-
(Соңы 4-бетте) (Соңы 4-бетте)
(Соңы 3-бетте)
(Соңы 2-бетте)
№116 (28844)18 МАУСЫМ
СЕНБІ2016 ЖЫЛ
ДЕПУТАТ ДАУЫСЫ ƏРІПТЕС ТУРАЛЫ ƏҢГІМЕ
ЕРЛІК – ЕЛГЕ МҰРА, ҰРПАҚҚА ҰРАНОралхан ДƏУІТ,«Егемен
Қазақстан»
Е л т а р и х ы н ы ң е ң ш е ш у ш і сəт терінде əйелдер қауымы
бо-ла шақ ұрпақ үшін даналық та-нытып, Отан ның тыныштығын,
отбасының бірлі гін сақтап келгені бел гілі. Міне, Тараз тө рін де
өткен «Əйелдер сыбайлас жемқорлыққа «Жоқ» дейді» атты республикалық
кон ферен ция бүк іл əлем үшін өзек ті мəсе ле, ортақ проблеманың
бірі не айналып отырған сыбайлас жем қор лықпен күресте əйелдер
қауымы ның да атқарар рөлі өте зор екенін байқатты.
Конференция жұмысына қа тыс-қан Қазақстан Респуб ли ка сы ның
Мем-лекеттік хатшысы, Пре зидент жанын-дағы Əйел дер істері жəне
отбасылық-демо гра фиялық сая сат жөніндегі ұлттық комиссияның
төрайымы Гүл шара Əбдіқалықова еліміздегі əйелдер қауы мын сыбайлас
жем қор лыққа қарсы мəдениетті қалып тастыруға, аза маттардың
құқық-тық мəдениетін арт тыруға бел сенді түрде атсалысуға шақыр
ды.
Тосын табиғатАпта бойы тыныс тарылтқан ап-
тап ыстықтан мезі болған адамдар салқын самал, жылы жаңбырдан
жандары жадырап, жайдары күйде əңгімелесіп отырған-ды. Осы сəтте
аспанды торлаған қою қара бұлтқа қарсы батыстан қатты жел
көтерілген. Жай басталған желдің соңы алапат дауылға ұласып, бұлтқа
бұлттың «соқтығысуынан» шақпақ ойнап, найзағай ұрып, айнала төңірек
азан-қазан күйге түсті. Дастарқанын жи-нап үлгермеген жұртшылық
үйлеріне қашып кіріп, есік-терезені қымтап, əліптің артын бағуға
көшті.
Айналаны аламан тасырға айнал-дыр ған табиғаттың дүлей күші
халықтың үрейін ұшырды. Сағатқа жуық соққан дауыл дан соң, қатты
жауған нөсер шатырлар ды тесіп, соңынан шифер, проф ностил
жабын-дыларын қағаз құрлы көрмей, отыз-қырық метр жерге дейін
ұшырып əкетті.
Қатты жел мен жауынның əсерінен электр желілері біріне-бірі
айқасып, қысқа тұйықталудың кесірінен аудан жарықсыз қалды.
Ертеңіне мəлім бол-ған дай, көптеген электр бағаналары дүлей күшке
төтеп бере алмай құлап жатты.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»
Мəселен, өмірінің жиырма алты жылын кезінде тергеушілік қызметке
арнаған Аягөз қаласының тұрғыны Амангелді Сəтмұханбетов бүгінде сол
құқық қорғау органдары қызметкерлері тарапы-нан орын алған
заңсыздықтардан енді өзі жəбір көргендігіне шағымданып,
редакциямызға ар-найы келіпті.
«Егеменге» елден келді
Тентіреткен тергеу ісіПолиция офицерінің өліміне және жеке
мүлкінің тоналуына кім кінәлі?
Елбасы талап етіп отырғандай, мемлекеттік органдардың сындарлы
саясат-ты халық көңілінен шығатындай талаппен жүзеге асыруы мерейлі
міндет. Алайда, амал не, мемлекеттік орган өкілдерінің кейбіреуі
керісінше əрекет етіп жатуы өкінішті-ақ. Əсіресе, бұл құқық қорғау
органдары қызметкерлеріне қатысты болса тіпті де өрескелдік екені
даусыз.
Жұмыла көтерген жүк жеңіл
Әйелдер қауымы әділдік пен тұрақтылыққа үндейді
Жақсыбай САМРАТ,Лəйла ЕДІЛҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»
Бірлескен отырысты ашқан Пар-ламент Мəжіл іс ін ің Төрағасы
Бақтықожа Ізмұхамбетов бірінші мəселе бойынша сөзді Конституциялық
Ке-ңестің төрағасы Игорь Роговқа берді. Ол биыл Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік тəуелсіздігіне 25 жыл толатынын,
сондықтан, бұл жол-дауда Конституциялық Кеңестің
ел Конституциясында бекітілген құндылықтарға сəйкес, мемлекеттік
құрылыстың жаңа тарихы бойынша көзқарасы білдіріліп, Конституциялық
Кеңес актілерінің осы үдерістегі маңызы көрсетілгенін айтты.
1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан Республикасының
Мем-лекеттік тəуелсіздігі туралы Консти ту-циялық заңға сəйкес,
еліміздің тəуел-сіздігі салтанатты түрде жария етілді.
Бюджет – үзіліссіз жүретін үдерісКеше Парламент палаталарының
бірлескен отырысы өтіп, онда ел өміріне қатысты екі маңызды мәселе
қаралды
Күн тəртібіне енгізілген мəселелердің бірі – еліміздің
Конституциялық Кеңесінің «Қазақстан Республикасындағы
конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы» жолдауы, екіншісі –
Қазақстан Үкіметінің жəне Республикалық бюджеттің атқарылуын
бақылау жөніндегі есеп комитетінің 2015 жылғы республикалық
бюджеттің атқарылуы туралы есептері.
«Апат айтып келмейді» деген сөздің растығына күні кеше
отырарлықтардың көзі тағы бір мəрте жетті. Маусым айының 14-і күні
ауызашар мезгілінде сіркіреп басталған жаңбырдан көпшілік аса секем
ала қойған жоқ.
(Соңы 4-бетте)
Ғабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ,«Егемен Қазақстан» – Санкт-Петербургтен
Мемлекет басшысы БҰҰ-мен қарым-қатынаста Пан Ги Мунның Бас хатшы
қызметінде қол жеткізілген өзара тү сі-ністіктің деңгейі жоғары
екенін атап өтті.
БҰҰ – аса маңызды ұйым, оған əлемнің барлық мемлекеттері қол дау
көр сетіп, беделін нығайтуға, мүмкін-діктерін кеңейтуге тиіс деп
санаймын. Əсіресе, қазіргі күрделі ахуал кезінде
бұл өте қажет. Өзіңіз білесіз, Қазақстан бей біт шілікті,
интеграция мен өзара түсініс тікті нығайтуға бағытталған бірқа тар
ұсыныс білдірді. Біздің ел өрке ниеттерді біріктіру үшін Əлемдік
жəне дəстүрлі діндер лидерлері съезін өткізіп келеді. Ядролық
қарудан арылу жөніндегі ұсыныс бізден бастау алды. Биыл біз Семей
ядролық полигоны жабылуының 25 жылдығын атап өтеміз. Сіз ол жерде
болдыңыз. Бұдан бөлек, БҰҰ Бас Ассамблеясының соңғы сессия-сында
біз адамзат жаппай қырып-жоятын
қарудан арылуы қажеттігі жөнінде баста-ма көтердік, деді
Қазақстан Президенті.
Пан Ги Мун Қазақстан Президентінің Ұйыммен серіктестік
қарым-қаты нас-тарының дамуына қосқан жеке үлесін атап өтіп,
қызметтің барлық бағыты бойынша БҰҰ-ға жан-жақты қолдау көрсетіп
келе жатқаны үшін Нұрсұлтан Назарбаевқа алғыс айтты.
Ал Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Ресей Федерациясының
Пре-зиденті Владимир Путинмен кездесуі барысында екіжақты
ынтымақтастықтың негізгі салалары мен бағыттарын қамтитын,
сондай-ақ, Еуразиялық эко но-микалық одақ аясындағы интеграциялық
үдерістердің дамуына қатысты кең ауқымды мəселелерді талқылады.
