oluşan moleküllerden meydana geldiği fikrini

öne sürdü.

Avogadro "Aynı şartlarda bulunan eşit hacimli gazlar, eşit

sayıda molekül içerir." hipoteziyle Gay-Lussac tarafından

ortaya koyulan Birleşen Hacim Oranları Yasasını doğru-

lamış oldu.

N2(g) + O2(g) → 2NO(g)

1 hacim 1 hacim 2 hacim 1 tanecik 1 tanecik 2 tanecik 1 molekül 1 molekül 2 molekül

B u n u d a B i l e l i m

Örnek 23

20 litre NH3 gazı oluşturmak için aynı koşullarda kaçar litre N2 ve H2 gazı kullanılır?

Çözüm 23

Örnek 24

I. C(k) + O2(g) → CO2(g)

II. 2N2(g) + 5O2(g) → 2N2O5(g)

III. 2SO2(g) + O2(g) → 2SO3(g)

Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde tepkimeye giren maddelerle ürünler arasında sabit hacim yasası uygu-lanabilir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III


Çözüm 24

Örnek 25

2CO(g) + O2(g) → 2CO2(g)

tepkimesine göre, aynı sıcaklık ve basınçta 600 dm3 CO gazıyla tepkimeye giren O2 gazının ve oluşan CO2 gazının hacmi kaç dm3 tür?

VO2 (dm3) VCO2

(dm3)

A) 300 600

B) 600 600

C) 600 1200

D) 600 300

E) 900 300

Çözüm 25

2120

41

5087

Örnek 26

4NO2(g) + O2(g) → 2N2O5(g)

denklemine göre aynı şartlarda bulunan NO2 ve O2 gazları 8 litre N2O5 gazını oluşturuyor.

Buna göre tepkimede harcanan gazların aynı şartlar-daki hacimleri kaçar litredir?

VN02(L) VO2

(L)

A) 2 8

B) 2 6

C) 4 4

D) 8 2

E) 16 4

Çözüm 26

Örnek 27

Aynı koşullarda 2 hacim X2 gazı ile 3 hacim Y2 gazının tepkimesinden 2 hacim C gazı elde edildiğine göre, C gazının formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) XY B) X2Y C) XY2 D) X2Y3 E) X2Y5

Çözüm 27

Örnek 28

Aynı koşullarda 1 hacim Xm gazı ile 3 hacim Yn gazının artansız reaksiyonundan 2 hacim XY3 gazı oluşuyor.

Buna göre, n ve m değerlerini bulunuz.

Çözüm 28

Örnek 29

C2H5OH(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g)

denkleştirilmemiş tepkimesine göre,

a) 25 cm3 C2H5OH'ın tam olarak yanması için aynı şartlarda kaç cm3 O2 gazı gerekir?

b) Tepkime sonunda oluşan CO2 ve H2O gazları aynı şartlarda kaçar litredir?

Çözüm 29

22

Konu Değerlendirme Testi - 1

45

1. XY bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı X

Y = 3

4tür.

Buna göre 16 g Y elementiyle yeterli miktarda X'in

tepkimesinden en fazla kaç gram XY2 bileşiği elde

edilebilir?

A) 40 B) 28 C) 22 D) 21 E) 19

2. XY2 bileşiğindeki elementlerin kütle oranı 1'dir.

24'er gram X ve Y elementlerinden en fazla kaç

gram XY3 bileşiği oluşur?

A) 49 B) 40 C) 36 D) 32 E) 28

3. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)

denklemine göre 14 gram azot ve 5 gram hidrojen gazının tepkimesinden hidrojenin %40'ının arttığı tespit ediliyor.

Buna göre, NH3 bileşiğinde elementlerin kütlece bir-

leşme oranı cNHm kaçtır?

A) 143

B) 145

C) 14 D) 514

E) 314

4. Kükürt (S) ve oksijen (O) elementlerinden oluşan iki farklı bileşikle ilgili,

• 1.bileşikkütlece%50kükürtiçeriyor.

