KOLEGJI AAB

KOLEGJI AABKRIMINOLOGJIA

Ligjrues:Dr. Ragip Halili, prof. ordinar

KRIMINOLOGJIA-Teorit mbi kriminalitetin dhe shkaqet e tij- Kriminalitetit si dukuri e rrezikshme qysh nga kohet e hershme ka zgjuar interesim dhe jan br prpjekje q t shpjegohen shkaqet dhe natyren e tij.- Meqnse natyra e ktij teksti nuk lejon q t paraqiten n mnyr t detajuar mendimet dhe pikpamjet m t hershme mbi kriminalitetin dhe shkaqe e tij, por n pika te shkurtra do ti paraqesim disa pikpamje q kan disa karakterisatika.- Historiku mbi kriminalitetin dhe shkaqet e tij do t vshtrohen n dy faza: faza e par prfshin mendimet e hershme mbi shkaqet e kriminalitetit dhe faza e dyt prfshin mendimet e shkollave t njohura jurdiko penale.KRIMINOLOGJIAMendimi antik mbi kriminalitetin- Lidhur me dukurin e kriminalitetit, krimit dhe dnimit, ka patur mendime dhe sht folur edhe me her, si p. sh. N Egjiptin e vjetr, Kinn e vjetr, Babilonin e vjetr.- Idet e para mbi kriminalitetin dhe shkaqet e tij gjenden n punimet dhe traktatet filozofike t filozofve greke. N kto traktate hasen mendime mbi kriminalitetin , shkaqet e tij dhe qllimin e ndshkimit, po ashtu n kto traktate parashihen disa mendime t filozofv q jan angazhuar dhe kan br prpjekje pr eliminimin e dnimeve t vrazhda, barbare, ndaj kryersve t veprave penale.- Platoni, filozof grek ka dhn kontribut n trajtimin e shtjes s krimit, vemas aji ndalet n shkaqet q ndikojn n kriminalitete.- Aristoteli, mendon se individi kryen krime pr shkak se sht n ndikimin e rrethanave ekonomike sociale.