Бұдан бөлек, əлемдік жəне өңірлік күн тəртібіндегі мəселелер мен
өзара ынтымақтастықты одан əрі тереңдете
түсу перспективалары да қарастырылды. Кеше Елбасы, сондай-ақ,
əлемдегі
ірі-ірі компаниялардың басшыларымен кездесті. Нұрсұлтан
Назарбаев «АФК Система» ААҚ директорлар кеңесінің төрағасы Владимир
Евтушенковпен кездесуінде компаниямен энергетика жəне мұнай химиясы
саласындағы өзара тиімді ынтымақтастықты дамыту жолда-ры
талқыланды. Сонымен қатар, тарап-тар бірқатар бірлескен
инвестициялық жобаларды жүзеге асыру перспектива-ларын
қарастырды.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев DP World компаниясы
басқармасының төрағасы Сұлтан Ахмед бин Сулайеммен кездесуі
барысында көлік-логистика, соның ішінде теміржол саласындағы
ынтымақтастықтың перс-пективалы бағыттарын талқылады. Сондай-ақ, DP
World компаниясының
«Қорғас – Шығыс қақпасы» арнайы экономикалық аймағы мен Ақтау
пор-тын дамыту ісіне қатысуы жөніндегі мəселелер қарастырылды.
Нұрсұлтан Назарбаев компанияның өз қызметі саласындағы
көшбасшының бірі əрі біздің елдің стратегиялық серіктесі екенін
атап өтті. Ал DP World басшы-сы Қазақстанмен өзара іс-қимылдың
тиімділігін айтып, оны тереңдете түсуге мүдделілік білдірді.
Мемлекет басшысы «Эксон Мобил» кор порациясы директорлар кеңе
сінің төрағасы Рекс Тиллерсонмен кез де-суінде Қазақстанның
мұнай-газ саласын дамытуға компанияның қатысуы жө-нін дегі
мəселелер, сондай-ақ, бірқатар инвестициялық жобалардың іске
асыры-лу барысы талқыланды.
Қазақстан басшысы бірлесіп жүр гіз-ген жұмыстар кезеңінде қол
жеткізілген
та бысты ынтымақтастыққа назар аудар ды. Рекс Тиллерсон
Нұрсұлтан Назарбаев ты Қазақстан тəуелсіздігінің 25 жыл дығымен
құттықтап, осы жылдары еліміздің зор жетістіктерге қол жеткіз-генін
атап өтті.
Сондай-ақ, «Эксон Мобил» кор-порациясы директорлар кеңесінің
төрағасы елімізбен серіктестік қарым-қатынастардың одан əрі дами
беретініне сенім білдірді.
Ал Петербург халықаралық эконо-микалық форумының жалпы отырысына
келетін болсақ, онда сөз сөйлеген Қа-зақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев соңғы уақытта төрткүл дүниенің
жаһандық дағдарыс жағдайында өмір сүріп жатқандығына жан-жақты
тоқталды.
Экономикалық прагматизмге басымдық берген абзал
Кеше Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев
Санкт-Петербург халықаралық
экономикалық форумы аясында
екіжақты кездесулер өткізіп,
ынтымақтастықты дамыту төңірегінде
пікір алмасты
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Біріккен Ұлттар Ұйымының
Бас хатшысы Пан Ги Мунмен кездесуі барысында Қазақстан мен БҰҰ
арасындағы екіжақты ынтымақтастық мəселелерін талқылады, сондай-ақ,
қарым-қатынасты одан əрі дамыту перспективаларын қарастырды.
Сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаев пен Пан Ги Мун халықаралық күн
тəртібіндегі мейлінше өзекті мəселелер жөнінде пікір алмасты.
-
www.egemen.kz2 18 маусым 2016 жыл
(Соңы. Басы 1-бетте)
Əлем сегіз жылдан бері тыным-сыз сапырылысқан толқын мен
дағдарысты бастан өткізіп келеді. Əлемдік экономиканың өсіміне
қатысты ең ұстамды деген болжамдардың өзі орындалмай жатыр. Таяу
жылдарғы жаһандық экономиканың өсіміне арналған сарапшылардың
бағасы тұрақты түрде төмендеп келеді. 2016 жылға да-мушы
экономикадан капиталдың сыртқа ағылуы рекордтық деңгейде, яғни 450
миллиард доллар шамасында болжа-нып отыр. Сонымен қатар,
экономи-каны дамытуға капитал құю да оның қосымша өсіміне кепіл
бола алмайды, деді Нұрсұлтан Əбішұлы.
Қазақстан басшысы шикізат бағасының құлдырауы барлық
экс-порттаушы елдердің экономикасын айтарлықтай əлсіреткенін,
бірақ, им-порттаушы елдерде дефляциялық қысым күшейе түскенін де
тілге тиек етті. Кіріс барлық өндіруші компанияларда күрт азайып,
үкіметтер мен орталық банктерде экономикалық белсенділікті
жанданды-ратын мүмкіндіктер азайғанын атап өтті.
Азаматтардың, оның ішінде əлемнің дамыған елдеріндегі орта
таптың тұрмысы төмендеуі байқалады. Бұл үрдіс əлеуметтік
шиеленістің белең алуына əкелді. Бүгінде біз мұны əлем бойынша –
батыста да, шығыста да, солтүстікте де, оңтүстікте де байқап
отырмыз, деді Мемлекет басшысы.
Н.Назарбаев əлемдегі экономикалық жəне саяси ахуалдың
нашарлауынан көші-қон проблемасының күрделене түскенін атап
көрсетті. Түрлі халықаралық қ ұ р ы л ы м д а р д ы ң б а ғ а л а у
ы н ш а , кедейлік пен қақтығыстардан қашқан босқындардың жалпы
саны 40 мил-лион мен 60 миллион адам аралығында құбылып тұр, деді
Қазақстан Президенті осы орайда.
Нұрсұлтан Əбішұлы, сондай-ақ, халықаралық қаржы институттарының
жаһандық дағдарыстың бастапқы кезең інен уақтылы сабақ алуға
құлықты болмауы əлемдік экономика проблемаларының басты
себептерінің бірі екенін атап өтті. Жаһандық экономикадағы
дағдарыстың басты себебі, кезінде орын алған жағдайлардан
халықаралық қаржы институттарының сабақ алмағанында болып отыр.
Жаһандық дағдарыс басталғанда осыны ескеру керек еді. Халықаралық
қаржы институттарын реформалау əлі күнге сөз жүзінде қалып келеді.
Жарылған «қаржы көпіршіктерінің» орнына тоқтаусыз жаңасын
«үрлеуден» пайда табудың соңына түсу күшінде қалуда. Қазіргі кез-де
барлық қиындықты интеграция мен жаһанданудан көру үрдісі
қалыптасты. Шекараға биік дуалдар салуға шақырған үндеулер барлық
тұстан естілуде. Бірақ, егер əділеттілік тұрғысынан қарасақ,
жаһандық экономика интеграцияның молдығынан емес, керісінше, оның
жетіспеушілігінен зардап шегіп отыр, деді Н.Назарбаев.
Қазақстан Президент ін ің ай -туынша, көптеген мемлекетаралық
қондырмалардың бюрократталғаны соншалық, ұлттық экономикаларға
кедергі келтіруде. Осы бюрократизм Еуропада да, Америкада да,
Азияда да интеграцияға мүлде қарсылықты күшейте түсуде. Біздің
Еуразиялық экономикалық одақ ең жас мемлекетаралық бірлестік
ретінде осы қатерді ескеруі керек. Дезинтеграция жəне экономикалық
оқшаулану ішкі проблемалардың бірде- біреуін шешпейді. Бұл өзін өзі
алдау ғана болады. Еуразиялық экономикалық одақ тиімді жəне тұрақты
Еуропалық одақтың болғанына мүдделі, деді Қазақстан Президенті.
Мемлекет басшысы Еуропалық одақ пен Еуразиялық экономикалық
одақтың
бірлескен форумын өткізу жөнінде бұрын да айтқанын, оған
сарапшыларды, ғалымдарды, бизнесмендерді шақырып, құрылған
бірлестіктің мəн-жайын кеңінен түсіндіру керектігін жеткізгенін
көлденең тартты. Еуроодақ пен ЕАЭО арасындағы байланыс ортақ
экономикалық өсімнің артуына септігін тигізіп, экономикалық белдеу
Ұлы Жібек жолын жаңғырту арқылы биік белестерді бағындыруға
болатындығын да айрықша атады.
Петербург экономикалық форумы-на Еуропаның ірі компанияларының
көптеген басшыларының жəне Еуропалық комиссия төрағасы Жан-Клод
Юнкер мырзаның қатысуы ЕО мен ЕАЭО арасындағы тікелей үнқатысудың
бас-талуын жеделдетеді деп үміттенемін.
Еуразиялық экономикалық одақ пен Ұлы Жібек жолының экономикалық
белдеуі арасындағы экономикалық өсімнің ортақ бағыттарын
қалыптастырудың перспек-тивалары ғаламат, деді Н.Назарбаев.