• 2.bileşiktekielementlerinkütlecebirleşmeoranı

mS

mO

= 2

3' tür.

bilgileri veriliyor.

1. bileşiğin formülü SO2 olduğuna göre,

I. Bileşikler arasındaki katlı oran f1. bileşik

2. bileşikp

S

S = 2

3

tür.

II. 2. bileşiğin formülü SO3'tür.

III. Eşit kütlelerde oksijen kullanılarak elde edilen bileşiklerin kütleleri arasında 2 > 1 ilişkisi vardır.


A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III


5. X2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı,

X

Y=

9

8'dir.

3,4 gram X2Y3 bileşiğini oluşturan X ve Y kütleleri

kaçar gramdır?

X kütlesi (g) Y kütlesi (g)

A) 2,6 0,8

B) 1,8 1,6

C) 1,6 1,8

D) 0,9 2,5

E) 0,4 3,0

6. • 2hacimXgazından2hacimH2 ve 1 hacim Y gazı oluşuyor.

• 2hacimYgazının1hacimCH4 gazıyla tepkime-sinden 1 hacim CO2 ve 2 hacim H2O gazı oluşuyor.

Tüm gazların hacimleri aynı koşullarda ölçüldüğüne

göre, X ve Y'nin formülleri aşağıdakilerin hangisin-

de doğru verilmiştir?

X Y

A) O2 H2O

B) O2 H2O2

C) H2O O2

D) H2O2 O2

E) H2O CO

7. XY4 bileşiği kütlece %75 X içermektedir.

Buna göre, X3Y6 bileşiğindeki elementlerin kütlece

birleşme oranı c X

Ym kaçtır?

A) 1

6 B) 2

3 C) 3 D) 6 E) 9

23

52

8. XY2 kütlesi (g)

Y kütlesi (g)6 12

22

Sabit hacimli bir kapta bulunan X maddesi üzerine Y ilavesiyle XY2 bileşiği elde ediliyor. Bu olay sırasında oluşan XY2'nin kütlesinin ilave edilen Y'ye bağlı de-ğişimi grafikte verilmiştir.

Buna göre,

I. Tepkimede 6 gram Y kullanılmıştır.

II. Oluşan bileşiğin kütlesi 34 gramdır.

III. XY3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme

oranı X

Y =

11

6'dır.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II


9. Azot ve oksijenden oluşan aşağıdaki bileşiklerden

hangisinde bileşikteki oksijen yüzdesi en azdır?

A) N2O5 B) N2O3 C) N2O

D) NO2 E) NO

10. Aşağıdaki tabloda bazı elementlerin oksijenle yap-tıkları bileşiklerin kütlece birleşme (element/oksijen) oranları verilmiştir.

BileşikKütlece birleşme

oranı(element/oksijen)

CaO 5/2

NO2 7/16

CO2 3/8

H2O 1/8

FeO 7/2

Buna göre eşit miktarda oksijen içeren bileşiklerden

hangisinin kütlesi en fazladır?

A) CaO B) NO2 C) CO2 D) H2O E) FeO

11. Aşağıdaki bileşik çiftlerinin hangisinde aynı miktar X

ile birleşen Y'lerin I. bileşikteki miktarının II. bileşik-

teki miktarına oranı 2'dir?

I. bileşik II. bileşik

A) X2Y2 XY4

B) X3Y4 X2Y6

C) XY4 X3Y4

D) X2Y4 X6Y6

E) X3Y8 X2Y2

12. Aşağıdaki grafik XY2 bileşiğini oluşturan X ve Y ele-mentleri arasındaki kütle ilişkisini göstermektedir.

Y kütlesi (g)

X kütlesi (g)1,5 3,0

8,0

4,0

Buna göre 5,6 g XY bileşiğindeki elementlerin kütle-

leri kaçar gramdır?