KRIMINOLOGJIA- Mendimi mesjetar mbi kriminalitetin- N kohn e mesjets kan dominuar idet dhe msimet dogmatike fetare n nj pjes t madhe t rruzullit toksor e vemas n Evrop.- N historin e mendimeve kriminologjike dhe n literatur prmenden disa mendimtar t ksaj periudhe, si jan Augustin dhe Toma Akuini.- Shn Augustini, ky mendimtar pikpamjet e veta teologjike dhe filozofike i ka paraqitur n veprn e tij t njohur Mbi shtetin hyjnor. Sipas tij krimi sht mkat i madh dhe shkelje e rregullave hyjnore, prandaj dnimi sht i domosdoshm dhe qllimi i tij sht t shpaguhet krimi dhe t lahen mkatet q jan br.-Shn Toma Akuini, n veprn e vet Suma teologjike, krimin nuk e trajton vetm si cenim i rregullave hyjnore, por edhe si shkelje t t mirave t prgjithshme shoqrore t ksaj bote.KRIMINOLOGJIA- Mendimi humanitar dhe historiko juridike mbi kriminalitetin- Mendimtart e ksaj periudhe jan njohur si kritik i periudhs mesjetare, vemas mbi dnimin si mjet t luftimit dhe pengimit t kriminalitetit.Mendimtart m t njohur t ksaj periudhe jan: Tomas Mori, Tomazo Kampanella, Hugo Grocius, Hobs, Monteskje dhe Zhan Zhak Ruso.-Tomas Mori, n veprn e vet Utopia, thekson se shkaqet e krimit gjenden n shoqri dhe kritikon ashpr shqiptimin e shpesht t dnimit me vdekje pr krimet e imta.- Monteskje, n veprn e vet Mbi frymn e ligjit, angazhohet n respektimin e personalitetit t njeriut n procedurn penale, por aji n veprn e vet prshkruan se shkaqet e krimit gjenden n vet sistemin shoqrore dhe n kushtet e jetess s qytetarve.-Zhan Zhak Ruso, thekson se shkaqet e krimit gjenden n kushtet dhe rrethanat shoqrore t kryersve t veprave penale. KRIMINOLOGJIA- Teoria shkolla klasike juridiko penale mbi kriminalitetin- Prfaqsuesit e ksaj shkolle kan dhn kontribut t madh rreth shpjegimit t shkaqeve mbi kriminalitetin dhe pengimit t tij. Ndr prfaqsuesit m t njohur t ksaj shkolle jan: Cesare Bekarie, Fojerbahu dhe Gjermi Bentham.- Cesare Bekarie, n veprn e tij Mbi krimin dhe dnimin , i kushton nj rndsi t veant shkaqeve t kriminalitetit dhe ndshkimit t kryersve t veprave penale. Ky prfaqsuese sht i njohur n aplikimin e parimit Nulum crime siene lege dhe nulum poena sine lege- S ka krim pa ligj, s ka dnim pa ligj.- Anselm Fojerbahu, nj mendimtar shum i njohur i shkolls klasike juridike penale, q ka dhn nj kontribut shum t madh n rregullim juridik t sjelljeve kriminale, aji ishte ithtar i parimit t legalitetit. Ai mendonte se duke br inkriminimin e sjelljeve t caktuar si vepra penale bhet mbrojtja e qytetarve nga arbitrarizmi i pushtetit dhe n ann tjetr parandalohet kriminalitetit.KRIMINOLOGJIATeoria antropologjike- Mendimtart e ksaj teorie, prpiqen t zbulojn dhe t vrtetojn se vetit e ndryshme anatomike biologjike kan ndikim vendimtar n paraqitjen e sjelljeve kriminale. Sipas prfaqsuesit t ksaj teori, kriminalitetit mund t pengohet vetm nse bhen studime dhe hulumtime mbi vetit trupore, fizike dhe biologjike t njerzve delikuent.- Qesaro Lambrozo, gjat hulumtimeve dhe krkimeve q ka br ndaj personave delikuent ka ardhur n prfundim se ekziston i ashtuquajturi kriminel i lindur, i cili dallon nga njerzit normal me disa karakteristika t cilat ai i quan stigma t degjenerimit apo shenja kriminale.KRIMINOLOGJIA- Teoria pozitiviste italiane- Lidhur me shpjegimin e shkaqeve t kriminalitetit, vend t veant kan edhe mendimet e autorve t shkolls pozitiviste italiane si Enriko Feri dhe Garofalo.- Enriko Feri, n veprn e tij Sociologjia kriminale , prpiqet q ti shpjegoj shkaqet e kriminalitetit. N kt vepr aji shpjegon se individit apo personi kryen krime, sepse sht nn ndikimin e faktorve antropologjik, social dhe fizike. Pra Feri nuk e hedh posht teorin antropologjike, por aji vetm i prmend edhe rrethanat sociale q ndikojn n kriminalitet.- Rafaelo Garofalo, nihet si autori i par i tekstit me titull Kriminologjia , i cili ka dhn nj kontribut t madh n konstituimin e kriminologjis si disiplin e pavarur pr studimin shkaqeve t kriminalitetit.- Rafaelo, thekson se n shoqri ekziston kriminaliteti natyror dhe kriminalitetit ligjor.KRIMINOLOGJIA- Teoria biologjike mbi kriminalitetin- Teorit biologjike, kriminalitetin dhe shkaqet e tij, n rend t par i trajton si t kushtzuar nga vetit biokonstitucionale t kriminelve. - Ndr teorit m t njohura biologjike n literaturen kriminologjike prmenden:- Teoria e trashigimit dhe shprehive t lindura- Teoria e racs mbi kriminalitetin- Teoria endokrinologjike mbi kriminalitetin- Teoria e koromozomeveKRIMINOLOGJIA- Teorit psikologjike mbi kriminalitetin- N literaturn bashkkohore kriminologjike, qasjet psikologjike ndaj shtjes s krimit dhe shkaqet e tij zn nj vend me rndsi. Lidhur me rrethanat psikologjike n paraqitje e krimit jan trajtuar nga shum autor dhe n kt drejtim paraqiten disa teori si :- Teoria e paprshtatshmris- Teoria e inteligjencs- Teoria psikoanalitike- Teoria e frustrimeve psikike KRIMINOLOGJIA- Teorit sociologjike mbi kriminalitetin- Teorit sociologjike kan dhn nj kontribut t veant n shpjegimin e shkaqeve mbi kriminalitetin. Por me qllim q t kuptohet esenca e ksaj teori mbi shpjegimin e shkaqeve te kriminalitetit, ato ndahen n: teorit e hershme sociologjike, teorit e mvonshme sociologjike dhe teoria bashkkohore sociologjike. - Teoria e hershme sociologjike, kriminalitetin e shpjegon si produkt t ndikimeve t rrethanave shoqrore. N kuadr t teorive t hershme sociologjike bjn pjes: teoria e mjedisit sociale, teoria psikosociale, pikpamjet sociologjike t Emil Dyrkem it dhe pikpamjet sociologjike t Franc Von Listit. KRIMINOLOGJIA- Teorit e reja sociologjike ose amerikane- Mendimet mbi kriminalitetin, si kategori sociale, kan vazhduar dhe jan pasuruar edhe m tepr. Kto mendime apo teori vshtrojn dhe analizojn disa rrethana dhe ndikime q jan karakteristike pr disa vende, shtet dhe regjione.- Pjesa m e madhe e ktyre teorive jan paraqitur n SHBA pas viteve 1930. Si teori m te njohura jan:- Teoria e grupit ose e sjelljeve devijante- Teoria e dezorganizimit shoqror- Teoria e konflikteve dhe dallimeve kulturore- Teoria e etiketimit- Teoria e anomisKRIMINOLOGJIA-Vlersimi kritik i teorive t reja sociologjike- Pr sa i prket teorive t reja sociologjike amerikane, mund t konstatohet se kto teori jan mjaft interesante dhe atraktive, pasi q shpjegimin dhe ndriimin shkaqeve t kriminalitetit u qasen nga shum aspekte.- Pra prve vlersimit pozitive, u bhen edhe vrejtje teorive t reja sociologjike, pasi se kto teori jan t ngjashme me njra tjetrn, se prkufizimet dhe nocionet e grupit, kulturs, anomis nuk jan t qarta, se kriminalitetin e shpjegojn n mnyr siprfaqsore, se hulumtimet dhe studimet e tilla nuk jan prcjellura me analiza t thella sociologjike.