196

Պ Ա է Տ Օ Ն Ա Կ Ա Ն

Ա Մ Ս Ա Գ Ի Ր

ՀԱ ՅՐ Ա Պ եՏԱ Կ Ա Ն

ԱԹՈՌՈՅՍ . Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի

1997

12.6 Ա ԱԶՍ՜ԻԱԾԻՆ 1997

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈԻԹ6ՈԻՆ

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց ԿաթողիկոսիՍ. Ծննդյան քարոզը Ս. էշմիածնի Մայր տաճարում........................................... 3

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ..............................................................................................................7Նոր տարվա Ա Սուրբ Ծննդյան տոների աոթիվ Ամենայն Հայոց Կաթո­

ղիկոս Նորին Սուրբ Օձություն Տ .Տ . Գարեգին Ա Հայրապետի Ա քրիստոնյա Եկեղեցիների պետերի միջև փոխանակված ողջույնի Աբարեմաղթանքների նամակներ ու հեռագրեր..................................................10

Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի Ամանորյա մաղթանքըհայ ժողովրդին............................................................................................................ 13

ԱՐԱՐԱՏ ՍԱՐԿԱՎԱԳ ԶՈՓՈԻՐՑԱՆ - Ամանորը Մայր Աթոոում................17ՄԱՐԻԱՄ ՎԱՐ ԴԱՆ ՑԱՆ - Ս. Ծնունդ և Աստուածյայտնութիւն

Տեաոն մերոյ Ցիսուսի Քրիստոսի............................................................................23ՆԵՐՍԵՍ ՎԱՆԱԿԱՆ - Նոր դարի սեմին..........................................................26

ՊԱՕՏՈՆԱԿԱՆՔ

Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի նիստ Ս. էշմիսւծնում............................................29Հայրապետական տնօրինում.................................................................................. 31Ուխտագնացությեան յանձնախմբի անդրանիկ նիստը Փարիզում..................... 32

ԿՐՈՆԱԳԻՏԱԿԱՆ

ԲԱԳՐԱՏ ԱԲԵՂԱ ԳԱԼՍՏ8ԱՆ - Ջաքարիա Կաթողիկոս Ձագեցի.Տեր Ջաքարիա Հայոց Կաթողիկոսի խոսքը մեր Տեր ՀիսուսՔրիստոսի ծննդյան մասին.......................................................................................37

Ս. ԵՓՐԵՄ ԱՍՈՐԻ - Ներբողյան Քրիստոսի Ծննդյան (Թարգմանու­թյունը գրաբարից' Հակոբ Քյոսեյանի)................................................................... 45

ԴԱՆԻԵԼ ԵՐԱԺԻՇՏ - Խորհուրդ մեծ և սքանչելի..................................................63ԱՆԱՀԻՏ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ - «Օրհնեա Տէր» եղանակավոր բացա­

կանչությունը Նիկողայոս Թաշչյանի գրառած Հայոց Պատարագում.......... 71Վ. Ա. ԵՂԻԱՋԱՐ8ԱՆ - Երկու անտիպ տաղ

Հովհաննես Թլկուրանցուց........................................................................................ 84ԳՐԻԳՈՐ ԲՐՈԻՏՑԱՆ - «Պարզատումարի» տպագրութեան

թո լականի մասին...................................................................................................90ՀԱՍՄԻԿ ԲԱԳԱԼ8ԱՆ - Ստեփանոս Քահանա և Ստեփանոս

Իրիցորդի գրիչների գործունեությունը Սկեոայում 13-րդ դարի 60-90-ական թվականներին.................................................................................... 96

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 127

ՄԱ8Ր ԱԹՈՌՈՒՄ Ե վ ԹԵՄԵՐՈԻՄ

Մայր Աթոոի ճարտարապետական հանձնախմբի 40-ամյւսկը...........................104ՍՈԻՍԱՆՆԱ ՄՆՈՑԱՆ - Ս. Ծննդյան և. Ամանորյա հանդիսություն

էջմիածնի Կոմիտւսսի անվան մշակույթի պալատում................................. 106Մ. վԱՐԴԱՆՑԱՆ - Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը հայրենիքի

պաշտպանների հետ.......................................................................................... յըջՄեծամորի ատոմային էլեկտրակայանի մատրան օծումը.................................... щՍ. Ծննդյան Պատարագներ Հայաստանի թեմերում.........................................1134ԱՉԵ ԳՐԻԳՈՐ8ԱՆ - Սուրբ Ծննդյան Պատարագներ Գեղւսրքուն-

յաց թեմում................................................................................................................. 114Ընդունելություններ Մայր Աթոռում..................................................................... 115ՄԱ8Ր ԱԹՈՌՈԻՄ - Եկեղեցական բեմ. լուրեր.................................................... 117«Эчмиадзин» официальный журнал Эчмиадзинского Католикосата........120«Е^ЬпнасШ п» оГПс1а1 шоШЫу օք Но1у Е1с1тйас12т........................................................122

«Е1сЬтас1гте» ог^апе оШ ие! ճս ՏՅւոէ-Տւշքջշ (Ш сЫ тпайгт........................................ 124

--- -

ՀՐԱՄԱՆԱՒ

տ . տ . Գ Ա Ր ե Գ Ն Ի ա ա .Չ .Ն Ո '3ՎԵՀԱՓԱՌ Ы- ՍՐՐԱԶՆԱԳՈՑՆ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

1997 ԱՋՄԻԱԾԻՆ Ա Յ

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ Ք Ա Ր Ո Զ Փ Ր Կ Չ Ի Հ Ր Ա Շ Ա Փ Ա Ռ

ՍՈՒՐԲ 5 Ն Ն Դ Յ Ա Ն ՏՈՆԻ Ա Ռ Թ Ի Վ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

(1997 թ. հ ուն վ ա ր ի 6)

" ԱՍՏՈՒԱԾ Ը Ն Դ Մ Ե Զ ՛ ’ ԵԻ

Մ Ե Ն Ք ՝ Ը Ն Դ Ա Ս Տ Ո Ի Ծ Ո Ց

« Ահա կոյս յղ ա ս ցի և ծնցի որդի,Ել կոչեսցեն զա նուն նորա էմ մ ա ն ո ւէլ, Որ թա րգմա նի' շ ն դ մեզ Ա ստ ուա ծ»

(Մ Ա ՏԹ . Ա. 2 3 ) :

Նոր Տ ա ր ի մըն ա յ ա հա կը բա ց ո ւի մեր կենսընթ ա ցութ եա ն դ ա ր ա գ ն ա ց ճա մբուն վրա ]: 1997 թ ո ւա ն իշով ա ն պ իտ ի ա րձա ­ն ա գ ր ո վ և ճա նչցուի թ է ՛ մեր ա նհա տ ա կա ն կեն ս ա գր ութ ե ա ն և թ է ' մեր ա զ գ ի և մա րդկութեա ն տ ա րեգր ութ եա ն մ շտ ա բա ց էջերուն Վրա]: Այս օրերուն յա տ ո ւկ ուշա կեդրոնութ եա մբ կ ՛ա նդր ա դ ա ռ­ն ա ն ք որ 1996 տ ա րիներ ե ն ա ն ցա ծ ա խ օ ր էն ա սդին երբ երկինքը իջա ւ ու միա ցա ւ երկրին հետ , երբ երկրի ա նշուք մէկ կ էտ ին վրա ], Բ եթղեհէմի մէջ, Ա ստ ուա ծ ԻՂւք իւոնա րհեցա ւ ու մ ա րդ ա ցա ւ Իր Ո րդւոյն ՝ Բ ա նին Ա ստ ուծո] մա րմնա ոութ եա մբը և մեր մա րդկա յին բն ո ւթ ե ա ն հետ նո յնա ցո ւմ ո վ ր, ի սէր ա յս վեր ջն ոյն ա ս տ ո ւա ծա - տ իպ նկա ր ա գր ին վերա բիւրեդա ցմա ն և ա ս տ ո ւա ծա դ ր ո շմ պ ա տ ­կերին վեր ա կա նգնումին :

Ս. Ծ ն ն դ ե ա ն տ օնն է որ քր ի ս տ ո ն ե ա ն ե ր ո ւս հա մա ր կ ի մ ա ս - տ ա ւո ր է և կ ՚ա ր ժ և ո ր է ա յսպ էս կոչո ւա ծ "Ն որ Տ ա ր ի ն " և ժա մա նա կի ու ն ի ւթ ե ղ էն տ ա րա ծութ եա ն թ ե յե ր ո վ հիւսուող մեր կեա նքը ա յս ա շխ ա րհի վրա յ.❁ Ո րովհետ և բա ցո ւո ղ ա մ էն Ն որ Տ ա ր ո ւա յ ա ոա ջին մ ե ծ տ օնն է ա ն, որ ի ր խ ո ր հ ո ւր դ ո վ ը կը չի ց ք ա ւո ր է մէկ նոր հ ա նգր ուա նը մեր կեա նքին, գ ա յի ք 3 65 օր երը դ ր ո շմ ե յո վ Ս ստ ուծո յ մեզ հետ ը յյա յո ւ գ ա ղ ա փ ա ր ո վ ը :

Ք րիստ ոնէութ իւնը Ք ր ի ս տ ո ս ի ա նձո՛վ է կեա նքի կ ո չո ւա ծ և ա յդ ա նձին ներկա յութիւնը ունի ի ր մէջ որպ էս ի ր բ ո ւն էութ իւնը կա զմող զօրութ իւն : Գ ա ղա փ ա րա բա նութ իւն չ է ք ր ի ս տ ո ն էո ւթ ի ւն ը . ոչ ա յ սոսկ բա ր ոյա կ ա ն ուսո ւցո ւմ ներ ու հա մ ա կա ր գ մը. և ոչ ա յ ի շխ ա նո ւթ եա ն մը տ իրա պ ետ ութ իւնը : Ա նձի մը ճ ա ռ ա գ ա յթ ո ւմ ն է ա ն : Ստոր հա մա ր "ա րեգակ՛՛ի է ն մ ա ն ցո ւա ծ Յ ի ս ո ւս : Ա րեգա կը ա ր եգա կ է, ո րովհետ և կը &ա ո ա գա յթ է և ե ր բ ե ք չ ի դ ա դ ր ի ր ճա ռա ­գ ա յթ ե ի և չս պ ա ռ ի ր ճ ա ռ ա գ ա յթ ե յո վ : Ք ր ի ս տ ո ս կ՛ա պ րի և չի

է ջ մ ի ա ծ ի ն 1 9 9 7

դա դրիր երբեք կեա նք ճ ա ռա գա յթ ելէ: Ո՜չ խ ա չը կՐ9ա լ դԱխ գա մ ո ւա ծ ա նշա րժութեա ն դա տ ա պ ա րա ել և ո՜չ աչ հողը կրցա ւ զԱ յն պ ա րվւա կել: Ա ստ ուա ծ էր, եղա ւ մ ա րդ ■ Ա ստ ուա ծ է, և չի դ ա դ ր ի ր մա րմին ը լչա լէ ն ի ւթ ե ղ էն մա րմինը փ ո խ ա ր ի ն ե ր ,վ ֊խ ո ր հ ր դ ա կ ա ն մ ա րմ ն ո վ ", ա յս ինքն ' ե կ ե ղ եցի ո վ : Ստոր հա մա ր է որ եկե ղ եցի ն մեր ծ ն ն դ ա վ ա յր ն ՜ է , Իր մ ա ր մ ն ի ն հ ե տ մերհա ղորդութիւնը:

Այս օրերուն քրիստ ոնէա կա ն եկեղեցիները ա շխ ա րհի ա նծա յ­ր ա ծիր տ ա րա ծքին վրա ] կը պ ա նծա ցնեն ի ր ե ն ց հ իմ ն ա դ րի ն և սկզբնա տ իպ ին' Ք րիստ ոսի ծն նդե ա ն դ ր ո ւա գը ի ր ե ն ց հա ւա - տ ա ցեա լներուն ըսելու հա մա ր թ է Ք րիստ ոսի ա նունը էմմանուէլ է, թ է ' "Ա ստ ուա ծ ի րե ն ց հետ է ": Մեր մէջ Ա ստ ուծոյ ներգո յութ իւնն ու ներգործութիւնը մեր հա րա զա տ ի նքնութ եա ն կ նիքն է և միա ն­գա մա յն մեր կեա նքին հոգեկա ն զօրութեա ն ա ղ բի ւր ը : Ան որ կը կտրուքг ա յդ ա ղ բի ւր էն ' շո ւտ ո վ կը ցա մքի իր ուժա կա նութեա ն մ էջ: Պատմութիւնը կը վկա յէ որ մա րդիկ յա ճա խ երբ հ ե ռ ա ցա ծ են Ա ստ ուծմէ' տ կա րա ցա ծ են և նա և ա յյա սերա ծ' ի ր ե ն ց հա րա զա տ մա րդկա յին ինքնութ եա նը մ էջ: Մ ա րդիկ ա յսօր գ ի տ ա կ ա ն և ճա րտ ա րա րուեստ ա կա ն ու ճա րտ ա րա շինա կա ն ա յնպ իսի հսկա ­յա կ ա ն նուա ճումներ են կա տ ա րա ծ, որ զ ի ր ե ն ք կրնա ն մղեյ ֊ ինչպ էս երբեմն մղա ծ են և ա յսօր ա լ կը մղեն - ի ր ե ն ց ոյժերը ա յնպ էս բա ցա րձա կութեա ն ը մ բռն ո ւմ ի ն տ ա նեւու որ կա րծես ի ր ե ն ք ը լլա ն ա րա րիչը երկրի և երկնի , մ ե ծա տ ի ե զ ե ր ք ի ն (шасгсовтоз) և մա նրա տ իեզերքին (աւօւ՜շօտւոօտ) և ն ա և տ է՜րը մա րդ- կութեա ն ւինելութեա ն:

Ք րիստ ոսի ծննդեա ն տ օնը հա կա դեղն է ա յդ փ որձութեա ն, և դա րմա նը մեղքին հիւա նդութ եա ն: Ա նով Ա ստ ուա ծ մեզի կ ՚ը ս է . — ո՜ւր որ ալ ըլլա ս, ի ՜նչ որ ալ ը լլա ս ' Ես ք ե զ ի հետ եմ, ք ո ւ մէջդ եմ, ք ե զ հա մա ր մա րդ եղա յ, որպ էսզի դուն ճշմա րիտ մա րդ դա ռ նա ս, Ի մ ք ո ւ վրա ] ն ե ր դ ր ա ծ դրոշմը ա նա ղա րտ պ ա հես, ք ո ւ հ ո գ ի ի դ մէջ Ի մ Հո գի ի ն ճա ռա գա յթը չշիջո ւցա նես :

Սիրելի՜ք,Մ օտ էն հ ե տ և ե լո վ ն ե ր կ ա յ ա շխ ա րհի մէջ յա ռ ա ջ ե կ ա ծ

մտ ա ծողութեա նց և կեա նքի յեղա շրջա կա ն փ ոփ ոխ ութ իւնն երուն ' Մ ենք յս տ ա կ կերպ ով կը տ եսնենք հ ոգև ո ր վերա րթնութ եա ն նշա նները մա րդկութեա ն կեա նքին մ էջ: "Դ էպ ի Ա ստ ուա ծ", "դէպ ի ա ս տ ո ւա ծա յի ն ը " շա րժ ո ւմ ը ի ր ա կ ա ն շ ա ր ժ ո ւմ է մ ա ն ա ւա ն դ երիտ ա սա րդ սերունդին մէջ, որ նիւթա կա ն ա շխ ա րհի բ ա ր ի ք ֊ ներովը ի ն ք զ ի ն ք յա գ ե ց ա ծ կը գ տ ն է և հ ոգև ո ր ա պ րումի ծա րա ւն ու տ ենչը կը զ գ ա յ:

Մ եր հ ա յ ժողովուրդն ալ ընդհա նուր մա րդկութեա ն կեա նքի շ ր ջա գ ի ծ ի ն մէջ ի ր կ եա ն ք ն ա պ րեշով, և մ ա ն ա ւա ն դ մեր ժողովուրդի քրի ստ ոնէա կա ն պ ա տ մութեա ն և մշա կոյթին ժա ռա ն­գո րդ ն ըլլա ւով ' ա ւելի կա րիքն ունի հ ոգև ո ր վ եր ա զա ր թ օն քի ն :

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Այլևս չտ ա ր ո ւի նք միշտ ըսելու և կրկնելու որ 70 տ ա րիներ մ ենք Հա յա ստ ա նի մէջ մ նա ցինք զուրկ ք ր ի ս տ ո ն էա կ ա ն դ ա ս տ ի ա ր ա ֊ կութ իւնէն: 70 տ ա րիներն ի ՞ն չ կ՛ա րժեն 1700 ա ա րիներու ա յնքա ն լի ա ց ա ծ ք ր ի ս տ ո ն է ա կ ա ն կ եա նքի ա ր ժ էք ն ե ր ո ւն պ ա տ մա կա ն փ որձա ռութեա ն հա րստ ութ եա ն դ ի մ ա ց ...: 70 ա ա րիներու սովը չի կրնա ր 1700 ա ա րիներու ա ռա տ ոլթ իւնը ջն ջե լ, մոռցնել տ ա լ կա մ ստ ուերի տ ա կ դ ն ե ի .. : Եթէ ճշմա րտ օրէն հա ղ որ դ ա կ ից և հ ա ւ ա ֊ տ ա րի մ ենք մեր պ ա տ մութ եա նը' պ էտ քն ո ւնի նք ա յսօր ա յդ ք ր ի ս տ ո ն էա կ ա ն ինքնութ իւնը վերա բիւրեղա ցնեւու, վերա րժևո- ր ելո ւ և վ եր ա զօր ա ցնելու:

Ա ստ ուա ծ մեզի հետ եղա ւ դ ա ր ե ՜ր -դ ա ր ե ՜ր շա րունա կ, թ է ' տ ա ռա պ ա նքի և թ է ' յա ղթ ա նա կի, թ է ' խ ա ղա ղո ւթ եա ն և թ է ՛ խ ո ո - վութեա ն վիճա կներուն մէջ:

Ա ստ ուա ծ մեզի հ ե տ եղա ւ մեր հ ա ւա տ քի ն պ երճա խ օս վկա յու- թիւնն եղող մեր փ ա ռա կերտ տ ա ճա րներուն մէջէն , Ս. Գ րիգոր Լուսա ւորչի տ եսիլքովը ներթ ա փ ա նցուա ծ և լո ւս ե ղ ի ն ա ց ա ծ :

Ա ստ ուա ծ մեզի հետ եղա ւ մեր Հ ա յ Գ իրին մէջէն , Ս. Մ եսրոպ Մա շտոցի տ եսիլքովը ձև ստ ա ցա ծ և մեր ճա կտ ին դ ր ո շմ ո ւա ծ:

Ա ս տ ո ւա ծ մ ե զի հ ե տ եղա ւ Ա ւա րա յրի դ ա շտ ի ն վ ր ա յ, Ս. Վ ա րդա նի կողքին կ ա ն գ ն ա ծ Ս. Ղ ևոնդի հրա շունչ ա ղ օթ ք ն ե ր ո վ ը :

Ա ստ ուա ծ մ եզի հետ եղա ւ մեր մ ա գա ղա թ ներո ւն և տ պ ա գիր մ ա տ եա ններուն մէջէն , մեր գրիչներուն և գծո ղ ներ ո ւն տ ա ռեր ով , գ ի ծ ե ր ո վ և գ ո յն ե ր ո վ :

Ա ստ ուա ծ մ եզի հետ եղա ւ մեր խ ա չք ա ր ե ր ո ւն մ էջէն , մա հուա ն դ ա ռնութ եա ն դ ի մ ա ց ա նմա հութեա ն շո ւնչը ա պ ր ե ց ն ե ի մեր մ էջ:

Ա ստ ուա ծ մեզի հետ եղա ւ մեր սուրբերուն և ն ա հա տ ա կ ն ե ր ուն մէջէն, մա քրա շունչ կեա նքի և ա ր եա ն գն ո վ ա ր տ ա յա յտ ո ւա ծ հ ա ւա տ ք ի հա ւա տ ա րմ ութ եա ն ը մ բռ ն ո ւմ ը կ են դ ա նի պ ա հ ելո վ մեր ո ղ ջ գո յութ եա նը մէջ:

Ա ստ ուա ծ մեզի հետ եղա ւ « .բա զո ւմ ե ղա ն ա կ օք և բ ա զ ո ւմ ժ ա մ ա ն ա կ օք », բ ա յց ոչ միա յն ա նցեա լին, ա յլև ա յս օր :

Ա ստ ուա ծ մեզի հ ե տ եղա ւ երբ Ա րցա խ ի ժ ո ղովուրդը և Ա րցա - խ ա ցեա լ հ ա յ ժողովուրդի բ ո յո ր զա ւա կները ի Մայր Հ ա յր ե ն ի ք և ի Ա փ իւռս ա շխ ա ր հ ի հ ա ւա տ ա ր ի մ մ ն ա ց ի ն Ա ս տ ո ւծո յ տ ո ւա ծ ա զա տ ութ եա ն գա ղ ա փ ա ր ին և պ ա րտ ա ւորութ եա ն ու ի ր ա ւո ւն ք ի ն :

Ա ստ ուա ծ մեզի հետ եղա ւ մեր Հ ա յր ե ն ի ք ի ա նկա խ ութ եա ն հռչա կումիս մէջէն , դ եռ հ ինգ տ ա րիներ ա ռա ջ, ա զա տ ո ւթ եա ն գա ղ ա փ ա ր ը շօշա փ ելի իրա կա նութ եա ն վերա ծեԼո վ :

Ա ստ ուա ծ մ ե զի հ ե տ եղա ւ մեր Ս. Ե կեղեցւո յ՝ ի ր Մ իա ծին Ո րդւոյն մա րմ նին վ երա ռողջա ցում ովը , վ եր ա կ ե ն դ ա ն ա ցո ւմ ո վ ը Մայր Աթոռ Ա. է ջմ ի ա ծ ն ի վերա ծա ղկումովը և ո ղ ջ Հա յց . Ե կեղեցւոյ յա ր ա ճ ո ւն պ տ ղա բերութ եա մ բը :

Ա ստ ուա ծ մեզի հետ է ա յս օր : Սա ինձ հա մա ր - և վստ ա հ եմ՝ ձե՛զ հ ա մ ա ր - կ են դ ա ն ի հ ա ւա տ ք է, մեր բո յո ր ի գ ո յո ւթ եա ն ը հետ շա ղւսխ ո ւա ծ հ ա մ ո զո ւմ է և ա պ րում մ ի ա ն գ ա մ ա յն : Ա ստ ուծոյ մեզ հետ ըլլա լու գիտ ա կցութիւնը ա ռա ւել ևս ուժեղ և ն ե ր գ ո ր ծ օ ն կը դ ա ռնա ] մեր մէջ երբ մ ե ն ք յա տ ո ւկ ճ ի գ ո վ ջա ն ա ն ք մեր գ ե ր ա գ ո յն կա ր եփ ն ը ն ել ո րպ էսզի մ ե ն ք ըԱ ա նք Ա ստ ուծո / հ ե տ : Ը ը ա ՚ն ք

6 Ա Է&Ս՜ՒԱԾՒՆ 1 9 9 7

լիա սի՜րտ կերպ ով և ոչ թ է պ ա րա գա յա կա ն եղա նա կով, ը լլա ՜նք վա ւերա կա ն ա պ րումով և ոչ թ է յիշա ւոա կա յին ա նդրա դա րձումով , ըւլա նք ճշմա րիտ , տ ա ք, ա նկեղծ, ա մբողջա կա ն ի նքնա մ ի ա ցո ւմ ո վ Անոր հետ ե ոչ թ է ձևա կա ն պ ա տ կա նեւիութեա ն տ ա րտ ա մ զգա ցում ով :

Այս մտ ա ծում ներով ե զգա ցում ն եր ով ա ոա ջնորդուա ծ՝ սրտ ա ­գին կոչ կ՛ընենք մեր սիրեցեա լ ժողովրդեա ն, որ մա րդեղա ցեա չ ՅԻՍՈԻՍԻՆ հետ մեր ըԱ ա յը, ԷՄ Մ Ա Ն Ո ԻԷԼ-ին հ ա ն դ էպ հա ւա տ ա - ր ի մ մնա լը և ԷՄ Մ Ա Ն Ո ԻԷԼ-ին զօրութիւնը մեր մէջ կենսա րա ր և ա ռողջա րա ր ոյժի վերա ծեԼը դա ռնա յ մեր կենսընթա ցի ա րևե[ումը, ուղղուա ծութիւնը 2 0 -ր դ դա րի ա յս վերջին տ ա րիներուն, երբ կը պ ա տ րա ստ ուինք ողջունեւու նոր, երր որ դ հ ա զա ր ա մ ե ա կ մը քրի ստ ոնէա կա ն յա ւերժա գնա ց պ ա տ մութեա ն մէջ:

Զ ե ր մ օ ր է ն կը շն ո ր հ ա ւո ր ե ն ք մեր Հ ա յց . Ա ո ա քեը սկ ա ն Ս. Եկեղեցւոյ նուիրա պ ետ ա կա ն միւս Ա թոռներու գա հա կա լները և մեր սիրեց եալ եղբա յրները՝ Մ եծի Տ ա ն ն Կիչիկիոյ Կ ա թողիկոսը և Երուսա ղէմի ու Կ. Պոլսոյ Պ ա տ րիա րքները, մեր թեմերու Առաջ­նորդները, մեր Հա յրենի քի Հա նրա պ ետ ութ եա ն Ն ա խ ա գա հն ու պ ետ ա կա ն ա ւա գա նին, մեր բո լո ր կրօնա կա ն, եկեղ եցա կա ն, բա րեսիրա կա ն, կրթա կա ն, մշա կութա յին, ընկ եր ա յի ն հ ա ս տ ա - տ ութիւններն ու կա զմա կերպ ութիւնները ի Մայր Հա յա ս տ ա ն և ի Սփիւռս ա շխ ա րհի:

Մ եր ա ղ ե ր ս ա փ ց ա ղ օթ քն է ու ս ր տ ա լի ց մ ա ղ թ ա ն ք ը որ ԷՄ Մ Ա ՆՈ ԻԷԼ-ը դ ա ռնա յ մեզ հա մա ր ԷՄ Մ Ա ՆՈԻԷԼ, Ա ստ ուա ծ ըլլա ] մեզ հետ մեր լինեւովն Ի ր ե ն հետ , վա սն շինութ եա ն և բա րգա ւա ճութ եա ն ա զգիս Հա յոց, և վա սն բա ր օր ո ւթ եա ն հա մա յն մա րդկութեա ն և ի փ ա ռս Ա մենա սուրբ Ե րրորդութեա ն. ա մ էն :

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱ ՅՈ Ց

6 Յո ւնուա ր 1997 ի Մայր Աթոռ Ս. էջմ ի ա ծի ն

1997 ԱՋՍ՜ԻԱԾՒՆ

Ւ^Ս Р Ա Գ Г Ա 4 Ա Ն

Ա Յ Ս Օ Ր Ը

Ժամանակի մասին խորհրդածելը յուրաքաչյուր մարդու բնական վիճակն է: Անկախ որևէ դեպքից կամ աոիթից մարդն ակամայից հաճախ է անդրադառնում իր ապրած կյանքին, ցանկանում վերարժևորեւ ե փորձում սրբագրկ սխաչները, իմաստավորել այն, ինչ որ Ավետարանի Լեզվով կոչվում է « համար տնտեսութ֊ եան», հայացք է նետում անցյափ վրա, ձգտում այն ներդաշնակկ ներկային և զինավորվկ' դիմագրավկու գալիքի անհայտները: ժամանակի անեզր տիրապե­տության հետ հարաբերության մեջ Լինելով, մարդն իր հախուռն և փոթորկոտ խառնվածքով ձգտել Է ըմբոստանաչ այդ ամենազոր և անսպառ ուժի դեմ, ճգնել հնազանդեցնել նրան և նաև այստե՛ղ հաստատեյ իր մարդկային իշխանությունը: Իսկ ժամանակը լառ համաձայնվկ Է այդ տվայտանքներին...

Ձէինե[ով արարչագործության հեղինակն ու կարգավորողը, մարդը բանակա­նությամբ փորձել Է նաև իր հնազանդեցնող պարանն օղակել անսահման տիե­զերքի պարանոցին՝ ոչ թե ընդառաջ գնալով, այ/ տիեզերքը դեպի իրեն ձգեյով, իսկ հետզհետե մոտեցող քայյերի տարածությանն անվանել ժամ, րոպե, վայրկյան... և այդ հանդիպման ու ներդաշնակման կետը կոչեյ Նոր Տարի կամ Տարեմուտ: Այս ձգտումը մարդու աստվածադիր ներաշխարհից բխող վերաբեր­մունքն Է' ուղղված դեպի նորն ու նորոգությունը, այն դարձնէղով իր համար մխիթարության, սփոփումի, արժևորումի, գնահատումի, դադարի և ապա նոր ուժով աշխատանքի մի ցանկալի առիթ:

Արարածի կողմից այս որոնմանը չուշացավ նաև Արարչի պատասխանը' Իր Միածին Որդուն պարգևկով աշխարհին: Արարածի կողմից ստեղծագործած Նոր Տարին կատարելացավ Արարչից ընծայված Նոր Դարով:

Ս. Ծննդյան սքանչկի ավետիսն Է դա, որ հրեշտակների երկնային մեղեդիով և պարզ հովիվների վկայությամբ հնչում Է մինչև այսօր: Բեթղեհեմյան մսուրի երկնքում ճառագած Աստղը ահա երկու հազար տարիներ ի վեր երբևէ կանգ չառավ և շարունակում է ճաոագայթկ: Այն իր թևերը տարածկ է աշխարհի չորս ծագերը, բայց դրանից առավեւ ուղղկ մեր ներաշխարհը, Աստվածորդու Ծնուն­դով աստվածորդուն ծնեւու' « Աստված մարդացավ, որպեսզի մարդն աստվածա­նա» (Աթանաս Ալեքսանդրացի): Մեծ է Բեթղեհեմի փոքրիկ ու անշուք մսուրում կատարվածի խորհուրդն т փայրը: Աստուծո այս ընդառաջումը ամեն ինչից առավկ նոր մտածողության т նոր կյանքի սկզբնավորումը եղավ, որը մեր Տերն Ինքն իսկ նշանավորեց' ասկով. « Ես եկա, որ կյանք ունենան և առավկ ևս ունենան»:

Այս պահին մենք չենք ուզում ո՛չ վերացական, մտահայեցողական վերա­ծումներ կատարե[ ժամանակի և տարածության ու ո՛չ ճառկ քրիստոնեության գաղափարական վեհության ու բարոյական կատարելության մասին: Այյ պարզապես Գարեգին Ա Վեհափառի Ս. Ծննդյան պատգամում հնչած խոսքով ասած «Աստված մեզի հետ է այսօր: Սա ինձ համար և վստահ եմ' ձե՛զ համար կենդանի հավատք է, մեր բոլորի գոյությանը հետ շաղախված համոզում է և

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1997

ապրում միանգամայն: Աստուծո մեզ հետ ըըալու գիտակցությունը առավկ ևս ուժեղ և ներգործոն կդաոնա մեր մեջ երբ մենք հատուկ ճիգով ջանանք մեր գերագույն կարկին ընկ որպեսզի մենք ըլլանք Աստուծո հետ » :

Հի սուս ծնվեց մարգարեական այն կանխասացությամբ, որ պիտի « ծնվի Խաղաղության Իշխանը», որ է Նրա անունը պիտի չինի Էմմանուեյ' այսինքն Աստված մեզ հետ է», որ պիտի լինի «.երկրռւմ խաղաղություն, մարդկանց մեջ հաճություն» և սիրո անսահմանություն: Մարդը սպասում էր այս հաստա­տումներին:

* *

Աոաջին հայացքից թվում է, թե մեր Տիրոջ աոաքկությունը չհաջողվեց, որովհետև այսօր կ պատերազմներն ու անհաշտությունները շարունակվում են, երկիր մոլորակի վրա գրեթե չկա մի անկյուն, որտեղ չթևածեն սպանությունն ու ինքնասպանությունը, դավաճանությունը, ատելությունը, անարդարությունը, սովը, աղքատությունը, գործազրկությունը և այլ չարիքներ ու դժբախտություններ: Հակառակ գիտական բո չոր նվաճումների, քաղաքակրթության և մարդկային մտքի հետզհետե նորանոր գյուտերի, այդ բոլորը չեն դադարում: Մարդն այսօ՛ր ևս սպասում է, բայց ինչպե՞ս: Մի՞թե Աստված իր ամենազոր գիտությամբ չգիտեր, որ հենց այսպես կ յինկու է: Գիտե՛ր և ճիշտ այդ պատճառով կ Հայրա­կան չցամաքող սիրով այս անգամ վճռական կերպով միջամտեց մարդկության կյանքին' Իր Միածին Որդուն պատարագկով նրա համար: Մեր Տերը մարդե­ղության օրերին իսկ ներքին ցավ և տառապանք էր ապրում ոչ միայն այդ ժամանակի, այլև ապագայի համար, մինչև անգամ արտասվկա աստիճան: Վկայում է Հովհաննես Ավետարանիչը. « Շատերը հավատացին Նրա անունով, քանի որ տեսնում էին այն նշանները, որ կատարում էր: Բայց Հիսուս չէր հավատում նրանց...որովհետև կարիք չկար որ որևէ մեկը վկայեր մարդու մասին, քանի որ Ինքն արդեն իսկ գիտեր, թե ինչ կար մարդու մեջ» (Հովհ. Բ 23-25): Այսուհանդերձ Նա գնաց դեպի զոհաբերության բարձրունքը, նվիրեց Իրեն խաղաղության և սիրո հաստատմանը և այդ Խաչի ճանապարհին բարձրաղաղակ հրավիրեց բոշորին' ասկով, թե « Դեպի ինձ եկեք բոլոր հոգնածներդ ու ծանրա­բեռնվածներդ, և ես հանգիստ կպարգևեմ ձեզ»: Դարձյայ Աստված է առաջին քայլն անողը, և մենք' դեռ սպասողները: Պատկերավոր կերպով սա նման է այն վիճակին, երբ քաղցած և սովահար նստած ես խնջույքի սեղանի առջև ու չես ճաշակում և դեռ մեղադրում ես նաև, թե ինչո՜ւ քեզ հյուրասիրողը չի ուտում քո փոխարեն և եթե նույնիսկ սկսի ուտկ, այս անգամ դժգոհում ես, թե ինչո՜ւ ե՛ս չեմ հագենում: Այսօր այդ խնջույքի սեղանը իր անանցկի ուտեստեղեններով' հավատք, հայս, սեր, խաղաղություն, բացված է մեր առջև: Կրավորական կեց­վածքով չարհամարհենք, այլ ներգործուն մասնակցությամբ սնվենք, սնունդ տալու համար:

Անցավ ևս մեկ տարի, վերստին ունկնդիր եղանք հրեշտակների Ս. Ծննդյան ավետիսին, հովիվների հետ զարմացած ու հիացած հետևեցինք Աստղի ծագ­մանը, սակայն մոգերի պես երկրպագեցի՜նք ու ընծայաբեր եղա՜նք Աստուծո մեզ հետ լինկությունը վկայող Մանկան մսուրի առջև: Այսօր հերթը մերն է Աստուծո հետ լինելու:

Անցյայ տարին, սակայն, չի սահմանափակվում միայն անցյաչ տարով: Այն իր մեջ բովանդակում է ամբողջ 1996 տարիները' իր լավ ու վատ կողմերով: Եւ տարիների շղթայական փոխանցումը դաոնում է պարզապես ներկայի արձա­նագրությունը' այսինքն քեզ բաժին հասած ժամանակահատվածում ինչպես ես

1997 ԱՋՍ՜ՒԱԾԻՆ

վերաբերվկ նախորդների թողած ժառանգությանը: Ուրեմն այսօր մեր ուսերին Է ծանրացած ոչ միայն անցնող տարին, այլ անցած շուրջ 2000 տարիները: Ներկա­յիս կյանքի մարտահրավերներն ու դժվարությունները սոսկ անցյալ տարվան չեն պատկանում: Ունենք եկեղեցական ու պետական լուծման կարոտ բազմաթիվ հարցեր: Այստեղ չենք ուզում մտնել մանրամասնությունների մեջ քննարկեյու առաջադրված հարցերի պատմական պատճառները, վերլուծկ դրանք և ընդհա­նուր գծերով ներկայացնել այն, ինչ բազմաթիվ անգամներ ներկայացվէղ Է: 1997- ը նկատենք որպես այդ բոլորի մեզ հետ հանդիպման վայրը, դեմ հանդիման զգանք անցյալին և ձգտենք այս տարին ոչ թե սոսկ ավէղացնել, այլ դարձնել կրողն ու ուսամբարձը նախորդ տարիների:

Այս բոլորի իրականացնողը երկրից դեպի երկինք վերելության դարձավ Եկեղեցին ընդհանրապես, և մեր կյանքում մեր դիմագիծն ու տեսքն ստացած Հայ Եկեղեցին: Այն վերածվեց մի պատվարի բո/որ երևելի ու աներևույթ թշնամիների դեմ, լինելով մի խաղաղ նավահանգիստ զանազան խռովահույզ ապրումների:

Այսօր դեպի 1700-ամյա երիտասարդացող հնությունը գնացող Հայ Եկեղեցին Է կանգնած մեր առջև Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնով: Այժմ մե՛նք ենք պատաս­խանատուն նրա թե' տկարության և թե' հզորացման:

Եվ Մայր Աթոռիս միաբանությանը, ի գլուխ ունենալով Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Հայրապետը, [ծված է այս Ս. Ծնունդը իրական վերածնունդի վերածելու սրբազան աոաքեւության:

Այսօր Ս. Ծննդյան քաղցրաղողանջ հավիտենական նոր պատգամը խառնելով մեր կյանքին չթողնենք, որ այն վերածվի հեռավոր Բեթղեհեմում տեղի ունեցած ինչ-որ դեպքի, այլ ըմբռնենք, որ « Արարչագործության ժամանակ արարվեցինք Աստծո պատկերով, իսկ այսօր մի ենք Նրա հետ, այն ժամանակ Աստված հրա­մայեց տիրել երկրին ու կենդանիներին, իսկ այսօր բարձրացրեց մեզ երկնքից էլ վեր, այն ժամանակ որպես բնակության վայր դրախտը պարգևեց, իսկ այսօր՝ երկինքը բացեց, այն ժամանակ մարդն արարվեց վեցերորդ օրը, որով և պիտի ավարտվեր արարչագործությունը, իսկ այսօր ծնվեցինք աոաջին օրը՝ ինչպես լույսն էր ամեն ինչից առաջ» (Հովհ. Ոսկեբերան):

Կյանքի այս վազքարշավի մեջ պահն է թոթափվկու դադարի, վերագտնելու և փայլեցնելու համար կամաց-կամաց տեղատվություն ապրող իրական արժեք­ները: Պահն է մեր ձեռքը մեկնկու դեպի մեզ երկարած Աստուծո ձեռքը:

Ծ ա նուցում . - է ւ է Հ մ ի ա ձ ի ն * ա մ ս ա գ ր ի խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը Հ ա յ ց ո ւ մ է ն ե ր ո ղ ա մ տ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ի ր

բ ո լ ո ր ը ն թ ե ր ց ո ղ ն ե ր ի ն ա մ ս ա գ ր ի ա յս ք ա ն ո ւ շ Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յա ն Հ ա մ ա ր :

Հ ա յ տ ն ո ւ մ ե ն ք , ո ր ա յս պ ա ր ա գ ա ն կ ա պ վ ա ծ լ ի ն ե լ ո վ ի ն չ - ի ն չ դ ժ վ ա ր ո ւ ­

թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և ն ո ր ձ և ա վ ո ր վ ա ծ խ մ բ ա գ ր ա կ ա զ մ ի ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ի կ ա զ մ ա ­

կ ե ր պ մ ա ն Հ ե տ , Վ ե Հ ա փ ա ո Հ ա յր ա պ ե տ ի բ ա ր ձ ր տ ն օ ր ի ն ո ւ թ յ ա մ բ և. ն ա խ ա ն ­

ձ ա խ ն դ ի ր Հ ո վ ա ն ա վ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ ի ր լ ո ւ ծ ո ւ մ ը գ տ ե լ է և մ ե ն ք ա յ լ և ս դ մ գ ո Հ չ ե ն ք

թ ո ղ ն ի մ ե ր ը ն թ ե ր ց ո ղ ն ե ր ի ն : Ա յ ս ո ւ մ ե ր ց ա ն կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն է ն ա և « է ջ մ ի ա ծ ի ն » ը

դ ա ր ձ ն ե լ մ ե ր ժ ո ղ ո վ ր դ ի բ ո լ ո ր զ ա վ ա կ ն ե ր ի * ա մ ե ն ա ց ա ծ ր ի ց մ ի ն չ և ա մ ե ն ա բ ա ր ձ ր

խ ա վ ե ր ի Հ ա ր ա զ ա տ ա մ ս ա գ ի ր ը , ո ր ի Հ ա մ ա ր Հ ա ճ ե լ ի և օ գ տ ա կ ա ր կ լ ի ն ե ր լ ս ե լ ո ւ

բ ո լ ո ր ի ձ ա յն ը , դ ի տ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , ա ո յս է ա ր կ ն ե ր ը , ն կ ա տ ա ռ ո ւ մ ն ե ր ը և վ ե ր ա ­

բ ե ր մ ո ւ ն ք ը թ ե ' ա մ ս ա գ ր ի և թ ե ' ա յս օ ր վ ա զ ա ն ա զ ա ն Հ ա ր ց ե ր ի մ ա ս ի ն :

Ю Ц էսՍ՜ԻԱԾԻՆ 1997

ՆՈՐ ՏԱՐՎԱ ԵՎ ՍՈԻՐԲ ԾՆՆ ԴՅԱ Ն ՏՈ ՆԵՐԻ ԱՈ-ԹԻՎ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . ԳԱՐԵԳԻՆ Ա

ՀԱ ՅՐԱ Պ ԵՏԻ ԵՎ ՔՈ ԻՅՐ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԻ Պ Ե ՏԵ ՐԻ , ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ Ա ՆՁԱ ՆՑ, ՀԱ Յ ԵԿԵՂԵՑՈՒ

ՆՎԻՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԱԹՈՌՆԵՐԻ Մ ԻՋԵՎ ՓՈԽԱՆԱԿՎԱԾ ՈՂԶՈ ԻՅՆԻ ԵՎ ԲԱՐԵՄԱՂԹԱՆՔՆԵՐԻ ՆԱՄԱԿՆԵՐԻ ՈԻ

ՀԵՌԱԳՐԵՐԻ ՑԱՆԿԸ

Հռոմեական Կաթոլիկ Եկեղեցու Քահանայապեա, Նորին ՍրբությունՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՊՈՂՈՍ Բ ՊԱՊ /Հոոմ/

Կոստւսնդնուպոլսի Հունւսց Տիեզերական Պատրիարք, Նորին ՍրբությունԲԱՐԹՈՂՈՄԵՈՍ /Ստամբուլ/

Ղպտի Ուղղաւիաո Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին ՍրբությունԱՄԲԱ ՇԸՆ Ո ԻԴ Ա Գ /Կահիրե/

Մոսկվայի և Համայն Ռուսիո Պատրիարք, Նորին ՍրբությունԱԼԵՔՍԻՑ Й /Մոսկվա/

Համայն Վրաց Պատրիարք Կաթողիկոս, Նորին ՍրբությունԻԼԻԱ Р / Թբիլիսի /

Ասորական Արևելյան Եկեղեցու Կաթողիկոս-Պատրիարք,Նորին Սրբություն

ԽԱՆԱՆԻԱ ՄԱՐԴԻՆԿՍ IV /Նորտոն Արուվ, Ա Մ Ն / Անտիոքի Ասորի Ուղղափւսո Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին Սրբություն

ԻԳՆԱՏԻՈՍ Զ Ա Ք Ք Ա Ա ԻՎԱՍ /Դամասկոս/ Եթովպիայի Պատրիարք, Նորին Սրբություն

ԱԲԲԱ ՊԱՈԻԼՈՍ /Աղիս Ա բեբա / Ռումին Օրթոդոքս Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին Սրբություն

Թ ԵՈ ԿՏԻՍ Տ /Բուխարեստ / Հնդկաստանի Մալաբար Ասորի Ուղղափաո եկեղեցու պետ,

Նորին ՍրբությունՄԱՏԹԵՈՍ Բ /Դ ելի /

Անտիոքի և Համայն Արևելքի Հույն Օրթոդոքս Եկեղեցու Պատրիարք,Նորին Սրբություն

ԻԳՆԱՏԻՈՍ ՀԱ Զ Ի Մ Դ /Դամասկոս/ Երուսաղեմի Ուղղափաո Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին Սրբություն

ԴԻՈԴՈՐՈՍ /Երուսաղեմ/ Բուլղար Օրթոդոքս Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին Սրբություն

Մ ԱՔՍԻՄ /Սոֆիա/

1997 ԼՋՍ ՚ԻԱ Ծ ԻՆ

Սերբիսւյի Պատրիարք, Նորին ՍրբությունՊԱՎԵԱ /Բելգրադ/

Աթենքի և Համայն Հելլադայի Արքեպիսկոպոս, Նորին ԳերաշնորհությունՍԵՐԱՖԻՄ /Ա թենք/

Կիպրոսի Արքեպիսկոպոս, Նորին ԳերաշնորհությունԽՐԻՍՈՍՏՈՄՈՄ /Նիկոսիա /

Ֆինլանդիայի Արքեպիսկոպոս, Նորին ԳերաշնորհությունՋՈՆ Արքեպիսկոպոս /Հելսինկի/

Անւոիոքի Մսւրոնիտ Պատրիարք, Նորին ԱմենապատվությունՄԱՐ ՆԱՍՐԱԼԼԱ ԲՈԻՏՐՈՍ Ս ՖԵՅՐ /Բքերքե, Լիբանան/

Անւոիոքի Ասորի Կաթոլիկ Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին ՍրբությունՄԱՔՍԻՄՈՍ Ե ՀԱՔԻՄ /Դամասկոս/

Հույն Կաթոլիկ Եկեղեցու Պատրիարք, Նորին Սրբություն

ՀԱՔԻՄ Ե /Լիբանան/ Քենթրբերիի Արքեպիսկոպոս, Համայն Անգլիայի Եպիսկոպոսապետ և

միտրոպոլիտ, Նորին ԳերաշնորհությունՋՈՐՋ ԿԱՐԵՅ /Լոնդոն/

Երուսաղեմի Անգլիկան Եկեղեցու Եպիսկոպոս, Նորին ԳերաշնորհությունՍԱՄԻՐ ԿԱՖԻՏԻ /Երուսաղեմ/

Եկեղեցիների Համաշխարհային Խորհրդի Ընդհանուր քարտուղարԴոկսւ. ԿՈՆՐԱԴ ՌԱՅԶԵՐ/Ժսև/

Եվրոպայի Եկեղեցիների Կոնֆերանսի Ընդհանուր քարտուղարԴոկւո. ԺԱՆ ՖԻՇԵՐ /Ժ ն և/

Միջին Արևելքի Եկեղեցիների Ընդհանուր քարտուղար

ՐԻԱԴ ԺԱՐԺՈԻՐ /Կիպրոս/ Ավստրալիայի Եկեղեցիների Ազգային Խորհրդի ընդհանուր քարտուղար

ԴԾՅՎԻԹ ԿԻԼ /Կանբեոա/ Միացյալ Նահանգների Եկեղեցիների Ազգային Խորհրդի ընդհանուր քարտուղար

Տիկի՞ս ՋՈԱՆ ՔԵՄՊԵԱ /Վւսշինգտոն/ Շվեյցարիայի Եկեղեցիների Միջօգնության Մարմնի քարտուղար

ՌՈԻԴՈԼՖ ՐԵՆՖԾՐ /Բեոն/ Գերմանական Եկեղեցիների Խորհրդի Վարչությունից

Հայաստանյայց Եկեղեցու նվիրապետական Աթոռների գահակալները՝ Կաթողիկոս Մեծի Տա նն Կիլիկիո, Նորին Սուրբ Օձություն

ԱՐԱՄ Ա / Անթիլիաս/

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1997

Պատրիարք Հայոց Երուսաղեմի, Նորին ԱմենւսպատվությունԹՈՐԳՈՄ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ /Երուսաղեմ/

Պատրիարք Հայոց Կ. Պոլսի, Նորին ԱմենապատվությունԳԱՐԵԳԻՆ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ /Ստամբուլ/

Թեմակալ բոլոր Աուսշնորդներից և Թեմական 1սորհուրդներից:Բազմաթիվ նամակներ Ա հեոագրեր են ստացվել նաև տարբեր

Եկեղեցիների կարդինալներից, միտրոպոլիտներից և էկումենական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներից:

* * *

Պետական և ազգային շրշանակներից'Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ, Վսեմաշուք

ԼԵՎՈՆ ՏԵ Ր -Պ Ե ՏՐ Ո Ս 8Ա Ն Հայաստանի Հանրապետության Խորհրդարանի նախագահ, Մեծահարգ

ԲԱԲԿԵՆ Ա ՐԱ ՐՔՑՑԱ Ն Հայաստանի Հանրապետության Վւսրչապետ, Մեծահարգ

ԱՐՄԵՆ ՍԱՐԳՍՅԱՆ Սահմանադրական դատարանի նախագահ, Մեծահարգ

ԳԱԳԻԿ ՀԱ ՐՈՒԹ ՅՈ ՒՆՅԱ ՆԿաոավարության նախարարներից, մարզպետներից, քաղաքապե-

տերից, ակադեմիական, համալսարանական շրջանակներից, ինչպես նաև Հ .Բ .Ը .Մ -ից, Հայկական Համագումարից, Հ .Օ .Մ .-ից, Գյուլբենկյան հաստատությունից, Կարագյոզյան հիմնարկությունից, Զինիշյան ֆոնդից, քույր համայնքներից, Վեր. Մովսես Ջամբազյանից' հանուն Ամերիկայի Հայ Ավետարանչական ընկերակցության:Օտար պետություններից'Լիբանանի Խորհրդարանի Նախագահ'

ՆԱ ԲԻ ԲՐՐԻԼիբանանի Վարչապետ'

ՌԱՖԻԿ ՀԱ Ր ԻՐ Ի

Շնորհավորականներ են ուղարկել Հայաստանում հավատարմագրված օտար բոլոր դեսպանները, արտասահմանում գործող հայ դեսպանները, տարբեր երկրների սփյուոքահայ կազմակերպություններ:

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 13

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԱՆՈՐԻ ՄԱՂԹ ԱՆՔԸ

ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻՆ

(Ք ա ղ ո ւա ծ Դ եկտ եմ բերի 31-ի հ եռ ո ւստ ա տ եսա յին ելոյթից)

Ս իրելի հա ւա տ ա ցեա լներ եւ հ ա յրենա կիցներ ,Փ ա ռք եւ գոհութ իւն եմ ր ն ծ ա յո ւմ ա ռ Բ ա րձրեա լն Ա ստ ուա ծ, որ

ա հա ինձ շն ո րհ եց, որ ի մ կեա նքումս երկրորդ ա ն գ ա մ լի ն ե յո վ ես Նոր Տա ր ի ն ո ղ ջո ւն եմ ի մ հ ա յր են ի հողի վրա ], ի մ հ ա ր ա զա տ ժողովրդի հետ մ իա սին:

Բ ն ա կ ա ն օր էն ժա մա նա կը ն ո յն ժա մա նա կն է ա մ էն տ ե ղ : « Ն ո ր » տ ա րին ոչ նոր է, եւ ոչ էլ « հ ի ն » տ ա րին հ ի ն է : ժ ա մ ա ն ա կ ի մէջ ոչ նորը կա յ եւ ոչ է յ հ ի ն ը : Ա մէն տ եղ մա րդիկ ո ղ ջո ւն ո ւմ ե ն ա յսպ էս կ ոչո ւա ծ Նոր Տ ա ր ի ն ' ի ւր ա ք ա ն չի ւր ը ի ն ք ն ի ր մէջ ն ա յե յո վ , թ է ի ն չպ էս է զ գ ո ւմ ի ն ք ն ի ր ե ն յա ւե ր ժ ա գ ն ա ց ժ ա մ ա նա կ ի ա յս ը նթ ա ցքի ն մէջ:

Այսօր, ա հա ւա սիկ, երկրորդ ա ն գ ա մ լի ն ե լո վ , ես ժա մա նա կի ա յս հ ա նգր ո ւա նը ո ղ ջո ւն ո ւմ եմ ի մ ժ ո ղովրդի հ ե տ միա սին, ա յդ ժողովրդի կեա նքի տ ր ո փ ը զ գ ա լո վ ի մ սրտ ի մէջ, մի խ օ ս ք ո վ ա յն հա յր ենի հողի վրա յ, որ ա ր դ իւն քն է ի բր ե ւ հ ա յր ե ն ի ք ի մ հա յրերի կ են սա շէն ք ր տ ի ն ք ի ն , ի մ ա զգի ն ա հա տ ա կ ն եր ի սուրբ ա րիւնի, մի խ օ ս ք ո վ ' ա ստ ուա ծա տ ուր շն ո ր հ ք ն ե ր ի ն , ո ր ո նցո վ հ ա յ ժողովուրդը մեր հ ա յր ե ն ի հողի վրա յ մա րդկա յին կեա նքը, Ա ստ ուծոյ տ ո ւա ծ կ եա նքը ա ր ժեցր ե յ է եւ ա ր ժ ե ցն ո ւմ է :

Հ ա ր ա զա տ ն ե ր , ա հա վերջ գտ ա ւ 1996 թուա նշա Հւով բ ն ո ր ո շո ւա ծ տ ա ր ի ն: Այսօր ա ն դ ր ա դ ա ռ ն ո ւմ ենք , որ 1996 տ ա րի ներ ե ն ա նցեյ ա յն օրից, երբ Ք ր ի ս տ ո ս ծն ո ւե ց ա շխ ա րհում, ե ր բ երկինքը միա - ցա ւ երկրին եւ նոր շր ջա ն սկսուեց մ ա րդկա յին պ ա տ մ ութ եա ն մ էջ:

1996 տ ա րո ւա ն ը նթ ա ցքո ւմ , թ է ի նչ կա տ ա ր ուեց Մայր Աթոռ Ս.