Қазақстан Президенті тағы бір маңызды жоба – ЕАЭО мен АСЕАН
ұйымдары арасындағы өзара тығыз іс-қимыл екенін айта келіп,
Ресейдің бастамаларына қолдау б ілд ірд і . Интеграциялар əлемді
кейбір елдердің кіммен қауымдасып, ынтымақтасу керектігі жөнінде
жалған таңдауға ұрынғанындай қателікті қайталаудан құтқаратынына
мен сенімдімін. Ең алдымен, біздің интеграциямыздың өзара
ықпалдастығына негіз болатын, баршаға бірдей қолайлы
қағидаттарды
қалыптастыру маңызды деп санай-мын. Меніңше, саяси
конъюнктураның кез келген көрінісінен экономикалық прагматизмнің
айқын басымдығы маңызды болуға тиіс, деді Қазақстан басшысы.
Экономиканы саясаттың, өңірлік жəне жаһандық кеудемсоқтықтың
«өгей баласына» айналдырғысы келетін ахуал қалыптастыру, меніңше,
ХХІ ғасырда табиғи заңдылыққа қайшы. Бір-біріне қарсы санкциялар
салу мысалынан біз бұған айқын көз жеткізіп отырмыз. Бұл жаһандық
экономиканың дамуын айтарлықтай қиындатады, олардың заңына
бағынбайтындай көрінетін дамушы нарықтарға теріс əсерін тигізеді.
Интеграциялардан мен əлемді
сауда преференцияларының кейбір тар аймақтары арасында «сүйрету»
əрекетінің нақты баламасын көріп отырмын. Бұл тұрғыдан алғанда,
Дүниежүзілік сауда ұйымының рөлі мен маңызын төмендету емес,
керісінше, арттыру маңызды. Мұның бəрі жаһандық сауданың өсуі мен
ғылыми-технологиялық алмасуға септігін тигізетін болады, деді
Н.Назарбаев.
Еліміздің экономикаға қатысты бас-тамалары жөнінде айта келіп,
Қазақстан басшысы Ресейдің жəне ТМД-ның өзге елдерінің
инвесторларын бүкіл өңірдің орнықты əлеуметтік-экономикалық
да-муына қолайлы жағдайлар қалыптастыру үшін «Астана» халықаралық
қаржы орталығының жұмысына қатысуға шақырды.
Соңында Қазақстан Президенті форумға қатысушылардың баршасына
табыс тіледі.
Əрбір сапардың өзінің алға қойған мақсаты болатыны түсінікті.
Ендеше, Елбасының Санкт-Петербургке сапары да өз мақсатына жетті
деп айтуға бола-ды. Форум аясында өткізілген екіжақты кездесулер
осының бір дəлелі болса, Нұрсұлтан Əбішұлының алқалы жи-ында
сөйлеген сөзі жаһанның түкпір-түкпірінен жиналғандарды Қазақстанның
əлеуетінен хабардар етіп қана қоймай, Қазақстанның жаңа
мүмкіндіктер елі екеніне көздерін жеткізді.
––––––––––––––––––––––
Суреттерді түсіргендерС.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ
Экономикалық прагматизмге басымдық берген абзал
-
www.egemen.kz 318 маусым 2016 жыл
Еліміз азаматтары үшін Қазақ-стан тəуелсіздігі негізгі консти
ту-циялық құндылық ретінде қабыл-данады. Ел азаматтары
Қазақстан-ның тəуелсіздігін басты консти-туциялық құндылық жəне
ұлтты сақтап қалудың түп қазығы деп қабыл дайды. Тəуелсіздігімізді
қалып тастыру мен нығайтуда, Жаңа Қазақстандық мемлекеттілікті
сəтті-лікпен құруда түбегейлі рөл Қазақ-стан Республикасының Тұңғыш
Пре зиденті – Елбасы Нұрсұлтан Назар баевқа тиесілі. 1991 жылғы 1
жел тоқсанда тікелей сайлау ба-рысында халықтың толық сеніміне ие
болып, Елбасы конституциялық негізде жаңа дəуірге серпілуді
қамтамасыз етті жəне Қазақстанды бейбітшілік пен өркендеу жолымен
алға бастап келді», деді И.Рогов өз сөзінде.
Тәуелсіздік – негізгі конституциялық құндылық
Сонымен қатар, ол еліміздің жолы «Қазақстан-2050» Стратегиясында
айқын көрсетілгенін айта келе, бүгінде мемлекеттің дамыған 30 елдің
қатарына қосылу жолындағы мақсат-міндетті жүзеге асыруға күш салып
келе жатқанын жеткізді. Егемен еліміз халықаралық қо-ғам дастықтың
толыққанды мүше-сіне айналды. Қазақстан түрлі сыртқы
қауіп-қатерлерге қарсы тұру, бейбітшілікті, келісімді, толе-рант
тылықты сақтау жəне нығайту, экономикалық өсімге қол жет-кізу
секілді ұстанымдарды қуат-тайды. Бұл Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың
БҰҰ-ның ресми құжатына айналған «Əлем. XXI ғасыр» манифесінде айқын
көрініс тапқан, деді Конституциялық Кеңестің төрағасы.
И.Роговтың атап өткеніндей, тəуел сіздігіне қол жеткізген сəттен
бастап, Қазақстанның алдында мем лекеттік егемендіктің құрамдас бө
лігі ретінде еліміздің құқықтық егемендігін қамтамасыз ету міндеті
тұрды. Осыған сəйкес, 25 жылдың ішін де жоғары халықаралық
стан-дарттарға, қазақстандық дəстүрлерге, мемлекеттік басқару мен
қоғамдық құрылыстың барлық салаларын қар қынды жаңғырту мүддесіне
сай келе тін жаңа құқықтық жүйе жа сау бойын ша, құқық саласында жо
ғары ха лықаралық стандарттарға сай ке-летін ауқымды жұмыстар
жүргі-зіл ген.
Үкімет пен Есеп комитетінің баяндамалары
Күн тəртібіндегі екінші мəселе – 2015 жылғы республикалық бюд
-жеттің атқарылуы туралы Үкі мет пен Республикалық бюд жеттің атқа
рылуын бақылау жөнін дегі есеп комитетінің баяндама лары тыңдалды.
Алдымен сөз алған Қаржы министрі Бақыт Сұлтанов бюджеттің кіріс
бөлігі 105,7 пайызға орындалғанын айтты. Министр бұл Ұлттық банктің
теңгенің еркін бағамына көшу шараларын жасағандығы оң əсерін
тигізгенін атап өтті. Сонымен бірге, өткен жылдан 264,0 млрд. теңге
қалдық (бос қалдық) қалған екен, ол қаржылық міндеттемелерге ал-дын
ала кепіл болғанын жеткізді. Екінші жағынан шығыстарды ба-рынша
оңтайландыру бюджетті ба-рынша рекордтық көрсеткіштермен атқаруға
мүмкіншілік берген. Шы ғыстар тек 0,2 пайызға ғана иге ріл меген.
Барлық əлеуметтік міндеттемелер орындалған. Сөйтіп, бұл бағыттың
шығыстары ІЖӨ-нің 7 пайы зына дейін өсе отырып, барлық шығыстардың
39%-ын қамтыған.
«Нұрлы Жол» бағдарламасының шығыстарына бюджеттен 492 млрд. жəне
«Бəйтерек» холдингі арқы лы
215 млрд. теңге бөлініп, игеріл-ген. Ол 80 мың жаңа жұмыс ор-нын
ашуға, 456 шақырым авто-жол жəне 11 мыңға жуық пəтер салу ға
жұмсалған. Сондай-ақ, ШОБ-тың 342 жобасына несие берілген.
«Агро-бизнес» саласы 220 млрд. теңге ге қаржыландырылған. Көктем гі
дала жəне күзгі жиын-терін жұмыс тарына 2249 агроөнеркəсіп кеше
нінің субъектілері қаржылан-дырылған. Мемлекеттік индус
трия-лық-инновациялық даму бағдар-ламасының іс-шараларын жүргізуге
127 млрд. теңге бөлінген. «Жол кар-тасы» жобаларына 43 млрд. теңге
жұмсалып, соның арқасында 10 мың-нан астам адам жұмыспен
қамтыл-ған. Дағдарысқа қарсы шаралар жасауға бөлінген қомақты қара
жат қатаң бақыланып, сомасы 388 млрд. теңге бұзушылықтар анықтал
ған. Квазимемлекеттік сектор субъек ті-лерінің есепшоттарындағы
қалдық-тарды азайту шаралары жасалған.
Есеп комитетінің баяндамасын тыңдау үшін сөз осы қызметтің
төр-ағасы Қозыкөрпеш Жаңбыршинге берілді. Ол бюджетті атқарудың
негізгі проблемалары жəне Есеп комитетінің негізгі тұжырымдары мен
ұсынымдарына тоқталып өтті. Үкімет республикалық бюджетті атқару
бойынша мойнына алған міндеттерінің жалпы параметрлерін орындады.
Сонымен қатар, бірқатар жүйелі кемшіліктер мен проблема-лар орын
алды. Біріншіден, бюд-жетке түсетін қосымша түсімдер əлеуеті
толығымен пайдаланылма-ды. Мəселен, жалған кəсіпкерлер бойынша
кінəлілер анықталмады жəне олар іздестірілмеді. Осы бағытта
қозғалған істердің жар-тысына жуығы тоқтатылған. Осыған байланысты
біз уақытында төленбеген салықтар бойынша талап қою мерзімдерінің
ескіру
уақытын ұлғайтуды ұсынамыз, деді Қ.Жаңбыршин.
Оның сөзіне қарағанда, есепті кезеңде тиімсіз пайдаланылған
бюджет қаражатының сомасы 459,2 млрд. теңге болып отыр екен.
Рес-пуб ликалық бюджеттің 7,8 млрд. теңге қаражаты игерілмепті.
Есептік қаржы жылының соңында бюджеттік бағдарламалар əкімшілеріне
жəне квазимемлекеттік сектор субъек-тілеріне бюджет қаражатын
бөлуге тыйым салу мəселелері қаралуы керек. Экономиканың басым
са-паларын дамытуда мемлекеттің мүдделерін қорғаушы болып
та-былатын квазимемлекеттік сек-тор оны жаңғыртуды жəне бə се-кеге
қабілеттілігін арттыруды қам-тамасыз етуге тиіс. Осы мақсат үшін
соңғы жылдарда бюджеттен 300-ден 500 млрд. теңгеге дейін қаражат
бөлініп келеді. 2015 жыл-дың басында квазисектор субъек-тілерінің
есепшоттарында 344,5 млрд. теңге қалдық болған. Ал жыл соңында
137,3 млрд. теңге қалдық қалыптасыпты.
2014 жылы біз осы секторға бюд жет қаражатын бөлінген қар-жы
лардың игерілуіне қарай кезең-кезеңмен беру туралы ұсы ныс жасаған
едік, алайда, бұл ұсы нысты ешкім құлағына ілмеді.
Квази-мемлекеттік сектордың бюджетін қалыптастыру мен қарау
тəртібінің əдістемесін əзірлеуге жəне бекітуге кірісу керек. Ол
оңай шаруа емес, бірақ бүгіннен бастамаса болмай-ды, деді
Қ.Жаңбыршин. Одан əрі төраға нысаналы трансферттерді игеруде заң
бұзушылықтарға жол берілетініне назар аударды. Есепті кезеңде оның
сомасы 410,5 млрд. теңгені құрады. 2014 жыл-мен салыстырғанда ол
67,6%-ға ұлғайды. Бұлардың əкім шілері орталық мемлекеттік
органдар,
олар тиісті саланы дамыту сая-сатын айқындайды. Алайда,
транс-ферттерді игергені жөнінде жер-гілікті атқарушы органдардың
жауап кершілігі бюджет заңна-масында қарастырылмаған. Есеп-ті
кезеңде 64 инвестициялық жоба аяқталмады. Оларды іске асы ру
кезінде орын алған заң бұзу шы-лықтардың жалпы сомасы 502 млрд.
теңгені құ ра ды. Есептеулердің негізсіздігі жəне техникалық
құжаттаманың кемші ліктері жоба-лар құнының 222,8 млрд. теңгеге
қымбаттатуға соқтыр ған. Қорыта айтқанда, Есеп коми тетінің 2015
жылғы бюджетті атқа ру барысында анықтаған заң бұзушы лықтарының
жалпы сомасы 1,6 трлн. теңгені құрап отыр. Соның 1,2 трлн. теңгесі
қаржылық бұзушылықтар, деді баян-дамашы сөзінің соңында.
Қаржы не себепті игерілмей қалады?
Осыдан əрі депутаттардың баян-дамашыларға сұрақ беру рəсімі
басталды. Бірінші болып депутат Шафхат Өтемісов Үкімет басшы-сы
Кəрім Мəсімовтен былтырғы жылдың аяғында Мемлекет бас-шысының
тапсырмасына сəйкес жасалған «Дағдарысқа қарсы жоспардың» жарты
жылдағы орын-далу барысы қандай деп сұрады. Біз былтырғы жылдың
аяғында экспорттық шикізаттардың баға-сының құлдырауынан секем
алдық, деп бастады өзінің жауа-бын Премьер-Министр. Əсіресе,
мұнайдың брент маркасының бір баррелі 26 долларға дейін түсіп
кеткенде қатты қауіптендік. Бұл баға ұзақ тұратын шығар деген
болжамдар да болды. Бүгінгі күні мұндай қатерлі фазаның өтіп бара
жатқандығының куəсі болып отырмыз. Мұнайдың ба ғасы қазір
50 доллардың төңірегінде тұр. Басқа шикізаттардың бағалары да
тұрақтанып келеді жəне осы үде-ріс ұзаққа созылатын түрі бар.
Дегенмен, «Нұрлы Жол» бағдар-ламасы бойынша кейбір түзетулер
жасалатын болады. Біз жуырда барлық аймақтарды аралап шығып,
түзетулердің қай бағыттарда жа-салуы керектігін анықтаймыз, деді
К.Мəсімов.
Сенатор Владимир Бобров Пре -мьер-Министр К.Мəсімовтен
игеріл-меген 7,5 млрд. теңгенің себебін сұрады. Сондай-ақ, Есеп
комитеті оған жауапты болған 400-ден артық лауазымды тұлға
жазаланды дегенін еске сала келіп, мұндай жазалар жылда қолданылса
да іс түзетілмей тұрғанын айтты жəне, бəлкім, жаза-ны жаңа
заңнамалық нормалармен қатайтудың жолын қарастыру ке-рек шығар
деген пікірін де білдіріп қалды. Оған Премьер-Министр К.Мəсімов
жаңадан енгізілетін Бюджет кодексі жобасында осы мəселені ескеріп,
жауапкершілікті қатаңдату мəселесін қарастыру ке-рек болатын шығар,
деп жауап берді.
Қарыз күліп келіп, қиналып қайтады
Мəжіліс депутаты Омархан Өк-сікбаев Үкімет анықтаған қарыз 465
млрд. теңге болғанын айта келіп, есепті жылда бюджет тапшылығын
жабу үшін заеммен бірге алғанда 1,1 трлн. теңге жұмсалғанын
көл-денең тартты. Бұл 2013 жылмен салыстырғанда 9 есе көп. Есепке
қарағанда, біз республикалық бюд-жет шығындарының 16 пайызын
сырттан алған қарызбен жабамыз. Сөйтіп, «көрпеге қарай көсілудің»
орнына қарызға бата түсеміз. Үсті-міздегі жылы ғана бюджет
тап-шылығын жабу үшін 2 млрд. АҚШ долларын қарызға алдық. Осы
бағытта Үкімет өз жұмысын өзгерте ме, əлде қарызға бата бере ме?
деді ол К.Мəсімовке қаратып.
Жауап сөзінде Премьер-Министр мұның елдегі тұрақтылықты
шай-қалтпауға бағытталған маңызды мə селе екенін атап көрсетті. Біз
өзіміз дің дамуымыз жəне сыртқы қарыз арасында баланс жасап оты-ру
керектігін түсінеміз. Бірақ əлем-дік қаржылық институттармен
ын-тымақтастық жасау біздің бəсеке-лестікке қабілеттілігімізді
арттыруға көмектеседі. Алайда, теңгенің еркін бағамы жағдайында,
қарыздың бəрі тек доллармен берілетіндіктен, сырттан алынған қарыз
өсімі бізді қауіпті кезеңге жақындата түсетінін де ескерудеміз.
Сондықтан алдағы уақытта Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры,
Медициналық сақтандыру қоры жəне банктерге ре-формалар жүргізу
арқылы сырттан қарыз алу саясатын өзгертетін заң жобаларымен
сіздердің алдарыңызға келетін боламыз, деді ол.
Бұдан əрі депутаттар Е.Астаев, Е.Ни китинская, С.Бектұрғанов,
С.Құ сайынов, С.Білəлов, т.б. сұрақ-тарын қойды.
Бұл күні Қазақстан Үкіметінің жə не Республикалық бюджеттің атқа
рылуын бақылау жөніндегі есеп ко митетінің 2015 жылғы
республи-калық бюджеттің атқарылуы тура-лы есептері бойынша
Парламент Мəжі лісінің депутаты Қожахан Жабағиев қосымша баяндама
жа-сады. Ол өзінің сөзін «2015 жыл-ғы республикалық бюджеттің
па-раметрлері негізінен Үкімет тара-пынан орындалды» деп бастады.
Мəселен, кірістер бойынша сөз қозғаған депутат Үкімет бюджеттің
кіріс бөлігін 105,7 пайызға орын-дауды қамтамасыз еткенін, бірақ,
бюджетке екі мəрте жүргізілген нақ тылаудан кейін бюджеттің кі
ріс
бөлігі 938,2 млрд. теңгеге қыс қар-ғанын ескеру қажеттігін
жеткізді.
Теңгенің долларға шаққандағы айырбас бағамының еркін айналымға
көшуі есебінен бюджеттің кіріс бөлігі қосымша 300 млрд. теңгеге
салықтық түсімдер есебінен толықты. Сондай-ақ, республикалық бюджет
кірісінің құрылымы өзгеріп, Ұлттық қор мен төмен тұрған
бюд-жеттерден берілетін трансферттер салықтық түсімдердің орнын
ба-сты. Бюджетті жүйелі түрде үнемі нақтылап, түзету енгізу, Ұлттық
қордан трансферттер алу бюджет кірісінің аса қиындықсыз
орын-далуына жеңілдіктер беріп отыр. Дегенмен, жоспарлаудың сапасы
мен тиімділігі жəне бюджеттің кіріс бөлігін əкімшілендіру жақ
сармай келеді. Қолдағы бар салықтық жəне кедендік түсімдер əлеуетін
толық пайдаланбау жəне жеткілікті дəрежеде тиімді салықтық
əкімшілік етудің болмауы салдарынан бюд-жет кірісі зардап шегуде,
деді Қ.Жабағиев.
Мəжіліс депутаты, сонымен қатар, республикалық бюджет шығысы
туралы сөз қозғап, оның орындалуы 99,8 пайызды құра-ғанымен, 16
млрд. теңгенің игеріл-мей қалғанын атап көрсетті. Бірлес-кен отырыс
барысында депутат жыл бойы инвестициялық жобалардың тізбесін қайта
қарау жалғасқанын, мысалы, басым инвестициялық жо балардың
тізбесінен 13 жоба алы нып тасталғанын, қосымша 40 жоба
енгізілгенін, ал 177 жобаны қар жы ландыру сомасы түзетілгенін
жеткіз ді. Бұған қоса, 2015 жылы аяқта луы тиіс 96 республикалық
инвес ти ция лық жобаның 15-і аяқ-тал ма ғы нына, соның салдарынан
əлеумет тік маңы зы бар объектілер уақтылы пайда лануға
берілмегеніне назар аударды.
Уақыт ұзақ ойлануды көтермейді
Ал Парламент Сенатының аты-нан қосымша баяндаманы Қаржы жəне
бюджет комитетінің мүшесі, депутат Ольга Перепечина жасады. 2015
жылғы бюджет саясатының негізгі параметрлері экономиканы өндірістің
төмендеуінен сақтауға, қаржылық тұрақтандыруды қамта-масыз етуге
негізделді. Ол үшін шұғыл шаралар қолға алынды. Олардың қатарында
экономикалық дағдарыстың алдын алу бағытында ұлттық валютаны
тұрақтандыру мəселесі де тұрды. Мұндай жағдайда біздің бюджетіміз
дағдарысқа қарсы маңызды рөлді ұстанды. Өкінішке қарай, экспорт,
импорт, ішкі жал-пы өнім алдын ала болжанғанынан төмен болып шықты.
Ал инфляция деңгейі – жоғары. Бюджет – үзіліссіз үдеріс. Біз
қазіргі кезде алдымыз-дан шыққан кез келген кедергілерді жедел
жоюға күш салуымыз керек. Себебі, ұзақ ойланып, толғануға,
талқылауға уақыт жоқ. Бізде дағ-дарысқа қарсы стратегиялық
бағдар-лама бар. Олар – «Нұрлы Жол» жəне əлеуметтік шығындарға
қатыс ты бағдарламалар. Олардың барлы-ғы 2015 жылы басталған.
Алайда, олар əлі де жүзеге асырылуы тиіс. Мəселен, бюджет өңірлерді
дамы-туға жəне ел тұрғындарының əлеу-меттік ахуалын жақсартуға
барынша бағытталуы керек, деді депутат.
Бірлескен отырыс барысында ол бірнеше мəселеге назар аударды.
Мəселен, сенатор мемлекеттік са-тып алуларды өткізу критерийлерін
қайта қарау қажеттігін атап көрсетті. Аз мөлшердегі мемлекеттік
сатып алуларды тікелей, яғни мемлекеттік сатып алулар
процедураларынсыз өткізу қажет деп санаймыз. Ол өз кезегінде
жергілікті өзін өзі басқару жүйесінің дамуына қосымша серпін берер
еді. Мəселен, 2015 жылы Қаржылық бақылау жөніндегі коми-тет осы
мемлекеттік сатып алулар бойынша шамамен 80 млрд. теңгені құрайтын
заң бұзушылықтарды əшкереледі. Оның бір себебін, п р о ц е д у р а
л а р д ы ң қ и ы н д а п кеткендігімен байланыстыруға бо-лады,
деді О.Пе ре печина. Сондай-ақ, депутат бюд жеттің анықталу уақытын
шектеу туралы да ұсыныс жасады.
Кірістер мен шығыстар бекіді
Соңынан баяндаманы талқылау басталды. Оған Б.Бекназаров,
А.Жа-малов, В.Редкокашин, А.Перуашев, т.б. қатысты. Талқылау ұзап
бара жат қан соң, сенатор В.Бобров рег-ла мент бойынша ұсыныс
жасап, тал қылауды аяқтау жөнінде ұсыныс жа сады. Сөйтіп, талқылау
аяқталып, бір лескен отырыс Қазақстан Рес -пуб ликасы Үкіметінің
2015 жыл ғы рес публикалық бюджеттің атқа ры-луы туралы есебін:
1) кiрiстер – 6 136 967 569 мың теңге;
2) шығындар – 6 789 829 432 мың теңге көлемінде бекітті.
Республикалық бюджеттің ат-қарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің 2015 жылғы респуб-ликалық бюджеттің атқарылуы ту-ралы
есебі де қолдау тапты.
Бюджет – үзіліссіз жүретін үдеріс
Сур
етт
ерді
түс
ірге
н О
рынб
ай Б
АЛМ
ҰРАТ
(Соңы. Басы 1-бетте)
Нұртай САБИЛЬЯНОВ,Парламент Мəжілісінің Қаржы жəне бюджет
комитетінің мүшесі
2015 жылы республикалық бюджеттен «Бизнестің жол карта-сы-2020»
бағдарламасын жүзеге асыру үшін өңірлерге 52,8 млрд.теңге трансферт
бөлініпті, соның 34,9 млрд. теңгесі жеке кəсіпкерлікті қолдауға,
17,9 млрд. теңгесі индустриялық инфрақұрылымды дамытуға жұмсалған.
Осы бағытта игерілмеген трансферттердің жалпы сомасы 1,85 млрд.
теңгені құрайды. Осы арада жеке кəсіпкерлікті қолдауға,
индустриялық аймақты дамытуға бағытталған бюджет қаражаты
өндірістің дамуына жəне мемлекеттің экономика-сын жақсартуға қандай
əсері бар деген сұрақ туындайды? Өңірлерде салынған
инфрақұрылымдарды, индустриялық аймақтарды пайдаланып, кəсіпкерлік
субъектілері неге бюджетке салықтың түсуін, қосымша жұмыс
орындарының ашылуын көбейте алмай отыр? Бұл жағы баяндамалар-да
талданбаған.
Кезінде өңірлерде арнайы экономикалық аймақтар құру,
инфрақұрылымдар салу үшін 2003 жыл мен 2015 жыл аралығында
бюджеттен 237,9 млрд. теңге жұмсалған, оның ішінде 93,6 млрд. теңге
Ұлттық қордан алынған. Қазіргі таңда арнайы экономикалық
аймақтардың мемлекеттік объектілері «KAZNEX INVEST» АҚ-тың жарғылық
капиталына берілетін болды. Осы кезең аралығында арнайы
экономикалық аймақтар Қазақстан экономикасы мен мем-лекет бюджетіне
айтарлықтай тиімділік бермегені талқыланбады. Сондықтан,
өңірлердегі индустриялық аймақтарды дамытуға бағытталған қазіргі
мемлекеттік қаражаттар тиімді жұмсалып, кəсіпкерлер сол
инфрақұрылымдарда өз қызметін
жандандыруы жəне осы арқылы экономикаға үлес қосуы керек. Ал
жұмсалатын қаражат қатаң бақылауға алынып, жауапкершілігі артқаны
жөн.
Тағы бір айтарым, кəсіпкерлік с у б ъ е к т і л е р і н с у б с
и д и я л а у мəселесі туралы. «Бизнестің жол картасы-2020»
бағдарламасы ая-сында көтерме-бөлшек сауда кəсіпкерлігімен, қонақүй
бизнесі,
демалыс жəне ойын-сауықпен айналысатын, сонымен қатар,
проблемалық несиелері бар, бюджетке салық төлемейтін, жұмыс
орын-дарын ашпайтын, арасында қызметкерлері жоқ кəсіпкерлік
субъектілеріне де субсидия-лар берілген. Барлығы 4 424 кəсіпкерлік
субъектілеріне жалпы сомасы 26,7 млрд. теңге бағытталған. Олардың
арасында 1 700-і, яғни 39%-ы өндірістік саламен ай-налыспайтын
көтерме-бөлшек саудасы-мен, жылжымайтын мүлікті жалға берумен,
қонақүй бизнесімен, демалыс жəне ойын-сауық қызметімен, білім беру,
жеке қызмет көрсетумен жүргендер.
Ал осы бағдарламаға қатысушылар төлеген салықтың негізгі бөлігін
нақты кəсіпкерлікпен айналысатындардың 4%-ы ғана қамтамасыз етті.
Алынған мəліметтер бойынша айтарлықтай салық түсімі көбеймеуімен
қатар, қосымша жұмыс орындарының ашылуы, жалақының көбеюі де
байқалмаған, яғни бюджет қаражатының ба-сым бөлігі тиімсіз
пайдаланылған. Сондықтан бюджет субсидияларын тиімді жерге
орна-ластыру бағытындағы жұмыстардың сыл-быр екені көзге ұрып
тұрғанын айтуымыз керек. Өкінішке қарай, тіпті, кəсіпкерлерді
масылдыққа алып келетін қайтарымсыз суб-сидиялар беру де орын
алған. Жалпы, Үкімет кəсіпкерлерге бюджет қаражатын субсидия
ретінде беруді тоқтатып, жеңілдетілген не-сие жүйесін қалыптастыруы
қажет. Өйткені,
субсидия деген тегін берілетін қаражат, ешқандай жауапкершілік,
міндет жүктемейді.
« Б и з н е с т і ң ж о л к а р т а с ы - 2 0 2 0 » бағдарламасы
бойынша 1,6 млрд. теңгеге 35 174 жеке тұлғаға, кəсіпкерге сервистік
қызметтер, консультациялар көрсетілген. Алайда, олардың əрі қарай
жаңа кəсіп ашып, бизнеспен айналысқаны, яғни нəтижесі туралы
айтылмайды. Қорыта айтқанда, «Бизнестің жол картасы-2020»
бағдарламасынан өндірістік емес саламен айналысатын кəсіпкерлік
субъектілеріне бюджеттен субсидия беруді мүлде алып тастауды
ұсынамын.
«Дағдарыстан кейін қалпына келтіру» (бəсекеге қабілетті
кəсіпорындарды сауықтыру) деген бағдарлама да бар. Оған қатысушы 55
компанияның 32-сі көтерме-бөлшек саудамен, жылжымайтын мүлікті
жалға берумен айналысады, яғни өндіріспен айналыспайды. 2011 жыл
мен 2015 жыл аралығында республикалық бюджеттен осы бағдарламаны
қаржыландыруға 58 млрд. теңге бөлініпті. Талдау нəтижесінен
бағдарламаға қатысушылардан бюджетке түсетін салықтың көбеймегенін
жəне осы кəсіпорындар қосымша жұмыс орындарын көптеп ашпағанын
көруге болады.
2015 жылы жоғарыда аталған бағдарлама бойынша 48 кəсіпорынға
15,8 млрд. теңге субсидия берілген. Бағдарламаға қатысушылардың
бюджетке төлеген жал-пы салығы – 15,5 млрд. теңге. 2016 жылы бұл
бағдарламаға қатысушы 50-ге жуық кəсіпорынға субсидия беру үшін
бюджет-тен 9,5 млрд. теңге қарастырылған, яғни мұның көпшілігін
өндіріспен айналыспай-тын кəсіпкерлер алады деген сөз. Осы
бағдарламаның жүзеге асырылуын талдағанда да бюджет қаражатының
негізгі бөлігінің тиімсіз пайдаланылғанын көруге болады.
Сонымен қатар, «Самұрық-Қазына» ҰƏҚ» АҚ-тың қызметіндегі
келеңсіздіктер туралы да айта кету қажет. Парламент Мəжілісінің
жалпы отырысында «Самұрық-Қазына» ҰƏҚ» АҚ-тың жарғылық капиталы
5,0 триллион теңге болғанымен, дивидендтер неге аз деп сұрағанымда:
Елена Бахмутова былтырғыдан 30% көбірек екенін, «Самұрық-Қазына»
ҰƏҚ» АҚ 304 млрд. теңге таза табыс алғанын жəне есептегі оң
көрсеткіштер туралы айтып бер-ген. Алайда, «Самұрық-Қазына» қорының
шоғырландырылған қаржылық есептілігін зер-делеу кезінде бұл
«Самұрық-Қазына» ҰƏҚ» АҚ-тың тиімді жұмысынан емес екендігі
анықталды. Өйткені, 683 млрд. теңге таза пайда теңгенің еркін
бағамға жіберілуінің арқасында алынған. Яғни, есепшоттағы доллармен
салынған қаражат теңгеге айналдырылғанда күрт «өсім» көрсеткен.
Екіншіден, 261 млрд. теңге пайданы «Самұрық-Қазына» ҰƏҚ, KMG
International кəсіпорнының акцияларын сатудан түсірген. Үшіншіден,
149 млрд. теңге бірлескен жəне қауымдасқан компаниялардан түскен
табыс екен.
Енді шығындары туралы айтайын... Операциялық қызметтегі шығыстар
2015 жылы 481 млрд. теңге болған. Соның ішінде 292 млрд. теңгені
құрайтын «құнсыздану» бабы бойынша көрсетілген шығын – бұл
менеджменттің тиімсіздігінің тікелей «көрсеткіші», себебі, ол түрлі
тендерлер-де негізгі құрал-жабдықтар алу кезіндегі көтеріңкі баға
үшін, сонымен қатар, жалған кəсіпкерлікпен байланысты айыппұл мен
өсімпұл үшін орын алған. Осылайша, 2015 жылы негізгі
құрал-жабдықтарға құнсыздану 132 млрд. теңге болған қосымша құн
салығының құнсыздануы 54,0 млрд. теңгені құрады жəне басқа да
позициялар бой-ынша 106 млрд. теңге болды. Есеп комитеті қорды
тексеру кезінде құнсыздауы мəселесіне қатты назар аударуы
керек.
2015 жылы «Самұрық-Қазына» қорының жалпы жəне əкімшілік
шығыстары 380 млрд.теңгені құраған, бұл – өткен жылғымен
салыстырғанда 24,0 млрд. теңгеге көп де-ген сөз. Жалақы мен
консультациялық шығынның өсімі 12 млрд. теңге болған. Осылайша,
Елена Бахмутова айтқан таза пайда қор менеджментінің тиімділігінен
емес екені белгілі болып отыр.
● Депутат дауысы
Субсидия емес, несие берсін
-
18 маусым 2016 жылwww.egemen.kz4
(Соңы. Басы 1-бетте)
Сонау Семей өңірінен ат ары-тып келгендегі басты себеп, бауыр
еті баласының ажал аузында жатқан сəттерінде алғашқы медицина-лық
көмектің көрсетілмеуі жəне жеке заттарының тоналуына жол берілуі.
Егер балама дер кезінде алғашқы медициналық көмек көрсетілгенде,
оның өмірін сақтап қалуға болады екен, дейді зейнет-кер Амангелді
Қасымұлы дəрі-гер лермен болған əңгімесінің ұшын шығарып. Оның
айтуын-ша, 2014 жылдың 3 шілдесінде Шығыс Қазақстан облысы Аягөз
қаласы арқылы өтетін «Алматы – Өскемен» тас жолының 761-ші
шақырымында баласы жол-көлік апатына ұшырайды. Таңғы сағат бестер
шамасында ұр ла н ған жылқыларды іздеу үшін өзі рөлге отырып,
қызмет бабы мен жолға шыққан баласы – ШҚО Үржар аудандық ішкі істер
бөлі мі нің учаскелік инспекторы, поли ция
лейтенанты Амантай Мар ғұлан-ның көзі ілініп кеткен болуы мүм
кін. Қалай болғанда, оның жеке автокөлігінің бөліктері əр жер де
шашылып жатуы жəне бір доң ғалағының жұлынып кетуі соқ қының оңай
келмегендігін көр сетеді. Алған жарақатынан ауа ның кеуде қуысына
молынан жет пегендіктен қырылдап, өмір үшін күресіп жатқан полиция
фор масындағы жас жігітке ешкім дер кезінде қол ұшын бермеген.
Жол-көлік оқиғасының алғашқы куəгері, жолаушы, Приозерск қала сының
тұрғыны Шахмұрат Айтахунов 112, 102 жəне 103 теле-фондарына
хабарласыпты.
Алайда, алғашқы куəгер жеке автокөлігінде əйелі мен жаңадан
туылған сəбиі болғандықтан, өлім аузында жатқан полиция қыз
мет-керін жақын маңдағы ауру ханаға жеткізіп салуды да ойламаған,
тек күткен де отыра берген. Ал бір жарым сағаттан кейін өзінің жеке
көлігімен жеткен жол-патрульдік полиция қызметкері кіші сержант
Рауан Əнуарбеков келген бойда Ш.Айтахуновтан қысқаша түсінік алып,
хал үстінде жатқан офицерге алғашқы көмек көрсетпестен, тиіп тұрған
өткізу бекетіндегі жұмыс орнына қайтып кеткен. Өкініштісі сол,
аудандық аурухана аталған бекет тұрған жолдың бойында орналасқан.
Бірақ та жаралы жан-ды жеткізетін адам табылмапты. Р.Əнуарбеков
бекетті тастап ке-туге болмайды деген сылтаумен кері қайтып кеткен.
Бұл арада, бекетте оның əріптесі старшина Асқар Күнсүйеров
отырғандығын жəне оның жайсыз хабарды жара-лы офи цердің Астана
қаласында жүрген əкесі мен ағасына хабар-лағандығын қаперге сала
кету ке-рек. Денесінде ешқандай жарақа-ты немесе сүйек сынығы жоқ
баласының қиналып жатқанын көре тұра жақын маңдағы ауру-ханаға
апармаған жандарға налы-ған əке: «Өскеменнен арнайы кел ген
дəрігер-нейрохирург қым-бат уақыттың зая кеткенін жəне баланың
ауруханаға кеш жет кізіл-генін айтты. Егер жапа шегуші неғұрлым
ертерек жеткізіліп, ал-ғашқы медициналық көмек көр-сетілгенде, ол
жанға батар ауырлық шекпей, комаға түспес еді», дейді. Бір
өкініштісі сол, 21 жасында жарық өмірмен қоштасқан жас жігіт күзде
үйленуді жоспарлап жүріпті. Ұрпақсыз кеткен ұланның өкініші де
əке-шешесінің белін қайыстырып отыр.
Сондықтан да, қызмет бабында қаза тапқан полиция қызметкері-нің
əкесі погон ды лардың əрекет-тері мен əре кет сіздіктері, одан
қалса өз істеріне немқұрайды
қара ғандығы жəне жалған құжат жасағандары үшін қылмыстық
жауапқа тарту керек деп санайды. Иə А.Сəтмұханбетовтің бұл ішкі
жанай қайын түсінуге болады. Бала-сын ауруханаға жеткізбек түгілі,
жол-көлік оқиғасы орын ал ған жердегі айғақтарды тіркеуге алуы тиіс
жедел тексеру тобы əріп те сі -нің жеке заттарының қол ды бо лып
кетуіне жол бергені анықталды.
Жайсыз хабар жеткеннен кейін жол-көлік оқиғасы орын алған жерді
қарау үшін құра мын да аға анықтаушы, полиция капи-таны Ғалым
Аманғалиев жеке жүргізушісі Нұрлан Жұмақанов-пен жолға шыққан. Олар
жет-кен кезде оқиға орнында мем-лекеттік автоинспекция қыз мет-кері
Алтынбек Қопабаев пен аға криминалист, полиция аға лей тенанты
Дəурен Қамаров бо-лыпты. Аталған жедел тергеу тобы оқиға орнына
жетісімен тікелей қызметтік міндеттеріне жауапты қарамай,
ұқыпсыздық
пен сал ғырттық танытқан. Мұн-дай өрескелдіктердің орын
алған-дығы Аягөз аудандық сотында анық т алып отыр. Тарқатып айт
-қанда, Ғ.Аманғалиев оқиға ор-ны нан хаттама толтырған кез-де
автокөлікті Аягөз АІІБ жет-кіз дік деп көрсеткен. Сол күні ол бүлін
ген автокөлікті заңды иесіне қайтарудан бас тартқаны анықталып
отыр. Ал шынтуайтын-да, құны 10 мың доллар тұратын «Тойота Карина
Е» автокөлігінің бір тəуліктен кейін қанқасы мен қозғалтқышы ғана
қалыпты. Онда да автокөлікті баланың əкесі по-лиция бекетінен өз
күшімен алып кетіпті. Көптеген жеке заттарын айтпағанда, қайтыс
болған поли-ция офицерінің қызметтік жезлі, ауруханаға
жеткізілгенде қолында болған 80 мың теңгелік сақинасы, бір айлық
жалақысы жəне 167479 теңге тұратын «Iphone-5 S» те-лефоны жоғалып
кеткен. Қаза тапқан жігіттің əкесі бір тəулік ішінде жеке адамдар
оқиға орны-на жолай алмайтындықтан, по-лиция қызметкерлерінен
күдік-тенетінін жасырмайды. Онысы бекер де емес екен. Аягөз АІІБ
кри миналисі Дəурен Қамаров поли ция қызметкерінің ауыр халде
жатқанын біле тұра əлгі «Iphone-5 S» телефоның жасы-рын ұрлап
алғаны əшкереленген. Қолдан қолға өткен баласының телефонын да
А.Сəтмұханбетов тергеушілік тəжірибесін пайдала-нып, өзі анықтап,
тауып берген. Не керек, сыбайлас жемқорлыққа тіке лей қатысты
қылмыс жаса-ғаны үшін криминалист екі жыл сынақ мерзімімен шартты
жазаға тартылған. Ал марқұмның əмиянын анықтаушы Ғ.Аманғалиев əріп
тесі А.Қопабаевтың қолынан алған-ды ғын айтып көрсеткен. Алайда,
əмиян да ешқандай ақша болмай шық қан. Басқа ауданға ұзақ жолға шық
қан полиция қызметкерінің ақ ша сы болмағандығына сену қиын.
«Тойота Карина Е» автокөлігі-нің тоналуы мен жеке мүліктерінің
қолды болуы себепті қылмыскер-лерді анықтап, жауапқа тартуды
өтініп, өлген баланың əкесі Аягөз ҚІІБ-не арыз жазған. Оның
айтуын-ша, сол күні кешкісін полиция қыз меткері Ринат Сəлімгереев
теле фон арқылы күйеу баласы Қуат Тұрсыновпен сөйлесіп, тіпті,
үйіне де барып: «Арызды қай-тарып алыңдар» деп қоқан-лоқы жасаған.
Осылайша, арыздан бас тартқызу əрекетінің орын алған-ды ғын ашына
жеткізді. Олай болса, талапкер баласының жеке мүлік тері мен
автокөлігін по-лиция қызметкерлерінің өздері тонауы мүмкін деген
күдігінің
нығая түскендігін алға тартты. «Қазақта «Бүлінгеннен бүлдіргі
алма», деп жатушы еді, алайда, ішкі істер қызметкерлерінің мынадай
əрекеттері жаныма қатты батқаны сондай, өз өмірімнің біраз бөлігін
осы салаға бергеніме өкінгендей күй кешіп жүрмін. Əріптестерінің
жаны қиналып жат қан сəтте оны аман алып қалу дың жəне заттарының
қолды болып кетпеуінің жол-дарын қарас тыру дың орнына, керісінше
істеуі адамгершілікке жа-татын əрекеттер деп ойламаймын», деді
ширек ғасырдай уақыт мили-ция қыз меткері болған Амангелді
Сəтмұханбетов ашынғанын жасы-ра ал май. Бұл орайда ШҚО Аягөз аудан
дық жəне облыстық соттар поли ция қызметкерлеріне қатысты жеке
қаулыда атап кеткендей, қыл-мыстық іске тіркелген айғақты зат-тар
ды сақтау туралы ешқандай да шешім қабылданбаған. Оның үсті-не
анықтаушы Ғ.Аманғалиев про-цессуалдық құжаттарды тол тыр-ғанда
жалған мəліметтер енгізіп,
салақтық танытқаны осы сот-тардың жеке қаулыларында көрі-ніс
тапқан. Тіпті, аудандық сот келешекте осындай келеңсіздіктер
қайталанбас үшін жəне кінəлі по-лиция қызметкерлеріне тиісті шара
қолдану мақсатында Шығыс Қазақстан облысы Ішкі істер депар
-таментінің атына қаулы көшір -месін де жолдайды. Бірақ арада екі
жылдай уақыт өтсе де ішкі істер органы қызметкерлерін қыл -мыс тық
жауапқа тарту мəсе лесі əлі шешімін таба алмай отыр. Талап кердің
айтуынша, облыс тық ішкі істер департаменті басты-ғына екі
телеграмма жəне арыз түсірген. Сонымен қатар, осы депар таменттің
кадр басқар масы-ның бастығы, полковник Ерлан Жұмаділовке екі рет
Аягөз аудан-дық жəне облыстық соттарының қаулыларын өз қолы мен
жеткізіп те берген.
А.Сəтмұханбетовтің арызы-мен айналысқан полковник Е.Жұмаділов
тек «мен оларды жұмыс тан шығардым» деген -ді айтатын көрінеді. Ал
А.Сəт-мұхан бетов əлгілердің əлі күнге өз лауазымдарында жұмыс іс
теп жүргендіктерін жақ сы біле мін дейді. Тек 2015 жыл дың 13 та-мы
зын да «Менің өлкем» жəне «Мой город» басылым дарын-да «Разбойный
отдел» жəне «Ашынған əке əділ дік іздей ді» атты мақалалар жарық
көр ген-нен кейін ғана келеңсіз дік тер ге жол берген ШҚО ІІД бас
ты ғы-ның бұйрықтарымен Ғ.Аман-ғалиевке, А.Қопабаевқа жəне
М.Əділбековке қылмыстық жауап -кер шілікке тартылмағаны се-бепті
қызметтеріне толық сəй-кес еместіктері туралы ескерту жасал ған.
Онда да ол өлім аузын-да жатқан офицерді ауруханаға жет кізбегені
немесе жеке мүлік-терінің тоналғаны үшін емес, сыни материалдардың
бұқаралық ақпарат құралдары бетінде кетіп қалғаны тұрғысында
ескертумен шектеледі. Өкінішке қарай, ауыр халде жатқан əріптесіне
көмек қолын созбай кетіп қалған Рауан Əнуарбеков пен қайтыс болған
полиция қызметкерінің отбасы-на қоқан-лоқы көрсеткен Ринат
Сəлімгереев ешқандай жауап кер-шілікке тартылмай отыр. ШҚО ІІД
бастығының 12.09.2015 жыл-ғы №779ж/қ-у жазалау туралы бұйрығында
«...БАҚ-та қоғам-дық резонанс тудырған сыни материалдардың жарық
көргені үшін Аягөз АІІБ ƏПБ ЖПП взвод командирі, лейтенант Қопабаев
Алтынбек Нақысбекұлы қызметіне толық сəйкес еместігі туралы
ескертілсін» деген жолдар жүр. Сол сияқты, АІІБ бастығының
тергеу жөніндегі орынбасары, по-лиция майоры Əділбеков Сұңғат
Маратұлына да осындай қоғамдық резонанс тудырған материалдар үшін
ескерту берілген. «Сонда қалай, қызметкерлерінің өз ісіне адал
болмағаны, əріптестеріне дер кезінде қолұшын бермегені үшін емес,
қоғамдық резонанс тудырған материалдар жарық көргеніне ғана ма?»,
деп таңданысын жасы-ра алмады марқұм Амантайдың əкесі. Оның
айтуынша, бұл істі 2015 жылдың 5 тамызынан Ішкі істер министрі
Қ.Қасымов өз бақылауына алатындығына уəде беріпті. Сонымен қатар,
«Нұр Отан» партиясының облыстық қоғамдық қабылдауында онлайн
режімінде сол кездегі Сыбайлас жем қорлыққа қарсы күрес агент-тігі
төрағасының орынбасары Алик Шпекбаев та ШҚО сы бай лас жемқорлыққа
қарсы күрес депар-таментінің бастығы Ғ.Досанов-қа қылмысты толық
ашу тура лы нақты тапсырма берген болатын.
Алайда, осыншама лауазым иелерінің бақылауында бол-са да
қылмыстық іс əлі күнге қоз ғалмай отыр. Сондай-ақ,
А.Сəтмұханбетовтің жазған хат-тары мен телеграммаларына еш-қандай
да жауап берілмеуде. Тіпті қабылдамайды, не өз орын-дарында
болмайтын көрінеді. ШҚО ІІД-нің баспасөз қызметі бұқаралық ақпарат
құралдары тарапынан қойылған сауалға «Құжаттарға жалған ақпарат
қосу фактісі тіркелмеген» деген жау-ап берген. Сот қаулыларын ШҚО
ІІД əлі күнге қаперге алмай келе жатқандығының өзі дəлел емес пе?
ШҚО прокуратурасының 2-басқарма прокуроры Е.Сейітов пен 2-басқарма
бастығы Қ.Алтын-бек ұлы «жол-көлік апаты сал-дарынан бұзылған
автокөлікті полиция бөліміне жеткізу анық-таушы, криминалист,
жол-поли-ция қызметкерлерінің тікелей мін-деттеріне жатпайды» деп
атап көр-сеткен. Заңдардың орын далуын қадағалауы тиіс прокуратура
қыз мет керлері осындай тұжырым жасап отырғанда басқасына не жорық
деп айтпауға лаж қалмайды. Қалай болған күнде прокурату-ра
қызметкерлері Қылмыстық іс жүргізу кодексі 222-бабының 4-пунктіне
сəйкес лауазымды адамға қатысты оқиға болған жерді күзету жəне
7-пунктіне сəй-кес бөтеннің иесіз қалған мүл кін сақтау, айғақ
заттардың тағ ды-рын шешу туралы нормалар ды қаперге алмаған
сияқты. Соның салдарынан Қылмыстық кодекс-тің «салақтық» бабы бойын
ша қозғалған іс қайта-қайта қыс қарып қала беруде. Не керек, сот
тара-пынан анықталған Ғ.Аманғалиев-тің жалған құжат жасағандығы
жөнінде қылмыстық іс əлі күнге дейін қозғалмай отыр. Оның үстіне
Бас прокуратурада тергеу тобы құрылып, ШҚО Аягөз ҚІІБ-нің аға
анықтамашысы Ғ.Аман ғалиев-тің өз қызметіне дұрыс қарамай, жал ған
құжат жасағандығы толық дəлелін тапқан. Прокуратура ор-ган дарында
бірқатар ауыс-түйіс-тен кейін іс қазір қайтадан қыс-қарып кеткені
мəлім болыпты.
Сондықтан да, талапкер Бас про куратурадан өзінің
конститу-циялық құқығын қорғауға, со-нымен де, аталған тергеушінің
Қылмыстық кодекстің жалған құжат жасау, салақтық, қызмет-тегі
əрекетсіздік баптарымен қыл мыс тық іс қозғап, алдын ала тер геу
жұмыстарын жаңадан құрыл ған Мемлекет тік қызмет істері
министрлігінің Сыбай-лас жемқорлыққа қарсы іс-қи-мыл ұлттық
бюросының орта-лық тер геу қызметіне жүктеуді сұрап отыр. «Себебі,
мен ШҚО құқық қор ғау органдарының заң-сыз шешім деріне
қанағаттанбай-мын жə не олардың əділ шешім шығара тын дарына да
сенбеймін», дейді А.Сəтмұханбетов. Сонымен қатар, осы кезге дейін
келтірілген залалды өндіріп алуға ниеті бар екендігін де
жасырмады.
Қорыта айтқанда, қызметтік міндетін былай қойғанда адамгер-шілік
тұрғысынан өз əріптестерінің мүлкін тонауға жол бермеу поли-ция
қызметкерлерінің тікелей па-рызы емес пе еді? Былайғы жұрт не
ойлауы мүмкін? Осы салада өз ісіне адал қаншама азамат-тар жүр.
Редакциямызға жұбайы А.Сəтмұханбетовпен бірге келген мүгедек, өмір
бойы мұғалім болған марқұм полиция қызметкерінің анасы да жан ашуын
жеткізді. Олай болса, құзырлы органдар əділ ше�
