การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ

โดย

นางสาวพชรนทร รมโพธ ชน

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2557 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ

โดย นางสาวพชรนทร รมโพธ ชน

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2557

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สำนกหอ

สมดกลาง

MANAGEMENT OF KHRU CHUCHEEP KHUN-AAD'S ART OF MASK DANCE

By Miss Patcharin Romphochuen

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Arts Program in Cultural Resource Management

Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2014

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

สำนกหอ

สมดกลาง

บณฑ ตวทยาล ย มหาว ทยา ลยศลปา กร อน มตใหวทยานพนธ เรอ ง “ กา รจดกา รศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ” เสนอโดย นางสาวพชรนทร รมโพธชน เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม

……........................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ........... อาจารยทปรกษาวทยานพนธ รองศาสตราจารย ดร.ธนก เลศชาญฤทธ คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ .................................................... ประธานกรรมการ (ศาสตราจารยพเศษพสฐ เจรญวงศ) ............/ ......................../.............. .................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารยชนญ วงษวภาค) ............/ ......................../.............. .................................................... กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ธนก เลศชาญฤทธ) ............/ ......................../..............

สำนกหอ

สมดกลาง

ง

53112331 : สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม ค าส าคญ : โขน / การจดการ / การแสดงโขน / ศลปะ พชรนทร รมโพธชน : การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : รศ.ดร.ธนก เลศชาญฤทธ. 95 หนา.

การศกษาเรองการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยอาศยวธการทางมานษยวทยา เกบขอมลดวยการสมภาษณแบบเจาะลกกบบคคลขอมล และการสงเกตแบบไมมสวนรวม รวมทงการศกษาเอกสาร เพอท าการวเคราะห สงเคราะห และน าเสนอขอมลทไดมาตามวตถประสงค 2 ขอคอ (1) ศกษาใหเหนถงคณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ และ (2) ศกษาแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ

ผลการวจยพบวา ครชชพ ขนอาจเปนบคคลทมความสามารถทางศลปะการแสดงโขนในหลายดาน ไดแก นาฏศลปน ครสอนนาฏศลปโขน -ละคร ผประกอบพธไหวครโขน -ละคร ชางท าหวโขน ชางท าหนละครใหญ และผควบคมการสรางชดเครองโขน-ละคร เนองจากครชชพไดรบการถายทอดความรทางดานศลปะการแสดงดานตางๆ จากโจ หลยส (นายสาคร ยงเขยวสด ศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง) เชน การขบรอง การร า เปนตน รวมถงการศกษาเพมเตมดวยตน เองจากแผนวซดการแสดงนาฏศลปโขน-ละคร ของกรมศลปากร และจากประสบการณในการรวมงานกบวทยาลยนาฏศลป ดวยเหตน ครชชพ ขนอาจ ไดใชความรเหลานมาประยกตในการท างาน การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ แบงออกเปน 4 ดาน ไดแก (1) การสอนโขนส าหรบเดก เรมจากการรบสมคร ฝกทาโขนพนฐาน คดเลอกลกศษยท มความสามารถและเหมาะสมในแตละบทบาทการแสดงโขน โดยท าการเปดสอนทกวนและไมคดคาใชจาย จากนนท าการคดเลอกลกศษยเพอการแสดงโขนเดก ส าหรบงานรบจางจากบคคลทวไป โดยนกแสดงทกคนไดรบคาจางประมาณ 300 - 500 บาท ซงขนอยกบประสบการณของแตละคน (2) พธไหวคร-ครอบครโขนละคร ซงครชชพจดเปนประจ าทกป ในวนอาทตยสดทายของเดอนมนาคม เพอใหลกศษยทงเกาและปจจบน บคคลทวไปทมความสนใจไดเขารวมพธ (3) ชางท าหวโขน ครชชพท าหวโขนและชฎาเพอใชในการแสดงและจดจ าหนาย ซงเปนรายไดหลกของครอบครว นอกจากนยงเปดสอนใหกบผทใหความสนใจ เชน กลมแมบาน นกเรยน ประชาชนทวไป เปนตน และ (4) ชางชดเครองโขน -ละคร มบคคลส าคญในการท างานนคอ นางปฐมาวด ขอปะกลาง (ภรรยาของครชชพ) โดยยดลวดลายเฉพาะของตวละคร ตามแบบกรมศลปากร ในปจจบน โขนของครชชพ ขนอาจไดรบการสนบสนนจากมหาวทยาลยกรงเทพธนบร ในเรองทพก สถานทในการเรยนและฝกซอม เพอเปนศนยเผยแพรความร การอนรกษ และสบทอดศลปะการแสดงโขนใหด ารงอยตอไป

สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2557 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

จ

53112331 : MAJOR : CULTURAL RESOURCE MANAGEMENT KEY WORD : KHON / MANAGEMENT / MASK DANCE / ART PATCHARIN ROMPHOCHUEN : MANAGEMENT OF KHRU CHUCHEEP KHUN-AAD'S ART OF MASK DANCE. THESIS ADVISOR : ASSOC. PROF. THANIK LERTCHARNRIT, Ph.D. 95 pp.

The Management of Khru Chucheep Khun-aad’s Art of Mask Dance was conducted by using the qualitative analysis and the anthropological research methodologies. Data was collected from in-depth interviewing and non-participative observation and studying documents to analyze, synthesize, and present. Data was presented for 2 objectives; (1) to study the value and importance of Khru Chucheep Khun-aad’s Art of Mask dance and (2) to study the management process of Khru Chucheep Khun-aad’s Art of Mask dance.

Khru Chucheep Khun-aad is a talented artist in many parts of the art of mask dance, including: artist, teacher, leader in the respect teacher ceremony, mask craftsman, puppet craftsman, and manager of costume. He studied many performing arts from Joe Louise (Mr.Sakorn Yangkiewsod, the national artist in the field of performing art) such as singing, dancing, etc. Moreover, he studied by himself from VCDs of the Fine Art Department and the experience in working with the Dramatic Art College. That’s way, he brought this knowledge to apply in his work.

The Management of Khru Chucheep Khun-aad’s Art of Mask Dance was divided into 4 sections, which consisted of (1) teaching the mask dance for children, it started from admission, the basic mask dance training, qualifying students to actors . Khru Chucheep Khun-aad teaches everyday and don’t charge. And then, he auditioned students to the child mask dance performance, which was employed. Actors got paid about 300 – 500 baht, which depend on individual experiences. (2) the respect teacher for the art of mask dance ceremony, Khru Chucheep arrange annually on the last Sunday of March. It was arranged for the old and current student and interested persons to participate. (3) mask craftsman, Khru Chucheep makes masks and Jada heads for using in the performance and distribution, which is the main income. And he teaches for interested persons, such as housewife’s group, student, people, etc. and (4) dressmaker for mask dance, who is Mrs.Pathommawadee Khopaklang (Khru Chucheep’s wife), is based on particular characters of the Fine Art Department. At the present, Khru Chucheep Khun-aad’s art of mask dance is supported by Bangkok Thonburi University about accommodation and the learn and practice place, where is a center for knowledge dissemination, conservation, and inheritance of the art of mask dance to continue. Program of Cultural Resource Management Graduate School, Silpakorn University Student's signature ........................................ Academic Year 2014 Thesis Advisor's signature ........................................

สำนกหอ

สมดกลาง

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบน ไดรบความชวยเหลอจากบคคลหลายทาน ในการใหขอมลความร ค าปรกษา และค าแนะน า จนกระทงงานส าเรจลลวงไปดวยด ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน

ขอกราบขอบพระคณ ศาสตราจารยพเศษ พสฐ เจรญวงศ รองศาสตราจารย ดร.ธนก เลศชา ญฤทธ และรองศาสตรา จารย ชนญ วงษว ภาค ทใหความกร ณาเป นประธานและคณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ใหค าปรกษา ค าแนะน า ตรวจ และแกไขวทยานพนธจนส าเรจไดดวยด

ขอกราบขอบพระคณ ครชชพ ขนอาจ นางปฐมาวด ขอปะกลาง นายทศพล ขนอาจ ผปกครองและนกเรยนในคณะโขนเดก ทใหความอนเคราะหในการเกบขอมลภาคสนาม ดวยการสมภาษณ การสงเกต และการบนทกภาพนง เพอเปนขอมลในการท าวทยานพนธจนส าเรจไดดวยด

ขอขอบคณเพอน ๆ ทกทานในรน CRM 3 ส าหรบความคดถง หวงใย และก าลงใจ สดทายนขอกราบขอบพระคณบดา มารดา และสมาชกในครอบครวทกทาน ท เปน

ก าลงใจ สนบสนนคาใชจาย และคอยใหความชวยเหลออยางด จนกระทงผานพนอปสรรคและท างานไดส าเรจลลวงไปดวยด

พชรนทร รมโพธชน

สำนกหอ

สมดกลาง

ช

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย...............................................................................................................................ง บทคดยอภาษาองกฤษ........................................................................................................... ...............จ กตตกรรมประกาศ................................................................................................................................ฉ สารบญภาพ.........................................................................................................................................ญ บทท 1 บทน า...........................................................................................................................................1

ทมาและความส าคญของการวจย.............................................................. ......................1 วตถประสงคของการวจย...................................................................... ...........................3 ขอบเขตของการวจย.............................................................................. ..........................3 นยามศพทเฉพาะ.................................................................................... .........................3 ประโยชนทไดรบ..............................................................................................................4

2 วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ.............................................................................................5 แนวคดและทฤษฎเกยวกบวฒนธรรมและการจดการ......................................................5

ความหมายของ “วฒนธรรม”.....................................................................5 การจดการวฒนธรรม..................................................................................6 การด ารงอยของวฒนธรรม..........................................................................9

แนวคดและทฤษฎเกยวกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม...........................................10 ความหมายของทรพยากรวฒนธรรม........................................................10 ประเภทของทรพยากรวฒนธรรม.............................................................11 กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม..................................................12

แนวคดและทฤษฎเกยวกบคณคาของทรพยากรวฒนธรรม...........................................13 แนวคดเกยวกบศลปวฒนธรรมทางดานนาฏศลปไทย...................................................14

ความหมายของศลปวฒนธรรมหรอวฒนธรรมทแสดงออกดานสนทรย....14 คณคาของศลปะ......................................................................... ..............15

แนวคดเกยวกบภมปญญา..............................................................................................15 ความหมายของค าวา “ภมปญญา”..........................................................15 คณคาของภมปญญา.................................................................................16

แนวคดเกยวกบโขน.......................................................................................................17 ความหมายของ “โขน”.............................................................................17

ประเภทของโขน.......................................................................................17 การแสดงโขน............................................................................................18

การพากยเจรจาและบทรอง.................................................18 นาฏยลลา.............................................................................18

สำนกหอ

สมดกลาง

ซ

บทท หนา ตวแสดงตลกโขน..................................................................19 เครองแตงกาย......................................................................19 โอกาสในการแสดงโขน.........................................................20 ธรรมเนยมและเคลดลางทถอกนในการแสดงโขน................20

บรบทเกยวกบโขน....................................................................................22 การจดการโขนของวทยาลยนาฏศลปในปจจบน..................22 พธไหวคร และพธครอบครโขน-ละคร..................................23 ละครชาวบาน......................................................................24 ความเจรญรงเรอง และเสอมสลายของคณะโขน.................24

งานวจยทเกยวของกบแนวทางการจดการทรพยากรวฒนธรรม………..…………………….26 3 วธด าเนนการวจย........................................................................................................... ............30

การศกษาเอกสารและทบทวนวรรณกรรม........ .............................................................30 การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม...................................................................................30

การสมภาษณ............................................................................................32 การสงเกต.................................................................................................32

เครองมอทใชในการศกษางานวจย................................................................................33 ประชากรทศกษา...........................................................................................................33 การวเคราะหขอมล........................................................................................................33 การน าเสนอขอมล.........................................................................................................34

4 การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ...................................................................35 ประวตของครชชพ ขนอาจ............................................................................................35

ประวตสวนตว...........................................................................................36 ผลงาน และประกาศเกยรตคณ.................................................................36

การเรยนการสอนในคณะโขนเดก ของครชชพ ขนอาจ.................................................37 การรบสมคร และการคดเลอกตวแสดง....................................................37 การสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ.............................................................40

ตารางการสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ..............................41 ค าอธบายรายวชา................................................................41 การแตงกายของลกศษยโขน................................................44 ค าอธบายทาโขน ของครชชพ ขนอาจ.................................45 สถานทในการสอนโขน.........................................................48

พธไหวคร ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ........................................................49 ลานพธ......................................................................................................50 เครองเซนสงเวย........................................................................................50

สำนกหอ

สมดกลาง

ฌ

บทท หนา วงดนตรปพาทยประกอบพธไหวคร..........................................................51 ผเขารวมพธ..............................................................................................52 ผประกอบพธ............................................................................................53 การร าถวายมอในพธไหวคร......................................................................54 ขนไหวคร..................................................................................................56 ขนตอนพธไหวคร ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ.......................57

หวโขน ของครชชพ ขนอาจ...........................................................................................60 หวโขน คอรายไดหลกของครอบครว........................................................60 วธการท าหวโขน ของครชชพ ขนอาจ.......................................................60 พธกรรมทเกยวกบหวโขน ของครชชพ ขนอาจ.........................................65 ความเปนหวโขนในแบบของครชชพ ขนอาจ............................................65 การจดเกบหวโขน ของครชชพ ขนอาจ.....................................................66

ชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ.......................................................................67 การท าชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ.......................................69 การจดเกบชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ................................71 การแตงชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ.....................................72

รายรบ-รายจายของครชชพ ขนอาจ กบการอนรกษศลปะการแสดงโขน......................74 รายรบ ของครชชพ ขนอาจ......................................................................74 รายจาย ของครชชพ ขนอาจ....................................................................75

5 สรปผลการศกษา อภปรายผล และขอเสนอแนะ......................................................................77 วตถประสงคของการศกษา............................................................................................77 ขอบเขตและวธด าเนนการวจย.................................................... ..................................77 สรปผลการศกษา...........................................................................................................78 อภปรายผลการวจย.......................................................................................................83 ขอเสนอแนะ..................................................................................................................84

รายการอางอง...................................................................................................................... ..............86 ภาคผนวก..........................................................................................................................................89

ภาคผนวก ก แนวค าถามในการสมภาษณ.....................................................................90 ภาคผนวก ข ภาพใบประกาศเกยรตคณ...................................................................... ..92

ประวตผวจย.......................................................................................................................................95

สำนกหอ

สมดกลาง

ญ

สารบญภาพ

ภาพท หนา

1 ครชชพ ขนอาจ........................................................................................................................35 2 เดกหญงประไพพร ศรพฒ หรอนองพลอย รบบท “พระราม”................................................38 3 เดกชายพงศภค แยมเดช หรอนองพง รบบท “ทศกณฐ”........................................................38 4 เดกหญงปนดดา จตรกมน หรอนองนด รบบท “พเภก”..........................................................39 5 เดกหญงปยธดา แกวสอน หรอตกตา รบบท “ยกษแถว”........................................................39 6 เดกชายอ านาจ นาปางพน หรอบวย ปจจบนรบบทเปน “ยกษแถว”......................................40 7 เดกชายมนมงคล คลงทอง หรอมวสค รบบท “หนมาน”........................................................40 8 ภาพตารางการซอม ของครชชพ ขนอาจ.................................................................................41 9 ภาพรายละเอยดค าอธบายรายวชาโขน ของครชชพ ขนอาจ หนาท 1....................................42 10 ภาพรายละเอยดค าอธบายรายวชาโขน ของครชชพ ขนอาจ หนาท 2.....................................43 11 ตวอยางการสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ................................................................................44 12 ภาพการนงโจงกระเบน ของลกศษยคณะโขนเดก ของครชชพ ขนอาจ....................................45 13 ทายกขาขวาลอย.......................................................................................................................45 14 ทาขาขวาเหยยบยกษ ขาซายเหยยบไหลยกษ..........................................................................46 15 ทาตอศอก............................................................................................................................. ....46 16 ทาขนเหยยบลอยสง ตงทาถงจะยายมาขาเกยวไขว..................................................................46 17 ขาซายเหยยบ ขาขวายกลอย....................................................................................................47 18 ทาลอยสงลอยท 1....................................................................................................................47 19 ทาลอยสงลอยท 2....................................................................................................................48 20 หองโถงชนบนของบานโขนรมน า รมคลองทววฒนา 53...........................................................48 21 บรเวณชนลางของบานโขนรมน า รมคลองทววฒนา 53...........................................................49 22 บรเวณลานซอมมหลงคา อยในพนทกบหองเชาใกลรานอาหารลมระเบยงน าศาลายา.............49 23 ลานพธ......................................................................................................................................50 24 ภาพการจดวางเครองเซนสงเวยทงคาวหวาน และบายศรปากชาม..........................................51 25 วงดนตรประกอบในงานพธไหวคร - ครอบครโขนละคร...........................................................51 26 การประกอบพธทางศาสนาพราหมณ โดยการเปาสงข ตฆอง และลนกระดง...........................52 27 การประกอบพธทางศาสนาพราหมณ โดยการเดาะบณเฑาะว.................................................52 28 ผเขารวมพธไหวคร-ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ.....................................................53 29 ครชชพ ขนอาจ ผประกอบพธไหวคร-ครอบครโขนละคร.........................................................53 30 พอเชน คนรางทรงองคพระนารายณ........................................................................................54 31 อาจารยตน คนรางทรงฤๅษพอแก.............................................................................................54 32 การร าถวายมอในเพลงตระนมต และเพลงตระบองกน ..........................................................55

สำนกหอ

สมดกลาง

ฎ

ภาพท หนา 33 การร าถวายมอ ดวยเพลงระบ ากฤดาภนหาร............................................................................55 34 การร าถวายมอ ดวยเพลงระบ าเทพบนเทง...............................................................................56 35 การร าถวายมอ ดวยเพลง B-Boy โขนไทย...............................................................................56 36 การร าถวายมอ ดวยหนละครใหญในโขนชด “ยกรบ”..............................................................56 37 ขนไหวคร..................................................................................................................................57 38 ครชชพ ขนอาจขออนญาตสมมตตนเองเปนฤๅษพอแก.............................................................58 39 ภาพครชชพ ขนอาจ รบขนไหวครจากลกศษย.........................................................................59 40 การครอบเศยรฤๅษพอแกใหกบลกศษย....................................................................................59 41 ครชชพ ขนอาจ ก าลงเจมหนาผากใหกบลกศษย......................................................................59 42 แปงเปยก ท ามาจากแปงขาวเจาผสมน าเปลาตงไฟกวน...........................................................61 43 ถงปน วสดทใชในการท าหวโขน...............................................................................................61 44 ครชชพน ามอจมน าใหเปยกแลวละเลงแปงเปยกลงบนถงปนทฉกเตรยมไว ..............................61 45 ละเลงแปงเปยกลงบนกระดาษถงปนใหทวทง 2 ดาน...............................................................61 46 ขย าถงปน............................................................................................................................. .....61 47 คลถงปนออกแลวน ามาแปะลงบนหนหรอแบบ ในภาพครชชพก าลงท างาชาง........................62 48 ลบไลถงปนใหเรยบตดไปกบหนหรอแบบใหเรยบ.....................................................................62 49 ภาพหนปนทหลอดวยปนซเมนตในการท าหวโขน ของครชชพ ขนอาจ....................................62 50 หนกระดาษถกวาดลายดวยสเมจก...........................................................................................62 51 ดนส าเรจทผสมมาจากปน ถงปน และแปงขาวเจา ขย ากบน ามนพชจนนม.............................63 52 พมพลายไทย ของครชชพ ขนอาจ ทครแกะลายเอง................................................................63 53 ครชชพทาน ามนพชลงบนพมพ.................................................................................................63 54 ครชชพใชเขมสะกดดนขนมาออกจากพมพ..............................................................................64 55 น าดนทแกะออกจากพมพมาแปะลงบนหนกระดาษ.................................................................64 56 หนกระดาษทตดลายเรยบรอย หลงจากน าไปตากแดดจนแหง น ามาทาสขาว.........................64 57 ลงส ตดทอง..............................................................................................................................65 58 ดนทน ามาอดลงพมพ สเหลองผสมเฟลกซ สเทายงไมไดผสม...................................................66 59 พมพลายส าหรบท าลายประดบ โดยพมพสเขยวเขมเปนอนเกาทครชชพแกะลายเอง..............66 60 การจดเกบหวโขน ของครชชพ ขนอาจ ทบานโขนรมน า รมคลองทววฒนา 53.......................67 61 ภาพการจดเกบหวโขนภายในหองเชา 2 หอง ของครชชพ ขนอาจ..........................................67 62 นางปฐมาวด ขอปะกลาง ผจดท าชดเครองโขน-ละคร..............................................................68 63 ชดหนมาน ดวยฝมอขางนางปฐมาวด ขอปะกลาง....................................................................69 64 ผาตวนกบผาตาดทองทตดไวเรยบรอยแลว เยบตดบนผาดบ เพอปกเลอมตามลายทวาดไว ...69

สำนกหอ

สมดกลาง

ฏ

ภาพท หนา 65 ผาทขงจนตงไวกบโครงเหลกมขาตง หรอเรยกวา “สะดง” แลวจงวาดลายดวยดนสอ บางครงกใชสเมจก วาดลายลงบนผาใหเปนลายทจะปกเลอม....................................................69 66 ภาพการวาดลายเสนลงบนผา เพอสะดวกในการปกเลอมตามลายทวาดลงบนผาไว.................70 67 แมกง และผปกครองของลกศษย ตางชวยกนปกเลอมลงบนผาทขงไว โดยชนสวนน คอ “ผาหมนาง”.................................................................................................70 68 การปกเลอมลงบนฟาทวาดลายเอาไว โดยใชแคเขมกบดายสขาวเยบเลอมตดกบผา ...............70 69 หองจดเกบชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ................................................................71 70 เวลาทไมมงานแสดง ชดเครองโขน-ละคร จะถกเกบไวในกลองพลาสตก.................................71 71 ชดเครองโขน-ละคร พบและมดแยกเปนชดแตละชด...............................................................72 72 การจดเกบชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ ภายในหองเชา........................................72 73 การจดเกบชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ ภายในหองเชา........................................72 74 ชดเครองลง...............................................................................................................................73 75 การนงกนแปนดวยผายก..........................................................................................................73 76 ชดเครองนาง.............................................................................................................................73 77 ชดเครองพระ (นงนางหงส)............................................................................................... ........74 78 ชดเครองยกษ...........................................................................................................................74 79 ภาพใบประกาศเกยรตคณ........................................................................................................93 80 ภาพใบประกาศเกยรตคณ........................................................................................................94

สำนกหอ

สมดกลาง

1

บทท 1

บทน า

1. ทมาและความส าคญของการวจย “โขน” (กรมศลปากร, 2552: 3) เปนศลปะการแสดงชนสงของไทยถกพฒนามาจากการ

เลนกระบกร ะบอง หนงใหญ และชกน าคดกด าบรร พ เปนศนยร วมผลงานทา งดานศลปะไ วหลากหลาย เชน ในสาขานาฏศลป แสดงถงทาร าทมลลางดงาม ออนชอย หรอองอาจ สงาผาเผย แตทงหมดลวนแฝงความแขงแรงเอาไว ขนอยกบลกษณะของตวละครนนๆ เปนเสนหทชวนใหเกดความหลงใหลแกผทไดรบชม ในการแสดงโขน นกแสดงเฉพาะยกษและลงจะสวมหวโขน เปนงานทางดานประตมากรรมและจตรกรรม ถกสรางสรรคขนใหมลวดลายวจตร ใชความสามารถและความพากเพยรในการกอรางบรรจงสรางขนมา และนอยคนนกทจะท าได หากไมไดรบการฝกฝนจากครบาอาจารยทมศลปะวชาอยางแทจรง เครองแตงกายและเครองประดบ เปนสอทบอกถงลกษณะของตวละคร เชอพงศเผาพนธ โดยเลยนแบบมาจากเครองทรงของพระมหากษตรย ในการแสดงโขนแตละครงตองมดนตรปพาทยบรรเลง บทรองประกอบ ถอไดวา “โขน” เปนสอทแสดงออกถงความวเศษ พสดาร ทางดานศลปะทกแขนงของไทยทม และยงบงบอกถงความเปนเอกลกษณวฒนธรรมของชาตอกดวย

การสบทอดโขน (ค ารณ สนทรานนท, 2551: 20) เปนการใหทงความรและทกษะ จากผใหญสผนอย จนเปนธรรมเนยมปฏบต ดวยการฝกฝนและเลยนแบบอยางตวตอตว ในความหมายและคณคาของโขน เปนพลงส าคญทท าใหอยในสงคมได เพราะวาโขนไมสามารถอยไดดวยตวเอง โ ดยปราศจาก “คน” ทเปนผขบเคลอน โขนยงสามารถเลาเรองราว ความเปนมา และความเปลยนแปลงในสงคมทางวฒนธรรมของตนเองได ศลปะการแสดงโขนเปนสวนหนงของวฒนธรรมทมพฤตกรรมเปนแบบแผน โดยเกดจากการเรยนรและการยอมรบของสงคม แมวาครผสอนจะมความเปนตว เองอย แตสงทถกสรางขนไดถกถายทอดใหอยในขอบเขตแบบแผนทสงคมก าหนดและยอมรบ

ในการสบทอดโขนตงแตอดตถงปจจบน (มณปน พรหมสทธรกษ, 2534: 96) ในอดตนน โขนถอวาเปนเครองราชปโภคของพระมหากษตรย มการตงกรมโขน โดยฝกมหาดเลกหลวงใหเปนโขนหลวง เพอแสดงในงานพระราชพธตางๆ จนเกดเปนคานยมชวงหนงวา ผทไดรบเลอกใหหดโขนหลวงเปนลกผด ตอมาไดทรงสนบสนนใหบรรดาเจานายเหลาขาราชการตามหวเมองตางๆ หดบรวารบาวไพรใหเลนโขนดวย ท าใหเกดเปนความนยมในเรองการมโขนไวประดบบารม ในสมยรชกาลท 6 โขนอยในยคทเจรญรงเรองทสด เพราะทงทรงอปถมภและสนบสนนใหเปนมหรสพของหลวง อกทงยงทรงพระราชนพนธบทโขนใหเปนบทละครดกด าบรรพเอาไวใชในการแสดง และทรงโปรดขาราชการทมความสามารถในการแสดงโขน พรอมกบทรงประดษฐราชทนนามใหแกขาราชบรพารเหลานนดวย ในปจจบน การสบทอดโขนอยในความดแลของวทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร แตถงอยางไรกตาม ประชาชนทวไปสามารถมคณะโขนเปนของตนเองได ถามก าลงและมบารมมากพอ ยกตวอยางเชน

สำนกหอ

สมดกลาง

2

โขนธรรมศาสตร ซง ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช เปนผกอตง โดยไดน าครจากกรมศลปากรมาถายทอดศลปะการแสดงโขนใหแกนกศกษามหาวทยาลยธรรมศาสตร ซงทศนา ทศนมตร (2554: 37) ไดกลาวสรปไววา โขนจะตองมาจากนกแสดงของกรมศลปากร หรอไดรบการถายทอดจากครบาอาจารย นาฏศลปนจากกรมศลปากร จงจะถอวาเปนมาตรฐาน สวนโขนทหดเลนกนเอง มกไมเปนทยอมรบ

ความเจรญและความเสอมของคณะโขน (วมลศร อปรมย , 2524: 107-109) เมอมโขนเกดขนมาหลายคณะ ท าใหโขนกลายเปนการละเลนของสามญชน เกดการประกวดประชนฝมอกน บางคณะกพลกแพลงศลปะการแสดงของตนใหตรงตามความตองการของคนด ท าใหรปแบบของการแสดงโขนแตกตางกน ตวอยางคณะโขนของเจานายทมชอเสยง มครนาฏศลปนเปนผถายทอด ยกมา 2 ส านก คอ (1) โขนของกรมหมนเจษฎาบดนทร และ (2) โขนของกรมพระพทกษเทเวศร หลงจากความนยมในการถายทอดศลปะการแสดงโขนไดเปลยนแปลงไป คอ ฝกหดบาวไพรใหมาเลนโขน ในสายตาของสงคม ถงแมวาจะมฝมอด แตกถกมองวาต า เกยรต และโขนในราชส านกบางคณะ ตางออกไปรบจางเลนในงานศพและงานตางๆ เพยงเพอรายไดและสงตอบแทนเลกๆ นอยๆ โดยไมค านงถงความเปนมาตรฐานของศลปะและเกยรตของศลปน

โขนอยในราชส านกมาตงแตเกด (สจตต วงษเทศ, 2542: 303) แตละครมพฒนาการมาจากการละเลนของชาวบาน ตอมาไดรบการยอมรบใหเขามาอยในวง จงเกดความสมพนธกนขน โดยโขนไดรบแบบแผนการรองและร ามาจากละคร อกทงยงปรบปรงทาร าใหประณตเหมอนอยางละคร สวนละครกรบเรองรามเกยรต และการแตงกายแบบโขนไปใช สวนคณะละครชาวบาน (ธรยทธ ยวงศร, 2534: 47-63) มมากอนละครหลวงในสมยอยธยา ซงแตกอนคณะละครอพยพมาจากทางใต รปแบบการแสดงเปนละครโนราชาตร จากนนจงพฒนามาเปนละครนอกเพราะพดภาษากลาง โดยคณะละครชาวบานจะมพอคร แมคร เปนหวหนาคณะ มบคคล 3 ฝาย คอ ฝายแสดง ฝายดนตร และฝายสนบสนน คณะละครจะเจรญรงเรองหรอเสอมสลายไป ขนอย กบตวหวหนาคณะหรอโตโผเปนส าคญ ทจะตองมทงพระเดชพระคณ หากหวหนาคณะหรอโตโผเปนพอคร แมคร โดยสวนใหญจะมเมตตาธรรม และจรยธรรมสง กจการของคณะกจะด าเนนไปไดอยางมนคงดวยด แตหากไมไดเปนพอคร แมคร อาจจะเสยเปรยบในดานการปกครอง เพราะมงเนนไปทผลก าไร จนมองไมเหนฝมอการแสดง และความสามารถทแทจรงในการแสดง กอใหเกดความเสอมถอยลงได

การฝกหดศลปะการแสดงของคณะละครชาวบาน (ธรยทธ ยวงศร , 2534: 64-66) ในคณะละครทอพยพมาจากภาคใต จะเนนไปทแมทาโนรา จากนนกจะสอนร าตบท สวนคณะทอย ในกรงมาแตเดม เรมแรกครจะใหหดร าเพลงชา เพลงเรว และเพลงหนาพาทย จากนนจงใหหดร า ใชบท โดยแยกตวพระ ตวนาง และยงมกระบวนการฝกหดแบบโขน เชน การร าหรอการเตนทายกษและลง ปจจบนการฝกหดทาร าเพลงพนฐานตางๆ ทท าใหเกดทกษะและลลา ใชร าถวายมอในพธ ไหวครโขน – ละครนน ไมมเหลออยแลว ทงเพลงชา เพลงเรว เพลงหนาพาทย และเพลงแมบท แต ในบางคณะละคร ยง มอย แต ได ตดทอน ใหส นล ง และย งเปล ย นควา มหมายของ เพลง ใหเปนการร าแกบน ซงกอใหเกดความเขาใจผดในเรองการร าถวายมอ

ดงนน โขนจงเปนวฒนธรรมไทยทบอกถงเอกลกษณความเปนชาต แตในปจจบน ถกครอบง าดวยวฒนธรรมททนสมยของตางชาต จงท าใหคนรนใหมใหความสนใจตอวฒนธรรมนอยลงไปทกท อยางเชน “โขน” ทเปนนาฏศลปชนสงรวบรวมศลปะทกแขนงไวในศลปะการแสดง

สำนกหอ

สมดกลาง

3

ประเภทเดยว ไดรบแบบแผนการรองและร ามาจากละคร มการถายทอดทใหทงความรและทกษะ จากครสลกศษย โดยเลยนแบบลลาทาร ากนอยางตวตอตว จนเปนธรรมเนยมปฏบต และการสบทอดศลปะการแสดงชนสงท ไดรบการยอมรบจากสงคมทวไปนน ตองอยในความดแลของวทยาลย นาฏศลป กรมศลปากร

ถงแมหลายคนจะมองวาโขนใหความรสกทสงสง เพราะเลนกนแตในรวในวง แตในความเปนจรง สามารถสมผสไดดวยจตวญญาณของคนทกระดบชน “ครชชพ ขนอาจ” ชาวบานธรรมดา ทมใจรก และอยากสบสานศลปะการแสดงโขนไวตามก าล งท ม โดยปลกฝงใหกบเดกๆ โดยไมคดคาตอบแทน (ครชชพ ขนอาจ, 2554) และดวยตวครชชพเองไมไดเรยนจบทางสาขานาฏศลป ไมไดมใบปรญญามารบรองความรความสามารถ แตกลบไดรบความเคารพนบถอจากเดกๆ และผปกครอง (ครชชพ ขนอาจ, 2554) จงท าใหผวจยเกดค าถามขนมาวา “ครชชพ ขนอาจ” มแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขนอยางไร มกระบวนการถายทอดศลปะการแสดงโขนอยางไร ทงท ตวครเองไมไดเปนนาฏศลปนทมชอเสยง และไมไดเรยนจบมาทางนาฏศลปโดยเฉพาะ ตลอดจนรปแบบการแสดงโขนของครชชพมลกษณะอยางไร มใครคอยเออเฟอหรออปถมภ ซงการศกษาน ท าเพอเปนแนวทางในการจดการศลปะการแสดงโขน ส าหรบบคคลอนๆ ทมความสามารถทางดานน และดานอนๆ ทเกยวเนองกนตอไป 2. วตถประสงคของการวจย

2.1 ศกษาใหเหนถงคณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ 2.2 ศกษาแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ

3. ขอบเขตของการวจย

งานวจยน เนนศกษาการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ เทานน

4. นยามศพทเฉพาะ ศลปะการแสดง คอ ผลงา นทแ สดงออกสสา ยตา ประชาชน ดวยการถ ก

กลนกรองมาจากความคด และจตทปรารถนาด เพอใหไดรบความร ความเพลดเพลน จากการรบชม

โขน คอ ศลปะการแสดงทางนาฏศลปไทย ทสบทอดกนมาสมยอยธยา และถกจดใหเปนศาสตรการแสดงชนสงของไทย เพราะเปนศนยรวมความรทางดานศลปะไทยทกแขนง ทงจตรกรรม ประตมากรรม วรรณกรรม ดนตรไทย หตถศลป และนาฏศลปไทย