էջմ իա ծին 1997

էջմ ի ա ծնո ւմ , որպ էս քրիւոոնէա կա ն ա զգ մեր բո լոր ի ա յս ծն ն դ ա ­վա յրում, ես չ է որ պիտի խ օ ս ե մ ա յդ մա սին : Պ ա տ մութիւնն է ա յդ բոչորի հա նդիսա րա նը, դա տ ա րա նը եւ միա նգա մա յն դ ա տ ա ւո ր ը : Այսօր ես զգ ո ւմ եմ, որ 1996-ը եղա ւ յաոաջադիմաթեան, նոր իրա ­գործումների շրջա ն դա րա ւոր մեր Սուրբ Աթոռի պ ա տ մութեա ն մէջ: Փա ռք Ք ե զ , Աստ ուա ծ, որ երիտ ա սա րդ հոգիների մէջ Ք ո Սուրբ Հո գի ն ծնեցր իր : Եւ ա հա ւա սիկ նոր ա բեղա ներ, ք ա հ ա ­նա ներ, սա րկա ւա գներ ընծա յուեցին Ա ստ ուծոյ եւ մեր ա զգին ձեռնա դրութեա ն սրբա րա ր շնորհքի միջից: Ա շխ ուժա ցա ւ մեր Հոգեւոր ճեմ ա ր ա նը ' ուրիշ հոգեւոր դպ րա նոցների հետ մ իա սին: Ա հաւա սիկ կա զմա կերպ ուեց Ք րիստ ոնէա կա ն Դ ա ստ իա րա կու- թեա ն եւ Ք ա ր ոզչո ւթ եա ն Կենտրոնը եւ ուսուցիչների պ ա տ րա ս­տումը, կրօնքի դա սա ւա նդմա ն ուժեղա ցումը եւ քա ր ո զ չո ւթ եա ն կա զմա կերպ ումը ու ժողովրդի մէջ տ ա րա ծո ւմ ը : Ա հա ւա սիկ ունե­ց ա ն ք չո ր ս ն ո ր թ եմ եր Հ ա յա ս տ ա ն ա շխ ա ր հ ում , ո րպ էս զի Եկեղեցին ա ռա ւեյ եւս մօտ ենա յ ժողովրդին, [ինի ժ ո ղովրդի կ հա ն­ք ո ւմ : Ո ւնեցա նք Ս եպ տ եմբերի 8-ին Մ ի ւռո նօր հ նէքը : Հա ն դ ի ս ա ­վա յրն էր Ս. էջմ ի ա ծի նը բոլոր նրա նց հա մա ր, ովքեր Մ իւոոնի օծումը ունէին, կա մ ցա նկա նում էին ո ւն ե ն ա լ ի ր ե ն ց ճա կտ ի վրա յ, Ք րիստ ոսի եւ հա յութեա ն դ րո շմ ը : Աշխա րհի չո ր ս կողմերից եկա ծ Հ ա յ ժողովրդի զա ւա կների ժա մա դրա վա յրն էր Ս. էջմ ի ա ծ ի ն ը :

Մ ենք ա ռիթ ունեցա նք գնա լու Հա յա ստ ա նի ա յլա զա ն շր ջա ն ն ե ­րը, տ եսնելու մեր ժողովրդին, լինելու մեր հ ոգե ւո ր ե ղ բա յր նե ր ի հետ եւ նա եւ ա ռիթներ ունեցա նք գնա լու մինչեւ ա րտ ա սա հմ ա ն' Մ իա ցեա լ Ն ա հա նգներ եւ Կա նա դա , Հա րա ւա յին Ա մերիկա ' Ար­գենտ ի ն ա , Ո ւրուգուա յ, Բ րա զիլ, եղա նք Պպ սում, ե ղա նք Շ ուե յ- ցա րիա յում, Ն որվեգիա յում : Այս բոլոր հա նդիպ ումների ը նթ ա ցքի ն ա ռաւեւ մօտ ից ճա նա չեցինք ժողովրդի մէջ ա ռկա յ ներկա յութ իւն եղող հա ւա տ քը, որ սա կա յն պ էտ ք ունի խ թա նումի, գիտ ա կցա կա ն ա նդրա դա րձումի, ա նձնա կա ն ա պ րումի եւ պ ա տ ա ս խ ա ն ա տ - ւութեա մբ գո րծա դրութ եա ն:

Ո ւնեցա նք նա եւ ա յնպ իսի դ էպ քեր Մայր Աթոռ Ս. է ջմ ի ա ծ ն ո ւմ , երբ ը ն դ ո ւն ե ցա նք ա յստ եղ Ո ուս Օ րթ ոդոքս Եկեղեցու, Ո ումինիո յ Օ րթոդոքս Եկեղեցու պ ետ երը, Եկեղեցիների Հա մ ա շխ ա ր հա յին Խ որ հ րդ ի Ը ն դ հ ա ն ո ւր Ք ա րտ ուղա րը եւ այլ հոգեւո րա կ ա ններ , որոնք բա րձր պ ա տ ա սխ ա նա տ ւութիւններ ունեն ա շխ ա ր հ ում : Մ ենք էւ ա ռիթներ ունեցա նք տ եսնելու ուրիշ հ ոգե ւո ր պ ետ երի, հա նդիպ եւու Յ ո յն Օ րթ ոդոքս Ե կեղեցու ը ն դ հ ա ն ո ւր հ ո գ ե ւո ր պ ետ ին' Տի եզեր ա կ ա ն Պ ա տ րիա րքին, Կ.Պպ սում, ն ա եւ վերջերս, ինչպ էս բո լո ր դ իմ ա ցա ք, Հռոմեա կա ն Կ ա թողիկէ ա շխ ա ր հ ա ­տ ա րա ծ մ եծ Եկեղեցու պ ետ ին' Յ ո վ հա ն ն էս-Պ օղ ոս Բ Պ ա պ ին, ի Վ ա տ իկա ն: Այս բոլորը մի ա շխ ուժութիւն, մի շա ր ժ ո ւմ ստ եղծեցին մեր Սայր Աթոռ Ս. էջմ ի ա ծն ի մէջ, որի հա մա ր ես փ ա ռք ե մ տ ա փ ս Ա ստ ծուն:

1997 ւ-ՋՍ՜ՒԱԾՒՆ

Այս ա ռիթով նա խ ո ւզ ո ւմ ե մ ողջունել ի մ բո լո ր հ ոգե ւո ր եղբա յր ների ն, Հա յա ս տ ա ն ե ա յց Ա ռա քելա կա ն Ե կեղեցու Ն ուիրա - պ ետ ա կա ն Ա թոռների պ ե տ ե ր ին ' Մ եծի Տ ա ն ն Կ իփ կիոյ Կ ա թողիկո- սութ եա ն գա հա կա լին, Երուսա ղէմի եւ Կ.Պոլսոյ Պ ա տ րիա րքներին, Հա յա ս տ ա նի եւ ա րտ ա սա հմա նի մեր բոլոր թ եմ երի ա ռ ա ջն ո րդ ­ներին, բո լո ր ի ն ասեչու հա մա ր. « Ե կ է ՚ք , եղբա յր ներ, ձ ե ռ ք -ձ ե ռ ք ի տ ա նք, միա սնա կա ն կերպ ով ա շխ ուժա ցնենք, պ տ ղա բեր դ ա ր ձ ­ն ե ն ք դ ա ր ե ր ի ց եկող, բ ա յց դ ա րերի մէջ չպ ա ր փ ա կ ո ւա ծ մեր Հ ա յո ց Ա ռա քելա կա ն Ե կեղեցին, որի 1700-ա մ եա կն ե ն ք սկսեչ նշե լ ա յս թ ուա կա նից եւ նշելու ե ն ք մինչեւ 2001 թ ուա կա նը, որը մեզ հա մա ր լինելու է շր ջա դա րձ ա յի ն տ ա րի, 2001-ը ' երրորդ հ ա զա րա մ եա կի ա ռա ջին տ ա րի ն՛»:

Ես պ ա րտ ք ե մ զ գ ո ւմ ն ա եւ ո ղջունելո ւ մեր Հա յա ս տ ա ն ի Հա նր ա պ ետ ո ւթ եա ն եւ նրա ա ռա ջին սպ ա սա ւորին ' մեր սիրելի եւ վսեմա շուք Ն ա խ ա գ ա հ ի ն ' ցա նկա նա լով , ա ղօթ ելով, որ գ ա լի ք հ ինգ տ ա րիները ն ր ա հա մա ր լի ն ե ն նորա նոր ի ր ա գ ո ր ծո ւմ ն ե ր ի , ժողովրդա նուկր գո րծունէութ եա ն եւ հ ա յր ե ն ա շէն ա շխ ա տ ա նքի տ ա ր ի նե ր ' ա ր ձա նա գր ելով պ ա տ մութ եա ն մէջ ա յնպ իսի նուա - ճումներ, ո րո նք մեր ժողովրդին յա ռ ա ջա դ իմ ութ եա ն մէջ կը փ ն ե ն կա րեւոր ն ե ր դ ր ո ւմ ն եր :

Ո ղջունում ե մ մեր պ ետ ութ եա նը ե ր ե ք գ լխ ա ւո ր ի շխ ա ն ո ւ- թ ի ւն ն ե ր ի ն ' Օ րէնս դր ա կ ա ն իշխ ա նութ իւնը մեր Ա զգա յին ժ ո ղ ո վ ո վ ա ր տ ա յա յտ ո ւա ծ , նր ա ն ա խ ա գ ա հ ի ն եւ բ ո լո ր ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն ' մա ղթելով, որ նր ա նք մեր երկրի, հ ա յ ժ ո ղովրդի, մեր պ ետ ութ եա ն գ ե ր ա գ ո յն շ ա հ ե ր ը ո ւն ե ն ա ն ո ր պ էս ո ւղ ե ց ո յց փ ա ր ո ս ի ր ե ն ց մ տ ա ծո ւմ ներ ի եւ գո ր ծեր ի մէջ:

Ո ղջունում ե մ մեր Գ ործա դիր իշխ ա նո ւթ եա նը, Հա յա ս տ ա ն ի կ ա ռա վա րութ եա նը եւ նրա նոր վ ա ր չա պ ետ ի ն եւ բո լո ր ն ա խ ա ­ր ա ր ն եր ի ն , ի խ ո ր ո ց սրտ ի ա ղօթեւով, որ նր ա նք թ ո ւ ե ն գ ո ր ծ ն ա ­կա ն, ժողովրդի կեա նքի բա ր ելա ւմ ա ն ա յն բ ա ր ե շ է ն գ ո ր ծի ն , որի ն կա րօտ ը ունի մեր ժողովուրդը, մա նա ւա նդ ա յս ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւմ :

Ես ո ղ ջո ւն ո ւմ եմ նա եւ մեր պ ետ ութ եա նը դ ա տ ա կ ա ն ի շ խ ա ֊ նութեա ն, մեր Ս ա հմա նա դրա կա ն Դ ա տ ա ր ա նի ն ա խ ա գ ա հ ի ն եւ բոլոր ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն ' մա ղթեւով, որ ա չա լուրջ հսկեն , որ օ ր է ն ք ը եւ ա րդա րութիւնը վեր մ նա ն բ պ ո ր տ եսա կի մա սնա ւոր շա հ ե ր ի ց ու ն կ ա տ ո ւմ ն ե ր ի ց :

Այս բո լո ր ի հ ե տ միա սին ես ո ղ ջո ւն ո ւմ ե մ մեր ք ա ջ ա ր ի բ ա ն ա ­կին., բո լո ր սպ ա ներին, բ պ ո ր ա յն ի մ սր տ ա հ ա տ ո ր զի ն ո ւո ր ե ղբա յր ն ե րի ն , ո րո ն ք մեր հ ա յր ե ն ի ք ն են պ ա շտ պ ա նում :

Ո ղջունում ե մ մեր Ղ ա րա բա ղի ժողովրդին եւ նրա հեր ո սա կա ն ա նձերին, ո րո նք շա րո ւն ա կո ւմ են ի ր ե ն ց Ա ստ ուծմէ տ ր ո ւա ծ կ եա նքը պ ա շտ պ ա նել ու ծա ղ կ ե ցն ե լ:

ԷՋՍ՜ԻԱԾԻՆ 1997

Ո ղջունում եմ մեր բոլոր ժողովրդի զա ւա կներին ք ա ղ ա ք ն ե ր ի մէջ, թ է գիւղերի մէջ, հա յրենիքում, Ա րցա խ ում, թ է ո ղ ջ Սվւիւոքի մէջ:

Զ գ ո ւմ ենք , եղբա յրներ, որ մենք ա պ րում ե ն ք մի ա յնպ իսի ժա մա նա կ, որ մեր պ ա տ մութեա ն մէջ պ իտ ի լինի յեղա շրջումի շրջա ն, ա յսինքն կերպ ա րա նա փ ոխ ութեա ն շր ջա ն : Գերի էին ք, ա զա տ դա րձա նք, ի նչպ է՞ս ե ն ք ա րժեցնելու ա յդ ա զա ա ութ իւնը: Ազատութիւնը միա յն շնո րհ ք մը չ է Ա ստ ծուց տ րուա ծ, ա յլ պ ա ր- տ ա կա նութիւն է : Նա ով իր ա զա տ ութիւնը պ ա տ ա սխ ա նա տ ւու- թեա ն զգա ցում ով չի ապրի, նա ա զա տ ութ եա ն ա րժա նի ա նձ ու ա զգ չ է :

Անցա ծը ա ն ցա ծ է : 1996-ը ա յլեւս պ ա տ մութեա ն կը պ ա տ կա նի: վա ղուա նից սկսեաւ մենք ա րձա նա գրեւու ե ն ք եւ ա րտ ա սա նելու ենք մեր շրթների վրա յ 1997թ ուա կա նը: Ի ն չպ է՞ս ե ն ք նա յե լո ւ մեր գա լի ք կեա նքին : Ես մի խ օ ս ք ունեմ միա յն ձեզ բոլորքւդ փ ոխ ա ն­ցելու Մայր Աթոռի այս սրբա զնա սուրբ վա յրից. Նեղութիւնները կան եւ պ իտ ի փ ն ե ն : Առանց նեղութ եա ն կեա նք չկ ա յ: Ա ռա ւել կա մ նուա զ չա փ ո վ նեղութիւնը մա ս կը կա զմի մ ա րդ կ ա յի ն մեր գոյութեա նը, մեր կեա նքի շա ղ ո ւա ծք ի ն : Բ ա յց մա րդը եղել է միշտ ա պ ր կ ո ւ եւ յա ղթելու հա մ ա ր: Եւ ա յդ կ ի ր ա գ ո ր ծո ւի ե ր ե ք հ ի մ ն ա ­կան սկզբունքերի հրա մա յա կա նին ներքո յ. Հաւսաւ, Յոյս եւ Սէր: Նա որ Յ ո յս չունի, նրա կեա նքն ա ր դ էն մեռելութիւն է, ն ո յն ի ս կ իր ապ րելու ընթ ա ցքի ն: Իսկ ա յդ յո յսը եթէ չսնո ւցո ւի Հա ւա տ ք ո վ , ա յդ յո յսը երկա ր կեա նք չի ո ւն ե ն ա յ: Իսկ ա յս բո լոր ը պ ա յմա նա ւո- ր ո ւա ծ են Սիրո] գա ղա փ ա րով, Սիրո] զգա ցում ով եւ Ս իրոյ զ գ ա ­ցումի ն երքո յ կա տ ա րուա ծ ա յն գո րծեր ով , ո րո նք ս տ եղ ծա գ ո ր - ծութիւն ե ն : Մ ենք նոր ա զգ չե ն ք , երեկ չծ ն ո ւե ց ի ն ք : Դ ա րերին նա յեցէք, ոչ թ է ա նցնող դա րերին միա յն, ա յլ գ ա լի ք ժա մ ա նա կ նե­ր ի ն : Յոյս, Սէր եւ Հսաաո: Երեք մ եծա գոյն ուժերը մա րդկա յին կեա նքի, որոնք կոչւում են ա ստ ուա ծխ օսա յին ա ռա քի նութ ի ւններ : Հետ եւա բա ր , նեղութիւնները թող մեզ չա ռ ա ջն ո ր դ ե ն յո ւս ա լք ո - ւթեա ն եւ դժգոհա նքի, գա նգա տ ի հոգեբա նութ եա ն, որ կը կաշ­կա նդի մ ե զ : Յուսա ւքութիւնը ինձ հա մա ր մա հ է : Հ ե ռ ո ւ ' ա յդ փ որձութիւնից: Լա ւա տ ես հ ոգով , յո յսի հեռա նկա րով, հա ւա տ քի զսպ ա նա կով եւ սիրոյ ա րտ ա բերումով, ա ր տ ա հ ոս քո վ ն ա յե ն ք դէպ ի կեա նք:

Ահա մեր բոլորի հրա մա յա կա նը 1997 թ ուա կա նին հ ա մ ա ր : Չ մ ոռա նա նք, որ ա յս տ ա րին, ինչպ էս բոչոր տ ա րիները, նշուելու են Յիսուս Ք րիստ ոսի ծն ն դե ա ն խ ո րհուրդովը, « զ ի Աստուած ընդ մեզ է » : էմմանուէլ է Յիսուսի ա նունը: էմմտնուէլ կը նշա նա կի «Ասսւասւծ մեզ հետ».* Եկէք մ ենք լի ն ե ն ք Ա ստ ծոյ հ ե տ մեր հ ա յր ե ­նիքի ճա նա պ ա րհով, մեր ժողովրդի զա րգա ցմա ն տ ե ս ի լք ո վ ՝ վա սն փ ա ռա ցն Ա ստ ուծո յ, վա սն ծա ռ ա յո ւթ ե ա ն մ ա ր դ կ ա ն , վա սն պ ա յծա ռութ եա ն ա զգիս հ ա յո ց ' յա ւիտ եա նս յա ւի տ ե ն ի ց :

Շ նո րհ ք Տ ե ա ռ ն մերոյ Յիսուսի Ք ր ի ստ ո սի եղիցի ը ն դ մ ե զ , ը ն դ ա մենեսեա ն, ա մ էն :

1997 ւ-ՋՍ՜ԻԱԾԻՆ Ա17

Ա Մ Ա Ն Ո Ր Ը Մ Ա 6 Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ի Մ

1996 թվականի դեկտեմբե­րի 3 1 ֊ի երեկոյան Հոգևոր ճեմարանի դահլիճում սւ- մանորյւս տոնական մթնո­լորտ էր տիրում: Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի շուրջն են համախմբվել Մայր Ա- թոոի միաբանները, ճեմա­

րանի տեսչությունը, դասախոսական կազմը, ուսանողությունը և հրավիրվածներ:

Բոլոր ներկաներն էլ եկել են բարի ճանապարհ ասելու 1996 թվականին և բարիգալստյան մաղթանքներով դիմավորելու և ողջունելու 1997 թվականը:

Տերունական աղոթքից հետո Վեհափաո Հայրապետը օրհնում է բարիքներով լի տոնական սեղանը: ճեմարանի երգչխումբը, (՜ի. Օարբաթ- յանի ղեկավարությամբ, կատարում է Հայաստանի Հանրապետության և ճեմարանի հիմները: Կարճ դադարից հետո շնորհավորական և բարե­մաղթության խոսքով հանդես է գալիս Հոգևոր ճեմարանի տեսուչ Հայկազուն ծ. վրդ. Նաջարյանը.

«Վեհա փ ա ո Տեր, Գերաշնորհ Սրբազան հայրեր, Հոգեշնորհ և Արժանապատիվ հայրեր, սիրելի դասախոսներ և սաներ.

Մի քանի ժամ ետք օրացույցի վերջին թերթիկը պոկվելու է , և 1996 թվականն անդարձ կերպով անցնելու է պատմության գիրկը:

Տարբեր ժողովուրդներ ու մշակույթներ տարբեր ժամանակ են նշել Նոր Տարվա ժամանումը, սակայն երբ է լ այն նշվել է , աոիթ է ծառայել ուրախության և մտովի ետ նայելու:

Տիեզերքի անծայրածիր և հավիտենական ընթացքի մեջ մարդ արա­րածը, ինչքան մեզ ծանոթ է , միակն է, որ ստեղծել է ժամանակի հասկա­ցողությունը' նպատակ ունենալով իր ժամանակավոր գոյությամբ դրոշմել ներկան ու ապագան: Սակայն հարափոփոխ այս կյանքում քաջ գիտենք, թե ինչ այսօր փառաբանվում է և արժեքավորվում, մի քանի սերունդ չանցած մոռացության է մատնվում և տակավին քանի-քանի մշակույթներ հին կրետացիներից մինչև ինկերն ու մայաները կործանվելով իրենց հետ մոռացության են տվել և ջնջել մարդու հիշողությունից տաղանդների և հանճարների հազարավոր անուններ...

է&Ս՜ԻԱԾՒՆ 1 9 9 7

Մենք, որպես քրիստոնյաներ, գիտակցում ենք. որ մեր կյանքն այս աշխարհում իրողության մի մասն է միայն, որը սակայն և արժեքավորելու է այն մյուսը: Մի կյանք, որ առաջնորդված է հավատք, հույս և սեր հավատամքով, մի կյանք, որ իրեն ուղենիշ է վերցրել մեր Տիրոջ կյանքն

ու ընթացքը:Մեզանից ամեն մեկին Աստված տվել է մի շնորհք, որ հատուկ է միայն

տվյալ անհատին, մեզ կմնա այն արժեքավորել այս կյանքում, հետևելով մեր հայրերի, սրբերի, առաքյալների և Մեծ Վարդապետի օրինակին, մեր կյանքով վաստակելով այսպիսի մի հարստություն. «Ուր ոչ գող մերձենայ և ոչ ցեց ապականէ» (Ղակ. ԺԲ 53): Երբ հաշվետվության ժամը հնչի, երբ է լ այն լինի, կարողանանք Պողոս առաքյալի բառերով ներկայանալ. « Զբարւոք պատերազմ պատերազմեցայ, զընթացսն կատարեցի, զհա- ւատսն պահեցի: Այսուհետեւ կայ մնա ինձ արդարոտեաԸ պսակն. . .» (Բ

ՏԻՄ. Դ 7-8):Մեր ժողովրդի ու Եկեղեցու երկարաձիգ կյանքի ընթացքում հազվա­

գյուտ Ամանորներից մեկն էր սա, որ նշում ենք մեր հողի վրա խաղաղ և ազատ, ազատ պաշտելու մեր նախնիների հավատքն առանց վախ ու սարսափի, թե թշնամու սուրը կարող է ավերել ու մահ տարածել:

Մ եզ տրվել է ոսկի մի առիթ, մի կյանք ստեղծագործելու, ամրացնելու և կանգնեցնելու լուսեղեն ոգու խորաններ և ամրոցներ, մի կյանք ապրելու և գործելու մեզ համար, նրանց համար, որ այսօրը երազեցին և գալիքների համար:

Այս երկունքի, վերընձյուղման և ստեղծագործության առաջնորդն ու ռահվիրան դուք եք Վեհափաո Տեր, Ձեր ընտրությամբ իսկ Լուսավորչի Դահին Դուք արդեն իսկ պատմություն կերտեցիք, սակայն Ձեր գահա­կալության շրջանը պիտի ուզեինք, որ պատմությունն արձանագրեր ինչպես Մովսես Տաթևացու, Փիլիպպոս Աղբւսկեցու և այլ վերանորոգիչ­ների մի փառավոր շրջան, և որպեսզի այս իղձը և երազն իրականություն դաոնան' թույլ տվեք Ձերդ Սրբությանը մաղթել քաջառողջություն, համբերություն և անսպառ եռանդ:

Ձեր գործակից Սրբազան հայրերին և եղբայրներին նույնպես մաղթում ենք առողջ և արդյունաբեր, մեր ճեմարանի դասախոսներին և ուսանող­ներին աշխատանքով բեղուն մի տարի:

Թող Սուրբ էջմիածինը' հայ հոգու փարոսը, միշտ վառ մնա: Նվիրյալ ներկա և գալիք հոգիներն անշեջ պահեն նրա լույսը, որպեսզի մեր ժողովրդի խավար պահերին նա միշտ նրանց առաջնորդի դեպի խաղաղ նավահանգիստ:

Շնորհավոր Նոր Տա րի»:Այնուհետև ճեմարանի ուսանողները, Անուշավան ա բղ. ժամկոչյանի

ղեկավարությամբ, կատարում են «Քրիստ ոս ծնաւ» հոգեթով շարականը: Մայր Աթոռի միաբանության անունից շնորհավորական խոսքով

հանդես է գալիս Զարեհ աբղ. Կաբաղյանը.

1997 ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ

«Ձ երդ Սրբություն, սիրելի Վէհափաո Տեր, գերաշնորհ Սրբազան Հայրեր, հոգեշնորհ Հայր Սուրբեր, բարեշնորհ սարկավագներ, սիրելի ուսուցչական կազմ Հոգևոր Ծեմւսրանի և սիրելի սաներ:

Այսօր, այս նվիրական հաստատության հարկի ներքո, հավաքվել ենք' դիմավորելու նոր' 1997 թվականը:

1996 թվական: Այն փորձությունների ու դժվարությունների, նաև հաղթանակների ու՜ հույսերի տարի էր մեր ժողովրդի համար, որից շուտով պիտի անդաոնալիորեն բաժանվենք և նորը դիմավորենք նոր հույսերով ու իղձերով:

Տարիները գալիս ու գնում են իրենց հավերժական ընթացքով: Դրանք երբեմն կյանքին հավելում են երջանիկ ակնթարթներ, երբեմն էլ խարա­զան դաոնում դարերի համար: Ծիշտ է, մեր ժողովրդի կյանքում շատ են եղել տխուր տարիներ, բայց հաստատուն հավատքով, մեծագույն հույսե- րով լցված և մեր Եկեղեցուն ապավինած ժողովուրդը գոյատևել է և կգոյատևի: Այսօր էլ մեր կյանքում բազում դժվարություններ կան, բայց դա չի նշանակում, որ պիտի հուսահատվենք, ընկճվենք, այլ պիտի հավատանք մեր գալիքին, հավատանք մեր անկախ Հայաստանի վերւս- զարթոնքին, հավատանք մեր հայրենյաց լուսավոր նոր տարիներին:

Ամանորի այս երեկոյան մեզ' միաբաններիս, բազում մտածումներ են համակում: Ինչպիսի՞ն կլինի Նոր Տարին մեր հայրենիքի, մեր ժողովրդի ու մեր Եկեղեցու կյանքում: Հավատացած եմ, որ մեզանից յուրաքանչյուրն իր ամենօրյա աղոթքներում մեր ժողովրդի կյանքի բարվոքման համար աղերս է հղում աո Աստված:

Նոր Տարվա աոաջին իսկ ակնթարթներից մենք նորից կաղոթենք Աստծուն մեր ժողովրդի արդար երազների իրականացման համար' չմոռանալով երջանկահիշատակ Գարեգին Հովսեփյանց Կաթողիկոսի խոսքերը, որ ասում է . « Քրիսւոոնեայի համար Նոր սւարուան օրը աղօթքի և հոգեւոր հաշուետւութեաս օր է ' Աստուծոյ և խղճի ա ռա ջ»: Մենք այսօր Նոր Տարում որպես աոաջին գործ մեր քայլերն ուղղենք դեպի Աստծո տունը' մեր Սուրբ եկեղեցին աղոթքի մտնենք մաքուր խղճով և հոգով ազնվացած:

Վեհափաո Տեր, Աստվածակերտ մեր Եկեղեցու կենարար լույսի զորությամբ ենք մենք ապրում դարեր ի վեր և այդ լույսով երկար-երկար տարիներ, որպես քաջ և բարի հովիվ, Դուք պիտի աոաջնորդեք մեզ: Արդեն շուրջ երկու տարի է , ինչ Դուք, Աստուծո կամքով որպես Սուրբ Լուսավորչի Աթոոի 131-րդ արժանավոր գահակալ, հովվում եք Ձեր հոտը: 1996 թվականին, չնայած Ձեր բազմազբաղ լինելուն, դարձյալ Ձեզ հատուկ իմաստությամբ և հայրական հոգածությամբ, Աստվածապաշտության, եկեղեցասիրության, հայրենասիրության բազմաթիվ դասերով դաստիա- րակեցիք մեզ: Ծառայասեր, ազգանվեր անկոտրուն ոգի փոխանցեցիք մեզ' նորոգելով մեր միտքն ու ոգին, ինչպես պատգամում է Սրբազան

20 Ա ԱՋՍ՚ՒԱԾԻՆ 1997

առաքյալը' ասելով. « Հեռու վանեցեք ձեզանից հին մարդուն..., նորոգ­վեցեք ձեր մտքով ու հոգով ու հագեք նոր մարդը, որ ստեղծված է ըստ Աստուծո' արդարությամբ և ճշմարիտ սրբությամբ» (ԵՓԵՍ. Դ 2 2 -25):

Ողջ 1996 թվականին, այս անցնող տարում, Վեհափառ Տեր, Ձեր ջան- քերով և աղոթքներով նորոգեցիք մեր միաբանական կյանքը համալրելով այն նոր սերնդի ծաղկուն սերմերով:

1996 թվական: Ձեր նախաձեռնությամբ և օգնությամբ մենք հաջողու­թյուններ ունեցանք քրիստոնեական դաստիարակության, հոգևոր ուսուց­ման, քարոզչական և հրատարակչական աշխատանքներում:

1996 թվականը Ձեր շնորհիվ եղավ համաշխարհային քրիստոնեական Եկեղեցիների միութենական կարևոր աշխատանքների շրջան մեզ համար, որը նոր և շատ կարևոր էջ էր նաև Հայ Եկեղեցու պատմության մեջ: Արդի ժամանակաշրջանում շատ կարևոր է Քրիստոնեական Եկեղեցիների մեր­ձեցումը: Այս առիթով կցանկանայի մեջբերել Ձեր խոսքերը. « Ներկայիս ամբողջ քրիստոնյա աշխարհը շարժման մեջ դնող և ԵկեղեցինԵրու ընդհանուր կյանքին և գործին գյխավոր ուղղությունը ճշտող շարժումը' Եկեղեցիների փոխադարձ մերձեցման..., համագործակցության և սիրո ու հարգանքի մթնոչորտի մը ստեղծման կձգտի» («ՀԱ Ս Կ » 1963 թ., էշ 73):

Այսօր հրաժեշտ տալով 1996 թվականին, մենք ավելի ենք մոտենում մեր Եկեղեցու ու ժողովրդի համար շատ նվիրական պահին' քրիստո­նեության իբրև պետական կրոն ընդունման 1700-ւսմյակի տոնակա­տարությանը: Այդ առիթով ևս մենք' բոլոր միաբաններս, որպես մեկ ընտանիքի զավակներ, առավել պիտի համախմբվենք, միավորվենք մեր սիրելի վեհափառ Հայրապետի շուրջ, մեկտեղենք մեր գիտելիքները, կարողությունները, որպեսզի աշխարհին ներկայանանք մեր արժանավոր անցյալով ու ապագայի նվիրատես երազներով:

Այո', մենք՝ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու խոնարհ սպասա- վորներս, մեր հայրենիքի նվիրյալ զավակներն ենք, մեր ժողովրդի ծառաներն ենք, Հայաստան աշխարհի լուսավոր գալիքների հավատա­վորներն ենք: Թող գալիք տարին մեր հայրենիքին խաղաղ արշալույսներ պարգևի, մեր ժողովրդին' անդորր, հավատալից ու բարեկեցիկ կյանք, մեր սիրելի վեհափառ Հայրապետին' առողջություն, գահակալության երկար ու արևշատ օրեր»:

Ի դիմաց Հոգևոր ճեմարանի դասախոսական կազմի, իր շնորհավո­րանքներն է հղում Պետրոս Բեդիրյանը' ասելով.

«Մ ենք' դասախոսներս, սիրով ենք նվիրվել ճեմարանի սաների դաս­տիարակության գործին' Ձերդ վեհափառության հովանու ներքո: Մեզ հայտնի է , որ Ձերդ Սրբության հորդորներով ու հսկողությամբ' դասա­վանդվող առարկաների նոր ծրագրեր են կազմվում, որոնք միասնական են դարձնելու հոգևոր կրթօջախներում բոլոր առարկաների ավանդումը: Տա

1997 ԱՋՍ՞ԻԱԾԻՆ

Աստված, որ գործնականորեն այնպիսի ծրագրեր հաջողվի որդեգրել, որոնք կապահովեն սաներին խոր գիտելիքների հաղորդումը:

Եվ խելացի ծրագրեր ընդունելու, արդյունավետ դասավանդումներ կազմակերպելու դեպքում մենք անպայման կունենանք այնպիսի հոգևո­րականներ, ովքեր իրենց հովված ժողովրդին կաոաջնորդեն ճշմարիտ հավատի ճանապարհով, այնպես կանեն, որ հայ ժողովուրդը Եկեղեցու հետ կապվի ոչ թե սոսկ մոմավառությամբ, այլ ի խորոց սրտի հավատքով:

Այն ժամանակ իսկապես կծաղկի հայ հոգևոր կյանքի անդաստանը: վեհ ափ աո Տեր , ուզում եմ այս խոսքը բանաստեղծի խոսքերով

եզրափակել.Թող պարտեզները բացվին, և թող խուժեն հոն մարդիկ,Բայց չկոտրեն ո'չ մի ծաո, չճզմեն ո'չ մեկ ծա ղիկ»:Ապա Հարություն սարկավագ Կարապետյանը շվիով /Զ լսարան/

կատարում է Կոմիտասի «Գ ա րուն» ստեղծագործությունը:Այնուհետև ուսանողության անունից իր խոսքն է ասում վահան

սարկավագ Զսւքարյանը /Զ լսարան/.«Մարդկային բնությունը միշտ էլ նորի կարիք է զգացել: Նորն իր մեջ

սրբություն և մաքրություն է պարունակում: Այսօր բոլորն են ուրախ, որովհետև բոլորն աոանց բացառության մի բանի են սպասում՝ նորին: վերստին ծնունդը կյանք է : Նամանավանդ պետք է շեշտեմ նորընծա սարկավագներիս, որ մինչ այս ուրախառիթ սկիզբը վայելեցինք մի նոր սկիզբ' սարկավագական ձեռնադրությամբ: վեհափառ Տեր, այստեղ պիտի չկարողանամ չհիշատակել մեր յոթնյակի սարկավագական ձեռ­նադրությունը: Ձեր հայրական օրհնությամբ այս տարի մենք Հուսիկ Արքեպս. Սանթուրյանից ստացանք սարկավագության աստիճան: Այսօր, վեհափառ Տեր, նորընծա սարկավագների անունից պիտի խնդրեմ, որպեսզի աղոթեք մեզ համար, որ մեր ուխտի մեջ հաստատ և անսասան մնանք, ինչպես որ մեր Եկեղեցու սյուներն են անխախտ ու անսասան:

Վեհափառ Տեր, մեր հայացքը երկինք է հառած: Կյանքի հորձանուտ հսկա օվկիանոսի մեջ Աստված Ձեզ կարգեց որպես մեր Տապանի նավապետ: Հանուն Մայր Աթոռ Սուրբ էջմիածնի Հոգևոր ճեմարանի ուսանողության շնորհավորում եմ Ձեր Նոր Տարին, մաղթում, որպեսզի կարողանաք քառապատկել Ձեր հավատքի ճիգը' փոխազդելով մեզ վրա: Աստծու ահեղ աթոռի մոտ գտնվող քերովբեները, անմահ լույսն ընդունելով, փոխանցում են սերովբեներին, սերովբեները' տերություն­ներին, զորություններին, սրանք էլ' հրեշտակապետերին, հրեշտակներին և ապա մարդկանց: Այդպես էլ մենք ենք, վեհափառ Տեր: Եկեղեցին Ձեզ ամենից մոտ է կարգել Աստծուն: Դուք պետք է մեզ հաղորդակից դարձ­նեք անմահ լույսին, որպեսզի մենք էլ այն փոխանցենք հավատավոր ժողովրդին: Տա Աստված, որ գալիք' 1997 թվականը Ձեզ համար լինի է՜լ ավելի արգասաբեր' հասցնելու զինվորյալ Եկեղեցին հաղթական Եկեղեցուն»:

22 Ա Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1997

Ապա Ներսես Վանականի «Ն ո ր դարի սեմին» բանաստեղծությունն է արտասանում Գեղւսմ սարկավագ Մարտիրոպւսնը:

Երեկոյի ուրախությունը բազմապատկվում է կաղանդչեքերի ընթերցու­մով, որը վարպետորեն կատարում է Զ լսարանի ուսանող Հարությունսարկավագ Հարությունյանը:

Այնուհետև մեներգով հանդես է գալիս ֆրանսահայ ուսանող Հակոբ Մւսլջյանը' կատարելով Գ . Գաբրիելյանի «Ա մա րա ս»-ը ' նվագակցու­թյամբ Դ լսարանի ուսանող Արթուր Բոբիկյանի:

Ավանդական վիճակահանությունից հետո ճեմարանի երգչախումբը կատարում է Կոմիտասի «Աոավոտ լուսաբեր» խմբերգը:

վերջում իր օրհնության խոսքն է բերում Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը մաղթելով, որ գալիք Նոր Տարին նոր ջրտուքի և ուժականության աոիթ լինի բոլորի համար, հատկապես ճեմ­արանի սաների, որովհետև այսօր ամբողջ ժողովրդի հայացքը ուղղված է դեպի այս նվիրական հաստատությանը, որի սաների խոստումնալից ապագայի նկատմամբ ակնկալիքներ ունեն աշխարհի չորս ծագերում սփոված բոլոր հայ զավակները, «ժողովուրդը մեր բերելիք բարիքին է սպասում», - եզրւսվւակեց Վեհավւաո Հայրապետը:

Նոր տարվա ուրախ երեկոն ավարտվում է Նորին Սրբության «Պ ա հ­պ ա ն ի չ՜ո վ և խմբովին երգված Տերունական աղոթքով:

Եվ այսպես, կեսգիշերին, ուղիղ ժամը 00.00-ին, Մայր Տաճարի զան­գակներն ազդարարեցին Նոր' 1997 թվականի գալուստը: Մայր Աթոոի միաբանությունը և ուսանողությունը Վեհափաո Հայրապետի գլխավորու­թյամբ մուտք գործեցին Մայր Տաճար: Խոկման աղոթքից և շարական­ների երգեցողությունից հետո բոլորն է լ նորոգված ուխտով համրաքայլ դուրս եկան Տաճարից:

ԱՐԱՐԱՏ ՍԱՐԿԱՎԱԳ ՉՈ Փ Ո ԻՐ6Ա ՆՀոգևոր ճեմարանի Զ լսարանի ուսանող

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա23

Ս. Ծ Ն Ո Ւ Ն Դ ԵԻ Ա Ս Տ Ո Ի Ա Ծ Ա 6 Ա 6 Տ Ն Ո Ի Թ Ի Ի Ն ՏԵԱ Ռ Ն Մ Ե Ր Ո 6 ՅԻՍՈԻՍԻ Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ս Ի

« Ե ս ց ո ւ յ ց ե մ ս լ ա լ ո ւ Ն ր ա Ն , բ ա յ ց ո չ

հ ի մ ա , ե ր ա ն ե լ ի ե մ դ ա ր ձ ն ե լ ո ւ Ն ր ա ն ,

բ ա յ ց ո չ մ ո տ <քա մ ա ն ա էլն ե ր ո ւ մ :

Ծ ա գ ե լ ո ւ Է Հ ա Լ լ ո ր ի ա ս ս ւ ւ լ ը , մ ի մ ա ր դ Է

բ ա ր ձ ր ա ն ա լ ո ւ ի ս ր ա յ ե լ ա ց ի ն ե ր ի ց . . . » :

(ԹՎՈՑ Ի Դ 17)

Հ ավատ աչով և անսալով այս մարգարեությանը, մոտ կ կ ո ւ հազար տարի աոաջ արևելքից եկած մոգերը, Երկնակամարում երևացող աստղի առաջնորդությամբ, հասան նորածնունդ Փ րկչին ու

երկրպագեցին: Այսպես արդեն քանի սերունդ, համայն քրիստոնյա աշխարհը գնում է մոգերի անցած ուղով' երկրպագեյու Նորամանկանը, իր հոգա սերն ու անաղարտությունը, որպես խնկաթույր նվեր, շռա յլորեն դնեչու Ամենակարող Տիրոջ ոտքերի աոջև, մեկ անգա մ ևս խ որհկու սեփական կյանքի անցած և անցնելիք աղու մասին, վերակենսավորվելու Հիսուսի Ս. Ծննդյան մեծ ավետիսով կամ, ինչպես հնում ընդունված էր ա ս կ , Աստվածահայտնությամբ:

Այս հունվարի 6-ին ևս, ի չուր ողջ հայության' ի Հայաստան, Արցախ և ի սփյուռս աշխարհի, Հա յոց եկեղեցիների անլռելի զանգակներն ավետեցին Բեթղեհեմյան այն լուո ու խաղաղ գիշերվա սքանչելի ու մեծ խորհուրդը, համաձայն որի անմեկնելի խոնարհության մեջ ծնվեց երկնի ու երկրի Տերը, արքաների Արքան' վերաիմաստավորելու մարդկային արժեզրկված կյանքը, վերակերտելու մարդուն շնորհված Աստվածային պատկերը, որ աղավաղվել էր մեր նախահոր մեղքով: Իսկ մինչ այդ...

5-ը հունվարի 1997 թվական: Հայաստանյայց բոլոր եկեղեցիներում մատուցվում է Ծրագայույցի Սուրբ և անմահ Պատարագ: Ս. Պատարագ էր մատուցվում նաև Ս. էջմիածնի Մ՛այր Տաճարում, որն սկսվեց հավարտ երեկոյան ժամերգության: Նախ, ըստ ընդունված կարգի, ընթերցվեցին Սուրբ Գրային հատվածներ' Դ ա նիկ մարգարեի ընթերց­վածը, որից անմիջապես հետո սկսվեց Ս. Պատարագի արարողությունը:

Օրվա պատարագիչն ու քարոզխոսն էր հոգեշնորհ Տ . Հայկազուն ծայրագույն վարդապետ Նաջարյանը: Հավուր պատշաճի ներկայաց- նեէով օրվա հանդիսավորությունը' պատարագիչ Հայր Սուրբը ներկա

24 Ս ԱԶՍ՜ՒԱԾԻՆ 1997

հավատացյաչներին մեկ անգամ ևս հիշեցրեց Ծրագաչույցի խորհուրդը և ա ոավկ հանգամանալից արժևորեց կատարվեչիք նախատոնակը:

Հաջորդ օրը' հունվարի 6-ին, Ս. էջմիածնի Մայր Տաճարում Ս. Ծննդյան և Աստվածահայտնության Պատարագ էր մատուցում Ն.Ս .Օ .Տ.Տ. Գարեգին Ա Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսը:

Ս. Պատարագին ներկա էին Հայաստանի Հանրապետության նախա­գահ Լեոն Տեր- Պետրոսյանը' տիկնոջ հետ, Ազգային ժողովի նախագահ Բաբկեն Արարքցյանը' տիկնոջ հետ, Սահմանադրական Դատարանի նախագահ Գագիկ Հարությունյանը, Հ Հ Պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանը, Մշակույթի, երիտասարդության հարցերի և սպոր­տի նախարար Արմեն Սմբատյանը, Գիտության և կրթության նախարար Ար տաշ Ես Պետրոսյանը, Սոցիալական ապահովության նախարար Հրա- նուշ Հակոբյանը, Կրոնից գործոց խորհրդի նախագահ Լազար Սուջյանը, Երևանի քաղաքապետ Վանո Սիրադեղյանը, « Հա յաստան» Համահայ­կական Հիմնադրամի տնօրեն Մանուշակ Պետրոսյանը, Հայաստանում Ռուսաստանի Դաշնության արտակարգ ե չիազոր դեսպան Անդրեյ Ուոնովը, Ֆրանսիայի արտակարգ և չիազոր դեսպան Միշել ԼԵգրանը, Գերմանիայի արտակարգ և չիազոր դեսպան կարոչա Մյողչեր Հոչթքեմ- փերը. Իրանի Իսչամական Հանրապետության արտակարգ և չիազոր դեսպան Համիդ Ռեզա Նիքքար էսֆահանին, Ուկրաինայի արտակարգ և չիազոր դեսպան Ալեքսանդր Բոժկոն, Գերագույն Հոգևոր խորհրդի անդամները, Արմավիրի մարզպետ Սեդրակ Հարությունյանը, էջմիածնի քաղաքապետ Երվանդ Աղվանյանը, Հայաստանում գործող միջազգա­յին, բարեսիրական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, պաշ­տոնատար այչ անձինք, հյուրեր արտերկրից, ինչպես նաև բազմաթիվ հավատավոր հայորդիներ: Ամենքը եկեչ էին մեկ անգամ ևս ոգեկոչեչու Աստվածահայտնության և մեր Տիրոջ Ս. Մկրտության բազմադարյա խ ո ֊ հարդը, աղոթեչու, որ Բեթղեհեմի անշուք մի մսուրից ծագած Աստվա­ծային չույսը չուսավորի յուրաքանչյուր հավատավորի միտքն ու հոգին, խ նդրկու Երկնահայտ Աստղի անխոտոր առաջնորդությունը:

Հընթացս մատուցվող Պատարագի, իր հայրապետական պատգամը ներկաներին հղեց Նորին Սրբությունը' ի մասնավորի շեշտեչով, որ Հա յոց հինավուրց հողը շատ շուտով ցնծաչու է քրիստոնեության պետա­կանացման 1700-ամյակը տոնախմբող միջոցառումների բերկրա նքից: Անհրաժեշտ է յուրաքանչյուրի փոքրիկ ներդրումը, որպեսզի տոնակա­տարությունը խորհրդանշող ցանկացած նախաձեռնություն գործնական ընթացք ունենա: «Ա յո ', Աստված մեզ հետ է » , - ընդգծեց Ամենայն Հա յոց Հայրապետը: Բայց դա ա ոա վկ գեղեցիկ ու խորախորհուրդ իմաստ կունենա, երբ մենք էչ Աստծու հետ լինենք' այս կերպ արժևո- րեչով անցյաչը և ա ոա վկ գնահա տկով ներկան, նաև' գաչիքը: (Վեհա­փառ Հայրապետի Ս. Ծննդյան պատգամը տե՜ս էջ 3):

«ԱՌԱՔԵԼՈՅ ԱՂԱՒՆՈՅ...»

ՀԵՂՈՒՄՆ ՍՐԲԱԼՈՒՅՍ ՄԵՌՈՆԻ

«ՕՐ

ՀՆԵ

ՍՑ

Ի

ԵՎ

ՍՐԲԵ

ՍՑԻ

ՋՈ

ՒՐՍ

...

0ՐՀՆ

ԵՍ

8Ի

ԵՎ

ՍՐԲԵ

ՍՑԻ

ՋՈ

ՒՐՍ

...

ՔԱՐՈ

ԶԻ

ՊԱ

ՀԸ

ՍՈՒՐ

Բ ԵՎ

Ա

ՆՄԱ

Հ Պ

ԱՏ

ԱՐԱ

ԳԻ

ԸՆ

ԹԱ

ՑՔ

ՈՒՄ

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 2 5

Հավարտ Հայրապետական պատգամի, ձեոամբ Գ ա րեգին Ա Ամենայն Հա յոց Կաթողիկոսի, կատարվեց Ջրօրհնեքի մեծախորհուրդ արարողությունը, որ խորհրդանշում է մեր Տիրոջ' Հորդա նա նա մ մկրտվկը Հովհաննես Մկրտչի ձեռքով: Այս առիթով Վակաս Ավետա­րանիչը մեզ ավանդում է. «Ե ւ ինքն Ցիսոսւ էր ամաց իբրև երեսնից սկսեա լ» /Ղ Ո ԻԿ . Գ 2 3 / : Հենց այս վկայությանը հիմք անենաշով' Եկե­ղեցու Հայրերը հանգեցին այն հետևությանը, որ եթե մեր Տերը ' Հիսուս, ծՕվեչ է հունվարի 6-ին, ապա ճիշտ երեսուն տարի հետո, նույն օրը, այսինքն' հունվարի 6-ին կ մկրտվեչ է :

Սուրբ Գրա յին ընթերցումներից և աղոթասացությունից հետո, հանդիսավորապես, վերաբերումի ձևով Ս. խորան է բերվում Սրբալույս Մյուռոնով Լեցուն Մյուոոնաթափ Աղավնին: «Ո վ զա րմ ա նա ք» տաղի երգեցողությունից հետո Նորին Սրբությանը, «Ա ոա քելոյ Ա ղա ւնոյ» շարականի Երգակցությամբ, Կենարար Մյուռոնը կաթեցնում է ջրով առչեցուն երեք կաթսաների մեջ: Ապա « Պահպանիչ » - ի ժամանակ, հանեյով ջրի մեջ գցա ծ խաչը, այն տափս է օրվա խաչի կնքահորը:

Հընթացս Ջրօրհնեքի արարողության հնչում է նաև « Այսօր ձայնն հայրական» տաղը, ար, ինչպես վերոհիշյայում, դարձ յա յ նկարագրվում է ՛Քրիստոսի մկրտվեչը, Ս. Հոգու աղավնակերպ էջքը, Հոր հաճեյի ձայնը, որ վկայում է, թ ե ' « Դ ա ' է Ի մ սիրկի Ո րդին»:

Ջրօրհնեքի արարողությունից հետո, ողջ ներկա հավատավոր ա բարեպաշտ հայորդիները օրհնված ջուրը տա ն են տանում այն մեծ ա անմեկնկի հավատով, թ ե Տիրոջ ներկայության մի մասն իր մեջ պարփակած այս հեղակը շա՜տ ա շատ ցավեր պիտի դարմանի:

Հավարտ Աստվածահայտնաթյան Պատարագի և Ս. Մկրտության արարողության, Վեհարանի ընդունեւությունների սրա հա մ տրվեց պաշտոնական ճաշկերույթ:

Այո, ավարտվեց Ս. Ծննդյան Պատարագը: Հավատավոր հայորդին, տունդարձից առաջ, մեկ անգամ ևս մտովի ծնկ կո վ Բեթղեհեմյան աղքատիկ, սակայն Փրկչի ծննդյամբ հարստացած մսուրի առջև, իր փառաբանանքը, իբրև « խորհուրդ մեծ և ս ք ա ն չկ ի », առաքեց աո Բարձրյաչը՝ իրեն շրջապատողներին փոխանցելով հրեշտակների քաղցրաչուր ավետիսը.

«Ք րիստ ոս ծնսււ եւ յայտնեցաւ.Օրհնեալ է յայտնութիւն Ք րիստ ոսի»....

ՄԱՐԻԱՄ ՎԱ ՐԴԱ ՆՅԱ Ն

2.6 Ա ԷՋՍ՜հԱԾԻՆ 1997

ՆԵՐՍԵՍ ՎԱՆԱԿԱՆ

. Ն Ո Ր Գ 1 1 Ր Ւ И Ы Г Ь Ъ

Թ ե կ ա ր ե ն ա յի ե ս ք ո մ ե ը կ ե ր տ ե լ

Ն ո ր մ ա ր դ ն ա շ խ ա ր հ ի , տ ի պ ո վ ե ր կ ն ա յի ն ,

Ն ր ա ն կ ա ն ե ի ե ս ա ն հ ի շ ա չ ա ր ,

Վ ե հ հ ո գ ի , ն ե ր ո ղ , խ ո ն ա ր հ ո ւ վ ի ի զ ,

Մ ա ր դ ' ա զ ն ի վ , ր ա ր ի , ե ր բ ե ք չ ա ր ա կ ա մ .

Մ ա ր դ ' ը ն կ ե ր ա ս ե ր , զ ո հ վ ո ղ , բ ա ր ե կ ա մ :

Թ ե և ե ս է լ ե մ հ ա ճ ա խ շ ա տ հ ե ռ ո ւ

Կ ե ր պ ի ց կ ա տ ա ր յա լ , վ ե հ , ա ս տ վ ա ծ ա յի ն ,

Ես ի ն ձ ն ի ց դ ժ գ ո հ , հ ե ն ց դ ր ա հ ա մ ա ր

Ո ւ զ ո ւ մ ե մ կ ե ր տ ե լ մ ա ր դ ն ա ս տ վ ա ծ ա յի ն :

Գ ո ւ ց ե լ ի ն ե ի մ ի ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ

Ե վ կ ա մ թ ե հ մ ո ւ տ մ ի ք ա ն դ ա կ ա գ ո ր ծ ,

Փ ո խ ա ն ս և կ ա վ ի ձ ե ռ ք ո վ շ ա ղ ե ի

Մ ա ր դ կ ա ն ց ա ր ժ ա ն ի ք ն ո ւ ա ռ ա ք ի ն ի ն

Ե վ կ ա ր ե ն ա յի դ ր ա ն ց ո վ կ ե ր տ ե լ

Ն ո ր մ ա ր դ ն ա շ խ ա ր հ ի , գ ա լ ի ք ն ո ր դ ա ր ի :

Գ ո ւ ց ե լ ի ն ե ի հ ո գ ո ւ , է ո ւ թ յա ն

Մ ի ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ : Գ ե ղ ա կ ե ր տ ե ի

Մ ի ն կ ա ր ա գ ի ր , ա ն բ ի ծ , մ ն ա յո ւ ն :

Լ ո ւ յս ո վ ե ս ա ն շ ե ֆ ա յն զ ա ր դ ա ր ե ի ,

Տ ե ս ի լ ք և թ ռ ի չ ք , ա ն ս ա հ մ ա ն հ ո ւ յս ի

Ա կ ւ ն ք բ ա ց ե ի ն ո ր մ ա ր դ ո ւ հ ո գ ո ւ մ :

Թ ո ղ լ ի ն ե ր ն ո ր մ ա ր դ ը վ ե հ ա ն ձ ն ո ւ ա զ ն ի վ ,

Ն ե ն գ ո ւ թ յո ւ ն և դ ա վ ս ր տ ո ւ մ չ լ ի ն ե ր ,

Հ ո գ ի ն վ ե ր ա ծ վ ե ր մ ա ր մ ն ի ա ր տ ա ք ի ն ,

Լ ի ն ե ր ա յն մ ա ք ո ւ ր , զ ո ւ լ ա լ , կ ա թ ո գ ի ն :

Ե վ հ ո գ ո ւ վ ր ա ն ո ր դ ա ր ի մ ա ր դ կ ա ն ց ,

Չ լ ի ն ե ր դ ր վ ա ծ ա ն ց յա լ ի ց ս և բ ի ծ - ՛

2 3 .1 2 .1 9 9 6

Պ Ս С

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ԽՈՐՀՐԴԻ Ն ԻՍ Տ Ս. էՋՄԻԱԾՆՈՒՄ

Հունվարի 10-13-ը Մայր Աթոո Ս. էջմիածնում, Նորին Սրբություն Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախագահությամբ, Վաչե արք. Հովսեփյանի Ա Զավեն արք. Չինչինյւսնի ատենապետությամբ, տեղի ունեցավ Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի հերթական' 6-րդ նիստը:

Գարեգին Ա Վեհափաո Հւսյրապետը մանրամասն զեկույց տվեց Մայր Աթոո Ս. էջմիածնի նախորդ չորս ամիսների գործունեության' միաբա­նական ներքին կյանքի, նոր ձեռնադրությունների, Հոգևոր ճեմարանի, Քրիստոնեական Դաստիարակության և Քարոզչության Կենտրոնի, հրա­տարակչական աշխատանքների, Հայաստանում թեմական նոր կառույց­ների, հայրապետական այցելությունների և միջեկեղեցական հարաբերու­թյունների մասին: Ապա քննարկվեցին Մայր Աթոոի Կանոնադրության մշակման հարցը, ինչպես նաև 1700-ամյակի տոնակատարության կազմակերպական աշխատանքների ընթացքին, թեմերի գործունեու­թյանը, Ս. էջմիածնի և Հայաստանյայց Եկեղեցու նվիրապետական Աթոոների հարաբերություններին, միջեկեղեցական հարաբերություն­ներին, Մայր Աթոոի տնտեսական կացությանն աոնչվող հարցեր:

Նիստի աշխատանքներին մասնակցում էին Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի Հայաստանի ու սփյուոքի հոգևորական և աշխարհական անդամները, այդ թվում' Արարատյան հայրապետական թեմի առաջնոր­դական փոխանորդ Գարեգին արք. Ներսիսյանը, Շիրակի թեմի առաջ­նորդ Գրիգորիս արք. Բունիաթյանը, Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգև եպ ս. Մարտիրոսյանը, Արմավիրի թեմի առաջնորդ Ասողիկ եպս. Արիստակեսյանը, Ամերիկայի հայոց Արևմտյան թեմի առաջնորդ Վաչե արք. Հովսեփյանը, Ամերիկայի հայոց Արևելյան թեմի առաջնորդ Խաժակ արք. Պարսամյանը, Արևմտյան Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ և Փարիզի հայոց առաջնորդ Գյուտ արք. Նագգաշյանը, Եգիպտոսի հայոց առաջնորդ Զավեն արք. Չինչինյանը, Արգենտինայի հայոց թեմի առաջ­նորդ Գիսակ եպս Մուրադյանը, Սյունյաց թեմի առաջնորդ Աբրահամ վրդ. Մկրտչյանը, Ռ-աֆայել Պապայանը, Գրիգոր Խ ա նջյա նը, Հակոբ Փափազյանը, Պիոն Հակոբյանը:

Ժողովի աշխատանքների ավարտից հետո, ամփոփելով նրա արդյունքները, Գարեգին Ա կաթողիկոսը նշեց. «Սույն ժողովը նախ գեղեցիկ առիթ եղավ, որպեսզի անցնող չորս ամիսների ընթացքում ինչ որ կատարվել է Մայր Աթոո Ս. էջմիածնում կամ Մայր Աթոոի նախաձեռ­նությամբ' արտասահմանում, այդ բոլորի մասին մանրամասն զեկույց տալու ժողովին և վերատեսության ենթարկելու մեր աշխատանքները, որպեսզի առաջիկայում ծրագրենք ավելի եռանդուն ու բեղմնալից

Ա&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1997

գործունեություն' վերա շխուժսւցնելու, վերա կենդա նա ցնելու Մւսյր Աթոո Ս. էջմիւսծնի դարա վոր ա ռա քելությունը Հա յա ստ ա նում և ա յլուր. որտեղունենք հայոց թեմեր:

Երկրորդ, աոիթ ունեցանք քննարկելու այն բոլոր ծրագրումները, որոնք կատարվել և կատարվում են Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու պաշտոնական հիմնադրության 1 7 0 0 -ամյակի տոնակատարության առնչությամբ, մասնավորապես քաղաքամայր Երևանում Ս. Գրիգոր Լուսավոր չի անունը կրող Մայր Տաճարի կառուցման աշխատանքները ճիշտ կազմակերպելու և վարելու ուղղությամբ, որը կլինի այն կենդանի, պերճախոս վկայությունն այն պարզ ճշմարտության, որ քրիստոնեական հավատքը մեր ժողովրդի համար պատմության հետ առնչված երևույթ չէ սոսկ: Տաճարը պետք է դառնա մեր կենդանի հավատքի վկայությունը և նրա կառուցումը պետք է իրագործվի մեր ողջ ժողովրդի մասնակցու­թյամբ, յուրաքանչյուր անձ պիտի բերի իր քրտինքի կաթիլը այդ նվիրա­կան սուրբ գործին»:

Ատենապետներ Վաչե արք. Հովսեփյանը և Զավեն արք. Չինչինյանը հեռուստատեսությամբ ամփոփ տեղեկություններ տվեցին օրակարգի հարցերի մասին' հատկապես ողջունելով և ընդգծելով Մայր Աթոռի գործունեության աշխուժացման քաջալերական երևույթը:

1997

Հ Ա Յ Ր Ա Պ Ե Տ Ա Կ Ա Ն

Տ Ն Օ Ր Ի Ն Ո Ի Մ

Ա մենա յն Հ ա յո ց Կաթողիկոս Ն որին Սուրբ ՕծություՕ Տ .Տ .

Գ ա րեգին Ա Վեհափա ռ Հա յրա պ ետ ը, ըսդա ոա ջեւով Ուկրաինայի և

Հյուսիսա յին Կովկասի Ա ռա ջնորդա կա ն փ ոխ ա նորդությունների

հա մա յնքա յին մարմինների դիմումներին, սույն թվա կա նի հունվարի

1 0 -1 3 -ը կա յա ցա ծ Գ երա գույն Հոգևոր Խ որհրդի նիստ ից հետո

ստ որա գրեց երկու Կոնդա կ' հիշյաչ երկու փոխա նորդությունները

ինքնուրույն թեմեր դաոնայու մա սին:

Ն ո ր ի ն Ս րբութ յա ն տ նօրինութ յա մբ Ո ւկրա ինա յի թեմա կա չ

ա ռա ջնորդ է նշա նա կվեչ Տ . Ն ա թ ա ն ծա յրա գույն վա րդա պ ետ Հ ո վ ­

հա ննիսյա նը, իսկ Հա րա վա յին Ռ ուսա ստ ա նի (Հ յուսիսա յին Կովկա­

սի շրջա ն) թեմա կա չ ա ռա ջնորդ' Տ . Եզնիկ ծա յրա գույն վա րդա պ ետ

Պ ետ րոսյա նը:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 31

ՄԱՄԼՈ ԴԻՎԱՆ Մ ԱՅՐ ԱԹՈՌԻ

Է&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1997

Ք Ր Ի Ս Տ Ո Ն Ե Ա Յ Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն - 1700

ՈԻհյՏԱԴՆԱՑՈԻԹԵԱՆ ՑԱՆՁՆԱԽՄՐԻա ն դ ր ա ն ի կ ն ի ս տ ը փ ա ր ի զ ո ի մ

Սոյն թոսսկանի Յունուարի 17-19-ը Փարիզի Ս. Ցովհաննէս-Մկրտիչ Մայր Տաճարին կից Առաջնորդարանի դահլիճում գումարուեց 1700- ամեակի Ուխտագնացութեան Յանձնախմբի վարչական մարմնի անդրա­նիկ ժոդովը: Ժողովին ներկաւ էին 1700-ամեակի Գրասենեակի վարիչ- տնօրէն Մեսրոպ Արք- Աշճեանը, Ուխտագնացութեանց Յանձնախմբի ատենապետ Ցովնան Արք. Տէրտէրեանը, Միջին Արեւելքի երկրների պատասխանատու Սեպուհ Ծ . Վրդ. Սարգսեանը, ԱՊՀ երկրների պա­տասխանատու Նաթան Ծ . Վրդ. Ցովհաննիսեանը, Հայաստանի պատաս­խանատու Բագրատ Ա բղ. Գալստեանը, Եվրոպայի երկրների պատաս­խանատու Տիար Լեւոն Պաղտասարեանը, Հիւսիսային Ամերիկայի եւ Կանադայի պատասխանատու Տիար Անդրանիկ Պարսամեանը, Աւստրա- լիայի պատասխանատու Օր. Սաբրինա Ռակլան: ժողովից բացակայում էր Հարաւային Ամերիկայի պատասխանատուն:

ժողովի նիստերին իրենց մասնակցութիւնը բերեցին նաեւ «Երկիր եւ Մշակոյթ» Միութեան նախագահ Տիար Գեղամ Գեւոնեւսնը, «Ս են ժւսկ» Ընկերակցութեան նախագահ Օր. ժանին Վարկոլիեն, նոյն Ընկերակ- ցութեան գանձապահ Տիար Բուան, «Ա կ ն » ազգագրական երգչախմբի ղեկավար Տիար Արամ Քերոբեանը:

ժողովը բացուեց աղօթքով, որից յետոյ ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ Արեւմտեան Եվրոպայի Հայրապետական Պատուիրակ եւ Փարիզի Առաջնորդ Գիւտ Արք. Նագգաշեանը: ժողովը շարունակուեց հետեւեալ օրակարգով.

1. Ներածական խօսք - 1700-ամեակի Գրասենեակի վարիչ-տնօրէն Մեսրոպ Արք. Աշճեան,

2. « Ուխտագնացութեան ծրագիրը իր ընդհանուր գծերի մ էջ» - Ցովնան Արք. Տէրտէրեան,

8. Վարչական մարմնի անդամների առաջարկներ,4. Վարչական մարմնի անդամների պատասխանատւութիւնների եւ

պարտականութիւնների բաշխում,5. 1997 թ. Փետրուարի 19-23-ը Երեւանում կայանալիք միջթեմական

ներկայացուցչական մարմնի ժողովի օրակարգի պատրաստութիւն,6 . Պիւտճէի հաստատում:Վարչական մարմնի սոյն անդրանիկ ժողովը վերոյիշեալ օրակարգի

հիման վրայ կայացրեց հետեւեալ որոշումները.

1997 Ս&Ս՜ՒԱԾԻՆ

ա. Հրատարւսկել ուխտւսգնացութիւններին նուիրոսսծ մի գրքոյկ- ուղեցոյց' հինգ լեզուներով /հայերեն, ոուսերէն, անգլերէն, արաբերէն, ֆրանսերէն/:

р. Ուխտագնացութեանց ծրագիրը արժեւորելու համար որդեգրել Մշոյ Ս. Կարսւպետ Ընկերւսկցութեան ծրագիրը' իր կանոնագրով:

գ. Ուխտագնւսցութիւններն աւելի աոարկայական եւ յիշաւոակելի դարձնելու նպատակով կազմակերպել որոշակի սահմանուած թուով ծաոատնկութիւն' Երեւանի Նորք թաղամասում եւ Խոր Վիրապում, հաս­տատել ուխտաւորի խաչքար-պատը, որի վրայ պիտի գրուի նրա անունը:

դ. Ուխտագնացութեան մասնակցել ցանկացողների համար ձեռնարկել յատուկ դասընթացներ:

ե. Ուխտաւորի քայլերգ ստեղծելու համար դիմել ժ ա գ Ս. Ցակոբեանին: զ . Ցուցապաստւսռների համար դիմել Վիգէն Դարբինեանին:Մեսրոպ եւ Յովնան սրբազանների զեկոյցներից յետոյ վարչական

մարմնի անդամները իրենց յանձնարարուած շրջանների պատասխա- նատւութիւններից բացի վարչական մարմնի մէջ ստանձնեցին հետեւեալ աշխատանքները.

Նախագահ' Մեսրոպ Արք. Աշճեան, ատենապետ' Ցովնան Արք. Տէրտէրեան, քարտուղար' Բւսգրատ Ա բղ. Դալստեան, գանձապահ' Անդրանիկ Պարսամեան, հրատարակչական աշխ. վարիչ' Սեպուհ Ծ- Վրդ. Սարգսեան, օգնական' Նաթան Ծ . Վրդ. Ցովհաննիսեան, ճանա­պարհորդական հարցեր' Լեւոն Պաղտասարեան, օգնական' Օր. Սաբրինա Բակլա:

Որոշուեց նաեւ տարին մէկ անգամ գումարել միջթեմական ներկայացուցչական խորհուրդ, որն իր անդրանիկ ժողովը պիտի գումարի Փետրուարի 19-23-ը Երեւանում: Հաստատուեց նաեւ վերոյիշեալ ժողովի օրակարգը' հետեւեալ նիւթերով.1. Զեկոյց' Ցովնան Արք. Տէրտէբեան,2. Երեք թեմերի զեկոյցներ /Արարատեան, Կոտայքի, Արմաւիրի/ եւ

ծրագրերի ներկայացում,3. ճամփորդական ծրագիր /Օումանիա, Ղըիմ, Հա յաստան/' Լեւոն

Պաղտասարեան,4- Հրատարակչական' Սեպուհ Ծ . Վրդ. Սարգսեան,5. Ս. Կարապետի Ընկերակցութիւն' Մեսրոպ Արք. Աշճեան,7. Խօսք Արտաքին ւսոեւտրի և զբոսաշրջիկության նախարար Գառնիկ

Նանագուլեանի կողմից:Ժողովը պատրաստեց եւ հաստատեց ուխտագնացութեանց պիւտճէի

նախագիծ:

Շաբաթ երեկոյեան վարչական մարմնի չորս անդամները' Ցովնան Արք. Տէրտէրեանը, Նաթան Ծ . Վրդ. Ցովհաննիսեանը, Բագրատ Աբղ. Գալստեանը եւ Անդրանիկ Պարսամեանը, մեկնեցին Ամստերդամ'

Է.Չ.Ս'հԱԾհՆ 1 9 9 7

Կիրակի օրը պատարագելու եւ տեղի հայ համայնքի հետ աշխատանքներ տանելու, ուխտագնացութեանց նպատակը, ուղղուածութիւնը, ինչպէս նաեւ կազմակերպչական գործունէութիւն ծաւալելու իմաստով.

Կիրակի, Ցունուարի 19-ին, Ամստերդամի հայոց եկեղեցում Ս. Պատարագ մատուցեց Յովնան Արք- Տէրտ էրեա նը, յընթացս որի քարոզեց եւ բացատրեց ուխտագնացութեան էութիւնը: Ցաւարտ Ս.Պատար գի Սրբազան Հայրը տեղի հայ համայնքի վարչականներին եւ երիտասարղութեանը մանրակրկիտ կերպով բացատրեց եւ կարեւորեց ուխտագնացութիւնների անհրաժեշտութիւնը.

