Tema: "Saobraćaj kao faktor razvoja privrede i društva"

Predmetni nastavnici: Studenti: Red.prof.dr. Šefkija Čekić Brkić Kenan Van.prof.dr. Alija Behmen Ćibo MinelaAsistenti: V.asis.mr. Azra Ferizović Asis. Amel Kosovac

1.UVOD

Saobraćaj kao složeni sistem, bez koga današnji svijet ne bi ni približno ovako izgledao i bez koga bi u ovim uslovima život bio nezamisliv, kroz čitavu ljudsku historiju je predstavljao glavni faktor pojave i razvoja bilo koje djelatnosti, izgradnje naselja i gradova, a samim time i naseljeljavanja stanovništva.

U nastavku biće detaljnije objašnjeno i obraloženo kako to saobraćaj ima veliku ulogu u razvoju privrede i društva.

2. ULOGA SAOBRAĆAJA U DRUŠTVENOJ REPRODUKCIJI

Uloga saobraćaja u privrednom životu svake zemalje jeste mnogostrana. Postoji uzajamna zavisnost između stupnja razvitka saobraćaja i društvene reprodukcije.

Saobraćaj, kao privredna djelatnost, omogućava obavljanje procesa reprodukcije za najveći broj proizvoda. Za sve one proizvode čije se mjesto proizvodnje ne poklapa sa mjestom potrošnje, njihov prijevoz jeste neophodan uvjet reprodukcije.

Saobraćaj utječe na razvijanje teritorijalne podjele rada.

Saobraćaj djeluje kao značajan faktor na ubrzanje razvoja društvene podjele rada.

Saobraćaj je inicijator privrednog razvitka nedovoljno razvijenih zemalja, kao i privrednog razvitka nerazvijenih područja u okviru jedne zemlje

2.1. IZUČAVANJE SAOBRAĆAJA U TEORIJAMA PRIVREDNOG RAZVOJA

Složenost i kompleksnost saobraćaja kao privredne djelatnosti uslovila je određene probleme i teškoće u njegovom izučavanju.

Složenost i teškoće izučavanja saobraćaja u teorijama privrednog razvoja uslovljene su:

Karakterom saobraćaja, i to:

a) kao samostalne privredne djelatnosti u okviru društvene reprodukcije;

b) kao djelatnosti koja vrše izvjesne funkcije koje su tretirane kao javna služba;

Karakteristikama saobraćajnih sredstava i saobraćajnica kao bitnih elemenata saobraćajnog sistema koje se manifestuju u vršenju određenih funkcija sredstava rada u proizvodnji saobraćajnih usluga

Raznovrsnošću efekata i različitim oblicima njihovog pojavljivanja.

2.2. OSNOVNE EKONOMSKE FUNKCIJE SAOBRAĆAJA

S obzirom na karakter saobraćaja kao privredne djelatnosti njegove osnovne ekonomske funkcije izražavaju se u sljedećem:

prvo, saobraćaj kao privredna djelatnost omogućava obavljanje procesa reprodukcije za najveći broj proizvoda;

drugo, saobraćaj utiče na razvijanje teritorijalne podjele rada;

treće, saobraćaj djeluje kao značajan faktor na ubrzanje razvoja društvene podjele rada;

četvrto, saobraćaj je značajan opšti uslov privrednog razvitka svake zemlje kao i pojedinih regiona;

peto, saobraćaj je bitan inicijalni faktor privrednog razvitka nedovoljno razvijenih zemalja, kao i privrednog razvitka nerazvijenih područja u okviru jedne zemlje.

2.3. MEĐUZAVISNOST U RAZVOJU DRUŠTVENE PROIZVODNJE I SAOBRAĆAJA

Polazeći od karaktera saobraćaja kao privredne djelatnosti i njegovih osnovnih funkcija u procesu društvene reprodukcije može se utvrditi određeni stepen međuzavisnosti u razvoju društvene proizvodnje i saobraćaja.

Međusobni uticaj društvene proizvodnje i saobraćaja može se posmatrati sa dva apsekta, i to:

Uticaj društvene proizvodnje jedne zemlje ili jednog određenog područja na formiranje saobraćajnog sistema i na saobraćaj kao privredu djelatnost i

Uticaj saobraćajnog sistema i saobraćaja kao privredne djelatnosti na društvenu proizvodnju

2.4. SAOBRAĆAJ KAO FAKTOR RAZMJEŠTAJA PROIZVODNIH SNAGA

Saobraćaj vrši funkciju povezivanja prostorno razdvojenih faktora materijalne proizvodnje. On isto tako, u procesu društvene reprodukcije, obezbjeđuje povezivanje proizviđačkih i potrošačkih centara.

Saobraćaj utiče na razmještaj proizvodnih snaga na više načina.

Prvo, on djeluje na razmještaj proizvodnih snaga u makroekonomskim razmjerama jer obezbjeđuje povezivanje međusobnih udaljenih izvora sirovina, energetskih goriva i ostalog reprodukcionog materijala sa centrima mikroprerade.

Osim toga, on u okviru nacionalne privrede jedne zemlje omogućava međusobno povezivanje pojedinih ekonomskih rejona.

Saobraćaj djeluje na razmještaj proizvodnih snaga:

1. razvijenošću, strukturom i teritorijalnim razmještajem saobraćajne mreže;

2. stepenom razvoja i kvaliteta transportnih sredstava i

3. sistemom i politkom cijena prevoznih usluga (transportni troškovi).

Istorija ekonomskog razvoja pojedinih zemalja pokazuje da je izgradnja saobraćajnica djelovala na razmještaj proizvodnih snaga podstičući industrijalizaciju na dva načina:

1. koncentracijom proizvodnje u saobraćajnim čvorovima, i

2. linijskim razvojem, tj. izgradnjom industrijskih objekata u području duž jedne saobraćajnice.

Da bi se donijela odluka o izboru lokacije jednog industrijskog preduzeća mora se voditi računa o nizu faktora:

Izvori sirovina, Izvori energetskih goriva i mogućnost snadbijevanja, Izvori ostalih reprodukcionih materijala, Raspoloživost radne snage, po broju, strukturi i kvalifikaciji, Tržište, i uopšte apsorpciona moć potrošača datog područja, Saobraćajne mogućnosti, kako u pogledu izgrađenosti mreže,

transportnih kapaciteta tako i visine transportnih troškova.

Dosadašnja literatura i praksa poznaju tri metoda utvrđivanja veličine gravitacionog područja jedne saobraćajnice odnosno saobraćajnog čvora.

1. Geografski ili tzv. geometrijski metod

2. Tarifski metod

3. Metod stvarnih troškova prevoza

2.5. ENERGETIKA I SAOBRAĆAJ

Međusobni odnosi saobraćaja i energije ispoljavaju se putem uticaja na:

pojavu i razvoj novih vrsta saobraćajnih sredstava; usavršavanje tehničkih i tehnološko-eksploatacijskih karakteristika

pojedinih saobraćajnih sredstava; poboljšanje kvaliteta, udobnosti, brzine i ekonomičnosti

saobraćajnih sredstava; promjene u strukturi saobraćajnih sistema u pojedinim zemljama

Kako je proizvodnja energetskih sirovina jedna od osnovnih privrednih djelatnosti od čijeg stepena razvoja zavisi razvitak i ostale privrede, to je od posebnog značaja istrazivanje i analiza međuzavisnosti i međusobnih uticaja energetike i saobraćaja.

Uticaj energetike na saobraćaj, može se posmatrati sa više aspekata. Bitna su dva osnovna domena ispoljavanja uticaja energetike, odnosno proizvodnje, oblika i načina korišćenja energije na saobraćaj, i to:

Uticaj oblika i vrste energije na tehničku strukturu, efikasnost i kvalitet saobraćajnih sredstava i vršenje saobraćajnih usluga - tj. uticaj na nivo i strukturu saobraćajnog sistema.

Uticaj vrste, oblika i načina korištenja energije kao i razmještaja energetskih izvora na formiranje potražnje za saobraćajnim uslugama, odnosno na obim i strukturu prevoza.

Analizom odnosa, koji se uspostavljaju između potrošnje pogonske energije te bruto i neto rada, odnosno stupnja iskorištenja kapaciteta, utvrđuje se energetska ekonomičnost. Prema istraživanjima, koja su obavljena, proizlazi stupanj ekonomičnosti saobraćajnih grana, kako je iskazano na slikama:

Učešće saobraćajnih grana u prevozu putnika (slika 1.) i robe (slika 2.)

Neposredni uticaj saobraćaja na razvoj industrije ogleda se u tome što se saobraćaj kao djelatnost kao i svi ušesnici u procesu saobraćaja (imaoci motornih vozila i dr.) javljaju kao krupan potrošač niza industrijskih proizvoda.

Saobraćaj je potrošač ne samo energetskih goriva,već i niza proizvoda crne metalurgije, obojenih metala, drveta, stakla, gume, kože itd.

Industrija saobraćajnih sredstava je danas jedna od najrazvijenijih industrijskih grana. U najrazvijenijim zemljama industrija automobila služi kao neka vrsta barometra dinamike privrednog zivota. Vrlo značajno mjesto u industriji razvijenijih zemalja predstavlja brodogradnja. To je kompleksna industrijska grana koja troši vrlo raznovrsne proizvode za proizvodnju morskih i riječnih brodova.

2.6.UTICAJ SAOBRAĆAJA NA INDUSTRIJU

Saobraćajna preduzeća su krupni i značajni potrošači mnogih industrijskih proizvoda, i koriste kao svoja osnovna sredstva - sredstva za rad proizvode najznačajnijih industrijskih grana: automobilske industrije, industrije šinskih vozila, brodogradnje, avio industrije itd.

Razvoj i usavršavanje saobraćajnih sredstava odvijao se baš na osnovu tehničkih dostignuća i uspjeha ostvarenih u najvažnijim industrijskim granama.

Saobraćaj je značajan faktor razvoja i unapređenja poljoprivrede. On utiče na razvoj poljoprivrede u više različitih domena, i to kako u sferi proizvodnje, tako i prometa poljoprivrednih proizvoda.

Saobraćaj djeluje kao značajan faktor unapređenja poljoprivredne proizvodnje, a isto tako i povezivanja poljoprivrednog proizvodača za tržište. Razvoj saobraćajnog sistema, i to kako izgradnja saobraćajnica, usavršavanje transportnih sredstava i sniženje transportnih troškova doprinose porastu poljoprivredne proizvodnje, a naročito stvaranju uslova za iznošenje poljoprivrednih proizvoda na tržište.

Razvoj poljoprivrede traži razvitak kompleksnog saobraćajnog sistema, njegovu modernizaciju i specijalizaciju za prevoz poljoprivrednih proizvoda.

2.7. UTICAJ SAOBRAĆAJA NA RAZVOJ POLJOPRIVREDE

Saobraćaj omogućava da se izvrši realizacija proizvedenih roba, jer se proces proizvodnje u društveno ekonomskom smislu završava tek kada roba dospije do potrošača, otuda se osnovne ekonomske funkcije saobraćaja izrazito manifestuju u sferi prometa, u okviru društvene podjele rada, jer se premještanjem roba iz jednog mjesta u drugo obezbeđuje zatvaranje lanca društvene reprodukcije.

Pod jedinstvenim tržištem podrazumjevamo takvo tržište, na kome se robni promet na cjelom privrednom području odvija pod istim uslovima.

2.8. SAOBRAĆAJ KAO FAKTOR FORMIRANJA I STABILIZACIJE TRŽIŠTA

Uticaj saobraćaja na razvoj turizma se ispoljava na nekoliko različitih načina, i može se ocjenjivati iz sljedećih aspekata:

Izgradnja i modernizacija saobraćajne mreže jeste prvi i odlučujući elemenat u okviru saobraćajnog sistema koji djeluje na razvoj turizma. Saobraćajna mreža i inicijalni faktor razvitka turizma.

Transportna sredstva kao drugi elemenat saobraćajnog sistema također djeluje na razvoj turizma.

Cjene transportnih usluga jesu dalji značajan elemenat preko koga saobraćaj djeluje na razvoj turizma.

Organizacija prevoza je značajan faktor koji utiče na pridobijanje turista od strane pojedinih saobraćajnih preduzeća.

2.9. SAOBRAĆAJ I TURIZAM

Za formiranje potražnje u putničkom saobraćaju od bitnog su značaja su i motivi putovanja. Motivi putovanja mogu biti sljedeći:

Poslovni odnosno službeni. Ova putovanja mogu biti ekonomskog

i vanekonomskog karaktera. Lični,tj. putovanja tj. putovanja u cilju posjete porodice, prijatelja. Turistički.

Historijski razvoj mnogih zemalja pokazuje da je saobraćaj odigrao značajnu ulogu u formiranju načina života ljudi. Izgradnja i razvoj saobraćajnica i saobraćajnih sredstava uticala je i danas utiče na formiranje veličine naselja i uopšte na proces urbanizacije.

Razvoj saobraćajne tehnike stvorio je dinamičan zivot. Omogućio je zbližavanje i upoznavanje stanovništva pojedinih krajeva u jednoj zemlji.

Povezivanje privredno zaostalih krajeva sa političkim, kulturnim i ekonomskim centrima, ima ne samo privredni, već isto tako i veliki kulturni značaj.

2.10. UTICAJ SAOBRAĆAJA NA RAZVOJ DRUŠTVA I NAČIN ŽIVOTA LJUDI

Saobraćaj je izuzetno važan faktor sveukupnog privrednog i društvenog razvoja zemlje. Saobraćajom se povezuju krajevi zemlje, integrišu se svi sektori proizvodnje.

Bez saobraćaja nema razvoja privrede niti povezanosti sa ostalim djelom svijeta. Dobar, efikasan i jeftin saobraćaj utiče na smanjenje troškova proizvodnje te proizvodi postaju konkurentniji na svjetskom tržištu.

Modernizacija saobraćajne mreže jeste prvi i odlučujući element u okviru saobraćajnog sistema – koji predstavlja opšti uslov društvenog i privrednog razvoja svake zemlje.

3. ZAKLJUČAK

1. Čekić, Š. „Ekonomika u transportu i komunikacijama“Fakultet za saobraćaj i komunikacije Sarajevo, 2005. godine

2. Novaković S., Božić V. "Ekonomika saobraćaja“ Centar za izdavačku delatnost ekonomskog fakulteta u Beogradu, 2008.godina

3. Internet:

www.wikipedia.org

www.ekof.bg.ac.yu/centri

4. LITERATURA

HVALA NA PAŽNJI !