X kütlesi (g) Y kütlesi (g)

A) 5,0 0,6

B) 4,8 0,8

C) 3,2 2,4

D) 2,8 2,8

E) 2,4 3,2

13. Azot (N) ve oksijen (O) elementlerinden oluşan iki farklı bileşikteki N ve O kütleleri aşağıda verilmiştir.

mN (g) mO (g)

I. 7 12

II. 14 8

Buna göre aynı miktar oksijen ile birleşen I. bile-

şikteki azot kütlesinin II. bileşikteki azot kütlesine

oranı kaçtır?

A) 1

6 B)

1

3 C)

2

3 D) 1 E) 3

2524

BÖ

LÜM

58

5090

2 MOL KAVRAMI

Bağıl Atom Kütlesi

İlk defa John Dalton tarafından ölçülen bağıl atom küt-lesi, atom kütlelerinin başka bir atoma bağlı olarak öl-çülmesiyle bulunur. J. Dalton elementlerin hidrojenli bi-leşiklerinde hidrojen atomunun kütlesini 1 g kabul etmiş, diğer elementlerin kütlelerinin hidrojenin kütlesinin kaç katı oluduğunu hesaplamıştır.

Bileşik Hidrojen Kütlesi (g) Diğer Elementin Kütlesi (g)

HF 1 19,0

HCl 1 35,5

HBr 1 80,0

H2O 1 8,0

NH3 1 4,7

Dalton'un çalışmasında yaptığı ölçümler;

,

nedeniyle hatalı çıkmıştır.

Bağıl atom kütlesi hesaplanmasında hidrojen (H) ato-munun kullanılması hidrojen izotoplarının bulunmasıyla geçerliliğini yitirmiştir. Daha sonra oksijen kullanılmış ve

1961 yılında referans olarak

seçilmesine karar verilmiştir.

Atomların 12C atomunun kütlesine bağlı olarak belirle-nen kütlelerine denir.

Bağıl Molekül KütlesiMolekül formülünde bulunan elementlerin atom sayıları ile bağıl atom kütlesi çarpılır. Elde edilen kütlelerin topla-mı bağıl molekül kütlesini oluşturur. C, H ve O atomları-nın bağıl atom kütleleri sırasıyla 12, 1, 16 olduğuna göre C6H12O6 molekülünün bağıl molekül kütlesi:

C6H12O6 : 6 .C + 12 .H + 6 .O

6 .12 + 12 .1 + 6 .16 = 180 bulunur.

Atomik Kütle Birimi (akb)

Atomlar çok küçük taneciklerdir. Günlük hayatta kullan-dığımız kütle birimleri (g, kg) atomların kütlelerini ölç-mek için çok büyüktür. Bu sebeple atom kütleleri için

olarak adlandırılan yeni bir kütle birim sistemi geliştirilmiştir.

12C atomunun kütlesi olarak belir-

lenmiş, diğer atomların kütleleri bu atoma göre tayin

edilmiştir.

1 akb bir tane 12C atomunun kütlesinin 'sine

eşittir.

1 akb = 12C

12

1 akb yaklaşık bir proton veya nötronun kütlesine

eşittir.

1 akb = 1,661 .10–23 g 1 tane H atomu = 1 akb 1 tane O atomu = 16 akb 1 tane H2O molekülü = 18 akb

Kütle Spektrometresi

Kütle Spektrometresi

Atom veya molekül kütleleri kütle spektrometresi ile bulunur. Kütlesi ölçülecek atom veya molekül öncelikle gaz hâline getirilir. Daha sonra elektron bombardımanıyla iyon hâline geçirilen örneğe manyetik veya elektriksel alan uygulanarak kütle tayini yapılır.

Kütle spektrometresi ile tek bir 126C izotopunun

kütlesi 1,9926 .1O–23 gram bulunmuştur. Buradan 12 gram 12

6C izotopundaki atom sayısı;

126C atomu sayısı =

12

1,9926 .10–23 = 6,02 .1023 tane

bulunur.

6,02 .1023 taneye 1 mol denir. Dolayısıyla 1 mol,

12 g 12C izotopundaki atom sayıdır.

6,02 .1023 sayısına Avogadro sayısı (NA) denir.