20.01.97.ՓԱՐԻԶ

ՔԱՐՏՈԻՂԱՐՈԻԹԻԻՆ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1997

ս^ւա Հէգ-ե-տ ւստ .

ձ ք ^ կ ^ Հ ^ յԼ յ- ճ ^ * "—*■- 'т д "г у » «/

Ь « Ц ( • ^ ~ ^ *я ь Л Л

•Ժ И"— ^ 'Ь л Ъ « Г « Я

~ г 6 ~ г *“*г Р ՞ т \ ф % Г \ , -

^ Д^ .д ^Д ег— ^ & г Ч /է Փ ^ ~ Հ & ~ *է Ա ,~ էէձ ~ է~ (Է ./^ .Հ & Հ ի է Լ .

Հ ՞Ե է ք դ է ժ

Т Ы Л ’3 * * т г* ~ г г т ֊4 ‘/~ л а ~ 4

ншнуյ-™ *Հ ^ ձ ^ 1

• Ո * ճ■л“ ‘. « « У Ч * -

^ ■ д * ՜ д ;»/ Л ^ . '^ Я -Ау ^ Д ^ , у » !.—

է Խ * ^ * 0 * Ծ կ է » է * ' « г Ь г 'т гч г^ с я ՝՜ 0 > С Г Г 4г Щ л >& 4 Н ~ * Л ֊хЛ

<հ « / ք ս * ГГ աք ^ "է" ե ւ - г Г рш Я А » Г?* "

~ մ յձ ՚հ հ *"էէք ՚~ ~ > $ Հ "3 ^ «УГоу Д т ^ К—■

. ձ.-^

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 37

ԲԱ ԳՐԱՏ ԱԲԵՂԱ ԳԱԼՍՏՅԱՆ

ԶԱՔԱՐԻԱ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՁԱԳԵՑԻ (855- 877 )

Զ աքարիա Ձա գեցի Կաթողիկոսը Թ դարի և ընդհա նրա պ ես Հ ա յ Եկե­ղեցու. Հա յրա սլեա ների փ ա ղա նգի մեֆ ա մենա լուսա վորյա լ և սլա յձա ռ դ ե մ ք ե ր ի ց մեկն է , որ կա րողա ցա վ դ ժ ն ի ժա մ ա նա կներում լի ն ե լ

ա րթ ուն և իմա ստ ուն վերադիտ ող իր Հոտի Հա մա ր: Երա նա չնորՀ Հ ա յր ա - պետի ը ն տ ր ո ւթ յա ն պ ա րա գա ն իսկ վ կ ա յո ւմ է նրա ո ւն ե ցա ծ և վ ա յե լա ծ ա յն Հե ղ ի ն ա կո ւթ յա ն մա սին, որով ա շխա րՀա կա ն կա մ պարզ վա նա կա ն վիճա կում ընտ րվեց Կաթողիկոս Հ ա յո ց ' մեկ օրվա մեֆ ստ ա նա լով Հոգևոր բոլոր աստիճա նները:

Նրա կ յա ն ք ի մասին շատ տ եղ եկ ո ւթ յո ւն ներ և մա նրա մ ա սնութ յուններ դ ե ռ և ս բա ց ա կ ա յո ւմ ե ն : Ո չի ն չ չկ ա նրա ծա գմա ն և Կաթողիկոսական բ ա ր ձ ր ա գ ո ւյն ա ստ իճա նին կ ո չվ ե լո ւ նա խ ընթա ց Լրբա նում զբա ղ եցր ա ծ դիրքի և վիճակի մա սին: Մատենագրական ա ղբյո ւր ները բա վա րա րվում են նրա ն ներկա յա ցնել « յա նա րա տ ի կեանս կ ե ց ե ա լ», « ա յր ս ո ւր բ և ա ռա ­ք ի ն ի » և նմանատիպ ա յլ բ ն ո ւթ ա գ ր ո ւմ ն ե ր ո վ : Ղատելով Հայրա պ ետ ա կա ն շրջա նի գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յո ւն ի ց , կարելի է ա սել, որ բա ցա ռի կ պ ա յմ ա նն եր ում նրա ը ն տ ր ո ւթ յո ւն ը ա մ բողջո ւթ յա մ բ ա րդա րա ցվա ծ և արժանի է ր : Երանելի Հա յրա պ ետ ը իր կ ա թ ո ղ ի կո ս ո ւթ յա ն 2 2 տ ա րիների ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , որ թ ե ' Հոգևո ր և թ ե ' քա ղա քա կա ն իմա ստ ով ա յն ք ա ն էլ պ ա յծա ռ և խ ա ղա ղ չէ ի ն Հ ա յ Ե կեղեցու և Հա յա ստ ա նի Հա մա ր, բա զմա բա ն գ ո ր ծ ո ւն ե ո ւթ յա մ բ փոր­ձեց ոչ մ ի ա յն պ ա Հպ ա նել և պաշտպան ել ե ղ ա ծը , ա յլև բա ր ե լա վ ել ո ւ բ ա ր ե կ ա ր գ ե լ: Ն ա Հ ա տ ա կ ո լթ յո լն ն ե ր ո վ և խ ոստ ովա նա կա ն, վ կա յա կա ն մ ա Հեր ո վ Հա յտ ն ի ա յդ ժա մա ն ա կա Հա տ վ ա ծ ո ւմ նա ձ ե ռ ն ա մ ո ւխ եղա վ եկեղեցա կա ն մ ի ո ւթ յա ն խ ն դ ր ի ն ՝ ա յս ա ռ ի թ ո վ թ ղ թ ա կ ցե լո վ Կ. Պոլսի Փոտ Պատրիարքի Հետ (որոնք ցա վ ո ք մեզ չե ն Հա սել) և , դ ո լմ ա ր ելո վ Շիրակա- վա նի ժողովը (8 6 2 թ .), մ եծ ի մ ա ս տ ո ւթ յա մ բ Հա յկա կա ն ա նկախ թ ա գ ա վ ո ­ր ո ւթ յա ն գաղափարի չո ւր շ միա վորեց բա ժա նվա ծ և պ ա ռա կտ վա ծ նա խ ա ­րա ր ներ ի ն , կա րողա ցա վ զսպ ել ա րա բ ա ր յո ւն ռ ո ւշ տ ոստ իկա ններին և նա խ ա կա րա պետ ը դ ա ռ ն ա լ Հա յկ ա կա ն նոր պ ե տ ա կ ա ն ո ւթ յա ն ' Բ ա գրա - տ ո լն յա ց թ ա գա վ որո ւթ յա ն :

Զա քա րիա Զ ա գեցի ն Հեղինա կ է նա և չո ւր Հ երկու տ ա սնյա կի Հասնող տ ոնա խ ոսա կա ն ճա ռերի ո ւ ք ա ր ո զ ն ե ր ի , որ ո նք ր ա ն ի բ ո ւն Հա յրա պ ետ ի Հ ո գ ե կ ի ր և Ա ստ վա ծա մերձ ներա շխ ա րՀի լա վ ա գ ո ւ յն ա ր տ ա Հ ա յտ ո ւ- թ յո ւն ն ե ր ն ե ն :

Մ խ իթա րյա ն Ուխտի միա բա ն և բա զմա վա ստ ա կ գիտ նա կա ն Հ . Պողոս Ա նա նյա նը մ ե ծ Հ մ տ ո ւթ յա մ բ ' լա յն ն ե ր ա ծո ւթ յա մ բ, ք ն ն ա կ ա ն բ ն ա գ ր ո վ և ծ ա ն ո թ ա գ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ , Հ ա յ ը ն թ ե ր ց ո ղ ի ն է ներկա յա ցրել մի ստվա ր Հատոր, որը պ ա րունա կում է Զա քա րիա Ձ ա գեցու տ ա սնչորս ճա ռերը, որից էլ մ ե ն ք քա ղ վա ծա բա ր կատարել ե ն ք « / > Ծ ն ո ւն դ ն Ք րիստ ոսի՛» ճա ռի աշխ ար Հա բա ր ի վերա ծումը:

38Ա Ա&Ս՜ԻԱԾՒՆ 1997

Այսսւեղ , սա կա յն, հարկ ենք Հա մա րում ն չե լ, որ մեծա նուն գիտնականը իր կա տ ա րա ծ երա խ տ ա րժա ն գործի ներ ա ծա կա ն ո ւմ , ո ւղ ղ ա կ ի կա մ ա նոլղա կի կերպով, չա մչյա նա կա ն մոտ եցմա մբ. Զա քա րիա Լա յրա պ ետ ին փ որձում է ներկայացնել որպես քա ղկեդոնա կա ն և Հռ ո մ ի Ա թոռի բա րձրա - գ ա հ ո ւթ յո լն ը ը ն դ ո ւնո ղ , որին անպայմանորեն պիտի ա նդրա դա ռնա նք մեր ա մսա գրի ա ռաջիկա Հա մա րներից մ ե կ ո ւմ : Ա յս ճա ռը ա չխ ա րՀա րա րիվերածելիս մեր նպատակը չի եղել անդրա դա ռնա լ և արծարծել ա յս Հա րցը, ա յլ պարզապես Հա յ ը ն թ ե ր ցո ղ ի ն Հա ղորդա կից դ ա ր ձ ն ել մեր ՏիրոՀ Ծ ն ն դ յա ն խ որին խ ո ր Հր դ ի ն : ԱչխարՀարարի վ երա ծում ը կատարել ենք քա ղվա ծա բա ր և ցա նկա ցել մասնավորաբար չե չտ ե լ ա յն Հա տ վա ծները, որոնցով Աստվածակիր Հա յրա պ ետ ը ն ե ր կ ա յա ցն ո ւմ է Ա ստ վա ծորդու Ծ ն ո ւն դ ո վ ոչ մ իա յն մ ա ր դ ո ւ, ա յլև մ ա րդու ա ն տ ա ղ ա ն դ ո ւթ յա մ բ ո վ տ իեզերքի ո ւ տիեզերական չորս տարրերի (Հ ո ղ , օղ , Հուր , Հո ւր ) ա նկումապրած վիճակի վերա կա նգնումը:

ՏԵՐ ԶԱՔԱՐԻԱ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍՔԸ ՄԵՐ ՏԵՐ ՀԻՍՈԻՍ ՔՐԻՍՏՈՍԻ

Ծ Ն Ն Դ Յ Ա Ն ՄԱՍԻՆ

Ք ա նզի , եթե մի ո ր և է թա գա վորի և ինքնա կա լ իշխ ա նո ւթ յա մ բ ա մբողշ երկրի աշխարՀակալ միա Հեծա ն պ ետ ութ յա ն տիրողի ծ ն ն դ յա ն օրը ո ր և է մեկը ցա նկ ա նում է նշել և կամ սեղան բա ց ե լ, [ա պ ա ] մ ե ծ Հնա րա մտ ու­թ յո ւն ն ե ր ո վ , խ ոՀա կա ն խ ո ր Հ ո ւր գ ո վ , խ ո ր ա գ ի տ ո ւթ յա մ բ և նրբա նկա ­տ ո ւթ յա մ բ է շա նք թ ա փ ում իր նպատակը ի ր ա գո ր ծե լ' ըստ ա րժա նվ ույն թագավորի :

...Իսկ մ ե ն ք , որ ա րժա նա ցա նք տ ո ն ելո ւ թ ա գա վ ո ր ն ե ր ի երկնա վոր Թա գա վորի' ա նեղծ և մշտնջենավոր Աստուծո մ ե ծ և Հրաշափառ, ծ ն ն դ յա ն օրը, բերկրա լից Հրճվա նքով, անկողոպտելի ուրա խ ութ յա մ բ ցնծա լո վ պիտի ց ն ծ ա ն ք : Ք ա ն զի , որ Աստուծո կերպ ա րա նքն էր և Հոր է ո ւթ յա ն նկարա- դի րը , կնիքն ո ւ լո ւ յս ը Ծնողի պատկերի և Պատճառի փ ա ռ քի ծա գ ո ւմ ը , անժամանակ և ա ռա նց ծորման ծնունդը Հորից, գերա զա նցը մտ քի սահմա­նից, գեր ի վերո և ա նսկիզբը անսկիզբ Հորից, անպատմելին մա րդկա նցից և ա նծա նոթը Հրեշտ ա կներից, ճա ռա գա յթ ն ո ւ ճա ճա նչը Ա նեղի, Անժամա­նակը Անժամանակից, Անվայրափակը Ա նպ ա րունա կելիից, Անպարփակելին Անպարփակելիից, Անպարագրելին Ա նպ ա րա գրելիից, Որդին Հորից, Անեղի ծն ո ւն դ ը և Սուրբ Հ ո գ ո ւն փ ա ռա կիցը, թա գա վորը սերովբեների, Իշխանը երկնավոր պ ետ ութ յուններին , Հորն Հավասար և զո ւգա կ ի ցը ... ժամանակ­ների լրումէւն Հոր և Սուրբ Հ ո գ ո ւ կա մքով Հա յրա կա ն փ ա ռ քից խ ո նա րՀ- վ ելո վ բնա կ վեց սուրբ Կույսի անարատ ա ր գ ա ն դ ո ւմ : Եվ վ եր ցնելո վ նրա մարմնի Հա տ կութ յուններից ' մա րմնա վորվեց, ծա ռա յա կա ն կերպ ով սա ղմ-

Հրեշտակները ըստ սուրբ հայրերի բաժանված են երեք դասի, որոնցից յուրաքանչյուրը ուսն երեք աստիճան.Ա. Աթոոք, Քերովբեք, Սերովբեք Բ. Տերությունք, Ջորությունք, Իշխանոլթյունք,Գ. Պետությունք, Հրեշտւսկապետք, Հրեշտակք:

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 39

նա վորվելով և սակավ առ. սակավ ա&մամբ Հա սնելով կա տ ա րյա լ ա մ բող­ջա կ ա նութ յա ն, միա ցրեց ա նպ ա րա գրելի ա ս տ վ ա ծո ւթ յո ւն ը ' երկու եզրերը կատարյալ ի մի ա մփ ոփ ելով:

...[Ա Յ Ս Օ Ր ] Հ ի ն ա վ ո ւր ցը մ ա ն կ ա ն ո ւմ է , սեր ո վ բեներ ի Թ ա գա վորը աստղերի մ իջոցով գ ո ւշա կ վ ո ւմ և մ ոգեր ից ըն ծա ներո վ ե ր կ ր պ ա գ վ ո ւմ : Անվայրավւակ Բանը կենդա նիների մ ս ո ւր ո ւմ է Հա ն գ ր վ ա ն ո ւմ , սա կա յն միաժամանակ Հոր Հետ բա զմ ելով փ ա ռքի Ա թո ռի ն: Դավթի որդին դ ր վ ո ւմ է գրկի մ ե ^ բ ա յց և ն ո ւ յն իր խ ո ս քո վ կ ր ո ւմ բո լո ր ա րա րա ծներին: Ըստ մ ա րմնա վոր բ ն ո ւթ յա ն կերա կրվեց իր մ ա րմնա վոր ծն ո ղ ի ց [Ն ա ] Ով կերա կրում է ստ եղծվա ծներիս, Ով ձեռնա տ ա րա ծ ս ն ո ւմ է բո լո ր արարած­ներին: Ք ա նզի Կույսի որ ովա յնում ա ստ վա ծութ յունը միա ցա վ մա րդկա յի­նին և ի մ փ ր կ ո ւթ յա ն Համար մ ա րմինը. Հո գ ի ն և միտ քը միա վորեց Իր ա նճա ռելի բ ն ո ւթ յա ն Հետ , որպեսզի նմանին նմա նով մա քրի, լի ն ե լո վ մա րդ ճշմարիտ' ծնվա ծ Կույսից մա րմնով, Հոգով և մա քուր մ տ քո վ :

...Մ եծա Հա րոլստ ը ի ն ձ նմա ն տ նա նկա ցա վ, որպ եսզի ես Իր պատկերով զ դ ե ս ա տ ա վ ո ր վ ե լո վ փ ա ռ ա վ ո ր վ ե մ : Լիա ռա տ ը Հ ե ղ վ ե ց ի մ դա տ ա րկփ ո ք ր կ ո ւթ յա ն ս վրա , որպ եսզի ես Հա ղորդա կից դ ա ռ ն ա մ Նրա ա նճա ռ փ ա ռքին :

Անժամանակ Լ ո ւյս ի ց անստվեր Լ ույս ի մա րդկա յին բ ն ո ւթ յա մ բ ն յո ւթ ա ­կա ն մա րմին ա ռ ն ե լո վ [ե ր կ ո ւ ] ա նգի տ ելի և ա յլա զ ա ն բ ն ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ը միա վորվեցին դ ա ռ ն ա լո վ մ ի : Ինչպ ես երկա թն ո ւ Հուրը մ իա խ ա ռնվելով ա սվ ում է Հ ո ւր ' ս և կա մ ծի րա նա գույն [ա յնպ ես է լ ] ա յս դ ե պ ք ո ւմ [ա ս վ ո ւմ է ] մի կերպ ա րա նք երկու բ ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց բա ղկա ցա ծ: Ա յսպ իսով նորա - Հրաշ և նորա ձև եղա ն մի ա նձի, մի դ ե մ ք ի և մի կերպ ա րա նքի մեջ ա նշփ ո- թա բա լւ մ ի մ յա ն ց միա ցա ծ ա ստ վա ծա յին և մ ա րդկա յին բ ն ո ւթ յո ւ ն ն ե ր ը , ա ռա նց փ ոփ ոխ վելու Իր ա ս տ վ ա ծութ յունից, ք ա ն զ ի [Ն ա ] ա նփոփոխ ելի է և ա նպ ա րա գրելի: Եվ Աստված պարփակվեց Կույսի ո ր ո վ ա յն ո ւմ ' պարա գրելի մա րմնում...

Անպ ա րա դրելին պարա գրվեց Կույսի գ ր կ ո ւմ ' անպարունակւելին պ ա րու­նա կվեց և ա նշոշա փ ելին շոշա փ ելի դ ա ր ձա վ , ք ա ն զ ի « .Մ ե ն ք տ եսա նքՆրան և մեր ձ եռքերը շոշա փեցին Կենաց Բանը՜» (Ա Հ Ո Վ Հ . Ա 1), որ իԼա վ փ րկելու արարածներին:

Ա ՅՍ Օ Ր Հ ո գ ե ղ ե ն ա նմ ա Հներին Ա ն Հա սա նելին Հա սա նելի դա ր ձա վկենա գո ր ծելո վ ա րա րա ծներին, Ա նիմա նա լին [ո ր պ ես ] ա յսօրա ծին մա նուկ ճա նա չվ եց մ ա րդկա նցից: Հորից ա նճա ռ Բ ա նը, ճ ա ռելի մ ա րմնով Կ ույսի գ ր կ ո ւմ պ ա րուրվեց, Ա նքննելին ք ն ն վ ե ց , ա նկրելին կրելի դա րձա վ, ա նժա ­մանակը սկ իզբ ո ւն ե ցա վ , Ա ստ ուծո Որդին Կ ույսի որդի ե ղ ա վ : Ա նմա յր ե ր կ ն ք ո ւմ և ա նՀա յր երկրռւմ, ա նեղը եղա կա նա ցա վ, ա նստ եղծը գ ո յո ւթ յա ն կ ո չվ ե ց , ա ն ն յո ւթ ա կ ա ն ը երևա ց ն յո ւթ ա կ ա ն մ ա րմ նով , ա ն ո ւր ը ^ ծն վ եց Հրեա ստ անի Բ եթ ղեՀեմ ք ա ղ ա ք ո ւմ , աներրը երևա ց աշխ ար Հա գրի օրերին: Ա նեզրը սա Հմա նա փ ա կվա ծ դ ր վ ե ց կենդա նին եր ի մ ս ո ւր ո ւմ , ա նսկ իզբը ս կ զբն ա վ ո ր վ եց Կ ույսից որպես մ ա նո ւկ ծ ն վ ե լո վ , ա նչա փ ելի ն սա Հմ ա - նափակման մեջ դրվեց իր ա մբողջա կա ն մարմնի չա փերի պ ա տ ճա ռով:

2 Անուր-որևէ տեղ ե. տեղից չեղող, անկետ, անսահման, անբովանդակելի:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1997

Ա ՅՍՕՐ անմահը Հող եղենների մահկանացու, բ ն ո ւթ յա մ բ զգեստ ա ­վորվեց, Հբեղեներից ա ն ո մ բռ ն ե լե ն 'ը մ բռ ն վ ե ց . ա նվա յրա փ ա կը' ամփոփվեց, ա նպ ա րփ ա կելին' պ ա րփ ա կվեց, ա ն տ ե ս ա ն ե լի ն տ ե ս ն վ ե ց . Ըստ գ ր ք ի . « Քրիստ ոս են վ ե ց ' փ ա ռ ա վո րենք, Ք րիսա ոս մ եզ Հա մա ր խ ոնա րհվեց ե ր կ ն ք ի ց ' ր ն ղ ա ռ ա շ ե լն ե ն ք , Քրիսա ոս մ եզ Հա մա ր վ ա յր ի շա վ դեպ ի ստ որա յիններս' վեր ե լե ք » , ք ա ն զ ի սկզբնա կա ն խավարը պ ա րա բա րձյա լ֊ եղա վ և անստվեր լո ւ յս ը ծա վա լվեց ա մբողշ տ ի եզեր ք ո ւմ ... ք ա ն զ ի անժա­մա նա կ մ ա նուկը ծն վ եց մ եզ Հա մա ր, որ ն ո ւ յն ի ն ք ը թ ա գ ա վ ո ր է թա գա վորների և մա րգա րե և քա Հա նա և պատարագ և բա րձողը մա րդ­կանց բոլոր մ եղքերի' որ է ա նմա յր երկ նքո ւմ և ա նՀա յր երկրռւմ:

ԱՅՍՕՐ Բանն Աստված ծնվեց ք ա ր ա յր ո ւմ , որպեսզի մարդիկ երկինք Հրա վիրվեն, խ ա նձա րուրում պատվեց, որպեսզի պատռի սաղարթապատ և մա շկեղեն Հա նդ եր ձը : Բոլորի Տերը բ ա զ մ ո ւմ է կենդա նիների մ ս ուրում , որպեսզի ես, որ Հավասարվեցի չորքոտ ա նի կենդա նիներին, Հրեշտակներինզ ո ւ գ ա Հ ա վ ա ս ա ր լ ի ն ե մ . . .

Եվ, երբ մեր Տերը ծնվեց ք ա ր ա յր ո ւմ , Հերովդես ա րքա յի երեսունե­ր ե ք երր ոդ տ ա ր ո ւմ ' ա չխ ա րՀա գրի ժա մա նա կ, ցո լա ցո ղ աստղ երևա ց ա ր և ելք ո ւմ և ԼաՀավորված ճա ռա գա յթներով փ ա յլեց Պարսից ա չխ ա րՀոլմ, որը մոգերը տ եսնելով , ա րթնա ցա ն ք ն ի ց , և ճշտ ելո վ [ո ւ ղ ղ ո ւ թ յո ւ ն ը ] Հետ ևեցին աստղի ծա գմա նն ո ւ ը ն թ ա ց ք ի ն : « Ո ՞ւ ր » [— մտ ա ծո ւմ էի ն , —] որպ եսզի նրա մ ի ջո ցո վ փ ո ւթ ա յի ն Հա սնել նորա ծին թ ա գ ա վ ո ր ի ն երկ բպ ա գելու: Եվ աստղի ծա գումը Հրա շա փա ռ, ս քա նչե լի և զա րմանալի

է ր - .Ա յդ ժամանակ մոգերը ճանապարՀ ը ն կնելո վ դեպ ի ԵփրաթիԳ կողմերը,

տեսան աստղը, որ ա ռա ջնորդում էր իրենց ա ր և ելք ի ց և լցվ եցի ն ց ն ծ ո ւ­թ յա մ բ : Ն ույնպ ես և աստղը նրանց տարավ ա յնտ եղ որտեղ մա նուկն է ր : Եվ մոգերը լս ա ծ լինելով Բաղամի ա ռա կներից, թ ե նրա թ ա գա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ա վելի վերա գ ո ւ յն է ք ա ն Գ ո գ ի նը ' Հա սկա ցա ն նրա թ ա գա վ ո ր լի ն ե լը (Թ Ւ Վ Ք ■ Ւ Ղ 5 - 7 , 8 - 9 ) : Ն ա և ա յն , որ ա սա ց. « Պի տի ծա գ ի Հա կոբի աստղը »(Թ Ի Վ Ք Ւ Ղ 17), ա յդ խ ոսքի Հա մա ձա յն ճա նա չեցին նրա Աստված լի ն ե լը , և թ ե « Նա պիտի ննֆի ի ն չպ ե ս կ ո ր յո ւն ն ա ռ յո ւծ ի և ին չպ ես ա ռ յո ւ ծ » (Թ Ի Վ Ք Ւ Դ 9 ) ' իմ ա ցա ն նա և նրա թ ա ղ վ ե լո ւ մ ա ս ի ն : Ա յդ պատճառով էլ ա րևելքից իրենց Հետ ա նՀրաժեչտ իրեր էին բ ե ր ե լ: Եվ ներս մտ նելով ընկա ն մա նուկի ա ռ Լ և , խ ոնա րՀվելով երկրպ ա գեցին նրան ու. բա ցե լո վ ի ր ե ն ց գա նձերը մ ա տ ուցեցին խ ո լն կ որպես [ն շ ա ն ] Ա ստ վա ծ լի ն ե լո ւ , ոսկի' որպես թա գա վորի և զ մ ո ւռ ս ' որպես [խ ո ր Հ ո ւր դ ] աշխարՀի փ ր կ ո ւթ յա ն Հա մա ր մ ե ռ ն ե լո ւ : Եվ ա ր դ ' մ ե ն ք մի ա խ որ Հ ո ւր դ սուրբմարգարեներին ի վերուստ տ րվա ծ կա նխ ա սա ցությա մբ, Հետ ևելով երջանիկ ավետ ա րա նիչներին, Հակամետ լի նելո վ մոգերի Հետ և ձա յնա կցելով սուրբ Հրեշտակներին, որոնք կարապետները եղա ն Տիրոֆ ծ ն ն դ յա ն , երգա բա նում ենք Հրաշափառ օրվա զո ր ո ւթ յո ւն ը :

ОՊարաբարձյալ-ըսսւ Ն Բ Հ-ի «շուրջանւսկի ի բաց բառնալ ի միջո], շնչված, ցրվա ծ»:

4 Եփրաթ-Քաղեբի երկրորդ կինն էր Ովրալի մատը (Ա Մնաց. Р 19): Ոմանք կարծում են, թե նրա անունով է կոչվում Բեթղեհեմը կամ Նփրաթ վայրը:

1997 ԱՋՍհԱ ԾԻՆ

Ա ՅՍ Օ Ր Հ ո ր ա նմա րմին Բա նը մ ա ր մ ն ա ն ո ւմ է բա նա կա ն Հ ո գ ո վ , կա տ ա րյա լ մ տ քո վ , ն յո ւթ ե ղ ե ն մ ա րմ նում պ ա րունա կվելով' Ա ստ վա ծ է և մա րդ' վերա ծնվա ծ ԲեթղեՀեմում:

ԱՅՍՕՐ Հոր կերպարանք Բանը թ ա նձր ա նում է և ա նմ ա տ ույց լո ւ յս ի ց ճ ա ռ ա գ ա յթ ե լո վ Կ ույսի ա ր գ ա ն դ ո ւմ բա ղա դ րյա լ մա րմնով մ ա նկա նում է ըստ մա րդկա յին բ ն ո ւթ յա ն օր ե ն ք ի ' իննա մսյա ժամանակից Հետո կատա­րելա պ ես ծ ն վ ո ւմ է ք ա ր ա յր ո ւմ , Ա ստ վա ծ և մա րդ լի ն ե լո վ : Նորա ձև և Հրա շա փ ա ռ կերպ ով մ ի ա խ ա ռ ն վ ո ւմ ե ն բ ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , ք ա ն զ ի մեր փ ր կո ւթ յա ն Համար Բանի ա ն ն յո ւթ և ա նմա րմին բ ն ո ւթ յո ւ ն ը մ իա նում է մեր ն յութ ա կա ն և Հողեղեն բ ն ո ւթ յա ն Հետ , որպեսզի մեր կերպ ա րա նքով զգեստ ա վորվի և ան միանա լիներին վերստին միավորի:

Ա ՅՍ Օ Ր տ իեզերա կա ն ո լո ր տ ն ե ր ո ւմ ց ր վ ո ւ մ է մ ե ղ ք ի խ ա վա րը և Հա ստ ա տ վում անստվեր լո ւ յս ը :

Ա ՅՍ Օ Ր Բ ե թ ղ ե Հ ե մ ի ք ա ր ա յր ը ե ր կ ի ն ք դ ա ր ձ ա վ , մ ս ո ւր ը ' ա թ ո ռ ք եր ո վ բեա կ ա ն , իսկ Բ ե թ ղ ե Հե մ ը ' երկիր ո ւր ա խ ո ւթ յա ն , ք ա ն զ ի ե ր կ ն ք ո ւմ ա նմա յրը անժա մա նա կ Բանն Ա ստված ա նՀա յր ծն վ եց երկրռ ւմ , որպեսզի մ են ք բոլորի պատճառ եղողին Հա յր վ եր ա կո չենք:

Ա ՅՍ ՕՐ Մ ելք ի ս եդ եկ ի ն է իր մեջ բո վ ա ն դ ա կ ո ւմ , ա նմ ա յր ն ա ն Հա յրլի ն ե լո վ , ք ա ն զ ի մ եզ Համար ա յսօր մա րգա րե, թա գա վոր և քա հա նա ծ ն վ ե ց :

Ա ՅՍՕՐ ուրա խ ա նում է երկինքը և ց ն ծ ո ւմ երկիրը, ք ա ն զ ի Հա վիտ յա ն- ներից ա ռա ջ [ ե ղ ո ղ ] ա նսկիզբ Բանը տիրապես կա մեցա վ խ ո նա ր Հվ ելո վ ծա ռա յի կերպ ա րա նքով զգեստ ա վորվել Կ ո ւյս ի ց ' նախապես անապական սրբվա ծից, [ա չխ ա ր Հ] եկա ծ Աստված և վերա ծնվա ծ որպես մա րդ միշտ Հոր Հետ լի ն ե լո վ :

ԱՅՍՕՐ ուրա խ ա ցա ն վ ե ցթ և յա ն սրբասաց սերովրեները, ք ա ն զ ի Նրա նից' Ո ւմ փ ա յլա կնա ցա յտ և ա րփ ա ճա ճա նչ լո ւ յս ի ց զա ր Հո լր ե լո վ դ ո ղ ո ւմ են և թ և ա ս ք ո ղ ե լո վ ծա ծ կ ո ւմ իր ենց դ ե մ ք ե ր ը , ա յսօր տ ե ս ն ո ւմ էին [Ն ր ա ն ] ա նճա ռա բա ր մ ա նկա ցա ծ և խ ա ն ձ ա ր ո ւր ո ւմ պ ա տ վա ծ Հե թ ա ն ո ս ն ե ր ի փ ր կո ւթ յա ն Հա մա ր: Ց ն ծ ո ւթ յա մ բ ուրա խ ա նում են բ ա զ մ ա գ ո ւն դ սերո վ- բե ն ե ր ը , ք ա ն զ ի անժամանակ Ո րդին, անստվեր Լ ո ւյս ը ա նժամանակ Լ ո ւյս Հորից ա յժմա ծին մա նուկ ծնվեց Բ եթ ղեՀեմում ' [որպես] Քրիստոս Թ ա գա վոր, Մեսիա և Իշխան Հոգեղեն պ ետ ութ յո ւնների :

Ա ՅՍ ՕՐ փ ա ռա վորելով Հրճվ եցի ն պ ե տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , ք ա ն զ ի Հո ր ը և Սուրբ Հ ո գ ո ւն իսկակիցը5 և արարիչը պ ետ ութ յո ւնների , իշխ ա նը Հո դ եղ են - ների Հոր մոտ լի ն ե լո վ մա նուկ է մ մ ա ն ո ւն ե լ, որ նշա նա կ ում է Ա ստ վա ծ Հա ճեցա վ մեզ Հետ լի ն ե լ, ճշմարիտ մ ա րդեղ ութ յա մ բ ա յժ մ երկնքից իջնելո վ ա նմ ա Հո ւթ յա ն Հա ց եղա վ մ եզ Հա մա ր:

Ա ՅՍՕՐ ուրա խ ա ցա ծ զվա րճա ցա ն Հրեշտ ա կներն ո ւ Հրեշա կա պ ետ ները, որոնք ս ո ւր բ և անարատ Կ ույսից մա րմնա ցա ծ Բանի մա սին ե ր գ ո ւմ են « Փ ա ռ ք բ ա ր ձ ր ո ւն ք ն ե ր ո ւմ » , որ ս ո ւր բ ք ա ր ա յր ո ւմ ի ջ և ա ն ե լո վ ծն վ ե ց Աստված և մա րդ վերա ծնվա ծ և գերա զա նց ք ա ն եզա կա ններիս բ ն ո ւթ յո ւն ը ներգործելով և ա մփ ոփ վելով պ ա րա գրվոլմ է մա րմնում ա նճա ռա բա ր' ըստ մա րմնի Հրեա ներ ից, սա կա յն բո լո ր ի Հա մա ր Ա ստ վա ծ լի ն ե լո վ օր Հն յա լ Հա վիտ յա ն :

5 Իսկակից-էակից, նույնաէ, համաէ, նույն էությունից

4 2 Ա է&ւյ՜ԻԱ ԾԻՆ 1997

ԱՅՍՕՐ ուրա խ ա ցա ծ զվա րճա նում են երկինքն ո ւ երկնա վոր զ ո ր ո ւ­թ յո ւն ն ե ր ,,, քա ն զի անհասանելի Հոր ա նձնա վորությա ն լո ւ յս ն ո ւ էո ւթ յա ն նկարագիր Բանը, որ վերա հա նգչում է քա ռա կերպ յա ն ա նձեռա գործ ա թոռի վրա, տնօրին.սրար բա զմել է կենդանիների մսուրում , ա նբա ժա նելի լինելով

Հայրական ծոցից:

ԱՅՍՕՐ նորոգվելով պ ա յծա ռա ցա ն երկիրն ո ւ կենդա նիները, ք ա ն զ ի Հա վիտ յա ններից ա ռա I եղող Հոր ա նիմա նա լի ծ ն ո ւն դ Ո րդին, ա յսօր անարատ սուրբ Կույսից մեր նմա ն լի ն ե լո վ և կենա գործելով մա րդկա նց, ընծա ներով է պաշտվում ա րևելքի պարսկական զորա կա ններից:

ԱՅՍՕՐ Հրճվելով զվա րճա նում են Բ եթղեՀեմն ո ւ ա յն քա րա յրը որտեղ Նա ծնվեց և ց ն ծ ո ւմ է երկիրը Եփ րա թի, ք ա ն զ ի Հոր ա նսկիզբ Բանը քա ր ա յր ո ւմ ծնվեց որպես էմ մ ա նուե լ մա նուկ, որով Աստված մեզ Հետ է , թա գա վոր Իսրայելի և կենագործող Հեթանոսների:

ԱՅՍՕՐ Հրճվելով ուրա խ ա նում է տ իեզերքը անպարփակելի թա գա վորի ծն ն դ յա ն Հա մա ր, որ սուրբ Կ ույսից ծա գեց մ եզ Համար բա ր ձ ո ւնքներ ի ա րդա րութ յա ն ա րեգա կը և Հրա նուտ ո ւ ա րփիաՀրաչ ճ ա ռա գ ա յթ ն եր ո վ ստորիններին չա Հա վորեց:

ԱՅՍՕՐ ց ն ծ ո ւմ են դա շտ երն ո ւ ա նտ ա ռները, ք ա ն զ ի Հոր է ո ւթ յա ն նկարագիր և պատկեր ա նՀա սա նելի և ա նբովա նդա կելի Բ ա նը, ա յսօր Հաճեց Հողեղեն ծա ռա յի կերպ ա րա նք ստ ա նա լ' ա նժա մա նա կ Որդին և ժամանակների արարիչը ժամանակի մեջ մա նկա ցա վ:

ԱՅՍՕՐ ց ն ծ ո ւմ են լե ռ ն ե ր ը , զվ ա ր ճ ա ն ո ւմ բ լո ւր ն ե ր ը , լո ւս ա վ ո ր յա լ պ ա յծա ռա նո ւմ են ա նապատները և ճ գ ն ա զ գ յա ց սրբերը միա նձնա կա ն դա սերով, քա ն զի ա նեղա նելին Աստված և փ ա ռքի թա գա վորը խ ոնա րՀվեց երկնքից և իՀավ արարածներին փրկելու գոռոզից° :

ԱՅՍՕՐ զվարճացան Համորեն Այրերը բոլոր զ ե ռ ո լն ե ր ո վ , ք ա ն զ ի փ ա ռքի ծա գում ն ո ւ ճ ա ռա գա յթ ը Հորից գ ա լո վ մա րդա ցա վ Սուրբ Կ ույսից և բա զմ ո ւմ է կենդա նիների մսուրում , որին Հովիվները տ եսնելով ընծա յա բեր էին լի ն ո ւմ և Հրեշտ ա կների Հետ ե ր գ ա բա ն յա լ ա ղա ղա կում . « Փ ա ռ ք բա ր ձ ո ւն քն ե ր ո ւմ » , որ ա ռա քեց Բանը մեզ ի փ ր կ ո ւթ յո ւն : Պ ա յծա ռա նում է նա և ա րեգակը իր ոսկեճա ճա նչ ճ ա ռա գ ա յթ ներ ո վ բով ա նդա կ և ք ա ջա ­հարմարի աստղերով, ք ա ն զ ի ս քա նչե լա գ ո ր ծ Աստուծո Որդին, Ո ւմ անրա - վելի բ ն ո ւթ յո ւն ը ևրկինքը չէ ր բա վա կա նա նում ը ն դ ո ւն ե լո ւ , արարածների փ րկութ յա ն Համար ի ջև ա ն ո ւմ է սուրբ քա ր ա յր ո ւմ , ա ն ե ղ ծո ւթ յա ն փ ա ռքի Համար արարածներին ա զատելով ա պ ա կա նությա ն ծա ռ ա յո ւթ յո ւն ի ց :

ԱՅՍՕՐ ց ն ծ ո ւմ են ա մբողջ աշխարՀի Հեթա նոսները, ք ա ն զ ի Ա ստ ուծո Որդին ի ջ ն ե լո վ վերա ցրեց ա ն ե ծ ք ի պ ա տ ուՀա սը և նեղ ո ւ ա ն ձ ո ւկ ՃանապարՀը բա ց ե ց , [որ պ եսզի ] ա նկ յա լ Հրեշտ ա կների փոխարեն մա րդը վերաթևի դեպի [երկինք]:

ԱՅՍՕՐ ցնծա լո վ բե ր կ ր ո ւմ է սուրբ եկեղեցին, ք ա ն զ ի ա նՀա սա նելի և ա ն ք ն ն ե լի Հոր է ո ւթ յո ւ ն ի ց Բանը Հրա շա գործեց մ եզ Հա մա ր որպես

6 Գոոոզ-սատանա, չար:7 Քաջահարմար-գեղեցկահարմար, բարեհարմար, ներդաոնակ:

1997 ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ

ա ր դ ա ր ո ւթ յա ն ա ր ե գ ա կ ' պ ա րա դրվա ծ մ ա ր մ ն ո ւմ մ տ ք ի ն և խ ո ս ք ի ն ա նհա սա նելի կերպ ով, որի Համար երկինքն օր Հն ո ւմ և երկիրը ուրա խ ու­թ յա մ բ գ ո վ ո ւմ է Սուրբ Հ ո գ ո ւն փ ա ռա կցին:

ԱՅՍՕՐ ցնծա լո վ բեր կ ր ո ւմ է վերին Երուսաղեմը և զվա րճա նում Սիոն մ ա յր եկեղեցին, ք ա ն զ ի մեզ Համար փ ա յլա կնա ցա յտ լո ւ յս ի վերա րկողը* խ ա ն ձա ր ա ր ո ւր ո ւմ բո վ ա ն դ ա կ վ ե ց , որպ եսզի նա խ ա ստ եղծի պ ա տ րա նքի պ ա տ ճա ռով մերկա ցյա լներին պ ճնելով զա րգա րի լո ւս ա զ գ յա ց պ ա տ մու­ճա նով' վերա դա սելով երկնքի Հրեշտակների Հետ :

ԱՅՍՕՐ փ ա ռքի թ ա գա վ որը , որից զա ր Հո լր ելո վ դ ո ղ ո ւմ էին Հրեշտակ­ների բ յո ւր ա վ ո ր բա նա կները , ծն վ եց անա պ ա կա ն Կ ո ւյս ի ց , ա նտ եսն ու ա ն ք ն ի ն ը , ք ա ռա կեր պ յ աններիցս վե Հա գ ո ւ յն ը խ ա ն ձ ա ր ո ւ ր ո ւ մ պ ա տ վեց' ա րևելքից երկրպ ա գվելով ընծա ներով:

ԱՅՍՕՐ անապական Կույսից ծնվեց թա գա վորների թ ա գա վոր Քրիստ ոս և մ ա կ ա ս փ ռ վ ա ծ^ ա րա րչա կա ն պ ա րգևները ծա վա լելով սփ ռեց ա մբողջ տ ի ե զ ե ր ք ո ւմ , որից ա րփ իա փ ա յլվա ծ Հեթա նոսները մերկա ցա ն տխրական կա ր ծր ո ւթ յո ւնի ց , Ո ւմ միշտ Իրեն կամական^ չորեքկերպ յա ն կենդա նիների Հետ միասին օր Հնա բա ն ո ւմ են մշտ նջենավոր երդ ո վ :

...Ա Յ Ս Օ Ր Սինա լե ռ ա ն փ ոխ ա րեն Բ ե թ ղ ե Հ ե մ ն է Հ ա յտ ն ո ւ մ և [տ ա ս ն ա բա ն յա յի ] տախտակների փոխարեն Ավետարանը պ ա ր գ և ո ւմ մ եզ , ք ա ն զ ի ա յն ժամանակ, որ անապատի ա նկեզ մորենու մեջ երևա ց Մովսեսին և նա չէ ր Հա մ ա րձա կ վ ում մերձենա լ ո ւ դի տ ել [Ն ր ա ] տ ե ս ք ը , ա յժ մ խանձարրապատ Հա յտ ն վ ո ւմ է ա մբողջ մ ա ր դ կ ո ւթ յա ն ը : Ա յնտ եղ Մ ովսեսն ա սում է ր . « Գնա մ և տ եսնեմ ա յն ա Հա վոր տ ե ս ա ր ա ն ը »(Ե Լ Ք Գ 3), իսկ ա յստ եղ Հովիվներն էի ն ա սում. « 6 ր թ ա ն ք Բ եթ զեՀեմ և տ ե ս ն ե ն ք , թ ե ի Ոն չ տ եսա րա ն է գա »(Ղ .Ո Ւ Կ . Բ 1 5 ) : Եվ Նրա ն, որ ժա մա նա կին Մ ովսեսըչկա րողա ցա վ տ եսնել, թ եպ ետ և բ ա զ ո ւմ ա նգա մ ներ թ ա խ ա նձեց և միա յն ա ղոտ կերպ ով թ ի կ ո ւն ք ը նա և վ եմ ո վ վ ա ր ա գ ո ւր վ ա ծ տ եսա վ, ա յսօր ժամանակների լր ո լմ ի ն , Հրեաստանի Բ եթ զեՀեմ ք ա ղ ա ք ո ւմ , ք ա ր ա յր ի մեջ բոլորի կողմից է տ եսնվում, որը դիտ ելով ա մբողջ տ իեզերքը ուրա խ ա ցա վ և Հրավիրվեց [մ ա սնա կցելու] ա ն զ ր ա վ ի ուրա խ ութ յա ն ը:

Ա ՅՆ Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ ' ա նա պ ա տ ում, Իսրա յելի բ յո ւր ա վ ո ր բա նա կներին կե­րա կրում էր մա նա նա յով և լորա մա րգիներով, ա յսօր անապական մա րմինն ո ւ ս ո ւր բ ա ր յո ւն ն է ը ն ծ ա յո ւմ տ իեզերքի փ ր կո ւթ յա ն և մ եղքերի թ ո ղ ո ւ­թ յա ն Հա մա ր' որպես Հա նդերձյա լ անվախճան կ յա ն ք ի ա ռ Հա վ ա տ չյա :

Ա ՅՆ Ժ Ա Մ Ա Ն Ա Կ , որ ամպի և Հրե ս յո ւն ո վ էր ա ռա ջն որդ ում եբր ա յեցի ­ների բա նա կին, ա յսօր ճա ռա գա յթ ող ա ստ ղով էր ա րև ելքից ա ռ ա ջն որդ ում մոգերին դեպ ի քա ր ա յր ը և լուսա վոր ո ւ արփիաՀրաշ ամպով կա ռա վա րում տ ի եզերքը ' Վերին Երոլսա ղեմ Մ եծ Ա իոնոլմ գտ նվող ա րդարների Հա վիտե­նական Հա րկերը : Նա, Ով Հաճախ Մ ովսեսին ա սա ց. <ձԵս ե մ Ա բրա Հա մի

^ վերւսրկող-սկզբնավորող:^ Քաոակերպլան-քերովբե ների հատկանիշը:

վեհագոցն-վերագոււն, վեր գտնվող:■ 1 Մակասփոել-մակերեսին սփռված, այսինքն Իր մոտ եղած: ^ Կամական-կսւմակից:^ Անզրավ-անավարտ, անեզր, անվախճան, անսպառ, անբավ:

4 4 Ս Ա&Ս՜Ի1'ԾԻՆ 1997

Աստվածը, ԻսաՀակի Աստվածը և Հա կոբի Ա ստ վա ծը: Ես իՀա , որ փրկեմ Իսրա յելի որդիներին Փարավոնի ձ ե ռ ք ի ց , որովհետ և նրա նց ն ե ղ ո ւթ յա ն

Լյ/է ւ ս յ ս ս լ ։ ձ Մձ է ք I — Л ւ/ ս • -~ ~ % _ »■փարավոնից, որը պաչարեց մ եղ քով վիրա վորելով: Նա Ո ւմ Եղիան որպես լո ւ յս գերահրաչ երբեմն տ եսնում էր Քորեր լեո.ան վրա և չէր կա րողա նում մոտենալ անմերձենալի Աստծուն, ա յլ թիկնոցով քողա րկելով վա րա գուրում էր էր դ ե մ քը , Հավիտյանների ավարտին Հա յտ նվելով Եփ րաթում, մա րմնով վ ա ր ա գո ւր յա լ ծա ծկեց իր ա նՀա սա նելի ա ս տ վ ա ծ ո ւթ յո ւն ը ' Քրիստ ոս բնա կվելով մեր սրտ ում Հավատքի ներգործութ յա մբ:

Ա րդ, որովՀետ և արժանացանք այսպիսի Հրաչափաո. և գերա մբա րձյա լ14 ա յս տոնը տ ոնելուն, ըն թ ա նա նք աստղերի Հետ , մոգերի Հետ ընծա յա բեր լի ն ե ն ք , Հովիվների Հետ երկրպ ա գենք, երկնա յին զորքերի Հետ օրՀնա - բա նենք և փ ա ռա վորենք մա րմնով ծնվա ծ Բանն Ա ստ ծուն, որի Հետ Հորը, միաժամանակ և Ս ուրբ Հ ո գ ո ւ ն փ ա ռ ք , ա յժ մ և մ իչտ և Հա վիտ յա նս Հավիտենից. ա մեն:

^ ԳհրամբարՅյսղ-հույժ բարձր, գերագույն:

1996 ԷՋՍ ԻԱ Ծ Ւ Ն Ա 45

Ս. ԵՓՐԵՄ ԱՍՈՐԻ

ՆԵՐԲՈՂՅԱՆ ՔՐԻՍՏՈՍԻ Ծ Ն Ն Դ Յ Ա Ն 1

Սքանչելի է Ք ո ծնունդը, Որդի Աստուծո, ե դժվարին է իմ բերանին' նվաստ լեզվով խոսել մեծ խորհուրդների վերաբերյալ: Քո հայտնությունը բարձր է բոլոր բանական էակներից, և իմ տկարության պատճառով անհնար է խոսել

Քո ծննդյան մասին: Բովանդակ աշխարհը չի կարող ճառել Ք ո փաոքը, Տեր . Ա արդ, ես' տկարս, ինչպե՞ս համարձակվեմ պատմել Քո մասին: Միայն Քո Հայրը գիտե Քո ծննդյան որպիսությունը, ու [ես]' հող Ա մոխիրս, ո'ր բերանով խոսեմ Քո մասին: Քո Մորից իսկ ծածուկ է իբրև մարդ հայտնությունը Ք ո , Ա արդ, ո ՞վ արդյոք կբարձրանա աո աստվածային ծնունդը Ք ո : Ք ե զ հավասար չէ և ոչ մեկը, բայց միայն Հայրը Ք ո . իսկ ես ինչպե՞ս երկարեցնեմ իմ լեզուն դեպ Քո ծածուկ խորհուրդները: Քո խորհուրդները անծանոթ են նաև հրեշտակներին, և ինչպիսի՞ ձայնով Ք ե զ ընծայեմ նվազ խոսքերիս պտուղը: Ք ո կաոքին լծված Քերովբեները երբեք չիմացան Քո տեղը, ե այժմ ո՞ր կողմ ընթանան իմ մտքերը՝ պատմելու Քո մասին2 : Որտե՞ղ ճանաչեմ Ք ե զ , ո՞ր ծածուկ խորհրդի մեջ ես, և կամ ինչպե՞ս ճաոեմ Քո մասին, քանզի անիմանալի է Քո խորհուրդը: Իմ զգայարանները ո՞ր երկիրը թռցնեմ' որսալու Ք ե զ , ե կամ ո՞ր սահմանը նայեմ' տեսնելու ւսնտեսա- նելիիդ: Որչա՞փ բարձրանա միտքը' գտնելու անտեսանելիիդ, կամ ո՞ր շավղով ընթանա խոսքը' պատմելու անպատմելիիդ մասին: Ո՞ւր ես գտնվում, քերովբեա­կան կա ռքո՞ւմ, թ ե ՞ Մարիամի մեջ, Ք ո ծնողի մոտ, թ ե ՞ Հովսեփ ի մոտ' Հրեաստանի երկրում, հայրական ծոցո՞ւմ, թե* Մարիամի հարկի ներքո, հողեղեն արգանդո՞ւմ, թե՞ շափյուղա Աթոռին, հրեղեն թևերի վրա ՞, թ ե* Ք ո Տա լիթա 3 Մոր բազուկներին: Քերովբեների ուսերի վրա* ես, որ Ք ե զ տեսնեմ այնտեղ, թե* Քո մեծությունը բնակվում է Սրբուհու գրկում, Քո պայծառությունը լուսափայլ էակ ների մե՞ջ է , թե* պատված ես խանձարուրի մեջ և աղքատապես դրված մսուրի մեջ: Ա յնտ եղ, ուր չեն հասնում հրեշտակների մտքերը, բնակվում ես էությա ՞մբ, թե* իբրև նորածին կերակրվում ես խոնարհ ստինքներով, կառքերի սոսկալի շարժումո՞վ ես օրհնաբանվում, թե* Քո աղքատ Մոր գգվանքն է Ք ե զ հաճելի, հրեղեն երեքսրբյան լեզուներո՞վ ես սրբաբանվում, թե՞ կուսական սուրբ բերա նով ես գովերգվում, բանական անիվների վրա * ես փառավորվում, թե* Դա վթի դստեր ձեռքերով ես շոշափվում, անմարմին երիվարների հրեղեն կառքո՞վ ես բարձրանում, թե՞ աղքատի դստեր գրկում ես խոնարհված, անծանոթ

1 Ներբողի 6րատարակիչները /Ս . Եփբեմի մատենագրութիւն, 6տ. Դ . Վենետիկ, 1836, էջ 9 - 3 4 / ծանուցում են, որ մեծանուն Ասսեմանին ինչպես այս, այնպես էյ

Նախավկայիս նվիրված ՕերբողԸերը վերագրում է Հա կոբ Սրճեցուն /4 5 1 -5 2 1 / : ՄիՕչդեո հայերեն ձեռագրերը մասնավորաբար Ծննդյան ներբողը

ե ' Հակոբ Սրճեցու /Մաշտոցի անվան Մատենադարան, ձեո. 824, /». թ. 50ա, 9018, թ. 4 3բ-80բ /, թ ե ' /ձեռագրերի մեծամասնությամբ/ V.

! /3 0 6 -3 7 5 / անվամռ /Մ Մ . ձեո. 993, թ . 12ա-16ա, 994, թ . 19բ-27ռ, ?2բ. 1520. թ. 349ա -354բ, 3791. թ . 19 բ ֊3 1 բ , 8030. թ. 265ա -291ա /:

2 Ակնարկում է Եզեկիեւ մարգարեի Տեսիէքում (ժ ) Աստվածությունը կրող կաոքի անիվների տարընթաց շարժումը:

3 Եբրայերեն նշանակում է՝ «.աղջիկ, կույս». Մրկ. Ե 41:

ավանդել են » 2ա -35բ. 3679. Եփրեմ Ասորու 996, թ. 106ռ-1.