ชดเครอง คอ ชดทใชในการแสดงโขน ซงโดยทวไปจะเรยกวา ชดยนเครอง

สำนกหอ

สมดกลาง

4

ครเทป คอ แผนวซดทเกยวกบการแสดงนาฏศลปไทย ซงนกแสดงทร าประกอบนน ลวนเปนอาจารยหรอนาฏศลปนของกรมศลปากร โดยครชชพแกะทาร าตามนนประกอบการสอนใหกบลกศษย

การยาเสา คอ ชอทาการฝกโขนเบองตนของครชชพ ขนอาจ ตรงกบการเตนเสาของวทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร

5. ประโยชนทไดรบ

5.1 ทราบถงประวต และผลงานของครชชพ ขนอาจ 5.2 ทราบถงคณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ 5.3 ทราบถงการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ เพอเปนแนวทางในการ

จดการของคณะละครอนๆ ส

ำนกหอสมดกลาง

5

บทท 2

วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจยเรอง การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎ เอกสาร และงานวจยท เกยวของ ส าหรบใชเปนแนวทางในการวางกรอบแนวคด โดยการเกบรวบรวมขอมลเพอวเคราะห และน าเสนอแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ

ส าหรบการศกษางานวจยเรองการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ มรายละเอยดดงตอไปน

1. แนวคดและทฤษฎเกยวกบวฒนธรรมและการจดการ 2. แนวคดและทฤษฎเกยวกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม 3. แนวคดและทฤษฎเกยวกบคณคาของทรพยากรวฒนธรรม 4. แนวคดเกยวกบศลปวฒนธรรมทางดานนาฏศลปไทย 5. แนวคดเกยวกบภมปญญา 6. แนวคดเกยวกบโขน 7. งานวจยทเกยวของกบแนวทางการจดการทรพยากรวฒนธรรม

1. แนวคดและทฤษฎเกยวกบวฒนธรรมและการจดการ

1.1 ความหมายของ “วฒนธรรม” พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช 2553 ไดใหความหมายเกยวกบ

วฒนธรรมไววา “วฒนธรรม” คอ วถการด าเนนชวต ความคด ความเชอ คานยม จารตประเพณ พธกรรม และภมปญญา ซงกลมชนและสงคมไดรวมสรางสรรค สงสม ปลกฝง ส บทอด เรยนร ปรบปรง และเปลยนแปลง เพอใหเกดความเจรญงอกงาม ทงดานจตใจและวตถ อยางสนตสข และยงยน

เอดวารด ไทเลอร (Edward B. Tyler) ไดใหนยามของค าวา “วฒนธรรม” (culture) ไววา เปนองครวมแหงผลผลตของสงคมมนษย และในปจจบน นกวชาการทางดานมานษยวทยา ไดใหความหมายของ “วฒนธรรม” ไววา เปนทกสงทกอยางทมนษยท าขน สรางขน คดขน เพอใชในการด ารงอย สบทอด และพฒนาสงคมของตนเอง โดยวฒนธรรมมลกษณะพนฐานหลายอยาง เชน (1) เปนระบบความคดและคานยมของวฒนธรรมทสมาชกสงคมมรวมกน (2) เปนสงทมนษยเรยนร (3) มพนฐานมาจากการใชสญลกษณ (4) เปนองครวมของความรและภมปญญา และ (5) เปนสงท ไมหยดนง (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 13-14)

สำนกหอ

สมดกลาง

6

พระเทพเวท (อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 1-2) ไดใหความหมายของค าวา “วฒนธรรม” ไววา เปนผลของการสงสมสงสรางสรรค และภมปญญาทถายทอดสบตอกนมา ของสงคม รวมถงวถชวตความเปนอยทงหมดของสงคม ทงจตใจของคน คานยม ระบบคณคา ทางจ ตใจ คณธรรม แนวความคด ล กษณะควา มสมพนธ ของมนษย ปร ะสบการ ณ ความร ความสามารถ ภมปญญาทชวยใหมนษยอยรอดและสบทอดตอกนมาได

ศรศกร วลลโภดม (อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 2) กลาวถง “วฒนธรรม” วา หมายถง ทกสงทกอยางทมนษยคดขน และสรางขนมาเพอด ารงชวตอยรวมกนภายในสงคม ทงเปนสงทมระเบยบแบบแผนและมรปแบบเปนทยอมรบกนภายในสงคมนนๆ ซงในทศนะของคนภายนอกจะมองดวามเอกลกษณ

สายนต ไพรชาญจตร (2550: 8) ไดแสดงความคดเหนเกยวกบ “วฒนธรรม” ไววา เปนเรองเดยวกนกบค าวา “สงคม” (social) เปนเรองเดยวกนกบค าวา “ชมชน” (community) และเปนเรองเดยวกนกบค าวา “ชาตพนธ” (ethnicity) โดยระบบความสมพนธและกระบวนการจดการระบบความสมพนธระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบธรร มชาตกายภาพ และมนษย กบสงเหนอธรรมชาต ให อยในสภาวะสมดล เออ เฟอเกอ กล ท าน บ ารงกนและกน ใหเจรญ อยางตอเนองยาวนาน ในกระบวนการวฒนธรรมมกลไกส าคญ 2 ประการ ท เปนตวขบเคลอน คอ (1) ภมปญญา (wisdom) (2) ศลปวฒนธรรม (expressive culture) หรอวฒนธรรมการแสดงออก

สร ปตามความคด เหน ของน กว ชา กา รหลายๆ ทา นท ได ใหค าน ยา มของค า ว า “วฒนธรรม” (อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 2) วา คอ วถชวต (way of life) ซงมลกษณะพนฐานทส าคญ 6 ประการ คอ

1. วฒนธรรมเปนความคดรวม (shared ideas) 2. วฒนธรรมเปนสงทมนษยเรยนร (culture is learned) 3. วฒนธรรมมพนฐานมาจากการใชสญลกษณ (symbols) 4. วฒนธรรมเปนองครวมของความรและภมปญญาในการตอบสนองความตองการ

พนฐาน 5. วฒนธรรม คอ กระบวนการทมนษยก าหนดนยามความหมายใหกบชวตและสร รพ

สงตางๆ ทอยรอบตวผานสถาบนตางๆ 6. วฒนธรรมเปนสงทไมหยดนง มการเปลยนแปลงปรบตวตลอดเวลา โดยขาพเจา มความคดพองตรงกนเกยวกบการนยามความหมายของค าวา “วฒนธรรม”

วา เปน “วถชวต” ทมสญลกษณทางวฒนธรรมเปนจดส าคญ กอใหเกดการรวมแรงรวมใจกนของคนในสงคม นนกคอ มการรวมกนเสนอความคด เพอท าใหเกดการเรยนรทงภายในและภายนอกสงคม กอใหเกดเปนองครวมของความร สามารถน าไปตอบสนองกบความตองการขนพนฐานในสงคมได และสามารถปรบเปลยนไดตลอดเวลา ขนอยกบสภาพแวดลอมทเปนอยในปจจบน แตตองไมท าลายความเปนตวตนพนฐาน ขนบธรรมเนยม และจารตประเพณของวฒนธรรมนนๆ

1.2 การจดการวฒนธรรม วฒนธรรมไทยมสถานภาพ 2 แบบ คอ (1) มรดกทางวฒนธรรม (cultural heritage)

เปนสงทแสดงถงรากเหงาพฒนาการของคน สบตอมาจากสภาพของกาลเวลาและส งแวดลอมทาง

สำนกหอ

สมดกลาง

7

ธรรมชาตและทางสงคมจนถงปจจบน ตองรกษาไวไมใหสญเพอเกอกลเกยรตภมของทองถ น ยกตวอยางเชน อนสรณสถาน (monument) ภาษา (ipigraphy) และศลปะและเครองมอ (artifact) และ (2) วฒนธรรมรวมสมยหรอเอกลกษณไทยทด (contemporary life Thai identity) เปนแบบแผนการพฒนาสงคมใหเกดความสขกายสบายใจในการด ารงชพ ซงตองรกษา สบทอดและพฒนา ใหผสมผสานกลมกลนกบโลกภายนอก เพอทเราจะไดอยอยางไทยในสงคมโลกไดอยางเหมาะสม เชน การด ารงชพ (life) ภาษา (language) ศาสนา (religion) ศลปะการแสดงและการละเลน (arts) และสงคม (social) (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 9-10)

เอกลกษณทางวฒนธรรม เปนสงทเกดขนในอดต สบทอดตอมาจนถงปจจบน และจะมการถายทอดไปสอนาคต เปนสงทคนในสงคมยอมรบ และไมไดหยดนง มกเปลยนแปลงไปตามสมย โดยคนในสงคมไดชวยกนปรบปรงเสรมแตงใหสมบรณขน หรออยางนอยไดมการดดแปลงใหแตกตางไปจากทเคยเปนมาแลว (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 25-26)

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร มพระราชด ารสเนองในพธเปด วนรณรงควฒนธรรมไทย เมอวนท 22 เมษายน 2537 วา

“ชาตไทยเรามความเจรญดวยศลปกรรม จรรยาและศลปวฒนธรรมอนครบถวนทกสาขา ทสบทอดตอเนองมาแตบรรพกาล สงเหลานเปนสมบตล า คา เปนนมตรหมายส าคญอยางเอก ทแสดงใหเหนความเปนชาตไทย คนไทย ซงแตกตางจากชาตอน คนอน จงเปนสงทคนไทยพงศกษาใหเหนแจงถงคณคา และพยายามถนอมรกษาไวดวยความร ความสามารถ และความฉลาดรอบคอบ เพอมใหตองสญหายและแปรสภาพไปในทางเสอม ในการนทกคนจะตองหมายแกใจและตระหนกวา การศกษาและรกษาวฒนธรรมไทยแทจรง คอการจรรโลงรกษาอสรภาพและความเปนไทยและคนไทยแตละคนไวนนเอง”

แปลความไดวา การรกษาวฒนธรรม คอ การรกษาชาต เปนเอกลกษณทบงบอกถงความ

เปนตนเอง บงบอกถงรากเหงาพนฐานของความเปนชาตทสบเนองถายทอดมาจากบรรพบรษตงแตอดตกาล และประพฤตปฏบตสบตอมาจนถงปจจบน การศกษาศลปะและการละเลนของคน ในแตละชาตแตละเผาพนธ จะมการแสดงออกเปนของตนเอง ศลปะเปนเอกลกษณของเผาพนธทแสดงออกถงประเพณ เทคนคการสมผส กลาวกนวาศลปะของคนเผาใด ยอมใหความงามประทบใจตอคนเผานน และเปนหนา ทของรฐและประชาชนทจ ะตองท านบ า รงรกษาไว เพราะเมอใด เราท าลา ยศลปะและมรดกทางวฒนธรรมของตนเองแล ว เทากบเราท าลายชาตของตนเอง (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 29-30)

การจดการ (management) หมายถง กระบวนการของการมงไปส เปาหมายของกลมหรอองคกรจากการท างานรวมกน โดยใชบคคลและทรพยากรตางๆ ทก าหนดไวอยางมประสทธภาพ และบรรลเปาหมาย กระบวนการนเปนทงศาสตรและศลป คอ ตองใชความคดรเรมสรางสรรค ตองม

สำนกหอ

สมดกลาง

8

ควา มย ดหยนพลกแพลง ปร บเปล ยน ไปตามประสบกา รณและความช า นา ญของผ จดกา ร กระบวนการพนฐานของการจดการวฒนธรรม (กาญจนา แกวเทพ และคณะ, 2553: 14-20)ประกอบดวย 4 ขนตอน ดงน

1. การวางแผน (planning) เปนการคดวเคราะหไวลวงหนาบนการส ารวจสภาพความเปนจรง ในขนตอนน เนอหาจะประกอบดวยการตงเปาหมาย การก าหนดวตถประสงค การแสวงหาทางเลอก ในการจดการแบบมสวนรวม มกเปนบทบาทของคณะท า งานทเกดจากการรวมตว ของผมสวนเกยวของ (stakeholder) และยงตองมกจกรรมการสรางความเขาใจรวมกนหรอการเรยนรรวมกน เพอมงไปสเปาหมายเดยวกน

2. การจดกลมหรอองคกร (organization) นอกจากจะเปนกลมท างานแลว ยงม กลมเรยนรไปพรอมๆ กน เพราะนอกจากจะไดงาน เรายงได “พฒนาคน” (capacity) ไปดวย

3. การจงใจ (leading) เปนการแปลงค าพดและแนวคด ใหออกมาเปนการลงมอปฏบต มกลไกหลายๆ แบบทถกน ามาใช เชน เงน (money) การเปดโอกาสใหมสวนรวม (participation) ซงกลไกการมสวนรวมจะท าหนาทเปนกลไกหลกของการจงใจอยางมาก และกลไกดานคณภาพชวตในการท างาน หมายถง บรรยากาศทเตมไปดวยความสมพนธแบบเออเฟอเกอกลชวยเหลอกน

4. การควบคม (controlling) เปนการใชระบบความเชอ เพอสรางกลไกของความเขาใจรวมกน ความรสกรวมวาเปนเจาของมรดกวฒนธรรมรวมกน

การจดการวฒนธรรม (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 120-134) บางทานใชค า วา อนรกษ บางทานใชค าวา การรกษา การสบทอด หรอการ ฟนฟ บางกว า การบรณปฏสงขรณ ขนอยกบตวทรพยากรวฒนธรรมนนๆ โดยจดเปนกระบวนการทางวฒนธรรม (cultural process) 6 ขนตอน คอ

1. การเกบขอมลขาวสาร ไดแก การบนทกขอมลทางวฒนธรรม 2. การศกษาคนควาวจย คอ การศกษาเพอท าความรใหมจากแกนแทของวฒนธรรม

ไทยในอดตและปจจบน 3. การปลกฝงเผยแพรประชาสมพนธ 4. การท านบ ารงรกษา 5. การสบทอด (เนนการศกษา) คอ การปลกฝงวฒนธรรมจากคนรนหนงไปยงคนอกรน

หนง 6. การพฒนา (เนนวฒนธรรมรวมสมย) คอ การปรบปรงวฒนธรรมใหสมพนธกบการ

เปลยนแปลงไปตามสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม และสมพนธกบกระแสวฒนธรรมภายนอกอกดวย

จากกระบวนการจดการวฒนธรรม ถาเปรยบ “ชาต” เปนดง “ตนไม” และ “ราก” คอ “วฒนธรรม” ดงนน รากแกว คอ สวนทเปนจดเรมตนของตนไม รากแขนง คอ สวนทพยง ให การ ด าร งชว ตของ ตน ไ ม ย ด เกา ะกล มเป นสา ยใยหล ก ท ท าให ตน ไ มน น ยน ตนอย ไ ด โดยมองคประกอบแยกออกเปน 4 ประเภท คอ (1) สงคม คอ กระบวนการรวมตวของคนในชมชน

สำนกหอ

สมดกลาง

9

(2) ศาสนาและจรยธรรม คอสายใยทก ากบคนแตละคนใหผกพนเคารพกน (3) สนทรยศาสตร คอ ความงามทแสดงถงความรสกของคน และ (4) ภาษา คอ ตวกลางทท าใหเกดการสบทอดความร ถงเอกลกษณเฉพาะของวฒนธรรมนนๆ และรากฝอย คอ สวนท เกาะแตกออกจากรากแกว และรากแขนง ท าหนาทหาอาหารดดซมธาตตางๆ เพอบ ารงรกษาตนไม เชนเดยวกบวฒนธรรม ทแตกสาขาปลกยอยออกจากวฒนธรรมหลก เพอเสรมสรางใหตนไมหรอสงคมนนเจรญเตบโต สบตอกนได (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 110)

1.3 การด ารงอยของวฒนธรรม ในกระบวนการจดการวฒนธรรมไทย มปจจยส าคญทท าใหวฒนธรรมนนด ารงอยได คอ

1.3.1 การเผยแพรประชาสมพนธ (public relations) หลกการคอ การท าใหเรองราวของวฒนธรรมไทยเปนทรจกกนอยางแพรหลาย ในการเผยแพรนน จะตองเผยแพรใหรถงสาระส าคญ คอ (1) รากเหงาความเปนมาของวฒนธรรมนน (2) เขาใจเหตผลและความเปนมา หร อเห ตท เก ดวฒนธร รมขน (3) เข าใจ พธ กร รมของวฒนธรรมน น ตา มข น ตอนท ถ กตอง (4) เขาใจวตถประสงคในการจดกจกรรมทางวฒนธรรมนนๆ ซงวธการเผยแพรประชาสมพนธ ม 3 กระบวนการ คอ 1) การเผยแพรโดยตรง 2) การเผยแพรทางออม และ 3) การเผยแพรผานสอมวลชน (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 151)

1.3.2 การสบทอด (means) แยกออกเปน 3 ประเภท คอ (1) กระบวนการศกษา แบงออกเปน 3 ขนตอนดงน 1) การจดท าเอกสารวชาการ เพอจ ดพมพเปนเอกสารประกอบการเรยนการสอน 2) หลกสตร คอการจดท าเปนกรอบก าหนดเนอหา เรองราว วาเยาวชนขนใดควรเรยนเรองอะไร มแนวทางการสอนอยางไร ใชสออปกรณอะไรบาง มระยะเวลาจ านวนกคาบ 3) กจกรรมประจ าวน คอ การทครบาอาจารยผสอนบรรยาย อภปราย ใหนกเรยน ไดเขาใจเนอหาสา ระใน เร องนน ๆ “เ พอน า ไป ใช ในชว ตประจ า วน ” เป นการสบทอดวฒนธร รมของชา ต (2) การจดกจกรรม (activities) สงทครอาจารยสอนหรอใหค าแนะน าแกนกเรยนนน ทงคร นกเรยน สมาชกในชมชนจะตองน าออกไปปฏบตจรงๆ ในชมชน ไมเชนนนการสบทอดวฒนธรรมไทยจะมอยแตในกระดาษเอกสารเทานน สถาบนของรฐ เชน หนวยราชการ จะตองสงเสรมสนบสนนใหชมชนจดกจกรรม (3) ก จกรรมทางวฒนธรรมในชวตประจ าว น (daily cultural activity) จดส าคญ ในกระบวนการวฒนธรรม คอ กจกรรมในชวตประจ าวนทงของตนเอง ครอบครวและชมชน ซงเปนวถชวตของผคน สงน คอหวใจส าคญของวฒนธรรมไทย วธการสบทอดมรดกทางศลปะ และวฒนธรรมไทย (Education) บทบาททางการศกษา เพอสรางความเขาใจและเพมพนศกยภาพของมนษยไดมากนอยเพยงใด จะตองขนอย กบกระบวนการทางการศกษาวาถกตองเหมาะสม และก าหนดขอบเขตอยางชดเจนมากนอยเพย งใด ประกอบดวย ( 1) หลกสตรและโปรแกรมเนอหาวชาตางๆ (2) กระบวนการเรยนการสอนอปกรณสอการสอน (3) ทกษะของคร – อาจารย ดงนน วฒนธรรมทดงามของชาต จะด าเนนการไปไดกาวหนาหรอไมนน นอกจากกระบวนการศกษาคนคว าวจย การ เผยแพรและการท านบ ารง รกษา ตามท กลาวมาแล ว ยง ตองมการส บทอด โดยคนปจจบน เพอใหวฒนธรรมมชวตไปสอนาคต (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 158-163)

สำนกหอ

สมดกลาง

10

1.3.3 การพฒนาวฒนธรรม แนวทางการพฒนาเพอคณภาพวฒนธรรม (cultural quality) ย อมแตก ตางไปตามสภาพทางสงคม เพราะคณภาพเปนตวชมา ตรฐา น และมาตรฐานเปนเครองมอประกนคณภาพ เพราะฉะนน คณภาพจงไมใชของแนนอน ขนอย กบ ความนยมของประชาชนเปนหลก แตค าวาคณภาพกยงคงมความส าคญตอการพฒนา เพราะเปนเปาหมายแหงความส าเรจในการด าเนนงาน และคณภาพของงานกคงเปนหวใจส าคญของการพฒนาอย เชนเดม มาตร ฐานคณภาพวฒนธรรมท ด คอ รปแบบวถชวตท ท าใหคนสวนใหญเปนส ข ประพฤตปฏบตแลวเกดสขกายสบายใจ อย เยนเปนสข รกและหวงแหน และพรอมทจะสบทอด ตอกนไป (satisfaction) ประกอบดวยคณสมบต 10 ประการ คอ (1) เหมาะสมกบการใชสอย ในการด ารงชพ ตามสภาพแวดลอมยคสมยนนๆ (2) รปแบบสวยงามนาใช ถกกบรสนยมของผบรโภค (3) เชอถอไดไมหลอกลวง (4) คงทนคมคาตอการน ามาใช (5) ใช งาย ไมยงยาก (6) ใหความสข ปลอดภยจากชวตและทรพยสน (7) เหมาะสมกบรายไดไมกอใหเกดความเดอดรอนทางเศรษฐกจ (8) ท าไดงาย หรอบรการดเปนธรรม (9) สะดวกตอการสบทอด (10) ใหผลตอบแทนทางรางกาย และจตใจคมคา มนคง (ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, 2540: 174-178)

สายนต ไพรชาญจตร (2550: 8) ไดใหความเหนวา ในกระบวนการวฒนธรรม มกลไกส าคญ 2 ประการ ทเปนตวขบเคลอน คอ (1) ภมปญญา (wisdom) เปนเรองของระบบความร ความเชอ ความสามารถ ทางพฤตกรรม หรอทกษะในการแกไขปญหาของมนษย ในการจดระบบความสมพนธ ระหวางคนกบคนดวยกน ทงในระดบปจเจกกบปจเจก ระดบกลม กบกลม ระหวางคนกบธรรมชาตกายภาพ และระหวางคนกบสงเหนอธรรมชาต ใหอยในสภาวะสมดล และการทคนจะมภมปญญาทเหมาะสมได ตองผานกระบวนการเรยนรจากคนอน สตว อน และสงอนทด ารงอยรวมกน (2) ศลปวฒนธรรม (expressive culture) หรอวฒนธรรมการแสดงออก เปนกลไกทางวฒนธรรมทใชในการจดการระบบอารมณและความรสกของคนในการอยรวมกบคนอน สตว อน และสงอน ใหอยในสภาวะสนทรยหรองดงามอยเสมอ

2. แนวคดและทฤษฎเกยวกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม

2.1 ความหมายของทรพยากรวฒนธรรม พสฐ เจรญวงศ ( อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 13) ไดอธบายถงค าวา

“ทรพยากรวฒนธรรม” (cultural resource) วา เปนทงของเกาจากอดต เปนมรดก (heritages) ทตกทอดมาถงคนรนปจจบน และมของใหม (creations) ทเราสรางขน ท าใหทรพยากรวฒนธรรม หมายถง องคประกอบของวฒนธรรม ทงทเปนวฒนธรรมทางวตถ (material culture) ในรปของวตถ (objects) สง กอสร าง ( structures) สถานทห รอแหลง ( sites) และภ มท ศน ( landscapes) วฒนธรรมทยงด ารงอย (living culture) และวฒนธรรมทแสดงออก (expressive culture) ซงเปนความตอเนองจากอดตผานปจจบนไปสอนาคต โดยระบวา วฒนธรรมมคณลกษณะเปนองคอนทรยหรอหนวยชวต (organism) ทสามารถววฒน (evolving) ไปไดเรอยๆ

สายน ต ไพรชาญจ ตร (2550: 13-14) ไ ดก าหนดความหมา ยและขอบเขตของ “ทรพยากรวฒนธรรม” วาหมายถง สวนประกอบของระบบวฒนธรรมทงหมดในสงคมมนษย ทงทเปนวฒนธรรมทางวตถ (tangible forms) และทเปนความหมาย (meaning) ความร (knowledge)

สำนกหอ

สมดกลาง

11

ภมปญญา (wisdom) ความเชอ (beliefs) กฎระเบยบแบบแผนเพอการปฏบต ( rules/regulations) จนตนาภาพ ( imaginations) ความรสกนกคด ( feeling) ศลปะและการแสดงออก (expressive behaviors) ทไมสามารถจบตองหรอสมผสทางกายภาพได (intangible forms) ซงเปนสงทสามารถจดการใหเกดประโยชนแกการด ารงชวตของมนษยในแตละชมชน แตละสงคม แตละยคสมยได และทรพยากรวฒนธรรมในสงคมปจจบนประกอบดวย สงท เปนมรดกตกทอดมาจากอดต (heritages) และสงทยงมการสรางสรรคดดแปลงขนมาใหม (creations/vital cultural resource) เพอใชสอยใหสมประโยชน ในการแกปญหาดานตางๆ ของชมชนและสงคม

ทรพยากรวฒนธรรม (cultural resource) คอ ผลผลตของวฒนธรรม หรอลกษณะตางๆ ของระบบวฒนธรรม ทมคา หรอเปนตวแทน หรอสามารถสอถงวฒนธรรมตางๆ ได ครอบคลมทงสงทเปนรปธรรมทจบตองได และนามธรรมทไมสามารถจบตองได รวมถงสงทสามารถน ามาใชได ไมใชสงทตองเกบไว เปนทรพยากรทมประโยชนหลายประการตอสงคม (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 14-19)

2.2 ประเภทของทรพยากรวฒนธรรม ตามการจดจ าแนกขององคการยเนสโก ทรพยากรวฒนธรรม มอย 2 ประเภทหลก ไดแก

ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได (intangible cultural resource) และทรพยากรวฒนธรรมทจบตองได (tangible cultural resource) (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 21)

2.2.1 ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 22-23) ในมาตราท 2 ของสนธสญญา Convention for Safeguarding of Intangible Cultural Heritage 2003 ไดใหนยามของค าวา “ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได” หมายถง การปฏบต (practices) การแสดงออก (expressions) การน าเสนอ (representations) ความร (knowledge) ทกษะ (skills) รวมทงอปกรณ วตถ สงประดษฐ และพนททเกยวของ ซงชมชน กลมชน และปจเจกบคคล ในบางกรณ มสามญส านกวาเปนสวนหนงของวฒนธรรมของพวกเขา โดยถกสงผานหรอถายทอดจากคนรนหนงสคนรนหนง ซงมนษยยงมการผลตซ า และสรางทรพยากรวฒนธรรม ประเภทนขนใหมอยสม าเสมอ เพอตอบสนองตอสภาพแวดลอม การปะทะสงสรรคกบธร รมชาต และประวตศาสตรความเปนมาของตนเอง และเพอสรางอตลกษณของตวเองใหยงยนยาวนาน โดยปรากฏออกมาในรปตางๆ ดงน

1. ประเพณมขปาฐะ (oral traditions) และการแสดงออก ซงรวมถงภาษา (language)

2. ศลปะการแสดง (performing arts) 3. ขอปฏบต/กฎระเบยบทางสงคม (social practices) พธกรรม

(rituals) และเทศกาล (festive events) 4. ความรและการปฏบตท เกยวเนองกบธรรมชาตและจกรวา ล

(knowledge and practices concerning nature and universe) 5. ทกษะในงานฝมอเชงชาง (traditional craftsmanship)

สำนกหอ

สมดกลาง

12

ทรพยากร วฒนธร รมทจ บ ตองไ ม ไ ดน น สามา รถสร า งข นให มไ ด (renewable) และถายทอดผานยคสมยจากคนรนหนงสคนรนตอไปได อกทงยงสะทอนออกมาในรปสงของเครองใชดวย (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 24)

2.2.2 ทรพยากรวฒนธรรมทจบตองได หมายถง ซากสงของสงกอสราง รวมถงวตถทจบตองไดและสมผสไดดวยมอและมองเหนดวยตาของมนษย มความสมพนธและเปนตวแทนของมนษย วฒนธรรมของมนษย กจกรรมของมนษย และเหตการณตางๆ ท เกดขนทงในอดตและปจจบน สามารถแบงยอยออกเปน 2 ลกษณะ คอ ทรพยากรประเภททอย ตดท ( immovable resource) และประเภททเคลอนยายได (movable resource) (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 25-26)

จากความหมายของทรพยากรวฒนธรรมทง 2 ประเภท สงเกตไดวา ไมสามารถแยกออกจากกนโดยเดดขาดได หากแตมความสมพนธเชอมโยงถงก นไดอยางแนบแนน ขาดสงหนงสงใดไมได (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 29)

ในสถา นะของควา มเป น “มนษย ” หร อ “ คน” ตา มธร รมชา ต ไมมคณลกษณะของความเปนทรพยา กร แ ตถาพจารณาในสถานะของความเปน “บคคล” ทถกก าหนดโดยสถา นภา พและบทบา ทในทา งสงคม ในควา มเปนบ คคลนน มคณลกษณะ และคณสมบตของความเปนทรพยากรวฒนธรรมรวมอยดวย (สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 17-18)

2.3 กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม 2.3.1 การ จด การ ทร พย ากร วฒ นธร รม (cultural resource

management หรอเรยกวา CRM) เกยวของกบวฒนธรรมของมนษย เพราะมนษยเปนผสรางวฒนธรรมขนมา (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 12) การจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนศาสตร (discipline) ทมกระบวนการท างานและการด าเนนการอยางเปนระบบ มแนวทาง ( approach) แนวคด (concept) และวธวทย า (methodology) น าไปสการผลตองคความรใ หมทสามารถ รบใชสงคมได หรอกลาวไดวา การจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนศาสตรท มวธวทยาในลกษณะ สหวทยา การ ( interdisciplinary science) เก ยวของ กบการว จย ( research) การ วางแผน การอนรกษและสงวนรกษา (conservation and preservation) การใหการศกษา (education) การสอความหมาย ( interpretation) และการออกกฎหมาย ( legislation) (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 62) ถอไดวา การจดการทรพยากรวฒนธรรมเปนศาสตรพนธผสม (hybrid and integrated science) (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 101)

2.3.2 เปาหมายของการจดการทรพยากรวฒนธรรม มด งน คอ (1) เพอใหไดขอมลเกยวกบทรพยากรวฒนธรรมส าหรบการวางแผนและการปองกน (2) เพอปกปองทรพยากรวฒนธรรม และท าใหเกดประโยชนตามความเหมาะสม รวมไปกบการอนรกษและสงวนรกษา เพอ ไมใหทรพยากรเสอมสภาพ หร อสญหายกอนเวลาอนควร (3) เพอใหประชาชน หรอสาธารณชน นกวจย นกเรยน นกศกษา ฯลฯ สามารถเขาถงแหลงทรพยากรวฒนธรรมได อยางเทาเทยม (4) เพอใชทรพยากรวฒนธรรมในการใหการศกษาเกยวกบอดต และใหเราไดตระหนกในคณคาของทรพยากรวฒนธรรมนน (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 63-64)

2.3.3 กระบวนการจดการทรพยากรวฒนธรรม (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 64-68) ข นอย ก บประเภทของทรพยา กร วฒนธร รม สภา พการ ณ ( circumstance)

สำนกหอ

สมดกลาง

13

และยทธวธ (strategy) ของแตละพนท สงคม หรอชมชน โดยทวไปประกอบดวย 3 กระบวนการ คอ (1) การประเมนความส าคญ (assessing significance) หมายถง การแปลความหมายความส าคญ ของทรพยากรวฒนธรรม โดยตงอยบนพน ฐานจา กการวเคราะหหลกฐาน และคณคาตางๆ ของทรพยากรวฒนธรรมนน เพอเขาใจและจดการให ไดผลงาน ( output) ท มประสทธภา พ ในหลายกรณ ควร มการจดท าแผนการจดการ (plan of management) กอนการประเมนความส าคญ สดทายเปนการจดท าเอกสารระบความส าคญ ( statement of significance หรอ SoS) (2) การวางแผนการจดการ (planning for management) เปนการก าหนดแผนการปฏบตงาน หรอแผนการจดการทเหมาะสม ควรมยทธวธทก าหนดเปนระยะยาวและผลลพธทคาดวาจะไดรบจากการจดการ ควรมแผนการใหการศกษา และตองใหความส าคญกบการมสวนรวมของชาวบาน ชมชนทองถน ชนพนเมอง และผสนใจอนๆ ดวย (3) การก าหนดรายการการจดการ (management program) หลกการเบองตน คอ จดการตามขอเสนอแนะ จ าเปนตองอาศยความรและทกษะ ของผเชยวชาญสาขาตางๆ ดวย

3. แนวคดและทฤษฎเกยวกบคณคาของทรพยากรวฒนธรรม

ในการจดการทรพยากรวฒนธรรม จ าเปนตองค านงถงคณคา (value) และความหมาย (meaning) เพราะเปนส งทมน ษยก า หนดข น เป นสงท มนษย ใหคา แกสงทมนษยสรา งขนมา ดงนน คณคาและความหมายจ งอาจแตกตาง กน ไปตา มพนฐา นทางสงคมและวฒนธร รม ทางประว ตศาสตร และทา งสตปญญา ของแ ตละคนในส งคม และยงขน อย กบบร บท อนๆ หรอเงอนไขทางสงคมและเศรษฐกจดวย โดยคณคาของทรพยากรวฒนธรรม ขนอย กบมมมอง และวตถประสงคในการน าไปใช มอย 4 ประการหลก (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 32-44) ไดแก

1. คณคาเชงสญลกษณ (associative/symbolic value) เปนเสมอนเครองเตอน ความจ า (mnemonics) เปนสอบอกความหมายอะไรบางอยางแกเรา หรอเปนอตลกษณของสงคม กลมบคคล หรอแมแตปจเจกบคคล

2. คณคาเชงวชาการ (informational value) ไมใชสงสมบรณตายตว หากแตสามารถเปลยนแปลงได ตามผลการศกษาวจยใหมๆ ทมหลกฐาน และการแปลความหมายทนาเชอถอกวา

3. คณคาเชงสนทรยะ (aesthetic value) หรอคณคาเชงความงาม เปนแรงบนดาลใจ หรอแรงกระตนใหมการสรางสรรคสงตางๆ ทเปนประโยชนตอสงคมตอไป

4. คณคาเชงเศรษฐกจ (economic value) มคณคาในการใชสอยโดยตรง (utilitarian function)

และยงม “คณคาเชงจตวญญาณ” ททรพยากรวฒนธรรมถกน ามาใชเปนเสมอนเครองแสดงอตลกษณของชมชน หมบาน อ าเภอ จงหวด หรอประเทศ นอกจากน ยงถกน ามาใชในการสรางความเปนปกแผนของกลมชนตางๆดวย (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 45-46)

หมอมเจาสภทรดศ ดศกล ( อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 24) กลาววา ทรพยากรวฒนธรรมมประโยชนตอประเทศชาตและสงคม ดงน

1. ชวยสอบสวนเรองราวทางดานประวตศาสตรใหแนนอนยงขน เพราะการศกษาประวตศาสตรตองอาศยเอกสารเปนส าคญ