B u n u d a B i l e l i m

44

44

2524

61

5091

İzotop Atomlar ve Özellikleri

Proton sayıları nötron sayıları atom-lara izotop atomlar denir.

Nötron sayısı

Atom numarası

X1 : 351817

Cl X2 : 372017

Cl

17

20 X2

X118

Grafikte verilen X1, X2 atomları klor (Cl) atomunun izo-toplarıdır.

İzotop atomların nötron sayıları ve kütle numaraları farklıdır.

Hidrojenin doğada üç izotopu bulunur.

11H 21H (2

1D) 31H (31T)

(hidrojen) (döteryum) (trityum)

İzotop atomların fiziksel özellikleri .

İzotop atomların kimyasal özellikleri .

Aynı elementlerle aynı türde bileşikler oluştururlar.

Örneğin, hidrojenin tüm izotopları oksijenle su molekü-lünü oluşturur. Ancak oluşan su moleküllerinin nükleon sayıları toplamı farklı olur.

ElementlerMoleküldeki toplam nükleon

sayısı

11H ve 168O H2O : 2,1 + 1,16 = 18

21H ve 168O H2O : 2,2 + 1,16 = 20

31H ve 168O H2O : 2,3 + 1,16 = 22

İzotop atomların periyodik sistemdeki yerleri, sem-

bolleri aynıdır. Periyodik sistemde atomlar, atom nu-

maralarına (proton sayılarına) göre yerleşmişlerdir.

3517Cl ve 37

17Cl– türleri izotop olmalarına rağmen kim-

yasal özellikleri farklıdır. İki kimyasal türün kimyasal

özelliklerinin aynı olması için; ve

sayıları eşit olmalıdır.

Örnek 30

3517Cl ve 37

17Cl– ile ilgili,

I. İzotop türlerdir.

II. nötron

proton oranları farklıdır.

III. Kimyasal özellikleri aynıdır.




Çözüm 30

Örnek 31

1735Cl ve

17

37Cl izotoplarının X elementleriyle oluşturduğu

XCl molekülleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-lıştır?

A) Bağıl molekül kütleleri farklıdır.

B) Toplam elektron sayıları farklıdır.

C) Kimyasal özellikleri aynıdır.

D) Fiziksel özellikleri farklıdır.

E) Proton sayıları aynıdır.

Çözüm 31

2726

65

5092

E t k i n l i k

Bazı elementlerin bağıl atom kütleleri aşağıda gösterilmiştir.

Bağıl atom kütleleri

H C N O S

1 12 14 16 32

Buna göre aşağıdaki moleküllerin bağıl molekül küt-lelerini bulunuz.

Molekül Bağıl Molekül kütlesi

CH4 16

H2O

N2O5

C2H5OH

H2SO4

CH3COOH

HCN

NH3

İzotop Kütleleri ve Bağıl Atom Kütlesi

Kütle spektrometresiyle yapılan ölçümlerde elementlerin farklı kütlelerdeki atomlarının (izotoplarının) varlığı tes-pit edilmiştir. (35

17Cl ve 37

17Cl izotopları gibi)

Kütle spektrometresi ile yapılan ölçümlerde atom kütle-si tam sayı çıkmayan elementlerin doğada izotoplarının karışımı hâlinde bulunduğu ve bu izotopların incelenen örnekteki yüzdeleri tespit edilmiştir.

Bulunma yüzdesi (%)

Atom kütlesi (akb)28 29 30

92,21

4,79

3,09

14Si atomunun doğadaki izotoplarının bulunma yüzdeleri

İzotop atomlar karışım hâlinde bulunduğu için orta-lama atom kütlesi hesaplanır.

Ortalama atom kütlesi, izotopların doğada bulunma yüzdeleri ile atom kütlelerinin çarpımlarının topla-mına eşittir.

<1. izotopun x 1. izotopunF + <2. izotopun x 2. izotopunF + ... kütlesi yüzdesi kütlesi yüzdesi Ortalama atom

=kütlesi 100

Örnek 32

Karbon (C) elementi izotoplarının doğada bulunma yüz-deleri ve atom kütleleri aşağıda verilmiştir.