4-6 Ա էջս՜իածւն

էությունների կամարների վրա, Պետություններից վե՞ր ես զվարճանում , թե՞ Քո մեծությունը իջել է Կապպաթայի այրի մեջ5 , սերովբեները մեծաձայն սրբասա­ցություն են աոաքում աո Ք ե զ . թե" ճշմարտապես կուսական կաթ են ջամբում Ք եզ : Արդ, որտե՞ղ փնտրեմ Ք եզ , որ ամենուրեք ես. Եփրաթայի Բեթղեհեմո՞ւմ, թե* երկնքում կամ երկրի բոլոր ծագերում:

Նվաղեցի, Տեր, քանզի սքանչելի ես և Քո խոսքը՝ հարուստ, իսկ ես՝ տկար, ե իմ լեզուն՝ աղքատ. ինչպե՞ս կարողանամ պատմել Քո մասին: Համակ սուրբ է Քո կոչումը, և իմ միտքը' խոովքի մեջ: Լույս են Քո խորհուրդները, և մութ են հոգևոր աչքերս ու չեն կարող տեսնել Ք եզ : Իսկ արդ, եթե լռությունն ընտրեմ' չար գայթակղություն կլինի, որովհետև [այն] ծուլություն է ծնում, [բա յց] համար­ձակվել և ասել' մեծ ահ է . գուցե չկարողանամ: Նեղվա ծ եմ երկուսի միջև, ի՞նչ անեմ: Ք ե զ կտամ իմ ձայնի քնարը, շարժիր Ք ո մատները Ա Հոգուդ շնորհով արթնացրու իմ խոսքը' հոգևոր եղանակով պատմել Քո փաոքը: Եվ քանի Որ ես արժանի չեմ՛ Դու, Տեր, խոսիր ինձ Քո մասին: Ես փող եմ, և Քո շնորհը' ձայն, Դու ներգործիր, որպեսզի Քեզնով երգեմ Քո [փաոքը]: Քո զորությամբ թող իմ միտքը բխի Ք ո պատմությունը և Քո պարգևներով թող երգեմ Ք ո ծննդյան փաոքը: Աոաջին ծնունդն անճաոելի է հրեշտակներին իսկ. արժանացրու ինձ փառաբանել երկրորդը, որ Կույսից է : Միտքս չի համարձակվում մերձենալ [աոա­ջինին. բայց] սրան հպվում եմ Քո սիրով խոսելու: Ա յն անճառելի է նույնիսկ հոգեղեն լեզուների համար, [մինչդեռ] սրա մասին բերանն իմ փափագում է խոսել, քանզի շնորհով է : Մշտնջենավորին սերովբեներն իսկ չեն համարձակվում նայել, (մինչդեռ) Նրան, որ այսօր եղա վ, հովիվները մերձեցան: Թե առաջինն ինչպես եղավ, միայն Հա յրը գիտե, [մինչդեռ] Սրա լինելու օրն ազդարարեց ամբողջ աշխարհն իր լրումով: Այն օտար է նույնիսկ երկնավոր դասերի համար, մինչդեռ այս մոտիկ է Արևելքի մոգերին իսկ: Աոաջինն անծանոթ է Քերովբե­ներին, [բայց] մերձավոր է այս երկրորդը, որովհետև ողորմություն հեղեց մեր վրա: Եվ եթե այս ստուգապես հայտնի չէ քննողներին, ապա առաջինի մասին ո՞վ կհամարձակվի պատմել: Հարկավոր չէ զննել ո 'չ հայրականը (ծնունդը) և ո'չ կուսականը, որովհետև [երկուսն էլ] զարմանալի և անպատմելի են: Աոաջին ծնունդը վեր է ժամանակից, բոլորից գաղտնի է և այս վերջինը՝ քողարկված կուսական մատանիով: Աոաջինի մասին տ եղ չկա ո'չ խոսելու և ո'չ մտածելու, բայց այս երկրորդ հրաշքը ապշեցնում է դպիրներին անգամ: Արդ, լռենք հեռա­վորի մասին, որ չի պատմվում, և գանք մերձավորի մոտ, որ չի բացատրվում:

Եվ արդ, իմ անարժանությանս պատճառով մի արհամարհիր ինձ, որպեսզի փափագեմ, և քանի որ անկարող եմ՜ մի մերժիր ինձ, որպեսզի փառաբանեմ: Տեր, նայիր իմ կամքին՝ թե ինչպես է Քո փառքին պատրաստ, որովհետև իմ լեզուն սնոտիաբար չի պարծենում՛ պատմել Ք ո մասին: Եվ ինչը գեղեցկադիր պսակ չէ խոսքիս մեջ, ինձանից չէ . որովհետև ամեն տեսակ պատվական ակնեղեն, որ Քեզնից առա, ընդելուզելու եմ սրա մեջ: Եվ եթե իմ խոսքի կարգը հաճելի չէ, Բա19 ПР] Դու ես շնորհել այն' Ք ո մեծ խորհուրդը չի փոքրանա իմ նվաստ բերանի մեջ: Եթե թոթովախոս մեկը թագավորի անունը հորջորջի' մի՞թե կպակասի թագավորի անունը հախուռն խոսքից: Նույնպես և. եթե տգետ մեկը

4 ^ դԻոԸԻսԻո'յ Արիսպագացու, « Պետությունները» (Եփես. Ա 21, Կողոս. Ա 16) ներկայացնում են երկնային իննասւոիճան նվիրապետության երրորդ եռյակի աոաջին դասը. ТЬе Агшетап Уегеюп օք էհշ жогкв аПпЬШес! էօ նւօոյ-տատ сЬе Агеорарй, ей. Ьу К. V/. Ուօատօո, Ьоуапп, 1987, р. 1-53.-

5 Ցովհ. ԺԹ 13:

1-ՋՍ'հԱԾհՆ а 47ճառի Ասսւվածության պատմությունը, Աստվածությունը չի վնասվի նրա տգի- տաթւունից: Եվ այժմ, Տեր, հս այս դաշինքով մերձենում եմ Քեզ' ոչ թե սահման դնելու Քո խոսքին, այլ սրտիս հոժարությունը հայտնելու իմ պատգամներոմ- Փոքրիշատե խոսենք շնորհների մասին, որ տրվեցին Ադամին: Քանզի Տերն իշավ նորոգելու ընկած Ա խորտակված Իր պատկերը, [ուստի] իմ խոսքերով գովության պսակներ պիտի հյուսեմ Ա մատուցեմ Նրան, որ հոժարեց ծնվել Կույսից մեր փրկության համար: Արքունական թագ պիտի ստեղծեմ Ա մատուցեմ թագավորների Թագավորին, որն Իր մեծությունը խոնարհեցրեց Ц իշավ աղքատ­ների հարկի ներքո: Պիտի աոնեմ իմ ձայնի պտուղը և մտնեմ նրա աոշԱ, որ, անճառելի լույս հագած, հանձն առավ մարմին հագնել Դավթի դուստրից՛: Իմ՛ խոսքի պատարագը երկրպագությամբ մատուցելու եմ Քահանայապետին, որ եկավ պատարագ լինել հանուն մեղավորներիս: Իմ լուման ընտրողությամբ պիտի բերեմ քաշ հովվապետի սեղանին, որ եկավ Գառ լինելու' Հորից առաք­ված: Իմ խոսքը պիտի իմաստասիրաբար կրկնեմ' պատմելու Աստուծո Բանի մասին, որ անփոփոխելի մարմին եղավ եւ բնակվեց մեր մեշ:

Ողորմության քուրայից քաղեց առատ գութը, որ դրոշմեց Ադամին' առնելու նրա մարմինը, որպեսզի վերստին նորոգի նրան: Շնորհի անսահման ծովից դուրս եկավ վտակը' այն, որ ստեղծեց պատկերը, որպեսզի մաքրափայլ սրբի նրան հանցանքների աղտից: Մեծ Արքան կամեցավ առաքել Իր Որդուն' փրկելու այս աշխարհը չարի գերությունից ե կռապաշտության մոլորությունից: Նրա գւսլուս- տից առաջ բազմացան կանխասացները Ա բովանդակ տիեզերքում ավետարանե­ցին բարի համբավը: Սպառնացին հալածողի քարոզիչները, բայց չվախեցավ նրանցից, նրա վրա արձակեցին իրենց նետերը, բայց չենթարկվեց գերության: Ողորմածը տեսնելով, որ աշխարհը տկարանում է, և թշնամին' զորանում, Իր Որդուն առաքեց' ետ բերելու ավարը գերողից: Տերը հրեշտակապետին հրամա­յեց հրեշտակներին պատրաստել տալ Իր ճանապարհը, որպեսզի իջնի Ա բնակվի Կույսի մեջ: Հորից անբաժանելին հրամայեց նրան փառքի Աթոռից և առաքեց Իր ոտքի պատվանդանի մոտ, ինչպես ասում է, թե' «Երկինքը Իմ Աթոռն է և երկիրը Իմ ոտքի պատվանդանը»6: Արդ, որտեղի՞ց դուրս եկավ կամ ո՞ւր գնաց կամ ի՞նչ հարկ կար պատգամախոս7 լինել նրա առշև, ե ի՞նչ պատճառով առաքեց Նրան, որպեսզի ոչ թե հոգեղենները փութով ընդառաշ գնան նրան և կամ հրեղենները, կիզող հուր բորբոքելով, Նրան հասնեն: Նրա ընթացքը սուր է առավել, քան Քերովբեներինը, Նրա թռիչքը արագ է առավել, քան Սերովբեներինը: Փայլակն ասպատակում է և չի հասնում Նրան, հողմը հնչում է և. չի կարողանում նրանից անցնել, սուր է բնությամբ ե. արագ' ընթացքով: Եվ արդ, ինչո՞ւ իրենից աոաշ ուղարկեց հրեշտակին' ողշունելու և ավետարանելու Կույսին Իր գալուստը, թերևս, որպեսզի չզարհուրի Օրիորդ Մայրը, երբ Մանկանը որովայնում տեսնի առանց սերմի: Եվ դարձյալ, այն պատճառով հրեշտակին ուղարկեց, որ Մարիա- մը հասկանա, թե Ով է բնակվում իր մեշ Ա կամ Ում է կրում Իր կուսությամբ:

Հրամանը հասավ հրեշտակին, ե նա փութաց, որպեսզի չհապաղի գնալիս: Խոսքը, որ լսեց Գաբրիելը, ոչ ոք չիմացավ, քանզի գաղտնի ասվեց Բարձրյալի

6 Գործը է 49:1 Բնագրում' « Որեշտակ» , որ այստեղ ունի պատգամավորի կամ պատգամախոսի

իմաստ:

Ա&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

կողմից: Սուրբ Գրքից լսեցինք միայն աոաքվելու մասին, բայց որպիսության վերաբերյալ չլսեցինք, որովհետև անհասանելի է: Բայց այս գիտենք հաստա­տապես. թե ինչ լսեց' նույնը ասաց Կույսին, և ինչ սովորեց' նույնը ավետարանեց Աստվածամորը: Ծաոան ընդունելով մեծ Թագավորի հրովարտակը և արագորեն թռչելով երկնավորների դասերի միջով' քայլեց գնդերի վրայով և չշվարեց դասա- պետաց [ներկայությունից]: Անցավ բազմության միջից և չզարհուրեց լեգեոննե­րից: սեղքեց կրակը, պատոեց հողմը, ոտքի տակ աոավ կայծակները, դուրս եկավ մշուշի միջով Ա գնաց լուսեղեն ճանապարհով: Հրեշտակներին թողեց իրենց բնակավայրում ե. անցավ նրանց միջով, լքեց հրեշտակներին իրենց կայաններում Ա բաժանվեց նրանցից: Սլանալով երկնքից' իջավ երկիր և հասավ Մարիամին: Ծաոան տեսնելով Թագավորի Մորը' գլուխ խոնարհեց նրա աոջև, տվեց ողջունելի հրովարտակը' Բարձրյալի կողմից գրված: Եվ իմաստուն բանա­կանը սկսեց ընթերցել. «Ողջույն Քեզ, Օրհնվածդ կանանց մեջ, Տերը քեզ հետ է » 8: Եվ աղավնին տեսնելով թագավորական թռչունին' խիստ երկյուղեց, որովհետև չգիտեր, թե ով է և ինչ է փնտրում կամ որտեղ է նրա բնակավայրը և կամ ով է նրան աոաքողը: Այն բանից, որ ասաց, թե' «Տերը քեզ հետ է » , իմացավ' ծաոա է, բայց Օրա Տիրոջը չգիտեր' ով է: Մարիամը հրեշտակին ասում է. «Ասա ինձ, ո*վ է քո Տերը, կամ ո՞րն է Նրա աշխարհը, գուցե ուրիշ մեկի հետ շփոթեցի՞ր ինձ, քանզի անտեղյակ եմ քո Տիրոջից, ուրեմն քո խոսքերն իզուր են: Երբևէ Նրան տեսե՞լ ես և կամ ի՞նչ ես խոսել Նրա հետ, որ քեզ առաքեց ինձ մոսյ: Արդյոք լսե՞լ ես Նրա ձայնը կամ թե եկել ես խաբելո՞ւ համար, ի՞նչ նպատակով ուղարկվեցիր, և կամ ինչպիսի՞ն է նրա կերպարանքը, որովհետև դու՛ սքանչելիդ. Նրան Տեր ես անվանում: Նմա՞ն է քեզ, թե* քեզնից առավել է. քեզ նման երևելի* է, թե* քեզնից պայծառ, քեզ պես փառավո՞ր է, թե* անպատմելի է Նրա փառքը: Եթե դու' ծաոադ, լույսն ես հագել իբրև վերարկու, ապա քո Տերը համակ հուր է անմերձենալի, եթե քո տեսքը արեգակից ավելի [զորավոր] է ճառագայթում, ապա եթե արեգակը նայի քո Տիրոջը' կխավարի: Եթե քո փայլատակումներից ծխեց տաճարս9, ապա քո Տերը եթե մոտենա լեոներին' կհալեցնի նրանց: Եթե քո ընթացքից կայծակներ են ցայտում, ապա քո Տերը կայրի ապառաժ քարերը նրանց վրա քայլելիս: Եթե, չնայած դու ծաոա ես, քո պատմուճանը հուր է ցողում, ապա քո Տերը կարող է Իր զորությամբ անշիջանելի հուրը ոչնչացնել: Եթե քո ձայնն իբրև զորությունների ձայն հասավ իմ լսելիքին, ապա պարզ է' եթե քեզ առաքողը խոսի' երկիրը կդողա: Եթե քո շուրթերից որոտ է դուրս գալիս, ապա քո Տիրոջ ձայնը քարերն կ կճեղքի: Ծաոա՞ ես դու, թե՞ ծառաների տեր. մի ծածկիր ինձանից, որովհետև զարմացել եմ քո վրա: Ո՞վ է քո Տերը, ի*նչ է Նրա անունը և ո՞ր ազգից է կամ աշխարհից, մեր գավառակի՞ցն է, թե* հեռավոր մեկը, ամեն ինչ ասա ինձ:

Հրեշտակը պատասխանում է. Ո՜վ սրբուհի, թող լինի քո խոսքը. Իմ Տերն անտեսանելի է, Նրա երկիրն’ անծանոթ, և Նրա անունը' Սքանչելի1®: Բարձր է մեզանից և' ծածուկ, առավել է մեր մտքերից և խորհուրդներից: Հայրական ծոցում

8 Ղուկ. Ա 28 :9 Նկատի ունի իր անձը:

Տե՛ս Եսայի Թ 6:

1996 ԱՋՄԻԱԾԻՆ Ա 49

է ե այժմ իջել է քո մեջ: Ինչո՞ւ ես քննում Նրան, ինձ անտեսանելի է, բայց քեզ' Իր ծնողին' թերևս տեսանելի [դաոնա]: Հեոու է մեր տոհմից, և, ինչպես ասացի, չգիտեմ Նրան: Միայն ձայնը լսեցի, բայց տեսքին հասու չեղա, լսեցի քեզ մոտ գալու մասին Ա ավետարանեցի, տես, ահավասիկ քեզ հետ է, Իրենից իմացիր ճշմարիտը:

Մարիամը զարմացավ հրեշտակի սքանչելի խոսքերի վրա և չցանկացավ լոել, քանզի իմաստուն էր, վւութաց իմաստությամբ հարցնել ե. հրեշտակից իմանալ ճշմարտությունը. Ո՜վ հրեշտակ, եթե չբացատրես քո խոսքերը, չեմ ընդունի’ ինչ խոսեցիր իմ ականջներին: Հապճեպ լսող չեմ մայր Եվայի նման, որ հավատաց մի խոսքի ե մահ ճաշւսկեց: Չհարցրեց իրեն խրատ տվողին, թե ինչպե՞ս կաստվածանամ ծաոի պտղով, որովհետև եթե հարցներ' կհաղթեր և չէր զրկվի շնորհներից: Արդ, թույլ տուր ինձ հարցնելու Ա մի' ձանձրացիր ինձանից: Օձի լուրը աոավել սքանչելի չի լինի քոնից, եթե նրա բացատրությունից ավելին [ասես]: Նրա պես տղայաբարո չեմ, որ ծուղակ դարձավ իր ամուսնու համար: Եթե ճշմարտությունը չհայտնես, քեզ չեմ թողնի ազատ: Նա բնությամբ կամե­ցավ աստվածանալ, ե. ինձ ավետարանեցիր ծնել աոանց ամուսնության: Անհնար է՝ լինի այդ, ինչ քեզանից լսեցի, որովհետև իմ բոլոր օրերի մեջ «տղամարդ չեմ ճանաչել»11: Ե՞րբ է արգանդը ծնել աոանց ամուսնության և կամ այդ ե՞րբ եղավ կանանց տեսակի մեջ: Ո՞ր հողն արդյունք աճեցրեց աոանց սերմի և կամ ո՞ր որթը ողկույզ տվեց աոանց խնամվելու, ո՞ր ծաոը պտուղներ հասցրեց աոանց ջրի և կամ ո՞ր ցորենի կապոցը կալամեջ եկավ աոանց հողագործի: Ո՞վ տեսավ հղիացած կին աոանց տղամարդու մերձավորության և ո՞վ կլինի ծննդականների կարգում աոանց զուգավորության: Ո՞վ է տեսել կույս արգանդում երեխա և կամ հղիությունից հետո ո՞վ է պահել կնիքը: Եթե չբացատրես' ինձ համար դժվար կլինի հավատալ:

Երբ հրեշտակը լսեց խորունկ հարցումներն [այս], խիստ զարմացավ և ասաց' ինչ լինելու էր: Հանճարեղ դպիրը նայելով կույսին, որ հոժարությամբ էր լսում ճշմարտության մասին, պատրաստվեց բացատրել իսկությունը: Տեսնելով, որ նա անվեհեր է [իր] պատասխանների մեջ' սրեց հրեղեն լեզուն' պատմելու օգտակա­րը. Մի կարծիր, թե խաբում եմ քեզ, դուստր Դավթի. ճշմարիտ են իմ պատգամ­ները, ընդունիր իմ խոսքերը ընտրողաբար: Ոչ թե նենգամիտ պատգամաբեր եմ, որ կասկածում ես ինձ, հավատա ինձ' իմ խոսքերը ուղիղ են: Օձի նման չեմ, որ խաբեց քո մորը եդեմում: Եթե ուշ դնես խոսքիս զորությանը, [այն] քեզ կուսու­ցանի: Ոչ թե քեզ խաբում եմ' [դրդելով] Աստվածությունը հափշտակել, այլ իմ Տիրոջն եմ փաոաբանում և Նրա ողջույնը պարգևում քեզ: Ոչ թե օձի նման իմ Տիրոջն եմ չարախոսում քեզ մոտ և ոչ էլ լույսից եմ զրկում քեզ, ինչպես դրախ­տում [էր]: Ոչ թե անարգ տերևից զգեստ եմ հագցնում քեզ, այլ անապական զգեստ բերում, որպեսզի հագցնես քո հորը' Ադամին: Իմ Տերը ճշմարիտ է, և ես ճշմարտությունն եմ քարոզում քեզ: Եվ քանի որ հարցրեցիր, թե' «ինչպե՞ս կլինի», լսիր և իմացիր. « ճշմարտապես Սուրբ Հոգին կգա քո վրա և Բարձրյալի զորությունը հովանի կլինի ք ե զ »12: Մանուկների ստեղծիչն Իր մարմինը գոյաց­նում է քո մեջ ու զգեստավորվում, և Անծին [էության] Որդին ծնվում է քո կուսու­թյունից: Աշխարհի ճարտարապետը իջնելով քո սուրբ արգանդը' քո որովայնի ոստայնի մեջ հյուսում է իր հողեղեն հանդերձը և զգեստավորվում: Բարձրյալի

11 Ղակ. Ա 34:12 Ղակ. Ա 35:

Ա&Ս՜ԻԱԾԻՆ

Զորությունը մարմնանում է քեզնից և չի փոփոխվում, և քո սրբությունից թանձրա­նում է անեղ Բանը և մարդանում: Քո մաքուր բովի մեջ ձուլում ե դրոշմում է Ադամի պատկերը, Ա ամենակալ Աստվածը խոնարհվում է' քեզնից ծնվել: [Ադա­մորդու] նկարագիրը, որ եղծեց չարը, նորոգում к միավորում է Իր էությանը և նրանով փրկագնում աշխարհը բոնավորի ծառայությունից: Անժամանակը սկսվում է քո որովայնում Ա մարդկորեն մարմնանալով աշխարհ է գալիս: Ահա­վասիկ բնակվում է քո մեջ և բաժանված չէ Հորից, եկել է քեզ մոտ, Ա Նրանով է լեցուն երկինքն ու երկիրը: Հարկ չէ ՔհԳ մերձավորվել Ա հետո հղիանալ, որովհետև այդ սահմանված ամուսնություն է, որ [արդեն] քո մեջ է: Զպետք է մտնես հաղորդակցության մեջ և հետո մայր դաոնաս, որովհետև քո Որդին այն հաղորդությունը լծեց բոլոր տոհմերին: Քեզ չի մերձենա տղամարդ' նրանից պտղաբերվելու [համար], որովհետև քո կուսության պտուղը Բարձրյալի զորությունն է: Քո կուսության կնիքը չի եղծվի, որովհետև լուսափայլ ճաոագայթ է ծագում և բնակվում քո մեջ: Քո մտքից արտաքսիր մարմնական խորհուրդները, որովհետև քո Մանուկը Աստուծո Որդի է, և այլևս մի քննիր և մի խորհիր, թե' ինչպե՞ս, ո՞ւր և ինչո՞ւ համար, քանզի Հորից ծնվածը անքննելի և անհասանելի է: Եվ որպեսզի հայտնապես հավատաս իմ խոսքին, քեզ հրաշք ցույց կտամ' ի հաստատություն քո սրտի: Ահավասիկ քո ազգական Եղիսաբեթը, որ ծեր ու ամուլ է, հղի է, և իր օրերի վախճանին մանուկ պիտի ծնի, և այս վեցերորդ ամիսն է ամուլ կոչվածի, որպեսզի ամենայն ինչի մեջ չտկարանա Աստուծո գործը: Եվ նա կվկայի իմ խոսքերը, քանզի Աստուծո համար ամեն ինչ դյուրին է: Եթե չորացած ամուլ որթը պտուղ է տալիս, ինչո՞ւ պիտի անհնարին լինի քո կուսությանը հղիանալ: Անքննելի է քո զավակը ու ենթակա չէ զննության, և Նրան այլ կերպ չի կարելի փնտրել, բայց միայն' սիրով: Եվ երբ ուղարկվեցի' նրա ավետիսը բերել, չհամարձակվեցի հետազոտել, այլ ինչ լսեցի Նրանից, աուսնց հակառակության ավետարանեցի քեզ: Չհամարձակվեցի հարցնել, թե ինչո՞ւ կամ ինչպե՞ս, այլ լռությամբ ընդունեցի Ահավորի հրամանը:

Տեսեք, ընտրողներ, քանզի կան հարցումներ, որ օգտակար են, և կան հար­ցումներ, որ չարիք են պատճառում: Կա մեկը, որ քննում և չի նվազում, որովհետև ճշմարիտ է, և կա մեկը, որ քննում է, և նրա գործը հանգեցնում է տարակու­սանքի: Հարցումների միտքը երկու պատկեր ունի, մեկը' սիրո, և մյուսը՜ հակառա­կության: Մարիամը, որ սիրով հարցրեց, չմեղադրվեց, որովհետև կամեցավ իմաստությամբ իմանալ ճշմարտությունը, և Ջաքարիան քանի որ երկմտությամբ հարցրեց, դատապարտություն ընդունեց պապանձումով: Երկուսն էլ միևնույնը հարցրեցին նույն վարդապետին, բայց երկուսին նույն պատասխանը չտվեց: Հրեշտակը դատապարտեց քահանային, որովհետև սա ասաց, թե' «Ինչպե՞ս իմանամ ա յդ»13, և Կույսին շնորհեց բացատրության պսակը' առանց մեղադրան­քի: Եվ դարձյալ Թովմասը, որ չհավատաց, դրվատվեց նրա հավատքը, քանզի նրա անհավատության որովայնը ճշմարտություն ծնեց: Եվան, որ չերկմտեց' մահ ճաշակեց, որովհետև հարցրեց, բայց չքննեց, հավատաց, բայց չհարցրեց, [ուստի] կործանվեց: Ծերունի Ջաքարիան համրացավ, որովհետև հարցրեց, քանզի տեղ կա, որ հարկ չէ հարցնել: Մարիամը, որ քննեց, արգելեց հերձվա­ծողներին' հարցաքննել, որովհետև եթե ինքը չհետախուզեր, բազում գայթակ­ղություններ կլինեին աշխարհում իր Զավակի պատճառով: Երբ «Տերը քեզ հետ է » [խոսքը] լսելուց [հետո] լռեր, հայհոյանքներն իբրև ծովի ալիք կխեղդեին այս

13 Ղուկ. Ա 18:

ԱՋՍ՜ԻԱԾՒՆ Ա 51

աշխարհը: Եվ եթե հրեշտակը հայտնապես մեկնաբանեց, ու [այսուհանդերձ] տակավին բազում են գայթակղությունները, ապա եթե Կույսը չհարցներ, ե. հրեշտակն էլ չբացատրեր, ինչե՞ր չէին կատարվի:

Կանանց մեջ օրհնված է Մարիամը, որ քննեց ճշմարտությունը Ա հրեշտակից իմացավ կատարյալ իսկությունը: Աոանց հարցումի լոում է պատասխանը և աոանց քննողի չի հայտնվում բացատրությունը: Երբ հարցրեց, թե' «Ինչպե՞ս կլինի այդ ինձ», լսեց, թե' «Սուրբ Հոգին կգա քո վրա, Ա Բարձրյալի զորությունը հովանի կլինի քեզ»: Եվ արդ, եթե Սուրբ Հոգին ե Բարձրյալի զորությունը բնակվեց Կույսի մեջ, ո՞վ կհամարձակվի նրան կրտսեր ասել Հորից, քանզի Բարձրյալի զորությունը սիրելի Որդին է, ե. Ինքն իսկապես Աստուծո իմաստու­թյունն ու բազուկն է 14: Ո՞վ կներբողի ճշմարտությունը Գաբրիելից աոավել և կամ հրեշտակապետի նման ո՞վ կկշոի իսկությունը խոսքով: Ո՞վ էր հրեշտակի նման տեղյակ գաղտնի խորհուրդներին, ո՞վ էր լողանում կայծակների խորքում, եթե ոչ' հրեղեն [էակը]: Ո՞վ կարող էր պատմել Աստուծո Որդու մասին, ինչպես Իր պատգամավորը, և կամ ո՞վ էր հավատարիմ իր Հոր սպասավորի նման: Եթե նրան [որպես] իր խորհրդակիցը ներկայացրեց, թե' «Բարձրյալի զորությունն» է, և [այսուհանդերձ] տակավին ոմանք հանդգնեցին նվաստացնել Նրա ծնունդը, ապա ինչպիսի՜ չարիք ասես չէին գործի հերետիկոսները, եթե լոեր: Տես, Մարիամի հարցումները որքան բարի են, քանզի եթե լոեր, այնպիսի ճշմարտու­թյուն չէր ծագի աշխարհի վրա: Հարցրեց, իմացավ, և այնուհետև չթերացավ: Մաքրեց զգայարանները և սրբագործեց հարցնողների բերանները, կնքեց խոսքե­րը, որպեսզի և ոչ մեկը չքննի անքննելին: Իր սրտից արտաքսեց ամեն տեսակ խորհուրդները և իր սենյակը սիրով ցողեց սրբի աոջև: Իր տունը լցրեց սրբությամբ ու առաքինությամբ և նրա պատերը զարդարեց արդարության գործերով: Խոնարհությամբ նրան կապեց լուսավոր մարգարիտներ, հեզությամբ՛ զանազան ակնեղեն, և լռությամբ' անուշահոտ ծաղիկներ: Կուսական պատմուճանով հան­դարտեցրեց արքունական աշխարհը և նրա վրա սփոեց ճշմարտության պայծառ հանդերձները: Իր լապտերի մեջ լցրեց ողորմածության գովելի ձեթը և լուսա­վորեց իր տաճարը աստվածային իմաստությամբ: Ջերմ հավատով վառեց իր բուրվառը և իր աղոթքը բուրեց անուշահոտություն: Նրա մեջ դրեց խունկ' օրհնու­թյան ընդունելի ձայն, և իր տաճարից անդադար բարձրացավ փառաբանության հնչյունը:

Մեծ Թագավորից դուրս եկավ հրամանը, և նրանից հետո Թագավորի Որդին մտավ լսելիքի դոներից ներս: Երբ Կույսը հրեշտակին ասաց, թե' «Ահավասիկ ես մնում եմ Տիրոջ աղախինը, թող քո խոսքի համաձայն լինի ինձ»15, խոսքը պարգևեց և Մանուկին ընդունեց իր ծոցի մեջ: Այնպես չէ, ինչպես ասում են ոմանք, թե հրեշտակի գալուց առաջ իջավ Կույսի մեջ. բայց եթե նույնիսկ այդպես էլ լիներ, զարմանալի չէր լինի: Բայց հարկ էր նախ ավետարանել Կույսին և նրա բարի կամքով և սուրբ ազատությամբ ընդունել Նրան: Աստուծո համար պար­ծանք չէր հրեշտակին կանխել, այլ գովելին այն էր, որ խոնարհությամբ լիներ Նրա գալուստը: Ինչպես Մովսեսը, որ ժողովրդին լուր բերեց, թե' իջնում է

14 Ղակ. Ա 51. Ա ԿորՏթ. Ա 24 :15 Ղակ. Ա 38:

ԱԶՍ՜ԻԱԾԻՆ 1996

Բարձրյալը, к երբ ծերերն ու Մովսեսը սրբվեցին, այնժամ Բարձրյալը իջավ Լ)ինա լեռւսն վրա16, [ճիշտ] այդպես էլ Գաբրիելը ավետեց, Ա նա մաքրվեց Սուրբ Հոգով Ա աստվածաբնակ տաճար եղավ: Մարիամի մեջ ծագեց լուսափայլ ճաոագայթը, բայց չբաժանվեց Հոր էությունից: Իջավ և բնակվեց անարատ սրբուհու մեջ, բայց [շարունակվեց] փաոավորվել Հոր աջ կողմում, բարձունք­ներում: Մտավ հողեղեն արգանդի մեջ, բայց երկինքը լի է Նրա փաոքով, [մտավ] Կույսի ծոցը, [բայց] ե' քերովբեական կառք, ամբողջապես' Մարիամի հետ, [բայց] և ամբողջապես Իր Հոր հետ և բոլորի հետ: Նստած է Քերովբեների վրա. [բայց] Ա հագել է մարմին, Ա [միաժամանակ] գտնվում է բոլոր սահման­ներում: Երկնային դասերը զարհուրում են, [վերին] բազմությունները' հիանում, Զորությունները' սքանչանում, բանակները' դողում, գնդերը' գոչում, հրեշտակ­ները' բարբաոում, Քերովբեները' օրհնում, սրբասաց Սերովբեները' վերառաքում փառաբանություն Նրա մեծությանը, բայց Ինքը բնակվում է Կույսի որովայնում, որին հոժարեց երկրորդ երկինք դարձնել երկրի վրա: Նա, որ Իր ձեռքով բռնելով աշխարհի սանձը, կառավարում է այն, Մանուկ եղավ Կույսի մարմնեղեն արգանդում: Բովանդակ երկիրը չափել է քլով17, [բայց] և այն տեղավորել Մարիամի փոքրիկ ծոցում: Նրա իշխանությունը սփռված է երկնքում և երկրում, բայց Ինքը բազմել է Իր աղախնի ե. Իր Մոր արգանդում: Ինքն է արարում մարդկանց պատկերը կանանց որովայնում և նույն Ինքն է, որ նկարում է Իր մարդեղության պատկերը: Ինքն է ձուլում բանական էակ ների անձերը էգերի որովայնում և նույն Ինքն է նյութագործում Իր մարմինը Մարիամի մեջ ու Իրեն միավորում և Կույսից առնելով դրոշմում Իր անձի անդամներին և զգայարան­ներին: Կենդանություն է փչում բոլոր մարմինների մեջ և նույն Ինքը մարդկային ցեղից շնչավոր մարմին դառնում:

Սրբուհու միտքը Ա խորհուրդները լուսավորվեցին Աստվածորդու միջոցով, որ կրում է իր մեջ: Պայծառացավ և փայլեց նրա գեղեցկությունը, ցնծաց Ա ուրախա­ցավ արքաների Տիրոջ համար, որ բնակվում էր նրա մեջ: Եվ է'լ ավելի էր զարմանում, զարհուրում, ամաչում, երկնչում ե. դարձյալ քաջալերվում, ուրախա­նում, փառավորվում, պայծառանում: Գնաց Եղիսաբեթի մոտ և ողջունեց ամուլին իր տան մեջ: Կրելով խաշների Տիրոջը՝ Կույսը ելավ տեսնելու ամուլ ոչխարին, որ պատրաստվում էր ծնել գեղեցիկ գառնուկին: Ամբիծ աղավնին Հոգու զորու­թյամբ թևերով թռչելով հասավ Հուդայի քաղաքը' տեսնելու արծվի ծեր ձագին ե. ուրախանալու նրա հետ: Եղնիկն ընթացավ տեսնելու ամուլին, որ կրում էր գեղեցիկ եղջերուին, և գնաց տեսնելու Ահարոնի դստեր18 մանուկ որթին: Նստած Իր փառքի կառքին Թագավորը գնաց տեսնելու և ողորմածությամբ ողջունելու Իր ծառային: Աստվածաբնակ տաճարը հետիոտն գնաց, որպեսզի լուսավորի աղքատի որդուն' նախակարապետին, իր հոր տան մեջ: Եվ երբ ծառան տեսավ Թագավորին [այդքան] մոտիկ, խիստ վախեցավ ե. դողալով երկրպագեց Նրան: Փայլեց Արարչի զորությունը, ե. Մանուկը խաղաց որովայնում ու խայտաց, ցնծաց

16 Տ ե ' Ելք Ժ Թ 18-20:17 Հմմսւ. Եսայի Խ 12 (քիլ = բութ մատի և ցուցամատի բացվածքի չափը):18 Նկատի ունի Հովռաննես Մկրտչի մորը՝ Եղիսաբեթին. Ղուկ. Ա 5-25, 36, 39-80:

1996 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 53

իր մոր արգանդում19: Ծածուկ կերպով գոչհց Ապուծի Կորյունը20, որի մասին խոսեց Հակոբը, և ղեսւացի որթը21 երկւուղեց Նրա ձայնից: Ուրախությամբ խայտում էր Մանուկը Թագավորի Որդու առջև, ինչպես խայտում էր նրա հայրը' Դավիթը, Տապանակի աոջև: Նեդեց իր մորը' փութով դուրս գալ [լույս աշխարհ] ս երկրպագել Թագավորին ե Նրա Մորը: Այնժամ Եդիսաբեթին պարգևեց Սուրբ Հոգու շնորհներ' քարոզելու ե Իր Մորը հայտնելու ճշմարտությունը: Մարգարեու­թյան մատը շարժվեց Ահարոնի դստեր քնարի վրա, և սկսեց մեծ ձայնով երգել ապագայի մասին. «Որտեղի՞ց ինձ այս, որ իմ Տիրոջ Մայրը ինձ մոտ գա »22, և [որտեղի՞ց] Հզորի Որդուդ' գալ աղքատների որդիների մոտ: Որչափ երանի է ինձ. քանզի տեսա քեզ' երանելիիդ' նոր երկնքիդ, որ երկրի վրա եղար և եկար ինձ մոտ: Քեզանից նվաղ է քերովբեական կաոքը, որովհետև նա [լոկ] նմանությամբ կրեց քո Որդուն, և դու' ճշմարտությամբ: Քո զգայարաններն աոավել պայծւսո են, քան բոցեղեն անիվները, որովհետև Նա, որ բնակվում է քո մեջ, ինքնին շարժում է նրանց և վարում: Սինայական լեոան ամպից և մեգից ավելի ահավոր ես, քանզի ահավասիկ քո մեջ է իջել Այն, որ էր և է , ինչպես Մովսեսն ասաց23: Ահա երբ քո ողջույնի ձայնը հասավ իմ ականջին, ցնծալով խաղաց մանուկս իմ որովայնում և շատ նեղեց ինձ' դուրս գալ, եթե քո Որդու զորությունը չարգելեր ինձ: Խիստ ուրախացավ Մարիամը, որովհետև ամուլն էլ վկայեց իր հղիությունը: Մարիամը նրա մոտ մնաց գրեթե երեք ամիս:

«Ու Եդիսաբեթի»' ճշմարտության քարոզիչին «ծննդաբերելու ժամանակը լրացավ»: Եկավ-ընկավ Մարիամի աոջև, աղաչեց նրան և ասաց. Եկար ողջույ­նով, գնա խաղաղությամբ, մեծ Թագավորի Մայր, քանզի պատշաճ չէ Արքային' պաշտել ծաոային: Բարի չէ ծաոային բազմել և Տիրոջը' նրա աոջև կանգնել, անկարելի է կրակին ծառայել չոր ճյուղերին: Արի, աո և գնա արդարության Արե­գակիդ հետ, որովհետև եթե Դրան տեսնի իմ փոքր ճրագը, կնվաղի Դրա լույսից:

Թագավորը վերադարձավ ծառայի տնից և եկավ Իր Մոր տուն: Կույսը, որ կրում էր բազմօրյա Մանկանը, եկավ Հովսեփի մոտ: Նրան տեսնելով Հովսեփ արդարը շատ զարմացավ: Նայում էր նրա հեզությանը, ամոթխածությանը և մեծապես զարմանում հղիության վրա: Գիտեր, որ սուրբ էր անձով և մաքուր' սրտով, և չգիտեր, թե ինչ անի, որովհետև Մանուկը խաղում էր Օրա որովայնում: Պայծառ էր տեսքով և պարկեշտ' կերպարանքով, և քանի որ կրում էր Մանկանը' արդարը չէր հանդարտվում: Տեսնում էր նրա առաքինության հրաշալի վարքը և երկյուղում, նայում էր հղությանը և հուզվում: Եվ ինչքան Հովսեփը ողջախոհ էր գտնվում և անտեսում կատարված բաները, այնքան որովայնն ինքնին աղա­ղակում էր Մանկան մասին: Եվ ինչքան նա կամենում էր պահել գաղտնիքը, որպեսզի չհանդիմանվի, բայց տեսնում էլ այլոց, որ ակնարկում էին մեկմեկու [կատարվածի մասին]: Եվ ինչքան խորհում էր չհանդիմանել սրբուհուն, տեսնում

Հով/!աԸԸես ՄկրտչիՕ, որ զավակս էր ղևտակաՕ դասի շառավիղ

22 Ղուկ. Ա 43:23 Տե՜ս Ելք Գ 14:

ԷՃՍ ՚ԻԱ ԾՒՆ

էր շատերին, որ մատնացույց էին անում նրան: Հովսեփը նեղված էր Մարիամի հղության պատճառով Ա երկյուղում էր սրբության մասին խոսել ու չէր համբերում լոել: Եկավ հեզությամբ և սկսեց խոնարհությամբ խոսել. Ասա ինձ, Տալիթա, ի՞նչ է անգիտությամբ [կատարված] քո հանցանքը, երևելի նավ, ո՞ւր ընկղմվեց քո արագընթաց շարժումը, և կամ ո*ր ծովը խորասույզ արեց քո ծանրագին վաճառականությունը: Ամբիծ աղավնի, ո՞վ կտրեց քո գեղեցիկ թևերը, և կամ ո*վ փետտեց քո մանկության ծաղկագույն փետուրները: Հեզ և խոնարհ ղու ծով, ո՞վ գողացավ քո մարգարիտները, և կամ ո՞ր ավազակը հափշտակեց քո մատանի­ների կնիքը: Ամուր քաղաք, ո՞վ կործանեց քո պարիսպը և քո զորքերը գերեվա­րեց օտարների մոտ: Բարի հող, ո՞վ սերմանեց քո մեջ նենգության սերմը, քանզի այդ ցորենի խուրձը մեզանից չէ:

Պատասխան տվեց Մարիամը և ասաց. Քեզ բավ է այդ, Հովսեփ, կատարիր քո խոսքը, իմ Տերը վկա է, որ այդ ամենի մեջ չեմ սխալվել: Մարգարիտը պահված է իմ մեջ և չի գողացված, մատանիները կնքված են, և ոչ ոք չի ավերէղ դրանք: Ոչ ոք չի վերցրել պւսյծաո մարգարիտը, որ խոստացված Է քեզ: Կոտրված չէ պատվական քարը, որ ավանդված է քեզ: Իմ օրիորդության պսակը հաստատուն է իմ մեջ, և կողոպտված չէ մեծագին զարդը: Հովսեփը ասում է. Մինչև այժմ ճշմարիտ էիր, և քո սրբության մասին ես վկայում էի բոլոր մարդկանց և հարաժւսմ ուրախանում քո ճշմարտության մեջ, և հավաստի գիտեի, որ ստախոս չէիր: Բայց այժմ ինձ անհնարին է հավատալ քո խոսքերին, որովհետև խոսքից առավել գործերն են ընդունելի: Ինչպե՞ս ընդունեմ քո շինծու զրույցը, որովհետև ստուգապես տեսնում եմ Մանկանը քո ծոցում: Ստությունը տևապես կցորդակից է պոռնկությանը և խաբեությունը' լծակից գողությանը: Ով շնանում է, թեկուզ և երդվի, ճշմարիտ չէ, որովհետև մի չարիքը կարող է բազում [չարիք] ծնել: Քո խոսքե՞րը լսեմ, թե* հաստատուն գործերիդ հավատամ: Կույսը պատասխանում և ասում է. Իմ խոսքերի մասին վկայում է կուսությունս, որով հղի եմ, ոչ ինձանից է և ոչ քեզանից: Եվ ճշմարիտ է, որ տղամարդու չեմ մոտեցել, և ամուսնություն երբեք չեմ տեսել, հավատա ինձ:Եվ եթե ինձ սուտ ես համարում՜ մեր ազգի մեջ իմաստուն կանայք կան. մի՞թե միայն ես ունեմ կանանց դասի կուսության կնիքը: Եվ դարձյալ տուր ինձ ըմպել Փորձության ջուրը, համաձայն Մովսեսի սահմանումի2**: Արդ, քեզ ավելի հավատարիմ ի՞նչ վկա բերեմ, քան կուսությունն ու փորձության ջուրը: Եվ եթե ինձ ու նրանց սուտ ես համարում, իմ Որդին, որ Բարձրյալի զորությունն է, վկայում է, որ տղամարդ չեմ ճանաչում: Հովսեփը ասում է. Ո՞վ կարող է հավատալ այդպիսի խոսքերի, քանզի դրան նմանվող օրինակ չկա: Ո՞վ է տեսել կուսությունն ու մանկանը նույն որովայնում, և կամ ո՞վ է լսել լցված ստինքի և մատանիների կնիքների միևնույն մարմնի մեջ [լինելը]: Հավիտենությունից ի վեր այդ չի եղել կանանց տեսակի մեջ, որ կույսը հղանա առանց տղամարդու: Ինձ դժվար է հավատալ այդ նոր և օտար գործին, որի մասին ո'չ բնությունն է վկայում և ո'չ էլ Գրքերը:

Նկատի ունի Մովսես նախ ա մարգարեի գավազանի հարվածով Քորերի ժայռից բխած ջուրը: Մովսեսն այդ « վայրը կոչեց» Փորձություն և Մեղադրանք, որովհետև իսրայեյացյւնեջը մեղադրեյ էին և Տիրոջը փորմեյ' ասէղով. « Տերը մեր մե՛ջ Է, թ ե *

ԱՏԱքՒԱԾԻՆ

Միարիամը ասում է. Եթե իմ խոսքերի վկայությունն ես ցանկանում, դյուրու­թյամբ կիմանաս Գրքերից Ա բնությունից: Ո՞վ ամուսնացավ կույս հողի հետ, որ ծնեց Ադամին, Ա ինքը' Ադամը, ո՞ւմ մերձավորությամբ ծնեց Եվային: Ո՞վ ամուսնացավ ծաոի հետ, որ ծնեց խոյին25, ե. կամ ո՞վ մերձեցավ ժայռին, որից ջուր բխեց26: Ո՞ր հողը հղիացրեց գավազանը Տապանակում27, և կամ ո՞ւմ զորությամբ ջուր բխեց էշի ծնոտից28: Ո՞վ սերմանեց այսքան և այսպիսի զավակներ որովայններում, որ դու միայն իմն ես անհնարին համարում: Եվ եթե բնությանը չես հավատում, որ ճշմարիտ է, լսիր սուրբ գրքերին Ա հոգեշունչ մարգարեներին: Դու չե՞ս կարդացել, ինչ է ասում Եսային. «Ահա Կույսը հղանալու և ծնելու է էմմանուելին»29: Այս մարգարեն քեզ ճշմարի՞տ է թվում, թե" սուտ, արդյոք հավատարի՞մ, թե՞ ուրիշ երկմտություն կա քո սրտում:

Հովսեփը ասում է. Երկու դեպքում էլ մեծ ահ է ինձ ե. ստուգապես հարկ է ինձ փախչել քեզանից: Քանզի եթե քո Մանուկը ամուսնությունից է, ապա քավ լիցի ինձ իմ սրբությունը միավորել այդ անձին, որ օտարի է մերձեցել, և եթե Սուրբ Հոգուց է, նույնպես արժանի չեմ բնակվել քեզ մոտ: Եվ այլևս չեմ քննելու, թե ով է կամ որտեղից, որովհետև սրանից հետո ինձ հարկ է այդ կատարել: Հովսեփը այս ասաց և լոեց, որովհետև խորհում էր արձակել Մարիամին: Եվ նա խիստ վշտացավ նրա տրտմության պատճառով, և մայրաբար աղաչեց իր Որդուն և աղոթեց Նրան որպես Աստուծո, աղախնապես հառաչեց ու նրանից ծնողաբար խնդրեց, գաղտնորեն հայցեց նրանից, սիրով խոսեց նրա հետ, մտքում իմաս­տությամբ խորհեց, որ իր բովանդակ հույսը Որդին է: Ո՜վ ճշմարիտ Որդի իմ և Հոր Խոսք, որի պատճառով բազմիցս զրպարտվեցի, ծագեցրու Քո լույսը և լուսավորիր Հովսեփի մտքի խավարը: Քանի որ նա քեզ [համար] հայր անվան­վեց, համաձայն երկրային կարծիքի, [ուստի] նրան հայտնիր Քո Մոր ճշմար­տությունը: Գթա, ողորմած, հանուն նրա արդարության և ամբծության, և Քո աստվածային հայտնությունից նրան մի օտարացրու, Քո խորհուրդները մի թաքցրու նրանից, որպեսզի չկորչի, այլ նրան ճանաչել տուր Քո հայտնությունը և ուրախացրու նրան, որպեսզի մոռանա իր տրտմությունը: Եվ քանի որ ես արժանի եղա խոսել Քո մեծությունը կրելու մասին, մի թող նրան խեղդվել հերձվածների ալիքներում, այլ հանդարտեցրու նրան Քո հուսալից հավատքով: Տեր իմ, եղիր Քո Մոր վկան, քանզի շատ զրպարտեցին ինձ, և Հովսեփին հավատացրու, որպեսզի նա շատերին հավատացնի:

Եվ մինչ այդպիսի մտքերի պատճառով Հովսեփը տագնապում էր, արդարը քնեց և իր անկողնում հանգչեց:

Այնժամ Կույսի Որդին հրամայեց հրեշտակներին' հասնել նրան: Իջավ պատգամախոսը, որ բերեց Թագավորի Մոր ավետիսը" Հովսեփ աստվածահորը հայտնելու գաղտնիքը: Հոգեղեն [պատգամախոսը] թռավ և փութով հասավ, որպեսզի երկբայական մտքերը կորզի նրա սրտից գիշերվա տեսիլքով: Նրան

25 Տե՛ս Ծննդ. ԻԲ 13:26 Տե՛ս Ելք ժ է 6:27 Տե՛ս Թիւք ժ է 8:28 Տե՜ս Դատ. ԺԵ 19:29 Եսայի է 14:

Ա&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

երևաց ահավոր փաոքով, որպեսզի երկյուղից ստուգապես ընկալի նրա խոսքերը: Ծնչեց իբրև քամի, ցուացավ իբրև փայլակ, կայծակներ թափեց իր թևերից, ծագեց իբրև արեգակ և տունը լցրեց իր շողով, փայլեց հրաշալի լույսը և սարսափեցրեց Հովսեփին: Սկսեց խոսել և ասել նրան. «Մ ի երկյուղիր. Հովսեփ. որդի Դավթի»3®: Խոսքի սկզբում մխիթարեց նրան, որովհետև Դավթի որդին էր, և տեղյակ պահեց նրան, թե Դավթի տնից է ծագում Արքան, որին ակնարկեց Հակոբը31: Եվ եթե քեզ հետ նշանված Մարիամը Ռուբենի կամ Օմավոնի և կամ Ղևիի ցեղից է, հայտնի է. որ դրանից չի ծնվելու Իշխանը, որ գալու է, բայց եթե Նրա տոհմը Հուդայից և Դավթից է, ճշմարտապես Նրանից է ծագելու, Նրանից, որ Տերն է թագավորությունների: «Արդ, դու մի երկյուղիր' քեզ մոտ աոնել Մարիամին, որովհետև Օրանից ծնվածը Բարձրյալի Որդի պիտի կոչվի»32, պոռնկությունից չէ, ինչպես կարծեցիք, որովհետև Նրա Որդին վերացրել է այս աշխարհի պոռնկությունը: Այս է, որ գրեց Եսայի մարգարեն. «Ահա կույսը հղիանալու է և ծնելու Որդի և Նրա անունը կոչելու են էմմանվել, որ թարգմանվում է' Աստված մեզ հետ»33: Եվ եթե այս չլիներ, սուտ էր Եսայա մարգարեությունը: Ահավասիկ Աստված խաոնվեց մարդկանց հետ, ինչպես գրված է. «Հորից ելա և աշխարհ եկա»34: Եվ այս ասելով' հրեշտակը գնաց:

Եվ Հովսեփը արթնանալով' ահով է բռնվում, դողալով, ապշելով, զարմանա­լով և փութով գլուխը խոնարհելով' երկրպագում Կույսին ու խոստովանում, փառաբանում և ասում. Ողջույն քեզ, սրբուհի, Մայր մեծ Թագավորի, երկրպա­գում եմ Քեզ, որովհետև եղար կրողը տերերի Տիրոջ, որ բնակվում է քո մեջ: Ստուգապես Տերն է հրեշտակների, և Նրան են ծառայում հրեղեն դասերը, և Ինքն է Արարիչը բոլոր հոգեղեն էակների: Եվ կարծում եմ, թե չգիտես Նրա զորության մասին, որովհետև ծածկվում է քեզանից, բայց ես նրա մերձակա ծառայից' հրեշտակից իմացա Նրա մեծությունը: Եվ արդ, հիմա, երբ ճանաչեցի, չեմ դադարելու փառաբանել և քարոզել Նրա ճշմարտությունը զրպարտողներիՕ: Եվ փոխանակ քո հղության վրա իմ կասկածանքի, այլևս Նրա սիրուց ինձ չի զատի ո'չ կրակը, ո'չ սուրը և ո'չ մահը: Եվ քանի որ կամենում էի քեզ արձակել իբրև մահապարտ, քավ լիցի ինձ թողնել քո սրբությունը մինչև մահ, այլ իբրև աստվածաբնակ տաճար ուրախությամբ և սրբությամբ պիտի ծառայեմ քո մեծությանը:

Հովսեփ0 ընդունեց Մարիամին, և բնակվում էր՝ սրբին պահպանելով, հնա­զանդվում, հոժարում, պատվում, երկրպագում, փառաբանում, սպասավորում, երկյուղում և նրաՕ լսում մեծ ահով: Սուրբ էր անձով և մաքուր' սրտով ու մտքով: Աշխարհի ճարտարապետի համար հյուսնը35 մարմնավոր քերովբե եղավ: Թևե­րով քողարկվելով, Սերովբեները Նրան սրբասաց փառաբանություն են երգում, և Կույսը Նրան կրում է [իր] աղքատ հարկի ներքո' իբրև սովորական մի մանուկ:

30 Մաթ. Ա 2 0 ::31 Տե՛ս ԾսՕդ. Խ Թ 9:32 Մաթ. Ա 2 0 ::33 Եսայի է 14:34 Ցովհ. ԺՋ 28 :35 Հովսեփը հյուսն էր. Մտթ. Ժ Գ 55, Մրկ. Ջ 3:

1996 Ա Ս Ի Ա Ծ Ի Ն Ա57

Երկինքը դժվարանում է իր մեջ տեղավորել Նրա մեծությունը, Ա աղքատների դուստրը Նրան տեղավորում է իր ծոցում: Եվ նա, ում հրամանով սնվում են բոլոր մանուկներս իրենց մայրերի որովայններում, սնվում է Կույսի արգանդում:

Իսկ երբ լրացավ Իր մարդեղության ժամանակի սահմանը, Ա. իր անձնա­վորության մեջ հաստատվեց անդամների կապակցումը, մարմինը լրվեց բանա­վոր զգայարաններով, պատկերը նկարվեց Իր իմաստությամբ և մարմինը, որ Վերցրել էր Կույսից, միավորեց Իր Աստվածությանը, Ա երբ լրացան իր հղութ՛յան ինն ամիսները, ճշմարտապես ծնվեց [Նա], որ գոյության [կոչեց] Ադամին և իր ծննդյամբ արարածներին ազատեց գերողից: Եվ երբ կամենում էր Ադամին արձանագրել Կյանքի գրքում, հրաման եղավ' մարդկանց արձանագրել մարդա­համարի մեջ: Երկու թագավորների' երկնավորի Ա երկրավորի հրամանները մեկմեկու հանդիպեցին, կայսրը արձանագրում էր մարդկանց' իրեն հարկ տալու համար, Ա Աստուծո Որդին արձանագրում էր ադամորդիներին կյանքի դպրության մեջ: Աոաջին թագավորը մտածում էր մարդկանց պարտական դարձնել իրեն, և մյուսը' ողորմում ու ազատում պարտապաններին պարտքերից: Այն մարդահա­մարն աոաջին անգամ էր Ա' նոր, ե. մյուսը' հին և նոր փրկական ազատություն էր, որ եղավ մեզ համար: Արտաքին բաներով պատկերվում էին քողարկվածները և երկրավորներով գուշակվում երկնավորները: Հրաման ելավ, և յուրաքանչյուր ոք արձանագրվում էր իր բնակավայրում, և Ադամին արձանագրեցին Եդեմում, քանզի այն է նրա բնակավայրը: Իր Տերը նրան արձանագրեց փափուկ դրախ­տում ե մեծ քաղաքում, իբրև սկզբնական բնակավայր' իր ծանոթների մեջ, այնտեղ պատվեց նրան: Եվ երբ կայսրը հրամայեց' յուրաքանչյուրին արձանա­գրվել իր բնակավայրում, այն հասավ նաև Հովսեփին, որպեսզի դուրս գա' իր անունը արձանագրելու Դավթի քաղաքում: Եվ նա Մարիամին աոնելով գնաց Բեթղեհեմ36: Մարիամը կրում էր Թագավորին, և գնում էր թագավորների քաղաքը37, որպեսզի ծնի նրան, որն Իր հայտնությամբ մարդկանց արձանա­գրելու էր Կյանքի դպրության մեջ: Երբ նրանք եկան Դավթի քաղաք Եփրաթա, Աստվածամայր Կույսի ծննդաբերելու երկունքը վրա հասավ: Եվ քանի որ Բեթղեհեմում նրանց համար իջևանելու տուն չկար, նրանք մեկուսանալով քարա­փոր տան' քարայրի մեջ, այնտեղ իջևանեցին: Հարուստը իջևանեց աղքատների մոտ դատարկ տան մեջ, հզորը' տառապյալների մոտ ժայոի ծերպում, ծնվելու ժամանակ Իր Մորը նեղեց երկունքի ցավերի մեջ38, որպեսզի չկարծեն, թե սուրբ Կույսը միայն հոգի ծնեց. ստերջ ոչխարը ծնեց աոյուծի Կորյունին' զորությունների Հզորին, որին ակնարկեց Հակոբը իր օրհնության մեջ39: Ընդարմացավ ամբիծ աղավնին Ա հանեց երիտասարդ ձագին' թռչունների թագավորին, փոքրիկ բույնի մեջ: Երինջը բազմեց' կուսությամբ ծնելու համար պարարտ Եզին, որ եկավ ողջակեզ լինելու մեղավորներին: Իր Անձը մարմնապես ծնեց մանուկների Ստեղ- ծիչը, ելավ որովայնից, և. անխաթար մնաց կուսության կնիքը:

3 6 ՂԿ- Р 3-4:37 Նկատի ուՕի Բեթղեհեմը, որ Դավիթ արքայի քաղաքն էր:38 Ներբողի հրատարակիչները ծանուցում են, թ ե Տիրամոր երկունքի ցավերը ոչ թե

հասարակ ծննդկաններին վիճակված ցավերի նման էիս, ա ղ' կուսական ծննդյան համար կանխասահմանված ւսստվածաորաշ եղանակով ու խորհրդով:

39 Տե՛ս Ծննդ. Խ Թ 9:

ԱՃՍ՜ԻԱԾԻՆ

Նրա ծնունդը աստվածային և մարդկային է և չի բաժանվում, քանզի վեր է պատճառաբանումից: Աստվածային է. որովհետև Կույսից ծնվեց անհասանելին, և մարդկային' որովհետև մարմնացած ծնվեց անքննելին: Միածին Որդու ծնունդը մի է կատարյալ, բովանդակ, երևելի, սքանչելի, տեսանելի, իմանալի: Հորից է ծնված հրեշտակներին' անտեսանելի, մարդկանց' երկրպագելի, էությունից և մարդկությունից, նույն Միածինը' մեծությունից և փոքրությունից, նույն Փրկիչը' Բարձրյալից և Կույսից, նույն Զորավորը' հրեղեններից և հողեդեններից: Նույն Ամենակալը ծածուկ է էությամբ և հայտնի' մարդկությամբ: Եվ ո՞վ կհանդգնի քննել նրան, անծանոթ է [Իր] բնությամբ և ճշմարիտ' մարդեղությամբ: Եվ ո՞վ կհամարձակվի զննել Նրան, լույս է հագել և [սակայն] պատվել խանձարուրով: Եվ ո՞վ սահման կդնի Նրան, բազմել է Փառքի Աթոռին և [սակայն] դրվել անա­սունների մսուրի մեշ: Եվ ո՞վ կկարողանա իմանալ Նրան, դողացնել է տալիս Քերովբեներին և [սակայն] հագել է մարմին: Եվ ո՞վ կպատմի նրա մասին, շարժում է բանական անիվները40 և [սակայն] բազմել է Մարիամի գրկում: Եվ ո՞վ կխոսի Նրա մասին, տոհմեր է հագեցնում և [սակայն] կերակրվում կաթով: Եվ ո՞վ է տեղյակ Նրանից, փառավորվում է Քերովբեական կառքում և [սակայն] նստում Մարիամի ծնկներին: Եվ ո՞վ կհասկանա Նրան, զարհուրեցնում է Սերովբեներին և [սակայն] հանձն է առնում աղքատությունը: Եվ ահա' մեծ զար­մանք է. անձրև է բխեցնում և [սակայն] բռնել է ստինքները: Եվ ահա [մեծ] հիացք է. որոտում է երկնքում, ու սարսափում են Զորությունները, և [սակայն] գգվում է Մորից, և սա սքանչելի է: Հրեշտակները քողարկվում են, և [սակայն] Հովսեփը համարձակ երկրպագում է. այս շնորհ է: [վերին] դասերը օրհներգում են, ու մարդիկ' փառաբանում, և այս խոնարհություն է: Օրհնեցին Քերովբեները, սրբա- բանեցին Սերովբեները, գովեցին հրեշտակները, բարեբանեցին Իշխանություն­ները, փառաբանեցին Պետությունները, գոչեցին զորագնդերը: Հավաքվեցին լեգեոնները և երկիր իջան: Փայլեցին հրեղենները, շնչեցին հոգեղենները, նորա­ծին Արքային նոր օրհնություն երգեցին հազարավորներն ու բյուրավորները: Երկնավորների ձայնից դղրդում էր անապատը, և հրեշտակների փայլը ճեղքում գիշերը: Կրակի կայծակները բորբոքվեցին և պաշարեցին քաղաքը, ծագեցին լույսի ճառագայթները, և խավարը նվաղեց: Իջան վերին զորքերը և երկիրը երկինք դարձրին, խառնվեցին վերիններն ու ստորինները և փառաբանության պսակ մատուցեցին մեծ Թագավորին: Գաբրիելյանները ավետարանեցին ադամ- յաններիս, թե զարթնեք և սովորեք նոր օրհնություն: Քաղցրաձայն եղանակներով բարբառեցին Միքայել [հրեշտակապետի] զորականները և մարդկանց սովո­րեցրին իրենց օրհնության երգերը: Քերովբեների օրհնության ձայնը զորությամբ հնչեց, որպեսզի բացվեն մարդկանց խցված բերանները փառաբանության համար: Սերովբեների սրբասացությունը հնչեց իբրև քաղցրաձայն փող, որպեսզի քնից արթնացնի մարդկանց որդիներին: Շրջան կազմեցին երկնքի Զորություններն իրենց քնարներով և ասացին. «Փառք Աստծուն' բարձունքներում, և երկրի վրա խաղաղություն» և հաշտության մեծ հույս Ադամին:

Հրեշտակներն ընթանալով’ հովիվներին ավետարանեցին, թե եկել է քաջ Հովվապետը' ժողովելու Իր ցրված բանական խաշներին: «2 ե զ մեծ ուրախու­

40 Նկատի ունի Եզեկիկի Տեսիյքում / ժ / Աստվածությունը կրող կաոքի աՕիվԸեբը:

Ա Ս Ի Ա Ծ Ի Ն

թյուն ենք ավետում, որովհետև այսօր ձեզ Փրկիչ ծնվեց, Օծյալ Տեր Դավթի քաղաքում»41: Նա է Փրկիչը, որ բռնավորի ձեռքից հափշտակում է գերությունը և ազատում կապվածներին խավարային կապանքներից: Նա է Հզորը, որն Իր սպանվելով վերադարձնում է ավարը և չարչարանքով հաղթում թշնամուն և հալածչին: Ինչո*ւ եք լռել, ո՜վ մարդիկ, քանզի եկել ձեր Թագավորը, գնացեք- տեսեք և երկրպագեք Նրան: Հեզ է և խոնարհ և չունի իշխանի փառավորություն: Նրա ձեռքին սուր և վահան չկա ռազմիկի նման, և զարդարուն կառք չկա Նրա տակ: Չունի ձի և շորի, բայց Թագավոր է, չունի արագընթաց երիվար, բայց Իշխան է: Նրան կգտնեք խանձարուրի մեշ փաթաթված և մսուրի մեշ դրված, և մի երկբայեք Նրա աղքատիկ կերպարանքի վրա:

Հովիվներն իրենց խաշներով ցնծացին բարի լուրով, և հավատացին անա­րատներն ու, վերցնելով ընծաները, գնացին Նրա մոտ: Արդարներն ընտրեցին, ուղիղները տասանորդեցին և մատուցեցին իրենց ընծաները, գառ' իբրև Քահա­նայի, կաթ' իբրև Ծծկերի, փառք' իբրև Աստուծո: Առաջին ընծաները հովիվները մատուցեցին Նրան, իրենց պարգևներով մտան քարայր և երկրպագեցին Նրան: Մաքի գառը մատուցեցին Աստուծո Գառանը, որ եկավ զոհ և պատարագ լինել Աստուծո և դադարեցնել գառների զոհաբերությունը: Հովիվները խառնվեցին հրեշտակներին և փառաբանեցին Նրան: Մեծ հրաշքներ եղան, որովհետև երկ­նավորների ձայնը միավորվեց երկրավորներիս [ձայնին] և անմարմինների մեղե­դիները' մարմնավորներիս [մեղեդիներին]: Եվ բոլոր բերաններից փառաբա­նություն դուրս եկավ, ու միաբանվեցին երկինքն ու երկիրը՜ երգելու օրհնությունը մեկ Միջնորդի, որ նրանց հաշտեցրեց Իր ծննդյամբ: Մանուկը լռում է, [երկնային] բազմությունները զարհուրում են, ձայները' բարձրանում, հրեշտակները' բարբա­ռում, մարդիկ' գոհանում: Քարայրը փոքր է, մսուրն' աղքատիկ: Հովսեփը ուրախ է, Մարիամը' զարմացած, և Որդին' աղքատացած:

Իսկ Մարիամը տեսնելով այս հրաշքները' քաջալերելով ինքն իրեն և խուսափելով երկունքից ու ցավերից' իր Որդու առջև ոտքի կանգնելով և խոնարհվելով' երկրպագում էր, Նրա աոջև ընկնելով աղոթում էր ծնողական սիրով և ասում. Տեր իմ և Որդի, հրամայիր Քո աղախնին և Մորը' խոսել Քեզ հետ: Արձակիր բանակներդ Քո երկիրը, որովհետև այնտեղ ես: Սաստիր հրեշ­տակներիդ, որպեսզի տեղ տան Քեզ մոտենալու: Ասա Սերովբեներին' բարձրաց­նելու իրենց թևերը' ինձ Քեզ մոտ գալու համար: Թույլ տուր կուսական կաթին' հասնելու Քո բերանը, շնորհիր ստինքներիս, որոնց սնուցեցիր, որպեսզի սրանք սնուցեն Քեզ: Երկնավորների գոչյունից պատռվեց երկիրը, հրամայիր նրանց հավաքվել բարձունքների լուսեղեն առագաստներում: Տուր իմ ձեռքերին Քերովբեների զորությունը, որպեսզի կարող լինեն [նրանց] թևերի նման բարձ­րացնել Քեզ: Պարգևիր իմ լեզվին Սերովբեների սրբասացությունը, որպեսզի բերանս անդադար Քեզ սրբասացություն երգի: Տուր իմ ծնկներին բանական անիվների տոկունություն42, որպեսզի կարող լինեն շարժել Քո մեծությունը: Տուր ինձ զորություն, քանզի անկար եմ զորությանդ [առջև]: Եվ Դու Քեզ պատվիր, քանզի երկինքն իսկ անկարող է իր մեջ տեղավորել Քեզ: Քո մեծ ծննդյան այս օրը թող ցնծա բովանդակ երկիրը և փոխանակ փշերի' թող բարի պտուղ բուսնի:

Այսօր թող ուրախ լինի [մարդկանց] տոհմի նախահայր Ադամը, որովհետև Աստծուն ընդունեց իր ծննդից [ի վեր], ինչպես ցանկացավ:

41 ՂԿ- Բ 14:42 Տե՜ս Ծննդ. 41:

6 օ Ա 1-5ԱքԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

Այսօր Եվան ցնծալու է Ադամից առավել, որովհետև նրանից Մանուկ ծնվեց, որ վերացրեց նրա անեծքի ցավը: Այսօր դրախտն իր ծաոերով պետք է ուրախ լինի, քանզի որոշված դրախտապանը վերադարձավ Իր ժառանգությանը:

Այսօր ցնծալու են բոլոր հեթանոսները, որ ցրված են բովանդակ երկրով մեկ, որպեսզի Քեզնով ժողովվեն:

Այսօր Հեսսեի43 արմատից պտղատու ոստ բուսեց, որ քաղցր գինով պիտի հագեցնի ծարաված հեթանոսներին:

Այսօր ամրացավ փշրված ոտքը, և զորացավ տկարացած գարշապարը: Այսօր հեթանոսները գերությունից խաղաղությամբ վերադարձան, և ամուլը

բազմածնունդ եղավ:Այսօր մարգարեների գնդերը ուրախանալու են, որովհետև կատարվեցին

նրանց խոսքերը Քո ծննդյան մասին:Այսօր Քո Դավիթ հայրը պատրաստելու է իր տասնաղի [քնարի] լարերը և

երգելու Քո ծննդյան նոր երգերը:Այսօր Եսայուն ձայն հնչեց իր գերեզմանում, քանզի ահավասիկ իմ աոշև է

էմմանվելը, ինչպես մարգարեացավ44:Այսօր փառավորվելու է Ամովսի որդին45, քանզի Մանուկ ծնեցի և կույս

մնացի, ինչպես գրված է:Այսօր ավելի ևս ցնծալու է Զաքարիա մարգարեն, քանզի դու ես [այն] մարդը,

որի անունը Շառավիղ է4՞ , ինչպես ասաց:Այսօր Քո լույսը ծագելու է մարգարեների գերեզմաններում և նրանց զար­

թնեցնելու է իրենց [իսկ] փաոավորյսղ քնարներով:Այսօր ուրախանում է Քեզ [համար] հայր հորջորջված Հովսեփը, որ բազմիցս

նախատվեց հանուն Քեզ և արժանի եղավ տեսնելու Քո փաոքը:Այսօր, երբ ծնեցի Քեզ, բազմացավ Քո փառաբանությունը, քանզի