สำนกหอ

สมดกลาง

14

2. ท าใหประชาชนในชาตเกดความรกชาต 3. ศลปวฒนธรรม เปนมรดกวฒนธรรมแบบออน (software) ทสามารถเปลยนแปลง

ได จงมความส าคญตอการด ารงอยของความเปนชาต ในฐานะเปนเครองแสดงเอกลกษณทเปนแบบแผนเฉพาะตน และบางครงอาจไดรบอทธพลมาจากวฒนธรรมของชาตอนๆ

คณคาของทรพยากรวฒนธรรมทมตอมนษยในลกษณะเปนกลมใหญหรอลกษณะรวม (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 48) เชน

1. คณคาเชงการตลาด (market value) เปนคณคาเชงเศรษฐกจพาณชย เปนแหลง ท ามาหากน เปนทอยอาศย คาขาย ลงทน หรอใหเชา

2. คณคาส าหรบชมชน (community value) เชน ประโยชนทางการเมอง (political value) คณคาส าหรบทองถน (local style value)

3. คณคาส าหรบความเปนมนษย (human value) เชน คณคาเกยวกบสภาพแวดลอมของมนษย (environmental value)

นอกจากน หนวยงานทเกยวของกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม (ธนก เลศชาญฤทธ, 2554: 48-52) เชน องคการยเนสโก (UNESCO) องคกรอโคโมส (ICOMOS) และอกครอม ( ICCROM) ยงไดก าหนดแนวทางรวมกนในการพจารณาคณคาทรพยากรวฒนธรรม โดยแบงออกเปน 2 กลมใหญ คอ

1. คณคาทางวฒนธรรม (cultural values) แบงเปน 3 กลมยอย ไดแก 1) คณคาเชงอตลกษณ (identity value) มความสมพนธและความผกพนดานอารมณความรสกกบทรพยากรวฒนธรรม 2) คณคาเชงศลปะหรอเทคนค ( relative artistic or technical value) 3) คณคาเชงจ านวนทหายาก (rarity value)

2. คณคา เช ง เศรษฐ กจ และสงคมรวมสมย ( contemporary socio-economic values) ไดแก 1) คณคาเชงเศรษฐกจ (economic value) สามารถชวยใหมนษยมความเปนอย ด ารงชพได สามารถใชทรพยากรในการมชวตอยได 2) คณคาเชงหนาทใชสอย ( functional value) เนนทก าร ใช งา น กา รใชสอยแบบเ ดมทเคยถก ใช มา หรออา จมกา รปรบ เปลย นหนา ทไ ด 3) คณคาเชงการศกษา (educational value) ใชในการเรยนร เรองราวตางๆ 4) คณคาเชงสงคม (social value) กจกรรมทเปนประโยชนในสงคมปจจบน 5) คณคาเชงการเมอง (political value) อาจเกยวของกบเหตการณทางการเมองในประวตความเปนมาของทรพยากรวฒนธรรมนนๆ

4. แนวคดเกยวกบศลปวฒนธรรมทางดานนาฏศลปไทย

4.1 ความหมายของศลปวฒนธรรมหรอวฒนธรรมทแสดงออกดานสนทรย ศลปวฒนธรรมหรอวฒนธรรมทแสดงออกดานสนทรย (expressive cultures) (สายนต

ไพรชาญจตร, 2550: 83) หมายถง ผลตผลทางดานศลปะ (arts) ของมนษยทอาจจะอยในรปของ วาทกรรม ดนตร การละเลน การแสดงปรมปราคต นทาน ขนบธรรมเนยม จารตประเพณ พธกรรมตามความเชอ เปนตน จากผลผลตทางดานศลปะ มองคประกอบรวม คอ การแสดงออกในสวน ของอารมณความรสกผานสอตางๆ แมวาผสรางงานศลปะอาจจะมความเปนตวเองอย แตผลงานศลปะทสรางสรรคออกมา กไมไดแหวกออกไปนอกขอบเขต หรอขนบธรรมเนยมใดๆ ทสงคมนน

สำนกหอ

สมดกลาง

15

ก าหนด ท าใหเหนวา งานศลปะถกควบคมโดยสงคมและรบใชสงคม ดงนน ศลปะจงเปนเครองมอส าคญในการบ าบดปญหาของสงคมและชมชน

ศลปะการเคลอนไหว ศลปะการแสดง หรอนาฏศลป เปนการสรางสนทรยภา พ เพอความสข ความเพลดเพลนของมนษย เปนการสอสารทมความหมาย สามารถเขาใจความตองการซงกนและกนได กอใหเกดความคดสรางสรรค จงควรใหมการสงเสรมการศกษาเรยนร เพราะเปนทงศาสตรและศลปทแสดงออกถงความรสกในอารมณทางจนตนาการทจรงจง เปนศาสตรทพฒนา อยตลอดเวลา เขา กบว ฒภ าวะของคน ไดท กระดบ เข าถงอารมณของคนไ ดท กเพศ ท กว ย (โกสม สายใจ และคณะ, 2548: 132-133)

นาฏศลปไทย เปนศลปะการเคลอนไหวทมความกลมกลนในทกสวนของรางกาย มลกษณะออนชอย สละสลวย มความเปนระเบยบ สอความหมายจากนกแสดงไปถงผชมไ ด โดยใชภาษาเฉพาะทางนาฏศลปเปนสอแทนภาษาพด กรยาอาการ อารมณและความรสกภายใน โดยมทวงท านองดนตรประกอบการแสดงทตองการสอออกมา เปนศลปะการแสดงในแบบอดมคต เพราะตองอาศยจนตนาการ จงท าใหมอารมณคลอยตามเกดความสนกสนาน กลาวโดยสรป ถงลกษณะเดนของนาฏศลปไทย คอ มรปลกษณดานทศนศลป เนนการเคลอนไหว มความสมพนธ กบดนตร มหนาทใชสอความหมาย (โกสม สายใจ และคณะ, 2548: 134-135)

4.2 คณคาของศลปะ คณคาของศลปะ (โกสม สายใจ และคณะ, 2548: 183-184) ประกอบดวย (1) คณคา

ในตวมนเอง เปนสวนหนงของสภาพแวดลอมทไมมพษ ไมมภย เมอสมผส จตใจจะปตสข (2) คณคาตอตวบคคล ฝกสมาธชวยขดเกลาจตใจใหสงบ (3) คณคาตอสงคม เชน คณคาทางความงาม

5. แนวคดเกยวกบภมปญญา

5.1 ความหมายของค าวา “ภมปญญา” เอกวทย ณ ถลาง (อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 62) ไดใหความหมาย

ของค าวา “ภมปญญา” ไววา เปนความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความจดเจน ท เปนผลของการใชสตปญญา ปรบตวกบสภาวะตางๆ ในพนททกลมชนนนตงหลกแหลงอย และไดแลกเปลยนสงสรรคทางวฒนธรรมกบกลมชนอนๆ จากพนท อน สงแวดลอมอน ทได มการตดตอสมพนธกน แลวรบเอาหรอปรบเปลยนน ามาสรางประโยชน หรอแกปญหาไดในสงแวดลอมและบรบททางสงคมและวฒนธรรมของกลมชนนน ภมปญญาจงมทงทเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอก และภมปญญาทผลตใหม หรอผลตซ า เพอการแกปญหาและการปรบตวใหสอดคลองกบความจ าเปนและความเปลยนแปลง

สายนต ไพรชาญจตร (2550: 8) ไดใหนยามของค าวา “ภมปญญา” (wisdom) วา เปนเรองของระบบความร ความเชอ ความสามารถ ทางพฤตกรรมหรอทกษะในการแกไขปญหา ของมนษย ในการจดระบบความสมพนธ ระหวางคนกบคนดวยกน ทงในระดบปจเจกกบปจเจก ระดบกลมกบกลม ระหวางคนกบธรรมชา ตกายภาพ และระหวางคน กบสงเหนอธร รมชา ต ใหอยในสภาวะสมดล และการทคนจะมภมปญญาทเหมาะสมได ตองผานกระบวนการเรยนร จากคนอน สตวอน และสงอนทด ารงอยรวมกน

สำนกหอ

สมดกลาง

16

ในทางมานษยวทยา “ภมปญญา” เปนมโนทศน หรอระบบของความคด ทใชว เคราะหปรากฏการณทางสงคมและวฒนธรรม เปนระบบความรประเภทหนงท มเอกลกษณของตนเอง แตกตางจากความรสมยใหมหรอความรทางวทยาศาสตร มลกษณะของการผสมผสาน ปรบเปลยนอยตลอดเวลา จงท า ใหไมมภมปญญาบร สทธตามแมแบบท เปนอดมคต (สาย นต ไพรชาญจตร , 2550: 64)

เสร พงศพศ (อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 68) ไดแยก “ภมปญญา” ออกเปน 2 ลกษณะ คอ (1) ภมปญญาทมลกษณะเปนนามธรรม เปนปรชญาในการด าเนนชวต เปนเรองเกยวกบการเกด แก เจบ ตาย เปนเรองของคณคาและความหมายของทกสงทเกดขนในชวตประจ าวน (2) ภมปญญาทมลกษณะเปนรปธรรม ถอเปนเรองเฉพาะดาน เชน การท ามาหากน การเกษตร หตถกรรม ศลปะ ดนตร และอนๆ

สายนต ไพรชาญจตร (2550: 76-77) อธบายวา “ภมปญญา” เปนทง “ความร” และ “ทรพยา กร วฒนธร รม” ม 2 ปร ะเภท และแหล งทอย 2 ล กษณะ คอ ( 1) ควา มร ฝงล ก (tacit knowledge) หรอความรในคน ความร ตดตวคน หรอเรยกอกอยางวา “ความร คชพ” เปนความรท เก ดจา กการ เรยนรผา นประสบการณลองผดลองถก หรอ เกดจากการคนคว า จนเขาใจลกซง แลวแสดงออกจนเปนทกษะอยางช านาญ (2) ความรนอกตวคน ความรในต ารา ความรตดทแฝงไวกบวตถสงของ (explicit knowledge) เปนความรทไดรบการถายทอดออกมาในรปแบบของสอบนทกในรปแบบตางๆ เชน หนงสอ ต ารา เทปบนทกเสยง เปนตน

5.2 คณคาของภมปญญา คณคาพนฐานทส าคญทสดในสงคม คอการใหความส าคญกบศกดศรของความเปนมนษย

(สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 72) นอกจากน ภมปญญาตามแนวคดของสธวงศ พงษไพบลย ( อางถงใน สายนต ไพรชาญจตร, 2550: 68-71) ใหคณคาแบงได 5 ประเภท คอ

1. ภมปญญาเพอการยงชพ ไดแก ภมปญญาทเกยวกบการท ามาหากน ภมปญญา ทเกยวกบทอยอาศย ภมปญญาทเกยวกบวฒนธรรมโภชนาการ ภมปญญาทเกยวกบเครองนงหม ภมปญญาทเกยวกบยารกษาโรค

2. ภมปญญาเพอการพทกษชวตและทรพยสน ไดแก ภมปญญาทเกยวกบการพงตนเอง ภมปญญาทเกยวกบการหลบเลยงอนตราย ภมปญญาทเกยวกบการรวมพลงและการพงพง ภมปญญาทเกยวกบการรกษาฐานะและอ านาจ (การบ าเพญบารมและการเสรมสรางบารม)

3. ภมปญญาเพอการสรางและพทกษฐานะและอ านาจดานเศรษฐกจ ไมวาจะเปนดวยเหตแหงสงคมและต าแหนงหนาท

4. ภมปญญาเพอการจดการเพอสาธารณประโยชน เปนการกอใหเกดประโยชนรวมกนหรอประโยชนสวนรวม

5. ภมปญญาเพอการสรางสรรคพเศษ เปนสงทปญญาชนชาวบานใชวสยทศน หรอญาณทศนะเฉพาะตวสรางสรรคขน เปนพรสวรรค และความสามารถพเศษเฉพาะตว

สำนกหอ

สมดกลาง

17

6. แนวคดเกยวกบโขน 6.1 ความหมายของ “โขน” “โขน” (กรมศลปากร, 2552: 3) เปนศลปะการแสดงชนสงของไทยถกพฒนามาจากการ

เลนกระบกร ะบอง หนงใหญ และชกน าคดกด าบรร พ เปนศนยร วมผลงานทา งดานศลปะไวหลากหลาย เชน ในสาขานาฏศลป แสดงถงทาร าทมลลางดงาม ออนชอย หรอองอาจ สงาผาเผย แตทงหมดลวนแฝงความแขงแรงเอาไว ขนอยกบลกษณะของตวละครนนๆ เปนเสนหทชวนใหเกดควา มหลงใหลแกผทไ ดรบชม ในการแสดงโขน นกแสดงเฉพาะยกษและลงจ ะสวมหว โขน เปนงานทางดานประตมากรรมและจตรกรรม ถกสรางสรรคขนใหมลวดลายวจตร ใชความสามารถและความพากเพยรในการกอรางบรรจงสรางขนมา และนอยคนนกทจะท าได หากไมไดรบการฝกฝนจากครบาอาจารยทมศลปะวชาอยางแทจรง เครองแตงกายและเครองประดบ เปนสอทบอกถงลกษณะของตวละคร เชอพงศเผาพน ธ โดยเลยนแบบมาจากเครองทรงของพระมหากษตร ย ในการแสดงโขนแตละครงตองมดนตรปพาทยบรรเลง บทรองประกอบ ถอไดวา “โขน” เปนสอ ทแสดงออกถงความวเศษ พสดาร ทางดานศลปะทกแขนงของไทยทม และยงบงบอกถงความเปนเอกลกษณวฒนธรรมของชาตอกดวย

6.2 ประเภทของโขน โขนแบงตา มว วฒนากา ร ไว 5 ปร ะเภท (กรมศลปา กร , 2552: 79-84) คอ

(1) โขนกลางแปลงแสดงกนเปนบรเวณกวางหรอกลางสนาม ไมมโรงละคร มแตทศนยภาพทอยรายรอบเปนฉาก มการพากยเจรจา มวงดนตรปพาทยอยางนอย 2 วง นยมน าตอนยกรบหรอตอนทม การรบกนขนมาแสดง (2) โขนโรงนอกหรอโขนนงราว เปนการเลนบนโรง มราวไมไผพาดตรงหนาฉากเพอแทน เตยงให นกแสดงนง มกา รพากยเจรจา แตไมมบทขบรอง มวงดนตรปพาทย 2 ว ง ซงจะผลดกนท าเพลง (3) โขนหนาจอ ในทนคอจอผาดบสขาว มไวใชส าหรบเลนหนง ตอมามการเจาะผาดบไวแบงเปน 2 ขาง เรยกวา “จอแขวะ” โดยขางซายเปนภาพกรงลงกา ขางขวาเขยนเปนภาพฝายพลบพลา เปนการผสมผสานกนระหวางการเชดหนง (หนงใหญ) กบการปลอยตวโขนออกมาเลนสลบกน มการพากยเจรจาแตไมมบทรอง ใชวงดนตรปพาทยเพยงวงเดยว (4) โขนโรงใน รปแบบ การเลนเหมอนอยางละครใน จดแสดงบนโรง มฉากหลง มการเปดมานแสดง มการพากยเจรจา และมคนรองตนเสยงกบลกค ใชวงดนตรปพาทยเครองหา ประกอบดวย ระนาด ฆองวง ปใน กลองทด และตะโพน (ไมนบฉงซงเปนเครองก ากบจ งหวะ) โขนของกรมศลปากรทจดแสดงอยในปจจบน ไมวาจะจดแสดงเปนโขนประเภทใด แตวธกา รแสดงไดด าเนนตามแบบแผนโขนโรงในทงส น (5) โขนฉากเปนการแสดงบนโรงหรอบนเวท มการจดฉากใหเปลยนไปตามบทหรอตามทองเรองทแสดง แตรปแบบและวธการแสดงเปนอยางโขนโรงใน

นอกจากโขนทง 5 ประเภทแลวยงมการแสดงโขนททางกรมศลปากรไมจดรวมใหอย ในประเภทของโขนดวยเรยกวา “โขนนอกต ารา” (โขน, 2554) ไดแก (1) โขนสด เปนการแสดงทผสมผสานทางวฒนธรรมของศลปะการแสดง 3 อยาง คอ โขน หนงตะลง และลเก แสดงกนบนโรง รปแบบการแสดงมความเรยบงาย มการปรบเปลยนลดทาร า ไมมการพากยเสยงและเจรจ า เพราะผแสดงเปนผพดบทเอง แตงกายยนเครอง สวมหวโขนแตไมคลมหนา เนอเรองมการสอดแทรกบทตลกเบาสมอง ดแลวเกดความสนกสนาน แตบางชวงบางตอนดหยาบโลน (2) โขนหนาไฟ

สำนกหอ

สมดกลาง

18

(ไพโรจน ทองค าสก, 2549: 54-61) เปนการแสดงโขนเฉพาะตอนพระราชทานเพลงศพ แตในปจจบน ประชาชนโดยทวไปสามารถจดแสดงโขนในงานของตนได เพอระลกถงผวายชนม เปนการใหเกยรต และแสดงความเคารพศพ รวมทงเปนการแสดงคนเวลาใหแกผทมารวมงานไดชม นยมจดแสดงตอนสนๆ รวดเรว และกระชบ เนองจากมเวลาจ ากด รปแบบการแสดงเปนแบบโขนฉาก คอ ตงเตยง ตรงกลาง ตวโขนแสดงแถวเปนปากพนง (3) โ ขนนอนโรงนยมแสดงในตอนบ ายเวลาสน ๆ กอนวนแสดงจรงของโขนนงราว แสดงตอน “เขาสวนพราพ” เพยงเรองเดยวเทานน ผแสดงจะออกไปเตนกระทงเสาทง 4 มมของโรง เพอเปนการทดสอบความแขงแรงของเวท เสรจแลวผแสดงจะนอนเฝาโรงเพอแสดงโขนนงราวในวนรงขน (4) โขนชกรอก เปนการแสดงโขนทไมคอยไดรบความนยมมากนก โรงทใชแสดงตองปลกขนโดยเฉพาะ ยกพนสงและมหลงคา รปแบบและวธการแสดงเหมอนโขนทกประการ แตกตางตรงทผแสดงสามารถลอยตวขนไปในอากาศไดดวยการชกรอก ท าใหตองใชอปกรณเปนจ านวนมาก (โขน, 2554)

6.3 การแสดงโขน 6.3.1 การพากยเจรจาและบทรอง เนองจากตวผแสดงโขนไมสามารถ

สอสารดวยเสยงหรอภาษาพดได จงตองมผท าหนาทพากยเจรจาแทน ตองเปนผ มความรความเขาใจถงเรองราวและวธแสดงในตอนนนๆ อกทงยงตองจดจ า “ค าพากย” แตงเปนกวนพนธส าหรบไวใชในการแสดงแตละตอน และตองใชปฏภาณไหวพรบในการเจรจาใหถกตองตามเรองราว ตวผพากยเจรจาเองตองท าสมเสยงใหกราวดดน เมอตวผแสดงโขนแสดงอารมณอยางไรกตองเจรจาใสความรสกลงไปในเสยงพากยให สมบทบาท ค าพากยหร อบทพากย จ าแนกออกเปน 6 ประเภท ไดแ ก 1) พากยเมองหรอพากยพลบพลา ใชพากยในบททตวเอกประทบวาราชการ เชน ทศกณฐประทบ ในปราสาท หรอพระรามประทบในพลบพลา 2) พากยรถ ใชส าหรบพากยชมรถหรอพาหนะอนใดตลอดจนไพรพลในขบวน เชน ชมรถทรงของพระราม ชางเอราวณ ฯลฯ 3) พากยโอ ใชส าหรบ พา กย ร าพนความเศร า โศก 4) พา กย ชมดง ใชส า หร บพา กย ชมความงามของธร รมชา ต 5) พากยบรรยายหรอพากยร าพน ใชส าหรบบรรยายความเปนมาของสงใดสงหนง หรอร าพงร าพน ถงสงใดสงหนงทมใชแสดงความโศก 6) พากยเบดเตลด ใชพากยเรองเบดเตลดตางๆ ทไมเขาประเดนกบทกลาวมาแลว (กรมศลปากร, 2552: 68-78)

6.3.2 นาฏยลลา การสอสารทใชในการแสดงโขนนอกจากบทพากยกบบทเจราจาแลว ยงสามารถสอภาษาดวยทาทางทแสดงออกแทนค าพด กรยาอาการ อารมณของตวละครนนๆ โดยครอาจารยทางดานนาฏศลปไดประดษฐก าหนดเปนแบบแผนเอาไว ซง “โขน” เปนศลปะการแสดงทตองเตนและร าไปตามจงหวะเพลงของดนตรปพาทย บทพากย บทเจรจาและบทรองภาษาทาทางนาฏศลปทจะกลาวถงม 3 อยางคอ

1. ร าหนาพาทย คอการร าหรอเตนเลนไปตามท านองเพลงดนตรปพาทยทบรรเลงประกอบ ซงบทเพลงตางๆ ลวนเหมาะกบบทบาทของตวแสดงของแตละฝาย ทาร าหนาพาทยครอาจารยทางนาฏศลปไทยในอดตไดประดษฐขนไวเปนแบบแผนลวนมความสอดประสานกบ ท านองเพลง อกทงยงมการคดสรรใหเหมาะกบฐานะของตวแสดงและเนอหาของเรองแต ละตอน หากเพลงหนาพาทยแสดงความหมายถงอาการคกคกกระฉบกระเฉง ทาเตนทาร ากตองคกคกวองไวไปตามนยยะของเพลง หากเพลงหนาพาทยแสดงนยยะถงความเศราโศก ทาเตนทาร ากตองแสดงออก

สำนกหอ

สมดกลาง

19

ถงอาการโศกเศราตามไปดวย หรอถาเพลงหนาพาทยแสดงถงความสงางาม ภาคภม ทาเตน ทาร า กตองประดษฐใหสมกบนยยะของเพลงดวยเชนกน (กรมศลปากร, 2552: 85-90) เพลงหนาพาทยทใชในการแสดงโขน เชน เพลงกราวใน ใชเมอตรวจพลฝายยกษ เพลงกราวนอก ใชเมอตรวจพลฝายพลบพลา เพลงแผละ ใชประกอบการไปมาของสตวจ าพวกปกทเหนอยกลางเวหา เชน พระยาครฑ เพลงคกพาทย เปนเพลงทแสดงถงอทธฤทธ เพลงโอด เปนเพลงบรรเลงประกอบกรยาการรองไห

คร าครวญ (สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534: 124-126) 2. ร าบทหรอร าใชบท เปนการร าตามบทพากยเจรจาและบทรอง กลาวคอ

ประดษฐทาร าไปตามถอยค าทปรากฏในบทนน เพอแสดงออกถงกรยาอาการใหสอดคลองกบถอยค าในบท ยกตวอยางเชนรก แบมอทงสองแลววางไวทอก โดยขอมอทงสองไขวกนโกรธ ใชฝามอขางใดขางหนงสไปมาทกานคอ ใตห แลวชนวฟาดไปขางหนา พรอมกบกระทบเทาลงพนรองไห ยกมอขวา โดยนวทงสชดกน กางนวหวแมมอออก แลวใชชวงระหวางนวหวแมมอกบนวชแตะไวทหนาผากดใจ ใชมอซายจบนวยกขนมาใกลรมฝปากบน (กรมศลปากร, 2552: 86)

3. ภาษาโขน หมายถง ศพททเกยวกบลกษณะทาร าทใชในการฝกหดเพอใชในการแสดงโขนผรวบรวมและใหค าอธบายเปนคนแรกคอ ครอาคม สายาคม ศลปนผ เชยวชาญทางดานนาฏศลป (อรวรรณ ขมวฒนา และคณะ, 2550: 1) เปนศพททใชกบตวพระ ตวยกษ และตวลง เชน ขนลอย ลอยพระม 3 ลอย ( ยกษไมมเพราะเปนผร บลอย) ลอยลงม 3 ลอย พลาดเปนการแสดงการรบระหวางตวพระกบตวยกษ มกจะ “พลาด” ในทาผาลา (อรวรรณ ขมวฒนา และคณะ, 2550: 64-85)

6.3.3 ตวแสดงตลกโขน ค าวา “ตลก” หรอ “จ าอวด” คอผท าหนาทสรางความขบขนใหเกดแกคนดคนฟงในการแสดง แตศลปะของตลกโขนละครไมเลน “ลอยดอก” (ค าวา “ลอยดอก” คอเลนไปตามอารมณ) ซงตางจากการเลนจ าอวด ท เลนไปตามอารมณ ไมตองอาศยหลกอะไร เลนขบขนออกไปตามอตโนมต พอละครจะจดจงวกกลบมาเลนใหม แตตลกโขน เลนแบบนนไมได เพราะตองอาศยเรองราวของละคร และตองรเรองโขนละครเปนอยางด หากเลนผดหรอไมเขาแบบ เรองราวกจะเสยหมด โดยเฉพาะตลกโขนเปนการเลนแทรกกนในระหวางตวเอก ของเรอง เพอใหตวเอกไดพกเหนอย หรอสรางความขบขนในทองเรองเปนตอนๆ ไป ไมใชเลนกบโข นตวส าคญ และการแสดงมแบบแผนวางไวใหเลน และตลกตองมปฏภาณเฉยบแหลม มความรกวางขวางหรอมความรรอบตว มวาทศลปแตกฉาน เพราะนอกจากแสดงเปนตลกแลว ยงตองมหนาทอนๆ อกหลายอยาง ขนอย กบเนอหาของตอนทแสดง เชน เปนคนกนกลด เปนคนถอศรแผลง ยกเตยง เดนสาสน เปนตน การแตงกายของตลกโขนหลวง กจะนงผาเกยว สวมเสอกระบอก คาดรดประคด สวมหมวกหกระตาย ตลกโขนทวไปนงผา พน โดยมากสวมเสอชนในบาง ตองมผาขาวมายโปคาดพง ขาดไมไดเลยกคอ ผาขาวมา เพราะใชเปนเครองประกอบไดห ลายอยาง เชน เปนปกนก เปนหวสตวตางๆ นอกจากนนยงใชเปนนาก เปนง เปนบงเหยนมา สารพดประโยชน (สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534: 113-119)

6.3.4 เครองแตงกาย แบบแผนเครองแตงกายของตวละครทง 4 ประเภท (นงคนช ไพรพบลยกจ, 2541: 68-77)

สำนกหอ

สมดกลาง

20

1. ตวพระ นงผายกจบโจงไวหางหงสทบสนบเพลา ดานหนามชายไหว ชายแครงหอยอย สวมเสอแขนยาวปกดนและเลอม มอนทรธนทไหล ศรษะสวมชฎา ตามตว มเครองประดบตางๆ เชน กรองคอ ทบทรวง ตาบทศ ปนเหนง ทองกร ก าไลเทา

2. ตวนาง สวมเสอแขนสนเปนชนในแลวหมสไบทบทงชายไปดานหลง ยาวลงไปถงนองหรอยาวกวานน สวนลางนงผายกจบหนา ศรษะสวมมงกฎหรอรดเกลาหรอ กระบงหนาแลวแตฐานะของตวละคร ตามตวสวมเครองประดบตางๆ เชน กรองคอ สงวาล พาหรด เปนตน

3. ตวยกษ เครองแตงตวสวนใหญคลายคลงกบตวพระ ตางกนท การนงผา คอ ไมมหางหงส แตมผาปดกนหอยลงมาจากเอว สวมหวโขนตามสและยอดลกษณะตางๆ กน ตามทก าหนดไวในพงศเรองรามเกยรต

4. ตวลง เครองแตงตวสวนใหญคลายคลงกบตวยกษ ตางกน คอมหางเพมขนหอยอยใตผาปดกนอกทหนง สวมเสอตามสประจ าตวในพงศเรองรามเกยรต ไมมอนทรธน ตวเสอปกลายขดเปนวง สมมตวาเปนขนตามตวลง สวมหวโขน ซงมสและยอดตางๆ กน ท านองเดยวกบยกษสวนตวละครเบดเตลดน น กแตงตวไปตามลกษณะของตน เช น ฤาษ กวางทอง มาอปการ ชางเอราวณ เปนตน

6.3.5 โอกาสในการแสดงโขน แตเดมโขนถอวาเปนเครองราชปโภค ของพระมหากษตรย ทรงโปรดเกลาฯ ใหเหลามหาดเลกหลวงฝกหดไว เพอใหแสดงโขนในงาน พระราชพธบรมราชาภเษกและงานหลวงอนๆ เปนการละเลนท ตองหามมใหเอกชนมไว ตอมา ปรากฏวาการฝกหดโขนท าใหผทไดรบการฝกเกดความคลองแคลววองไวซงเปนประโยชนในการตอสขาศก จงพระราชทานใหเจานายขนนางผใหญตลอดจนผวาราชการหวเมองหดโขนไว ดงนนเจานายและขาราชการผใหญ ใครมบาวไพรมากจงมกหดโขนขนส าหรบประดบเกยรตยศตามประเพณนยม ใหมการเลนโขนในโอกาสอนเปนมงคล แตการน าโขนมาเลนในงานพระเมรหรอในงานศพนน มไดหมายความวาเปนอวมงคล แตเปนการเลนเพอบชาศพหรอฉลองอฏฐ อาจกลาวไดวา ทกโอกาส ทมงานมหกรรมใหญๆ และถอเปนงานส าคญ ตองมโขนเลนดวย จนถอเปนธรรมเนยมกนมาวา ถางานไหนไมมโขน งานนนกไมใหญจรง และการเลนโขนนาจะใหเลนเปนประจ า เพอเปนการ ท านบ ารงศลปะการแสดงการแสดงโขนในปจจบน ประชาชนโดยทวไป สามารถน าคณะโขน ไปจ ดแสดงในงานของตนได เชน งานศพ งา นวน เกด งา นบวช งานฉลองบรษทหางรา น งานเลยงตอนรบชาวตางชาต ฯลฯ แตมกนยมจดแสดงในงานศพเปนสวนใหญ หรอเรยกการแสดงโขนนวา “โขนหนาไฟ” นยมจดแสดงตอนสนๆ รวดเรวและกระชบ รปแบบในการแสดงแบบโขนฉาก คอ ตงเตยงตรงกลาง ตวโขนหวแถวนงใกลเตยง แลวขยายปลายแถวบานออกเปนรปตวว ผแสดงออกดานขวา เขาดานซาย เปนตน สถานทแสดงจะอยบรเวณดานหนาเมร การแสดงโขนหนาไฟ มกจดแสดงอยหลายตอน อาทเชน ตอนลกสดา (ตามกวาง) ตอนนางลอย ตอนนาราย ณปราบนนทก (นวเพชร) ตอนศกพรหมาสตร เปนตน ประชาชนโดยทวไปนยมใหแสดงโขนในงานศพ เนองดวยงบประมาณทไมแพงมากนก (ธนต อยโพธ, 2493: 40-45)

6.3.6 ธรรมเนยมและเคลดลางทถอกนในการแสดงโขน บางอยางกมใหเหนกนอย บางอยางกเสอมสญไปตามภาวการณ เนองดวยการเคารพบชาตอพระรตนตรยอนเปนหลก

สำนกหอ

สมดกลาง

21

ส าคญของพระพทธศาสนา และสงศกดสทธทเรยกวา “คร” เปนส าคญ ศลปนโขนนยมนบถอสบตอกนมาวา วชานาฏศลปนไดรบประสทธประสาทวชามาจากพระผเปนเจาบนสรวงสวรรค ลงมาจนถงพระฤษผทรงญาณ และบรรดาครอาจารยผทรงวทยาคณโดยล าดบ ซงธรรมเนยมทเหนปฏบตกนมา กอนทจะเรมหด หรอจะฝกเพอหาความช านช านาญ หรอจะแสดงกตาม จะตองเคารพกราบไหว ซงสงเกตเหนไดในขณะทศลปนแสดงการเคารพบชา เมอประนมมอเหนอหนาผากขนแลว จะชองมอทงสองขนเหนอศรษะ แลวประลบลงทวศรษะ หรอแมแตขณะทไดยนดนตรบรรเลงเพลงหนาพาทยทถอกนวาเปนเพลงคร กตองแสดงความเคารพ เมอจะหด หรอตอทาร า อนเปนทาคร หรอแมกระทงเพลงชาเพลงเรว กตองเคารพกอนเสมอ เมอเสรจแลวจงไหวกราบสงศกดสทธ แลวเขาไป กราบครอยางใกลชด บางทกราบบนตกคร ครกตองอวยชยใหพรลบหนาลบหลงลบหวดวยความกรณาปราน

ในพธครอบครถอไดวาเปนพธประสาทปรญญาอยางแผนปจจบนของผทส าเรจการศกษาวชาโขนละคร หมายความวา ครยกยองยอมรบศษยวาเปนผท มความรพอใชการได สมภาคภม โดยการครอบหนาฤๅษ หนาพระพราพ เทรดชาตร เปนสามญทวไป นอกจากนน พวกทหดพระกครอบชฎา พวกทหดนางกครอบมงกฎกษตรย พวกทหดยกษครอบหนายกษ พวกทหดลงครอบหนาลง ตลกหรอจ าอวดครอบหนาฤษอกตางหาก ตามประเภททฝกหด และครสวมเชอกควนเปนมงคลสวมหวให แลวประพรมน าพระพทธมนต จณเจมให ดอกไมจดมใบสนฝอย หอดวยใบเงนทองนาก ถาผทมภมความรสงพอจะเปนครอาจารยได กจะครอบทาครให แลวครเจมมอดวยกระแจะลงอกขระประกาศอนญาตใหกรรมสทธวทยาการในการฝกสอน มอบศร พระขรรคและอาวธตางๆ ใหกบมอ ถาครจะประสทธประสาทวชาไหวครหรอมอบหนาทใหครอบศษยตอไป ครตองมอบสมดต าราให ดวย เสรจพธ ศษยตองสรงน า เทวรป แลวร า ถวายมอตามว ชาทฝกห ด ถอเครงคร ด เปนอยางยงวา ผไมไดครอบจะออกโรงแสดงมได และถามไดครอบหนาพาทยใด ถอวาไมยอมออก ร าหนาพาทยนน ถาขนท าเปนการผดคร

การออกโรงแสดงตองจดเครองโรงใหครบ เชน เครองแตงตว เตยง รถ มา อาวธและกลด เปนตน ตองมหวครไปตงประดษฐานเปนเครองสกการะและมงขวญ ในกาละและเทศะอยางนถอวาไมควรเชญพระพทธรปไป เพราะเปนการไมสมควร เพยงแตนอมระลกดวยไตรทวารเทานน มมาหมตงเครองบชาคร จดมาลยส าหรบถวายคร บางทกมเครองกระยาบวชเปนเครองสงเวย บางทกไ มมแลวแตโ อกาสและควา มส า คญของงาน หน าครทจ า เ ป นตองเชญไปมหนา ฤๅ ษ กบหนาพระพราพ บางรายนยมมหนาเทวดา เชน พระอศวร หรอพระวศวกรรมดวย แตทขาดมได กหนาฤๅษ เรยกกนวาหนาพระคร หรอ “พอคร” ในเวลายกโรงโขนคอปลกโรง มพธเซนสรวงบชาบอกเจาทเจาทางปดรงควานกนเสนยดเมอเลกการแสดงแลว ผแสดงทกคนตองไหวเคารพครอกครง แลวตางรบเขาไปหลงโรงขอขมาลาโทษซงกนและกนตามล าดบอาวโส เพราะถอวาไดมการละเมดลวงเกนพลงพลาดไปบางในขณะแสดง วธปฏบต ผนอยไปคกเขาตรงเบองหนาผใหญ พนมมอ แลวลนวาจาขมาโทษเปนใจความวา “หากขาพเจาพลงพลาด ดวยกายกรรมกด วจกรรมกด โดยมไดตงใจ โปรดใหอภยและอโหสดวย” แลวกกราบหรอไหว แลวแตควรแกฐานะ ฝายผ ใหญ ผ มอาวโส หรอผรบ รบไหวโดยประคองมอผขอขมาไวแลวตอบรบวา “อโหส” และใหพร แลวตางซองมอเสยผมหรอลบศรษะตวเองตามแบบเปนเสรจพธ ประเพณนไมควรใหสญเสย เปนการแสดงน าใจและเยอใยผกสมพนธไมตรมสมมาคารวะ อนเปนวฒนธรรมส าคญของไทยเราสวนหนงอยางดมากโดยเฉพาะ

สำนกหอ

สมดกลาง

22

ในวงงานศลปน และทงเปนการแสดงออกซงการเคารพคารวะตามศกดศรแหงศลปนตามฐานะผใหญและเดก

ในการเชนนตวตลกหรอจ าอวดเปนผไดรบขมามากทสด เพราะเปนผใหญดวยและเปนผทผแสดงมกลวงเกนตวตลกมากดวย ตลกตอตลกกเคารพกนตามฐานะเหมอนกน อกประเภทหนงกผแสดงเปนพาหนะ เชน ครฑ ชาง มา มกถกตวพระซงเปนเดกกวาหรอเปนผหญง แมแตการขนลอยดวย กตองถอวาเปนการลวงเกน ตองขอขมาตามธรรมเนยม คนพากยคนเจรจากตองขอขมาบางทถงพวกปพาทยดวยธรรมเนยมอกอยางหนงระหวางศลปนดวยกนคอ มกเรยกกนเปนเชงเคารพนบถออยางญาตเสมอ เชน เรยกผใหญกวา สงอายกวา วาคณพอ คณแม คณลง คณปา คณอา คณนา คณพ ทานผใหญเหลานนกถอวาผออนกวาเสมอนนองและลกหลาน เพราะถอวาเปน ผรวมอาชพ เสมอนอยในครวเรอนเดยวกนและเครอญาตกนทวไป จงตางเคารพรกใครกนอยางสน ทสนม การชวยเหลอเจอจนเออเฟอเผอแผมตอกนมากในวงงานศลปนโขนละคร เชน การชวยเหลอ ท ากจเสยสละทรพยและแรง ในคราวมงาน มทกขรอน คราวเจบไขไดปวย ทงตวเองตลอดจน วงศญาต แมแตการตอสศตรทมาเบยดเบยนขมเหง เคยไดเหนศลปนปองก นพวกพองเปนหมคณะ ดนกในเรองรกใครสามคค

ขอหามส าคญอยหลายประการ คอหามนงเลนบนเตยงหรอบนราวโขน (ส าหรบโขนนงราว) ในเมอยงไมถงบท หามเจาะทะลวงตา หรอแกไขหนาโขนโดยล าพง ตองใหครจดท าให หามน าอาวธ เชน ศร พระขรรค กระบองมาเลนกนนอกเวลาแสดง หามขามอาวธ หามขามกรายโกรงส าหรบต หามจบกรบกระทงเลน หามเลนไมตะขาบ เมอผแสดงเกดเจบปวยในเวลาแสดง เชน ปวดหว ปวดทอง แนนจกเสยดโดยกะทนหน ครมกสนนษฐานวาผดคร ตองขอขมาลาโทษ โดยจดธปเทยนบชาทหนาคร แลวท าน ามนตธรณสารใหคนปวยกนมกหาย ถาผแสดงมความ กระดากอาย มความประหมา ไมกลาตอการแสดง ครจะท าน ามนตอยางทกลาว แลวน าไปราดรด ทหนาตะโพนจะทางหนามดหรอหนาลยกได แลวรองน ากลบมาใหผ มอาการดงกลาวกน มกแกได น ามนตดงกลาว บางทครใหญมกท าพธสะเดาะเสนยดโพยภยอนตรายกอนการแสดง ประพรมทวโรงละคร แลวสาดขนบนหลงคาหรอสาดขามจอโขน ถามอปสรรคมากๆ บางทจะใชขาวสารเสกสาดดวยในการเกบหรอวางเคร องโรงทงเวลาแสดงและเวลาเกบในคลงเครอ งโขน นยมแบงเปนพวก เปนสดสวน เชน อาวธ มกระบอกส าหรบเกบไวในททสมควร ไมทงเรยราด หนายกษ หนาลง ตองเกบไวคนละดาน ไมใหปะปนกน มหนาฤษคนกลาง ซงเคยมเรองประหลาดทวงจนทรเกษม อนเปนท ตงกรมมหรสพเดม ในสมยรชกาลท 6 และเปนบรเวณกระทรวงศกษาธการเวลาน ในหองคลงเครองโขน มตฝากระจกเปนทเกบหนาโขน และกเกบแบงปนเปนฝกฝายตามแบบอยาง ครงหนงมคนยกหนาฤษ ซงคนไวตรงกลางแถวไปไวทอน จะดวยเจตนาหรอหลงลมไมตงใจ วนรงขนปรากฏวาบานกระจกแตกเกอบหมด หนาโขนตกลงมาฉกขาด กระจดกระจายบบสลาย จอนหหก เขยว ยกษหลด แตโดยมากเปนหนาเสนากบสบแปดมงกฎ และสวนมากหนายกษช ารดมากกวาลง (กรมศลปากร, 2552: 49-67)

6.4 บรบทเกยวกบโขน 6.4.1 การจดการโขนของวทยา ลยนาฏศลป ใน ปจจบน วทยาล ย

นาฏศลป ของกรมศลปากร ท าการฝกสอนวชานาฏศลปโขนอยางจรงจง โดยคดจากเดกทงชาย และหญง อาย 10 – 12 ป จบชนประถมศกษาปท 6 แยกออกเปน 4 ตวละคร ดงน (1) ตวยกษ เลอก

สำนกหอ

สมดกลาง

23

เดกทมรปรางสงใหญ ล าคอระหง ใบหนาไมจ าเปนตองสวยงามกได (2) ตวลง เลอกเดกท มรปรางทวม ล าคอสน ทาทางคลองแคลว วองไว (3) ตวพระ เลอกเดกทมใบหนาสวยงาม จมกโดงเปนสน ล าคอสงโปรง มอเทาเลก ล าตวเรยว ชวงขาชวงแขนสมสวน ถาตวโตกหดเปนพระราม ตวเลกหดเปนพระลกษมณ พระพรต และพระสตรด ผหญงบางคนทเขาลกษณะดงกลาว กสามารถเรยนเปนตวพระได (4) ตวนาง ใชผหญงจรงๆ แสดง เลอกเดกทมรปรางหนาตาเชนเดยวกบพวกพระ แตวาเลกกวา และบอบบางกวา (ปญญา นตยสวรรณ, 2529: 9-13) วทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร มการฝกหดโขนเบองตนใหกบนกเรยนอย 6 ทา คอ (1) ตบเขา ฝกทกตวละคร ใหรจกจงหวะ (2) ถองสะเอว ฝกทกตวละคร ใหรจกการยกคอ เยองล าตว และใชสะเอว (3) เตนเสา ตวนางไมตองฝก ประโยชนท าให มก าลงขาแขงแรง (4) ถบเหลยม จ าเปนส าหรบตวยกษกบตวลง ท าใหเหลยมแบะออกไปไดสวยงาม ไมโคงงอ อยางทเรยกวา “เหลยมเขาควาย” (5) ฉกขา หดเฉพาะตวล ง (6) หกคะเมนหรอตลงกา หดเฉพาะตวลง ม 3 ทา คอ หกคะเมนหงายไปขางหลง หกคะเมนไปขางหนา และหกคะเมนหมนไปขางๆ (ปญญา นตยสวรรณ, 2529: 9-13)

6.4.2 พธไหวคร และพธครอบครโขน -ละคร เนอ งจา กโขน เป นศลปะการแสดงทตองใชทกษะซงเกดจากการฝกฝน โดยมครเปนผถายทอด และในค าวา “คร” นน ยงหมายความรวมถงเทพเจา ครบาอาจารย และนาฏศลปน ผสรางสรรคงานในอดตทไดลวงลบ ไปแลว การใหความส าคญในเรองความเคารพนบนอบ ไดถกถายทอดมายงศษย โดยผานพธไหวคร และพธครอบครโขน – ละคร แสดงออกถงความเคารพบชา เพอความเปนสรมงคล และแสดง ใหเหนถงความกตญญรคณทศษยมตอครบาอาจารย (กรมศลปากร, 2552: 3)

พธไหวคร เปนพธกรรมทครมนษยกบเหลาลกศษย รวมกนแสดงคารวะเหลาครเทพเจา โดยผานครอาวโสทานหนงซงเปนครผ ประกอบพธ เปนผ ตดตอสอสารระหวาง เหลาครเทพเจากบผเขารวมพธ ส าหรบ “พธครอบคร” เปนพธกรรมทครผประกอบพธไดครอบ ศรษะคร ไดแก ศรษะพระพฆเณศวร ศรษะพระพราพ และเทรด ใหแกลกศษย เพอใหผรบครอบเรมความเปนศลปนโดยสมบรณ ทงยงไดประสทธประสาทความเปนครในการทจะน าวชาความร ไปสงสอนศษย และเพอเปนสรมงคลแกผศกษาวชาทางดานนาฏศลป (สจตต วงษเทศ, 2553: 196) พธดงกลาวทางวทยาลยนาฏศลป ของกรมศลปากร จดขนทกปๆ ละครง ในวนพฤหสบด ซงถอกน วาเปนวนคร โดยทางครผใหญจะท าพธให ตอเมอลกศษยร าเพลงชา เพลงเรว หรอลกศษยสามารถ ฝกปฏบตในระดบพนฐานไดแลว ซงเปนหลกเกณฑระเบยบปฏบตท เปนแบบแผนมาแตโบราณ (ธนต อยโพธ, 2515: 1-6)

ใน พธ ไหว ครโ ขนละคร ได มการ จ ด ตง โ ตะ อญ เชญ ศรษะพระฤ ๅ ษ (พระภรตมน) และหวโขนประเภทตางๆ พรอมทงเครองสวมหวส าหรบละคร เรยกกนวา “ศรษะคร” รวมไปถงเครองอาวธในการแสดงโขนละคร กน าออกมาตงประจ าบนโตะบชา มบายศร เครองสงเวย เหลา ขาว หวหม เปด ไก เครองคาว เครองหวาน ผลไม มาจดวางตรงโตะหมบชา โดยผประกอบพธจะแตงตวนงขาว หมขาว และตองมวงปพาทยท าเพลงหนาพาทยประกอบการอานโองการดวย พอเสรจการบวงสรวงสงเวยแลว ครผใหญประธานในพธจงเจมหนาผากและท า “พธครอบ” ใหแกลกศษย โดยน าเอาศรษะฤษหรอเทรด ฯลฯ ทเรยกวา “ศรษะคร” ท ตงบชาในพธ สวมลงไป บนศรษะของลกศษยทละคน เราเรยกพธนวา “พธครอบครโขนละคร” (ธนต อยโพธ, 2515: 1-6)

สำนกหอ

สมดกลาง

24

ผทจะท าหนาทเปนครผประกอบพธไหวครและครอบครโขน – ละครได มอย 2 ประเภท คอ ผทพระบาทสมเ ดจพระเจาอยหวทรงครอบพระราชทานให (เนองดวยพระมหากษตรยทรงเปนเอกอครอปถมภ และทรงอยในทสงสดของศลปะวทยาการทกแขนง) กบผทไดรบการประสทธประสาทจากครผประกอบพธครอบเดม ตองเปนศลปนชายและเปนผแสดงตวพระ อายไมต ากวา 30 ป เคยบวชเรยนมาแลว มความรทงภาคทฤษฎและปฏบต อกทงยงมประสบการณสงทางดานนาฏศลป มความประพฤตและมศลธรรมอนด เปนท เคารพนบถอของศษย หากครผประกอบพธเดมถงแกกรรม และยงมไดมอบหมายหนาทครผประกอบพธใหกบผใ ดไว กจะตองขอรบพระมหากรณาธคณในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว โปรดเกลาฯ แตงตงครผประกอบพธเสยกอน จากนนจงจะพระราชทานครอบใหแกบคคลดงกลาว ซงจะสามารถประกอบพธไหวครและครอบครโขน – ละครได โดยทางกรมศลปากรจะตองด าเนนการคดเลอกบคคลผ มคณสมบตพรอมทจะปฏบตหนาทน แลวจงน าความกราบบงคมทลเพอมพระบรมราชวนจฉย กอนทจะทรงประกอบพระราชพธพระราชทานครอบตอไป (มนตร ตราโมท, 2530: 8-13)

6.4.3 ละครชาวบาน ละครทกลาวถงในทนคอ ละครร า ส าหรบคณะละครชาวบ าน หรอเรยก ใหเหมาะสมทนสมย วา “คณะละครเอกชน” นน มมา กอนละครหลวง ในสมยอยธยา และคณะละครกรมศลป ลกษณะทวไปของคณะละครเอกชน คอ ผ เปนเจาของคณะละครเปนโขนหรอเปนละครของผอนอยกอนแลว พอตนเองเลนดมชอเสยง จงแยกมารวมพวกพองฝกหดเลนเปนคณะละครของตนเองขน คณะละครเอกชน ม 2 ประเภท คอ ประเภทแรกม “พอคร” หรอ “แมคร” เปนหวหนาคณะ มสวสดการใหทกอยาง ไมวาจะเปนทอยอาศย อาหาร ยารกษาโรค และคาใชจายสวนตว แถมยงใหวชาความรทเกยวกบการสราง ซอมบ ารงรกษา อปกรณการแสดงดวย สวนประเภททสอง จะมแตอปกรณการแสดง เชน เครองละครกบเครองดนตรไวแสดงละคร แตแสดงละครไมเปน เพยงแตรจกกบพวกละครมากพอสมควร ซงใชวธรบงานแสดงไวกอน แลวไปจางนกแสดง นกดนตรทตนรจกมารวมเปนคณะ แลวยกไปแสดงตามทไดตกลงกนไว

ละครเอกชนคณะหน งประกอบไป ดวยบ คคล 3 ฝาย คอ ฝา ยแสดง หมายถง นาฏศลปนทท าหนาทสวมบทบาทใหกบตวบคคลในวรรณกรรมทตองการชม สามารถออกมากระโดดโลดเตนมชวต ท าใหผชมเกดอารมณคลอยตามได มทงชายและหญง อาจเปนคนธรรมดาหรอสงศกดกไดจ านวนผแสดงละครในแตละงาน ไมก าหนดตายตว ขนอย กบเร องหรอตอน ทแสดง และความตองการของผจางฝายดนตร หมายถง นกดนตรท มหนาทบรรเลงทงเพลงรองและเพลงหนาพาทยประกอบการแสดงใหสมบรณยงขน เพราะโบราณอาจารยไดก าหนดวธแสดงละคร ไววา ละครจะตองด าเนนเรองดวยการรอง ร า และพด ตวละครแตละตวจะไปไหนมาไหนหรอเปลยนอรยาบถได ตองมเพลงหนาพาทยประกอบกรยาอาการนนๆ จะร าไปดยๆ ไมได และการรองละคร จะไมมตนเสยง มแตลกค เพราะตวละครแตละตวจะตองรองบทด าเนนเรองดวยตนเองฝายสนบสนนการแสดง หมายถง ผรวมงานทมหนาทปฏบตภารกจอนๆ เกยวกบการแสดงในแตละครง แตละวน เชน ชวยแตงองคทรงเครอง และเปนลกครบรองในขณะแสดง (ธรยทธ ยวงศร, 2534: 47-74)

6.4.4 ความเจรญรงเรอง และเสอมสลายของคณะโขน คณะละครเอกชนจะเจรญรงเรองหรอเสอมสลายไป ขนอย กบตวหวหนาคณะหรอโตโผ เปนส าคญ ผทจะเปนโตโผทดไดนน จะตองมทงพระเดชและพระคณใหผรวมคณะไดประจกษชดแจง หากโตโผเปนครและ

สำนกหอ

สมดกลาง

25

มเมตตาธรรม จรยธรรมสง กจการของคณะกจะด าเนนไปไดอยางมนคงแขงแรง สมบรณและกาวหนาตอไปอยางไมหยดยงโตโผทไมไดเปนพอครหรอแมครนน จะเสยเปรยบอยแลวในดานการปกครอง หากโตโผเหนแกได ตองการก าไรมากๆ จายเงนคาตวหรอคาจางไปแสดงใหแกลกโรงหรอผทตนจางไปแสดงนอยกวาฝมอการแสดงและความสามารถทแทจรงในการแสดง กจะยงท าใหเกดความเสอม และสรางความไมพอใจแกผจางและผชมมากขน อตราคาจางไปแสดงแตละครงจะไมเทากน ขนอย กบเงอนไขตางๆ มากมาย เชน การเดนทางพาหนะในการรบ – สง ขาวปลาอาหารทจะใชเลยงดผแสดง ผรวมงาน เครองละคร เครองดนตร ทจะน ามาใชประกอบการแสดง การบรรเลง เรองและตอนทจะใหแสดง นอกจากนนยงตองทราบวตถประสงคในการจดใหมขนวาจะน าไปใชในงานธรรมดาหรอพธกรรม

คณะละครในอดตมกจะมโตโผเปนคร การบรหารคณะจงเปนไปในลกษณะ “พอกบลก” หรอ “แมกบลก” ประกอบกบทงศษยในยคนน วานอนสอนงาย ไมกาวราว รนแรง และทกคนยงมจตส านกอยตลอดเวลาวา การทมความเปนอยอยางสขสบาย มเงนใชจายไมขดสน เพราะครถายทอดวชาชพให โดยไมมการเรยกรองคาตอบแทนใดๆ ทงสน ทงยงรบความจรงวา ตนเองมความสามารถเพยงเทานน การอยรวมกน การปฏบตภารกจประจ าวนและการแสดงในแตละครง จงไมคอยมปญหา

ครละคร – โขนในอดต มกจะมส านกเปนหลกแหลงเพอสะดวกในการประกอบอาชพ อาจจะไมใชของทานเอง แตตองกวางขวางพอสมควร บดามารดาหรอผปกครองทน าบตรธดาหรอหลานมาฝากเรยนมกจะเปนคนทมฐานะปานกลางหรอคอนขางจะขดสน บา งคนเมอน ามาฝากฝงเรยบรอยแลว กหายไปเลยไมมาเยยมเยยนเปนปๆ แตบางคนกมาเยยมเยยนและน าสงของเครองอปโภคบรโภคมาฝากเปนประจ า ฝายทถกน ามาฝากเปนศษย กส านกตนเจยมตน พยายามไมสรางปญหาใดๆ ใหกบครและเพอนรวมส านก เนองจากทราบดวา ตนเองม ไดมอภสทธ อนใดเหนอผอน ทกคนตองชวยกนท าเมอถงเวลา และเมอถงเวลารบประทานอาหาร ทกคนกตองรบประทาน จะเลอกโนนเลอกนตามใจชอบไมได ตวครเองกมเมตตาธรรม ขนตธรรม และยตธรรม ฝกสอนใหเทาเทยมกน ใครดมแววกสงเสรมสนบสนน ในขณะเดยวกนกพยายามยวยใหก าลงใจกบคนทมความพยายามแตไมถงขน และทส า คญทสดกคอ ครโขน – ละครในอดต มประสบการณและทกษะสงมาก ทานสามารถทราบไดทนทวา ศษยคนใดควรจะถายทอดใหในขนหรอระดบใด บางททานจะชแนะใหเลอกวชาชพทเหมาะสมกบภมปญญาให เชน ศษยท มความจ าด ปญญาเฉยบแหลม อปนสยละเอยดออน ลกซง สภาพออนนอม ทานกจะถายทอดใหเตมททกรปแบบ ทกกระบวนการ กลาวงายๆ กคอ ทานจะพยายามสรางศษยคนนน ใหขนมาแทนตวทานในอนาคต แตหากทานพจารณาแลวเหนวาศษยคนไหนไมสามารถรบได ทานกจะแนะน าใหไปศกษาหรอปฏบตงานอนแทน เชน การผลต บ ารงรกษาเครองละคร เครองดนตรแทน หรออาจแนะน าใหไปเรยนวชาสายสามญ เพอจะไดอานหนงสอออก กลบมาเปนคนบอกบท ควบคมจดการแสดงในบางครงแทนทาน เปนเหตใหศษยบางคนเอามากลาวลบหลงวา “ครไมยตธรรม” หรอ“ครหวงวชา” (ธรยทธ ยวงศร , 2534: 47-74)

สำนกหอ

สมดกลาง

26

7. งานวจยทเกยวของกบแนวทางการจดการทรพยากรวฒนธรรม เปรมรศม ธรรมรตน (2552: ง) ไดท าการศกษาเรองการวเคราะหคณคาและการด ารงอย

ของศลปวฒนธรรมพนบาน: กรณศกษาหนงใหญวดขนอน อ าเภอโพธาราม จงหวดราชบร การวจยครงนใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) มวตถประสงค 1) เพอวเคราะหคณคาของศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญ 2) เพอศกษาการด ารงอยของศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญ 3) เพอน าเสนอแนวทางการสบทอดศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญ ผวจยใชวธการศกษาเอกสารทเกยวของ เกบขอมลภาคสนาม การสง เกต (Observation) และสมภาษณเจาะลก ( In-depth Interview) ผลการศกษาพบวา ศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญวดขนอนมคณคาทส า คญใน 2 ดานหลกดงน ประการแรกมคณคาตอการพฒนาบคคล โดยผทมาสบทอดและผมาชมการแสดงหนงใหญจะไดรบการสงเสรมการพฒนาสตปญญา การพฒนาอารมณ การพฒนาจตใจ การพฒนารางกาย และการปรบตวทางสงคมท าใหเกดประโยชนตอการด าเนนชวต ประการทสองมคณคาตอการพฒนาสงคม โดยการสงเสรมทางดานการศกษาในฐานะเปนแหลงเรยนรทส าคญของชมชน สงเสรมดานจรยธรรมมการสอดแทรกขอคดในการประพฤตปฏบตตนตามหลกศลธรรมรจกความด ความชว สงเสรมศลปะในแขนงตางๆ ทงหตถศลป คตศลป นาฏศลป วรรณศลป และดรยางคศลป มคณคา ทางเศรษฐกจโดยสรางอาชพและรายไดใหกบชมชน สรางความภมใจและความเปนอตลกษณของชมชน แสดงถงพลงของชมชนทท าใหเกดกระบวนการพฒนา ปจจยทมผลตอการด ารงอยของศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญวดขนอนมดงน การเรยนรและการถายทอดความรศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญภายในชมชน มการปรบตวทางสงคมทงรปแบบการถายทอดความรและการแสดง ชมชนมการปฏสมพนธรวมกนเหนคณคาความส าคญของศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญเกดความรวมมอมการเผยแพรและสรางเครอขายแลกเปลยนเรยนรทางวฒนธรรม ไดรบการสงเสรมสนบสนนจากสงคมภายนอก หนวยงานองคกรตางๆ ใหเปนแหลงทองเทยวเชงวฒนธรรมในสงคมไทย แนวทางการสบทอดศลปวฒนธรรมพนบานหนงใหญวดขนอน อนท าใหศลปะหนงใหญวดขนอนสามารถด ารงอย คกบสงคมไทยอยางยงยนมดงน ควรมการสบทอดโดยจดตงคณะกรรมการบรหารคณะหน งใหญวดขนอนในรปแบบองคกร รวบรวมและน าองคความรหนงใหญมาบรณาการจดกจกรรมการเรยนการสอนในสถานศกษาจดท าเปนหลกสตรทองถนใหกบเยาวชน จดเวทแลกเปลยนแสดงความคดเหนและเพมการเผยแพรประชาสมพนธผานชองทางสอตางๆ เพอสรางความตระหนกการอนรกษ ศลปวฒนธรรมพนบานในชมชน

วชรภทร กลดทรพย (2555: ง) ไดท าการศกษาเรองการจดการศาลพระภมในเขตกรงเทพมหานคร มวตถประสงคเพอศกษารวบรวมองคความรและแสดงถงวธการจดการของศาลพระภมทมอยในปจจบน ซงมองคประกอบจ านวน 4 สวน คอ 1. ความหมายของศาลพระภม 2. วธการผลตศาลพระภม 3. พธกรรมเกยวกบศาลพระภม และ 4. วธการจดวางศาลพระภม โดยใชวธการศกษาเชงคณภาพ ตามแนวคด ตลอดจนทฤษฎของการจดการทรพยากรวฒนธรรม ผลการศกษาพบวาองคประกอบทง 4 สวนของการจดการศาลพระภมในเขตกรงเทพมหานคร แสดงใหเหนถงองคความรและวธการจดการดงน (1) ความหมายของศาลพระภม ไดแก ความหมายในการจดการทรพยากรวฒนธรรม ความหมายในคตชนวทยา ความหมายในสถาปตยกรรมศาสตร และความหมายในพระพทธศาสนา (2) วธการผลตศาลพระภม ไดแก รปแบบของศาลพระภม วธการผลตศาลพระภม

สำนกหอ

สมดกลาง

27

วธการจ าหนาย และราคาของศาลพระภม (3) พธกรรมเกยวกบศาลพระภม ไดแก ผประกอบพธ ตงศาลพระภม วธการตงและถอนศาลพระภม การปฏบตบชาตอศาลพระภม และคาใชจายในการประกอบพธกรรม (4) วธการจดวางศาลพระภม ไดแก การจดวางรวมกบศาลชนดอน การจดวางแบบไทยประเพณ (แบบดงเดม) และการจดวางแบบรวมสมย โดยทง 4 สวนนเปนกระบวนการจดการทมความสมพนธตอกน ตงแตความหมาย การผลต พธกรรม และการจดวาง ซงผลการศกษาดงกลาวไดสะทอนใหเหนถงคณคา รวมถงความส าคญของศาลพระภมทมตอสงคมไทยในปจจบน

บญรอง ชาวบานกราง (2556: ง) ไดท าการศกษาเรองแนวทางการอนรกษและฟนฟเพลงพนบาน กรณศกษาเพลงพนบาน ชมชนหนองผกนาก ต าบลหนองผกนาก อ าเภอสามชก จงหวดสพรรณบร โดยเพลงพนบานเปนทรพยากรทางวฒนธรรมทเกาแกควรคาตอการอนรกษและสบทอด ชมชนหนองผกนากยงพบการรองการเลนเพลงพนบานบางประเภท แตกจดอยในภาวะเสยงตอการสญหาย จงเปนเหตใหเกดการศกษาวจยในเชงคณภาพ เพอใหทราบถงลกษณะและสภาพเพลงพนบาน อนจะน าไปสการรวบรวมและจดจ าแนกประเภทเพลงพนบานทมอยในชมชนหนองผกนาก เพอหาแนวทางการอนรกษและฟนฟเพลงพนบานในฐานะวรรณกรรมมขปาฐะมใหเลอนหายไปจากชมชน ผลการศกษา พบวา ชมชนหนองผกนากมการรองและเลนเพลงพนบานตามเวลาหรอโอกาสตางๆ ตอมาเมอสภาพสงคมวฒนธรรมเปลยนแปลงไป สงผลใหเพลงพนบานไมไดรบความนยมเหมอนเชนในอดต มเพยงพอเพลง แมเพลงสงวยทพยายามสบทอดบทเพลงพนบาน ซงยงขาดแนวทางในการวางแผนรวมทงการด าเนนงานทยงไมเปนรปธรรมเทาใดนก ผศกษาเสนอแนวทางการอนรกษและฟนฟเพลงพนบานชมชนหนองผกนากทมาจากคนในชมชน 3 ประเดน ดงน (1) มการรวมกลมเพอศกษาและรวบรวมเพลงพนบานตลอดจนประเพณวถชวตทเกยวเนองกน จากนนน าผลการศกษามาจดท าเปนแหลงเรยนรถาวร (2) สงเสรมใหคนในชมชนตระหนกและเหนคณคาของเพลงพนบ าน ดวยการฟนฟประเพณ วถชวตและสรางบทบาทหนาทใหกบเพลงพนบาน (3) พฒนาการเรยนการสอนเพลงพนบานของโรงเรยนวดหนองผกนากใหนาสนใจ มการฝกหดเพลงพนบานอยางตอเนอง และสงเสรมใหมการรองและเลนเพลงพนบานในโอกาสตางๆ อยางสม าเสมอ

วนวสาข รฐกจวจารณ ณ นคร (2556: ง) ไดท าการศกษาเรองการศกษาผลกระทบของการทองเทยวทมตอวฒนธรรมอาหารทองถน: กรณศกษา เขตเทศบาลปาย ต าบลเวยงใต อ าเภอปาย จงหวดแมฮองสอน งานวจยชนนเปนงานวจยเชงคณภาพทมวตถประสงคศกษาผลของการพฒนาทางการทองเทยว สภาพชวต วฒนธรรมอาหารทองถน และผลกระทบทางการทองเทยวทงกอนและหลงการจดการทองเทยวในเขตเทศบาลปาย ต าบลเวยงใต อ าเภอปาย จงหวดแมฮองสอน โดยมวธการวจยจากการเกบและรวบรวมขอมลจากการศกษาทางเอกสาร การส ารวจขอมลภาคสนาม การเกบขอมลจากชดค าถาม การสมภาษณแบบเปนทางการจากประชากรกลมตวอยาง 150 คน และการสงเกตการณจากการเขารวมกจกรรมในพนท จากการศกษา พบวา วฒนธรรมอาหารทองถนทโดดเดนและเปนเอกลกษณในเขตเทศบาลปาย แบงไดเปน 2 กลม คอ วฒนธรรมอาหารของชาวไทใหญและชาวลานนา ทงสองกลมมลกษณะอาหารทเรยบงายทงการผลต การบรโภค และรสชาตทไดจากพช ผก แมลง เนอสตวทหาไดในพนท โดยมความตางทางรสนยมการบรโภค กลาวคอ ชาวไทใหญนยมบรโภคขาวเจาและพชผก ขณะทชาวลานนานยมบรโภคขาวเหนยวและเนอสตว ดานผลกระทบการจดการทองเทยว พบวา วฒนธรรมอาหารทองถนในเขตเทศบาลปาย สามารถแบงไดเปน 2 ชวง

สำนกหอ

สมดกลาง

28

คอ กอนการสงเสรมการทองเทยว วฒนธรรมอาหารทองถนเกดจากการผสมผสานจากหลากชาตพนธทอาศยอยในพนท ระยะน การด ารงชวต สภาพนเวศ และวฒนธรรมอาหารทองถนยงคงมความสมบรณและเปนตามรปแบบดงเดม ชวงท 2 คอ หลงสงเสรมการทองเทยว ปรากฏการณทางการทองเทยวถอเปนตวเรงทท าใหวฒนธรรมอาหารทองถนเกดการเปลยนแปลงมผลมาจากสภาพทางกายภาพ ท าใหพนทสามารถผลตวตถดบเพอการผลตอาหารทองถนมนอยลง วตถดบทเคยหาไดจากพนทมราคาสง หายาก และถกแทนดวยวตถดบจากวฒนธรรมอาหารอน ท าใหรปแบบการผลตอาหารเพอการบรโภคของคนทองถนเปลยนไป รวมถงการเขามาของคนตางถนและนกทองเทยวทน าเอาวฒนธรรมการบรโภคแบบสมยนยมเขามาแทนท จงท าใหอาหารทองถนถกลดบทบาทและตองปรบเปลยนรปแบบอาหารใหเปนตามสมยนยม ในขณะทผลกระทบดานบวกการทองเทยวถอเปนกระบวนการทางอนรกษ ประดษฐและรอฟนวฒนธรรมอาหารทองถนท เกดจากการมสวนรวมของประชากรในพนท

นาฏยา มหงษ (2556: ง) ไดท าการศกษาเรองการจดการพพธภณฑกายวภาคศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มวตถประสงคเพอศกษาประวตและการด าเนนการของพพธภณฑกายวภาคศาสตร และศกษาปญหาของการจดการพพธภณฑกายวภาคศาสตร และจดท าแนวทา งการปรบปร งและการจ ดการ พพธภณฑกายวภาคศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ระเบยบวธการวจยคอ การเกบขอมลดวยการสมภาษณบคคลทเกยวของ จ านวน 5 คน และเกบขอมลดวยแบบสอบถามกบนสตคณะแพทยศาสตร จ านวน 199 ชด จ าแนกและวเคราะหเนอหา 3 ดาน ดงน รปแบบการจดแสดงในพพธภณฑ การจดสรรพนทส าหรบนทรรศการ และการจดการพพธภณฑ ผลการศกษาพบวา 1. พพธภณฑกายวภาคศาสตรเปนพพธภณฑสถานภายในมหาวทยาลยทเปนพพธภณฑเฉพาะทางการแพทย และเปนพพธภณฑท มการจดแสดงวตถทถาวร เนองจากวตถทจดแสดงภายในเปนอวยวะในรางกายมนษยทรกษาดวยวธการก าซาบดวยสารพลาสตก (Plastination) จากการวเคราะหแบบสอบถามพบวา 2. พพธภณฑมวตถประสงคในกา รจดแสดงเพอใหส าหรบนสตแพทยใ ชประกอบการเรยนการสอนรายวช า มหกายวภาคศาสตร โดยการจดแสดงภายในมระบบตามหลกการทางกายวภาคศาสตรใหคณคาทางวชาการแกนสตแพทยทมาชมภายในพพธภณฑ และสามารถเปนแหลงเรยนรตลอดชวตใหกบนสตแพทย 3. สวนแนวทางในการพฒนา มดงน พพธภณฑกายวภาคศาสตรควรมการจดตงคณะกรรมการบรหารพพธภณฑเพอการบรหารจดการและขอสนบสนนงบประมาณส าหรบเปนการลงทน และคาใชจายการปรบปรงการจดแสดงในการจดท าวตถชนสวน และจดหาครภณฑเพมเตมส าหรบหองพพธภณฑเพอเปนแหลงเรยนร คนควาเพมเตมส าหรบนสตแพทย และจดใหมเจาหนาทหรอบคลากรทมควา มร ด านกา ยวภ าคศาสตร และกา รจ ดกา รพ พธภณฑ เพอด า เน นการเฉพาะทาง ดา น กายวภาคศาสตร คอ การช าแหละ (Dissection) ชนสวนอวยวะรางกายมนษยเพอน ามาท าเปนวตถจดแสดงในพพธภณฑ

แววรว ลาภเกน (2556: ง) ไดท าการศกษาเรองแนวทางการอนรกษภมปญญาของชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบร แนวทางการอนรกษภมปญญาของชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบร มวตถประสงคเพอศกษาและรวบรวมขอมลเกยวกบภมปญญาและวฒนธรรมในการท าสวนทเรยน จงหวดนนทบร เพอหาแนวทางทเหมาะสมในการอนรกษและสบทอดภมปญญา การท าอาชพ

สำนกหอ

สมดกลาง

29

สวนทเรยนจงหวดนนทบรหลงวกฤตน าทวมป 2554 โดยใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ศกษาสวนทเรยนในพนท 4 อ าเภอ ไดแก อ าเภอเมอง อ าเภอบางกรวย อ าเภอบางใหญ และอ าเภอปากเกรด โดยใชแนวค าถามประกอบการสมภาษณ และการสงเกตการณแบบมสวนรวมเปนเครองมอในการศกษา ผลการศกษาพบวา การท าสวนทเรยนของเกษตรกรจงหวดนนทบรนน มมาตงแตสมยกรงศรอยธยาโดยเรมจากการปลกทเรยนเปนอาชพภายในครอบครว เพอซอขาย แลกเปลยนระหวางชาวสวนดวยกนภมปญญาในการปลกทเรยนของชาวสวนจงหวดนนทบรนน เปนวธการและแนวคดทแฝงการพงพาระหวางคนกบธรรมชาต และการพงพาระหวางธรรมชา ตกบธรรมชาต โดยปลกพชเลกใหญใหเอออ านวยประโยชนภายในขนดสวน ขอเสนอแนะส าหรบ การอนรกษและพฒนาวฒนธรรมและภมปญญาของชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบร ไดแก การจดท าหลกสตรการศกษาเพมเตมในวชาเพมเตมเฉพาะทองถนขนใชท าการเรยนการสอนภายใน โรงเรยน ทกโรงเรยนในทองถน โดยใชครผสอนเปนชาวสวนทเรยน การจดท าเปนหลกสตรการศกษา ในโรงเรยน เปนวชาการอนรกษภมปญญาชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบร ซงเปนวชาเพมเตมเฉพาะ ในทองถนจงหวดนนทบร ใชท าการเรยนการสอนภายในโรงเรยนท กแหงของจงหวดนนทบร ผ เปนเจาของภมปญญาชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบรโดยตรง เปนผท าการสอนใหความรทงภาคทฤษฎและปฏบต หนวยงานหลกในการด าเนนการคอ องคการบรหารสวนจงหวดนนทบร จดท าเอกสาร ในรปแบบแผนพบ วารสาร หนงสอ โดยน าขอมลมาจากชาวสวนทเปนเจาของภมปญญาทแทจรงเผยแพรไปไวใหนกเรยนและบคคลทวไปไดอานในหองสมดโรงเรยน หองสมดประชาชน ชาวสวนทเรยนรวมตวกนเปนกลม จดใหมสถานทตงหรอส านกงานของกลม ทสามารถใหบคคลทวไปทสนใจตดตอเพอมาศกษา และรบขอมลเพมเตมเกยวกบภมปญญาชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบรได

สำนกหอ

สมดกลาง

30

บทท 3

วธด าเนนการวจย งานวจยเรอง “การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ” แสดงใหเหนถงแนว

ทางการจดการศลปะการแสดงโขน ทงรปแบบและลกษณะการถายทอดโขน ซงผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ โดยศกษาจากเอกสาร ต ารา และงานวจยท เกยวของ อกทงยงท าการเกบขอมลภาคสนาม โดยผวจยท าการเกบขอมลจากการสมภาษณ การสงเกต โดยมรายละเอยดดงน

1. การศกษาเอกสารและทบทวนวรรณกรรม

การศกษาเอกสารและทบทวนวรรณกรรม (documentary study) คอ การเกบรวบรวมขอมลหรอองคความรทปรากฏอยในแหลงวชาการตางๆ เชน หนงสอ ต ารา เอกสารทางวชาการ เปนตน เปนประเดนทเกยวของกบเรองราวทตองการท าวจย ท าใหผวจยไดทราบขอมล ในเรองทตองการท าการวจยในชนเบองตน ซงจะท าใหผวจยเขาใจถงลกษณะของปญหา ผวจยไดรวบรวมขอมลเกยวกบแนวคด ทฤษฎทเกยวของกบงานวจย น ามาปรบใชเพอเปนแนวทางการวจยในครงน เชน แนวคดการจดการทรพยากรวฒนธรรม การจดการวฒนธรรม เปนตน

2. การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม

การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม (field study) เปนการลงพนท ศกษา ดวยวธการสมภาษณอยางไมเปนทางการ จากครชชพ ขนอาจ บคคลผใหขอมลหลก นางปฐมาวด ขอปะกลาง ภรรยาของครชชพ นายทศพล ขนอาจ ลกชายของครชชพ เดกๆ ทเรยนโขนกบครชชพ ขนอาจ และผปกครอง และการสงเกตแบบไมมสวนรวม ในกจกรรมตางๆ ท เกดขน ภายใตการดแลของ ครชชพ ขนอาจ เชน การเรยนการสอน การฝกซอม การแตงตว แตงหนา พธไหวคร และพธครอบครโขน – ละคร รวมทงรปแบบการแสดงโขนทออกไปสสาธารณะ

การรวบรวมขอมลจากงานภาคสนาม โดยการถอดเทปการสมภาษณอยางไมเปนทางการ บนทกขอมลจากการสงเกตแบบไมมสวนรวม เพอแยกแยะวเคราะหขอมล และน าเสนอขอมลทไดมาใหตรงตามวตถประสงคท ตงเอาไว โดยใชขอมลจากการศกษาเอกสารและทบทวนวรรณกรรมเปนความร เบองตน เพอน าไปประกอบการว เคราะหและเปรยบเทยบกบงานวจยทเกยวของ จนน าไปสการอธบายผลการวจยและการอภปรายผล

การด าเนนงานการลงพนทเพอเกบขอมลภาคสนาม 1. วนท 12 มกราคม พ.ศ. 2555 ผวจยไดเดนทางไปยงบานโขนรมน า ต าบลศาลายา

รมคลองทววฒนา 53 เขาพบครชชพ ขนอาจ เพอแนะน าตวผวจย แจงวตถประสงคของงานวจย และนดหมายเพอท าการสมภาษณ บนทกภาพ และบนทกเสยงการสมภาษณ

สำนกหอ

สมดกลาง

31

2. วนท 14 มกราคม พ.ศ. 2555 ผวจยไดเดนทางไปยงนทรรศนรตนโกสนทร ถนน ราชด าเนนกลาง เขตพระนคร เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบการแตงหนา การแตงตว และ การน าเสนอผลงานการแสดงโขนชดสสาธารณะ ทงเบองหลงกอนการแสดง และเบองหนา โดยท าการถายภาพนง และภาพเคลอนไหว

3. วนท 16 มกราคม พ.ศ. 2555 ผวจยไดเดนทางไปยงบานโขนรมน า เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบการเรยนการสอน การถายทอดความรทางดานศลปะการแสดงโขนใหกบลกศษย โดยท าการบนทกเสยง และถายภาพนง

4. วนท 17 มนาคม พ.ศ. 2555 ผวจยไดเดนทางไปยงบานโขนรมน า เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบการฝกซอมการแสดงโขนสด โดยการบนทกเสยง ถายภาพเคลอนไหว และถายภาพนง

5. วนท 18 มนาคม พ.ศ. 2555 ผวจยไดรวมเดนทางไปยงจงหวดราชบร พรอมกบคณะโขนของครชชพ ขนอาจ เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบการแตงหนา การแตงตว การน าเสนอผลงานการแสดงโขนสดสสาธารณะ โดยท าการถายภาพนง และบนทกภาพเคลอนไหว ทงเบองหลงและเบองหนา

6. วนท 25 มนาคม พ.ศ. 2555 ผวจยไดเดนทางไปยงบานโขนรมน า เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบงานพธไหวคร และพธครอบครโขน – ละคร โดยการบนทกเปนภาพเคลอนไหว และถายภาพนง

7. วนท 14 มถนายน พ.ศ. 2555 ผวจยไดเดนทางไปยงบานโขนรมน า เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบการท าหวโขน การท าเครองแตงกายในการแสดงโขน โดยการบนทกเสยง และถายภาพนง

8. วนท 1 มนาคม พ.ศ. 2556 ผวจยไดเดนทางไปยงสถาบนศศนทร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบการแตงหนา การแตงตว และการน าเสนอผลงานการแสดงโขนชดสสาธารณะ โดยท าการถายภาพนง ทงเบองหลงกอนการแสดง และเบองหนา

9. วนท 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2556 ผวจยไดเดนทางไปยงหองเชา พนทเดยวกนกบรานอาหารลมระเบยงน า ใกลกบโรงเรยนกาญจนาภเษก ศาลายา จงหวดนครปฐม เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบสถานทและพนททใชเรยนและฝกซอมโขน การจดเกบหวโขน และเครองโขน ของครชชพ ขนอาจ โดยการบนทกเสยง และถายภาพนงเนองจากครชชพไดยายทพกอาศย

10. วนท 9 มนาคม พ.ศ. 2557 ผวจ ยไดเดนทางไปยงหองเชา พนทเดยวกนกบรานอาหารลมระเบยงน า ใกลกบโรงเรยนกาญจนาภเษก ศาลายา จงหวดนครปฐม เพอเกบขอมลภาคสนาม เกยวกบพธไหวคร และพธครอบครโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ โดยการบนทกเสยง และถายภาพนง

ดวยปจจบนน การตดตอสอสารสะดวกมากขน ทกคนมอปกรณทสามารถประชาสมพนธตนเอง ผานเครอขายทางอนเตอรเนต ทง Facebook Fan Page และ Line ท าใหผวจยไดรบทราบเรองราว ของครชชพ ขนอาจ ไดใกลชดยงขน บางงานทผวจยไมสามารถไปเกบขอมลภาคสนามได จงอาศยชองทางเหลา น เพอเกบรวบรวมมาเปนขอ มลแตทงน ผวจยไดท าการขออนญาตจา ก ครชชพ ขนอาจ ทกครงกอนน าขอมลมาใช

สำนกหอ

สมดกลาง

32

ในการลงพนทเพอเกบขอมลภาคสนาม ผวจยไดใชวธการวจย ดงตอไปน 2.1 การสมภาษณ

2.1.1 การสมภาษณแบบเจาะ ลก ( in-depth interview) เปนกา รสมภาษณบคคลในเชงลก เกยวกบแนวคด ทศนคต ความคดเหน ความรและความเขาใจเกยวกบศลปะการแสดงโขน โดยผวจยใชวธการสมภาษณแบบเจาะลกเฉพาะกบครชชพ ขนอาจ เพราะเปนบคคลผใหขอมลหลก (key informant) โดยจดท าแนวค าถามในการสมภาษณใหเปนไปตา มวตถประสงคทตงไว ดงน

1. ประวตสวนตว และผลงาน ของครชชพ ขนอาจ 2. ขอมลทวไปของศนยอนรกษศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ 3. กระบวนการถายทอดศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ เชน การ

เลอกรบนกเรยนระบบการเรยนการสอน วธการสอน 4. การฝกหด การฝกซอมเปนอยางไร 5. เครองแตงกาย และเครองประดบทใชในการแสดงโขน 6. บทลงโทษตอลกศษย 7. พธไหวคร และพธครอบครโขน – ละคร 8. การท าหวโขน ของครชชพ ขนอาจ 9. ความคดสรางสรรค ของครชชพ ขนอาจ ทเกยวกบศลปะการแสดงบน

พนฐานของโขน 10. การเผชญกบปญหา และวธการแกไข ของครชชพ ขนอาจ เปนอยางไร 11. ครชชพ ขนอาจ ไดรบการสนบสนนจากใคร หรอไม และชมชนใหการ

สนบสนนอยางไร 12. ศนยอนรกษศลปะการแสดงด าร งอยไ ดอยา งไร ในวถช วตของ

ครชชพ ขนอาจ 2.1.2 การสมภาษณแบบไมเปนทางการ เปนการพดคยสอบถามทวไป

เพอร วบร วมข อมล แนวคด ทศนคต ควา มคด เหน ความร ความเขา ใจเ กยว กบการจ ดกา รศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ โดยการสมภาษณผมสวนรวมในการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ไดแก นางปฐมาวด ขอปะกลาง (ภรรยาของครชชพ ขนอาจ) นายทศพล ขนอาจ (ลกชายของครชชพ ขนอาจ) เดกๆ ทมาเรยนศลปะการแสดงโขนกบครชชพ และผปกครองของเดกๆ

2.2 การสงเกต การสงเกต คอ การเฝาดสงทเกดขนอยางใสใจ และมระเบยบวธ เพอวเคราะหหรอหา

ความสมพนธของสงทเกดขนกบสงอน โดยในการวจยครงน ผวจยไดเฝาสงเกตการณทงแบบไมมสวนรวม (non-participant observation) และสงเกตการณแบบมสวนรวม (participant observation)

2.2.1 การสงเกตการณแบบไมมสวนรวม ไดแก การเขาไปลงพนทเกบขอมลการเรยนการสอนโขน การแสดงโขนตามสถานทตางๆ โดยเกบขอมลทงเบองหนาและเบองหลง

สำนกหอ

สมดกลาง

33

รวมทงการฝกซอมการแสดงโขนดวย การลงพนทเกบขอมลการท าหวโขนและการท าเครองแตงกายโขนทใชในการแสดง การลงพนทเกบขอมลการจดแสดงหวโขนตามสถานทตางๆ

2.2.2 การสงเกตการณแบบมสวนรวม ไดแก การเขาไปเปนสวนหนงในงานพธไหวครและครอบครโขนละคร โดยผวจยไดเขารวมพธกรรมนตงแตตนจนจบ 3. เครองมอทใชในการศกษางานวจย

3.1 แนวค าถามในการสมภาษณ 3.2 เครองมอในการจดบนทกรายละเอยดตางๆ ทไดจากการเดนส ารวจ สงเกตการณ

และการสมภาษณ สมดจดบนทก เครองเขยน เครองบนทกเสยง กลองถายภาพนง และกลองถายภาพเคลอนไหว 4. ประชาทศกษา

4.1 ครชชพ ขนอาจ บคคลผใหขอมลหลก (key informant) 4.2 บคคลผเกยวของทมสวนไดสวนเสย (stakeholder)

4.2.1 บคคลในครอบครว ไดแก นางปฐมาวด ขอปะกลาง (ภรรยาของ ครชชพ ขนอาจ) และนายทศพล ขนอาจ (ลกชายของครชชพ ขนอาจ)

4.2.2 ลกศษยโขนของครชชพ ขนอาจ 4.2.3 ผปกครองของเดกๆ ทมาเรยนโขนกบครชชพ ขนอาจ 4.2.3 ผทใหการสนบสนนครชชพ ขนอาจ ในเรองของการใหทพกอาศย

ภายในมหาวทยาลยกรงเทพธนบร 5. การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมล (data analysis) คอ การน าเอาขอมลทไดจากการคนควาวจยมาจดท าใหเป นระบบ โดยการหา ความหมา ย แยกแยะองคประกอบ รวมทงเชอมโยง และหาความสมพนธของขอมล เพอใหน าไปสความเขาใจตอการด ารงอย รวมทงแนวทางในการจดการใหปรากฏขนในการศกษาวจยในครงน โดยผวจยไดใชรปแบบการวเคราะหในลกษณะของการ เขยนบรรยาย (descriptive analysis) ใชวธการวเคราะหโดยการตความและแปลความหมาย รวมทงหาขอสรปจากขอมลทเปนรปธรรม ทไดจากการลงพนทเกบขอมล ไดแก

5.1 การวเคราะหขอมลจากเอกสาร (documentary analysis) 5.2 การลงพนทภาคสนามเพอเกบขอมล 5.3 การสมภาษณบคคลขอมลหลก และผมสวนไดสวนเสย การวเคราะหขอมลทไดจากการลงพนทภาคสนาม ผนวกกบการวเคราะหขอมลจาก

เอกสารตา งๆ ท าให ไดขอ มลเฉพาะของครชชพ ขนอาจ ซงเป นปจจ ยทน าไปส การจ ดกา รศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ

สำนกหอ

สมดกลาง

34

6. การน าเสนอขอมล การศกษาวจยน มรปแบบการน าเสนอผลการศกษาในลกษณะของการบรรยายความ

(descriptive analysis) ซงผลทไดจากการศกษา ส ารวจ สมภาษณ และการวเคราะหขอมลตางๆ น าไปสการสงเคราะห เพอน าเสนอแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ

สำนกหอ

สมดกลาง

35

บทท 4

การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ

หลงจากผวจยไดท าการทบทวนวรรณกรรม การเกบขอมลภาคสนาม ทงการสมภาษณ และการสงเกต ผวจยไดน าขอมลทงหมดมาวเคราะห และสงเคราะห จากนนท าการแยกแยะขอมลตางๆ ทไดรบมา แลวน าเสนอใหตรงตามวตถประสงคทไดตงเอาไว โดยแยกออกเปนเนอเรองตามหวขอตอไปน

1. ประวตของครชชพ ขนอาจ 2. การเรยนการสอนในคณะโขนเดก ของครชชพ ขนอาจ 3. พธไหวคร-ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ 4. หวโขน ของครชชพ ขนอาจ 5. ชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ 6. รายรบ-รายจายของครชชพ ขนอาจ กบการอนรกษศลปะการแสดงโขน

1. ประวตของครชชพ ขนอาจ

ภาพท 1 ครชชพ ขนอาจ

สำนกหอ

สมดกลาง

36

1.1 ประวตสวนตว นายชชพ ขนอาจ หรอนายสมชาย ขนอาจ (ชอ – นามสกล ตามบตรประชาชน) เกด

วนท 12 ตลาคม พ.ศ. 2498 ใชชวตครวมกนกบ นางปฐมาวด ขอปะกลาง มบตรรวมกน 1 คน คอนายทศพล ขนอาจ (ชชพ ขนอาจ, 2556)

ครชชพเรยนศลปะการแสดงหลายแขนง ไดแก การขบรอง การรา และทาเพลง จากลงสาคร ยงเขยวสด หรอโจ หลยส ศลปนแหงชาต สาขาศลปะการแสดง และนาความรทไดรบไปประกอบอาชพตงแตในวยเดก (ชชพ ขนอาจ, 2555) ตอมาครชชพเพมเตมความรทางดานโขนจากแผนวซดเพลงนาฏศลป และประสบการณการทางาน วามการแสดงและมววฒนาการเปนอยางไร เพอนามาปรบใชในแบบของตน เชน ในงานแสดงโขนท “วงสราญรมย” ครชชพ ขนอาจ (2556) เลาใหฟงวา “ชวงทรองเพลงไทยเดมอยนน มทอนเออนทไปไมถง เพราะไมไดเรยนมาทางดานนอยางลกซง และฟงจากคนอนรองและฝกรองตาม จงไมรหลกการ ในงานมครเพลงทานหนงชอ “ครแจ” ชวยรองอยดานหลง ภายหลงเสรจงาน ครแจมาแนะนาวาการรองใหถกตองตองทาอยางไร”

เรมแรกครชชพสอนการแสดงนาฏศลปตางๆ เชน ราอวยพร ราฉยฉายพราหมณ เปนตน พอเรมมเดกมาเรยนมากขน ครชชพจงเรมสอนโขน

1.2 ผลงาน และประกาศเกยรตคณ 2545 เกยรตบตร การสนบสนนกจกรรมทางการศกษา โดยสาธตการทาหวโขน ในงานเทพสมฤทธวชาการ 45

เกยรตบตร การประกวดกลองยาว งานเฉลมฉลองสะพานพระราม 5 และมหกรรมของด 453 ป เมองนนท

2546 เกยรตบตร อาจารยรบเชญฝกซอมโขนรนจวแกคณะนกเรยน โรงเรยนเทพสมฤทธวทยา 2547 โลเกยรตคณ ผใหการสนบสนนงานดานการศกษา เพอประโยชน แกเยาวชนอยางสมาเสมอ จากโรงเรยนเทพสมฤทธวทยา 2548 ประกาศเกยรตคณ รายการ “คนดคสงคม” ออกอากาศทางสถาน โทรทศน UBC ชอง 07 2549 หนงสอพมพ X – Cite ไทยโพสต “คนดชวยเหลอคนดของสงคม” หนงสอพมพ X – Cite ไทยโพสต “ครชชพสอนโขนเดกยงโดนโกง” รวมรายการ “คน คน ฅน” ของทวบรพา ตอนครโขน 2551 นตยสารชวตตองส เรอง “ครชพ หรอ สมทรง ขนอาจ ครโขนเพชรเมด เอกแหงโคลนตม” งานแสดงถวายหนาพระทนง ทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนาพรรณวด งานประกวดมหกรรมรวมพล ทบนมเบอรวน

ณ อมแพค เมองทองธาน 2552 เกยรตบตร การแสดงโขนในงาน “งานเทพสมฤทธวชาการ 51” ณ โรงเรยนเทพสมฤทธวทยา ไมปรากฏป สมภาษณวารสารตางประเทศ ในเรอง “Saving little souls”

สำนกหอ

สมดกลาง

37

สมภาษณวารสารตางประเทศ ในเรอง “Dance master on mercy mission” สารบานเรา กลมกระดาษและบรรจภณฑ เครอซเมนตไทย ซมการทาหวโขน

ประกาศเกยรตคณ จากรายการ ทวอาสา เก ยร ตบตร ยกยอ ง เช ดชเ ก ยร ต เป นคร ภมปญญา ทองถน สา ขา

ศลปวฒนธรรม ไทย ประเภทการแสดงโขน จากโรงเรยนวดปรนาวาส เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร

2. การเรยนการสอนในคณะโขนเดก ของครชชพ ขนอาจ 2.1 การรบสมคร และการคดเลอกตวแสดง คณะโขนเดก ของครชชพ ขนอา จ เป ดรบสมครลก ศษยโขนตงแ ตเดกอาย 5 ป

จนกระทงนกศกษาในระดบมหาวทยาลย ทเกดจากความสนใจและสมครใจของตวผ เรยนเอง และความตองการของผปกครองในการใหบตรหลานไดรบการปลกฝงความรทางดานการแสดงโขน

ครชชพ ขนอาจ (2555) เลาใหฟงเกยวกบการคดเลอกตวแสดงวา “...เรมจากลกศษยทกคนตองทาการฝกซอมเหมอนกน เรมจากฝกทาลง ทาใหลกศษยทกคนไดผานการเปนนกแสดงโขนลง และหากลกศษยคนใดมรปรางสงจะใหเรยนโขนยกษเพม คนใดหนาตาด ผวพรรณสะอาด รปรางไมสงเกนไปจะไดฝกตวพระและตวนาง ในขนตอนของการฝกซอมเบองตน ครชชพจดกลมผ เรยนเปน 2 กลม คอ ลงแถวและยกษแถว โดยไมมการตอบท และไมมทาราตบท ในระหวางการฝกซอม ครชชพจะสงเกตเชาวปญญา การถาม-ตอบ การโตตอบ บคลกทาทาง ความเขาใจ และความจาของลกศษยแตละคน เพอพจารณาคดเลอกใหเรยนการราตอบทและฝกซอมการตทา ทาใหลกศษยคนอนเกดความกระตอรอรนในการเรยนมากขน...”

ตวอยางลกศษยในคณะโขนเดก ของครชชพ ขนอาจ 2.1.1 โขนพระ เดกหญงปร ะไพพร ศร พฒ (พลอย) อาย 10 ป กา ลง เร ยนอย ช น

ประถมศกษาปท 3 โรงเรยนวดประดในทรงธรรม เปนหลานของครชชพ ซงเปนลกศษยโขนคนแรกของคร เมอกอนเรยนและฝกซอมโขนทกวนเพราะอยบานเดยวกน แตปจจบนเรยนเฉพาะวนเสาร – อาทตย และชวงปดเทอม โดยเดกหญงประไพพร ศรพฒ เตมใจในการเรยนโขนเอง ไมมใครบงคบ ในงานแสดงโขนรบบทเปน “พระราม” (ประไพพร ศรพฒ, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

38

ภาพท 2 เดกหญงประไพพร ศรพฒ หรอนองพลอย รบบท “พระราม”

2.1.2 โขนยกษ เดกชายพงศภค แยมเดช (พง) อาย 12 ป กาลงเรยนอยชนประถมศกษาป

ท 6 โรงเรยนวดปรนาวาส เรมเรยนโขนกบครชชพมาปทผานมาในกลมยกษแถว ปจจบนรบบทเปน “ทศกณฐ” (พงศภค แยมเดช, 2555) เลาใหฟงวา “...ชอบเรยนโขน มาเรยนกบครชชพทกวน เพราะอยใกลบาน เดนทางไปมาสะดวก บางวนอยซอมโขนจนคา คณพอกบคณแมไมวาและไมหาม เพราะรวาอยทไหน ถาวนไหนกลบบานดก ครชชพจะขบรถไปสง...”

ภาพท 3 เดกชายพงศภค แยมเดช หรอนองพง รบบท “ทศกณฐ”

เดกหญงปนดดา จ ตรกมน (นองนด) อา ย 13 ป กา ลงเ รยนอยช นมธยมศกษาปท 1 โรงเรยนมธยมปรนาวาส เรยนโขนได 2 ป โดยเรมเรยนจากยกษแถว ตอมาครชชพสอนทาราตบทให ปจจบนเลนเปน “พเภก” เดกหญงปนดดา จตรกมน ฝกโขนทกวนหลงเลกเรยน เพราะรสกสนกสนาน (ปนดดา จตรกมน, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

39

ภาพท 4 เดกหญงปนดดา จตรกมน หรอนองนด รบบท “พเภก”

เดกหญงปยธดา แกวสอน (ตกตา) อาย 13 ป กาลงเรยนอยชนมธยมศกษาปท 1 โรงเรยนมธยมปรนาวาส (ปยธดา แกวสอน, 2555) เลาใหฟงวา “...เรยนโขนไดปกวา โดยเพอนชกชวนใหมาเรยน ชอบเพราะสนก เพอนเยอะ คณพอคณแมสนบสนนดวย มาเรยนทกวน ฝ กทกวนหลงเลกเรยน ปดเทอมมาทกวน เพราะใกลบานปจจบนรบบทเปนยกษแถว...”

ภาพท 5 เดกหญงปยธดา แกวสอน หรอตกตา รบบท “ยกษแถว”

เดกชา ยอา นา จ น าปา งพน (บ วย ) อาย 10 ป กา ลง เ รยนอย ช นประถมศกษาปท 4 โรงเรยนเอกชย เรมเรยนโขนกบครชชพมาไดเดอนกวา โดยคาแนะนาของนาทเปนตารวจ และมความนบถอครชชพ ปกตเรยนโขนทโรงเรยนเอกชย เดกชายอานาจ นาปางพน มาเรยนวนเสาร – อาทตย เพราะบานอย จงหวดสมทรสาคร และตองใหคณพอคณแมขบรถมาสง ปจจบนรบบทเปน “ยกษแถว” (อานาจ นาปางพน, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

40

ภาพท 6 เดกชาย อานาจ นาปางพน หรอบวย ปจจบนรบบทเปน “ยกษแถว”

2.1.3 โขนลง เดกชา ย มนมงคล คล งทอง ( มวส ค ) อาย 6 ป ก าล ง เร ยนอย ช น

ประถมศกษาปท 1 โรงเรยนมงประสงควทยา เรยนโขนกบครชชพมาไดระยะหนง รสกชอบและสนกสนาน ปจจบนรบบท “หนมาน” (มนมงคล คลงทอง, 2555)

ภาพท 7 เดกชายมนมงคล คลงทอง หรอมวสค รบบท “หนมาน”

2.2 การสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ ครชชพ ขนอาจ เปดการสอนโขนทกวน กาหนดหยดทกวนพระเพอนงสมาธ ในวน

ธรรมดาสอนตอนเยนหลงเลกเรยน และวนเสาร – อาทตยสอนทงวน ครชชพไมบงคบลกศษยวา ตองมาเรยนทกวน ขนอยกบความสะดวก ครชชพ ขนอาจ เปนผฝกสอนโขนใหกบลกศษยเองทงหมด โดยมนายทศพล ขนอาจ บตรชายของครชชพเปนผชวยในการฝกสอน การ แสดงบางชด นายทศพล ขนอาจ เปนผ คดออกแบบ เชน B – Boy โขนไทย เปนการแสดงการเตนแนวสตรทแดน ซ

สำนกหอ

สมดกลาง

41

(Street Dance) ผสมกบแมทาโขนลง การแสดงไทยประยกตในเพลงลกทง เชน “ตวกไทย ใจกไทย” ของนายจกรพนธ อาบครบร เปนตน (ชชพ ขนอาจ, 2555)

2.2.1 ตารางการสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ วนจนทร – ศกร เวลา 15.30 – 17.30 น. เนอหาตามตารางเรยน คอ รา

กฤดาภนหาร ระบาเทพบนเทง ระบาเชญพระขวญ ราศรนวล พระรามตามกวาง (ตด) ยกรบ และขนอน บอยไทย

วนเสาร – อาทตย เวลา 08.30 – 16.00 น. เพมรายละเอยดการสอน คอ พระรามตามกวาง ทาการสอนทงฉบบตดและฉบบเตมเพลง เพลงกราวใน และเพลงกราวนอก ทใชในการแสดงโขนตอนยกรบดวย

ภาพท 8 ภาพตารางการซอม ของครชชพ ขนอาจ

รายละเอยดตามตารางการสอน เปนชดการแสดงหลกทถกใชเปนประจาเมอลกคาตดตอเขามา เชน ระบากฤดาภนหาร, การแสดงโขนชด “พระรามตามกวาง” และโขนชด “ยกรบ” (ชชพ ขนอาจ, 2555)

2.2.2 ค าอธบายรายวชา ในการเรยนการสอนโขน มคาอธบายรายวชาเพอใหทราบถงแบบแผน

หลกการ และวตถประสงคในการสอน จดทาโดยนางปฐมาวด ขอปะกลาง (2556) และเลาใหฟงวา “...เดกทมาเรยนโขน จะไดรวา จะไดรบอะไรกลบไป ไมใชสอนแบบเลอนลอย ไมมหลกการ และไมไดสอนแบบผดๆ...” รายละเอยดในคาอธบายรายวชา มดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

42

1

ภาพท 9 ภาพรายละเอยดคาอธบายรายวชาโขน ของครชชพ ขนอาจ หนาท 1

สำนกหอ

สมดกลาง

43

2

ภาพท 10 ภาพรายละเอยดคาอธบายรายวชาโขน ของครชชพ ขนอาจ หนาท 2

ครชชพ ขนอาจ เปนผสอนโขนใหกบลกศษย ทงตวละครพระ - นาง ตวละครยกษ และตวละครลง โดยครชชพยอมรบวา “...ตวครนน ดและเรยนรมาจากครเทป (แผนวซดท เกยวกบการแสดงนาฏศลป มขายตามรานคาตลาดทวไป) ทเปนอาจารยหรอนาฏศลปนของกรมศลปา กรแสดงไว แลวจามาฝกเอาเอง...” ซงครเทปปฏบตอยางไร ครชชพจะทาตามแบบนน จ งทาใหสามารถจดจารายละเอยดตางๆ แลวนามาสอนใหกบเดกๆ ได เมอครงทอาจารยจากสถาบนบณฑตพฒนศลป ของกรมศลปากร มาเยยมเยยนครชชพถงทบาน ตางแปลกใจวาครชชพสอนคนเดยวทงหมดเลย ไมวาจะเปนตวละครพระ ตวละครนาง ตวละครยกษ และตวละครลง ซงตางกบทางกรมศลปากรทใชครเฉพาะทาง คอ ครพระสอนเฉพาะตวพระ ครนางสอนเฉพาะตวนาง ครยกษสอนเฉพาะตวยกษ และ

สำนกหอ

สมดกลาง

44

ครลงสอนเฉพาะตวลง ครชชพใหเหตผลวา “...ทตองสอนคนเดยวทงหมด เพราะไมมใครสอน ไมมเงนวาจาง และไมไดยากอะไร อาศยเรยนรจากครเทปบาง และครพกลกจาบาง...” ในเวลาไปงานแสดงตางๆ ครชชพจะสงเกตการรา การออกทาทาง และนากลบมาสอนใหกบลกศษย

ครชชพสอนลกศษยใหรจกการรอง การรา เนนการฟงจงหวะจากเสยงกลอง ดงคาวา “รจกรอง รจกรา” ผเรยนตองจาเนอเพลง ขบรอง และเออนได หากจาไมไดจะทาใหไมสามารถราไดถกตอง “เนนจงหวะ ฟงเสยงกลอง” บทเพลงทใชสาหรบการแสดงโขน สวนใหญจะเปนเพลงหนาพาทย เปนเพลงคร ไมมบทรอง มแตทานอง ซงใครไมไดเรยนดนตรไทยมา จะจบจงหวะยาก ครชชพจะยาบอกกบเดกๆ วา การเนนจงหวะ คอการฟงเสยงกลอง พอกลองดง “ตม” กลงจงหวะ จะทาใหการแสดงดพรอมเพรยงกน การฝกโขน ครชชพจะใหเรมตนตงแตการยาเสา กคอ จบเสาหรอดนเสาแลวยกขา จากนนวางเทาลงพน ยาๆ ไปตามจงหวะ มดดมอ, ดดเทา , ถบเหลยม, แมทาลง, แมทายกษ, ทาเหยยบ, ทาขนลอย, ทาลอยสง เปนตน

ภาพท 11 ตวอยางการสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ

2.2.3 การแตงกายของลกศษยโขน ครชชพไมไดกาหนดการใสเสอในเวลาเรยนโขน แตเมอถงเวลาเรยนลกศษย

ทกคนรหนาท วาตองเปลยนกางเกงหรอกระโปรงเปนการนงโจงกระเบนสแดง ลกศษยแตละคนเตรยมผาแดงมาเอง หรอใชผาแดงของครชชพทจดเตรยมไว โดยลกศษยจะสามารถนงโจงกระเบนดวยตวเอง และครชชพสอนลกศษยเสมอวา “เปนพตองชวยนอง” (ชชพ ขนอาจ, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

45

ภาพท 12 ภาพการนงโจงกระเบน ของลกศษยคณะโขนเดก ของครชชพ ขนอาจ

2.2.4 ค าอธบายทาโขน ของครชชพ ขนอาจ คาอธบายทาสอนโขน ชด “ยกรบ” ของครชชพ เชน

2.2.4.1 หนมาน ทาท 1 ยกษเหยยบลง ลงเหยยบยกษ ทาท 2 ยกขาขวาลอย

ภาพท 13 ทายกขาขวาลอย

สำนกหอ

สมดกลาง

46

ทาท 3 ขาขวาเหยยบยกษ ขาซายเหยยบไหลยกษ

ภาพท 14 ทาขาขวาเหยยบยกษ ขาซายเหยยบไหลยกษ

2.2.4.2 พระราม ทาท 1 ทาตอศอก (ตางคนตางยน)

ภาพท 15 ทาตอศอก

ทาท 2 ขนเหยยบลอยสง ตงทา ถงจะยายมาขาเกยวไขว

ภาพท 16 ทาขนเหยยบลอยสง ตงทาถงจะยายมาขาเกยวไขว

สำนกหอ

สมดกลาง

47

2.2.4.3 พระลกษมณ ทาท 1 ขาขวาเหยยบยกษ ขาซายเหยยบไหลขวายกษ ทาท 2 ขาซายเหยยบ ขาขวายกลอย

ภาพท 17 ขาซายเหยยบ ขาขวายกลอย

2.2.4.4 ทาลอยสงในกลมตวละคร 4 คน ทาลอยสงลอยท 1 เหยยบหนมาน 2 ขา (พระรามเหยยบ) ลอยสงท 2 ขาขวาพระรามเหยยบขาขวาหนมาน เพอเอาขา

ซายพระรามแตะแขนทศกณฐ (ชชพ ขนอาจ, 2556)

ภาพท 18: ทาลอยสงลอยท 1

สำนกหอ

สมดกลาง

48

ภาพท 19 ทาลอยสงลอยท 2

2.2.5 สถานทในการสอนโขน 1. ในบานโขนรมนา รมคลองทววฒนา 53 บรเวณทใชในการสอนโขน ม 2

สวน คอ 1) หองโถงชนบน เปนพนไม มการจดตงเศยรเทพ เศยรคร และหวโขนตางๆ หนปนปน หนละครใหญ โดยลกศษยทมาเรยนโขน หลงจากเปลยนนงผาแดงเรยบรอยแลว จะนงพบเพยบรอบรเวณดานหลงของหองโถง ซงตดกบเวททยกพนสงขน ดานขวาของหองโถงจะเปนทจดตงเศยรเทพ เศยรครตางๆ รวมทงชนวางจดเกบหวโขน ดานซายของหองโถงจะเปนทจดตงหนปนปนตวละครตามวรรณคดไทย และเกาอบนวม ไวสาหรบตอนรบแขกผหลกผใหญ สวนดานหนาจะวางเกา อบนวม ไวสาหรบตอนรบแขกผหลกผใหญเชนเดยวกน (ชชพ ขนอาจ, 2555)

ภาพท 20 หองโถงชนบน ของบานโขนรมนา รมคลองทววฒนา 53

และ 2) บรเวณชนลางของบาน โดยจะมหองเลกๆ แบงเปนสดสวนไว 2 ดาน ทงซายและขวา เปนพนปน บรรยากาศดานหลงโลง ไมมฝาปด เหนพนทโลงทอย ดานหลง ดานหนาเปนบนได หองทถกแบงไวไดถกจดวางหวโขน หนปนปนตวละครวรรณคด และตรงกลางวางหนละครใหญ โดยพาดเกยวไวกบคานไม เหตทตองลงมาซอมขางลางดวย เนองจากวา จานวนลกศษยทมาเรยนโขนเพมขน และตองมฝกซอมตลงกา กระโดดโลดเตนในทาตางๆ จงยายลงมาเรยนโขนขางลาง (ชชพ ขนอาจ, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

49

ภาพท 21 บรเวณชนลาง ของบานโขนรมนา รมคลองทววฒนา 53

2. หองเชา ใกลรานอาหารลมระเบยงนา ศาลายา เนองจากครชชพ ไดยายทพกอาศยจากบานโขนรมนา รมคลองทววฒนา

53 มาเชาอยบรเวณรานอาหารลมระเบยงนา ใกลกบโรงเรยนกาญจนาภเษกวทยาลย นครปฐม (พระตาหนกสวนกหลาบมธยม) ศาลายา พนททใชในการเรยน การสอน และการฝกซอมโขน เปนเหมอนลานกวางมหลงคา โดยหองเชาทครชชพพกอาศยอยทางซายมอ และรานอาหารลมระเบยงนาอยดานหลงของบรเวณทใชในการนน พนทตรงน หากครชชพใชฝกซอมโขนใหกบลกศษย เจาของทจะไมคดคาใชจายในการใชพนท แตหากครชชพทากจกรรมอนๆ เพมเตม ครชชพตองเสยคาเชาในแตละกจกรรม (ชชพ ขนอาจ, 2556)

ภาพท 22 บรเวณลานซอม มหลงคา อยในพนทกบหองเชา ใกลรานอาหารลมระเบยงนา ศาลายา 3. พธไหวคร-ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ

พธไหวคร-ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ จดขนทกปในวนอาทตยสดทายของเดอนมนาคม โดยผวจยเขาเกบขอมลน เมอวนท 25 มนาคม พ.ศ. 2555 ณ บานโขนรมนา ตงอยทรมคลองทววฒนา 53 ศนยศลปวฒนธรรม ของครชชพ ขนอาจ มผาปาสามคค ของอาจารยเฉลา ศรคลายประธานผดาเนนงานผาปา เขารวมในพธนดวย ผาปาสามคคนมวตถประสงคเพอชวยเหลอศนยศลปวฒนธรรม ของครชชพ ขนอาจ ใหดาเนนการตอไปได โดยครชชพจะนาเงนทไดในสว นน ไปทาประโยชนทเกยวกบศนยศลปวฒนธรรมตอไป ในพธไหวคร- ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ แบงออกเปน 2 ภาค คอ (1) ภาคเชา และภาคบาย ในกจกรรมภาคเชา เปนพธทางสงฆ ทาบญเลยงพระ จากนนจงเปนพธไหวครโขนละคร เสรจกจกรรมในภาคเชา ดวยการ รบผาปาสามคค จาก

สำนกหอ

สมดกลาง

50

อาจารยเฉลา ศรคลาย และมอบศรษะเทพตางๆ ใหกบผทมารวมงานผาปาสามคค และ (2) ภาคบายเปนพธครอบครโขนละคร

3.1 ลานพธ ลานพธ เปนโตะทมขนาดกวางและใหญ พรอมทงปผาพนสขาวไวอยางเรยบรอย มการ

จดตงเศยรเทพเทวาไลระดบกน ชนบนสดเปนพระพทธรปหรอพระประจาบาน รองลงมา คอ ศรษะเทพตางๆ เรยงจากลาดบชนของเทพ เรมตงแต พระพรหม พระอศวร พระนารายณ พระพฆเณศวร พระพราพ พระปรคนธรรพ ไปจนถงหวโขนยกษ หวโขนลง เทรด และชฎา ทใชในการแสดง โดยจะกาหนดใหลงอยขวา ยกษอยซาย มฤๅษพอแกตงกลาง

ภาพท 23 ลานพธ

3.2 เครองเซนสงเวย เครองเซนสงเวย แยกเปนของคาว และของหวาน โดยของคาวจดไว 3 ชด คอ สก 2 ชด

และดบ 1 ชด ของสกจะนามาถวายพระพทธชดหนง และครเทพเทวาอกชดหนง สวนของดบนาถวายพระ พราพเทานน ไดแก หวหม ไกตม ปลานง ปนง หอยแครง ไขตม ขาวสก ฟก ฟกทอง เผอก และมนเทศ ของหวาน เนนเปนขนมทมชอมงคล ไดแก ทองหยอด ฝอยทอง ขนมชน ขนมถวยฟ ขนมตมขาว ตมแดง ขนมหชาง เนย ถว งา และผลไม 9 อยาง โดยเลอกใชผลไมท มความหมายของชอด หาซอไดงายตามฤดกาลนนๆ เชน ขนน มะพราวออน ออย กลวยนาวา สบปะรด สาล แอปเปล สมโอ เปนตน สวนผลไมดงตอไปน ไมนยมนามาถวาย เชน มะเฟอง มะไฟ ละมด ลางสาด เพราะชอไมเปนมงคล นอกจากนนยงประกอบดวย พานบายศร บายศรปากชาม เทยนข ผง หมากพล บหร นม นาหวานสแดง นาขาว นาชา และเหลา

สำนกหอ

สมดกลาง

51

ภาพท 24 ภาพการจดวางเครองเซนสงเวยทงคาวหวาน และบายศรปากชาม

ครชชพ ขนอาจ (2556) กลาววา “...การจดเครองเซนสงเวยทงคาวหวาน ตองจดใหเตมท ตามกาลงทรพยทม ไมเหนยมจนเกนไป และไมฟงเฟอจนเกนตว คอ ตองเลยงดปเสอใหคร อม แตตองไมเกนกาลงทเราม...”

หลงจากลาเครองเซนสงเวยนแลว ครชชพจะนาอาหารทงคาวหวานเหลาน นาแจกจายใหกบเดกๆ และแขกทมารวมงาน ไดรบประทานกน โดยเฉพาะไขตม ครชชพจะแจกจายใหกบลกศษยทเรยนโขนดวยตวเอง

3.3 วงดนตรปพาทยประกอบพธไหวคร วงดนตรปพาทยทมารวมงานประกอบพธเรยกวา “ระนาด” (ชชพ ขนอาจ, 2556) ใน

งานมเครองดนตรทใชบรรเลงประกอบพธ ไดแก กลองทด ตะโพน ระนาดเอก ระนาดทม และฉง นกดนตรลวนเปนเพอน และลกศษยทเคารพนบถอในตวครชชพ ไมมปพาทยทาเพลงเหมอนเชนดนตรทใชประกอบพธไหวคร-ครอบครโขนละคร อยางทางกรมศลปากร

ภาพท 25: วงดนตรประกอบในงานพธไหวคร-ครอบครโขนละคร

สำนกหอ

สมดกลาง

52

ชวงพธไหวครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ ระหวางอญเชญเทพเทวาเขาส พธ ขณะทครชชพไดกลาวบทสวดอยนน จะมเครองดนตรทใชในพธอนศกดสทธของพราหมณประกอบพธน ดวย คอ มการเปาสงข ตฆอง ลนกระดง และเดาะบณเฑาะว

ภาพท 26 การประกอบพธทางศาสนาพราหมณ โดยการเปาสงข ตฆอง และลนกระดง

ภาพท 27 การประกอบพธทางศาสนาพราหมณ โดยการเดาะบณเฑาะว

3.4 ผเขารวมพธ ครชชพไมไดจากดวา คนทเขารวมงานตองเปนลกศษยท เรยนโขนเทานน เพยงมองวา

งานพธไหวคร- ครอบครโขนละครน ถงแมวาจะเปนพธทสาคญยงสาหรบผเรยนทางดานนาฏศลป แตกยงเปนพธทสรางมงคลใหแกชวตของคนทกคน เพราะไมวาจะทางานอะไรหรอเรยนอะไร ทกสงทกอยางลวนมครทเราเคารพดวยกนทงนน ฉะนน การเขารวมพธน ถอวาเปนการแสดงความเคารพตอครบาอาจารย และขอขมาลาโทษ หากกระทาสงใดทลวงเกน ทงดวยความตงใจ และไมตงใจ

ดงนน ผเขารวมงานพธไหวคร -ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ จงมอาช พหลากหลาย และมผเขารวมงานนอยางมากมาย หลกๆ มลกศษยทเรยนโขนกบครชชพ, ลกศษยท เคยเรยนทาหวโขนกบคร และลกศษยทเคารพนบถอในตวครชชพ อกทงญาตหรอผปกครองของเดกๆ ทเรยนโขน กเขารวมในพธนดวยเชนกน และยงมผเขารวมงานทมอาชพอนๆ อก เชน พอคา แมคา ตารวจ ครอาจารย คนทรง เปนตน การแตงกายของผทเขารวมงานพธไหวคร -ครอบครโขนละคร

สำนกหอ

สมดกลาง

53

ของครชชพ ขนอาจ หากเปนลกศษยทเรยนโขนกบครชชพ จะสวมเสอสขาว นงโจงกระเบนสแดง สาหรบผทเขารวมงานทานอนๆ จะสวมเสอขาว ใสกางเกงสขาวเปนสวนใหญ

ภาพท 28 ผเขารวมพธไหวคร-ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ

3.5 ผประกอบพธ ครชชพ ขนอาจ เปนผประกอบพธไหวคร -ครอบครโขนละคร คอ เปนผจดเทยนชย

(ชชพ ขนอาจ, 2556) และกลาวอญเชญเทพเทวาใหเขารวมในพธในภาคเชา เรยกเพลงหนาพาทยตางๆ ในการบรรเลงรบเทพเทวา เมอกลาวบทอญเชญจบแตละองค พรอมทงราถวายมอเพลงเพลงตระนมต และเพลงตระบองกน สาหรบภาคบาย ครชชพเปนผทาพธครอบครใหกบลกศษย เครองแตงกายของครชชพ ขนอาจ ขณะทประกอบพธไหวคร-ครอบครโขนละคร ประกอบดวย เสอเชตแขนยาวสขาว นงผาโจงกระเบนสขาว มผาพาดบาไขวมาผกปมตรงปลายสทอง ขณะทครชชพราเพลงหนาพาทยในเพลงพราหมณเขาและเพลงพราหมณออก ใชไมเทาราประกอบดวย เพอเปนการบงบอกถงสถานะทเปลยนไปเปนองคฤๅษพอแกสมมต

ภาพท 29 ครชชพ ขนอาจ ผประกอบพธไหวคร-ครอบครโขนละคร

อกทงยงมคนทรง 2 ทานทมาชวยกลาวบทสวดอญเชญเทพเทวา เพอเขารวมพธน ดวยเชนกน ซงในงานวนนน มคนทรงทเขารวมพธอย 2 ทาน คอ พอเชน เปนลกศษยทางดานการแสดง

สำนกหอ

สมดกลาง

54

ของครชชพ และยงเปนคนรางทรงองคพระนารายณ สวนอกทานหนง คอ อาจารยตน เปนลกศษยของอาจารยเฉลา ศรคลาย (ประธานผาปา) เปนคนรางทรงพอแก

ภาพท 30 พอเชน คนรางทรงองคพระนารายณ

ภาพท 31 อาจารยตน คนรางทรงฤาษพอแก

3.6 การร าถวายมอในพธไหวคร ชวงพธไหวครโขนละครนน ครชชพ ขนอาจ มการราถวายมอเพลงเพลงตระนมต และ

เพลงตระบองกน โดยนายทศพล ขนอาจ และนายมาวน ลกศษยท เรยนโขนกบครชชพมาตงแตเลก ปจจบนนกศกษาอยทสถาบนบณฑตพฒนศลป สาขาโขนยกษ และนาฏศลปน ของโขนศาลาเฉลมกรง (ชชพ ขนอาจ, 2556)

สำนกหอ

สมดกลาง

55

ภาพท 32 การราถวายมอในเพลงเพลงตระนมต และเพลงตระบองกน

ลกศษยทเรยนโขนกบครชชพ ขนอาจ นน ในชวงพธไหวคร การราถวายมอจะไมไดราเพลงหนาพาทย แตจะราเพลงทใชในการออกงานแสดง ไดแก เพลงระบากฤดาภนหาร เพลงระบาเทพบนเทง เพลงตวกไทย ใจกไทย การแสดง B-Boy โขนไทย และการแสดงหนละครใหญ ในโขนชด “ยกรบ” ซงเปนการแสดงทครชชพไดคดออกแบบ และทาเองในชวงเกดเหตการณนาทวม เมอป พ.ศ. 2553 ทผานมา (ชชพ ขนอาจ, 2555) และลกศษยทเรยนโขนกบครชชพทงหมด รวมกนราเพลงหนาพาทย ในเพลงโปรยขาวตอกดอกไม จงเสรจสนพธไหวคร ในภาคเชา

ภาพท 33 การราถวายมอ ดวยเพลงระบากฤดาภนหาร

สำนกหอ

สมดกลาง

56

ภาพท 34 การราถวายมอ ดวยเพลงระบาเทพบนเทง

ภาพท 35 การราถวายมอ ดวยเพลง B-Boy โขนไทย

ภาพท 36 การราถวายมอ ดวยหนละครใหญในโขนชด “ยกรบ”

3.7 ขนไหวคร ขนไหวครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ ประกอบดวย ขนเงน ขนาดกลาง 1 ใบ ภายใน

ขนม ผาขนหนสขาว 1 ผน วางรองกนขน, พวงมาลยดอกไมสด1 พวง, ธป9 ดอก, เทยน1 เลม และเงนกานล 39 บาท ซงเงนกานลน หลงจากเสรจงานพธไหวคร-ครอบคร โขนละครแลว ครชชพจะนาเงนจานวนนน ไปทาบญตอไป จะไมเกบมาใชเอง เพราะจะทาใหตวคร “ผดคร” (ชชพ ขนอาจ, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

57

ภาพท 37 ขนไหวคร

3.8 ขนตอนพธไหวคร-ครอบครโขนละคร ของครชชพ ขนอาจ เรมแรกกอนทจะจดลานพธไหวคร-ครอบครโขนละคร ตองจดธป 36 ดอก พรอมทงจด

เทยน บอกกลาวเจาของท เจาทเจาทาง พระชยมงคล พระแมธรณและสมภเวส วาจะจดงานน ใหกบลกศษยลกหา เพอใหเกดความเปนสรมงคลตอวชานาฏศลป ขอเปดทางใหกระทาการสงใดอยาไดตดขด โดยจดเครองเซนวางไวตามจดตางๆ หลงจากขออนญาตแล ว จงตงเศยรเทพ เศยรคร เรยงลาดบจากเทพชนสง ไลลงมาจนถงหวโขนทใชในการแสดง โดยจะจดใหหวโขนลงอยทางขวา หวโขนยกษอยทางซาย ของลานพธโดยมเศยรฤๅษพอแกตงอยตรงกลาง ระหวางหวโขนทง 2 ฝาย

เมอจดตงศรษะเทพ ศรษะคร เสรจเรยบรอย จงจดวางเครองเซนสงเวย มทงของคาว และของหวาน ของคาวจะจดไวทงหมดอยางละ 3 ชด คอ สก 2 ชด ดบ 1 ชด โดยของสกชดหนงจดถวายพระพทธหรอพระประจาบาน อกชดหนงจดถวายเหลาเทพเทวา และครบาอาจารยทางนาฏศลปทลวงลบไปแลว สาหรบของดบจดถวายพระพราพ ของหวาน และผลไม 9 อยาง จะเนนชอทเปนมงคลหรอผลไมทมตามฤดกาลนนๆ และเปนของหวานทหาทานไดยาก เชน ขนมหชาง ขนมตมขาว ตมแดง เปนตน นาขาว นาชารอน นม นาหวานสแดง สรา เนย ถวและงา จดไวใหพรอมสรรพ จากนนจดวางพานบายศร บายศรปากชาม และเทยนขผงใหเรยบรอย

ชวงเวลาทรอพธการในภาคเชา แมกงจดตงสารบถวายแดศาลพระภม ศาลเจาทและทางสามแพรง จากนนถวายภตตาหารเชาแดพระสงฆ หลงจากเสรจสนพธการทางสงฆแลว จงเปนพธการไหวครโขนละคร โดยเรมจาก ครชชพ ขนอาจ จดเทยนช ย ระหวางทจดเทยนชยนน ตองตงจตอธษฐาน ขออานาจบญบารมทงหลาย เบกแสงสวาง เพอใหมองเหนทาง ขอแสงสวางใหกบลกดวยเถด พทธง บงเกด ธมมง บงเกด สงฆง บงเกด ครชชพเรยกเพลงสาธการ ระนาดทาเพลง (เพลงสาธการ เปนเพลงหนาพาทย ทพระศวะมอบใหแกพระสมมาสมพทธเจา เทยนชย เปนตวแทนของพระสมมาสมพทธเจา เพราะฉะนน เวลาทประธานหรอผดาเนนการตางๆ จดเทยนชย ดนตรจงตองเลนเพลงสาธการ) จากนน ครชชพจงกลาวอญเชญครเทพเทวาทงหลาย ตามลาดบ (ชชพ ขนอาจ, 2556)

การกลาวอญเชญเทพเทวาทงหลาย ใหเขารวมพธไหวคร – ครอบคร โขนละครนน ครชชพ ขนอาจ เปนผกลาว และมคนทรง 2 ทาน ทเปนลกศษยของครชชพ รวมอยในพธการน ดวย ในระหวางทครชชพกลาวบทอญเชญนน จะมการทาดนตรของทางศาสนาพราหมณรวมอย ดวย คอ ม

สำนกหอ

สมดกลาง

58

การเปาสงข,ตฆอง, ลนกระดง และเดาะบณเฑาะว เมอกลาวอญเชญเทพเทวาทงหลายแลว จงกลาวถวายเครองเซน พรอมทงปกธป

จากนน จงเปนการราถวายมอ โดยครชชพ ขนอาจ, นายทศพล ขนอาจ และนายมาวน ในเพลงหนาพาทย คอ เพลงตระนมต และเพลงตระบองกน (ชชพ ขนอาจ, 2556) จากนน ลกศษยทเรยนโขนราถวายมอในเพลงระบากฤดาภนหา ร, ระบา เทพบนเท ง, เพลงตวกไทย ใจกไทย ของจกรพนธ อาบครบร และ B – Boy โขนไทย สดทายครชชพ และเดกๆ นาหนละครใหญขนเชดราถวายมอ ในโขนชด “ยกรบ” เสรจจากราถวายมอ ทงครชชพและลกศษย ราถวายมอเพลงหนาพาทย ในเพลงโปรยขาวตอกดอกไม เปนอนเสรจพธในภาคเชา

ในภาคบาย ครชชพเรมทาพธครอบครโขนละครใหกบลกศษย โดยกาหนดจตขออนญาตฤๅษพอแก วาจะกระท าพธกรรมน ขออนญาตสมมตตวเองเปนฤ ๅษพอแก และขออนญาตร า เพลงหนาพาทย ในเพลงพราหมณเขา กอนทจะสวมศรษะของทาน ตองปดเปาสงไมดกอนคอยครอบศรษะคร เพราะบางทคนไมไดตงใจเดนขาม หรอแมกระทงนกบนผานศรษะของทาน กถอวาผดแลว จากนน ครชชพเรยกเพลงพราหมณเขา พรอมกบราเพลงหนาพาทยน

ภาพท 38 ครชชพ ขนอาจขออนญาตสมมตตนเองเปนฤๅษพอแก

ลกศษยพากนยกขนไหวคร ครชชพรบขนไหวคร พรอมทงครอบเศยรครแกลกศษยโดยเรมจากครอบศรษะพระพฆเณศวร ครอบศรษะฤๅษ และครอบศรษะพระพราพ แตบางปถาจดงานมเวลามากพอ ครชชพจะอญเชญศรษะครเทพขนครอบครใหกบลกศษย ดงนพระวษณกรรมคอครผสรางสรรค พระพฆเณศวร คอครสรรพวทยา พระพราพคอครยกษ ฤ ๅษคอครลง หวเทรดคอ ครละครรา ชฎาคอครละครพระ ครละครนาง แลวกพรานบญคอครตวตลก ขนครอบใหกบลกศษยดวย ระหวางทครอบศรษะครนน ครชชพใชคาถาสวดบทคณพระคณเจาอตปโสอเสเสอเสอเสตง ขอใหใชความรไปในทางทด ขอใหเกดสรมงคล อยาไดเกดอปมงคล เมอครอบเสรจแลวกเจมหนาผาก

สำนกหอ

สมดกลาง

59

และยงมการเรยกจต เผอคนทโดนผเขา โดนของไมดใสตว เรยกสตใหรสกตว ใหผานพนไปในทางท ด (ชชพ ขนอาจ, 2556)

ถาลกศษยของครชชพ มวชาชพเปนชางศลป หรอเปนครอาจารย เปนคนรางทรง จะมการรบมอบอาวธ เพอถายทอดวชาความรทตนมใหกบผอนได และจบกานมะยม เพอใหเปนทนยม มคนนบหนาถอตา ระหวางทจบตนมะยมนน มการตะโกนรองดวยถอยคาดๆ สรางความเจรญรงเรอง รารวยทรพยสน เปนตน

ภาพท 39 ภาพครชชพ ขนอาจ รบขนไหวครจากลกศษย

ภาพท 40 การครอบเศยรฤๅษพอแกใหกบลกศษย

ภาพท 41 ครชชพ ขนอาจ กาลงเจมหนาผากใหกบลกศษย

ครชชพเรยกเพลงพราหมณออก ระนาดทาเพลง และครชชพขนราเพลง เปนอนเสรจพธ

สำนกหอ

สมดกลาง

60

4. หวโขน ของครชชพ ขนอาจ นอกจากครชชพ ขนอาจ จะสอนโขนใหกบเดกๆ ดวยตวเองแลว ครชชพยงทาหวโขนไว

ใชในการแสดง อกทงยงทาออกจาหนาย เพอไวใชบชาหรอบางกเอาไวใชในการแสดง ซงการทาหวโขนออกจาหนายนน ถอวาเปนรายไดหลก ทเอาไวใชจายภายในครอบครวของครชชพเอง

4.1 หวโขน คอรายไดหลกของครอบครว รายไดหลกภายในครอบครวของครชชพนน ไดมาจากการทาหวโขนทครชชพทา

ออกจาหนาย ในราคาไมแพงมากนก เมอเทยบกบราคาตามทองตลาดทวไป หวโขนของครชชพนน มหลายขนาด หลายราคาดวยกน อยางเชน หวโขนทเอาไวใชสาหรบแสดง เศยรหนงประมาณ 2,500 บาท ถาขนาดเลกลงมา สาหรบเดกใส อยท 1,500 บาท สวนเศยรพอแก ขนาดใหญ ราคาประมาณ 2,500 – 3,500 บาท ถาเปนเศยรเลกลงมา ราคาอยท 1,500 บาท สาหรบเศยรพอแกเลกจว ราคา 300 บาท ครชชพไมไดทาหวโขนออกจาหนายเพยงอยางเดยวเทานน แตยงทาเครองประดบตางๆ ทเอาไวใชในการแสดงงานนาฏศลปอกดวย เชน ชฎา เศยรเทพบชาตางๆ รวมทงเครองแตงกายอนๆ อกดวย (ชชพ ขนอาจ, 2555) ถงแมวาการทาหวโขน ของครชชพ ขนอาจ เปนรายไดหลกของครอบครว แตกไมไดมตดตอเขามาทกเดอน มสงทาจากลกคาเขามาแคเดอนเวนเดอนแคนน แตถาเดอนไหนมวาจางเขามา กจะมตลอดทงเดอน โดยลกคาจะสงเขามาเปนชด ชดหนงจะสงทาประมาณ 20หว รวมแลวราคาประมาณ 20,000 – 35,000 บาท แตหลงจากหกคาอปกรณตางๆ แลว เหลออย 10,000 – 20,000 บาทตอชดเทานน

ลกคาทสงทาหวโขนจากครชชพนน สวนใหญมาจากกรมศลปากร มทงนาฏศลปนและครอาจารยในกรมศลปากร แตลกคาบางรายทซอหวโขนไป ไมมใครทราบวาเปนฝมอการทาหวโขนของครชชพ เพราะวาลกคาเหลานน ไมไดตดตอซอกบครชชพโดยตรง แตซอกบบานเครองทลกคาเหลานนอดหนนประจา และบานเครองทสงครชชพทาหวโขนนน เชน บานปาแมว ซอยจรญสนทวงศ 35 บานปามาล วดยาง พรานนก และบานพเปยก ตรอกไกแจ บางลาพ (ชชพ ขนอาจ, 2556) ซงหวโขนของครชชพมลกษณะไมเหมอนกบชางทาหวโขนคนอน (ชชพ ขนอาจ, 2555)

4.2 วธการท าหวโขน ของครชชพ ขนอาจ เรมแรก ครชชพปนหนเพอไวใชเปนแบบดวยดนเหนยวกอน จากนนจงปดทบดวยถงปน

ทฉกเปนชนแผนๆ ไมเลกมาก โดยทาดวยแปงขาวเจา ทมลกษณะคลายแปงเปยก (กคอแปงขาวเจาผสมนาเปลา ตงไฟกวนใหเขากน) ครชชพจะไมแชถงปนไวในนา เพยงแตฉกถงปนเตรยมไว จากนนจงนามอของตวเองชบนา แลวทาแปงขาวเจากวน เพราะถาชบนาอยางเดยว จะทาใหถงปนรอนไมตดกบแบบ ครชชพขยาถงปนเบาๆ แลวคลออก เพอนามาปดหน แลวลบใหเรยบไปกบแบบ แปะทบไปเรอยๆ จนมความหนาพอควร แลวนาไปตากแดดใหแหง

สำนกหอ

สมดกลาง

61

ภาพท 42 แปงเปยก ทามาจากแปงขาวเจาผสมนาเปลาตงไฟกวน

ภาพท 43 ถงปน วสดทใชในการทาหวโขน

ภาพท 44 ครชชพนามอจมนาใหเปยกแลวละเลงแปงเปยกลงบนถงปนทฉกเตรยมไว

ภาพท 45 ละเลงแปงเปยกลงบนกระดาษถงปนใหทวทง 2 ดาน

ภาพท 46 ขยาถงปน

สำนกหอ

สมดกลาง

62

ภาพท 47 คลถงปนออกแลวนามาแปะลงบนหนหรอแบบ ในภาพครชชพกาลงทางาชาง

ภาพท 48 ลบไลถงปนใหเรยบตดไปกบหนหรอแบบใหเรยบ

หลงจากนน นาหนมาผาจากดานหลง ครชชพมองวา ในการเกบหนเพอเอาไวทาเปนแบบครงตอไป หากเกบไวดวยดนเหนยว มนจะแตกไดงาย ครชชพจงเทหลอดวยปนซเมนต ทาใหไ มตองปนหนดนเหนยวเพอเปนแบบขนมา

ภาพท 49 ภาพหนปนทหลอดวยปนซเมนตในการทาหวโขน ของครชชพ ขนอาจ

หลงจากหนกระดาษแหงแลว จงเรมลงลาย โดยวาดดวยสเมจกเปนแนวกอน พอใหเหนชดวาสวนไหนตองประดบอะไร

ภาพท 50 หนกระดาษถกวาดลายดวยสเมจก

สำนกหอ

สมดกลาง

63

จากนนนาปน ถงปน และแปงขาวเจามาผสมกน นวดใหเขาท ซงดจากลกษณะภายนอกเหมอนดน สเหมอนกะป แตมกลนหอมจากแปงขาวเจา เมอจะนาดนมาใช ใหขยากบนามนพช เพราะถาไมทาเชนนน ดนจะแหงตดมอ

ภาพท 51 ดนสาเรจ ทผสมมาจากปน ถงปน และแปงขาวเจา ขยากบนามนพชจนนม

ตอไปเปนการตดลาย กอนอนตองทานา มนพชลงบนแมพมพ เพอปองกนมใหดนตดแมพมพ และจะทาใหงายตอการแงะดนออกจากพมพ ตองขยาดนกบนา มนพชใหเขากน นวดจนนมแลวลงแมพมพ ใหไดเขารปของแมพมพนนๆ หากเกนกเขยดนทเกนนนออก เพราะถาดนเกน แกะพมพออกมามนจะมปก ทาใหดไมสวย

ภาพท 52 พมพลายไทย ของครชชพ ขนอาจ ทครแกะลายเอง

ภาพท 53 ครชชพทานามนพชลงบนพมพ

สำนกหอ

สมดกลาง

64

วธการนาดนออกจากพมพ ทาไดดวยการใชเขมสะกดดนนนออกจากพมพ แลวนาดนชนนน มาตดกบหนกระดาษทวาดลายเอาไว เมอตดลายจนเสรจ จงนาไปตากแดด

ภาพท 54 ครชชพใชเขมสะกดดนขนมาออกจากพมพ

ภาพท 55 นาดนทแกะออกจากพมพมาแปะลงบนหนกระดาษ

จากนน ขดดนสอพอง แลวจงลงรองพนดวยสทโอเอ สขาว รอสแหง หากทาผด วธแกคอ ดงออก แลวเอาอนใหมปดทบ หรอหากผดชวงใบหนา เชน เกดรอยบม เพยงเอาดนผสมมาปดในสวนนน จากนนเกบเนองานใหเรยบรอย ลงสตามรปแบบของหวโขนนนๆ ตอดวยลงรก แลวจงปดทอง ฝงเพชร ฝงกระจก ตดจอนห สดทายทาแลกเกอรไวขางในหวโขน เพอกนเหงอ กนชนจากขางใน สวนภายนอกไมตองเคลอบแลกเกอร เพราะเวลาแสดง เมอหวโขนโดนแสง โดนไฟ มนจะสะทอน ดไมสวยงาม

ภาพท 56 หนกระดาษทตดลายเรยบรอย หลงจากนาไปตากแดดจนแหง นามาทาสขาว

สำนกหอ

สมดกลาง

65

ภาพท 57 ลงส ตดทอง

ขนตอนทายทสด คอ การเจาะตา เพอใหนกแสดงทสวมหวโขนนน ไดมองเหน และเจาะปาก เพอไวรอยดายหรอเชอก ใหนกแสดงกดเวลาสวมหวโขนขนแสดง กนไมใหหวโขนโยกเยกไปมา

หวโขนทครชชพ ขนอาจ จดทาขนนน ใน 10 วน สามารถทาไดประมาณ 5 – 6 หว ในทกขนตอนของการทาหวโขนนน ครตองใชสมาธอยางมาก เนองจากเปนงานศลปะขนสง เปนของมคร อกทงตองใชเวลาในการนาหวโขนออกตากแดดทกขนตอน (ชชพ ขนอาจ, 2555)

4.3 พธกรรมทเกยวกบหวโขน ของครชชพ ขนอาจ เนองจากหวโขนเปนของสง เปนของมคร การจะกระทาสงใดๆ กตาม จงตองมพธกรรม

ซงครชชพเองกมพธกรรมดวยเชนกน คอ มการขอขมาบอกกลาวเลาสบ ขนธป ขนเทยน ตอครเทพเทวดาทงหลาย พรอมทงกาหนดจตของตนวา หากตงใจจะทาอะไรแลว ตองทาจรง และตองทาใหสาเรจ อยาทาคางๆ คาๆ หากในขณะทลงมอทา แลวนกไมออก จตใจสบสนวนวาย ใหวางไวกอน ถาขนดนทรงทาตอไป สตอาจจะแตกไดงาย แตถาหากวาเราสามารถผานมนมาได นนแสดงวา เราเปนครตวเราเองแลว ซงจะมอาการโลง สบายใจ ไมคดมากนนเอง (ชชพ ขนอาจ, 2555) บางครง ตวครชชพเองเคยคดวา ทครชชพประสบปญหาสขภาพรางกายทางสายตา อาจจะเปนเพราะวาทาผดคร อาจเผลอเรอ เจาะตาหวโขน โดยไมมพธบอกกลาวไหวครกเปนได (ชชพ ขนอาจ, 2556)

4.4 ความเปนหวโขนในแบบของครชชพ ขนอาจ รปลกษณหรอลวดลายของหวโขนแตละเศยรนน มลกษณะตายตว ไมสามารถไปเปลยน

หรอดดแปลงอะไรได เนองจากกลมคนททางานทางดานน มความเชอวาเปนของสง เปนของมคร หากทาอะไรทผดแบบ ผดแผนไป จ ะกอใหเกดผลรายตอผนน หร อเรยกกนวา “ ผดคร” นนเอง ลกษณะเฉพาะ ของหวโขนแตละประเภท อยางเชน หว ลง จะมล กแกว ตรงล กแกวเรยกว า ดอกกนาโลม 4 ทศ แลวตงดวยตราออย เราเรยกลายตวตงวา บวควา บวหงาย หวยกษจะเปนกระบงหนาหรอกรอบหนาหากเปนเศยรพระพฆเณศวร จะเปนยอดระฆง ทามาจากไมกลง มลกแกว

ในความเปนหวโขนในแบบของครชชพ ขนอาจ นน วธการทาหวโขนของครนน ไมเหมอนทอน ตรงทครชชพใสปนซเมนตลงไปผสมดวย ในขนตอนการปดทบดวยถงปน กมปนมาผสม เพราะเวลาทแบบแหง มนจะแขง ไมมความเปอยของเนอกระดาษ พสจนดวยการตกนาไดไมรว เนอกระดาษยงมความเหนยว และในขนตอนการทาดน กใชปน และแปงขาวเจา เปนสวนผสมดวยเชนกน ทาใหดเหมอนดนนามน ไมมกลนปน มแตกลนแปงขาวเจา ปนซเมนตทครชชพเลอกใช คอปนตราเสอเทานน เพราะมลกษณะพเศษคอ เนอเหนยว นม และดนทผสมมาไดนน สามารถเกบไวไดเปนอาทตย ไมบด ไมเสย มกลนหอม ดวยเพราะครใชแปงขาวเจาประกอบ (ชชพ ขนอาจ, 2555) ใน

สำนกหอ

สมดกลาง

66

อดต การทาหวโขนจะใชกระดาษสา แตเนองจากวามนมลกษณะนม และตวมอดชอบกน ครชชพจงเปลยนมาใชถงปนแทน ซงครชชพไมไดดดแปลงวธการทาหวโขน เพยงแตลดตนทนเทานน อยางเชน เมอกอนใชนารก แตครใชปน ถาเนอดนมสออกแดง นนมผงแคลเซยมกบยาแนวผสมดวย ถาเนอดนมสเหลอง นนมเฟลกซมาผสม (ชชพ ขนอาจ, 2556)

ภาพท 58 ดนทนามาอดลงพมพ สเหลองผสมเฟลกซ สเทายงไมไดผสม

ภาพท 59 พมพลายสาหรบทาลายประดบ โดยพมพสเขยวเขมเปนอนเกาทครชชพแกะลายเอง

แมพมพทครชชพใชอยในปจจบนนน ทามาจากหนสบหรอหนมดโกนหรอหนลบมด (จะออกสเขยวเขม) ซงครชชพเปนผแกะลายเอง ครชชพเลาวา ใชมากอนทลกชายครจะเกด โดยใชเวลาแคเพยง 3 วน ในการแกะลาย และใชมานานตงแตเพงเรมทาหวโขน ซงปจจบนน กยงใชอย ซงแมพมพทชางทาหวโขนใชกนอยโดยทวไป จะเปนเรซน (ชชพ ขนอาจ, 2555)

งานหวโขน ของครชชพ ขนอาจ แตกตางจากของทอนตรงรายละเอยด เพราะครชชพมองวา งานของครเปนงานรอน ตอนทาหวโขน ครใจรอน รบเรงอยากใหเสรจเรวไว เพอทจะไดมเงนไวใชจาย จงทาใหครชชพออกจาหนายหวโขนในราคาทถกกวารายอนๆ เพราะวาท อนเปนงานเยน งานประณต เกบรายละเอยดไดดกวา ดสวยงาม เสนคม จงขายแพงกวา (ชชพ ขนอาจ, 2555)

4.5 การจดเกบหวโขน ของครชชพ ขนอาจ การจดเกบหวโขน ของครชชพ ทบานโขนรมนา รมคลองทววฒนา 53 นน ดวยสถานทม

พนทกวางขวาง มชนวางของ ครชชพจงจดเกบหวโขนไวในชนวางของ โดยแยกฝายไวอยางชดเจน คอ ชฎาพระ – นาง และลงจดเกบไวในชนวางของ สวนยกษจดเกบวางไวบนโตะ เนองจากชนวางของไมพอทจะจดเกบ และคนทเขาเยยมชม สามารถเดน ดผลงานศลปะทางดานหวโขนของครชชพได (ชชพ ขนอาจ, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

67

ภาพท 60 การจดเกบหวโขน ของครชชพ ขนอาจ ทบานโขนรมนา รมคลองทววฒนา 53

ตอมาครชชพไดยายมาเชาหองแถวเลกๆ 4 หอง มพนทคอนขางจากด ทาใหการจดเกบหวโขนดแออดยดเยยด หวโขนบางสวนถกจดวางไวในชนวางของอยางเรยบรอย แตเนองจากวาหวโขนของครชชพมมากมาย จงทาใหบางสวนวางอยบนโตะบาง บนหนาตกหนปนปนของครบาง แตครชชพจะพยายามหาทจดวางหวโขน ใหอยในระดบทสงกวาพน จะไมวางเสมอพน เพราะเกรงวาจะมคนเดนผานหรอเดมขาม เพราะมองไมเหนหรอไมไดสงเกต สวนหนปนจะวางไวหนาบาน เพราะทนแดด ทนฝนได ไมเสยหายอะไรมาก (ชชพ ขนอาจ, 2556)

ภาพท 61 ภาพการจดเกบหวโขนภายในหองเชา 2 หอง ของครชชพ ขนอาจ 5. ชดเครองโขน-ละคร ของครชชพ ขนอาจ

เครองแตงกายโขนของครชชพ ขนอาจ ทงหมด นางปฐมาวด ขอปะกลาง ซงเปนภรรยาของครชชพ เปนผดแลทงหมด ทงเรองการตดเยบ การปกลายผาดวยเลอมและลกปด การดแลรกษา การจดชดเครองในแตละครงทมงานการแสดง และการแตงชดเครองใหกบนกแสดง เปนตน ชดทใชในการแสดงโขน โดยทวไปจะเรยกกนวา “ชดยนเครอง” แตนางปฐมาวด เรยกวา “ชดเครอง” (ปฐมาวด ขอปะกลาง, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

68

ภาพท 62 นางปฐมาวด ขอปะกลาง ผจดทาชดเครองโขน – ละคร

ชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ ทกชด ทกตวละคร ไมวาจะเปนพระ นาง ยกษ และลง นางปฐมาวดเปนคนตดเยบ และปกลายเลอมดวยตวเองทงสน แตกอนทจะมาทาเองนน ไดใชวธเชาจากรานชดเครองโขน – ละคร ทรจกกน เพราะไมมชดเครองเปนของตวเอง เนองจากชดยนเครองโขน – ละคร ใน 1 ชดนน มมากชน จงทาใหมราคาคาเชาทแพง และยงครชชพออกงานบอยครง ทาใหตองเสยคาเชาชด ซงถอวาเปนคาใชจายทฟมเฟอยมาก เพราะในงานการแสดงโขนแตละครงของครชชพ เงนรายไดทรบเขามายอมหมดไปกบคาเชาชด ทาใหไดเงนมาไมพอเหลอเกบ ตวครชชพเองกสราคาคาเชาไมไหว และคดวาถาเปนอยอยางน จะไดไมคมกบเงนทเสยไป นางปฐมาวด จงไดลอกลายจากชดยนเครองทเชามา แลวนามาปกเอง โดยเรมทามาตงแตป พ.ศ. 2549 นนเอง

ถาหากพดถงชดยนเครองโขน – ละคร ของกรมศลปากรนน มกปกดวยดน ซงมความคงทน สวยงาม มประกายระยบระยบในตว แมไมโดนไฟสองกระทบ แตมนาหนกมาก ดวยเหตน ชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ จงปกลายดวยเลอมและลกปด เพราะเปนวสดทหางาย ราคาถก สามา รถใชแทนกนได ถ งแมวาจ ะไมสวย งดงามเท ากตาม อกเหตผลหนงทนา งปฐมาว ด เหนคอ ถาปกดวยดนเหมอนอยางทเคยเชาชดยนเครองมาใหเดกสวมใส จะทาใหเดกเดนแอนเหมอนจะหงายหลง ดไมสวยสงา เนองจากชดทปกดวยดนนน มนาหนกมากเกนไป สาหรบเดก และดนอาจจะบาดตวเดกทสวมใสได เพราะมความคม ยงเปนเดก ยงไมระมดระวงตว (ปฐมาวด ขอปะกลาง, 2555)

สำนกหอ

สมดกลาง

69

ภาพท 63 ชดหนมาน ดวยฝมอของนางปฐมาวด ขอปะกลาง

5.1 การท าชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ ขนแรก คอ ตดผาตวน และผาตาดทอง ตามแบบทวดขนาดไว แลวจงขงผาดบดวยสะดง

เปนพน จากนนจงเยบผาตวนกบผาตาดทองใหตดเปนชนเดยวกน แลวนาผาชนนนไปเยบตดกบผาดบทขงไวอกทหนง ในการตดเยบชดเครองของครชชพนน นางปฐมาวดจะใชผาดบ ผาตวน (ผาส พนตางๆ) และผาตาดทอง เปนหลก เทากบวาใน 1 ชด จะมผาอย 3 ชน ดงทกลาวมา

ภาพท 64 ผาตวนกบผาตาดทองทตดไวเรยบรอยแลว เยบตดบนผาดบเพอปกเลอมตามลายทวาดไว

ภาพท 65 ผาทขงจนตงตดไวกบโครงเหลกมขาตง หรอเรยกวา “สะดง”แลวจงวาดลายดวยดนสอ บางครงกใชสเมจก วาดลายลงบนผาใหเปนลายทจะปกเลอม

สำนกหอ

สมดกลาง

70

ภาพท 66 ภาพการวาดลายเสนลงบนผา เพอสะดวกในการปกเลอมตามลายทวาดลงบนผาไว

ภาพท 67 นางปฐมาวด ขอปะกลาง และผปกครองของลกศษย ตางชวยกนปกเลอมลงบนผาทขงไว โดยชนสวนน คอ “ผาหมนาง”

ภาพท 68 การปกเลอมลงบนผาทวาดลายเอาไว โดยใชแคเขมกบดายสขาว เยบเลอมตดกบผา

สำนกหอ

สมดกลาง

71

สาหรบลายของชดแตละแบบนน จะทาตามแบบแผนของกรมศลปากร คอ ยกษเปนลายหนาสงห พระ – นางเปนลายดอกไม ลงเปนลายกนหอย การวาดลาย เมอแรกนางปฐมาวดจะใชไมบรรทดวดระยะ ตเสน แตมาระยะหลง อาจจะเปนเพราะทาทกวน และทามาตลอดเวลาเมอวางจากงานอน จงใชคาดคะเนเอาทางสายตา จากนนปกเลอมและลกปดตามลายทวาดไวจนเสรจ ใน 1 ชดนน นางปฐมาวดไมเคยคานวณวา ใชระยะเวลานานเทาไหร เพราะงานททาในแตละวนกเยอะพอควร แตนางปฐมาวดจะใชเวลาวางทมมาปกชด บางทไปทางานอยางอน ตองวางงานนไว มผปกครองของเดกทพาลกหลานมาเรยน มาชวยปกบา ง ซงไมไดยา กอะไรนก ท ากนอยางงา ยๆ (ปฐมาว ด ขอปะกลาง, 2555)

5.2 การจดเกบชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ เนองจากครชชพ ขนอาจ ไมไดมทอยเปนของตนเอง ตองอาศยเชาททางของคนอน เพอ

อยอาศย ดวยเหตน การเกบขอมลของผวจยจงม 2 สถานท เพราะครชชพไดยายทอยจากบานโขนรมนา ตงอยทรมคลองทววฒนา 53 มาอยทหองเชา ใกลกบรานอาหารลมระเบยงนา ศาลายา

1. บานโขนรมนา รมคลองทววฒนา 53 กา รจ ด เ กบช ด เคร อ ง โ ขน – ละคร ของคร ช ช พ ข น อา จ ท บ า น โขนร มน า

รมคลองทววฒนา 53 นน มหองจดเกบชดเครองโขน – ละครโดยเฉพาะ ซงเมอป 2549 จนถงป 2552 ครชชพจดการแสดงโขนเดก ทกวนเสาร – อาทตย เวลา 18.00 น. หองน เปนทงหองจดเกบ และหองแตงตว ตงอยในสวนทายบานชนลาง การจดเกบชดเครอง นางปฐมาวดจะมดรวมชดเครองแตละชดไว โดยจะวางกองไวกบพน สาหรบชดเครองทใชอย เปนประจา เพอสะดวกในการหยบใช สวนชดเครองทไมไดใช จะถกเกบไวในกลองพลาสตกใบใหญวางซอนกน เพอปองกนฝนไมใหจบผา เพราะจะทาใหผาเกา อกทงปองกนหนมาแทะผาเปนร (ปฐมาวด ขอปะกลาง, 2555)

ภาพท 69 หองจดเกบชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ

ภาพท 70 เวลาทไมมงานแสดง ชดเครองโขน – ละคร จะถกเกบไวในกลองพลาสตก

สำนกหอ

สมดกลาง

72

ภาพท 71 ชดเครองโขน – ละคร พบและมดแยกเปนชดแตละชด

2. หองเชา ใกลรานอาหารลมระเบยงนา ศาลายา หลงจากครชชพยายมาอยทหองเชาน ชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ถกจดเกบใน

หองเชาหองสดทาย ชดฝาผนงรมหนาตาง โดยชดเครองทถกเกบในกลอง และถงกระสอบ จะวางกองกบพนไวฝงหนง สาหรบชดเครองโขน – ละคร ทใชงานอยเปนประจา จะถกวางบนชนโครงเหลก

ภาพท 72 การจดเกบชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ ภายในหองเชา

ภาพท 73 การจดเกบชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ ภายในหองเชา

5.3 การแตงชดเครองโขน – ละคร ของครชชพ ขนอาจ ในการออกงา นแสดงโขนแตละคร ง ถาเปนงาน เลกๆ นกแสดง 12 – 15 คน

นางปฐมาวดจะเปนผแตงตวใหกบนกแสดงโขนเดกเอง แตถาหากเปนงานใหญ อยางเชน งานโขนสด ซงนกแสดงทงหมดประมาณ 40 คน นางปฐมาวด, ครชชพ, นายทศพล และลกศษยโขนของครทออก

สำนกหอ

สมดกลาง

73

งานโขนบอยๆ จะชวยกนแตงชดเครองใหกบนกแสดงโขนเดกกอน แลวคอยจดการแตงชดเครองของตนเอง ยงมผปกครองของเดกกมาชวยกนแตงชดเครองโขน – ละครดวย

ตวอยางการแตงชดเครองโขน

ภาพท 74 ชดเครองลง

ภาพท 75 การนงกนแปนดวยผายก

ภาพท 76 ชดเครองนาง

สำนกหอ

สมดกลาง

74

ภาพท 77 ชดเครองพระ (นงนางหงส)

ภาพท 78 ชดเครองยกษ 6. รายรบ-รายจายของครชชพ ขนอาจ กบการอนรกษศลปะการแสดงโขน

ครชชพ ขนอาจ ทางานทางดานศลปะการแสดงโขนมาทงชวต ทงทาศรษะเทพ และหวโขน ออกจาหนาย สอนเดกๆ ใหไดวชาทางดานการแสดงโขน โดยใหดวยจตธรรมทาน และรบงานการแสดงโขนเดก เพอใหเดกๆ ไดมประสบการณทางดานการแสดงโขน และมรายไดเลกๆ นอยๆ จากการทางานของตน (ชชพ ขนอาจ, 2555)

6.1 รายรบ ของครชชพ ขนอาจ 1. รายรบหลกๆ ของครชชพ คอ การทาหวโขน ซงไมไดมรายการสงเขามาทกเดอน มา

แคเดอนเวนเดอนเทานน แตถาเดอนไหนมรายการสงเขามา กจะมรายการสงเขามาทงเดอน (ชชพ ขนอาจ, 2555) โดยรายการสงทาหวโขนทเขามานน ใน 1 งาน มรายการสงทาเขามาประมาณ 15 – 20 หว คดเปนเงนประมาณ 20,000 – 35,000 บาท แตหลงจากหกคาอปกรณตางๆ แลว เหลอเงนจรงๆ เพยง 10,000 – 20,000 บาท ตองานเทานน (ชชพ ขนอาจ, 2556)

สำนกหอ

สมดกลาง

75

2. การรบงานแสดงโขนเดกตามงานตางๆ ไมไดมเขามาทกเดอน มเฉพาะชวงเทศกาลเทานน (ชชพ ขนอาจ, 2555) ถาเปนชวงเทศกาล อยางเชน วนขนปใหม วนเดกแหงชาต หรอชวงวนสงกรานต ใน 1 วนเทศกาล ครชชพจะพาเดกๆ ออกงาน 2 – 3 งานเลยทเดยว ครชชพเรยกคาจางงานการแสดงโขนเดกในแตละงาน เปนเงนเพยง 8,000 บาทเทานน แตเมอหกคาใชจายตางๆ เชน คาแรงเดก คานามนรถ และคาอาหารเลยงเดกๆ ทมาชวยงาน เหลออยทครชชพเพยง 2,000 บาท ตองานเทานน รายรบทางดานการแสดงโขนเดก อกทางหนง คอ การรบงานโขนสด ซงไมไดมเขามาอยางตอเนอง นานๆ จะมเขามาสกงานหนง ผทมาวาจางงานโขนสดนน ตอง เปนผท มเงนมาก ไมลาบาก และชนชอบในการแสดงโขนของเดกๆ อยางงานโขนสด ครชชพรบงานดวยคาจาง 60,000 บาท หลงจากหกคาใชจายตางๆ แลว อยางเชน คาเวท คาระนาด คาแรงเดก และคานา มนรถ เหลอเงนประมาณ 15,000 – 20,000 บาทเทานน

3. ผาปาสามคค ครชชพ ยงมรายรบอกทางหนงทเขามาทกปๆ ละครง โดยเรมรบมา 2 – 3 ปแลว นนคอ ผาปาสามคค ชวยศนยศลปวฒนธรรม ของครชชพ ขนอาจ มอาจารยเฉลา ศรคลาย เปนประธานผาปา ซงเงนทไดจากการจดผาปาสามคคน มอบใหแกครชชพไดดาเนนการศนยศลปวฒนธรรมตอไป โดยไดมาในจานวนทไมนอยเลย ประมาณ 100,000 – 200,000 บาท การไดรบเงนผาปาสามคค ทาใหครชชพไดตออายการทางานทตนเองรกอกครง เพราะครชชพมองวา คนททาบญผาปามาให เคามเจตนาทจะสบสานศลปวฒนธรรมทางดานการแสดงโขนของเดกๆ ตอไป โดยมอบหนาทใหครชชพเปนผถายทอดวชาให ครชชพไดนาเงนทไดจากงานผาปาสามคค มาชาระหน เกาทตดคาง จายคาเชาทดนทอยปจจบน และคาถมทดนทจะยายไปอยใหมอกทหนง แตเมอสนอาจารยเฉลา ศรคลาย แลว ครชชพยงไมทราบวา จะยงมผาปาสามคคอกหรอไม (ชชพ ขนอาจ, 2556)

6.2 รายจาย ของครชชพ ขนอาจ 1. คาเชาทพกอาศย และสถานทสอนโขน เนองจาก ครชชพ ขนอาจ ไมมทอย เปนของ

ตนเอง ตองอาศยเชาทดนของผอนอาศย และเปนพนทไวสาหรบฝกซอมโขนใหกบเดกๆ รายจายประจาเดอน ของครชชพ กจะม คาเชาท ซงปจจบนน ครชชพไดเชาหองพก 4 หองตดกน แถวรานอาหาร “ลมระเบยงนา” ใกลกบโรงเรยนกาญจนาภเษก ศาลายา จงหวดนครปฐม และโรงเรอนไวสาหรบซอมโขน เปนเงน 12,000 บาท ตอเดอน (ราคานรวมคานา และคาไฟแลว)

2. คาใชจายภายในครอบครว ของครชชพ คาอาหาร จปาถะตางๆ อยท 15,000 บาท ตอเดอน โดยคาใชจายในสวนน ครชชพจะจายใหกบนายทศพล ขนอาจ นางสภาพ ขอปะกลาง และนายบญช วงศนาม ทคอยชวยเหลอเรองอาหารการกนของเดกๆ ทมาฝกซอมโขน รวมทงชวยดแลสถานท

3. คาอาหารสาหรบเดกๆ ทมาเรยน มาฝกซอมโขน ครชชพจะแบงเกบไวทกเดอนๆ ละ 6,000 บาท

4. คาผอนรถปกอพมหลงคา ทขนสงทงคนทงของใชในการแสดงไปงานตางๆ เดอนละ 8,500 บาท และยงมคายาของครชชพ อกเดอนละ 500 – 1,000 บาท

คาใชจายทกลาวมาขางตน เปนรายจายประจาเดอน ของครชชพ ขนอาจ สาหรบคาใชจายในแตละงานการแสดง ทครชชพรบออกงาน มรายจายดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

76

1. งานการแสดงโขนเดก ครชชพจะหกคานา มนรถ และแจกจายคาแรงเดกไปตามจานวนคน โดยเดกๆ จะไดรบคาแรงคนละ 200 – 300 บาท แตถาเปนงานแสดงโขนสด คาใชจายของครชชพ กจะเพมมากขนตามคาจางทรบมา มรายการดงตอไปน คาเวท 12,000 บาท คาระนาด 10,000 บาท คานามนรถทงของครชชพเอง และรถของผปกครองเดกท ตดตามไปดวย 5,000 บาท สาหรบคาแรงของเดกๆ จะแยกออกเปน นกแสดงหลก คนละ 800 บาท นกแสดงรองคนละ 500 บาท นกแสดงเลก คนละ 300 บาท และนกแสดงตวจว คนละ 200 บาท เปนตน

2. คาใชจายประจาป ของครชชพ ขนอาจ ซงใน 1 ป ครชชพตองกระทาทกครง นนคอ งานพธไหวคร – ครอบคร โขนละคร มคาใชจายดงน คาเครองเซนสงเวย รวมทงพานบายศรและบายศรปากชาม เปนเงน 35,000 - 40,000 บาท (แลวแตชวงของถกของแพง) คาระนาดทมารวมบรรเลงในงาน 5,000 บาท คาเชาสถานทสาหรบจดงาน 3,500 บาท และคาของชารวย ทครชชพทาแจกผทาบญผาปาสามคค โดยของชารวยทครชชพแจกนน เปนหนปนปน มขนาดเทาคนจรง และเศยรพอแก ทง 3 ขนาด หลายสบเศยร รวมเปนเงน 40,000 บาท เหลาน คอคาใชจายกอนทจะเรมงานพธไหวคร-ครอบครโขนละคร

3. คาเชาทดน หลงจากทครชชพ ไดรบเงนจากบญผาปาสามคคแลว ครชชพนาเงนสวนนน มาใชจายในสวนทเกยวกบศนยศลปวฒนธรรม ใหไดดาเนนการตอไป ซงในคาใชจายสวนน ค อ คาเชาทดน 45,000 บาท (คาวางมดจาเชาทดน) โดยคาใชจายในสวนน เปนทดนทใหมทครชชพกาลงจะยายไปอยใกลกบเดกๆ ทเรยนโขนมากขน คาจางรถแมคโครมาขนดนเพอถมท 15,000 บาท และคาหนคลก 3,000 บาท นคอคาใชจายหลงงานพธไหวคร-ครอบครโขนละคร (ปฐมาวด ขอปะกลาง , 2556)

สำนกหอ

สมดกลาง

77

บทท 5

สรปผลการศกษา อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาวจยเรองการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ผวจยไดสรปผล

การศกษา อภปรายผลการศกษา พรอมทงขอเสนอแนะ เพอการน าไปใชในการศกษาวจยครงตอไป โดยมล าดบในการน าเสนอ ดงตอไปน

1. วตถประสงคของการศกษา 2. ขอบเขตและวธวจย 3. สรปผลการศกษา 4. อภปรายผลการศกษา 5. ขอเสนอแนะ

1. วตถประสงคของการศกษา

ในการศกษาวจยเรองการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ผวจยไดก าหนดวตถประสงคของการศกษาไวดงน

1.1 ศกษาใหเหนถงคณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ 1.2 ศกษาแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ

2. ขอบเขตและวธด าเนนการวจย

ในการศกษาวจยเรองน ผวจยเนนศกษาการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ เทานน โดยผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ เรมศกษาจากเอกสาร ต ารา และงานวจยท มประเดนเกยวของกบเรองราวทวจย รวบรวมแนวคด ทฤษฎ ท เกยวกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม เพอน ามาปรบใชเปนแนวทางในงานวจยครงน จากนน ผวจยจงลงพนทเพอ เกบขอมลภาคสนาม เปนจ านวน 10 ครง โดยผวจยเกบขอมลในเรองการเรยน การสอน และการฝกซอมศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ รวมทงผลงานการแสดงศลปะโขน ของครชชพ ขนอาจ ตามงานตางๆ ทมผวาจาง พธไหวคร และพธครอบครโขน-ละคร การท าหวโขน และการท าเครองแตงกายทใชส าหรบการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ผวจยไดท าการเกบรวบรวมขอมลภาคสนามดวยวธการสมภาษณแบบเจาะลกเฉพาะกบครชชพ ขนอาจ เพราะเปนบคคลผใหขอมลหลก ( key informant) โดยสมภา ษณตา มค าถ ามทสอดคลองกนกบว ตถ ปร ะสงคทได ตง ไว ร วมทงสมภา ษณแบบ ไมเปนทางการกบผท มสวนรวมในการจดการ ศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ นนกคอ นางปฐมาวด ขอปะกลาง (ภรรยาของครชชพ ขนอาจ)นายทศพล ขนอาจ(ลกชายของครชชพ ขนอาจ)

สำนกหอ

สมดกลาง

78

เดกๆ จ านวนหนงทไดมาเรยนและรวมแสดงโขนในคณะของครชชพ ขนอาจ รวมทงผปกครองของเดกๆ อกทงสมภาษณผทใหการสนบสนน คอยชวยเหลอครชชพ ขนอาจ และผวจยใชวธการเกบขอมลภาคสนามดวยวธกา รสงเกตทงแบบมสวนรวม ในสวนของ พธไหวคร และพธครอบคร โขน – ละคร รวมทงการสงเกตแบบไมมสวนรวมในสวนของการเรยน การสอน การฝกซอม และการแสดงศลปะโขน ของครชชพ ขนอาจ ทงเบองหนาและเบองหลง การท าหวโขน และการท าเครองแตงกายทใชในการแสดงโขน โดยมเครองมอทใชในการศกษาวจย คอ แนวค าถามในการสมภาษณทสอดคลองกบวตถประสงค อปกรณทใชส าหรบจดบนทก ทไดจากการเดนส ารวจ สงเกตการณ และการสมภาษณ เครองบนทกเสยง กลองถายภาพนงและภาพเคลอนไหว เปนตน ในการวเคราะหขอมล ผวจยไดรวบรวมขอมลทไดจากการคนควาและเกบขอมลภาคสนามมา จดท าใหเปนระบบ เพอแยกแยะองคประกอบ และเชอมโยง ใหไดความสมพนธกบขอมล สอดคลองกบวตถประสงค และผวจยไดน าเสนอผลการวจยในรปแบบของการบรรยายความ (descriptive analysis) เพอน าไปสคณคาและความส าคญ เหนถงการด ารงอย และแนวทางการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ 3. สรปผลการศกษา

ในการศกษาวจยเรองการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ผวจยสรปผลการศกษาตามวตถประสงคของการวจยทไดตงไว ดงน

3.1 คณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ในการศกษาวจยเรองการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ทรพยากร

วฒนธรรมทมอยในตวบคคลผใหขอมลหลก คอ ความรและความสามารถทางดานศลปะการแสดงโขน การท าหวโขน เปนทรพยากรวฒนธรรมทจบตองไมได ( intangible cultural resource) สงเหลานเปนองคความรทครชชพ ขนอาจ มประจ าตว เปนตวตน เปนจตวญญาณของครชชพ ขนอาจ ถอไดวาเปน “ภมปญญา” (wisdom) ของครชชพ ขนอาจ

1. เปนภมปญญาเพอการยงชพ ในเรองของการท าหวโขนออกจ าหนาย การรบจางแสดงโขนเดกควบคมการแสดงโดยครชชพ ขนอาจ

2. เปนภมปญญาเพอการสาธารณประโยชนหรอเพอประโยชนสวนรวม เพราะครชชพ ขนอาจ ไดถายทอดความร ความสามารถทางศลปะการแสดงโขน ใหกบเดกๆ ทสนใจ โดยไมคดคาใชจาย นอกจากการถายทอดศลปะการแสดงโขน ครชชพยงถายทอดศลปะการท าหวโขนใหกบบคคลทสนใจโดยไมคดคาสอนดวย เพราะเปนศลปะประดษฐทยาก ตองใชความมานะ อดทน และมจตใจทมนคง จงจะส าเรจเปนงานหวโขนได

จากความร ความสามารถ ทเกดจากสตปญญา สงสมประสบการณทผานมาตลอดชวตของครชชพ ขนอาจ กอใหเกดความเชอและแรงศรทธาจากเดกๆ และผปกครอง วาบคคลผน เปนผท มคณคาตอการถายทอดศลปะการแสดงโขน ในฐานะเปนชาวบานธรรมดาทมความรและความสามารถในศลปะการแสดงโขน ท าใหบคคลทวไปทสนใจในศลปะการแสดงโขนสามารถเขาถงและสมผสได

คณคาและความส าคญ (value and means) ของศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ผวจยไดท าการศกษา โดยแบงเปน 3 กลมความส าคญ ทมคณคา 6 ดาน ดงน

สำนกหอ

สมดกลาง

79

กลมท 1 กลมความส าคญเชงวฒนธรรม ไดแก 1. คณคาดานศลปะ (arts value) กลมท 2 กลมความส าคญเชงบคคล ไดแก 2. คณคาส าหรบความเปนมนษย (human value) 3. คณคาส าหรบกลมบคคล (person value) กลมท 3 กลมความส าคญเชงสงคมรวมสมยและเศรษฐกจ ไดแก 4. คณคาดานการศกษา (education value) 5. คณคาดานสงคม (social value) 6. คณคาดานเศรษฐกจ (economic value) กลมท 1 กลมความส าคญเชงวฒนธรรม ไดใหคณคาดานศลปะ คอ 1. คณคาดานศลปะ (arts value) ในเชงคณคาทมอยในตวของศลปะเอง ศลปะการแสดงโขนเปนวฒนธรรมทแสดงออกถง

คณคาทางดานสนทรย เปนการสรางสนทรยภาพ เพอความสข ความเพลดเพลนของมนษย เปนสอประเภทหนงของการแสดงทมความหมาย เปนทงศาสตรและศลปทควรคาแกการสงเสรมใหเกดการเรยนรอยางจรงจง

กลมท 2 กลมความส าคญเชงบคคล คอ ไดใหคณคาของความเปนมนษย และกลมผเกยวของในสงคม กลาวคอ

2. คณคาส าหรบความเปนมนษย (human value) คณคาส าหรบความเปนมนษย ศลปะการแสดงโขนทครชชพ ขนอาจ ไดถายทอดไปยง

ลกศษย เปนความร ความสามารถ เปนภมปญญาทมอยในตว ท าใหครชชพ ขนอาจ เปนบคคลทมคณคาและมศกดศรของความเปนมนษยทมภมปญญาทางดานศลปะการแสดงโขนในการเลยงชพใหด าเนนตอไป เพราะจตวญญาณและทกลมหายใจของครชชพ ขนอาจ มแตค าวา “โขน” ตลอดชวงชวต

3. คณคาส าหรบกลมบคคล (person value) กลมบคคลทมสวนเกยวของในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ หลกๆ คอ กลม

เดกๆ ทมาเรยนโขนกบครชชพ ศลปะการแสดงโขนไดมคณคาตอเดกๆ เหลาน ในเรองของ (1) การพฒนาทางดานรางกาย เสรมสรางรางกายใหแขงแรง เพราะศลปะการแสดงโขนตองใชพลงงา นของรางกายมาก (2) การพฒนาทางดานสตปญญา เพราะคนทจะถายทอดศลปะการแสดงโขน ตองเปนผทมความรและความเขาใจในเรองราวทถายทอดออกมา เนองดวยศลปะการแสดงโขนเปนสอการแสดงทถายทอดอารมณ ความรสกของตวละคร ผานลลาทาร า หากนกแสดงผถายทอดเร องราวไมเขาใจในเนอหาของตวละคร อาจท าใหเสยอรรถรสในการรบชมได และเดกๆ ท เรยนโขนกบครชชพ จกเปนคนชางสงเกต เพราะวธการถายทอดทาร าในแบบฉบบของครชชพ คอ เปนการถายทอดแบบตวตอตว ลกศษยตองสงเกตและจดจ าทาร าทครชชพเปนผถายทอด (3) การพฒนาทางดานจตใจ การเรยนการสอนศลปะการแสดงโขนไมใชเรองงายส าหรบเดกๆ ทไดรบการเรยนรและฝกฝน ผ เรยนตองมควา มมานะ อดทนอดกลน ขย นห มน เพยร อย เ สมอ จงจ ะประสบความส าเรจ ทา งดา นศลปะการแสดงโขน ดงนน เดกๆ ทมาเรยนโขนจงเปนเดกทมภาวะจตใจด ใจเยน ไมมอารมณฉนเฉยว

สำนกหอ

สมดกลาง

80

ไมมการแสดงออกทางสหนาในทางทไมด นอกจากเดกๆ ไดเรยนรวชาทางดานศลปะการแสดงโขนจากครชชพแลว เดกๆ ยงไดฝกสมาธจากครชชพ เพอชวยกลอมเกลาจตใจใหกบเดกๆ อกดวย

กลมท 3 กลมความส าคญเชงสงคมรวมสมยและเศรษฐกจ ไดใหคณคาดานการศกษา คณคาดานสงคม และคณคาดานเศรษฐกจ กลาวคอ

4. คณคาดานการศกษา (education value) ในศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ สงทครชชพไดถายทอดไปยงลกศษยนน เปน

สงทมประโยชน และมความถกตองตามแบบแผนของนาฏศลปไทย ทงเรองลลาทาทาง การรายร า ครชชพค านงถงความถกตองตามแบบแผนอยเสมอ ดวยความทวาครชชพไมไดเรยนจบการศกษาในชนสง อาศยครพกลกจ า ดงนน ประเดนหลกทครชชพใหความส าคญในเร องของการถายทอดวชาความรทางดานศลปะการแสดงโขน คอ ความถกตองตามแบบแผน ยนยนไดจากลกศษยทไดเรยนรวชาทางดานศลปะการแสดงโขนมาจากครชชพ น าไปใชสอบเขาเรยนในระดบปรญญาตร สถาบนบณฑตพฒนศลป กรมศลปากร และไดรบคดเลอกใหศกษาตอ มทงโขนยกษ และโขนลง

นอกจากวชาความรทางดานศลปะการแสดงโขน ยงมความรทางดานศลปะกา รท าหวโขนทครชชพมความร ความสามารถตดตว และพรอมทจะถายทอดความรอยตลอดเวลา แตขาดผใหความสนใจทจะศกษาเรยนรอยางจรงจง เนองจากเปนงานศลปะทคอนขางยาก ตองใชทกษะ ความประณต และสมาธอยางมากตอการประดษฐหวโขนหนงหว

5. คณคาดานสงคม (social value) การถายทอดวชาความรทางดานศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ เปนประโยชน

ใหกบเดกๆ ทมความสนใจในศลปะการแสดงโขนอยางแทจรง เพราะครชชพไดเปดการเร ยนการสอนโดยไมคดคาใชจาย เปนการเปดกวางทางสงคมทใหทกคนสามารถเขาถงในความเปนศลปะการแสดงชนสงของไทยได พรอมทงเปดโอกาสใหเดกๆ กลมนไดท าการแสดงโขนทไดฝกฝนมาเมอเวลามงานการแสดงโขนตดตอเขามา นอกจากน ยงชวยลดปญหาทางสงคมทเกยวกบเยาวชน เพราะกลมเยาวชนทมาเรยนโขนกบครชชพ ไมมปญหาเรองยาเสพยตด เรองลกเลกขโมยนอย เนองดวยครชชพจะดแลและเลยงด อบรมสงสอน เสมอนลกของตน

นอกจากศลปะการแสดงโขนทครชชพไดสอนสงแลว ครชชพไดอบรมสงสอนในเรองอนๆ อกดวย เชน การอยรวมกนภายในสงคม ตองพงพาอาศยกน ตองชวยเหลอกน การพดจาและการวางตวตอผหลกผใหญ ลวนเปนพฤตกรรมทดในสงคมไทย

6. คณคาดานเศรษฐกจ (economic value) ครชชพ ขนอาจ ไดอาศยการท าหวโขนออกจ าหนายเพอการเลยงชพ เปนชองทางหลกท

ท าใหครชชพมรายไดเขามาเลยงครอบครว เปนรายไดทมเขามาทกเดอน แตไมคงทในจ านวนเงนทไดรบ ขนอยกบจ านวนการสงซอของลกคา

ในศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ นกแสดงโขนเปนเดกทมอายตงแต 5 – 16 ป ในการออกงานแสดงแตละครง ครชชพจะจายเบยเลยงใหกบเดกๆ ทรวมออกงานแสดงทมผวาจางทกคนในอตราคาจางทเฉลยกน มตงแต 300 – 500 บาท เปนการสอนใหเดกๆ ไดรจกท ามาหากนดวยน าพกน าแรงของตนเอง

สำนกหอ

สมดกลาง

81

ดวยเหตน ท าใหมองคกรตางๆ ทงของภาครฐและเอกชนไดเขามาชวยเหลอ ท าให ครชชพมบทบาทในการคดรเรมสรางสรรค ทจะท าใหเดกๆ ในชมชนทองถนและบคคลทสนใจในศลปะการแสดงโขน ไดเรยนรในกจกรรมนตลอดไป โดยทางภาครฐ คอ ทางคณะครและอาจารยจากวทยาลยนาฏศลป ศาลายา ไดเขามาตรวจสอบในเนอหาทครชชพถายทอดใหกบเดก และยงเขาชวยเหลอในเรองการถายทอดทาร าเพลงชา เพลงเรว ทถอวาเปนเพลงแมแบบพนฐานการร าของนกเรยนวทยาลยนาฏศลปทกคนตองไดรบการฝกฝน ส าหรบทางภาคเอกชน คอ ทางมหาวทยาลยกรงเทพธนบร ไดเลงเหนถงคณคาและความส าคญทครชชพม จงไดเขาชวยเหลอในเรองของทพกอาศย ใหครชชพไดมทอยอาศยเปนหลกแหลง เปนทงทอย ทท างาน มการเดนทางไปมาหาส กนไดอยางสะดวกขน เพราะครชชพมททางทชดเจนแนนอนขน ไมตองเสยคาเช า ท าใหครชชพไมตองสญเสยรายไดทเขามาในแตละเดอนเพอจายออกไปเปนคาเชา

คณคาและความส าคญทงทกลาวมาน ของศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ลวนแสดงใหเหนถงการด ารงอยของศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ เพอไดจดท าเปนแนวทางการจดการตอไป

3.2 แนวทางการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ จากทกลาวมาทงหมดถงคณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขน ของครชชพ

ขนอาจ กลมท 1 กลมความส าคญเชงวฒนธรรม ไดแก คณคาดานศลปะ กลมท 2 กลมความส าคญเชงบคคล ไดแก คณคาส าหรบความเปนมนษย และคณคา

ส าหรบกลมบคคล กลมท 3 กลมความส าคญเชงสงคมรวมสมยและเศรษฐกจ ไดแก คณคาดานการศกษา

คณคาดานสงคม และคณคาดานเศรษฐกจ มผลตอการด ารงอยของวฒนธรรม สามารถเปนแนวทางในการจดการได ดงน 1. การเผยแพรประชาสมพนธ (public relations) 2. การสบทอด (means) 3. การพฒนาวฒนธรรม (cultural quality) กลาวคอ 1. การเผยแพรประชาสมพนธ (public relations) ในการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ไดมการเผยแพรประชาสมพนธให

เปนทรจกกนอยางแพรหลาย ในการเผยแพรนน ครชชพไดเผยแพรในสวนของศลปะการแสดงโขน คอ ใหความร ความเขาใจ ในตวศลปะการแสดงโขน ทงในเรองของประวตทมาของความเปนศลปะการแสดงโขนใหกบลกศษยทไดเขามาเรยนรวชาโขน ใหมความร ความเขาใจ ทงในตวเนอหาและพธกรรมทเกยวของกบศลปะการแสดงโขน เชน พธไหวครและพธครอบครโขนละคร เปนการเผยแพรโดยตรงระหวางครกบนกเรยน กอใหเกดความเชอและความศรทธาในตวตนของความเปนครชชพ ขนอาจ

และยงมการเผยแพรประชาสมพนธในทางศลปะการแสดงโขน ทครชชพ ขนอาจ เปนผควบคมการแสดง ทงถายทอดเรองราวและประสบการณทครมสงผานไปยงลกศษย สงผานตอผ อนท

สำนกหอ

สมดกลาง

82

ไดรบชมศลปะการแสดงโขนน ท าใหครชชพไดรบการยอมรบจากสงคมภายนอก วาสงทครกระท าและปฏบตเปนสงทดงาม ไมผดแผกแตกตางจากความเปนของดงเดม อกทงยงไดรบความชนชมจากบคคลอนทไดรบชมศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ผานการแสดงของเดกๆ ถงความสามารถทงของครผถายทอดทไมไดเรยนทางนาฏศลปโดยตรง แคมจตวญญาณและใจรกในความเปนโขนจงถายทอดออกมา และความสามารถของเดกๆ ทถายทอดการแสดงออกมาอยางตงใจเปนทนาชนชมตอผพบเหน เปนการเผยแพรโดยออมระหวางครชชพกบบคคลภายนอกโดยส งผานทางการแสดงศลปะโขนของเดก

นอกจากน ยงมการเผยแพรประชาสมพนธทางสอมวลชน จากการทครรวมออกรายการทางโทรทศน ใหสมภาษณถงเรองราวการอนรกษและการสบทอดในศลปะการแสดงโขนเดก ท าให ครชชพ ขนอาจ เปนทรจกและยอมรบจากคนในสงคม และยงมการเผยแพรประชาสมพนธผลงานของครชชพ ขนอาจ ผานโซเชยลเนตเวรค (social network) เชน การเผยแพรประชาสมพนธ ผ า น ท า ง แ ฟ น เ พ จ ข อ ง เ ฟ ซ บ ค ( facebook fan page) จ า ก แ ห ล ง ท ม า ข อ ง www.facebook.com/kruchucheep เปนสอออนไลนทจดท าขนเพอเผยแพรประชาสมพนธถงผลงานของครชชพ ขนอาจ รวมทงเปนจดนดพบระหวางลกศษยทงศษยเกาและศษยปจจบนไดพดคยกน และเปนชองทางแลกเปลยนประสบการณระหวางผท มความสนใจในศลปะการแสดงโ ขนกบ ครชชพ ขนอาจ ดวย

2. การสบทอด (means) การจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ในเรองของการสบทอดนน ครชชพ

ไดถายทอดความรในวชาศลปะการแสดงโขน โดยสงผานลกศษยจากการถายทอดดวยวธปากเปลา คอ เปนการถายทอดดวยการสอนแบบตวตอตว เรยนรทาร าเปนรายบคคล ลกศษยของครชชพตองเปนคนทชางจดจ า ชางสงเกต ในสงทครถายทอดออกมาอยางถกตอง เพอถายทอดตอ เพอนรวมรนหรอรนนองทเขามาเรยนร นอกจากศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจแลว ครชชพ ขนอาจ ยงมความรความสามารถในเรองของการท าหวโขน ทครชชพสนใจและพรอมถายทอดออกไปใหกบบคคลทสนใจในงานศลปะน แตยงขาดผเรยนรอยางจรงจง

ในเรองการสบทอดศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ และเรองการถายทอดศลปะการท าหวโขนของครชชพ ขนอาจ ยงไมดเทาทควรในอนาคต ดวยวยของครชชพ สภาพความแขงแรงของรางกาย อาจท าใหมการหยดชะงกในเรองของการสบทอดและถายทอด เพราะครชชพไมไดมการจดท าเอกสาร ต าราความร เปนรปแบบของลายลกษณอกษร มแตเพยงถายทอดออกมาในรปแบบปากเปลา ซงตอนน ผทไดรบการถายทอดแบบปากเปลาโดยตรงจากครชชพ ขนอาจ คอ นายทศพล ขนอาจ ลกชายของครชชพ ทสานตอในเรองของศลปะการแสดงโขนและศลปะการท าหวโขน

มกลมเอกชนทเลงเหนความส าคญในคณคาของความรและความสามารถของครชชพ ขนอาจ ในเรองของการสบทอดศลปะการแสดงโขนของคร นนกคอ มหาวทยาลยกรงเทพธนบร ทไดเขามาใหความชวยเหลอครชชพดานสถานท เพราะการสบทอดศลปะการแสดงโขนตองใชพนท เปนจ านวนมาก ในสวนของการเรยนรและการฝกซอมศลปะการแสดง อกทงเปนพนทในการจดผลงานหวโขนของครชชพเอง ซงเปนสวนหนงของปจจยในการสบทอดศลปะการแสดงโขนใหคงอย แตกอนครชชพเชาบานทมพนทบรเวณกวาง เหมาะส าหรบการเรยนการสอนโขน ท าใหสญเงนเปนจ านวน

สำนกหอ

สมดกลาง

83

มากตอการเสยคาเชา เพราะครชชพไมมพนทเปนของตนเอง บางครงตองอาศยพนทวดปรนาวาสในการเรยนการสอน เพราะไมมทอยอาศย ทางมหาวทยาลยกรงเทพธนบรจงยนมอเขาชวยเหลอทางดานสถานท โดยใหอาคารศลปะเพอการเรยนรทางดานโขนจ านวน 1 อาคาร เพอทใหครชชพใชเปนทอยอาศย เปนสถานทเรยนและฝกซอมโขนของลกศษย

และในอนาคต ครชชพไดรบการตดตอจากเดอะศาลายามอลล (The Salaya Mall) เปนหางสรรพสนคาส าหรบกลมวยรนและครอบครว ใหจดการแสดงผลงานทางดานหวโขน โดยครชชพจดเปนแหลงเรยนรทางดานหวโขน โดยน าหวโขนทเปนตวละครในเรองรามเกยรตทครชชพสรางขนมา น าไปจดแสดงไวพรอมค าอธบายถงชอหวโขนและบทบาททมอยในเนอเรองรามเกยรต ตอนนอยในขนของการประชมปรกษาถงรายละเอยดของเนองานทม

3. การพฒนาวฒนธรรม (cultural quality) ในการถายทอดศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ นน ครชชพไดเลงเหนถง

มาตรฐานทเปนแบบแผนตามกรมศลปากรเปนเรองส าคญ เพราะเปนตวชวดถงคณคาของผลงานศลปะการแสดงโขนเดกของครชชพ ขนอาจ วามความส าคญในสงคมหร อไม ซงตรงนผวจยยนยนวาศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ มคณคาและความส าคญตอสงคม ซงเปนสงคมเลกๆ กลมหนง ยงไมไดขยายกวางออกไป ทเกดความจ ากดถงการเตบโตเพราะแรงพลงในตวครชชพทไมไดมความแขงแรงของสภาพรางกาย แตสภาพจตใจครชชพพรอมถายทอดใหไดเสมอ

การถายทอดศลปะการแสดงโขนและการถายทอดศลปะการท าหวโขนของครชชพ ขนอาจ ทสงผานไปยงนายทศพล ขนอาจ ลกชายของครชชพนน ครชชพเนนย าถงคณภาพของงานวา “ตองถกตองตามแบบแผน” เพราะสงนเปนตวชวดและเปนเครองรบประกนคณภาพของงาน ซงหากงานมคณภาพจงเปนเรองงายทจกพฒนาตอยอดจนเกดความส าเรจตอไป เมองานทท ามคณภาพ ผลงมอปฏบตใหเกดงานมความสข ผไดรบชมงานกมความสข จงกอใหเกดความรกในงานทรวมกนท า เมอเกดความรกจงเรยนรและท าใหถกตอง เพอสรางคณคาในตว นอกจากความรกแลวยงมความหวงแหนใหคงอยตอไป ทกคนทมสวนเกยวของทงนายทศพล ขนอาจ ลกชายของครชชพ และลกศษยโขนของครชชพ พรอมทจะสบทอดตอไปในศลปะการแสดงโขน 4. อภปรายผลการวจย

แนวทางการจดการศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ ใหด ารงอยไดในสงคม คอ 1. รวบรวมองคความรทครชชพ ขนอาจ มอยความคดและในสตปญญา ทงความร

ทางดานศลปะการแสดง และความรทางดานศลปะการท าหวโขน จดท าขนมาใหอยในรปแบบของลายลกษณอกษร เพอสะดวกแกผทสนใจเรยนรและงายตอการเขาถง น าไปจดท าเปนรปเลม จดวางตามหองสมดของโรงเรยนทอยบรเวณใกลเคยง คอ โรงเรยนวดปรนาวาส มหาวทยาลยกรงเทพธนบร และองคการบรหารสวนต าบล เปนตน นอกจากจดเกบเปนรปแบบของลายลกษณอกษรแลว ยงตองเกบเปนภาพเคลอนไหวหรอวดโอ เพอใหเหนภาพชดเจนยงขน สงเหลานปองกนไมใหความรทครชชพมอยเลอนหายไปหรอตายไปพรอมกบชวตของครชชพ จากผลการอภปรายในงานวจยวทยานพนธในเรองตางๆ ทเกยวของกบการจดการทรพยากรวฒนธรรม ไมวาจ ะเปนการศกษาเรองการวเคราะหคณคาและการด ารงอยของศลปวฒนธรรมพนบาน: กรณศกษาหนงใหญวดขนอน อ าเภอโพธาราม

สำนกหอ

สมดกลาง

84

จงหวดราชบร, การศกษาเรองแนวทางการอนรกษและฟนฟเพลงพนบาน กรณศกษาเพลงพนบาน ชมชนหนองผกนาก ต าบลหนองผกนาก อ าเภอสามชก จงหวดสพรรณบร และการศกษาเรองแนวทางการอนรกษภมปญญาของชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบร เปนตน ตางมงเนนใหคนในพนทไดเรยนรจากบคคลภายในพนทเอง เพอสะดวกและงายตอการเขาไปศกษา กอใหเกดเปนกจกรรมทท ารวมกนภายในคนในสงคมเดยวกน เกดความรก ความสมครสมานสามคค เปนน าหนงใจเดยวกนทจะสานตอถงวฒนธรรมอนดน

2. จากแนวทางขอท (1) ตองใหคนในพนทเหนคณคาและความส าคญในศลปะการแสดงโขนและการสรางหวโขน ทงในเรองของประวต ความเปนมา คณคา การใหความหมาย การผลต พธกรรมตางๆ ทเกยวของกบโขน จากผลการอภปรายในงานวจยวทยานพนธในเรองการจดการศาลพระภมในเขตกรงเทพมหานคร ทไดใหความส าคญในเรองของความหมาย วธการผลต พธกรรม และการจดวางศาลพระภม ซงตอบโจทยวา หากคนในพนทเลงเหนและเขาใจลกซงถงคณคาและความส าคญ จงเปนเรองงายทคนในพนทจกยนดยอมรบและหวงแหนใหคงอย และงายตอการเขาถงในตวศลปะการแสดงโขน

3. คนในพนทตองมสวนรวม จากผลการอภปรายในงานวจยวทยานพนธเรองการจดการพพธภณฑกายวภาคศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ไดใหความส าคญตอคนในพนททเขามามสวนรวมในการจดการ จากแนวทางขอท (1) และ (2) ก าลงขบเคลอนเพอใหศลปะการแสดงโขนของครชชพ ไดด าเนนการตอไปอย างตอเนอง ตองอาศยคนในพนทเป นผสนบสนน ทงในเรองของจดเปนแหลงเรยนรทางดานศลปะการแสดงโขน และตองจดใหมบคลากรเพอใหความรแกผสนใจเขามาเยยมชน การมสวนรวมไมไดมงเนนไปทลกศษยและผปกครองเทานน แตยงกระจายไปยงองคการบรหารสวนต าบลและองคการบรหารสวนจงหวดอกดวย เพราะการมสวนรวมกนเปนการเผยแพรประชาสมพนธไดเปนอยางด ทงจากภาครฐและภาคเอกชน

4. จากแนวทางตามขอท (1), (2) และ (3) สงผลใหเกดแนวทางท สนบสนนดานการทองเทยว จากผลการอภปรายในงานวจยวทยานพนธ เรองการศกษาผลกระทบของการทองเทยวท มตอวฒนธรรมอาหารทองถน : กรณศกษา เขตเทศบาลปาย ต าบลเวยงใต อ าเภอปาย จงหวดแมฮองสอน ไดเลงเหนวา การมสวนรวมของคนในพนท กอใหเกดการทองเทยวทางวฒนธรรมขนมา ตรงจดนท าใหคนในพนทมรายไดจากการมผคนเขามาทองเทยวในชมชน เปนการสรางอาชพ สรางงาน สรางรายได เขามาอกทางหนง 5. ขอเสนอแนะ

5.1 ขอเสนอแนะทวไป จากผลการอภปรายการจดการศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจ ผวจยไดเลงเหน

ถงกลมบคคลทใหการสนบสนนและชวยเหลอใหศลปะการแสดงโขน ของครชชพ ขนอาจมการจดการทยงยน ด ารงอยไดในสภาพสงคมปจจบน คอ การสานตอในศลปะการแสดงโขนของครชชพ ขนอาจ โดยเรมจากคนในครอบครว นนกคอ การถายทอดวชาความรจากครชชพ ขนอาจ สน ายทศพล ขนอาจ ลกชายของครชชพ การจดท าองคความรเพอถายทอดวชาศลปะการแสดงโขนและศลปะการสรางหวโขน และการใหความรวมมอ รวมแรง รวมใจกนของคนในพนท ในสวนของการจดกจกรรม

สำนกหอ

สมดกลาง

85

ภายในชมชน ทงในการบรรยายความร เปดอบรมใหคนในพนทและบคคลภายนอกไดเขามาเรยนร เมอเกดความและรความเขาใจ จงเกดความรกและหวงแหน อยากทจะสานตอ แลวจงเปดพนทใหคนในชมชนไดบรการใหความรแกบคคลภายนอกทเขามาเยยมชมตอไป กอใหเกดรายไดภายในชมชน เกดการอาชพ เกดแหลงเรยนรกจกรรมของศลปะการแสดงโขน ท าใหไดพบปะผคน ไดแลกเปลยนความร ความคดเหนและประสบการณ

5.2 ขอเสนอแนะในการท าวจยตอไป ควรมการเกบรวบรวมขอมลเปนชดความรทสมบรณ ในเรองศลปะประดษฐการสราง

หวโขน ในแบบของครชชพ ขนอาจ

สำนกหอ

สมดกลาง

86

รายการอางอง หนงสอภาษาไทย กรมศลปากร. (2552). โขน อจฉรยลกษณแหงนาฏ ศลปไทย . กรงเทพฯ: กล มเผยแพรและ

ประชาสมพนธ ส านกงานเลขานการกรม กรมศลปากร. กอบกล รงเรองศร. (2547). “แนวคดของ ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช กบการอนรกษวฒนธรรมไทย

กร ณศกษาเรอ ง โขนธรรมศาสตร .”สารนพนธป รญญา มหาบณฑต สาขา ว ช าประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยรามค าแหง.

กาญจนา แกวเทพ และคณะ. (2553). การบรหารจดการวฒนธรรมพนบาน แบบมสวนรวมดวยนวตกรรมการวจย. กรงเทพฯ: ภาพพมพ.

โกสม สายใจ และคณะ. (2548). สนทรยภาพของชวต. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต. คกฤทธ ปราโมช. (2541). ลกษณะไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช. ค ารณ สนทรานนท. (2551). “วฒนธรรมโขน : การเปลยนแปลงและการพฒนา .” วทยานพนธ

ปรญญา มหา บณฑต สา ขา วชา ไทยศกษา คณะมนษยศาสตร บณฑตว ทย าล ย มหาวทยาลยรามค าแหง.

ทศนา ทศนมตร.(2554). จากงววงหนา...ถงโขน ละครไทย. กรงเทพฯ: แสงดาว. ธนก เลศชาญฤทธ. (2554). การจดการทรพยากรวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร

(องคการมหาชน). ธนต อยโพธ. (2515). หนงสออานประกอบค าบรรยายวชาพนฐานอารยธรรมไทย ตอนดนตรและ

นาฏศลปไทย. กรงเทพฯ: แพรการชาง. ธรยทธ ยวงศร. (2534). “ละครชาวบาน.” เบกโรง ขอพจารณานาฏกรรมในสงคมไทย . ปรตรตา

เฉล ม เผ า กอ อน นต กล , บร รณา ธ กา ร .กร ง เท พฯ : สถา บ น ไท ยคด ศกษ า มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นงคนช ไพรพบลยกจ. (2541). โขน. กรงเทพฯ: ศนยเสรมปญญาไทย. นาฏยา มหงษ. (2556). “การจดการพพธภณฑกายวภาคศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ.” วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม มหาวทยาลยศลปากร.

บญรอง ชาวบานกราง. (2556). “แนวทางการอนรกษและฟนฟเพลงพนบาน กรณศกษาเพลงพนบาน ชมชนหนองผกนาก ต าบลหนองผกนาก อ าเภอสามชก จงหวดสพรรณบร.” วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม มหาวทยาลยศลปากร.

เปรมรศม ธรรมรตน. (2552). “การวเคราะหคณคาและการด ารงอยของศลปวฒนธรรมพนบาน : กรณ ศกษาหนงใหญว ดขนอน อ า เภอโพ ธาร าม จงหวดรา ชบร .” วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม มหาวทยาลยศลปากร.

“พระราชบญญต วฒนธรรมแหงชาต พ.ศ. 2553.” (2553). ราชกจจานเบกษา เลม 127, ตอนท 69 (12 พฤศจกายน): 29.

สำนกหอ

สมดกลาง

87

พเศษ เกตวรสนทร. (2549). “การอนรกษ และสบทอดวฒนธรรมไทย: กรณศกษา โขนมหาวทยาลย รามค าแหง.” สารนพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาไทยศกษา มหาวทยาลยรามค าแหง.

ไพโรจน ทองค าสข. (2548). ครเสร หวงในธรรม ศลปนแหงชาต รปแบบความเปนครผถายทอดและสรางสรรคนาฏศลปไทย. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

มณปน พรหมสทธรกษ. (2534). “อทธพลของเรองรามเกยรตในศลปะการแสดง.” ใน นทรรศการพเศษ รามเกยรตในศลปะและวฒนธรรมไทย . มณปน พรหมสทธรกษ และศราพร ฐตะฐา น, บรรณา ธการ .กรงเทพฯ: ศนยวฒนธร รมแหงประเทศไทย ส า น กงา นคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต.

รจนา สนทรานนท. (2549). นามานกรมนาฏยศลปน : การศกษาการสบทอดนาฏยศลป สกรมศลปากร. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วชรภทร กลดทรพย. (2555). “การจดการศาลพระภมในเขตกรงเทพมหานคร.” วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม มหาวทยาลยศลปากร.

วมลศร อปร มย. ( 2524). นาฏกรรมและการละคร หลกการบรหารและการจดการแสดง . สมทรปราการ: หนอน.

วนวสาข รฐกจวจารณ ณ นคร. (2556). “การศกษาผลกระทบของการทองเทยวท มตอวฒนธรรมอาหารทองถน : กรณศกษา เขตเทศบาลปาย ต า บลเวยงใต อ า เภอปาย จงหว ดแมฮองสอน.” วทยานพนธ ปรญญามหาบณฑต สาขาวชาการจดการทรพยากรวฒนธรรม มหาวทยาลยศลปากร.

แววรว ลาภเกน. (2556). “แนวทางการอนรกษภมปญญาของชาวสวนทเรยนจงหวดนนทบร . ” วทยา นพนธ ปรญญามหา บณฑต สาขา วช าการ จดกา รทร พย ากรวฒนธร รม มหาวทยาลยศลปากร.

สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร. (2534). “โขน: ธนต อยโพธ.” เอกสารประกอบการ ส ม ม น า แ ล ะ ส า ธ ต เ ร อ ง น า ฏ ศ ล ป ไ ท ย ( 2) . ส ถ า บ น ไ ท ย ค ด ศ ก ษ า มหาวทยาลยธรรมศาสตร จดรวมกบวทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร.

สจตต วงษเทศ. (2542). ศลปวฒนธรรม ฉบบพเศษ รองร าท าเพลง : ดนตรและนาฏศลปชาวสยาม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มตชน.

ส จ ต ต ว ง ษ เทศ . ( 2553) . ดนตร ไทย ม าจ ากไหน . นครปฐม : ว ทย า ล ย ดร ย า งค ศล ป มหาวทยาลยมหดล.

สรพล วรฬหรกษ. (2547).ววฒนาการนาฏศลปไทยในกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2325-2477. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สายนต ไพรชาญจตร. (2550). การจดการทรพยากรทางโบราณคดในงานพฒนาชมชน. กรงเทพฯ: โครงการหนงสอโบราณคดชมชน.

ส านกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต. (2540). ระบบการบรหาร – การจดการวฒนธรรม. ฉบบแกไขปรบปรง. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

อมรา กล าเจรญ. (2535). วธสอนนาฏศลปไทย. กรงเทพฯ: โอ.เอส. พรนตงเฮาส.

สำนกหอ

สมดกลาง

88

อรวรรณ ขมวฒนา และคณะ. (2550). หนงสอชด นาฏลลา 1 ลลาทาร า 1. กรงเทพฯ: องคการคาของ สกสค..

วารสาร ธนต อยโพธ. (2493). “โอกาสทมแสดงโขน.” ศลปากร 3, 6 (เมษายน) : 40-45. ปญญา นตยสวรรณ. (2529). “การคดเลอกนกเรยน และวธฝกหดโขนเบองตน.”วฒนธรรมไทย 25,

12 (ธนวาคม) : 9-13. ไพโรจน ทองค าสก. (2549). “โขนหนาไฟ นาฏกรรมแหงวถชวตไทย.” ศลปากร 49, 1 (มกราคม –

กมภาพนธ) : 54-61. มนตร ตราโมท. (2530). “พระราชพธพระราชทานครอบประธานประกอบพธไหวครโขนละคร. ”

ศลปวฒนธรรม 9, 1 (พฤศจกายน) : 8-13. อนเตอรเนต โครงการสารคดชวตจรงพอเพยงเพอเพยงพอ. (2554). ครชชพ ขนอาจ . เขาถงเมอ 7 กนยายน.

เขาถงไดจากhttp://www.astv-tv.com/news1/pp_view.php?news_id=1008540 ว ก พ เ ด ย ส า ร า น ก ร มเ ส ร . ( 2554) . โ ข น . เข า ถ ง เ มอ 7 ก น ย า ย น . เข า ถ ง ไ ดจ า ก

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%99 Vacharaphol. (2554) . คร ช ช พ ข นอ าจ . เ ข า ถ ง เ มอ 7 กนย า ยน . เ ข า ถ ง ไ ดจ า ก

http://board.palungjit.com บคคลสมภาษณ ชชพ ขนอาจ. (2555). ผกอตงโขนเดก สมภาษณ, วนท 12 มกราคม. ชชพ ขนอาจ. (2555). ผกอตงโขนเดก สมภาษณ, วนท 16 มกราคม. ชชพ ขนอาจ. (2555). ผกอตงโขนเดก สมภาษณ, วนท 17 มนาคม. ชชพ ขนอาจ. (2555). ผกอตงโขนเดก สมภาษณ, วนท 25 มนาคม. ชชพ ขนอาจ. (2555). ผกอตงโขนเดก สมภาษณ, วนท 14 มถนายน. ชชพ ขนอาจ. (2556). ผกอตงโขนเดก สมภาษณ วนท 15 กรกฎาคม. ปฐมาวด ขอปะกลาง. (2555). ภรรยาของครชชพ ขนอาจ สมภาษณ, วนท 17 มนาคม. ปฐมาวด ขอปะกลาง. (2555). ภรรยาของครชชพ ขนอาจ สมภาษณ, วนท 14 มถนายน. ปฐมาวด ขอปะกลาง. (2556). ภรรยาของครชชพ ขนอาจ สมภาษณ, วนท 15 กรกฎาคม. ปนดดา จตรกมน. (2555). นกเรยนโขนยกษ สมภาษณ, วนท 25 มนาคม. ประไพพร ศรพฒ. (2555). นกเรยนโขนพระ สมภาษณ, วนท 25 มนาคม. ปยธดา แกวสอน. (2555). นกเรยนโขนยกษ สมภาษณ, วนท 25 มนาคม. พงศภค แยมเดช. (2555). นกเรยนโขนยกษ สมภาษณ, วนท 25 มนาคม. มนมงคล คลงทอง. (2555). นกเรยนโขนลง สมภาษณ, วนท 25 มนาคม. อ านาจ นาปางพน. (2555). นกเรยนโขนยกษ สมภาษณ, วนท 25 มนาคม.

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาคผนวก

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาคผนวก ก แนวค าถามในการสมภาษณ

สำนกหอ

สมดกลาง

91

แนวค ำถำมในกำรสมภำษณ

1. ประวตสวนตว รวมถงครอบครว ของครชชพ ขนอาจ

2. ประวตการศกษาทางดานศลปะการแสดงโขน

3. วธการสอนโขน ของครชชพ ขนอาจ (มผสอนสอนกคน) 4. เหตผลทสอนฟร มการเรยนการสอนวนไหน

5. ลกษณะการเลอกเดกใหเปนตวละครแตละตว

6. ลกษณะการแสดงโขนเดกทครดแล

7. การจางงานแสดงโขนเดก (ลกคารไดยงไง และตดตอทางไหน) 8. จ านวนงานแสดงโขนเดกตอเดอน

9. ราคาทรบงาน และราคาคาจางทจายเดก

10. เครองแตงกาย และหวโขน จดการอยางไรเวลาออกงาน

11. ทอยอาศย คาใชจายภายในบานตอเดอน

12. อาชพหลก ของครชชพ ขนอาจ

13. วธการท าหวโขน

14. วธการท าเสอผา

15. การจดเกบหวโขน

16. การจดเกบเสอผา

สำนกหอ

สมดกลาง

ภาคผนวก ข ภาพใบประกาศเกยรตคณ

สำนกหอ

สมดกลาง

93

ภาพท 79 ภาพใบประกาศเกยรตคณ

สำนกหอ

สมดกลาง

94

ภาพท 80 ภาพใบประกาศเกยรตคณ

สำนกหอ

สมดกลาง

95

ประวตผวจย ชอ – สกล พชรนทร รมโพธชน ทอย 1299/2 ถนนประชาชน แขวงวงศสวาง เขตบางซอ กรงเทพฯ 10800 ประวตการศกษา พ.ศ. 2550 มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สาขานาฏศลปและการละคร (เกยรตนยม อนดบ 2) พ.ศ. 2553 ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาว ชาการ จดการทรพยากร

วฒนธรรม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร E-mail bualoy_pui@hotmail.com

สำนกหอ

สมดกลาง