İzotop Doğal bolluk yüzdesi Atom kütlesi(akb)

12C % 98,9 12,00

13C % 1,10 13,00335

Buna göre karbon elementinin ortalama bağıl atom küt-lesi kaçtır?

A) 12,01 B) 12,09 C) 12,10 D) 12,6 E) 12,9

Çözüm 32

Mol Kavramı

Atom ve moleküller çok küçük ve sayılamayacak ka-dar çok olduğundan miktarlarını topluca ifade ede-bilmek için mol kavramı kullanılır.

1 deste 10 tane, 1 düzine 12 tane sayıyı ifade ettiği gibi tane 1 moldür.

6,02.1023 sayısına denir.

ile gösterilir.

Atomların bağıl atom kütlelerinin gram cinsinden kütlesi de 1 mol olarak ifade edilebilir.

Örneğin 1 mol 12C izotopu 12 gramdır.

, atomların mol kütlesinin tek atom kütlesine bölünmesiyle elde edilmiştir.

2726

69

5093

ElementMol atom kütlesi (g)

Tek atomkütlesi

Avogadrosayısı

Karbon (C) 12,0 1,99 .10–23 6,02 .1023

Flor (F) 19 3,15 .10–23 6,02 .1023

Magnezyum (Mg) 24 3,98.10–23 6,02 .1023

Alüminyum (Al) 27 4,48 .10–23 6,02 .1023

Avogadro sayısı kadar tanecik içeren madde 1 moldür.

6,02 .1023 tane tanecik = 1 mol

1 mol elektron = 6,02 .1023 tane elektron

1 mol Fe atomu = 6,02 .1023 tane Fe atomu

1 mol Na+ iyonu = 6,02 .1023 tane Na+ iyonu

1 mol H2O molekülü = 6,02 .1023 tane H2O molekülü

Mol sayısı (n) tanecik sayısı (N) arttıkça .

1 mol C atomu = tane C atomu

2 mol C atomu = tane C atomu

Mol sayısı

Tanecik

sayısı

Mol sayısı

Avogadro

sayısı

Mol sayısı (n) = Tanecik sayısı (N)

6,02 .1023 (NA) n =

N

NA

Örnek 33

12,04 .1022 tane Fe atomu kaç moldür?

Çözüm 33

Örnek 34

0,5 mol C atomu kaç tane atom içerir?

Çözüm 34

Örnek 35

2 mol Cl– iyonunda kaç tane Cl– iyonu vardır?

Çözüm 35

Örnek 36

6,02 .1022 tane CO2 molekülü kaç moldür?

Çözüm 36

Bileşiklerin formüllerinden yola çıkılarak atom sayılarına ulaşılabilir.

1 tane CO2 molekülü: 1 tane C atomu 2 tane O atomu içerir.

1 mol CO2 molekülü: 1 mol C atomu 2 mol O atomu içerir.

2 mol N2O5 molekülü: 4 mol N atomu = 4.NA tane N atomu

10 mol O atomu = 10.NA tane O atomu içerir.

2928

75

5094

Örnek 37

Toplam 12 mol atom içeren H2O kaç moldür?

Çözüm 37

Örnek 38

10 tane CO2 molekülü kaç moldür?

Çözüm 38

Örnek 39

NXOY bileşiğiyle ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.

• 0,1molünde12,04 .1022taneNatomuvardır.

• 2molündetoplam10molatomvardır.

Buna göre bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

A) NO B) NO2 C) N2O D) N2O3 E) N2O5

Çözüm 39

Mol Kütlesi

1molatomyada1molmolekülüngramcinsindenkütle-sinemolkütlesidenir.Birimi 'dir.

Örneğin, Catomununmolkütlesi12g .mol–1

Satomununmolkütlesi32g .mol–1

Oatomununmolkütlesi16g .mol–1

O2molekülününmolkütlesi32g .mol–1dir.