երկնայիններն ու երկրավորները նոր օրհնություն երգեցին:Այսօր Մարիամը երգեց այսպիսի խոսքեր, ամբիծ աղավնին' իր սիրելի

Որդուն, և նրա գգվանքի ձայնը միավորեց հրեղեն [էակների] երգերին: Նրա խոսքը խաոնվեց Սերովբեների սրբասացության հետ, և նրա եղանակը խլացրեց բոցեղեն [էակների] որոտմանը, որովհետև գորովանքով էր օրհնաբանում իր սիրելի Որդուն: Կուսության քնարը գոչեց' միավորված հրեշտակների հետ, քանզի նրանց հաղորդակից էր կուսությամբ և սրբությամբ: Նորոգվեց հողը47, որ հնացած էր մեղքով, և վերստին ստեղծվեց Աստուծո Որդու ծնունդով: Այսօրվա փառքը մեծ է [մնացյալ] բոլոր օրերից, և հրաշալի է այս Տոնի պայծառությունը, քան [մնացյալ] բոլոր տոների:

Եկեղեցի, արթնացիր գեղեցկազարդ քո երգերով և օրհնության պատարագ մատուցիր քո Տիրոջը Նրա ծննդյան օրը:

Այսօր ելնում է Սիոնը և մտնում հեթանոսների եկեղեցի, և բարձրանում է Օրա զավակի խոնարհված գլուխը:

Այսօր հարսնացած եկեղեցին ուրախանում է Փեսայի տունդարձով, որովհետև թողել էր Օրան և գնացել դիվամոլ կռապաշտության հետևից:

43 Հա յրն է Դավիթ մարգարեի /Հոութ. Դ 17, Ա Թագ. ԺՋ, ժ է 12, ԻԲ 3. Մտթ. Ա 5 /, որի շառավիղն էր Հիսուս:

44 Տե'ս Եսայի է 14:45 Նկատի անի Եսայի մարգարեին, որ որդին էր Ամովսի. Եսայի Լ է 2 :46 Զաքարիա Ջ 12:47 Նկատի ունի ադամորդուն. Ծ Ընդ. Ա :

1 9 9 6 ւ-ՋՍ՜ԻԱԾԻՆ Ա ճ 1

Այսօր ցնծում է վաղուց վշտացածը, քանզի Փեսան եկել է նրան հանելու դևերի խավարային մոլորությունից:

Այսօր գոհ է բռնավոր ի կապանքներով կապվածը, որովհետև Ազատիչը գալով խորտակեց անգիտության կապանքները և ազատեց նրան:

Այսօր Ստեղծիչը վերստին նկարակերտեց իր ապականված պատկերը և նրան խաոնեց անմահության դեղը, որպեսզի այլևս չեղծվի հավիտյան:

Այսօր իմաստուն Տաճարապետը շինեց ավերված տունը և նրա մեջ ամրացրեց աստվածային անդրդվելի սյուն:

Այսօր Տերը հաշտվեց Ադամի հետ, որպեսզի Որդին, որ ծնվեց, խաղա­ղություն հաստատի Հոր և Ադամի միջև:

Այսօր Տերը գտավ մոլորյալ ոչխարին և ուսերի վրա դնելով բերեց Եդեմ դրախտը:

Այսօր վերադարձան հեթանոսների հոտերը, քանզի քաջ Հովիվը հալածեց ապականիչ գայլերին և փրկեց նրանց:

Այսօր արտաքինները ներքին դարձան, և մերձավորները խոովքի մատնվելով դուրս եկան Թագավորի տնից48:

Այսօր Սաբավովթ Տերն իջնելով' կործանեց մեհյանները և նրանց միջից վերացրեց աստվածների անունը:

Այսօր աշխարհի գերության [ժամին] հայտնվեց հզոր Պատերազմողը, որ կապեց ապստամբ գերողին և Իր զորությամբ վերացրեց գերությունը:

Այսօր եկել է հիվանդների և վիրավորների Բժիշկը, որ ձրի բժշկում և ապաքինում է, և դարձյալ Ինքը վարձ է տալիս ապաքինվածներին:

Այսօր Կինը խաոնեց կյանքի խմորը մեր զանգվածին,49 մինչև որ ամբողջը խմորվեց, քանզի մարդկային ցեղը զրկվել էր աստվածային գիտությունից:

Այսօր կենդանի Աղը, իջնելով Բարձրյալից, համեմեց մեր անհամությունը' համաձայն Եղիսեի խոսքի50:

Այսօր Հորից դուրս եկած հրամանը կյանքի աոհավատչյա է, քանզի Որդու ծննդով վեր հրավիրեց մարդկային ցեղը:

Այսօր, որ ամիս է աոանց պտուղի, կյանքի Պտուղ մեզ աոաքվեց երկնավորից:

Այս ամիս, որ զուրկ է ամեն տեսակ եկամուտից, մեզ աոաքվեց կյանքի Ցորնւսխուրձը և հագեցրեց մեզ:

Այս ամիս, երբ աղքատանում են բոլոր տառապյալները, իջավ հարուստը և Իր գանձերը բաշխեց բոլոր տնանկներին:

Այս ամիս, երբ այգին զուրկ է խաղողից, կույս որթը իր արգանդից մեզ Ողկույզ պարգևեց:

Այս ամիս, երբ տերևները թափվում են ծաոերից, Ադամի տերևները դարձան լուսեղեն զգեստներ:

^ ա , ուր

‘ժա ռա նգորդ"^*' ԺՍ։ ЯЬи> էՓ աէքոէ,Վ*է1ոէէ աԴամոք՚Դէ՚1' դաոնում Է կյանքս)

50 Տե՜ս Դ Թագ. ԻԲ 2 0-22 :

6 2 1 ' ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Այս ամիս, երբ սերմերը պատվում են սառնամանիքով, մեզ բարի Սերմ տրվեց ծարավ ե. անաշխատ հողից:

Այս ամիս, երբ հողը զրկվում է բարիքից, մեր հոգիներին աոաքվեց երկնավորԲարիքը:

Այս ամիս, երբ արեգակը բարձրանում է լույսի սանդուղքով, ծագեց արդարության Արեգակը և լուսավորեց մեզ:

Այս ամիս, երբ տեղի է տալիս խավարը և ետ դաոնում, քանզի հաղթվում է լույսից, չարը պարտվում է Ա ետ դաոնում, ընկնում իր իշխանությունից:

Այս ամիս, երբ նվազում է գիշերը ու պակասում, և աճում աոավոտը, նվազեցին թակարդներն ու որոգայթները մարդկանցից:

Այս ամիս, երբ խավարը պարտավորվում է լույսից, խավարի իշխանությունը պարտավորվեց անեղ Լույսից:

Այս ամիս, երբ ըստինքյան նորոգվում են հնացածները, մեր Տերը սրա մեջ նորոգեց աոաջիններին:

Այս ամիս, երբ թագավորները նոր հրամաններ են տալիս, մեծ Թագավորից հրաման ելավ երկրի խաղաղության համար:

Այս Տոնին, երբ հրեշտակները երգեցին իրենց գոչումով, հեթանոսներն իրենց հատուկ բազմությամբ գոհանում են ովսաննաներով:

Այս տոնին, որ սպասավորվեց երկնավորներից, երկրավորներիս կողմից պաշտվում Ա երկրպագվում է ծնված Աստվածը:

Այս տոնին երգեցի -Բո ծննդյան փաոաբանությունը՝ Քո' Ահեղիդ օրը տեսնելու Աստվածությանդ ողորմությունը:

Այս աոավոտ սակավ խոսքերով օրհնեցի Քեզ. արժանի արա ինձ մեծ աոավոտյան Քեզ անսպաո օրհնել:

Այս աոավոտ Քո եկեղեցում իմ ձայնի պատարագը մատուցեցի, հավիտե­նական ավոտին ինձ դասիր Քո աոագաստին հրավիրվածների շարքը51:

Այս աոավոտ Քո Հորը' փաոաբանություն, Քեզ' անդադար օրհնություն, և Սուրբ Հոգուն' երկրպագություն, և մեզ' հավատացյալներիս' ողորմություն այժմ Ա միշտ և հավիտյանս հավիտենից. Ամեն:

Աշխարհաբարի վերածեց և ծանոթագրեց

ՀԱԿՈԲ ՔՅՈՍԵՅԱՆԸ

51 Հմմտ. Մտթ. ԻԲ 2-14:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ԴԱՆԻ ԵԼ ԵՐԱԺԻՇՏ

ԽՈՐՀՈՒՐԴ ՄԵԾ ԵՎ ՍՔԱՆՉԵԼԻ

«Գ ր ի գ ո ր յս ւն ե ր գ ե ց ո ղ ո ւթ յո ւն ը , որը կա թոլիկ ժ ա մ ե ր գո ւթ յա ն к դրա նով հանդերձ հիշյա լ ժամանակի եվրոպական մասնագիտացված երաժշտության հիմքն է , գո յա ցել է հայկական հո գև որ երա ժշտ ությա ն (Պատարագի) ուղղա կի ա զդ ե­ց ո ւթ յա մ բ » (Սովետսկայսւ մ ո ւգիկա , թիվ 10 , 1971): Պ րոֆեսոր Վ . Կոնենի ա յս պ նդումը պաշտպանում են նա և Տ . Լիվա նովա ն, Գ . խ ուբովը և ուրիշներ: Հա յկա ­կան միա ձա յն երգեցողութ յա ն (մոնոդիա ) սերմերը, տունկերը եվրոպական հողի վրա յո ւր ովի ծլարձակեցին, ճյուղա վորվեցին և վերա ծվեցին բա րձրուղեշ ծա ռերի, հիշենք Պալեստրինայի, Ա լեգրիի, Թ. դե Վիկտորիայի և ա յլոց խ մրերգերը: ե վ ր ո ­պական երաժշտական մտ ա ծողութ յունը հիմնվա ծ է այնպիսի հա մա ձա յնույթների (լա դ) վրա , որոնց ութերորդ աստինանը ն ո ւյն աոաջինի կ ր կն ութ յո ւնն է : Դա հնա րա վորութ յուն է տալիս րագմահա րկ հ ն չյո ւն ա յի ն կ ա ռ ո ւյց ն ե ր ի : Դրանց հնչյուններն ասես ա ղյուսներ են , որոնք համաչափ դա սա վորվում են , շր ջվ ո ւմ , միմ յա նց փոխարինում տարրեր հարթակներում, միաժամանակ հնչո ւմ , մ ի հանգա­մա նք, որ հնարավոր դարձրեց Բախի կոթողների ստ եղ ծո ւմը : Հա յկա կա ն լադերի հ նչյունները նման են գետի քարերի, տարբեր չափերի ու ձևերի ժա յռա բեկորների, որոնք ունեն սուր ա ն կ յո ւն ն եր , և շա րելիս' օդ ի , լո ւ յս ի ա նցքեր են մ ն ո ւմ : Գերմանական խորալի հիմնա կա ն մ եղ եդ ի ն եր ի շարադրանքն ա յնպ իսինն Է, որ ե նթ ա դրում է «պ ա կ ա ս ո ղ » ձա յների գո ւգա հե ո գ ո յո ւթ յո ւն ը , և շինա նյութ ը բա շխ վում Է հիմնա կա նում չորս ձա յների մ ի ջ և : Ե վ եր բեմ ն չորս պ ա րզունա կ, աղքատիկ ձա յները միա նա լիս, լիա րժեք հորինվա ծք են փ նջում: Ն մա ն մտ ա ծո­ղութ յա նը ա վելի բնորոշ Է սիմետ րիա ն: Հա յկա կա ն միա ձա յնութ յունը (մոնոդիա ) ինքնաբավ ե, ասելիքը ամփոփված Է հենց մեղեդիի մ ե ջ : Հա յկա կա ն բա զմա ձա յ­նութ յա ն հիմնա դիրները, ա նշուշտ , օգտ վել են եվրոպականի ն վ ա ն ո ւմն եր ի ց: Ա յնպ ես, որ եթե լո ւյս ը ծա գում Է ա րևելքից, ապա ա նդրա դա ռնում է ա րևմուտ ­քից: Հա յկա կա ն բա զմա ձա յնությա ն կատարելատիպը կարելի Է համարել Կոմիտա- սի «խ ո րհ ո ւր դ խ որ ի ն » շարականը: Եվ ա յդ լո ւյսի շողերից է Մ ովսես Ի>ոբենացու «խ ո ր հ ո ւր դ մ ե ծ և ս ք ա ն չե լի » շա րա կա նը: Մ եծ քերթ ողա հա յրը 5 - ր դ դարի շարականագիրներից Է: Նա ստ եղծել Է Ծ ննդ յա ն, Տ յա ռնընդա ռա ջի, Աստվածածնի Վերափոխման և ա յլ տոների ա վելի քան հա րյուր շարականներ: «խ ո րհ ո ւր դ մ ե ծ » օր հ ն ո ւթ յո ւն ո վ Է բ ա ց վ ո ւմ Ա ստ վա ծա ծնի Ծ ն ն դ յա ն և Ա վ ետ յա ց, Քրիստ ոսի Ծ ննդյա ն տոների շարականները: Ե կեղեցու հա յրերից մեկն ա սում Էր, թե Տերը երա ժշտությա ն միջոցով Ավետարանն Է քա րոզում: Հիրա վի, հիշյա լ շա րականում, Ծ ն ն դ յա ն պատկերից բա ցի, ա կնա րկվում են Ա վ ետ ո ւմը , Մա րիամի ուրա խ ու­թ յո ւն ը , Մ կրտ ությունը Հորդա նա նում, աղավնակերպ Սուրբ Հ ո գ ի ն , Հովհա ննես Մկբտչի գլխատումը և ա յլ դրվա գներ:

6 4 Ա ԷՋՄԻԱԾԻՆ___________ 1996

Տ

.4.

Г

Вт а եւ սքանչ - /Ъ - փ

Г & Д С Г Г ք Կոր

М ո ւ , ո

------ >--- р =

Га -

Գ \ է ' = г т

• ւոտ

# ^ - . յ յ յ \ ձ * յ - -որ

4 _

որ4 -

յա - - - յա!

յա - - ■ յսմ

Պէ----------------------

ա - ւար

ա - ւոտ

ս յ _ յ յ — — յ — ь г г ^ Гոր յա - յււմ ա ատ

ԱՎԵՏԻՍԽՈ ՐՀՈ ՒՐԴ ԱԵՕ

ՄՈՎՍԵՍ ԽՈՐԵՆԱՑԻՄշակումը' Դսւնիէզ Երաժշտի

Չսւփ ա ա րԴԿ

1 9 9 6 ԷՋՄԻԱԾԻՆ

հ ր ե շ ւ ր ս ւ կ ս տ ա ն ա

Щ р р

'Փ Ժ ք ռ ւ չ հ » д հ Ո

Հ Ւ ~ ՝ Հ Հ Օ > \ =

է ծ - տ ի ս

1 3

Հ = է =

ա - Հ - խ ա - - / . - * ք

З Н ' • ' —

ւ ե - տ ի ս

1 3 ^ ____________ ^

- с . — .- -------------------------------------------

ա / -

ւ ե - տ ի ս

1 3

Խ I ՜ ^

ա г - / ш и / 1

" Р ------------------------ -----------------------------

; Й = Ш

է&Ս՜ԻԱԾՒՆ

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Ф щ п гч!ւ վա -28

№ ք —սը - В մեր մա -

•I --__ "՜ П ^ 1դի վա . . . .

28 _______

զի վա 28 _____ ^

ւ ճ յ _ г г

սը-0 մեր

- մհր -

-в^_ ---էարմ ~

(արմ - ՚ -

6 8 Ս ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1996

•Օրիս - տոսծը֊նսո հւ յսւյտ - նեցւսս

1996 1-.Չ.ՍՒԱԾԻՆ Ա 69

Ա յս շարականի' Ն . Թահմիզյսւնի խորաթափանց վերլուծութ յունը բացահայտում՛ է մի շարք օրինա չա փ ություններ: 4 - 3 + 4 - 3 կա ոուցվա ծքով երկու տողերը կա զմում են մեկ տ ուն: Կոչական, աոնական մ՜եղեդին (ԴԿ) համապատասխանաբար բաղկա­ցած հ երկու նախ ա դա սություններից, որոնցում 2 -ր դ և 4 -ր դ դա սույթների նմա­նութ յունը հա կա դրվում է 1-ին 1ւ 3 -ր դ դա սույթների տ ա րբերությա նը: Շեշտ վա ծ ու անշեշտ վանկերի խաղը, մ ի և ն ո ւյն հ ն չյո ւն ի տարբեր նշա նա կությունը (1-ին նախադասության վերջում ի բր և «հ ա ր ց » , իսկ վերջնսւհա նգա ձևում' ի բր և «հա ս­տ ա տ ում»)' ա յս ամենը ստ եղծում են սիմետրիա յի և հա կասիմետրիայի բա խ ում, որը և հնչուժի (դինա միկա յի) ա ղբյո ւր է հա նդիսա նում: Նմա ն վեր լո ւծո ւթ յո ւնը օգն ո ւմ է ը մ բռն ել շարականը ո չ միա յն սրտ իվ, ա յլև բա նիվ: Ըստ Թ ա հմիզյսւնի, Ծ ննդյա ն Ա օրվա կանոնի օրհնությա ն աոաջին պատկերը նոր հիմք ստ եղծեց հայ շարականերգության հետագա գարգացման համար: Բացի ա յդ , հիշյա լ շարականը կյանքի կոչեց նա և ժողովրդական բա գմա թիվ ավետիսներ:

Ա յսօր էլ 1“ որենացու շարականը շա րունա կում Է ա ննվա գ ո ւժով հ ո ւզ ե լ, հու- սա դրել, նորանոր արձագանքներ ա րթնացնել, որի վ կա յութ յուններից Է Ծ ննդյա ն Տոնի նախօրեին «Հ ո գ և ո ր ե ր գ ի » երգչա խ մբի գեղարվեստական ղեկավար Միհրան Ղ ա զելյա նի պատվերը' բա զմա ձա յնել շարականը քա ռա ձայն երգչա խ մբի համար: Ի՞նչ կա ա վելի բերկրա լի, քան հրեշտա կա յին երգով դիմա վորել նվիրական ա յս Տոնը:

Սուրբ Ծ ննդյա ն տոնի շե մ ին , բա նաստեղծ Ֆետի խոսքով ա սա ծ, լսո ւմ ես , թե ինչպես Է ծա ղկում սիրտ դ, սիրտ, որ պապակ հողի պես նաքնքած Էր, որ , մեղքից ծա նրա ցա ծ, փա փագում Էր իր կենդա նի Փ ր կ չի ն , որպ եսզի նորոգվա ծ վերստին կյանքի կոչվի, ա յս անգամ հավիտենական...

Ն որա ծին Փ րկչին փ ա ռա բա նելու համար հրեշտա կների բա զ մ ո ւթ յո ւն ը իջավ երկիր, հովիվքն Էլ միացան նրա նց: Ջ գիտ եմ, ինչպ ես Էին ե ր գո ւմ նրանք, սակայն Մ ովսես խորենսւցու «խ որհուրդ մ ե ծ և սքա նչելի» շարականը թ վ ո ւմ Է, հրեշտա­կա յին երգերի արձագանքն Է, որ նույնպ ես ա վետում Է Սուրբ Ծ նունդը...

Ահա ա ՞յդ նվիրական պահին ինձ առա ջա րկվեց բա զմ ա ձա յնել հ ի շյա լ երգը քա ռա ձա յն եր գչա խ մ բի հա մա ր: Ի ՜ն չ կա ա վելի բերկրա լի , քան երգա կցելը խորենսւցուն, Ե դեմը ոռոգող գետի պես շարականին գումա րել սրտիցդ բխ ող երեք վտ ա կ, երեք ձա յն , շուշա ններ սփ ռել «Շա րա կա նի գետին մ օ տ » (Թ եքեյա ն), վեր հա նել մ ե ղ ե դ ո ւ ծա լքերում «թ ա քնուա ծ մա նա նա ն» և բա շխ ել մ յո ւս ձա յներին, բացահսւյտել Ի>որենսւցու աստղաշար մ եղ եդ ո ւ անտեսանելի արբանյակ ձա յները: Դասական բա զմա ձա յն երա ժշտ ությունը (Պալեստրինա, Բախ, Կոմիտսւս) ներդաշ­նա կությա ն կատարելատիպն Է, քանզի փ նջվա ծ Է սրտի օրենքով, չ է " որ մ եր գ լխ ա վ ե րև ո ւմ աստղերի կա րգն է , իսկ սրտ ում' օրենքը (է . Կանտ): Եվ մա րդիկ, որպես Ք րիստ ոսի մ ա րմ նի ա նդա մներ, աստղերի ո ւ հ ն չյո ւն ն ե ր ի պես պիտի ներդա շնա կվեն ու կա զմեն մ եկ ա մբողջակա ն Ե կեղեցի' Ա ստ վա ծա յին «բ ա զ մ ա ­ձա յն ստ եղ ծա գո րծո ւթ յո ւն»:

խ որենսւցու շարականի բա զ մ ա ձ ա յն մ շա կ ո ւմ ը մ ի մա նրա կերտ է , որն ա րտ ա ցոլում է մ եծա կերտ ը: Ինչպ ես ջրի մ եկ կա թիլի մ եջ ա րտ ա ցոլվում է , «տ ե ղ ա վ ո ր վ ո ւմ » ողջ ա րև ը, ա յնպ ես է լ հ ի շյա լ շա րա կա նում ա րտ ա ցոլվում է Արեգակն ա րդա րությա ն' Հիսուս Քրիստ ոս: Եթե նարտարսւպետությունը քարացած ե ր ա ժշտ ութ յո ւն է , ապա եր ա ժշտ ութ յո ւն ն է լ շ ն չո ղ , ծա վ ա լվ ո ղ , ա րթնացա ծ

ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ

Տարտսւրապետությ ուն է : Իորենա ցու շարականում՛ վ ե ր և ի ձա յնը (սոպրանո) կարծես երկնքից ազդա րարում է թեթղեհեմյա ն Աստղի մա սին, մ յո ւս ձա յները երկրից ա րձա գա նքում են՝ մ ի ա ձ ո ւյլ հ ա մ ա հ ն չյո ւն ն ե ր ո վ : Ս կիզբը տաՏարի սյունա զա րդ մուտ քի ե ն մ ա ն վ ո ւմ , ս յունա զա րդ է նա և շարականին կցվա ծ «Ք րիս տ ոս ծնաւ և յա յտ ն ե ց ա ւ» վերջա բա նը, ուր բա մբ ձա յնի վերընթա ց քա յլը ի նչ-ո ր տ եղ կարող է հիշեցնել Հակոբի տեսիլքի երկնասլաց աստինանը: Շարա­կանի մնա ցյա լ մասը ծիա ծա նվելով' կամարակապում է ս յո ւն ե ր ը : Ա յսպ իսով, ա մբողջ կոթողը, որ ուրվա գծով հիշեցնում ե Սուրբ Գայանե սիմետրիկ եկեղեցին, կարծես մ ի հնչյունա շեն տանար է ' վեր խոյացա ծ Բեթղեհեմի ա նպ ա նոլյն մսուրի ու ա յրի դիմա ց, ի փաոս նորածին Փ րկչխ Այսպիսին էր 1°որենացու շարականը, որ ընկալեցի «Հ ո գ և ո ր ե ր գ ի » երգչա խ մբի կատարմամբ, որին և նրա գեղարվեստա­կան ղեկավարին երախտապարտ մնա ցի... Օրհնյալ է Հա յտ նությունը Քրիստոսի...

1-ՋՍհԱԾԻՆ Ա 7 1

Ա ՆԱ ՀԻՏ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ■**"[?“ -*Հ" •ԷՀ • է̂ ափըէասաըյաՀԷ4 ւ աէ աԱն

« Օ Ր Հ Ն Ե Ս Տ է Ր » ԵՂԱՆԱԿԱՎՈՐ ԲԱՑԱԿԱՆՉՈՒԹՅՈՒՆԸ ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ Թ ԱՇՉՅԱՆԻ ԳՐԱՌԱԾ

ՀԱՅՈՑ ՊԱՏԱՐԱԳՈՒՄ

« Օրհնեա Տ է ր » - ը Հ ա յո ց Ա ռա քելա կա ն Եկեղեցու, ծիսական բա ցա կա ն­չո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց : Ա յն գլխ ա վորա պ ես գո րծա ծվ ում է Պատարագի ը ն թ ա ց ­ք ո ւ մ : « Օրհնեա Տ է ր » - ը կա տ ա րվում է ե ղ ա ն ա կ ո վ , սա րկա վա գի կ ո ղ մ ի ց : Պատարագի ծիսա կա րգում ա յն նա խ որդում է ծեսը վա րող պ ա տ ա րա գիչ քա հ ա նա յի ձ ա յնո վ /ի ձ ա յն / ասվող բոլոր քա րոզներին2 :

« ՕրՀնեա Տէր » —երի միջոցով սարկավագը դ ի մ ո ւմ է պատա րա գիչ քա հ ա ­նա յին /«վ ե ր ա ձ ա յն է ա ռ ք ա հ ա ն ա յի ն »3 / , հուշելով վերջինիս իր « մ ո ւ տ ­ք ը » , նա և ձա յնեղ ա նա կը , որի ներքո պ ետ ք է ա սերգվի քա հ ա նա յա կա ն ք ա ր ո զ ը Ա յ ս պ ա տ ճա ռով « Օրհնեա Տ է ր » - ը բ ն ո ր ո շվ ո ւմ է նա և որպես «հ ր ա ւէ ր »^ , «խ րա տ ա դիր «խ ն դ ր ա ն ք Ур :

«Օ րհնեա Տ կ ր »-ը Հ ա յո ց Պատարագի ծիսա կա րգի հ ն ա գ ո լյն և ա ռա վել կ ա յո ւն տարրերից է : Ա յն գր ա նցվել է ա րդեն իսկ 4 - 5 դա րերից ս կ ս յա լ. Հ ա յո ց թ ե ' գ ր չա գ ի ր , թ ե ' տպագիր պ ա տ ա րա գա մա տ ույցներում /խ որհրդա ­տ ետրերում / :

Դրա նցից են մասնավորապես վաղ միջնա դա րի խ ոշոր գո ր ծի չ Բարսեզ կեսա րա ցու պ ա տ ա րա գա մա տ ույցը / 5 - ր դ դ ա ր / 8 , «ո ր դա րերով բո լո ր

Ն մ ա ն օ ր ի ն ա կ բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց են նաե. «Պ ո օ ս խ ո ււք Է » , « Ա լե լո ւ ի ա Օ ր թ ի » , « Ա ս տ ո ւ ծ ո յ երկրպ ա գես ցուք» , «Ե ր կ ի ւղ ա ծ ո ւբ ե ս ւմ բ լուսւրուք» և ա յ լն :

2 Ա յ ժ մ «Օ ր հն ե ա Տ Է ր » - ը ս ո վորա բա ր ձա յնո ւմ ՛ են մ ի ա յն պ ա տ ա րա գիչ քա հանայիժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ա ն մ ի ջ ա կ ա ն ո ր ե ն ո ւ ղ ղ վ ա ծ ք ա ր ո զ ն ե ր ի ց ա ռ ա ջ: Ա յ ս ս լա տ նա ռովզ գ ա լի ո ր ե ն կրնսւտզել Է «Օ ր հն ե ա Տ Է ր » - ե ր ի քանակը Պ ա տ ա րա գ ո ւմ , նա խ կ ին ո ւմ շուրջ 3 0 ա ն գա մ , ա յժ մ ' ընդա մենը 3 - 4 ա նգա մ:

3 Հ . Ցովսեփ վ . Գարրնեսւն, «Ս րրա զա ն սյատարագամատոյցք հ ա յ ո ց » , վ ի ե ն ն ա , 1 8 9 7 , Էջ 3 5 6 :

4 «Օ րհնեա Տ ե ր » - Ի ծիսակսւրգային նշանակությա ն մա սին տե՛ս Վ ա զ գ են Ա Կաթողիկոս,«Մ ե ր Պ ա տ ա րա գը», Մայր Ա թ ո ռ Ս. էջմիա ծին , 1988 , Էջ 26 :

5 «Ս ա րկա ւա գի ն հրա լիրէն /« Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » ը ս ե լէ ն / ե ա ք ը » . Ց . Գաթրնեսւն, «Ս ր բա զ ա նսլատարագամատոյցք. . . » , էջ 328 :

6 Ն ո ւ յն տ եղ ո ւ մ . էջ 182 :

7 Ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ : Երա ժշտ ա գետ Ա . Ա ր և շ ա տ յա ն ը «Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ո վ ե ր ա գ ր ո ւ մ է քարոզի ժա նրին, քանի որ քարոզը «ա ռհա սա րա կ,- գ ր ո ւմ է նա ,- սարկավագի կողմից կ ա տ ա ր վ ո ղ բ ո լ ո ր մ ա ս ե ր ն ե ն » , ա հ ս « Ք ա ր ո զ ի ժ ա ն ր ը հ ա յ հ ո գ և ո ր ե րգա ստ եղ ծո ւթ յա ն մ ե ջ » , Պատմա-բանւսսիրական հա նդես, Ե ր և ա ն , 1 9 9 2 , հ մ ր . 2 - 3 , էջ

8 8 . Գաթրնեան, ն շ վ . աշխ., էջ 182:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

Ար ե լե լի ց մ է չ ա ռհասարակ ը ն ղ ո ւն ո ւա ծ է ր » 9 , ապա «ը ս տ հասարակ օրինա կին » պ ա տ ա րա գա մա տ ույցը /1 1 -ր դ դա ր / ' ° . էջմ իա ծնի Խորհրդա­տետրը /1 7 -ր դ դ ա ր /Ո , նա և Գ ևորգ Դ Կաթողիկոսի նա խ ա ձեռնութ յա մբ և հրամանով լո ւ յս տեսած խորհրդատետրը /1 9 - ր դ դ ա ր / , որը կա զմվել էր Մ ա յր Ա թոռի Մ ա տ ենա դա րա նում պահվող Հա ռի&ի, Սանահնի, Սևանի և հոգևոր ա յլ կենտ րոնների ր ա զո ւմ գր չա գ ի ր խ որհրդատ ետ րերի բա ղ դ ա ­

տ ո ւթ յա մ բ'' և ա յլն ^Բ ա զմիցս գ ր ա ն ց վ ե լ ե ն նա և « Օրհնեա Տ է ր » - ե ր ի ե ղ ա նա կ ներ ը ՝

եր ա ժշտ ո ւթ յա ն գր ա ռմ ա ն մ ե զ ա ն ո ւմ հա յտ ն ի բո լո ր հա մա կա րգերով, խ ա զա գ ր ո ւթ յա մ բ, հա յկա կա ն նո տ ա գրո ւթ յա մ բ /Լ ի մ ո ն չյա ն ի ս ի ս տ ե մ /15, եվրոպական նոտ ա գրութ յա մբ: Ստորև ներկա յա ցնում ենք « Օրհնեա Տ է ր » - երի երեք օրինակներ' գրա ռվա ծ տարբեր համակարգերով.

խ ա ղ ա դ ի ր '

г ™ * ՜Ը րհնեա Տէր

/գր չա գի ր խորհրդատետր, էջմիա ծին, 1 7 -ր դ դա ր1 ̂ / ,

Օրհ -ն ե ա Տ է - ր

/«Ձ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ր գ եցո ղ ո ւթ ի ւն ք ս ր բո յ Պատարագի» , Վազարշապատ,1878, էշ 2 3 / ,

Ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ , էջ 1 7 1 : տե՞ս ն ա և ն ո ւ յն ժա մ ա ն ա կ ա շրջա ն ի ա յ լ պա տարա­գ ա մ ա տ ո ւյցնե ր . Ա դ դէ ի /Ս . Թ սւդէոս/ Լւ Մարիսի /ա սորիների աոաջին եպիսկոպ ոս/ պա տա րագամատույցը, ըստ որի պատարագ է մա տ ուցվել Հա յա ստ ա նի պարսկական հա տ վ ա ծ ո ւմ Գրիււոր Լուսսւվորչի հետ նորդների կ ո ղ մ ի ց / ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ , էջ 7 0 / , « հ ա յ ե ր ե ն առսււել ս ի ր ե լո ւ թ ե ա մ ր մ ը գ ո ր ծ ա ծ ո ւ ս ւ ծ » Աթսւնաս Հա յրս ւպ ետ ի պատարագամատույցը /ն ո ւ յն տ եղ ու մ . էջջ 2 6 8 , 2 9 9 / :

10 Ն ո ւ յն տ եղ ում , էջ 6 3 7 . 6 4 9 , 6 5 6 , 6 6 3 , 676 ե. ա յլն :

11 Տե՞ս Մաշտոցի անվան հին ձեռա գրերի գիտա-հետագոտական ինստիտուտ /հետագա աեքսաոււք՝ Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն / , ձ ե ռ ա գ ի ր 3 9 9 , նաև. ձ ե ռ ա գ ր ե ր 4 4 4 , 4 4 5 , 4 4 6 /է ջմ ի ա ծ ի ն , 1 7 - ր դ դ ա ր / , 3 9 5 /Կ եօգլո վ , 1 օ - ր դ դ ա ր / , 4 4 7 / 1 8 - ր դ դ ա ր / к ա յլն :

^ «Խորհրդատետր սրբոյ Պա տարագի», Վաղսւրշապատ, 1880 , էջ 6 , 7 , 9 , 1 0 , 11 , 1 2 , 13 , 14 և. ա յլն :

Ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ , Ա զ դ , էջ Ա :

Ն շ ե ն ք , որ պ ա տ ա ր ա գ ա մ ա տ ո ւ յց ն ե ր ո ւմ « Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ը ն ե ր կ ա յա ց վ ա ծ են տարոեո թվաքանակով 1 - 2 - ի ց ւՐինչև 2 8 - 3 0 ա ն գ ա մ : Ա յ ս ա ռ ո ւ մ ո վ ն կ ա տ վ ո ւմ է « Օ ր հ ն ե ա Տ է ր ե ր ի գ ր ա ն ց ո ւ մ ն ե ր ի հ ե տ զ հ ե տ ե ա վ ե լա ց մ ա ն մ ի տ ո ւ մ ըստ ժա մա նա կա գրա կա ն կա րգի՝ հ ն ա գ ո ւ յն պ ա տ ա րա գ ա մ ա տ ույց ն եր ի ց մ ի ն չ և նորա­գ ո ւ յն ն ե ր ը :

Հա յկա կա ն նոտ ա գրությունը ս տ եղ ծվ ե լ է 1 9 - ր դ ռարսւսևգրին, Կոստա նդնուպ ոլսում , տեղի հաւտնի երաժիշտ Հ ա մ բ ա ր ձ ո ւմ Լ իմ ոնջ յա նի կ ո ղ մ ի ց : Ն ս փ ա ս տ ե ղ ծ վ ա ծ է ե ղ ե լ հայ եկեղեցական երաժշտությա ն գրառման համա ր:

16 Մատենադարան, ձեռագիր 3 9 9 : Տե՞ս նաև. ձեռա գրեր 3 9 5 , 3 9 6 , 3 9 7 , 4 4 3 և ա յլն :

1996______________________ Ա&Ս՜հԱԾՒՆ Ա 73

ե վ ր ո պ ա կ ա ն ն ո տ ա ն ե ր ո վ '

Օ ր ]ւ- Օ հա Տ է . ր ;

/ Կոմիտաս վ ր դ ., «ւԵ ր գեցո ղ ո ւթ ի ւն ք սրր ոյ Պ ա տ ա րա գի», Ա նթի/իա ս,1974, էշ 18:/

^Օ րհնեա Տ է ր » - ը Հ ա յո ց Պատարագի' եկեղեցա կա ն եր ա ժշտ ո ւթ յա ն Iй ո չո ր ա գ ո ւ յն կոթողի երա ժշտ ա կա ն կ ա ռ ո ւյց ի ձև ա կ ա ռո ւցո ղ ա կ ա ն և գեղա գիտ ա կա ն կա րևոր նշա նա կութ յա ն տարրերից է : « Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի մ իջոցով ա ռ ա վ ե լա գո ւյն ս դ ր ս և ո ր վ ո ւմ են նա և Պատարագի ձա յնեղ ա նա ­կ ա յի ն կա զմը և ինտ ոնա ցիոն բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ^ : Սրանով է նախ կա րևո րվ ում ա յս եղանակավոր բա ցա կ ա ն չո ւթ յա ն մա նրա մա սն Հետ ա զո­տ ո ւթ յո ւն ը , որն ա ռ այսօր դ ե ռ չի կատարվել:

Մ ե ր պ ր պ տ ո ւ մ ն ե ր ն ո ւ ղ ղ վ ա ծ ե ն « Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ի , մ ա ս ն ա վ ո ր ա պ ե ս , ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ա յի ն կ ա զ մ ա կ ե ր պ մ ա ն , մ ե ղ ե դ ի ա կ ա ն ո ճ ե ր ի , ն ա և Պ ա տ ա ր ա գ ի հ ա մ ա կ ա ր գ ո ւ մ ե ր ա ժ շ տ ա -կ ա ռ ո ւ ց ո ղ ա կ ա ն ն շ ա ն ա կ ո ւ թ յա ն բ ա ց ա հ ա յտ մ ա ն ը և պ ա ր զ ա բ ա ն մ ա ն ը :

Որպես ուսում նա սիր ութ յա ն առարկա հրա պարակում եղա ծ գ ր չա գ ի ր և տպ ա գիր բա զմ ա թ ի վ և բա զմա պ իսի պ ա տ ա րա գա մա տ ույցների, խ որհրդա ­տետրերի, ձ ա յն ա գ ր յա լ Պատարագների շա րքից նա խ ընտ րեցինք «Ձ ա յն ա - գրեա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո ւթ ի ւն ք ս ր բ ո յ Պատարագի՛» հատորը /Վ ա ղա րշա պ ա տ , 1 8 7 8 / , որը բո վ ա ն դ ա կ ո ւմ է Հ ա յո ց ա վա նդա կա ն /մ ի ա ձ ա յն / պատարագի մեղեդիա կա ն չո ր ս . ա մբողջա կա ն տ ա րբերա կներ. ՕւՎասն Կ ի ւր ա կ էի ց», « Վա սն լո ւր ա լո ւր ց » , « Վա սն Տա ղա ւա րա ց», « Վասն մեծի պ ա հ ո ց »^ °: Ա յս հա տ որը, ի ն չպ ե ս և « Ջ ա յնա դրեա լ Շարական հ ոգև որ ե ր գ ո ց » /Վ ա ղ ա ր ­շա պ ա տ , 1 8 7 5 / , « Ե րդք ձ ա յն ա գ ր ե ա լք ի ժ ա մ ա գ ր ո ց » /Վ ա ղա րշա պ ա տ , 1 8 7 7 / , հա յկա կա ն ն ո տ ա գր ո ւթ յա մ բ գր ա ռ վ ե լ և նա խ ա պա տ րա ստ վել են տ պ ա գր ո ւթ յա ն 1870-ա կ ա ն թ վա կա նների ն. Մ ա յր Ա թ ո ռ Սուրբ էջմիած- ն ո ւմ , Նիկողա յոս Թ ա շչյա նէг19 և նրա օգնա կա նների կողմից, նա և Ամե­նա յն Հ ա յո ց Կաթողիկոս Գ ևորգ Ղ—ի ակտիվ մա սնա կցութ յա մբ և հովա նա ­վ ո ր ո ւ թ յա մ բ ս : Նշվա ծ հատ որներն <(.ի տ ա ր բ ե ր ո ւթ յո ւն նմա նա տ իպ ա յլ ժողովա ծուների, ա ռ ա նձնա նո ւմ են ն յո ւթ ի ա ռա վել ա մ բողջա կա նութ յա մբ և ոճա կա ն մ ա ք ր ո ւթ յա մ բ » ^ :

Ա յ ս ա ռ ո ւ մ ո վ կ ա ր ծ ո ւ մ ենք , որ վերջերս «Օ ր հն ե ա Տ Է ր » - ե ր ի քանակի կր ճա տ ում ը Հ ա յո ց Պ ա տ ա րա գում /տ ե 'ս ս ո ւ յն հ ոդ վա ծ ի տողատակի ծ ա ն ո թ ա գ ր ո ւթ յո ւն 5 / , ո չ մ ի ա յն զ ր կ ե լ հ ա յս կ ո թող ը գ ե ղ ե ց կ ա գ ո ւ յն բ ա զ մ ա թ ի վ մ ե ղ ե դ ի ն ե ր ի ց , ա յ լ և որոշ չա փ ով խախտել Պատարագի երաժշտական կա ռ ույցի ճարտարակերտությունը:

1 ЙԱ յ ս տ ա ր բ ե ր ա կ ն ե ր ի հետ մ ե կ տ ե ղ « Ջ ա յ ն ս ւ գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո ւ թ ի ւ ն ք ս ր բ ո ւ Պ ա տ ա րա գ ի » հ ա տ ո ր ո ւմ , ա ոա նձին բ ա ժ ի ն ն ե ր ո վ զ ե տ ե ղ վ ա ծ են ն ա և Պատարագի ը ն թ ա ց ք ո ւմ , ոստ պատշանի ա ւո լր ն կ ա տ ա րվող մ ե ղ ե դ ի ն ե ր , ս ր բ ա ս ա ց ո ւթ յո ւն ն ե ր , տաղեր 1լ ա յլն :

ն ի կ ո ղ ա յո ս Թ ա շչ յա ն / 1 8 4 1 - 8 5 / ' պ ոլսա հա յ երա ժիշտ , եկեղեցա կա ն երա ժ շտ ութ յա ն գիտակ, ոմուտ ձա յնա գրա գետ , նանաչված մա նկա վա րժ, երգահան:

2 0 Ա յ ս մ ա սին տե'ս. Ղ- Ք հ յ . Ցո վ ս եփ եա ն , « Յ ո ւ շ ի կ ն ե ո հայկակա ն ե ր գ ե ց ո ղ ո ւ թ ի ւ ն ի ց » , Գեղարվեստական ա լբ ո մ , Ս ա նկտ -Պ ետ եր բուրգ , 1 9 0 3 , էջ 6 0 - 6 6 :

21 Н. Тагм изян , Теория музыки в Д ревней Армении, Е реван , 1977, с. 8.

7 4 Ա էջմ՛իածին

Հ ա յո ց Պատարագի վերոհշյա լ չորս տ ա րբերա կներում, « Օրհնեա Տ է ր ն » ըն դհա նուր ա ռմա մբ հա նդիպ ում է 1 0 7 ա նգա մ /ա ռա Հին տ ա րբերա կում' 4 0 , երկրորդում ' 2 3 , երր որդ ում ' 2 1 , չո ր ր ո ր դ ո ւմ ' 2 3 ա ն գ ա մ /: Սրանքծա վա լով ոչ մ եծ , բ ա յց և ա վա րտ ուն, գեղա րվեստ ա կա ն բա րձր ա րժեք ներկա յա ցնող մեղեդիներ ե ն : Հիմնա կա նում հորինվա ծ են ձա յնեղա նա - կա յին սկզբունքով' ըստ եղանակների /տ իպ ա յին մ ե ղ ե դ ի ն ե ր ի / ֊֊:

« Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի ձա յնեղա նա կա յին հա նդերձները բա զմա պ իսի ե ն : Դրանցից է Հա յո ց Ո ւթ ձա յնի համակարգն իր « միա վորների» մ եծ մասով' ԱՋ, ԱԿ, ԲՋ, ԳԶ, ԳԿ, Դ Յ, ԴԿ, ԳՋ դ ա ր ձո ւա ծք , ԲԿ ստ եղի, ԴԿ ստ եղի,նա և ա յլևա ՛յլ դ ր ս և ո ր ո ւմ ն եր ո վ , որոնք ե ն ' ե լև է ջ ի տ ե ղ ա փ ո խ ո ւթ յո ւն /տ ր ա ն ս պ ո զ ի ց ի ա /23, փ ոխ ա նցումն եղա նա կա ց / շ ե ղ ո ւ մ / ֊4 , զա րտ ուղի

/մ ո դուլյա ցիա / 25 :« Օրհնեա Տէլ7»-երը եղա նա կա վորվա ծ են ևս մեկ ձա յեղա նա կով, որի

հատկանիշները փորձել ենք ներկա յա ցնել ստորև.դ ի մ ո ղ ձ ա յն ' С2 , մա սա մբ նա և ք®’

մեր քա վոր ող ձ ա յն ' С2 , երբեմն а •

ձ ա յն ա շ ա ր ' а 1- Ь 1 - 0 - йе* 2 ~ ^ ^ ՜ ^« Օրհնեա Տ է ր »-Ի մեկ նմուշ ա յս ձա յնեղա նա կում: Ն ո տ ա յի ն օրինա կ 1 2 8

А й а е т о . ★

0 ր1ւ - Օհա Տ է - I1-Ձա յնեղա նա կը բա զմ ա թ իվ եզրեր ունի Հ ա յո ց 1/ւթ էէայնի րս*յչյ

ընդգր կվ ա ծ չ է ա յս հա մա կա րգում: Մ ենք ա յն պայմանականորեն անվանելենք « Ներսիսյա ն ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ », ք ա ն ի որ վերջինիս լա յն կիրա ռումը և

22 Ինչպ ես վ եր ը ն շ վ ե ց , «Օ ր հնեա Տ է ո » - ըինտոնացիոն բովանդակության ա ռա վել վ ա ռ «ւյրողԱՍրրց է » , Պատարագս յուոօոիԱաււ մսւնրակերտը: Ուստի к ա յս եղա նա կա վոր բա ցա կ ա ն չո ւթ յա ն ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ա յի ն

սւզմի ոետ կա պ վա ծ մեր դիտ ա ր կում ները , կ ա ր ծ ո ւմ ենք , կարելի է հավասարապես երսւգրել և Հ ա յոց Պատարագին ընդհանրապես:

23 Ե լև էջի տ եղա փ ոխ ությա մ բ ձա յնեղա նա կների Ս՛ասին տե՞ս Ն . Թ ա շչեա ն, Դա սա գիրք եկեղեցական ձայնագրութեան հ ա յո ց , Վսւղարշապետ, 1874 , էշ 3 6 :

2 4 Փոխանցում՛ն եղանակաց վ երա բեր յա լ տե՞ս ն ու յն տ եղ ո ւմ , էշ 4 3 :

25 Զարտուղի ձայնեղանակների մ՛ասին տե՞ս ն ու յն տ ե ղ ո ւ մ , էշ 4 4 :

2 6 Քա ռա կուսի գ ծ ո վ եգրա գծել ենք ձայնեղանակի վերջա վորող ձա յնը ՝ С2 : Աստղանիշով այստ եղ և հետագա տեքստում ն շում ենք բարձր ձայն ա նիշերը, ա յսինքն, եվրոպական համապատասխան հ նչ յունից 1 / 4 տոն բարձր հնչող ձսւյն&րը:

Հ ա յո ց Պատարագի ձ ա յն ե ղա ն ա կ ա յին և ա ռ «կ ր ող ն եր ից է » . Պատարագի յուոօրրնահ

Ա յ ս հա տ կանիշները կ ա զ մ ե լ ենք ա ռ ա ջ ն ո ր դ վ ե լո վ Պատարագի « Ե ւ եւս խ ա ղա -

ւո ւ թ ե ա ն » /Տ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո լթ ի ւ ն ք ս ր բ ո յ Պ ա տ ա րա գ ի .. . , էջ 1 4 / , « Ս ո ւ ր բ .ստոլսւծ» / ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ / , « Փ առք Տ ե ր » / ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ , եշ 1 6 / , « Մ ի ոք

յ ե ո ե խ ա յ ի ց » / ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ , եշ 1 7 / , «Մ սւոմհն Տեր ո ւն ա կ ա ն » / ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ / , «Ս ա ղ մ ո ս սւսա ցէք» / ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ , էջ 1 8 / , նաև. ժ ա մ ա գ ր ք ի «Բ ա րձր ա ռ ն ե մ ըզքհզ Տ է ր » /Ե ր գ ք ձայնա գրեա լք ի ժ ա մ ա գ ր ո ց . . . , էջ 1 4 8 / , « Տ է ր հով ուես ցէ ւ լի ս » /ն ո ւ յն

28

է ր » / Օ ր գ : ճա յևա գրօա լւ ր Օ՚սւԱսւգրոց..., էջ 1 4 0 / , « ծ է ր հ ող ուհսցէ ղ ի ս » /ե ո ւ յս հ ղ ո ւ մ , էօ 2 2 6 / , « Լ ս ե լ ինձ ը գ ձ ա յ ն » / ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ . Էշ 2 6 7 / և ն ո ւ յն

ժողովա ծուներում զետ եղվա ծ նմանատիպ բա զմ ա թ իվ ա յ լ ե ր գ ե ր ո վ :

« Տ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ո գ ե ց ո ղ ո ւթ ի ւն ք ս ր բ ո յ Պ ա տ ա ր ա գ ի » . . . , Էջ 1 6 : Ա յ ս ե. հ ո դ վ ա ծ ո ւ մ ոեր վա ծ բո լոր փ ո խ ա դ ր ո ւթ յո ւնն ե ր ը հա յկա կա ն ն ո տ ա գ ր ո ւթ յո ւն ի ց եվրոպ ա կա նի կատարվել են հոդվածի հեղինակի կ ո ղմ ի ց :

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

օրինա կա նա ցումը մ ե զ ա ն ո ւմ վ եր ա գր վ ո ւմ է 1 2 -ր դ դարի մեծա հա մբա վ կաթողիկոս Ներսես Դ -ի ն ' Շնորհալուն^9:

Ներսիսյա ն ձա յնեղա նա կը ա ռ ն չվ ո ւմ է Ա Ձ -ի ն 3 0 , Ա կ -ի ն 31, Գ Զ ֊ի ն 32: Թ վ ո ւմ է , թ ե ա յն իր Հա տ կ ա նիշներո վ Հ ա ր ո ւմ է նա և Դ Զ -ի I I դա րձվա ծքին :

Ա յս ձա յնեղա նա կը խիստ բնորոշ է Հա յ եկեղեցա կա ն երա ժշտ ությա նը և իրա վա մբ Հա մա րվում է վերջինիս « մ ա յր եղա նա կը» / է . Տ ն տ ե ս յա ն / 3 4 ;

Հատկապես ա յն մեծ տեղ ունի Հ ա յո ց Պատարագում, Հա նդիսա նա լով ա յս մեծա կերտ երկի ձա յնեղ ա նա կա յին Հե ն քի Հ ա ն գ ո ւցա յի ն կետ երից մեկը, Հիմ ք ծա ռ ա յե լո վ ծիսական կա րևոր նշա նա կ ութ յա ն բա զմ ա թ ի վ երգերի, սաղմոսների, բա ցա կա նչութ յունների Համար35:

Ձ ա յնեղ ա նա կա յի ն Հա մա կա րգերի Հետ մեկտ եղ, Հ ա յո ց Պատարագում Հա ն դ ի պ ո ւմ է նա և « ՕրՀնեա Տ է ր » -ե ր ի ինտ ոնա ցիոն կա զմա կերպ մա ն ձ ա յնա կ ա րգա յին /լա դա յի ,ն / ս կ զ բ ո ւն ք ը : Ա յսպ ես, « ՕրՀնեա Տ է ր »-ե ր ի ց երկուսը /«.Զ ա յնա գր եա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո լթ ի լն ք . . . » , էշ 2 1 , 2 5 / ծա վ ա լվո ւմ են եվրոպական մա ժոր-մինորա յին /Р-й аг/ Հա մա կա րգում, վերջինիս Հա տ ուկ Հ ն չ յո ւն ն ե ր ի ա վա նդա կա ն ֆ ո ւն կ ցի ո ն ա լ փ ո խ Հա ր ա բեր ո ւթ յա մ բ /տ վ յա լ դ ե պ ք ո ւմ ' տ ո ն ի կ ա -դ ո մ ի ն ա ն տ ա / , ձ ա յն ա կ ա ր գ ա յի ն -ն ե ր դ ա շ ն ա կ ա յի ն Հ ե ն ք ո վ :

Ն ո տ ա յի ն օ ր ի ն ա կ 2 3 6 . Ас1аею , .

յ յ յ г г V յ ա ւ յ աՕր1ւ - Օհա Տէ - ր:

Ստորև « ՕրՀնեա Տէր -երի ձա յնեղա նա կա յին կա զմը, վերջինիս պարզո­րոշ դա սա կա րգմա ն նպ ա տ ա կով, փ որձել ե ն ք ներկ ա յա ցնել ա ղյո ւսա կիմիջոցով:

00Ա յ դ մա սին տե՜ս. Ն . Թ սւհմիզյսւն, « Ն ե ր ս ե ս Շնո րհ ա լին երգա հա ն к ե ր ա ժ ի շ տ » ,

Ե րև ա ն. 1 9 / 3 , Էջ 25 :

3® « Ա 2 եղանակին մեկ նիլղն է սա թ ե րելս ' կա մ թէ նոյն Ա Ջ եղա ն ակն Է, մասն զի շատ ւքօտ հ անոր ե լե ւ ե օ ի ն : Ո' գհտ ե գ ո ւ ց ե դսւրերե ի վ եր գ ո յս ւց ե ո Է ւքասնսււոր տարրերույ>|ււն ւքը ը նդ ւքէչ սուԱ երեու ե ղ ա ն ա կ ա ց* , Է . Տ ն տ ես յա ն, Ն կա րա գիր երգոց Հա յա ստ ա նեա յց ս . ե կ ե ղ ե ց ւո յ , Րսթանսյօլ, 1 9 3 3 р . , եջ 76 :

31 Ն . Թաշչյսւն, Դասագիրք . . . . Էջ 4 5 :

32 Ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ , Էջ 4 6 :ՂՂ

Տ ն տ ե ս յա ն ի վ կ ա յո ւ թ յա մ բ ներ ս իս յա ն ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ը ժա մա նա կի ն ն մ ա ն ա ց ր ել են ա ր և ե լյա ն /« տ ա ն կ ս ւ կ ա ն » / « հ ի լ զ զ ա մ ի ն » ձա յնեղա նա կին / Ь . Տ ն տ ե ս յա ն , Նկա րա գիր երգոց . . . . Էշ 7 6 / , որն իր հերթին հա վ ա ս ա ր եցվ ո ւմ Է Դ Տ II դա րձվա ծքին /տ ե՜ս , А.А йвазян , „Р у к ово д ство по восточной м узы ке", Е р ев ан , 1990 , с. 1 3 / : ԸստԹ ա հ մ ի զ յս ւն ի , ներ ս իս յա ն ձա յն ե ղա ն ա կ ն ի հ ա յտ Է ե կ ե լ մ ի ջնա դ ա ր յա ն ա ր և ե յ յա ն « խ ո ս ր ո վ ա յ ի ն » ոնի ներքո / Ն . Թ ա հ մ ի զ յ ա ն , Ն ե ր ս ե ս Շ ն ո ր հ ա լի ն . . . . Էջ 2 3 / : Կ ա ր ծ ո ւմ ենք , որ ա ր և ե լ յա ն ե ր ա ժ շտ ո ւթ յա ն հետ իր ա յ լ և ա յ լ ա ռ ն չ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ հա նդերձ Ն ե րս իս յա ն ձա յնեղա նա կն ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ժա ռա նգա կա նորեն ս ե ր ո ւ մ Է Հ ա յո ց Ութ ձա յնի համա կա րգից:

34 Ե . Տ ն տ ես յա ն, Նկա րա գիր ե ր գ ո ց . . . , Էջ 76 :

35 Ա յս մասին տե՞ս ս ո ւ յն հ ոդվա ծի տողատակ ծա նոթա գրություն 27 :

Ջ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո լ թ ի լ ն ք . . . , Էջ 2 1 :

ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

Ա ղ յո ւ ս ա կ չ3 1

Հայոցութձայն

Հայոց Պատար! տոոս տա I

֊!ք

քՓական «Օրհնեա Տէր»-երի ընդհանուր «М л ոստ ձայնեղանակների

I տարբ.«ՎասնԿիւրա-ԿԷից»

Пտարբ.«Վասնլոտասսրց»

ասւաբբ.«Վասնւոաղա-ւաոաց»

IVտարբ.«ՎասնՄեծիաահոց»

I տ. Пտ.

ատ.

IV տ. Ընդհա֊նուրքանակ

Ա2 0 0 0 182, 183, 184

Ս Ս 0 3 3

ԱԿ 0 0 0 187 0 0 0 1 1РЙ 35. 35.

39, 390 0 0 4 0 0 0 4

ԳՁ 37 0 91,92 187, 188 1 0 2 2 5ԳԿ 13 56. 64 75 0 1 2 1 0 4ԴՁ 28 66 87.91 0 1 1 2 0 4ԴԿ 0 0 0 185, 191 0 0 0 2 2ԳՑդ 30. 32.

32, 3365 90 0 4 1 1 0 6

ՌԿսւո 48 73. 73 0 0 1 2 0 0 3ԴԿստ 21. 22.

22. 24. 25. 25. 27

61, 61. 61. 62, 62, 63

84. 84.85. 85. 86

182, 182, 183

7 5 5 3 20

Ել. տ. 0 60/Գ 2/65/ԱԿ/65/ԱԿ/

0 0 0 3 0 0 3

Փոխ.ե.

33, 34 0 0 0 2 0 0 0 2

Զարտ 27 67 0 0 1 1 0 0 2

3 7 Ա ղ յո ւ ս ա կ 1 - ո ւ մ չե ն ն ե ր կ ա յա ց վ ա ծ ք*Կ և դ ա րձ վ ա ծ ք ն եր ը , բա ցա ռությա մ՛բ Գ 2 դ ա ր ձ վ ա ծ ք ի , քանի որ ա յս ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ « Օ ր հ ն ե ա Տ է ր * - 0 ր չ ե ն ք « հ ա յտ ն ա բ ե ր ե լ » : « Ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ա յի ն » «Օ ր հն ե ա Տ է ր » - ե ր ի ց բ ա ց ի , ա ղյուսա կում ՛ ո նդ գրկեւ ենք ն ա և վ ե ր ո հ ի շ յա լ երկ ո ւ « ձ ա յ ն ա կ ա բ գ ս ւ յի ն » «Օ ր ո ն եա ս ւ է ր » - ե ր ը : Ա ղ յո ւ ս ա կ ո ւ մ «Օ ր հնեա Տ է բ » - ե ր ի ն ե ր կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը Լւ « հ ա ս ց ե ն » նշում՛ ենք ըստ «Ջ ա յն ա գ ր ե ա լ հրգեցողո ւթիւնք ս ր բո յ Պա տա րա գի» հատորի համապատասխան էջերի: « Օ ր հնեա Տ է ր » - օ ր ի բ ա ց ա կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը ն շ ո ւ մ ե նք « ծ » ն շ ա ն ո վ : Ն շ վ ա ծ էշի հա մա րա կա լմա ն կ յւկ նոո ո ւթ յունո նշա ն ա կ ում է , որ տ վ յա լ Էշում զ ե տ ե ղ վ ա ծ ես «Օ բ հ ն ե ա Տ Է ր Ьр ր մ եկրց ավելի օրինա կներ: Ա ղ յո ւս ա կ ո ւմ և հետագա տ օէստ ում գ որ ծ ա ծ ում ենք հ ե տ և յա լ կրնա տ ումսերր.

ւրերակ սհսյա ն

գ որ ծ ա ծ ում ենք հ ե տ և յա լ կրնատումսերը « տ ա ր ր » ' - տարրեր« ն ե ր ս » ' - նեոսհւ« ս ա » - ստեղի« դ » ' ֊ դարձվածք«գ ա ր տ » ' - ղարտհւղհ

- ե լև էշի տեւ]« ե լ . տ .» ' - ե լև էշի տեղափոխություն«փ ո խ . ե ղ . » ' - փ ոխսւնցումն եղա նա կաց « ե վ ր . » ' - եվրոպական մսւժոր-սինոր

1 9 9 6 ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ « 7 7

Ն երս. 14, 14, 56 , 56 , 75 , 77 . 173, 173, 12 8 8 12 4015. 16, 57 , 5 7 , 7 8 , 7 8 , 173, 174,IV. IV, 58 , 59 , 8 0 . 8 2 , 175. 175.18, 19, 63, 66 83. 36 176, 179.2 0 , 23 , 180, 181,

Ե վր .26,21,

з а25 0 0

186, 186 0 2 0 0 0 2

Ա ղյուսա կն ա կներևա բա ր վ կ ա յո ւմ է ներսիսյա ն ձա յնեղա նա կի ք ա ն ա ­կա յին բա ցա րձա կ «ա ռ ա ջ ն ո ւթ յա ն » մասին / « Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի համարյա կեսը ծա վա լվում է ա յս ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ո ւմ /: Երկրորդ տ եղո ւմ Դ կ ստ եղին է և ապա ԳՁ դա ր ձվ ա ծքը , Գ Ձ -ը և ա ղ յո ւս ա կ ո ւմ նշվա ծ մ յո ւս ձ ա յն ե ղ ա ­նա կները:

Հա ջո ր դ ա ղ յո ւս ա կ ո ւմ / 2 / , ներկ ա յա ցրել ե ն ք « Օրհնեա Տ է ր » - ե ր ի ձ ա յնեղ ա նա կ ա յի ն ը ն թ ա ց ք ը Պա տ ա րա գում, ըստ վերջինիս վերոհիշյա չ մեղեդիական չորս տարբերակների:

Աղյ ու. սակ 2

I տարր. ԳԿ ներս. ԴԿսւո. ներս ԴԿստ. Դ 8 ԳՁդ. ներս Դ կ . ԲԸստ.զարտ.

П տարբ. ԳԿ ներս. ԳԿստ. ներս ԴԿստ. ԳԿ Գ 8դ. ներս ԴՁ ԲԿստ.զարտ.

Ш տարր. ԳԿ ներս. ԴԿստ. ներս ԴԿստ. Դ 2 Գ 2դ. Դ 8 Գ 8 ՌԿստ.

IV տարբ. - ներս. ԴԿստ. - - ԳԿ ներս. Գ 8 — Դկ

ի ն չպ ե ս ե ր և ո ւմ է ա ղ յո ւս ա կ ի ց, « Օրհնեա Տ է ր » ֊ե ր ի բ ե ր վ ա ծ ձ ա յն ե ­ղ ա ն ա կ ա յի ն չո ր ս « շ ղ թ ա ն ե ր ը » , ի ր ե ն ց « հ ա ն գ ո ւ յց ն ե ր ո վ » ը ն դ հ ա ն ո ւր ա ռմա մբ հա մընկնում ե ն : Ա յս ի ն ք ն , « Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի ձա յնեղա նա կա յին կա զմը Պատարագի ը ն թ ա ց ք ո ւմ փ ոփ ոխ վում է որոշակի հա ջորդա կա նու­թ յա մ բ : Ե լնելով ա յս հա նգա մ ա նքից, կա զմել ե ն ք Պատարագում « Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի ձա յնեղա նա կա յին զա րգա ցմա ն ընդհա նրա կա ն « շ ղ թ ա ն » , որն իր հերթին, մեր կա րծիքով, ա րտ ա ցոլում է նա և Պատարագի ձա յնեղա նա կա յին զա րգա ցմա ն ը ն թ ա ց ք ը : Ա յդ շղթա ն հ ետ և յա լն է .

ԳԿ ֊ Ներսիսյա ն ձա յնեղա նա կ — ԴԿ ստեղի — Գ Զ դ. — ԲԿ ստեղիԸստ ձ ա յնեղ ա նա կ ա յի ն հա տ կա նիշների «Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » եղա նա կա վոր

բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յո ւն ն ե ր ը դ ա ս ա կ ա ր գ վ ո ւմ են նա և մ եղ եդիա կա ն խ մ բե ր ի , ը ն տ ա ն ի ք ն ե ր ի ' յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ն իր մ ա յր մեղ եդիո վ 3 8 և նրա բա զմա պ իսի շա ռա վիղներով' մեղեդիա կա ն տ ա րբերա կներով: Ա յս ա ռիթ ով ևս մեկ ա նգա մ նշենք հ ա յ եկեղեցա կա ն երա ժշտ ութ յա ն համար խ իստ բնո րոշ տ ա րբերա -

« Մ ս ւ յր մ ե ղ ե դ ի » ա սելով նկատի ո ւնենք «Օ րհնեա Տ է ր » - ե ր ի ա յն ն մ ո ւ շ ն ե ր ը , որոնք ա ռա նձնա նում են տ վյա լ ձա յնեղա նա կի հատկանիշների ա ռ ա վել վ ա ռ դ ր ս և ո ր մ ս ւմ բ , ն ա և մ ե ղ ե դ ի ա կ ա ն ա վ ա ր տ վ ա ծ ո ւ թ յա մ բ , ա մ բ ո ղ ջ ա կ ա ն ո ւ թ յա մ բ ե. ա րտսւհա յտչա- կ ա ն ո ւ թ յա մ բ :

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Լա յնութ յա ն սկ զբո ւնքը , որը Պատարագում, մասնավորապես, դրսևորվում է ամենատարբեր « ծա վա լա յին» մակարդակներով .

Պ ա տ ա ր ա գ ի ' ը ն ղ հ ա ն ո ւ ր ա ռ մ ա մ ր , տ ա ր բ ե ր ա կ մ ա մ բ ,

Պատարագի ա ռա նձին բա ժինների տարբերակմամբ ,Պատարագի ա ռա նձին երգերի տարբերակմամբ ֊,Վ երջա պ ես, Պատարագի մա սնիկի' եղա նա կա վոր բա ց ա կ ա ն չո ւթ յա ն

տարբերակման միջոցով4^ :Մայր մեղեդիների թիվը « Օրհնեա Տ է ր *-ե ր ո ւմ հավասար է 2 1 - ի : Դրանք

իրենց մեղեդիա կա ն տ ա րբերա կներով ն ե ր թ ա փ ա ն ցո ւմ են Պատարագի երաժշտական հյուսվա ծքի մեջ և ստ եղծում այստեղ յուրօրինա կ կրկնակների համակարգեր: Վերջիններս նպաստում են Պատարագի բազմա մա ս կա ռույցի թ ե ' մեղեդիա կա ն, թ ե ' երա ժչտ ա -դրա մա տ ուրգիա կա ն կ ո ւռ միա սնութ յա նը: Այսպիսի համակարգերի վրա են խ ա րսխվա ծ Պատարագի « Սուրբ Ա ստ ուա ծ», « Սուրբ Ս ո ւր բ *. « Մ իա յն Ս ուրբ» և ա յլ բա ժինները4 4 ; Ստորև ներկա յա ց­ն ո ւմ ե ն ք մ ա յր մ եղ եդիներ ի ե ր կ ո ւ օրինա կներ իր ենց մեղեդիա կա ն տարբերակ ներով :

ն ո տ ա յի ն օ ր ի ն ա կ 3Մ ա յր մեղեդի /Ն երսիսյա ն ձա յնեղա նա կ, Ձա յնա գրեա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո լթ ի լն ք ,

էջ 2 3 /Аёаио . , , •* :**

Օ րհնեա Տ է ր:

և նրա մեղեդիական տարբերակները (ն ո ւ յն տ եղում, էջ 17 3 , 6 3 , 80 ):

2 Օլւհ - Шли Տէ

=У?Д'°

3 Օրհ - նհա Տ է - յս

ш щ г I вՕ րհ - նեա Տ է -Օ րե - նեա

39 Հ ա յ եկեղեցական երա ժշտ ությա ն տ ա րբերա կա յնութ յա ն սկզբունքի մա սին տե՜ս. Ն . Թ ահմիզյսւն, Ն երս ես Շնորհալին երգահան ե. ե րա ժ ի շտ .. . , էշ 7 7 :

4 0 Տե՞ս, «Ձ ա յն ա գ ր ե ա լ երգեցուլութիւնք ս ր բ ո յ Պ ա տ ա րա գի» վ եր ը հիշա տ ա կվա ծ չորս տ արբերակները:

4 * Տե՛ս « Ս ո ւր բ ս ո ւ ր բ » բաժնի երկու տ արբերակները, Ձա յնա գրեա լ երգեցուլութիւնք. . . .էշ 2 0 - 2 1 ե. 2 4 - 2 7 ե. ա յլն :

Տե՛ս « Խ ո ր հ ո ւր դ խ ո ր հ ն » - ի մեղեդիակա ն երեք տարբերակները, ն ո ւ յն տ եղ ո ւմ , էշ 9. 5 1 , 1 9 4 , « Ս ո ւ ր բ Ա ս տ ո ւ ա ծ » - ի տ ա ր բ ե ր ա կ ն ե ր ը , ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ , էշ 1 4 , 15 , «Բ ա րեխ օս ո լթ ես ւմ բ » ֊ ի , նո ւ յն տ եղ ո ւմ , էշ 1 2 . 5 4 ե. ա յլն :

Տե՞ս ն ա և « Ա մ Է ն » բացականչութ՛յան մեղեդիա կա ն տարբերակները, ն ու յն տ ե ղ ո ւ մ , էշ 21 , «Պ ո օ ս խ ո ւմ Է »- ի տարբերակները, ն ու յն տ եղ ո ւմ , էշ 14 , 16 և ա յլն :

Տե՞ս ն ո ւ յն տ ե ղ ո ւ մ , հա մա պ ա տ ա սխ ա նորեն էշ 1 4 - 2 0 , 2 0 - 2 3 , 3 3 - 3 4 և ա յ լ ն :Պատարագի երաժշտական բա զ մ ա մ ա ս կ ա ռ ո ւ յց ի մա սին տե՞ս, « Հ ա յ ո ց Պատարագը Ն ի ^ ո ^ ա յո ս Թ ա շչյա նի գ ր ա ռ մ ա մ բ » մ եր հոդ վա ծը « է շ մ ի ա ծ ի ն » ա մ ս ա գ ր ո ւմ , 1985 ,

43

44

ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 7 9

Ն ո տ ա յի ն օ ր ի ն ա կ 4Մայր մեղեդի /Դ Կ ստեղի, էշ 2 1 /

Օ ր|| - ննւս Տէ

և նրա տարբերակները /է շ 18 2 , 8 5 /

Օ ր հ - նեա Տ է - ր:

Պատարագի երա ժշտա կա ն ճա րտ ա րա կերտ ությա ն մ ի շՈցն ե ր ի ց է նա և « Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի ձա յնեղ ա նա կա յին, հետևա բա ր և ե լև էշա յի ն ա նմիշա- կան կապը Պատարագի երդվող մ յո ւս բո լո ր հա տ վա ծների հետ . եղա նա ­կավոր բա ցա կ ա ն չո ւթ յո ւն ն ե ր , քա ր ո զներ /« Մ ի ո ք յե ր ե խ ա յի ց » , « Սաղմոս ա ս ա ց է ք » / , երգեր /«Բ ա ր ե խ օ ս ո լթ ե ա մ բ » , « Սուրբ Ա ստ ուա ծ-», « Մ ա րմին Տ էր ո լն ա կ ա ն », «.Սուրբ Ս ո ւր բ», « Ա մ է ն : Հ ա յր ե ր կ ն ա ւո ր », « Յ ա մ ե ն ա յն ի » , «■Հայր մ ե ր » , «Մ ի ա յն Ս ո ւր բ », « Գ ոհ ա նա մք» և ա յ լ ն / : Մասնավորապես քա րոզների և երդերի կապը «Օ րհնեա Տ է ր » ֊ե ր ի հետ պ ա յմա նա վորվա ծ է ոչ մ իա յն ե լև էշա յի ն ը ն դ հ ա ն ր ո ւթ յա մ բ : Դրանց նկա տ մա մբ «Օ ր հ ն ե Տ է ր » ֊ երը ներկա յա նում են երա ժշտ ա -կա ռոլցողա կա ն որոշակի կարգավիճակով.

1. որպես նա խ ա նվա գ / սլրելյուդիա / , կա նխ որոշելով « գ ա լի ք » երգա մա սի մեղեդիա կա ն դ ի մ ա գ ի ծ ը : Օրինա կ, « Ա մ է ն : Հ ա յր ս ո լր բ » - ի ն նա խ որդող «Օ րհնեա Տ է ր »-ր ^ 5 :

Ն ո տ ա յի ն օ ր ի ն ա կ 5^®Սրկ.

օ - ր1ւ նեւս Տե . ր;

Ք հ . Օ ր հ ն ո լթ ի լն ե ւ փաո^ք Հօր ե լ Ո ր դ ւո յ ե լ Հ ո գ ւ ո յն ս ր բ ո յ, ա յժ մ ե լ միշտ ե լ յա լի տ եա նս յա լի տ ե ն ի ց :

Դպ. - А Й а §10 _

1 «Ջսւյնաււրեսւլ ե ր գ ե ց ո ղ ո լթ ի լ ն ք ս ր բ ո յ Պ ա տ ա ր ա գ ի . . . » , է» 6 6 : Տե՞ս տ ե ղ ո ւ մ , Էջ 1 8 6 , « Հ ա յ ր մ ՛եր» տերունական աղոթքի նա խա նվա գ «Օրհնե՛այ լ “ :

ն ա և ն ո ւ յն ա Տ Է ր » - ը և

^ Ն ո տ ա յին օրինակ 5 - ո ւմ բ ե ր վ ա ծ բա ռերի կրնւստումները նշա նա կում Ս ր կ - ս ա ր կ ա վ ա գ , Ք հ — քահանա, Դ պ - դպիր կա մ դ պ ի ր ն ե ր : Ա յ ս I օգտ ա գո րծ ել ենք ն ա և հ ոդ վա ծի հետագա տեքստում:ոդվածի հետագւ

են հ ե տ և յա լը , կրնա տ ումները

8 օ Ս ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1996

« Օրհնեա Տ է ր » -ե ր ի ց մեկը / « Տ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո ւթ ի ւն ք ս ր բ ո յ Պատարագի», էշ 7 9 / , նա խ երգում է քա րոզների և երգերի չա ր ք / « Մ ի ոք

յե ր ե խ ա յի ց » , « Մարմին Տ էր ո ւն ա կ ա ն », « Սաղմոս ա ս ա ց է ք » , « Ս ր բա ս ա ֊ց ո ւթ ի ւն » ըստ պատշաճի ա լո ւր ն / :

2 . որպես երգն ա մփ ոփ ող, եզր ա գծո ղ վեր ջա նվա գ /պ ո ս տ չյո լգ ի ա / : Օրինակ, «Բ ա րեխ օսութ եա մբ»-ին հ ա ի ր գ ո ղ « Օրհնեա Տ է ր »-ը :

Ն ո տ ա յի ն օ ր ի ն ա կ 6

Սրկ.

ր ք - ր ֊ւ -------- ---------------------- = 1 = *

զ Ա - թոո Հ ա յ - կա գ նհա յց:

Օ րհ- Օեա Տէ

« Օրհնեա Տ է ր »-և ր ը հա նգես են գա լիս և որպես Պատարագի մա սերն ավարտող վ ե ր ջ ա ն վ ա գ ն ե ր : հ ո ս ք ը վերա բերվում է « Սուրբ Ս ուրբ» և « Հա յր մ ե ր » մա սերին, որոնց «վ ե ր ջ ա կ ե տ ը » գ ր վ ո ւմ է « Օրհնեա Տ է ր » ֊ե ր ի

միջոցով^:3 . Մի ք ա ն ի դ ե պ ք ե ր ո ւմ « Օրհնեա Տ է ր »-ե ր ի վերը նշվա ծ « կա րգա ­

վ ի ճ ա կ ն եր ը » զ ո ւգ ա կ ց վ ո ւմ ե ն . «.Օ րհնեա Տ է ր » - ը միա ժա մա նա կ թ ե ' վերքնւանվագ է մեկ երգի համար, թ ե ' նա խ ա նվա գ հ ա ի ր դ երգի հա մա ր: Ա յսպ ես շղ թ ա յա ձ և իրար են շա ղկա պ վում « Ա մ է ն : Հ ա յր ե ր կ ն ա ւո ր » և «Յ ա մ ե ն ա յն ի », ինչպ ես և «Ո րդի Ա ստ ուծո յ» և « Հո գ ի Ա ս տ ո ւծո յ» երդերը:

Ն ո տ ա յի ն օ ր ի ն ա կ / ^ 9

ա մենեցուն:Դպ. - « Յա մենա յնի» ֊ի սկիզբը :

Յ ա - մե - Օայ - Օի ор1| - Օեա - լ ես Տէր:

«Օ րհնեա Տ է ր »-ե ր ը բն ո ր ո շվ ո ւմ են բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յո ւն ը կա զմող երեք վա նկերի ինտ ենսիվ եղա նա կա վորմա մբ: Դրա նով իսկ հ ա յ եկեղեցա կա ն

4 7 « Տ ա յն ա գ ր ե ա լ եոգեցողութխ ւնք. . . . էշ 1 3 : Ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ . Էշ 4 8 , տե՞ս վերշնսւնվագ «Օ րհնեա Տ Է ր » - ր մ ե կ ա յ լ օրինա կ: Ն ո տ ա յին օրինակ 6 - ո ւ մ , նոտ ա յի ձախ կ ողմի » ե ք գ ծ ի կ ո վ ա յստ եղ к հետագա տեքստում ն շ վ ո ւմ են ցածր ձա յնա նիշերը, այսինքն եվրոպական համապատասխան հ նչ յո ւն ի ց 1 / 4 տոն ցածր հ ն չ ո ղ ձա յները :

4 8 Տե՞ս « Տ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո ւ թ ի ւ ն ք է շ 27 , 9 0 և ա յլն :

Ն ո ւ յն տ եղում , էշ 61 , ն ա և էշ 2 2 , 25 , 86 և ա յլն :

1996 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 81

եր ա ժշտ ո ւթ յա ն մ ե ղ ե դ ի ի ն ոճերի;,, ա յն է ' վ ա ն կ ա յի ն ™ , ն և մ ա տ ի կ ^ , զա րդոլորոլն մեր խ նդրո առարկա եղանակավոր բա ցա կ ա ն չութ յունների ն

Հ ՈւՏ լ է է աՀ է զաՂ " լ ԼՈլ ՍՈ. ? Ոճը / 1 0 7 ֊է Յ ՝ 7 1 ՜ ը / 1 / տ ե 'ս , նո ա ա յի ն օրինակներ 3 , 4 մա յր մ ե ղ ե դ ի ն ե ր /, մասամբ նևմա ա իկ ոճը /տ ե՛ս , նոա ա յին օրինակ 4 մ ա յր մ եղ եդ ո ւ ա ռա ծին ա ա ր բեր ա կը /: Կան և վա նկա յին մեղե­դիական ոճի թ վ ո վ 1 2 նմ ուշներ, բ ա յց դր ա նք նո ւյնպ ես Հա նդես են գա /իս ոչ թ ե դասա կա ն վ ա ն կ -Հ ն չ յո ւն Հա րա բեր ո ւթ յա մ բ, ա յլ եղա նա կա վորմա ն տարրերով /տ ե՛ս , նոաային օրինակ 3 , մա յր մ եղեդու ա ռա շին տ ա րբերա կ/:

« ՕրՀնեա Տ է ր »-ե ր ի եռա վա նկ Հնդա մա նա կ չա փ ի ՝ ավարաեղիերաժշտական մարմնավորման Հատկանիշներից են.

ա ռա շի ն ' կարճ կամ « ս ո ւղ » / Ծ . Տնտ եսյա ն5^ / վա նկը, վ երշին ' երկար, երկամանակ վանկը5^ :Միշին վանկը լի ն ո ւմ է սուղ կամ երկա ր: Ա յլ կերպ ասած « գո ր ծ ո ւն ե ն ք »

եռա վա նկ քա ռա մա նա կ վերշ ատ ա նշ / -------- / և ա վա րտ եղ չա փ երի Հետ ,ո ր ոնց մ ի շո ց ո վ Հ ի մ ն ա կ ա ն ո ւմ « ձ և ա վ ո ր վ ա ծ է » « Օ րՀնեա Տ է ր » - ե ր ի «.երաժշտական տ ա ղ ա չա փ ո ւթ յո ւնը » / կ . Խ ուդա բա շյա ն/ :

Ստորև ն ե ր կ ա յա ցն ո ւմ ե ն ք մեկա կա ն օրինա կ ա յս տ ա ղա չա փ ա կա ն ձև երից: ____

վերշատանշ՝ ■ р = ^ ||-----1 |---------------------------1ն ո տ ա յի ն օր ինա կ 85 ՜'

ք ' I ւ ՞ լ ո սավարտեղ' 01“ 'Ա Տէ

ն ո տ ա յի ն օր ինա կ Փ ̂ | ՜ ՜ 11-------------------------

Օրհնե

Ա յս չա փ ե ր ի ց գե ր ի շխ ո ղ ն է ա վա ր տ եղը , «Օ ր Հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ի 1 0 7 օրինա կից' 6 5 -ը /վերշա տ ա նշը Հա նդիպ ում է 3 8 ա ն գ ա մ /, որ վ կ ա յո ւմ է

50Վ ա ն կ ա յի ն կամ1 սիլաոիկ մ ե ղ եդ ի ա կ ա ն ոնի ժա մա նա կ բա նա ստ եղ ծա կա ն տեքստի յո ւր ա ք ա ն չ յո ւր վանկին համապատասխանում Է երաժշտական տեքստի մ ե կ հ ն չ յո ւ ն ր :Տե՞ս Ю . Евдоким ова, История Полифонии, М., 1983, с. 13.

51 Ն և մ ա ա ի կ մեղ եդ իա կ ա ն ոնը հ ի մ ն վ ա ծ Է վանկ - 2 - 4 հ ն չ յո ւն ն ե ր ի հ ա րա բերութ յա նվրա: Տե՞ս. К. Пэрриш, Дж. Оул, О бразц ы музыкальны х ф о р м о т григорианского хор ал а д о Баха, Л., 1975, с, 9.

5 2 Տ ե ր մ ի ն ը Ն . Թ ա հ մ իզյս ւնի Ան Է: Տ ա ր դ ո լ ո ր ո ւ ն կ ա մ մ ե ւ ի զ մ ա տ ի կ ոնի դ ե պ ք ո ւ մ բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ա կ ա ն տ եք ստ ի մ ե կ վ ա ն ^ ը ե ր գ վ ո ւ մ ե ծ ա վ ա ւո ւն մ ե ղ ե դ ի ա կ ա ն դարձվածքով:

5 3 Ե . Տ ն տ ե ս յա ն , Ն կա րա գի ր ե ր գ ո ց Հ ա յա ս տ ա ն ե ա յց ս . ե կ ե ղ ե ց ւ ո յ . . . . 1 9 3 3 , Էշ 6 0 : Ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ տե՞ս մ ա նր ա մ ա ս ն տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր «Ա մ ս ւն ա կ ք ոտ ա նա ւորա օ և չա փուց երսւժշտականսւց» վեր ա բ եր յա լ :

5 4 Ն ո ւ յ ն հատկանիշները տիպական են ն ա և հայկակա ն սա ղ մոսների բա նա ստեղծակա ն տեքստերի երաժշտական մ ա ր մ ն ա վ ո ր մ ա ն ը , տե՞ս, Н. ТаГМвИЗЯН, ТвОрИЯ МуЗЫКИ ВД ревней Армении, с. 212.

55 « Տ ա յն ա գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո լ թ ի լն ք . . . » . Էշ 18:

Ն ո ւ յ ն տ ե ղ ո ւ մ , Էշ 91:

է ջ մ ի ա ծ ի ն

«Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ի բա ն ա ս տ եղ ծա կա ն և երա ժշտ ա կա ն տ ա ղ ա չա փ ո ւթ յա ն ը ն դ հ ա ն ր ո ւ թ յա ն , ն ա և ա յս եր կո ւսի ա ն ք ա կ տ ե լի կա պ ի մ ա ս ի ն : Մ իա ժա ­մ ա նա կ « Օ րհնեա Տ է ր * - ե ր ի ց չո ր ս ը « խ ա խ տ ո ւմ ե ն » ա յս ս կ զ բ ո ւ ն ք ը : Դ ր ա նցի ց մեկը / « Ջ ա յն ա գ ր ե ա / ե ր գ ե ց ո ղ ո ւ թ ի ւ ն ք . . . » , է շ 3 5 / , ե ռ ա վ ա ն կհ ն գ ա մ ա ն ա կ հա վ եղ ո տ ք ո վ / ----- Л ճիշտ հ ա կ ա ռ ա կ ն է ա վ ա ր տ ե ղ ի ն ,ս կ ս վ ո ւմ է երկա ր վ ա ն կ ո վ , ա վ ա ր տ վ ո ւմ կ ա ր ճ ո վ : Մ ն ա ց ա ծ ե ր ե ք ը / « Ձ ա յ- ն ա գ ր ե ա լ ե ր գ ե ց ո ղ ո ւ թ ի ւ ն ք . . .» , էք 6 6 , 8 7 , 9 1 / , ծ ա վ ա լվ ո ւմ են ե ռ ա վ ա ն կ , հնգա մ ա նա կ ք ո ղ ա բ ո ր բ ո տ ք ո վ / — — — / :

« Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ի ե ր ա ժ շ տ ա կ ա ն տ ա ղ ա չա փ ա կ ա ն ձ և ե ր ն ո ւ մ եղ եդ ի ա կա ն ոճերը, մ եր կ ա ր ծի ք ո վ , փ ոխ ա դա րձա բա ր կա պ վ ա ծ ե ն : Ա յսպ ես օ ր ի ն ա կ , ա վ ա ր տ ե ղ ն ի ր մ ե ծ ա մ ա ս ն ո ւ թ յա մ բ /ա վ ա ր տ ե ղ ն ե ր ի 9 0 % / , զ ո ւգ ո ր դ վ ա ծ է զ ա ր գ ո լո ր ո ւն ոճի հետ 5 1 : Իսկ մ եծա տ ա ն շն ա վ ե լի հ ա ր ո ւմ է վ ա ն կ ա յի ն ոճին /մ ե ծա տ ա նշեր ի 50% № :

«.Օ րհնեա Տ է ր » եղ ա ն ա կա վո ր բ ա ց ա կ ա ն չ ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յո ց Պա տ ա րա գի « պ ա րտ ա դիր» տ ա րրերից է : Ա յն գ ո ր ծ ո ւմ է եր կ ո ւ ո ւ ղ ղ ո ւ թ յա մ բ ' ծիսա կա ն և երա ժշտ ա կա ն, ա րտ ա հ ա յտ ե լո վ Պա տ ա րա գի մ ի ա խ ա ռ ն ծի ս ա -եր ա ժշտ ա կա ն

բ ն ո ւ յթ ը :« Օ րհնեա Տ է ր » - ե ր ի կ ի ր ա ռ մ ա ն եր ա ժշտ ա կա ն ո լո ր տ ն ա վ ե լի լ ա յն և

կա րևոր է , ք ա ն ծի ս ա կ ա ն ը , ո ր ն , ի ն չպ ե ս հ ա յտ ն ի է , ս ա հ մ ա ն ա փ ա կ վ ո ւմ է ը ն դ ա մ ե ն ը խ ն դ ր ա ն ք ի , հ ր ա հ ա ն գի , հ ո ւշա ր ա ր ո ւթ յա ն շր շա ն ա կ ն ե ր ո վ :

Ն ո ւ յն դ ե ր ը վ ե ր ա պ ա հ վ ա ծ է և « .Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ի եր ա ժ շտ ա կ ա ն մ ա ր մ ն ա վ ո ր մ ա ն ը : Ա յս ի մ ա ս տ ո վ մ եր եղա նա կա վոր բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յո ւն ն ե ր ը հ ա նդ ես են դ ա լի ս Պ ա տ ա րա գում որպ ես ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ն ո ւ ե լև է շ ը հ ո ւշ ո ղ , հիշեցնող յո ւր օ ր ի ն ա կ « ս կ ս վ ա ծ ք ն ե ր » : Վ ե ր շի ն ն ե ր ս , պ ա հպ ա նելով « Օ րհնեա Տ է ր » - ե ր ի ն ա խ նա կ ա ն ֆ ո ւն կ ց ի ո ն ա լ դ ի մ ա գ ի ծ ը , մ ի ա ժա մա նա կ սերտ որեն կ ա պ վ ա ծ ե ն Պա տ ա րա գի ե ր ա ժ շ տ ա -կ ա ռ ո ւց ո ղ ա կ ա ն ը ն թ ա ց ք ի տ ա րբեր

կողմերի հետ :Մ ա ս ն ա վ ո ր ա պ ե ս , « Օ ր հ ն ե ա Տ է ր » - ե ր ը ծ ա վ ա լվ ո ւ մ ե ն Պ ա տ ա րա գի

ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ա յի ն հ ա մ ա կ ա ր գ ո ւմ , « հ ե տ և ո ղ ա կ ա ն ո ր ե ն » ա ր տ ա ցո լե լո վ նրա հ ե ն ք ն ո ւ զ ա ր գ ա ց մ ա ն տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ը : Ա յս ի մ ա ս տ ո վ պ ա տ ա հա կա ն չ է , որ « Օ րհնեա Տ է ր » - ե ր ի ն հա տ կա պ ես բ ն ո ր ո շ է « ն ե ր ս ի ս յա ն ձ ա յն ե ղ ա ­

ն ա կ ը » ' Պատարագի « մ ա յր ե ղ ա ն ա կ ը »:Դրա կ ո ղ ք ի ն «Օ ր հ ն ե ա Տ է լւ » -ե ր ը թ վ ո ւ մ է , թ ե մա սա մբ ն ա և մ ա ս ն ա կ ցո ւմ

ե ն Պ ա տ ա րա գի ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ա յի ն հ ա մ ա կ ա ր գ ի կ ա զ մ ա կ ե ր պ մ ա ն ը , ն ա խ ե ր գ ե լո վ և վ ե ր շե ր գ ե լո վ , ն ա և իրա ր կա պ ելո վ Պա տա րա գի մ ե ծ ո ւ փ ո ք ր ,

տ ա րբեր բ ն ո ւ յթ ի և ժա նրի ե ր գ ա յի ն հ ա տ վ ա ծնե ր ը:

Յ ո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր _ ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ի շ ր շ ա ն ա կ ն ե ր ո լմ «Օ ր հ ն ե ա Տ է լւ » - ե ր ը սովորա բա ր հ ա նդ ես են գ ա լի ս մ եղ եդ ի ա կ ա ն ա յլև ա յլ տ ա ր բեր ա կ նե ր ո վ , որը

5 7 Դրա կողքին սիյա րիկ ո ն ո լմ հ ա ն դ ի պ ո ւմ ե նք ա վ ա ր տ ե ղ ն ե ր ի ը ն դ ա մ ե ն ը 4 % , նևմա տիկ и ճում' 6Х:

Մ եծա տ ա նշերի մ յ ո ւ ս ցո լցա ն ի շ ն ե ր ն ե ն . ղ ա ր դ ո լո ր ո ւն ո ն ո լմ ' 3756, ն և մ ա տ ի կ ոնոււք' 13%:

ԷՋՄ՜ԻԱԾԻՆ

ձ ա յն ե ղ ա ն ա կ ա յի ն ս կ զ բ ո ւ ն ք ո վ ա ռ ա ջ ն ո ր դ վ ո ղ հ ա յ ա վ ա ն դ ա կ ա ն /մ ի ա ­ձ ա յն /ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ե ր ա ժ շտ ո ւթ յա ն գ լխ ա վ ո ր հա տ կա նիշներից է : « Օրհնեա Տ է ր * - ե ր ի մ ե ղ ե դ ի ա կ ա ն տ ա ր բ ե ր ա կ ն ե ր ի ա ռ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը հ ա ն գ ե ց ն ո ւ մ է կր կն ա կ նե րի հ ա մ ա կա ր գեր ի ս տ ե ղ ծմ ա ն ը , ո ր ո ն ք « ս ե յս մ ի կ գ ո տ ի ն ե ր ի » պ ես շր ^ ա զ ա ր դ ո ւմ ե ն Պատարագի վ ե հ ա շո ւք տ ա ճա րը :

«.Օ րհնեա Տ է ր » - ե ր ի հ ա տ կա նի շն եր ի ց է ա յս եղ ա ն ա կ ա վ ո ր բ ա ց ա կ ա ն ­չ ո ւ թ յա ն բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ա կ ա ն և ե ր ա ժ շտ ա կ ա ն տ ա ղ ա չա փ ո ւ թ յա ն ը ն դ ­հ ա ն ր ո ւ թ յո ւ ն ը : Թ ե ' մ ե կ ի , թ ե ' մ յո ւ ս ի հա մա ր տ իպ ա կա ն է ա վա ր տ ե ղ ը ՝ մի հ ա ն գ ա մ ա ն ք , որը կ ր կի ն ա ն դ ա մ հ ա ս տ ա տ ո ւմ է Կ ո մ ի տ ա ս յա ն հ ա յտ ն ի գ ր ո ւ յթ ը . « յո ւ ր ա ք ա ն չ յո ւ ր ա զ գ ի ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յո ւն ն ի ր ա զ գ ի հ ն չա կ ա ն ե լև է ջ ն ե ր ե ն կ ծ ն ի ո ւ ծ ա վ ա լի : Հ ա յ լե զ ո ւ ն ո ւն ի ի ր հ ա տ ո ւկ հ ն չա վ ո ր ո ւ - թ յո ւ ն ը , ո ւր ե մ ն և. Հա մա պ ա տ ա սխ ա նող ե ր ա ժ շ տ ո ւթ յո ւ ն » & :

Կոմիտսւս, Հ ո դ վա ծ ն եր և ո ւս ո ւմ նա ս ի ր ո ւթ յո ւն նե ր , Ե ր և ա ն , 1 9 4 1 , էշ 4 9 :

Է&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1996

Վ. Ա. ԵՂԻԱԶԱՐՅԱՆ

ԵՐԿՈԻ Ա Ն ՏԻՊ ՏԱ Ղ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹԼԿՈԻՐԱՆՑՈԻՑ

Հ ա յ միջնա դա րյա ն պ ոեզիա յի մի յուրօրինա կ դ ր ս և ո ր ո ւմ ն է Հովհա ննես Թ լկուրա նցու բա նաստեղծա կա ն ժ ա ռ ա ն գ ո ւթ յո ւն ը : Լինելով միջնա դա րյա ն տաղասացության ամենանշանավոր դեմքերից մեկը , շարունակելով նախորդների բա նաստեղծա կա ն ա վա նդները, Թ լկուրա նցին շա հեկա նորեն առաջ է մ ղ ե լ միջնա դա րյա ն քնա րերգութ յունը ' ստ եղծելով թ ե թ և ու թա րմ, ինքնատիպ ու գունա գեղ մի պ ոեզիա , որն ակնաոու կերպով տ ա րբերվում է իրենից աոաջ և հետո եղած պ ոեզիա յից:

Հա րուստ է Թ լկուրա նցու բանաստեղծական ժ ա ռա նգութ յունը , հարուստ և բա զմ ա զա ն նա և թեմ ա տ իկա յի ա ո ո ւմ ո վ , շոշա փ ա ծ խ նդ ի ր ն ե ր ո վ : Բա յցԹլկուրանցին ա մենից աոաջ սիրո բա նաստեղծ է : Նրա սիրո երգերն աչքի են ընկնում կանացի գեղեցկութ յա ն ընկալման կենդանի պատկերներով: Նա եր գո ւմ է սիրո ո ւր ա խ ո ւթ յո ւն ը , և ա յդ երգը զ գ ա ցմ ո ւն ք ա յի ն է ու վա րա կիչ: Թլկուրանցին մի սիրավաո անհատականություն է ' ա մբողջությա մբ բռնվա ծ սիրո ա նհա նգչելի կրա կով: Սերն ա ստ վա ծա յին շնորհ հա մա րող բա նա ստ եղծը սիրապաշտ է նույնիսկ դա ոն ո ւ ցավալի սիրո հա նդեպ : Ա նգա մ սիրո ցա վն ու տառապանքը երգելիս բանաստեղծը չի կորցնում իր լավատեսությունը' աշխարհն ընկա լելու իր ը մ բ ռ ն ո ւմ ը : Իր սիրերգերն ունեն զգա ցմունքի խ որութ յուն և զմա յլելի անմիջականություն: Թլկուրանցին, Կոստսւնդին Երզնկացուց հետո, հայ սիրերգությունը հարստացրեց ա յնպ իսի ա րժա նիքներով, որոնք ձեոք են բերել համաշխարհային հնչեղութ յուն :

Գիտական հետ ա քրքրությունը Թ լկուրա նցու պ ոեզիա յի նկա տմա մբ սկսվեց ա նցյա լ դա րա վերջից, երբ Կարւսպետ Կոստանյա նցը 18 9 2 թ . հրատարակեց «Հովհա ննես Թ լկուրա նցին և յո ւր տ ա ղերը» փոքրիկ գր քո ւյկը ' նկատելիորեն հարստացնելով ա յն տաղաշարքը (թվով 16 տաղ), որ տ եղ է գտ ել հա յոց աոաջին տպագիր տ ա ղա րա նում (1513 թ .) : Թ լկուրա նցու տ ա ղերի հրատարակման ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ բա վա կա նին գ ո ր ծ է կա տա րել նա և Ջ ոպ ա նյա նը: 19 5 8 թ . Երուսա ղեմում Ծովականը (Ն որա յբ եպս. Պողարյսւն) հրատարակեց Թլկուրանցու «Տ ա ղ ա գ ի ր ք »-ը , որը տաղերի հրատարակման ա ոումով ա մենահա ջողվածն է : Ա յստ եղ տեղ են գտել Թլկուրանցու մի շարք անտիպ տա ղեր, ինչպես նա և երեք գա նձ: 1960 թ . է մ . Պիվազյանը հրատարակեց «Հովհա ննես Թլկուրանցի. Տա ղ եր » ա շխատությունը, որը շահեկան բանասիրական ուսումնա սիրութ յուն է , սակայն տաղերի ամբողջական հրատարակությունը չէ :

1957 թ . «Ս ի ո ն »-ի հա մարներում Լ . Մինասյանը հրատարակեց և ս չորս տաղ, որոնք գտ ել էր Սպահանի շրջանի խոյգսւն գ յո ւղ ի բնա կիչ Ա րմենա կ Տեր - Հովհաննիսյանի մոտ պահպանված «Տ ա ղ ա ր ա ն »-ո ւմ :

Ա յս պ ի ս ո վ , Թ լկուրա նցու ժ ա ռա ն գո ւթ յա ն հրա տ ա րա կումը բա վա կա նին տևական ընթացք ունի, սա կա յն, ինչպես 1931 թ . Ջոպանյանն է գր հլ, կարող ենք

ա սել, որ «Թ լկուրա նցիի գործերուն ա մբողջակա ն հրատա րա կություն մ ը դ ե ռ չո լնինք, к ատիկա պակաս մըն է , որ պետք է լր ա ց վ ի »*:

Մ ա շտ ոցյա ն Մատենադարանի թիվ 1 0 2 0 8 ձեռա գր ո ւմ (ժա մ. 1 7 -ր դ դար) պահպանվել է Թ լկուրա նցու սիրո անհայտ մի տաղը2: Ձ եռա գրում ա յն հաջոր­դ ո ւմ է Թ լկուրա նցու «Հա գա ր ո ւսո ւֆ ե քեզ ծ ա ո ա յ...» սկսվա ծքով տաղին (էջ 145սւ-բ) к նա խ որդում նույնպ ես Թ լկուրա նցու «Հ ա ն ց գ ո ւն ա յլ ո ՞վ տեսեր զ մ ր ո ւթ » սկսվածքով տաղին (էջ 146բ): Տաղի խորագիրն է ' «Ն ո ր ի ն Յովա նիսի է տ ա ղ ս », որն ինքնին հաստատում է տաղի Թ լկուրա նցուն պատկանելը: Տա ղը հո դ ո ւմ է «Ա յվ ա ն է ս ի » ծա յրա կա պ ը: Ստորև մեջ ենք բե ր ո ւմ տաղն ա մ բող­ջո ւթ յա մ բ, ըստ թիվ 10208 ձեռագրի:

1 9 9 6 _____________________ 1;&1քիԱԾՒՆ______________________ Ա 85

ՆՈ ՐԻՆ ՅՈՎԱՆԻՍԻ է ՏԱՂՍ

Ա յսօր տեսայ պատկերմ աղվոր' կրակ հլից ու զիս ա յրեց, կամար ուներ և համաւոր, գաղտ նա յելով' զհոգիս հա նեց:

5 Ցորժամ տեսայ զինք ի կանգնած' զէտ լուսընկա էր բոլորա ծ, ա չերն էր զէտ կանթեղ վա ռա ծ, եղա յ ես խ և , խելքս գնա ց:

վ ա ր դ անթառամ էր նա գունով,10 ռէհան կանանչ էր տ երևով,

արեգական նման լուսով, զ ի ն չ վ արդենի բա ցուա ծ վա րդով:

Արաւ զիս խ և և անպիտան, չմնա ց յի ս միտք և զգա յա րա ն.

15 աշխարհս ա մէնն ուրախանան' ես կորուսի գի մ ըրահան^:

Նմա նիս դ ո ւ ի բարձր բերդ, շըրթներտ գունով է վարդի թերթ, ակ մարգարիտ և ոսկոյ շերտ

20 զիս խ և արիր պարըսպով բերդ :

Նախշ երետ հանց ձեոքտ ի հինսւն, զէտ երկնից աստեդաց նման, երբ որ տեսայ զքեզ կա նգման,ШЦ չի մնաց վերաս ֆ էր մ ա ն 3:

25 է ՞ր չես հա յիս դ ո ւ դէպ ի յի ս , բոց վա ռեցիր ի մէջ սրտիս, մէկ մի խօսէ', խ նդա ', հոգի'ս, որ քաղցըր ձայնըտ գա յ ի յի ս :

Սերըտ մըտաւ ի մէջ սրտիս,30 Շուտ ով տէրման արա տէրտիս,

կամ արեկ ա 'ռ, կամ եկո' յի ս , թէ չէ մ ե ռ ա յ, քակտաւ հոգիս:

Ի յա րա րչէն փառաւորիս, ուրախ կենաս ա յսմ աշխարհիս.

3 5 չի մոռանաս գ է մ դ ո ւ ա յլ զիս՝ խ և Ցովհաննէս անպէտ հոգիս:

Մ ա շտ ոցյա ն Մատենադարանի թիվ 3 5 9 5 ձեռա գրում (էջ 8 8 -9 3 ) տ եղ է գտել Թ լկուր ա նցո ւ «Թ ա գա ւո ր ի տ մ ի շտ ա ն վ ա ղ ն ա ն » ս կ ս վա ծքո վ տ ա ղը , որը

՝ «Ա ն ա հ ի տ » հա նդես, 1931, թիվ 5 - 6 , էջ 2:2 Տե'ս «է ջ ե ր հա յ ժողովրդի պատմության և բա նա սիրությա ն» (հոդվածների

ժողովա ծու), Ե ., 1971, էջ 9 7 -9 8 :3 Զեոսւգրում՝ ֆ էրմ ա նն:4 Ձեռա գրում՝ ըրահանն:

8 6 Ա Ա ձՍ ՚ԻԱ ԾԻՆ

Պիվազյանը հիշատակել է Թլկուրանցու ստեղծագործության ցա նկում' սխալմամբ գանձ հա մա րելով5, սակայն չի հրատարակել: Ինչպ ես հայտնի է . գանձը պիտի ունենա ծա յրա կա պ , որն ա յստ եղ բա ցա կա յում է : Գանձին բնորոշ են նաև «Ա ղսւչեմ ք » կրկնակը, « Ե ւ և ս . . . » . «Ջ ա ն ձ ի ն ս ...» և վ եր ջո ւմ ' «Ո ղ ո ր մ ե ս ւ'յ» պարտադիր ձևերը, որոնցից և ս հիշյսղ բա նա ստ եղծությունը զուրկ է : Մ ինչդեռ ա յն ունի «Կ ա մ և ա սեմ' Տեր. քեզ մ ե ղ ա յ» կրկնակը, որը երգի բոլոր 51 տների վերջին տ ողն է կ ա զ մ ո ւմ : Ա յս ե ր կ ո ւ փաստը բա վա կա ն է ա սելո ւ, որ « Թագաւորիտ միշտ ա նվա ղնա ն»-ը գա նձ չէ , մա նա վա նդ Թ լկուրա նցու' մ ե զ հայտնի գանձերի հետ բաղդատումը և ս հիմք է տալիս այդպես մտ ա ծելու: ,

Ա յս տաղն ա վելի շատ շփման եզրեր ունի Ծովականի հրատարակած «Զ ք ե զ , Ա ստ ուա ծ, խ ոստ ովա նիմ» սկսվա ծքով տաղի հետ 6, որը աղերսանքի փ ա յլուն ն մուշ է , Նա րեկա ցու «Մ ա տ եա նի ն» հարազատ թլկուրանցիակա ն ե լև է ջ ո ւմ : «Թ ա գա ւորիտ միշտ ա նվ ա ղ ն ա ն »-ը տաղ է , տաղի «Ա ղ ե ր ս ա ն ք » կոչվա ծ

տեսակը^:Քանի որ մ ի ն չև ա յժմ տաղն անտիպ է , մենք նպատակահարմար գտանք այն

հրատարակել' ըստ 3595 ձեռագրի.

Թագաւորիտ միշտ անվաղնան մատուցանեմք աղերս հայցման Երրոբդութեամբ աստուածական. կամ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Կարօտսւցայ8 պատմունանաց, պիտոյ ե ղ և կօշիկ ոտաց' կոիւել ըզգլուիյ օձից, կարնաց.20 կամ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

5 Եղէ ես տուն աոանց հիման, յորժա մ հհղեղքըն վտակեցան, պարիսպն անկեալ կործանեցան. կամ և ա սեմ' Տ էր , քեզ մ եղ ա յ:

Զիս նորոգեա' փաոօք ն հին և աոաւել քան զոր էին՝ տալով ձեոացս զմատանին. կամ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

10 Ես ունէի յո լո վ դեկան, շատ մարգարիտ խիստ

պատուական, սատանայ զինքն® արար թաղթան. կամ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

25 Զդբա մ կնոջն եմ կորուսել, վա ոէ նրագ և ած ա ւել, քո ծաոայիս գիտ ըզպատկեր. կամ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

15 Նմա նեցա յ անառակին'վատնեալ զգա նձս10 հա յրենին, մ եղ ա յ ասեմ քեզ հայր յերկին. կամ և ա սեմ' Տ էր , քեզ մ եղ ա յ:

Հ ո վ ի լ հովուա ց, բա ցող կուրաց, 30 որ ո չ գարշիս յո լո վ մեղա ց,

ես քո ոչխարն ե մ կորուսած, կա մ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

5 Հո վ հ ա ն ն ե ս Թ լկուր ա նցի , Տա ղեր, աշխ. է մ . Պիվա գյա նի, Ե ր., 1 9 60 , էջ 84-85 :

6 Հո վ հ ա ն ն ե ս Թ լկ ո ւր ա նցի , Տա ղա գիրք, Ե րուսա ղեմ, 1958 , էջ 2 4 -2 7 :՜ « Հ ա յ միջնադարյան գրականության ժա նրեր», Եր., 1984, էջ 2 0 2 -2 0 3 :8 Ձեռա գրում' կաոաւտացայ: Տեոա գրում բա ղաձա յնից աոաջ հանդիպող ա լ

հնչյունա կապ ա կցությունը ներկա յա ցնում ենք о տառով:9 Ձեռա գրում' զենքն:' ° Ձեռա գրում' զգա նծըս:

ԷՋՄ ԻԱ Ծ ԻՆ

Տէր իմ Հիսոլս, Հա ցըդ կենաց, զ ի մ բժշկեսւ զվէրս մեղսւց,

35 շունք կերսւկրին ի փըշրանաց. կամ к ա սեմ' Տ էր , քեզ մեղսւյ:

Դու բարեկամ մաքսսււորաց, դ եղ ընդունող մեղա ւորա ց, զի մ պասւնաոեա զգիր յանցանաց

4 0 կամ к ա սեմ' Տհր. քեզ մ եղ ա յ:

Ք ե զ պաղաաիմ' Տէր . զիս կեցո, ինձ մի' ա զդել զձսւյն երթսւլոյ, զօրհնեալ եկայքըն լըսելո յ. կա մ к ա սեմ՝ Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

45 Ի հարսանիսն եմ մեծսւրուելк թուխ հանդերձ եմ զգեցել, զա նիւք րազմօք եմ արտաքսել, կամ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մ եղ ա յ:

է ս ի կոչունս ե մ հրսււիրել 50 к յա ոա շին րարձին բա զմել,

զերամանս ա նդ ե մ մոռա ցել, կամ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մեղսւյ:

Ջկաբօտսւնաս ապարանաց к ո չ յա րկից թագաւորաց,

55 միա յն բնսւկիս աո խոնարհաց. կա մ к ասեմ՝ Տ էր . քեզ մ եղ ա յ:

Վաղվաղակի վա ոեա լ բո ւս ս ւյ՝5 , ի մէջ փըշոց անկեալ հեղձա յ, իբր զծա ղիկ թա ռա մեցսւյ.

60 կա մ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ը նդ աոաւօտս բողբոջեցա յ, ի հասարակն զուարնսւցայ, ընդ երեկոյս ցա մա քեցա յ. կա մ к ա սեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

65 Հազսւրամեայ զիս ստանայի, տէր աշխարհաց զիս կսւրծէի, աւոլրքս անցաւ զերթ հովանի, կա մ к ասեմ՝ Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Հրա մա յհցա ւ ինձ անտեսել,70 որբոց к այրեաց սպ սւսւորել",

զինչս աղքատացն ե մ գողա ցել, կամ к ասեմ՝ Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Տ էր դ ինձ քանքար տվեր, ամանաթ, թէ շաեեսցեր

75 բա զում արծաթ ես ծրա րեր՝2, կամ к ա սեմ’ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Հրա մա յեցեր լինել արթուն к զգուշա նա լ տ ո ւն ը դ ՝3 գողուն , ես հեղգա ցա յ ու եղէ ի քուն.

80 կամ к ասեմ՝ Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Պատուիրեցեր յա ղօթս կալ, ա մենևին մ ի ձանձրանալ, արքայութեան ակն ո ւնենա լ՝4 , կամ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

85 Նմա նեցա յ ես շիրիմաց և բոելոց գերեզմա նա ց, մ ի տալ ինձ զվա յն կեղծաւորաց. կա մ և ա սեմ՝ Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ոչ պահեցի զքաղաքս անձին,90 մարտեաւ ընդ իս պ եղծ թշնա մին,

յափըշտակեաց զի մ կարասին, կամ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ես վա ռեցի հոգո յս նրա գ, եթէ մա րմնոյս լիցի Տարակ,

9 5 պ եղծ դ և ն ե ղ և ինծ հակառակ, կա մ և ա սեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

" Ձեռա գրում՝ սպասորել:' 2 Ձեռա գրում' ծրարեցեի կորդ երկաթ: Ենթադրում ենք, որ 107 տողի

ա զդեցութ յա մբ է վրիպակը:' 3 Ձեռա գրում ' տւ նըդ:' 4 Ձեռա գրում' ունելա լ:

Ձ եռա գրում ' բուսա ց:

8 8 1 ' ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

Զաշտարակս բըլուեցեսւլ կանկնեա' շնորհօք զա նա դա նե ալ ի դ էմ վիմսւցդ հասաաահալ.

100 կամ к ասեմ՝ Տեր, քեզ մ եղ ա յ:

Թէ հայեսցիս գթոՎ քոյին,բեոինք մեղա ցս թեթևասցին, քաղցըր լծո վ դ աստուածային. կամ к ա սեմ' Տեր. քեզ մեղա յ:

105Գտայ ես գող արարողին' թսւղեսւլ դտաղանդ պատուիրանին ի կորդ երկիր մեղասիրին. կամ к ա սեմ' Տեր, քեզ մ եղ ա յ:

Ըստ տեսողացն Իսրայելի 110 որդն ե մ к ոչ մա րդ կենդանի,

արհամարհանք ա մենա յնի, կամ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ի չորս տարերց զիս կազմեցեր к յա նէից գոյսւցուցեր,

115 ընդ յիմա ր կուսիցն միարտաքսեր,

կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եդ ա յ:

Գանձ և ոսկի ե մ ժողովեալ, ողորմութեսւն չե մ զգուշացեսւլ, ըզփ եգենա յն ե մ բաժանեսւլ.

120 կամ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ես դնէի բարձր գտակ, յսւոաջէի ի հրապարակ, շատ գործէի ոնիր ’ւ * ^ առակ,

կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

125 Ես հագնէի նաիւ^® к դիպակ к զհընդկա յինըն կապուտակ, բա յց աղքատացն ի հակառակ, կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ես զգենուի ի սպիտակ ատլաս, 130 պանունէի միշտ ի կերպաս,

հիվանդաց տեսըն գտայ պակաս, կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ հ ղ ա յ:

Տէրն ինձ երետ տասըն մընաս' գործեա սոքօք, բա յց ոչ գողանաս

135 թէ չէ , զրկես ո ւ օտարանաս, կամ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Եղուկ է ինձ բիւրք ընդ բիլրին, զի կաղք մտցեն յա րքա յութիւն, ես մնա մ տրտում к լալագին.

140 կամ և ա սեմ' Տէր , քեզ մ հղ ա յ:

Թէ կշոեսցես զմհղս իմ անձին, քան զա ւա զ '6 ծանր է к ստորին, որպէս ասէ տեսողն հին. կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եդ ա յ:

145 Ո՞վ եղկելի ծաոսւյ մոլոր,ստացիր հաւատ փոքր ու բոլոր, զի մի ընկղմիս ի գուբըն խոր. կամ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Ա հեղ գոչէ փըրկիչն յա ո իս' 150 Ցորժամ ի մեղքն հաստատիս,

իյըլեա ու ընկեա, որ չկորնչիս. կամ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Թէ ունէի քիչ մ ի հավատ, որ է գըրեալ մանանիյի հատ,

155 հս փոիյէի զլերինս յընդհա տ . կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ոչ ոք կարէ լինել արդար, վասն զի չէ ունեմք հնար, թէ ո չ կամիս դ ո ւ, բարերար.

160 կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

^ Ա նընթեռնելի է : Եսայի մարգարեի խոսքն է ա կնարկում: Հետ ևելով դրան' վերա կա նգնել ենք զաւա զ:

^ Ձեռա գրում' ու^ Բառը թերևս պետք է եղա ծ լինի նախշ:

1 9 9 6 ԷՋ Ս ՚հԱ Ծ Ւ Ն

Ի քէն հա յցեմք, հա յրդ գթա ծ, ւքո'յծ աո որդիտ քո ողորմ՛ած՝ քե. փըրկեցայց ի փորձանաց.

կաւք к ասեմ՛' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

165 Երանի՜ է սւղքատսւց'ըստ անընչից к չքաւորաց, զի հաւասսւր են հրեշտակաց.

կամ՛ к ասեմ՛' Տ էր . քեզ մ ե ղ ա յ:

Գովելի է սգաւորսւց'170 որ ո չ իյընդեն ըզփաոս անձանց,

ա յլ միշտ հոգան վասնյա նցա նա ց.

կա մ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Ուրսւխութիւն լիցի հեզոց, զի հավասար են արդարոց

175 к ցընծացեն ընդ զվարթնոց, կամ к ա սեմ' Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Տերըդ ւոացէ հաց քա ղցելոց, որք չըյղփ ա ցա ն ի կերակրոց, այ լ շիշուցին զմեղա ցն բոց.

180 կա մ և ա սեմ' Տէր . քեզ մ ե ղ ա յ:

Մի' մւոաներ ի դատաստան ընդ ծա ոա յիս քո անպիտան, գի գըտանիմ սուտ к անբան,

կամ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

185 Ես՝ 8ովա նէս թըշուաոական, հոգով մեոեա լ к անարժան, հեղձեալ ի փուշս աշխարհական, կա մ к ասեմ՝ Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Տէր , եթե գի մ շրթունս բանաս,190 բերան ի մ քեզ պատմէ զբանս

ե. կողկողէ գրա զում մեղա նս. կամ к ասեմ՝ Տէր , քեզ մ եղ ա յ:

Անձն ի մ , ընդէ՞ր դու վշտանաս к յօրինացըն հեռանաս,

յՒ շհա՜ դՔրիստ ոս к զուարնանաս. կա մ к ա սեմ՝ Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Անձն ի մ , ընդէ"ր դ ո ւ վշտանաս к յօրինա ցըն հեռանաս,

195 յիշեա ՜ զՔրիստ ոս к զուարնանաս. կամ к ասեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Եթէ դու ա յս կեանքս հանգեար, Ա նդէն տրտում կենաս 4.1® օտար, բա յց քո չարեացն արա վնար.

200 կամ к ասեմ՝ Տէր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ցորժա մ մեղա ց դուոըն գտար к զանցավորըս ուրացար, դարձեալ յիշեա զՔրիստ ոս արդար.

2 0 4 կամ к ա սեմ՝ Տ էր , քեզ մ ե ղ ա յ:

Ձեռա գրում՝ ո ւ :

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Գ ր ի գ ո ր Բ ր ո ւս ւե ա ն

«Պ Ա Ր ԶԱ ՏՈ Ւ Մ Ա Ր Ի» ՏՊԱԳՐՈԻԹԵԱՆ ԹՈԻԱԿԱՆԻ ՄԱՍԻՆ

Հայ գրւսհրատարակութեան առաջնեկների ժամանակը թէպէտ ընդհանուր աոմսւմբ յայտնի է, այդուհանդերձ 8ակոբ Մեղապարտի տպած գրքերի աշխարհ գալու ճշգրիտ տարեթուերն ու հերթականութիւնը հւսյագիտութեան մէջ քննու- թեւսն նիւթ են դարձել բազմւսթիւ անգամներ: Պատճառն այն է, որ Ցակոբի տպած 5 (կամ 6) գրքերից միայն մեկն է (« Պատարագատետրը»), որ ունի հրատարակողի թողած յիշատակարան' տպագրութեան տւսրեթուով: Դրանից զատ, «Պարզատումարն» էլ հէնց սկզբում ունի տարեթուի յիշատւսկութիւն:

«Պատարագատետրի» յիշատակարանում իբր այդ գրքի հրատարակման տարեթիւ տրուած է Հայոց ՋԿԲ (962) տարին1: Իսկ «Պարզատումարի» սկզբում նշուած է Հայոց 961 թիւը. որն այդ օրացոյցի աոաջին տարին է2: Միեւնոյն ժամանակ, Ռ. Իշխանեանը, կատարելով Ցակոբի տպած գրքերի զարդաժա- պաւէնների մաշուածութեան մանրամասն քննութիւն, տալիս է այդ գրքերի տպագրութեան հետեւեալ հերթականութիւնը. 1. Ուրբաթագիրք (հնարաւոր է' սրանից յետոյ' մեզ անյայտ մի գիրք եւս), 2. Պատարագատետր, 3. Աղթարք, 4. Պարզատումար, 5. Տաղարան, 6. Վասն Գանի3: Ընդ որում, Իշխանեանի կիրա­ռած եղանակը լուրջ հիմնաւորուած է, եւ այդ կերպ ստացուած արդիւնքներին չհաւատալու հիմք չունենք: Եւ քանի որ Հայոց 962 թուին տպուած «Պւստարա- գատետրը» տպուել է 961 թուով սկսուող «Պարզատումարից» աոաջ, բնականա­բար եզրակացւում է, որ Հայոց 961 թիւը «Պարզատումարի» հրատարակութեան տարին չէ4:

Այդուհանդերձ, փորձ է արուել մերժելու այս եզրակացութիւնը եւ «Պարզա­տումարի» տպագրութեան տարի համարելու նոյնիսկ 1511 թուականը (Հայոց 961= Փրկչ. 1512, եւ իբր օրացոյց, դրանից էլ մի տարի աոաջ լոյս տեսնելու անհրաժեշտութիւնից ելնելով5):

Փորձեր են արուել նաեւ «Պարզատումարի» 961 Հայոց թիլը Փրկչական 1513 տաբուն հաւասարեցնելու' պատճառաբանելով, որ Հայոց թուականից Փրկչա­

1 «Պ ա տ ա րա գա տ ետ րի» յիշատանարանն է . «Գ րեցւսւ սուրբ տառս ի ԶԿԲ իաստուածապւսհ քա ղա քս Վ էն էժ. որ է վենետ իկ' Ֆոանկսւոեւսն ձեոամբ մեղապարտ Ցւսկոբին. ով որ կարդայք մեղաց թողութիւն խնդրեցէք Աստուծոյ»:

2 «Պարզատումարը» համաոօտ կազմուած բազմամեայ օրացոյց է , որի համար որսւէսաոաջին տարի նշուած է Հայոց 961 թիւը: Աւս մասին սսելի մանրամասն' տե'ս ստորօւ:

3 «վ ա ս ն Գ ա նի» անունն է կրում միայն մի պրակ, թէպէտ սա մտնում է «Ուրբաթագրջի» մէջ, այդուհանդերձ, ըստ Ռ. Ոշխանեանի հետազօտութեան, այն տպուել է Ցակոբի միլս գրքերից յետ ոյ: Տ ե 'ս ГЬ. Իշխ ա նեա ն, «Բ ա նբեր Մատենադարանի», հ. 7, էշ 2 7 ^ 2 9 5 , 1964, հ. 8, էշ 183-189, 1967, նաեւ՝ նոյնի Հայ գրքի պատմութիւն, հ. 1 «Հա յա ստ ա ն», Եր. 1977, էշ 158, 160, Ան:

4 Տե՛ս Ռ. Իշխանեան, նշ. աշխ.:5 Արամ Բաբայեան, Ո*րն է վերշապէս Հա յ առաշին տպագիր գիրքը, «Գ րքերի

աշխարհ», թիլ 3, 1980:

1-ՋՍԻԱԾԻՆ

կանին անցնելու համար հարկ է գումարել 552 տարի (961+552=1513)6: Այստեղ էլ Հայոց 961-ը Փրկչ. 1513-ի վերածելու համար հիմք են հանդիսացել նոյն « Պարզատումարում» տրուած բանաձեւերը' տարեթիւը Աշխարհի արւսրչութիւնից եւ Քրիստոսի ծնունդից հաշուելու համար: Այս 1513 թուակւսնը, իբր Հայ գրահրւս- տարակութեան սկզբի տարի, պաշտպանել են շատ անուանի բանասէրներ7: Այդուհանդերձ, որպէս Հայ գրատպութեան սկիզբ, « Պւստւսրագատետրի» 962 Հայոց թուականից զատ, այս 1513 թիլը տոմարական ոչ մի այլ հիմք չունի: Հայ տպագրութեան սկիզբը 1513-ին դնող Ստ. Մալխասեանցն էլ « Պարզատումարի» սկզբի Հայոց 961 թիւը դնում է Փրկչ. 1512-ին (Հայոց 961-ի Նաւասարդի 1=Փրկչ. 1512 թ. Նոյեմբերի 13)8:

Այստեղ մեր խնդիրը չէ Հայ տպագրութեան սկզբնատրման տարին պարզելը. միայն հարկ եմ համարում որոշ տոմարական պարզաբանում տալու այս 961 Հայոց թուի վերաբերեալ:

Բանն այն է, որ «Պարզատումարի» սկզբում յիշատակուած Հայոց 961 թուա- կանը Փրկչական տարիների հետ նոյնացնելու փորձ արած բոլոր հեղինակներն էլ ելակէտ են ընդունել հէնց միայն 961 թիւը եւ այս կամ այն կերպ ջանացել հիմնաւորել, որ Փրկչականին անցնելու համար պէտք է դրան գումարել 551 կամ 552 տարի: Չքննելով բոլոր աոանձին դէպքերը, նկատենք, որ այս տարեթուի խնդիրը կարելի է պարզել շատ դիւրին եւ յուսալի կերպով' հիմնուելով հէնց նպն «Պարզատումարի» պարունակած տոմարական տեղեկութիւնների վրայ:

«Պարզատումարը» համաոօտ կազմուած բազմամեայ օրացոյց է, ուր իւրաքանչիւր տարուայ համար տրուած են մի քանի ամենակարեւոր տոմարական տուեալներ (տանուտէր, եօթներեակ, ամսամուտեր, որոշ կարեւորագոյն տօներ եւն)' կախուած տարուայ տարեգրից: Տարեգիրներն էլ փոխւում են Ա-ից Փ: Իսկ ամենասկզբում էլ (էշ 2) կայ աղիւսակ' տարեգրերի եւ տարուայ տանուտէրերի համապատասխանութեան (տե'ս նկար 1): Երրորդ էջից էլ սկսւում է բուն Պարզատումարը: Այստեղ ամենասկզբում դրուած է Պարզատումարի ուղեցոյց- բանալին, որ տալիս է տարեթիւ-տարեգիր համապատասխանութիւնը եւ բացատրում շարունակելու կարգը. «Իննհարիւր ու վաթսունմէկն. գիրն Նուն է. ե տանուտէրն ի վերեւն Կարիճն է. և այլն կարգաւ երթայ...» (տե'ս նկար 2): Այս հատուածում տարին բնորոշուած է տարեթուով ու, բացի այդ, նաեւ երկու այլ տոմարական չափանիշներով: Տարեթուից յետոյ երկրորդը տարեգիրն է, որ տուեալ դէպքում հաւասար է Ն-ի: Իսկ երրորդը՝ տարուայ տանուտէրն է, որն էլ այս դէպքում Կարիճն է:

Տարեգիրը մի թիլ է, որ ցոյց է տալիս գարնանամուտից մինչեւ Զատիկ եղած օրերի քանակը, եւ, քանի որ Զատիկն ունի 35 օրուայ շարժականութիւն, տարեգիրն էլ փոփոխւում է մէկից մինչեւ երեսունհինգ (թէպէտ' ոչ թոլերի աճման կամ նուազման հերթականութեամբ): Հայկական տոմարում ընդունուած է եղել տարեգիրը նշանակել Հայոց այբուբենի տաոերով, բայց ոչ թէ նրանց սովորական թո լային արժէքներով, այլ այբուբենի մէջ իրենց հերթական տեղի արժէքով: Այսպէս. Ա=1.... Թ=9, Ժ=10, Ի=11, Լ=12,... Փ=35:

Բ. Լ . Չուգասզեան, «Պ ա րզա տ ումա րի» տպագրութեան թուականը, «Բա նբեր Մատենադարանի», հ. 14, էշ 240-250 , 1984, նոյնը^ նաեւ' Պարզայտումար, «Գ ի ն դ » հրատ. Երեւան, 1996 գրքի յաոաջաբանում. էշ Է-ԻԹ :

7 Օրինակ' Ստ. Մալխասեանց, Ցօբելեանի տօնի օրը, «Մ շա կ », 1912, թիլ 57:8 Տե՛ս Ստ. Մալխասեանց, նշ. աշխ.:

Է&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

Այս կերպ Ն=22: Այսինքն, եթէ տարուայ տարեգիրը Ն է, ուրեմն Զատիկն այդ տարի գարնանամուտից 22 օր յետոյ է, որ կը լինի Ապրիլի 12-ին (հաշուած Մարտի 21-ից): Իրօք, «Պարզատումարի» մէջ էլ (էշ 48) Ն տարեգրի տակ նշուած է, որ տուեալ տարուայ Զատիկը ԱպրԻւԻ 12-ին է:

Երրորդը տարուայ տանուտէրն է: Սա էլ 12 յսւյտնի կենդանակերպերից այն է, որը համապատասխանում է տուեալ տարուն: Տանուտէրերը հերթականութեամբ փոխւում են Խոյից Տկներ (1-ից 12):

Արդ, փորձենք տոմարական այս երեք մակսւչափերով (Հայոց թուականով, տարեգրով ու տանուտէրով) որոշել Պարզատումարի սկզբում նշուած տարին: Հայոց թուակւսն կոչուածը Հայոց Մեծ թուականն է, որից Փրկչականին անցնելը միշտ չէ, որ միանշանակ է: Տարրեր դէպքերում Փրկչական և Հայոց թո լական­ներ ի տարբերութիւնը տարբեր է' 551 կամ 552 տարի: Ուստի միայն այս մի տոմարական տուեալի վրայ հիմնուելով չենք կարող միանշանակ որոշել դրան համապատասխան Փրկչական տարին: Փորձենք տարեթուի հետ միասին քննել նաեւ տարեգիրը:

Քան որ Պարզատումարի սկզբում Հայոց 961 թուի համար տրուած է Ն տարեգիրը, ուրեմն պէտք է այդ տարուայ Զատիկը եղած լինի Ապրիլի 12-ին: Ըստ Ֆ . Գինցէլի կազմած զատկացուցակի, Ապրիլի 12-ին Զատիկ եղել է Փրկչական 1506 եւ 1517 թոլերին, իսկ այդ տարիների միջեւ Ապրիլի 12-ին Զատիկ չի եղել9: Այսինքն Ն տարեգիրն այս դէպքում «իր տեղում» չէ: Հարցը պարզւում է նոյն Պարզատումարի բանալիի օգնութեամբ: «Ցորժամ գիրն Քէն լինի, դու զՓիւրն բանեցոյ ի նահանջի տարին, յորժամ Փիւրն լինի. զՀիւնն բանեցոյ. յորժամ ի Մարտն մտանես. Ա այլն կարգաւ երթայ» (տե'ս նկար 2): Այսինքն նահանջ տարիներին պէտք է Մարտ ամսից սկսեալ տարեգիրը մէկով պակաս լինի: Հայոց Մեծ թուականի 961 տարին պէտք է նահանջ տարի համարել10, ուրեմն եւ պէտք է այդ տարուայ համար տարեգիրը Ն-ի փոխարէն վերցնել 8 , որ կը տայ այդ տարուայ Զատկուայ համար Ապրիլի 11-ը: Իրօք, Հայոց ՆԾԲ (452) թուից յետոյ, երբ Նաւասարդի մէկը զուգադիպել է Ցուլեան 1004 թ. Մարտի 20- ին, Հայոց օրացոյցում խաոնաշփոթ է առաջացել, եւ նահանջ տարիները, որ մինչ այդ զոյգ տարեթուեր ունէին, դաոնում են կենտ տարեթուով: Այս նոյնը հաստատւում է նաեւ Ցովհա ննէս Սարկաւագի տոմարական աշխատութիւններով: Նրա տոմարական Պատճէնում կարդում ենք. «Ի Մեծ թուականէն ՕԼԳ (553) ի բաց երթ՝ Փոքր է » 11: Ուրեմն, Հայոց Մեծ թուականի 961-ը Փոքր թուականով կը լինի 961-538=428: Իսկ Սարկաւագի կազմած 0ЦР բոլորակում ՆԻԸ (428) Փոքր թուականը իրօք նահանջ տարի է 12: Եւ այս ՇԼԲ աղիւսակում Փոքր թուականով ՆԻԸ (428) թուի Զատիկն էլ Ապրիլի 11-ին է:

9 Տե՞ս Հ . Ս. Բադսւլեան, Օրացոյցի պատմութիւն, ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., Երեւան, 1970, էջ 440:

10 Սա կախոսսծ է նրանից, թէ ինչպէս ենք ընկալում Հայոց թուականը: Եթէ դա ընկալենք իբր Փ . 552 թ. Յոզիս 11-ից սկսուող 365-օրեսւյ աննահանջ տարիներով եւ շարժական տարեմուտով օրսւցոյց, ապա դրա 961 թուաեանը իրօք պիտի նահանջ տարի լինի, քանի որ սկսեալ Փ. 1004 թուից, երբ Հայոց Նաւասարդի 1-ը անցել է գարնանամուտի օրով (Մարտի 20-ով), հայկական օրացոյցում աւելացել է մի «եկա մուտ» տարի, որով եւ նահանջ տարիներ են դարձել կենտ տարիները: Եթէ Հայոց թուականն ընկալուի հբր Փ . 553 թ . Ցունուարից սկսուող, 365.25-օրեա յ նսւոանջատր տարիներով եւ կայուն տարեմուտով օրացոյց, ապա նահանջ տարի պիտի համարել Հայոց 960 թուականը:

11 Ա . Արրահամեան, Ցովհաննէս Իմաստասէրի մատենագրութիւնը, Երեւանի Համալսարանի հրատ., Եր. 1956, էջ 205:

12 Տե՞ս անդ. էջ 198:

1996 1-ՋՍ'ՒԱԾԻՆ Ա 9 3

Այսինքն, ըստ «Պարզատումարի» ցուցմունքի. Հայոց 961 թիւը պիտի համապատասխանի 428 Փոքր թուականին, որ նահանջ տարի է, տարեգիրն էլ մինչհւ Մարտ' Ն է. Մարտից սկսեալ' 6 , որով եւ Զատիկն էլ Ապրիլի Ц-ին է : Իսկ ըստ վերոյիշեալ զատկացուցակի, Ապրիլի Ц-իը Զատիկ հղել է Փրկչ 1512 թուինւ յ: Այսինքն, տարեթուի եւ նշուած տարեգրի համատեղ քննութիւնը ցոյց է տալիս, որ նշուած 961 Հայոց տարին պիտի լինի Փրկչ. 1512 թիլը:

Այս արդիւնքին ներդաշնակ է նաեւ «Պարզատումարի» տուած տարուայ տանում!էրը' Կարիճ: Յովհ. Սարկաւագի ՕԼԲ աղիւսակում Հայոց Փոքր ՆԻԸ (428) թո լա կանի համար տանուտէր է նշուած իրօք Կարիճը: Սարկաւագ վարդա­պետի տոմարական Պատճէնում տանուտէրը հաշուելու կանոնը եւս տալիս է սրան ներդաշնակ արդիւնք: «Տանուտէր տարոյ այսպէս արա. կալ զթվականն զմեծ, է (7) ի վեր այ ած Ա երթ ԺԲ (12), որ մնայ' զսկիզբն ի Խոյէն արա Ա տուր կենդանակերպսն ԱԱ (մի մի), ուր թիւն սպաոի. այն է տանուտէր: ...Դարձեալ կալ զփոքր թո լականն' թիլ մի պակաս. Ա երթ ԺԲ (12)-ԺԲ (12). որ մնա' սկիզբն ի Խոյէն արա եւ այն է » 14: Փոքր թուականով ըստ այս բւսնաձեփ հաշուելով, 428 թուի համար ստացւում է տանուտէրը Կարիճ: Իսկ Մեծ թուականի համար մեր դէպքում սա ուղղակիօրէն կիրաոելի չէ: Հարկ է այս բանաձեւով աշխատելիս Մեծ թուականից (երբ այն մեծ է 452-ից) հանել մէկ «եկամուտ» տարին, որ յաոաջ է եկել ՀայոցՆԾԲ թուից յետոյ15: Եթէ կատարենք համապատասխան շտկումը, 961-ն կ կը տայ նոյն տանուտէրը' Կարիճ:

Աւելացնենք մի քանի տուեալ եւս: «Պարզատումարի» Գ պրակի վերջին էջում (էջ 48) Ն տարեգրի դիմաց տրուած է եօթներեակը' Դ , Ցայտնութեան օրը' երեքշաբթի: Քանի որ խօսքը Ցունուար ամսի մասին է, յարկ չկայ տարեգիրը մէկով պակասեցնելու: Սարկաւագի ՕԼԲ-ում էլ իրօք, ՆԻԸ (428) տարուայ դիմաց դրուած է եօթներեակ' Դ, Ե, Ցայտնութեան օրը' Գ (երեքշաբթի): Այստեղ երկու եօթներեակներից աոաջինը (Դ) վերաբերում է Ցունուար, Փետրուար ամիսներին, իսկ երկրորդը (Ե) Մարտից Դեկտեմբեր ամիսներին: Սա համընկնում է «Պարզատումարի» Ն տարեգրի Դ եօթներեակին, քանի որ իբր նահանջ տարի, Դ եօթներեակը պիտի կիրաոուի միայն աոաջին երկու ամիսների համար: Այս եւս հաստատում է, թէ ի դէմս գրքի սկզբում նշուած 961 Հայոց թուի, ունենք Հայոց Փոքր տոմարի ՆԻԸ (428) տարին:

Տե՞ս Հ . Ս. Բադալեան, նշ. աշխ.:14 Ա. Աբրահամեան, նշ. աշխ., էջ 204:

15 Տ ո մ հ . Սարկաւագի «Պ սւտ ճէն Տոմա րի» աշխատութեան մէջ Մ եծ եւ Փոքր ն®հՐ " 4 .տա1,"ԱԱ1 տանուտէրը հաշուելու համար տրուած բանաձեւից (էջ

) հես1ելոլմ է . որ Հայոց Մեծ եւ Փոքր թոսսկանների տւսրբերութիւնը պէտք է լինի 532: Իրօք, եթէ նշանակենք Մեծ թոսսկանը N. Փոքր թուակւսնը ո, տանուտէրը Т-ո վ , ապա այդ բսւնաձեւերը կը տան. К + 7=12а+Т ; եւ п-1=12Ь+Т, որտեղից՝ (Ի1- п)+8=12(а-Ь), ուր а-ն ուէ>-ն, բնական թուեր են: Ուստի (14-ո)+8-ը 12-ի պատիկ թիլ- . 1 1 I - ------ ---------- 1 • “ / ՚ V Ա |1 |0| 1Լ

Ո,ոՒ,՜էՐ Ո Ш1“ չի„բաւարարում, իսկ 1Վ-Ո=552 ֊ը բաւարարում Է:и ’ гЕг ա1ս բանաձեւերի. Մեծ եւ Փոքր չուերի տսւրբերութիւնը պիտի լինի

532. Այնինչ այդ նոյն տոմարական ՊատՏԷնում մի քանի տող անց Մեծ ել Փոքր '■1Л“ Г 1 ^ С տր" ւա?- է - 53^ (է ? 2 0 5 ): Հա րկա ւ աւսւոեո

(ուտ է սնւսկ վեըց?

,, -11101 I , _ Ա. շ - 1— ^ . м и т м н ь и .ж սւս*ււււս IIսձսսլււլս, 1Ա1Ա11ԱՍԱ. 1ЛШПЩ*П1.Т1 ԱնԱՈԱ

\1 Փ ր կ չ 1 0% 4) ց ո քեն ^ է ^ ^ " Р " » » **Ч »Я

թուականների տարբերութիւնը տրուած է 533 (Էջ 2 0 5 ): Հա րկա ւ այստեղ թիւրիմացութիւն կւսյ: Փոքր թուաեանի համար այս բա նա ձեւով հաշուած տանուտէրերը համընկնում են Սարկաւագի ՕԼԲ աղիւսակում տրուածներին: ՀաւաՕական է , այս բանաձեւի աոաջին մասը (Մեծ թուականով) Սարկաւագինո >է, “41 վերցուած է մի աւելի հին պւստճէնից: Մեծ թուականի համար այս բանաձեւը կիրառել կարելի է միայն «եկա մուտ» տարին հանելուց, այսինքն, տարեթիւը մեկով

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Այսպիսով, ի մի բերելով քննութեսւն ւսրդիւնքները. ստանում ենք, որ «Պարզատումարի» սկզբում նշուած Հայոց 961 թիւը, Ն տարեգրով եւ Կարիճ տանուտէրով, համապատասխանում է Հայոց Փոքր տոմարի ՆԻԸ (428) թոսս- կանին, որ նահանջ տարի է, Զատիկն էլ' Ապբիլի 11-ին16: Եւ սա էլ միարժէքօ- րէն համապատասխանում է Փրկչական 1512 թուին: Ուրեմն «Պարզատու­մարում», որպէս աոաջին տարի, նշուած է Փրկչ. 1512 թիւը17: Որ սա իրօք այս օրացոյցի աոաջին տարին է, երելում է երկու բանից: Նախ «Պարզատումարի» մէջ տարիները տրուած են ըստ տարեգիրների, եւ տարեգիրներն էլ տրուած են այբբենական կարգով' Ա-ից Փ: Աւս կարգից դուրս, Ա տարեգրից աոաջ, տրուած է վերոբերեալ յիշատւսկութիւնը տարեթուով եւ միւս տոմարական մակաչափերով (տե՜ս նկար 2): Բացի այդ, «Պարզատումարի» երկրորդ էջում բերուած է աղիւսակ տարեգիրների և տարուայ տանուտէրերի համապատասխանութեան (նկար 1): Ահա այս աղիւսակն էլ սկսւում է Ն տարեգիր եւ Կարիճ տանուտէր ունեցող տարիով (վերեւի ձախ անկիւնում), որ էլի նոյն 1512 Փրկչ. տարին է:

Անշուշտ սա բավարար չէ եզրակացնելու համար, թէ սոլն գիրքը տպուել է 1512-ին: Բայց կարելի է մտածել, որ տպագրիչը իր գործն սկսելուց ծրագրած է եղել այնպէս տպել գիրքը, որ դա կիրաոուէր հէնց 1512-ից (այլապէս անիմաստ է այդ տարուայ յատուկ նշումը սկզբում եւ աղիւսակն այդ տարուց սկսելը): Հնարաւոր է, Յակոբը «Պարզատումարի» ձեոագիրը հրատարակութեան է պատրաստել 1512 թուից աոաջ (այդ տարուայ համար լոյս ընծայելու հաշուարկով), բայց հանգամանքների բերումով տպագրութիւնը ձգձգուել է, եւ «Պարզատումարը» լոյս է տեսել 1513 թուին տպուած « Պատարագատետրից» յետոյ: Ամեն դէպքում անկասկած է, որ «Պարզատումարի» սկզբում նշուած Հայոց 961 թո լականը համապատասխանում է Փրկչ. 1512-ին: Սա, իր հերթին, նշանակում է նաեւ, որ « Պատարագատետրի» յիշատակարանում Ցակոբի տուած Հայոց ՋԿԲ (962) տարին էլ պիտի համապատասխանի Փրկչ. 1513-ին:

'6 հնչպէս ժամանակին ցոյց է տրուել, Սարկաւագի ՇԼԲ բոլորակում ներկւսյացուած Հայոց Փոքր թո լականի տարիները սկսւում են ո չ թէ Օգոստոսի 11-ից, այլ Ցունոսսրից (Գր. Բրուտեան, «էշմիա ծին», Դ -Ե , 1994, СЕ 103-104): Ըստ այսմ, Փոքր թոսսկասի տարիները համընկնում են Ցոլլեան տարիների հետ, եւ կարիք չկսւյ այս հայկական տարրն հոոմէակսւնի կէսից հւսշուելու:

17 Ինչ վերաբերում է այն տոմարական «փաստարկներին», որոնցով փորձ է արուել հիմնաւորել «Պա րզա տ ումա րի» 961 թիւը Փ րկչ. 1513 տարին լինելը (տես Բ. Ձուգասզեան, նշ. աշխ.), նկատենք, որ դրանք արդիւնք են թիւրիմացութեւսն: Այդ աշխատութիւններում Հա յոց 961=Փ ր կ չ. 1513-ը հիմնսսորուել է ' ելակէտ ընդունուելով «Պա րզա տ ումա րի» տուած բանաձեւերը (էշ 103-104)' տարեթիւը արւսրչութիւնից ու Քրիստոսի ծննդից հաշուելու համար: Այստեղ ամեն ինչ ճիշդ է արուած: Թիւրիմացութիւն է յւսրուցել միայն այն, որ Հա յ միշնադարեան մատենագրութեան մէշ Քրիստոսի ծննդեան համար ընդունուած ժամանակը չի համապատասխանում այժմ կիրաոուող Փրկչա կան թուականի սկզբին եւ տաոբերւում է դրանից երբեմն Աէկ կամ երեու տարով (կսւխուաօ կիրաոութիւնից): Այսինքն, ա յդ աշխատութիւններում հաշւուել է ոչ թէ «Պարզատումա րի» նշած Հայոց 961-ին համապատասխանող Փրկչական թուակւսնը (արդի իմաստով), այլ որան համապատասխան Քրիստ ոսի ծննդեա ն թուակւսնը' ըստ հայ մատենագրութեան մէշ ընդունուած աւանդոյթի:

ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 9 5

Г - ^ Т от ֊ս ‘-а 4 * V»/Н

-Աղդէսէ ]̂ -ЗГ '-а -И -ъ

Ո ք-էՀսի -ъ гч! * * յ -ъ 3ա ^1կ էէ| * * • аГ я Г ? ճ յ л-՛ с

ղՀւՈէոիՀ) յ * յ I»- В ,5 Հ * г *»

էհ 'Օվ Հ -Ձ I а ч> յ տ ՜

^ ւ ՞ յ ց* &. и յ* Հ յ'օՀ

Ո>Ո»ՇՀ '<Հյ * Й X Й- •տՅյէ'ո է ս Փ դ - Р3 5 4 =->յ յ Т> " Տ ■■ ■ 1 *ձ

՜ ւ կ ք ք ի Г յ * տ «Г ՏԱ] А ] Л ՏՈէքվյպԼ/Ւ* V ”ք С&» т шГ з ճ ! յ ո •յ-

յ* յս ■©4 и 1 7 ւ ± յ օ |

Նկա

ր 2

Նկա

ր 1

1-ՋՍ'ԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

• Հ ա ս մ ի կ Բ ա դ ա չ յ ա ն .

ՍՏԵՓԱՆՈՍ Ք Ա Հ Ա Ն Ա ԵՎ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ԻՐԻՑՈՐԴԻ ԴՐԻԶՆԵՐԻ ԳՈՐՄՈԻՆԵՈՒԹՑՈԻՆԸ ՍԿԵՎՌԱ6ՈԻՄ

13-ՐԴ ԴԱՐԻ 60-90-ԱԿԱՆ ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ

12-13-րդ դարերում կիլիկյւսն Հայաստանի մենաստաններից որպես գիտական և մշակութային կենտրոն իր միաբաններով, վարդապետներով, մատենագիր­ներով ու նկարիչներով, գրիչներով և մշակութային այլ գործիչներով աոանձնացել է Լամբրոնի հայ իշխաններին պատկանող Սկևոա վանքը: Աղբյուրները վկայում են, որ Սկևոա վանքը գտնվել է «հուպ ի բերդն անաո Լամբրոն»1, որը Կիլիկիայի նշանավոր, անմատույց ամրոցներից էր' պատմության մեջ հայտնի Նեմրուն, Լամբրուն, Լամբրոն անուններով2:

ԺԲ և ԺԳ դարերի ձեռագրերի հիշատակարաններում Սկևուսն բնութագրվել է որպես «մեծանուն անապատն», «մեծ ժողովարանս», «հռչակավոր անապատն», «յաստուածապահ սրբարանս մեծ ուխտիս», «մեծ անուն սուրբ ուխտս», «սուրբ մենաստանս», «մեծ к հոչակատր ուխտս», «գերահռչակ անապատս»3:

Կիլիկյան վանքերի' Արքակաղնի, Ակների, Դրազակի կողքին Սկևուսն հա­մարվել է «մանրուսման ականավոր կենտրոններից»4:

Վանքը հռչակված էր նաև իր հարուստ մատենադարանով, որը հիմնել էր Սկևռայի գրչության դպրոցի հիմնադիր Ներսես Լամբրոնացին:

Գիտական կյանքը մենաստանում մոտ 200-ամյա պատմություն է ունեցել: Վանքում գրչության արվեստի հետ միաժամանակ զարգացել է մանրանկար­չության և որմնանկարչության արվեստը:

Մեծ համբավ են ունեցել Սկևռայի ձեռագրատան վարպետները: Պատվիրա­տուերից շատերը փաւիագել են, որպեսզի ձեռագրերը ընդօրինակվեին հատկա­պես այնտեղի հռչականուն գրիչների ձեռքով, «զի ի ձեռն գրչացն, որ անդ կատարեսցեն զփափագն իւրեանց գրութեամբ»^;

1260-90-ական թվականներին Սկևռայի գրչատանը աշխատել են վանքի միաբաններից Ստեփանոս անունով երկու գրիչներ: Ձեռագրական քննությամբ պարզվեց, որ Ստեփանոսներից մեկը իր ընդօրինակած ձեռագրերի հիշատակա­րաններում միշտ հիշվում է «ամենամեղ», «հոքնամեղ» կամ «բազմամեղ քահա­նա Ստեփանոս», իսկ մյուսը' իր հոգևոր անվամբ' «մականուն Իրիցորդի»: Ստեփանոս Իրիցորդին, որ հիշվում է նաև որպես Ղուկաս քահանայի որդի, նույ­նացվել է ժամանակին ճանաչված գրչության վարպետ Ստեփանոս Գույներե- րիցանցի հետ: Ալիշանը գրում է. «Ստեփանոս Գոյներերիցանց... կգուշակվի, որ երիցու որդի և ցեղէ էր ... երիցս յիշեալ յանապատիս Արմենի ... համարիմ զնպն Ստեփանոս իրիցու որդի, որ յամի 1274 ընդօրինակեր զգրուածս ինչ Վարդանա

1 Կ. Գանձակեցի, Պատմութիւն հայոց, Երևան, 1961 թ., էջ 63:2 Ալիշան, «Սիսուան», Վենետիկ, 1885 թ., էջ 96:3 Ե-ԺՌ դարերի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, Երևան, 1988 թ., ԺԳ

դարի հայերեն ձեռագրերի հիշատակարաններ, Երևան, 1984 թ.:4 Կոմիտաս, Հոդվածներ և ուսումնասիրություններ. Երևան, 1941 թ., էջ 113:5 Մատենադարան, թիվ 5784 ձեո., էջ 355ա:

1 9 9 6 ԷՋՄԻԱԾԻՆ

մեծի վարդապետի Ա զւպլոց ի սակս Կեոան թագուհւոյ»6: Պողարյանր ունի հետևյալ փոքրիկ նշումը. «Ստեփանոս քահանա, երիցորդի' նշանավոր գրիչ Սկևոայի 1272-97 թուերուն»7: ч ւ чм г

Հայ մատենագիտության մեշ Ստեփանոս քահանա գրչի անունը Սկևուտի գրիչների անունների շարքում ընդհանրապես չի հիշատակվում:

Սակայն այս երկու գրիչներից մեզ հասած Տեսագրական ժաոանգությունր /մոտ 18 ձեոագիր/, որոնց մեշ բացի սովորական ձեռագրերի պատվերներից հանդիպում ենք նաև արքունական պատվերների, խոսում է այն մասին որ երկուսն էլ եղել են ժամանակի ճանաչված գրիչներից, աչքի են ընկել գրչական հմտությամբ և վարպետությամբ:

Տարբեր է երկու Ստեփանոսների գիրը: Ստեփանոս քահանայի ընդօրինակած բոլոր ձեոագրերը գրված են միջին մեծության համաչափ, վարժ բոլորգրով: Ստեփանոս Իրիցորդու ընդօրինակած ձեոագրերը գրված են և' բոլորգրով, և' նոտրգրով:

Ստեփանոս քահանայի գրչությամբ մեզ հասած ժաոանգությունը մոտ 15 ձեոագիր է, որից 8-ը /2-ը թեական/ պահվում են Մաշտոցի անվան Մատենա­դարանում և կրում են 630, 759, 2630, 3073, 3816, 5784, 6764, 8590 համարները: Ստեփանոս Իրիցորդուց հայտնի է ընդամենը երեք ընդօրինակում, որից մեկը Մաշտոցի անվան Մատենադարանի 780 ձեոագիրն է, մյուսը կրում է 499 համարը /մանրաժապավեն, Երևան/, իսկ երրորդի մասին տեղեկանում ենք 1619 թվին ընդօրինակած ձեռագրում պահպանված գրչության ժամանակի հիշատակա­րանից:

Ձեոագրերը տարբեր բովանդակություն ունեն: Ստեփանոս քահանան ընդօրինակել է Աստվածաշունչ /1/, Ավետարան 181, ճաշոց /1/, Մանրուսմունք 131, Ստեփանոս Իրիցորդին՝ Ավետարան III, Կյուրեդ Երուսաղեմացու «Կոչումն ընծայութեան» և վար դան Արևելցու «Լուծմունք ի սուրբ գրոց ժղլանք կոչեցեսղ» գործերը:

Ուշագրավ է Ստեփանոս քահանայի երաժշտական տետրերի ընդօրինակումը: Սա վկայում է այն մասին, որ Սկևուսն համարվելով «արվեստանոցը» գրչության և մանրանկարչության արվեստի, եղել է նաև մանրուսման կենտրոն, իսկ Ստեփանոս քահանան' ոչ միայն բեղմնավոր գրիչ, այլև երաժշտության հմուտ մասնագետ, ուսուցիչ:

Ստեփանոս քահանայի ը՜նդօրինակությամբ մեզ հայտնի աոաջին ձեոագիրը Ավետարան է8, գրվել է 1263 թվին «ի մեծ ժողովարանս Սկևոայի» « յաոաջ- նորդութեան սուրբ ուխտիս տեաոն Մխիթարա եպիսկոպոսի»9: Այն գրվել է «սրբասեր քահանա» Հայրապետի խնդրանքով: Հիշատակարանում գրիչը հիշում է իր ծերացած հորեղբորը' Թորոսին որպես «զսնուցիչ մեր»10: Ձեոագիրը այժմ պահվում է Մատենադարանում և կրում է 8590 համարը: 224ա էջում պահպանվել է մատյանը ոսկով դրվագողի հիշատակությունը. «Ջոսկող սուրբ աւետարանիս զԱւգսէնդ սուտանուն աբեղայս աղաչեմ յիշել ի Տէր »: Ձեոագիրը նորոգվել է 1434 թվին Հովհաննես կրոնավորի կողմից11: 1451-ին այն «յոյժ փափաքանաւք»

6 Ալիշան, Հայապատում, վենետիկ, 1901թ., էջ 503: Սիսուան, էջ 96-7:7 Պողսւրեան, Ցուցակ ձեոագրաց Երուսաղեմի, 1968 թ. հ. Գ, էջ 414:8 Մատենադարան, թիվ 8590 ձեոագիրն ունի 11,5-8,5 չափսեր, 246 թերթ: Գիրը'

բոլորգիր, գրությունը' երկսյուն' զարդարված կիսախորաններով և լուսանցազարդերով: Նյութը' մագաղաթ:

9 Նույն տեղում, 242ա, բ:10 Նույն տեղում, 241բ:11 Նույն տեղում, 243ա:

Ա&Ս՜ԻԱԾՒՆ

ստացել է Մղտեսի անվանված քահսւնանն12. իսկ վերջին ստացողն ու նորոգողը Սրապիոն սրբասեր անվանված քահանան է, 1598 թիվ:

1272, 1275, 1278 թվերին Ստեփանոս քահանան տարբեր պատվիրատուների խնդրանքով ընդօրինակել է Մանրուսմունք:

1272-ին ընդօրինակած խազգրքի13 պատվիրատուն «պատվելի եղբայր» Գրիգոր քահանան է: Ձեոագիրը գրվել է ի հիշատակ Սկևոայի աոաջնորդ Սիմեոնի: Ինչպես երևում է հիշատակարանից, Սիմեոնը եղել է Սկևոայի հոգևոր վարժապետներից. «յիշատակ..._աոաւել սնուցչին իւրոյ հոգեւոր տեաոն և վար­ժապետի տէր Սիմեւոնի»14:

1273-ին «ի սուրբ ուխտս Սկևոա» «քաջահանճար հոետոր եւ սրբազան» Հւսկոբ կաթողիկոսի առաջնորդության և Հեթումի որդի' «աստուածասէր եւ բարեպաշտն» Լևոնի թագավորության շրջանում գրվել է մի Ավետարան: Այժմ այն գտնվում է Ստամբուլի Թոքգաբը պալատին կից Ահմետ Գ-ի անվան գրատանը, ոչ մահմեդական գրքերի բաժնի ցուցակում և կրում է 122 համարը:

Ձեոագրի մասին աոաջին անգամ ընդհանուր գծերով արտահայտվել, քննել և ուսումնասիրել է Արամ Անդրեապանը15: Ձեոագրի ընդհանուր նկարագրությունից երևում է, որ «Սկևոայի Ավետարանը» բավական շքեղ է, հարուստ' ճոխ մանրանկարներով, լուսանցազարդերով, խորաններով /14 հատ/, ոսկեդրվագ և գունավոր զարդագրերով, 4 ավետարանիչների մանրանկարներով: Կազմի կաշին զարդարված է խաչերով, որոնց վրա կան թանկարժեք քարեր: Իշխում է ոսկին' զուգակցված գեղեցիկ գույներով: Ձեոագիրը գրված է նուրբ, լավ մշակված կիլիկյան մագաղաթի վրա միջին մեծության կանոնավոր բոլորգրով:

Ձեոագիրը գրել է Ստեփանոս «ամենամեղ» գրիչը: Հիշատակարանում հիշվում է ծաղկողի անունը' Հովասափ նկարիչ: Պատվիրատուն և ստացողը «հոչակաւոր ուխտիս Սկևոայի զարժանապատիւ» աոաջնորդ տեր Սիմեոնն է, որը մեծ փափագով, «մածածախ պատրաստութեամբ հոգ տարեալ սուրբ մագա­ղաթի, և գեղապանծ գրով, արհեստակիտուած ոլորակաւք, բազմապայծառ զար- դարուք, սքանչելափաո խորանաց, ոսկեճաճանչ խաոնուածքով, յոքներանգ ծաղ- կանց պճնապաճոյճ հաւրինուածքով, ոսկեգիր դրոշմածիւք զտերունական անուանսն փաոազարդեալ, վերընծայեաց սրբոյ տաճարիս ...»16:

Հավանաբար այս ընդօրինակությունը նույնպես Ստեփանոս քահանայի աշխատանքներից է:

1275-ին «ի հոչակաւոր անապատս Սկևո՜այ» «բազմամեղ» քահանա Ստե- փանոսը նորից ընդօրինակում է երաժշտական տետր17: Հիշատակարանում պահպանված տեղեկությունները հնարավորություն են տալիս իմանալ ձեոագիրը գրելու հանգամանքները: Այն գրվել է Մսրի «անաւրէն» իշխանի դեպի Կիլիկիա արշավանքների ժամանակ. « ... ի թագաւորութեան Լևոնի' որդտյ Հեթմոյ, յորում ըստ մեղաց մերոց զաւրացեալ անաւրէն իշխանն հարաւոյ ելեալ աշխարհս Կիլիկեցւոյ բազում զաւրաւք և ի սուր սուսերի մաշեալ զբնակիչս գաւաոիս և զքաղաքս և զգեաւղս հրոյ ճարակ արարեալ և անթիւ բազմութիւն մարդկան ի գերութիւն վարեալ, բազում աւարաւ' ողջանդամ աշխարհ իւր դարձաւ:

2 Նույն տեղում, 244բ:3 Պողարեան, Ցուցակ Եր. հ. Ե, էջ 485: ԺԳ դարի հայ. ձաո. հիշ., էջ 420:4 Նույն տեղում, 163ա:5 Շողակաթ, 1966, էջ 94-98:6 ԺԳ դարի հայ. ձեո. հիշ., էջ 433-435:7 Սյուրմեյան, Ցուցակ հայերէն ձեոագրաց Հալէպի Ս. Քառասուն մանկունք

եկեղեցւու և մասնաւորաց, Երուսաղէմ, 1935 թ., էջ 243: ԺԳ դարի հայ. ձեո. հիշ-. էջ 456:

Ա&Ա՜հԱԾԻՆ Ա 99

Մնացեալքս ի լերինս և ի ծերպս վիմաց յահէ անատինին ւսյսր-անդր դեգերեալ' ակն անելով ողորմութեւսն ե խնամոցն Աստուծոյ»18:

Ձեոագիրը գրվել է «պատվական քահանա» Հովհաննեսի խնդրանքով իր որդու' Կոստանդինի համար, որին որդեգրելով փոքր հասակից հասցրել է քահա­նայական աստիճանի և « կամեցաւ զի անմոոաց պահեսցէ գնա ի սրսւէ, ե փոխանակ աշխատութեան տրիտուր հաաուսցէ մնա մասամբք ւսղաւթից Ա պատարագւսց»19:

«Ամենսփմաստուն» քահանայի' Ստեփանոսի համար 1278-ին «ի հոչակաւոր անապատս Սկևոայ» «բազմամեղ քահանա Ա անպիտան գրիչ» Ստեփանոսը ավարտում է Մանրուսմունք-խազգիրքը20: Հիշատակում է ստացողի հարազատ եղբայր Կոստանդնին, նորընծա քահանա Կիրակոսին ե Հովսեփ սարկավագին ու նրանց խնամող ու ուսուցիչ «զպատկաոելի քահանայն ու զպատուելի ծերունին Դաւիթ»21:

Մատենադարանի թիվ 639 Ա 759 ձեուսգրերի գրչական և կառուցվածքային նմանությունները ենթադրում են, որ 630 ձեոագիրը 759 Մանրուսմունքի պատճեն է, գրվել է Սկևոայում Ստեփանոս քահանայի ձեոքով22:

Ստեփանոս քահանայի հաջորդ ձեոագիրը Մաշտոցի անվան Մատենադա­րանի 6764 համարը կրող Ավետարանն է23: Այն ընդօրինակվել է 1283-ին «ի մեծանուն սուրբ ուխտս ՍկԱոայ» «ի հայրապետութեան տեաոն Ցակովբա»: Ձեոագրի պատվիրատուն Հայոց «բարեպաշտ» Կեոան թագուհին է24: Հիշա­տակարանում կա այն վկայությունը, որ գրության թվին' 1283-ին, «բարենշան և. բարեպաշտ անդրանիկ որդին արքայիս» Հեթումը ստացել է « ձիաւորութեան աստիճան» ե ներկայանում է որպես տեր Լամբրոնի' «աստուածապահ դղեկիս և. այլ շրջակա գավաոացս»25: Հիշատակարանը մնացել է անավարտ26: Ձեոա- գիրը գրված է լավ մշակված մագաղաթյա թերթերի վրա. աչքի է ընկնում ճոխ մանրանկարներով, խորաններով և կիսախորաններով, լուսանցազարդերով: Գերւսկշոում է ոսկին' համադրված վաո գույներով:

Գրչագրում պահպանված հետագա հիշատակությունները վկայում են, որ այն նորոգվել է 1357-ին Անիում պ. Ալիսի և ըՌուզ խաթունի կողմից «դաոն և դըժընտակ և յանբարի» ժամանակ: Նրանց կողմից ձեոագիրը դրվել է Անիի սուրբ Աոաքյալ եկեղեցում27: Այս հիշատակությունը վկայում է Ներսես գրիչը ՊՋ

18 Նույն տեղում, 114ա:19 Նույն տեղում, 114ա:20 Մատենադարան, թիվ 759 ձեո., ԺԳ դարի հայ. ձեո. հիշ., էջ 483-484:

Ձեոագրի նկարագրությունը' թերթ' 93, նյութ' մագաղաթ 14,5-10,5, գրություն' միասյուն, գիր' բոլորգիր, տող' 21: Մանրանկարչություն' կիսախորան, լուսանցազարդ: Պահպանակ մագաղաթ 4, բոլորգիծ երկաթագիր, Ավետարան: Կազմ' կաշեպատ տախտակ, աստաո դրոշմազարդ կտավ:

21 Նույն տեղում, 181բ:22Ա. Ամատունի, Ս. էջմիածին, 1895 թ.: Ա. Մաթևոսյան, անտիպ աշխատանք:23 Մատենադարան, թիվ 6764 ձեո., թերթ' 270, նյութ' մագաղաթ 21,4-15,7,

գրություն' երկսյուն, գիր' բոլորգիր, տող' 21, պրակ' 1-5/10, թ,ղ,կ,/11, ե-ը, ժ- ն/12, ղ /5 : Մանրանկարչություն' ավետարանիչ' 4, խորան' 2, կիսախորան, լուսանցազարդ: Կազմ' թավշապատ տախտակ արծաթյա շրջանակով:

24 Նույն տեղում, 262բ:25 Հաջորդ ընդօրինակություններում գրիչը անպայման Հեթումին հիշում է որպես

Լամբրոնի տեր:26 Նույն հիշատակարանը պահպանվել է ամբողջությամբ Մատենադարանի թիվ

8509 ձեՈագրում:27 Նույն տեղում, 265ա:

ЮО Ա ԷՋՍ՜ԻԱԾԻՆ 1 9 9 6

/1357/ թվին: Ձեոագրի վերջին ստացողն է անապցի Հակոբի որդի Օվակիմը: Ավետարանը նրա կողմից դրվել է Անապատի Ս. Ստեփանոս եկեղեցում «ի հայրապետութեան սուրբ էշմիածնի տեաոն Ղազար սրբազան կաթողիկոսին, թվին 1731»28: Կան հիշատակություններ գրված 1563, 1615,1897 թվերին:

Հաջորդ ձեոագիրը29 Նոր Կտակարանի ընդօրինակություն է 1285-ին «ի ձեոն Ստեփանոսի ամենամեղ Ա անպիտան գրչի ու անարժան քահանայի... ի ժամանակս աստուածապաշտ, աստուածահաճոյ կրկին արքայի Լեւոնի որդւոյ Հեթմոյ' տէրութեան աստուածապահ բերդիս Լամբրոնի»30:

Ձեոագիրը Գևորգ Սկևոացի վարդապետի թելադրությամբ ստացել է «սրբա­սնունդ պատանի» Խաչատուրը: Հիշատակարանի շարունակությունը պարզում է, որ գրվել է Ստեփանոս Գույներերիցանցի ձեոքով, Խաչատուրը եղել է Գևորգ վարդապետի աշակերտներից, «ա ո որում կայր ի վարժ կրթութեան բանի և գրոյ ուսումնասէր դպիրն Խաչատուր»31: Ստեփանոս Գույներերիցանցը շարունակում է. «Եւ դարձեալք յԱստուած խրախուսեալք իմով ձեոամբ Ստեփանոսի Գոյներե- րիցանցի փցուն գրչի' ստացան զաստուածային գիրս սրբոց մարգարէից և զսրբագրուց ոմանց յեւթն հարիւր երեսուն եւ եւթն /1283/ թուականի, ի մխիթւս- րութիւն ինքեանց հոգւով... եւ ի յոյս բարեաց յիշատակի ստացողացն եւ աշխա­տողիս գրչի եւս...»32: Ինչպես երևում է Ստեփանոս քահանայի հիշատա­կությունից, Ստեփանոս Գույներերիցանցը գրելու նյութի հարցում օգնական է եղել, «աւգնական եղեւ ի նիւթ գրոյս»33:

1290-ին Ստեփանոսը երկու ձեոագիր է ընդօրինակում, երկուսն էլ նկարազարդ Ավետարան: Աոաջինը Մատենադարանի թիվ 2630 ձեոագիրն է34: Ստացողն է Թորոս քահանան, որն ուսումնաոության փափագով Կոստանդնուպոլսից «ի գաւաոէն, որ կոչի Ակոտաւն, ի բերդէն, որ կոչի Շիկաւն» պանդխտել է Կիլիկիա, շրջել անապատներն ու վանքերը և «աոաքինութեան վարուք արժանի լեալ քահանայութեան աշտիճանի»35:

Հաջորդ Ավետարանի ստացողն է «ամէնիմաստ» քահանա Ստեփանոսը, մականուն Սէնեֆցի. «զի ըստ բարէյաւժար կամաց իւրոց, մեծաւ բաղձանաւք ստացաւ զքաոավտակ սուրբ աւետարանս»3®:

1293-ին Ստեփանոս գրիչը ավարտում է մի Ավտարան ևս, որը Մատե­նադարանի թիվ 5784 գրչագիրն է 37: Արքայակաղնո սուրբ ուխտից ոմն վանական Հոհաննես կամենում է պատվիրել Ավետարան «ի յիշատակ և ի լրումն

28 Նույն տեղում, 216բ, 267բ:29 Լույս 1906 թ., էջ 1219-20: Ալիշան, Հայապատում Բ, էջ 496: ԺԳ դարի հիշ.,

էջ 617-18:3® Նույն տեղում, 1065բ:31 Նույն տեղում, 822բ:32 Նույն տեղում, 822բ:33 Նույն տեղում, 1065բ: Գրելու նյութի հարցում օգնական է եղել «կին ոմն», որի

անունը չի հիշվում /822բ/:34 Մատենադարան, թիվ 2630 ձեո., ԺԳ ուսրի ձեո. հիշ., էջ 658-659: Ձեոագիրը

«բազում աշխատութեամբ» կոստել է Կոստանդին ոսկերիչը /304ա/:35 Նույն տեղում, 355ա:36 Կյուլէսերեան, Ցուցակ ձեոագրաց Անկիւրիպ Կարմիր վանուց և շրջակայից,

Անթիլիաս, 1961 թ., էջ 1338-39: ժ գ դարի ձեո. հիշ., էջ 659-60:37 ճ ^ աէ4?Ի ШЛագրոլթյունը' թերթ' 360, նյութ' մագաղաթ 26-18,5, գրություն'

երկսյուն, գիր' բոլորգիր, տող' 19: Մանրանկարչություն' տերունական' 9, ավետարանիչ' 4, խորան' 10, կիսախորան, լուսանցազարդ: Կազմ’ թավշապատ տախտակ' կոստղապատ մետաղյա 4 անկյունազարդերով:

1 9 9 6 Ա ԶՍ հԱ ԾԻՆ Ա 101

քրիստոսասէր ըղձից իւրոց»38: Բայց անկատար է մնում ցանկությունը, վախճանվում է: Նրա հարազատներն ու սննդակիցներ Ստեփանոս փիլիսոփան ե Գրիգոր քահանան «աոեալ զնիւթ պատրաստեալ յեղբաւրէն, եկին ի հոչակւսւոր ուխտն Սկևոայ, զի ի ձեոն գրչացն որ անդ կատարեցին զփափաքն իւրեանց գրութեամբ սուրբ Աւետարանիս»39:

Ահա Ստեփանոս գրիչը կատարում է նրանց խնդրանքը, «ըստ տկար չափոյ ծերութեանս զաոանցեալ տիոյ Ա պակասեալ պատշաճ պիտոյից այսր ւսրուես- տ ի »40: Ինչպես հաստատում է հիշատակագրությունը, ավետարանիչների նկարները նկարել և ցանկերը գրել է Սիոն «նուաստ քահանան» «Ջյետին գծող ցանկիցս Ա զնկարող սուրբ աւետարանչացն զՍիոն նուաստ քահանան աղաչեմ յիշել»41: Խորանները, կիսախորանները, լուսանցազարդերը այլ նկարչի գործ են:

1295-ին ծերության հասակում ընդօրինակած Ավետարանի հիշատակարանում Ստեփանոսը հայտնում է, որ նույն թվին վախճանվել է իր եղբայրը' Կոստանդինը' «սուգ անբերելի եթող մեզ»42: Եղբոր որդիների' Հովհաննես քահանայի, Լևոն սարկավագի և Հովսեփ պատանու խնդրանքով « ի պակասեալ ամաց ել ի զա- ոանցեալ տիոց Ա ի ծերութեան հասակի» ավարտում է Ավետարանը «յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, եւ ի վայելումն յաոաջասացեալ արեան մերձւստրացս»43:

Ստեփանոս քահանայի գրչին է վերագրվում Մատենադարանի թիվ 3816 գրչագիրը' «Մեկնութիւն Ցովհաննու աւետարանին Ցովհաննիսի Ոսկեբերս^ ն ի »44: Ձեոագիրը քայքայված վիճակում է. սկզբից, միջից Ա վերջից թերի: Բացակայում է գլխավոր հիշատակարանը, բայց բոլոր գլուխների վերջում կան մեծ և փոքր հիշատակագրություններ: Ձեոագրի ստացողն է Բարսեղ քահանան: Գրիչը' «զմեղուցեալ գրողիկս» Ստեփանոսը խնդրում է ողորմությամբ հիշել ստացողին, «ծնողաց իւրոց և ամենայն եղբարց սուրբ ուխտիս Սկևոայի»: ՍկԱոայի հիշատակությունը և գրչության նմանությունը թույլ է տալիս այս ձեոագրի գրիչ Ստեփանոսին նույնացնել Ստեփանոս քահանայի հետ:

Ինչպես նշվեց, Ստեփանոս Իրիցորդու ընդօրինակություններից է Մատենա­դարանի թիվ 780 գրչագիրը' «Կոչումն ընծայութեան Կիւրղի Երուսաղէմացւոյ»45: Գրչության թվականը հիշատակված չէ: Հիշատակարանում գրիչը, որն իրեն անվանում է «մեղուցեալ գծաւղս», «անարժան աշխատողս», խնդրում է ողոր- մությամբ հիշել ձուսգրի ստացողին' Կոստանդին քահանային, «ծնողաց իւրոց» և «ամենայն եղբարց սրբոյ մենաստանիս Սկևոայիս Ա ծնողաց իւրեանց»46:

38 Նույն տեղում, 355ա:39 Նույն տեղում, 355ա:40 Նույն տեղում, 355բ:41 Նույն տեղում, 278բ:42 Սրվանձւո]ան_Գ-. Թորոս Աղբար Բ, Կ. Պոլիս, 1884 թ., էջ 343-44: ԺԳ դարի

ձեո. հիշ., էջ 753-4:43 Մատենադարանի թիվ 4825 ձեոագրի գրիչը Ստեփանոս քահանայի

եղբորորդին է' Լեոն դպիրը: Նա ընդօրինակել է Գեորգ ՍկԱոացու « Մեկնութիւն Եսայեայ» գործը: Լեոնը հիշում է հորը Կոստանդինին, որ «յայսմ ամի հանգաւ ի Քրիստոս», հորեղբորը' «պատուական քահանա» Ստեփանոս գրչին, հարազատ եղբորը' Հովհաննես քահանյին և. «գա յլ եղբարսն իմ և ծնաւղսն իմ»: ԺԳ դարի ձեո. հիշ., էջ 751:

44 ԺԳ դարի ձեո. հիշ., էջ 649-51:ԺԳ դար ձեո. հիշ., էջ 802: Ձեոագրի նկարագրությունը' թերթ' 352, նյութ' թուղթ, մեծություն' 29.4-17, գրություն' միասյուն, գիր' շղագրանման բոլորգիր, տող 21: Պահպանակ' մագաղաթ 4, բոլորգիծ երկաթագիր, Ավետարան, կազմը' կաշեպատ տախտակ, աստաո' սև. կտավ:

46 Նույն տեղում, 251ա, 227բ:

1 0 2 Ա ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ

Ձեոագիրը երկու գրչի աշխատանք է: Ստեփանոս Իրիցորդու ընդօրինակումը ԺԱ պրակից է: Մինչե ԺԱ պրակը գրել է Սմբատ գրիչը: 9ա էջից սկսած գրիչը փոխել է իր ձեոագիրը, սկսել է գրել մեծ բոլորգրով' ստորին լուսանցքում թողնելով հետևյալ հիշատակագրությունը. « Գրոցս տէրովն հրամանաւն մեծցուցի զգիրս»47: Գրիչը բարԻ հիշման է արժանավորում ստացողին և «յանգուցեսղ աստուածասէր հօրն իւրոյ Ցոհւսննէսի քահանայի և բարեպաշտ մաւր իւրոյ»48: Ձեոագիրը վերջին անգամ նորոգվել է 1632-ին /Ռ ԶԱ /, «Տ էր Մինաս քաջ րաբունապետի» կողմից, որը նաև ձեոագրի ստացողն է:

1297-ին «ի մեծ ժողովարանս Սկևոայ» Ստեփանոս Իրիցորղին ընդօրինակել է մի Ավետարան49: Ձեոագրի ստացողը գրիչն է' «բազմամեղ և անարժան քահանան»: Գրչագրելու հանգամանքների մասին գրիչը գրում է. «Զի թէպէտ և ոչ էր ար ժամանակս ձեոնտու այսմ արհեստի ի բազում և ազգազգի վշտաց ի ներքին և յարտաքին թշնամեաց և ևս թէպէտ և զաոանցեալ ախտք Ա պակասեալ ի զօրութենէ և ի պատշաճ պիտոյից, այսքան կարացեալ լնուլ զտենչանս իմ»50: Ինչպես հիշվում է հիշատակարանում, Ստեփանոսի հայրն է Ղուկաս քահանան, մայրը' Թագերը: Հիշվում են նաև «զեղբարք սրբոյ մենաստանիս Սկեւոայի»: Ավետարանը հետագայում գնել է Թոքատի եկեղեցու երեցփոխանը նույն եկեղե­ցու համար: Ասպատակությունների ժամանակ /թիվը հայտնի չէ/ կողոպտվում է եկեղեցին, թալանվում է նաև Ավետարանի արծաթապատ կազմը: 1498-ին Հովհաննես քահանան, որը Չարխափան եկեղեցու քահանաներից էր, կազմում է Ավետարանը: 1653-ից ձեոագիրը գտնվում է Պսղւսթի Ս. Հրեշտակւսպստ եկեղեցում /Կ. Պոլիս/51:

Հայոց Կեոան թագուհու հրամանով Ստեփանոս Իրիցորդին ընդօրինակել է Վար դան Արևելցու «Լուծմունք ի սուրբ գրոց ժղլանք կոչեցեալ» աշխատու­թյունը52: Գրության թվականը չի հիշատակվում: Ալիշանը Ստեփանոս Իրիցոր- դուն նույնացնելով Ստեփանոս Գույներերիցանցի հետ նրան է վերագրել նաև այս գործը' թվագրելով 1274 թիվ53:

Գրիչը խնդրում է արժանի աղոթքով հիշել «զսուրբ վարդապետն Վարդան» և ստացողին' մայր թագուհի ամենայն հայոց «զբարեպաշտ տիկինն և զխաչընդուս բարձօղն» Կեոանի54:

13-րդ դարի 60-90-ակւսն թվականներին կիլիկյան Սկևոա վանքում գործած Ստեփանոս քահանա և Ստեփանոս Իրիցորդի գրիչները իրենց շնորհալի ծառա­յությամբ մեծ ներդրում ունեն հայ մշակութային ժաոանգության մեջ իրենց ընդօրինակությամբ մեզ ավանդած հիշյալ ձեոագրերով:

47 Նույն տեղում, 9ա: Լևոն Խաչիկյանը Սմբատ գրչին նույնացրել է Մատենադարանի թիվ 3412 ձեոագրի գրչի հետ և անթվական այս հիշատակարանը տեղագրել 1316 թվաշարքում: ԺԴ դարի հայերեն ձեոագրերի հիշատակարաններ, 1950 թ., էջ 123-4:

48 Նույն տեղում, 71ա:49 Մանրաժապավեն, թիվ 499, Երևան: ԺԳ դարի ձեո. հիշ., էջ 801:50 Նույն տեղում, էջ 801:51 Բանասեր, 1904 թ., հ. 1, 1905 թ., հ. 7:52 Պողարեան, Ցուցակ Երուսաղեմի, հ. Գ, էջ 414: ԺԳ դարի ձեո. հիշ., էջ 419-

20ւ53 Ալիշւսն, Սիսուան, էջ 96:54 Պողարեան, նույնը, 72ա, 24ա:

Մ Ա в Ր Ա Թ Ո I հ Ո Ի Մ

I ? Վ Թ Ե Մ ե Ր Ո Ի Մ

՚

104 Ա ԷՋՄ՜ԻԱԾԻՆ 1997

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԽՄԲԻ 40-ԱՄ6ԱԿԸ

Ամենայն Հա յոց Հսւյրապեսփ' Գարե գին Ա . Կաթողիկոսի բսւրեհան կար­գա դրությամբ, Մայր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնի վեհա րա նում, սույն թվականի հունվարի 19-ին , կիրակի օրը, հավարտ Ս. Պատարագի, հանդիսավորապես նշվեց Մայր Աթոռի նսւրտարապետների հանձնախմբի հիմնա դրությա ն, գործունեությա ն Լւ մատուցած երախտաշատ ծառայության 40-ամյւսկը:

Սույն հանդիսությանը ներկա էին Հայաստանի Հանրապետության մշա կույթի, երիտասարդության հարցերի և սպորտի նախարար տիար Ա րմեն Սմբատյանը, Գերագույն Հոգևոր խորհրդի հոգևոր և աշխարհիկ ա նդա մները, Հայաստանի և ա յլ թեմերի թեմակալ ա ռաջնորդները, նարտարապետական հանձնախմբի բոլոր անդա մները, հոգևոր հայրեր և ա յլ պաշտոնական հյուրեր:

Հա նդիսությունն սկսվեց Վեհափառ Հայրապետի սեղանօրհնեքի աղոթքով: Գերաշնորհ Տ . Հուսիկ Արքեպիսկոպոս Սանթուրյանը, հանուն ներկաների, բաժակ բարձրացրեց' առաջսւրկելով, որ բոլոր ներկաները հոտնկայս խ մեն վասն արևշատ կենաց Հա յոց Վեհափառ Հայրապետի:

Հանդիսության ընթացքում գլխավոր ելույթն ունեցա վ Մայր Ա թոռի Դիվանա- պետ Գերշ. Տ . Ներսես Արքեպիսկոպոս Պոզապալյանը: Սրբագան Հայրը հանգա­մանալից կերպով խոսեց նարտարապետական հանձնախմբի հիմնա դրության մասին' նշելով, թե 1955 թվականին, երբ երանաշնորհ Վա գգեն Ա . Կաթողիկոսն ընտրվել էր ի բր և Ամենայն Հա յոց Հայրապետ, ինչպիսի ծանր ու անհուսալի վինա կում էր գտ նվում Ս. էջմիա ծնի Մայր Ա թոռը, և ինչպիսի նախանձախնդրու­թյամբ ու դժվարությամբ կարողացավ վա գգեն Կաթողիկոսն ստեղծել սույն հանձնախումբը' վասն բա րեզա րդումի և շինության Սուրբ Ա թոռի: Սրբազանը մեկ առ մեկ նշեց քառասուն տարիների ընթացքում կատարված հսկայական շինարա­րական ձեռնարկների իրագործման մասին Մայր Աթոռի շրջա բա կում, ինչպես նաև Մայր Աթոռի սահմաններից դուրս գտ նվող թ եմերում և շրջա ններում: Իր ելույ­թ ո ւմ Սրբագան Հայրը չմոռացավ նշել անուններն այն երախտաշատ նարաարա­պետների' Միքայել Մագմանյանի, Ռ ա ֆա յել Իսրա յելյա նի, պ րոֆ . Կարո Ղ ա ֆա - դարյանի, պ րո ֆ . Ալեքսանդր Սահինյանի, Կոստանդին Հովհաննիսյանի և շատ ուրիշների, ովքեր իրենց հայրենասիրական և եկեղեցասիրական պարտքն են կատարել և բարի հիշատակ թողել իրենցից հետո: Սրբագանն օրհնեց նրանց հիշատակը: Ամփոփելով իր խոսքը' Ներսես Սրբազանը երանաշնորհ վա գգեն Ա և ա յժմ Գարե գին Ա Կաթողիկոսներին նմանացրեց Եգեկիել մարգարեին: Առաջինի միջոցով Աստված կենդա նություն պ ա րգևեց դա շտ ում չորացած ոսկորներին և երկրորդի միջոցով Աստված կյանք ու հոգի է պ ա րգևել Հայաստանյայց Սուրբ Եկեղեցուն և ողջ հայությանը: Սրբագանն իր խոսքն ավարտեց «Ե կա յք շինեսցոլք սուրր գխորանն լո ւս ո յ» շարականի բա ռերով' «շի ն ե ս ցո լքը » հասկանալով թե' նյութական և թ ե ' հոգևոր իմաստով:

Հա նդիսությա ն տոնական և ջերմ մթնոլորտում ողջույնի խոսքերով հանդես

1997 ԱՋԱ՜հԱԾհՆ Ц 1 05

եկան նախարար տիար Ա րմեն Սւքբատյանը, Տ . Գա րեգին Արքեպիսկոպոս Ներսիսյա նը, Տ . Գրիգորիս Արքեպիսկոպոս Րունիաթյանը, Տ . Զավեն Արքեպիս­կոպոս Ջինչինյա նը, Տ . Պա րգև Եպիսկոպոս Սարտիրոսյանը, պ րոֆ . Վարազդատ Հա րությունյա նը և ակադեմիկոս Գրիգոր խանջյա նը: Բ „լՈր ելույթ ունեցողները դրվատանքի խոսքեր ասացին նարաարապեաական հա նձնա խմբի 40-ա մ յա ծա ռա յության մասին, ինչպես նա և անդրադարձան հանձնախմբի աշխատանքների հետ ա ռնչվող գանազան մանրամասների ու դեպքերի:

Հուսկ բանքով խոսք առաւ Գարեգին Ա Վեհափաո Հայրապետը: Նա մեծապես գնահատեց 40-ա մյա անսակարկ և նվիրվա ծ աշխատանքը հանձնախմբի բոլոր ա նդա մների, որոնցից շատերն այսօր մ ե զ հետ չեն , բա յց նրանց հոգիներն ա յժմ հրնվում են երկնքում: Վեհափառ Հայրապետն անդրադարձավ նա և, որ կյանքի ամենածանր ու դժվա րին տարիներին Վսւզգհն Ա Կաթողիկոսի կողքին, հանձնա­խմբի կատարած գործը սկիզբը եղա վ տասնամյակներ շարունակ Հա յ Եկեղեցու լռա ծ զանգակատների զա նգերի վերաղողսւնջին և գնա հա տեց կատարված հսկայածավալ աշխատանքն ի բր և հերոսական գո ր ծ : Վեհափառն օրհնեց հանձնա­խմբի ա նդա մներին' հիշելով նա և այն երախտավորներին, ովքեր արդեն հեռա ցել են կյա նքից: Վ երջում Հա յոց Հայրապետը Ս. Գրիգոր Լուսա վորչի Ա կարգի շքանշանի արժանացրեց հանձնախմբի երկարամյա ատենապետ պ րոֆ . Վսւրազդատ Հա րությունյա նին և ճարտարապետ Պաղտասար Ա րզումա նյա նին' քառասուն երկար տարիներ, հանձնախմբի հիմնա դրության օրվանից մ ի ն չև ա յսօր, անդադար և անսակարկ ծա ռա յողներին:

Ա մենա ջերմ մթնոլորտի մեջ իր ավարտին հասավ այս գնահատանքի և երախտիքի հա նդիսությունը:

ՄԱՄԼՈ ԴԻՎԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ

1 0 6 Ա ԷՋՍ՜ԻԱԾՒՆ 1997

Ս. ԾՆՆ ԴՅԱ Ն ԵՎ ԱՄԱՆՈՐՅԱ ՀԱՆԴԻՍՈԻԹՅՈԻՆ ԷԶՄ ԻԱԾՆԻ ԿՈՄԻՏԱՍԻ ԱՆՎԱՆ ՄՇԱԿՈԻՅԹԻ ՊԱԼԱՏՈԻՄ

« Ա Յ Ս Օ Ր Տ Ո Ն է Ս . Ծ Ն Ն Դ Յ Ա Ն »

Դեկտեմբերի 2 6-ի ն էջմսւծնի մ՛շակույթի տան դսւհլինը լեփ -լեցուն էր: Մանուկների ներկայությունն ու մ՛ասնակցությունը հանդիսավոր տեսք Էին տվել դահլինին, որը ողողվել Էր լույսերով ու մանկական ա նմեղ ուրախությամբ:

Ա յս տարվա Ս. Ծննդյա ն ավետիսը հնչեց Էջմածնի վեց կիրակնօրյա վարժա­

րանների սաների շուրթերից.« Փառք ի բա րձունս Ա ստ ուծոյ,Ցերկիր խ ա ղա ղութիւն, ի մա րդիկ եա նութ իւն»:Բեմահարթակում խ մբվել էին « Ս. Մարիամ Ա ստ վա ծա ծին», «Ս . Մեսրոպ

Մ ա շտ ոց», « Ս■ Գրիգոր Լուսա վորիչ», «Ս- Ներսես Շնորհա լի», « Սրրոց Հոիփ սիմ- յա ն ց » , « Սրրոց Հրեշտակապետաց» կիրակնօրյա վարժարանների երգչա խմբերը, իսկ դսւհլինում նստած սաներն ու նրանց ծնողները սրտատրոփ սպասում էին սիրելի Վեհափաո Հսւյրապետին:

Եվ ահա, սկսվեց Ամանորի տոնական հա նդեսը, որը կազմակերպել էին Հայ աստա նյ ա յց Աոաքելական Ս. Ե կեղեցու Ք Դ Ք Կ -ի մշա կույթի բա ժինը, « Ա ղբյո ւր » հեոուստատեսային մանկապատանեկան ստեղծագործական խումբը և

«Ա ռա ւօտ լո ւս ո յ» հաղորդաշարը:Տերունական աղոթքի երգեցողությա ն հմայքը գերեց ողջ դա հլինը, լոեցրեց,

տարավ դեպ ի երկնային խորաններ:Հայր Զարեհը իր փոքրիկ օգնականների հետ ներկայացնում էր Զ մ եո պապի,

Ամանորի ավանդական պատմությունները, որոնք ուղեկցվում էին ամանորյա տոնական երգերով և «Զ վա ր թ նո ց» մանկական համույթի ելույթով:

Ծրագիրը մշակված էր հմտությա մբ, к կատարված հոգևոր ա նցումով Ամանորը կապվեց Ս. Ծ նունդի հետ:

Հրեշտակային ավետիսի ներկա յա ցումից հետո հնչեցին «Մ եծա ցո ւս ցեն », «Լոլո գի շե րը », ապա «Խ որհուրդ մ ե ծ ը » : Բոլորի դեմքերին զգա ցվում էր պահի խորհրդավորությունը: Օգտագործելով սւււիթը' հոգևոր հայրը բեմից ուսուցա նում է ր , որ Բեթղեհեմի Մանուկը մ ե զ երջանկություն շնորհեց, հույս տ վեց, օգնեց չհուսահատվելու: Եվ հոգևոր վարժարանի մանկան շուրթերից հնչում էր «Բարի լո ւր ը ».