E t k i n l i k

Tablodaki bileşiklerin mol kütlelerini hesaplayınız.(H:1,C:12,N:14,O:16,S:32,Ca:40)

Bileşik Molkütlesi(g.mol–1)

C2H5OH

H2SO4

CaCO3

(NH4)2SO4

CH3COOH

İyonikbileşiklerinformülleriatomlarınbirleşmeoran-larınıifadeeder.Busebepleiyonikbileşikleriçinfor-mülkütlesiterimikullanılır.

CaBr2'ninformülkütlesi=40,078akb+2.79,904akb =199,886akb

1formülgramCaBr2=199,886g

Kütlevemolkütlesihesaplamalarıoranorantıylaçözüle-bileceğigibiformülledeçözülebilir.

Molsayısı(n)=Kütle(m)

Molkütlesi(MK)n=

m

MK

n n

m m

MK

MK

2928

81

5095

Örnek 40

2 mol oksijen atomu içeren COCl2 gazı için aşağıdaki so-ruları cevaplayınız.

(C: 12, O: 16, Cl: 35,5)

a) Mol sayısı kaçtır?

b) Kaç tane Cl atomu içerir?

c) Kaç gramdır?

Çözüm 40

Örnek 41

CnH2n+2 genel formülüne sahip bir bileşiğin 3,01 .1023 tane molekülü 22 gram olduğuna göre n sayısı kaçtır? (H: 1, C: 12)

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözüm 41

E t k i n l i k

CO2 bileşiği ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

(C: 12, O: 16 NA = Avogadro sayısı)

a) Mol kütlesi kaç gramdır?

b) 8,8 gram CO2 gazı kaç moldür?

c) 1 tane CO2 molekülü kaç gramdır?

d) 6 gram C içeren CO2 kaç moldür?

e) 1 gramı kaç tane molekül içerir?

f) Toplam 3,2 gram oksijen içeren CO2 molekül kaç tanedir?

3130

84

5096

Örnek 42

I. 3,01 .1023 tane CH4 molekülü

II. 2 g H atomu içeren CH4 molekülü

III. 0,5 mol C atomu içeren CH4 molekülü

Numaralandırılmış moleküllerin kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)

A) I = II = III B) I > II > III C) I > II = III

D) III > I = II E) I > III > II

Çözüm 42

Örnek 43

8 gram CH4 gazı içeren bir kaba kaç gram He gazı ilave edilirse mol sayısı 3 katına çıkar?(H: 1, He: 4, C: 12)

A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 4 E) 6

Çözüm 43

Mol-Hacim İlişkisi

Normal şartlar altında ideal bir gazın 1 molü L hacim kaplar.

Standart şartlarda ideal bir gazın 1 molü hacim kaplar.

Mol sayısı (n) =

Normal şartlarda hacim

22,4

Örnek 44

Normal şartlarda 4,48 L hacim kaplayan O2 gazı kaç moldür?

A) 2 B) 1 C) 0,5 D) 0,25 E) 0,2

Çözüm 44

Örnek 45

Normal şartlarda yoğunluğu 1,25 g/L olan gazın mol kütlesi kaç gramdır?

A) 14 B) 25 C) 28 D) 42 E) 56

Çözüm 45

3130

89

5097

Örnek 46Normal koşullarda toplam 33,6 litre hacim kaplayan CH4 ve C2H6 gazlarından oluşan karışım 38 g olduğuna göre, karışımdaki CH4 gazı kaç moldür?(H: 1, C: 12)

A) 0,25 B) 0,50 C) 0,75 D) 1,00 E) 1,50

Çözüm 46

Örnek 47

Normal koşullarda X2O5 gazının 5,6 litresi 27 gram ol-duğuna göre, bileşikteki X'in atom kütlesi kaçtır?(O: 16)

A) 12 B) 14 C) 24 D) 28 E) 32

Çözüm 47

E t k i n l i k

Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri tamamla-yınız. (H: 1, C: 12, O: 16, NA: Avagadro sayısı)

a) 1 atom.gram O gramdır.

b) 1 oksijen atomu akb'dir.

c) 1 molekül gram H2 gramdır.

d) 1 tane H2 molekülü akb'dir.

e) 1 tane C atomu gramdır.

f) 1 tane CO2 molekülü gramdır.

g) 1 mol CO2 gramdır.

h) 5NA tane C gramdır.

ı) 1 mol C tane C atomu içerir.

i) 0,1 mol CH4 gazında tane C atomu bulunur.

j) 22 g CO2 moldür.

k) 0,3 NA tane atom içeren H2O gramdır.

l) NŞA 44,8 L O2 gazı gramdır.

En Basit Formül ve Molekül Formülü

Molekül yapılı bir birleşikte atom cinslerini ve en basit oranlarını gösteren formüle veya

denir.

Moleküldeki atomların gerçek sayılarını veren for- müle denir.

Molekül Formülü En Basit Formülü

C2H2 CH

C3H6 CH2

C6H12O6 CH2O

H2O H2O

C4H8 CH2

Tabloda da görüldüğü gibi bileşiklerin en basit for-mülleri aynı çıkabilir. (C3H6 ve C4H8)

Bazı bileşiklerin en basit ve molekül formülleri aynı olabilir. (H2O, CO2, ...)

3332

93

5098

Örnek 48

11,2 gram azot ile 25,6 gram oksijen harcanarak oluştu-rulan bileşikle ilgili,

I. En basit formülü NO2'dir.

II. Bileşiğin mol kütlesi 92 g.mol–1 ise molekül formülü N2O4'tür.

III. Her iki formülde de azot/oksijen mol sayıları oranı eşittir.

ifadelerinden hangileri doğrudur? (N: 14, O: 16)


D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm 48

Örnek 49

C, H ve O elementlerinden oluşan bir bileşikte kütlece %57,83 C ve % 3,64 H bulunmaktadır.

Bileşiğin molekül kütlesi 166 akb ise molekül formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: I, C: 12, O: 16)

A) C4H3O2 B) C4H6O2 C) C4H6O4

D) C8H6O4 E) C8H8O4

Çözüm 49

Örnek 50

C ve H'den oluşan hidrokarbon bileşiğinin analizinde, bileşikte kütlece %75 C bulunduğu belirlenmiştir.

Bileşiğin bir molekülünde toplam 5 atom bulunduğuna göre,

I. En basit formül CH4'tür.

II. Mol kütlesi 16 g.mol–1 dir.

III. Molekül formülü CH4'tür.

yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12)

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III


Çözüm 50

44

4

333332

96Konu Değerlendirme Testi - 2

1. X, Y elementlerinden oluşan X2Y3 bileşiğinde ele-mentlerin kütlece birleşme oranı X/Y = 9/16'dır.

Buna göre 100 g X2Y3 için,

I. 4 moldür.

II. 64 gramı Y'dir.

III. X'in atom kütlesi Y'nin atom kütlesinin 3/2'sidir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III


2. Kütleleri eşit olarak alınan SO2 ve SO3 için;

I. mol sayıları,

II. içerdikleri atom sayıları,

III. bileşikteki kükürt (S) miktarı

değerlerinden hangileri eşit değildir?



3. Normal koşullarda 6,72 L hacim kaplayan C4H10 gazı

kaç tane atom içerir?

(N: Avogadro sayısı)

A) 0,3.N B) 1,2.N C) 3.N

D) 4,2.N E) 14.N

4. 0,5 mol NO2 gazındaki atom sayısı kadar molekül

içeren CH4 gazı kaç gramdır?

(H: 1, C: 12)

A) 8 B) 16 C) 24 D) 32 E) 48

5. I. 56 akb KOH

II. 1 mol Fe atomu

III. 1 tane H2O molekülü

IV. 6 mol atom içeren NaCl

V. N.K'da 11,2 L hacim kaplayan SO2 gazı

Yukarıdaki maddelerin kütleleri arasındaki ilişki aşa-

ğıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

(H: 1, O: 16, Na: 23, S: 32, Cl: 35, K: 39, Fe: 56)

A) I > III > II > IV > V B) II > V > IV > III > I

C) III > II > I > IV > V D) IV > II > V > I > III

E) V > IV > II > III > I

6. 7 gram azot ile 16 gram oksijenin tamamı kullanıla-rak oluşturulan azot oksit bileşiğinin molekül kütlesi 92 g.mol–1 dir.

Buna göre bileşiğin molekül formülü aşağıdakiler-

den hangisidir? (N: 14, O: 16)

A) NO2 B) N2O C) N2O3

D) N2O4 E) N2O5

7. Genel formülü CnH2nO olan bileşiğin 0,04 molü 2,32 gramdır.

Buna göre bileşiğin formülü nedir?

(O: 16, C: 12)

A) C3H7OH B) C3H6O C) C2H5OH

D) C3H6O2 E) C2H6O

8. I. 3,01.1023 tane SO3 molekülü

II. 20 gram SO3 gazı

III. 0,3 mol O atomu içeren SO3 gazı

Yukarıdaki maddelerin mol sayıları arasındaki ilişki

aşağıdakilerden hangisidir? (SO3: 80)

A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III

D) III > I > II E) III > II > I

3534

44

4

34

10

4

9. I. 1 tane 11H atomunun kütlesi

II. 1 tane 12 6C izotopunun kütlesinin 1/12'si

III. 1 tane 12 6C izotopunun kütlesi

Yukarıdakilerden hangileri 1 atomik kütle birimine

(akb) eşittir?


D) I ve III E) I, II ve III

10. XY3 bileşiğinin kaç gram Y atomu içerdiği bilinirse;

I. bileşiğin mol sayısı,

II. kaç gram X içerdiği,

III. kaç mol X içerdiği,

IV. bileşiğin kütlesi

niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? (Y: 1)

A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

11. Aşağıdaki grafikte iki farklı bileşik oluşturan X ve Y atomlarının bu bileşiklerdeki mol sayıları verilmiştir.

nY (mol)

nX (mol)

2

1

5

I. bileşik

II. bileşik

0

Bu bileşikler ile ilgili,

I. X atomunun molce yüzdesi I. bileşikte daha faz-ladır.

II. I. bileşiğin mol kütlesi II. bileşiğin mol kütlesin-den daha fazladır.

III. Bu bileşiklerin eşit mol sayısının içerdiği Y mikta-rı aynıdır.

yargılarından hangileri yanlıştır?



12. 1 mol X atomu içeren FeX2 bileşiği 60 gram olduğu-

na göre X'in atom ağırlığı kaç g/moldür? (Fe: 56)

A) 19 B) 32 C) 35,5 D) 64 E) 72

13. CuSO4.5H2O bileşiğinin 0,54 mol oksijen içerdiği bi-

linmektedir.

Buna göre, bileşik kaç tane H atomu içerir?

(Avogadro sayısı: 6.1023)

A) 1,8.1023 B) 36.1022 C) 5,4.1022

D) 7,2.1024 E) 10,8.1023

14. 0,3 mol X2SO4 bileşiği 42,6 gram ise, 0,1 mol XOH

bileşiği kaç gramdır? (H: 1, O: 16, S: 32)

A) 4 B) 10 C) 12 D) 16 E) 20

15. Basit formülü CH2 olan bileşiğin 0,2 molü 8,4 gramdır.

Buna göre, bileşikteki 1 mol molekülde toplam kaç

tane atom vardır? (C: 12, H: 1, N = Avogadro sayısı)

A) 3N B) 6 C) 9 D) 9N E) 15

16. Kapalı bir kapta bulunan X gazının üzerine bir mik-tar daha X gazı ilave ediliyor.

Mol sayısı X'in mol kütlesi

Molekül sayısı

Zaman Zaman

Zaman

I II

III0

00

Bu olaya ilişkin yukarıdaki grafiklerden hangileri

yanlıştır?



Documents

10. SINIF KIMYA10 11 LM 2 5076 1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI Kütlenin Korunumu Kanunu Bilim insanlarından Antoine Lavoisier (1743-1794) Laurent Lavoisier, kapalı kaplar-da yaptığı