Այսօր տոն է ցնծութ յա ն, ղի ծնավ Հիսուս Մեսիան,Բարի լուր է, բա րի /ուր է , բա րի ւուր :

Մանուկների հրեշտակային ավետիսները ներկաների կողմից ընդունվում էին խանդաղատանքով ու ծա փողջույններով:

1997 ԷՋ Մ ԻԱ Ծ ԻՆ Ա 107

Բարի լուրը թևա ծեց ու թափանցեց սրտերից ներս և դարձավ «Ս . Ծննդյա ն տ ոն», տոն վերա ծնությա ն, հույսի ու նորոգման ա ղբյուր.

Այսօր տօն է Ս. Ծննդեան,Տեա ռն մ եր ո յ ե լ յա յսւնութեա ն,

Ա յսօր Ա րեւն անմահոլթեան Երեւեցսւլ ի մէջ մսւրդկան:

Քրիստոս ծնաւ ե լ յա յտ ն եցա լ,Նմա փառք յա ւիտ եսւն. Ա մէն:

Պարգ ու զգա լի էր և ուրախալի, որ նման հա նդեսով ու եր գո վ , խոսքով ու շարականով սեր էր քա րոզվում, սեր, որ աշխարհին բերեց մոգերի տեսած Աստղը, հովիվների նկատած Լույսը, որը մեղավոր աշխարհը մոտեցրեց Ա ստծուն:

« Սիրեցեք իրա ր, քանզի սերն Աստծուց է » :

Մանուկների շուրթերից հնչող շարականը ստիպ ում է մտորել ո ւ խորհել Բեթղեհեւ!յան անմարելի Աստղի մասին:

Հա մերգ-հա նդիսությունն ավարտվում է «Հևւյա ստ ա ն» եր գո վ : Ե րգո ւմ են մոմերը ձեռքերին' իրենք էլ դաոնա լով վերածնված Հայաստանի' մոմի պես ա ոկա յծող շողեր:

Հա մերգի ավարտին մանուկներին ողշունեց, պատգամներ հղեց Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարեգին Ա Հայրապետը' ա յդ օրը համարելով ո չ թե ձմռա ն, ա յլ գարնան տ ոն:

Վեհափառ Հայրապետը իր գոհունա կությունն ու դրվատանքի խոսքն ուղղեց մա նուկներին, ծնողներին և ուսուցիչներին:

Մանուկներին, որոնց համարեց «օ ա զ ի ս ' ա յս անապատացած ա շխ ա րհում»: Ծնողներին, որոնք « վկա եղա ն ի րենց երեխաների հոգևոր ա նի ն »: Ե վ նրանց

խորհուրդ տ վեց, որ լսած շարականները երգեն նա և տանը' նրա գա լույցին:Ո ւսուցիչներին, միջոցա ռմա ն պատասխանատուներին, որոնց հորդորեց

բազմապատկել սաների հանդեպ ցուցա բերա ծ մաքուր ու ա նկեղծ սերը:« Սերն ու զոհողութ յունը վերա դա ռնում են ուրիշ ա նունով, որ կ ո չվ ո ւմ է

երջա նկություն»ք- ամփոփեց Վեհափառ Հայրապետը:

ՍՈԻՍԱՆՆԱ Մ Ն Ո 6Ա Ն

1 0 8 ս ԱՋՍ՜ԻԱԾՒՆ 1997

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԸ ՀԱ ՅՐ Ե Ն Ի Ք Ի ՊԱՇՏՊԱՆՆԵՐԻ Հ Ե Տ

Արդեն երկրորդ տարին է , ինչ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարեգին Ա Վեհափաո Հսւյրապետը տարվա նախավերջին օրն ա յցելում է հայրե­նիքի քաջարի պաշտպաններին, իր հայրական պ ա տ գա մ-հորդորներով, խրատ- խ որհուրդներով խ րա խ ուսում, ո գև ո ր ո ւմ նրա նց, ոգեշնչում մ եր նախնյաց հերոսամարտերի ուսանելի օրինակով:

Որպես մ ի գեղեցիկ ա վանդույթ, այս տարի և ս դեկտեմբերի 3 0 -ը Նորին Սրբությունն անցկացրեց Հայոց աշխարհի նվիրյա լ գավակների' զինվորների հետ:

Օրվա երկրորդ կեսին Մայր Ա թոո Սուրբ էջմիածին ժամանեց Հ Հ պաշտպա­նության նախարար Վսւզգհն Սարգսյանը:

Հակիրճ ա ռա նձնա զրույցից հետո, Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը և Հ Հ պաշտպանության նախարար Վսւզգհն Սարգսյանն ուղղվեցին դեպի Արմավիր քաղաքում գտնվող ոազմա -ուսումնա կա ն կենտրոն:

Հանդիպման պահինՆորին Սրբությանն ընկերակցում էին գերաշնորհ Տ . Մեսրոպ արքեպիսկոպոս

Ա շնյանը, հոգեշնորհ Տ . Փա ոհն վարդապետ Ավետիքրսնը, հոգեշնորհ Տ . Վրթանես վարդապետ Ա բրահա մյա նը, գավազանակիր հոգեշնորհ Տ . Արտակ աբհղա Տիգրանյսւնը, բարեշնորհ սարկավագներ:

Ռազմա-ուսումնական կենտրոնում բարձրաստինան հյուրերին դիմավորեցին Հ Հ պաշտպանության փոխնախարար գեներա լ-մա յոր Աստվածատուր Պետրոսյանը,

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 109

Հ Հ պաշտպանության նախարարության ռազմական պատրաստականության վար­չության պետ գեներա լ-մա յոր Մուրադ Սարգսյանը. ոա զմա -ուսումնա կա ն կենտրո­նի հրամանատար գնդապետ Մուրադ Կիրակոսյանը. ինչպես նաև ուսումնական գորամասի սպայական կագմը:

Հյուրերին առսւչնորդելով դեպի զորամաս' մոտիկից ծանոթացրեցին տարած­քին, ուսումնական ծրա գրերին: Որից հետո, ազդանշանային հատուկ հրահանգով, շքերթային հրապարակում հավաքվեցին ուսումնական զորամասի զինծա ռա յող­ները:

Ա յնուհետ և ոա զմա -ուսումնա կա ն կենտրոնի հրամանատար գնդապետ Մուրադ Կիրակոսյանը զեկույց տվեց Ամենայն Հայոց Հայրապետին:

Վեհափառ Հայրապետը և Պաշտպանության նախարարը զինվորական հոսպիտալում

Ամանորի նախօրեին հայրենիքի պաշտպաններին իր բարեմաղթանքի խոսքերն

ասաց Հ Հ պաշտպանության նախարար վ ա զգհն Սարգսյանը' առանձնակի շեշտ ե- լով, որ հետ և ո ւմ են մնա ցել հայրենիքի պաշտպանների համար այնքա՜ն դժվարին

ու անհաղթահարելի թվա ցող օրերը: Ա յսօր արդեն վերա ծա ղկումի, վերազարթոնքի

և նոր հորիզոնների նվանման ժամանակներ են , որոնց արգասավոր արտահայտու­թյունը խաղաղության պահպանումն է : « Թող ա յն հա րա տ ևի, իսկ դ ո ւք եղեք մ ի մ ի ա յն խ ա ղա ղությա ն զինվորներ» :

Զինվորներին հղած իր հայրական պատգամում Ամենայան Հա յոց Հայրապետը շեշտեց զինվորի վեհ ո ւ առաքինի կոչումը, մ եր հայրերից ու պապերից մ ե զ

ավանդված պատգամների ա նկորնչելիությունը: Միայն Հայրենիքի քաշ պաշտպա- ների սուրբ հիշատակն ու նրանց վարած հերոսամարտերի ա նմահությունը կարող են նշմարիտ օրինակ լինել այսօրվա զինվորին:

110 Ա. էՋՍ՜ԻԱԾԻՆ 1997

Ապա Ամենայն Հայոց Հսւյրապետն ընդունեց զինվորական փոքրիկ շքերթը: Զինվորների տողանցից հետո, Նորին Սրբությունը առավել մանրամասն ծանոթա­ցավ զինվորների մարտական պատրաստվածությանը, նրանց կատարած զինավար­ժությունների վարպետությանը:

Հավարտ զինավարժական արարողության, Գարեգին Ա Կաթողիկոսն իր ընկե­րակիցներով առաջնորդվեց հրամանատարի առանձնասենյակ, ուր տեղի ունեցավ

մտերմիկ զ ր ույց :

Л

Ա յստեղից Նորին Սուրբ Օծությունն իր ընկերակիցներով ուղղվեց դեպի Երեւան' ա յցելելու կենտրոնական ռազմական հոսպիտալ:

Հենց մուտքի մոտ պատվարժան հյուրերին դիմավորեցին ավանդական աղ ու հա ցով, որից հետո եղան հոսպիտալի մա տ ուռում, ուր իրենց աղոթքն են երկինք առաքում հիվանդ զինվորները, հիվանդապահներն ու զինվորների մերձա վորները: Ապա ամենքը շրջեցին հիվա նդա սենյա կներով, հա նդիպ ումներ к փոքրիկ զրույցներ ունեցա ն ծանր վ]ւրսւհսւտություն տարած զինվորների հետ , ինչպես նաև լուսանկարվեցին:

վեհա փա ո Տերը վիրավոր մարտիկներին հանձնեց Ամանորի նվերներ к փոքրիկ աղոթքներ, հորդորեց աղոթել դժվա րին պահերին, մաղթեց նրանց շուտափույթ ապաքինում, որպեսզի, համալրելով իրենց ընկերների շարքերը, այս կերպ առավել զորացնեն մեր վերանկախ ո ւ ազատ հայրենիքը:

Մ. ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

1997 ԷՋՄ ԻԱ Ծ ԻՆ Ա 111

ՄԵԾԱՄՈՐԻ ԱՏՈՄԱՅԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆԻ ՄԱՏՐԱՆ ՕԾՈԻՄԸ

Հունվարի 15-ին Նորին Սրբություն Գարեգին Ա Ա մենայն Հա յոց Կաթողիկոսի ձեռքով օծվեց Հայաստանի ատոմային էլեկտրակայանի մատուո-աղոթատունը /հեղինա կ' նարտարսւպետ Հակոր Բաբախանյսւն/:

Ատոմակայանի մուտքին վեհա փ ա ռ Հայրապետին դիմա վորեցին Արմավիրի մարզպետ Սեդրակ Հովհաննիսյանը, ատոմակայանի տնօրեն Աուրեն Ազաայանը к Նորին Սրբությանը աոաջնորդեցին դեպի նորակառույց մա տ ուռ: Մեկուկես տարի աոաջ էր, ՀԱ ԷԿ -ի վեբաբսւցման ա ռիթով, երբ Ամենայն Հա յոց Հովվապետը հա յտ նեց, որ Մայր Աթոռի հովանավորությամբ ատոմակայանում կկա ռուցվի աղոթատուն, որպես «Ա ստ ծո ներկայության Ա նլռելի զա նգա կա տ ուն»:

Օծման ընթացքում

Գա րեգին Ա Ա մենա յն Հա յոց Կաթողիկոսի ձեռքով մատուռ-աղոթատան օծու­մից և օրհնությունից հետո ատոմակայանի դահլի&ում տեղի ունեցա վ հա նդիսու­թ յուն : Ա յն բա ցեց ատոմակայանի տնօրեն Սուրեն Ագատյանը: Պրն. Ագատյանը շնորհակալության ո ւ երախտագիտության խոսք ուղղեց Մայր Ա թոռին և անձամբ Գարեգին Ա վեհա փ ա ո Հայրապետին' ա յդ անգնահատելի ձեռնարկի համար: Հաստատության աշխատակիցներին նորաբաց մատուռի ա ռթիվ շնորհավորանքի խոսք ասաց Արմավիրի թեմակալ առաջնորդ Ասողիկ եպ ս. Արիստակեսյանը:

Բոլոր շնորհա վորանքների և ջե րմ խոսքերի ամփոփումը եղա վ Նորին

11 2 Ա Ա&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1997

Սրբություն Գսւրեգն Ա Կաթողիկոսի հայրապետական պատգամը: Վեհափաո Հայրապետը նշեց, որ մատուո-աղոթատան ծնունդով Մայր Աթոռը իր փոքրիկ բաժինն է բերում հայրենսւշինության նվիրական գործին, к պատգամեց նորանոր իրա գործումներով к ձեռնարկներով ա րժեցնել մեր ժամանակաշրջանը:

Գարեգին Ա Վեհափառ Հայրապետին ուղեկցում էին Եգիպտոսի հայոց թեմի առաջնորդ Զավեն արք. Ջինչինյանը, Ա Մ Ն -ի հայոց Ա րևելյա ն թեմի առաջնորդ խաժակ արք. Պարսավմանը, Արգենտինայի հայոց թեմի առաջնորդ Գիսակ արք. Մուրադյանը և գավազանակիր Արտակ ա բղ. Տիգրա նյա նը:

ՄԱՄԼՈ ԴԻՎԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ

1997 ԷՋՄ՜ԻԱԾԻՆ

Ս .Ծ Ն Ն Դ Յ Ա Ն ՊԱՏԱՐԱԳՆԵՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԹԵՄԵՐՈԻՄ

Ս. Ծ ննդյա ն к Աստվածահայտնոլթյան սանը այս տարի առավել մ ե ծ շուքով նշվեց նաև Մայր Ա թոռ Ս. էջմիա ծնից և քաղաքամ՛այր Երևանից դուրս, Հայաս­տանի բոլոր թևքերում՛: Գարեգին Ա վեհա փ ա ռ Հայրապետի կարգադրությամ՛բ և թեմ՛ակալ առաջնորդների փափագով Ս. Ծ ննդյա ն պատարագներ մ՛ատուցելու նպատակով Մայր Ա թոռի մ՛իաբաններ ուղա րկվեցին այնպիսի շրջաններ к եկեղեցիներ, որտեղ տասնյակ տարիներից ի վեր ս . պատարագ չէր մա տ ուցվել:

Նրանց թվում երեք նորընծա ա բեղա ներ, որոնք ձեռնա դրվել էին քառասուն օրեր առաջ' Մաշտոց ա բղ . ժոոոյսւնը, Բսւրսեղ ա բղ. Փ իլա վչյա նը և Ներսեե ա բղ. խալաթյսւնը, իրենց անդրանիկ պատարագները մա տ ուցեցին համապատաս­խանաբար Գեղարքունյաց թեմի Արծվանիստ գ յո ւղ ի վանեվսւն եկ եղ եցո ւմ , նույն թեմի Հացառատ գյո ւղ ի Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում к Գուգարաց թեմի Ստեփանավսւն քաղաքի Ս. Աստվածածին к Օձունի եկեղեցիներում:

Ավելի քան յո թ տասնամյակներ ա յդ եկեղեցիներից շատերի կամարների ներքո պարտադրաբար չէին հնչել աղոթքն ու շարականը: Եվ խորհրդանշական Է, որ ա յդ երկար լռությունից հետո եկեղեցիները հավատացյալների ա ռջև իրենց դոները վերստին բա ցեցին նորընծա աբեղաների մատուցած Ս. Ծ ննդյա ն к Աստվածա- հայտնության Պատարագով:

Հավատացյալ ժողովուրդը մ ե ծ ոգևորությա մբ ու խանդավառությամբ Էր հա­վաքվել դիմա վորելու Հա յ Եկեղեցու սպասավորներին, կարոտով հաղորդակցվելու Աստծո խ որհրդին к Հիսուս Քրիստ ոսի կենսաբեր լույսին:

Երկար լռութ յունից հետո Ս. Ծ ննդյա ն պատարագ հնչեց նա և Ախալքալակի Արակվա գ յո ւղ ի Ս. Գ և ո ր գ եկ եղ եցո ւմ : Արարողության ընթա ցքում տեղական քահանաներին օգնելու համար Մայր Ա թոռից այստեղ Էր եկել Գ և ո ր գ սբկ. Կյուրեղյսւնը:

Ռուսաստանի Դաշնության к վրասսսսնի հայագգի զավակները Ս. Ծ ննդյա ն տոնը նշում են հունվարի 1 9 -ի ն , համաձայն հին տոմարի:

ՄԱՄԼՈ ԴԻՎԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ

114 Ա ԱԶՍ՜ԻԱԾհՆ 1997

ՍՈԻՐԲ ԾՆՆ ԴՅԱ Ն ՊԱՏԱՐԱԳՆԵՐ ԳԵՂԱՐՔՈԻՆՅԱՑ ԹԵՄՈԻՄ

Հունվարի 6-ի ն Գեղարքունիքի մսւրզկենտրոն Գավառի Սուրբ Աստվածածին Մայր եկեղեցում մեր տիրոջ' Հիսուս Քրիստոսի Ծ ննդյա ն և Աստվածսւհայտ- նությսւն տոնի ուրախ ա ռիթով Սուրբ к անմահ Պատարագ մա տուցեց, ինչպես նաև ջրօրհնեքի խորախորհուրդ ա րարողություն կատարեց թեմի հ ո գև որ հովիվ գերաշնորհ Տ . Անանիա եպիսկոպոս Արաբաջյանը:

Ն ույն օրը Մայր Ա թոռ Սուրբ էջմիա ծնից եկած հոգևորա կա նները Սուրբ Պատարագ մատուցեցին նաև Գավառի մեկ ա յլ' Հացառատ թաղամասի եկեղեցում, ուր օրվա պատարագիչն էր հոգեշնորհ Տ . Բսւրսհղ աբեղա Փ իլա վչյա նը, ինչպես նա և Մարտունու շրջանի Արծվանիստ գյո ւղ ի վսւնեվսւնի վանքում: վսւնեվանի պատարագիչն էր հոգեշնորհ Տ . Մաշտոց աբեղա ժոոոյա նը:

Երկու եկեղեցիներում էլ մատուցվող Պատարագի ընթացքում դպրաց բաժինը երգեցին էջմիա ծնի Քրիստոնեա կա ն Դաստիարակության և Ք ա րոզչությա ն Կենտրոնի կիրակնօրյա հոգևոր վարժարանների երգչախմբերը:

Օրվա երկրորդ կեսին թեմի առաջնորդ Անանիա սրբազանն ա յցելեց Գավառի մա նկա տուն, ծա նոթա ցավ սաների հետ , հետաքրքրվեց նրանց վինա կով, ա ռօրյա յով, բաժանեց խաղալիքներ ու գրքեր:

ՎԱՉԵ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

1997 1-ՋՍ'հէ1ԾԻՆ

Ը Ն Գ Ո Ի հ Ե Լ Ո Ւ Թ 8 Ո Ւ հ հ հ Ր

Մ Ա ՛ Յ Ր Շ Թ ք Ա հ Ո Ի Մ

ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ՀՅՈ Ի Ր Ե Ր Ն ԷԻՆ Մ Ա Ր ՏՈ Ի Ն Ե ՑԻ Ե Ր Ի ՏԱ Ս Ա Ր Դ Ն Ե Ր Ը

Սույն թվականի հունվարի 2 -ը ընդմիշտ կմնա Մարտունոլ «վսւնեվսւն» համալսարանի ուսա նողությա ն ու քաղաքի «Երիտասարդական ա կա դեմիա » հասարակական կազմակերպության ա նդամների հիշողության մ եջ: Ա յդ օրը Մայր Ա թոո Սուրբ Էջմիածնի իր նստավայրում Մարսաւնուց ժամանած պատանիների ու ա ղջիկների խ մբին ը նդունեց Ն .Ս .Օ .Տ .Տ . Գ ա րեգին Ա Ա մենա յն Հա յոց Կ ա թողիկոսը:

Գեղա րքունյա ց թեմի ա ոա ջնորդ գերա շնորհ Տ . Անանիա եպիսկոպոս Աբաբաշյանը վեհա փա ո Հայրապետին ներկայացրեց պատվիրակության ա նդա մ­ներին' հատկապես նշելով թեմ ում հոգևոր կյա նքի աշխուժացման գո ր ծո ւմ Մար- տունու «վ ա ն ե վ ա ն » համալսարանի և «Երիտասարդական ա կա դեմիա » կազմա­կերպության ձեռնա րկումներն ու ներդրա ծ ջսւնքերը:

Ամանորի և Սուրբ Ծ ննդյա ն տոների ուրախ ա ռիթով շնորհա վորելով, ինչպես նա և իր հայրական օրհնանքը բաշխելով հյուրերին' Ա մենա յն Հա յոց Հայրապետը պատվիրեց երիտասարդությանը լինել բարի և աշխատասեր, հույսը դ ն ե լ միայն սեփական ուժերի ո ւ հնարավորությունների վրա ' նշելով, որ հայրենիքը մերն է , և մենք պետք Է շենա ցնենք ու րարգավան դարձնենք այն:

Ն որին Ս րբությունը, ի հաստատումն ասածների, դրվա գներ պատմեց իր ո ւսումնա ռությունից, մանկավարժական ու հոգևոր գործունեութ յունից' շարունակ ը նդ գծելո վ խոր գիտելիքներ ձեռք բերելու կա րևորությունը:

Հանդիպման վերջում վեհա փա ռ Հայրապետը նրանց նվիրեց Մայր Աթոոի հրատարակած, ինչպես նա և իր հեղինակա ծ գրքերից' խոստանալով ա յցելել Գեղարքունյաց թ ե մ և նրանց հետ հա ջորդ անգամ հանդիպել իրենց հայրենի քաղաքում' հ ո ւյս ունենա լով կատարված տեսնել իր տված հայրապետական պ ատգամները:

Հ յուրերը Ա մենա յն Հա յոց Հայրապետին նվիրեցին Սևանա լինը պատկերող մի կտավ և , որպես գեղեցիկ ո ւ անմոռանալի հուշ, լուսանկա րվեցին Նորին Սրբության հետ:

ՎԱՉԵ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

116 Ա ԷՋՄԻԱԾԻՆ 1997

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱ ՅՐ Ա Պ Ե ՏԸ ԸՆԴՈՒՆԵՑ ՇԻՐԱԿԻ ԹԵՄԻ ՆՈՐԱՍՏԵՂԾ Խ Ո Ր ՀՐ Դ Ի ԱՆԴԱՄՆԵՐԻՆ

Հունվարի 10 ֊ին Նորին Սրբություն Գարեգին Ա Կաթողիկոսն ընդունեց Շիրւսկի թեմի նորաստեղծ խորհրդի ե եկեղեցական դասի անդամներին' թեմա­կալ առաջնորդ Գրիգորիս արք. Բունիաթյանի գլխավորությամբ:

Գրիգորիս արք: Բունիւսթյւսնը Վեհափառ Հայրապետին ծանոթացրեց թեմական նորաստեղծ խորհրդի անդամներին, ապա ներկայացրեց խորհրդի կողմից մշակված աշխատանքային ծրագրերը: Սրբազան հայրը մասնավորապես նշեց, որ շուտով տեղերում ևս ստեղծվելու են համապատասխան ծխական խոր- հուրդներ, որոնք մեծապես կնպաստեն, որպեսզի մարդիկ ավելի մոտենան եկեղեցուն, առավել հզորանա հավատքը նրանց մեջ:

Վեհափառ Հայրապետը մեծ ուրախությամբ ողջունեց թեմական խորհրդի ծնունդը և հաջողություններ մաղթեց նրա ձեռնարկներին' նշելով, որ Մայր Աթոռը անհրաժեշտ օգնություն և աջակցություն կցուցաբերի' թեմի աշխատանքները ճիշտ կազմակերպելու գործում: Նորին Սրբությունը ընդգծեց նաև, որ թեմական խորհուրդների ստեղծումով ժողովրդի մեջ կաշխուժանա հետաքրքրությունը դեպի հոգևոր կյանքը, դեպի Հայասատանյայց Ս. Եկեղեցին և է՞լ ավելի գործուն կդառնա կապը թեմերի և Մայր Աթոռի միջև:

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Ա ԶԳԱ ՅԻՆ ՍԿԱՈԻՏԱԿԱՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈԻԹՅԱՆ ՈՍԿԵ ԿՐԾՔԱՆՇԱՆԸ

ԳԱՐԵԳԻՆ Ա ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ

Հունվարի 16-ին Գարեգին Ա Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին այցելեցին Հայաստանի Ազգային Սկւսոււոական Կազմակերպության (ՀԱՍԿ) կենտրոնա­կան վարչության անդամները' ատենապետ Հարություն Հարությունյանի գլխա­վորությամբ: Նրանք Վեհափառ Հայրապետին հանձնեցին ՀԱՍԿ-ի կենտրոնա­կան վարչության կողմից սահմանված ամենամյա Ոսկե կրծքանշանը: Խորհրդա­նշական իմաստ ուներ անդրանիկ Ոսկե կրծքանշանի հանձնումը Գարեգին Ա Վեհափառին, սկաուտական կազմակերպության երբեմնի անդամին:

Նորին Սրբությունը մեծ հուզումով ընդունեց նվերը' իր հայրապետական օրհնությունը տալով նրանց:

Ապա ատենապետ Հարություն Հարությունյանը Վեհափառ Հայրապետին ծանոթացրեց կազմակերպության գործունեությանը և անելիքներին:

Հանդիպմանը ներկա էր Ազգային ժողովի Գիտության, կրթության և երիտասարդության հարցերի մշտական հանձնաժողովի փոխնախագահ Արամ Մանուկյանը:

ՄԱՄԼՈ ԴԻՎԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌԻ

1997 ԷՋՄԻԱԾԻՆ Ա 117

||пвпгшт|п1|1пппл1 тгптатптпт-ишчп'пшгптпппигтишчтчп֊Լ .

ԵԿԵՂԵՅԱԿԱՆ ԲԵՄ.ԼՈՒՐԵՐՀո ւնվ ա ր ի 1 -ի ն , չո ր ե ք շ ա բ թ ի . -

Կաղանդ, Տա ր եմ ո ւտ :Այսօր Մայր տաճարում, Ավագ ս.

խորանի վրա, ս. պատարագ մատուցեց Տ . Ար տակ ա բղ. Տիգրանյանր և «Հա յր մեր^—ի ց ա/ւաՀ քա րոզ խոսեց « Անցան Էն ժամք և ա ւուրք և. ամք, և. յաուա^ագէմս նկրտի» /Գ Ր . Լուսա վորիչ, «Յա ճա խ ա - պատում ճա ռք » / բնա բա նով:

Հավարտ ս . պատարագի կատարվեց Հայրապետական մա ղթա նք:

Ս. պատարագին ներկա էր ՎեՀա - փառ Հայրապետը:

Պատարագից Հետո ող$_ միաբանու­թ յուն ը և ճեմարանի սաները ՎեՀարա- նում շնորՀավորեցին ՎեՀափառ Հա յ­րապետի Ամանորը: Մայր Աթոռի դիվա­նա պետ Ներս ես արքեպս. Պոզապալյանը Հա նուն Մայր Աթոռի միաբանության շնորՀավորեց ՎեՀավւառ Հայրապետին, մաղթելով, որ Նոր տարում իրականա­ց ո ւմ գտնեն Նորին Սրբության երազ­ներն ու ծրա գրերը: Ապա ՎեՀավւաո.Հա յրապ ետը, չնորՀա վորելով բոլորին Նոր տարվա այս ներշնչող ա ռիթով, Հորդորեց և մա ղթեց, որ այս Հոգևոր Տունը Հա յոց ԲեթզեՀեմ Ս. էջմիածինը լցվի նոր ՚ չնչով աշխատանքի, ծառա­յո ւթ յա ն և աղոթքի անմնացորդ նվի­րումով:

ЛՀունվա րի 3 -ի Տ , ո ւրբա թ :Այսօր Վեհափառ. Հայրապետի Ամա­

նորը Վեհարանում շնորհավորեց * է ջ ­միածին » ա մսագրի խ մբա գրա կա զմը: Գլխավոր խմբագիր հոգեշնորհ Բագրատ ա բղ. Գալստյանը ներկայացրեց խմբա­գրութ յա ն աշխատողներին և. Հակիրճ ներկայացրեց անելիքները և ծրա գրերը: Վեհափառ. Հայրապետը իր օրհնութ յու­նը տվեց և քաջալերեց է'լ ա վելի եռանդ ներդնել Մայր Ա թոռի պաշտոնական ամսագիրը առավել կա տա րելությա մբ ժողովրդին ներկայացնելու գործում :

Л

Հունվա րի 5 -ի ն , կիրա կի . - Մրա- գ ա յո յց Ծ ննդեա ն և Ա ս տ ո ւա ծ ա յա յտ ֊ նութեա ն Տ ե ա ո ն մերոյ Ցիսուսի Ք ր ի ս ­տ ոսի:

Այսօր Մայր տաճարում, Ավագ ս. սեղանի վրա , ս. պատարագ մատուցեց Տ .Հա յկա զուն ե. վրգ՝ Նազարյանը և. « Հայր մեր՝»-ից առաֆ քա րոզ խ ոսեց: Ա. Պա­տարագից առա ̂ չորս սարկավագներ Հա նդիսա վորությա մբ Մ ա յր տաճարի Ավագ խորանից ընթերցեցին Ղ»անիե[իթ ո ւղ թ ը :

1 1 8 Ա Ա&Ս՜ԻԱԾԻՆ 1997

Ս. պատարագին ներկա էր Վեհա­փառ Հայրապետր :

Ս. պատարագից Հետո թա փ որը, « Խորհուրդ մ ե ծ » շարականի երգեցո­ղությա մբ շարժվեց Վեհարան, ուր կա­տարվեց տարվա առածին Օրհնությու­ն ը : Ապա ող1 միա բա նությունն ուուսանողությունը Վեհափառ. Հայրապե­տի գլխավորությամբ հավաքվեց Միա­բանական սեղանատուն' միասին անց­կացնելու խթման ընթրիքը, որի ժամա­նակ հնչեցին Ծննդյան տաղեր և. շարա­կաններ, ինչպես նաև ազգային երգեր: Այս ուրախ սիրո ճաշը եզրափակվեց Վեհափ առ Հայբապետի խ ոսքով, որում Նորին Սրբությունը շեչտեց Ս. Ծննդյան իրողության միքոցով վեր հանել յո ւր ա ­քա նչյուրիս հոգևոր ծննդյան գաղա- փարը: փ

Հունվարի 6-ին, երկուշաբթի. - ՏՕՆ ԾՆՆԴԵԱՆ ԵՒ ԱՍՏՈԻԱԾԱ- ՑԱՑՏՆՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ ՄԵՐՈՑ ՑԻՍՈՒՍԻ ՔՐԻՍՏՈՍԻ:

Այսօր Մայր տաճարում. Ավագ ս. խորանի վրա, ս. պատարագ մատուցեցՆ.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Առաջին Կաթողի­կոսը:

Հավարտ ս. պատարագի Վեհափառ. Հայրապետը Ծննդյան տոնի ա ռթիվ իր Հայրական պատգամը տվեց Համայն Հայ ժողովրդին, որից Հետո ՎեՀափաո. Հա յ- րասլետի նաիյագաՀությամբ կատարվեց Ջր°րՀնեքի արարողություն / տես ԷՀ 3 /.*

Ա. պատարագին ներկա էին Հայաս­տանի Հա նրա պետությա ն նախագաՀ տիար Լ1ւոն Տեր— Պետրոսյանը, Ազգային Ժողովի նախագաՀ տիար Րարկեն Ա - րարքցյա նը, Սա Հ ման ա գրական դատա­րանի նախագաՀ տիար Գագիկ Հա րու­թ յուն յա նը, Գերագույն Հոգևոր Խոր- Հրրդի անդամներ և օտար պ ետություն­ների դեսպաններ:

Հ *Հունվարի 7-ին, երեքշաբթի, Բ օր

ծննդեան. ֊Ցիշատակ մեռելոց:Այսօր Մայր տաճարում, Ավագ ս.

սեղանի վրա, ս. պատարագ մատուցեց Տ. Խաչատուր ք հ ն . Ֆրա նկյա նը:

Հավարտ ս. պատարագի կատարվեց Հոգեհա նգիստ վասն համորեն ննջե- ցելոց:

Ս. պատարագին ներկա էր Վեհա­փառ. Հայրապետը:

Л

Հունվարի 9-ին, չորեքշաբթի, Դ օր ծննդեան:

Այսօր Մայր Աթոռ. Սուրբ էջմիածին ժամանեցին Ա Մ Ն-ի Արևմտյան թեմի առա ջնորդ Տ . Վ ա չե արքեպս. Հով­սեփ յա նը, Ա Մ Ն -ի Ա րևելյա ն թեմի առաջնորդ Տ . Խաժակ արքեպս. Պար- սամյանը, Արգենտինայի թեմի առաջ­նորդ Տ . Գիսակ արքեպս. Մուրադյանը, Արևմտյան Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ և Փարիզի առաջնորդ Տ. Գյուտ արքեպս. Նա գգա չյա նը, Եգիպ­տոսի հա յոց ա ռա քնորգ Տ . Զտվեն արքեպս. Ձ ինչինյա նը' մասնակցելու համար Գերագույն Հոգևոր Խորհրդիժողովներին / տես էջ 2 9 / :

Л

Հունվարի-12-ին, կիրակի:Այսօր Մայր տաճարում, Ավագ ս.

խորանի վրա, ս. պատարագ մատուցեց Արգենտիայի թեմի աո.աֆնորդ Տ . Գիսակ արքեպս. Մուրադյանը և « Հայր մ և ր»-ից աո.աՀ քա րոզ խ ոսեց:

Հավարտ ս. պատարագի կատարվեց ՀոգեՀա նգիստ :

Ս. պատարագին ներկա էր ՎեՀա­փաո. Հայրապետը:

* * *

Հունվարի 13-ին, Երկուշաբթի.-Տօն անուանակոչութեան Տեաոն մերոյ дի սուսի Քրիստոսի:

Այսօր Մայր տաճարում, Ավագ ս. սեղանի վրա, ս. պատարագ մատուցեց Տ • Աչոտ արղ. Մնացականյանը:

1997 ԱԶՍ՜հԱԾԻՆ Ա 119

Հունվարի 19-ին, Ա կիրակի զկնի Ծննդեան:

Այսօր Մայր տսւ&սւրոլմ, Ավագ ս. սեղանի վրա, իր անդրանիկ ս. պասւա- րագչլ մա տ ուցեց Տ . Բարսեղ ա բղ. Փիլավէյանը և <ճՀայր մ ե ր կ ի ց առա քա րոզ խ ոսեց «Дшуы արար սկիզբն ն չանա էյ Ցիսուս ի Կանա Գալիլիացսոց և յա յտ նեա ց զվյաոս ի լ ր ^ /ՀովՀ- Р 11/ բնա բա նով :

Ս պ ա տ ա րա գին ներկա Էր ՎեՀա - փաո. Հայրապետը.*

Л

Հունվարի 22-ին, չորեքշաբթի.Այսօր Վ եհա րա նում, Վեհափառ.

Հայրապետի նախա գա հությա մբ, տեղի ունեցա վ միաբանական հ ա վա քո ւյթ : ՎեՀավւառ Հայրապետը ներկայացրեց առաջիկային ֆրա նսա հա յությա նն ու ա վստ րա լա հա յոլթյա նն կատարելիքհռվվապետական անդրանիկ ա յցե- լութ յա ն ծրագրերը և հորդորեց միա­բաններին' իր բա ցա կա յությա ն ընթա ց­ք ո ւմ առավել եռա նդով լծվել աշխա­տանքի իրենց պաշտոններում: Ապա

նշանակեց Վանական խորհրդի նոր կազմը, որը Նորին Սրբության բա ցա ­կայության ընթացքին պիտի Համակար­գի բոլոր աշխատանքներն ու Հարցերը:

* * *

Հունվարի 23-ին, նինգշաբթի. - Այսօր Ս. Էշմիածնից Փարիզ մեկնեց

Վեհափառ Հա յրապ ետը' ֆրանսահա­յո ւթ յա ն ը և ապա ա վստրա լա հա յոլ- թյա նը Հռվվապետական ա յցելո լթ յուն տալու նպատակով, որպես գավազա­նագիր ունենալով Մայր տաճարի փոխ- լոլսաբարապետ Անուշավան ա բղ. ժա մ - կոչյա նին :

ЛՀունվարի 26-ին, Բ կիրակի զկնի

Ծննդեան:Այսօր Մայր տաճարում. Ավագ ս.

սեղանի վրա, ս. պատարագ մատուցեց Տ. Դեբենիկ ա բղ. Դավթյանը և. « Հա յր մ ե ր »-ի ց սւււա՚է քա րոզ խ ոսեց' « Եթէ ամեն այնի% որ ունիցի տա զի և յ այն մանէ է որ ոչն ունիցի* և զոր ունի ցին' բարձցի ի նմանէ» :

Հավարտ ս. պատարագի կատարվեց ՀոգեՀա նգիստ :

1 2 0 Ա ԷՋՄ ԻԱ ԾԻՆ 1997

“ЭЧМИАДЗИН”ОФИЦИАЛЬНЫЙ ЖУРНАЛ ЭЧМИАДЗИНСК0Г0 КАТОЛИКОСАТА

(ЯНВАРЬ 1997)

1. Рожденственская проповедь Его Святейшества Католикоса Всех Армян Гарегина I в Кафедральном Соборе Св. Ечмиадзина, 6 января 1997 г. (стр. 3-6).

2. Редакционная, (стр. 7-9).3. Обмен приветственных и поздравительных писем и телеграмм между Его

Святейшеством Католикосом Всех Армян Гарегином I и Главами христианских Церквей в связи с Новым Годом и Рождеством Христовым, (стр. 10-12).

4. Новогоднее приветствие армянскому народу Католикоса Всех Армян Гарегина I. (стр. 13-16).

5. Диакон Арарат Чопурян. Новый Год в Первопрестольном Св. Эчмиад- зине, 31 декабря, 1996 г. (стр. 17-22).

6. Мариам Варданян. Рождество и Богоявление Господа нашего Иисуса Христа, 5-6 янв. 1997 г. (стр. 23-25).

7. Нерсес Ванакан. На пороге нового века (стихотворение) - (стр. 26-28).8. Заседание Верховного Духовного Совета в св. Эчмиадзине, 10-13 Янв.

97 г. (стр. 29-30).9. Патриаршее распоряжение (Грамоты Святейшего Католикоса Всех Армян

Гарегина I об образовании Украинской и Южно-Российской Епархий Армянской Апостольской Церкви) - (стр. 31).

10. Первое заседание комиссии по организации паломничеств, Париж, 17-19 янв. 1997 г. (стр. 32-34).

БОГОСЛОВСКИЙ ОТДЕЛ

11. Католикос Захария Дзагеци. Слово на Рождество Господа нашего Иисуса Христа (введение и подлинник. Переложение на современный армянский язык с древнеармянского иероманаха Баграта Галстяна) - (стр. 37-44).

12. СВ. ЕФРЕМ СИРИН. Панегирик на Рождество Христово (перевод с древнеармяпского и примечания Акопа Кеосаяна) - (стр. 45-62).

13. ДАНИЕЛ ЕРАЖИШТ. Тайна великая и чудная (исследование) - (стр. 63-70).

14. АНАИТ БАГДАСАРЯН. Напевный возглас "Благослови, Владыко!" в армянской литургии, записанной Никогаёсом Ташчяном (исследование) - (стр. 71-83).

15. В. А. ЕГИАЗАРЯН. Две неизданные песни Ованеса Тлкуранци (исследование, рукопись) - (стр. 84-89).

16. ГРИГОР БРУТЯН. О Дате издания "Парзатумара" (исследование) — (стр. 90-95).

1997 ԱՋՍ՜ԻԱԾՒՆ Ա 121

17. АСМИК БАДАЛЯН. Деятельность переписчиков рукописей Степаноса Каана и Степаноса Ирицорди в Скевре в 60-90-е годы X III века (исследование) - (стр. 96-102).

18. Празднование 40-летия деятельности Комиссии Первопрестольного Св. Эчмиадзина по архитектуре в Первопрестольном Св. Эчмиадзипе и епархиях, 19 января, 1997 г. (стр. 104-105).

19. СУСАННА МНОЯН. Рождественское и новогоднее торжество во Дворце культуры им. Комитаса г. Эчмиадзина, 26 дек. 1996 г. (стр. 106-107).

20. М. ВАРДАНЯН. Католикос Всех Армян с защитниками Родины, 30 дек1996 г. (стр. 108-110).

21. Освящение часовни при Атомной электростанции в Мецаморе, 15 янв1997 г. (стр. 111-112).

22. Рождественские литургии в армянских епархиях (в церквях Ваневан села Арцвапист, св. Григора Лусаворича села Ацарат Гегаргуникской, а также св. Богородицы г. Степанавана и Одзуна Гугаркской епархий) - (стр. 113).

23. Ваче Григорян. Рождественские литургии в Гегаргуникской епархии, 6 янв. 1997 г. (стр. 114).

ПРИЕМЫ В ПЕРВОПРЕСТОЛЬНОМ СВ. ЭЧМИАДЗИНЕ

24. Ваче Григорян. Представители Мартунийской молодежи в гостях у Католикоса Всех Армян, 2 янв. 1997 г. (стр. 115).

25. Святейший Католикос Гарегин I принял членов Ш иракского епархиального Совета, 10 янв. 1997 г. (стр. 116).

26. Золотой нагрудный знак от Национальной скаутской организации Армении Святейшему Католикосу Гарегину 1 ,16 янв. 1997 г. (стр. 116).

27. Церковная хроника Первопрестольного Св. Эчмиадзипа за январь. - (стр. 117-119).

1 2 2 Ս ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ 1997

“ЕТСНМ Ш Э2Ш "ОРНОАЬ МСЖШЬУ ОР НОЬУ ЕТСНМ1А02Ш

(1АЖ1АК.У 1997)

I. ТЬе ИаНуку яегтпоп օք №տ НоНпевв Саге^шп I СаЛоНсоз օք А11 АгтсшапБ т էհշ СаЛеЛа! օք Но1у Е 1сЬш1аЙ2т , оп Ле 6էհ 1апиагу 1997 - (рр. 3-6).

շյ&Աէօամ - (рр- 7-9).3. ՕւտբՅէօհշճ 1еПеге апй էշԽջռաւտ օք 8а1Шайоп օոժ^օօճ ւ̂տհշտ ЬеИуееп Սւտ 1Խ1աշտտ

Саге^шп I Биргете Ра1пагсЬ апй СаЛоНсоБ օք А11 Агтешапз апй Ле Неаск օք Օհոտճտա сЬигсЬеБ оп Ле оссшюп օք Ые\у Уеаг апй Օհոտէատտ ЬоНйаув - (рр. 10-12).

4. ТЬе Ие\у Уеаг тезза^е օք №տ НоИпек Сагерйп I СаЛоНсоз օք АН А гтетапз реор1е-(рр. 13-16).

5.0ЕАССЖ АЕАКАТ СНОРООЫАЫ- ТЬе Уеаг ш Ле Но1у Бее, оп Ле 31 տէ օք ОесешЬег 1996 - (рр. 17-22).

6. МАШАМ УАЫ)А№А1Ч- Но1у Иайуку апй Ер1рЬапу օք оиг Ьогй յտտստ Օհոտէ, 5-6Л 1апиагу 1997 - (рр. 23-25).

7. ЫЕКБЕБ УАКАКАЫ- Оп Ле ЛгевЬоМ օք пе\у сепШгу /роеву/ - (р. 26).

МШКТЕЫАЬБ

8.ТЬе տօտտւօո օք Биргете БртШа! СоипсП տ Но1у ЕюЬлйайгйп, 10-13Л օք 1апиагу 1997-(рр . 29-30).

9.Ра1пагсЬа1 сНзрепзайоп /АЬои1 Ьесопйп^ ^Ловупсгаис Лосевев օք Ле Ш тате апй ЫогЛет Саисавив Рге1айс Ргомев «йЛ Ле է^օ Рара1 Вик օք Ле Биргете РайпагсЬ ап<3 СаЛоНсоэ օք А11 Агтетапв/ - (р. 31).

Ю.ТЬе քետէ տշտտւօո օք Ле РИ^пта^е СоттШ ее ш Рапе, 17-19Л օք 1апиагу 1997 - (рр. 32-34).

ТНЕОЬОСЮАЬ

I I.2АКАША САТНОЫСОБ ТБАСЦЕТ2У- То Ле Иайуку օք оиг Ьогй 1еви8 Օհոտէ /ածօժսօճօո апй оп§хпа1. Тгап$1а1ей ւոէօ М оёет Аппешап Ьэл^иа^е Кеу. ГаЛег Ва§га1 Оакйап/ - (рр. 37-44).

12. БТ. УЕРКЕМ АББУЫАМ- Рапееупса1 օք 1ези8՛ ЫайуИу /НакоЬ ճշօտտօւՅո 1гапз1а1е<3 ւոէօ Мойет Аппешап 1ап§иайе апй аппоШей Ո - (рр. 45-62).

13. ОАМЕЬ УЕКАЛБНТ (М1ШС1ап)- Ма]ез^с апй тагуе1оиз БасгашепС ^ а д у / - (рр. 63-70).

14. АКАНГГ ВАОНБАБՏАК1АЫ- ТЬе шпНеп "ОгЬпеа Тег-Вквв Ьогё" ուստաս! ш1едесйоп օք ШеовЪай» ТаБЬсЫап ւտ а Ьушп ш Ле Аппешап Ышт^у /зЫ й у / - (рр. 71-83).

15. V. А. УЕСША2АК1АК- Т \ уо ипрпШеё ойев օք НоуЬаппеэ ПкоогаШгу /вШду, оп{рпа1 -{рр. 84-89).

1997 ԱՋՍ՜ԻԱԾԻՆ Ա 12-3

16. СКЮОК ВК00Т1АЫ- АЬоШ Ле ссШюп сЫе օք "Раггайоошаг" /$№йу/ — (рр. 90-95).

17. НАвМПС ВАОЛЬГАИ- ТЬе асйуку օք Րոշտէ Տէօթօոօտ апй Րոշտէ՚տ տօո Տէօրօոօտ репшеп ւո Бкега Йгош էհօ 60 էօ 90 уеаге օք Ле 13էհ сепШгу /вШйу/ - (рр. 96-102).

ՈՎ НОЬУ БЕЕ АЛБ БЮСЕБЕБ

18. ТЬе соштогаНоп օք Ле 40Л аптуегеагу օք Ле АгсЫ1есШга1 СотпйПее օք Но1у Бее ш Ле Но1у Бее օք Տէ. ЕюЬгшаёгт, оп Ле 19էհ օք 1апиагу 1997 - (рр. 104-105).

19. БООЗАМИА МЖЛАМ- Рез1т1у օք էհշ Но1у ЫаНУ11у апй №\у Уеаг ш Ле Ра1асе օք СиНигс пагпес! айег КоткаБ օք ЕсЬппасЫп, օո էհշ 28էհ օք БесетЬег 1996 - (рр. 106-107).

20. М. УАКОАМАЫ- ТЬе СаЛоПсоБ օք АН Агтешапв աւէհ Ле <1еГепс1еп5 օք &Лег1шн1, оп Ле ՅՕէհ օք БесетЬег 1996 - (рр. 108-110).

21. ТЬе сопБесгайоп օք Ле СЬаре1 օք АЮпйс Е1ес&оз1айоп օք Мескатог, оп Ле 15էհ 1апиагу 1997-(рр . 111-112).

22. Շհոտէտօտ Լւէսւ-ջւշտ ւո 1Ье նւօշօտշտ օք Агтеша / т Ле сЬигсЬев օք Ле "Уапеуап” օք Агйзуап151 уШа§е օք С5ие{»Ьагкоота12 Бюсезе, "Но1у Сп^ог ЬооязауопсЬ" օք На12ага1 уШа^с апй "Но1у А81уас15аЙ5т" օք 5(ерапауап юу/п օք Ооо^агаи նւօշշտշ апй օք 0(Згооп/ - (р. 113).

23.УАСНЕ ОК1СОК1АЫ- С Ь ш й ш ЬкшфеБ ւո Ле Сие§Ьагкоота12 Օւօօշտ6, оп Ле 6Л օք 1апиагу 1997 - (р. 114).

КЕСЕРТКЖЗ Ш ТНЕ НОЬУ БЕЕ

24.УАСНЕ СК1СОК1АМ- СаЛоПсоБ օք АН АгтешапБ՛ ջսօտէտ \уеге Ле уоип§ реор1е օք МаЛоопу, оп Ле 2ոճ օք 1апиагу 1997 - (р. 115).

25. Оагедшп I Биргете РаипагсЬ апс! СаЛоНсоБ օք АН АгтетапБ §ауе а гесерйоп էօ Ле пе\у1у сгеаГеё соипсН тетЬеге օք БЫгак'Б նւօշշտշ, оп Ле ЮЛ օք 1апиагу 1997 - (р . 116).

26. ТЬе СоЫеп Вас^е էօ Ле Саге^ит I СаЛоНсов Л о т Ле КаНопа1 Տօօսէ Ог^атгаПоп, оп Ле 16Л օք 1апиагу 1997 - (р. 116).

ЕССЬЕ81А8Т1С БТАОЕ

27. Ые^Б аЬоШ Ле Но1у Լւէսւ՜ջւշտ, օք ргеасЬеё տշոոօոտ ւո Ле Но1у ЕиЛпйайхтСаЛес1га1 ճսոոջ Ле 1апиагу шопЛ апё йевспрИопБ օք Ле оЛег քշտ^ւճշտ ւո Но1у Б ее-ф р . 117-119).

124 Ա ԷՋՄ ԻԱ Ծ ԻՆ 1997

“ЕТСНМ1АБ2Ш Е”ОКОАШ ОРНСШЬ ռ ս БАЮТ-БШСЕ О'ЕТСНМЬШ гШ Е

СГАЫУШК 1997)

1. НотёНе ճշ ՏՏ КАКЕКШЕ 1ег, СаШоИсов ёе էօստ 1շտ агтёшепз ձ Госсдооп ձշ ГЕр1рЬаше еп 1а саЛёйга!е ճշ Տէ ЕюЬпйайапе, 1е 6 ̂ аոV̂ ег 1997 - (рр. 3-6).

2. Кёёасйоп - (рр. 7-9).3. ТёМегаттев շէ ւշէն՚շտ дс ваЬНайопв շէ уоеих ёсИапеёв епйе ՏՏ КАКЕКШЕ 1ег е!

1շտ շհշքտ геИреих йев ճջՕտշտ Боеиге Ճ Госсаяюп ժս поиуе1 ап շէ ժշ ГЕр1рЬате - (рр. 10-12).

4. Ье աշտտ8ջշ с!е ՏՏ КАКЕКЖЕ 1ег, СаЛоНсоБ йе էօստ Խտ агтётепв ձ Госсавюп ճս поиуе! ап - (рр. 13-16).

5. 01асге Агагай ТсЬороипап. Ье поиуе1 ап аи Տէ Տւձջշ, 1е 31 йёсешЬге 1996 - (рр. 17-22).

6. Малаш УаЛашап. Ьа пайукё е1ГЕрхрЬаше <3е пой-е Бе^пеиг յ՜ճտստ-Օհոտէ. 5-6 ]апУ1ег 1997 - (рр. 23-25).

7. Иегоёв Уапа^ап. "Ье йёЬш ժս поиуеаи տւձշԽ" /Роёте/ - (рр. 26-28).8. АБзешЫёе ճս сопяеН Биргёте геИреих ձ Տէ Е1сЬш1аЙ21пе. 10-13 ]апу1ег 1997 -

(рр. 29-30).9. Бёсгё! Райагса!. Раг 2 1е«гез շոօյ-շԱգսշտ, 1е РайагсЬе ճշ էօստ 1շտ аппёшеш с!ёсгё1е

цие 1շտ У1сапа15 ճշտ ргЯайиге ճ՚ՍԽաոշ շէ ճս ոօւճ Саисаве йеУ1еппет ճշտ ргбкШпез аиЮпошев - (р. 31).

10. Ьа ргепиёге азэетЫёе ճշ 1а շօաւատտւօո ճս рё1еппаее. Рага. 17-19 ̂ аոV̂ ег 1997 - (рр. 32-34).

И . ЕпБе^петеШз геН^еих. ւոն՜օճսօէւօո е1 1ех1е. Ье СаЛоНсов 2АКАК1А ТБАКЕТБЬ Ьа па155апсе ճշ пой-е Бе^пеиг ^տստ-Օհոտէ. ТгайиИ еп агтёшеп то н е те раг 1е КР Ракга! Ка1оизйап - (рр. 37-44).

12. БТ УЕРКЕМ Ь'А88УК1ЕК. Ьоиапее к 1а աւէոռէճ ճս Օատէ. Тгайик е1 ճёVо̂ 1ё сп аппёшеп то й ете раг На^ор КеиБвеуап - (рр. 45-62).

13. Ье шиБкйеп ^АNIЕԼ.С^аոճ Муз1ёге е1 тегуеШеих /Ешйе/ - (рр. 63-70).14. А№АНГО ВАСНОАБЗАЫАМ. "Вёшэ Տշւջոշա՜!". Ь'асс1ата1юп тиз1са1е йе

№§08Ьау08 ТасЫцап ёсп1е Ճյոտ 1а шеББе аппёшеппе. /Ешճշ/ - (рр. 71-83).15. У.А. УЁСША2АК1А1Ч. Беих ո^էօճւշտ Шигдоиев ճօ НоуЬаппёв Т1§оигап15/

/ЕЫ йй! - (рр. 84-89).16. ККЖОК ВКОиПАЫ. А ргоров ճշ 1а ճՅէշ ճօ 1'6ճւճօո "Ва1^1оитаг". /Ейм!е/ -

(рр. 90-95).17. НАБМГК ВАОАЫАЫ. Լ՚աէհռէճ ճօտ ёспуашз, 1е ргёЬ-е ЗТЕРАИОБ е1 с1е

БТЕРАМОБ ГОГГвОЮТ ձ Бкеуга ճօտ аппёев 60-90 ճս 13 1ёше 81ёс1е. / ЕшсЗе/ - (рр. 96-102).

18. Ье 40е апшуегааке ճշ ГаязешЫёе агсЫ1ес1ига1е аи Տէ Бхё^е ճ13էշհւաՅճշաշ, 1е 19 1апУ1ег 1997 - (рр. 104-105).

19. 8Ц2АККА МЕНОУАИ. Ьа сё1ёЬгайоп ճշտ քՏէշտ ճշ Моиуе1 ап е! ճշ Иов! аи ра1а15 ճօ 1а си!Шге "Копи1а5" ձ Տէ ՏէօհոսՅճշւոօ, 1е 26 ճёсетЬге 1996 - (рр. 106-107).

1997 ւ-ԶՍ՜ԻԱԾԻՆ Ա 125

20. Լ շ СаШоПсоБ ձշ էօստ 1շտ аппёшеде ауес 1շտ йёГепБеиге ճշ 1а ра1пе, 1е 30 йёсетЬге1996- ( р р . 108-110).

21. Ьа сопвёсгаНоп йе 1а сЬареПе <3е 1а сеп1га1е аЮпйяие ճշ М ейгатог, 1е 15 ]а г т е г1997- ( р р . 111-112).

22. տօ1օոոշ11շտ ձշ ГЕр1рЬаше йэпб 1շտ (Цуегеез ճւօշձտշտ й 'А гт ё т е - йапв 1լճշԱտօ ժշտ у Ш ад а (ТА ^гаш вй, Уапёуап ( сЛосёве йе К ё^Ьэткоитк), бале ГёвНве Տէ Сгё§снге Г111и т 1па1еиг ժս уШаве йе Налагай, Ճյոտ 1ев ё ^ е в ճ՚Օէտօսո շէ Ио1ге Баш е йе 8 1ёрапауап ( сНосёте ձշ Кои^агк) - (р. 113).

23. Уа&Ьё Кпкопап. Լշտ աշտտօտ ձշ ГЕр1рЬаше Ճյոտ 1е ճւօշծտշ ճշ Кё§Ьагкоишк, 1е 6 յՅւ^ւշք 1997 - (р. 114).

КЕСЕРТНЖБ Аи БТ БШСЕ

24. Լշտ յշսւ^տ ձշ Магйоиш ё 1а 1еп1 1ев հձէշտ ճս Ра1пагсЬе <1е էօստ 1ըտ агтёш епБ, 1е 2 ]апУ1ег 1997 - (р. 115).

25. ՏՏ К А К ЕК Ш Е 1ег а геди 1շտ т е т Ь г м ձշ ГёрЬопе поиуеНешет сгёе ժս Л осёзе ճօ СЫга§, 1е 10 ]апу1ег 1997 - (р. 116)Т

26. Ьа тёйаШ е օքքշոշ ե ՏՏ К А К Е К Ш Е 1ег раг Гог^агшаиоп паиопа1е ճօտ տշօսէտ, 1е16 ]апУ1ег 1997 - (р. 116).

27. 0 1 уегее8 ւոքօաւՅէւօոտ ёсс1ё51а5ияиез. Օշտօոթէւօոտ ճշտ ճւքքՏքշոէօտ աշտտշտ, ЬотёНевօէ сё1ёЬгайоп5 аи աօւտ с!е ] а г т е г аи Տէ 8 1ё{»е - (рр. 117-119).

հյւէբսւգիլւ' ԲԱԳՐԱՏ ԱԲԵՂԱ ԳԱԼՍՏՅԱՆ

ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՍՑԵՆ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, ԷՋՄԻԱԾԻՆ

«ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ԱՄՍԱԳՐԻ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆРеспублика Армения, Эчмиадзин. Редакция журнала «Эчмиадзин».

Кёс1асйоп йе 1а геуие «ЕюЬпиасЫпе», ЕюЬпйадгше. Агшёше.

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՏՊԱՐԱՆ