33 chiến lược của chiến tranh

33CHIẾNLƯỢCCỦACHIẾNTRANHROBERTGREENE

NHÀXUẤTBẢNTRẺ

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Biêntậpebook:ĐặngTuấnChỉnhsửachínhtả:NhưHảoCungcấpsách:HốKhôĐộingũđánhmáy:LinhVBoice,NgaNguyen,NhưHảo,TrinhBaDuong,Lê Lộc, Mét Bẻ Đôi Ba, Nguyễn Dương, Phù Thủy Cận Thị, Đỗ Việt,PhươngThảoNgô,LêThanhAn,ĐỗVănBúp,Đạt,TrungNguyen,HoàngMạnhTuấn,NguyễnĐôngHải,ThúyVũ,HồCaoDuyên,GiaHuy,DuongS Egte, Trương Quang Sơn, Nguyễn Đức Kiệt, Dam Tran, Khanh, MoHoang,NguyễnBìnhMinh,Tanpopo,HangLe

http://sachvui.com/

GIỚITHIỆU

33chiếnlượccủachiếntranhlàtinhtúycủatrítuệvôtậnhàmchứatrongcácbàihọcvànguyêntắccủaviệcthựchiệnchiếntranh.

Quyểnsáchđượcthiếtkếđểđịnhhướngbạnvớitri thứcthựchành,tạorachobạnvôsốsựlựachọnvàthuậnlợikhiđốiđầuvớinhữngchiếnbinhlẩnkhuấtđangtấncôngbạntrongcuộcchiếnhàngngày.

Mỗi chương sách làmột chiến lược được chọn lọc từ những tác phẩmvànhữngthựctiễncủacáctướnglĩnhcũngnhưcácchiếnlượcgiavĩđạinhấttronglịchsửhướngtớiviệcgiảiquyếtmộtvấnđềcụthểmàbạnthườnggặpphải.

Mỗichươngsáchcũngđượcminhhọabằngnhữngvídụlịchsử,khôngchỉtừbảnthânsựthựchiệnchiếntranhmàcòntừlĩnhvựcchínhtrị,vănhóa,kinhdoanh,chỉrasựnốikếtgiữaquânsựvàxãhội.

MỤCLỤC

LỜINÓIĐẦUPHẦN1.CHIẾNTRANHHƯỚNGNỘI

1.TUYÊNCHIẾNVỚIKẺTHÙ

2.ĐỪNGCHIẾNĐẤUVỚICUỘCCHIẾNVỪAQUA

3.GIỮANHỮNGSỰKIỆNRỐILOẠN,ĐỪNGĐÁNHMẤTSỰMINHMẪN

4.TẠOMỘTÝTHỨCVỀSỰKHẨNCẤPVÀTUYỆTVỌNGPHẦNII.CHIẾNTRANHCÓTỔCHỨC

5.TRÁNHNHỮNGCÁIBẪYCỦATƯDUYTHEONHÓM

6.PHÂNTÁNCÁCLỰCLƯỢNG

7.CHUYỂNCUỘCCHIẾNTRANHCỦABẠNTHÀNHMỘTCUỘCTHẬPTỰCHINH

PHẦNIII.CHIẾNTRANHPHÒNGNGỰ

8.CHỌNLỰATRẬNCHIẾNMỘTCÁCHCẨNTHẬN

9.XOAYCHUYỂNCUỘCDIỆN

10.TẠORAMỘTVẺNGOÀICÓTÍNHCHẤTĐEDỌA

11.ĐỔIKHÔNGGIANLẤYTHỜIGIANPHẦNIV.CHIẾNTRANHCÔNGKÍCH

12.THUATRONGNHỮNGTRẬNĐÁNHNHƯNGTHẮNGCUỘCCHIẾNTRANHTỔNGCHIẾNLƯỢC

13.NHẬNBIẾTKẺTHÙ

14.ÁPĐẢOSỰCƯỠNGKHÁNGVỚITỐCĐỘVÀSỰĐỘTNGỘT

15.KIỂMSOÁTĐỘNGLỰC

16.TẤNCÔNGVÀONƠIDỄTỔNTHƯƠNGCỦAĐỐITHỦ

17.ĐÁNHBẠIKẺTHÙTỪNGPHẦN

18.CHUYỂNHƯỚNGVÀTẤNCÔNGVÀOHÔNGĐỐITHỦ

19.VÂYBỌCQUÂNTHÙ

20.LÀMCHOKẺTHÙSUYYẾU

21.ĐÀMPHÁNTRONGKHITIẾNTỚI

22.BIẾTCÁCHKẾTTHÚCPHẦNV.THỰCHIỆNCHIẾNTRANH

23.DỆTMỘTMẠNGKHÔNGĐƯỜNGNỐIGIỮASỰTHẬTVÀHƯCẤU

24.CHỌNTUYẾNĐƯỜNGÍTKỲVỌNGNHẤT

25.CHIẾMLĨNHVÙNGĐẤTCAOĐẠOĐỨC

26.KHÔNGCHOKẺTHÙNHẬNTHẤYMỤCTIÊU

27.LÀMRAVẺNHƯĐANGHOẠTĐỘNGCHOLỢIÍCHCỦANGƯỜIKHÁCTRONGLÚCTĂNGCƯỜNGCHOCÁCLỢIÍCHCỦACHÍNHMÌNH

28.TRAOCHOĐỊCHTHỦĐỦDÂYTHỪNGĐỂHỌTỰTREOCỔ

29.CẮNTỪNGMIẾNGNHỎ

30.THÂMNHẬPVÀOTÂMTRÍKẺTHÙ

31.HỦYDIỆTTỪBÊNTRONG

32.THỐNGTRỊTRONGKHITỎVẺPHỤCTÙNG

33.GIEORẮCTÌNHTRẠNGPHẬPPHỒNGSỢHÃITHÔNGQUACÁCHÀNHĐỘNGKHỦNGBỐ

o0o

LỜINÓIĐẦU

Chúngtasốngtrongmộtnềnvănhóavốncổđộngchonhữnggiátrịmangtínhdânchủcủaviệcsốngngaythẳngvới tấtcảmọingười;chotầmquantrọngcủaviệcthíchứngvớimộtnhóm;vàchoviệchiểubiếtcáchthứccộngtác với những người khác. Chúng ta được dạy dỗ ngay từ bé rằng nhữngngườicóvẻngoàihiếuchiếnvàhaygâysựphảitrảmộtcáigiávềmặtxãhội:khôngđượcquầnchúngưathíchvàbịcôlập.Nhữnggiátrịcủasựhòahợpvàcộngtácnàyđượcduytrìtheomộtcáchthứctinhvihoặcthôthiển–thôngquanhữngquyểnsáchvềcách thứcđể thànhcông trongcuộcsống;thông qua những hành xử bề ngoài vui vẻ, hòa bìnhmà những người đãthànhđạthơnngườitrênthếgiớithểhiệntrướcmặtquầnchúng;thôngquanhữngýniệmvềsựđúngđắnđangthấmđẫmtrongkhônggiancộngđồng.Vấnđềđốivớichúngtalàchúngtađượcđàotạovàđượcchuẩnbịđểsốnghòabình,chứkhônghềđượcchuẩnbịchođiềumàchúngtađangđốimặttrongthếgiớihiệnthực–chiếntranh.

Đờingườitrêncõithếlàmộtbãichiếntrường.Job7:1

Quidesideratpacem,praeparetbllium.(Hãyđểchoanhta,kẻthíchhòabình,chuẩnbịchochiếntranh).Vegetius,thếkỷ4Tr.CN.

Cuộcchiếnnàytồntạiởnhiềucấpđộkhácnhau.Hiểnnhiênnhấtlàchúngtacónhữngđốithủởphíabênkia.Thếgiớingàycàngtrởnênđầytínhcạnhtranh và hiểm ác. Trong chính trị, trong kinh doanh, thậm chí trong nghệthuật,chúngtađốimặtvớinhữngđốithủhầunhưsẽlàmbấtcứđiềugìđểchiếmlợithế.Tuynhiên,rắcrốivàphứctạphơnnhiều,lànhữngcuộcchiếnmàtrongđóchúngtaphảichạmtránvớinhữngngườiđượcxemlàởvềphíacủachúngta.Cónhữngngườingoàimặtlàđồngđội–nhữngkẻhànhxửrấtthânthiệtvàdễthương–nhưngđólạilànhữngkẻngầmpháhoạichúngtaởhậutrường,sửdụngnhómđểcổđộngchonhữngviệcriêngcủahọ.Nhữngkẻkhác,khópháthiệnhơn,thựchiệnnhữngtrògâyhấnthụđộngtinhvi,đềxuấtsựgiúpđỡkhôngbaogiờđến,ngấmngầmchơixấuchúngta.Ởngoạidiện,mọisựdườngnhưkhábìnhổn,nhưngngaybêndướinó,làmỗingườiđànônghoặcđànbàchỉvìbảnthânhọ,độnglựcnàytiêmnhiễmngaycảtrongnhữnggiađìnhhaynhữngmốiquanhệ.Vănhóacóthểchốibỏthựctếnàyvàcổđộngchomộtbứctranhhòanhãhơn,nhưngchúngtabiếtvàcảmnhậnđượcnó,trongnhữngvếtsẹochinhchiếncủamình.

Khôngphảivìchúngtavàcácđồngnghiệpcủachúngtalànhữngsinhvậtthiếuhiểubiết,nhữngkẻthấtbại trongviệcsốngtheonhữnglýtưởnghòabìnhvàvị tha,màvìchúng takhông thể lànhư thế.Cónhữngxungđộnghiếuchiếnmàchúngtakhôngthểlàmngơhaykiềmchếđược.Thờitrước,cáccánhâncóthểmongchờmộtnhóm–mộtnhànước,mộtgiađìnhmởrộng,mộtcôngty–loliệuchohọ,nhưngđiềunàykhôngcònđúngnữa,vàtrongthếgiớivôtìnhnàychúngtaphảisuynghĩtrướctiênvàtrênhếtchochínhbảnthânvànhữnglợiíchcủachúngta.Điềuchúngtacầnkhôngphảilà theođuổinhữngýtưởngbấtkhảthivàphinhântínhvềhòabìnhvàsựhợp tác,màhơn thế, là tri thứccó tính thựchànhvềcách thứcxử lýmốixungđộtvànhữngcuộcchiếnhàngngàymàchúngtađangchạmtrán.Vàtrithứcnàykhôngphảilàvềcáchlàmthếnàođểmạnhmẽhơntrongviệcđạtđượcnhữnggìchúngtamuốnvàtựbảovệchúngta,màđúnghơn,làmthếnàođểcólýtrívàcóchiếnlượchơnkhixảyraxungđột,địnhhướngchocácxungđộnggâyhấncủachúngta thayvìchốibỏhoặckềmnénchúng.Nếucómộtmụctiêuphảihướngtới,thìđónênlàmộtchiếnlượcgia,mộtconngườigiảiquyếtđượcnhữngtìnhhuốngkhókhănvàđiềukhiểnđượcmọingườithôngquathủđoạnkhéoléovàthôngminh.

(Chiếnlược)caohơnlàmộtkhoahọc:nólàsựvậndụngkiếnthứcvàothựctếđờisống,làsựpháttriểnkhảnăngtưduyđểbổsungchoýtưởngdẫndắtbanđầudướiánhsángcủanhữnghoàncảnhkhôngngừngthayđổi;nó lànghệ thuậthànhđộngdướiáp lựccủanhữngđiềukiệnkhókhănnhất.HelmithVonMoltke(1800-1891)

Nhiềunhà tâm lýhọcvàxãhội họcđã lý luận rằng chínhnhờ thôngquaxungđộtmàcácvấnđềđượcgiảiquyếtvànhữngkhácbiệtthậtsựđượchòagiải.Cóthểtruynguyênnhữngthànhcônghaythấtbạicủachúngtatrongcuộcsốngtừviệcchúngtaxửlýtốthoặctồinhữngxungđộtkhôngthểtránhkhỏisẽđốimặtvớichúngtatrongxãhội.Nhữngcáchthứcthôngthườngmàmọingườixửlýchúng–cốtránhmọixungđột,trởnênđầycảmxúcvàdễkíchđộng, trởnêngiảnhângiảnghĩavàmánhkhóe– tất cả rốt cuộcđềuphảntácdụng,bởivìchúngkhôngđặtdướisựkiểmsoátcủalươngtâmvàlýtrívàthườngkhiếnchohoàncảnhxấuđi.Cácchiếnlượcgiahànhđộngkháchẳn.Họsuynghĩxahơnvềnhữngmụctiêudàihạn,quyếtđịnhnhữngcuộc chiến nào cần tránh và cuộc chiến nào là không thể tránh khỏi, biếtcách làm thếnàođểkiểmsoátvàđịnhhướngnhữngcảmxúccủahọ.Khibuộcphảichiếnđấu,họchiếnđấutheođườnglốilắtléoquanhcovớimộtthủ thuật tinh tế,khiếnchocácmánhkhóecủahọkhóbịpháthiện.Bằngcáchnàyhọcóthểduytrìsựhòabìnhbềngoàicầnthiếttrongnhữngthờikỳ

chínhtrị.Ýtưởngvềsựchiếnđấutheolýtrínàyđếnvớichúngtatừchiếntranhcótổchức, nơimà nghệ thuật về chiến lược được phátminh và cải tiến.Thoạttiên,chiếntranhkhôngcótínhchiếnlượcgìcả.Cáctrậnchiếngiữacácbộlạcdiễnratheomộtcungcáchtànbạo,mộtloạinghithứcbạolựcmàtrongđónhưngcánhâncóthểbiểulộđứctínhanhhùngcủahọ.Nhưngkhicácbộlạcmởrộngvàpháttriểnthànhcácquốcgia,hoàntoànrõràngrằngchiếntranh có quá nhiều tổn phí chìm ẩn, rằng việc tiến hành nómột cáchmùquáng thườngdẫn tới sựsuykiệtvà tựhủydiệt,ngaycảđốivớikẻchiếnthắng.Bằngmộtcáchnàođó,cáccuộcchiếncầnphảiđượctiếnhànhmộtcáchlýtríhơn.Từ “chiến lược” (strategy) xuất xứ từ từ cổHyLạp strategos, cóýnghĩachínhxáclà“ngườichỉhuycủamộtđạoquân”.Chiếnlượctheoýnghĩanàylànghệthuậtcủaviệcchỉhuy,củaviệcđiềuđộngtoànbộnỗlựcchiếntranh,củaviệcquyếtđịnhnhữngđộihìnhphải triểnkhai,địahìnhđểchiếnđấu,nhữngthủthuậtcầnápdụngđểchiếmlợithế.Vàkhitrithứcnàypháttriển,nhữngvịchỉhuyquânđộipháthiệnrarằngcàngcótưduyvàkếhoạchxarộnghơn,họcàngcónhiềukhảnăngthànhcônghơn.Cácchiếnlượcmớilạcó thể cho phép họ đánh bại những kẻ thù lớn mạnh hơn nhiều, nhưAlexanderĐạiđếđãthựchiệntrongnhữngchiếnthắngcủaôngtrướcngườiBaTư.Việcđốiđầuvớinhữngđốithủcũnghiểubiếtvàápdụngchiếnlượcđãtạonênmộtáplựcvậnđộngđilên:đểchiếmưuthế,mộtviêntướngphảicóđầuócchiếnlượchơn,lắtléovàthôngminhhơnđốiphương.Theothờigian,nhữngnghệthuậtchỉhuyquânsựdầndầntrởnênphứctạphơn,cũngnhưcónhiềuchiếnlượcđượcphátminhhơn.Mặcdùbảnthântừ“strategy”bắtnguồntừHyLạp,songkháiniệmnàyvẫnxuấthiệnởmọinềnvănhóa,trongmọithờikỳ.Cácnguyêntắcbềnvữngvềcáchxửlýcácsựcốbấtkhảkhángcủachiếntranh,cáchlênkếhoạchsaucùng,cáchtổchứcquânđộitốtnhất–tấtcảnhữngđiềunàycóthểtìmthấytrongnhững cẩmnang chiến tranh từTrungHoa cổ đại cho đến châuÂuhiệnđại.Thủthuậtphảncông,tấncôngbênsườnhoặcpháttriểnđộihình,vàcácnghệthuậtnghibinhlàchuyệnbìnhthườngđốivớicácđộiquâncủaThànhCátTưHãn,NapoleonvàvuaShakacủangườiZulu.Nhìntổngthể,cácnguyêntắcvàchiếnlượcnàybiểuthịmộtkiểutrítuệquânsựphổquát,mộttậphợpnhữngkhuônmẫuthíchứngcókhảnănggiatăngcáccơmaychiếnthắng.

Được, vậy thì, con trai ta, hãy phát triển chiến lược của con.Để cácphần thưởng trong các trậnđấu không thoát khỏi tay con.Chiến lượclàmnênmộtngườitiềuphutốthơnlàsứcmạnh.Chiếnlượcgiữchocontàucủangườihoa tiêuđiđúnghướngkhigióchướngnổi lên trênđại

dương xanh thẳm. Và chiến lược giúp cho những xa phu chiến thắngcuộcđuatài.Cómộtloạixaphutinvàonhữngconngựavàcỗxecủahắn.Và có những cú ngoặt dại dột ở nơi này nơi khác, trên suốt conđườngmà không kềm cương ngựa. Nhưngmột người biết cách thắngcuộcvớisốngựa íthơn, luôncăngmắtnhìnvàocộtmốcvàngoặtsátcua.Vàngaytừkhixuấtphátluônkềmchắcdâycương.Vớiđôitaycứngrắnkhinhìnvềkẻchỉhuy.Iliad,Homer,khoảngthếkỷ9Tr.CN

CólẽchiếnlượcgiavĩđạinhấttrongtấtcảnhữngngườiđólàTônTử,tácgiảcủaquyểncổthưTrungQuốcBinhPháp.Trongcuốnsáchnày–cólẽđượcviếtvàothếkỷthứ4trướcCôngnguyên–chúngtacóthểtruynguyênhầunhưtấtcảnhữngkhuônmẫuvànguyêntắcchiếnlượcsẽđượcpháttriểntrongsuốtnhiềuthếkỷsauđó.Nhưngđiềunốikếtchúnglại–trongthựctếlàđiềuthiếtlậpnênbinhpháptrongcáchnghĩcủaTônTử–làýtưởngvềviệcchiếnthắngmàkhôngđổmáu.Bằngcáchlợidụngnhượcđiểmtâmlýcủa đối phương, bằng cách lừa đối phương vào những vị trí hiểm nghèo,bằngcáchtạoranhữngcảmgiácthấtvọngvàbốirối,mộtchiếnlượcgiacóthểkhiếnchođốiphươngsụpđổvềmặttinhthầntrướckhiđầuhàngvềthểchất. Theo cách này, chiến thắng có thể đạt được ở cái giá thấp hơn rấtnhiều.Vàquốc gia thắng trận với ít tổn thất nhânmạngvà khí tài hơn làquốc gia có thể thịnh vượng trong một quãng thời gian lâu dài hơn. Tấtnhiên, phần lớn những cuộc chiến tranh không được tiến hành một cáchthuầnlýtrí,nhưngnhữngchiếndịchtronglịchsửtuântheonguyêntắcnày(Scipio Africanus ở Tây Ban Nha, Napoleon ở Ulm, T. E. Lawrence vớinhữngchiếndịchtiêuthổtrongThếchiếnthứI)trởnênnổibậtvàđượcvậndụngtheo.Chiếntranhkhôngphảilàmộtlĩnhvựcriêngbiệttáchrờivớiphầncònlạicủa xã hội.Nó làmột phạm vi hoạt động hiển nhiên của con người, đầynhữngđiềutốtđẹpvàxấuxanhấttrongbảnchấtcủachúngta.Chiếntranhcũngphảnánhnhữngxuthếtrongxãhội.Sựtiếnhóatớicácchiếnlượcphitruyềnthốnghơn–chiếntranhdukích,chủnghĩakhủngbố–phảnánhmộttiếnhóatươngđồngtrongxãhội,nơihầuhếtmọisựvậtđangvậnđộng.Cácchiến lược thành công trong chiến tranh, dù là theo truyền thống hay phitruyềnthống,đềudựavàotâmlýmuônđời;vànhữngthấtbạiquânsựlớnđãdạychochúng tanhiềuđiềuvềsựnguxuẩncủaconngườivànhữnggiớihạncủasứcmạnhtrongbấtkỳđấutrườngnào.Quanđiểmmangtínhchiếnlượctrongchiếntranh–tínhchấtcựckỳlýtrívàcânbằngvềcảmxúc,nỗlựcchiếnthắngvớitổnthấttốithiểuvềmáuđổvàkhítài–cótầmứngdụngvôhạnvàthíchđángvớinhữngcuộcchiếnhàngngàycủachúngta.Vớinhữnggiátrịcủacácthờiđạiđãinsâutrongtâmkhảm,nhiềungườisẽ

lýluậnrằngchiếntranhcótổchứcvốncótínhdãman–mộtditíchcủaquákhứbạolựccủaloàingườivàlàmộtđiềucầnkhắcphục.Cổđộngchocácnghệthuậtchiếntranhtrongmộtmôitrườngxãhội,họsẽnói,làcảntrởsựtiếnbộvàkhuyếnkhíchsựxungđộtvàbấtđồng.Chẳnglẽthếgiớinàychưađủthứđóhaysao?Lýluậnnàyrấthấpdẫn,nhưngkhônghợplýchútnàocả.Trongxãhội và trong thếgiới nói chung, luôn luôn sẽ cónhữngkẻhunghănghiếuchiếnhơnchúngta,nhữngkẻtìmmọicáchđểđạtđượcnhữnggìhọmuốn,bằngtrămphươngnghìnkế.Chúngtaphảicảnhgiácvàphảibiếtcáchtựbảovệbảnthânđểchốnglạinhữngdạngngườinày.Cácgiátrịvănminh sẽ không tiến triển nếu chúng ta buộc phải đầu hàng những kẻ xảoquyệtvàhùngmạnh.Trong thực tế,nhữngngười theochủnghĩahòabìnhkhiđốimặtvớilũsóinhưthếlàcộinguồncủamộttấnbikịchvôtận.

Tựngãlàbạncủamộtconngườibiết làmchủbảnthân.Nhưngvớiaikhông biết làm chủ chính mình, tự ngã giống như một quân thù trênchiếntrận.KinhBhagavadGita,ẤnĐộ,khoảngthếkỷ1Tr.CN.

MahatmaGandhi,ngườiđãnângsựbấtbạođộng thànhmộtvũkhívĩđạichobiếnchuyểnxãhội,sauđóchỉcómộtmụctiêugiảndị trongđời:đưaẤnĐộthoátkhỏinhữnglãnhchúangườiAnhvốnlàmnólụnbạisuốtnhiềuthếkỷ.NgườiAnh lànhữngnhàcai trị thôngminh.Gandhihiểu rằngnếumuốnbấtbạođộngđạthiệuquả,nóphảicựckỳcótínhchiếnlược,đòihỏiphảinhiềutưduyvàkếhoạch.Ôngđãtiếnmộtbướckháxakhigọibấtbạođộnglàmộtphươngcáchtiếnhànhchiếntranhmới.Đểcổđộngchomộtgiátrịbấtkỳnào,bạnphảisẵnsàngchiếnđấuvìnóvàhướngvềcáckếtquả–chứkhôngchỉlàcáicảmgiáctốtđẹp,nồngnhiệtkhithểhiệncácýtưởngđó.Mộtkhihướngtớicáckếtquả,bạnđãđivàolĩnhvựcchiếnlược.Chiếntranhvàchiếnlượccómộtlogickhôngthểchuyểndời:nếubạnmuốnhoặckhátkhaobấtcứđiềugì,bạnphảisẵnsàngvàcókhảnăngchiếnđấuvìnó.Nhữngngườikhácsẽlýluậnrằngchiếntranhvàchiếnlượclànhữngvấnđềchủyếumàđànôngquan tâm,đặcbiệt lànhữngkẻhiếu chiếnhoặcnằmtrong số tầng lớpưu tú nhiều quyền lực.Họ sẽ bảo rằng việc nghiên cứuchiếntranhvàchiếnlượclàmộtmưucầuthuộcvềgiốngđực,thuộctầnglớpưutúvàcótínhápchế,mộtphươngthứcđểquyềnlựcduytrìchínhnó.Mộtlýluậnnhưthếthậtphilývànguyhiểm.Khởiđầu,chiếnlượcthậtsựthuộcvềmộtítthànhphầnchọnlọc–mộtvịtướng,banthammưucủaôngta,nhàvua,mộtsốtriềuthần.Nhữngngườilínhkhôngđượchọcchiếnlược,bởinósẽkhônggiúp íchgì chohọ trên chiến trận.Ngoài ra, trangbị chonhữngngườilínhcủamìnhmộtloạitrithứcthựchànhcóthểgiúphọtổchứcmộtcuộcbinhbiếnhaynổi loạn làviệckémkhônngoan.Kỷnguyên thựcdân

chủnghĩacònnângnguyên tắcnày lêncaohơn:nhữngngườidânbảnxứcủacácthuộcđịacủachâuÂubịcưỡngbáchgianhậpcácđộiquânphươngTây và thực hiện nhiều quân vụ, nhưng ngay cả những người lên tới cácchứcvụhànhchínhcaovẫnkhôngđượchọchỏigìvềchiếnlược,cáiđượcxemlàquánguyhiểmnếu truyềnđạtchohọbiết.Chiến lượcvàcácnghệthuậtchiếntranhvốnlàmộtngànhtrithứcđặcbiệtthậtsựchỉnằmtrongtaynhữngtầmlớpưutúvàchínhquyềnchuyênchế,nhữngkẻthíchchiacắtvàthốngtrị.Nhưngnếuchiếnlượclànghệthuậtcủaviệcđạttớinhữngkếtquả,của việc biến các ý tưởng thànhhànhđộng, nó phải được phổbiến xa vàrộng,đặcbiệtlàtrongnhữngngườicótruyềnthốngkhôngbuồnđếmxỉatớinó,baogồmcảnhữngngườiphụnữ.Trongnhữngcâuchuyệnthầnthoạicủahầuhếttấtcảnhữngnềnvănhóa,nhữngvịthầnchiếntranhvĩđạilàphụnữ,trongđócóAthenacủaHyLạpcổđại.Sựthiếuquantâmcủamộtphụnữđốivớichiếnlượcvàchiếntranhkhôngphảilàmộtthuộctínhsinhhọcmàlàmộtthuộctínhxãhội,vàcólẽcảthuộctínhchínhtrịnữa.Thayvìkhángcựlạisứchútcủachiếnlượcvànhữngưuđiểmcủaviệctiếnhànhchiếntranhtheolýtríhoặcchorằngnókhôngđángquantâm,đốidiệnvớisựcầnthiếtcủanólàđiềutốthơnnhiều.Làmchủnghệthuậtnàyrốtcuộcsẽchỉlàmchocuộcđờicủabạnbìnhổnvàphongphúhơn,vìbạnsẽbiếtcáchthứcthamgiacuộcchơivàchiếnthắngmà không cần bạo lực. Thiếu hiểu biết sẽ dẫn tớimột cuộc đời hỗn loạnkhôngngừngvàđầythấtbạiSauđây làsáumôhình lý tưởngcơbảnbạnnênhướngtớiđể tựbiếnbảnthânthànhmộtchiếnlượcgiatrongcuộcsốnghàngngày.Nhìnvào sựviệc theochínhbản thâncủachúng,khôngphải theocáccảmxúccủabạn.Trongchiến lượcbạnphảixemcácphảnứngxúccảmcủabạnđốivớicácsựkiệnnhưlàmộtcănbệnhphảiđượcchữatrị.Nỗisợhãisẽkhiếnbạnđánhgiáquácaokẻthùvàhànhđộngcótínhchấttựvệtháiquá.Sựgiậndữvànóngnảysẽđẩybạntớinhữnghànhđộnghấptấp làmmấtđicáccơhộichọnlựacủabạn.Sựtựtintháiquá,đặcbiệtkhiđólàkếtquảcủasựthànhcôngsẽkhiếnchobạnđiquáđà.Tìnhyêuvàsựcảmđộngsẽkhiếnbạnmùquángtrướcnhữngthủđoạnxảotrácủanhữngkẻnhìnbềngoàiđangđứngvềphíabạn.Ngaycảnhữngcấpđộvi tếnhấtcủanhữngcảmxúcnàycũngcóthểlàmthayđổicáchthứcbạnnhìnvàocácsựkiện.Liệuphápduynhấtlànhậnthứcrằngkhôngthểtránhkhỏisứchútcủacảmxúc,đểnhậnranóngaykhinóxảyravàđểbùđắpchonó.Khibạnthànhcông,hãyvôcùngthậntrọng.Khibạngiậndữ,khônghànhđộnggìcả.Khibạnsợhãi,biếtrằngbạnsẽcườngđiệunhữngmốihiểmnguymàbạnđươngđầu.Chiếntranhđòihỏisựduythựctộtcùng,nhìnsựvậttheobảnthâncủachúng.Cànghạnchếhoặccàngbùđắpđượcchocácphảnứngxúccảmcủabạn,bạncàngtiếntớigầnmôhìnhlýtưởngnày.

Mặc dù là nữ thần chiến tranh (Athena) không vui thú gì với chiếntranh…màyêuchuộngcáchgiảiquyếttranhchấp,vàduytrìluậtphápbằngnhữngphươngtiệnhòabìnhhơn.Bàkhôngmangthứvũkhínàotrongnhữnglúchòabình,vànếucần, thườngsẽmượnmộtbộtừ thầnZeus.Tìnhthươngcủabàbaola…Thếnhưngkhibàđãgiaochiến,bàkhông bao giờ thất bại, ngay cả khi chống lại bản thânAres, vì đượctrangbịchiếnthuậttốthơnvàchiếnlượctốthơnôngta;vàcácthuyềntrưởngkhônngoanluôntìmđếnbàđểxinmộtlờikhuyên.ThầnThoạiHyLạp,tuyểntập1,RobertGraves,1995

Xétđoánmọingườitheohànhvicủahọ.Điểmnổibậtcủachiếntranhlàkhônghềcómột sựhùngbiệnhoặccuộcđối thoạinàocó thể thanhminhchomộtthấtbạiởchiếntrường.Mộtvịtướngđãđưacácđộiquâncủamìnhtớichỗbạitrận,làmlãngphísinhmạng,vàđólàcáchmàlịchsửsẽphánxétôngta.Bạnphảicốvậndụngchuẩnmựctànnhẫnnàyvàocuộcsốnghàngngàycủamình,xétđoánmọingườitheokếtquảcáchànhvicủahọ,nhữnghànhvicóthểnhìnthấyvàđolườngđược,cácthủđoạnhọđãsửdụngđểđạt được quyền lực. Điều mà mọi người nói về mình không quan trọng;ngườitasẽnóibấtcứthứgì.Hãynhìnvàođiềuhọđãlàm;hànhvikhôngbiếtnóidối.Bạncũngphảiápdụnglogicnàychochínhbảnthân.Khinhìnlạimộtthấtbại,bạnphảinhậndiệnđượcnhữngđiềumàlẽrabạnđãphảithực hiện theo cách khác.Không phải sự chơi xấu của đối thủ,mà chínhchiếnlượctồitệcủabạnlàđiềuđángkhiểntráchvềthấtbạicủabạn.Bạnchịutráchnhiệmvềnhữngđiềutốtđẹpvàtồitệtrongđờibạn.Nhưmộthệquảtấtyếucủađiềunày,hãynhìnvàomọiđiềumànhữngngườikháclàmnhưmộtthủđoạnchiếnlược,mộtnỗlựcđểgiànhchiếnthắng.Vídụ,nhữngngườitốcáobạnchơixấu,kẻlàmchobạncảmthấycólỗi,kẻnóivềcôngbằngvàđạođức,[lànhữngngười]

1đangcốgắnggiànhlợithếtrênbàncờ.

Trôngcậyvàovũkhícủachínhbạn.Trongsựkiếmtìmthànhcôngởcuộcsống,mọingườicókhuynhhướngtrôngcậyvàonhữngđiềucóvẻđơngiản,dễdànghoặc trướcđóđãcóhiệuquả.Điềunàycó thể làviệc tích lũy tàisản, nhữngbiệt tài xoayxở, có nhiều đồngminh, hoặc có côngnghệmớinhấtvà lợi thếmànómang tới.Nómang tínhvật chất và cơhọc.Nhưngchiếnlượcchânchínhcótínhtâmlý–mộtvấnđềcủatrítuệchứkhôngphảicủasứcmạnhvậtchất.Mọi thứ trongđờicó thểbị tướcđoạtkhỏibạnvànhìnchungsẽlànhưthếvàomộtthờiđiểmnàođó.Tàisảntiêutan,bộđồcuốicùngđộtnhiêntrởthànhlỗithời,cácđồngminhlìabỏbạn.Nhưngnếutâmtríbạnđượctrangbịnghệthuậtchiếntranh,khôngmộtsứcmạnhnàocóthểtướcđoạtđượcnó.Ởgiữamộtcơnkhủnghoảng, tâmtríbạnsẽtìmra

conđườngđitớigiảiphápđúngcủanó.Cónhữngchiếnlượccaocấptrongtay,bạnsẽcómộtsứcmạnhbấtkhảcưỡngkhánglại.NhưTônTửnói:“Sựbấtnăngkhuấtnằmtrongbảnthânngươi.”

VàAthena,mắttinhnhưmắtcú,nói:“Diomedes,contraicủaTydeus…NgươikhôngcầnphảisợAreshaybấtkỳkẻbấttửnàokhác.Hãynhìnxemaiđangởbênngươi.HãyphingựathẳngtớiAres,vàkhingươitớinơi,hãytấncông.ĐừngsợhãiAres.Hắntachẳnglàgìkháchơnmộtgãthôlỗgianmanh…”VàkhiDiomedesphóngtới,bàchĩamũigiáocủamình vào ức của Ares nơi những nếp vải che phủ nó…[Ares] phóngnhanhlênđỉnhnủiOlympushờndỗiquỳbêncạnhthầnvươngZeus.Chỉchongàithấydòngmáubấttửđangtràoratừvếtthươngcủamình,vàthanvannhững lờinhưsau:“HỡiChaZeus,ngườinhìn thấysựhànhhungnàymàkhôngnổicơncuồngnộhaysao?Nhữngvịthầnchúngconluôngặpđiềutốitệnhấttừnhaubấtcứkhinàochúngconcốgiúpngườicủamình…”VàZeustrợnđôilôngmàysấmsétlên:“Tênthôkệchgianxảokia.Đừngngồicạnhtavàthanvanrênrỉ.Ngươilàvịthầnxấunếtnhất trênnúiOlympus.Ngươi thật sự thíchđánhnhauvà chiến tranh.NgươigiốnghệtbàmẹHeracứngđầucủangươi.Ngaycảtacũngkhómàcaiquảnđượcbàta…Dùlànhưthế,takhôngthểchịunổikhinhìnthấyngươiđangđauđớn…”VàngàigọiPaieontớichữavếtthươngchoAres…ThếrồiquayvềcungđiệncủathầnZeusvĩđạiArgiveHeravàAthenaKẻbảovệ,đãngănkhôngchoAresthôlỗtànsátconngười.Iliad,Homer,khoảngthếkỷ9Tr.CN.

Tôn thờAthena chứ không phảiAres. Theo thần thoạiHy Lạp cổ đại,ngườithôngminhnhấttrongtấtcảnhữngvịthầnbấttửlànữthầnMetis.Đểphòngngừabàđánhlừavàhủydiệtmình,thầnZeuscướibà,rồinuốtchửngbàvàobụng,hyvọngsẽhợpnhấtđượcvới trí thôngminhcủabà.NhưngMetisđãmangthaivớiZeusvàcóconlànữthầnAthena,ngườisauđóđượcsinhratừtráncủangài.Đểthíchhợpvớidòngdõicủamình,AthenađượcbanchotínhxảotrácủaMetisvàkhảnăngchiếnđấucủaZeus.NgườiHyLạpxembà lànữ thầncủachiến tranhcóchiến lược,kẻmàbàyêu thíchnhất trongsốnhữngphàmnhân làOdysseusmưu lược.Ares là thầnchiếntranhdướihìnhthứctànbạovàtrựctiếp.NgườiHyLạpxemthườngAresvàtônthờAthena,ngườiluônluônchiếnđấuvớitrí thôngminhvàsựtinhtếtộtbậc.Mốiquantâmcủabạntrongchiếntranhkhôngphảilàbạolực,sựdãman,sựlãngphínhânmạngvàkhítài,màlàtínhhợplývàhànhđộngthựctếbuộcphảitiếnhànhnóvớilýtưởngchiếnthắngmàkhôngđổmáu.NhữngmẫungườikiểuArestrênthếgiớithậtsựhoàntoànnguxuẩnvàdễbịlàmchomêmuội.SửdụngsựthôngtuệcủaAthena,mụctiêucủabạnlàchuyển

bạolựcvàtínhhiếuchiếncủadạngngườiđóchốnglạichínhhọ,làmchosựtàn bạo của họ trở thành nguyênnhân của sự suy vong.NhưAthena, bạnluônđitrướcmộtbước,diđộngmộtcáchlắtléo.Mụctiêucủabạnlàphốihợptriếthọcvàchiếntranh,sựkhônngoanvàchiếntrậnthànhmộthỗnhợpvôđịch.Nângcaobảnthânbạnlêntrêncuộcchiến.Trongchiếntranh,chiếnlượclànghệthuậtchỉhuytoànbộhoạtđộngquânsự.Cácchiếnthuật,mặtkhác,làkỹnăngđểbàybinhbốtrậntrênchiếnđịavàxửlýnhữngnhucầutạichỗcủa chiến trận. Phần lớn chúng ta trong đời là những chiến thuật gia chứkhôngphải là những chiến lược gia.Chúng ta trở nên quá vướngvíu vàonhữngxungđộtmàchúngtađốiđầuđếnnỗichỉcóthểnghĩvềcáchlàmthếnàođểđạtđượcđiềuchúngtamuốntrongcuộcchiếnđangxảyra.Tưduymộtcáchchiếnlượclàđiềukhókhănvàtráivớitựnhiên.Bạncóthểtưởngrằngbạnlàmộtchiếnlượcgia,nhưngrấtcókhảnăngbạnchỉđơngiảnlàmột chiến thuật gia.Để có được sứcmạnhmà chỉ có chiến lược giamớimangtớiđược,bạnphảicókhảnăngnângcaochínhbảnthânlêntrêncuộcchiến, tập trung vào nhữngmục tiêu dài hạn củamình, hình dung ramộtchiếndịchtổngthể,đểthoátkhỏikiểuphảnứngmàbạnđãquenthuộctrongrấtnhiềucuộcchiếntrongđời.Giữcácmụctiêutổngthểcủabạntrongtâmtrí,bạnsẽdễdàngquyếtđịnhđượckhinàochiếnđấuvàkhinàorútlui.Điềuđólàmchonhữngquyếtđịnhcótínhchiếnthuậthàngngàytrởlênđơngiảnvàhợplýhơn.Cácchiếnthuậtgialuônluônnặngnềvàdínhchặtvàomặtđất;cácchiếnlượcgiathìkhinhkhoáivàcóthểnhìnxatrôngrộng.Tinhthầnhóacuộcchiếncủabạn.Mỗingàybạnphảiđốidiệnvớinhữngcuộcchiến–đólàthựctếđốivớimọisinhvậttrongcuộcđấutranhsinhtồn.Nhưngcuộcchiến lớnnhất làcuộcchiếnvớichínhbản thân–với sựnhunhượccủabạn,nhữngcảmxúccủabạn,sựthiếukiênquyếtcủabạn–trongviệc nhìn nhận mọi sự vật cho tới điểm tận cùng. Bạn phải tuyên chiếnkhôngngừngvớichínhbạn.Vớitưcáchlàmộtchiếnbinhtrongcuộcsống,bạnchàođónchiếntrậnvàxungđộtnhưlànhữngcáchthứcđểtựchứngtỏmình,đểtraudồinhữngkỹnăng,đểđạtđượclòngcanđảm,sựtựtinvàkinhnghiệm.Thayvìkìmnénnhữngnghivấnvàsợhãicủamình,bạnphảiđốidiệnvớichúng,chiếnđấuvớichúng.Bạnmuốncónhiềutháchthứchơn,vàbạnchàomờinhiềuchiếntranhhơn.Bạnđangrènluyệntinhthầncủamộtchiếnbinh,vàchỉcóviệcthựchànhthườngxuyênmớiđưabạntớiđích.33chiếnlượccủachiếntranhlàtinhtúycủatrítuệvôtậnhàmchứatrongcácbàihọcvànguyêntắccủaviệcthựchiệnchiếntranh.Quyểnsáchđượcthiếtkếđểđịnhhướngbạnvớitrithứcthựchành,tạorachobạnvôsốlựachọnvàthuậnlợikhiđốiđầuvớinhữngchiếnbinhlẩnkhuấtđangtấncôngbạntrongcuộcchiếnhàngngày.Mỗichươngsáchlàmộtchiếnlượchướngtớiviệcgiảiquyếtmộtvấnđềcụ

thểmàbạnthườnggặpphải.Nhữngvấnđềnhưthếbaogồmviệcchiếnđấuvớimộtđạoquânvômụcđíchởsau lưngbạn;cảmgiácbịápđảobởi sựxungđộtchiếnlược,tìnhtrạngkhôngnhấtquángiữacáckếhoạchvàthựctiễn;việcvướngvàonhữngtìnhhuốngmàbạnkhôngthểthoátrađược.Bạncóthểđọccácchươngứngdụngchomộtvấnđềcụthểtrongtừngthờiđiểm.Tuyvậy, tốthơnbạnnênđọc tất cảcácchiến lược, thẩm thấuchúng,chophépchúngtrởthànhmộtphầntrongkhovũkhítinhthầncủabạn.Ngaycảkhibạntránhnémộtcuộcchiến,khôngchiếnđấuvớiai,nhiềuchiếnlượctrongsáchnàycũngđángđượcbiết tớivìnhữngmụcđíchphòngvệvàvìchúnggiúpbạnnhậnthứcđượcđiềumàđốiphươngcóthểtiếnhành.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,chúngkhôngđượcxemlàhọcthuyếthaycôngthứclặpđilặplạimàlànhữngtrợlựcđểxétđoántrongkhôngkhínóngbỏngcủacuộcchiến,lànhữnghạtgiốngsẽmọcrễbêntrongbạnvàgiúpbạntưduyvềbảnthân,pháttriểnnhàchiếnlượctiềmẩntrongđó.

Nếuchốngchiếntranhngườitacóthểnói:nókhiếnchokẻchiếnthắngnguxuẩn,kẻbạitrậnthùhiềm.Ủnghộchiếntranh:thôngquaviệctạora hai hiệu quả này nó đã dãman hóa họ và do đó tạo nên nhiều tựnhiêntínhhơn;nólàmùađônghaythờigiankhônghoạtđộngcủavănhóa,nhânloạinảysinhtừnómạnhmẽhơnởcảmặttốtđẹplẫnxấuxa.FriedrichNietzsche,1844-1900

Bản thâncácchiến lượcđượcchọn lọc từnhững tácphẩmvànhững thựctiễncủacáctướnglĩnhvĩđạinhấttronglịchsử(AlexanderĐạiđế,Hannibal,Thành Cát Tư Hãn, Napoleon Bonaparte, Shaka người Zulu, WilliamTechumseh Sherman, Erwin Rommel, VõNguyênGiáp) cũng như nhữngchiến lược gia vĩ đại nhất (Tôn Tử, Miyamoto Musashi, Carl vonClausewitz,ArdantduPicq,T.ELawrence,đạitáJohnBoyd).Chúngtrảitừcácchiếnlượccơbảncủachiếntranhcổđiểnchotớinhữngchiếnlượcbẩnthỉu phi truyền thống của thời hiện đại. Quyển sách này phân thành nămphần:chiếntranhhướngnội(cáchthứcchuẩnbịtâmtrívàtinhthầncủabạnchocuộcchiến);chiếntranhcótổchức(cáchthứccơcấuvàđiềuđộngquânđộicủabạn);chiếntranhphòngngự;chiếntranhtấncông;vàchiếntranhphitruyền thống (bẩn thỉu). Mỗi chương được minh họa bằng ví dụ lịch sử,khôngchỉtừbảnthânsựthựchiệnchiếntranhmàcòntừlĩnhvựcchínhtrị(MargaretThatcher),vănhóa(AlfredHitchcock),thểthao(MuhammadAli),kinhdoanh(JohnD.Rockefeller),chỉrasựnốikếtgiữaquânsựvàxãhội.Nhữngchiếnlượcnàycóthểđượcápdụngđểđấutranhởmọicấpđộ:chiếntranhcótổchức,cáctranhchấpkinhdoanh,quanhệgiữacácchínhtrịgiacủamộtnhóm,vàthậmchícảnhữngmốiquanhệcánhân.

Không có chiến tranh, con người trở nênmụmẫm trong tiện nghi vàsungtúcvàđánhmấtkhảnăngđốivớinhữngtưtưởngvàcảmgiáclớnlao,họtrởnênhoàinghivàchìmvàotìnhtrạngdãman.FyodorDostoyevsky,1821-1881

Tóm lại, chiến lược làmột nghệ thuật đòi hỏi không chỉmột cách tưduykhácbiệtmàcònđòihỏimộtcáchtiếpcậnhoàntoànkhácđốivớibảnthâncuộc sống.Rất thông thường, cómột cách biệt lớn giữamột bên là các ýtưởng và tri thức với bên kia là kinh nghiệm thực tiễn.Chúng ta hấp thunhữngthứlinhtinhvànhữngthôngtinchoángchỗtrongtríócnhưngchẳngmanglạigìchochúngtacả.Chúngtađọcnhữngquyểnsáchlàmchođầuócthưgiãnnhưngítkhithíchứngvớicuộcsốnghàngngày.Chúngtacónhữngýtưởngcaothượngmàkhôngbiếnchúngthànhhànhđộng.Chúngtacũngcó nhiều kinh nghiệm phong phúmà không hề phân tích chúngmột cáchtrọnvẹn,đểgợichochúngtanảyranhữngýtưởng,vàrồichúngtabỏquanhữngbàihọccủachúng.Chiếnlượcđòihỏimộtmốiquanhệthườngxuyêngiữahai lĩnhvực.Nólà tri thứcthựchànhởhìnhtháicaonhất.Nhữngsựkiện trongđời sốngkhôngcóýnghĩagì cảnếubạnkhông suyngẫmmộtcáchsâuxavềchúng,vàcácýtưởngtừnhữngcuốnsáchcũnglàvônghĩanếuchúngkhôngcónhữngứngdụngvàohiệnthựccuộcsống.Trongchiếnlược,toànbộcuộcđờilàmộttrậnthiđấumàbạnthamgia.Trậnthiđấunàylý thúnhưngcũngđòihỏi sựchú tâmsâusắcvànghiêm túc.Nhữngmóntiềnđặtcượcquácao.Nhữnggìbạnbiếtphảichuyểnhóathànhhànhđộng,vàhànhđộngphảichuyểnhóathànhchithức.Theocáchnày,chiếnlượctrởthànhmộttháchthứctrọnđờingườivàlànguồncộicủaniềmvuibấtbiếntrongviệckhắcphụcnhữngkhókhănvàgiảiquyếtnhữngvấnđềnangiải.

Tựnhiênđãquyếtđịnhrằngloàinàokhôngthểtựvệđượcsẽkhôngđượcbảovệ.

RalphWaldoEmerson,1803–1882

Trongthếgiớinày,nơitròchơiđượctiếnhànhvớiconsúcsắcđãgieo,conngườiphảicómộttínhcáchsắtthép,vớilớpáogiápchốngngănđượccúđấmcủađịnhmệnhvànhữngvũkhíđểđươngcựvớikẻkhác.Cuộcđờilàmộttrậnchiếnlâudài;chúngtaphảichiếnđấutrêntừngbướcchân;vàVoltaiređãcựckỳchílýkhinóirằngnếuchúngtathànhcông,đólàởmũikiếm,vàrằngchúngtachếtvớivũkhítrongtay.

AuthurSchopenhauer,Chỉdẫnvàchâmngôn,1851

PHẦN1.CHIẾNTRANHHƯỚNGNỘI

Chiến tranh, hoặcbất kỳ dạng xungđột nào, được tiếnhành và thuđượcthắng lợi thông qua chiến lược. Tư duy về chiến lược như là một chuỗinhữngđườngthẳngvànhữngmũitênhướngvàomộtmụctiêu:vàoviệcđưabạntớimộtđiểmnhấtđịnhtrongthếgiới,vàoviệcgiúpchobạntấncôngvàomộttrởngạitrênconđườngcủabạn,vàviệctìmracáchthứcđểbaovây và tiêu diệt quân thù; tuy nhiên, trước hết bạn phải hướng chúng vềchínhbạn.Tinhthầncủabạnlàxuấtphátđiểmcủamọicuộcchiếnvàmọichiếnlược.Mộttinhthầndễbịchếngựbởicảmxúc–cáibắtnguồntừquákhứthayvìhiệntại,khôngthểnhìnthếgiớivớisựrõràngvàkhẩncấp–sẽtạoranhữngchiếnlượclệchkhỏimụctiêu.Đểtrởthànhmộtchiếnlượcgiachânchính,bạnphảitiếnhànhbabước.Trướchết,phảinhậnthứcvềnhữngyếukémvànhượcđiểmđangnằmtrongtâmtrívốnlàmméomónhữngsứcmạnhchiếnlượccủanó.Thứhai,tuyênchiếnvớibảnthânđểthúcđẩybảnthân tiến bộ. Thứ ba, tiến hànhmột cuộc chiến liên tục không ngừng vớinhững kẻ thù bên trong bạn bằng cách vận dụng những chiến lược nhấtđịnh.Bốnchươngtiếptheođượcthiếtkếđểgiúpbạnnhậnthứcvềnhữngrốiloạncólẽđanglàmnhiễunhươngtâmtríbạnngaylúcnày,vàđưarachobạnnhữngchiếnlượccụthểđểloạibỏchúng.Nhữngchươngnàylànhữngmũitênhướngvềchínhbạn.Mộtkhibạnđãhấpthụchúngthôngquatưduyvàthựchành,chúngsẽphụcvụchobạnnhưlàmộtcôngcụtựđiềuchỉnhởtất cảmọi trận chiến sắp tới của bạn, giải phóng chiến lược lớn lao bêntrongbạn.

1.TUYÊNCHIẾNVỚIKẺTHÙ

CHIẾNLƯỢCPHÂNCỰC

Cuộcđờilàchiếntranhvàxungđộtvôtận.Bạnkhôngthểchiếnđấucóhiệuquả trừphibạnnhậndiệnđượckẻ thù–nhữngngườixảo trávàhay lẩntránh,chegiấunhữngdựđịnhcủahọ,giảvờđứngvềphíabạn.Bạncầnsựsángtỏ.Hãyhọccáchpháthiệnranhữngkẻthùcủabạn,nhậndiệnhọbằngnhữngdấuhiệuvàkhuônmẫubiểulộsựthùđịch.Vàrồi,mộtkhibạnđãcóhọtrongtầmngắm,hãythầmlặngtuyênchiến.Giốngnhưhaicựccủamộtthỏinamchâmtạorasựchuyểnđộng–nhữngđốicựccủabạn–cóthểgiúpbạnđềramụcđíchvàphươnghướng.Khimọingườichắnngangconđườngcủabạn,nhữngngườiđạidiệnchođiềubạnkinh tởm,nhữngngườiphảnứngchốnglạibạn,họlàmộtnguồnnănglượng.Đừngngâythơ:vớimộtsốkẻthùsẽkhôngcóthỏahiệpnàohết,khôngcókhoảngđấttrunglập.

XenophonchotriệutậpcácsĩquanthuộccấpcủaProxenos.Khihọđếnđôngđủ,ôngnói:“Quývị,takhôngthểngủvàtanghĩcácvịcũngthế;và takhông thểdối tráởđâykhi thấychúng tađangở trongmột tìnhcảnhtuyệtvọngnhưthếnày.Hiểnnhiênquânthùkhôngcôngkhaigâychiếnvớichúngtachotớikhimọiviệcđãchuẩnbịổn thỏa;vàkhôngmộtaitrongchúngtachịutráchnhiệmđểkhángcựlạiởmứctốtnhấtcóthểđược.“Thếnhưngnếuchúngtađầuhàngvàrơivàotaylựclượngcủanhàvua,sốphậnnàosẽchờđợichúngta?Khingườianhemhọcủaôngtachết,ôngtacắtđầu,cắttaycủahắnvàcắmvàocọcnhọn.Khôngcóaibênhvựcchochúngta,vàchúngtahànhquântớiđâyđểbắtnhàvualàmnôlệhoặcgiếtchếtôngtanếucóthể,vậyquývịnghĩxemsốphậnchúngtasẽrasao?Lẽnàoôngtakhôngápdụngnhữngcựchìnhghêgớmnhấtđểchotoànthếgiớiesợviệcgâychiếnvớiôngta?Chúngtaphảilàmbấtcứđiềugìđểthoátkhỏisứcmạnhcủaôngta!Trongkhithờigianngưngchiếncònkéodài, tôikhôngthôicảmthươngchobảnthân chúng ta, khôngngừng chúcmừng cho nhà vua và quânđội củaôngta.Tôiđãthấyđấtnướcnàyrộnglớnthếnào,quânlượngnhiềuvôtận,ngườihầucậnđôngnhưkiến,giasúc,vàvôkểvàngbạc,áoquần!Nhưngkhitôinghĩtớinhữngngườilínhcủachúngta–chúngtakhôngcóphầnchianào trong tấtcảnhững thứđó trừphimuachúng,vả lạicònrấtítthứđểmua;vàviệcsảnxuấtramàkhôngcóaimuasẽbịlờinguyềncủachúngta.Vìthế,đôikhitôithấysợcuộcđìnhchiếnbâygiờcònhơncảchiếntranh,“Tuynhiên,bâygiờhọđãphávỡtạmướcđìnhchiến, thôi láoxượcvàngờvựcchúngta.Tấtcảnhữngthứtốtđẹpđã

bàyratrướcmặtchúngta,cácgiảithưởngchobấtcứbênnàochứngtỏmìnhtàigiỏihơn;cácthầnlinhlànhữngtrọngtàiphânxửcuộcthinày,và tất nhiên họ sẽ đứng về phía chúng ta… “Khi quý vị đã được bổnhiệmchứcvụchỉhuyvớisốquântheoyêucầu,hãytậphợpcácbinhlínhlạivàđộngviênhọ,rằnggiờđâyđãcóthứmàhọmuốn.Cólẽquývịsẽtựnhậnrahọđãchánnảnthếnàokhivàotrongtrại,hoặckhicanhgác;ởmộttìnhtrạnhnhưthểtakhôngbiếtquývịcóthểlàmgìvớihọ…Nhưngnếucóaiđócóthểgiúphọthôilolắngvềcáigìsẽxảyravớihọ,vàkhiếnhọnghĩvềcáimàhọcóthểlàm,họsẽvuivẻhơnnhiều.Quývịbiếtrằngkhôngphảisốquânhaysứcmạnhmangtớichiếnthắngmàbấtkỳquânđộinàochiếnđấuvớitinhthầnmạnhmẽhơn,kẻthùcủahọ,kẻđósẽchiếnthắng.”Anabasis:CuộchànhquânvềđấtnướcXenophon,430?-355?Tr.CN.

KẺTHÙBÊNTRONG

Mùaxuânnăm401trướcCôngnguyên,Xenophon,mộtnhàquýtộcbamươituổisốngởngoạithànhAthens,nhậnđượcmộtlờimờiđángngờ:mộtngườibạnđãtuyểndụngnhữngbinhsĩHyLạpđểlàmlínhđánhthuêchoCyrus,anhcủavuaBaTưAtaxerxes,vàđềnghịôngtacùngđi.Lờiđềnghịcóđiềugìđóbấtthường:ngườiHyLạpvàngườiBaTưtừlâuđãlànhữngkẻthùquyếtliệtvớinhau.Thựctế,khoảngtámmươinămtrước,BaTưđãcốxâmchiếmHyLạp.NhưngngườiHyLạp,nhữngchiếnbinhnổitiếng,đãđềnghịđượcphụcvụchongườitrảgiácaonhất,vàtrongphạmviĐếquốcBaTưcónhữngthànhphốnổiloạnmàCyrusmuốntrừngphạt.NhữngchiếnbinhđánhthuêHyLạpsẽlàlựclượngtiếpviệnhoànhảotrongđộiquântolớncủaôngta.Xenophonkhôngphải làmộtngười lính.Thật sự,nhờvàodi sản thừakế,ôngsốngmộtcuộcsốnghưởngthụ,nuôichóvàngựa,duhànhvàoAthenađểtriếtđàmvớingườibạnthânSocrates.Tuyvậy,ôngmuốnphiêulưu,vàlần này ông có cơ hội để gặpCyrus vĩ đại, tìmhiểu về chiến tranh, thămnướcBa Tư. Có lẽ khimọi sự kết thúc, ông sẽ viếtmột cuốn sách.Ôngkhôngđivới tưcáchlínhđánhthuê[ôngquágiàucó]màvới tưcáchmộttriếtgiavàsửgia.SaukhihỏiýkiếnnhàtiêntriởDelphi,ôngchấpnhậnlờimời.Cókhoảng10.000binhsĩHyLạpthamgiatrongcuộcviễnchinhtrừngphạtcủaCyrus.NhữngngườilínhđánhthuênàylàmộtđộiquânhỗntạptừkhắpcácvùngcủaHyLạp,tớiđóvìtiềnvàvìsựmạohiểm.Họđãcómộtthờigianthúvị,nhưngsauvàitháng,saukhiđãđưahọđisâuvàoBaTư,Cyrus thừa nhậnmụcđích thực sự của ông ta: ông ta đanghànhquân tớiBabylon,tiếnhànhmộtcuộcnộichiếnđểlậtđổngườiemcủamìnhvàlênngôivua.Bấtmãnvìbịlừagạt,nhữngngườiHyLạpcãicọvàthanphiền,

nhưngCyrustrảthêmtiềnchohọ,vàviệcnàylàmhọdịulại.NhữngđạoquâncủaCyrusvàAtaxerxesgặpnhautrênnhữngcánhđồngởCunaxa,gầnBabylon.Ngaytừđầucuộcchiến,Cyrusđãbịgiếtchết,cuộcchiếnnhanhchóngđiđếnkếtthúc.LúcnàyvịthếcủanhữngngườiHyLạpđộtnhiêntrởnênbấpbênh:chiếnđấuởphíaphinghĩa,cáchxatổquốcvàbịbaovậybởinhữngngườiBaTưthùđịch.TuynhiênhọsớmđượcthôngbáorằngAtaxerxeskhôngmuốnbấthòavớihọ.MongmuốnduynhấtcủaôngtalàhọrờikhỏiBaTưcàngsớmcàngtốt.Thậmchíôngtacòncửtớimộtsứgiả,viênchỉhuyBaTưTissaphernes,đểcungcấplươngthựcvàhộtốnghọquayvềHyLạp.Thếlà,vớisựchỉđạocủaTissaphernesvàquânBaTư,độiquânđánh thuêbắtđầuchuyếnhành trìnhxakhoảngnăm trămdặmvề tổquốc.Mộtvàingàysaukhikhởihành,nhữngngườiHyLạpphảiđươngđầuvớinhữngnỗisợmới:sốthựcphẩmdongườiBaTưcungcấpkhôngđủvàlộ trìnhmàTissapherneschọnchohọcóvấnđề.Họcó thể tinvàonhữngngườiBaTưnàykhông?Họbắtđầutranhluậnvớinhau.ViênchỉhuyHyLạpClearchusbàytỏnhữngquanngạicủabinhlínhôngtavớiTissaphernes, người tỏ ra thôngcảm:Clearchusnênmang theonhữngviênsĩquancủaông tớidựcuộchọpởmộtđịađiểm trung lập,ngườiHyLạpsẽtrìnhbàynhữngkhókhăncủahọ,vàhaibênsẽcóthểthônghiểulẫnnhau.Clearchusđồngý.Ngàyhômsau,ôngcùngvớicácviênsĩquan tớiđúngtheothờigianvàđịađiểmấnđịnh.Tuynhiên,mộtđạoquânlớncủaBaTưđãbaovâyvàbắtgiữhọ.Họbịchémđầungayhômđó.Cómộtviênsĩquanchạythoátđược,quayvềbáochonhữngngườiHyLạpvềsựphảnphúccủangườiBaTư.ChiềuhômđódoanhtrạicủangườiHyLạpbỗnghóatiêuđiều.Mộtsốngườitranhcãivàđổlỗi;nhữngngườikhácuống rượusaymèm.Một số ítmuốnbỏ trốn,nhưngvì chỉhuycủahọđãchết,họcảmthấyđãđếnhồitậnsố.ĐêmđóXenophon,ngườihầunhưđứngngoài lề trongsuốtcuộcviễnchinh,cómộtgiấcmộng:một tiasét từ thầnZeusđốtcháycănnhàcủachaôngta.Ôngtỉnhdậy,mồhôituônướt.Độtnhiênôngnhậnrarằng:cáichếtđangđốimặtvớingườiHyLạp,thếmàhọnằmlănrađórênrỉthanvan,tuyệtvọngvàcãicọnhau.Vấnđềnằmtrongđầucủahọ.Chiếnđấuvìtiềnthayvìmộtmụcđíchhaynguyênnhân,khôngphân biệt giữa bạn và thù, họ đã lạc lối.Những ngăn trở giữa họ và quêhươngkhôngphảilànhữngconsông,nhữngngọnnúihayquânđộiBaTưmà là tình trạng tinh thần sa sút của họ.Xenophonkhôngmuốn chếtmộtcáchônhụcnhưthế.Ôngkhôngphảilàmộtnhàquânsự,nhưngônghiểubiếttriếthọcvàcáchconngườitưduy,vàôngtinrằngnếunhữngngườiHyLạptậptrungvàonhữngkẻthùmuốngiếthọ,họsẽtrởnêntỉnhtáovàsángtạo.NếuhọtậptrungvàosựlừadốiđêhèncủangườiBaTư,họsẽnổigiận,vàsựgiậndữđósẽthôithúchọhànhđộng.Họsẽkhôngcònlànhữngngườilínhđánhthuêhỗnloạnvàtrởlại thànhnhữngchiếnbinhHyLạp,đối thủ

của những ngườiBaTư không trung thực.Cái họ cần là sự sáng suốt vàphươnghướng.XenophonquyếtđịnhtrởthànhtiasétcủathầnZeus,đánhthứcmọingườidậy và soi sáng đường đi của họ. Ông triệu tậpmột cuộc họp với tất cảnhữngviênchỉhuycònsốngsótvàphátbiểuvềkếhoạchcủamình:ChúngtasẽtuyênchiếnkhôngthươnglượngvớingườiBaTư–khôngcònnhữngýnghĩvềviệcmặccảhay tranhchấp.Chúng tasẽkhông lãngphí thờigianvàoviệccãicọhaybuộctộilẫnnhau;mỗimộtphânnănglượngcủachúngtasẽdànhchobọnBaTư.ChúngtasẽđầysángtạovàđầyngẫuhứngnhưtổtiêncủachúngtaởMarathon,nhữngngườiđãchiếnđấuvớimộtđộiquânBaTưlớnhơnnhiều.Chúngtasẽđốtnhữngcỗxe,rờikhỏiđấtnàyvàlênđườngthậtnhanh.Khôngmộtgiâynàochúngtahạvũkhíhoặclãngquênmốihiểmhọavâyquanh.Chỉcótahoặcđịch,sốnghoặcchết,tốtđẹphoặctồi tệ.Nếu còn có người nào gây rối cho chúng ta với những câu chuyệnthôngtháihaynhữngýtưởngmơhồvềsựnhânnhượng,chúngtasẽtuyênbốrằnghắnquánguxuẩnvàhènnhátđểcóthểđứngvềphíachúngta,vàsẽđuổi cổ hắn đi. Hãy để cho người Ba Tư biến chúng ta thành những kẻkhôngbiếtxót thương.Chúngtaphảinungnấumộtý tưởng:cònsốngsóttrởlạiquênhà.NhữngviênsĩquanbiếtrằngXenophonnóiđúng.Ngàyhômsau,mộtviênsĩquanBaTư tớigặphọ,đềnghịsẽhànhđộngvới tưcáchmộtđạisứgiữahọvàAtaxerxes;theoýkiếncủaXenophon,họnhanhchóngvàthôbạođuổianhtavề.Lúcnàychỉcóchiếntranhvàkhônggìkhác.Đượcđánhthứcđểhànhđộng,ngườiHyLạpbầunhữngviênchỉhuy,trongsốhọcóXenophon,vàbắtđầuhànhquânvềtổquốc.Buộcphảidựavàotríkhônngoan,họnhanhchónghọcđượccách thíchnghivớiđịahình, tránhđánhnhau,dichuyểnvàobanđêm.HọlẩntránhmộtcáchthànhcôngquânBaTư,đánhtanchúngởmộtngọnđèothenchốtrồivượtquađótrướckhichúngcóthểbắthọ.DùvẫncònnhiềubộlạcthùđịchnằmgiữahọvàHyLạp,độiquânBaTưđángsợđãnằmlạiphíasaulưnghọ.Phảimấtnhiềunăm,nhưnghầunhưtấtcảđềusốngsótquayvềHyLạp.

Tưduychínhtrịvàbảnnăngchínhtrịtựchứngtỏchúngvềmặtlýthuyếtvàthựchànhtrongkhảnăngphânbiệtbạnvàthù.Nhữngđỉnhcaocủacáchoạtđộngchínhtrịxảyracùnglúcvớinhữngthờiđiểmmàtrongđókẻthù,trongsựrõràngcụthểnhất,đượcxemlàkẻthù.CarlSchmitt,1888-1985

DiễndịchCuộcđờilàchiếntrậnvàđấutranh,vàbạnsẽluônthấyrằngmìnhđangđốimặtvớinhữnghoàncảnhxấu,nhữngmốiquanhệtiêucực,nhữngràngbuộcnguyhiểm.Cáchbạnđươngđầuvớinhữngkhókhănnàysẽquyếtđịnhvận

mạngcủabạn.NhưXenophonđãnói,nhữngchướngngạivậtcủabạnkhôngphảilàsôngnúihaykẻkhác;chướngngạivậtcủabạnlàchínhbạn.Nếubạncảmthấylạclốivàbốirối,nếubạnđánhmấtýthứcvềphươnghướng,nếubạnkhôngthểnóiđượcsựkhácnhaugiữabạnvàthù,bạnchỉnêntựtráchbảnthân.Hãysuynghĩvềchínhmìnhnhưthểlúcnàocũngsắpsửathamgiavàomộttrậnđánh.Mọi thứphụ thuộcvào tinh thầnbạnvàcách thứcbạnnhìn thếgiới.Mộtchuyểnbiếnvềtầmnhìncóthểchuyểnhóabạntừmộtngườilínhđánhthuêlúngtúng,thụđộngthànhmộtchiếnbinhnăngđộngvàsángtạo.Chúng ta được xác định bởi mối quan hệ của chúng ta với những ngườikhác.Nhưtrẻcon,chúngtapháttriểnmộtcátínhbằngcáchphânbiệtbảnthân với những người khác, ngay cả ở thời điểm tống cổ họ đi, chối bỏ,chốngđối họ.Càngnhận rõ ai là ngườimàbạnkhôngmuốn trở thành, ýthứccủabạnvềcátínhvàmụcđíchcàngrõrệt.Nếukhôngcómộtýthứcvềsựphâncựcđó,khôngcómộtkẻ thùđểchống lại,bạn sẽ lạc lốinhưđộiquânđánhthuêHyLạp.Bịlừabịpbởisựphảnphúccủanhữngkẻkhác,bạndodựvàogiâyphútđịnhmệnhvàrơivàoviệcthanvanhaytranhcãi.Hãytậptrungvàomộtkẻthù.Đócóthểlàmộtaiđóngăntrởconđườngcủabạnhoặcngầmpháhoạibạn,mộtcáchtinhvihayrõrệt;đócóthểlàmộtaiđólàmtổnthươngbạnhaytấncôngbạnmộtcáchđêhèn;đócóthểlàmộtgiátrịhoặcmộtýtưởngđángghétmàbạnnhậnraởmộtcánhânhaymộtnhóm.Đócóthểlàmộtđiềutrừutượng:sựnguxuẩn,sựlàmđỏm,chủnghĩathựcdụngthôthiển.Đừngnghenhữngkẻbảorằngsựphânbiệtgiữabạnvàthùđãcổhủvàlỗithời.Họchỉcheđậychosựsợxungđộtcủahọbêndướilớpvỏnồngnhiệtgiảtạo.Họđangcốđẩybạnrakhỏicuộcchơi,tiêmnhiễmchobạnnhữngcảmgiácmơhồcủahọ.Mộtkhibạncảmthấysángtỏvàcóđộngcơ, bạn sẽ cókhoảng trốngcho tìnhbạn chân chínhvà sự thỏahiệpchânchính.Kẻ thùcủabạn làngôisaoBắcđẩudẫnđườngchobạn.Địnhđượcphươnghướngđórồi,bạncóthểtiếnhànhcuộcchiến.

Aikhôngđivớitalàchốnglạita,vàaikhôngcùngtathugóplàphântánChúaJesusnóivớiQuỷvương

Luke1:23

KẺTHÙBÊNNGOÀI

Vàođầuthậpniên1970,hệthốngchínhtrịAnhQuốcđượcấnđịnhtheomộtmôhìnhthuậntiện:nếuđảngLaođộngthắngtrongmộtđợtbầucử,thìởđợttớiđảngBảothủsẽthắng.Quyềnlựcđượcchuyểngiaoqualại,mọithứđềucaothượngvàvănminhmộtcáchcôngbằng.Trongthựctế,haichínhđảngnàyđãđạttớisựtươngđồngvớinhau.NhưngkhiđảngBảothủthuacuộc

vàonăm1974,mộtsốngườitronghọđãquáchánngán.Muốnkhuấyđộngmọisựlên,họđềcửMargaretThatcherlàmlãnhđạo.Nămđó,đảngbịphânhóa,Thatcherlợidụngsựrạnnứtđóvàthắngcử.

Vềbảnchất,tôilàngườihiếuchiến.Tấncônglàbảnnăngcủatôi.Nócầnnhữngtrởkháng,vàtìmkiếmnhữngtrởkháng…Sứcmạnhcủakẻtấncôngnằmởsựđốikhángmàanhtacầnnhưmộtthướcđo:mỗisựtăngtrưởngtựhélộviệctìmramộtđốithủhùngmạnh:vìmộttriếtgiahiếuchiếncũngphảiđươngđầuvớinhữngvấnđềnangiải.Nhiệmvụlàphảichiếnthắng,khôngchỉbấtkỳtrởkhángnàotìnhcờxuấthiện,màcảnhữngtrởkhángđểchốnglạichúngngườitaphảimanghếtsứclực,sựmềmdẻovàsựsửdụngthànhthạocácthứvũkhí–đểchiếnthắngnhữngđốithủngangtàingangsức.FriedrichNietzsche,1844-1900

ChưaaitừngthấymộtchínhtrịgiagiốngnhưThatcher.Mộtngườiphụnữtrongmộtthếgiớidođànôngđiềuhành,bàcòntựhàolàmộtngườithuộcgiai cấp trung lưu – con gái củamột nhà buôn tạp hóa – trongmột đảngtruyền thống của tầng lớp quý tộc. Trang phục của bà nghiêm túc, trônggiốngnhưcủamộtbànộitrợhơnlàcủamộtchínhtrịgia.Bàkhôngphảilàmộtđấu thủcủađảngBảothủ; thựcra,bà thuộcvào thànhphầncựcđoancánh hữu.Điều gây sửng sốt nhất là phong cách của bà: trong khi nhữngchínhtrịgiakháctỏrahòanhãvàcótinhthầnhòagiảithìbàlạiđươngđầuvớicácđốithủ,trựcdiệntấncônghọ.Bàkhátkhaochiếnđấu.Phầnlớncácchính trị gia xem sự thắng cử củaThatcher như làmột điềumaymắn, vàkhôngtinrằngbàsẽtồntạilâu.Trongnhữngnămđầulãnhđạochínhđảngcủamình,khiđảngLaođộngcònnắmquyềnlực,bàđãlàmhọthayđổiýkiếnđôichút.Bàxỉvảhệthốngxãhộichủnghĩa,màtheoýbàđãlàmtắcnghẽnmọisángkiếnvàphảichịutráchnhiệmlớnđốivớisựsuysụpcủanềnkinhtếAnhQuốc.BàchỉtríchLiênXôởmộtthờiđiểmmàtìnhhìnhchínhtrịgiữacácnướcđanglắngdịu.Rồi,vàomùađôngnăm1978-1979,nhiềutổchức công đoàn quyết định đình công. Thatcher tiếp tục con đường chiếntranh,nốikếtnhữngcuộcđìnhcôngvớiđảngLaođộngvàThủtướngJamesCallaghan.Đây làmộtcuộcđối thoại táobạo,có tínhchấtchia rẽ, tốtchoviệcđưatintứcbuổichiềunhưngkhôngtốtchoviệcthắngcử.Bạnphảitếnhịvớicửtri,camđoanvớihọchứkhôngphảiđedọahọ.Ítra,đócũnglàmộtsựkhônkhéomangtínhtruyềnthống.Năm1979,đảngLaođộngtiếnhànhmộtcuộctổngtuyểncử.Thatchervẫnduytrìcuộctấncông,đánhgiácuộctuyểncửnhưlàmộtcuộcthậptựchinhchốnglạichủnghĩaxãhộivànhưlàcơhộicuốicùngđểhiệnđạihóacủaAnhQuốc.Callaghanlàhìnhảnhthunhỏcủamộtchínhtrịgiatrưởnggiả,

nhưngThatchernhìnthấutimđencủaông.Ôngchẳngcógìngoàisựkhinhthịđốivớinhàchínhtrịxuấtthânnộitrợnày,vàôngđáplạisựtấncôngcủabà:ôngđồngýrằngcuộctuyểncửlàmộtbướcngoặt,vìnếuThatcherthắngcử,bàsẽtạonênmộtcúsốctrongnềnkinhtế.Chiếnlượcnàydườngnhưcóphầnhiệuquả:Thatcherkhiếnchonhiềucửtriengại,và thămdòdưluậntheodõisựphâncựccánhânchothấysốphiếucủabàhạxuốngthấphơnnhiềusovớicủaCallaghan.Tuyvậy,cùnglúcđó,khảnănghùngbiệncủabàvàphảnứng củaCallaghanđối với sựhùngbiệnnàyđã làmphân cựctoànbộcửtri,cuốicùngđãtạoramộtsựkhácbiệtsâusắcgiữahaichínhđảng.Táchcôngchúngthànhcánhtảvàcánhhữu,bàtấncôngvàokhehở,thuhútsựchúývàlôicuốnnhữngngườidodự.Bàđãthắngđậm.Thatcherđãđánhđổcáccửtri,nhưnggiờđây,vớitưcáchthủtướng,lẽrabàphảihạthấpgiọng,hàngắnlạinhữngvếtthương–làmtheonhữngýkiếncủadưluận,vìởbấtcứgiánàođólàcáimàcôngchúngmuốn.Nhưngnhưthườnglệ,Thatcherđãlàmđiềungượclại,banhànhnhữngkhoảncắtgiảmngân sách còn cao hơn so với con sốmàbà đề xuất trong chiến dịch vậnđộngtranhcử.Khichínhsáchcủabàđượctriểnkhai,nềnkinhtếthậtsựbịchấn động, nhưCallaghan đã dự đoán, và tình trạng thất nghiệp tăng vọt.Nhữngngười trongchínhđảngcủabà,nhiềungười trongsốhọ trước thờiđiểmđóđãphẫnnộvớicáchhànhxửcủabàđốivớihọtrongnhiềunăm,bắtđầucôngkhaiđặtdấuhỏivềcáckhảnăngcủabà.Nhữngngườimàbàgọilà“nhữngchínhtrịgiaônhòa”này,lànhữngthànhviênđượctôntrọngnhấtcủađảngBảothủ,vàhọđangởtrongtìnhtrạngkinhhoàng:bàđangđưađấtnướctớimột thảmhọakinhtếmàhọerằnghọphải trảgiábằngchínhsựnghiệpcủamình.PhảnứngcủaThatcher là thảihồihọ rakhỏivănphòngchínhphủcủabà.Cóvẻnhưbàcókhuynhhướngđẩymọingườiraxa;đámkẻthùcủabàtănglên,consốphiếuủnghộtheothămdòcủabàtụtxuốngtrầmtrọng.Chắcchắncuộctuyểncửsắptớicũnglàdịpcuốicủabà.

SalvadorDali không có thời gian cho những ai không đồng ý với cácnguyêntắccủaông,vàgâychiếnvớikẻthùbằngnhữngláthưchobạnbèmàôngkết thântrongphongtràoResidencia,gọihọlàlũlợn.Ôngsungsướngvímìnhnhưmộtconbòrừngthôngminhbiếttránhnénhữnggãcaobồi,vàđãcóvôsốviệcchướngtaigaimắtvớihầuhếtmọi tríthứcCatalantêntuổi.Dalicốtìnhđốtnhữngcâycầucủaông.“Chúngtôi(DalivànhàlàmphimLuisBunuel)đãquyếttâmgửimộtláthưtớimộttrongnhữngngườiđượctántụngnhấtởTâyBanNha”.DalisauđóđãkểvớiAlainBosquet,nhàviếttiểusử:“Mụcđíchcủachúngtôilàsựlật đổ đơn thuần… Cả hai chúng tôi chịu ảnh hưởng mạnh mẽ củaNietzsche…Chúng tôi tấncôngvàohaicái tên:ManueldeFalla,nhàsoạnnhạcvàJuanRamónJiménez,nhàthơ.Chúngtôirútthămchọnvà

Jiménezthắng…vìthếchúngtôisoạnmộtláthưđiêncuốngvàtụctĩudữdộikhôngthểsosánhđượcrồigửinóchoJuanRamónJiménez.Nónhưthếnày:“Anhbạnnổi tiếngcủachúngtôi,chúngtôi tinrằngbổnphậncủamìnhlàthôngbáochoanhbiếtrằngchúngtôighétcayghétđắngtácphẩmcủaanhvìsựvôđạođức,sựcuồngloạn,vìphẩmchấtđộcđoáncủanó…”NókhiếnJiménezrấtđauđớn…”Sựdaidẳngcủakýức:TiểusửcủaDali,MeredithEtheringtonSmith,1992

Rồi, năm 1982, ở bờ bên kia Đại Tây Dương, ủy ban quân quản cai trịArgentincầnmộtnguyêncớđểlàmchodânchúngxaolãngnhữngvấnđềđấtnước,đãxâmlượcquầnđảoFalkland,mộtthuộcđịacủaAnh,tuyrằngArgentincóquyềnyêusáchvềmặtlịchsửđốivớiquầnđảonày.NhữngsĩquancủaủybanquânquảncảmthấychắcchắnlàAnhsẽtừbỏnhữnghònđảoxaxôivàcằncỗinày.NhưngThatcherkhôngdodự:bấtkểkhoảngcáchtámngàndặmxaxôi,bàcửmộtlựclượnghảiquântớiFalkland.NhữngnhàlãnhđạođảngLaođộngchỉtríchbàvìcuộcchiếnvômụcđíchvàtốnkémnày.Nhiềungườitrongđảngcủabàkinhhoàng;vìnếunỗlựclấylạiquầnđảo thất bại, đảng này có thể sụp đổ. Thatcher đơn độc hơn bao giờ hết.Nhưngnhiềungườitrongcôngchúnggiờđãnhìnthấynhữngphẩmchất–vốncóvẻquádễbịkíchđộng–củabàdướimộtánhsángmới:sựbướngbỉnhtrởthànhlòngcanđảmvàcaothượng.Sovớinhữngđấngmàyrâuhaydaođộng,lềmềvàthamdanhvọngquanhbà,Thatcherdườngnhưkhákiênđịnhvàtựtin.NgườiAnhthuhồilạiFalklandmộtcáchthànhcông,vàuytíncủaThatcherlêncaohơnbaogiờhết.Độtnhiênnềnkinhtếđấtnướcvànhữngvấnđềxãhộibịlãngquên.GiờđâyThatcherđãchiphốitoàncảnh,vàtronghaiđợttuyểncửkếtiếpbàđèbẹpđảngLaođộng.DiễndịchMargaretThatcherđếnvớiquyền lựcnhưmộtkẻngoạicuộc:mộtphụnữtầng lớp trung lưu, một người cấp tiến cánh hữu. Bản năng đầu tiên củanhữngngườingoàicuộcđãđạtđượcquyềnlựclàtrởthànhngườitrongcuộc–cuộcđờiởbênngoàivốnkhókhăn–nhưngkhilàmnhưthếhọđánhmấtcátính,sựkhácbiệtcủamình,điềukhiếnhọnổibậttrongconmắtcủacôngchúng.NếuThatchercũngtrởthànhgiốngnhưnhữngngườiđànôngquanhbà,bàsẽđơngiảnbịthaythếbởimộtngườiđànôngkhác.Bảnnăngcủabàlàvẫngiữvịtrícủamộtngườingoàicuộc.Trênthựctế,bàđưaviệclàngườingoàicuộctớimộtmứcđộxanhấtcóthểđược:bàbiếnmìnhtrởthànhmộtngườiphụnữđơnđộcchốnglạicảmộtđộiquânđànông.Ở mỗi bước của con đường, để tạo cho mình sự tương phản cần thiết,Thatcher tìm ra một đối thủ: những người theo chủ nghĩa xã hội, nhữngchínhtrịgiaônhòa,nhữngngườiArgentin.Nhữngkẻthùnàygiúptạonên

hình ảnh của bà như đã xác định, đầy quyền lực và tự hy sinh. Thatcherkhôngbịcámdỗbởisựphâncực,vốnphùduvàhờihợt.Cácnhàbìnhluậncóthểbịámảnhvìnhữngconsốphâncực,nhưngtrongđầucủacáccửtri–màvớimộtchínhtrịgia,làtrậnđịa–mộtsựthểhiệncótínhchếngựcósứchúthơnlàvẻđángyêu.Cứđểchomộtsốcôngchúngghétbạn;bạnkhôngthểlàmvừalòngtấtcả.Nhữngkẻthùcủabạn,nhữngngườimàbạnđốichọimộtcáchsâusắc,sẽgiúpbạntạonênmộtnềntảnghỗtrợmàkhôngruồngbỏbạn.Đừngcốlenvàogiữa,nơimọingườikhácđangởđó;khôngcònchỗđểchiếnđấutrongmộtđámđông.Hãylàmphâncựcmọingười,đẩymộtsốtrongbọnhọrangoài,vàtạomộtkhoảngtrốngchochiếncuộc.Mọithứtrênđờihiệplựcnhauđểđẩybạnvàogiữatrungtâm,vàkhôngchỉvềmặtchínhtrị.Trungtâmlàlãnhđịacủasựthỏahiệp.Hòađồngvớinhữngngườikháclàmộtkỹnăngquantrọngcầncó,nhưngnóđếncùngvớimộtnguycơ:doluônkiếmtìmmộtconđườngcóíttrởkhángnhất,conđườngcủasựhòagiải,bạnsẽquênbạnlàai,vàbạnchìmvàotrungtâmcùngvớimọingườikhác.Thayvì vậy, hãy coi bản thânbạn làmộtđấu sĩ,mộtkẻngoàicuộcbịvâyquanhbởikẻthù.Chiếnđấuthườngtrựcsẽgiúpbạnmạnhmẽvàlinhhoạt.Nósẽgiúpxácđịnhcáimàbạntintưởng,cảvớibảnthânbạn và với mọi người khác. Đừng lo lắng về những người phản kháng;khôngcósựphảnkhángthìkhôngcóchiếncuộc;vàkhôngcóchiếncuộcthìkhôngcócơhộichiếnthắng.Đừngđểbịcámdỗbởinhucầuđượcyêuthích:tốthơnbạnnênđượctôntrọng,thậmchíbịesợ.Chiếnthắngtrướckẻthùsẽmangtớichobạnmộtthanhdanhtồntạilâudàihơn.

Sựphảnđốicủamộtthànhviênđốivớimộttổchứckhôngđơnthuầnlàmột nhân tố xã hội tiêu cực, nếu chỉ vì một phản đối như thế thôngthườnglàphươngtiệnduynhấtđểlàmchocuộcsốngvớinhữngngườithậtsựkhôngthểchịunổiítracũngcóthểkhảthi.Nếuchúngtakhôngcóngaycảkhảnăngvàquyềnhạnđểphảnkhángchốnglạisựchuyênquyền,sựđộcđoán,sựvôcảm,sựthôlậu,chúngtakhôngthểchịunổiviệccóbấtkỳquanhệvớingườinàocónhữngtínhcáchnhưthế.Chúngta cảm thấy bị thôi thúc phải bước những bước chân tuyệt vọng – vànhữngbướcnày,thậtsự,sẽkếtthúcmốiquanhệ,nhưngcólẽkhôngtạonên“xungđột”.Khôngchỉvìthựctếlà…sựápbứcluôngiatăngnếunóđượcchịuđựngmộtcáchnhẫnnhụcvàkhôngcósựphảnkháng,màcònvìsựchốngđốimanglạichochúngtasựthỏamãnnộitâm,sựxaolãng,sựnguôikhuây…Sựchốngđốicủachúngtakhiếnchúngtacảmthấyrằngchúngtakhônghoàntoànlànạnnhâncủanhữnghoàncảnh.GeorgeSimmel1858-1918

“Đừngcậyvàoviệcquânthùkhôngtới;hãycậyvàoviệcsẵnsàngđóntiếp

quânthù.”TônTử–Binhpháp(Thếkỷ4Tr.CN.)

NHỮNGYẾUTỐCƠBẢN

Chúngtasốngtrongmộtkỷnguyênmàmọingườiítkhitỏtháiđộthùđịchmộtcáchtrựctiếp.Cácnguyêntắccủagiaotranh–xãhội,chínhtrị,quânsự–đãthayđổi,vàvìthếphảithayđổiýniệmcủabạnvềkẻthù.Mộtkẻthùtrướcmặtbâygiờrấthiếmvà thậtsự làmộtphépmầu.Người tahầunhưkhôngcòntấncôngbạnmộtcáchcôngkhai,bộclộcácýđịnh,sựkhaokháttiêudiệtbạncủahọnữa;thayvìthế,họhànhđộngmộtcáchkhônkhéovàgiántiếp.Dùthếgiớicótínhcạnhtranhhơnbaogiờhết,sựgâyhấnngoàimặtkhôngđượckhuyếnkhích,vìthếmọingườiđãhọccáchđộnthổ,đểtấncôngmộtcáchđộtngộtvàquỷquyệt.Nhiềungườisửdụngtìnhbạnnhưmộtcáchđểngụytrangchocácmongmuốncôngkích:họđếngầnbạnđểgâytổn hại nhiều hơn. (Một người bạn là kẻ biết rõ nhất cách làm bạn tổnthương.)Hoặc,dùkhôngthựcsựlàbạnbègìcả,họđềnghịsựhỗtrợhoặcliênminh:cóvẻnhưhọsẽđemđếnsựtrợgiúp,nhưngcuốicùnghọsẽthựchiện nhữngquan tâm riêng của họ với phí tổn của bạn.Rồi, có nhữngkẻthôngthạocáchthựchiệnchiếntranhđạođức,đóngvainạnnhân,làmchobạncảmthấycólỗivìmộtđiềugìđómơhồmàbạnđãthựchiện.Chiếnđịađầynhữngchiếnbinhnày,láucá,lẩnnhanhnhưchạchvàthôngminh.Thấuhiểu: từ “kẻ thù” (enemy) – xuất xứ từ chữLatin inimicus, “khôngphảilàbạn”–đãbịquỷhóa[nguyênvăn:demonized]vàchínhtrịhóa.Côngviệcđầutiêncủabạn–vớitưcáchlàmộtchiếnlượcgia–làmởrộngkháiniệmcủabạnvềkẻ thù,đểbaogồm trongđónhómngườiđang làmcôngviệcđốichọivớibạn,ngăntrởbạn,dùbằngnhữngcáchkhéoléo.(Đôikhitháiđộtrunglậpvàsựthờơlànhữngvũkhícòntốthơnsựgâyhấn,vìbạnkhông thểnhìn thấy sự thùđịchmàhọchegiấu.)Dùkhônghoang tưởng,bạncầnnhậnthứcrằngcónhữngngườimongmuốnbạnsuynhượcvàhoạtđộngchệchhướng.Nhậndiệnhọvàđộtnhiênbạn sẽ có chỗđểdùng thủđoạn.Bạncóthểđứnglùilại,chờxemsao,hoặcbạncóthểhànhđộng,dùlàcótínhchấtgâyhấnhaylảngtránh,đểtránhhậuquảxấunhất.Thậmchíbạncóthểhànhđộngđểbiếnkẻthùnàythànhmộtngườibạn.Nhưngdùlàmgìđinữa,đừnglàmộtnạnnhânngâythơ.Đừngphảnứnglạinhữngthủđoạncủakẻthù.Vũtrangbảnthânvớisựcẩntrọngvàkhôngbaogiờhoàntoànhạvũkhí,ngaycảvớinhữngbạnbè.

Khiđidulịchdọctheonhữngconsôngrộng(củaBorneo),ngườitabắtgặpnhữngbộlạcngàycànghiếuchiếnhơn.Ởnhữngmiềnduyênhảicónhữngcộngđồnghòabìnhkhôngbaogiờđánhnhaungoạitrừđểtựvệ,

vàchỉthànhđạtmộtcáchnghèonàn.Trongkhiđó,ởnhữngmiềntrungtâm,nơicácdòngsôngnằmcaohơn,làmộtsốbộlạccựckỳhiếuchiến.Họ lànguồnkhủngkhiếp thườngxuyênđối với các cộngđồng sốngởvùnghạlưucácconsông….Ngườitachorằngnhữngngườidânduyênhảihòabìnhcónhữngphẩmchấtđạođứccaohơncáclánggiềnghiếuchiến của họ, nhưng trong trường hợp này thì trái lại.Ởmọi phươngdiện,cácbộlạchiếuchiếncósựtiếnbộhơn.Nhàhọđượcxâydựngtốthơn,rộngrãivàsạchsẽhơn;nềnđạođứctrongbộlạccủahọcaocấphơn;họcó thểchấtkhỏemạnhhơn,dũngcảmhơnvàvềmặt thểchấtcũngnhưtinhthầnlinhhoạthơn,vànóichungcũngđángtincậyhơn.Nhưng,caohơnhết,tổchứcxãhộicủahọbềnvữngvàhữuhiệuhơnvìhọtôntrọngvàtuânphụccácthủlĩnhcủamìnhvàvìlòngtrungthànhcủahọđốivớicộngđồnglớnhơnnhiều;mỗingườiđồngnhấthóabảnthân mình với toàn thể cộng đồng, chấp nhận và thực hiện một cáchtrungthànhcácbổnphậnxãhộiđặtrachohọ.WilliamMCDougall1871-1938

Mọingườithườngcheđậytốttháiđộthùđịchcủahọ,nhưnghọcũnghayvôýthứcbộclộnhữngdấuhiệuchothấyrằngmọisựkhôngphảinhưnócóvẻthế.Một trong những bạn hữu và cố vấn thân cận nhất của lãnh tụĐảngCộngsảnTrungQuốcMaoTrạchĐông làLâmBưu,mộtủyviêncaocấpcủaBộChínhtrịvàcókhảnăngkếnhiệmghếchủtịch.Tuynhiên,vàocuốithậpniên1960,đầuthậpniên1970,MaopháthiệnmộtthayđổiởLâm:ôngtatrởnênnịnhbợquámức.MọingườiđềucatụngMao,nhưngsựcatụngcủaLâm thì nồng nhiệt đếnmức đáng ngạc nhiên.VớiMao, điều này cónghĩa là có cái gì đó không ổn.Ông theo dõi Lâmmột cách chặt chẽ vàquyếtđịnhrằngngườinàyđangâmmưumộtcuộctiếpquảnquyềnlực,hayítnhấtcũnglàtựđặtđịavịchomìnhởngôicaonhất.VàMaođoánđúng:Lâmđangráoriếtmưuđồ.Tiêuđiểmởđâykhôngphảilàkhôngnêntincậyvàotấtcảmọicửchỉthântìnhmàlànênchúýtớichúng.Ghinhậnbấtkỳthay đổi nào trong nhiệt độ cảm xúc: những sự gần gũi bất thường, mộtmongmuốnđổitraotâmsựmớilạ,lờicangợitháiquábạnhoặcbênthứbanàođó,niềmmongmuốncómộtđồngminhcóthểcólợichongườiđóhơnchobạn.Hãy tin vàobảnnăng củabạn: nếuhànhvi củamột ai đó cóvẻđángngờ,rấtcókhảnăngnólànhưvậy.Rấtcóthểhóaranóchỉlàlòngtốtđơnthuần,nhưngtốtnhấtvẫnlàluôncảnhgiác.Bạncóthểngồilại,đọcnhữngdấuhiệu,hoặcbạncóthểhoạtđộngtíchcựcđể phát hiện ra kẻ thù – đập cỏ để đuổi rắn, như người TrungQuốc nói.TrongKinhthánh,chúngtabiếtDavidđãnghingờngườichavợ,vuaSaul,ngấmngầmmongmuốnanhphảichết.LàmthếnàoDavidtìmra?AnhtâmsựvớiJonathan,contraicủaSaul,bạnthâncủaanh.Jonathankhôngtinvào

điềuđó, vì thếDavidđềxuấtmột cuộc thửnghiệm.Anh sẽđượcmời tớihoàng cung để dự một bữa tiệc. Anh sẽ không đến; Jonathan sẽ đến vàchuyểnlờixinlỗicủaDavid–vừaphảinhưngkhôngkhẩnnài.Dĩnhiên,lờixinlỗiđóđãlàmSaulnổigiận,ôngquátto:“Lênđườngngayvàđưahắntớiđây–hắnđángphảichết!”ThửnghiệmcủaDavidthànhcôngvìnómơhồkhôngrõ.Lờixinthứlỗicủaanhvìbỏlỡbữatiệccóthểđượchiểutheonhiềucách:nếuSaulcóthiệnývớiDavid,ôngcóthểxemsựvắngmặtcủangườiconrể tệnhấtchỉ làdolòngíchkỷ,nhưngvìôngđãngầmghétDavid,ôngxemđónhưlàmộttháiđộngạomạn,vànó làmôngnổicáu.Hãy theo tấmgươngcủaDavid:nóihaylàmđiềugìđócóthểhiểutheonhiềucách,đócóthểlàmộtvẻlịchthiệpbềngoài,thểhiệnmộtsựtrầmtĩnhvềphíabạn,nhưngcóthểbịngườikhácxemlàmộtsựsỉnhụckhéoléo.Mộtngườibạncóthểthắcmắcnhưngrồisẽbỏqua.Tuynhiên,kẻthùbímậtsẽphảnứngvớisựgiậndữ–mộtcảmxúcmạnhmẽnàođóvàbạnsẽbiếtcócáigìđósụcsôibêndướibềmặt.

Conngườichỉtồntạikhinàonócósựphảnkháng.GeorgeHegel1770-1831

Thôngthường,cáchtốtnhấtđểlàmchomọingườihélộbảnthânhọlàgợinênsựcăngthẳngvàtranhluận.NhàsảnxuấtHollywoodHarryCohn,chủtịchhãngphimUniversalPictures,thườngsửdụngchiếnlượcnàyđểtìmravịtríthậtsựcủamọingườiởtrườngquay–nhữngngườitừchốichothấyhọđứng về phía nào: ông thường đột ngột công kích công việc của họ hoặcđứngvàomộtvịtrícựcđoan,thậmchílàmộtvịtrícótínhxúcphạm,trongmộtcuộc tranh luận.Nhữngđạodiễnvàkịch tácgia sẽđánhmất sựcảnhgiácthườngngàyvàbiểulộnhữngniềmtinthậtsựcủahọ.Thấuhiểu:mọingườithườngcókhuynhhướnglưỡnglựvàláucávặtvìnóantoànhơnlàtỏvẻđoanquyếtvàomộtđiềugì.Nếubạnlàôngchủ,họsẽbắtchướctheonhữngýtưởngcủabạn.Sựđồngthuậncủahọthườngchỉlàsự tuân thủ thuần túy.Hãy làmchohọxúcđộng;mọi người thường chânthànhhơnkhihọtranhluận.Nếubạntranhcãivớimộtaiđóvàanhtachạytheocácýtưởngcủabạn,cólẽbạnđangquanhệvớimộtconngườikhôngkiên định,một kiểu người đặc biệt nguy hiểm. Hãy cảnh giác với nhữngngườinấpđằngsaumộtvẻngoàilơmơlưỡnglựvàvôtư:chẳngcómộtaivôtưcả.Mộtcâuhỏinhậnđịnhsắcsảo,mộtýkiếncótínhchấtxúcphạmsẽkhiếnhọphảnứngvàđứnghẳnvềmộtphía.Đôikhi,tốthơnnêndùngmộtcáchtiếpcậníttrựctiếphơnvớinhữngkẻthùtiềm năng của bạn – tỏ ra khôn khéo và xảo quyệt như họ. Năm 1519,HernánCortés tớiMexicocùngđoàn thámhiểmcủaông.Trongnămtrămngườiđócómộtsốkẻđángngờvềlòngtrungthành.Trongsuốthànhtrình,

mỗi khi có bất kỳ người lính nào củaCortés làmđiều gì đómà ông thấyđángngờ,ôngkhôngbaogiờnổigiậnhaykếttộianhta.Thayvìvậy,ôngvờnhưđứngvềphíahọ,chấpnhậnvàtánđồngnhữnggìhọđãlàm.ChorằngCortésnhunhượchoặcchorằngôngđứngvềphíahọ,họsẽdấnthêmbướckếtiếp.Bấygiờôngđãcócáimàôngmuốn:mộtdấuhiệurõràng,đốivớibảnthânôngvànhữngngườikhác,chothấynhữngtênnàylàđồphảnphúc.Lúcấy,ôngcôlậpvàtiêudiệthọ.HãylàmtheophươngphápcủaCortés:nếunhữngbằnghữuvàthuộccấpmàbạnngờrằngcónhữngđộngcơthầmkínđãthểhiệnmộttháiđộthùđịchtinhvinàođó,hoặcđingượclạinhữnglợiíchcủabạn,hoặcchỉđơnthuầncóvẻkháclạ,hãycốtránhkhỏisựcámdỗphảnứng lại bằngcáchphủquyếthoặcnổigiận, hoặcngaycảdòhỏi.Hãycùngđồnghành,haycóvẻnhưtaingơmắtđiếc:kẻthùcủabạnchẳngbaolâusẽdấnbướcxahơn,bộclộtimđencủahọrõhơn.Lúcnàybạnđãđặthọvàotầmngắm,vàbạncóthểtấncông.Thôngthường,mộtkẻthùcótầmmứcrộnglớnvàkhóxácđịnhchínhxác–mộttổchức,hoặcmộtcánhânẩnnấpsaulưngmộthệthốngphứctạpnàođó.Điềubạncầnlàmlàphảinhắmvàomộtbộphậncủanhómđó–mộtvịlãnhđạo,mộtphátngônviên,haymộtthànhviênchủchốtcủanộibộnhóm.ĐócũnglàcáchmànhàhoạtđộngchínhtrịSaulAlinskyxửtrívớicácđoànthểvàcácbộmáychínhquyền.Trongchiếndịchvàothậpniên1960nhằmxóabỏsựphânbiệtchủngtộctronghệthốngnhàtrườngcủaChicago,ôngtậptrungvàocácgiámthịởcáctrườnghọc,biếtrấtrõrằnghọsẽcốđổtráchnhiệmlêncấptrên.Bằngcáchtấncôngkhôngngừngvàoviêngiámthị,ôngcóthểcôngkhaihóacuộcđấutranhcủamình,vàcácgiámthịnàykhôngthểnàotránhné.Cuốicùngđồngbọnphảitựthú.HãylàmnhưAlinsky,đừngnhắmvàomột kẻ thùmơhồ trừu tượng.Khómà xoay xở trongmột trậnchiếnkhôngđổmáunhưthế,mộtcuộcchiếnmàtrongbấtcứtìnhhuốngnàokẻthùcủabạncũngvôhình.Hãycánhânhóacuộcchiến,mặtđốimặt.Nguycơcóởkhắpnơi.Luônluôncónhữngngườithùđịchvànhữngmốiquanhệtiêucực.Cáchthứcduynhấtđểkíchnổmộtkhốithuốcnổtiêucựclàđươngđầuvớinó.Kiềmchếsựgiậndữcủabạn,nétránhkẻđangđedọabạn,luônluôntìmkiếmđồngminh–nhữngchiếnlượcnàychỉđưatớithấtbại.Việcnétránhxungđộttrởthànhmộtthóiquen,vàbạnđánhmấtđitinhthầnchiếnđấu.Cócảmgiáctộilỗilàđiềuvônghĩa;nếubạncókẻthù,đókhôngphảidolỗicủabạn.Cócảmgiácmìnhđãsai lầmhoặclànạnnhâncũngphùphiếmkhôngkém.Trongcảhaitrườnghợpbạnđangnhìnvàonộitâm,tậptrungvàobảnthânvànhữngcảmgiáccủabạn.Thayvìchủquanhóamộthoàncảnhxấu,hãyngoạigiớihóanóvàđốidiệnvớikẻthù.Đólàconđườngthoátthânduynhất.

Việc thườngxuyênnghebàchủnhàcủa tôiđọcThánhkinh–vìbà ta

thườngđọctokhichồngvắngmặt–đãsớmđánhthứcsựtòmòcủatôivốnliênquantớibíẩncủaviệcđọcnày,vàtrongtôinảysinhniềmkhátkhaohiểu thấunó.Khôngchútsợsệt (chẳngcó lýdogìđểsợcả), tôithẳngthắnyêucầubàdạychotôiđọc;vàkhôngchútngầnngừ,ngườiphụnữ thânmếnđó bắt đầu công việc.Và chẳngbao lâu sau, với sựgiúpđỡcủabà,tôiđãđánhvầnthôngthạo,vàcóthểđọcnhữngtừcóbahaybốnmẫutự…ÔngchủHughkinhngạcvớisựtuềnhtoàngmộcmạccủavợmìnhvàcólẽlàlầnđầutiên,ôngtatiếtlộvớibàtriếtlýthậtsựvềchếđộnôlệ,vàcácnguyêntắcriêngcầnthiếtdochínhbảnthâncácông chủhaybà chủ thựchiện trong việcquản lý nhữngđộng sản conngườicủahọ.Ngaylậptức,bàAuldkhôngdạytôiđọcnữa;cólẽbàchorằng ngay từ đầu bản thân việc đó đã là không hợp lẽ, rằng nó cũngkhôngantoàn,vàchỉđưatớilụyphiền…RõràngbàAuldđãcảmthấysứcmạnhcủanhữngnhậnxétcủaôngta;và,làmôtbàvợngoanngoãn,bắtđầuđitheoconđườngmàchồngbàvạchra.Ảnhhưởngcủanhữnglờinóicủaôngtalêntôikhôngnhẹnhàngmàcũngchẳngngắnngủitínào.Nhữngcâunóisắtthépcủaông–lạnhlùngvàthôbạo–hằnsâuxuống tim tôi, vàkhuấyđộngkhôngchỉnhữngcảmgiáccủa tôi thànhmộtkiểuchốngđối,màcònđánhthứctrongtôimộtchuỗiýnghĩnăngđộng.Đólàmộtpháthiệnmớimẻvàđặcbiệt,xuatanmộtbímậtđauđớnmàtầmhiểubiếtnontrẻcủatôiđãtừngđấutranhvàđãđấutranhmộtcáchvôíchvớinó,đólà:quyềnnăngcủangườidatrắngtrongviệcduytrìtìnhtrạngnôlệcủamộtngườidađen.“Haylắm,”tôinghĩ,“kiếnthứckhôngthíchhợpvớimộtđứabélànôlệ.”Theobảnnăng,tôi tánthànhvớikhẳngđịnhđó:vèkể từ thờiđiểmấy, tôiđãhiểuconđườngtrựctiếpđitừsựnôlệđếnsựtựdo.Đóchínhlàcáimàtôicần;vàsẽcóđượcnóvàomộtlúcnàođó,vàtừmộtnguồnmàtôiítngờtớinhất…Dùkhônngoan,rõràngôngAuldvẫnđánhgiáquá thấpsựhiểubiếtcủatôi,vàkhôngnghĩtớiviệctôicóthểápdụngbàihọcấntượngmàôngđãdạychobàvợ….Chínhviệcôngtayêunhấtthứgìthìtôighétnhấtthứđó;vàchínhquyết tâmgiữ tôi trong tình trạngngudốtmàông ta thểhiện,chỉkhiếnchotôithêmcươngquyếttrongviệckiếmtìmtrithức.”Cảnhnôlệvàsựtựdocủatôi,FrederickDougllass,1818-1895

Nhà tâm lý học thiếu nhi Jean Piaget xem xung đột làmột phần chủ yếutrongquátrìnhpháttriểntâmtrí.Thôngquacáccuộcchiếnvớibạnbèvàbốmẹ,trẻemhọcđượccáchthíchứngvớithếgiớivàpháttriểncácchiếnlượcđểxửlýcácvấnđềnangiải.Nhữngemtìmcáchnétránhxungđộtbằngmọigiá, hoặc những emđược phụ huynh bảo vệ thái quá kết cục sẽ bị khiếmkhuyếtvềmặtxãhộivà tâmtrí.Điềunàycũngđúngchocảngười trưởngthành:chínhnhờnhữngcuộcchiếnđấuvớikẻkhácmàbạnbiếtđượccáigì

cóhiệuquả,cáigìkhông,vàlàmcáchnàođểbảovệbảnthân.Thayvìtránhnéýnghĩvềviệccókẻthù,hãybámchặtvàonó.Xungđộttrởnênlàmộtliệupháp.Kẻthùmanglạichobạnnhiềumónquà.Chẳnghạn,họthôithúcbạnvàtậphợplạinhữngniềmtincủabạn.HọasĩSalvadorDalisớmnhậnrarằngcónhiềuphẩmchấtôngkhôngthểsovớinhữngngườikhác:sựthíchứng,tínhlãngmạn,lòngmộđạo.Ởmọigiaiđoạntrongđời,ôngluôntìmraaiđómàôngnghĩlàhiệnthâncủanhữngphảnýtưởngnày–mộtkẻthùđểtrút giận.Đầu tiên đó là nhà thơ lãngmạn FedericoGarcia Lorca; rồi tớiAndréBreton,nhà lãnh tụđộcđoáncủa trào lưusiêu thực.Việcchống lạinhữngkẻthùnhưthếkhiếnchoDalicảmthấytựtinvàhứngkhởi.Kẻ thù cònđưa tới cho bạnmột chuẩnmựcmànhờđóbạn phánxét bảnthân,cảvềmặtcánhânlẫnxãhội.ChiếnbinhNhậtBảnkhôngcógìđểđolườngtàinăngcủamìnhnếuhọkhôngtìmđượcmộtkiếmthủgiỏinhất;điềunàycũngkhiếnJoeFrazierxemMuhammadAlilàmộtđốithủthậtsựvĩđại.Mộtđốithủcừkhốisẽmanglạiđiềutốtnhấtchobạn.Đốithủcànglớn,sựtưởngthưởngbạnnhậnđượccàngto,ngaycảkhibạnbịbạitrận.Thuamộtđốithủxứngđángvẫntốthơnlàđànápđượcnhữngkẻthùvôhại.Bạnsẽtìmđượcsựđồngcảmvàlòngtôntrọng,tạothànhsứcmạnhhỗtrợchocuộcchiếnđấutiếptheo.Bịtấncônglàmộtdấuhiệuchothấyrằngbạnkháquantrọngđểtrởthànhmộtmụctiêu.Bạnnênthưởngthứcsựchúývàcơhộiđểchứngtỏbảnthân.Tấtcảmọingườichúngtađềucónhữngxungđộnghiếuthắngmàchúngtabuộcphảikềmnén;mộtkẻthùcungcấpchobạnnơiđểtrútxảcácxungđộngđó.Cuốicùngbạnđãcóaiđóđểbuônglỏngtínhhiếuchiếncủabạnmàkhôngcócảmgiáctộilỗi.Các nhà lãnh đạo luôn thấy rằng cómột kẻ thù trực diện vào những thờiđiểmrắcrốilàđiềuhữuíchvìnóláiquầnchúngkhỏicáckhókhăncủahọ.Trongkhisửdụngkẻthùđểcủngcốcácđạoquâncủabạn,hãyphâncựchọcàngnhiều càng tốt: họ sẽ chiến đấu dữdội hơnkhi họ có cảmgiác cămghét.Vìthếhãycườngđiệuhóanhữngkhácbiệtgiữabạnvàkẻthù–vạchramộtgiớituyếnrõràng.Xenophonkhôngphícôngđểtỏracôngbằng;ôngkhôngnói rằngquânBaTưkhông thật sự làmộtbọn tồivàđã làmnhiềuđiềuđểthúcđẩyvănminhhóa.Ônggọihọlàbọndãman,làkẻđốiđầucủangườiHyLạp.ÔngmôtảsựphảnphúcvừamớixảyracủahọvàxemhọthuộcvềmộtnềnvănhóaxấuxakhôngthểđượcThầnlinhphùtrợ.Vàvớibạncũng thế:mụcđíchcủabạn làchiến thắngchứkhôngphải là sựngaythẳngvàcôngbằng.Cáibạncầntrongchiếntranhlàcóchỗtrốngđểthaodiễn.Trậnđịanhỏhẹplàdấuhiệucủacái chết.Cónhiềukẻ thù sẽmang tới chobạnnhiều sángkiến.Bạncóthểkíchbácđểhọchốngđốilẫnnhau,cóthểkếtthânvớimộtkẻthùnhưmộtcáchđểtấncôngkẻthùkia,vàcứthế.Khôngcónhữngkẻthùbạnsẽkhôngbiết thaodiễnbằngcáchnàohoặcởđâu,vàbạnsẽđánh

mấtýthứcvềnhữnggiớihạncủamình,vềviệcbạncóthểtiếnxatớiđâu.Lúcbanđầu,JuliusCaesarxácđịnhPompeylàkẻthù.Cânnhắctínhtoáncácviệcphảilàmmộtcáchcẩnthận,ôngchỉthựchiệnnhữngđiềuđưaôngtớichỗcómộtquanhệbềnvữngvớiPompey.Khicuốicùngchiếntranhnổragiữahaibên,Caesarđangởvàolúchùngmạnhnhất.NhưngmộtkhiôngđãđánhbạiPompeyvàkhôngcònnhữngđối thủnhưthếchínhlà lúcôngđánhmấtmọiý thứcvềsự tươngquan– trên thực tế,ôngtựxemmìnhlàmộtthầnlinh.ViệcđánhbạiPompeycũnglàsựtựhủyhoạicủachínhông.Kẻthùcủabạngâychobạnmộtýthứcvềhiệnthựcvàsựkhiêmnhường.Ghinhớ:Ngoàikia,luônluôncónhữngngườihiếuthắnghơnbạn,ranhmathủđoạnhơnbạn,nhẫntâmhơnbạn,vàđiềukhôngthểtránhkhỏilàsẽcóaiđóbăngngangquaconđườngcủabạn.Bạnsẽcóxuhướngmuốnhòagiảivàthỏathiệpvớihọ.Lýdolànhữngloạingườiđóthườnglànhữngkẻdốitrá tuyệt trần,nhữngkẻnhìn thấygiá trị chiến lượccủa sựmêhoặc trongviệclàmravẻnhưchophépbạncónhiềukhoảngtrống,nhưngthựcrathamvọngcủahọlàvôhạn,vàhọchỉcốtướcvũkhícủabạnmàthôi.Vớimộtsốngườibạncầnphảicứngrắnđểnhậnthứcrằngkhôngcókhoảngđấttrunglập,khôngcóhyvọnghòagiải.Đốivớimộtđịchthủ,mongmuốnthỏahiệpcủabạnlàmộtvũkhíđượcdùngđểchốnglạichínhbạn.Hiểubiếtnhữngkẻthùnguyhiểmnàybằngquákhứcủahọ:tìmcáchchiếmđoạtnhanhchóngquyềnlực,sựthịnhvượngđộtngột,cáchànhviphảnbộitrướcđây.Mộtkhibạn ngờ vực rằng bạn đang quan hệ với một Napoleon, đừng hạ vũ khíxuống hay giao chúng cho kẻ khác. Bạn là giới tuyến cuối cùng của sựphòngvệcủachínhbạn.

Hìnhảnh:Tráiđất.Kẻthùlàmặtđấtdướichânbạn.Nócómộttrọnglựcníugiữbạnlại,mộtlựctrởkháng.Hãyđâmrễsâuvàotráiđấtnàyđểthủđắcsựvữngbềnvàsứcmạnh.Khôngcókẻthùđểdẫmlên,đểchàđạp,bạnsẽđánhmấtchỗđứngvàmọiýthứcvềsựtươngquancủamình

Tư liệu: Nếu ngươi cậy vào sự an toàn mà không nghĩ tới nguy cơ, nếungươi không biết để phòng lúc quân thù kéo tới, thì cũng phỏng như conchimsẻlàmtổtrênmộtcáilều,concábơilộitrongmộtcáivạc–sẽkhôngkéodàiđượctrọnhômnay.

GiaCátLượng(181–234Tr.CN.)

HOÁNVỊLuônluônkiếmtìmvàsửdụngkẻthùtrongvòngkiểmsoát.Bạncầnsựrõràng chứ không phải là điều hoang tưởng.Nhìn thấy kẻ thù ở tất cảmọingườichínhlàlýdosuyvongcủanhữngbạochúa.Họđánhmấtkhảnăngnhậnthứcthựctạivàbịcuốntrôimộtcáchvôvọngtheonhữngcảmxúcmà

sựhoangtưởngcủahọgợinên.Bằngcáchluônchúýđếnnhữngkẻthùkhảdĩ,bạnchỉđơngiảnthậntrọngvàcảnhgiác.Luônnghivấnbảnthân,đểnếubạnsailầm,khôngaicóthểnhậnra.Cũngvậy,hãyđềphòngnhữngngườiphâncựcthậtđầyđủđếnmứcbạnkhôngthểthoái lui.MargaretThatcher,bình thường rất giỏi trong trò chơi phân cực, cuối cùng đã đánhmất khảnăngkiểmsoátnó:bàđãtạonênquánhiềukẻthùvàcứlặplạimãimộtsáchlược, ngay cả trong những hoàn cảnh cần phải thoái bộ. Franklin DelanoRoosevelt làmộtnhàphâncựcbậc thầy, luôn luôn theodõinhằmvạch ramộtphân tuyếngiữabản thânvàkẻ thù.Tuyvậy,khiôngđã làmrõphântuyếnnày,ônglùilạimộtbước,điềuđókhiếnôngtrôngcóvẻnhưmộtnhàhòagiải,mộtconngườicủahòabình,chỉđôikhimớiviệntớichiếntranh.Ngaycảkhiấntượngđósailầm,chínhtầmcaotrítuệđãtạonênnó.

2.ĐỪNGCHIẾNĐẤUVỚICUỘCCHIẾNVỪAQUA

CHIẾNLƯỢCCHIẾNTRANHDUKÍCHCỦATÂMTRÍ

Điềuthườngđènặnglênbạnvàđưabạntớitaiươnglàquákhứ,dướihìnhthứccủanhữnggắnbókhôngcần thiết, sự lặp lạinhữngcông thứcnhàmchánvàkýứcvềnhữngchiếnthắngcũngnhưthấtbạiđãqua.Bạnphảitiếnhànhchiếntranhmộtcáchcóýthứcđểchốnglạiquákhứvàtựbuộcmìnhphảiđápứngvớikhoảnhkhắchiệntại.Hãytànnhẫnvớichínhmình;đừnglặp lại những phương pháp quen thuộc cũ. Đôi khi bạn phải tự ép mìnhhướngtớinhữngphươnghướngmới,chodùchúnghàmchứanguycơ.Cáimàbạncóthểmấttrongnhànnhãantoàn,bạnsẽcólạitrongsựbấtngờ,khiếnkẻthùgặpnhiềukhókhănhơntrongviệcdựđoánbạnsẽlàmgì.Hãytiếnhànhchiếntranhdukíchtrongtâmtríbạn,khôngchophépxuấthiệnmột tuyếnphòngngựchiến thuậtnào,khôngmột thành lũy lộ thiênnào–khiếnchomọisựluônvậnđộngvàthayđổi.

Lýthuyếtkhôngthểtrangbịchotinhthầnnhữngcôngthứcđểgiảiquyếtcácvấnđề,nócũngkhôngthểđánhdấuconđườngnhỏhẹpmàtrênđógiảiphápduynhấtđượccho làhiệnhữunhờvàoviệc trồnghàngràonguyêntắcởhaibênvệđường.Nhưnglýthuyếtcóthểkhiếntanhìnvàobảnchất củanhữnghiện tượngvàcácmốiquanhệcủachúng, rồiđểcho nó tự do hànhđộng.Ở đó tinh thần có thể sử dụng các khả năngthiênbẩmcủanó.Vềchiếntranh,VonClausewitz,1780-1831

CUỘCCHIẾNTRANHVỪAQUA

KhôngaivươntớiquyềnlựcnhanhhơnNapoleonBonaparte(1769-1821).Năm1793ôngvươntừchứcđạiúytrongquânđộicáchmạngPháplênchứcthiếutướng.Năm1796,ôngtrởthànhchỉhuycủaquânđộiPhápởÝchiếnđấuvớiÁo,quânđộimàôngđèbẹptrongnămđóvàlặplạilầnnữavàobanăm sau.Ông trở thànhvịTổng tài đầu tiên củaPháp vàonăm1801, lênngôivuanăm1804.Năm1805ônghạnhụcquânđộiÁovàNgatrongtrậnđạichiếnởAusterlitz.Đốivớinhiềungười,Napoleonkhôngchỉ làmộtvịtướng vĩ đạimà còn làmột thiên tài,một vị thần chiến tranh.Tuy nhiên,khôngphảiaicũngbịấntượng:cónhữngviêntướngPhổchorằngđơngiảnlàônggặpmaymàthôi.HọtinrằngkhiNapoleonxuấthiệnvàtấncông,cácđốithủcủaôngđãhènnhátvànhunhược.NếuôngđốidiệnvớingườiPhổ,

ngườitaắtsẽpháthiệnrarằngôngchỉlàmộtkẻgiảdanhvĩđại.MộttrongsốnhữngviêntướngPhổnàylàFriedrichLudwig,hoàngtửcủadòngtộcHohenloheIngelfingen(1746-1818).Hohenlohebắtnguồntừmộttrong những gia đình quý tộc lâu đời nhất ở nướcĐức,một dòng tộc cóthànhtíchquânsựlừnglẫy.Ôngđãkhởinghiệptừlúccòntrẻ,phụcvụdướitriềuĐạiđếFrederick(1712-86),ngườiđãđơnthươngđộcmãđemđếnmộtquyền lực lớn laochonướcPhổ.Hohenloheđã leoquanhiềucấpbậc, trởthànhmộtvịtướngvàonăm50tuổi–trẻ,theocáctiêuchícủaPhổ.TheoHohenlohe, thànhcôngtrongchiếntranhdựavàosựtổchức,kỷluậtvàcáchsửdụngcácchiếnlượcthượngđẳngđượcpháttriểnbởinhữngđầuócquânsựnhànghề.NgườiPhổminhhọachotấtcảcácđứctínhnày.BinhlínhPhổđượctruirènkhôngngừngchotớikhihọcóthểthựchiệncácthaotácphứctạpmộtcáchchínhxácnhưmộtbộmáy.CáctướnglĩnhPhổnghiêncứukỹcácchiếncôngcủaĐạiđếFrederick;chiếntranhđốivớihọlàmộtcôngviệccótínhchấttoánhọc,làsựvậndụngcácnguyêntắckhôngchịusựchi phối của thời gian.Đối với họ,Napoleon làmột tên người đảoCorsenóngnảychỉhuymộtđạoquâncủabọndânthànhthịbấtkham.Hơnhẳnvềtrithứcvàkỹnăng,họsẽđánhbạiôngta.QuânPhápsẽkinhhoàngvàtantànhkhiđươngđầuvớiquânPhổgiàukỷluật;huyềnthoạiNapoleonsẽsụpđổ,vàchâuÂucóthểquayvềvớinếpsốngxưacũ.Tháng8/1806,HohenlohevàcáctướnglĩnhPhổkháccuốicùngđãđạtđượcđiềumàhọmongmỏi:vuaFriedrichWilhelmIIIcủaPhổvìchánngánsựviphạmcamkếtcủaNapoleonnênđãquyếtđịnhtuyênchiếnvớiôngtatrongvòngsáutuần.ĐồngthờiôngyêucầucáctướnglĩnhPhổlênmộtkếhoạchđểđậptanquânPháp.Hohenlohesungsướngngấtngây.Chiếndịchnàysẽlàđỉnhcaosựnghiệpcủaông.ÔngđãsuynghĩsuốtnhiềunămcáchthứcđánhbạiNapoleon,vàôngtrìnhbàykếhoạchcủamìnhtrongphiênhọpbànphươngántácchiếnđầutiêncủacáctướnglĩnh:cáccuộchànhquânchínhxácsẽđưaquânđộitớimộtđịađiểmtốiưuđểtừđótấncôngquânPhápkhihọtiếnquamiềnnamnướcPhổ.Mộtcuộctấncôngtheođộihìnhtạtsườn–chiếnthuậtưathíchnhấtcủaFrederickĐạiđế–sẽgiángmộtđònchímạng.Các tướng lĩnh khác, tất cả đều đã ở lứa tuổi 60 hoặc 70 cũng trình bàyphươngáncủahọ,nhưngngaycảcácphươngánnàycũngchỉđơnthuầnlànhữngbiếnthểtừcácchiếnthuậtcủaĐạiđếFrederick.Cuộcthảoluậnbiếnthành tranh cãi.Nhiều tuần trôi qua, cuối cùng nhà vua phải vào cuộc vàsáng tạoramộtchiến lượccó tính thỏahiệp làmhài lòng tấtcảcác tướnglĩnh.

Ông ta (Nam tướcAntoineHenride Jomini) thường tùy tiệnbámchặtvàomộthệthốngmàôngtagánchoNapoleon;vàkhilàmnhưthế,hoàntoànkhôngthấyđượcđiềuđãlàmnênsựvĩđạicủaviênđạiúynày–đó

là,sựganlìtáobạocủacáccuộchànhquâncủaôngta,ởđóôngnhạobáng tất cảmọi lý thuyết, và luôn luôn cố làmđiều phù hợp với từnghoàncảnhnhất.FriedrichvonBernhardi,1849-1930

Mộtcảmgiáchồhởibao trùm lênđấtnướcmàchẳngbao lâunữasẽ làmsốnglạinhữngnămthángvinhquangcủaĐạiđếFrederick.CáctướnglĩnhnhậnthứcrằngNapoleonbiếtnhữngkếhoạchcủahọ–ôngtacónhữnggiánđiệptàiba–nhưngngườiPhổđãxuấtpháttrước,vàmộtkhicỗmáychiếntranhcủahọđãkhởiđộng,khôngcócáigìcóthểngănnólại.Ngày5tháng10,mộtvàingàytrướckhinhàvuatuyênchiến,nhữngtintứcnáođộngtớitaicácviêntướng.MộtnhómđặcvụtrinhsátđãpháthiệnrarằngcácsưđoàncủaNapoleon,màhọtinlànằmtảnmác,đãhànhquânvềhướngđông,đãhợpnhất,vàđangthâmnhậpsâuvàomiềnnamnướcPhổ.ViênđạiúychỉhuyđộitrinhsátbáocáorằngbinhlínhPhápđanghànhquânvới ba lô trên lưng: trong khi lính Phổ quen dùng những cỗ xe ngựa dichuyểnchậmđểcungcấplươngthựcchocácđạoquâncủahọ,línhPháptựmangthựcphẩmvàdichuyểnvớimộttốcđộvàsựnhanhnhẹnđángkinhngạc.Trước khi các tướng Phổ có thời giờ điều chỉnh lại phương án tác chiến,quân đội của Napoleon đột nhiên chuyển lên hướng bắc, tiến thẳng vềBerlin, trung tâmnướcPhổ.Các tướng lĩnh tranhcãivàrunsợ,điềuđộngcác cánhquân tới nơi nàynơi khác, cốquyết địnhnơi tấn công.Một tâmtrạng hoảng loạn bao trùm.Cuối cùng, nhà vua ra lệnh thoái lui: các đạoquânsẽtậphợplạitiếnvềbắcvàtấncôngvàosườnquânNapoleonkhiôngta tiếnvềBerlin.Hohenlohe chịu tráchnhiệmđội cậnvệbọchậu, bảovệcuộcthoáiluicủaquânPhổ.Ngày14 tháng10,gần thị trấnJena,NapoleonđuổikịpHohenlohe,kẻ rốtcuộcđãchạmmặtvớicuộcchiếnmàôngtavôcùngmongmuốn.Quânsốhaibênngangnhau,nhưngtronglúcquânPháplàmộtlựclượnglinhhoạt,chiếnđấuhunghăngvàluôndiđộng,Hohenloheduytrìcácđạoquâncủaôngtrongmộtđộihình,bốtríhọnhưmộtvũđoànmúaballet.CuộcchiếnđấugiằngcochotớikhiquânPhápchiếmđượclàngVierzehnheiligen.Hohenlohe lệnh cho các đạo quân của ông chiếm lại ngôi làng.TheomộtnghithứcbắtnguồntừthờiĐạiđếFrederick,mộttoánlínhđánhtrốngbắtđầugõtrốngtheonhịpvàbinhlínhPhổ,mặtmàybiếnsắc,chấnchỉnhlạivịtrícủamìnhtheomộtđộihìnhdiễuhànhhoànhảo,sửasoạn tiến lên.Tuynhiên, họ đang ở trong một cánh đồng trống, còn lính Pháp thì nấp saunhữngvườncâytườngnhàvànằmtrênmáinhà.LínhPhổnhưnhữngtấmbiatậpbắnchocáctaythiệnxạPháp.Bốirối,Hohenlohelệnhchobinhlínhcủa ông dừng lại và thay đổi đội hình. Trống lại vang lên, lính Phổ hành

quânvớiđộchínhxáctuyệtvời,luônluôncảnhgiácquansát,nhưngquânPháptiếptụcbắn,tànsátvôsốquânPhổ.ChưabaogiờHohenlohenhìnthấymộtđộiquânnhưthế.BinhlínhPhápgiốngnhưnhữngconquỷ.Khôngnhưcácchiếnbinhkỷluậtcủaông,họdichuyểntheocáchcủamình,thếnhưngđólàphươngpháphợpvớisựđiênkhùngcủahọ.Độtngột,khôngbiết từđâulóra,họlaovềtrướcởcảhaiphía,đedọabaovâyquânPhổ.Nhàvuaralệnhrútlui.TrậnđánhởJenakếtthúc.QuânPhổnhanhchóngtantácnhưbầyongvỡtổ,pháođàinàynốitiếppháođàikiabịhạ.Nhàvuachạytrốnvềhướngđông.Chỉtrongvàihôm,thựcsựkhôngcònlạichúttàntíchnàocủaquânđộiPhổhùngcườngmộtthuở.

CONDƠIVÀHAICONCHỒNMộtcondơirơixuốngđấtvàbịmộtconchồnbắt.Nhậnthấymìnhsắpbịgiếtchếttươi,nócầuxinthamạng.Conchồnđáprằngnókhôngthểđểchodơiđithoát,vìchồnluônluônbịxemlàkẻthùtựnhiêncủacácloàichim.Dơiđáprằngbảnthânnókhôngphảilàmộtconchim,màlàmộtconchuột.Nóđãxoayxởđểtựgiảithoátchomìnhkhỏinguycơbằngcáchđó.Sauđó,bịrơilầnthứhai,dơibịmộtconchồnkhácbắtđược.Nólạivannàiconchồnđừngănthịtnó.Conchồnthứhaituyênbốrằngnótuyệtđốighêtởmmọiloàichuột.Nhưngdơisốtsắngkhẳngđịnhrằngnókhôngphảilàchuộtmàlàmộtcondơi.Vàthếlànólạiđượcthảchođi.Vàđó làcách làm thếnàonó tựcứumình thoátchếthai lầnbằngcách thay đổi một cái tên. Câu chuyện ngụ ngôn này cho thấy rằngkhôngnhất thiết phải luôn tự giới hạn trong cùngmột chiến thuật.Màtrái lại, nếu thích ứng được với hoàn cảnh, chún gta có thể thoátkhỏinguyhiểmtốthơn.TruyệnngụngônAesop.thếkỷ6Tr.CN

DiễndịchThựctếchạmtránvớiquânPhổnăm1806thậtđơngiản:họđãtụthậuđến50năm.Cáctướnglĩnhcủahọđềugiànua,vàthayvìtìmcáchthíchứngvớihoàncảnhhiệntại,họlặplạinhữngcôngthứchữuhiệucủaquákhứ.Quânđộicủahọdichuyểnchậm,binhlínhcủahọhànhquânnhưngườimáy.CáctướnglĩnhPhổcónhiềudấuhiệucảnhbáochotaihọacủahọ:quânđộicủahọkhôngthaotáctốttrongcuộcgiaochiếnhiệnthời,mộtsốsĩquanPhổđãcổđộngchosựcảicách,vàcuốicùngnhưngkhôngkémquantrọng,họđãcómườinămnghiêncứuNapoleon–cácchiếnlượccáchtâncủaông,tốcđộvàsựlinhhoạtkhitấncôngkẻthùcủaquânPháp.Hiệnthựcđãbàyratrướcmắt họ, thế nhưng họ vẫn làmngơ nó.Thật sự, họ tự nhủ vớimình rằngNapoleonchínhlàkẻphảichịusốphậnhẩmhiu.BạncóthểchorằngquânđộiPhổchỉlàmộtvídụlịchsửthúvị,nhưngtrong

thực tếcókhảnăng làchínhbạncũngsẽbước theocùngchiềuhướngđó.Điều hạn chế các cá thể cũng như những quốc gia là không có khả năngđươngđầuvớihiệnthựcđểnhìnsựviệcđúngtheobảnchấtcủanó.Khigiàhơn,chúngtatrởnênmọcrễvàoquákhứ.Thóiquenđãchiếmlĩnh.Điềugìđótrướcđâyđãtừnghữuhiệutrởthànhmộthọcthuyết,mộtnơitrúẩnđểbảovệchúngtatrướchiệnthực.Sựlặplạithaythếchosựsángtạo.Chúngtahiếmkhinhậnthấychúngtađãlàmđiềunày,vìviệcnhìnthấynóđangdiễnra trong tâmtríchúng ta làđiềukhông thể thựchiệnđược.RồisẽcómộtNapoleontrẻbăngngangconđườngcủabạn,mộtconngườikhôngxemtrọngtruyềnthống,kẻchiếnđấutheonhữngphươngcáchmới.Chỉkhiđóchúngtamớithấyrằngnhữngcáchthứcsuynghĩvàphảnứngcủachúngtađãtụthậu.Đừngbaogiờcholàcácthànhcôngđãquacủabạnđươngnhiênsẽtiếptụctrong tương lai. Thật ra, các thành công trong quá khứ của bạn chính lànhững chướng ngại vật lớn nhất của bạn: mỗi trận đánh, mỗi cuộc chiếntranh,đềukhácbiệtnhau,vàbạnkhôngthểchorằngcáiđãtừnghữuhiệutrướcđâysẽhữuhiệuvàolúcnày.Bạnphảicắtlìabảnthânkhỏiquákhứvàmởtomắtnhìnvàohiệntại.Khuynhhướngchiếnđấutheocuộcchiếntranhvừaquasẽđưabạntớicuộcchiếntranhcuốicùng.

Năm 1806, khi các tướng Phổ rơi vào cặp hàm rộng hoác của thảm họabằng cách sửdụngđội hình chiếnđấu tạt sườn củaĐại đếFrederick, đókhôngphảilàtrườnghợpcủamộtphongcáchmàsựhữudụngcủanóđãlỗithời,màlàsựnghèonàntrítưởngtượngcùngcựcdothóiquenthườngnhậtdẫntới.KếtquảlàquânđộiPhổdướiquyềncủaHohenloheđãsụpđổhoàntoànhơnbấtkỳquânđộinàokháctừngsụpđổtrênchiếnđịa.

CarlvonClausewitz,Vềchiếntranh(1780-1831)

CUỘCCHIẾNTRANHHIỆNTẠI

Năm1605,MiyamotoMusashi,mộtsamuraivốn lừngdanhkiếmsĩ từkhi21 tuổi, đã bị thách đấu tay đôi. Kẻ thách đấu là một thanh niên tênMatashichiro,xuấtthântừgiađìnhYoshioka,mộtgiatộcnổidanhvềkiếmthuật. Hồi đầu năm ấy Musashi đã đánh bại Genzaemon, cha củaMatashichiro,trongmộtcuộcđấutayđôi.Vàihômsau,ôngđãgiếtchếtemtrai của Genzaemon trong một cuộc đấu kiếm khác. Gia đình Yoshiokamuốnphụcthù.

Tôi chưa bao giờ đọc bất cứmột luận thuyết nào về chiến lược…Khichiếnđấu,chúngtôikhôngtheomộtsáchvởnàocả.MaoTrạchĐông,1893-1976

Bạn bè của Musashi đánh hơi thấy có cạm bẫy trong sự thách thức củaMatashichirovàđềnghịđi cùngông tớinơi tháchđấu,nhưngMusashiđimộtmình.ỞnhữngcuộcđấukhácvớinhữngngườitronghọYoshioka,ôngđã trêu tứchọbằngviệcxuấthiệnmuộnhànggiờ, tuynhiên, lầnnàyôngđến thậtsớmvànấpvàomột lùmcây.Matashichirođếnvớimột toánhầucậnnhỏ.Musashi sẽ “tớimuộnnhư thường lệ”,một người trongbọnnói,“nhưngcáitròấysẽchẳngcòncóhiệuquảgìvớichúngtanữa!”Tựtinvớicuộcphụckíchcủahọ,hầucậncủaMatashichironằmxuốngnấpsauđámcỏ.ĐộtnhiênMusashiphóngratừsauchỗnấpvàhétlớn:“Tađãchờđợiđủrồi.Rútkiếmra!”Chỉbằngmộtnhátkiếm,ôngđãgiếtchếtMatashichiro,rồiluivềmộtgócđểđốiphóvớibọncònlại.Cảbọnnhổmlên,nhưngđềumấtcảnhgiácvàgiậtmình,vàthayvìbaovâyMusashi,chúngđứngthànhmộthànglộnxộn.Musashichỉviệcchạydọctheohàngngườiđứngsữngsờ,giếthếttênnàytớitênkháctrongvòngvàigiây.Chiến thắngcủaMusashiđãxácnhận tưcáchkiếmsĩ lớnnhấtnướcNhậtcủa ông. Lúc bấy giờ, ông lang thang khắp nước để tìm những trận đấutương xứng.Ởmột thị trấn nọ, ông nghe đồn vềmột chiến binh bất khảchiếnbại tên làBaiken.Vũkhícủaông ta làmột lưỡiháivàmột sợidâyxíchcógắnmộtquảtrùythépởđầudây,Musashimuốntrôngthấyhaithứvũkhíđóhoạtđộng,nhưngBaikenkhướctừ:cáchduynhấtđểxemchúnghoạtđộng,Baikenđáp,làtrongmộttrậnđấu.

LÀMMỚITINHTHẦNKhingươivàđốithủcủangươigiaochiếnmàkhôngbiếtđếnbaogiờmớikếtthúc,ngươicầnápdụngmộtkỹthuậthoàntoànkháchẳn.Bằngcáchthưgiãntinhthầnvàđổimớikỹthuật,khitiếptụcchiếnđấuvớiđịch thủ,ngươisẽ tìmramộtđiểmthờigian thíchhợpđểđánhbạiy.Bấtkỳ lúcnàongươivàđối thủcủangươi trởnênuểoải,ngươiphảingaylậptứcvậndụngmộtphươngthứckháctrongviệcđốiphóvớiđốithủđểchiếnthắngy.Ngũluânthư,MiyamotoMusashi1584-1645

MộtlầnnữacácbằnghữucủaMusashichọnconđườngantoàn:họnàinỉônghãytránhđi.KhôngcóngườinàođếnđượcgầnđểđánhbạiBaiken,vũkhícủaôngtakhôngthểbịhạ:khiquaytrònquảtrùythéptrongkhôngkhíđểtạoxunglực,ôngtasẽépđốithủlùilạikhôngngừng,rồiphóngquảtrùyvàomặtkẻđó.ĐốithủcủaBaikencóthểgạtđượcquảtrùyra,nhưngtrongkhitaykiếmcủaanhtađangbịkhóa,Baikensẽhạthủchémđứtcổanhta.Làmngơnhữngcảnhbáocủabạnbè,MusashitháchđấuvớiBaikenvàxuấthiệnởtúplềucủaôngtavớihaithanhkiếm,mộtdài,mộtngắn.Baikenchưa

baogiờtrôngthấyaiđánhnhauvớihaithanhkiếm.VàthayvìchờBaikentấncông,Musashitấncôngtrước,đẩyđốithủngãngửara.Baikenngầnngừtungquả trùy,vìMusashicó thểđỡnóbằngmộtkiếmvà tấncôngông tabằngthanhkiếmcònlại.Khiôngtađangtìmmộtsơhở,Musashiđộtngộtlàmôngtamấtthăngbằngvớimộtcútấncôngbằngthanhkiếmngắnvàrồi,trongchớpmắt,thanhkiếmdàilaotheo,xuyênquangườiBaiken,hạsátkẻtừnglàbậcthầybấtkhảchiếnbại.Vàinămsauđó,Musashingheđồnvềmộtvõsĩ lớntênlàSasakiGanryu.Ôngtasửdụngmộtthanhkiếmrấtdài–mộtthứvũkhíđẹplạlùng,cóvẻnhưtoátramộtthứlinhhồnchiếntrậnnàođó.TrậnđấunàycóthểlàcuộcthửnghiệmcuốicùngcủaMusashi.Ganryunhậnlờitháchđấu;cuộcđấusẽdiễnratrênmộtđảonhỏgầnnhàcủaôngta.

Bịámảnhbởiýtưởngvềsựchiếnthắnglàmộtcănbệnh.Bịámảnhbởiýtưởngvềviệcsửdụngkiếmthuậtcủangươicũnglàmộtcănbệnh.Bịámảnhbởiýtưởngvềviệcsửdụngmọithứmàngươiđãhọcđượcvàbởiýtưởngvềviệctấncôngcũngthế.Cũnglàmộtcănbệnhkhibịámảnhvàgắnchặt vàoý tưởng tựngươi có thể thoát rakhỏinhữngcănbệnhđó.Mộtcănbệnhởđâylàmộtđầuócbịámảnhcứbámchặtvàomột điềugì đó.Bởi lẽ tất cả các cănbệnhnàyđềunằm trong tâm tríngươi,ngươiphảithoátrakhỏichúngđểổnđịnhlạitâmtrícủamình.Takuan,NhậtBản,1573-1645

Vào sáng ngày thi đấu, hòn đảo đông nghịt người.Một trận đấu giữa haichiếnbinhnhưthếchưatừngxảyra.Ganryutớiđúnggiờ,nhưngMusashiđếnmuộn, rấtmuộn.Một giờ trôi qua, rồi hai giờ;Ganryu nổi cáu. Cuốicùng,mộtconthuyềntiếnvềphíahònđảo.Ngườitrênthuyềnđangnằm,cóvẻ như đang vót nhọnmộtmái chèo dài, đó làMusashi. Dường như ôngđangchìmvàosuytưởng,nhìnngơngẩnnhữngđámmây.Khiconthuyềncặp vào bờ, ông cộtmột tấm khăn lau bẩn thiu quanh đầu rồi nhảy khỏithuyền,vungchiếcmáichèodàihơnthanhkiếmlừngdanhcủaGanryu.Conngười lạ lùngnàyđếnvới trậnđấu lớnnhất trongđờiông tavớimộtmáichèothaychothanhkiếmvàmộtcáikhănlauthaymộtdảilụabuộcđầu.Ganryuhétlêncămphẫn:“Cóphảingươisợtađếnnỗingươiđãbộiướcvớilờihẹncómặtởđâytrướctámgiờ?”Musashiimlặngnhưngtiếnđếngầnhơn.Ganryurútthanhkiếmtuyệtdiệucủamìnhravànémvỏkiếmlênmặtcát.Musashimỉm cười: “Sasaki, ông đã đến hồi xúi quẩy.” “Ta?Bị đánhbại?Khôngthểnào!”“Cókẻchiếnthắngnàotrênđờinàylạivứtbỏvỏkiếmcủamìnhxuốngbiển?”Musashiđáp.NhậnxétkhóhiểunàychỉlàmGanryuthêmgiậndữ.ThếrồiMusashitấncông,chĩađầumáichèovótnhọnvàođôimắtđốithủ.

GanryunhanhnhẹngiơkiếmchémvàođầuMusashinhưngtrượt,chỉcắtđứttấmkhăn lau thành haimảnh.Trước đây ông ta chưa bao giờ đánh trượt.Cùng lúcđó,Musashihạ thanhkiếmgỗcủamìnhxuống,hấtngãGanryu.Đámkhángiảnínthở.KhiGanryuvùngdậy,Musashihạsátôngtavớimộtcúđâmvàođầu.Rồi,saukhinhãnhặncúichàonhữngngườidựkhántrậnđấu,ôngquayxuốngthuyền,bìnhthảnbỏđinhưkhitới.Từ đó trở đi,Musashi được xem làmột kiếm sĩ không có đối thủ tươngđương.

Ai cũng có thể hoạch địnhmột chiến dịch, nhưng ít người có thể tiếnhànhchiếntranh,bởivìchỉcómộtthiêntàiquânsựthậtsựmớicóthểxửtríđượccácbướcpháttriểnvàcáchoàncảnhNapoleonBonaparte,1769-1821

DiễndịchMiyamotoSusashi,tácgiảcủacuốn“TheBookofFiveRings”đãthắngtấtcảmọi trận đấu tay đôi vìmột lý do: trongmỗi trườnghợpôngđềuđiềuchỉnhchiếnlượccủamìnhthíchứngvớiđốithủvàhoàncảnhlúcbấygiờ.VớiMatashichiroôngquyếtđịnhđó là thờigianđể tới sớm,điềumàôngchưabaogiờlàmtrongnhữngtrậnđấutrước.Chiếnthắngđốithủđônghơnphụthuộcvàosựkinhngạc,vì thếôngphóngrakhiđối thủcủaôngđangnằm;rồi,khiđãhạsátkẻcầmđầu,ôngchiếmmộtvịtríkhiếnđốithủphảitấncôngthayvìbaovây,điềuắtlànguyhiểmhơnnhiềuđốivớiông.VớiBaiken, chỉ đơn giản là vấn đề sử dụng hai thanh kiếm và chiếm thượngphong,khôngđểôngtacóthìgiờphảnứngmộtcáchthôngminhvớisựlạthườngnày.VớiGanryu,ôngxácđịnhlàphảichọcgiậnvàhạnhụcđốithủngạomạncủamình–thanhkiếmgỗ,mộttháiđộhànhxửthờơ,chiếckhănlaubẩnthỉuthaychodảibăngbuộctóc,lờinhậnxétkhóhiểu,sựtấncôngvàomắt.CácđốithủcủaMusashicậyvàotuyệtkỹcủahọ,vàonhữngthanhkiếmhàonhoáng, những vũ khí phi chính thống. Điều đó cũng tương tự như việcchiếnđấutheotrậnchiếnvừaqua:thayvìphảnứngvớihiệnthời,họcậyvàosựrènluyện,vàokỹthuật,vàocáiđãcóhiệuquảtrướcđó.Musashi,ngườiđãnắmbắtđượcyếutínhcủachiếnlượcngaytừkhicònrấttrẻ,đãbiếnsựcứngnhắcđóthànhthấtbạicủahọ.Ýnghĩđầutiêncủaôngvềnướccờđầulàphảimangđếnsựkinhngạcchođối thủđặc thùnày.Rồiôngbámchặtvàokhoảnhkhắcđó:khiđãphávỡthếcânbằngcủađốithủvìmộtđiềugìđó bất ngờ, ông quan sát thật kỹ, rồi phản ứng vớimột hành động khác,thườnglàứngtác,biếnsựmấtcânbằngcủađốiphươngthànhthấtbạivàcáichết.

Sấm[Chấn]vàGió[Tốn]:TượngtrưngchoTHỜITHẾ.Nhờvậymàbậcquântửluônkiênđịnhvàkhôngthayđổiphươnghướng.Sấmđộngvàgiónổi;cảhailànhữngvídụcủasựchuyểnđộngtộtcùngvàdođódườngnhưchínhlàphầnnghĩacủathờithế,nhưngnhữngquyluậtđiềuhànhsựtiêuvàtrưởng,sựđếnvàđicủachúng,thìtồntại.Cũngnhưvậy,sựđộclậpcủangườiquântửkhông dựa trên sự cứng nhắc và bất biến của cá tính.Người quân tửluônluônsonghànhvới thờigianvàđổi thaycùngnó.Cái tồntại lâudàilàđịnhhướngkhôngnghiênglệch,quyluậtnộihàmcủabảnthểanhta,cáixácquyếtmọihànhđộngcủaanhta,KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthếkỷ8Tr.CN

Khichuẩnbịbảnthânchochiếntranh,bạnphảitựrủbỏnhữnghuyềnthoạivànhậnthứcsailầm.Chiếnlượckhôngphảilàvấnđềhiểubiếtmộtchuỗicácchuyểnđộnghaycácý tưởngđể làm theonhưmộtcông thứcnấuăn;chiếnthắngkhôngcómộtcôngthứcthầnkỳnàocả.Cácýtưởngđơngiảnchỉlàcácdưỡngchấtchođấttrồng:chúngnằmtrongnãobạnnhưlànhữngtiềm năng, để trong độ nóng của khoảnh khắc chúng có thể gợi nênmộthướngđi,mộtphảnứngsángtạovàtươngthích.Hãythoátrakhỏimọithầntượng–nhữngquyểnsách,cáckỹ thuật, cáccông thức,những thứvũkhíhàonhoáng–vàhọccáchtrởthànhchiếnlượcgiachochínhbạn.

Dovậy,chiếnthắngtrongchiếntrậnkhôngthểlặplại–chúngtựkhoáclấyhìnhthứckhiđáplạinhữngtìnhhuốngthayđổikhôngngừng.

TônTử(thếkỷ4Tr.CN)


Khinhìnlạimộtkinhnghiệmkhôngvuihoặckhóchịuchúngtakhôngthểtránhkhỏiýnghĩ:giámàtađãnóihoặclàmxthayvìy,giámàtacóthểlàmlạiđiềuđó.Nhiềuvịtướngđãđánhmấtlýtrítrongđộnóngcủachiếncuộc,vàrồikhinhìnlại,họđãnghĩtớimộtchiếnthuật,mộtthủđoạnmàlẽrađãlàmđổithaymọisự.NgaybảnthânHoàngtửHohenlohe,nhiềunămsauđó,đãcóthểnhậnraôngđã làmhỏngviệcchiếmlạiVierzehnheiligenrasao.Tuy nhiên, vấn đề không phải là vì chúng ta chỉ nghĩ ra giải pháp khi đãmuộn.Vấnđềlàvìchúngtacứtưởngrằngtrithứclàcáicònthiếu:giámàchúngtabiếtnhiềuhơn,giámàchúngtasuynghĩvềnómộtcáchcẩntrọnghơn.Đóhoàntoànlàcáchtiếpcậnsailầm.Điềukhiếnchúngtalạclốingaytừ đầu là việc chúng ta khônghòa hợpvới phút giây hiện tại, không cảmnhậnđượccáctìnhhuống.Chúngtalắngnghecácýtưởngcủachínhchúngta,phảnứnglạinhữngthứđãdiễnratrongquákhứ,vậndụngcáchọcthuyết

vàcácýtưởngmàchúngtađãtiêuhóatừlâunhưngchẳngcóquanhệgìvớitìnhthếkhókhănhiệntại.Càngsáchvởhơn,lýthuyếthơn,suytưhơn,chỉcàngkhiếnchovấnđềtệhạihơn.

Chínhsáchcủatôilàchẳngcóchínhsáchgìhết.AbrahamLincoln1809-1865

Thấuhiểu:Cácvịtướngvĩđạinhất,cácchiếnlượcgiasángtạonhất,nổibậtkhôngphảilàvìhọcónhiềukiếnthứchơnmàlàvì,khicần,họcóthểrủbỏcácýniệmcótrướcđóđểtậptrunghoàntoànvàophútgiâyhiệntại.Đólàcách thứcsựsáng tạo lên tiếngvàcáccơhộiđượcnắmbắt.Kiến thức,kinhnghiệmvàcáchọcthuyếtcónhiềugiớihạn:khôngcómộtlượngsuyngẫmtrướcnàocóthểchuẩnbịchobạnkhiđốiphóvớinhữnghỗnđộncủacuộcđời,vớinhữngkhảnăngvôhạncủakhoảnhkhắcđó.TriếtgiachiếntranhvĩđạiCarlvonClausewitzgọiđiềunàylà“sựxungđộtchiếnlược”:sựkhácbiệtgiữacácphươngáncủachúngtavớicáithựcsựxảyra.Vìsựxungđộtchiếnlượclàbấtkhảkháng,tâmtríchúngtaphảicókhảnăngbámtheosựthayđổivàthíchứngvớisựbấtngờ.Càngđiềuchỉnhtốtcácýtưởngcủachúngtavớicáctìnhhuốngthayđổibaonhiêu,cácphảnứngcủachúngtađốivớichúngcàngcó tínhxác thựcbấynhiêu.Càngđánhmấtbản thânởnhữnghọcthuyếtđãđượctiêuhóatrướcvàcáckinhnghiệmcũbaonhiêu,phảnứngcủachúngtacàngkhôngthíchhợpvàcótínhảotưởngbấynhiêu.Phântíchxemđiềugìđãsailệchtrongquákhứlàchuyệnđánglàm,nhưngquantrọnghơnlàphát triểnkhảnăngtưduyngaytrongmột thờiđiểmcụthể.Theocáchđó,bạnsẽphạmphảiítsailầmhơnnhiềuđểphântích.

Nếubạnđặtmộtbầuđựngnướcrỗngtrênmặtnướcvàchạmvàonó,nósẽnghiêngsangmộtbên.Bấtkểbạncốgắngthếnào,nókhôngthểđứngyên.Tâm trí củamộtngườiđãđạt tới trạng tháicuốicùngkhônggắnchặt vàobất cứđiềugì, dù chỉmột giây.Nó cũnggiốngnhưmột bầuđựngnướcrỗngtrênmặtnướcbịđẩyđưatheosóng.Takuan,NhậtBản,1573-1645

Hãyxemtâmtrínhưmộtdòngsông:càngchảynhanh,nócàngcónhiềukhảnăng đuổi kịp hiện tại và đáp ứng với sự thay đổi. Cũng như càng chảynhanhnócàngđổimớibảnthântốthơnvàsứcmạnhcủanócànglớn.Cácýtưởngcótínhámảnh,nhữngkinhnghiệmcũ(dùlànhữngthươngtổnhaynhững thànhcông), và cácýniệmsẵn cógiốngnhưđá cuộivàbùn trongdòng sôngấy, đọngxuống, chai cứngởđóvàkềmgiữnó lại.Dòng sôngngừngchảy;sựứđọngdiễnra.Bạnphảithườngxuyêntiếnhànhchiếntranhvớikhuynhhướngnàycủatâmtrí.

Bướcđầu tiên đơngiản là nhận thức về quá trình đó và sự cần thiết phảichiếnđấuvớinó.Bướcthứhailàtheomộtvàichiếnthuậtcóthểgiúpbạnduytrìdòngchảytựnhiêncủatâmtrí.Kiểmnghiệmlạimọiniềmtinvànguyêntắcmậtthiếtnhấtcủabạn.KhicóngườihỏiNapoleonrằngôngđitheonguyêntắcchiếntranhnào,ôngđáplạiôngkhông theonguyên tắcnàohết.Thiên tàicủaông làkhảnăngđápứngvớimọitìnhhuống,khảnăngvậndụngtốtnhấtcáiôngcóđược–ônglàmộtconngườicơhộivàobậcthượngthừa.Tươngtự,nguyêntắcduynhấtcủabạncũngnên làkhôngcónguyên tắcnàohết.Tin rằngchiến lượccónhữngquyluậtbấtkhảdịchchuyểnhaycácquytắcmuônđờilàđứngvàomộtvịtrícứngnhắc,bấtđộngdẫntớisựsuyvongcủabạn.Tấtnhiênviệcnghiêncứulịchsửvàlýthuyếtcóthểmởrộngthếgiớiquancủabạn,nhưngbạnphảicókhuynhhướngtheolýthuyếtchiếnđấuđểkhôngtrởthànhgiáođiều.Hãytànbạovớiquákhứ,vớitruyềnthống,vớinhữngcáchthứchànhxửxưacũ.Hãy tuyênchiếnvớinhững thần tượngvànhững tiếngnóicủaquyướcnằmtrongđầubạn.Họcvấncủachúngtacũngthườnglàmộtvấnđề.TrongThếchiếnII,línhAnhđánhnhauvới línhĐức trongnhững samạcởBắcPhi, và línhAnhđượcđàotạorấtkỹtrongchiếntranhxetăng;bạncóthểnóirằnghọđãthấmnhuầnmọilýthuyếtvềnó.Vềsautrongchiếndịch,họphốihợpvớinhữngđạoquânMỹcóítkiếnthứchơntrongcácchiếnthuậtnày.Tuynhiên,chẳngbaolâulínhMỹbắtđầuchiếnđấutheomộtcáchthứcngangngửanếukhôngnóilàhơnhẳnphongcáchcủalínhAnh;họthíchứngvớisựlinhđộngcủakiểuđánhnhautrênsamạcmớimẻnày.TheolờicủachínhFieldMarshalErwinRommel,chỉhuytrưởngquânđộiĐứcởBắcPhi,“LínhMỹ...đãhọcđượcnhiềuđiềubổíchhơnsovớilínhAnhtừkinhnghiệmcủahọởchâuPhi,điềunàyxácnhậnchochânlýnóirằnggiáodụcthìdễhơnlàgiáodụclại.”ÝcủaRommellàgiáodụccókhuynhhướngnhồinhétnhữnglờigiáohuấnvàobộócùlì.Ởgiữatrậnchiến,nhữngbộócđượcđàoluyệncóthểsẽrớtlạiphía sau–chúng tập trungvàonhữngquy tắcđãđượchọchơn làvàonhững tình huống thay đổi của chiến trận.Khi bạn đốimặt vớimột hoàncảnhmới, thông thường tốthơnhếtnênnghĩ rằngbạnchẳngbiếtgìcảvàbạncầnkhởisựhọclạimọithứ.Việcquétkhỏiđầuócbạnmọithứmàbạnnghĩbạnđãbiết,ngaycảnhữngýtưởngmậtthiếtnhất,sẽđemlạichobạnkhoảngtrốngtinhthầnđểhọchỏitiếpthucáckinhnghiệmhiệntại–ngôitrườnghọctốtnhất.Bạnsẽpháttriểncáccơbắpchiếnlượccủachínhmìnhthayvìtrôngcậyvàolýthuyếtvàsáchvởcủanhữngngườikhác.Tẩysạchkhỏikýứccuộcchiếnvừaqua.Cuộcchiếnmàbạnvừatrảiqualàmộtmốinguycơ,ngaycảkhibạn thắng.Nếu thắng,bạn sẽ cókhuynhhướng lặp lạinhữngchiến lượcbạnvừa sửdụng,bởi lẽ thànhcôngkhiến

chúngtalườinhácvàtựmãn;nếuthua,bạncóthểbốcđồngvàdodự.Đừngnghĩtớicuộcchiếnvừaqua;bạnsẽkhôngcókhoảngcách[cầnthiết]vàsựsuyxétđộclập.Thayvìvậy,hãylàmbấtcứđiềugìcóthểđểxóanókhỏitâmtríbạn.TrongcuộcchiếntranhViệtNam,tướngVõNguyênGiápđãcómột nguyên tắc tấn công đơn giản: sau một chiến dịch thành công, ôngthườngtựthuyếtphụcmìnhrằngnóthậtsựlàmộtthấtbại.Kếtquảlàôngkhôngbaogiờsaymenchiếnthắng,vàkhôngbaogiờlặplạicùngmộtchiếnlượcởtrậnđánhkếtiếp.Hơnthế,ôngphảitưduythôngquatừnghoàncảnhmộtbằngcáchkhác.TedWilliams,cólẽlàtaylàmbànbóngchày[hitter]cừkhôinhất,cóquanđiểmluôncốquêncơhộilàmbànvừaquacủamình.Dùlàanhđãthựchiệnđượcmộtcúhomerun

2haymộtcústrikeout,anhcũnggạtnólạisaulưng.

Khôngbaogiờcóhaicơhộilàmbàngiốngnhưnhau,ngaycảkhichốnglạicùngmộtpitcher,vàWilliamsmuốncómộtđầuóccởimở.Anhkhôngchờtớitrậnđấukếtiếpđểquên:ngaygiâyphútquaylạibăngghếdựbị,anhbắtđầutậptrungvàođiềusẽxảyratrongtrậnđấuđangtiếpdiễn.Chútâmvàocácchi tiếtcủahiện tại làcách tốtnhấtđểđẩyquákhứrakhỏiđầuócvàquênđitrậnchiếnvừaqua.Giữcho tâmtrí luônvậnđộng.Khi còn là trẻ con, tâm trí của chúng takhôngbao giờ ngưngnghỉ.Chúng tamở rộngđầuóc để đón chào nhữngkinhnghiệmmớivàthẩmthấuchúngcàngnhiềucàngtốt.Chúngtahọchỏinhanh,vì thếgiớixungquanhkíchthíchchúngta.Khicảmthấybuồnnảnhaythấtvọng,chúngtathườngtìmramộtcáchthứcđầysángtạonàođóđểđạtđiềuchúngtamuốnvàrồinhanhchóngquênđivấnđềkhicócáigìđómớimẻbăngngangconđườngcủachúngta.Tấtcảnhữngchiếnlượcgiavĩđại–AlexanderĐạiđế,Napoleon,Musashi–vềphươngdiệnnàycũnggiốngnhưtrẻcon.Thỉnhthoảng,trênthựctế,thậmchíhọcònhànhđộngnhưtrẻcon.Nguyênnhânrấtđơngiản:cácchiếnlượcgiasiêuhạngnhìnsựviệctheobảnthânchúng.Họnhạycảmcaođộvớicácnguycơvàcáccơmay.Khôngcógìcònnguyênnhưcũtrongcuộcđời,vàviệcbắt kịp các tìnhhuốngkhi chúngđổi thayđòihỏimộtkhảnăng tinhthầnlinhhoạtnhưnước.Cácchiếnlượcgiavĩđạikhônghànhđộngtheocácýtưởngcósẵn;họđápứngvớithờiđiểmhiệntại,nhưtrẻcon.Tâmtríhọluônluônvậnđộng,vàhọluônluônthíchthútòmò.Họnhanhchóngquênđiquákhứ–hiệntạithúvịhơnnhiều.

Bạitrậnthìcayđắng.Cayđắngđốivớingườilínhbìnhthường,nhưngcayđắnggấpbađốivớivịtướngcủaanhta.Ngườilínhcóthểtựanủivớiýnghĩrằng,dùkếtquảrasao,anhđãthựchiệnbổnphậnmộtcáchtrungthànhvàkiênđịnh,nhưngnếumộtvịchỉhuykhôngchiếnthắng,

ôngtađãthấtbạitrongviệcthihànhbổnphận–vìđólàbổnphậncủaôngta.Ôngtakhôngcóaiđểsosánh.Ôngtasẽlượclạitrongđầumọisựkiệncủachiếndịch.“Ởđây”,ôngtacóthểnghĩ,“Tađãsailầm;ởđâtađãdaođộngvìsợhãikhilẽratacầntáobạo;ởđólẽratanênchờđợiđể tập trung sứcmạnh, chứkhôngnên tấncông từngphần;ởthờiđiểmnhưthếtađãkhôngnắmđượccơhộikhinóđượcđưatớichota.”Ôngtasẽnhớtớinhữngngườilínhmàôngtaralệnhtấncôngđãthất bại và khôngquay về nữa.Ông ta sẽ nhớ lại ánhmắt của nhữngngườitincậyvàoôngta.“Tađãlàmchohọbạitrận,”ôngtasẽtựnhủvớimình,“và làmchođấtnước tabại trận!”Ông tasẽnhìn thấybảnthânđúngnhưcáimàôngtalà:“mộtviêntướngbạitrận!”Trongmộtgiờđentốiôngtasẽtựvấnmìnhvànghivấnvềnhữngnềntảngcủasựlãnhđạovànhâncáchcủaôngta.Vàrồiôngtaphảidừnglại!Vìnếulại tiếp tục chỉ huy chiếnđấu, ông ta phải rủbỏmọi hối tiếc, vàdẫmchânlênchúngkhichúngcàocấuvàoýchívà lòng tự tincủaông ta.Ôngtaphảiđậptannhữngcuộctấncôngmàchínhôngtamangđếnchobảnthânmìnhnày,vàgạtbỏmọingờvựcsinhratừsựthấtbại.Quênchúngđi,vàchỉnhớnhữngbàihọcđãhọcđượctừsựthấtbại–chúngcónhiềuhơnlàtừsựchiếnthắng.Chuyểnbạithànhthắng,WilliamSlim,1897-1970

TưtưởnggiavĩđạiHyLạpAristotlechorằngcuộcđờiđượcxácđịnhbởisựvậnđộng.Cái gì khôngvậnđộng thì đã chết.Cái gì có tốc độ và sự linhđộngthìcónhiềutiềmnăng,nhiềusứcsốnghơn.TấtcảchúngtađềukhởiđầuvớimộtbộóclinhđộngcủamộtNapoleon,nhưngkhilớnlên,chúngtacókhuynhhướngtrởnêngiốngnhưnhữngngườiPhổ.Bạncóthểnghĩrằngcáimàbạnmuốncólạitừtuổitrẻlàngoạihìnhcủabạn,làvẻđẹpthểchấtcủabạn,lànhữngniềmvuigiảndịcủabạn;nhưngcáimàbạnthậtsựcầnlàsựlinhhoạtcủatâmtrímàbạnđãtừngcótrướcđây.Bấtcứkhinàobạnthấyrằngcácýtưởngcủabạnxoayquanhmộtchủthểhayýtưởngcụthểnào–mộtnỗiámảnh,mộtnỗioángiận–hãybuộcchúnglướtquanó.Tựlàmchomìnhxaolãngđibằngnhữnggìđókhác.Nhưmộtđứabé,hãytìmmộtcáigìmớiđểthẩmthấu,mộtcáigìđóđángđểtậptrungchúý.Đừnglãngphíthờigianvàonhữngthứmàbạnkhôngthểthayđổihaygâyảnhhưởng.Hãycứluônvậnđộng.Thẩmthấutinhthầncủacácthờiđại.Xuyênsuốtlịchsửcủachiếntranh,cónhữngtrậnđánhcổđiểnmàtrongđóquákhứđãchạmtránvớitươnglaitrongmộtsựkhôngtươnghợpvôvọng.Nóđãxảyravàothếkỷthứbảy,khingườiBaTưvàByzantinegiápmặtvớicácđạoquânHồigiáovôđịch,vớihìnhthứcchiếnđấutrênsamạcmớimẻcủahọ;hayvàonửađầuthếkỷ13,khiquânMôngCổsửdụngsựvậnđộngkhôngngưngnghỉđểchinhphục

cácđộiquânhùngmạnhcủaNgavàcácnướcchâuÂu;hayvàonăm1806,khiNapoleonđánh tanquânPhổở Jena.Trong từng trườnghợpđộiquânthốngtrịđãpháttriểnmộtphươngcáchchiếnđấutốiđahóamộthìnhthứckỹthuậtmớihaymộttrậttựxãhộimới.Bạncóthểtáisảnxuấthiệuquảnàyởmộttỷlệnhỏbéhơnbằngcáchhòahợpbảnthânvớitinhthầncủacácthờiđại.Việcpháttriểnkhảnăngdòtìmcáckhuynhhướngchưa lên tới đỉnhđòihỏiphải làmviệcvànghiên cứu,cũngnhưsựlinhhoạtđểthíchứngvớicáckhuynhhướngđó.Khibạngiàhơn,tốtnhấtlàthayđổiphongcáchcủabạntheotừnggiaiđoạn.TrongkỷnguyênvàngcủaHollywood,phầnđôngcácnữdiễnviêncómộtsựnghiệprấtngắn.NhưngJoanCrawfordđãchiếnđấuvớihệ thốngphimtrườngvàxoayxởđểcómộtsựnghiệplâudàiđángkểbằngcáchthườngxuyênthayđổiphongcáchcủabà,từmộtphụnữquyếnrũsangvaichínhnoir,rồitớinữhoàngtônkính.Thayvìcứgắnbómộtcáchtìnhcảmvớimộtmốtcủathờiqua,bàcóthểnhậnthứcđượcmộtxuthếđanglênvàđitheonó.Bằngcáchthườngxuyênthíchnghivàthayđổiphongcáchcủabạn,bạnsẽtránhđượcnhữngcạmbẫycủacáccuộcchiếntrướcđâycủabạn.Ngaykhimọingườivừacảmthấyhọbiếtbạn,bạnsẽphảithayđổi.Đảolộntiếntrình.TiểuthuyếtgiaNgavĩđạiFyodorDostoyevskybịmắcchứngđộngkinh.Ngaytrướcmộtcơnđộngkinh,ôngthườngtrảiquamộtkhoảnhkhắcxuất thầndữdội,màôngđãmô tả như làmột cảmgiácđộtnhiênbịtrànngậpbởihiệnthực,mộtviễntượngnhấtthờivềthếgiớichínhxácnhưchínhnó.Sauđóông thường thấymình trởnênchánnản,vìviễntượng này đã bị đẩy lùi bởi những thói quen và sinh hoạt của đời sốngthườngnhật.Trongnhữngcơnsầunãođó,muốncảmthấylạisựgầngũivớihiện thực đó, ông thường tới sòng bạc gần nhất và chơi hết tất cả số tiềnđangcó.Ởđóhiệnthựcthườngngựtrịông:sựtiệnnghivànếpsốnghàngngàybiếnmất,cáckhuônmẫunhạtnhẽovỡtan.Saukhicânnhắc lạimọithứ,ôngcóthểcólạinănglượngsángtạocủamình.Đâylànơigầnnhấtmàông có thể tìm đếnmột cách tự chủ cảm giác xuất thầnmà ông có đượcthông qua chứng động kinh. Phương thức củaDostoyevsky hơi cực đoan,nhưngđôikhibạncầnphảitựthứctỉnhbảnthân,mởlốithoátkhỏivòngtaycủaquákhứ.Điềunàycóthểmanghìnhthứccủasựnghịchđảotiếntrìnhcủabảnthânbạn,thựchiệnngượchẳnvớicáimàbạnthườngthựchiệnmộtcáchbình thường trongbấtkỳhoàncảnhsẵncónào, tựđặtmìnhvàomộttìnhhuốngbấtthườngnàođó,haynóichínhxáclàmộtkhởiđầumới.Trongnhữnghoàncảnhđótâmtríphảixửlýmộthiệnthựcmới,vànógắnvớiđờisống.Sựthayđổicóthểđángbáođộng,nhưngnócũngdễchịu–thậmchícònvuivẻnữa.

Biếtrằngmìnhđangởtrongmộtđiềukiệnxácđịnh,mộttrạngtháixác

định, làđãsẵnsàngchotiếntrìnhtựdo;nhưngmộtngườikhôngnhậnthứcđượcvềđiềukiệncủamình,cuộcđấutranhcủamình,cốtrởthànhmộtcáigìđókhácvớichínhconngườianhta,sẽmangtớithóiquen.Dovậy,hãyluônintrírằngchúngtamuốnkiểmtrathựctại/yếutính(whatis),quansátvànhậnthứcmộtcáchchínhxácđâulàthựctại/yếutính,màkhôngđặtbấtkỳđịnhkiếnnàolênnó,khôngdiễndịchgìnócả.Cầncómộttâmtrísắcsảophithường,mộtcontimmềmdẻophithường,đểnhậnthứcvàđitheothựctại,bởivìthựctạiluônthườngxuyênvậnđộng,thườngxuyêntrảiquamộtquátrìnhchuyểnhóa,vànếutâmtríbịbuộcphảitintưởng,đểhiểubiết,nóthôitheođuổi,nóthôiđitheosựvậnđộngnhanhchóngcủathựctại.Thựctạikhôngtĩnhtại,chắcchắnthế–nódiđộngmộtcáchthườngxuyên,nhưbạnsẽthấynếubạnquansátnómộtcáchcẩn thận.Đểđi theonó,bạncầnmột tâm trí rất linhhoạtvàmộttráitimmềmdẻo–điềubịchốibỏkhitâmtrítĩnhtại,gắnchặtvàomộtniềmtin,mộtđịnhkiến,mộtsựđồngnhất;vàmộttâmtrívàmộttráitimkhôcằnkhôngthểtheođuổimộtcáchdễdàng,linhhoạt,làthếđó.JidduKrishnamurti,1895-1986

Nhữngmốiquanhệthườngdẫntớimộtnỗibuồnchánnhấtđịnhcóthểđoántrướcđược.Bạnlàmđiềumàbạnthườnglàm,nhữngngườikhácđáplạitheocáchhọthườnglàm,vàcứthếquanhđiquẩnlạimãi.Nếubạnnghịchđảotiến trình, hành động theomột cung cáchmới là bạn đã thay đổi toàn bộđộng năng.Hãy thường xuyên thực hiện điều này để phá tung các khuônmẫusáomòncủamốiquanhệvàhướngnótớinhữngtiềmnăngmới.Hãynghĩvềtâmtríbạnnhưmộtđạoquân.Cácđạoquânphảithíchứngvớisựphứctạpvàhỗnđộncủachiếntranhhiệnđạibằngcáchtrởnênlinhđộngvàuyểnchuyển.Sựmởrộngtộtđộcủabướctiếnhóanàylàchiếntranhdukích.Nókhaithácsựhỗnđộnbằngcáchbiếnsựvôtrậttựvàsựkhôngthểdựbáothànhmộtchiếnlược.Quândukíchkhôngbaogiờdừnglạiđểbảovệmộtđịađiểmhay thị trấncụ thểnào;nóchiến thắngbằngcách luôndiđộng, tiến lênphía trước.Dokhông theomộtkhuônmẫucốđịnhnào,nókhiến cho kẻ thù không cómục tiêu.Quân du kích không bao giờ lặp lạicùngmộtchiếnthuật.Nóthíchứngvớihoàncảnh,thờiđiểm,địathếnơinótựtìmranó.Khôngcómặttrận,khôngcómộttuyếnthôngtinhayhậucầncụthể,cũngkhôngcónhữngcỗxedichuyểnchậm.Quândukíchlàsựvậnđộngđơnthuần.Đólàmôhìnhchocáchtưduymớicủabạn.Đừngápdụngchiếnthuậtmộtcáchcứngnhắc;đừngđểtâmtríbạncốđịnhvịtríởmộtchiếnthuậtnào,dựavàobấtkỳđịađiểmhoặcý tưởngnào, lặp lạicùngnhữngthủđoạnkhôngsức sốngnào.Hãy tấncôngvàocácvấnđềhócbúa từnhữnggócđộmới,điềuchỉnhtheohoàncảnhvàtheocáimàbạncóđược.Bằngcáchluônvận

độngbạnkhôngđểlộmộtmụctiêunàođểkẻthùbạnnhắmvào.Bạnkhaithácsựhỗnloạncủathếgiớithayvìbótaytheonó.

Hìnhảnh:Nước điều chỉnh hình dáng của nó theo bất cứ nơi nào nó diđộngtrongdòngchảy,đẩynhữngtảngđákhỏilốiđicủanó,bàomònnhữngđácuội,nókhôngbaogiờdừngnókhôngbaogiờnhưcũ.Càngchảynhanh,nócàngtrong.

Tưliệu:Mộtsốtướngcủatathuavìhọthựchiệnmọiviệctheoquytắc.HọbiếtđiềumàFrederichđãthựchiệnởnơinày,vàNapoleonđãthựchiệnởnơikhác.HọluônnghĩvềđiềuNapoleonsẽlàm...Tôikhôngđánhgiáthấpgiátrịcủatrithứcquânsự,nhưngnếungườitatiếnhànhchiếntranhtheokiểubảolưumộtcáchnôlệcácquytắc,họsẽthấtbại...Chiếntranhcótínhvậnđộngtiếntriển.

UlyssesS.Grant(1822-85)

HOÁNVỊ

Khôngbaogiờcóbấtkỳgiátrịnàokhichiếnđấutheotrậnchiếnvừaqua.Nhưng trong khi bạn đang loại bỏ khuynh hướng nguy hại đó, bạn phảitưởngtượngrằngkẻthùcủabạncũngđangcốlàmđiềutươngtự–đangcốhọc hỏi và điều chỉnh theo hiện tại.Một số thảm họa quân sự tồi tệ nhấttronglịchsửkhôngđếntừviệcchiếnđấutheocuộcchiếnvừaquanhưngtừsựgiảđoánrằngđólàđiềumàđốithủcủamìnhsẽlàm.KhiSadamHussein[cựuTổngthống]củaIraqxâmlượcKuwaitnăm1990,ôngtanghĩrằngHoaKỳ chưa hồi phục được từ “hội chứngViệtNam” – nỗi sợ những con sốthươngvongvàmấtmátđãtừnggâyđaukhổtrongthờikỳchiếntranhViệtNam–vàrằngnósẽtránhnéchiếntranhhoàntoànhoặcsẽchiếnđấutheocáchcũ,cốgắngthắngtrậntừtrênkhôngthayvì trênmặtđất.Ôngkhôngnhận ra rằngquânđộiHoaKỳđã sẵn sàngchomộtkiểuchiến tranhmới.Ghinhớ:kẻthấtbạitrongbấtkỳtrậnchiếnnàocóthểquáđaukhổkhiphảiđánhnhaulầnnữanhưngcũngcóthểhọchỏiđượctừkinhnghiệmvàtiếnbộ.Hãysẵnsàng.Trongchiếntranh,đừngbaogiờđểkẻthùlàmbạnkinhngạc.

3.GIỮANHỮNGSỰKIỆNRỐILOẠN,ĐỪNGĐÁNHMẤTSỰMINHMẪN

CHIẾNLƯỢCĐỐITRỌNG

Trongmộtchiến trậnnóngbỏng, tâm trí conngườicókhuynhhướngmấtcânbằng.Cóquánhiềuđiềumàbạnphảiđươngđầutrongcùngmộtlúc–nhữngthấtbạibấtngờ,nhữngnghivấnvàchỉtríchtừcácđồngminhcủabạn.Phảnứngmộtcáchquánhạycảmvớinỗisợ,sựngãlònghaytâmtrạngthấtvọng,làmộtđiềunguyhiểm.Điềuquantrọngsốngcònlàbạnphảigiữsựminhmẫn,duytrìcácnănglựctinhthầndùchohoàncảnhrasao.Bạnphải chủ động đề kháng lại sức ép cảm xúc ở thời điểm đó – luôn quyếtđoán,tựtinvànăngnổchodùcóbấtcứđiềugìậplênbạn.Làmchotâmtrícứngrắnhơnbằngcáchđặtnóvàonghịchcảnh.Họccáchtáchrờibạnkhỏisựhỗnđộncủacuộcchiến.Cứđểchonhữngngườikhácđánhmấtsựtỉnhtáocủahọ;sựminhmẫncủabạnsẽláibạnrakhỏitầmảnhhưởngcủahọvàgiữchobạnđiđúnghướng.

Sựminhmẫnphảiđóngmộtvaitròlớntrongchiếntranh,lĩnhvựccủasựbấtngờ,vìnóchẳnglàgìkháchơnmộtkhảnăngluôngiatăngtrongviệc xử trí với sựbấtngờ.Chúng ta khaokhát sựbình tĩnh trongmộtcuộcđốiđápdễdàngcũnggiốngnhưchúngtakhaokháttưduynhanhnhạykhiđốimặtvớinguycơ…Cáchthểhiệnsựminhmẫnchuyênchởmộtcáchchínhxáctốcđộvàsựtứcthìcủasựtrợgiúpcủatrínăng.Vềchiếntranh,CarlvonClausewitz1780-1831

CHIẾNTHUẬTTĂNGCƯỜNGCÔNGKÍCH

Huân tước Phó đô đốc Horatio Nelson (1758-1805) đã trải qua điều này.ÔngbịmấtmắtphảitrongtrậnvâyhãmCalvivàtayphảitrongtrậnđánhởTenerife.ÔngđãđánhbạingườiTâyBanNhaởMũiSt.Vincentnăm1797vàđãphávỡchiếndịchAiCậpcủaNapoleonkhiđánhbạihảiquâncủaôngtaởtrậnsôngNilevàonămsau.Nhưngkhôngđiềunàotrongnhữngkhổnãovàthắnglợicủaônggiúpôngđốimặtvớinhữngkhókhăndocácđồngsựcủa ông trong lực lượng hải quânAnh đặt ra khi họ chuẩn bị cuộc chiếntranhchốngĐanMạchvàotháng2năm1801.Nelson,vịanhhùngvinhquangnhấtcủanướcAnh,hiểnnhiênphảiđượcchọnlàmngườichỉhuyhạmđội.Nhưngthayvìthế,BộHảiquânđãchọnSirHydeParker,vớiNelsongiữchứcvụphóchỉhuy.Cuộcchiếntranhnàyđòihỏisựtếnhị;nónhằmbuộcnhữngngườiĐanMạchngoancốphảituân

theomột lệnh cấm vận củaAnh trong việc chuyên chở bằng tàu cácmặthàngquânsự tớiPháp.Nelsonquánóngnảyvàdễđánhmấtsựbình tĩnh.ÔngcămghétNapoleon,vànếuôngđiquáxa trongviệcchống lạingườiĐanMạch,ôngsẽtạonênmộtthấtbạivềmặtngoạigiao.SirHyde,ngườilớntuổihơn,vữngvànghơnvàđiềmtĩnhhơn,sẽ làngười thựchiệncôngviệc,vàchỉthếthôi.Nelsonnuốtvàobụng lòngkiêuhãnhcủamìnhvànhậnnhiệmvụ,nhưngôngnhìnthấykhókhăntrướcmắt.Ôngbiếtrằngthờigianlàđiềucốttủy:hảiquâncàngtiếnnhanh,ngườiĐanMạchcàngítcócơmaydựnglênhệthốngphòngvệ.Nhữngtàuchiếnđãsẵnsànglênđường,nhưngkhẩuhiệucủaParker là“Mọi thứđềunằmtrongvòng trật tự”.Vộivãkhôngphải làphongcáchcủaông.Nelsonghéttínhngẫuhứngcủaôngtavàlaovàohànhđộng:ôngxemlạinhữngbảnbáocáotìnhbáo,nghiêncứucácbảnđồvàlênmột phương án chi tiết để đánh nhau với ngườiĐanMạch.Ông viết choParker,đềnghịôngtanắmbắtthếchủđộngnày.Parkerlàmngơ.Cuối cùng,vàongày11 tháng3, hạmđội củaAnh lênđường.Tuynhiên,thayvìhướngtớiCopenhagen,Parkerchotàuthảneoởkháxaphíabắchảicảngcủathànhphốnàyvà triệu tậpmộtcuộchọpcácviênthuyềntrưởng.Theocácbảnbáocáotìnhbáo,ônglýgiải,ngườiĐanMạchđãchuẩnbịcáctuyến phòng thủ kiên cố ở Copenhagen. Các con thuyền địch đã thả neotronghảicảng,cảngsôngởphíabắcvànam,vànhững trậnđánhcópháobinhcơđộngcóthểhấtquânAnhxuốngbiển.Làmcáchnàođểchốnglạipháobinhmàkhôngchịunhữngtổnthấtkinhkhủng?Cònnữa,cáchoatiêubiếtrõcácvùngnướcquanhCopenhagenbáocáorằngchúngrấtnguyhiểm,đầy những bãi cát cửa sông và những cơn gió phức tạp.Việc lái tàu quanhững chỗnguyhiểmnàydưới tầmđạnpháo sẽ phải chịunhiều tổn thất.Vớitấtcảnhữngkhókhănđó,cólẽtốtnhấtlàchờngườiĐanMạchrờikhỏicảngvàđánhnhauvớihọtrênbiểnkhơi.

Sựsốngcóthểrỉgiọtdầnkhỏiconngườithôngquatưtưởngnhiềuhơnlàthôngquamộtvếtthươngtoátmiệng.ThomasHardy,1840-1928

Nelson cố gắng kiềm chế bản thân. Cuối cùng ông dịu lại, bước quanhphòng,mẫutaycụtcủaônggiậtgiậtkhiôngnói.Khôngcócuộcchiếntranhnào, ông nói, từng thắng bằng cách chờ đợi.Những tuyến phòng thủ củangườiĐanMạchtrôngcóvẻdữdội“đốivớinhữngailàtrẻcontrongchiếntranh”,nhưngôngđãvạchramộtchiếnlượcnhiềutuầntrướcđó:ôngsẽtấncông từ phía nam, nơi tiếp cận dễ dàng hơn, trong khi Parker vàmột lựclượngdựbịsẽởlạiphíabắcthànhphố.NelsonsẽsửdụngtínhlinhhoạtcủamìnhđểtướcvũkhícủangườiĐanMạch.Ôngđãnghiêncứucácbảnđồ:

cácbãicátkhôngđángsợ.Cònvớigió thìhànhđộngnăngnổquan trọnghơnlàsựlolắngbănkhoănđốivớinó.Phát biểu của Nelson đã tiếp thêm sinh lực cho các thuyền trưởng củaParker.Chotớibấygiờ,ônglàngườichỉhuythànhcôngnhất,vàsựtựtincủaôngđãlantỏa.NgaycảSirHydecũngbịấntượng,vàkếhoạchđượcthôngqua.

ThếlàGrantđơnđộc;nhữngthuộccấptincẩnnhấtcủaôngnàinỉôngthayđổi kếhoạch, trongkhi cácvị thượngcấpkinhhoàngvới sự liềulĩnh củaông và nỗ lực can thiệp.Ngay từ trước đó, nhữngbinh sĩ cótiếngtămvàviênchứcdânsựởnhữngcơquancaocấpđãxemthườngmộtchiếndịchmàvớihọcóvẻvôvọngnhưđãtiênđoán.Nếuôngthấtbại,cảnướcsẽtánthànhvớichínhphủvàcáctướnglĩnh.Grantbiếttấtcả những điều này, và hiểu rõ nguy cơ của ông, nhưng không hề xuyxuyểntrướcnhữngnỗiesợkhátvọngđócũngnhưnhữnglờinàinỉcủacácbạnbè,hoặcnhữngmối lo lắng thậmchícủacảnhữngngườiyêunước.Niềmtựtinthầmlặngvàobảnthânkhôngbaogiờbỏrơiông,vànóthậtsựlêntớimứcmộtcảmgiácvềsốphận,khônghềbịgiánđoạn.Một khi đã quyết tâm vềmột vấn đề đòi hỏi sự quyết định không thểcưỡngkhánglại,ôngkhôngbaogiờquayngượclại,màtrungthànhmộtcáchvữngvàngvớibảnthânvàcáckếhoạchcủamình.Niềmtintuyệtđốivàtiềmẩnnày,tuyvậy,khácxavớisựtựphụhaysựhănghái;nóđơngiản làmộtý thức,hayđúnghơn,mộtniềmxác tín,mang tớisứcmạnhmà nó tin vào; và bản thân nó là sứcmạnh, khơi gợi ở nhữngngườikháctincậyvàoông,vìôngđãcóthểtincậyvàochínhmình.LịchsửquânsựcủaUlyssesS.Grant,AdamBadeau,1868

Sánghômsau,độithuyềncủaNelsontiếnvềCopenhagen,vàchiếncuộcbắtđầu.Cáckhẩu súngĐanMạchbắnởmột tầmgần, đã tiêudiệt khánhiềuquânAnh.NelsonbướctrênboongcontàumangcờhiệuHMSElephantcủamình,thôithúccácbinhsĩ.Ôngđangtrongcơnkíchđộng,gầnnhưlàmộttrạngtháixuấtthần.Mộtphátđạnxuyênquacộtbuồmchínhsuýttrúngông.“Đâylàmộtcôngviệcnguyhiểm,vàngàyhômnaycóthểlàngàycuốicùngcủatấtcảchúngtavàobấtcứlúcnào,”ôngnóivớimộtviênđạitá,đanghơilảođảovìcơngió,“nhưnganhhãynhớ,vìhàngngànngười,tôisẽkhôngởnơinàokhác.”Parkertheodõicuộcchiếntừvịtrícủaôngởphíabắc.LúcnàyôngthấyhốitiếcđãchấpnhậnkếhoạchcủaNelson;ôngchịutráchnhiệmđốivớichiếndịchnày,vàthuatrậnởđâycónghĩalàsẽpháhủysựnghiệpcủaông.Saubốngiờbịpháo,ôngđãnhìn thấyđủ:hạmđộiđangbị tấncôngvàkhôngchiếm được chút lợi thế nào. Nelson chưa bao giờ biết lúc nên dừng lại.

Parkerquyếtđịnhđãtớilúckéocờhiệu39,ralệnhrútlui.Nhữngcontàuđầutiêntrôngthấynóđãghinhậnvàtruyềntínhiệudọctheohàng.Mộtkhiđãđượcghinhận,khôngcógìkhácđểlàmngoàiviệcrútlui.Trậnchiếnđãkếtthúc.TrêntàuElephant,mộtviênthiếutánóivớiNelsonvềtínhiệuđó.Viênphóđôđốclàmngơ.TiếptụcbắnphácáctuyếnphòngthủcủaĐanMạch,ônggọimộtviênsĩquan:“Sốmườisáuvẫncòntreochứ?”Số16làcờcủatàuông;nómangýnghĩalà“Tấncôngkẻthùquyếtliệthơn.”Viênsĩquanxácnhậnrằnglácờvẫncònbay.“Hãylưuýduytrìnó.”Nelsonbảoanhta.Mộtvàiphút sau, cờhiệu củaParkervẫn cònbayphầnphật tronggió,Nelsonquaysangviênthuyềntrưởng:“Ôngbiếtkhông,Foley,tôichỉcómộtmắt–đôilúctôicóquyềnkhôngthấygìhết.”Vàđưachiếcốngnhòmlênconmắtmùcủamình,ôngbìnhthảnnhậnxét:“Tôithậtsựkhôngnhìnthấytínhiệu.”Bị giằng xé giữa việc tuân lệnh Parker và tuân lệnh Nelson, các thuyềntrưởngcủahạmđộicuốicùngchọnNelson.Họđánhliềuvậnmaysựnghiệpcủamìnhcùngvớiông ta.Nhưngchẳngbao lâusau,các tuyếnphòng thủcủaĐanMạchbắtđầutanvỡ;mộtsố tàuđậutronghảicảngđầuhàng,vàtiếngsúngbắtđầugiảmdần.Khôngđầymộtgiờsautínhiệudừngtrậnđấucủa Parker, quânĐanMạch đầu hàng.Ngày hôm sau Parkermiễn cưỡngchúcmừngNelsonvềchiến thắng.Ôngkhôngnhắcgì tới sựbất tuâncủangườithuộccấp.Ônghyvọngrằngtoànbộsựviệc,kểcảsựthiếucanđảmcủamìnhsẽđượclãngquênmộtcáchlặnglẽ.DiễndịchKhiBộHải quânđặt niềm tin vàoSirHyde, nó đãmắcphảimột sai lầmquânsựcổđiển:nógiaophóviệcthựchiệnchiếntranhchomộtconngườicẩnthậnvàlàmviệccóphươngpháp.Nhữngngườinhưthếcóvẻnhưbìnhtĩnh,thậmchímạnhmẽ,trongthờibình,nhưngsựkiểmsoátbảnthâncủahọthườngcheđậysựnhunhược:lýdolàhọsuynghĩcânnhắcvềmọiviệcquácẩnthậnđếnnỗihọsợmắcphảimộtsailầmvàsợrằngđiềuđócóthểgâyhậuquảxấuchohọvàsựnghiệpcủahọ.Điềunàykhônglộrachotớikhihọđược thử nghiệm trong chiến cuộc: đột nhiên họ không thể ra được mộtquyếtđịnh.Họnhìnthấykhókhănởmọinơivàbịđánhbạitrongmộtthấtbạinhỏnhoinhất.Họluilạikhôngphảivìlòngnhẫnnạimàvìnỗisợhãi.Thôngthường,nhữngthờiđiểmdodựđóbáohiệuchosựthấtbạicủahọ.

Xưakiacómộtngườicóthểmệnhdanhlà“tổngtưlệnh”củacáctêncướp,têngọilàHakamadare.Hắncómộtđầuócminhmẫnvàmộtthânhìnhcườngtráng.Taychânhắnnhanhnhẹn,tưduyvàmưuđồcủahắnrấtkhômngoan.Hoàntoànkhôngcóaisánhđượcvớihắn.Côngviệccủahắnlàcướpcủacảicủamọingườikhihọkhôngcảnhgiác.Cólầnnọ,vàokhoảngthángmười,hắncầnquầnáovàquyếtđịnhđikiếmmột

ít.Hắn tới những điểm đã định và đi quanh quẩn dò la. Khoảng nửađêm,khimọingườiđãngủyên,hắntrôngthấydướiánhtrănglờmờmộtngười đàn ông với trang phục xa hoa đang đi thơ thẩn trên đường.Ngườiđómặcmộtcáiváyxếpnếp,cólẽbằngnhữngsợidây,vàmộtcáiáochoàngđisăn,vàđangthổisáo;rõràngkhôngvộivãđiđếnmộtnơinàođó.Uichao,cáigãnàylórađúnglàđểchomìnhlộtsạcháoquầnđây,Hakamadare nghĩ bụng.Bình thường, hắn nhanh chóng chạy tới,đánhngãconmồirồilộtsạcháoquầncủaanhta.Nhưnglầnnày,khôngthểlýgiảinổi,hắncảmthấyngườiđócócáigìđóđángphảiedè.Vìthếhắnđitheosauôngtakhoảngvàitrămmét.Ngườiđànôngdườngnhưkhôngnghĩrằngcóaiđóđangđitheomình.Tráilại,ôngtatiếptụcthổisáovớimộttháiđộbìnhthảnlạlùng.Hãythửxemsao,Hakamadaretựnhủvàchạytớigầnngườiđànông,làmồnhếtmứcvớitiếngbướcchâncủamình.Tuynhiên,ngườiđànôngcóvẻnhưkhôngbịquấynhiễuchútnào,ôngtachỉquaylạinhìn,vàvẫntiếptụcthổisáo.KhôngthểnhảyxổvàoôngtađượcHakamadarechạyraxa.Hắnthửcáchtiếpcậnnhiềulần,nhưngngườiđànôngvẫnthảnnhiênmộtcáchkỳlạ,Hakamadarenhậnrahắnđangđốiphóvớimộtkẻkhácthường.Khicảhaiđãđiđượckhoảngmột ngànmétHakamadare quyết định không thể tiếp tục nhưthế, bèn rút kiếm ra và chạy tới chỗ ông ta. Lần này, người đàn ôngngưng thổi sáo, quay lại vànói:“Miđang làmgì vậy?”Hakamadarechưabaogiờbịtấncôngvớimộtnỗisợlớnhơnthếngaycảnếucómộtconquỷhoặcthầnlinhchạytớitấncônghắnkhihắnđangđimộtmình.Vìmộtlýdokhôngthểtảnàođó,hắnđánhmấtcảtráitimvàlòngcanđảmcủamình.Bịchếngựbởinỗisợgầnchếtvàtựgiậnmình,hắnngãquỵxuốngtrênhaiđầugốivàhaibàntay.“Miđanglàmgìthế?”Ngườiđànônglặplại.Hakamadarecảmthấyhắnkhôngthểbỏchạydùcócốmấy.“Tôiđangcốđánhcướpông”Hắnđáp.“TêntôilàHakamadare.”“Tacónghevềmộtngườicócáitênnhưvậy,phải.Mộtgãkhácthường,nguyhiểm.Tađãnghekể.”Ngườiđànôngnói.RồiôngtanóimộtcáchgiảndịvớiHakamadare,“Đivớita.”Rồitiếptụcvừađivừathổisáo.Kinhkhủngvìhắnđãgặpphảimộtconngườisiêuphàm,giốngnhưbịthầnnhậphayquỷám,Hakamadarebốirốiđitheongườiđànông.Cuốicùng,ngườiđànôngbướcvàocổngcủamộtngôinhàlớn.Ôngtabướcvàonhàsaukhicởigiàyrađểởmáihiên.TronglúcHakamadarenghĩthầmchắcôngtaphảilàchủnhâncủangôinhàthìngườiđànôngbướcravàkêuhắnlại.Đưachohắnmộtcáiáochoàngmaybằngvảicottondầy,ôngtanói:“Trongtươnglai,nếumicầnthứgìnhưthếnày,chỉcầntớiđâynóivớita.Nếumilaovàomộtngườikhôngbiếtýđịnhcủami,micóthểbịtổnthương.”Vềsau,HakamadarebiếtrằngngôinhàđólàcủaFujiwaranoYasumasa,ĐôđốcởSettsu.Sauđó,khiôngtabịbắt,hắn

biếtrằngôngtađãbịtheodõi.“Ôngtathậtlàmộtconngườikỳquặc,kinhkhủngkhácthường!”YasumasakhôngphảilàmộtchiếnbinhtheotruyềnthốnggiađìnhvìôngtalàmộtngườicontraicủaMunetada.Thếnhưng ông ta không hề thấp kém hơn bất kỳmột chiến binh nào theotruyềnthốnggiađình.Ôngtacómộtđầuócminhmẫn,nhanhnhẹnvàcómộtsứckhỏekinhkhủng.Ôngtacũngcótưduyvàmưumẹosắcsảo.Vìthếngaycảtòaántốicaocũngkhôngthấyantoànkhisửdụngôngtatheocáchcủacácchiếnbinh.Kếtquảlàcảthếgiớiđềusợhãiôngtavàbịôngtađedọa.NhữngtruyềnthuyếtvềSamurai,HiroakiSato,1995

HuântướcNelsonhànhđộngtheomộtnguyêntắckhác.Thânhìnhgầyốm,mảnhkhảnh,ôngbùđắpchosựyếukémvềthểchấtvớisựquyếttâmmãnhliệt.Ông tựbuộcmìnhphảikiênquyếthơnbất cứngườinàoxungquanhông.Vào thờiđiểmbướcvàochiếncuộc,ôngđã trởnênănkhớpvới cácxungnănghiếuchiếncủamình.Khicácchỉhuyhảiquânkhácloâuvềsựngẫunhiên,vềgió,vềnhữngthayđổitrongđộihìnhkẻđịch,ôngtậptrungvào kế hoạch của mình. Trước trận đánh, không có ai lên chiến lược vànghiêncứuđốithủcẩnthậnhơnông(KiếnthứcđógiúpNelsonnhậnthứcđượcthờiđiểmkẻthùsắpsụpđổ).Nhưngmộtkhibắtđầugiaochiến,ôngvấtbỏngaysựdodựvàcẩntrọng.Sựminhmẫnlàmộtkiểuđốitrọngđốivớisựyếukémvềmặttinhthần,vớikhuynhhướngtrởnênnhạycảmvàđánhmấttầmnhìnxacủachúngtatrongsứcnóngcủachiếncuộc.Yếukémlớnnhấtcủachúngtalàđánhmấtdũngkhí, tựngờvựcbảnthân, trởnêncẩntrọngmộtcáchkhôngcầnthiết.Cẩntrọnghơnkhôngphảilàcáichúngtacần;nóchỉlàmộttấmmànchechonỗisợxungđộtvàphạmsailầmcủachúngta.Cáimàchúngtacầnlànhânđôiquyếttâm–mộtsựtăngcườnglòngtựtin.Điềuđósẽphụcvụchochúngtanhưlàmộtđốitrọngđểcânbằng.Trongnhữnggiâyphútrốiloạnvàkhókhăn,bạnphảitựbuộcmìnhcóquyếttâmnhiềuhơn.Tậphợpnguồnnăng lượnghiếuchiếnbạncầncóđểvượtquasựthậntrọngvàquántínhtrìtrệ.Bấtkỳsailầmnàođãphạmphảibạnđều có thể điều chỉnh lại với hành độngmạnhmẽ hơn.Hãy dành sự cẩntrọng củabạn chonhững thời gian chuẩnbị, nhưngkhi chiến cuộcđãbắtđầu,hãyxóasạchsựngờvựckhỏitâmtríbạn.Hãylàmngơnhữngkẻnaonúngmấttinhthầnởbấtkỳthấtbạinàovàkêugọirútlui.Hãytìmniềmvuithíchtrongtấncông.Xunglượngsẽđưabạnbăngquacuộcchiến.

Cáccảmgiáctạonêntrongtâmtrímộtấntượngmạnhmẽhơnlàýtưởngcótínhhệthống...Ngaycảngườiđãhoạchđịnhsựhoạtđộngvàlúcnàynhìnthấynóđangđượctriểnkhaicũngcóthểmấttựtinvàoxétđoántrướcđó

củamình...Chiếntranhcómộtcáchthứcngụytrangđấutrườngvớiphongcảnhđượctôvẽqualoabởinhữngquỷmasợsệt.Mộtkhiđiềunàyđãđượcquétsạch,vàchântrờitrởnêntrốngtrải,nhữngtiếntriểnsẽxácnhậncácniềmtintrướcđócủaôngta–đâylàmộttrongnhữngcáchbiệtlớnlaogiữasựhoạchđịnhvàsựthựcthi.

CarlvonClausewitz,Vềchiếntranh(1780–1831)

CHIẾNTHUẬTĐỨCPHẬTUNGDUNG

ĐạodiễnphimkinhdịAlfredHitchcock(1899-1980)làmộtngườiungdungđến lạ lùng.Phần lớnnhữngnhà làmphimlànhữngquảbóngnăng lượngđầyphấnkhích,lahétomsòmvớinhómlàmphimvàquáttháonhữngcâumệnh lệnh, nhưngHitchcock chỉ ngồi trên ghế, đôi khi ngủ gà gật, hay ítnhất cũng nhắmmắt hờ. Trong bộ phimStrangers on a Train, quay năm1951, diễn viên FarleyGranger đã cho rằng thái độ đó củaHitchcock cónghĩalàôngđangnổigiậnhoặcbựcmìnhvàhỏiôngcóđiềugìtrụctrặchaykhông.Hitchcockđápmộtcáchuểoải,“Ồ, tôichánquá.”Nhữnglờiphànnàncủanhómlàmphim,sựcáukỉnhcủamộtdiễnviên–chẳngcógìcóthểkhiến ông bối rối; ông chỉ ngáp dài, ngã người trên ghế và làm ngơ.“Hitchcock... dường như không dẫn dắt gì chúng tôi cả.” Nữ diễn viênMargaretLockwoodnói.“ÔnglàmộtvịPhậtgậtgù,lơmơngủvớimộtnụcườimỉmbíẩntrênmôi.”CácbạnđồngsựcủaHitchcockkhómàhiểuđượcvì saomộtngườiđanglàmmộtcôngviệccăngthẳngnhưthếlạicóthểgiữđượcsựbìnhthảnthờơ.Mộtsốngườichorằngđólàmộtphầntrongtínhcáchcủaông–ôngđượcthừahưởngmộtdòngmáu lạnh trongngười.Sốkhác thì cho rằngđómộtmánhlớiquảngcáo,mộtsựvờvĩnhcốtình.Chỉcóvàingườinghĩrasựthật:trướckhiviệcquayphimbắtđầu,Hitchcockđãchuẩnbịchonóvớisựchútâmcựcđộtừngchi tiếtđếnmứckhôngcóđiềugìcóthểđisai lệch.Ônghoàntoànlàmchủtìnhthế;khôngcónữdiễnviêntínhkhíđồngbóngnào,nhà đạo diễn nghệ thuật yếu bóng vía nào, nhà sản xuất ưa xía mũi vàochuyệnngườikhácnàocó thể làmchoôngbựcmìnhhayngăn trởcácdựđịnhcủaông.Cảmthấysựtuyệtđốiantoànnhưthếtrongcáimàôngđãbốtrí,ôngcóthểthoảimáinằmxuốngvàngủ.Tiến trình của Hitchcock bắt đầu bằng một cốt truyện, từ một cuốn tiểuthuyếthoặcmộtýtưởngchínhcủaông.Nhưthểôngcómộtcáimáychiếuphim trongđầu,ôngbắtđầumường tượng racuốnphim.Kế tiếp,ôngbắtđầugặpmộtnhàbiênkịch,ngườichẳngbaolâusauđónhậnrarằngđólàmộtcôngviệckhônggiốngnhưbấtkỳcôngviệcnàokhác.Thayvì lấyýtưởngchưachíntớicủamộtnhàsảnxuấtnàođóvàchuyểnnóthànhphimảnh,nhàbiênkịchchỉviệcđặtlênmặtgiấygiấcmơđọnglạitrongtâmtrí

củaHitchcock.Anh/côtasẽbổsungthêmxươngvàthịtchocácnhânvậtvàdĩnhiênsẽviếtlờithoại,nhưngkhôngnhiềulắm.KhiHitchcockngồixuốngvớinhàbiênkịchSamuelTaylor trongcuộchọpđểviếtbản thảođầu tiênchophimVertigo(1958),cácmôtảcủaôngvềnhiềuphâncảnhsốngđộng,sôinổiđếnmứccáctrảinghiệmcóvẻnhưlàsựthật,hoặclàmộtđiềugìđómàôngđãmơ thấy.Tínhhoànhảovềviễn tưởngnàyđãgiảiquyết trướcmốixungđộtsángtạo.NhưTaylorsớmnhậnra,dùônglàngườiviếtkịchbản,nóvẫnlàmộtsángtạocủaHitchcock.Khikịchbảnphimđãhoàntất,Hitchcocksẽchuyểnthểnósangmộtkịchbảnphâncảnhtỉmỉ.Địađiểm,vịtríđặtcamera,ánhsángvàcácchiềukíchđượcdiễngiảibằngnhiềughichúchitiết.Phầnđôngcácđạodiễnchừalạichohọmộtphạmvinàođó,chẳnghạnnhưviệcquaynhữngphâncảnhtừnhiềugócđộ,đểtạochohọnhữngcơhộichọnlựasauđó.Hichcockthìkhôngnhưvậy:chủyếuôngbiêntậptoànbộcuốnphimtrongnhữngkịchbảnphâncảnh.Ôngbiếtđíchxácđiềumìnhmuốnvàviếtnóra.Nếumộtnhàsảnxuấthoặcmộtdiễnviêncốthêmvàohaythayđổimộtphâncảnh,Hitchcockvẫntỏravuivẻ–ôngcóthểgiảvờlắngnghe–nhưngtronglònghoàntoànkhôngbịlaychuyển.Khôngcòn lại thứgì chocơmay.Đểxâydựngcáccảnhquay (hoàn toànphức tạp trongmột cuốn phimnhưRearWindow),Hitchcock sẽ giao chonhàthiếtkếsảnxuấtnhữngbảnliệtkêphụctrangdàncảnhtỉmỉđếnkhôngthểtinnổivớinhữngbảnthiếtkế,nhữngsơđồtầnglầuchínhxác.Ônggiámsátmọiphươngdiệncủaviệcxâydựngcảnhquay.Ôngđặcbiệtquantâmtớitrangphụccủacácnữdiễnviênchínhcủamình.TheoEdithHead,nhàthiếtkếphụctrangtrongnhiềucuốnphimcủaHitchcock,baogồmDialMforMurdernăm1954,“Cómộtlýdochomỗimàusắc,mỗiphongcách,vàôngtahoàntoànchắcchắnvềmọithứmàôngtaấnđịnh.Ởmộtcảnhôngtanhìnthấy(GraceKelly)mặcáoxanhnhạt,ởcảnhkháclạimặcáothetrắngtoát,mộtcảnhkhácmàuvàng.Ôngtathậtsựđãđặtmộtgiấcmơvàophimtrường.”KhinữdiễnviênKimNovaktừchốimặcmộtbộđồmàuxámtrongphimVertigovìbàcảmthấynólàmbàtrôngcóvẻxanhxao,Hitchcockbảobàrằngôngtamuốnbàtrôngnhưmộtphụnữbíẩn,mộtngườivừabướcratừmànsươngmùSanFrancisco.Làmsaobàcóthểtranhcãivềviệcđó?Bàđànhphảimặcbộđồấy.CácdiễnviêncủaHitchcockthấyrằnglàmviệcvớiônglạlùngnhưngthúvị.MộtsốngôisaohàngđầucủaHollywood–JosephCotten,GraceKelly,CaryGrant,IngridBergman–nóirằngônglàđạodiễndễchịunhấtđểcộng tác: sựhờhữngcủaông rấthấpdẫn,vàvìcáccuốnphimcủaôngđượcphânđoạncẩnthậnđếnnỗikhôngcầnlệthuộcvàodiễnxuấtcủacácdiễnviêntrongnhiềucảnhcụthể,họcóthểthưgiãn.Mọiviệctrôi chảy nhưmột bộmáyđồnghồ.Như JamesStewart nói với diễn viênphimTheManWhoKnewTooMuch(1956):“Chúngtanằmtrongtaymộtchuyêngiaởđây.Anhcóthểdựavàoôngấy.Cứlàmmọi thứôngtabảo

anhvàtoànbộmọithứsẽổnthỏa.”KhiHitchcockngồibìnhthảnởtrườngquay,cóvẻnhưlơmơngủ,diễnviênvàđoànlàmphimchỉcóthểnhìnthấymộtphầnnhỏvaidiễncủamỗingười.Họkhôngthểnghĩralàmcáchnàođểmọithứlồnggầnvàoviễntượngcủaông.KhiTaylorxemVertigo lầnđầu,nógiốngnhưxemgiấcmơcủamộtngười khác.Bộ phim đã sao chép chính xác viễn tượngmàHitchcock đãdiễntảvớiôngnhiềuthángtrước.DiễndịchCuốn phim đầu tiên doHitchcock đạo diễn làThe PleasureGarden,mộtcuốnphimcâmôngthựchiệnnăm1925.Việcsảnxuấtthấtbạiởmọikhíacạnhmàtacóthểnghĩra.Hitchcockghétsựhỗnđộnvàmấttrậttự,nhữngsựkiệnbấtngờ,nhữngthànhviênđoànlàmphimhayhoangmang,vàbấtkỳsựmấtkiểmsoátnàođềugâykhókhănchoông.Từđó trởđi, ôngquyếtđịnhrằngôngsẽxemviệclàmphimnhưlàmộtcuộchànhquân.Ôngkhôngchừamộtkhoảnghởnàođểcácnhàsảnxuất,diễnviênvàđoànlàmphimlàmrối tungcáimàôngmuốnsángtạo.Ôngtựhọcmọilĩnhvựccủaviệcsản xuất phim: thiết kế cảnh, ánh sáng, những kỹ thuật quay phimvà thuhình, việc biên tập, âm thanh.Ông điều hànhmọi giai đoạn của việc làmphim.Khôngmộtbóngđennàocóthểxuấthiệngiữakếhoạchvàthểhiệnnó.CáchthứcthiếtlậpsựkiểmsoáttừtrướcmàHitchcockđãthựchiệncóthểkhônggiốngnhưsựminhmẫn,nhưngnóthậtsựđưaphẩmchấtđólêncựcđiểm.Nómangýnghĩa làbướcvàochiếncuộc(trongtrườnghợpcủaHitchcocklàbấmmáyquay)vớicảmgiácbìnhthảnvàsẵnsàng.Cácthấtbạicóthểxảyra,nhưngbạnđãnhìnthấytrướcvàđãnghĩđếncáckhảnăngthay thế,vàbạnsẵnsàngđểđápứng.Tâmtríbạnsẽkhôngbaogiờ trốngrỗngkhinóđãđượcchuẩnbịtốt.Khicácđồngsựcủabạnngăntrởbạnvớinhữngngờvực,nhữngcâuhỏinônnóng,vànhữngýtưởngcẩuthả,bạncóthểgậtgùvàvờ lắngnghe,nhưng thật rabạn làmngơchúng:bạnđã suynghĩcặnkẽvềchúng trước rồi.Và tháiđộ thưgiãncủabạnsẽ lây lan tớinhữngngườikhác,khiếnhọtớilượtmìnhcũngthấydễxoayxởhơn.Bạndễbịchếngựbởimọithứchạmmặtvớibạntrongtrậnchiến,nơicóquánhiềungườihỏihanhaybảobanbạnđiềuphảilàm.Quánhiềuvấnđềquantrọngbịdồntrongđầubạnkhiếnbạncóthểlạctầmnhìnkhỏicácmụctiêuvàkếhoạchcủamình;độtnhiênbạnkhôngthểnhìnthấykhurừngđểtìmcây.Thấuhiểu:sựbìnhtĩnhlàkhảnăngđểtáchrờibạnkhỏitấtcảnhữngthứđó,đểnhìnthấytoàncảnhchiếncuộc,toàncảnhbứctranh,vớisựrõràng.Mọitướnglĩnhvĩđạiđềucóphẩmchấtnày.Vàcáiđemlạichobạnkhoảngcáchtinhthầnnàylàsựchuẩnbị,làmchủtrướcnhữngchitiết.CứđểchomọingườinghĩrằngsựungdungcủabạngiốngnhưsựungdungcủađứcPhậtvốncómộtnguồngốcbíẩnnàođó.Họcàngíthiểubạncàngtốt.

VìtìnhyêuThượngđế,hãyvữnglòngvàđừngnhìnmọisựquáđentối:bướcthoái luiđầu tiên tạomộtấn tượngxấu trongquânđội,bước thứhaiđầynguyhiểm,vàbướcthứbatrởthànhđịnhmệnh

FrederickĐạiđế(1712-86),Thưgửimộtvịtướng


Conngườichúngtathíchxembảnthânlànhữngtạovậtcólýtrí.Chúngtatưởngtượngrằngđiềuphânbiệtchúngtavớiđộngvậtlàkhảnăngtưduyvàlýtrí.Nhưngđóchỉlàmộtphầnsựthật:cáiphânbiệtchúngtavớiloàivậtnhiềunhấtlàkhảnăngcười,khóc,cảmnhậnđượcmộtloạtcáccảmxúccủachúngta.Trênthựctế,chúngtalànhữngtạovậtcócảmxúccũngnhưcólýtính,vàdùchúngtathíchchorằngchúngtađiềukhiểncáchànhđộngthôngqualýtrívàtưduy,cáithườngsaikhiếnhànhvicủachúngtalàcảmxúcmàchúngtacảmnhậnởmộtthờiđiểm.Chúngtaduytrìảotưởngrằngchúngtacólýtríthôngqualềthóithựchiệncácsựvụhàngngày,điềugiúpchúngtagiữmọithứbìnhổnvàhìnhnhưcókiểm soát. Tâm trí chúng ta khámạnhmẽ khi chúng ta sống theo lề thóithườngngày.Nhưngnếuđặtbấtkỳaitrongsốchúngtavàomộthoàncảnhthùđịch,lýtínhcủachúngtasẽbiếnmấttăm;chúngtaphảnứngvớiáplựcbằngcáchgiatăngsựsợhãi,nônnóng,bốirối.Nhữngthờiđiểmnhưthếhélộchochúngtathấymìnhlànhữngtạovậtgiàucảmxúcthếnào:dướisựtấncông,dù làbởimộtkẻ thùđãbiếthaymộtcáchbấtngờbởimộtđồngsự,phảnứngcủachúngtabịchếngựbởinhữngcảmgiácgiậndữ,buồnrầuvàbịphảnbội.Chỉvớinỗlựclớnlao,chúngtamớicóthểtỉnhtáotìmđườngđiquanhữngthờikỳđóvàphảnứngmộtcáchcólýtrí–vàlýtrícủachúngtahiếmkhitồntạitớicuộctấncôngkếtiếp.Thấuhiểu: tâm trí bạn yếu ớt hơn các cảm xúc của bạn.Nhưng bạn chỉnhậnthứcđượcđiểmyếunàytrongnhữngthờiđiểmcósựthùđịch–chínhxác là thời điểmmà bạn cần sứcmạnh. Cái tốt nhất trang bị cho bạn đểđươngđầuvớisứcnóngcủatrậnchiếnkhôngphảilànhiềutrithứchơnhaythôngminhhơn.Cáilàmchotâmtríbạnhùngmạnhhơn,vàcónhiềukhảnăngkiểm soát các cảmxúc củabạnhơn, là kỷ luật nội tâmvà sựngoancường.Khôngaicóthểdạybạnkỹnăngnày;bạnkhôngthểhọcnóbằngcáchđọcvề nó.Nhưbất kỳ thứ kỷ luật nào, nó chỉ đến thông qua thực hành, kinhnghiệm,thậmchímộtchútđaukhổnữa.Bướcđầutiêntrongviệcxâydựngsựbìnhtĩnhlànhìnthấysựcầnthiếtcủanó–đểmongmuốnnónhiềutớimứcsẵnlònglàmviệcvìnó.Cácnhânvậtlịchsửnổibậtvềsựminhmẫncủahọ–AlexanderĐạiđế,UlyssesS.Grant,WinstonChurchill–đãthủđắcnó thông qua sự thù địch, thông qua quá trình thử và sai.Họ đảmđương

nhiềutráchnhiệmmàtrongđóhọhoặcphảipháttriểnphẩmchấtnàyhoặclàphá sản.Mặc dù những người này có thể đã đượcTrời banmột sức chịuđựngngoancườngkhácthường,họcũngphảilàmviệcvấtvảđểcủngcốsựminhmẫn.

PhẩmchấthàngđầucủamộtvịTổngtưlệnhlàcómộttráitimbìnhthảnđểđónnhậnnhữngấntượngxácthựcvềmọisựthật,đểkhôngbaogiờbị bốc lửa, để không bao giờ cho phép bản thân nó say sưa, hay bịchoángváng,bởicáctintức,tốtlànhhaytồitệ.Nhữngcảmgiácđồngthờivàliêntụctiếpnốimàôngtatiếpnhậntrongngàyphảiđượcphânloại,vàphảinằmđúngvàocácvịtrícólợi,bởivìcảmgiácvàlýtríbìnhthườnglànhữngkếtquảcủaviệcsosánhmộtloạtnhữngcảmxúcđượccânnhắccẩn thậnnhưnhau.Cónhữngconngườicụ thể,docấu trúctinhthầnvàthểchấtcủahọ,thườngvẽlênnhữngbứctranhtinhthầntừmọisựvật:dùlýtrí,ýchí,lòngdũngcảm,vàbấtcứphẩmchấttốtđẹpnàomàhọsởhữucócaothượngcỡnào,tựnhiênđãkhôngấnđịnhhọvàoviệcchỉhuycácđạoquân,cũngnhưchỉhuynhữngcuộchànhquânlớntrongchiếntranh.NapoleonBonaparte,1769-1821

Những ý tưởng sau đây dựa trên các kinh nghiệm và các chiến thắng thuđượcmộtcáchkhókhăncủahọ.Hãyxemcácýtưởngnàynhưlànhữngbàitập,nhữngcáchthứcđểtruirèntâmtríbạn,mỗiýtưởnglàmộtkiểulựcđốitrọngvớilựchútcótínhápđảocủacảmxúc.Côngkhaiđốimặtvớixungđột:GeorgeS.PattonxuấtthântừmộttrongnhữnggiatộcquânsựlừnglẫynhấtcủaHoaKỳ–tổtiêncủaôngbaogồmnhiềuvịtướngvàđạitáđãchiếnđấuvàhysinhtrongCáchmạngMỹvàNộichiến.Lớnlêntrongnhữngcâuchuyệnđẫmchấtanhhùngcacủahọ,ôngđãnốibướctheohọvàchọnđờibinhnghiệp.NhưngPattoncũnglàmộtthanhniênnhạycảm,vàôngcómộtnỗisợsâusắc:rằngtrongchiếntrậnôngsẽhóarahènnhátvàlàmônhụcthanhdanhcủagiatộc.Pattoncócơnghiệpđầutiêntrongchiếntrậnvàonăm1918,ởtuổibamươihai,trongcuộctấncôngcủaquânĐồngminhvàoArgonnetrongThếchiếnI.Ôngchỉhuymộtsưđoànxethiếtgiáp.Ởmộtthờiđiểmtrongtrậnđánh,Pattontìmcáchdẫnmộtsốlínhbộbinhđếnmộtvịtrítrênđỉnhđồiđểquansátmộtthịtrấncótầmchiếnlượcchủchốt,nhưnghỏalựcĐứcbuộchọphảiẩnnấp.Chẳngbaolâusauđó,rõrànglàhọđãsụpbẫy;nếuthoáilui,họsẽlọttầmhỏalựctừcácphíacủangọnđồi;nếutiếnlên,họsẽđâmthẳngvàokhẩuđộisúngmáycủaĐức.Nếucảnhómchếthết,điềudườngnhưsẽxảyrađốivớiPatton, thì tốthơnnênchết trong lúc tiếncông.Tuynhiên,vàothờiđiểmdẫn toánquân tấncông,Pattonbịbao trùmbởimộtnỗisợkinh

khủng.Ngườiôngrunlên,vàđôichânôngnhưcónglại.Trongkhoảnhkhắcsợhãisâuthẳmnhất,Pattonđánhmấtdũngkhícủamình.Ngay thời điểmđó, nhìn lên nhữngđámmâybênngoài các khẩu đội củaĐức,Patton cómộtviễn tượng:ôngnhìn thấyhình ảnhcủa các tiềnnhântrong quân đội, tất cả đều mặc quân phục, đang nghiêm khắc nhìn ông.Dườngnhưhọmuốnmờiôngnốivàođoànquâncủahọ–đoànquâncủanhữnganhhùngđãhysinhtrongchiếntranh.ĐiềunghịchlýlàhìnhảnhcủanhữngngườinàylạicómộthiệuquảgiúpchàngthanhniênPattonbìnhtĩnhlại:ôngthétto,kêugọinhữngtìnhnguyệnquântheoông:“ĐãtớilúcmộtPattonkhácchếtđi!”Sứcmạnhđãquayvềvớiđôichân;ôngđứnglênvàtiếnthẳngtớinhữngkhẩusúngĐức.Vàigiâysauôngngãxuống,bịtrúngđạnvàođùi.Nhưngôngsốngsóttrongtrậnđánh.Kểtừđótrởđi,ngaycảsaukhitrởthànhmộtvịtướng,Pattoncoiviệcđếnthămcácvịtrítiềntiêulàđiềucầnthiết,mặcdùôngbiếtrằngphơibàybảnthântrướchiểmnguylàkhôngcần thiết.Ông tựkiểmtrabản thânhết lầnnàysang lầnkhác.Viễntượngvềcáctiềnnhâncủaôngvẫncònlàmộtsựkíchthíchthườngxuyên–mộttháchđốđốivớidanhdựcủaông.Càngngàyviệcđốimặtvớinhữngsợhãicủaôngcàngtrởnêndễdànghơn.Dườngnhưđốivớinhữngtướnglĩnhnganghàng,hoặcvớithuộccấpcủaông,khôngcóaiminhmẫnhơnPatton.Họkhôngbiếtrằngsứcmạnhcủaônglàmộtnỗlựccủaýchí.Câu chuyện của Patton dạy chúng ta hai điều. Thứ nhất, đương đầu vớinhữngnỗi sợ củabạn, cứđể chúnghiện ra bềmặt thì tốt hơn là làmngơchúnghayđènénchúngxuống.Nỗisợlàmộtcảmxúccótínhhủyhoạinhấtđốivới sựminhmẫn,nhưngnó lớnnhanh từmột cáigìvôdanh,dẫndắtnhững hình ảnh tưởng tượng của chúng ta chạy tán loạn. Bằng cách chủđộngđặtmìnhvàonhữnghoàncảnhmàbạnphảiđốimặtvớinỗi sợ,bạnlàmchobảnthânquenthuộcvớinóvàsựloâucủabạngiảmđi.Cảmgiácđãvượtquamộtnỗisợbámrễsâutrongbạntớilượtnósẽmangtớichobạnlòngtựtinvàsựbìnhtĩnh.Càngbuộcbảnthânphảivượtquanhiềuxungđộtvàhoàncảnhkhókhănbaonhiêu,bạncàngthửtháchtâmtríbạnbằngchiếntrậnbấynhiêu.

Cómộtconcáochưabaogiờnhìnthấysưtử.Mộthômnótìnhcờchạmtránvớimộttrongnhữngconthútolớnđó,Tronglầnđầutiênnàynókhiếpsợđếnnỗinócảmthấynósẽchếtvìsợ.Nólạigặpsưtửmộtlầnnữa,vàlầnnàynócũngsợ,nhưngkhôngquámứcnhưlầnđầu.Vàlầnthứ ba gặp nhau, nó thật sự thu được đủ can đảm để tới gần và tròchuyệnvớiconsưtử.Câuchuyệnngụngônnàychothấyrằngsựquenthuộclàmgiảmcácnỗisợcủachúngta.TruyệnngụngônAesop,thếkỷ6Tr.CN

Thứ hai, kinh nghiệm của Patton chứngminh năng lực thúc đẩy của cảmgiácvềdanhdựvàphẩmcách.Trongviệcchấpnhậnnỗisợ,trongviệcđánhmấtsựbìnhtĩnh,bạngâyônhụckhôngchỉchobảnthân,hìnhảnhcủamình,thanhdanhcủamình,màcảchođồngđộibạn,giađìnhbạn,nhómcủabạn.Bạnhạthấptinhthầncủacộngđồng.Việclàmngườidẫnđầu,dùchỉlàmộtnhómnhỏnhấtcũngmangtớichobạnmộtcáigìđóđểcốnghiến:mọingườiđang ngắm nhìn bạn, phán xét bạn, trông cậy vào bạn.Việc đánhmất sựminhmẫnsẽlàmbạnkhókhănhơnđểsốngvớibảnthân.Hãytrôngcậyvàobảnthân.Khôngcógìtệhạihơnlàcảmgiácphụthuộcvàongườikhác.Sựphụthuộckhiếnbạndễbịtổnhạivớimọiloạicảmxúc–sựphảnphúc,sự thấtvọng,sựchánnản–chúngtànphásựcânbằngtinhthầncủabạn.HồiđầuNộichiếnMỹ,TướngUlyssesS.Grant,tưlệnhcuốicùngcủacácđạoquânmiềnBắc,cảmthấyquyềnlựccủamìnhđangmấtdần.Cácthuộccấpcủaôngtruyềnlạinhữngthôngtinkhôngchínhxáctrênđịahìnhmàôngphảihànhquânngangqua;cácviênsĩquankhôngchấphànhnghiêmmệnhlệnh của ông; các tướng lĩnh chỉ trích những kế hoạch của ông. Grant làngườicóbảnchấtkhắckỷ,nhưngsựđiềukhiểnkhôngxuểcácđạoquâncủamìnhdẫn tớiviệcôngkhông tựkiểmsoátnổibản thânvà láiông tớiviệcrượuchèbebét.

Theolờicủanhữngbậctiềnnhânngườitaphảiranhữngquyếtđịnhcủahọtrongvòngbảyhơi thở(LãnhchúaTakanobunói:“Nếuphánđoánkéodài,nósẽhỏng.”LãnhchúaNaoshigenói:“Khicácbậcthầynhàncư,bảyphầnmườitrongsốhọsẽhóaratồitệ.Mộtchiếnbinhlàmộtkẻthựchiệnmọiviệcmộtcáchnhanhchóng.”Khitâmtríbạnlangthangđâyđó, sựphánđoánsẽkhôngbaogiờđưa tớimộtkết luậnnào.Vớimột tinh thần sôi nổi, tươimới và có nền tảng, người ta sẽ có nhữngphánđoántrongvòngbảyhơithở.Đólàvấnđềcóquyếttâmvàcótinhthầnđộtpháquaphíabênkia.Hagakure:CuốnsáchvềSamurai,YamamotoTsunetomo(1659-1720)

Grant đã học bài học củamình vào thời gian chiến dịch Vicksburg, năm1862-63.Ông tự cưỡi ngựaquađịa hình, trực tiếpnghiên cứunó.Ông tựxemlạicácbảnbáocáotìnhbáo.Ôngchỉnhlạiđộchínhxáccủacácmệnhlệnh,khiến các sĩ quankhómàxem thườngchúng.Vàkhiđãquyếtđịnh,ông làmngơcácngờvựccủacácviên tướngkhác, chỉ tinvàonhữngsuynghĩcủamình.Đểmọiviệcđượcthựchiện,ôngphảitrôngcậyvàobảnthânmình.Cảmgiácvôvọngcủaôngđãtanbiến,vàtheocùngvớinólàtấtcảnhữngcảmxúcđãgópphầnpháhoạisựminhmẫncủaông.Việcdựavàobản thân làđiềucốt lõi.Để làmchobản thân ítphụ thuộcvàokẻkhácvà

nhữngkẻđượcgọilàchuyêngiacácthứ,bạncầnmởrộngvốnkỹnăngcủabạn.Vàbạncầncảmthấytựtinhơnnữavàophánxétcủachínhmình.Thấuhiểu:chúngtacókhuynhhướngđánhgiáquácaokhảnăngcủangườikhác–nóichocùng,họđangcốgắngđể tỏvẻnhư thểhọbiếtcáimàhọđanglàm–vàchúngtacókhuynhhướngđánhgiáquáthấpbảnthân.Bạnphảibùđắplạiđiềunàybằngcáchtincậyvàobảnthânnhiềuhơnvàtincậyvàokẻkhácítđi.Tuynhiên,điềuquantrọngcầnphảinhớlàdựavàobảnthânkhôngcónghĩalàbạntựkhoáclênvaigánhnặngcủacácchitiếtnhỏnhất.Bạnphảicókhảnăngphânbiệtgiữanhữngvấnđềnhỏmàtốtnhấtlàđểchongườikháclàmvànhữngvấnđềlớnđòihỏisựchúývàquantâmcủabạn.Chịuđựngnhữngtênngốcmộtcáchvuivẻ.JohnChurchill,CôngtướcxứMarlborough,làmộttrongnhữngvịtướngthànhcôngnhấttronglịchsử.Làmột thiên tài về chiến thuật và chiến lược, ông cómột sựminhmẫnkinhkhủng.Vàođầu thếkỷ18,Churchill thường làchỉhuycủa lực lượng liênminhAnh,HàLanvàĐứcđểchốnglạilựclượnghùngmạnhcủaPháp.Cáctướnglĩnhcùngphecủaônglànhữngngườinhútnhát,haydodựvàđầuóchẹphòi.Họngăntrởcáckếhoạchtáotợncủavịcôngtước,nhìnthấynguycơởmọinơi,ngãlòngvớithấtbạinhỏnhất,vàcổđộngmốiquantâmcủaquốcgiahọvàochiphícủaviệc liênminh.Họkhôngcó tầmnhìn,khôngbiếtnhẫnnại:họlàmộtlũngốc.

Đâylàmộtsựkiệnnổitiếngtrongthờikỳnộichiến,kểrằng,khitớibờchâuPhi,Caesar rời con tàu để lên bờ đi du ngoạn và bị té sấpmặtxuốngđất.Vớithiêntàivềứngđốicủamình,ôngduỗidàitayravàômmặtđấtnhưlàmộtbiểutượngcủasựthốngtrị.Bằngtưduynhanhnhạy,ôngđãbiếnmộtđiểmgởkinhkhủngchosựthấtbạithànhmộtđiểmmaychochiếnthắng.Cicero:CuộcđờivàniênđạicủanhàchínhtrịvĩđạinhấtcủaLaMã,AnthonyEveritt,2001

Vịcôngtước,mộttriềuthầngiàukinhnghiệmvàtinhtế,khôngbaogiờtrựctiếpđốiđầuvớicácđồngsựcủamình;ôngkhôngápđặtýkiếncủamìnhlênhọ.Thayvìvậy,ôngđốixửvớihọnhưđốivớibọntrẻcon,chiềuchohọthahồsợsệttronglúcgạthọrakhỏicáckếhoạchcủaông.Thỉnhthoảng,ôngnémchohọmộtkhúcxương–thựchiệnmộtviệcthứyếunàođómàhọđãđềxuấthaygiảvờ lo lắngvềmộtnguycơhọ tưởng tượngra.Nhưngôngkhôngbaogiờđểchomìnhnổigiậnhaynảnchí;điềuđócóthểpháhỏngsựminhmẫn,xóimònkhảnăngchỉhuychiếndịchcủaông.Ôngtựbuộcmìnhphảinhẫnnạivàvuivẻ.Ôngbiếtcáchchịuđựngnhữngtênngốcmộtcáchvuivẻ.

Chúng tamuốn nói tới khả năng giữ vững tâm trí củamột người vàonhữnglúcđặcbiệtcăngthẳngvàcảmxúcmãnhliệt…Nhưngsẽgắnvớisự thậthơnnếugiảđịnhrằngkhảnăng tựkiểmsoátbắtnguồn từkhíchất.Bảnthânnólàmộtcảmxúc,giúpcânbằngcáccảmgiácmãnhliệtởnhữngtínhcáchmạnhmẽmàkhôngtiêudiệtchúng,vàchỉduynhấtsựcânbằngnàybảođảmchosựthốngtrịcủanhàtrigiả.Lựcđốitrọngmàchúng tamuốnnóiđơngiảnchỉ là cảmgiácvềphẩmchất conngười,niềmtựhàocaothượngnhấtvànhucầusâuthẳmnhấttrọngmọithứ:sựthôithúcđểhànhđộngmộtcáchcólýtrívàomọilúc.Dođó,mộttínhcáchmạnhlàmộttínhcáchkhôngthểmấtcânbằngbởinhữngcảmxúcmãnhliệtnhất.Vềchiếntranh,vonClausewitz,1780-1831

Thấuhiểu:Bạnkhôngthểcómặtởkhắpnơivàđánhnhauvớitấtcảmọingười.Thờigianvànănglượngcủabạncógiớihạn,vàbạnphảihọccáchbảotồnchúng.Sựkiệtsứcvàsựnảnlòngcóthểpháhỏngsựminhmẫncủabạn.Thếgiớiđầyrẫynhữngtênngốc–nhữngkẻkhôngthểđợiđểđạtkếtquả,nhữngkẻthayđổitheochiềugió,nhữngkẻkhôngthểnhìnxahơnmũihọ.Bạngặphọởkhắpnơi:ôngchủhaydodự,ngườiđồngnghiệpcẩuthả,ngườithuộccấpđiênrồ.Khilàmviệccùngvớilũngốc,đừngđấuđávớihọ.Thayvìthế,hãynghĩtớihọtheocáchbạnnghĩtớibọntrẻcon,haynhữngconvật nuôi, không đủ quan trọng để gây ảnh hưởng tới sự cân bằng tinhthầncủabạn.Hãytáchrờibảnthânvềmặtcảmxúc.Vàtronglúcbạnđangcười thầmvào sựngốcnghếch củahọ, hãy chiều theomột trongnhữngýtưởngvôhạinàođócủahọ.Khảnăngsốngvuivẻngoàimặtvớibọnngốclàmộtkỹnăngquantrọng.Đẩy lùi những cảmgiác hoangmangbằng cách tập trung vào nhữngcôngviệcđơngiản.LãnhchúaYamanouchi,mộtnhàquýtộcNhậtBảnhồithếkỷ18,cólầnyêucầumộtvịtràsưđanggiúpviệcchoôngcùngôngđếnthămEdo (sau này là Tokyo), nơi ông sẽ sốngmột thời gian.Ôngmuốnkhoevớicácbạnđồngliêukỹnăngcủavịsưphụnàytrongcácnghithứctràđạo.Bấygiờ,vịtràsưbiếttấtcảmọithứvềtràđạo,nhưnglạibiếtrấtítvềmọithứkhác;ônglàmộtconngườihòanhã.Tuynhiên,ôngănvậnnhưmộtsamurai,vìvịtrícaocủaôngđòihỏi.Mộthôm,khiđangđidạo trong thànhphố,một samuraiđếngầnvà tháchđấuvớiông.Vịtràphụnàykhôngphảilàmộtkiếmsĩvàôngcốgiảithíchchotayvõsĩkiahiểu,nhưnghắntakhôngchịunghe.TừchốisựtháchđấusẽlàmộtnỗinhụcchocảgiađìnhvịsưphụlẫnchoYamanouchi.Ôngđànhphảinhận lời,nghĩ rằngđiềuđócũngcónghĩa làcầmchắccáichết trongtay.Và dù đã nhận lời, ông chỉ yêu cầu hoãn trận đấu lại ngày hôm sau.

Mongmuốncủaôngđượcchấpnhận.Lònghoangmang,vịtràsưvộivãtớingôitrườngdạykiếmthuậtgầnnhất.Nếuphảichết,ôngcũngmuốnhọccáchchếtmộtcáchvinhquang.Đểgặpvịsưphụdạykiếmcầnphảicóthưgiớithiệu,nhưngvịtràsưcứmộtmựckhăngkhăng,vàtỏvẻkinhhoàngđếnnỗicuốicùngôngcũngđượcmờivào.Vịkiếmsưlắngnghecâuchuyệncủaông.

Ôngnhậnra rằng loạibinhsĩnàoôngsắpsửachiếnđấucùngkhôngphảilàvấnđềlớn,miễnlàhọchiếnđấu,sựthậtđókhôngcầnbàncãi.Cómộtvấnđềkhácnghiêmtrọnghơn.Mộtnỗisợkhủngkhiếplớndầntrongđầuông.Khiôngtưởngtượngtớimộttrậnđánh,ôngthấynhữngkhảnăng tồi tệ.Ông lặngnhìnnhữngsựđedọađang lẩnkhuất trongtươnglai,vàthấtbạitrongnỗlựcnhìnthấychínhmìnhkiêncườngđứngởgiữachúng.Ôngnhớvềmìnhvớisựvinhquangbitráng,nhưngônglạingờrằngchúngkhôngthểxảyra.Ôngphóngkhỏigiườngvàsốtruộtbướctới lui.“Chúaơi,chuyệngìxảyravớitôivậy?”ôngnóito.Ôngcảmthấycácquytắcsốngcủaôngđềuvôdụng.Bấtkểôngđãhiểugìvềbảnthânmìnhbâygiờcũngđềuvôích.Mộtlầnnữaôngbuộcphảitrảinghiệm lại điềumà ông từng trải qua thời con trẻ.Ông phải tích lũythôngtinchomình,đồngthờiquyếtđịnhphảiởgầnnhữngngườicậnvệkẻokhông,nhữngphẩmchấtmàôngkhôngbiếtgìvềchúngcóthểlàmônhụcthanhdanhôngmãimãi.“Chúaơi!”,ônglặplạitrongcơnhoảngloạnmấttinhthần…Suốtnhiềungàyôngthựchiệnvôsốcácphéptính,nhưngtấtcảđềucựckỳkhôngthỏađáng.Ôngthấyrằngôngkhôngthểthựchiệnđượcđiềugìcả.Cuốicùng,ôngkếtluậnrằngcáchduynhấtđểchứngminhbảnthânlàlaothẳngvàongọnlửavàkhiđónhìnngắmđôichânmìnhđểkhámphátừnhữnggiátrịvàthiếusótcủachúng.Ôngmiễncưỡngthừanhậnrằngôngkhôngthểngồiyênvớimộttấmbảngđátinhthầnvàmộtmẩubútchìđểtìmralờigiảiđáp.Đểcóđượcnó,ôngphảiđốidiệnvớilửa,máuvànguyhiểm,thậmchícũnggiốngnhưmộtnhàhóahọcđòihỏithứnày,thứkia,vàthứkhác.Thếlàôngbắttayvàoviệctìmmộtcơhội.Chiếcphùhiệuđỏcủalòngdũngcảm,StephenCrane,1871-1900

Nhàkiếmthuậtcóvẻthôngcảm:ôngsẽdạychongườikháchtộinghiệpnàynghệthuậtchết,nhưngtrướctiênôngmuốnđượcphụcvụtrà.Vịtràsưthựchiệncácnghithức,tháiđộcủaôngbìnhthản,sựtậptrungcủaôngtốihảo.Cuối cùng, vị kiếm sư thốt lên đầy kích động: “Ông không cần phải họcnghệthuậtchết!Trạngtháitinhthầnlúcnàycủaôngđãđủđểôngđốimặtvớibấtkỳvõsĩnào.Khiônggặpkẻtháchđấu,hãytưởngtượngrằngôngsắpsửaphụcvụtràchomộtvịkhách.Hãycởiáokhoácra,xếpnólạithật

cẩn thận,vàđặtchiếcquạtcủaông lênđógiốngnhưôngđang làmviệc.”Hoàntấtxongnghithứcnày,vịtràsưsẽgiơkiếmlênvớicùngmộttinhthầncảnhgiớinhưthế.Khiđóôngsẽsẵnsàngđểchết.Vịtràsưđồngýlàmtheolờicủangười thầy.Ngàyhômsau,ông tớigặp tayvõsĩkia,kẻkhông thểkhôngchúýtớivẻbìnhthảntộtđộvàbiểuhiệncủaphẩmcáchtrênmặtcủađốithủkhiôngtacởiáokhoácra.Cólẽ,tayvõsĩnghĩthầm,vịnàythậtsựlàmộtkiếmsĩgiỏi.Anhtacúichào,xinđượcthathứvìhànhvicủamìnhngàyhômtrướcrồivộivãbỏđi.Khi các hoàn cảnh làm chúng ta lo sợ, trí tưởng tượng của chúng ta cókhuynhhướngbámlấynó,phủđầytâmtrívớinhữngloâubấttận.Bạncầnphải kiểm soát được trí tưởng tượng củamình,một điều nói dễ hơn làm.Thôngthườngcáchtốtnhấtđểbìnhtĩnhlạivàđạtđượcsựkiểmsoátnhưthếlàbuộctâmtríphải tậptrungvàomột thứgìđótươngđốiđơngiản–mộtnghi thứcbình thản,mộtcôngviệccó tính lặp lạinhiều lầnmàbạn thôngthạo.Bạnđangtạoramộtloạitrạngtháibìnhtĩnhmàbạncóđượcmộtcáchtựnhiênkhitâmtríbạnđangtậptrungsâuvàomộtvấnđề.Mộtđầuóctậptrungkhôngcònchỗchosựlolắnghaychocácảnhhưởngcủamộttrítưởngtượnghoạtđộngquámức.Khibạnđãcólạisựcânbằngtinhthần,bạncóthểđốidiệnvớivấnđềtrướcmắt.Ngaykhicódấuhiệuđầutiêncủabấtkỳloạisợhãinào,hãythựchànhkỹthuậtnàychotớikhinótrởthànhmộtthóiquen.Cókhảnăngkiểmsoáttrítưởngtượngcủabạntrongnhữnggiâyphútcăngthẳnglàmộtkỹnăngcốtlõi.Không tựdọadẫmbản thân.Sựđedọa luôn luôn tác động tới sựminhmẫncủabạn.Vànólàmộtcảmgiáckhóchốngđỡ.TrongThếchiếnII,nhàsoạnnhạcDmitryShostakovichvànhiềuđồngnghiệpcủaôngđượcmờidựmộtcuộchọpvới lãnh tụNgaJosephStalin,ngườiđãủy thácchohọviếtmột bài quốc camới.Các cuộc họpvớiStalin thật kinh hoàng;một bướcnhầmcó thểđưabạnxuốngmột conđườngvô cùngđen tối.Ông ta nhìnchằmchặpvàobạncho tớikhibạn thấycổmìnhnghẹn lại.Và,như trongcáccuộchọpvớiStalinđãdiễnra,cuộchọpnàycómộtbướcngoặttồitệ:nhàlãnhtụbắtđầuchỉtríchmộttrongnhữngnhàsoạnnhạcvìsựchuẩnbịkémcỏitrongbàiquốccacủaôngta.Sợphátcuồnglên,ngườinàythúnhậnrằngôngtađãsửdụngmộtngườicảibiênkhôngthựchiệntốtcôngviệccủamình.Ởđây,ông tađã tựđàonhiềucáihuyệt: rõ ràng,ngườicảibiên tộinghiệpđócó thểbịgọi lên làmviệc.Nhàsoạnnhạcchịu tráchnhiệmchoviệc thuêmướn này, và ông ta cũng phải trả giá cho lầm lỗi đó.Thế cònnhữngnhàsoạnnhạckhác,kểcảShostakovich?Stalincóthểkhôngthươngxótmộtkhiôngtangửithấymùisợhãi.Shostakovichđãngheđủ:Thật lànguxuẩnkhiđổ lỗi chongười cảibiên,ôngnói,mộtkẻgầnnhưchỉtuântheocácđơnđặthàng.Rồiôngđộtnhiênhướngcuộcđốithoạisangmộtchủđềkhác–Mộtnhàsoạnnhạccóthểdùng

dànnhạccủachínhmìnhkhông?Stalinđãnghĩgìvềvấnđềnày?Luônluônnônnóngchứngtỏsựthànhthạocủamình,Stalinđãcắnmồicâu.Giâyphútnguy hiểm đã trôi qua. Shostakovich duy trì sự minh mẫn của ông bằngnhiềucách.Trướchết,thayvìđểchoStalinđedọamình,ôngtựbuộcmìnhnhìnconngườiđónhưchínhbảnthânôngta:lùn,mập,xấuxí,khôngcótrítưởngtượng.Cáinhìndữtợnnổitiếngcủanhàđộctàinàychỉlàmộttròbịpbợm, một dấu hiệu của sự không an toàn của chính ông ta. Thứ hai,Shostakovich ngước lên nhìnStalin, nói chuyệnvới ông tamột cách bìnhthườngvà thẳng thắn.Bằng tháiđộvàgiọngnóicủamình,nhàsoạnnhạcchothấyôngkhôngbịđedọa.Stalinđãchánngấysựsợhãi.Nếubạnkhôngtỏrahiếuthắnghaytrơtráovàkhôngtỏvẻsợhãi,nóichungôngtasẽđểchobạnyên.Cáchthứccơbảnđểkhôngbịđedọalàthuyếtphụcchínhmìnhrằng cá nhânmà bạn đang đốimặt chỉ làmột sinh vật hữu tử đơn thuần,chẳngkhácchibạn–điềumàtrênthựctếlàsựthật.Hãynhìnvàocánhânđóchứkhôngphảivàohuyềnthoại.Hãyhìnhdungôngtahaybàtanhưmộtđứa trẻ con, nhưmột người nào đó đang chơi trò đánh đố với những thứkhôngantoàn.Việccắtgiảmngườikhácxuốngđúngvớitầmvóccủahọsẽgiúpbạngiữđượccânbằngtinhthần.Pháttriểntrựcgiác“Fingerspitzengefuhl”củabạn.Sựminhmẫnkhôngchỉphụthuộcvàokhảnăngtinhthầnđểtìmđếnsựtrợgiúpcủachínhbạnmàcònphụthuộcvàotốcđộphảnứngcủabạn.Việcchờchotớingàyhômsauđểsuynghĩvềhànhđộngđúngcầnthựchiệnchẳngcóíchgìchobạncả.“Tốcđộ”ởđâycónghĩalàphảnứngvớicáctìnhhuốngvớisựnhanhnhẹnvàcácquyếtđịnhxảyratrongchớpmắt.Khảnăngnàythôngthườngđượcxem như là một kiểu trực giác, cái mà người Đức gọi là“Fingerspitzengefuhl”(cảmgiácđầungóntay).ErwinRommelngườiđãchỉhuychiếndịchxethiếtgiápĐứcởBắcPhitrongThếchiếnII,cómộtcảmgiác đầu ngón tay rất nhạybén.Ông có thể cảmnhận đượckhi nào quânĐồngminhsẽtấncôngvàtừhướngnào.Khichọnmộttuyếnđểtiếnquân,ôngcómộtcảmgiácsiêuphàmđốivớiyếuđiểmcủakẻđịch;khikhởiđầumột trậnđánh,ôngcó thểcảmnhậnrachiến lượccủakẻ thù trướckhinóđượctriểnkhai.Vớibinhlính,Rommeldườngnhưcómộttàinăngthiênphúđốivớichiếntranh,vàôngcómộtđầuóclinhhoạthơnnhiềungười.NhưngRommelcũngđãlàmnhữngđiềuđểnângcaosựnhanhnhạycủamình,nhữngđiềucủngcốcảmgiáccủaôngđốivớitrậnchiến.Đầutiên,ôngđọcnhữngthôngtinvềkẻthù–từnhữngchitiếtvềvũkhítrangbịchotớinhữngđặcđiểmtinhthầncủaviêntướngđốiphương.Thứhai,ôngtựbiếnmìnhthànhmộtchuyêngiatrongkỹthuậtxethiếtgiáp,đểôngcóthểtậndụngtốiđakhítàicủamình.Thứba,ôngkhôngchỉghinhớnhữngbảnđồcủavùngBắcPhimàcònbaybêntrênnó,vớinguycơrấtcao,đểquansátở tầmrộngvàxavùngchiến

địa.Cuốicùng,ôngcánhânhóamốiquanhệgiữaôngvàbinhsĩ.Ôngluônluôncómộtcảmnhậnvềtinhthầncủahọvàbiếtchínhxácôngcóthểmongchờđiềugìởhọ.Rommelkhôngchỉnghiêncứubinhsĩ,xetăng,địahìnhvàkẻthùcủamình–ôngcònluồnvàobêntronglớpdacủahọ,thấuhiểucáitinh thần tạonênsinhkhícủahọ.Khiđãcảmnhậnđượcnhữngđiềunày,trongchiếncuộcôngđivàomộttrạngtháitinhthầnmangtínhchấtvôthứcvềhoàncảnh.Toànbộnhữnggìsắpdiễnranằmtrongmáucủaông,ởđầungón taycủaông.Ông tacó trựcgiácFingerspitzengefuhl.Dùbạn cóhaykhôngcókhảnăngcủaRommel,cónhiềuđiềubạncóthểlàmđểgiúpbạnphảnứngnhanhhơnvàđưa tớicảmgiáccó tính trựcgiácmà loàivật thủđắc.Kiến thức sâuvềđịahình sẽchophépbạn tiếnhành thông tinnhanhhơnkẻthù,mộtlợiđiểmtolớn.Cảmnhậnđượctinhthầncủangườivàvậtchất,suynghĩsâuvàođóthayvìchỉnhìntừbênngoài,sẽgiúpbạncómộtkhungtâmtríkhác,ítýthứcvàsứcéplớn,nhưngnhiềuvôthứcvàtrựcgiáchơn.Hãylàmchotâmtríbạncóthóiquenranhữngquyếtđịnhnhanhnhưchớp,tinchắcvàocảmgiácđầungóntaycủabạn.Tâmtrícủabạnsẽtiếntriểntheomộtdạngchiếntranhchớpnhoángvềmặttâmthần,vượtquađốithủcủabạntrướckhihọnhậnracáigì tấncônghọ.Cuốicùng,đừngnghĩrằngsựminhmẫnlàmộtphẩmchấtchỉhữudụngtrongnhữngthờikỳthùđịch,mộtcáigìđểmởhaytắtkhibạncầntớinó.Hãynuôidưỡngnónhưmộtđiềukiệnhàngngày.Sự tự tin, sựkhôngbiếtsợ,vàsự trôngcậyvàochínhmình làcầnyếu trong thờibìnhcũngnhư trong thờichiến.FranklinDelanoRooseveltchothấysựngoancườngtinhthầntolớnvàsựthanhnhãbêndướiáplựccủaôngkhôngchỉtrongnhữngcuộckhủnghoảngcủathờikỳĐạisuythoáivàThếchiếnIImàcảtrongnhữngtìnhhuốngđờithường–trongsinhhoạtgiađình,trongviệcxửtrívớivănphòngchínhphủ,vớithânthểbịtànphábởibệnhbạiliệtcủachínhông.Bạncàngthànhđạttrongtròchơichiếntranh,bộkhungtâmtríchiếnbinhcủabạncàngcóíchchobạntrongcuộcsốnghàngngày.Khimộtcơnkhủnghoảngđến, tâm tríbạnsẽbìnhtĩnhvàchuẩnbịsẵnsàng.Khisựminhmẫntrởthànhmộtthóiquen,nókhôngbaogiờtừbỏbạn.

Conngườitậptrungcósựphánxétbìnhthản,khôngđịnhkiến.Anhtabiếtđiềugìquantrọng,điềugìkhôngquantrọng.Anhtanhìnthựctạimộtcáchthanhthảnvàvớisựsuyxétvôtưduytrìcảmgiáccủaanhtavềsựcânđối,Haranoaruhito[conngườitậptrung],đốidiệnvớicuộcđờimộtcáchthảnnhiên,lặnglẽ,sẵnsàngchomọichuyện…Khôngcógìlàmanhtaphiềnmuộn.Nếuđộtnhiênlửabùnglênvàmọingườibắtđầulahéttrongcơnhoảngloạn[anhta]lặnglẽthựchiệnngaylậptứccôngviệchợplý;anhtaxácđịnhhướnggió,cứunhữnggìquantrọngnhất,xịtnướcvàxửsựmộtcáchthứcmàviệccứuhỏađòihỏi.Haruno

naihito làphảnnghĩacủatấtcảnhữngđiềunày.Haranonaihitoápdụngchomộtngườikhôngcóxétđoánbình thản.Anh ta thiếusựcânnhắc,vốnphảilàbảntínhthứhai.Dođóanhtaphảnứngmộtcáchlungtungvàchủquan,độcđoánvàgàndở.Anhtakhôngthểphânbiệtgiữacáiquantrọngvàkhôngquantrọng,chủyếuvàthứyếu.Phánxétcủaanhtakhôngdựatrênnhữngsựkiệnmàdựatrênnhữngđiềukiệnnhấtthờivàcácnềntảngcótínhchủquan,nhưtâmtrạng,ýthíchvừanảyra,“sựkíchđộng”.Haranonaihitodễbịgiậtmình,căngthẳng,khôngphảivìanhtađặcbiệtnhạycảmmàvìanhtathiếucáitrụcnộihàmcóthểngănanhtavăngrakhỏi trungtâmvàchophépanhtaxửtrícáctìnhhuốngmộtcách thực tế…Hara (trung tâm, bụng) chỉ có tính chất bẩmsinhởmứcđộthấp.Trênhết,nólàkếtquảcủasựtựrènluyệnkiêntrìvàtínhkỷluật.Trongthựctếlàthànhquảcủasựpháttriểncótínhcáthể,đầytráchnhiệm.ĐólàcáimàmộtngườiNhậtmuốnnóiđếnkhianhtanóivềHaranodekitahito,anhtađãtrưởngthành.Nếusựpháttriểnnàykhôngdiễnra,chúngtacóHaranodekitainaihito,kẻvẫncònnonnớtchưatrưởngthành.NgườiNhậtcũngnói:“Haranodekitainaihitowahitonouenitatsukotogadekinai”:ngườichưahoànthànhharacủamìnhthìkhôngthểlãnhđạongườikhác.Hara:TrọngTâmCơBản,KarifriedGrafvonDurckheim,1962

Hìnhảnh:Gió.Sựcuốntrôicủanhữngsựkiệnbấtngờ,nhữngngờvựcvànhữngchỉtríchcủanhữngngườiquanhbạn,giốngnhưnhữngcơngiódữởbiểnkhơi.Nócóthểđếntừbấtcứđiểmnàocủachiếclabàn,vàkhôngcónơinàođể trốn thoát khỏinó, khôngcó cáchnàođểbiết trướcnó sẽ tấncôngvàolúcnàovàtheohướngnào.Thayđổihướngtheomỗicơngióchỉnémbạnvàolòngbiển.Ngườiphicônggiỏikhôngmấtthờigianđểloâuvềcáimàhọkhôngkiểmsoátđược.Họtậptrungvàochínhmình,kỹnăngvàsựkhéoléocủađôitay,vàolộtrìnhmàhọđãvạchravàquyếttâmtớisânbaycủahọ,mặcchođiềugìcóthểxảyra.

Tưliệu:Mộtphần lớncủa lòngcanđảm làsựcanđảmcủađiềuđã thựchiệntrướcđó.

RaiphWaldoEmerson(1803-82)

HOÁNVỊ

Đánhmấtsựminhmẫncủabạnkhôngbaogiờlàđiềutốt,nhưngbạncóthểsửdụngnhữnggiâyphútkhiđangởdướimốiđedọađóđểbiếtcáchhànhđộngrasaotrongtươnglai.Bạnphảitìmramộtcáchthứcđểđặtchínhmìnhvàogiữatrậnchiến,rồitựquansátmìnhtronghànhđộng.Hãytìmranhững

yếuđiểmcủabạn,vànghĩvềcáchlàmthếnàođểbùđắpchochúng.Nhữngngười chưa bao giờ đánhmất sựminhmẫn thật sự nằm trong vòng nguyhiểm:mộtngàynàođóhọsẽbị làmchokinhngạc,vàcúngãsẽnặngnề.Mọitướnglĩnhvĩđại,từJuliusCaesarchotớiPatton,ởmộtthờiđiểmnàođócũngđãmấttinhthầnvàđãtrởnênmạnhmẽhơnđểcólạinó.Càngđánhmấtcânbằngcủamình,bạncànghiểucáchlàmthếnàođểtựđiềuchỉnhbảnthânchođúng.Bạnkhôngmuốnđánhmất sựminhmẫn trongnhững tìnhhuốngquantrọngthenchốt,nhưngmộtđườnglốikhônngoanlàtìmracáchđểkẻthùcủabạncũngmấtsángsuốt.Hãynắmlấycáiđãkhiếnbạnmấtcânbằngvàbắthọphảigánhchịunó.Buộchọphảihànhđộngtrướckhihọsẵnsàng.Làmchohọkinhngạc–khôngcógìkhóxửtríhơnlàsựbấtngờcầnhànhđộng.Tìmranhượcđiểmcủahọ,cáilàmchohọcảmxúc,vàtraochohọmộtliềugấpđôithứđó.Càngkhiếnchohọxúcđộng,bạncàngđẩyhọvăngxakhỏisânthiđấu.

4.TẠOMỘTÝTHỨCVỀSỰKHẨNCẤPVÀTUYỆTVỌNG

CHIẾNLƯỢCĐẤTCHẾT

Bạnlàkẻthùtệnhấtcủachínhbạn,bạnmấtthờigiờquýbáumơmộngvềtương lai thayvìhànhđộngchohiện tại.Dườngnhưvớibạnkhôngcógìkhẩncấp,bạnchỉđặtphânnửatâmtríchoviệcđanglàm.Cáchduynhấtđểthayđổilàthôngquahànhđộngvàáplựcbênngoài.Tựđặtbảnthânvàonhữnghoàncảnhnơibạnphảigặpnguycơkhánhiềunếulãngphíthờigiờhaynguồnlực–nếubạnkhôngthểchịunổisựthấtbại,bạnsẽkhôngthấtbại.Cắtđứtnhữngmốiliênhệvớiquákhứ;tiếnvàonhữnglãnhvựcchưatừngbiết,nơibạnphảidựavàotríthôngminhvànguồnnănglượngcủabạnđểvượtqua.Đặtbảnthânvào“đấtchết”,nơi lưngbạntựavàotườngvàbạnphảichiếnđấunhưđiênđểsốngcòn.

Cortésđãchođánhchìmtấtcảmườichiếcthuyền.ChắcchắnlàCubavẫncònởđó,giữabiểnkhơixanhthẳm,vớinhữngnôngtrại,nhữngconbò và những người Da đỏ đã thuần hóa; nhưng con đường về Cubakhôngcònbăngquanhữngđợtsóngxanhngậpnắng,đuđưatrongsựlườinhác,êmđềm,khônghềbiếttớinguyhiểmvànỗlực;nóbăngquaMotecucuma,bịcai trịbởi thủđoạn,bởisứcmạnh,hoặccảhai;băngquamộtbiểnngườiDađỏhiếuchiến,nhữngkẻănthịttùnhâncủahọvàđeonhững tấmdangườinhư lànhữngchiến tích; vớimộtnhát rìu từbàntayđiêuluyệncủatùtrưởngcủahọ,nămtrămngườimấttíchsẽtrôirakhỏinhữngkýứcvàhyvọngnốikếtlinhhồnhọvớihònđảoquênhà;vớimộtnhátrìu,lưnghọtrởthànhkhôhéovàmấthếtmọicảmgiácvềcuộcsống.Từgiờtrởđi,đốivớihọ,tấtcảcuộcđờiởphíatrước,hướngvềnhữngđỉnhnúicaobịcấmngănmọclênsừngsữngởchântrờinhưthếngănchậnmọisựxâmnhậpvàocáimàgiờđâykhôngchỉ làkhátvọngcủahọ,màcònlàmụctiêukhảdĩduynhấtcủahọ—Mexico,bíẩnvàhùngmạnh,nằmsaunhữngbộlạcnghịchthù.HernánCortés:KẻChinhPhụcMexicoSalvadordeMadariaga,1942

CHIẾNTHUẬTKHÔNGCÒNĐƯỜNGQUAYLẠI

Năm1504,mộtchàngtraiTâyBanNhamườichíntuổiđầythamvọngtênlàHernánCortésbỏhọcngànhluậtvàlêntàuđitìmnhữngthuộcđịachođấtnướcmìnhởTânthếgiới.DừngchânlầnđầuởSantoDomingo(quầnđảongàynaybaogồmHaiti vàCộnghòaDominica), rồiởCuba, sauđó, anh

nghenóivềmộtvùngđấtởphíatâygọilàMexico–mộtđếquốcđầyvàngdongườiAztecthốngtrị,vớithủphủvùngcaotránglệTenochtitlán.Từđótrởđi,Cortéschỉcómộtýnghĩ:mộtngàynàođóanhsẽchinhphụcvàđịnhcư trênđấtMexico.Trênmườinămkế tiếp,Cortéschậmrãivươn lêncaodầntrongcấpbậc,cuốicùngtrởthànhbíthưcủaThốngđốcTâyBanNhaởCubavàrồi thủquỹcủanhàvuaởhònđảođó.Dùvậy, trongtâmtríanh,anh chỉ đơngiản đặt cược cho thời gian củamình.Anhnhẫnnại chờđợitrongkhiTâyBanNhacửnhữngngườikháctớiMexico,nhiềungườitrongsốhọkhôngbaogiờquayvềnữa.Cuối cùng, năm 1518, Thống đốc Cuba, Diego de Valázquez, chỉ địnhCortéslàmtrưởngđoànmộtđoànthámhiểmđểkhámpháđiềugìđãxảyrachonhữngnhàthámhiểmtrướcđó,tìmkiếmvàng,vàđặtnềnmóngchosựthốngtrịcủaTâyBanNha.Tuynhiên,Valázquezmuốntựmìnhthựchiệnviệccaitrịtrongtươnglaiđó,vìthếchuyếnthámhiểmnàyôngtacầnmộtngườicóthểkiểmsoátđược.ChẳngbaolâuôngtatrởnênngờvựcCortés–ngườinày thôngminh, có lẽquáđỗi thôngminhnữa.Có lệnh truyềnchoCortés rằng thống đốc đã nghĩ lại về việc cử ông tớiMexico.Quyết địnhkhôngchoValázquezcóthờigiannuôidưỡngmốinghingờ,CortéstìmcáchlẩntrốnkhỏiCubavàogiữađêmvớimườimộtchiếctàu.Ôngsẽtựmìnhlýgiảivớiviênthốngđốcsau.Đoàn thám hiểm đổ bộ lên bờ biển phía đôngMexico vào tháng 3/1519.Trongvàithángkếtiếp,Cortésđưakếhoạchcủamìnhvàohànhđộng–tìmrathịtrấnVeracruz,kếtđồngminhvớinhữngbộlạcđịaphươngcămghétngườiAztec.Kinhđôcủaôngtanằmcáchkhoảng250dặmAnhvềphíatây.NhưngcómộtvấnđềgâykhókhănchonhàthựcdânTâyBanNha:trongsố500binhsĩđãcùngônglêntàutừCubacómộtnhómngườidoValázquezbốtrílàmgiánđiệpvàgâykhókhănchoôngnếuôngvượtquáthẩmquyềncủamình.NhữngngườitrungthànhvớiValázqueznàytốcáoCortésvềviệcquản lý tồi sốvàngmàông thu thậpđược,vàkhiviệcôngdựđịnhchinhphụcMexicotrởnênrõràng,họtungtinđồnrằngôngbịmấttrí–mộtcáobuộchoàntoànthuyếtphụcđốivớimộtngườidựđịnhdẫn500ngườichốnglạinửatriệungườiAztec–nhữngchiếnbinhdữtợnnghenóitừngănthịttùnhâncủahọvàđeonhữngtấmdanhưlànhữngchiếntích.MộtngườicólýtrísẽmangsốvàngđãthuđượcquayvềCuba,vàsẽquaylạiđósauvớimộtđộiquânhùnghậu.Vìsaophảiởlạivùngđấtbịngăncấmnày,vớinhữngchứngbệnhvàsựthiếuthốntiệnnghi,vìquânsốcủahọvượtquálượnghậucần?VìsaokhôngvềCuba,quay lạiquênhà,nơinhữngnông trại,nhữngngườivợvàcuộcđờitốtđẹpđangchờđợihọ?Cortéslàmđiềumàôngcóthểlàmvớinhữngkẻquấyrốinày,đútlótchomột số, làm ngơmột số khác.Đồng thời, ông làm việc để xây dựngmốiquanhệtốtvớisốthuộccấpcònlạiđểnhữngkẻhaycàunhàukhôngthểgây

tổnhại.Mọiviệcdườngnhưtốtđẹpchotớiđêm30tháng7,khiCortésbịđánh thứcbởimột thủy thủTâyBanNha.Anh taxin tha thứvà thúnhậnrằnganhtađãgianhậpmộtnhómđểđánhcắpmộtcontàuvàngayđêmđósẽquayvềCuba.Nhữngkẻâmmưusẽbáocáo lạivớiValázquezvềmụcđíchmuốntựmìnhchinhphụcMexicocủaCortés.

Việc tưduyvềcáichếtkhông thể tránhkhỏinênđược thựchiệnhàngngày.Mỗingày,khithânthểvàtâmtríanbình,ngườitacóthểsuytưvềviệcbịxétoạtrabởinhữngmũitên,nhữngkhẩusúng,nhữngngọnlaovànhữnglưỡikiếm,bịcuốnđixabởinhữnglượnsóngcồn,bịnémvàogiữamộtđống lửa to,bịsétđánh,bịchếtvìđộngđất,bịrơi từnhữngváchnúicaohàngngànmét,chếtvìbệnhtậthaymổbụngtựsáttheocáichếtcủachủnhân.Vàmỗingày,khôngbỏlỡ,ngườitanêntựxemnhưbảnthânmìnhđãchết.Hagakure: Cuốn Sách Về Samurai, Yamamoto Tsunetomo, 1659 –1720

Cortés thấyrằngđâylà thờiđiểmquyếtđịnhcủađoànthámhiểm.Ôngcóthểdễdàngdậptắtâmmưuđó,nhưngrồisẽcónhữngâmmưukhác.Línhcủaôngcónhiềungườithôlỗ,vàđầuóchọđặtvàovàng,Cuba,giađìnhhọ–mọi thứ, trừviệcchiếnđấuvớingườiAztec.Ôngkhông thểchinhphụcmộtđếquốcvớinhữngngườichiarẽvàkhôngđángtincậynhưthế,nhưnglàmcáchnàođểđemtớichohọsứcmạnhvàsựtậptrungchocôngviệctotátmàôngđangđốimặt?Suynghĩkỹcàngrồi,ôngquyếtđịnhhànhđộngnhanhchóng.Ôngtómcổtấtcảnhữngkẻâmmưuvàtreocổhaitênđầusỏ.Kếtiếp,ôngđútlótchocácviênhoatiêuđểkhoétlỗtrênmọiconthuyềnvàrồi thôngbáo rằngnhữngconhàđãănxuyênqua lớpváncủanhữngconthuyền,khiếnchúngkhôngcònvượtbiểnđượcnữa.Vờnhưbuồnphiềnvềtintứcđó,Cortésralệnhnhữnggìcóthểcứuđượcsẽđưalênbờrồichođánhchìmnhữngconthuyền.Nhữngngườihoatiêutuânlệnh,nhưngkhôngđụcđủsốlỗ,vàchỉcónămconthuyềnbịđánhđắm.Câuchuyệnvềnhữngconhàđãđủsức thuyếtphục,vànhữngngười línhchấpnhậntintứcvềnămconthuyềnvớisựthảnnhiên.Nhưngvàingàysau,khicónhiềuthuyềnchìmhơnvàchỉcònmộtchiếctrênmặtnước,họthấyrõlàCortésđã sắpđặtmọiviệc.Khiông triệu tậpmột cuộchọp,họmuốnnổiloạnvàgiếtchếtông.Lúcnàykhôngcó thờigianchosựnhãnhặn.Cortésnóivớinhữngngườicủaông:ôngchịu tráchnhiệmchobiếncốnày,ông thừanhận;ôngđã ralệnhthựchiệnnó,nhưngbâygiờkhôngcònđườngquaylạinữa.Họcóthểtreo cổ ông, nhưng họ bị vây quanh bởi những người Da đỏ thù địch vàkhôngcó thuyền;chia rẽ lẫnnhauvàkhôngcóngười lãnhđạo,họsẽ tiêu

đời.ChọnlựaduynhấtlàtheoôngtớiTenochtitlán.ChỉcóchinhphụcđượcAztec, trở thành lãnh chúa củaMexico, họ mới có thể sống sót quay lạiCuba.ĐểtớiđượcTenochtitlánhọphảichiếnđấuvớicườngđộkinhkhủng.Họphảiđoànkết,bấtkỳchia rẽnàocũngđềudẫn tới thấtbạivàcáichếtkhủngkhiếp.Hoàncảnhrấttuyệtvọng,Cortésđảmbảorẳngôngcóthểđưahọtớichiến thắng.Vìquânsốquá ít,vinhquangvàsựgiàucósẽcàngtolớn.Bấtcứngườinàohènnhátkhôngdámthửtháchcóthểlênconthuyềncònlạiđểquayvề.

Cómộtcáigìđótrongchiếntranhluồnsâuvàobêntrongbạnđếnnỗicái chết thôi trở thànhmột kẻ thù,màđơngiản chỉ làmột thành viênkháctrongtròchơimàbạnkhôngmuốnchấmdứt.ẢoảnhViệtNam,JohnTrotti,USMC,1984

Không ai chấp nhận đề nghị đó, và con thuyền cuối cùng bị đánh chìm.Trongvàithángkếtiếp,CortésduytrìquânđộicủamìnhcáchxaVeracruzvàbờbiển.Sựchúýcủahọ tập trungvàoTenochtitlán, trung tâmcủađếquốcAztec.Nhữngkẻhaycàunhàu,tưlợivàthamlamđềubiếnmất.Hiểurõhoàncảnhnguyhiểmcủamình,nhữngngườithựcdânTâyBanNhanàyđãchiếnđấuhếtmình.KhoảnghainămsaukhipháhủynhữngconthuyềnTâyBanNha,vớisựgiúpsứccủacácđồngminhDađỏ,quânđộicủaCortésđãbaovâyTenochtitlánvàxâmchiếmđượcđếquốcAztec.

“Mikhôngcóthờigiờchocuộcbiểudiễnnày,đồngốc”,ôngtanóivớigiọngnghiêmkhắc.“Dùbâygiờmicólàmgì,đâycóthểlàhànhđộngcuốicùngcủamitrêntrầnthế.Cũngcóthểlàtrậnchiếncuốicùngcủami.Khôngcóquyềnnăngnàocóthểđảmbảorằngmisẽsốngthêmmộtphútnữa…”“Nhữnghànhđộngcóquyềnnăng,”ôngtanói,“đặcbiệtkhingườihànhđộngbiếtrằngnhữnghànhđộngnàylàcuộcchiếncuốicùngcủamình.Cómộtniềmhạnhphúcámảnhlạlùngkhihànhđộngvớimộtnhậnthứcđầyđủrằngbấtkểđiềugìngườitathựchiệncóthểlàhànhđộngcuốicủaanhtatrêntrầnthế.Takhuyênminênkiểmđiểmlạiđờimìnhvàđưacáchànhđộngcủamivàoánhsángđó…Tậptrungsựchúýcủamivàosựliênkếtgiữamivàcáichếtcủami,màkhônghốitiếc, buồn rầu hay lo lắng. Tập trung sự chú ý củami vào thực tếmikhôngcònthờigianvàđểchocáchànhđộngcủamitrôichảytheođiềuđó.Hãyđểmỗihànhđộngcủami là trậnchiếncuốicùngcủami trêntrầnthế.Chỉdướinhữngđiềukiệnđó,cáchànhđộngcủamisẽcóquyềnnăngthíchđángcủachúng.Nếukhông,chúngsẽlà,chừngnàomicònsống, những hành động củamột tên nhút nhát.” “Làmột người nhútnhátcókinhkhủnglắmkhông?”“Không.Khôngnếumisẽkhôngchết,

nhưngnếumisắpchếtthìkhôngcóthờigianchosựnhútnhát,đơngiảnlà vì sự nhút nhát khiến mi bám vào một cái gì đó chỉ tổn hại trongnhững ý nghĩ của mi. Nó vỗ về mi trong khi mọi thứ đều lắng đọng,nhưngrồithếgiớiđángsợ,bíẩnsẽmởmiệngnórachomi,giốngnhưnó sẽmởmiệng ra chobất cứmột ai trong chúng ta, và khi ấymi sẽnhậnrarằngnhữngconđườngchắcchắncủamikhôngcógì làchắcchắn.Sựnhútnhátngăncảnkhôngchochúngtakiểmnghiệmvàkhámphásốphậncủachúngtavớitưcáchnhữngconngười.”Hành trình tớiÝ:Những bài học củaDon Juan,CarlosCastaneda,1972

DiễndịchVàođêmcóâmmưu,Cortésđãgấprútsuynghĩ.Nguồngốccủavấnđềmàôngđốimặtlàgì?ĐókhôngphảilànhữngtêngiánđiệpcủaVezláquez,haykẻthùAztec,haynhữngkẻkhôngđángtinđangchốnglạiông.Nguồngốccủavấnđềlànhữngngườitheopheôngvànhữngconthuyềntrênbếncảng.Binh línhcủaôngbịphân tâmvàphân trí.Họsuynghĩvềnhữngđiềusailệch–vợhọ,giấcmơvàngcủahọ,kếhoạchtươnglaicủahọ.Vàophíasautâmtríhọluônluônlàmộtconđườngđểtẩuthoát:nếucuộcxâmlượcnàytrởnêntồitệ,họcóthểvềnhà.NhữngconthuyềntrênbếncảngkhôngchỉlàphươngtiệnvậnchuyểnmàchúngcònđạidiệnchoCuba,sựtựdođểrờibỏnơiđó,khảnăngđểtìmquântiếpviện–rấtnhiềukhảnăng.Đốivớibinhsĩ,nhữngconthuyềnlàmộtchỗtựanương,mộtcáigìđóđểdựavàokhimọisựtrởnêntệhại.KhiCortésđãnhậndiệnđượcvấnđề,giảipháprấtđơngiản:pháhủynhữngconthuyền.Bằngcáchđẩyngườicủaôngvàotuyệtlộ,ôngcóthểkhiếnchohọchiếnđấuvớicườngđộcaonhất.Ýthứcvềsựkhẩncấpđếntừmộtnốikếtmạnhmẽvớihiệntại.Thayvìmơtớiviệcđượcgiảicứuhayhyvọngmộttươnglaitốtđẹphơn,bạnphảiđốidiệnvớivấnđềtrướcmắt.Thấtbạilàdiệtvong.Nhữngngườiđặthoàntoàntâmtrícủamìnhvàovấnđềtứcthờirấtđángsợ;bởivìhọtậptrungrấtdữdội,họcóvẻnhưmạnhmẽhơnchínhbảnthânhọ.Ýthứcvềsựkhẩncấpnhân lêngấpbộisứcmạnhcủahọvàmangđếnchohọđộng lực.Thayvì500người,độtnhiênCortéscómộtlượngquânđộilớnhơnnhiềusaulưngôngta.NhưCortés,bạnphảixácđịnhnguyêndovấnđềcủabạn.Đókhôngphảilàmọingườiquanhbạn;đólàbảnthânbạn,vàtinhthầnmàtừnóbạnđốimặtvới thế giới. Ở phía sau tâm trí bạn, bạn giữ một lối thoát, một chỗ tựanương,mộtcáigìđóđểquayvềkhimọiviệctrởnêntồitệ.Cólẽbạncóthểdựavàomộtquanhệphongphúnàođóđểmuađượclốithoát;cólẽcòncómộtcơmaylớnnàođóởphíachântrời,nhữngtriểnvọngvôhạncủathờigiandườngnhưđangởphíatrướcmặtbạn;cólẽmộtcôngviệcquenthuộc

haymộtquanhệdễchịuluônluônhiệnraởđónếubạnthấtbại.GiốngnhưnhữngbinhsĩcủaCostésxemnhữngconthuyềncủahọnhưlàmộtsựbảohiểm,bạncó thểxemchỗdựanàynhư làmột lờichúcphúc–nhưng trênthựctếnólàmộtlờinguyềnđộcđịa.Nóphâncáchbạn.Bởivìbạnnghĩbạncónhữngchọnlựa,bạnkhôngbaogiờđặttâmtríđủsâuvàomộtviệcđểtiếnhànhnómộtcáchtrọnvẹn,vàbạnkhôngbaogiờhoàntoàncóđượccáimàbạnmuốn.Đôikhibạncầnphảiđánhchìmnhữngconthuyềncủabạn,thiêurụichúngđi,vàđểlạichobạnmộtchọnlựaduynhất:thànhcônghaythấtbại.Hãylàmchoviệcthiêurụinhữngconthuyềncủabạncàngkhảthicàngtốt–rờikhỏitấmlướiantoàncủabạn.Đôikhibạnphảitrởnêntuyệtvọngchútítđểđitớibấtkỳnơiđâu.

Nhữngvịchỉhuyquânđộicổđại–nhữngkẻbiếtrõtácđộngmạnhmẽcủasựkhẩncấp,vàviệcnógợilênởbinhlínhsựdũngcảmcaonhấttừtrongtuyệtvọngrasao–khôngbỏquabấtcứđiềugìđểtạonênmộtáplựcnhưthếtrênbinhlínhcủahọ.

NiccolòMachiavelli(1469–1527)

CHIẾNTHUẬTCÁICHẾTỞGÓTCHÂN

Năm 1845, nhà văn Fyodor Dostoyevsky, khi ấy hai mươi bốn tuổi, làmchấnđộngthếgiớivănchươngvớiviệcxuấtbảncuốntiểuthuyếtđầutay,PoorFolk (Chàng ngốc). Ông trở thànhmột thượng khách của xã hội S.Petersburg.Nhưngdườngnhưcóđiềugìđó trongdanhvọngquásớmcủaônglàmôngthấytrốngvắng.Ônggiạtvàonhữngnhómcựcđoancủanhữngnhàchínhtrịcánhtả,thamdựnhữngcuộchọpcủanhiềunhàxãhộihọcvàcác nhóm cấp tiến.Một trong những nhómnày vây quanh con người đầythuyếtphụcMikhailPetrashevsky.Banămsau,năm1848,cáchmạngnổrakhắp châuÂu. Bị khơi gợi bởi những gì đang xảy ra ở phương Tây, cácnhómngườiNgacấp tiếnnhưnhómcủaPetrashevskybànvềviệcđi theophongtràochungđó.NhưngnhữngngườiđạidiệncủaSahoàngNicholasIđãthâmnhậpvàonhiềunhómtrongsốđó,vàđãcónhữngvănbảnbáocáovềnhữngchuyệnđiênrồđượcthảoluậntạinhàcủaPetrashevky,baogồmnhữngbàn thảo về việc kích độngnôngdân nổi dậy.Dostoyevsky rất thathiếtvớiviệcgiảiphóngnôngnô.Ngày23/4/1849,ôngvàhaimươibathànhviênkháctrongnhómcủaPetrashevskybịbắtgiữ.Sautámthángmònmỏi trongtù,nhữngngười tùđượcđánhthứcvàomộtbuổisánglạnhgiávàđượcbáochobiếtrằnghômnayhọsẽnghetuyênán.Vàithánglưuđàylàhìnhphạtthôngthườngđốivớitộicủahọ,vàhọnghĩ,chẳngbaolâunữasựthửtháchcủahọsẽchấmdứt.Họbịđẩylênnhữngcỗxengựavàđưađiquanhữngconđườngtuyếtphủ

củaSt.Petersburg.Rờinhữngcỗxe,họđivàoquảngtrườngSemyonovskyvàđượcmộtlinhmụcđóntiếp;phíasaulưngôngta,họcóthểthấynhữnghàng binh lính, và sau lưng những người lính là hàng ngàn người chứngkiến.Họ được dẫn tớimột giàn giáo phủ vải đen ở trung tâm của quảngtrường.Ởphíatrướcgiàngiáolàbacâycột,vàởmộtbênlàmộthàngxebòchởnhữngcỗquantài.

Lãnh chúa Naoshige nói, “Đạo của người Samurai là sự tuyệt vọng.Mườingườihoặchơncũngkhôngthểgiếtnổimộtngườinhưthế.Ýthứcthôngthườngsẽkhôngđạt tớinhữngđiềuvĩđại.Chỉđơngiảntrởnênđiêncuồngvàtuyệtvọng.”Hagakure: Cuốn sách của Samurai, Yamamoto Tsunetomo, 1659 –1720

Dostoyevskykhôngtinnổinhữnggìôngnhìnthấy.“Khôngthểcóviệchọtửhình chúng ta,” ông thì thầmvới người đứng cạnh.Họ được đưa tới giàngiáovàxếpthànhhaihàng.Đólàmộtngàylạnhgiákhôngthểtả,vànhữngngườitùchỉmặcnhữngmanháomỏngkhihọbịbắtvàotháng4.Mộthồitrốngnổilên.Mộtviênsĩquantiếnravàtuyênbảnáncủahọ:“Tấtcảnhữngbịcáobịkhéptộiâmmưulậtđổtrậttựquốcgia,dođóbịphạttửhìnhtrướcmột đội chấp pháp bằng súng.”Những người tù không thể nói nên lời vìchoáng váng. Khi viên sĩ quan đọc to tội phạm và các hình phạt,Dostoyevsky thấyông tađangnhìnvàođỉnh thápvàng lấp loángánhmặttrờicủamộtngôinhàthờgầnđó.Nhữngtiasángbiếnmấtkhimộtđámmâybayngangqua,vàmộtýnghĩchợtlướtquađầuông,rằngôngsắpsửabướcvàobóng tốicũngnhanhnhưvậy,vàmãimãi.Độtnhiên,ôngcómộtsuynghĩkhác:“Nếumìnhkhôngchết,nếumìnhkhôngbịgiết,cuộcđờimìnhdườngnhưsẽvôtận,bấtdiệt,mỗiphútlàmộtthếkỷ.Mìnhsẽlưutâmtớimọithứxảyra–mìnhsẽkhônglãngphímộtgiâynàonữa.”Nhữngngười tùđược traochonhữngchiếcáo trùmđầu.Vị linhmụcđọckinhcầunguyệnvànghehọxưngtội.Họchiataynhau.Bangườiđầutiênbịtróivàonhữngchiếccột,vànhữngcáimũtrùmđầuđượckéoquađầuhọ.Dostoyevskyđứngởphíatrước,trongnhómtiếptheo.Nhữngngườilínhgiơsúnglên,nhắmvàomụctiêu–vàđộtnhiênmộtcỗxengựaphivàoquảngtrường.Ngườiđànôngnhảyravớimộtphongthư.Vàogiâyphútcuối,Sahoàngđãgiảmántửhìnhcủahọ.

Từlâungườitađãbiếtrằng,tấtnhiên,mộtngườitrảiquarènluyệnmộtcáchcókỷluật,đãtừbỏbấtkỳmongmuốnhayhyvọngsốngsótnàovàchỉcómộtmụcđích–hủydiệtkẻthù–cóthểlàmộtđốithủđánggờmvàmộtđấusĩthậtsựkinhkhủng,khôngbaogiờyêucầuhaybanbốbất

kỳmộtsựthachếtnàomộtkhivũkhícủayđãtuốtrakhỏivỏ.Theocáchnày,mộtngườicóvẻbìnhthường,doáplựccủahoàncảnhhơnlànghềnghiệp của y, bị đặt vào thế phải cómột chọn lựa tuyệt vọng, có thểchứngtỏsựnguyhiểm,thậmchíđốivớimộtkiếmsĩbậcthầy.Mộttìnhtiếtnổitiếng,vídụ,liênquantớimộtvịsưphụvềkiếmthuậtđượcmộtthượngcấpyêucầuphảigiaonộpmộttênhầucậnđãmắcmộttộiđángchết.Vịthầynày,muốnkiểmtralýthuyếtcủaôngta,liênquantớinănglực của điều kiện đómà chúng ta thường gọi là “sự tuyệt vọng”, đãtháchđấuvớikẻxấusố.Biếtrấtrõhìnhphạtđốivớiylàkhôngthểhủybỏ,tênhầucậnkhôngcònquantâmtớiviệcnàyhayviệckhác,vàtrậnđấutayđôitiếpđóđãchứngminhrằngngaycảmộtkiếmsĩtàigiỏivàmộtvịsưphụvềkiếmthuậtcũnggặpkhókhăn lớnkhiđươngđầuvớimộtkẻ,vìđãchấpnhậncáichếtđươngnhiêncủamình,có thểđạt tớigiớihạn(vàthậmchívượtkhỏi)trongchiếnlượccủay,khônghềcómộtchútdodựhayxaolãngsựchúý.Tênhầucận,trênthựctế,chiếnđấunhưmộtkẻbịquỷám,épngườichủcủamìnhlùilạichotớikhilưngôngtagầnnhưápsáttường.Cuốicùng,vịsưphụđãhạgụcyvớimộtnỗlựccuốicùng,ởkhíacạnhnàysựtuyệtvọngcủachínhvịsựphụđãmanglạisựkếthợptoàndiệnlòngdũngcảm,kỹnăngvàquyếttâmcủaôngta.NhữngbímậtcủacácSamurai,AdeleWestbrook,1973

Sauđó,cũngtrongbuổisángấy,Dostoyevskyđượctuyênánmới:bốnnămlaodịchkhổsaiởSiberia,theochếđộquânđội.Hầunhưkhôngbịtácđộnggì,hômđó,ôngviếtchongườianh:“Khitôinhìnlạiquákhứvàsuynghĩvềtấtcảquãngthờigiantôiđãlãngphítrongsailầmvàlườinhác...khiđótimtôirỉmáu.Cuộcsốnglàmộttặngvật...mỗiphútcóthểlàmộtnguồnhạnhphúcbấttận!Giámàtuổitrẻbiếtđược!Giờđâyđờitôisẽthayđổi;giờđâytôisẽtáisinh.”Vàingàysau,nhữngchiếccùmnặnggần5kgđượclồngvàotayvàchâncủaDostoyevsky–chúngsẽnằmởđósuốthạntùcủaông–vàôngđượcđưatớiSiberiabằngxebò.Trongbốnnămtiếptheo,ônggánhchịunhiềuđiềukiệntùtộikhắcnghiệtnhất.Khôngđượcphépviết,ôngviếttiểuthuyếttrongđầu,ghinhớchúng.Cuốicùng,năm1857,vẫnđangphụcvụchoquânđộitrongthờihạntù,ôngđượcchophépbắttayvàoviết tácphẩm.Trongkhitrướckiaôngtừngkhổsởvớitừngtrang,mấtcảnửangàynghĩngợi,nayôngviếtvà viết mãi. Những bạn bè thường thấy ông đi bộ qua những con đườngthành phố St. Petersburg, lẩm bẩm nhữngmẩu đối thoại với chínhmình,chìmvàocácnhânvậtvàcốt truyện.Khẩuhiệumớicủaônglà:“Cốhoànthànhđượccàngnhiềucàngtốttrongthờigianngắnnhất.”Mộtsốngườitiếcchothờigianôngởtù.Điềuđólàmôngnổigiận;ôngrấtbiếtơntrảinghiệmnàyvàkhônghềthấycayđắng.Ôngcảmthấy,khôngcócáingàytháng12

năm1849đó,hẳnôngđãlãngphíthờigian.Chotớikhiquađờinăm1881,ôngtiếp tụcviếtvớimột tốcđộđiêncuồng, tungrahếtcuốnnàytớicuốnkhác–Tộiácvàtrừngphạt,Nhữngngườiquỷám,AnhemnhàKaramazov–nhưthểmỗitiểuthuyếtđólàtácphẩmcuốicủaông.DiễndịchSahoàngđãquyếtđịnhphạtnhómcấptiếnPetrashevskyhìnhphạtkhổsaingaysaukhihọbịbắt.Nhưngôngmuốndạychohọmộtbàihọcácnghiệthơn,vìthế,ôngđãhìnhdungrahoạtcảnhkhủngkhiếpcủaántửhình,vớimọichitiết–vịlinhmục,nhữngcáimũtrùmđầu,nhữngcỗquantài,lệnhân xá ở giây phút cuối. Điều này, ông ta nghĩ, sẽ thật sự giúp họ nhúnnhườnghơnvàlàmchohọbẽmặt.Trênthựctế,mộtvàitùnhânđãtrởthànhmất trí với những sự kiện ngày hôm đó. Nhưng ảnh hưởngđối vớiDostoyevskythìkhác:ôngđãbuồnphiềnsuốtnhiềunămvớimộtcảmgiácmấtmát,langthangvôđịnh,khôngbiếtdùngthờigianđểlàmgì.Mộtconngườicựckỳnhạycảm.Ôngđãthậtsựcảmthấycáichếtcủachínhônghằnsâutrênxươngthịtvàongàyhômđó.Vàôngđãtrảinghiệmsự“ânxá”nàynhưmộtsựtáisinh.Tácđộngnàylàvĩnhviễn.Suốtphầnđờicònlại,Dostoyevskythườngquayvềvớingàyhômđómộtcáchýthức,nhớlạilờitựnguyệnsẽkhôngbaogiờlãngphímộtphútgiâynàonữacủamình.Hoặc,nếuôngthấy trởnênquáthoảimái annhàn,ông thường tớimột sòngbạcvàchơihết sạch tiền.Sựnghèotúngvànợnầnđốivớiônglàmộtcáichếtbiểutrưng,némôngtrởvềsựhưvônếucócủađờiông.Dù trong trườnghợpnào,ông lạiphảiviết,khôngphảitheocáchviếtcủanhữngtiểuthuyếtgiakhác–nhưthểnólàmộtnghềnghiệpcó tínhnghệ thuậthơi thúvị,vớimọiniềmvuikèmtheocủanó:phòngkhách,nhữngbàidiễnvănvàcácthứtôđiểmkhác.Dostoyevskyviếtnhưthểđờiôngđangbịđedọa,vớimộtcảmgiáckhẩncấpvànghiêmtrangmãnh liệt.Đốivới chúng ta, cái chết làkhông thểđo lường:nóquámênhmông,quáđángsợ,đếnnỗichúngtasẽlàmhầunhưbấtcứđiềugìđểtránhnghĩtớinó.Xãhộiđượctạorađểlàmchocáichếttrởthànhvôhình,đểgiữnólùixalạinhiềubước.Khoảngcáchđócóvẻcầnthiếtchosựthoảimái của chúng ta, nhưng nó đến vớimột cái giá cao khủng khiếp: sự ảotưởngvềthờigianvôhạn,vàhậuquảlàsựthiếuquantâmtớiđờisốnghàngngày.Chúngtađangchạyxakhỏimộtthựctạivốnđangđốimặtvớitấtcảchúngta.Với tưcáchmộtchiếnbinhtrongđờisống,bạnphảiquayngượcđộnglựcnàylại:khiếnchoviệcnghĩtớicáichếtlàmộtcáigìđókhôngphảiđểlẩntrốnmàđểghìchặtvàolòng.Nhữngthángngàycủabạncóthểđếmđược.Bạnsẽđiquachúngmộtcáchmơmàngvàhờhữnghaybạnsẽsốngvớimộtýthứcvềtínhkhẩncấp?NhữnghoạtcảnhsânkhấukhinhkhủngdomộtSahoàng tạorakhôngcần thiết.Hãy tưởng tượngnóđènặng lênbạn,không

chobạnthoátthân–bởivìkhôngcóviệcthoátthân.Việccảmnhậncáichếtđangởngaygótchânmìnhsẽkhiếnchomọihànhđộngcủabạncụthểhơn,mạnhmẽhơn.Đâycóthểlàlầngieosúcsắccuốicùngcủabạn:hãyđếmđi.

Trongkhibiếtrằngmộtngàynàođóchúngtasẽchết,chúngtanghĩrằngnhữngkẻkhácsẽchếttrướcchúngtavàrằngchúngtasẽlàngườicuốicùnglênđường.Cáichếtdườngnhưcáchquáxa.Đâykhôngphảilàmộtýnghĩnôngcạnhaysao?Nóvôgiátrịvàchỉlàmộttròđùatrongmộtgiấcmơ...Trongchừngmựcnhưthểcáichếtluônởtrướccửanhàmình,ngườitaphảinỗlựcmộtcáchthíchđángvàhànhđộngmộtcáchchóngvánh.

Hagakure:CuốnsáchvềSamurai,YamamotoTsunetomo(1659–1720)


Chúngta thườngcảmthấyhơimấtmát trongcáchànhđộngcủachúngta.Chúngtacóthểlàmđiềunàyđiềunọ–chúngtacónhiềulựachọn,nhưngcóvẻkhôngcólựachọnnàocầnthiết.Sựtựdocủachúngta làmộtgánhnặng–hômnaychúngtasẽlàmgì,chúngtasẽđiđâu?Cáckhuônmẫuvàcôngviệcthườngngàygiúpchúngtatránhđượccảmgiácvôphươnghướng,nhưng luôn luôncómộtýnghĩkhóchịu rằng chúng ta có thểhoàn thànhđược nhiều điều hơn. Chúng ta lãng phí rất nhiều thời gian. Chỉ đôi khichúng ta ý thức về tính khẩn thiết, đa phần thường là đến từ bên ngoài:chúngta tụt lạiphíasautrongcôngviệc,chúngta tìnhcờnhậnlãnhnhiềuhơnmứcchúngtacóthểgiảiquyếttráchnhiệmvềmộtthứgìđólọtvàotaychúngta.Bấygiờmọithứthayđổi;khôngcòntựdonữa.Chúngtaphảilàmđiềunày,chúngtaphảixongđiềunọ.Điềungạcnhiênlàluônluôntatựhỏiđiềunàykhiếnchochúng tacảmthấyphấnchấnhơn,cảmthấysinhđộnghơnđếnmứcnào;lúcnàymọithứtalàmdườngnhưđềucầnthiết.Nhưngcuối cùng chúng ta lại quay về với những khuôn mẫu thông thường củachúng ta.Và khi ý thức vềmột tính khẩn thiết đã ra đi, chúng ta thật sựkhôngbiếtlàmcáchnàođểkéonóquaytrởlại.Nhữngnhàchỉhuyquânsựđãtừngsuynghĩvềvấnđềnàykểtừkhiquânđộitồntại:làmthếnàođểđộngviêncácchiếnsĩ,làmchohọhiếuchiếnhơn,tuyệtvọnghơn?Mộtsốtướnglĩnhđãdựavàotàidiễnthuyếthùnghồnnồngnhiệt,vànhữngaiđặcbiệtgiỏivềkhảnăngnàyđãcómộtsố thànhcông.Nhưngcáchđâyhơnhaingànnăm,chiếnlượcgiaTrungQuốcTônTửđãđiđếnchỗtinrằngviệcnghediễnthuyết,dùcógâyphấnchấnthếnào,vẫnlàmộtkinhnghiệmquá thụđộngđểcómộtảnhhưởng lâudài.Thayvì thế,ôngnóivề“tửđịa”–nơimàmộtđộiquânbịdồngiáplưngvàomộtđịathếnhưmộtngọnnúi,mộtconsông,mộtcánhrừngvàkhôngcònđườngthoát.

Khôngcóđường thoái lui,TônTử lý luận,mộtđộiquânsẽchiếnđấuvớitinh thầncaohơngấpđôihaygấpbasovớiởmột trậnđịamở,bởivìcáichếthiệndiệnngaytừbêntrong.TônTửủnghộviệcchủtâmđưabinhsĩvàotửđịa,đemđếnchohọtìnhtrạngnguykhốnmộtcáchtuyệtvọng,khiếnhọchiếnđấunhưquỷsứ.ĐólàđiềumàCortésđãthựchiệnởMexico,vàđólàconđườngchắcchắnduynhấtđểtạoramộtngọnlửathậtsựtừtrongruột.Thếgiớiđượcđiềuhànhbởisựcầnthiết:mọingườithayđổihànhviứngxửcủamìnhchỉvìhọphảilàmnhưthế.Họsẽchỉcảmthấykhẩnthiếtkhicuộcsốngcủahọdựavàonó.

Thừacơ,họbắtđầuhỏiHànTín.“TheoBinhpháp,khimộtngườichiếnđấuyphảigiữcácngọnđồiởbênphảihaysaulưngmình,vàcácdòngnướcởbêntráihaytrướcmặt.”Họnói…“Thếnhưnghômnayngàiđãralệnhtráingượchẳnchochúngtôi,bàybinhgiáplưngvàoconsông,bảo rằng, ‘Chúng ta sẽ đánh bại kẻ địch và cùngmở tiệc ănmừng!’Chúngtôiđãphảnđốiýkiếnấy,thếnhưngnóđãkếtthúcthắnglợi.Đâylàloạichiếnlượcgì?”“Đâycũnglàbinhpháp.”HànTínđáp.“Chỉvìcácngươikhôngchúýtớimàthôi!”ChẳngphảiBinhphápđãcónói,‘Hãyláihọtớimộtvịtrísinhtửvàhọsẽsốngsótthoátra?’Hơnnữa,takhôngcónhữngđạobinhmàtađãhuấnluyệnvàđiềukhiểntrướcđây,màbuộcphải,nhưngạnngữnói,thunhặtquânởđầuđườngxóchợvàdùnghọvàoviệcbinh.Dướinhữnghoàncảnhnhưthế,nếutakhôngđặthọvàomộttìnhthếtuyệtvọng,nơimỗingườibuộcphảichiếnđấuchosinhmạngcủachínhmình,màchophéphọởnơiantoàn,ắthọđãbỏchạyhếtcả.Vậythìhọcóíchgìchotachứ?”“Thậtthế!”Cácviênphótướngkêulênkhâmphục.“Chúngtôikhônghềnghĩrađiềuđó.”SửKý,TưMãThiên(Khoảng145–85Tr.CN.)

[Tửđịa,hay]Đấtchết–làmộthiệntượngtâmlývượtrakháxabênngoàichiếnđịa:nólàmộttậphợpbấtkỳnhữnghoàncảnhnàomàtrongđóbạncảmthấybạnbịbủavâyvàkhôngcósựchọnlựa.Cómộtáplựcthậtsựởsaulưngbạn,vàbạnkhôngthểthoátlui.Thờigianđangdầnhết.Thấtbại–mộtdạngcáichếtvềmặttinhthần–đangnhìnchòngchọcvàomặtbạn.Bạnphảihànhđộnghoặcgánhchịuhậuquả.Thấuhiểu:chúngtalànhữngsinhvậtcómốiràngbuộcmậtthiếtvớimôitrường–chúngtaphảnứngmộtcáchtựnhiênvớinhữnghoàncảnhvàvớimọingườixungquanh.Nếuhoàncảnhdễdàngvàthoảimái,nếumọingườithânthiệnvànồngấm,sựcăngthẳngtựnhiêncủachúngtasẽgiãnra.Thậmchíchúngtacóthểthấymệtmỏivàchánnản;môitrườngthấtbạitrongviệctháchđốchúngta,dùchúngtacóthểkhôngnhậnranó.Nhưnghãyđặtbạnvàomộthoàncảnhkhókhănhơn–mộtđấtchếtvềmặttâmlý–vàđộnglực

thayđổi.Thânthểbạnphảnứngvớinhữngnguycơbởimộtlànsóngnănglượngtuôntrào;tâmtríbạntậptrung.Sựkhẩnthiếtđangbứcbáchbạn;bạnkhôngđượcphéplãngphíchútthờigiannàonữa.Sửdụnghiệuquảnàymộtcáchchủtâmtrongmọilúc,thựchànhnóvớibảnthânnhưmộtdạngđồnghồbáothức.Nămhànhđộngsauđâyđượcthiếtkếđểđặtbạnvàomộtđấtchếttâmlý.Việcđọcvàsuynghĩvềchúngkhôngcóhiệuquảgìcả;mànhấtthiếtbạnphảithựchành.Chúnglànhữnghìnhthứcáplựcđểápdụngchochínhbạn.Dựavàođiềumàbạnmuốn,mộtcúđấmgâychoángởcườngđộnhẹchoviệcsửdụngthườngxuyênhoặcmộtcúsốcthậtsự,bạncóthểmởcấpđộlênhayxuống.Mứcđộlàtùyởbạn.Đặtcược[gieosúcsắc]mọithứtrongmộtvánduynhất.Năm1937,chàngtraihaimươitámtuổiLyndonB.Johnson–lúcđólàgiámđốccơquanQuản lýThanhniênQuốcgia (NYA)bangTexas–gặpphảimộttìnhthếtiếnthoái lưỡngnan.NghịviênTexasJamesBuchananbịđộttử.TừkhicáccửtriTexastrungthànhcóxuhướngđưanhữngviênchứcvềlạivănphòng,mộtchiếcghếnghịviêncủabangTexaschỉmườinămhoặchaimươi nămmới trống chỗmột lần – và Johnsonmuốn vàoNghị việntrướcnămbamươituổi;anhkhôngthểchờtớimườinăm.NhưnganhcònrấttrẻvàgầnnhưvôdanhởquậncũcủaBuchanan,quậnthứmười.Anhsẽphảiđươngđầuvớicácchínhtrịgianặngkýmàcửtrinhiệtthànhủnghộ.Tại sao phải thửmột điềumà dường như đã được định trước là thất bại?CuộcchạyđuanàykhôngchỉlãngphíthờigianmàcònlàmộtnỗiônhụcnếuJohnsonthuađậm,vàcóthểdậptắtnhữngthamvọngdàihạncủaanh.

Nhữngkhảnăngvôhạnkhôngthíchhợpvớiconngười;nếuchúngtồntại,cuộcđờicủaysẽchỉhòatanvàocõivôbiên.Đểtrởnênmạnhmẽ,cuộcsốngcủamộtconngườicầnnhữnggiớihạnmànóxuấtpháttừbổnphậnvàsựtựnguyệnchấpnhận.Cáthểđạttớiýnghĩanhưlàmộttinhthầntựdochỉbởiviệctựvâyquanhyvớinhữnggiớihạnnàyvàbởiviệctựxácquyếtchomìnhbổnphậncủaylàgì.”KinhDịchTrungQuốc,khoảngthếkỷ8Tr.CN

Johnsoncânnhắctấtcảnhữngđiềunày–rồiquyếtđịnhhànhđộng.Trongvàituầnkếtiếp,anhmởchiếndịchvậnđộngmộtcáchnhiệttình,viếngthămtừngngôilàngvàthịtrấnvensôngcủaquận,bắttaynhữngngườinôngdân,ngồitrongnhữngtiệmthuốcđểgặpmọingười–nhữngkẻchưabaogiờđếngầnđểnóichuyệnvớimộtứngcửviêntrướcđó.Anhđẩymạnhmọimưumẹotrongsách–nhữngcuộcmíttinhvàliênhoanngoàitrờikiểucũ,nhữnglờicổđộngmớilạtrênradio.Anhlàmviệcsuốtngàyđêm,vàcậtlực.Trướckhicuộcđuakếtthúc,Johnsonvàobệnhviệnvìkiệtsứcvàviêmruộtthừa.Nhưng,anhđãthắngcử,thựchiệnmộttrongnhữngcúlậtđổlớnnhấtcủa

lịchsửchínhtrịnướcMỹ.Bằngcáchđặtcượctươnglaicủamìnhtrongmộtván,Johnsonđãđặtmìnhvào hoàn cảnh đất chết. Thân thể và tinh thần của anh đã phản ứng vớinguồnnănglượngmàanhcầnthiết.Thôngthường,chúngtathửquánhiềuviệctrongcùngmộtlúc,chorằngmộttrongsốđósẽđemlạithànhcông–nhưngtrongnhữnghoàncảnhnàytâmtríchúngtabịrốitung,cácnỗlựccủachúngtachỉlơmơnửavời.Tốthơnhếtnắmlấymộttháchthứcgâynảnchí,ngaycảmộttháchthứcmàngườikháccholànguxuẩn.Tươnglaicủachúngta đang nằm trong cuộc; chúng ta không thể thất bại. Và vì thế chúng takhôngthấtbại.Hànhđộngtrướckhibạnsẵnsàng.Năm49Tr.CN.mộtnhómnghịviênLaMã,đồngminhvớiPompeyvàđangesợquyền lựccủaJuliusCaesar,lệnhchomộtvịtướngnàygiảitánquânđộicủaôngtahoặcsẽbịxemlàmộtkẻphảnbộilạichếđộCộnghòa.KhiCaesarnhậnđượcnghịđịnhthưnày,ôngđangởmiềnnamGaul(naylànướcPháp)vớichỉnămngànbinhlính;sốcònlạicủacácbinhđoàncủaôngởcáchxatrênmiềnbắc,nơiôngđangmởchiếndịch.Ôngkhôngcóýđịnhtuântheonghịđịnhthưđó–điềuđókhácnàotựsát–nhưngphảimấtnhiềutuầntrướckhiquânđộicủaôngcóthểđếnvớiông.Khôngmuốnchờđợi,Caesarbảovớicácsĩquancủaông:“Hãygieohạtsúcsắc”,rồiôngvànămngànbinhsĩbăngquaRubicon,consôngđánhdấubiêngiớigiữaGaulvàÝ.DẫnquânvàođấtÝcónghĩalàgâychiếnvớiLaMã.Lúcnàykhôngcònđườngquaylại;màlàchiếnđấuhaylàchết.Caesarbuộcphải tập trungcác lực lượng lại, đểkhông lãngphímộtngườinào,đểhànhđộngthậttốcđộvàđểsángtạocàngnhiềucàngtốt.ÔnghànhquânđếnLaMã.Bằngcáchnắmlấythếchủđộng,ônglàmnhữngnghịviênrunsợ,épPompeyphảibỏtrốn.Chúngtathườngchờđợiquálâuđểhànhđộng,nhấtlàkhikhôngđốimặtvớimộtáplựcbênngoàinào.Đôikhi,hànhđộngtrướckhibạnnghĩbạnđãsẵnsàngthìtốthơn–đểthúcđẩyvấnđềvàbăngquasôngRubicon.Khôngchỉlàmchođốithủkinhngạc,bạncòncóthểsửdụngtốtnhấtcácnguồntiềmnăngcủabạn.Bạnđãracamkếtvàkhôngthểquaytrởlại.Dướiáplực,sựsángtạocủabạnsẽđơmhoakếtquảsumsuê.Hãythườngxuyênlàmviệcnày,bạnsẽpháttriểnkhảnăngsuynghĩvàhànhđộngmaulẹ.Nhúngngườivàonhữngdòngnướcmới.PhimtrườngHollywoodMGMđãđốixử tốtvớiJoanCrawford:nóđãpháthiệnrabà,biếnbà thànhmộingôi sao, tạodựngnênhình ảnh củabà.Dùvậy, vàođầu thậpniên1940,Crawfordđãcóquáđủ.Tấtcảđềuquátiệnnghi;MGMtiếptụcgiữbàtrongmột số vai diễn, nhưng không vai nào có tính thách thức cả.Vì thế, năm1943Crawfordđãlàmđiềukhôngthểtưởngtượngđượclàyêucầucắthợpđồng.Nhưng hậu quả đối vớiCrawford có thể rất kinh khủng; việc tháchthứchệthốngphimtrườngbịxemlàthiếukhônngoan.Thậtsự,lúcđó,khi

kýhợpđồngvớihãngWarnerBrothers,cóthểđoántrướclàbàlạisẽđượcgiaonhữngloạikịchbảnnguxuẩntươngtự.Bàtừchốichúng.Trênbờvựccủaviệcbịsathải,cuốicùngbàtìmravaimàbàđangtìmkiếm:vaichínhtrongphimMildredPierce.Tuynhiên,bàkhôngđượcgiaovai.SắpxếpđểlàmviệcvớiđạodiễnMichaelCurtiz,bàcốtìmcáchđểthayđổiýđịnhcủaôngvàgiànhđượcvaidiễn.Bàđãdiễnmộtvaiđểđời,chiếmđượcgiảiNữdiễnviênxuấtsắcOscar,vàkhôiphụclạisựnghiệpcủamình.

Khinguycơlớnnhất.–Nóhiếmkhibẻgãychânmộtngườinếuanhtanỗlựcđilên–nóthườngxảyranhiềuhơnkhingườitabắtđầuvớlấynhữngthứdễcóvàchọnnhữngconđườngdễđi.”FriedrichNietzsche1844–1900

Chếtkhônglàgìcả,nhưngsốngmàthấtbạilàchếthàngngày.NapoleonBonaparte1769-1821

KhirờikhỏiMGM,Crawfordđãnắmlấymộtcơmaylớn.NếubàthấtbạiởWarner Brothers, sự nghiệp của bà sẽ nhanh chóng kết thúc. NhưngCrawford đã liều lĩnhmột cách thành công. Khi bà bị thách thức, khi bàđứngbênbờvực,bàcháylênvớinguồnnănglượngvàởtrongtrạngtháitốtnhất.NhưCrawford,đôikhibạnphảitựépbuộcmìnhđivàođấtchết–rũbỏnhữngmốiquanhệcũvànhữnghoàncảnhtiệnnghilạiphíasau,cắtnhữngmốidâyvớiquákhứ.Nếubạnkhôngchobảnthânmìnhmộtlốithoátnào,bạnsẽkhiếnchonỗlựcmớicủabạnđạthiệuquả.Việcrờibỏquákhứđểtớinhữnglãnhđịamớicũnggiốngnhưmộtcáichết–vàviệccảmnhậnsựkếtthúcnàysẽlôibạntrởlạicuộcđời.Biếnnó thành“Anhchống lại cả thếgiới”.Sovới nhữngmôn thể thaonhư bóng bầu dục, bóng chày chậm hơn và không có đầu ra cho sự hiếuchiến.Đây làmộtvấnđềđốivới taycầu thủ tấncôngTedWilliam–anhchơihaykhianhnổigiận,khianhcảmthấyanhđangchốnglạicảthếgiới.TạoratâmtrạngnàytrênsânlàmộtđiềukhóđốivớiWilliam,nhưngngaytừrấtsớm,anhkhámpháramộtvũkhíbímật:giớibáochí.Anhtạothànhthóiquenlàmnhụccácphóngviênthểthao,hoặcchỉtừchốikhônghợptácvớihọ,hoặcnặnglờixỉvảhọ.Cáctaynhàbáothôikhôngủnghộmàviếtnhữngbàichỉtríchvềtínhkhícủaanh,đặtdấuhỏivềtàinăngcủaanh,côngbốvềsựgiảmsútnhẹnhấtcủaanhtrongđiểmbìnhquânghibàn.Dùvậy,khibịcácnhàbáophangtớitấp,Williamchơitốtnhất.Anhtiếptụcphákỷlụcghibàn,nhưthểđểchứngminhlàhọđãsai.Năm1957,khiđãtiếnhànhmốihậnsuốtmộtnămdàivớicáctờbáo,cólẽanhđãchơimùabónglớnnhấtcủamìnhvàgiànhđượcdanhhiệucầuthủxuấtsắcởđộtuổibốnmươi.Nhưmộtphóngviênviết:“Sựcămghétdườngnhưđãkíchhoạtcácphảnxạ

củaanhtanhưadrenalinkíchthíchtráitim.Sựthùoánlànhiênliệucủaanhta!”ĐốivớiWilliam,mốithùđốivớigiớibáochívàcôngchúng,làmộtloạiáplựcthườngxuyênmàanhcóthểđọc,nghevàcảmnhận.Họghétanh,họnghingờanh,họmuốnanhthấtbại;anhsẽchỉchohọthấy.Vàanhđãlàmthế.Mộttinhthầnchiếnđấucầnmộtchútbựcmình,mộtcơngiậndữvàcămghétđểtiếpnhiênliệuchonó.Vìthếđừngngồixuốngvàchờmọingườiđểcótinhthầnhiếuchiến;hãykíchthíchvàlàmnótứcđiênlênmộtcáchcốtình.Cảmthấybịdồnvàogóckẹtbởimộtsốđôngngườighétbạn,bạnsẽchiếnđấunhưđiên.Lòngcămghétlàmộtcảmxúcmạnhmẽ.Ghinhớ:trongbấtkỳtrậnđấunào,bạnđangđặttêntuổivàthanhdanhcủamìnhlênđườngvạch;kẻthùcủabạnsẽthưởngthứcsựthấtbạicủabạn.Sửdụngáplựcđóđểlàmchobảnthânchiếnđấungoancườnghơn.Giữchobảnthânluônnăngđộngvàkhôngthỏamãn.Napoleoncónhiềuphẩmchấtkhiếnchoông,có lẽ, trở thànhvị tướng lớnnhất trong lịchsử,nhưngcáinângônglêntớinhữngtầmcaovàgiữôngởđóchínhlànguồnnănglượngvôhạncủaông.Trongnhữngchiếndịchônglàmviệctừ18–14giờmỗingày.Nếucần,ôngsẽđimàkhôngngủsuốtnhiềungày,thếnhưngviệckhôngngủítkhilàmgiảmcáckhảnăngcủaông.Ôngthườnglàmviệctrongbồntắm,ởnhàhát,trongmộtbữatiệctối.Đểmắttớimọichitiếtcủacuộcchiến tranh,ôngcó thểcưỡingựavôsốdặmmàkhôngmệtmỏihaythanphiền.

Ồquývị,đờingườingắnngủi!Đểtrảiquasựngắnngủiđóvềcơbảnlạiquádài.Nếucuộcđờicưỡitrênmặtđồnghồlướtquamộtđiểmnóvẫnkết thúckhichạyhếtmộtgiờ.Vànếuchúngtasống,hãyđểdẫmchânlênnhữngvịvua;nếuchết;hãychếtdũngcảm,nhưnhữngvịhoàngtửchếtcùngchúngta!VuaHenryIV,WilliamShakespeare,1564–1616

Cốnhiên,Napoleoncósứcchịuđựngsiêuphàm,nhưngcònhơn thế:ôngkhôngbao giờ để bản thân ngơi nghỉ, khôngbaogiờ biết thỏamãn.Năm1796,trongvịtríchỉhuyđầutiêncủaông,ôngdẫnquânPhápđếnmộtchiếnthắnglẫylừngởÝ,rồingaylậptứctiếptụcmộtchiếndịchkhác,lầnnàyởAiCập.Ởđó,khôngvuivớicáchthứccuộcchiếndiễnravàvớiviệcthiếumộtquyềnlựcchínhtrịmàôngcảmthấyđangcanthiệpvàosựkiểmsoátcácvấnđềquânsựcủamình,ôngquayvềPhápvàmưuđồ trở thànhmộttổngtài.Đạtđượcđiềunày,ngaylậptứcôngtriểnkhaichiếndịchthứhaiởÝ.Vàôngcứthếtiếptục,đắmchìmvàonhữngcuộcchiếnmới,nhữngtháchthứcmới, đòi hỏi ông phải tập trung nguồn năng lượng vô hạn của chínhmình.Nếuôngkhônggặpkhủnghoảng,ôngsẽlụitàn.Khichúng tamỏimệt, thường làvìchúng tachánnản.Khikhôngcómột

tháchthứcthậtsựnàođốimặtvớichúngta,mộttrạngtháihônmêthểchấtvàtinhthầnxuấthiện.“Đôikhicáichếtchỉđếntừmộtthiếuthốnvềnănglượng.”CólầnNapoleonđãnóithế.Vàsựthiếuthốnnănglượngđếntừsựthiếuthốncáctháchthức,đếnkhichúngtagánhvácnhiềuhơnhoặcíthơnkhảnăngtacó.Hãythửđánhliềuvàthânthểbạn,tâmtríbạnsẽphảnứngvớimộtdòngnănglượngtuôntrào.Đánhliềulàmộtsựthựchànhthườngxuyên;đừngbaogiờđểchobản thânbạnnghỉngơi.Chẳngbao lâu, sốngtrên đất chết sẽ trở thànhmột loại nghiện – bạn sẽ không thể làm gìmàkhôngcónó.Khinhữngngườilínhsốngsótsaumộtcuộcchạmtránsinhtử,họthườngcảmthấymộtsựhồhởimàhọmuốncólạilầnnữa.Cuộcsốngcónhiềuýnghĩahơnkhiđốidiệnvớicáichết.Nhữnghànhđộngliềulĩnhcủabạn, những thách thứcmà bạn vượt qua, giống như những cái chết tượngtrưng,màisắcthêmnhậnthứccủabạnvềcuộcsống.

Tưliệu:Nếuchiếnđấunhanhnhẹn,ngươisẽsốngsót,nếukhông,ngươisẽmạngvong,đógọilà(tử)địa...Đặthọtrongmộtnơikhôngcònnơinàođểđến, và họ sẽ chết trước khi bỏ chạy.Nếuhọ sắp chết ở đó, có gìmàhọkhôngthểlàm?Cácchiếnbinhsẽdùnghếtsứcmạnhcủamình.Mộtkhicácchiếnbinhgặpnguyhiểmlớn,khiđóhọkhôngcònbiếtsợ.Khiởnơikhôngthể đi đâu khác, họ vững vàng kiên định, khi họ đặt hết tâm trí vào cuộcchiến,họgắn liềnvớinó.Nếuhọkhôngcònđường lựachọn,họsẽchiếnđấu.

BinhPháp,TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

Hìnhảnh:Lửa.Bởichínhbảnthânnókhôngcósứcmạnh;nódựavàomôitrườngcủanó.Chonókhôngkhí,gỗkhô,mộtngọngióđểquạtlửabùnglênvà nó có đượcmột động lực khủng khiếp, trở nên nóng hơn, tự nuốt lấychínhnó,ngốntấtcảnhữnggìtrênđườngcủanó.Đừngbaogiờbỏquamộtsứcmạnhnhưthế.

HOÁNVỊ

Nếucảmgiáckhôngcógìđểmấtcóthểthôithúcbạntiếnlên,nócũngcóthểlàmđiềutươngtựđốivớinhữngngườikhác.Bạnphảitránhbấtkỳxungđột nào vớimọi người đang trong vị thế này.Có thể họ đang sống trongnhữngđiềukiệnkinhkhủnghoặc,bởimộtlýdobấtkỳnàođó,đangmuốntựsát;trongbấtkỳtrườnghợpnào,họđangtuyệtvọng,vànhữngconngườituyệtvọngsẽđánhliềumọithứtrongmộttrậnchiến.Điềunàymangtớichohọmột lợi thế lớn lao.Đãbịđánhbạibởihoàncảnh,họkhôngcòngìđểmất.Bạncũngthế.Hãyđểchohọyên.Trái lại, tấncôngnhữngkẻ thùkhi tinh thầncủahọxuống thấpmangđến

chobạnlợithế.Cólẽhọđangchiếnđấuvìmộtnguyêndomàhọbiếtlàbấtcônghaychomộtchỉhuymàhọkhôngkínhtrọng.Hãytìmcáchđểhạthấptinhthầncủahọnhiềuhơnnữa.Cácđoànquânvớitinhthầnthấpsẽmấtcanđảmbởimộtthấtbạinhỏnhất.Mộtsựbiểudươnglựclượngsẽđèbẹptinhthầnchiếnđấucủahọ.Luôncốhạthấpýthứcvềsựcấpthiếtcủađốithủ.Làmchonhữngkẻthùnghĩrằnghọcótấtcảthờigiantrênthếgiới;khibạnđộtnhiênxuấthiệnởbiêngiớicủahọ,họởtrongmộttrạngtháingủmê,vàbạnsẽdễdàngtànpháhọ.Tronglúcbạnđangmàisắctinhthầnchiếnđấucủamình,luônlàmđiềubạncóthểđểlàmcùnnhụttinhthầncủahọ.

PHẦNII.CHIẾNTRANHCÓTỔCHỨC

Cóthểbạncónhữngýtưởngxuấtsắc,cóthểbạncókhảnăngphátminhranhữngchiếnlượcbấtkhảchiếnbại,nhưngnếunhómmàbạnlãnhđạo–vàphụthuộcvàonóđểthựchiệncáckếhoạchcủamình–khôngnhiệttìnhđápứngvàkhôngcótinhthầnsángtạo,vànếucácthànhviêncủanóluônluônđặtcáclịchtrìnhhoạtđộngcủariênghọlêntrướcnhất,cácýtưởngcủabạnsẽchẳngcónghĩalýgì.Bạnphảihọcbàihọccủachiếntranh:chínhcấutrúccủaquânđội–dâychuyềnmệnhlệnhvàmốiquanhệcủacácbộphậnđốivớitổngthể–sẽđemđếnchobạnsứcmạnhchiếnlược.Mụctiêucơbảntrongchiếntranhlàđưatốcđộvàtínhlưuđộngvàochínhcấutrúcquânđộicủabạn.Nghĩalàchỉcómộtquyềnlựcduynhấttrênđỉnh,tránhsựdodựvàlúngtúngcủasựlãnhđạophânquyền.Nghĩalàđemđếnchocácchiếnsĩmộtýthứcvềmụctiêutổngquátđểhoànthànhvàquyềnhạn rộng rãi để hành động đạt tớimục tiêu ấy; thay vì chỉ phản ứng nhưnhữngngườimáy,họcókhảnăngđápứnglạicácsựkiệnởchiếnđịa.Cuốicùng,nócónghĩalànhữngchiếnsĩnăngđộng,sángtạonênmộttinhthầnđồngđộisẽmangđếnchohọmộtxung lượngkhông thểcưỡngkháng lại.Vớinhữngnguồnlựcđượctổchứctheophươngcáchnày,mộtvịtướngcóthể thíchứngvớinhữnghoàncảnhnhanhhơnkẻ thù,chiếmđượcmột lợithếcótínhchấtquyếtđịnh.Môhìnhquânđộinàycókhảnăng thíchứngcựckỳđốivớibấtkỳnhómnào.Nóchỉcómộtđòihỏiđơngiản:trướckhitriểnkhaimộtchiếnlượcvàohànhđộng,hãythấuhiểucấutrúcnhómcủabạn.Bạncóthểluônluônthayđổivàthiếtkếlạinóchothíchhợpvớicácmụcđichcủabạn.Bachươngsauđâysẽgiúpbạntậptrungvàovấnđềcơbảnnàyvàtraochobạnnhữngchọnlựacótínhchiếnlược–nhữngmôhìnhtổchứckhảdĩđểlàmtheo,cũngnhưnhữngsailầmtaihọađểtránhné.

5.TRÁNHNHỮNGCÁIBẪYCỦATƯDUYTHEONHÓM

CHIẾNLƯỢCTƯDUYVÀKIỂMSOÁT

Vấnđề trong việc lãnhđạobất kỳ nhómnào làmọi người đều không thểtránh khỏi có những lịch trình hoạt động riêng của họ.Nếu bạn quá độcđoán,họsẽkhôngbằnglòngbạnvàlặnglẽtìmcáchphảnkháng.Nếubạnquádễdàng,họsẽtrởlạivớisựíchkỷtựnhiêncủahọvàbạnđánhmấtsựkiểmsoát.Bạnphải tạoramộtdâychuyềnmệnhlệnh trongđómọingườikhôngcảmthấybịứcchếbởiảnhhưởngcủabạnnhưngvẫnlàmtheosựchỉđạocủabạn.Hãyđặtmọingườivàođúngvịtrí–nhữngngườiđósẽthựcthitinhthầncủacácýtưởngdobạnđềramàkhôngphảilànhữngngườimáy.Làmchomệnhlệnhcủabạnrõràngvàgâyhưngphấn,tậptrungsựchúývàođộinhóm,chứkhôngphảilàngườilãnhđạo.TạomộtýthứcvềsựthamgianhưngđừngrơivàoTưduytheonhóm–sựphi lýcủaviệcquyếtđịnhtheotậpthể.Làmchobảnthânmìnhtrônggiốngnhưmộtmẫumựccủasựcôngbằng,nhưngđừngbaogiờtừbỏtínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.

Thậtkhácbiệtlàmsaogiữasựcốkếtcủamộtquânđộitậphợpquanhmộtlácờđượcmangvàotrậnchiếntheolệnhcánhâncủamộtvịtướngvàcủamộtlựclượngquânđộiđồngminhmởrộngtới50hay100liênminh,hayngaycảvềnhữngkhíacạnhkháccủachiếntrường!Ởtrườnghợpthứnhất,sựcốkếtởmứcđộmạnhnhấtcủanóvàsựthốngnhấtởmứcđộgầngũinhấtcủanó.Ởtrườnghợpthứchai,sựthốngnhấtquáxarời,thôngthườngbaogồmkhônghơnmộtdựtínhchínhtrịcùngchiasẻ,vàdođóchỉởmứcđộbénhỏvàkhônghoànhảo,trongkhisựcốkếtcủacácbộphậnphầnlớnlàyếuớtvàthườngkhônglàgìngoàimộtảotưởng.Vềchiếntranh,CarlvonClausewitz,1780-1831

DÂYCHUYỀNBỊPHÁVỠ

ThếChiếnIkhởiđầuvàotháng8/1914,vàvàocuốinămđó,khắpMặttrậnphía Tây, quân Pháp và quân Anh bị quân Đức dồn vàomột thế bí chếtngười.Tuyvậy,tronglúcđó,ởMặttrậnphíaĐông,ĐứcđangtấncôngmộtcáchyếuớtquânNga,đồngminhcủaAnhvàPháp.CácchỉhuyquânđộiAnhphảithửmộtchiếnlượcmới,vàkếhoạchcủahọ,đượchậuthuẫnbởiBộ trưởngHải quânAnhWinstonChurchill và những người khác, là tiếnhànhtấncôngvàoGallipoli,mộtbánđảoởeobiểnDardanellescủaThổNhĩ

Kỳ.ThổNhĩKỳlàmộtđồngminhcủaĐức,vàeobiểnDardanelleslàcửangỏđếnConstantinople,thủđôcủaThổNhĩKỳ(hiệnnaylàIstanbul).Nếuquân Đồngminh có thể chiếm được Gallipoli, Constantinople sẽ thất thủtheo,vàThổNhĩKỳphảirờikhỏicuộcchiến.Ngoàira,sửdụngcácđiểmtựaởThổNhĩKỳvàvùngBalkans,quânĐồngminhcóthểtấncôngquânĐức từ phía đông nam, chẻ nhỏ các đội quân của nó và làm suy yếu khảnăngchiếnđấucủanóởMặttrậnphíaTây.HọcũngsẽcóthêmmộttuyếntiếptếthôngthoángtớiNga.ChiếnthắngởGallipolicóthểthayđổicụcdiệncuộcchiến.Kếhoạchđượcthôngqua.Tháng3/1915,TướngIanHamiltonđượcchỉđịnhlàm người chỉ huy chiến dịch, Hamilton, sáumươi hai tuổi, làmột chiếnlượcgiatàibavàmộtvịchỉhuycókinhnghiệm.ÔngvàChurchillcảmthấychắcchắnrằnglựclượngcủahọ,baogồmquânÚcvàNewZealand,cóthểđối chọi với quân Thổ. Mệnh lệnh của Churchill rất đơn giản: chiếmConstantinople.Ôngdànhnhữngchitiếtlạichovịtướng.KếhoạchcủaHamiltonlàđổbộvàobađiểmđầumútởphía tâynamcủabánđảoGallipoli,củngcốcácbãibiểnvàquétlênhướngbắc.Việcđổbộtiếnhànhvàongày27tháng4.Ngaytừđầu,hầunhưmọithứđềusailệch:nhữngtấmbảnđồquânsựkhôngchínhxác,cácđạoquânđổbộsaivị trí,cácbãibiểnquáhẹpsovớidựkiến.Tệhơntấtcả,quânThổkhángcựmộtcáchdữtợnvàhiệuquảkhôngngờ.Vàocuốingàythứnhất,phầnlớntrongsố70.000quânĐồngminhđãđổbộ,nhưnghọkhôngthểtiếnrakhỏicácbãibiển,nơiquânThổghimchặthọ lại trongnhiều tuần.Đólại làmột thếbíkhác;Gallipoliđãtrởthànhmốihọa.Tấtcảdườngnhưđãthấtbại,nhưngvàocuốitháng6,ChurchillthuyếtphụcđượcchínhphủcửthêmnhiềuđạoquânvàHamiltonđềxuấtmộtkếhoạchmới.Ôngtasẽchođổbộ20.000quânởVịnhSuvla,cáchkhoảng20dặmvềphíabắc.Suvlalàmộtmụctiêudễtấncông:nócómộtcảnglớn,địahìnhthấp và bằng phẳng, và chỉ cómột nhómnhỏ quânThổ phòng ngự.Xâmchiếmđượcnơiđó,quânThổsẽbuộcphảichiacắtcácđạoquân,đểquânĐồngminhtựdotiếntớimiềnnam.Thếgọngkềmsẽvỡ,vàGallipolisẽthấtthủ.ĐểchỉhuycuộchànhquânSuvla,HamiltonbuộcphảichấpnhậnmộttướngAnh cao cấp nhất sẵn sàng nhận nhiệm vụ này, Trung tướng FrederickStopford.Dưới ông ta, Thiếu tướng FrederickHammersley sẽ chỉ huy Sưđoànsốmườimột.KhôngaitronghaingườinàylàlựachọnhàngđầucủaHamilton.Stopford,mộtgiảngviênquânsự61tuổi,chưatừngchỉhuycácđạoquântrongchiếntranhvàxemsựoanhtạcbằngpháobinhlàcáchduynhấtđểthắngtrận,ôngcũngđangtrongtìnhtrạngsứckhỏakém.VềphầnHammersley,ôngđãtrảiquamộtcơnđộtquỵthầnkinhvàonămtrước.

Trongchiếntranh,điềuđángquantâmkhôngphảilànhữngconngười,màlàconngười.NapoleonBonaparte,1769-1821

PhongcáchcủaHamilton lànóivớicác sĩquancủaôngvềmụcđíchcủatrậnchiếnsắptớinhưnggiaophótoànbộviệcthựchiệnnóchohọ.Ônglàmộtconngườilịchthiệp,khôngbaogiờlỗmãnghayépbuộc.Vídụ,ởmộttrongnhữngcuộchọpđầutiêncủahọ,Stopfordyêucầucónhữngthayđổitrong các kế hoạch đổ bộ để giảmbớt nguy cơ.Hamilton nhã nhặn chiềutheoôngta.Hamiltoncómộtyêucầu.MộtkhiquânThổbiếtvềviệcđổbộởSuvla,họsẽnhanhchóngchoquântiếpviện.Vậy,ngaykhiquânĐồngminhlênbờ,Hamiltonmuốnhọtiếnquânngaylậptứctớimộtdãyđồisâutrongđấtliềnbốndặm,gọilàTekkeTepe,vàphảitớiđótrướcquânThổ.TừTekkeTepe,quânĐồngminh sẽ chế ngựbánđảo.Mệnh lệnhkhá đơngiản, nhưngđểkhônglàmmấtlòngcácthuộccấp,Hamiltonđãdiễntảnóvớinhữngtừngữphổthôngnhất.Điềucốtyếunhấtlàôngkhôngxácđịnhcụthểkhungthờigian.ÔngđãdiễntảmơhồđếnnỗiStopfordhoàntoàndiễndịchsaiýcủaôngta:thayvìcốgắngtớiTekkeTepe“càngsớmcàngtốt”,Stopfordnghĩrằngôngtanêntiếntớidãyđồi“nếucóthể”.ĐólàmệnhlệnhmàôngtruyềnđạtchoHammersley.VàkhiHammersley,đanglolắngvềtoànchiếndịch,truyềnđạt lại nó cho cácđại tá củaông ta,mệnh lệnhđóđã trởnênkémphầnkhẩncấpvàcònmơhồhơnnữa.Cònnữa,dùchiềutheoStopford,Hamiltonđãbácbỏviêntrungtướngởmộtphươngdiện:ôngtừchốiyêucầuchothêmnhiềupháobinhoanhtạcđểlàmgiãnđộihìnhquânThổ.CácđạoquâncủaStopfordcóquânsốnhiềuhơnquânThổởSuvlagấpmườilần,Hamiltonđáp,thêmpháobinhlàkhôngcầnthiết.Cuộctấncôngbắtđầutừsángsớmngày7tháng8.Mộtlầnnữanhiềuthứtrởnêntồitệ:nhữngthayđổicủaStopfordtrongkếhoạchđổbộđãlàmtấtcảrốitung.Khicácsĩquancủaôngtalênbờ,họbắtđầutranhcãi,khôngchắcchắnvềvịtrívàđốitượngcủahọ.Họcửliênlạctớihỏivềbướckếtiếpcủahọ:Tiếnlên?Củngcố?–Hammersleykhôngtrảlời.Stopfordđãởtrênmộtconthuyềnngoàibờbiển,từđócóthểkiểmsoáttrậnchiến–nhưngtrênconthuyềnđóôngtakhôngthểtớiđủnhanhđểranhữngmệnhlệnhtứcthời.Hamiltonthìởtrênmộthònđảocáchxanơiđó.Ngàyhômđóđãbịphungphívàosựcãivãvàsựtrìhoãnvôtậnnhữngthôngđiệp.Sánghômsau,Hamiltonbắtđầucảmnhậncócáigìđóđãsailệch.Từmáybaytrinhsát,ôngbiếtrằngvùngđấtbằngquangSuvlachủyếulàtrốngtrảivàkhôngcóphòngngự;conđườngtớiTekkeTepemởngỏ–cácđạoquânchỉviệchànhquân–nhưnghọvẫncònởchỗmàhọở.Hamiltonquyếtđịnh

tựmìnhtớimặttrận.TớithuyềncủaStopfordvàoxếchiềuhômđó,ôngpháthiệnravịtướngnàyđangtrongmộttâmtrạngtựchúcmừng:tấtcả20.000quânđãlênbờ.Không,ôngchưaralệnhchocácđạoquântiếntớidãyđồi;khôngcópháobinhôngtasợrằngquânThổsẽđộtkíchhọ,vàôngtacầnngàyđóđểcủngcốcácvịtrívàđưalênbờcácthứquânnhu.Hamiltoncốkềmcơngiậndữ:ôngđãnghetrướcđómộtgiờrằngngườitađãnhìnthấycáccánhquânThổchiviệnđangvộivãtiếnvềSuvla.QuânĐồngminhphảitớichiếmlĩnhTekkeTepevàochiềunay,ôngnói–nhưngStopfordphảnđốimộtcuộchànhquânđêm.Quánguyhiểm.Hamiltoncốgiữbìnhtĩnhvàlịchsựxinlỗi.

Quânđộinàocũnggiốngnhưmộtconngựa,ởchỗnóphảnánhtínhkhívàtinhthầncủangườicưỡinó.Nếucómộtsựkhóchịuvàmộtsựmơhồkhôngxácđịnh,nótựtruyềnnóquadâycương,vàconngựacảmthấykhóchịuvàmơhồ.NhàThuyếtGiáoNgôiSaoCôQuạnh,ĐạiTáJohnW.ThomasonJr.,1941

Trong tâm trạng gần như hốt hoảng, Hamilton quyết định tới thị sátHammersleyởSuvla.Gầnmấthết tinhthần,ôngtìmthấyđoànquânđangtrúđóngtrênbờbiểnnhưthểđólàmộtbờsôngvàongàynghỉlễ.Cuốicùng,ôngtìmraHammersley,–ôngtaởđầukiacủavịnh,bậnrộngiámsátviệcxâydựngcácsởchỉhuylâmthờicủaôngta.Đượchỏivìsaoôngtakhôngchiếm lĩnh những ngọn đồi, Hammersley đáp rằng ông ta đã cử nhiều lữđoànthựchiệnmụcđíchđó,nhưnghọđãchạmtránvớipháobinhcủaquânThổvàcácviênđạitáđãbảorằnghọkhôngthểtiếnthêmmàkhôngcósựchỉđạo.CáccuộcđốithoạigiữaHammersley,Stopfordvàcácviênđạitáởtrậnđịa cứdiễn ramãinhư thế,vàkhi cuối cùngStopford tới, ông tagửithôngđiệpchoHammersleytiếnlênmộtcáchcẩntrọng,cholínhnghỉngơi,vàchờđợithờicơchotớingàykếtiếp.Hamiltonkhôngthểkiềmchếđượcnữa: một toán quân bằng nắm tay đang kềm chân một đạo quân 20.000ngườikhỏimộtcuộchànhquânđơngiảndàibốndặmđường!Sánghômsausẽquámuộn;cáclựclượngchiviệncủaThổđangtrênđườngtới.Dùtrờiđãtối,HamiltonralệnhchoHammersleycửngaymộtlữđoàntớiTekkeTepengaylậptức.Đócóthểlàmộtcuộcchạyđuađểhoànthànhnhiệmvụ.Hamilton quay lại một con thuyền trên cảng để giám sát tình hình. Bìnhminhsánghômsau,ôngtheodõicuộchànhquânbằngốngnhòm–vàtrôngthấy, với nỗi khủng khiếp, các đạo quân Đồngminh đang nối đuôi nhauthoáiluikhỏiSuvla.MộtcánhquânlớncủaThổđãtớiTekkeTepetrướchọbamươiphút.Trongvàingàysauđó,quânThổđãchiếmlạicácvịtríquanhSuvlavàchọc thủngquâncủaHamilton trênbãibiển.Vài thángsau,quân

ĐồngminhđãtừbỏcuộctấncôngvàoGallipolivàrútquân.DiễndịchKhilênkếhoạchxâmchiếmSuvla,Hamiltonđãnghĩtớimọiđiều.Ônghiểurõsựcầnthiếtcủayếutốbấtngờ,đánhlừaquânThổvềvị tríđổbộ.Ôngnắmchắcnhữngchitiếthợplýcủamộtcuộctấncôngđổbộphứctạp.Địnhvịđượcđiểmxungyếu–TekkeTepe–từđóquânĐồngminhcóthểphávỡthếkẹtởGallipoli,ôngđãvạchramộtchiếnlượcxuấtsắcđểtớiđó.Thậmchíôngcòncốchuẩnbịchonhữngsựcốbấtngờluôncóthểxảyratrongchiếntrận.Nhưngôngbỏquamộtđiềugầngũisátsườnnhấtđốivớiông:dâychuyềnmệnhlệnh,vàchutrìnhthôngtinnhờđónhữngthôngtin,mệnhlệnhvàquyếtđịnhcóthểđượcluânchuyểntớilui.Ôngphảiphụthuộcvàosựluânchuyểnđóđểcóthểkiểmsoátđượchoàncảnhvàthựcthichiếnlượccủa mình. Những mắt xích đầu tiên của dây chuyền là Stopford vàHammersley.Cảhaiđềukhôngdámliềulĩnh,vàHamiltonđãthấtbạitrongviệc tự điều chỉnhmình theo những nhược điểm của họ:mệnh lệnh phảichiếmTekkeTepecủaôngquánhãnhặn,bịdânsựhóavàkhôngthểhiệnquyềnlực,cònStopfordvàHammersley thìdiễndịchnó theonhữnglosợcủahọ.HọxemTekkeTepelàmộtmụctiêukhảdĩđểnhắmtớichỉkhicácbãibiểnđãđượccủngcố.NhữngmắtxíchkếtiếptrongdâychuyềnlàcácviênđạitáchỉhuycuộctấncônglênTekkeTepe.HọkhôngtiếpxúcvớiHamiltontrênhònđảocủaônghayvớiStopfordtrêntàucủaôngta,vàHammersleyquáyếuđểcóthểchỉhuyhọ.Bảnthânhọcũngsợhànhđộngtheoýmìnhvàlàmrốitungmộtkếhoạchmàhọchưahềnắmbắtđược;họdodựở từngbước.Bêndướicácviên đại tá là những sĩ quan và binh sĩ, những người bị bỏmặc cho langthangtrênbờbiểnnhưnhữngbầykiếnlạcđườngvìthiếusựchỉđạo.Sựmơhồkhôngrõởtrênđỉnhđãbiếnthànhsựlúngtúngvàmêmuộiởdướiđáy.Thànhcôngphụthuộcvàotốcđộmàvớinóthôngtincóthểtruyềnđitheocảhaichiềudọctheodâychuyềnchỉhuy,đểchoHamiltoncóthểhiểuđượcviệcgìđangxảyravàđiềuchỉnhnhanhhơnkẻthù.Nhưngdâychuyềnđãbịphávỡ,vàtrậnđánhGallipolithấtbại.Khimột thấtbạinhư thếxảy ra,khimộtcơhộibằngvàng trượtquakhỏinhữngngóntaycủabạn,lẽtựnhiênlàbạnphảitìmhiểunguyêndo.Cóthểbạnđổlỗichonhữngsĩquanbấttàicủabạn,kỹthuậtcònthiếusótcủabạn,sựthôngminhchưahoànthiệncủabạn.Nhưngđólànhìnvàophíasaulưngthếgiới; nó chắc chắn sẽmang tới thêmnhiều thất bại. Sự thật làmọi sựkhởiđầutừtrênchópđỉnh.Điềuquyếtđịnhthấtbạihaythànhcôngcủabạnlàphongcáchchỉhuycủabạnvàdâychuyềnmệnhlệnhmàbạnthiếtkếra.Nếu những mệnh lệnh của bạn mơ hồ và nửa vời, trước khi tới trận địachúngsẽtrởnênvônghĩa.Đểmọingườilàmviệcmàkhôngcósựgiámsát,họsẽquaytrởlạivớitínhíchkỷtựnhiêncủahọ:họsẽthấytrongmệnhlệnh

củabạncáimàhọmuốnthấy,vàhànhvicủahọsẽchạytheocáclợiíchcủachínhhọ.Trừphi bạnđiều chỉnhphong cách chỉ huy củabạn theonhượcđiểmcủanhữngngườitrongnhómcủabạn,bạnsẽgầnnhưkếtthúcvớimộtchỗvỡtrong dây chuyềnmệnh lệnh. Thông tin ở trận tuyến sẽ tới bạnmột cáchchậm chạp.Một dây chuyềnmệnh lệnh chính xác và sự kiểm soátmà nómangtớichobạnkhôngphảilàmộtsựcốngẫunhiên;nólàsựsángtạocủabạn,làmộttácphẩmnghệthuậtđòihỏisựquantâmchúýthườngxuyên.Bỏquanó,bạngặpnguyngay.

Bởilẽcácvịchỉhuynhưthếnào,thì,nhưmộtquyluật,nhữngthuộccấpbêndướihọcũngnhưthế.

Xenophon(430?-355?Tr.CN.)

KIỂMSOÁTTỪXA

Vàocuối thậpniên1930,TướngGeorgeC.Marshall,Lữđoàn trưởngMỹ(1880-1958),rasứcthuyếtphụcchosựcầnthiếtcủaviệccảicáchquânđội.Quân đội có quá ít binh sĩ, họ được huấn luyệnmột cách tồi tệ, các họcthuyếtđương thời thìyếukémkhôngphùhợpvớikỹ thuậthiệnđại–bảndanhsáchcácvấnđềcònkéodàinữa.Năm1939,TổngthốngFranklinD.Rooseveltđãphảichọnôngtalàmphóbanthammưuquânsựcủaông.Sựbổnhiệmnàylàcầnkíp:ThếchiếnIIđãbắtđầuởchâuÂu,vàRoosevelttinrằngHoaKỳchắcchắnsẽphảinhậpcuộc.Ônghiểuđượcsựcầnthiếtcủaviệccảicáchquânđội,vìthếôngbỏquanhiềutướnglĩnhcóthâmniênvàkinhnghiệmhơnđểchọnMarshallchocôngviệcđó.Sựbổnhiệmnàylàmộtcâunguyềnrủa tráhình,bởiBộChiếntranhđãởtrongtìnhtrạngthiểuchứcnăngmộtcáchtuyệtvọng.Nhiềutướnglĩnhcủanócócái tôikhủngkhiếpvàcóquyền lựcđể tiếnhànhcáccách thức làmviệccủahọ.Nhữngsĩquancaocấp,thayvìvềhưulạinắmnhữngcôngviệccủabộ,tíchlũycáccứđịaquyềnlựcvànhữngtháiấpmàhọlàmmọithứcóthểđểbảovệ.Mộtnơichốncủanhữngmốihậnthù,sựlãngphí,nhữnglỗhổngthôngtinvànhữngcôngviệctrùnglắp,bộđãtrởthànhmộtkhốihỗnloạn.LàmsaoMarshallcóthểchấnchỉnhlạiquânđộichocuộcchiếntoàncầunếuôngkhôngthểkiểmsoátđượcnó?Làmsaoôngcóthểsánglậptrậttựvàsựhữuhiệu?

Kếtquảcủamộtcuộchànhquân–cáichỉđượchiểuphầnnàobởingườichỉhuy,vìnókhôngphảilàkháiniệmcủachínhôngta–làgì?Tôiđãtrảiquamộtkinhnghiệmđángthươngnhưlàmộtngườinhắctuồngởsởchỉhuy,vàkhôngaicómộtsựcảmkíchlớnhơnvềgiátrịcủanhữngsự

phụcvụnhưthếhơnbảnthântôi;vàđặcbiệttrongmộthộiđồngchiếntranhmộtbộphậnnhưthếlàđiềuphilý.Sốlượngcànglớnvàcấpbậccủacácsĩquanquânđộinằmtronghộiđồngcàngcao,thìnócàngkhókhănhơntrongviệcđạttớisựchiếnthắngcủachânlývàlýtrí,dùsựbấtđồng có nhỏ đến đâu chăng nữa.Hành động củamột hội đồng chiếntranhmàvớinóNapoleonđãđềnghịcuộcvậnđộngởArcola,việcbăngquaởSaintBernard,sựthaodiễnởUlm,hoặcởGerahayJenalàgì?Kẻnhútnháthẳnsẽxemhộiđồngnàynhưlàmộtsựxuấthiệnđộtngột,thậmchíđiênkhùng;nhữngngườikháchẳnsẽnhìnthấyhàngngànkhókhăntrongviệcchấphành;vàtấtcảhẳnsẽtánthànhtrongviệcloạibỏchúng; và nếu, trái lại, chúng được thực hiện theo, và đã được chấphànhbởibấtkỳaingoàiNapoleon,chúngcóđượcchứngminhmộtcáchchắcchắnlànhữngthấtbại?NamtướcAntoineHenriDeJomini,1779-1869

Trướcđókhoảngmườinăm,Marshallđãphụcvụvới tưcách trợ lý thammưucủaTrườngBộbinhởFortBenning,Georgia,nơiôngđãđàotạonhiềusĩquan.Suốtthờigianởđó,ôngđãgiữmộtcuốnsổtay,trongđóôngghitêncủanhữnghọcviêntrẻcótriểnvọng.Ngaysaukhitrởthànhngườiđứngđầu ban thammưu,Marshall bắt đầu cho các sĩ quan già trongBộChiếntranhnghỉhưuvàthayvàođónhữngsĩquantrẻmàôngtừngđàotạo.Nhữngsĩquannàycónhiềuthamvọng,họchiasẻvớiôngvấnđềcảicách,vàôngđộngviênhọnóilênsuynghĩvàbiểulộócsángkiến.HọbaogồmnhữngngườinhưOmarBradleyvàMarkClark,nhữngngườichủchốt trongThếchiếnII,nhưngkhôngcóaiquantrọnghơnkẻmànhàbảotrợMarshalldànhchophầnlớnthờigian:DwightC.Eisenhower.MốiquanhệbắtđầumộtvàingàytrướctrậntấncôngvàoTrânChâuCảng,khiMarshallyêucầuEisenhower,khiđólàmộtđạitá,chuẩnbịmộtbảnbáocáovềnhữngviệccầnthựchiệnởvùngViễnĐông.BảnbáocáochothấyEisenhower chia sẻ những ý tưởng củaMarshall về việc làm cách nào đểđiều hành cuộc chiến. Trong vài tháng kế tiếp, ông giữEisenhower trongBanKếhoạchChiếntranhvàtheodõichặtchẽôngta:haingườigặpnhauhàngngày,vàtrongthờigianđó,EisenhowerđãthấmđẫmphongcáchchỉhuycủaMarshall,cáchthứcôngđiềuhànhcáccôngviệc.MarshallđãkiểmtrasựnhẫnnạicủaEisenhowerbằngcáchchỉrarằngôngdựtínhgiữôngtaởWashingtonthayvìđềcửôngtavàolĩnhvựcmàôngtađangướcaomộtcáchvôvọng.Viênđạitáđãvượtquacuộckiểmtra.BảnthânrấtgiốngvớiMarshall, ông tagiaohảo tốt vớinhững sĩ quankhác thếnhưngvẫnhoàntoàncóuyquyền.Tháng 7/1942, khi nướcMỹ chuẩn bị tham dự vào cuộc chiến bằng cáchchiếnđấubêncạnhquânAnhởBắcPhi,Marshallgâybấtngờchotấtcảmọi

người khi bổnhiệmchoEisenhower làm tư lệnhở chiến trường châuÂu.Lúcđó,Eisenhowerlàmộttrungtướngnhưngvẫncòntươngđốivôdanh,vàtrongvàithángđầunhậnnhiệmvụcủaông,vìquânMỹgặpkhókhănởBắcPhi,ngườiAnhlêntiếngđòihỏimộtsựthaythế.NhưngMarshallđứngbêncạnhngườithuộccấpcủamình,cốvấnvàđộngviênôngta.Mộtđềnghịchủ chốt là Eisenhower phát triển một người được bảo trợ, giống nhưMarshallđãtừnglàmvớiôngta–mộtkiểuđạiđiệnủyquyềncótưduynhưông ta và sẽ hành động với tư cách liên lạc giữa ông ta và các thuộc cấpkhác.ĐềnghịcủaMarshallchovịtríđólàThiếutướngBradley,mộtngườimàôngbiếtrõ;Eisenhowerchấpnhậnýkiếnđó,chủyếulàđểnhânđôicơcấumàMarshall đã sáng tạo ra trongBộChiến tranh.VớiBradley ở đó,MarshallđểchoEisenhowermặctìnhhànhđộngmộtmình.MarshallbốtríngườimàôngbảotrợthôngquaBộChiếntranh.Nơimàhọlặnglẽchấphànhcáchthứclàmviệccủaông.Đểlàmchocôngviệcdễdànghơn,ôngcắtbỏphầnthừathãitrongbộvớisựthôbạokhủngkhiếp,giảmtrừtừ60xuốngcòncó6ngườiđạidiệnbáocáotrựctiếpchoông.Marshallghétsựdưthừa;nhữngbáocáocủaônggửiRooseveltkhiếnchoôngnổitiếngvìkhảnăngtómlượcmộthoàncảnhphứctạptrongvàitranggiấy.Sáungườibáo cáo cho ông phát hiện rằng bất kỳ bản báo cáo nào dài hơn quámộttrang so vớimức cần thiết sẽ không được ông đọc đến.Ông thường lắngnghecácbáocáomiệngcủahọvớisựchămchú,nhưngkhihọđilạckhỏiđềtài hoặc nóimột điều gì đó không được cân nhắn kỹ, ông sẽ nhìn ra chỗkhác,chánchườngvàkhôngchúý.Họsợmộtbiểuhiện:khôngnóimộtlời,ônglàmchohọbiếtrằngôngkhônghàilòngvàđãđếnlúchọnênbiếnrachỗkhác.SáungườiđạidiệnủyquyềncủaMarshallbắtđầusuynghĩgiốngôngvàđòihỏinhữngngườibáocáochohọsựhiệuquảvàphongcáchtrìnhbàyhợplýmàôngđòihỏiởhọ.Tốcđộthôngtinlênvàxuốngsuốttuyếngiờđâytănggấpbốnlần.

"Ngươi có nghĩ rằngmọi ngườiHyLạp ở đây đều có thể làm vua ?"Khôngtốtchútnàokhicócảmộtcỗxenhữngvịchỉhuy.Chúngtachỉcầnmộtchỉhuy,mộtvịvua,kẻđãđượcZeus,contraicủaCronuslưngcòng, traochocáccận thầnvàquyềnquyếtđịnhđốivới thầndâncủaôngta.»VàthếlàOdysseuslàmchủquânđội.Tấtcảmọingườilũlượtđổratừnhữngconthuyềnvànhữngcănlềuvàtụtậplại.Vớimộttiếnghôvang.Iliad,Homer,khoảngthếkỷ9Tr.CN.

Marshallchứngtỏthẩmquyềnnhưngchưabaogiờlahéthaytháchđốtrựcdiệncácthuộccấp.Ôngcósởtrườngbàytỏnhữnggìôngmuốnmộtcáchgiántiếp–mộtkỹnăngvôcùnghiệuquảvìnókhiếnchocácviênsĩquan

củaôngsuynghĩvềcáimàôngmuốnnói.TướngLeslieR.GrovesLữđoàntrưởng,giámđốcquânsựcủadựánphát triểnbomnguyên tử,có lầnđếnvănphòngcủaMarshallđểxinchữkýcủaôngvềsốtiềnchiphí100triệuUSD.Thấyvịchỉhuyđangmêmảiviết,ôngtachờtronglúcMarshallđốichiếucáctưliệuvàghichú.Cuốicùng,Marshallđặtbútxuống,xemxétyêucầu100triệu,kýtênvàgiaolạichoGrovesmàkhôngnóitiếngnào.Cuốicùng,khivịtướngcảmơnôngvàquayđi,ônglêntiếng:‘’Ôngcóthểthíchthúkhibiếtrằngtôiđanglàmgì;tôiđangviếtchiphiếuthanhtoánchosốtiền3,52đôlađểtrồngcỏtrênbãicỏ.’’HàngngànngườilàmviệcdướiquyềnMarshall,dùởBộChiếntranhhayởngoài chiến trường, không cầnphải nhìn thấyôngmới cảmnhậnđược sựhiệndiệncủaông.Họcảmthấyđiềuđótrongnhữngbảnbáocáongắngọnnhưngsâusắcchuyểnxuốnghọtừcácđạidiệnủyquyềncủaông,phúcđápnhanhchóngnhữngcâuhỏivàyêucầucủahọ,vớisựhiệuquảvàtinhthầnđồngđội.Họcảmthấyđiềuđó trongphongcáchchỉhuycủaEisenhower,ngườiđãthấmđẫmphươngphápđầytínhngoạigiaonhưngcũngđầyquyềnlựctrongkhilàmviệccủaMarshall.Trongvàinămngắnngủi,MarshallđãchuyểnhóathànhcôngBộChiếntranhvàquânđộiMỹ.Ítcóngườithậtsựbiếtđượcôngđãlàmđiềuđóbằngcáchnào.DiễndịchKhiMarshalltrởthànhchỉhuybanthammưu,ôngbiếtrằngôngphảikiềmchếbảnthân.Điềucámdỗlàđấutranhvớitấtcảmọingườitrongmọilĩnhvực có vấn đề: sự ngoan cố của các vị tướng lĩnh, các hận thù chính trị,những lãngphí.NhưngMarshall rất thôngminh,ôngkhôngchiều theo sựcámdỗđó.Đầutiên,cóquánhiềucuộcchiếnđểratay,vàchúngcóthểlàmôngkiệtsức.Ôngsẽnảnlòng,mấtthìgiờ,vàcólẽchúngsẽđemlạichoôngchứngđautim.Thứhai,bằngcáchcốgắngthunhỏsựquảnlýcủabộ,ôngsẽtrởnênrốirắmtrongnhữngvướngmắclặtvặtvàđánhmấtthịquanvềtoàncảnh.Vàcuốicùng,ôngcó thểbiến thànhmộtkẻhayứchiếp.Cáchduynhấtđểtiêudiệtconquáivậtnhiềuđầunày,Marshallbiết,làbướclùilại.Ôngphảicai trịmộtcáchgiántiếp thôngquanhữngngườikhác,kiểmsoátmộtcáchnhẹnhàngđếnmứckhôngainhậnraôngđãthốngtrịtriệtđểnhưthếnào.

Các bản báo cáo được thu thập và trình lên bởi Ban Tham mưu vàPhòngThốngkê,nhờđóđãthiếtlậpđượcnhữngnguồnthôngtinquantrọngnhấttheosựbốtrícủaNapoleon.Tuynghiên,khiđếndâychuyềnmệnhlệnh,nhữngbáocáonhưthếcóxuhướngítcụthểhơn;càngquanhiều giai đoạn, và hình thứcmà trong đó chúng được thể hiện càngchuẩnmựchóa, thì càng có nguy cơ chúng trở nên nặngnềmô tả sơlượcchotớimứctrởnênvônghĩa.Đểtránhnguycơnàyvàgiữchocác

thuộccấpvữngvàng,mộtngườichỉhuycầncóthêmmộtloạikínhviễnvọngkínhtrựctiếpmàôngtacóthểtrựctiếpthâmnhậpvàobấtkỳbộphậnnàocủacáclựclượngthùđịch,địahình,hoặcquânđộicủachínhông ta để mang về những thông tin không chỉ ít cấu trúc hơn nhữngthôngtinđượctruyềnquacáckênhthôngthườngmàcònđápứngchocácnhucầulâmthời(vàcụthể)củaôngta.Tốtnhất,hệthốngbáocáothườngxuyênnênbáochovịchỉhuybiếtcầnhỏinhữngcâuhỏinào,vàviễnvọngkínhtrựctiếpchophépôngtatrảlờicáccâuhỏiđó.Haihệthốngnàykếthợpvớinhau,đanchéonhauvàđượcvậndụngbởibàntay khéo léo củaNapoleon, bàn tay đã làm nên cáchmạng trong khảnăngramệnhlệnh.Mệnhlệnhtrongchiếntranh,MartinVanCreveld,1985

YếutốcơbảnđốivớichiếnlượccủaMarshalllàsựchọnlọc,chuẩnbịnhânsự,vàbốtrínhữngngườimàôngbảotrợ.Ôngthểhiệnbảnthânthôngquanhữngngườinày.Họ triểnkhai tinh thần của các cải cách củaôngvới tưcáchcủaông,giúpông tiếtkiệmđược thờigianvà làmchoôngxuấthiệnkhôngphảivớitưcáchlàmộtngườithừatácmàlàmộtngườiđạidiện.Sựcắtgiảmcáclãngphícủaônglúcđầurấtnặngtay,nhưngkhiôngđãđặtdấuấn củamình lên cơ quan, nó bắt đầu tự vận hànhmột cách hữu hiệu – ítngườiphảigiảiquyếthơn,ítcónhữngbảnbáocáokhôngphùhợp,ít lãngphíthờigianởmỗicấphơn.Khisựlưuthôngsuônsẻđãđạtđược,Marshallcóthểláicỗmáymộtcáchnhẹnhàng.Cáckiểuchínhtrịgiagâycảntrởchodâychuyềnchỉhuyhoặcnghỉhưu,hoặchòanhậpvàotinhthầnđồngđộimàôngphát động.Phong cách chỉ đạogián tiếp củaôngkhiếnmột sốngườitrongbanthammưubuồncười,nhưngnóthậtsựlàmộtcáchthứcđạthiệuquảcaotrongviệckhẳngđịnhthẩmquyềncủaông.Mộtviênsĩquancóthểvềnhàcười thầmvềviệcpháthiệnraMarshall làmrối lênvềmộtcáihóađơnlàmvườn,nhưngdầndầnôngtasángtỏrarằngnếuôngtagâylãngphidùchỉmộtxu,ngườichỉhuycủaôngtavẫnbiết.NhưBộChiếntranhmàMarshallđãkếthừa,thếgiớingàynayphứctạpvàhỗnloạn.Việckiểmsoátquamộtdâychuyềnmệnhlệnhtrởnênkhókhănhơnbaogiờhết.Bạnkhôngthểtựmìnhgiámsátmọiviệc;bạnkhôngthểđểmắt tớimọi người.Bị xemnhư làmột kẻđộc tài sẽ gây tổnhại chobạn,nhưng nếu bạn phục tùng theo sự phức tạp và đi chệch khỏi dây chuyềnmệnhlệnh,sựhỗnloạnsẽăntươinuốtsốngbạnngay.GiảipháplàlàmnhưMarshallđãlàm:hoạtđộngthôngquamộtkiểukiểmsoáttừxa.Thuênhữngngườiđạidiệnchiasẻtầmnhìnvớibạnnhưngcóthểsuynghĩ theocáchcủahọ,hànhđộngnhưbạn sẽ làm trongvị trí củahọ.Thayvì lãngphí thờigianđểthươnglượngvới từngkẻkhóchịu,hãylàmviệcthôngquasựtrảirộngmộttinhthầnbạnhữuvàtínhhiệuquả–cáitrở

thànhsựtựkiểmsoát.Sắpxếphợplýhóatổchức,cắtgiảmlãngphítrongcácphòngban,trongnhữngbảnbáocáochưathíchđángtrênbàncủabạn,trong những cuộc họp vômục đích.Càng ít chú ý đến những chi tiết vặtvãnh,bạncàngcó thờigianchobức tranh toàncảnh,choviệckhẳngđịnhthẩmquyềncủabạnmộtcáchgiántiếpvàchungnhất.Mọingườisẽđitheosựdẫndắtcủabạnmàkhôngcảmthấybịứchiếp.Đólàkếtquảcuốicùngtrongkiểmsoát.

Điênkhùnglàsựngoạilệởcáccáthể,nhưnglàmộtquyluậtởcácnhóm.FriedrichNietzsche(1844-1900)


Bâygiờhơnlúcnàohết,sựlãnhđạohiệuquảđòihỏimộtsựtiếpxúctinhtếvàkhéoléo.Lýdorấtgiảnđơn:chúngtađãtrởnênbấttínnhiềuhơnvàothẩmquyền.Đồngthời,hầunhưtấtcảchúngtađềutưởngtượngrằngmìnhlànhữngkẻcóquyềnlựctrongquyềnhạncủachínhmình–lànhữngsĩquanchứkhôngphải lànhững tên línhquèn.Cảmnhậnđượcnhucầu tựkhẳngđịnhmình,mọingườingàynayđặtcáclợiíchcủachínhhọlêntrướctậpthể.Tính đồng nhất của nhóm rấtmongmanh và có thể rạn nứtmột cách dễdàng.Nhữngxuthếnàytácđộngđếnnhữngnhàlãnhđạotheonhiềucáchmàhọhầunhưkhôngnhậnra.Đólàtraochonhómnhiềuquyềnlựchơn:muốntỏradânchủ,cácnhàlãnhđạotrưngcầuýkiếntoànthểnhânviên,đểchocácnhómquyếtđịnh,đưaýkiếncủacácthuộccấpvàobảnphácthảocủamộtchiến lược tổng thể.Khôngnhận ranó, cácnhà lãnhđạođangđểchocácchính trị gia đương thời dẫn dụ họ đi tới việc vi phạmmột trong nhữngnguyên tắc quan trọng nhất của chiến tranh và nghệ thuật lãnh đạo: tínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.Trướckhiquámuộn,hãyhọcnhữngbàihọccủachiếntranh:sựlãnhđạophânquyềnlàmộtthànhtốcủataihọa,lànguyênnhâncủanhữngthấtbạiquânsựlớnnhấttronglịchsử.ĐứnghàngđầutrongnhữngthấtbạiđólàtrậnchiếnởCannae,năm216Tr.CN.giữaquânLaMãvàquânCarthagedoHannibalchỉhuy.QuânLaMãđônggấpđôiquânCarthagenhưngđã thực sựbịhủydiệt trongmột cuộcbaovâychiếnlượcđượcthựchiệnvôcùnghoànhảo.LẽcốnhiênHanniballàmộtthiêntàiquânsự,nhưngngườiLaMãphảichịuphầnlớntráchnhiệmchothấtbạicủachínhhọ:họcómộthệthốngchỉhuythiếusót,vớihaiquanbảohộchiasẻquyềnlãnhđạoquânđội.BấtđồngvềcáchthứcchiếnđấuvớiHannibal,haingườinàyđấuđá lẫnnhaucũngnhiềungangvớiđánhnhauvớiôngta,vàhọkhiếnmọisựrốitunglên.Gầnhaingànnămsau,ĐạiđếFrederick,vuanướcPhổvàlàchỉhuyquân

đội,đãđánhthắngvàtồntạilâuhơnnămthếlựclớnliênminhvớinhauđểchốnglạiôngtrongChiếntranhBảynămmộtphầnvìôngquyếtđịnhnhanhhơnnhiềusovớicáctướnglĩnhliênminh,nhữngkẻphảixinýkiếnlẫnnhautrongmỗihànhđộng.TrongThếchiếnII,TướngMarshallđãnhậnthứcrõvềnhữngnguyhiểmcủasựlãnhđạophânquyềnvàdứtkhoátrằngchỉnêncómộttưlệnhtốicaochỉhuycácđộiquânĐồngminh.Nếukhôngcóchiếnthắngcủaôngtrongtrậnchiếnnày,EisenhowerkhôngthểthànhcôngởchâuÂu. Trong Chiến tranh Việt Nam, sự chỉ huy thống nhất mà Tướng VõNguyênGiápđượchưởngđãgiúpôngcómộtlợithếtolớntrướcquânMỹ,mộtđộiquânmàchiếnlượccủanóđượcsoạnthảobởihầuhếtcácchínhtrịgiavàtướnglĩnh.Sự lãnh đạo phân quyền nguy hiểm bởi vì mọi người trong những nhómthườngsuynghĩvàhànhđộngtheonhữngcáchthứcphilôgíchvàkhôngcóhiệuquả–hãygọiđólàTưduynhóm.Mọingườitrongnhómcótínhchấtchính trịgia:họnóivà làmnhữngđiềumàhọnghĩ rằngsẽgiúpnângcaohìnhảnhcủahọtrongnhóm.Mụctiêucủahọlàlàmngườikháchàilòng,tựđềcaobảnthân,hơnlàxemxétcácsựviệcmộtcáchbìnhthản.Trongkhimộtcánhâncóthểtáobạovàsángtạo,mộtnhómthườngsợphảiđánhliều.Nhucầutìmramộtsựthỏahiệptrongtấtcảnhữngcáitôikhácnhausẽgiếtchếtsựsángtạo.Nhómcómộtcáiđầuriêngcủanó,vàcáiđầuđórấtcảnhgiác,quyếtđịnhchậmchạp,khôngcótrítưởngtượng,vàđôikhihoàntoànphilý.Đâylàtròchơibạnphảithamdự.Làmbấtkỳđiềugìbạncóthểđểbảolưutínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.Giữcácsợidâyđượckéotrongtaybạn;mộttầmnhìnchiếnlượcbaoquáttoànbộphảiđếntừbạnvàchỉduynhấttừbạn.Đồng thời, che giấu các dấu vết của bạn.Hoạt động phía sau các [phôngmàn]sânkhấu;khiếnchonhómcócảmgiác liênđới trongcácquyếtđịnhcủabạn.Tìmkiếmlờikhuyêncủahọ,kếthợpcácýtưởngtốtcủahọ,nhãnhặnbẻcongcácýtưởngtồicủahọ.Nếucần,tạoranhữngthayđổichiếnlược thứyếuđể làm thỏamãncáccon thúchính trị [nguyênvăn:politicalanimals]bấpbênhtrongnhóm,nhưngrốtlạiphảitinvàotầmnhìncủachínhbạn. Hãy ghi nhớ nhữngmối nguy hiểm của việc quyết định theo nhóm.Nguyêntắcđầutiêncủasựlãnhđạocóhiệuquảlàkhôngbaogiờtừbỏtínhthốngnhấtcủamệnhlệnh.

Sángsớmngàymaiôngkhởihành(từSt.Cloud) tớiWorms,băngquasôngRhineởđó,vàphảichắcchắnrằngtấtcảnhữngchuẩnbịchoviệcbăngquasôngcủacậnvệcủatôiđượctiếnhànhởđó.Khiđó,ôngsẽtiến tớiKassel và chắc chắn rằngnơiđó sẽđượcđặt trong tình trạngphòngngựvàchuẩnbịsẵnsàng.Vớisựthậntrọngđúngmựcchosựantoàn,ôngsẽtớipháođàiHanau.Nócóthểantoàntrongmộtcuộctập

kíchkhông?Nếucần thiết,ôngcũngsẽ tới thànhMarburg.RồikhiđóôngsẽtiếptụctớiKasselvàbáocáochotôithôngquachargéd"affaires(ngườiphụtráchcácsựvụ)củatôiởđó,hãybảođảmrằnganhtathựcsựởđó.CuộchànhtrìnhtừFrankfurtđếnKasselkhôngtiếnhànhvàobanđêm,vìôngphảiquansátbấtkỳthứgìcóthểlàmtôiquantâm.TừKasselôngtiếptụcđi,cũngvàobanngày,bằngconđườngngắnnhấttớiKoln.ÔngsẽphảitrinhsátthămdòvùngđấtgiữaWesel,Mainz,Kassel,vàKoln.Cónhữngconđườngnàovàcácphươngtiệnliênlạcnàoởđó?Tập hợp các thông tin về các hệ thống liên lạc giữa Kassel vàPaderborn.TầmquantrọngcủaKassellàgì?Nơiđócóvũtrangvàcókhả năng đề kháng không? Đánh giá các lực lượng của Hoàng tửElectorvề tình trạnghiệngiờcủahọ,pháobinh, lực lượngdânquân,cácđiểmmạnh.TừKoln,ôngsẽđitớigặptôiởMainz;ôngphảiđitheobờ phải sôngRhine và đệ trìnhmột bản đánh giá ngắn về vùng xungquanhDusseldoft,WeselvàKassel.TôisẽởMainzvàongày29đểnhậnbáocáocủaông.Ôngcóthểtựmìnhxemviệcbắtđầuchiếndịchvàdiễntiếncủanócótầmquantrọngnhưthếnàođểvùngđấtđócóthểinđậmdấuvếttrongkýứccủaông.Văn bản chỉ thị của Napoleon, tríchMệnh lệnh trong chiến tranh,MartinvanCreveld,1985

Sựkiểmsoátlàmộthiệntượngkhónắmbắtđược.Thôngthường,càngcốlôikéomọingườibaonhiêu,bạncàngítkiểmsoátđượchọbấynhiêu.Sựlãnhđạokhôngphảilàviệchéttoánglêncácmệnhlệnh,nhưngnódiễnramộtcáchtinhtế.Hồikhởiđầusựnghiệp,nhàđạodiễnphimnổitiếngcủaThụyĐiểnIngmarBergmanthườngbịchếngựbởicảmgiácchánchường.Ôngcónhữngviễntưởngvềnhữngbộphimmàôngmuốnlàm,nhưngcôngviệccủamộtđạodiễnnặngnềvànhiềuáplựcđếnnỗiôngthườngquáttháocácdiễnviênvàđoànlàmphim,thétlớnnhữngmệnhlệnhvàtấncônghọvìkhôngđemlạichoôngcáimàôngmuốn.Mộtsốcảmthấyngộtngạtvìoángiậnvớicungcáchđộctàicủaông,sốkháctrởnênnhữngngườimáychỉbiếttuânphục.Gầnnhưvớimỗicuốnphimmới,Bergmanlạiphảibắtđầuvớinhữngdiễnviênvàđoànlàmphimmới,điềuđóchỉkhiếnmọisựtồitệhơn.Nhưngcuốicùngôngcũnggomlạiđượcmộtđộicácnhàquayphim,biênkịch,nhàchỉđạonghệthuậtvàcácdiễnviêntốtnhấtởThụyĐiển,nhữngngườichiasẻtiêuchuẩncaocủaôngvàđượcôngtincậy.Điềuđógiúpôngnớilỏnghơnsựcaitrịbằngmệnhlệnh;vớinhữngdiễnviênnhưMaxvonSydow,ôngcóthể chỉ đề nghị cái ông có trong đầu và theo dõi khi người diễn viên lớnmangcácýtưởngcủaôngvàocuộcsống.Lúcbấygiờ,sựkiểmsoátlớnhơnđãđếntừviệcđểchomọithứdiễntiếntựnhiên.

Mộtbướcchủyếutrongviệcsángtạoramộtdâychuyềnmệnhlệnhhiệuquảlàtậphợpmộtđộicókỹnăngđểchiasẻcácmụcđíchvàcácgiátrịcủabạn.Đội đómang tới cho bạn nhiều thuận lợi: những con người có tinh thần,năngđộngcóthểtựmìnhsuynghĩ;mộthìnhảnhnhưlàmộtconngườiđạidiện,mộtnhà lãnhđạodânchủvàcôngbằng;vàsự tiếtkiệmnăng lượngquýgiácủachínhbạn,màtừđóbạncóthểchuyểnsangmộttầmnhìnmớilớnhơn.Trongviệcsángtạorađộinày,bạnđangtìmkiếmnhữngngườiđểbùđắpvào những chỗ thiếu sót của bạn, có những kỹ năngmà bạn thiếu. TrongcuộcNội chiếnMỹ, Tổng thốngAbrahamLincohn cómột chiến lược đểđánhbạimiềnNamnhưngôngkhông cómột nền tảngquân sự và bị cáctướng lĩnh củamìnhcoi thường.Một chiến lược là cái quáigì nếuông takhông thể nhận ra nó? Nhưng Lincohn sớm tìm ra một đồng đội. Đó làTướngUlyssesS.Grant,ngườichiasẻniềmtincủaôngtrongcuộcchiếnvàkhôngcócáitôiquálớn.KhiLoncohnpháthiệnraGrant,ôngbámvàoôngta,đặtôngtavàovịtríchỉhuy,vàđểchoôngtađiềuhànhcuộcchiếntheoýmuốn.Hãycẩnthậntrongviệctậphợpđộinàyđểbạnkhôngbịquyếnrũbởikhảnăngchuyênmônvàsự thôngminh.Tínhcách,khảnăngđể làmviệcbêndướibạnvàvớinhữngngườicònlạicủađội,vàkhảnăngchấpnhậntráchnhiệmvàtưduyđộclậplànhữngyếutốchủchốttươngđươngnhau.ĐólàlýdovìsaoMarshallđãkiểmtraEisenhowerrấtlâu.Bạncóthểkhôngcónhiềuthờigianđểphungphí,nhưngđừngbaogiờchọnmộtngườichỉđơngiảnvìcáilýlịchlấplánhcủaanhta.Hãynhìnraphíangoàicáckỹnăngvàhướngtớibảnchấttâmlýcủaanhta.Dựavàođộimàbạnđãtậphợpđược,nhưngđừnglàtùnhâncủanóhaygáncho nómột tầm ảnh hưởng quá đáng. Franklin Roosevelt có đội “bộ nãođángtincậy”khéttiếngcủaông,nhữngnhàtưvấnvàcácthànhviênchínhphủmàôngdựavàođểcócácýtưởngvàýkiếncủahọ,nhưngôngkhôngbao giờ để cho họ đặt chân vào việc thật sự ra quyết định, và ông ngănkhông cho họ xây dựng lên cứ địa quyền lực của riêng họ trong phạmviquảnlý.Ôngđơngiảnxemhọlànhữngcôngcụđểmởrộngthêmcáckhảnăngvàtiếtkiệmthờigianquýbáucủaông.Ônghiểurõtínhthốngnhấtcủamệnhlệnhvàkhôngbaogiờviphạmnó.Một chứcnăngcơbản củabất kỳdây chuyềnmệnh lệnhnào là cungcấpthôngtinmộtcáchnhanhchóngtừcácphântuyến,đểbạnđiềuchỉnhtheohoàncảnhmộtcáchnhanhchóng.Dâychuyềnmệnhlệnhcàngngắnvàcàngthông suốt, dòng thông tin càng tốt hơn.Nhưngngaycảkhiđó, thông tincũngthườngbịloãngđikhinóđượctruyềntheodâychuyền:cácmệnhlệnhchi tiếtcó tínhcởimởtrởnênbịchuẩnmựchóavàchungnhấtkhichúngđượclọcquacáckênhthủtục.Cũngvậy,mộtsốdâychuyềnsẽbịdiễndịch

thôngtinchobạn,lọcbớtnhữnggìbạnnghe.Đểnắmbắtthôngtintrựctiếphơn,thỉnhthoảngbạnmuốntựmìnhtớingaytrậnđịa.Marshallthỉnhthoảngcũngcảitrangvihànhvàomộtcăncứquânsựđểtậnmắtxemxétcáccảicáchcủaôngđãcóhiệuquảrasao;ôngcũnghayđọcthưcủacácbinhsĩ.Nhưngtrongsựphứctạpngàycàngtăngcủathờibuổihiệnnay,điềunàycóthểngốnmấtkhánhiềuthờigiancủabạn.CáimàbạncầnlàcáimàsửgiaquânsựMartinvanCreveldgọilà“mộtviễnvọng kính trực tiếp”: những người ở nhiều bộ phận khác nhau của dâychuyền,vàởnhữngnơikhác,đemtớichobạnthôngtintạichỗtừchiếnđịa.Nhữngngườinày–mộtmạnglướiphithểthứcnhữngbạnhữu,đồngminhvàgiánđiệp–giúpbạnlướtnhanhquadâychuyềnchuyểnđộngmộtcáchchậmchạp.BậcthầytrongchiêuthứcnàylàNapoleon,ngườiđãsángtạoramột kiểu lữ đoàn vô hình những sĩ quan trẻ trong tất cả các lĩnh vực củaquânđội,nhữngngườiđượcchọnvì sự trung thành,năng lựcvà trí thôngminh.Khichúýđếnmộtvấnđềcótínhthờiđiểm,ôngcóthểcửmộttrongnhữngngườinàyđitớimộtmặttrậnhaymộtđơnvịđồntrúxaxôi,thậmchícảsởchỉhuycủakẻthù(vớibềngoàinhưlàmộtpháiviênngoạigiao)vớinhữngchỉthịbímật,đểthuthậpcácloạithôngtinmàôngkhôngthểcókịpthờinếu thôngqua cáckênh thông thường.Nói chung,điềuquan trọng làphảinuôidưỡngcácviễnvọngkínhtrựctiếpnàyvàbốtríchúngkhắpnhóm.Chúng tạo chobạn sự linh hoạt trong dây chuyền, chỗ trốngđể thao diễntrongmộtmôitrườngnóichunglàcứngnhắc.Nguycơlớnnhấtvàduynhấtđốivớidâychuyềnmệnhlệnhcủabạnđếntừnhữngconthúchínhtrịtrongnhóm.Nhữngngườinhưthếlàkhôngthểtránhkhỏi;họmọclênnhưcỏdạitrongbấtkỳtổchứcnào.Họkhôngchỉbiếttớibản thânmà cònxâydựngnhữngbèphái để tiếnxahơn tronghoạt độngriêngcủahọvàbẻgẫysựcốkếtbạnđãdựnglên.Diễndịchcácmệnhlệnhcủabạnchocácmụcđíchriêngcủahọ,tìmkiếmsơhởtrongbấtkỳmộtsựmơhồnào,họtạonênnhữngrạnnứttrongdâychuyền.Cốtìmcáchnhổbỏhọtrướckhihọtới.Trongviệcthuêmướnđộicủabạn,hãy nhìn vào lịch sử của các ứng viên: Họ có hiếu động không? Họ cóthườngchuyểntừnơinàysangnơikhác?Đólàdấuhiệucủamộtdạngthamvọngsẽngănkhôngchohọhòahợptrongđội.Khimọingườicóvẻnhưchiasẻcácýtưởngcủabạnmộtcáchchínhxác,hãycảnhgiác:cólẽhọđangbắtchước theođểmêhoặcbạn.TriềuđìnhcủaNữhoàngElizaleth IcủaAnhQuốc đầy những kiểu người này. Giải pháp của Elizabeth là giữ im lặngnhữngýkiếncủabà;vềbấtkỳvấnđềnào,khôngcóaingoàinhómcậnthầnnộibộcủabàbiếtbàđứngởđâu.Điềunàykhiếnchomọingườikhómàbắtchướctheobà,đểtráhìnhcácdựtínhcủahọdướilớpngoàihoàntoànnhấttrí.Chiếnlượccủabàthậtkhônngoan.Mộtgiảiphápkháclàcôlậpcácđiệpviênchínhtrị–khôngchohọmộtchỗ

nào để thao túng trong nội bộ tổ chức.Marshall làm được điều này bằngcáchlàmchonhómthấmđẫmtinhthầnvềtínhhiệuquảcủaông;kẻphávỡtinh thầnđóbước rangoàivàcó thểnhanhchóngbịcô lập.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,đừngngâythơ.Khiđãnhậndiệnđượcnhữngtêngiánđiệptrong nhóm, bạn phải hành động nhanh chóng để ngăn họ khỏi việc xâydựngmộtcứđịaquyềnlựcvàtừđótriệttiêuthẩmquyềncủabạn.Cuốicùng,hãychúýtớibảnthâncácmệnhlệnh–hìnhthứccũngnhưnộidung của chúng.Cácmệnh lệnhmơhồ là vôgiá trị.Khi chúng truyền từngườinàysangngườikhác,chúngsẽbị thayđổimộtcáchvôhyvọng,vànhânviêncủabạnsẽxemđónhưlàmộtbiểutượngcủasựkhôngchắcchắnvàthiếutínhquyếtđoán.Điềuchủyếulàtựbảnthânbạnphảibiếtrõvềđiềumàbạnmuốntrướckhibanhànhmệnhlệnh.Mặtkhác,nếumệnhlệnhcủabạnquácụ thểvàbóhẹp,bạnsẽkhuyếnkhíchmọingườihànhđộngnhưnhữngngườimáyvà thôn tự thânsuynghĩ–cáimàhọphải làmkhihoàncảnhđòihỏi.Khôngphạmsailầmởbấtkỳchiềuhướngnàolàcảmộtnghệthuật.Ởđây,cũngnhưtrongnhiềulĩnhvựckhác,Napoleonlàbậcthầy.Cácmệnhlệnhcủaôngluônđầyđủnhữngchitiếtcầnthiết,nókhiếncácsĩquancủaôngcảmnhậnđượcđầuóccủaôngđãhoạtđộngrasaotrongkhivẫnchophéphọdiễndịchmộtcáchtựdo.Ôngthườngvạchranhữngyếutốbấtngờ,đềxuấtnhữngcáchthứcđểcácviênsĩquanlàmtheocácchỉthịcủaôngnếucần.Quantrọngnhất,ônglàmchocácmệnhlệnhcủaôngđầyhưngphấn.Ngônngữcủaôngnóilêntinhthầncủacácmongmuốncủaông.Mộtmệnhlệnhvớingôntừđẹpđẽcómộtquyềnnăngkhácthường;thayvìcócảmgiácgiống nhưmột tên tay sai, chỉ chấp hành nhữngmongmuốn của một vịhoàngđếxaxôi,kẻnhậnlệnhtrởthànhmộtthànhviêntrongmộtsựnghiệplớnlao.Cácmệnhlệnhnhạtnhẽo,đầychấtbàngiấyđượclọcthànhnhữnghoạtđộngbơthờkhôngsinhkhívàsựchấphànhthiếuchínhxác.Cácmệnhlệnh rõ ràng, chính xác, gây hưng phấn khiến các sĩ quan cảm thấy nằmtrongvòngkiểmsoátvàtruyềnđạtchúngxuốngcácđạoquânvớitinhthầnchiếnđấu.

Tưliệu:Mộtviêntướngtồitốthơnhaiviêntướnggiỏi.NapoleonBonaparte(1769-1821)

Hìnhảnh:Dây cương.Một conngựa không códây cương thù vôgiá trị,nhưngcũngtồitệkhôngkémlàconngựamàbạnphảikéodâycươngởmỗichỗngoặt,trongmộtnỗlựcvôíchđểkiểmsoátnó.Sựkiểmsoátđếntừviệcgầnnhưlàcứđểchonómặctìnhđitới,nắmcươngthậtnhẹnhàngđểconngựakhôngcảmthấycúgiậtnàonhưngýthứcđượcsựthayđổinhẹtrongcườngđộvàphảnứngnhưbạnmongmuốn.Khôngphảiai cũng làmchủ

đượcmộtnghệthuậtnhưthế.

HOÁNVỊ

Chưabaogiờsự lãnhđạophânquyềnđemtớiđiều tốtđẹp.Nếubạn từngđượcđềnghịmộtchứcvụmàtrongđóbạnphảichiasẻmệnhlệnh,hãytừchối nó, vì [bạn] biết doanh nghiệp sẽ thất bại và bạn sẽ phải chịu tráchnhiệm.Tốthơnnênnhậnmộtchứcvụthấphơnvàđểchongườikháclàmviệcđó.Tuynhiên, luôn luôn làđiềukhônngoankhichiếmlợi thế từcấutrúcmệnh lệnh sai lầmcủađối thủ.Đừngbaogiờđểbịdọadẫmbởimộtđồngminhhaynhữngthếlựcchốngđốibạn:nếuhọchiasẻquyềnlãnhđạo,nếuhọđượcđiềuhànhbởimộtủyban,lợithếcủabạncònhơnthếnữa.Trênthựctế,hãylàmnhưNapoleonđãlàmvàtìmranhữngkẻthùvớikiểucấutrúcmệnhlệnhđó.Nhấtđịnhbạnsẽchiếnthắng.

6.PHÂNTÁNCÁCLỰCLƯỢNG

CHIẾNLƯỢCSỰHỖNLOẠNCÓKIỂMSOÁT

Nhữngnguyêntốchủyếutrongchiếntranhlàtốcđộvàkhảnăngthíchứng–khảnăngvậnđộngvàquyếtđịnhnhanhhơnkẻthù.Nhưngngàynay,đạtđượctốcđộvàkhảnăngthíchứnglàmộtviệckhókhăn.Chúngtacónhiềuthôngtinhơnbaogiờhếtngaytrướcđầungóntaycủachúngta,khiếnchoviệcdiễndịchvàquyếtđịnhkhókhănhơn.Chúngtaphảiđiềuhànhquảnlýnhiềungườihơnvàđốidiệnvớinhiềuđiềukhôngbiếtchắchơn.HãyhọctừNapoleon,bậcthầyvĩđạinhấtcủanghệthuậttiếnhànhchiếntranh:tốcđộvàkhảnăngthíchứngđếntừsựtổchứclinhhoạtuyểnchuyển.Hãyphântáncáclựclượngcủabạnrathànhnhữngnhómđộclậpcóthểhoạtđộngvàtựraquyếtđịnhchochínhhọ.Làmchocáclựclượngcủabạnkhónắmbắtvàkhôngthểngănchặnbằngcáchtruyềnchohọtinhthầncủachiếndịch,giaochohọmộtsứmệnhđểhoànthành,vàrồiđểchohọhoạtđộng.

Cuốicùng,mộtđiểmtốiquantrọngcầnxemxétlàhệthốngmệnhlệnhmangtínhcáchmạngđượcNapoleonsửdụnglàkếtquảcủakhôngphảibấtkỳmộttiếnbộkỹthuậtnào,nhưngườitamongđợi,màđơngiảnlàsựtổchứcvàhọcthuyếttốthơn.Cácphươngtiệnkỹthuậttheocáchsửdụngcủavịhoàngđếnàytuyệtđốikhôngphứctạphơncácphươngtiệncủacácđổithủcủaông.Ôngkháchơnhọởchỗôngcósựtáobạovàthiêntàicầnthiếtđểvượtquácácgiớihạnmàkỹthuậtđãápđặtlêncácvịchỉhuyquânđộisuốthàngngànnămqua.TrongkhicácđốithủcủaNapoleontìmcáchduytrìsựkiểmsoáttốithiểuhoásựkhôngchắcchắnbằngcáchgiữcáclựclượngtậptrunglạigầnnhau,Napoleonchọncáchtráingượclại,táitổchứcvàphânquyềnquânđộitheomộtcáchthứcđểchophépcácbộphậncủanóhoạtđộngđộclậptrongmộtkhoảngthờigiangiớihạnvàhậuquảlàchấpnhậnmộtmứcđộkhôngchắcchắncaohơn.Thayvìchophépcácphươngtiệntrongtayvạchraphươngphápcủachiếnlượcvàchứcnăngcủamệnhlệnh,Napoleonsửdụngmộtcáchcólợichínhnhữnggiớihạnbịràngbuộcbởikỹthuật.Mệnhlệnhtrongchiếntranh,MartinvanReveld,1985

SỰHỖNLOẠNCÓTÍNHTOÁN

Năm1800,vớiviệcđánhbạiÁoởtrậnMarengo,Napoleonkiểmsoátđượcmiền bắc nướcÝ và buộc quânÁo phải kýmột hiệp ước công nhận cácquyềnlợilãnhthổcủaPhápởđóvàởBỉ.Trong5nămkếtiếp,mộtnềnhòa

bìnhtạmbợđượcduytrì.NhưngNapoleonđãtựtấnphongmìnhlàmhoàngđếnướcPháp,vànhiềunướcchâuÂubắtđầungờrằnggãngườiCorsemớiphấtlênnàycónhữngthamvọngkhônggiớihạn.KarlMack,TrưởngCụcHậucầnÁo,một thànhviên thâmniênvàcóảnhhưởng lớncủaquânđộiÁo,đãủnghộmộtcuộctấncôngtaytrênchốngPháp,vớimộtlựclượngđủlớnđểbảođảmchiếnthắng.Ôngtabảovớicáccộngsự:“Trongchiếntranh,đối tượng làviệc tấncôngkẻ thù,chứkhôngđơngiản làviệc tránhbị tấncông.”Mackvàcácsĩquancùngchíhướngdầndầngâyđượcảnhhưởng,vàvàotháng4/1805,Áo,AnhvàNgađãkýmộthiệpướcliênminhđểphátđộngchiến tranh với Pháp và buộc Pháp quay trở về biên giới thời kỳ tiềnNapoleon.Mùahènămấy,họ triểnkhaikếhoạch:95.000quânÁosẽ tấncông quân Pháp ở miền bắc nước Ý, rửa mối nhục thất trận năm 1800.23.000quânkhácsẽđánhchiếmTyrol,nằmgiữaÝvàÁo.KhiđóMacksẽdẫn một lực lượng 70.000 quân tiến dọc hướng tây sông Danube để vàoBavaria,ngănngừađấtnướcnằmởvịtríchiếnlượcnàyliênminhvớiPháp.MộtkhiđãđóngquânởBavaria,Mackvàquânđộicủaôngsẽchờ75.000quântừNgatớivàovàituầnsauđó;haiđộiquânsẽkếthợplại,vàlựclượngkhôngthểngănchặnnổinàysẽtiếnquântheohướngtâyđểvàonướcPháp.Đồngthời,quânAnhsẽ tấncôngquânPháp trênbiển.Sauđó,nhiềucánhquânhơnsẽđượcrótvàotừngkhuvựcchiếntranh,kếthợpthànhmộtquânđộivớitổnglựclượnglênđến500.000quân–lựclượngquânđộilớnchưatừngcóđượctậphợplạiởchâuÂuchotớithờiđiểmđó.NgaycảNapoleoncũngkhôngthểchốngcựlạimộtlựclượnglớngấpđôilựclượngcủaông,đangdichuyểnvềhướngôngtừmọiphía.Vào giữa tháng 9,Mack bắt đầu chiến dịch bằng cách tiến dọc theo sôngDanubetớiUlm,ởtrungtâmcủaBavaria.Khiđãthiết lậpdoanhtrạiởđóxong,Mackcảmthấyrấthài lòng.Ôngcămghétsựhỗnloạnvàkhôngrõràng.Ôngcốsuynghĩvềmọithứtrước,đểđiđếnmộtkếhoạchrõràngvàbảođảmrằngmọingườiđềunắmđượcnó–“chiếntranhnhưbộmáyđồnghồ”,ônggọinónhưthế.Ôngnghĩrằngkếhoạchcủamìnhhoànhảo;khôngthểcógìđisaiđường.Napoleonsắptiêurồi.MackđãtừngbịbắtvàbuộcphảitrảibanămởPháp,nơiôngđãhọcđượcphongcáchtiếnhànhchiếntranhcủaNapoleon.MộtchiếnlượccơbảnkiểuNapoleonlàlàmchokẻthùphântánlựclượngcủaôngta,nhưngnaymưuchướcđóđãbịđảongược:vớikhókhănởÝ,Napoleonkhôngthểxoayxởđểgửihơn70.000quânPhápvượtquasôngRhinevàoĐứcvàBavaria.Vàothời điểmông ta vượt sôngRhine, quânÁo sẽ biết dự tính củaôngvà sẽhànhđộngđểlàmchậmlạibướctiếnquâncủaôngta;quânđộicủaôngtasẽcầnítnhấthaithángđểtớiUlmvàsôngDanube.TrướclúcđóquânÁođãsẵnsàngđểliênkếtvớiquânNgavàquétquavùngAlsacevànướcPháp.

Macktự thưởngthứcvai tròcủaôngtrongviệchủydiệtNapoleon,vìôngghétngườiđànôngđóvàtấtcảnhữnggìmàôngtađạidiện–nhữngchiếnbinhvôkỷluật,việckíchđộngphongtràocáchmạngxuyênsuốtchâuÂu,mốiđedọathườngtrựcđốivớihiệntrạng.ĐốivớiMack,quânNgakhôngthểtớiUlmquásớm.

“Chúngtôitậptrungvào“quimôtổchứccủachiếnlược”.Khiđánhgiátheotừngthờikỳkhảnăngđểxửlýcácmốiđedoạquânsự,cáctổchứcquân sự và các quốc gia đã nhìn vào những thứ có thể xác định sốlượng:quânsố,đạndược,quântrang,vậnchuyển,v.v.hiếmkhihọnhìnvàosựtươngthíchcủatổchức,đặcbiệtởtổchứcởcấpđộcaohơn,đểgiảiquyếtcáctháchthứcnày.ThếnhưngnhưTrânChâuCảngvàcáctrườnghợpkhácđãchothấy,chínhtrongsựthiếuhụtcủacáctổchức,mầmtaihoạđãpháttriển.Những taiươngquânsự:mổxẻ thấtbại trongchiến tranh,EliotA.Cohen&JohnGooch,1900

Tuynhiên,vàogầncuốitháng9,Mackbắtđầunhậnracógìđósailầm.ỞphíabắcUlmlàRừngĐen,nằmgiữavịtrícủachínhôngvàbiêngiớiPháp.ĐộtnhiêncáctrinhsátviênbáocáovớiôngrằngquânđộiPhápđangđiquakhu rừng theo hướng của ông.Mack hoang mang: lý ra tốt nhất đối vớiNapoleonlàvượtsôngRhineđểvàoĐứcởxatrênhướngbắc,nơimàôngtacó thể ngoặt qua hướng đông một cách êm xuôi và khó ngăn chặn hơn.Nhưnggiờđâyôngtalạilàmmộtchuyệnbấtngờ,rótmộtđộiquânquamộtkhehởhẹptrongRừngĐenvàđưanótiếnthẳngvềhướngcủaMack.Ngaycảkhisựdichuyểnnàychỉlàmộtkếnghibinh,Mackcũngphảibảovệvịtrícủamình, vì thếông chomột bộphận củaquânđộimình tiếnvề tâyvàoRừngĐenđểngănchặnkhôngchoquânPháptiếnlêntrongthờigianchờquânNgakịptớichiviện.Mộtvàingàysau,Mackbắtđầucảm thấybối rốikinhkhủng.QuânPhápđangtiếnquaRừngĐen,vàmộtsốkỵbinhcủahọđãđikháxa.Tuynhiên,cũngtronglúcđó,cótinbáoMackrằngmộtlựclượnglớnquânPhápđangởđâuđóởphíabắcvịtrícủaông.Nhữngbảnbáocáođầymâuthuẫn:mộtsốnóirằngquânđộinàyđangởStuttgart,sáumươidặmvềhướngtâybắccủaUlm;mộtsốkháclạinóinógầnphíađônghơnvàthậmchíxahơnvềphíabắchoặc–hoàntoànởgầnbên,kếsôngDanube.Mackkhôngthểcónhữngthôngtincăngthẳnghơn,vìkỵbinhPhápđãđến,xuyênquaRừngĐenvàđãkhoáchặtlốithoátlênhướngbắctìmchiviệncủaông.VịtướngÁogiờđâyđốimặtvớiđiềumàôngsợnhất–sựkhôngbiếtchắc–vànóđãquétsạchkhảnăngsuynghĩđúngđắncủaông.Cuốicùngôngralệnhchotấtcảcác cánh quân quay về Ulm, nơi ông có thể tập trung các lực lượng của

mình.Có lẽNapoleondự tính sẽđánhnhauởUlm. ÍtnhấtMackcũngcóquânsốtươngđồng.Vàođầutháng10,cuốicùngcáctrinhsátÁođãcóthểpháthiệnđượcthậtsựcáigìđangdiễnra,vàđólàmộtcơnácmộng.MộtlựclượngquânPhápđãvượtsôngDanubetớihướngđôngcủaUlm,khoáchặtlốiquayvềÁocủaMackvàcắtđứthẳnquânNga.Mộtlựclượngkhácnằmởhướngnam,khoáđườngthoátcủaôngsangÝ.Làmthếnàođể70.000quânPhápxuấthiệnởquánhiềuđịađiểmtrongcùngmộtlúc?Vàdiđộngnhanhnhưthế?Bịkẹptrongnỗisợhãi,Mackcửquânđithămdòmọihướng.Ngày11/10,línhcủaôngpháthiệnramộtđiểmyếu:chỉcómột lực lượngnhỏquânPhápchặnconđườngởhướngbắcvàđông.Ởđóôngcó thể tấn côngvà thoát khỏivòng vây của quânPháp, ông bắt đầu chuẩn bị cho trận đánh.Nhưng haingàysau,khiôngđangralệnhchocuộcthoáilui,cáctrinhsátviênbáocáorằng một lực lượng lớn quân Pháp đã xuất hiện trong đêm, khoá cả conđườngđôngbắc.Ngày20/10,pháthiệnrarằngquânNgađãquyếtđịnhkhôngtớiứngcứu,Mackđầuhàng.Trên60.000quânÁobịcầmtùvàgầnnhưkhôngcómộtphátsúngnổ.Đólàmộttrongnhữngchiếnthắngkhôngđổmáutuyệtdiệunhấttronglịchsử.Trongvàithángkếtiếp,quânđộicủaNapoleonquaysangphíađôngđểgiảiquyếtquânNgavàsốquânÁocòn lại, lên tớicựcđiểmtrongchiến thắngngoạnmụcởAusterlitz.Trongkhiđó,MacktàntạtrongmộtnhàgiamởÁo,bịphạthainămtùvìvaitròcủaôngtrongthấtbạiônhụcđó.Ởđó,ôngđãtànphábộnãocủamình(bịmấttrítrongquátrìnhđó,vàingườinóithế):Kếhoạchcủaôngđãsailầmởđiểmnào?Làmcáchnàođểmộtđộiquânkhôngbiếttừđâuđếnđộtngộtxuấthiệnởphíađôngcủaông,nuốtsốngôngmộtcáchdễdàngđếnthế?Ôngchưatừngbaogiờtrôngthấybấtcứđiềugìnhưvậy,vàôngcốgắngtìmranóchotớingàycuốicùngcủađờiông.

Thựctế là,nóivềmặt lịchsử,nhữngquânđội từngthànhcôngnhất–nhữngquânđộikhôngbiếnquâncủachúngthànhngườimáy,khôngcốgắngkiểmsoátmọithứtừđỉnh,vàchophépcácchỉhuycấpdướicómộtthẩmquyềnrộngđángkể–đãquáthừađểchứngminh.CácbáchphutrưởngvàbảohộquanquânsựcủaLaMã,cácthốngchếcủaNapoleon,cácchỉhuyquânđộicủaMoltke,cácchiđộibãocủaLudendoffs…–tấtcả những thứ này là những ví dụ,mỗi cái có trong chính nómột giaiđoạn của sự phát triển kỹ thuật, của cách thức các sự việc được thựchiệntrongmộtsốlựclượngquânđộithànhcôngnhấttừtrướcđó.Mệnhlệnhtrongchiếntranh,MartinvanCreveld,1985

Diễndịch

LịchsửsẽkhôngphánxétTướngMackquánghiêmkhắc,vìquânPhápmàôngđươngđầuvàomùathunăm1805đạidiệnchomộttrongnhữngcuộccáchmạnglớnnhấttronglịchsửquânsự.Suốtnhiềungànnăm,chiếntranhđãđược tiếnhànhvềcơbản theocùngmột cách thức:vị chỉhuydẫn lựclượnglớnquânđộivàkhôngkỷluậtcủaôngtavàotrận,chốnglạimộtđốithủcólựclượngdữdộitươngđương.Ôngtakhôngbaogiờphântánquânđộicủamình thànhnhữngđơnvịnhỏhơn,vìđiềuđóviphạmnguyên tắcquânsựvềviệcduytrìsựtậptrungđốivớicáclựclượngcủamộtquânđội;hơnnữa; rảimỏng các lực lượng củaông ta sẽ khiến choviệcđiềukhiểnchúngkhókhănhơnvàôngtakhôngthểkiểmsoátđượctrậnchiến.ĐộtnhiênNapoleon thayđổi tất cảnhữngđiềuđó.Trongnhữngnămhòabìnhgiữa1800và1805,ôngtái tổchứcquânđộiPháp, tậphợplạinhữnglực lượng khác nhau để hình thành Grand Armée (Đại quân đội) với lựclượng200.000người.Ôngphânquânđộinày thànhnhiềuquânđoàn,mỗiquânđoàncóbộbinh,kỵbinh,pháobinhvàmộtbanthammưucủachínhnóvàđượcmộtthốngchếchỉhuy,thôngthườnglàmộtsĩquantrẻ,khỏe,đãqua thử thách trongcácchiếndịch trước.Khácnhauởquânsố, từ15.000đến30.000quân,mỗiquânđoànlàmộtquânđộithunhỏdomộtNapoleonthunhỏchỉhuy.

TriếtlývềmệnhlệnhcủaPattonlà:“Đừngbaogiờbảovớimọingườilàmcáchnàođểlàmviệcnàyviệcnọ.Bảovớihọphảilàmgìvàhọsẽlàmbạnngạcnhiênvớisựtàitìnhcủahọ.”Patton:Mộtthiêntàichiếntranh,CarloD’Este,1995

Yếu tốcơbảnđốivớihệ thốngnày là tốcđộmàcácquânđoàncó thểdichuyển.Napoleonthườnggiaonhiệmvụchocácthốngchế,rồiđểchohọtựmìnhhoànthànhnó.Khônglãngphínhiều thờigianvàoviệcchuyểngiaotớiluicácmệnhlệnh,vàcácquânđộinhỏhơncầníttrangbịhơn,chúngcóthểtiếnquânvớitốcđộlớnnhất.Thayvìmộtquânđộiduynhấtdichuyểntheođườngthẳng,Napoleoncóthểphântánvàtậptrungcácquânđoàncủaông theonhữngđộihìnhkhônggiớihạn,màđốivớikẻ thùdườngnhư làhỗnđộnvàkhôngthểđoánđược.Đây chính là con quái vậtmàNapoleon tháo xiềng ở châuÂu vào tháng9/1805.TronglúcmộtvàiquânđoànđượcpháiđếnmiềnbắcnướcÝnhưlàmột lực lượng cầmchân chống lại sự xâm lược theo dự tính củaÁo, bảyquânđoànkhácdichuyểnvàoĐứctheomộtđộihìnhrảirác.MộtlựclượngdựbịvớinhiềukỵbinhđượcđiềuđộngxuyênquaRừngĐen,kéoMackvềhướngtây–vàdođókhiếnchoôngtakhómàhiểuđượcđiềugìđangxảyraởphíabắcvàdễsụpbẫyhơn.(NapoleonhiểutâmlýđơngiảncủaMackvàbiếtcáivẻngoàihỗnloạncóthểlàmchoôngtabốirốinhưthếnào.)Đồng

thời,vớiStuttgartnhư làmộtđiểm trục thenchốt,bảyquânđoànvòngvềhướngnamtớisôngDanubevàcắtđứtcácconđườngthoátthânkhácnhaucủaMack.Mộtviênthốngchế,ngherằngconđườngđôngbắcđượcduytrìmộtcáchyếuớt,đãkhôngchờlệnhcủaNapoleonmàđơngiảntăngtốcđộvàtựmìnhtớichiếmlĩnhnó.ỞbấtkỳnơiđâuMacktới,ôngtacũngchạmphảimộtquânđoànđủlớnđểcầmchânôngtachotớikhiphầncònlạicủaquânPhápcóthểxiếtchặtvòngvây.Điềunàycũnggiốngnhưviệcmộtbầysóiđồngcỏvâybắtmộtchúthỏrừng.

Agamemnon mỉm cười bước đi. Kế tiếp, bước đến hai thuyền trưởngcùngcótênAjaxnhưhọkhắcbêntrênmũsắt.Phíasauhọđámmâybụicủađànkỵbinhcuồncuộn...Agamemnonvuimừnggặphọvà lờiôngtuônchảy:“Ajax,cảhaiông,nhữngchỉhuyởAchaean,tasẽvượtkhỏiquyềnhạnnếuralệnhchohaiông.Hãytựmìnhthôithúcbinhsĩcủahaiôngchiếnđấu.NhândanhChaZeus,nhândanhAthenavàApollo.Nếutấtcảbinhlínhcủatađềucótráitimtốtđẹpcủahaiông.ThànhphốcủavuaPriamchẳngbaolâusẽcúiđầu,bịxâmchiếmvàtànphádướitayhaiông.Iliad,Homer,khoảngthếkỷ9Tr.CN.

Thấuhiểu:Tương lai thuộcvềnhữngnhóm linhhoạt,nhanhnhẹnvàphituyếntính.Xuhướngtựnhiêncủabạnvớitưcáchmộtngườichỉhuycóthểlàmuốnkiểmsoátnhóm,đểkếthợpmọihoạtđộngcủanó,nhưngđiềuđósẽchỉtróibuộcbạnvàoquákhứvàvớicácquânđộidichuyểnchậmchạpcủalịchsử.Cầncósứcmạnhcá tínhđểchophépcómộtmứcđộhỗnloạnvàkhôngxác định – để trôi chảy tự nhiên chút ít – nhưngbởi việc phân tánquân đội của bạn và chia nhỏ nó thành những đội, bạn có thể kiếmđượctrongsựvậnđộnglinhhoạtcáimàbạnmấttrongsựkiểmsoáthoàntoàn.Vàsựlưuđộnglàsứcmạnhlớnnhấtnhânlêntấtcảmọithứ.Nóchophépbạncóthểphântánlẫntậptrungquânđộicủabạn,rồirảichúngvàonhữngđộihìnhkhácnhauthayvìdàntrảinóratheonhữngđườngthẳng.Cácđộihìnhnàysẽlàmcácđốithủcủabạnbốirốivàchoángváng.Traochocácquânđoànkhácnhaucủabạnnhiệmvụphùhợpvớicácmụctiêuchiếnlược,rồiđểhọhoànthànhchúngtùy theo tình thế.Cácđộinhỏhơnthìnhanhhơn,sáng tạo hơn, và có khả năng thích ứng hơn, các sĩ quan và chiến sĩ củachúngtậptrungchúýhơn,năngđộnghơn.Cuốicùng,sựlưuđộngsẽmangtớichobạnnhiềuquyềnnăngvàkhảnăngkiểmsoáthơnlàcáchcầmquântầmthường.

Chiarẽđểsống,thốngnhấtđểchiếnđấu.NapoleonBonaparte(1769–1821)

CÁCYẾUTỐCƠBẢN

Thếgiớiđầyắpnhữngngườiđangkiếmtìmmộtcông thứcbímậtchosựthànhcôngvàquyềnlực.Họkhôngmuốntựmìnhtưduy;họchỉmuốncómộtcôngthứcđểlàmtheo.Họthíchthúvớiýtưởngvềchiếnlượclàvìlýdođó.Trongđầuhọ,chiếnlượclàmộtchuỗicácbướcđểđitheođótớimộtmụctiêu.Họmuốnnhữngbướcnàyđượcmộtchuyêngiahoặcphápsưvạchra chohọ.Tinvàoquyềnnăngcủa sựbắt chước, họmuốnbiết chínhxácđiềumàmộtcánhânvĩđạinàođóđãthựchiệntrướcđó.Cáchànhvicủahọtrongđờisốngcũngcótinhchấtmáymócgiốngnhưtưduycủahọ.Đểcách lymình rakhỏimộtđámđôngnhư thế, bạn cầnphảigạt bỏmộtkháiniệmsailầmthôngthường:bảnchấtcủachiếnlượckhôngphảilàthựchiệnmộtkếhoạchxuấtsắctiếntriểntheotừngbước,màlàđặtbảnthânbạnvàocáchoàncảnhnơibạncónhiềulựachọnhơncáckẻthùcủabạn.Thayvì bámvàoLựa chọnAnhư là giải phápđúngduynhất, chiến lược chânchínhlàviệctựxácđịnhbạncóthểlàmgìvớiA,BvàCdựavàocáchoàncảnh.Đólàtưduychiềusâucótínhchiếnlược,tráingượchẳnvớitưduycôngthức.TônTửđãdiễntảýtưởngnàytheocáchkhác:cáimàbạnhướngtớitrongchiếnlược,ôngnói,làthế[nguyênvăn:shih],mộtvịtrícủatiềmlực–vịtrícủamộthònđácuộinằmchênhvênhtrênmộtđỉnhđồi,haycủamộtsợidâycungđượckéocăng.Mũi tênđượcgiữchặt,dâycungđượcbuông thả,vàthếnăngđượcgiảithoátmộtcáchmãnhliệt.Mũitêncóthểđitớibấtkỳnơiđâu;nókhớpvớicáchànhđộngcủakẻthù.Điềuquantrọngkhôngphảilàđitheonhữngbướcđãxácđịnhtrước,màlàđặtbảnthânthânbạnvàothếtraochobảnthânsựchọnlựa.CólẽNapoleonkhôngbiếttớikháiniệmcủaTônTửvềthế,nhưngcólẽônglàngườivĩđạinhấttronglịchsửhiểurõnó.MộtkhiôngđãbốtríbảyquânđoàncủamìnhvàokhuônmẫucóvẻnhưhỗnđộncủachúngdọctheosôngRhinevàcáclựclượngdựbịcủaôngtrongRừngĐen,ôngđangtrongthế.BấtkểMackquaysangđâu,bấtkểôngtalàmgì,quânÁođãtớihồitậnsố.NapoleoncónhữngvôsốchọnlựatrongkhiMackchỉcómộtvài,vàtấtcảđềutồitệ.

Chínhtrongthờikỳhậuchiếnnàysựxemxétnộitìnhvàsựđánhgiá–một trong những khái niệm quân sự cơ bản của Scharnhorst vàGneisenau–đãkếthợp lại thànhmộthọc thuyếtđượcđịnhnghĩamộtcách rõ ràng,dễhiểuvà tất cảcác sĩquan trongquânđộiđềucó thểhiểunó.ĐâylàkháiniệmvềAuftragstaktik,haycácchiếnthuậtcôngvụ.Bản thânMoltke đã lồng vào bản phác thảo củamột cẩm nang chiến

thuậtmới cho các sĩ quan cao cấp những dòng sau: “Một hoàn cảnhthuậnlợisẽkhôngbaogiờđượckhaithácnếunhữngngườichỉhuychờđợimệnh lệnh.Ngườichỉhuycaonhấtvàngườichỉhuy trẻnhấtphảiluônluônýthứctớisựthậtrằngsựchểnhmảngvàsựthiếunăngđộngcòntệhơnlàviệcsửdụngđếnphươngthứcsailầm.”...Khôngcógìcôđọng lạiquanđiểmvàhoạtđộngcủaban thammưuĐứcvàcủaquânđộiĐức–haibộphậnnganghàngnhau–hơnlàkháiniệmvềcácchiếnthuậtcôngcụnày:tráchnhiệmcủamỗisĩquanvàsĩquandựbịĐức...là thực hiệnmà không thắcmắc hay nghi vấn về bất kỳ điều gì hoàncảnhđòihỏi,nhưanhtanhìnthấynó.Điềunàycónghĩalàanhtaphảihànhđộngmàkhôngchờđợi lệnh,nếuhànhđộngcóvẻcần thiết.Nócũngcónghĩalàanhtanênhànhđộngtráivớimệnhlệnh,nếucácmệnhlệnhnàycóvẻkhôngphùhợpvớihoàncảnh.Đểlàmrõrằnghànhđộngtráivớimệnh lệnhkhôngbịxemlàsựbất tuânhayvôkỷ luật,cácchỉhuyĐứcbắtđầulặplạimộttrongnhữngcâuchuyệnmàMoltkeưathíchnhất,kểvềmột sựcốđãđượcchứngkiến trongkhiviếng thămsởchỉhuy của Hoàng tử Frederick Charles.Một viên thiếu tá, bị Hoàng tửmắngnhiếcvìmộtsai lầmchiếnthuật,đãbàochữarằngôngchỉ tuântheocácmệnh lệnh,vànhắcHoàng tử rằngmột sĩquanPhổđãđượcdạy bảo rằngmộtmệnh lệnh của cấp trên cũng tương đương vớimộtmệnhlệnhcủanhàvua.FrederickCharlesđáplạingay:“Nhàvuachoanhlàmchứcthiếutávìôngtatinrằnganhsẽbiếtlúcnàothìkhôngnêntuântheohiệulệnhcủaôngta.”CâuchuyệnđơngiảnnàyđãtrởthànhsựhướngdẫnchotấtcảcácthếhệsĩquanĐứctiếptheo.Mộtthiêntàichiếntranh:quânđộivàbanthammưuĐức,1806-1945,ĐạitáT.N.Dupuy,1977

Napoleonluônhướngtớiphiênbảnthếcủaông,vàôngđãđạttớiđộhoànhảocủanó trongchiếndịchnăm1805.Luônnghĩvềcấu trúcvà tổchức,ông phát triển hệ thống quân đoàn, đưa sự linh hoạt uyển chuyển vào bộxươngcủaquânđộiPháp.Bàihọcrấtgiảndị:một tổchứccứngnhắc, tậptrung,sẽkhóachặtbạnvàonhữngchiếnlượctuyếntính;mộtquânđộilưuđộng,phântántạochobạnnhữngchọnlựa,nhữngkhảnăngvôtậnđểđạtđượcthế.Cấutrúc làchiến lược–có lẽ làchọnlựachiến lượcquan trọngnhấtbạnsẽlàm.Nếubạnkếthừamộtnhóm,hãyphântíchcấutrúccủanóvàthayđổinóchophùhợpvớicácmụcđíchcủabạnTrútnguồnnănglượngsáng tạo củabạnvào sự tổ chức củanó, tạo chomục tiêu củabạn sự lưuđộng.Khilàmđiềuđó,bạnđangđitheobướcchânkhôngchỉcủaNapoleonmàcólẽcảcủacổmáychiếntranhvĩđạinhấttrongthờihiệnđại,quânđộiPhổ(vàsauđólàĐức).Không lâu sau khiNapoleon đánh cho quân Phổ tan tác ở trận Jena năm

1806(xemchương2),cácnhàlãnhđạoPhổđãtìmhiểunguyêncớ.Họthấyrằnghọbịdínhchặtvớiquákhứ;cáchthựchiệncôngviệccủahọquácứngnhắc.Đột nhiên các nhà cải cách quân sự, bao gồmCarl vonClausewitz,đượcxemtrọngvàtraochoquyềnlực.Vàđiềumàhọquyếtđịnhlàmchưahềcótiềnlệtronglịchsử:họsẽthểchếhóasựthànhcôngbằngcáchthiếtkếmộtcấutrúcquânđộithượngđẳng.Cốtlõicủacuộccánhmạngnàylàsựsángtạocủamộtbanthammưu,mộtbộ khung các sĩ quan được huấn luyện và giáo dụcmột cách đặc biệt vềchiếnlược,chiếnthuậtvàchỉhuy.Mộtôngvua,mộtngoàithủtướng,haythậmchímộtviêntướngcóthểkémcỏitrongchiếntranh,nhưngmộtnhómcácsĩquanxuấtsắcvàđượcđàotạotốttrongbanthammưuquânđộicóthểbùđắpchocácthấtbạicủaôngta.Cấutrúccủacơquannàykhôngcốđịnh:mỗithammưutrưởngcóthểthayđổiquimôvàchứcnăngcủanóchophùhơpvớinhucầuvàthờigiancủaôngta.Saumỗimộtchiếndịchhaybàitậphuấnluyện,banthammưusẽkiểmtrachặtchẽbảnthânnóvàthànhtíchcủanó.Mộtbộphậnđượcsánglậpchomụcđíchcủacáccuộckiểmtranàyvàchoviệcnghiêncứulịchsửquânsự.Banthammưucóthểhọchỏitừcácsailầmcủanóvàcủakẻkhác.Đólàmộtcôngviệctiếntriểnmộtcáchthườngxuyên.CảicánhquantrọngnhấtlàsựpháttriểnAuftragstaktik(Hệthốngmệnhlệnhcôngvụ cóđịnhhướng).ỞĐức, cóhai từ chỉ từ “command”:Auftrag vàBefehl.MộtBefehllàmộtmệnhlệnhcầntuânthủtrongthư.MộtAuftragcónghĩachunghơnnhiều:nólàmộtphátbiểuhaymộtnhiệmvụtoànbộ,mộtchỉ thị phải làm theo tinh thần của nó chứ không phải ở từ ngữ.Auftragstaktik–đượcgợinênbởiNapoleon,kẻthùkhôngđộitrờichungcủaPhổvà sự linhđộngmàông ta traođổi cho các thống chế củamình–đãthấmsâuvàobanthammưu.ĐầutiêncácviênsĩquankhắcghitrongtâmtrítriếtlýchiếntranhcủaĐức:tốcđộ,nhucầutiếnhànhtấncông,v.v.Rồihọtrảiquacácbàitậpđểpháttriểnkhảnăngtựmìnhtưduyvàranhữngquyếtđịnhphùhợpvớitriếtlýtổngquannhưngđápứngđượccáctìnhhuốngcủathờiđiểm.Chỉhuymộtlựclượngtươngđươngmộtquânđoàn,cácviênsĩquanđượcgiaonhữngnhiệmvụđểhoànthànhvàkhiđóđượcthưgiãn.Họđượcphánxéttheonhữngkếtquảcủacáchànhđộngcủahọ,chứkhôngtheophương thứccáckếtquảđóđạtđược ra sao.Ban thammưunày (vớimộtgián đoạn) tại vị từ năm 1808 đến cuối Thế chiến II. Trong thời gian đóngườiĐứcthườngxuyênđánhthắngcácquânđộikháctrênchiếntrường–baogồmquânĐồngminhtrongThếchiếnI,dùcónhữnghạnchếnghiêmtrọngvềchiếntranhcôngsự.Thànhcôngcủahọlêntớiđỉnhcaotrongchiếnthắngquânsựlừnglẫynhấttronglịchsử:cuộcxâmlăngchớpnhoángPhápvàcácnướcvùngHạ(châuÂu)năm1940,khiquânđộiĐứcdichuyểnvòngtrònquanhcáctuyếnphòngngựcủaquânPháp.Chínhcấutrúccủaquânđội

vàcáchhọsửdụngAuftragstaktikđãtạochohọnhiềuchọnlựavàtiềmlựclớnhơn.BanthammưuĐứclàmộtkiểumẫuvềtổchứcchobấtkỳnhómnàohướngtớitínhlưuđộngvàchiềusâuchiếnlược.Đầutiên,cấutrúccủabannàylinhhoạt,chophépcáclãnhđạocủanóđiềuchỉnhnótheonhucầucủachínhhọ.Thứhai,họthườngxuyêntựkiểmnghiệmvàbổsungthêmnhữnggìnóhọchỏi được.Thứba, nó tái tạo cấu trúc của nó xuyên suốt phần còn lại củaquânđội:cácsĩquancủanóđàotạocácsĩquandướihọ,vàcứthếchođếntuyến cuối.Đội nhỏ nhất khắc sâu triết lý tổng thể của nhóm.Cuối cùng,thayvìbanhànhnhữngmệnhlệnhcứngnhắc,banthammưuđitheođườnglốimệnh lệnh giao nhiệm vụ –Auftragstaktik. Bằng cách làm cho các sĩquan và binh sĩ cảm thấy có thể giao chiếnmột cách sáng tạo hơn, chiếnthuậtnàynângcaohiệu suất củahọvàđẩynhanh tốcđộcủa tiến trình raquyếtđịnh.Tínhlưuđộngđãinsâuvàohệthống.YếutốcơbảncủaAuftragstaktiklàtriếtlýtổngthểcủanhóm.Triếtlýnàycóthểxâydựngxungquanhviệcbạnđangchiếnđấuvìnguyêncớgì,haymộtniềmtinvàosựxấuxacủakẻthùmàbạnđangđốimặt.Nócũngbaogồmphongcách tiếnhànhchiến tranh–có tínhphòngngự, lưuđộng, tấncôngliêntục–phùhợpvớinónhất.Rồi,thôngquasựhuấnluyệnvàcácbàithựctậpsángtạo,bạnphảiđàosâunótrongchúng,truyềnnóvàodòngmáucủachúng.Bâygiờ,khibạnđiềuđộngcácquânđoàncủabạnđilàmnhiệmvụ,bạncóthểtintưởngvàocácquyếtđịnhcủachúngvàthấytựtinvàokhảnăngkếthợpchúnglạicủamình.CácbộtộcdoThànhCátTưHãnchỉhuyvàonửađầuthếkỷ13cólẽlàtiềnthân gần gũi nhất của các quân đoàn củaNapoleon. ThànhCát, người đãthuyếtgiảngmộttriếtlývềsựthượngđẳngcủangườiMôngCổ,làmộtbậcthầyvềsựlưuđộngtrongtiếnhànhchiếntranh.Cáclựclượngphântáncủaôngcó thể táchrarồigomlại theonhữngđộihìnhphức tạp;cácquânđộichạm tránchúngbị sốcvìchúngcóvẻnhư rấthỗn loạn,vì thếkhông thểđịnhhìnhđượcchúng.Thếnhưngchúnghoạtđộngvớimộtsựkếthợpđángkinhngạc.CácchiếnbinhMôngCổbiếtphải làmgìvàkhinàomàkhôngcầnphảibảo.Đốivớicácnạnnhâncủahọ,cáchgiảithíchduynhấtlàhọđãbịquỷám.Tuynhiên,sựkếthợpcóvẻquáigởcủangườiMôngCổcóthậtralàkếtquảcủa việc huấn luyện nghiêm khắc.Mỗimùa đông trong thời gian yên ổn,ThànhCátchotiếnhànhCuộcsănlớn,mộtđợthànhquânbathángtrongđóôngphântánrảiráctoànbộquânđộiMôngCổdọctheomộttuyếnđườngdàitámmươidặmtrongcácthảonguyênmiềnTrungÁvànơihiệnnaylànướcMôngCổ.Mộtlácờcắmtrênmặtđấtcáchđóhàngtrămdặmđánhdấuchođiểmkếtthúccuộcsăn.Tuyếnquânsẽtiếnlên,dồnlênphíatrướctoànbộnhữngconthútrênđườngđicủanó.Chậmchạp,theomộtkiểuvậnđộng

giốngnhưmộtvũđiệuballetphứctạp,haiđầucủatuyếnquânsẽvònglại,tạo thànhmộtđường tròn, vây chặt lũ thúvàogiữa (Điểmkết thúc sẽ tạothành trung tâmcủavòng tròn).Khivòng trònxiết lại,cáccon thúbịgiếtchết;loàinguyhiểmnhấttrongsốđó,nhữngconhổ,đượcdànhchođếnlúccuốicùng.CuộcsănlớnthựctậpkhảnăngliênlạccủaquânMôngCổthôngquacáckýhiệuởmộtkhoảngcách,kếthợpcácvậnđộngdichuyểncủahọvớisựchínhxác,biếtphảilàmgìtrongnhữngtìnhhuốngkhácnhauvàhànhđộngmàkhôngcầnchờlệnh.Ngaycảlòngdũngcảmcũngtrởthànhmộtbàitập,khicáccáthểchiếnbinhphảigiảiquyếtcácconhổ.Thôngquaviệcđisănvàmộthìnhthứcgiảitrí,ThànhCátcóthểlàmchotriếtlýcủaôngđượcthấmnhuần,pháttriểnsựcốkếtvàlòngtintrongbinhlínhcủaông,vàxiếtchặtkỷluậtquânđội.

Trong một ý nghĩa thật sự, sự hỗn loạn tối đa là sự thăng bằng củachúngtôi.T.E.Lawrence,1885-1935

Trongviệcthốngnhấtcácbộtộccủachínhbạn,hãytìmranhữngbàitậpđểgiatăngkiếnthứcvàsựtintưởnglẫnnhaucủacácđoànquânnhưbạn.Điềunàysẽpháttriểncáckỹnăngthôngtinliênlạctiềmẩngiữahọvàtrựcgiáccủahọvềviệcphảilàmgìkếtiếp.Khiấysẽkhôngcònsựlãngphíthờigiantrongviệcchuyểntảivôtậnnhữngthôngđiệpvàmệnhlệnhhaytrongviệcphải chỉ huy thườngxuyên các cánhquân củabạn trên chiến trường.Nếubạncóthểcảibiếnnhữngbàitậpnàythànhtròchơi,nhưtrongCuộcsănlớn,thìcàngtốthơnnhiều.

[Tom]YawkeyđượcbamươituổikhiôngmuađộiRedSox,mộtđộiđãphá sảnmột cách tuyệt vọngđếnmứcchỉ thắngcó43 trận trongmùabóngtrướcvàtrungbìnhchỉcó2.346khángiảmuavé.Câulạcbộbóngchàynàytrởthànhmónđồchơicủaôngta.Vìyêumếncáccầuthủ,ôngđãlàmhọhưhỏng.Vàvìônglàmhọhưhỏng,họđưaônglêntớitrờixanh...Cómộtcuộctraođổiđượcdưluậnbiếttớinhiều,trongđóBobbyDoerr hỏi Tommy Henrich vì sao đội Red Sox không thể thắng độiYankees trong những trận đấu lớn. “Chúng tôi chơi không đủ tốt haysao?” Doerr hỏi. Không phải vì họ chơi không đủ tốt, Henrich đáp.“Ôngchủcủacácanhquátốtvớicácanh.ĐộiRedSoxkhôngcầnphảilọtvàoWorldSeriesđểláinhữngchiếcxeCadillac.CònđộiYankeesthìcần.“[TổchứcđộiRedSox] làmộthoạtđộngkhôngchuyênnghiệp...dámđọsứcvớinhữngđộidữdằn,chuyênnghiệpnhấtcủamọithờiđại.Hitler:CuộcđờivànhữngxáođộngcủaTedWilliams,EdLinn1993

Xuyênsuốtthờigiangiữathậpniên1940và1950,haitổchứcbóngchàyđãchiến đấu với nhau: đội Boston Red Sox, với nhân vật trung tâm là TedWilliamsvàđộiNewYorkYankees,vớitaytấncôngvĩđạiJoeDiMaggio.TomYawkey,ôngchủcủađộiRedSox,tintưởngvàoviệcnuôngchiềucáccầuthủcủaôngta,tạoramộtmôitrườngthúvịchohọ,pháttriểntìnhbạnhữuvớihọ.Mộtđộihạnhphúcsẽchơitốt,ôngtanghĩthế.Vìmụcđíchnàyôngtađinhậunhẹtvàbàibạcvớiđámcầuthủ,đưahọvàonhữngkháchsạnsangtrọngtrongchuyếndulịch.Ôngcòncanthiệpvàonhữngquyếtđịnhvềcôngtácquảnlý,luônluônhướngmắttớiviệclàmchomọisựtốtđẹphơnchocáccầuthủvàgiữchohọluônvuivẻ.TriếtlýcủađộiYankeesrấtkhác,nhấnmạnhvàokỷluậtvàsựchiếnthắngbằngmọigiá.Cácbộphậncáchbiệtcủatổchứckhôngdínhdángtớicôngviệccủanhau–họhiểuđặctínhcủađộivàbiếthọsẽbịphánxéttheokếtquả.Ôngbầucủađộiđượcđểyênmộtmìnhtrongviệcraquyếtđịnh.CáccầuthủYankeecảmthấymộtnhucầumãnhliệtđượcsốngvớitruyềnthốngchiếnthắngcủađội;họsợbịthuacuộc.Tronghaithậpkỷnày,cầuthủcủađộiRedSoxđãđấuđálẫnnhau,kếtbèkếtcánh,rênrỉthanphiềnvềbấtkỳsựcoithườngnàomàhọnhậnra,vàchỉđoạtđượcmộtlácờ.ĐộiYankeescốkếtvàcótinhthần;họđoạt30lácờvàđượcxếphạng thứ10 trongWorldSeries.Bàihọcrấtđơngiản:đừng lầmlẫngiữamộtbầukhôngkhíthântìnhcởimởvớitinhthầnvàsựcốkếtcủađội.Việcchiềuchuộngcácngười línhcủabạnvàhànhđộngnhư thểmọingườiđềubìnhđẳng sẽpháhỏngkỷ luật và thúcđẩyviệc tạo rabèphái.Chiếnthắngsẽrènnênnhữngmốidâybềnchặthơnlàsựthânthiệnhờihợtbềngoài,vàchiếnthắngđếntừkỷluật,sựrènluyệnvàcáctiêuchuẩncaoliêntục.Cuối cùng, bạn cần cơ cấu nhóm của bạn theo những ưu điểm và nhượcđiểmcủanhữngchiếnsĩcủabạn,theocáchoàncảnhxãhộicủahọ.Đểlàmđiềuđó,bạnphảihòahợpvớikhíacạnhconngườicủacácđoànquâncủabạn;bạnphảithấuhiểuhọ,vàtinhthầncủathờiđại,bêntrongvàbênngoài.TrongNộichiếnMỹ,cáctướnglĩnhMiềnBắcđãđấutranhvớibảnchấtbầncùngcủaquânđộicủahọ.Khôngnhưcácđoànquâncókỷluật,đượcđàotạo tốt củaMiềnNam,nhiềungười línhMiềnBắcđãbịcưỡngbáchnhậpngũvàophútchót;họlànhữngngườivùngbiêngiớithôkệchvàlànhữngngườiđộclậpmộtcáchhunghãn.Mộtsốtướnglĩnhđãcốgắngmộtcáchtuyệtvọngđểápdụngkỷluật,vàphầnlớnđềuthấtbại.Mộtsốkhácchỉchúýtớichiếnlượctrênbảnđồ,trongkhiquânđộicủahọvẫntiếptụcthựchiệnmộtcáchtồitệ.TướngWilliam Tecumseh Sherman có một giải pháp khác: ông thay đổicáchtổchứccủaôngchophùhợpvớicátínhcủanhữngngườilính.Ôngtạoramộtquânđộidânchủhơn,độngviênsángkiếncủacácviênsĩquan,để

chohọsắpxếptheoýmuốn;ôngnớilỏngkỷluậtbềngoàiđểnângcaođạođức và tinh thần nhóm.Giống như những người dân biên giới nói chung,nhữngbinhsĩcủaônghiếuđộngvàhayrongruổilangthang,vìthếôngkhaitháctínhlưuđộngcủahọvàchoquânđộicủaôngdichuyểnliêntục,luônluôntiếnquânnhanhhơnnhữngkẻthù.TrongtấtcảcácđạoquâncủaMiềnBắc,quâncủaShermanđángsợnhấtvàchiếnđấutốtnhất.GiốngnhưSherman,đừngđấutranhvớinhữngkhíchấtcủabinhsĩbạn,màhãybiếnchúngthànhnhữngđứctính,mộtcáchthứcđểgiatăngtiềmlựccủabạn.Hãysángtạotrongviệccơcấunhóm,giữchotâmtríbạnlinhhoạtvàcókhảnăngthíchứngnhưquânđộimàbạnchỉhuy.

Hìnhảnh: Tấm mạng nhện. Phần lớn các con vật tấn công theo đườngthẳng;cònnhện thìgiăngmột tấm lướicóhìnhdángđơngiảnhoặcphứctạp,phùhợpvớivị trí.Khi tấmmạngđượcgiăng,côngviệcđãđượcthựchiện.Nhệnkhôngcầnsănmồi;nóchỉchờđợimộtconmồingốcnghếchrơivàonhữngsợitơgầnnhưvôhìnhcủatấmlưới.

Tưliệu:Dovậyquânđộidiđộngđểtiếncông,vàthayđổiquaphântánhaytáihợp.Thếnênsựnhanhnhẹncủanónhưgió,sựchậmchạpcủanónhưrừng;sựxâmchiếmvàlantràncủanónhưmộtngọnlửa...Nókhóhiểunhưbóngtối;khivậnđộngnógiốngnhưsấm.

BinhphápTônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

HOÁNVỊ

Vìcấutrúcquânđộicủabạnphảiphùhợpvớinhữngngườihợpthànhnó,nguyên tắc phân quyền cần linh hoạtmột số người phản ứng tốt hơn vớithẩmquyềncứngrắn.Ngaycảkhibạnđiềuhànhmộttổchứclỏnglẻohơn,cónhữnglúcbạnsẽphảithắtchặtnólạivàtraochocácsĩquancủabạníttựdohơn.Cáctướnglĩnhthôngminhkhônglàmchuyệnvôích, luônduytrìkhảnăngtáitổchứcquânđộicủahọđểđápứngphùhợpvớithờigianvàcácnhucầuđổithaycủahọ.

7.CHUYỂNCUỘCCHIẾNTRANHCỦABẠNTHÀNHMỘTCUỘCTHẬPTỰCHINH

CÁCCHIẾNLƯỢCTINHTHẦN

Muốnthôithúcmọingườivàduytrìtinhthầnlàmviệc,chiếnđấucủahọthìphảilàmchohọnghĩíthơnvềbảnthânvànghĩnhiềuhơnvềnhóm.Hướngsựquantâmcủahọđếnmộtđạinghĩa,mộtcuộcthậptựchinhchốnglạimộtkẻ thùđángghét.Khiếnchohọxemsựsốngsótcủamìnhgắn liềnvới sựthànhcôngcủaquânđộinhưlàmộttổngthể.Ởmộtnhómmàtrongđómọingười thựcsựgắnkếtvớinhau,các tâmtrạngvàcảmxúccó tính lây lanđếnmứcviệctruyềndẫnsựnhiệttìnhtớicácđạoquâncủabạntrởnênkhádễdàng.Hãychỉhuytừphíatrước:đểchobinhsĩcủabạnnhìnthấybạnởcácchiếnhào,sẵnsànghysinhvìchínhnghĩa.Điềuđósẽlàmlònghọngậptrànniềmaoướccạnhtranhvàlàmbạnvuilòng.Làmchoviệcthưởngvàphạttrởnênhiếmhoinhưnggiàuýnghĩa.Ghinhớ:mộtquânđộinăngđộngcó thể làmnênnhữngđiềukỳdiệu,bùđắpchobấtkỳ thiếusótnào trongnhữngnguồnvậtchất.

THUẬTQUẢNLÝCONNGƯỜI

Loàingườichúng tacóbảnchất íchkỷ.Cácýnghĩđầu tiêncủachúng tatrongmọihoàncảnhđềuxoayquanhcáclợiíchcủachínhmình:Điềunàycóảnhhưởngrasaođốivớitôi?Nócógiúpíchgìchotôikhông?Đồngthời,dosựcầnthiết,chúngtacốgắngcheđậytínhíchkỷđó,làmchocácđộngcơcủachúngtacóvẻnhưvịthavàkhôngvụlợi.Tínhíchkỷthâmcăncốđếvàkhảnăngcheđậynólàcảmộtvấnđềnếubạnlàmộtngườilãnhđạo.Bạncóthểnghĩrằngnhữngngườilàmviệcchobạnthậtnhiệttìnhvàcósựquantâmnhưhọnói,vànhưhànhđộngcủahọtỏra.Rồidầndà,bạnnhìnthấynhữngdấuhiệurằngngườinàyhayngườinọđangsửdụngvịtrícủaanhtatrongnhómđểthựchiệnnhữnglợiíchcánhân.Mộthômbạnthứctỉnhvàthấyrằngmìnhđangchỉhuymộtđạoquângồmnhữngcánhâníchkỷ,quỷquyệt.Khiđó,bạnbắtđầunghĩvềtinhthần–vềviệctìmramộtcáchthứcđểthúcđẩycácđoànquâncủabạnvàtruirènhọthànhmộtnhóm.Bạncốgắngmộtcáchkhéoléođểcangợihọ,đềxuấtvớihọvềnhữngkhảnăngtưởngthưởngchỉđểthấyrằngbạnđãlàmhưhỏnghọ,củngcốthêmtínhíchkỷcủahọ.Bạncốápdụngnhữngbiệnpháptrừngphạtvàkỷluậtchỉkhiếnchohọthêmphẫnuấtvàđềphòng.Bạncốlàmhọbốclênvớinhữngbàiphátbiểuvàcáchoạtđộngnhóm–nhưngmọingườingàynayđãtrởnênquáhoàinghi;họsẽ

nhìnthấutimđencủabạn.

Bạnkhông thể làmđượcđiềugìvớimộtquânđội làmộthỗnhợpcủamộttrămngườiởnơinày,mộttrămngườiởnơikhác,vàcứthế.Điềucóthểđạt được với bốnngànngười, đãhợpnhất và kề vai sát cánhbênnhau,bạnkhôngthểlàmvớibốnvạnhoặcthậmchínămvạnngườichiarẽvàbịlôicuốntheođườngnàylốinọbởinhữngxungđộtnộitâm…”Cácquyluậtchiếntranhvàlòngdũngcảm,Mubarakshah,BaTư,thếkỷ13

Vấnđềkhôngphảiởđiềumàbạnđanglàmmàthựctếlànóđếnmuộnrồi.Bạnbắtđầunghĩtớitinhthầnchỉkhinóđãtrởthànhmộtvấnđềchứkhôngphảingay từ trước.Đó là sai lầmcủabạn.Hãyhọc từnhữngnhàchỉhuyquân sự lớn trong lịch sử: phương cáchđểbinh sĩ làmviệc cùngnhauvàthỏamãncácnhucầuconngườicủahọlàlàmchohọcảmthấymìnhlàmộtbộphậncủamộtnhómđangchiếnđấuvìmộtmụctiêuxứngđáng.Điềunàytáchhọrakhỏinhữnglợiíchcủariêngmìnhvàthỏamãnnhucầuriêngđểtrở thànhmột bộphận củamột nhóm lớnhơnbản thânhọ.Càngnghĩ tớinhóm, họ càng ít nghĩ tới bản thân.Chẳng bao lâu, họ sẽ bắt đầu nối kếtnhữngthànhcôngcủachínhhọvớithànhcôngcủanhóm;cáclợiíchcủahọvàcác lợi ích lớnhơn trùngkhớp lênnhau.Trongkiểuquânđộinày,mọingười biết rằng hành vi ích kỷ sẽ hạ thấp tư cách họ trong con mắt củanhữngngườiđồngđội.Họtrởnênhòahợpvớimộtdạnglươngtâmnhóm.Tinh thần có tính chất lây lan: đặt mọi người vào trong một nhóm năngđộng,đoànkết, tựnhiênhọsẽbắtkịp tinhthầnđó.Nếuhọchốngđốihayquaytrởlạivớihànhviíchkỷ,họdễdàngbịcôlập.Bạnphảithiếtlậpđộnglựcnàyngaykhibạntrởthànhngườilãnhđạonhóm;nóchỉcóthểđếntừtrênđỉnh–nghĩalàtừbạn.Khảnăngsángtạoramộtđộnglựcnhómđúngđắn,duytrìmộttinhthầntậpthể,đượcbiếtdướingônngữquânsựnhưlà“sựquảnlýconngười”.Cácvịtướngvĩđạitronglịchsử–AlexanderĐạiđế,Hannibal,Napoleon–đềulànhữngbậcthầycủanghệthuậtnày–mộtnghệthuậtmàtầmquantrọngvượtquámứcthôngthườngđốivớinhữngngườilính:trongchiếncuộcnócóthểlàmộtvấnđềmangtínhquyếtđịnh,mộtvấnđềsinhtử.Trongchiếntranh,cólầnNapoleonđãnói:“Tinhthầnlớngấpba lần thểchất”.Ýcủaônglàtinh thầnchiếnđấucủabinh línhchủyếu làởkếtquảcủa trậnchiến:vớinhữngchiếnbinhnăngđộng,ôngcóthểđánhtanmộtquânđộilớnhơnquânđộicủaônggấpbalần.Đểtạoranhómnăngđộngtốtnhấtvàngănngừacácvấnđềcótínhhủydiệttinhthần,hãylàmtheotámbướccơbảnđượcrútratừcáctácphẩmvàkinhnghiệmcủacácbậcthầyvềbinhpháp.Quantrọnglàbạncànglàmtheođượcnhiềubướccàngtốt;vàbướcnàocũngquantrọng

nhưnhau.Bước1:Hợpnhấtquânđộicủabạnquanhmộtmụctiêu.Khiếnchohọchiếnđấuvìmộtlýtưởng.Bâygiờhơnlúcnàohết,mọingườikhaokhátđặtniềmtinvàomộtđiềugìđó.Họcảmnhậnđượcmộtsựtrốngrỗng,mà,nếubịbỏrơimộtmình,họcóthểcốgắnglấpđầynóbằngmatúyhaycácthúvui tinh thần quái gở, nhưng bạn có thể lợi dụng nó bằng cách hướng nóchảyvàomột lý tưởngmàhọ tin rằngchiếnđấuvìnó làđiềuxứngđáng.Hãyđemtớimột lý tưởngchomọingười,bạnsẽ tạođượcmộtnguồn lựcđầynăngđộng.

Luôncónhữngkhoảnhkhắckhimàvịtrícủangườichỉhuykhôngphảilàlùilạisauvớibanthammưucủamìnhmàlàxônglênphíatrướcvớinhữngđoànquân.Hoàntoànphilýkhinóirằngsựduytrìtinhthầncủabinhsĩchỉlàcôngviệccủangườichỉhuycấptiểuđoàn.Cấpbậccàngcao,hiệuquảcủatấmgươngcànglớn.Binhsĩcóxuhướngkhôngcảmthấycómốiliênhệgìvớimộtngườichỉhuymàhọbiếtlàđangngồiởđâuđótrongsởchỉhuy.Điềuhọmuốnlàmộtsựtiếpxúctrựctiếpvớiông ta. Trong những phút giây hoảng sợ, mệt mỏi hay rối loạn vô tổchức, hay khimuốn yêu cầuởhọđiềuđó khác thường, tấmgương cánhân củangười chỉ huy làmnênnhững kỳ tích, đặcbiệt là khi ông takhônngoantạoramộtdạnghuyềnthoạinàođóquanhmình.Thốngchếchiếntrường,ErwinRommel,1891-1944

Lýtưởngđócóthểlàbấtkỳđiềugìbạnmongmuốn,nhưngbạnphảimiêutảnóvớisựtiếntriển:nóthíchứngvớitừnggiaiđoạn,nónằmởmộtphíatươnglai,vìthếnhấtđịnhnóphảithànhcông.Nếucần,bạncóthểtạochonómộtcáivỏduylinh.Tốtnhấtlàcómộtkẻthùnàođóđểcămghét–mộtkẻthùcóthểgiúpmộtnhómtựđịnhnghĩanótráingượclại.Bỏquabướcnày,bạnsẽbịbỏlạivớimộtquânđộiđánhthuê.Bạnsẽxứngđángvớiđịnhmệnhluônluônchờđợimộtquânđộinhưthế.Bước2:Thỏamãncácnhucầucủahọ.Mọingườikhôngthểnăngđộngmãinếucácnhucầuvậtchấtcủahọkhôngđượcthỏamãn.Nếubằngcáchnàođóhọthấymìnhbịbóclột,tínhíchkỷcủahọsẽhiệnravàhọbắtđầutáchrakhỏinhóm.Hãysửdụngmộtmụctiêu–mộtđiềugìđótrừutượnghaycótínhchấttinhthần–đểđưahọlạivớinhau,nhưngphảiđápứngchocácnhucầuthựcdụngcủahọ.Bạnkhôngcầnphảilàmchohọhưhỏngvớiviệctrảcôngcaochohọ;việchọsẽcảmnhậnrằngmìnhđangđượcchămnom,rằngbạnđangnghĩtớisựtiệnnghicủahọ,cònquantrọnghơn.Chămlochocácnhucầuvậtchấtcủahọsẽkhiếnchoviệcyêucầunhiềuhơnởhọkhicầnthiếttrởnêndễdànghơn.Bước3:Chỉhuytừphíatrước.Sựnhiệttìnhcủamọingườisẽkhôngthể

tránhkhỏiviệcgiảmsútdần.Mộtđiềuđẩynhanhtốcđộmấtđicủanó,vàlàmnảy sinh ra sự bấtmãn, là cảmgiác rằng người lãnh đạo không thựchànhđiềumàhọraogiảng.Ngay từ lúckhởiđầu,quâncủabạnphảinhìnthấybạnchỉhuytừphíatrước,chiasẻnhữngnguyhiểmvàsựhysinhcủahọ–thựcthichínhnghĩagiốngnhưhọ.Thayvìcốthúcđẩyhọtừsaulưng,bạnhãylàmchohọphảichạyđểđuổikịpbạn.Bước4:Tập trungvàokhí [ch’i]củahọ.NgườiTrungHoa tinvàomộtnguồnnănglượnggọi làkhí,nótồntại trongmọiloàisinhvật.Tấtcảcácnhómđềucónhữngcấpđộkhíkhácnhau,vềmặt tâmlývà thểchất.Mộtngườilãnhđạophảihiểunănglượngnàyvàbiếtcáchđiềukhiểnnó.Sự lườinháccómộtảnhhưởngkinhkhủng tớikhí.Khinhữngngười línhkhônglàmviệc,tinhthầncủahọxuốngthấp,nhữngmốingờvựclenvào,vàtínhíchkỷnổilên.Tươngtự,sốngtrongthếphòngthủ,luônchờđợivàchỉphảnứnglạinhữnggìkẻthùkhơigợi,cũngsẽhạthấpkhí.Vìthế,hãygiữchoquânlínhcủabạnluônbậnrộn,hànhđộngvìmộtmụcđích,vậnđộngtheomộthướng.Đừnglàmchohọchờchotớicuộc tấncôngkế tiếp;việcđẩyhọtớitrướcsẽkíchthíchhọvàlàmchohọkhátkhaochiếnđấu.Hànhđộngtấncôngtậptrungkhí,vàkhíđãđượctậptrungchứađầytiềmlực.

Vào thờiXuânThu,nướcTềbịnướcTấnvànướcYênxâm lược.Đầutiên,nhữngnướcxâmlượcthắngthếtrướccáclựclượngcùanướcTề.MộttrongnhữngtrọngthầncủatriềuđìnhgiớithiệuĐiềnNhươngThưchoTềVương.Ngườinày,saugọilàTưMãNhươngThư,đượcgánlàtácgiảcủaquyển“BinhPhápTưMã”…TềVươngmờiNhưngThưtớiđểthảoluậnvềcácvấnđềquânsự.TềVươngrấthàilòngvớinhữnggìôngtatrìnhbàyvàphongôngtalàmtướng,chỉđịnhôngtacầmmộtđạoquânđểchốnglạisựxâmlấncủaTấnvàYên.NhươngThưnói:“Tôilàphậnthấphèn,thếmàchúacôngđãnângtôilênkhỏinhiềuphẩmbậcvàđặttôibêntrênnhữngngườitônquý.Nhữngbinhlínhchưatrungthànhvớitôi,vànhữngthườngdânchưaquenthuộcvớitôi;vớitưcáchlàmộtngườivôdanhnhưthế,quyềnlựccủatôirấtnhẹthể.Tôixinđềcửmộttrongnhữngquanthượngthưchúacôngtindùngnhất,mộtngườiđượcquốcgiavinhdanh,làmngườigiámchếquânđội”.Nhàvuachấpthuậnyêucầunàyvàphongmộtquýtộclàmquangiámchế.NhươngThưtừgiãvua,sắpxếpđểgặpnhàquýtộcởquândoanhvàotrưahômsau.Rồiôngtavộivãtrởvềdựngmộtđồnghồmặttrờivàđồnghồnướcđểchờđợiviêntângiámchế.Lúcbấygiờ,viêntângiámchếlàmộtnhàquýtộctựkiêuvàngạomạn,vàôngtatưởngrằngvớichứcquangiámchế,ôngtađangchỉhuyquânđộicủachínhmình.Vìthế,ôngthấychẳngcógìphải vội vã, dù đã có lời hứa vớiNhương Thư.Các thân bằng quyếnthuộc tổchứcmộtbuổiyến tiệcđể tạmbiệtông ta, vàông taở lạiăn

uốngvớihọ.Trưangàyhômsau,viêntângiámchếkhôngđếnđạibảndoanh.NhươngThưchohạcáiđồnghồmặttrờixuốngvàtháonướccáiđồnghồnước.Ông tậphợpcácđộiquân lại và thôngbáohọvề thỏathuậnvớiviêntângiámchế.Cuốicùng,chiềuhômđấynhàquýtộcđếnnơi.NhươngThưnóivớiôngta:“Vìsaoôngtớichậm?”Ôngtađáp:“Cácbàconquyếnthuộccủatôi,nhữngnhàtônquý,làmmộtcuộcyếntiệcđểtiễnchântôi,vì thếtôiởlại.”NhươngThưbảo:“Vàongàymộtvịchỉhuyquânđộinhậnlệnh,ôngtaquêngiađìnhcủamình;khimộtlờihứađượcđưaratrướcmộttrậnđánh,ngườitaquêngiađìnhcủamình;khitrốngtrậnvanglên,ngườitaquêncảbảnthânmình.Hiệnnaycácnướcthùđịchđangxâmlấnlãnhthổnướcta;đấtnướcđangnguycấp;binhlínhxôngphanơibiêngiới,chúathượngkhôngthểyênvuihaythưởngthứcmónngon;cuộcsốngcủamọithườngdânđangtrôngdựavàoông,làmsaoôngcóthểnóivềnhữngcuộcyếntiệctiễnđưanhưthế?”KhiđóNhươngThưchogọiviênquangiámquânluậtlênvàhỏiôngta:“Theoquânpháp,ngườiđếntrễhơnthờigianđãđịnhchịutộigì?”Viênquanđáp:“Ôngtasẽbịxửtrảm.”Kinhhoàng,viênquýtộcpháimộtsứgiảchạyvềbáocáoviệcnàyvớinhàvuavàcầuxinôngtacứugiúp.Nhưngnhàquýtộcngạomạnđãbịxửtửtrướckhiviênsứgiảquaylại,vàhìnhphạtcủaôngtađãđượcthôngbáochotoànquânbiết.Mọibinhlínhđềurunsợ.Cuốicùngnhàvuacửtớimộtviênsứthầnvớimộtláthưxinthathứchonhàquýtộc,ngườinóichocùnglàquantângiámchếcủaquânđội.Viênsứthầnphingựangayvàodoanhtrạivớithôngđiệpcủanhàvua.NhươngThưnói:“Khimộtviêntướngđangởtrậntiền,cónhữngđiềuôngtakhôngcầntuântheolệnhvua.”Ôngcũngbảovớiviênquangiámquânluật:“Cóluậtcấmphingựavàođạibảndoanh, thếnhưngbâygiờviênsứthầnnàyđãlàmđiềuđó.Phảilàmthếnàovớiôngta?”Viênquanđáp:“Ôngtaphảibịxửtử.”Viênsứthầnhoảngkinh,nhưngNhươngThưnói:“Giếtchếtsứthầncủanhàvualàđiềukhôngphải,vàlệnhchoxửtửhaingườiphụtáthaychoviênsứthần”.NhươngThưchoviênsứthầnquayvềđểbẩmbáolạivớinhàvua,vàônglênđườngvớiquânđội.Khibinhlínhhạtrại,NhươngThưtựmìnhđixemxétviệcđàogiếng, việc làmbếp lò và việc chuẩnbị thức ăn nướcuống, chăm sócbệnhbinh.Ôngchiamọiphầncungcấpcủamìnhvớinhữngbinhsĩ,tựmìnhăncùngmộttiêuchuẩnnhưhọ.Ôngđốixửđặcbiệttốtvớingườiốmyếubệnhđau.Saubangày,NhươngThưtriệutậpcácđạoquânđểbanmệnhlệnh.Ngaycảnhữngngườiđangđauốmcũngmuốnđitheo,nônnóngđượcratrậnvìông.KhicáclựclượngcủaTấnvàYênnghethấyđiềunày,họrútluikhỏiđấtTề.BấygiờNhươngThưdẫnquânđuổitheotruykích.Cuốicùng,ôngchiếmlạiphầnlãnhthổbịmấtvàquayvề

toànthắng.Làmchủbinhpháp,NhữnglờibìnhcủaGiaCátLượngvàLưuQuývềtácphẩmcủaTônTử,bảndịchcủaThomasCleary,1989

Bước5:Tấncôngvàocáccảmxúccủahọ.Cáchtốtnhấtđểthúcđẩymọingườikhôngphảilàthôngqualýtrímàlàthôngquacảmxúc.Tuynhiên,lẽtựnhiênlàconngườicótínhphòngvệ,vànếubạnbắtđầuvớimộtlờikêugọicảmxúccủahọ–mộtkiểuhôhàođóngkịch–họsẽxemlàbạnđangâmmưulôikéovàsẽchùnlại.Sựkêugọicảmxúccầncótrìnhtự:hạthấpsựđềphòngcủahọ,liênkếthọthànhmộtnhóm,bằngcáchtổchứcmộttrògiúpvui,haykểchohọnghemộtcâuchuyện.Bấygiờihọđãítkiểmsoátcáccảmxúcvàbạncóthểtiếpcậnhọmộtcáchtrựctiếphơn,laychuyểnhọdễdàngtừcườisanggiậndữhaycămghét.Cácbậcthầyvềthuậtquảnlýconngườicómộtýthứcvềkịchtính:họbiếtkhinàovàbằngcáchnàođểtấncôngvàolòngcủanhữngthuộccấpmình.Bước6:Hòa lẫn sựnghiêmkhắcvà lòng tốt.Yếu tố cơbảnđốivới sựquản lýconngười là tínhcânbằnggiữa thưởngvàphạt.Quánhiều tưởngthưởngsẽlàmhưhỏngbinhsĩcủabạnvàlàmchohọxemđónhưlàchuyệnđươngnhiên;quánhiềuhìnhphạtsẽhủyhoạitinhthầncủahọ.Bạncầnđạtđượcđiểmcânbằngđúngđắn.Làmcholòngtốtcủabạntrởthànhđiềuhiếmhoi và thậm chímột lời nhận xét nồng ấmhaymột hành động quảng đạicũngsẽmangmộtýnghĩađầysứcmạnh.Sựgiậndữvàsựtrừngphạtcũngphảihiếmhoitươngđương;thayvìvậy,sựnghiêmkhắccủabạnnênkhoáchìnhthứccủaviệcđềranhữngchuẩnmựccaomàchỉmộtvàingườicóthểđạttới.Hãykhiếnchobinhsĩcủabạnhoàntoànlàmvuilòngbạn,khiếnchohọđấutranhđểnhìnthấyítnghiêmkhắcvànhiềulòngtốthơn.Bước7:Xâydựngnênhuyền thoạinhóm.Nhữngquânđộicó tinh thầncaonhất lànhữngquânđộiđãđượckiểmnghiệmtrongchiến trận.Nhữngngười lính từngchiếnđấukềvaisátcánhvớinhau trongnhiềuchiếndịchsángtạoramộtdạnghuyềnthoạinhómdựavàocácchiếnthắngtrongquákhứcủahọ.Việcsốngtheotruyềnthốngvàthanhdanhcủanhómtrởthànhmộtvấnđềvềsựtựhào;bấtkỳngườinàolàmchonhómthấtvọngsẽcảmthấyxấuhổ.Đểsảnsinhrahuyềnthoạinày,bạnphảidẫnquâncủabạnvàocàngnhiều chiến dịch càng tốt.Nênkhônngoanbắt đầu bằngnhững trậnchiếndễdàngmàhọcóthểthắngcuộc,thiếtlậplòngtựtincủahọ.Tạonênnhữngbiểutượngvànhữngkhẩuhiệuthíchhợpvớihuyềnthoại.Quâncủabạnsẽmuốnthuộcvềnó.Bước8:Kiênquyếtxửlýnhữngkẻhaycàunhàuthanvãn.Khôngchừachỗchonhữngkẻhaycàunhàuvàbấtmãn,nếukhônghọsẽlâylansựbănkhoănhaythậmchísựsợhãitrongkhắpnhóm.Trongphạmvinhanhnhấtcó thể, phải cách ly và tống cổ họ đi.Mọi nhómđều cómột cốt lõi gồm

nhữngnhữngngườinăngđộng,cókỷluậthơnsốcònlại–nhữngngườilínhtốtnhấtcủabạn.Hãynhậnrahọ,nuôidưỡngđứctínhcủahọvàlấyhọralàmgương.Nhữngngườinàysẽ làmột lực thăngbằng tựnhiênchống lạinhữngkẻbấtmãnvàyếubóngvía.

Ôngbiếtkhông,tachắcchắnrằngkhôngphảiconsốhaysứcmạnhđemlạichiến thắng trong chiến tranh,màbất cứquânđội nàomạnhhơn về tinhthần,nóichungcáckẻthùcủahọkhôngthểchốngcựnổihọ.

Xenophon(430?–355?Tr.CN.)

CÁCVÍDỤLỊCHSỬ

Vàođầuthậpniên1630,OliverCromwell(1599–1658),mộtngườiđànônglịchthiệpthuộctầnglớptrungnôngtỉnhlẻởCambridgeshire,AnhQuốc,bịsuy sụp tinh thần và thường nghĩ tới cái chết. Chìm sâu trong cơn khủnghoảng,ôngchuyểnsangđạoThanhgiáo,vàđộtnhiêncuộcđờiôngcómộtbướcngoặtmới:ôngcảmthấymìnhđãtrảinghiệmquamộtcuộctiếpxúcvớiThượngđế.Bấygiờ,ôngtinvàomệnhTrời,mộtýtưởngchorằngmọisựxảyracómộtnguyênnhânvàtheoýmuốncủaThượngđế.Trongkhilúctrướcôngrấtnản lòngvàhaydodự,giờđâyông toàn tâmhướngvềmụcđích:ôngnghĩmìnhlàmộttrongsốnhữngngườiđãđượcThượngđếchọnlựa.Sauđó,CromwelltrởthànhmộtnghịsĩQuốchộivàlàngườiphátngônbảovệchonhữngthườngdânnhiềuđaukhổchốnglạigiớiquýtộc.Thếnhưngôngtacảmthấyđãđượcsốmệnhanbàiđểlàmmộtđiềugìđólớnhơnchínhtrị:ôngđãcónhữngviễntượngvềmộtcuộcthậptựchinhvĩđại.Năm1642,Quốc hội, trongmột quộc đấu tranh cay đắng với vua Charles I, đã biểuquyếtcắtbỏkhoản trợcấpchonhàvuacho tớikhinàoông tađồngývớinhữngđiềukiệngiớihạnquyền lựchoànggia.KhiCharles từchối, chiếntranhnổragiữapheCalvariers(Kỵbinh–nhữngngườibảohoàng,đểtócdài)vàpheRoundheads(Đầutròn–nhữngngườinổiloạn,gọilàthếvìhọcắttócngắnsátđầu).ỦnghộQuốchộinồngnhiệtnhấtđasốnhữngngườiThanhgiáo,trongđócóCromwell,ngườixemcuộcchiếnchốnglạinhàvualàmộtcơhội,hơnthế,làmộtsứmệnhcủamình.Dùkhôngcónền tảngquânsự,Cromwellnhanhchóng thành lậpmộtđạoquângồm60kỵbinhtừvùngquêCambrigeshire.Mụctiêucủaônglàsápnhậphọvàomộttrungđoànlớnhơn,họchỏikinhnghiệmbằngcáchchiếnđấudướiquyềnmộtviênchỉhuykhác,vàdầndầnchứngtỏgiátrịcủamình.Ông rất tự tin vào chiến thắng cuối cùng, vì ông xemphe ông là bất khảchiếnbại:nóichocùng,Thượngđếđứngvềphíahọ,vàtấtcảcácbinhlínhcủaôngđều lànhữngkẻ tinvàochínhnghĩa trongviệc tạonênmộtnước

Anhngoanđạohơn.Dùthiếukinhnghiệm,Cromwellcũngcómộttầmnhìnquânsựnàođó:ônghìnhdungramộtkiểuthựchiệnchiếntranhmới,điđầulà nhữngkỵbinhnhanhhơnvà cơđộnghơn.Và trongvài thángđầu củacuộcchiến,ôngđãchứngtỏmìnhlàmộtngườichỉhuytàibavàdũngcảm.Ôngđược trao thêmnhiềuđoànquânđểchỉhuynhưng sớmnhận ra rằngôngđãđánhgiáquácao tinh thầnchiếnđấucủabinhsĩ:nhiều lầnôngđãdẫnquântấncôngvàophòngtuyếnđãbịchọcthủng,chỉđểquansáttrongcơngiậndữnhữngngườilínhbấttuânquânlệnhxôngvàocướpphádoanhtrạicủađịchquân.Đôikhi,ôngcốduytrìmộtbộphậnlựclượngdựbịđểlàm lực lượngchiviện trong trậnđánh,nhưngmệnh lệnhduynhấtmàhọnghetheolàtiếnlên,vàkhirútquânhọvôcùnghỗnloạn.Tựxemmìnhlàđoànquânthánhchiến,quachiếncuộc,binhlínhcủaCromwellđãlộrõlànhữngkẻnhẫntâm,chỉchiếnđấuvìtiềnvàthỏatínhphiêulưu.Họvôgiátrị.Năm1643,khiđượcphongchứcđạitáchỉhuytrưởngtrungđoàncủaông,Cromwellquyếtđịnhđoạn tuyệtvớiquákhứ.Từgiờ trởđi,ôngchỉ tuyểnmộnhữngbinhlínhtheomộtdạng:nhữngngười,giốngnhưông,cónhữngviễntượngvàmạckhảitôngiáo.Ôngtìmranhữngngườinổibật,kiểmtramức độ đức tin của họ. Loại bỏmột truyền thống lâu đời, ông bổ nhiệmnhữngthườngdân,chứkhôngphảilànhữngnhàquýtộc,làmsĩquan;nhưôngviếtchomộtngườibạn:“Tôithíchmộtviênđạiúyáovảithômộcbiếtmìnhchiếnđấuvìcáigì,yêumếnđiềumàmìnhbiết,hơnlàcáimàônggọilàquýôngvàchẳngcòngìkhác.”Cromwellchobinhlínhcùnghátthánhcavàcầunguyện.Trongmộtcuộckiểmtranghiêmkhắcvềkỷluật,ôngđãdạyhọxemtấtcảnhữnghànhđộngcủamìnhnhưlàmộtphầntrongýđịnhcủaThượngđế.Vàôngchămnomhọtheomộtcungcáchkhácthườngvàothờiđó,bảođảmrằnghọđượcănngon,mặcấmvàlãnhtiềnlươngđúnghạn.Bấygiờ,khiquânđộicủaCromwelltiếnvàochiếnđịa,nólàmộtlựclượngđángnể.Binhlínhtiếnlêntrongđộihìnhchặtchẽ,hátlớnnhữngbàithánhca.Khitớigầncáclựclượngcủanhàvua,họchuyểnsangmộtđộihìnhphinướckiệutròn,khôngtiếntheođườngthẳngvàhỗnloạnnhưcácđoànquânkhác.Ngaycảkhi tiếpxúcvớikẻ thù,họvẫngiữ trật tự,và lúchọrút luicũngđầykỷluậtnhưlúctiếncông.VìtinrằngThượngđếởbênmình,họkhôngsợchết:họcóthểtiếnquânthẳnglênmộtngọnđồitronglànđạncủakẻ thùmàkhônghềdừngbước.Khiđãkiểmsoátđượckỵbinhcủamình,Cromwellcóthểđiềuđộnghọvớisựlinhhoạtvôhạn.Cácđoànquâncủaôngthắnghếttrậnnàysangtrậnkhác.Năm1645,CromwellđượcphonglàmtrungtướngkỵbinhtrongQuânđộiKiểuMới.Nămđó,trongtrậnNaseby,trungđoàngiàukỷ luậtcủaôngđãgópphầnchủyếuchochiến thắngcủapheRoundheads.Mộtvàingàysau,kỵbinhcủaôngdứtđiểmcáclựclượnghoànggiaởLangport, kết thúcmột cáchhiệuquảgiaiđoạnđầucủacuộc

Nộichiến.DiễndịchViệcCromwellđượcxemlàmột trongnhữngnhà lãnhđạoquânsựvĩđạitronglịchsửđángchúýởchỗôngđãhọcđượccáchcầmquânngaytừthựctế.TronggiaiđoạnthứhaicủacuộcNộichiến,ôngtrởthànhlãnhđạocủapheRoundheads,vàsauđó,khiđãđánhbạivuaCharlesIvàxửtửôngta,ôngtrởthànhNgườibảohộcủaAnhQuốc.Dùđiđầutrongthờicủaôngvớinhữngviễntượngvềthựchiệnchiếntranhcơđộng,Cromwellkhôngphảilàmộtchiếnlượcgiaxuấtsắchaynhàchiếnthuậttrậnđịatàiba;thànhcôngcủaôngnằmởtinhthầnvàkỷluậtcủaquânđội,vàvớinhữngphẩmchấtmànhững người mà ông tuyểnmộ – những người chân thành tin tưởng vàochínhnghĩacủaông.Mộtcáchtựnhiên,nhữngngườinhưthếmởrộnglòngđónnhậnảnhhưởngcủaôngvàchấpnhậnkỷluậtcủaông.Vớimỗichiếnthắngmới,họcàngtậntụyvớiôngvàcàngcốkếtvớinhauhơn.Ôngcóthểđặtrayêucầucaonhấtđốivớihọ.Nhưvậy,trêntấtcảmọiđiềukhác,hãychúýtớinhânviêncủabạn,nhữngngườimàbạnđã tuyểnmộcho chínhnghĩa củamình.Nhiềungười sẽ vờnhưchiasẻnhữngniềmtincủabạn,nhưng trậnchiếnđầu tiêncủabạnsẽchothấytấtcảnhữnggìhọmuốnlàmộtviệclàm.Nhữngchiếnsĩnhưthếlànhững kẻ vụ lợi và sẽ chẳng đưa bạn tới đâu. Những người thực tâm tintưởnglàđiềumàbạnmongmuốn;khảnăngchuyênmônvàcáclýlịchgiàuấntượngkhôngthểbằngtínhcáchvàkhảnănghysinh.Nhữngngườiđượctuyểnmộtheotínhcáchsẽtrởthànhmộtlựclượngsẵnsàngđónnhậnảnhhưởngcủabạn,khiếnchoviệcđạtđượctinhthầnvàkỷluậtdễdànghơnrấtnhiều.Nhữngnhânsựcốtcánđósẽtrảirộngniềmtinchobạn,giữchophầncònlạicủađoànquânnằmtronghàngngũ.Trongthếgiớimuônnămnày,hãybiếnchiếntrậnthànhmộttrảinghiệmmangtínhtôngiáo,mộtmốiliênquancótínhxuất thầnvàomộtđiềugìđóđangvượtxakhỏihiệntạicàngnhiềubaonhiêucàngtốtbấynhiêu.2.Năm1931,LyndonBainesJohnson,23tuổi,đượcgiaomộtcôngviệcmàanhtừngmơước:thưkýchoRichardKleberg,mộtnghịsĩmớiđượcbầulêncủaquận14bangTexas.Bấygiờ,Johnsonlàmộtgiáoviêntrunghọc,nhưnganhđãlàmviệctrongnhiềuchiếndịchchínhtrịvàrõrànglàmộtchàngtrainhiều tham vọng. Các học sinh của anh ở trường Sam Houston, thuộcHouston,Texas,đoánrằnganhsẽnhanhchóngquênhọ,nhưngvớisựngạcnhiêncủahaitrongsốnhữngđốithủtranhcãikhánhấtcủaanh,L.E.JonesvàGeneLatimer,anhkhôngchỉgiữliênlạcmàcònthườngxuyênviếtthưchohọtừWashington.Sáuthángsau,mộtngạcnhiênkháccònlớnhơnxảyra:JohnsonmờiJonesvàLatimertớiWasshingtonlàmviệcvớitưcáchtrợlýchoanh.VớicuộcSuythoáiđanglúccaotrào,việclàmrấthiếmhoi–đặcbiệtlàloạicôngviệccótiềmnăngnày.Haichàngthanhniênnắmlấyngay

cơhội.Họbiếtrấtítvềđiềuhọsắpsửalàm.Mức lương thấp một cách buồn cười, và chẳng bao lâu đã sáng tỏ rằngJohnsondựđịnhthửtháchhaichàngtraivềgiớihạnconngườicủahọ.Họlàmviệctừ18đến20giờmỗingày,phầnlớnlàphúcđápcácthưtừcủacửtri.“Vịsếpnàycómộtsởtrường,hayđúnghơn,mộtthiêntàitrongviệctậndụng khả năng củamọi người xung quanh ông ta.” Sau nàyLatimer viết.“Ôngthườngnói,“Gene,hìnhnhưhômnayL.E.nhanhhơncậumộtchút.”Vàtôilàmviệcnhanhhơn.“L.E.anhtađãbắtkịpcậu.”Vàchẳngbaolâu,cảhaichúng tôigõ (đánhmáychữ) liên tụckhôngngừng,nhanhhếtmứcchúngtôicóthểlàm.Jones thườngkhôngchấphànhtốt cácmệnh lệnh, nhưng anh ta thấy rằngmìnhngàycànglàmviệcchămchỉhơnchoJohnson.Ngườichủcủaanhtadườngnhưđãđượcấnđịnhchomộtđiềugìđólớnlao:việcJohnsonsẽđạttới những đỉnh cao quyền lực được viết lên trênmặt anh – và anh có thểmangJonesvàLatimercùngđivớimình.Johnsoncòncóthểbiếnmọithứthànhmột lý do thích đáng, ngay cảmột vấn đề không đáng kể cũng trởthànhmộtcuộcthậptựchinhđốivớinhữngcửtricủaKleberg,vàJonescảmthấymìnhlàmộtphầntửtrongcuộcthậptựchinhấy–mộtphầntửcủalịchsử.NguyênnhânquantrọngnhấtđểJonesvàLatimersẵnlònglàmviệcvấtvảnhưthếlàvìthựctếJohnsoncònlàmviệcvấtvảhơn.KhiJoneslêđếnvănphòngvào5giờsáng,đènvẫncònmở,vàJohnsonđangmiệtmàilàmviệc.Anhkhôngbaogiờyêucầunhữngngườigiúpviệclàmbấtcứđiềugìmàanhcóthểlàmđược.Nănglượngcủaanhthậtdữdội,vôhạnvàcótínhlâylan.Làmsaobạncóthểlàmchomộtconngườinhưthếthấtvọngvìlàmviệckémchămchỉhơnanhta?

CHIẾNTRANHGIỮASÓIVÀCHÓMộtngàynọ,sựthùđịchbùngnổgiữalũchóvàlũsói.LũchóchọnmộtngườiHyLạp làm tướngcủachúng.Nhưnganh takhôngcógìvộivãtrong việc giao chiến, mặc cho sự đe dọa hung tợn của lũ sói. “Hãyhiểu,”anhtanóivớichúng,“vìsaotacốtìnhtrìhoãnviệcgiaochiến.Đólàvìngườitaluôncầncósựcốvấntrướckhihànhđộng.Bọnsói,tấtcảđềucùngchủngloại,tấtcảđềucómàulôngnhưnhau.Nhưngbinhsĩcủachúngtacórấtnhiềuthóiquenkhácnhau,vàmỗingườilạitựhàovớiđấtnướccủariêngmình.Ngaycảmàulôngcũngkhôngđồngnhất:mộtsốđen,mộtsốhungđỏnhạt,sốkhácthìtrắnghoặcxám.Làmsaotacóthểdẫnvàochiếntrậnnhữngkẻkhônghòađồngvànhữngkẻkhôngaigiốngainhưthế?Trongtấtcảmọiquânđội,chínhsự thốngnhấtýchívàmụcđíchsẽbảođảmchothắnglợitrướcquânthù.NgụngônAesop,thếkỷ6Tr.CN.

Johnsonkhôngchỉyêucầumộtcáchkhôngthươngxót,sựchỉtríchcủaanhcũngrấttànnhẫn.Tuynhiên,đôilúcanhcũnglàmmộtviệcgìđóbấtngờvàcó lợi cho Jones vàLatimer hoặc khen ngợi họ vềmột việcmà họ tưởngrằng anh không nhận thấy. Vào những thời điểm như thế, hai chàng trainhanhchóngquênđinhữngphútgiâynhiềucayđắng trongcôngviệccủahọ.HọcảmthấyvìJohnson,họcóthểđiđếntậncùngtráiđất.Vàthựcsự,Johnsonđãlêndầntrongnấcthangchứcvụ,đầutiênlàchiếmđượctầmảnhhưởng trong văn phòng Kleberg, rồi được chính tổng thống Franklin D.Rooseveltchúý tới.Năm1935,RooseveltchỉđịnhJohnson làmgiámđốcBan quản lý Thanh niên Quốc gia bang Texas mới thành lập. Lúc nàyJohnsonbắtđầuxâydựngmộtđộilớnhơnxungquanhhaingườitrợlýcốtcántận tụycủamình;anhcũngxâydựnglòngtrungthànhtrongsốnhữngngườianhđãtìmviệcgiúpởWashington.Nguồnđộnglựcmàanhđãtạoravới Jones vàLatimer giờ đây tự lặp lại chính nóởmột phạmvi lớn hơn:nhữngngườitrợlýcạnhtranhvớinhauđểđượcanhchúý,cốlàmanhhàilòng,đápứngcáctiêuchuẩncủaanh,xứngđángvớianhvàcácmụctiêucủaanh.Năm1937,khinghịviênJamesBuchananđột tử,vị trícủaQuận10bangTexasbịtrốngmộtcáchbấtngờ.Mặcchonhữngđiềulạlùngđếnkhôngtinnổichốnglạianh–anhvẫncòntươngđốivôdanhvàcònquátrẻ–Johnsonquyếtđịnhnắmlấycơmay:nhữngthuộccấpđượcđàoluyệncẩnthậncủaanhđượcđưatớiTexas,trởthànhtàixế,ngườivậnđộng,ngườiviếtbàiphátbiểu,nhữngđầubếptiệcngoàitrời,nhữngdiễnviênquầnchúng,ytá–bấtkỳ thứ gìmà chiến dịch cần tới. Trong sáu tuần đầu chạy đua ngắn ngủi,nhữngngười línhbộbinhcủaJohnsonđãrảikhắpchiềudàivàchiềurộngcủaQuận10.VàởtừngbướcphíatrướcmặthọchínhlàJohnson,vậnđộngchochiếndịchnhưthểcảđờianhphụthuộcvàonó.Dầndầntừngbướcmột,anhvàđồngđộichiếmđượccảm tìnhcủanhữngcử triởmọingócngáchtrongquận,vàcuốicùnglàmộttrongnhữngvụlậtđổlớnnhấtcủabấtkỳcuộcchạyđuachínhtrịnào,Johnsonđãthắngcử.Sựnghiệpsauđócủaanh,lúcđầulàmộtthượngnghịsĩ,rồitổngthốngMỹ,đãchekhuấtnềntảngcủathành côngđầu tiên của anh: đội quânnhữngngười thuộc cấp tận tụyhếtmìnhvàkhôngbiếtmệtmỏimàanhđãxâydựngsuốtnămnămtrước.DiễndịchLyndonJohnsonlàmộtthanhniêncóthamvọngrấtcao.Anhkhôngcótiềnbạc, cũng không có nhữngmối quan hệ nhưng lại cómột thứ giá trị hơnnhiều:sựthấuhiểutâmlýconngười.Đểtrảirộngtầmảnhhưởngtrênthếgiớinày,bạncầnmộtnềntảngquyềnlực,vàởđâylànhữngconngườicógiátrịhơnnhiềusovớibạctiền–mộtquânđộicủanhữngngườithuộccấphếtmình.Họ sẽ làm chobạnnhữngđiềumà tiền bạc không thể nàomuađược.

Quânđộiđóđượcxâydựngmộtcách tinh tế.Mọingườiđềucó tínhmâuthuẫnvàphòngvệ:nếuthúcđẩyhọquácăng,họsẽbựctứcbạn;đốixửtốtvớihọthìhọxemđólàchuyệnđươngnhiên.Johnsonđãtránhnhữngcáibẫyrậpđóbằngcáchlàmchocácnhânviênmongmuốnsựtánthànhcủaanh.Đểlàmđiềuđóanhđãchỉhuytừphíatrước.Anhlàmviệcvấtvảhơnbấtcứnhânviênnàocủamình,vàhọnhìnthấyanhlàmđiềuđó;việckhôngbắtkịpanhsẽlàmhọcảmthấycólỗivàquáíchkỷ.Mộtngườilãnhđạolàmviệccầnmẫnnhưthếđãkhuấyđộngnhữngbảnnăngđấutranhtrongthuộccấpcủaanhta,vàhọlàmmọithứcóthểđểchứngtỏbảnthânmìnhxứngđánghơnnhữngđồngđộikhác.Bằngcáchchothấybảnthânmìnhsẽsẵnsànghysinhbaonhiêuthờigianvànỗlực,Johnsonđãchiếmđượcsựtôntrọngcủahọ.Khiđãcósựtôntrọngđó,sựchỉ trích,ngaycảkhi tháiquá, trởthànhmộtnguồnxunglựchiệuquả, làmchocácthuộccấpcủaanhcảmthấyhọđanglàmanhthấtvọng.Đồngthời,mộthànhđộngtốtnàođósẽxôđổbấtkỳkhảnăngnàochốnglạianh.

Hanniballàvịtướngvĩđạinhấtcủathờicổđạibởilýdothấuhiểuđángkhâmphụccủaôngvềtinhthầnchiếnđấu,vềtinhthầncủangườilính,dùlàcủachínhônghaycủakẻthù.Ôngchứngtỏsựvĩđạicủamìnhvềkhía cạnh này trongmọi sự cố khác nhau của chiến tranh, của chiếndịch, của hành động.Quân của ông không giỏi hơn quân LaMã.Họkhôngđượctrangbịvũkhítốt,íthơngầnphânnửaquânsố.Thếnhưngôngluônluônlàngườithốnglĩnh.Ônghiểugiátrịcủatinhthần.Ôngcóniềmtintuyệtđốivàobinhlínhcủamình.Ngoàira,ôngcónghệthuật,trongviệcchỉhuymộtquânđội,củaviệcluônđảmbảosựthắnglợicủatinhthần.ĐạitáCharlesArdantduPicq,1821-70

Thấuhiểu:Tinhthầncótínhchấtlâylan,vàbạn,vớitưcáchlàmộtngườilãnhđạo,phảicấtgiọngbắtnhịpchobàihát.Nếuyêucầunhữnghysinhmàbảnthânbạnkhôngthựchiện(làmmọiviệcthôngquatrợlý)quâncủabạnsẽtrởnênthờơvàbựcbội;nếucưxửquátốt,biểulộquánhiềuquantâmtớitình trạngcủahọ,bạnsẽ rútsựcăng thẳngrakhỏi linhhồnhọvà tạonênnhữngđứatrẻhưhỏng,thanvanvềbấtcứmộtáplựcnhẹnhàngnàohayvềyêucầulàmthêmviệc.Vídụcánhânlàcáchthứctốtnhấtđểlấyđúnggiọngbắtnhịpvàxâydựngtinhthần.Khingườicủabạnnhìnthấysựtậntâmđốivớimụctiêucủabạn,họcũngthẩmthấutinhthầnđầynănglượngvàsựtựhysinhđó.Mộtvàilờiphêphánđúnglúcởnơinàynơikhácsẽkhiếnchohọcốgắngnhiềuhơnđểlàmbạnhàilòng,đểhànhđộngtheocácchuẩnmựccaocủabạn.Thayvìphảithúcđầylôikéoquânđộicủabạn,bạnsẽthấyhọđuổitheosaubạn.

3.Tháng5/218Tr.CN., vị tướngvĩ đạiHannibalởCarthage, hiệnnay làTunisia,bắttayvàomộtkếhoạchtáobạo:ôngsẽchỉhuymộtđộiquânbăngquaTâyBanNha,Gaul,vượtquadãynúiAlpesđểđivàomiềnBắcÝ.Mụctiêucủaônglàđánhbạinhữngquânđoànđôngđảongaytrênđấthọ,đặtdấuchấmhếtcuốicùngchocácchínhsáchbànhtrướngcủaLaMã.DãyAlpeslàmộtchướngngạikhổnglồchoviệctiếnquân.Trênthựctế,chưahềcótiềnlệ về việc hành quân băng qua những ngọn núi cao này. Thế nhưng vàotháng12 nămấy, sau nhiều thử thách gian lao,Hannibal đã tớimiềnBắcnướcÝ, phát hiện ra ngườiLaMãhoàn toànkhôngphòngbị vàkhuvựcthànhphốkhôngcólựclượngbảovệ.Tuynhiên,cáigiáphảitrảlàchỉcòn26.000trongsố102.000binhlínhcủaHannibalsốngsót,vàhọbịkiệtsức,đóivàxuốngtinhthần.Tệhạihơn,khôngcònthờigianđểnghỉngơi:mộtđộiquânLaMãđangtrênđườngtiếnquântớivàđãvượtquasôngPo,chỉcáchdoanhtrạicủangườiCarthagechừngvàidặm.VàođêmxảyratrậnchiếnđầutiênvớicácquânđoànLaMãđángsợ,bằngcáchnàođóHannibalđãvựcsốngdậynhữngbinhlínhtảtơicủamình.Ôngquyếtđịnhdiễnmộttấntuồng:tậptrungquânđộilại,ôngchomangramộtnhóm tù nhân và bảo với họ rằng nếu họ chịumột cuộc giác đấu, nhữngngườichiến thắngsẽđượctựdovàcómộtvị trí trongquânđộiCarthage.Nhữngngười tùnhânđồngý, và cácbinh lính củaHannibalđược thưởngthứchànggiờcuộcgiảitríđẫmmáu,lãngquênđinhữngbấthạnhcủahọ.Khicuộcgiácđấukếtthúc,Hannibalnóichuyệnvớibinhsĩcủaông.Cuộcgiácđấurấtthúvị,ôngnói,vìnhữngngườitùnhânđãchiếnđấurấtquyếtliệt.Điềuđómộtphầnvìngườiyếunhấtcũngtrởnênhungdữkhithuacuộccónghĩalàchết,nhưngcũngcònmộtlýdokhác:họcócơhộigianhậpvàoquânđộiCarthage,chuyểntừnhữngngườitùthànhnhữngchiếnsĩtựdođấutranh cho một mục tiêu vĩ đại, đánh bại những người LaMã đáng ghét.Những chiến sĩ các ngươi,Hannibal nói, cũng nằm trong địa vị tương tự.Cácngươiđốiđầuvớimộtkẻthùhùngmạnhhơn.Cácngươicáchxaquênhànhiều trămdặm,ở trênđất củaquân thù,vàcácngươikhôngcònnơinàođểđi–ởmộtnghĩanàođócácngươicũnglànhữngtùnhân.Lúcnàyđâychỉcó tựdohay lànô lệ, sốnghay làchết.Nhưngnếuchiếnđấunhưnhữngngườinàyđãchiếnđấuhômnay,cácngươisẽchiếnthắng.

Bốnngườiđànôngdũngcảmkhôngbiếtnhausẽkhôngdám tấncôngmộtconsưtử.Bốnngườiítcanđảmhơn,nhưngbiếtnhaurấtrõ,chắcchắnvềkhảnăngtincậyvàkếtquảcủasựđồngtrợgiúp,sẽkiênquyếttấncông.Trongmộtcáivỏquảhạchcùnghàmchứakhoahọccủasựtổchứcquânđội.ĐạitáCharlesArrdantduPicq,1821-70

CuộcgiácđấuvàlờiphátbiểuđãđivàolòngbinhlínhcủaHannibal,ngàyhômsau,họchiếnđấuvớisựdữtợnkinhkhủngvàđánhbạingườiLaMã.Tiếp theosau làmộtchuỗichiến thắngchống lạinhữngquânđoànLaMãlớn hơn nhiều.Gần hai năm sau, hai bên gặp nhau ởCannae. Trước trậnđánh,vớiquânđộicủahaibêndàntrậntrongtầmnhìncủanhau,binhlínhCarthagecóthểnhìnthấykẻthùcóquânsốđônghơnrấtnhiều,vànỗisợhãilan nhanh qua các hàng quân. Mọi người trở nên lặng lẽ. Một sĩ quanCarthagetênlàGisgophingựaratrướchàngquân,dừnglạitrướcHannibal,vớimộtgiọng run run,anh tanhậnxétvềsựchênh lệchquânsố.“Chỉcómộtđiều,Gisgo,màngươikhôngnhận thấy,”Hannibalđáp,“Trong tấtcảconsốtolớnnhữngngườilínhđốidiệnđó,khôngcómộtngườinàotênlàGisgo.”

QuânHyLạpgặpquânthànhTroymàkhônghềrunsợ.Agamemnonđigiữahọ,ra lệnh:“Cácbạn ta,hãy lànhữngngườichiếnđấuvới lòngdũngcảm.Vàvớiý thứcvềsựxấuhổ trướccácchỉhuycủabạn.Cácbạncókhảnăngsẽkhôngbịgiếtchếtvớiýthứcvềlònghổthẹn.Sựbỏchạykhôngbaogiờchiếmđượcvinhquanghaythắngmộttrậnchiến.”Iliad,Homer,khoảngthếkỉ9Tr.CN.

Gisgopháracười,vànhữngngườikháctrongphạmvinghethấycũngbậtcườito,vàtiếngcườilanquacáchàngquân,phávỡsựcăngthẳng.Không,quân La Mã không có Gisgo. Chỉ quân Carthage có Gisgo, và chỉ quânCarthagecóHannibal.Mộtvịchỉhuycóthểnóiđùaởmộtkhoảnhkhắcnhưthếphảicảmthấytuyệtđối tựtin–vànếuvịchỉhuyđólàHannibal,cảmgiácđócólẽlàđúng.Nhưnỗilolắngvừabaotrùmbannãy,cảmgiáctựtinlúcnàylantỏakhắpcácđộiquân.NgàyhômđóởCannae,vớimộttrongnhữngchiếnthắngcósứctànphánhấttronglịchsử,quânCarthageđãnghiềnnátquânđộiLaMã.DiễndịchHannibal làmộtkiểubậc thầykháhiếmhoivề thuậtđộngviên.Trongkhinhữngngườikhácthườnghôhàokêugọiquânlínhcủamìnhvớinhữngbàidiễnthuyết,ôngbiếtrằngphụthuộcvàongôntừlànằmtrongmộttìnhtrạngkhônghay:ngôntừchỉcóthểtácđộnglênbềmặtcủamộtngườilính,mộtngườilãnhđạophảinắmchắctráitimcủabinhsĩ,làmchomáuhọsôilên,thâmnhậpvàotâmtríhọ,làmthayđổitâmtrạngcủahọ.Hannibalgiántiếpchạm tới cảmxúc của những người lính bằng cách làmhọ thư giãn, bìnhthảnlại,đưahọrakhỏinhữngmối loâuvàkếthợphọlại thànhmộtmối.Chỉkhiđóôngtamớidứtđiểmvớimộtlờidiễnthuyếtđưahọvềthựctạivàláidòngcảmxúccủahọđi.ỞCannae,mộtcâunóiđùacũngcó tácđộngtương tự: thay vì cố thuyết phục các đội quân về sự tự tin của mình,

Hannibal biểu lộnó ra chohọ thấy.Ngaycảkhihọbật cườivới câu trêughẹoGisgo,họthấuhiểuýnghĩabêntrongcủanó.Khôngcầnphảikêugọidàidòng.Hannibalbiếtrằngsựthayđổivitếnàytrongtâmtrạngcủabinhlínhđãbáohiệusựkhácbiệtgiữathắngvàbạitrận.NhưHannibal,bạnphảigiántiếphướngvềcáccảmxúccủathuộccấpbạn:làmchohọcườihaykhócvìmộtđiềugìđódườngnhưchẳngliênquangìtớibạnhayvấnđềtrướcmắt.Cáccảmxúccótínhlantruyền,chúngđưamọingườilạigầnnhauvàgắnkếthọlại.Khiđó,bạncóthểbiểudiễnvớihọnhưvớimộtchiếcdươngcầm,đưahọ từcảmxúcnày sangcảmxúckhác.Sựhùngbiệnvànhữnglờikêugọihùnghồnchỉkíchthíchvàxúcphạmchúngta;chúng tanhìn thẳngquachúng.Sự thôi thúc tinh tếhơnđiềuđó.Bằngcáchtiếntớimộtcáchgiántiếp,tácđộngđếncảmxúc,bạnsẽđivàolòngngườithayvìchỉchạmnhẹmặtngoàicủahọ.4.Trongthậpniên1930và1940,GreenBayPackerslàmộttrongnhữngđộibóngđáchuyênnghiệpthànhcôngnhất,nhưngvàocuốithậpniên1950,họlàđội tệnhất.Đãcógì trục trặc?Đội cónhiềucầu thủxuất sắc,nhưcựutuyểnthủquốcgiaPaulHornung.Ôngbầucủađộiquantâmsâusắcđếnhộivàluônthuêcáchuấnluyệnviênmới,cầuthủmới–nhưngkhôngcógìcứuvãnđượcsựxuốngdốc.Cáccầuthủđãcốgắng;họghétthuacuộc.Vàthậtsựkhôngphảihọchơitồiđếnthế–họsuýtthắngtrongnhiềutrậnđãthua.Thếthìhọcóthểlàmgìhơnđược?

Anhđộtnhiênkhôngcònquantâmtớibảnthânmình,vàquênnhìnvàomộtđịnhmệnhtànkhốc.Anhtrởthànhkhôngphảimộtconngườimàlàmộtthànhviên.Anhcảmthấymộtcáigìđómàanhchínhlàmộtthànhphầncủanó–mộttrungđoàn,mộtquânđội,mộtmụctiêuhaymộtquốcgia–đangtrongcơnkhủnghoảng.Anhbịgắnchặtvàomột tínhcáchchungbịngựtrịbởimộtkhátkhaoduynhất.Trongmộtkhoảnhkhắcnàođóanhkhôngthểlẩntrốnkhỏinó,khônglàgìhơnmộtngóntaynhỏbécó thể xoay vòngquanhmộtbàn tay…Luôncómột ý thức về sựhiệndiệncủacácđồngđộiquanhanh.Anhcảmthấytìnhanhemchiếnđấuthậmchícònmạnhmẽhơncảmụctiêumàvìnóhọđangchiếnđấu.Đólàmộtthứtìnhhuynhđệbíẩnsinhratừkhóisúngvàsựnguyhiểmchếtngười.Huyhiệuđỏcủalòngdũngcảm,StephenCrane,1871–1900

Đội Packers lọt xuống cuối bảng năm 1958. Để chuẩn bị cho mùa bóng1959,họlạicốtheocáchthườnglệ,đưatớimộthuấnluyệnviênmớikiêmngườiquảnlýchung:VinceLombardi.Phầnlớncầuthủkhôngbiếtnhiềuvềngườiđànôngnày,ngoạitrừviệcôngtừnglàtrợlýhuấnluyệnviênchođộiNewYorkGiants.Khiđượctriệutậptớigặphuấnluyệnviênmới,cáccầu

thủmong đợi một bài diễn thuyết theo khuônmẫu: Đây là năm để xoaychuyểnmọiđiều;tôisẽnghiêmkhắcvớicácanh,vàkhôngcòngìkhácnhưthườnglệ.Lombardikhônglàmhọthấtvọng:vớimộtgiọngnóilặnglẽ,đầysứcmạnh,ônggiảithíchmộtsốnguyêntắcvàquytắchànhxửmới–khôngquát tháo, không ra lệnh.Giọngnói và thái độ củaông cho thấy rằngđộiPackersđã làmộtđội thắngcuộc;họchỉcần thựchiệnđiềuđó.Ông ta làmộtgãngốchaylàmộtdạngngườiảotưởng?Rồitớicácbàitậpthựchành,vàmộtlầnnữasựkhácbiệtkhôngnhiềulắm,nhưnghọcảmthấysựkhácbiệt.Cácbàitậpngắnhơnnhưngđòihỏinhiềuthểlựchơn,gầnnhưtớiđiểmhànhxác.Vàcăngthẳng,vớinhữngcáchchơiđơngiảnlặpđilặplạikhôngdứt.Khôngnhưnhữnghuấnluyệnviênkhác,Lombardigiảithíchđiềuôngđanglàm:ápdụngmộthệthốngđơngiảnhơn,khôngdựavàosựlạthườngvàbấtngờvàvàoviệcthựchiệnmộtcáchhữuhiệu.Cáccầuthủphảitậptrungmộtcáchcăngthẳng–chỉmộtsaisótnhỏlàcánhânhọhoặccảđộiphảitậpthêm.VàLombardithayđổithườngxuyêncácbàiluyệntập,cáccầuthủkhôngbaogiờthấychánvàcũngkhôngthểthảlỏngsự tập trung tinh thầncủahọ.Nhữnghuấn luyệnviên trướcđây luônmuốnđốixửvớimộtvàicầuthủngôisaotheocáchkhác.Cáccầuthủnàyhơiđiệubộchútđỉnh,rasântậpmuộnvàvàonghỉsớm.Nhữngcầuthủkhácphảichấpnhậnđiềunàynhưlàmộtphầntrongtôntytrậttự,nhưngsâuthẳmtrong lòng,họ thấybực tức.Tuynhiên,Lombardikhông tỏvẻưa thíchaihơn;đốivớiông,khôngcónhữngngôisao.“HuấnluyệnviênLombardirấtcôngbằng,”hậuvệHennryJordannói:“Ôngtađốixửvớitấtcảchúngtôinhưnhau–nhưnhữngconchó.”Nhữngcầuthủthíchđiềuđó.Họthíchthúkhi thấyHornung cũng bị rầy la và kỷ luật giống hệt như những cầu thủkhác.SựphêbìnhcủaLombardi rấtnghiêmkhắc,và thấmvào lòngcáccầu thủcủaông.Dườngnhưôngbiếtrõnhữngnhượcđiểm,sựthiếutựtincủahọ.Chẳnghạn,làmsaoôngbiếtrằngJordanghétbịphêphánởtrướcmặtnhữngngườikhác?Lombardikhaithácnỗisợbịxỉvảtrướcđámđôngđểlàmchoanhtacốgắnghơn.“Chúngtôiluônluôncốchỉ(choLombardithấy)rằngôngtađãsailầm,”mộtcầuthủnhậnxét.“Đólàtâmlýcủaôngta.”Nhữngbàitậptrởnêncănghơn;cáccầuthủchưabaogiờlàmviệcvấtvảđếnthếtrongđờihọ.Thếnhưnghọpháthiệnramìnhtớisântậpsớmhơnvàởlạimuộnhơn.Chotớitrướctrậnđấuđầutiêncủamùagiải,Lombardiđãchuẩnbịchohọđốimặtvớimọibấtngờ.Phátốmvớiviệctậpluyện,họvuimừngvìcuốicùngđãđượcchơitrongmộttrậnđấuthậtsự–vàvớinỗingạcnhiêncủahọ,tấtcảnhữngcôngviệcđóđãlàmchotrậnđấudễdànghơnnhiều.Họđược chuẩn bị nhiều hơn các đội khác và ítmệt hơn trong hiệp cuối.Họthắngbatrậnđầutiên.Vớithànhcôngbấtngờnày,tinhthầnvàsựtựtincủahọđượcnângcao.ĐộiPackerskết thúcmùabóngvới thành tích7-5,một

bướcngoặtđángchúýtừthànhtíchnăm1858là1-10-1.SaumộtmùabóngdướiquyềncủaLombardi,họđãtrởthànhđộibóngchuyênnghiệpcósựliênkếtchặtchẽnhất.Khôngaimuốnrờikhỏiđội.Năm1960,họvào tới trậnchungkết,vànăm1962họđoạtchứcvôđịch.SuốtnhiềunămnhữngcầuthủPackerscủaLombardiđãcốlýgiảixemôngđãchuyểnbiếnhọbằngcáchnào,nhưngkhôngcóngườinàocóthểthựcsựnóiđượcôngđãđẩynólênrasao.Diễndịch:KhiVincentLombardinắmquyềnhuấnluyệnđộiPackers,ôngnhậnrangayvấnđề:độiđãnhiễmphảitưtưởngchủbạiấutrĩ.Tuổitrẻthườngsẽđốiphóbằngcáchvừanổiloạnvừayếuđuối.Đólàmộtkiểuởyênmộtchỗ:cốgắnghơnsẽđưatớinguycơthấtbạinhiềuhơn,vàhọkhôngthểgiảiquyếtđược,vìthếhọhạthấpnhữngkỳvọngcủamình,tìmthấysựcaothượngtrongviệcxaolãngvàđánhgiátầmthườngmọisự.Việcthuacuộcítgâytổnthươnghơnlàkhihọbámchặtvàonó.Nhữngnhómcóthểbịnhiễmphảitinhthầnnàymàkhôngnhậnra.Tấtcảnhữnggì họ cần làmột vài thất bại,một vài cá nhân cóđầuóc ấu trĩ, vàchầmchậm,cáckỳvọngxuốngthấpdần,tưtưởngchủbạilenvàosuynghĩ.Ngườichỉhuycố thayđổi tinh thầncủanhómmộtcách trực tiếp– lahét,yêucầu,kỷluật–thậtrađãchạmvàokhốithuốcnổcủatuổitrẻvàthúcđẩykhátkhaonổiloạn.Lombardilàmộtngườicótàinăngđộngviênthiênphú,ôngnhìnmọisựviệctrongphạmvitâmlý.Đốivớiôngcácđộibóngđẳngcấpquốcgiagầnnhưđangngangnhauvềtàinăng.Sựkhácbiệtnằmtrongtinhthầnvàtháiđộ:việcđảongượclạitưtưởngchủbạicủađộiPackerssẽchuyểnnóthànhchiếnthắng,nângcaotinhthầncủađội,vàtớilượtnólạiđưatớithêmnhiềuchiếnthắnghơn.Lombardibiếtôngphảitiếpcậncáccầuthủmộtcáchgiántiếp–phảilừahọvàotròngđểthayđổi.Ôngbắtđầuvớiviệctỏratựtin,nóinăngnhưthểôngxemhọlànhữngngườichiếnthắnglâmvàonhữngthờiđiểmxấu.Điềunàyngấmvàolònghọnhiềuhơnlàhọnhậnra.Rồi,trongcácbàitậpthựchành,Lombardikhôngđưaranhữngyêucầu–mộtcáchtiếpcậncótínhphòngvệbộclộsựthiếutựtin.Thayvìthế,ôngthayđổitinhthầncủacácbàithựchành,biếnchúngthànhnhữngbàitậplặnglẽ,căngthẳng,tậptrungvàthiếtthực.Ôngbiếtrằngnănglựcýchísẽbuộcchặtvàocáimàbạntintưởnglàkhảthi,mởrộngniềmtinđóvàbạnsẽcốgắnghơn.Lombardiđãtạoramộtđộibóngtốthơn–chiếnthắngtrậnđấuđầutiên–bằngcáchkhiếnchocáccầuthủnhìnthấycáckhảnăng.Sựthuatrậnkhôngcòndễchịunữa.Thấuhiểu:Mộtnhómcómộttínhcáchtậpthểngàycàngđượccủngcốtheothờigian,đôikhitínhcáchđótrởnênphảntácdụnghoặcấutrĩ.Thayđổinólàviệckhókhăn;mọingườithíchcáimàhọbiếthơn,ngaycảkhinókhôngcóhiệuquả.Nếubạnlãnhđạoloạinhómnày,đừnglọtvàovòngxungnăng

tiêucựccủanó.Việcthôngbáocácdựđịnhvàranhữngyêucầusẽlàmchomọingườiphòngthủvàcảmthấyhọgiốngnhưtrẻcon.NhưLombardi,hãylàbậcphụhuynhnhiềumưumẹo.Yêucầuhọnhiềuhơn.Mongđợihọlàmviệcnhưnhữngngười trưởng thành.Lặng lẽ thayđổi tinh thầnmàvớinómọithứđượcthựchiện.Nhấnmạnhvàohiệuquả:bấtkỳngườinàocũngcóthểcóhiệuquả(đâykhôngphảilàvấnđềthiêntài),sựhiệuquảsảnsinhsựthànhcông,vàthànhcôngnângcaotinhthần.Khitinhthầnvàtínhcáchcủanhómbắtđầuchuyểnbiến,mọithứkhácsẽrơivàoquỹđạo.5. Tháng 4/1796, Napoleon Bonaparte, 26 tuổi, được phong làm chỉ huyquânđộiPhápchiếnđấuvớiquânÁoởÝ.Đốivớinhiềusĩquan,việcbổnhiệmnàycócáigìđógiốngnhưmột tròđùa:họthấyngườichỉhuymớicủahọquáthấpbé,quátrẻtuổi,quáthiếukinhnghiệm,vàthậmchíquálôithôinhếchnhácđểđóngvaitròmộtvịtướng.Nhữngbinhlínhcủaôngđượctrả lương thấp,ănkhôngđủnovàngàycàngảo tưởngvớimục tiêuchiếnđấucủamình– cuộc cáchmạngPháp.Trongmộtvài tuầnđầu,Napoleonlàmmọiviệctrongkhảnăngđểgiúphọchiếnđấutốthơn,nhưnghọphảnkhánglạiông.Ngày10/5,NapoleonvànhữngđộiquânmỏimệtcủaôngtớicầuLodibắcquasôngAdda.Mặcchocuộcđấu tranhđangởđỉnhcaogiữaôngvàcácđoànquâncủaông,NapoleonđãđánhluiquânÁo,nhưngcâycầulàmộtvịtrí tự nhiên để phân ranh giới, và hai bên dàn quân ra ở hai đầu cầu, vớinhữngđộipháobinhđượcbốtrítốt.Việcchiếmđượccâycầuđòihỏimộtgiáđắt–nhưngđộtnhiênquânPhápđộtnhiênthấyNapoleoncưỡingựaraphíatrướchọ,ởmộtvị trícựckỳnguyhiểm,đangchỉhuycuộctấncông.Ông nóimột câu hiệu triệu đầy phấn khích rồi cho đội cận vệ củamìnhhướngvềcáctuyếnphòngthủcủaÁovớilờihô:“Cộnghòamuônnăm!”Bịlôicuốntheotinhthầnđó,nhữngsĩquancaocấpcủaôngchỉhuytấncônglên.QuânPhápchiếmđượccâycầu,vàbấygiờ,saucuộchànhquântươngđốithứyếunày,cácđộiquâncủaNapoleonđộtnhiênnhìnôngnhưmộtconngười khác. Thừa nhận lòng dũng cảm của ông, họ đặt cho ôngmột biệtdanh:“ViênHạsĩTíhon”.CâuchuyệnNapoleonđươngđầuvớikẻthùtrêncầu Lodi được truyền khắp các hàng quân. Khi chiến dịch tiếp diễn vàNapoleonthắnghếttrậnnàysangtrậnkhác,mộtmốiliênkếtvượtxakhỏitìnhcảmđơnthuầnđãpháttriểngiữanhữngngườilínhvàvịtướngcủahọ.Đôikhigiữanhữngtrậnchiến,Napoleonthườngđitớicácđốnglửatrạicủanhữngngườilínhđểhòađồngvớihọ.Bảnthânôngđãvươnlênquanhiềucấpbậc–trướckiaôngtừnglàmộtxạthủbìnhthường–vàôngcóthểtròchuyện với binh lính những điềumà không vị tướng nào khác có thể nóiđược.Ôngbiếttêntuổihọ,nhânthânhọ,ngaycảviệchọđãbịthươngtrongtrậnđánhnào.Ôngthườngvéotaimộtsốngườimộtcáchthântình.

Línhđánhthuêvàquânđồngminhlàvôdụngvànguyhiểm;vànếuduytrìđấtnước trênnền tảngcác lực lượngđánh thuê,người tasẽkhôngbaogiờvữngchắcvàantoàn;vìhọkhôngthốngnhất,đầythamvọng,vôkỷ luật, khôngđáng tincậy, táobạogiữabạnbè,hènnhátgiữakẻthù;khôngkínhsợThượngđế,khônglòngtinvàoconngười;sựtànlụichỉđượctrìhoãnlạichừngnàocuộctấncôngcòntrìhoãn;vàtronghòabìnhbạn sẽbịhọcướpbócgiốngnhưbị kẻ thùcướpbóc trongchiếntranh. Nguyên nhân của điều này là họ không có tình yêu hay chínhnghĩađểngăngiữhọ lạingoàimột khoản lươngbénhỏ, khôngđủđểkhiếnchohọmuốnchếtvìbạn.Quânvương,NiccolòMachiavelli,1513

NhữngngườilínhcủaNapoleonítthấyông,nhưngkhigặp,nhưthểcómộtluồngđiện truyềnquangườihọ.Đókhôngphảichỉ làsựhiệndiệncủacánhânông;ôngbiếtđíchxáckhinàocầnxuấthiện–trướcmộttrậnđánhlớnhoặckhitinhthầnbinhsĩxuốngthấpvìmộtlýdonàođó.Nhữnglúcnày,ôngthườngbảohọrằnghọđangcùnglàmnênlịchsử.Nếumộtđộibinhsắpdẫnđầumộtcuộctấncônghaydườngnhưđanggặprắcrối,ôngsẽphingựatớivàhét to:“Quânđoàn38, tabiếtcácanh!Hãy tấncôngvàongôi làngđó!”Binhlínhcủaôngcảmthấyhọkhôngchỉtuântheomệnhlệnhmàcònđanglàmsốnglạimộttấnbihùngkịchvĩđại.Napoleonhiếmkhitỏragiậndữ,nhưngnếuthế,binhlínhcủaôngcảmthấycòntồitệhơncảphạmlỗihaylobuồn.VềsautrongchiếndịchđầutiênởÝ,cácquânđoànÁođãbuộcmộtsốcánhquâncủaôngphảirútluinhụcnhãvôphươngbàochữa.Napoleonđến thăm trại củahọvới tưcáchcánhân.“Cácbinhsĩ,tarấtkhônghàilòngvớicácanh,”ôngbảohọ,đôimắttomàuxámcủaôngdườngnhưcólửa.“Cácanhđãbiểulộkhôngphảilàlòngdũngcảm,tínhkỷluậthaysựkiêntrì...Cácanhđãtựchophépmìnhbịđuổikhỏinhữngvị trímàchỉmộtnhómngườicũngcóthểngănchặnmộtđộiquân.Cácbinhlínhcủaquânđoàn39và85,cácanhkhôngphảilàchiếnsĩPháp.Tướngchỉhuy,ban thammưu,hãyđểđiềunàykhắcvàomàucờcủahọ:“HọkhôngcònlàmộtphầnkinhhoàngcủaquânđộiÝ!”Nhữngngườilínhkinhhoàng.Mộtsốkhóc;nhữngngườikhácvanxinmộtcơhộikhác.Họănnănvìsựnhunhượccủamìnhvàđãquayngoặtlạihoàntoàn:quânđoàn39và85đãchứngtỏsứcmạnhbảnthânmàchưabaogiờhọtỏratrướcđó.Vàinămsau,trongmộtchiếndịchkhókhănchốngquânÁoởBavaria,quânPhápđã cómột chiến thắng gian truân. Sánghôm sau,Napoleon nhắc lạiquânđoàn33bộbinh,đơnvịđóngvaitròchủyếutrongtrậnđánh,vàyêucầuviênđạitáđềcửtênngườilínhdũngcảmnhất.Ôngtasuynghĩgiâylát:“Thưangài,đólàngười línhđánhtrống.”Ngaylậptức,Napoleonyêucầuđưa người đó tới cho ông gặp. Anh ta xuất hiện, run rẩy trên đôi ủng.

Napoleonthôngbáotochomọingườiđềunghe:“Họbảoanhlàngườidũngcảmnhấttrongtrungđoànnày.TatấnphonganhlàmhiệpsĩcủaQuânđoànDanhdự,namtướccủavươngquốc,vàthưởngchoanhmộtkhoảntrợcấpbốn ngàn quan.” Những người lính xúc động. Napoleon nổi tiếng với sựthăngtiếnrấtnhanhcủamìnhvàvớiviệcnângcấpcáchchiếnsĩcócông,làmchongaycảmộtbinhnhìthấpkémnhấtcũngcảmthấyrằngnếuanhtachứng tỏđượcbản thân,mộtngàynàođóanh tacó thể làmột thốngchế.Nhưngmột người lính đánh trống quamột đêm trở thànhmột nam tước?Điều đó hoàn toàn nằmngoài khả năng dự đoán của họ.Câu chuyện nàynhanhchónglantruyềnquacácđoànquânvàcómộthiệuquảđầykinhngạc–đặcbiệtlàvớinhữngngườilínhvừamớinhậpngũ,nhữngngườinhớnhàvàbuồnnảnnhất.Xuyênsuốtnhữngchiếndịchdài,đẫmmáuvàcảnhữngthấtbạixélòngcủaông–mùađôngcayđắngởNga,sựlưuđàyởElab,hànhđộngcuốicùngởWaterloo–nhữngngườilínhcủaNapoleonvẫnsẵnsàngđitớitậnhaiđầutráiđấtvìviênHạsĩTíhonchứkhôngvìaikhác.DiễndịchNapoleonlànhàquảnlývĩđạinhấttronglịchsử:ôngnắmhàngtriệuchàngtraitrẻvônguyêntắc,vôkỷluật,vừađượcgiảiphóngbởicuộccáchmạngPháp,vànhàonắnhọvàonhữnglực lượngchiếnđấuthànhcôngnhấtchotớilúcbấygiờ.Tinhthầncaođộcủahọlàđiềunổibậtnhấttrongnhữngthửtháchmà ông đặt ra cho họ. Napoleon đã sở đắc mọi thủ thuật có trongquyểnsáchnàyđểxâydựngquânđộicủaông.Ôngthốngnhấthọquanhmộtmụctiêu,truyềnbáđầutiênlànhữngýtưởngvềcáchmạngPháp,sauđólàvinhquangcủaPhápvới tưcách làmộtđếquốchùngcường.Ôngđốiđãivớihọtốtnhưngkhôngbaogiờlàmhưhỏnghọ.Ôngkêugọikhôngphảilàlòngthammàlàniềmkhátkhaovinhquangvàđượccôngnhậncủahọ.Ôngchỉhuytừphíatrước,chứngtỏsựdũngcảmcủamìnhhếtlầnnàysanglầnkhác. Ông giữ cho binh sĩ luôn vận động – luôn cómột chiến dịch vinhquangmới.Cómốiliênkếtvớihọ,ôngđiềukhiểncảmxúccủahọmộtcáchtàitình.Hơnlànhữngngườilínhchiếnđấutrongquânđội,binhlínhcủaôngcảm thấy họ làmột phần của huyền thoại, được hợp nhất lại dưới nhữngchuẩnmựccủabịvuahuyềnthoạinày.

Nếungươimuốnđượcbinhlínhcủamìnhyêumến,hãysửdụngkhéoléodòngmáucủahọvàđừngđưahọtớisựtànsát.FrederickĐạiđế,1712-86

Trongnhữngkỹ thuậtcủaNapoleon,khôngcó thứnàohiệuquảhơncáchvậndụngkhen thưởngvà trừngphạtcủaông, tất cảđượcsắpxếpcho tácđộngcókịchtínhlớnnhất.Nhữnglờikhiểntráchcánhâncủaôngrấthiếm

hoi,nhưngkhiôngnổigiận,khiôngtrừngphạt,hiệuquảrấtkhốcliệt:kẻbịphạtcảmthấybịruồngbỏ,bơvơ.Nhưthểbịlưuđàyxacáchkhỏihơiấmgiađình,anhtasẽđấutranhđểcólạisựủnghộcủavịtướngnàyvàkhôngbaogiờ làmchoôngnổigiậnnữa.Sựthăngcấp, tưởngthưởngvàcangợicôngkhaiđềuhiếmnhưnhau,vàkhichúngđến,đềulàdocôngtrạng,khôngbaogiờvìmộtdựtínhchínhtrịnàođó.NằmgiữahaicựclàkhôngbaogiờmuốnlàmNapoleonphiềnlòngvàkhaokhátđượcôngcôngnhận,binhlínhbịcuốnvàosựthốngtrịcủaông,đitheoôngmộtcáchtậntụynhưngkhôngbaogiờhoàntoànđuổikịp.Hãyhọc từbậc thầynày:cungcáchquản lýmọingười làgiữchohọnằmtrong tình trạng chờđợi.Trước tiên, tạonênmộtmối ràngbuộcgiữabảnthânbạnvànhữngbinhlínhcủabạn.Họtôntrọngbạn,tánthưởngbạn,thậmchíhơisợbạnchútđỉnh.Đểlàmchomốiràngbuộcmạnhmẽhơn,hãylùilại,tạomộtkhoảngcáchnhỏquanhmình;bạnvẫnấmápvớimộttiếpxúctừkhoảngcáchxahơn.Mộtkhimốiràngbuộcđãvữngbền,hãyxuấthiệníthơn.Làmchocảnhữngngười trừngphạt lẫnngợikhencủabạnđềuhiếmhoivàbấtngờ,dùlànhữnglỗilầmhaythànhcôngdườngnhưcóvẻkhôngquantrọngvàothờiđiểmđónhưngcómộtýnghĩatượngtrưng.Thấuhiểu:khimọingườiđềubiếtđiềugìlàmchobạnhàilòngvàgiậndữ,họsẽbiếnthànhnhữngchúchólôngxùđãđượcđàotạotốt,luôncốgắnglàmchobạnvui lòng.Hãy giữ họ trong tình trạng chờ đợi: khiến cho họ nghĩ tới bạnthườngxuyênvàmuốnlàmbạnvuilòngnhưngkhôngbaogiờbiếtcáchlàmthếnào.Khihọnằm trongbẫy,bạnsẽcómộtsứchútđốivớihọ.Sự thôithúctrởnêntựđộng.

Tưliệu:Đạocónghĩalàkhiếnchomọingườicócùngnhữngmụctiêunhưkẻlãnhđạo,đểhọcchiasẻcáichếtvàcuộcsống,màkhôngsợhiểmnguy.

TônTử(thếkỷ4Tr.CN.)

Hìnhảnh:Thủy triều củađạidương.Nó lên và xuốngmạnhmẽđếnmứckhôngainằmtrênđườngđicủanócó thể thoátkhỏisứccuốnhútcủanóhayđi ngược lại nó.Nhưmặt trăng, bạn là nguồn lực tạonên thủy triều,cuốntheotấtcảmọithứtronglànsóngcủanó.

HOÁNVỊ

Nếutinhthầncótínhlantỏa,cácphảnnghĩacủanócũngthế:sựsợhãivàsựbấtbình có thể lannhanh trongcácđoànquâncủabạnnhưmộtngọn lửađiêncuồng.Cáchduynhấtđểgiảiquyếtchúnglàchặnđứngchúngtrướckhichúngtrởthànhnỗilosợvàsựnổiloạn.Năm58Tr.CN.,khiLaMãmởcuộcchiếntranhGallic,JuliusCaesarchuẩn

bịchotrậnđánhvớiviênchỉhuyngườiGermanlàAriovistus.CáctinđồnvềsựdữtợnvàquânsốcủacáclựclượngGermantrảirộnglàmchoquânđộiCaesarsợhãivànổiloạn.Caesarhànhđộngnhanhchóng:đầutiênôngbắtnhốtnhữngkẻtungtinđồnnhảm.Kếđến,ôngnóichuyệnvớibinhlính,nhắcnhởhọvềcáctổtiêndũngcảmđãtừngchiếnđấuvàđánhbạingườiGerman.Ôngsẽkhôngdẫncácconcháunhunhượccủahọratrận;vìchỉcóduynhấtQuânđoànsố10dườngnhưkhôngtỏrasợhãi,ôngsẽchỉđưađơnvịđóratrận.KhiCaesarchuẩnbịhànhquânvớiQuânđoànsố10anhdũng,cáclựclượngcònlạixấuhổ,cầuxinôngthathứvàchohọcùngchiếnđấu.Vớivẻmiễncưỡng,ôngchấpthuận,vànhữngbinhlínhđãtừngsợsệtnàychiếnđấurấtdữdội.Trongnhữngtrườnghợpnhưthế,bạnphảihànhđộngnhưCaesar,quaylưnglại với cơn thủy triều sợhãi.Không lãngphí thờigian, vàxử trí với toànnhóm.Nhữngngườilàmlantruyềnsựsợsệthaychốngđốiđãtrảiquamộtcơnđiêndạimàtrongđóhọdầnđánhmấtsựliênlạcvớithựctại.Hãykêugọi lòng tựhàovàphẩmcách củahọ, làmchohọ thấyxấuhổvềkhoảnhkhắcyếuhènvàđiêndạicủamình.Nhắcnhởhọvềcáimàhọđãđạtđượctrongquákhứ,vàchỉchohọthấyhọđãrờibỏlýtưởngrasao.Niềmxấuhổmangtínhxãhộinàysẽthứctỉnhhọvàcủngcốlạiđộngnăng.

PHẦNIII.CHIẾNTRANHPHÒNGNGỰ

Chiếnđấutheocáchphòngngựkhôngphảilàmộtdấuhiệucủasựyếuđuối;nólàđỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlược,mộtphongcáchđầysứcmạnhcủaviệcthựchiệnchiếntranh.Cácyêucầucủanóđơngiản:Đầutiên,bạnphảitậndụngtốtnhấtcácnguồnlực,chiếnđấuvớisựtiếtkiệmhoànhảovàchỉgiaochiếnởnhữngtrậnđánhcầnthiết.Thứhai,bạnphảibiếtbằngcáchnào và khi nào nên rút lui, nhửmột kẻ địch hung hăng vàomột cuộc tấncôngkhinhsuất.Rồi,kiênnhẫnchờđợitớilúcnókiệtsức,bạntungramộtcuộcphảncôngdữdội.Trongmột thế giới không bằng lòng với việc công khai thể hiện sự hiếuchiến,khảnăngchiếnđấu theo thếphòngngự–đểchokẻkhácđộng thủtrướctiênvàchờchonhữngsailầmcủachínhhọhủydiệthọ–sẽmangtớichobạnmột sứcmạnhvôkể.Vìkhônghề lãngphínăng lượngcũngnhưthờigian,bạnluônluônsẵnsàngchotrậnchiếnkếtiếpkhôngthểtránhkhỏi.Sựnghiệpcủabạnsẽlâudàivàthắnglợi.Đểchiếnđấu theocáchnày,bạnphải làmchủnhữngnghệ thuậtđánh lừa.Bằngcáchlàmravẻnhưyếuớthơntrongthựctế,bạncóthểkéokẻthùvàomộtcuộctấncôngnhẹdạ;bằngcáchlàmravẻnhưmạnhmẽhơntrongthựctế–cólẽthôngquaviệcđôikhihànhđộngmộtcáchtáobạovàkhinhsuất–bạn có thểngăn chặnmongmuốn tấn công củakẻ thù.Trong chiến tranhphòngngự,chủyếu làbạnbẩysựyếukémvànhữnghạnchếcủabạn lênthànhsứcmạnhvàchiếnthắng.Bốnchươngsauđâysẽhướngdẫnbạncácnghệthuậtcơbảncủachiếntranhphòngngự: tổ chứccácphương tiện; phảncông,đedọavàngănchặn;vàcáchlàmthếnàođểthoáiluimộtcáchkhéoléovànằmxuốngthấpkhiởbêndướimộtcuộctấncônghunghãn.

8.CHỌNLỰATRẬNCHIẾNMỘTCÁCHCẨNTHẬN

CHIẾNLƯỢCTIẾTKIỆMHOÀNHẢO

Tất cả chúng ta đều cónhữnghạn chế–nhữngnăng lực và kỹnăng củachúngtachỉgiúpíchchúngtachođếnlúcnày.Cácmốinguyhiểmđếntừviệccốgắngvượtquánhữnggiớihạncủachúngta.Bịcámdỗbởimộtphầnthưởng lấp lánhnàođóđểmở rộngquámứcbản thân, chúng ta kết thúctrongsựkiệtquệvàbịtổnthương.Bạnphảibiếtnhữnghạnchếcủamìnhvàchọnlựatrậnchiếnmộtcáchcẩnthận.Hãyxemxétnhữngcáigiátiềmẩncủamộtcuộcchiếntranh:mấtmátthờigian,thêmthùbớtbạn.Đôilúctốthơnnênchờđợi,nênlàmsuyyếukẻthùmộtcáchngấmngầmhơnlàtrựcdiệnchiếnđấuvớihọ.Nếutrậnchiếnlàbấtkhảkháng,hãyđểhọchiếnđấutheocáchcủabạn.Nhắmthẳngvàonhữngnhượcđiểmcủahọ;làmchotrậnchiếnđắtgiáđốivớihọvàítphítổnđốivớibạn.Chiếnđấuvớisựtiếtkiệmhoànhảo,bạncóthểtồntạilâuhơnthậmchícảmộtkẻthùhùngmạnhnhất.

HIỆUQUẢXOẮNỐC

Năm281Tr.CN., chiến tranhnổ ra giữaLaMãvà thànhTarentum,nằmtrênbờbiểnmiềnđôngnướcÝ.Khởiđầu,Tarentumlàmột thuộcđịacủathànhSparta,HyLạp;cưdâncủanóvẫnnóitiếngHyLạp,tựxemmìnhlànhữngngườiSpartavănminh,vànghĩrằngcácthànhkháccủaÝlàmanrợ.Trong lúc đó,LaMã làmột thế lực vừamới nổi lên, dính vàomột chuỗichiếntranhvớicácthànhlâncận.

Trongviệc tậndụngmộtchiến trường,cũngnhư trong tấtcảmọiviệckhác,chiếnlượcđòihỏisựtiếtkiệmsứcmạnh.Càngcóthểxoayxởđểgiảmthiểunóthìcàngtốt,nhưngđểxoayxởđược,ngườitaphải,vàởđây,cũngnhưtrongthươngtrường,nócóýnghĩanhiềuhơnlàsựkeokiệtđơnthuần.CarlvonClausewitz,1780–1831

NhữngngườiLaMãkhônngoanmiễncưỡng tấncôngTarentum.Lúcbấygiờ,nólàthànhgiàucónhấtcủaÝ,giàutớinỗicóthểtàitrợchocácđồngminhcủanótrongcuộcchiếnchốnglạiLaMã;nócũngquáxaxôi,tít tậnmiềnđôngnam,khôngphải làmộtmốiđedọangay tại chỗ.NhưngquânTarentumđãđánhchìmmột số tàu thuyềnLaMãđivàohảicảngcủahọ,giếtchếtviênđôđốccủađoàntàu,vàkhiLaMãcốgắngthươnglượngđểgiảiquyết,cácviênđạisứcủahọđãbịsỉnhục.VinhdựcủaLaMãđangbị

đedọa,vànóđãsẵnsàngchocuộcchiếntranh.Tarentumcómộtvấnđề:nógiàucónhưngchưatừngcómộtkẻthùthậtsự.Côngdâncủanóđãquenvớicuộcsốngdễdàng.GiảipháplàcầucứumộtlựclượngquânđộicủaHyLạpđểchiếnđấuthaychonó.MặtkhácngườiSpartađangbịxâmchiếm,vìthế,ngườiTarentumcầucứuvuaPyrrhuscủaEpirus (319-272 Tr. CN.), vị vua chiến binh Hy Lạp vĩ đại nhất từ thờiAlexanderĐạiđế.EpiruslàmộtvươngquốcnhỏnằmởtrungtâyHyLạp.Đólàmộtđấtnướcnghèo, dân cư thưa thớt, tài nguyênhiếmhoi, nhưngPyrrhus– lớn lên từnhữngtruyềnthuyếtvềAchille,ngườiđượcxemlàtiềnnhâncủagiatộcôngta,vàvềAlexanderĐạiđế,mộtngườianhhọxa–đãquyếtđịnhtheobướccác tiền nhân và thân thuộc sáng chói của ông ta,mở rộngEpirus và tạodựngmộtđếquốcchochínhmình.Khicòntrẻ,ôngđãphụcvụtrongquânđội của những nhà quân sự lớn, trong đó có Ptolemy, một vị tướng củaAlexander, người lúc bấy giờ đang cai trị Ai Cập. Pyrrhus nhanh chóngchứngtỏkhảnăngchiếnđấuvàchỉhuycủaông.Trongchiếntrận,ôngtrởnênnổitiếngvớiviệcchỉhuynhữngcuộctấncôngnguyhiểmđượcđặtchobiệtdanhlà“Chimđạibàng”.ÔngquaytrởvềEpirusvàxâydựngquânđộinhỏbécủamình,huấnluyệnnórấttốt,thậmchíđãtìmcáchđánhbạiquânđộiMacedonialớnhơnnhiềutrongnhiềutrậnchiến.ThanhdanhcủaPyrrhusđangnổinhưcồn,nhưngmộtđấtnướcnhỏbénhưcủaôngkhómàchiếmưu thế trướcnhững lánggiềngHyLạphùngmạnhhơn như quân Macedonia, quân Sparta và quân Athena. Và đề nghị củangườiTarentumrấthấpdẫn:Trướchết,họhứacungcấptiềnvàmộtquânđộilớnchiêumộtừcácnướcliênminh.Thứhai,vớiviệcđánhbạiLaMã,ôngcóthểtựmìnhlàmchủnướcÝ,vàtừÝ,đầutiênôngcóthểchiếmđảoSicile, rồi tớiCarthage ởBắcPhi.Alexander đã đi về hướng đông để tạodựngđếquốccủaông ta;Pyrrhuscó thểđivềhướng tâyvà thống trịkhuvựcĐịaTrungHải.Ôngchấpnhậnlờiđềnghị.Mùaxuânnăm280Tr.CN.,PyrrhusrakhơivớiđạoquânlớnnhấtHyLạplúcbấygiờđểtiếnvàoÝ:20.000línhbộbinh,3.000kỵbinh,2.000cungthủvàhaimươiconvoichiến.Tuyvậy,khitớiTarentum,ôngnhậnramìnhđãbịmắcmưu:ngườiTarentumkhôngchỉkhôngcóquânđội,họcònkhôngcómộtnỗlựcnàođểtậphợpmộtđộiquân,bỏmặcchoPyrrhustựmìnhxoayxở.Pyrrhuskhônglãngphíthờigian:ôngtuyênbốmộtnềnchuyênchếquânsự trong thành phố và bắt đầu nhanh chóng xây dựng và huấn luyệnmộtquânđộilấytừnhữngngườiTarentum.ViệcPyrrhustớiTarentumlàmngườiLaMãlongại.Họbiếtdanhtiếngvớitưcáchmộtchiếnlượcgiavàchiếnbinhcủaông.Quyếtđịnhkhôngđểchoôngcóthờigianchuẩnbị,họnhanhchóngcửtớimột lựclượngquânđội,buộc Pyrrhus phải chiến đấu với những gì ông đang có và ông xuất binh

đươngđầuvớihọ.HailựclượngquânđộigặpnhauởgầnthịtrấnHeraclea.Pyrrhusvàcácđoànquâncủaôngítngườihơnvàđangởbênlềbạitrận,khiôngtungravũkhíbímậtcủamình:đànvoichiến,vớitrọnglượngkhổnglồcủachúng,gầmlênmộtcáchđángsợcùngnhữngchiếnbinhtrênlưng,nãtênxuốngbêndướimộtcáchthỏathuê.QuânLaMãchưabaogiờđốimặtvớivoitrongcáctrậnđánhtrướcđó,vànỗisợlanrộngtrongcácđoànquân,đảongượcxuthếcủacuộcchiến.Chẳngbaolâu,cácquânđoànLaMãgiàukỷluậtđãquayđầubỏchạy.“Chimđạibàng”đãthắngto.DanhtiếngcủaôngtrảidàikhắpbánđảoÝ;ôngthậtsựlàmộttáihiệnthâncủaAlexanderĐạiđế.Lúcnàycácthànhphốkháccửviệnbinhtớichoông,hơncảsốtổnthấtcủaôngởHeraclea.NhưngPyrrhus lo âu. Ông đã mất nhiều cựu binh trong trận đánh, bao gồm cảnhững tướng lĩnhchủchốt.Quan trọnghơn, sứcmạnhvà tínhkỷ luậtcủacácquânđoànLaMãđãgâyấntượngchoông–họkhônggiốngnhưnhữngđoànquânkhácmàôngđãđốiđầu.ÔngquyếtđịnhcốđàmphánmộtgiảipháphòabìnhvớingườiLaMã,đềnghịchiađôibánđảovớihọ.Tuyvậy,trongcùnglúcđó,ôngtiếnquântớiLaMã,đểlàmchocuộcđàmphántrởnêncấpthiếtvàlàmrõrằngtrừphingườiLaMãyêucầuhòagiải,họsẽphảimộtlầnnữachạmtránvớiông.Trongkhiđó,sựbại trậnởHeracleađãcómộthiệuquảmạnhmẽđốivớingườiLaMã,mộtdântộckhôngdễbịđedọavàkhônghềxemnhẹviệcbạitrận.Ngaylậptứcsautrậnđánh,cólệnhtuyểnmộtânbinh,vànhữngchàngtrai trẻ lũ lượt tớiđầuquân.NgườiLaMãkiêuhãnhkhước từ lờiđềnghịgiảiquyết;họsẽkhôngbaogiờchiasẻnướcÝ.Haiquânđộigặp lạinhauởgần thị trấnAsculum,khôngxa thànhLaMãlắm,vàomùaxuânnăm279Tr.CN.Lầnnàyquânsốhaibêntươngđươngnhau.Ngàyđầutiêncủatrậnđánhthậtdữdội,vàmộtlầnnữaquânLaMãcóvẻ như sắp thắng trận, nhưngngày hôm sau,Pyrrhus,một bậc thầy vềchiếnlược,tìmcáchdẫndụcácquânđoànLaMãvàođịahìnhphùhợphơncho phong cách dàn quân của ông, và ông chiếm được lợi thế. Theo thóiquencũ,vàolúcgầncuốingàyôngtựmìnhdẫnđầumộtcuộctấncôngdữdộivàotrungtâmcủacácquânđoànLaMã,điđầulàđànvoichiến.QuânLaMãbịchẻnhỏ,vàmộtlầnnữaPyrrhuschiếnthắng.LúcnàyvuaPyrrhusđãlêntớiđỉnhcao,thếnhưngôngvẫncảmthấybuồnrầuvàlolắng.Nhữngtổnthấtcủaôngquákinhkhủng;hàngloạttướnglĩnhmàôngtincậyđãbịgiếtchết,vàbảnthânôngcũngbịthươngnặng.Trongkhiđó,quânLaMãdườngnhưchưakiệtquệ,chưanảnlòngvìsựthấtbạicủahọ.KhimừngcôngthắngtrậnởAsculum,ôngnói:“NếuchúngtađánhbạiquânLaMãtrongmột trậnchiếngiốngnhư thếnữa,chúng tasẽhoàntoànbịhủydiệt.”Tuynhiên,[ngaykhiđó]Pyrrhusđãbịhủydiệtrồi.Nhữngtổnthấtcủaông

ởAsculumquá lớnđểcó thểbùđắpmộtcáchnhanhchóng,và lực lượngcònlạicủaôngcònquáítđểchiếnđấuthêmlầnnữavớiquânLaMã.ChiếndịchÝcủaôngđãkếtthúc.DiễndịchCâuchuyệncủavuaPyrrhusvàlờithanthởnổitiếngcủaôngsautrậnđánhởAsculum, đã làm phát sinh cụm từ “chiến thắng kiểu Pyrrhus [“Pyrrhicvictory”–chiếnthắngphảitrảgiáquáđắt],biểuthịmộtchiếnthắngkhôngkhácgìchiếnbại,vìnóđạtđượcvớimộtcáigiáquáđắt.Kẻthắngtrậnkiệtquệvớichiếnthắngcủamình,khôngthểđốiphóvớitrậnđánhkếtiếpvìđãbịtổnthấtquánặngnề.Vàsựthật,sau“chiếnthắng”ởAsculum,Pyrrhuslêtừtaihọanàysangtaiươngkhác,quânđộicủaôngkhôngbaogiờcònđủmạnhđểđánhbạicácthếlựcthùđịchđanglớnmạnh.Điềunàylêntớicựcđiểm với cái chết yểumệnh của ông trong chiến trận, chấm dứt niềm hyvọngtrởthànhmộtthếlựchùngcườngởHyLạpcủaEpirus.LẽraPyrrhuscóthểtránhđượccáivòngxoắnốcđixuốngnày.CácnhàtríthứctiếnbộlẽracóthểnóichoôngbiếtvềcảsựdữtợncókỷluậtcủaquânLaMãlẫnsựsuyđồivàsựlừalọccủangườiTarentum,vàkhibiếtđiềunày,hẳnôngđãcóthểdànhnhiềuthờigianhơnchoviệcxâydựngmộtquânđộihoặchoàntoàntừbỏcuộcviễnchinh.Khithấyrằngmìnhđãbịlừa,ôngcóthểquaytrởlại;sautrậnHeracleavẫncònthờigianđểcắtgiảm,củngcố,từbỏtrongkhiôngởvịtrídẫnđầu.Nếuôngthựchiệnbấtcứđiềunàotrongsốnày,câuchuyệncủaôngcólẽđãcómộtkết thúckhác.NhưngPyrrhusđãkhôngthểtựdừngbảnthânônglại–giấcmơquálôicuốn.Tạisaophảiloâu về cái giá phải trả?Sau đó ông có thể hồi phục.Thêmmột trận đánh,thêmmộtchiếnthắng,vàđịnhmệnhđãanbài.“ChiếnthắngkiểuPyrrhus”phổbiếnhơnrấtnhiềusovớisuynghĩcủabạn.Sựkíchđộngvớinhữngviễncảnhcủasựmạohiểmlàđiềutựnhiêntrướckhinóbắtđầu,vànếumụctiêuhấpdẫn,chúngtasẽnhìnthấymộtcáchvôýthứccáimàchúngtamuốnthấy–cónhiềukhảnănghơn,ítnhữngkhókhănkhảdĩhơn.Càngđixa,càngkhómàluilạivàtáiđánhgiámộtcáchtỉnhtáohoàncảnh.Trongnhữnghoàncảnhnhưthế,tổnthấtcóxuhướngkhôngchỉleothangmànócòncuốnxoắnốckhỏitầmkiểmsoát.Nếumọichuyệntrởnêntồitệ,chúngtakiệtquệ,dẫntớinhiềusailầmhơn,dẫntớinhiềuvấnđềmớichưadựbáohơn,vàtớilượtchúngtadẫntớinhữngtổnthấtmới.Bấtkỳchiếnthắngnàomàchúngtacóthểđạtđượctrênđườngđiđềuvônghĩa.Thấuhiểu:Càngmongmuốnphầnthưởng,bạncàngphảiđềnbùbằngviệctrảinghiệmcáigiáphảibỏrađểcóđượcnó.Hãynhìnxabênngoàinhữngcáigiáphảitrảhiểnnhiênvàsuynghĩvềnhữngcáigiákhôngthểnhìnthấy:thiệnchímàbạncóthểlãngphíkhithựchiệnchiếntranh,sựgiậndữcủakẻthuacuộcnếubạnthắng,thờigianphảimấtchosựchiếnthắng,nhữngmónnợđốivớicácđồngminhcủabạn.Luônluônbạncóthểchờđợimộtthời

điểmtốthơn;có thể thửmộtđiềugìđóphùhợpvớicác tiềm lựccủabạnhơn.Ghinhớ: lịchsửphơiđầyxáccủanhữngngườilàmngơkhôngchúýđếnnhữngcáigiáphảitrả.Hãygáclạinhữngtrậnchiếnkhôngcầnthiếtvàhãysốngđểchiếnđấuvàomộtngàykhác.

Khivũkhíđãcùnvàtinhthầnchánnản,khichúngtađãsứccùnglựckiệt,khiđónhữngkẻkhácsẽlợidụngsựkiệtquệcủachúngtađểvùnglên.Khiđó,dùanhcónhữngviên tướngkhônngoan,anhcũngkhôngthểxoaychuyểnchomọithứtrởnêntốtđẹpvàophútchót.Binhpháp,TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

SỨCMẠNHVÀNHƯỢCĐIỂM

Năm1558,khiNữhoàngElizabethI(1533-1603)lênngôiởAnhquốc,bàkếtụcmộtquyềnlựchạnghai:đấtnướcđãbịtànphábởicuộcnộichiến,vàtìnhtrạngtàichínhcủanórốitung.Elizabethmơướctạoramộtthờikỳhòabình lâudài trongđóbà có thểdầndầnxâydựng lại nhữngnền tảng củanướcAnh,đặcbiệtlànềnkinhtế:mộtchínhphủcótiềnlàmộtchínhphủcónhiềuquyền lựa chọn.NướcAnh,mộthònđảonhỏvớinguồn tài nguyênhạnchế,khôngthểhyvọngtranhđấubằngvũlựcvớiPhápvàTâyBanNha,nhữngthếlựclớncủachâuÂu.Thayvìthế,nóphảitìmrasứcmạnhthôngquathươngmạivàsựbềnvữngvềkinhtế.

Kẻmàcổnhângọilàmộtchuyêngiatrongchiếntrậnluônthủthắngởnơi mà chiến thắng có thể tìm được một cách dễ dàng. Do vậy, trậnchiến của một chuyên gia không bao giờ là một chiến thắng có tínhngoại lệ,màcũngkhôngmang lại choông ta thanhdanhvề trí thôngminhhayuytínhaylòngcanđảm.Nhữngchiếnthắngtrongchiếntrậncủaôngtaluônluônxácđáng.Cónghĩalàôngtahànhđộngởnơichiếnthắngluônlàđiềuxácđịnh,vàchinhphụcmộtkẻthùđãthấtbạisẵnrồi.Binhpháp,TônTửthếkỷ4Tr.CN.

Dầndàtừngnămmộttrongsuốthaimươinăm,Elizabethđãtạorasựtiếntriển.Thếrồi,vàocuốithậpniên1570,hoàncảnhcủabàđộtnhiêncóvẻnhưtànkhốc:mộtcuộcchiếntranhsắpxảyravớiTâyBanNhađedọasẽhủybỏtoànbộnhữnggìđạtđượctronghaithậpkỷqua.PhilipII,vuaTâyBanNha,mộtngườiCônggiáosùngđạo,xemsứmệnhcánhâncủaôngtalàthủtiêusựtruyềnbácủađạoTinlành.Vàothờiđó,cácnướcvùngthấp(naylàHàLanvàBỉ)làthuộcđịacủaTâyBanNha,nhưngmộtphongtràochốngđốiđanglớnlêncủatínđồđạoTinlànhđedọasựcaitrịnày;vàPhilipIIkhai

chiếnvớinhữngngườinổi loạn,quyết tâmnghiềnnáthọ.Đồng thời,giấcmơấpủcủaônglàđưađạoCônggiáotrở lạinướcAnh.ChiếnlượcngắnhạncủaôngtalàâmmưuámsátElizabethrồiđưangườichịemcùngchakhácmẹ của bà làMary,Nữ hoàngCông giáo của Scotland lên ngôi báunướcAnh.Nếukếhoạchnàythấtbại,chiếnlượclâudàicủaônglàxâydựngmộthạmđộikhủnglồvàxâmlượcnướcAnh.Philipkhôngchegiấutốtlắmcácdựđịnhcủaôngta,vàcácbộtrưởngcủaElizabeththấychiếntranhlàđiềukhôngthểnàotránhkhỏi.Họkhuyênbàcửmộtquânđội tớicácnướcvùng thấp,épPhilipphảidồncác lực lượngcủaôngtaởđóthayvìđưachúngtớinướcAnh,nhưngElizabethđãbỏquaýđồnày;bàcửmộtđộiquânnhỏtớiđóđểgiúpchocácnhómtínđồTinlànhnổiloạnđẩyluimộttaiươngquânsự,vàbàđãkhônglàmgìkháchơn.Elizabethcămghétchiếntranh;duytrìmộtquânđộilàmộttổnphíkhủnglồ,vàmọiloại tổnphítiềmẩnkhácchắcchắnsẽphátsinh,đedọatớisựbềnvữngmàbàđãxâydựngnên.NếuchiếntranhvớiTâyBanNhalàđiềubấtkhảkháng,Elizabethmuốnchiếnđấutheocáchcủachínhmình;bàmuốncómộtcuộcchiếntranhkhiếnchoTâyBanNhabịtànphávềmặttàichínhvàđểchoAnhQuốcđượcyên.Bấtchấpcácbộtrưởngcủamình,ElizabeththựchiệnđiềubàcóthểlàmđểgiữhòabìnhvớiTâyBanNha,khướctừviệcchọcgiậnPhilip.ĐiềunàychobàcóthờigianđểgácsangmộtbênngânsáchchoviệcxâydựnglựclượnghảiquânAnh.Đồngthời,bàâmthầmhoạtđộngđểpháhoạinềnkinhtếTâyBanNha,màbàthấyđólàđiểmyếuduynhất.Đếquốckhổnglồ,đượcmởrộngcủaTâyBanNhaởvùngTânThếgiớitạonênsựhùngcườngcủanó,nhưngđếquốcđóởcáchxa.Đểduy trìvà thu lợi từnó,Philiphoàn toàntrôngcậyvàocáccontàu,mộthạmđộitolớnmàôngphảichitrảvớinhữngkhoảnvaykhổnglồtừcácngânhàngÝ.UytíncủaôngvớicácngânhàngđódựavàocáchảitrìnhantoànđểnhữngcontàucủaôngmangvàngvềtừTânThếgiới.ThếlựccủaTâyBanNhadựavàomộtnềntảngrấtyếuớt.Thế lànữhoàngElizabethbímậtchỉđạoviên thuyền trưởng lớnnhấtcủabà,SirFrancisDrake,tấncôngcáccontàuchởvàngTâyBanNha.Ôngtalàmravẻnhưhànhđộngvìchínhmình,mộttêncướpbiểnthamlamkiếmchác.Khôngaibiếtđượcmốiliênhệgiữaôngtavànữhoàng.Vớimỗicontàumàôngtachiếmđược,lãisuấttrêncáckhoảnvaycủaPhilipbòlêncaodần,chotớikhicuốicùngcácngânhàngÝnângcaolãisuấtnhiềuhơnnữavìmốiđedọacủaDrakehơnlàvìmộttổnthấtcụthểnào.Philiphyvọngtunghạmđội tấn côngAnhvàonăm1582; nhưngdo thiếu tiền, ông phảihoãnlại.Elizabethđãmanglạichomìnhthêmnhiềuthờigian.Tronglúcđó,vớinỗiphiềnmuộncủacácquanlạiphụtráchtàichínhcủaPhilip,nhàvua từchốigiảmbớtquimôcủahạmđộixâm lược.Việcxâydựngnócóthểkéodàihơn,nhưngôngchỉviệcvaytiền.Xemcuộcchiến

vớinướcAnhnhưmộtcuộcthậptựchinhvềtôngiáo,ôngkhôngthểthoáichívìnhữngvấnđềtàichínhđơnthuần.

Lúcbấygiờ,AchillesđánhtanquânthànhTroyvàđuổitheohọtớikinhthành,nhưngcảvậnhạncủachàngcũngđãhết.PoseidonvàApollo,đãnguyện báo thù cho cái chết củaCycnus vàTroilus; và để trừng phạtnhữnglờihuênhhoangláoxượcmàAchillesđãthốtratrênthihàicủaHector,họcùngnhaubànbạc.Đượcnhữngvầngmâybaophủ,ApollonđứngbêncổngthànhScaeanvàtìmraParistrongđámđônghỗnloạn,traocâycungcủangườivàdẫndắtmũitênđịnhmệnh.Nóxuyênvàonơicó thể bị tổn thương củaAchilles, gót chânphải, và chàng chết trongđauđớn.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,1955

TrongkhihoạtđộngđểpháhoạiuytíncủaPhilip,Elizabethđặtmộtphầnquan trọng trong cácnguồn tài chính eohẹp củamình choviệcxâydựngmạnglướigiánđiệpAnhQuốc–trênthựctế,bàđãbiếnnóthànhcơquanphảngiánphứctạpnhấtởchâuÂu.VớinhữngnhânviênrảikhắpTâyBanNha,bàđượcthôngbáovềnhấtcửnhấtđộngcủaPhilip.Bàbiếtchínhxáchạmđội sẽ lớnđếnmứcnàovàkhinàonó sẽđượchạ thủy.Điềuđóchophépbà trìhoãnviệc tập trungquânđộivàbảolưuchotớigiâyphútcuốicùng,tiếtkiệmngânsáchchínhphủ.Cuốicùng,vàomùahènăm1588,hạmđộiTâyBanNhađãsẵnsàng.Nóbaogồm128contàu,có20chiếnhạmlớnvàmộtsốlớnthủythủvàbinhlính.ĐểtoànbộlựclượnghảiquânAnhcótầmcỡtươngđương,phảitrảgiácảmộtcơđồ.HạmđộirakhơitừLisbonvàotrungtuầntháng7.NhưngcácgiánđiệpcủaElizabethđã thôngbáochobànhữngkếhoạchcủaTâyBanNha,vàbàcóthểđiềumộthạmđộitàuAnhQuốcnhỏhơn,cơđộnghơnđểquấynhiễuhạmđộiđịchtrênđườngtớibờbiểnPhápcủanó,đánhchìmcáctàuvậnchuyểnhậucầnvànóichunglàgâynáoloạn.NhưđôđốccủahạmđộiAnh,HuântướcHowardởEffinghambáocáo:“Lựclượngcủahọlớnvàmạnhmộtcáchtuyệtvời;thếnhưngchúngtôiđãdầndầntừngchútmộtvặthếtlôngcủahọ.”Cuốicùng,hạmđộiTâyBanNhađếnthảneotạicảngCalais.Ởđó,nósẽliênkếtvớicácđạoquânTâyBanNhađồntrúởcácnướcvùngthấp.Quyếtđịnhngăncảnkhôngchonóthugomnhữnglựclượngchiviệnđó,quânAnhtậptrungtámconthuyềnlớn,chấtđầynhữngđồdẫnhỏa,vàđưachúngtớihạmđộiTâyBanNha, lúcnàyđang thảneo trongmột đội hìnhhẹp.Khinhữngcon tàuAnh tiếpcậnhải cảngvới tốcđộ tốiđa, các thủy thủđoànphónglửađốtchúngrồitảnrakhỏitàu.Kếtquảgâytànphálớn,vớihàngchụccontàuTâyBanNhabịthiêurụi.Cáccontàukháccốlêtớivùngnước

an toàn, thườngkhi lạivađụngvàonhau.Trongcơnvộivã thoát rabiển,mọitrậttựbịphávỡ.TổnthấttàuthuyềnvànguồncungcấpởCalaisđãđánhtantinhthầnvàkỷluật củaquânTâyBanNha,và cuộcxâm lượcbị hủybỏ.Để tránhbị tấncôngthêmtrênđườngquaylạiTâyBanNha,cáccontàucònlạikhôngđivềhướng nam mà ngược lên hướng bắc, dự tính sẽ vòng qua Scotland vàIrelandđểquayvề.QuânAnhthậmchíkhôngmàngtruyđuổi;họbiếtrằngthời tiết xấuởnhữngvùngbiểnđó sẽ tànphá chúng.Khivề tớiTâyBanNha,44contàuđãbịmấtvàsốcònlạibịhưhỏngnặngkhôngthểrakhơinữa.Trongkhiđó,Anhkhôngmấtmộtchiếnthuyềnnào,vàchỉkhoảng100ngườihysinhtrongcôngvụ.Đó làmột chiến thắng lớn, nhưngElizabethkhôngphí thời gianđểhảhêkhoáitrá.Đểtiếtkiệmtiền,ngaylậptứcbàchohảiquânngưnghoạtđộng.BàcũngkhôngnghenhữngnhàcốvấnkhuyênbàthừathắngxônglêntấncôngvàoquânTâyBanNhaởcácnướcvùngthấp.Cácmụctiêucủabàcógiớihạn:làmkiệtquệcácnguồnlựcvàtàichínhcủaPhilip,buộcôngtaphảitừbỏgiấcmơvềsự thống trịcủaCônggiáovà thiết lậpmộtsựcânbằngquyềnlựcởchâuÂu.Vàđiềunàythậtsựlàchiếnthắngchungcuộctonhấtcủabà,vìTâyBanNhakhôngbaogiờkhôiphụclạiđượcvềmặttàichínhdochiếnbạicủahạmđộivàđãsớmtừbỏhoàntoànnhữngmưuđồđốivớinướcAnh.

Nhữnggiớihạngâyrắcrối,nhưngchúngcũngcóhiệuquả.Nếusốngmộtcáchtiếtkiệmvàonhữnglúcbìnhthường,chúngtađãchuẩnbịchonhữngkhimongmuốn.Sống thanhđạmgiúpchúng ta thoát khỏi sựônhục.Nhữnggiớihạncũngkhôngthểthiếuđượctrongsựsắpxếpnhữngđiều kiện của thế giới. Trong tự nhiên có nhữnggiới hạn cố định chomùahèvàmùađông,ngàyvàđêm,vànhữnggiớihạnđóđemlạiýnghĩachonăm.Theocáchtươngtự,sựtiếtkiệm,bằngcáchđặtranhữnggiớihạnxácđịnhchocáckhoảnchitiêu,hànhđộngđểbảoquảntàisảnvàngănngừasựtổnthươngchomọingười.KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthểkỷ8Tr.CN.

DiễndịchSựthấtbạicủahạmđộiTâyBanNhaphảiđượcxemlàmộttrongnhữnghậuquảđắtgiánhấttronglịchsửquânsự:mộtthếlựchạnghaihầunhưkhôngđủsứcduytrìmộtquânđộithườngtrựcđãcóthểđánhbạiđếquốclớnnhấtcủathờiđó.Cáilàmchochiếnthắngnàytrởnênkhảdĩlàviệcvậndụngmộtchânlýquânsựcơbản:tấncôngvàonhữngnhượcđiểmcủakẻthùvớitấtcả sứcmạnhcủabạn.Cácnguồn lựccủanướcAnh là lực lượnghảiquânnhỏbé,cơđộngvàmạnglướitìnhbáotinhvi;cácnhượcđiểmcủanólàcác

nguồnhạnchếvềnhânlực,khítàivàtiềnbạc.CácnguồnlựccủaTâyBanNhalàsựgiàucóthịnhvượng,quânđộivàhạmđộitolớn;cácnhượcđiểmcủanólàcấutrúcbấpbênhcủanềntàichính,dùtínhchấttrọngđạicủanó,kíchthướctolớnìạchvàsựchậmchạpcủanhữngcontàu.ElizabethkhướctừviệcchiếnđấutheocáchcủaTâyBanNha,duytrìquânđộicủabàởngoàivòngxungđột.Thayvìthế,bàtấncôngvàonhữngyếuđiểmcủaTâyBanNhavớinhữngthếmạnhcủamình:hủydiệtnhữngchiếnthuyềnTâyBanNhavớinhữngcontàunhỏ,tànphámộtcáchtồitệnềntàichínhcủanướcnày,sửdụngnhữnghoạtđộngđặcbiệtđểhãmlạicỗmáychiếntranhcủanó.BàcóthểkiểmsoátđượchoàncảnhbằngcáchhạthấpphítổncủanướcAnhtrongkhilàmchonỗlựcchiếntranhngàycàngđắtgiáđốivớiTâyBanNha.Cuốicùng,đãđếnlúcPhilipchỉcóthểthấtbại:nếuhạmđộibịđánhchìm,ôngtasẽsuysụpsuốtnhiềunăm,vàthậmchícảkhihạmđộichiếnthắng,thắnglợiđósẽđếnmộtcáchđắtgiátớimứcôngtasẽtựhủydiệtchínhmìnhtrongviệccốgắngkhaithácnótrênđấtAnh.Thấuhiểu:Khôngmộtcánhânhaynhómnàohoàntoànyếukémhayhùngmạnh.Mỗiquânđội,bấtkểnócóvẻbấtkhảchiếnbạithếnào,đềucómộtnhượcđiểm,mộtvịtríbỏquakhôngđượcbảovệvàkhôngđượcpháttriển.Tầmvóctựbảnthânnónóichocùngcũngcóthểlàmộtnhượcđiểm.Đồngthời, ngay cảnhómyếukémnhất cũng cómột cái gì đóđểdựavào,mộtnguồnlựctiềmẩnnàođó.Mụctiêucủabạntrongchiếntranhkhôngchỉđơngiảnlàtíchlũymộtđốngvũkhí,tăngcườnghỏalựcđểcóthểthổitungkẻthùđi.Đểxâydựngđượcđiềuđórấtlãngphí,đắtgiávàkhiếnbạndễbịtổnhạivớinhữngcuộctấncôngtheokiểudukích.Tiếnthẳngtớikẻthùvớinắmđấmđáplạinắmđấm,haysứcmạnhđọcùngsứcmạnh,đềuchẳngcótínhchiếnlượcgì.Thayvìthế,trướctiênbạnphảiđánhgiácácyếuđiểmcủahọ:cácvấnđềchính trịnộibộ, tinh thần thấpkém,nền tàichính lung lay, sựkiểm soát tập trung thái quá, sự hoang tưởng của những người lãnh đạo.Trongkhicẩnthậngiữcácnhượcđiểmcủabạnnằmngoàivòngxungđộtvàbảo quản sứcmạnh của bạn cho đoạn đường dài, hãy đánh vào gót chânAchillecủakẻthùhếtlầnnàysanglầnkhác.Khicácyếuđiểmcủahọlộravàbịtấncông,họsẽmấttinhthần,vàkhihọđãmệtmỏi,nhữngyếuđiểmmớilạilộra.Bằngcáchxácđịnhmộtcáchcẩntrọngcácthếmạnhvàđiểmyếu,bạncóthểhạgụctênkhổnglồGoliathcủabạnvớimộtchiếcnácaosu.

SựphungphílàmchotôinghèotúngOvid(43Tr.CN–17)

Trongtấtcảcácđiềunày– trongviệcchọn lựadưỡngchất,địađiểm,khíhậu,chọnlựasựthưgiãn–đãcósẵnmộtbảnnăngđểtựvệ.Khôngnhìn nhiều thứ, không nghe chúng, không để chúng tới gần là sự cần

thiết...Cáckhoảnphí tổn lớnnhất lànhữngkhoảnphí tổnnhỏcó tínhchất thườngxuyênnhấtcủachúng ta.Việcngăngiữ,khôngđểcho tớigần,làmộtkhoảnphítổn–ngườitakhôngthểtựdốimìnhvềđiềunày–mộtnguồnsứcmạnhbịlãngphívàonhữngmụcđíchtiêucực.Mộtdạngthứckháccủasựkhônngoanvàsựtựvệbaogồmviệcphảnứngcànghiếmhoicàngtốtvàrútluikhỏinhữnghoàncảnhvànhữngmốiquanhệmà trongđó,như thường lệ,người tabuộcphảiđìnhchỉ sự tựdocủamình,sángkiếncủamình,vàtrởthànhmộtchấtphảnứngđơnthuần.EcceHomo,FriedrichNietzsche,1888

CÁCVẤNĐỀCƠBẢN

Hiệnthựccóthểđượcxácđịnhbởimộtchuỗisắcnétcácgiớihạnvềmọisinhvật,màranhgiớicuốicùng làcáichết.Chúng takhôngcóquánhiềunănglượngđểtiêuphítrướckhitrởnênmỏimệt;khôngcóquánhiềutheonghĩathứcănvàcácnguồntiếptếsẵncókhác;cáckỹnăngvàkhảnăngcủachúngtakhôngthểđixalắm.Mộtconvậtsốngtrongnhữnggiớihạnđó:nókhôngcốbaycaohơnhaychạynhanhhơnhaysửdụngnguồnnănglượngvôhạnđểtíchlũymộtđốngthứcăn,vìđiềuđólàmnókiệtsứcvàkhiếnnókhông còn sức tấn công.Nó chỉ đơn giản sử dụng tốt nhất cáimà nó có.Chẳnghạn,mộtconmèo,thựchànhtheobảnnăngviệctiếtkiệmvậnđộngvàcửchỉ,khôngbaogiờnỗlựcmộtcáchlãngphí.Tươngtự,nhữngngườisống trong nghèo túng nhận thức rất chính xác về nhữnghạn chế của họ:buộcphảisửdụngtốtnhấtcáimàhọcó,họcótínhsángtạovôhạn.Sựcầnthiếtlàmộttácđộngmạnhmẽđếnsựsángtạocủahọ.Vấnđềđốimặtvớichúngta,nhữngngườisốngtrongcácxãhộihoangphí,làchúngtađãđánhmấtýthứcvềsựgiớihạn.Chúngtađượcchechắnmộtcáchcẩn thậnkhỏicáichếtvàcó thể trảiquanhiều tháng, thậmchínhiềunăm,màkhônghềnghĩtớinó.Chúngtahìnhdungramộtthờigianvôtậnđể tùy nghi sử dụng và dần trượt xa hơn khỏi hiện thực; chúng ta tưởngtượngramộtnănglượngvôtậnđểkhaithác,chorằngchúngtacóthểcócáimàmìnhmuốnchỉđơngiảnbằngcáchcốgắnghơn.Chúngtabắtđầunhìnmọivậtnhưlàvôhạnđịnh–thiệnchícủabạnbè,khảnănggiàusangdanhvọng.Thêmmộtvàikhóahọc, vài cuốn sáchvà chúng ta có thểmở rộngnhững thiên tài, kỹnăngcủamình tớimộtmứcđể chúng takhácbiệt vớinhữngngườikhác.Kỹthuậtcóthểbiếnmọithứthànhđiềucóthểđạtđược.Sựphungphílàmchochúngtagiàucótrongnhữnggiấcmơ,vìtrongnhữnggiấcmơkhônghềcógiớihạn.Nhưngnólàmchúngtanghèonàntronghiệnthực.Nókhiếnchúngtamềmyếuvàsuykiệt,chánchườngvớicáimàchúngta có và cảm thấy cần có những cú sốc thường xuyên để nhắc nhở rằngchúng tađangsống.Trongcuộcđời,bạnphải làmộtchiếnbinh,vàchiến

tranhđòihỏisựthựctế.Trongkhinhữngngườikháccóthểtìmthấyvẻđẹptrongnhữnggiấcmơvôtận,cácchiếnbinhtìmthấynótrongthựctại,trongsự nhận thức về các giới hạn, trong việc sử dụng tốt nhất cái mà họ có.Giốngnhưconmèo,họtìmcáchtiếtkiệmtốtđacácvậnđộngvàcửchỉ–cáchthứcđểđemđếnchoquảđấmcủahọđạtđượcsứcmạnhlớnnhấtvớitổnphínỗlựcthấpnhất.Ýthứcrằngthờigiancủahọcóhạn–rằnghọcóthểchếtvàobấtcứlúcnào–đặthọvàothựctại.Cónhữngviệchọkhôngbaogiờ có thể làm,những tài năngkhôngbaogiờhọ có, nhữngmục tiêukhôngbaogiờ họ đạt được; điều đó hầu nhưkhông làmhọbận tâm.Cácchiếnbinh tập trungvàocáimàhọcó,những sứcmạnhmàhọ sởhữuvàphảisửdụngmộtcáchsángtạo.Biếtđượckhinàođểchậmlại,đểđổimới,đểtiếtgiảm,họtồntạilâuhơncácđốithủ.Họhànhđộngvề[mụctiêu]dàihạn.XuyênsuốtnhữngnămcuốicủanềnthốngtrịcủathựcdânPhápởViệtNamvàsuốtcuộcchiếntranhViệtNam,ngườichỉhuyquânsựcủanghĩaquânViệtNamlàtướngVõNguyênGiáp.ĐẩutiênlàPhápvàsaulàMỹ,ôngđãchạmtránvớimộtkẻthùđầynguồnlực,hỏalựcvàsựhuấnluyệntrêncơhơnrấtnhiều.Quânđộicủaônglàmộttậphợpnghèonànnhữngngườinôngdân;họcótinhthần,mộtýtưởngsâusắcvềmụcđích,nhưnghầunhưkhôngcòngìkhác.TướngGiápkhôngcóxetảiđểvậnchuyểnquânlươngkhítài,vàcácphươngtiện thông tincủaông làcủa thếkỷ19.Mộtvị tướngkháchẳn sẽ cố gắng để đuổi kịp, vàTướngGiáp có những cơ hội – ông đượcTrungQuốcđềnghịgiúpđỡxetải,điệnđài,vũkhívàđàotạo–nhưngôngxemchúnglàmộtcáibẫy.Khôngphảilàvìôngkhôngmuốntiêuphíngânsáchhạnchếcủamìnhchonhữngthứđó;rốtcuộc,ôngtinthế,tấtcảnhữngthứđósẽbiếnquânđộiViệtNamthànhmộtphiênbảnyếukémcủakẻthù.Thayvìthế,ôngchọncáchsửdụngtốtnhấtcáimàôngcó,biếnnhữngyếuđiểmcủaquânđộimìnhthànhnhữngưuđiểm.Xetảicóthểbịpháthiệntừbầutrời,vàquânMỹcóthểđánhbomchúng.NhưngquânMỹkhôngthểđánhbomconđườngchuyểnvậnmàhọkhôngthể thấy.Thế làTướngGiápkhai thácnhững tiềm lực củamình, sửdụngmộtmạnglướirộnglớnnhữngdâncôngđểmangvácnguồntiếptế.Khigặpsông,họvượtquanótrênmộtchiếccầudâytreongaybêndướimặtnước.Chođếntậnngàychiếntranhkếtthúc,quânMỹvẫnmuốncốtìmxembằngcách nào quân độiViệtNam có thể tiếp tế cho các đoàn quân trên chiếntrường.Đồngthời,TướngGiáppháttriểnnhữngchiếnthuậtdukíchđộtkíchvàbỏchạymangtớichoôngmộttiềmnăngtolớnđểphávỡcáctuyếntiếptếcủangườiMỹ.Đểchiếnđấu,hànhquânvàchuyểnvận tiếp tế,quânMỹdùngtrựcthăng,vớisựcơđộngtolớn.Nhưngcuộcchiếncuốicùngphảidiễnratrênmặtđất,vàTướngGiápkhôngngừngsángtạotrongviệcsửdụngrừng

giàđểvôhiệuhóakhônglựcMỹ,làmmấtphươnghướnglínhđánhbộMỹvà ngụy trang cho các cánh quân của ông.Ông không thể hy vọng thắngtrongmộttrậnđánhdànquânchốnglạivũkhísiêucườngcủaMỹ,vìthếôngđặtnỗ lựcvàocáccuộc tấncôngđẹpmắt,mang tínhbiểu tượng, làmmấttinhthầnquânthù.Nhữngcuộctấncôngđãchuyểnvềquênhàtínhchấtphùphiếmcủacuộcchiến tranhkhichúngxuấthiện trênmànảnh truyềnhìnhMỹ.Vớisốtốithiểumàôngcó,ôngđãtạonênhiệuquảtốiđa.Cóthểdựbáotrướcxuhướngcủanhữngquânđộidườngnhưcólợithếvềtiềnbạc,cácnguồnlựcvàhỏalực.Trôngcậyvàotrangthiếtbịthayvìvàokiếnthứcvàchiếnlược,họtrởnênlườinhácvềtinhthần.Khivấnđềphátsinh,giảiphápcủahọlàtíchgópnhiềuhơnnữacáimàhọđãcósẵn.Nhưngkhôngphảicáimàbạncósẽmangchiếnthắngđếnchobạn,màlàcáchbạnsửdụngnó thếnào.Khibạncó íthơn, tựnhiênbạn sẽgiàu tính sáng tạohơn.Sựsángtạotạochobạnmộtlợithếhơnnhữngkẻthùdựavàokỹthuật;bạnsẽhọchỏiđượcnhiềuhơn,cótínhthíchnghihơn,vàbạnsẽvượttrộihơnhọ.Dokhôngthểlãngphínhữngnguồnlựcgiớihạncủabạn,bạnsẽsửdụngchúngtốt.Thờigiansẽlàđồngminhcủabạn.Nếubạncóíthơnkẻthù,đừngnảnchí.Bạnluônluôncóthểxoaychuyểnhoàncảnhbằngcách thựchành sự tiếtkiệmhoànhảo.Nếubạnvàkẻ thùtươngđươngnhau,việcnắmgiữnhiềuvũkhíhơnkhôngquan trọngbằngviệcsửdụngtốthơncáimàbạncó.Nếubạncónhiềuhơnkẻthù,việcchiếnđấumột cách tiết kiệm là điều lúc nào cũng có ý nghĩa quan trọng.NhưPabloPicassonói:“Ngaycảkhibạngiàucó,hãyhànhđộngnhưmộtngườinghèo.”Ngườinghèogiàutínhsángtạohơn,vàthườnglàvuivẻhơn,vìhọđánhgiácaocáimàhọcóvàbiếtnhữnghạnchếcủamình.Đôikhi trongchiếnlượcbạnphảilàmngơsứcmạnhlớnhơncủamìnhvàtựépbuộcbảnthânđạtđượctốiđatừcáitốithiểu.Ngaycảkhibạncókỹthuật,hãychiếnđấu,mộtcuộcchiếntranhcủanôngdân.Điềunàykhôngcónghĩalàbạnhạvũkhíhaykhôngkhaithácnhữnglợithếmàbạncóđượcvềvậtchất.TrongcuộchànhquânCơnbãosamạc,chiếndịchcủaMỹchốngIraqnăm1991,cácchiếnlượcgiaMỹđãvậndụngtốiđakỹthuậtcaocấpcủahọ,đặcbiệtlàởtrênkhông,nhưnghọkhôngdựavàođiềunàyđểgiànhthắnglợi.Họđãhọcđượcbàihọcthấtbạicủahọtrướcđó20nămởViệtNam,vàcáchđánhcủahọchothấymộtkiểucácchiếnthuậtnghibinhđánhlừavàviệcsửdụngtínhcơđộnggắnliềnvớicáclựclượngnhỏhơn,giốngnhưquândukích.Sựkếthợpgiữakỹthuật tiêntiếnvàsựtinhtườngđầysángtạonàyđãchứngtỏtínhtànphácủanó.Chiến tranh là sựcânbằnggiữacácmụcđíchvàcácphương tiện:mộtvịtướngcóthểcókếhoạchtốtnhấtđểđạtđượcmộtmụcđíchxácđịnh,nhưngnếuôngtakhôngcónhữngphươngtiệnđểhoànthànhnó,kếhoạchcủaôngtavôgiá trị.Dovậy,các tướng lĩnhkhônngoan trongcác thờiđạiđãhọc

cáchbắtđầubằngcáchxemxétcácphươngtiệnhọcótrongtayvàpháttriểnchiếnlượccủahọtừnhữngcôngcụđó.ĐólàcáiđãkhiếnHanibaltrởthànhmộtchiếnlượcgiaxuấtsắc:ôngluônluônsuynghĩtrướchếtvềnhữngcáiđãcó– thànhphầncơcấucủaquânđộicủamìnhvàcủakẻ thù,các tỷ lệtươngquanvề bộ binh và kỵ binh, địa hình, tinh thần binh lính, thời tiết.Điềuđótạochoôngnềntảngkhôngchỉchokếhoạchcủaôngmàcònchocácmụcđíchmàôngmuốnđạtđượctrongtrậngiaochiếncụthểđó.Thayvìbị khóa chặt trong một cách đánh, như khá nhiều tướng lĩnh khác, ôngthườngxuyênđiềuchỉnhcácmụcđíchcủamìnhtheocácphươngtiện.Đóchínhlàlợithếchiếnlượcmàôngsửdụnglặplạinhiềulần.Lần sau, khi tiếnhànhmột chiếndịch, bạnhãy thửmột thí nghiệm:đừngnghĩtớicácmụctiêucũngnhưnhữnggiấcmơđầyaoướccủabạn,vàđừngvạchchiếnlượccủabạnlênmặtgiấy.Thayvìthế,hãysuynghĩsâusắcvềcáimàbạncó–cáccôngcụvàcácchấtliệubạnsẽphảisửdụng.Đặtbạnkhôngphảivàonhữnggiấcmơmàvào thực tại:nghĩ tới cáckỹnăngcủachínhbạn,bấtkỳlợithếchínhtrịnàobạncóthểcó,tinhthầnquânlínhcủabạn,việcbạncó thể sửdụng theoýmuốnmộtcách sáng tạo tớimứcnàonhữngcôngcụcủamình.Rồi,từtiếntrìnhđó,đểchocáckếhoạchvàcácmụctiêucủabạnđơmhoakếtquả.Cácchiếnlượccủabạnkhôngchỉcótínhthựctếhơn,chúngcòncónhiềutínhsángtạovàhữuhiệuhơn.Mơtớitrướcnhấtcáimàbạnmuốnvàrồicótìmranhữngphươngtiệnđểđạtđượcnóhaykhông,đólàmộtcôngthứccủasựkiệtquệ,lãngphívàthấtbại.Đừnglầmlẫnsựrẻtiềnvớisựtiếtkiệmhoànhảo–sốquânđộiđãthấtbạibởiviệcchitiêuquáítcũngnhiềungangvớibởiviệcchitiêuquánhiều.KhingườiAnhtấncôngThổNhĩKỳtrongThếchiếnI,hyvọngsẽđánhbậtnórakhỏicuộcchiếnvàsauđó tấncôngnướcĐức từphíađông,họbắtđầubằngcáchđiềumộthạmđộiđểbăngquaeobiểnDardanellesvàtiếnquântới thủ đô Constantinople của Thổ. Hạm đội tiến triển rất tốt, nhưng saunhiều tuầnmột số tàubịđắm,sốngườichếtnhiềuhơnmứcmongđợi,vàchuyếnmạo hiểm nói chung tỏ ra quá đắt giá. Vì thế người Anh hủy bỏchiếndịchhảiquân,quyếtđịnhthayvìthếsẽđổbộmộtđộiquântrênbánđảoGallipolivàchiếnđấubằngđườngbộ.Lộtrìnhnàycóvẻantoànvàítphítổnhơn–nhưngnólạitrởthànhmộtsựthấtbạikéodàihàngtháng,tổnthấthàngngàn sinhmạngvàcuối cùngchẳngđi tớiđâucả,vìquânđồngminhcuốicùngđãtừbỏvàrútluiquânđộicủahọ.Nhiềunămsauđó,khicáctưliệucủaThổNhĩKỳbịtiếtlộ,đãvénlêntấmmànbímậtrằnghạmđộicủaAnhđãsuýtthànhcông:chỉtrongngàymộtngàyhainữa,nósẽphávỡcáctuyếnphòngngựvàConstantinoplelẽrađãbịđánhbại.Toànbộcụcdiệncủacuộcchiến lẽ rađã thayđổi.NhưngngườiAnhđã tiếtkiệm tháiquá;vàogiâyphútcuối,họđãrútlạinhữngcúđấmcủamình,lolắngvềphítổn.Cuốicùng,việccốgắngchiếnthắngvớigiárẻđãbịnânglêntớimộtgiá

đắtkhôngngờ.

Mỗigiớihạncógiátrịcủanó,nhưngmộtgiớihạnđòihỏinỗlựcliêntụcđặtramộtcáigiáquánhiềunăng lượng.Tuynhiên,khiđó làmộtgiớihạncó tính tựnhiên (vídụnhưgiớihạnmàdođónướcchỉchảyxuôi xuống đồi), nó thiết yếu đưa tới sự thành công, bởi vì khi đó nómangýnghĩalàsựtiếtkiệmnănglượng.Nănglượng–mànếulàmkhácđisẽbị tiêutốntrongmộtcuộcđấutranhvôíchvớiđối tượng–đượcvậndụnghoàntoàncholợiíchcủavấnđềnằmtrongtay,vàsựthànhcôngđượcbảođảm.KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthếkỷ8Tr.CN.

Nhưvậy,sựtiếtkiệmhoànhảoởđâykhôngcónghĩalàtíchtrữcácnguồnlựccủabạn.Đókhôngphảilàtiếtkiệmmàlàsựkeokiệtchếtngườitrongchiếntranh.Sựtiếtkiệmhoànhảonghĩalàtìmramộtcơhộibằngvàng,mộtcấpđộmàtạiđónhữngcúđấmcủabạncótácdụngnhưngkhônglàmchobạnbịkiệtsức.Sựtiếtkiệmtháiquásẽkhiếnchobạnkiệtsứchơnnhiều,vìchiếntranhsẽkéodài,cácphítổntănglên,nếubạnkhôngcókhảnăngtungramộtcúđấmdứtđiểm.Trongchiếnđấu,cónhiềuchiếnthuậttựtàngẩnbảnthântrongsựtiếtkiệm.Trước tiên đó là cách sử dụng thuật nghi binh, có phí tổn tương đối thấpnhưng có thể đưa tới những kết quả cao. Trong Thế chiến II, quân đồngminhđãsửdụngmộtloạtchiêunghibinhphứctạplàmchoquânĐứcphảichờ đợi một cuộc tấn công từ nhiều hướng khác nhau, buộc họ phải trảimỏnglựclượng.ChiếndịchNgacủaHitlerđãbịlàmchosuyyếuđinhiềubởi nhu cầuphải duy trì nhữngquânđoànởPhápvàvùngBalkansđểđềphòngcáccuộctấncôngởđó–nhữngcuộctấncôngkhôngbaogiờđến.Sựnghibinhcóthểlàmộtquảcânđốitrọnglớnlaochobênyếuthếhơn.Cácnghệ thuật củanóbaogồmviệc tậphợpcác tìnhbáoviên,việc truyềnbáthôngtin,vàviệcsửdụngtuyêntruyềnđểlàmchocuộcchiếntranhtrởnênbịchánghéthơntrongdoanhtrạikẻthù.Thứhai,hãytìmnhữngkẻthùmàbạncóthểđánhbại.hãytránhnhữngkẻthùmàhọkhôngcógìđểmấtbởivìhọsẽcốđánhbạibạnvớibấtcứgiánào.Vàothếkỷ19,OttovonBismarckxâydựngthếlựccủaquânđộiPhổtrênlưngcủanhữngđối thủyếuhơn,chẳnghạnnhưquânĐanMạch.Cácchiếnthắngdễdàngsẽnângcaotinhthần,pháttriểndanhtiếngcủabạn,tạochobạnđộnglực,vàquantrọnghơnhết,khônglàmbạntổnphínhiều.Sẽcónhữnglúccáctrùtínhkhôngchínhxác;cáicóvẻnhưmộtchiếndịchdễdànglạihóarakhókhăn.Khôngphảitấtcảmọisựđềucóthểdựđoántrướcđược.Điềuquantrọngkhôngchỉlàchọnlựacáctrậnchiếncủabạnmàcònlàbạnphảibiếtkhinàođểchấpnhậnnhữngtổnthấtvàbỏcuộc.Năm

1971,võsĩquyềnAnhMuhammadAlivàJoeFrazier,cảhaiđangởđỉnhcaosựnghiệp,gặpnhau tronggiảivôđịch thếgiớihạngnặng.Đó làmộttrậnđấuđếnkiệtsức,mộttrongnhữngtrậnđấugaycấnnhấttronglịchsử;Frazierthắngtheoquyếtđịnh[củatrọngtài]saukhigầnnhưhạknock-outAliởhiệp15.Nhưngcảhaiđềubịthươngnặngtrongtrậnđấu;cảhaiđềutungranhiềucúđấmkinhkhủng.Muốnphụcthù,Alitìmđượcmộtcuộctáiđấuvàonăm1974–mộttrậnđấukiệtsức15hiệpkhác–vàchiếnthắngtheoquyếtđịnh.Khôngvõsĩnàothấysungsướng,cảhaiđềumuốncómộtkếtquảthuyếtphụchơn,thếlàhọgặplạinhauvàonăm1975,trongtrậnđấunổitiếng“CơnchấnđộngởManila”.LầnnàyAlithắngởhiệp14,nhưngkhôngngườinàocóthểgiốngnhưxưađượcnữa:batrậnđấuđãngốncủahọquánhiều[sứclực],cắtngắnsựnghiệpcủahọ.Lòngkiêuhãnhvàsựgiậndữđãvượtkhỏimọikhảnănglýtrícủahọ.Đừngđểbịrơivàomộtcáibẫynhưthế;hãybiếtkhinàonêndừnglại.Đừngchiếnđấuvìsựthấtvọnghaylòngkiêuhãnh.Cáigiáđặtcượcquácao.Cuốicùng,khôngcóthứgìtrongcácvấnđềcủaconngườimãicònnhưcũ.Theothờigian,hoặccácnỗlựccủabạncóxuhướngđixuống–mộtdạngmasátsẽxuấthiện,từcácsựkiệnbấtngờởbênngoàihaytừcáchànhđộngcủachínhbạn–hoặcđộnglựcsẽgiúpđưabạntiếnlên.Lãngphícáimàbạncósẽ tạorasựmasát, làmgiảmđinănglượngvàtinhthầncủabạn.Điềuchủyếu làbạnhãmchậmbản thân lại.Mặtkhác, chiếnđấumột cách tiếtkiệmsẽxâynênđộnglực.Hãynghĩtớinókhitìmratầmmứccủabạn–mộtsựcânbằnghoànhảogiữacáimàbạncókhảnăngvàcôngviệctrongtay.Khicôngviệcmàbạnđangthựchiệnkhôngcaohaythấphơncáctàinăngcủabạnvốnngang tầmvớibạn,bạn sẽkhôngkiệt sức, chánnảnhay thấtvọng.Độtnhiênbạnsẽcómộtnănglượngvàsứcsángtạomới.Chiếnđấuvới sự tiếtkiệmhoànhảogiốngnhư tấncôngvào tầmmứcđó–có ít trởkhánghơntrênconđườngcủabạn,nănglượnglớnhơnsẽđượcgiảiphóng.Khálạlùnglà,việcbiếtcáchạnchếcủabạnsẽmởrộngcácgiớihạnđóra;vậndụngtốtnhấttừcáimàbạncósẽkhiếnchobạncónhiềuhơnnữa.

Tưliệu:Giátrịcủamộtsựvậtđôikhikhôngnằmtrongcáimàngườitađạtđượcvớinómànằmtrongcáingườitaphảitrảvìnó–cáigiámàchúngtatốnphí.

FriedrichNietzsche(1844–1900)

Hìnhảnh:Mộttaybơi.Dòngnướctạoratrởlực;bạnchỉcóthểdichuyểnkhôngnhanhlắm.Mộttaybơiđậpmạnhvàomặtnước,cốdùngsứcđểtạora vận tốc – nhưng họ chỉ tạo ra những gợn sóng, tạo sự trở kháng trênđườngbơicủamình.Mộtsốkhácquáyếuớt,đạpchânnhẹđếnnỗihầunhưhọkhôngdichuyển.Nhữngtaybơitàigiỏiquạttaytrênmặtnướcvớisựtiết

kiệmhoànhảo,giữchomặtnướcphíatrướcmặtêmảvàbằngphẳng.Họdichuyển nhanh hết mức trong khả năng mặt nước cho phép và vượt quanhữngkhoảngcáchlớnhơnvớimộttốcđộđềuđặn.

HOÁNVỊ

Khôngbaogiờcóbấtkỳgiátrịnàotrongviệcchiếnđấumộtcáchhoangphí,nhưngluônluônlàmộtđiềukhônngoankhikhiếnchođốithủcủabạnlãngphí cácnguồn lựccủahọcàngnhiềucàng tốt.Điềunàycó thểđược thựchiệnthôngquacácchiếnthuậttấncôngvàbỏchạy,buộcđốithủphảitiêutốnnănglượngđểrượtđuổibạn.Dụchoanhtanghĩrằngmộtcútấncônglớnsẽhủydiệtbạn;rồilàmchosựtấncôngấybịsalầyvàomộtcuộcchiếnkéodài trongđóanh tađánhmất thờigianvàocácnguồn lựcquýgiácủamình.Mộtđốithủthấtvọngbịsuykiệtnănglượngbởinhữngcúđấmkhôngtrúngđíchchẳngbaolâusẽphạmsailầmvàtựbộclộsơhởchomộtcúphảncôngdữdội.

9.XOAYCHUYỂNCUỘCDIỆN

CHIẾNLƯỢCPHẢNCÔNG

Độngthủtrước–khởiđầucuộctấncông–thườngsẽđặtbạnvàothếbấtlợi:bạnbộclộchiếnlượcvàgiớihạncácchọnlựacủamình.Thayvìthế,hãykhámphásứcmạnhcủaviệckiềmchếvàđểchophíabênkiađộngthủtrước,tạochobạnsựlinhhoạtđểphảncôngtừbấtkỳgócđộnào.Nếucácđốithủcủabạnhiếuchiến,hãydẫndụhọthựchiệnmộtcuộctấncôngkhinhsuất–cuộctấncôngđưahọtớimộtvịthếyếu.Họctừhọcáchsửdụngsựthiếukiênnhẫn,sựnônnónglaovàođốiphương,nhưmộtcáchđểđẩyhọrakhỏithếcânbằngvàđánhngãhọ.Trongnhữngkhoảnhkhắckhókhănđừngthấtvọnghayrútlui:bấtkỳhoàncảnhnàocũngcóthểxoaychuyểnđược.Nếubạnbiếtcáchkiềmchế,chờthờiđiểmđúngđểthựchiệnmộtcuộcphảncôngbấtngờ,nhượcđiểmcóthểbiếnthànhsứcmạnh.

Nếukẻ thùmuốn tiến,hãy linhđộngvà tỏrayếuớtđểmờigọichúngđến.Nếukẻthùmuốnrútlui,hãyphântánvàmởmộtsinhlộchochúngrútlui.Nếukẻthùdựavàomộtmặttrậnhùngmạnh,hãythiết lậpmặttrậncủachínhbạnởcáchxa,giảvờphòngthủđểquansátchúng.Nếukẻthùdựavàosựđángsợcủachúng,hãytỏvẻnểsợsuôngnhưngthựcchấtxếpđặtkếhoạchtrongkhichờđợichúngbuônglơi.Kéochúngvềtrướcvàbaophủlấychúng,thảchúngrarồibắtchúnglại.Khaithácsựkiêucăngcủachúng,lợidụngsựlơilỏngcủachúng.VănbảnMinhtriều thếkỷ17,TríchtrongĐạocủanghềphảngián,RalphD.Sawyer

SỰCÔNGKÍCHNGỤYTRANG

Tháng9/1805,NapoleonBonaparteđốidiệnvớicuộckhủnghoảnglớnnhấtchotới lúcđótrongsựnghiệpcủaông:ÁovàNgađãliênminhchốnglạiông.Ởphíanam,cácđạoquânÁođangtấncôngcácđộiquânPhápchiếmđóngởmiềnbắcnướcÝ;ởphíađông,tướngÁoKarlMackđangdẫnmộtlựclượnglớntiếnvàoBavaria(hiệnnaylàmộtbangmiềnnamnướcĐức).Một đội quân Nga có lực lượng đáng kể dưới quyền chỉ huy của TướngMikhailKutusovđangtrênđườngtớihợpquânvớilựclượngcủaMack,vàlựclượngliênminhnày,khiđãhợpnhấtvàmởrộng,sẽ tiếnvàoPháp.ỞhướngđôngthànhphốVienna,cónhiềuquânÁovàquânNgahơnđangchờtriểnkhaiởbấtkỳnơinào cầnđến.Lực lượngcủaNapoleon ít hơnphânnửa.

Kếhoạch củaNapoleon là cố đánhbại lần lượt từng quânđội đồngminhmột,sửdụngcácđạoquânnhỏhơnnhưngcơđộnghơnđểđánhhọtrướckhihọ hợp nhất lại. Khi tập hợp đủ quân để tạo nênmột thế bí ởÝ, ông dichuyểnvàoBavariatrướckhiKutusovcóthểtớiđóvàbuộcMackphảiđầuhàngmộtcáchnhụcnhãởUlm,vớihầunhưkhôngmộtphátsúngnổ(xemchương6).Chiến thắng khôngđổmáunày làmột kỳ tích, nhưngđể khaithác nó tối đa,Napoleon cần đuổi kịpKutusov trước khi ông ta được chiviện thêm các đạo quânNga hoặcÁo.Vớimục đích này,Napoleon điềuphầnlớnquânđộicủaôngvềphíađông,hướngtớiVienna,hyvọngsẽgiăngbẫychờcáclựclượngNgađangrútlui.Nhưngcuộctruyđuổibịsalầy:thờitiếtquáxấu, cácđạoquânPhápđãmệtmỏi, cácviên thốngchếphạmsailầm,vàquantrọngnhất,viêntướngcáogiàKutusovthôngminhtrongviệcrútluihơnlàtấncông.XoaysởtìmcáchlảngtránhquânPháp,ôngtatớithịtrấnOlmutz,ởhướngđôngbắcVienna,nơicáclựclượngliênquânÁo-Ngacònlạiđangđồntrú.Hoàncảnhlúcnàyđãđảongược:độtnhiênchínhNapoleonlàngườiđangtrongcơnnguykhốn.Sứcmạnhcủacácđạoquâncủaônglàtínhcơđộng;tươngđốinhỏ,họdễtấncôngcánhânvàhoạtđộngtốtnhấtkhihànhquânđủgầnvớinhauđểđếnnhanhkhicầnhỗtrợlẫnnhau.Lúcnàyhọbịphântán trong một tuyến trải dài từ Munich tới Vienna, nơi mà Napoleon đãchiếmsauchiếnthắngvớiMacktạiUlm.Nhữngđạoquânnàyđóimệtvàthiếunguồn tiếp tế.QuânÁođánhnhauvớiquânPhápởBắcÝđã từbỏchiếntrườngđóvàđangrútlui–nhưngviệcnàybuộchọphảitiếnvềhướngđôngbắc,ởvàothếđedọasườnphíanamcủaNapoleon.Ởhướngbắc,quânPhổthấyrằngNapoleonđanggặpkhókhăn,đangcânnhắcviệcliênkếtvớiquânđồngminh.Nếuđiềunàyxảyra,họcóthểtiếnhànhtànphácáctuyếnmở rộng về thông tin và tiếp tế củaNapoleon – và hai quân đội đang dichuyểntớitừhướngbắcvàhướngnamcóthểnghiềnnátlựclượngcủaông.CáclựachọncủaNapoleonquámônglung.ĐểtiếptụctruyđuổiKutusov,Napoleonsẽphảimởrộnghơnnữacáctuyếnquâncủaông.Ngoàira,quânNgavàquânÁolúcnàyđãlêntới90.000ngườivàđangởmộtvịtríđầylợithếởOlmutz.Mặtkhác,nếuởlại,lànguycơbịnuốtdầnbởicáccánhquântừmọiphía.Rútluidườngnhưlàgiảiphápduynhất,vàđólàđiềumàcáctướnglĩnhcủaôngđềxuất,nhưngvớithờitiếtđangxấuđi(lúcđólàgiữatháng11)vàkẻthùchắcchắnsẽquấynhiễuông,điềuđócũnggâytổnthấtnhiều.VàrútluicónghĩalàchiếnthắngởUlmcủaôngđãbịlãngphí–mộtcúđấmkinhkhủngvàotinhthầnbinhsĩcủaông.ĐiềuđóhiểnnhiênsẽmờigọiquânPhổbướcvàocuộcchiến,vànhữngkẻ thùngườiAnh,nhìn thấytình thế dễ tổn thương này của ông, có thể đi xa tớimức xâm lăng nướcPháp.Bấtcứconđườngnàoôngchọndườngnhưđềudẫntớitaiương.Suốtnhiềungàyôngchìmvàosuy tính, làmngơnhững lờikhuyêncanvàmiệt

màitrênnhữngtấmbảnđồ.

Mộtbướcchuyểntiếptốcđộsangsựtấncông–lưỡigươmlấplánhcủasựbáothù–làkhoảnhkhắcsángchóinhấtcủasựphòngvệ.CarlvonClausewitz1780-1831

Tronglúcđó,ởOlmutz,cácchỉhuyquânÁovàNga–trongsốđócóHoàngđếÁoFrancisIvàSahoàngtrẻtuổiAlexanderI–theodõisựchuyểnquâncủaNapoleonvớisựhiếukỳvàkíchthíchcựcđộ.Họđãbuộcôngvàonơimàhọmuốn;chắcchắnhọcóthểbùđắplạitaihọaởUlmvàtrảđũathêmvài trận.Ngày25/11,quân trinh sátđồngminhbáocáo rằngNapoleonđãdờimộtphầnlớnlựclượngtớiAusterlitz,nằmgiữaViennavàOlmutz.CóvẻnhưcáclựclượngcủaôngđangchiếmcaođiểmPratzen,mộtvịtrícóthểchuẩnbịchotrậnchiến.NhưngNapoleonchỉcó50.000quân;làmthếnàoôngcóthểhyvọngđốiđầuvớihơn100.000quânđồngminh?Ngaycảnhưthế,vàongày27/11,FrancisIvẫnđềnghịôngđìnhchiến.Napoleonrấtkinhhoảng,vàngaytronghoàncảnhđó,đánhnhauđốivớiônglàmộtviệcliềulĩnh. Thật ra, Francis đang cố kiếm thêm thời gian để hoàn toàn bao vâyquânPháp,nhưngkhôngmộtviêntướngnàocủaquânđồngminhnghĩrằngNapoleoncóthểrơivàocáimẹolừabịpấy.Tuynhiên,vớisựkinhngạccủahọ, dường nhưNapoleon nôn nóng đi đến việc thỏa thuận. Đột nhiên Sahoàngvàcáctướnglĩnhcủaôngtacómộtýnghĩmới:ôngtađangsợhãi,đangcốbámvàomộtcáiphaobấtkỳnàođó.Nghivấnnàydườngnhưphátsinhngaylậptứckhi,vàongày29/11,NapoleontừbỏcaođiểmPratzengầnnhưngaykhiôngvừachiếmđượcnó,đểchiếmmộtvịtríởphíatâycủanó,vàbốtrílạiliêntụckỵbinhcủaông.Cóvẻnhưôngcựckỳlúngtúng.Ngàyhômsau,ôngđềnghịmộtcuộchộiđàmvớichínhSahoàng.Thayvìthế,Sahoàngcửtớimộtsứthần.NgườinàybáocáolạirằngNapoleonđãkhôngthểchegiấu sự sợhãivàngờvựccủaông.Ông tacóvẻcáukỉnh,xúcđộng,thậmchíquẫntrí.Cácđiềukiệnchoviệcđìnhchiếnrấtnghiêmngặt,vàdùNapoleonkhôngđồngý,ông lắngnghemộtcách lặnglẽ,dườngnhưđangkiềmchế,thậmchícóvẻđedọa.ĐiềunàynghehaynhưâmnhạcđốivớiđôitaicủavịSahoàngtrẻtuổi,ngườiđangbốclửavìcuộcgiaochiếnđầutiêncủamìnhvớiNapoleon.Ôngtađãmệtmỏivìchờđợi.Bằng cách từbỏ caođiểmPratzen,Napoleondườngnhưđãđặtmìnhvàomộtvịtrídễbịthươngtổn;cáctuyếnphíanamcủaôngyếuớt;vàlộtrìnhrútluicủaông,vềhướngtâynamtớiVienna,đãbịlộ.MộtquânđộiđồngminhcóthểchiếmcaođiểmPratzen,xoaytrụcvềhướngnamđểphávỡyếuđiểmtrongcáctuyếnquâncủaôngvàchặnđứngđườngrútlui,rồidichuyểnlênhướngbắcđểbaovâyquânđộicủaôngvàtiêudiệtông.Vìsaophảichờđợi?Mộtcơhộitốthơnsẽkhôngbaogiờđến.SahoàngAlexanderIvàcác

tướng lĩnh trẻcủaông ta thuyếtphụcđượcvịHoàngđếÁododựvà tiếnhànhcuộctấncông.

Khi đó, một ngẫu hứng đột ngột đến với William (trong trận đánhHasting, năm1066) gợi nên từ thảmhọađãập xuốngquânAnhngaytrongtrậnxungđộtđầutiên.Ôngquyếtđịnhthửmưuchướcvờrútchạy,mộtmưumẹo chưa từng được ngườiBreton vàNorman biết tới trongcácthờikỳtrướcđó.Theolệnhông,mộtphầnđángkểcủalựclượngtấncôngvònglạivàhỗnloạnrútđi.QuânAnhđãchorằng,vớinhiềulýdobàochữavềsựviệcnàyhơnlầntrước,kẻthùđãthậtsựhànhquân,vàlầnthứhai,mộtbộphậnlớncủahọphávỡphòngtuyếnvàđuổitheocácsư đoàn đang rút lui đó. Khi họ đang trên đường xuống sườn dốc,Williamlặplạiphươngthứccũcủamình.Bộphậncòngiữnguyêncủaôngậpvàosườncủanhữngkẻtruyđuổi,tronglúcnhữngcánhquânvờrútchạyvònglạivàtấncôngvàomặttrướccủaquânAnh.Kếtquảlạilàmộtkếtthúcđãđượcdựđoántrước:nhữnghàngquânrốiloạncủadânquânAnhbịbămnhỏra,vàrấtíthoặckhôngcóngườinàochạythoátđểquaylạivớicácviênchỉhuycủahọtrênđỉnhđồi.LịchsửbinhphápthờiTrungcổ,SirCharlesOman,1898

Nóbắtđầuvàorạngsángngày2/12.TrongkhihaisưđoànnhỏhơnđươngđầuvớiquânPháptừhướngbắc,ghìmchânhọlại,mộtđoànquânNgavàÁo tiến tới cao điểm Pratzen, chiếm nó, rồi chuyển xuống hướng nam,hướngvàođiểmyếucủaquânPháp.Dùgặpsựkhángcựcủakẻthùítquânhơn,họnhanhchóngxuyên thủngquachẳngbao lâu sauđãcó thểchiếmnhữngvịtrícơbảnchophéphọquaylênhướngbắcđểbaovâyNapoleon.Nhưng vào 9 giờ sáng, khi các cánh quân đồng minh cuối cùng (tất cảkhoảng60.000quân)đang tiến tớicaođiểmvàhướngvềphíanam,có tinđưatớicácviênchỉhuyquânđồngminhrằngmộtđiềubấtngờđãxảyra:một lực lượng lớn quânPhápmà họ đã không nhìn thấy ở bên ngoài caođiểmPlatzenđộtngộttiếnvềhướngđông,thẳngtớichínhthịtrấnPlatzenvàtrungtâmcủacáctuyếnquânđồngminh.Kutusov nhìn thấymối nguy: quân đồngminh đã tiến quá nhiều vào cáckhoảngtrốnggiữacác tuyếnquâncủaPhápđếnnỗihọđãđể lộ trungtâmcủa chính họ. Ông ta cố gắng chuyển các cánh quân cuối cùng quay vềhướngnam,nhưngđãquámuộn.Trước11giờsáng,quânPhápđãchiếmlạicaođiểm.Tệhơn,cáccánhquânPhápđãtiếnlêntừhướngtâynamđểchiviện chovị trí phíanamvàngăncảnkhôngchoquânđồngminhbaovâyquânPháp.Mọisựđãxoayngượclại.XuyênquathịtrấnPlatzen,quânPháplúcnàyđangđổvàotrungtâmquânđồngminhvànhanhchóngvậnđộngđểcắtđứtđườngrút luicủahọxuốnghướngnam.Mỗibộphậncủaquânđội

đồngminh–hướngbắc,trungtâmvàhướngnam–lúcnàyhoàntoànbịcôlậpvớicácbộphậnkhác.QuânNgaởvịtríxanhấtvềphíanamcốrútluixahơnnữavềphíanam,nhưnghàngngànngườiđãbỏmạngtrongnhữnghồnướcđóngbăngvànhữngđầmlầytrênđườngrút.Tới5giờchiều,sựthảmbạihoàn toànkết thúc,vàcó lệnhngừngbắn.Quân liênminhÁo-Ngađãchịunhững thươngvongkhủngkhiếp,hơnrấtnhiềusovớiquânPháp.Sựbại trận lớnđếnmứcquânđồngminhhoàn toànsụpđổ;chiếndịchđãkếtthúc.BằngcáchnàođóNapoleonđãchuyểnbại thành thắng.Austerlitz làchiếnthắnglớnnhấttrongsựnghiệpcủaông.DiễndịchTrongcơnkhủnghoảngđưatớitrậnđánhAusterlitz,nhữngnhàcốvấnchoNapoleonvàcácviênthốngchếchỉnghĩđếnviệcrútlui.Đôikhitốthơn,họtinnhưthế,nênchấpnhậnviệcthấtbạimộtcáchsẵnlòngvàtiếptụcởthếphòngvệ.Ởphíabênkia làSahoàngvàcácđồngminhcủaôngta,kẻđãlàmchoNapoleonsuyyếu.Dùhọcóchờđợiđểbaovâyhaytấncôngngaylậptức,quânPhápcũngchỉởthếphòngvệmàthôi.ỞgiữalàNapoleon.Vớitưcáchlàmộtchiếnlượcgia,mộtmặtôngđứngcaobêntrêncáccốvấnvàthốngchếcủamình,vàmặtkhác,caobêntrênSahoàngvàcáctướnglĩnhđồngminhcủaôngta.Sựưuviệtcủaôngnằmtrongsuynghĩrấtlinhđộng:ôngkhôngnhậnthứcchiếntranhtrongphạmviqualạiriêngbiệtcủasựphòngvệhaytấncông.Trongtâmtríông,chúngnốikếtvớinhaumộtcáchchặtchẽ:mộtvị tríphòngngựlàcáchtốtnhấtđểngụytrangmột đội hình tấn công,một công cuộc phản công;một đội hình tấncôngthườnglàcáchtốtnhấtđểbảovệmộtvịtríyếu.CáimàNapoleonđãthựchiệnởAusterlitzkhôngphảilàthoáiluihaytấncôngmàlàmộtcáigìđótinhvivàsángtạohơnrấtnhiều:ônghòalẫnphòngngựvàtấncôngđểđặtmộtcáibẫyhoànhảo.

Khi kẻ địch phát hiện ra chúng đang trongmột tình thế khó khăn vàmuốngiaotranhvớitatrongmộttrậnđánhquyếtđịnh,hãychờđợi;khilợithếthuộcvềđịchchứkhôngthuộcvềta,hãychờđợi;khivẫnởyênthìcólợihơnvàaiđộngthủtrướcsẽlâmvàonguyhiểm,hãychờđợi;khihaibênthùđịchgiaotranhtrongmộttrậnđánhsẽgâyrahậuquảtổnthươngnặnghoặcthấtbại,hãychờđợi;khicáclựclượngđịchquân,dùđôngđảo,khôngtintưởnglẫnnhauvàcóxuhướngâmmưuchốngđốinhau,hãychờđợi;khichỉhuycủakẻthù,dùkhônngoan,bịkhiếmkhuyếtbởimộttrongnhữngđộiquâncủaôngta,hãychờđợi.Cácmưulượcchiếntranh:36chướccủaTrungHoaCổđại,bảndịchcủaSunHanchen,1991

Đầutiên,khiđãchiếmVienna,NapoleontiếntớiAusterlitz,hiểnnhiênlàđể

tấncông.ĐiềuđólàmquânÁovàquânNgagiậtmình,mặcdùhọvẫnđôngquânsốhơnôngrấtnhiều.Kếtiếp,ôngluilạivàchiếmgiữmộtvịtríphòngngự;rồidườngnhưôngchuyểndịchqualạigiữatấncôngvàphòngngự,tạonênmộtvẻngoàiđầylúngtúng.TrongcuộchộiđàmvớiviênsứthầncủaSahoàng, ông tỏ vẻ bối rối một cách tội nghiệp. Tất cả là một tấn kịch doNapoleonthủdiễn,làmravẻnhưôngyếuđuốivàdễbịtấncông.Nhữngthủthuật này đã đánh lừa được quân đồngminh, khiến họ quênmất sự thậntrọng,laothẳngtớiNapoleonhoàntoànkhôngkiềmchếvàđểlộrõđườngđinướcbướccủahọ.VịtríphòngthủcủahọởOlmutzhùngmạnhvàcóưuthếđếnmứcchỉ cóviệc từbỏnómớiphávỡnó,vàđóchínhxác làđiềumàNapoleondẫndụchohọthựchiện.Rồi,thayvìtựbảovệchốnglạicuộctấncôngdữdộicủahọ,bảnthânôngcũngchuyểnsangtấncôngmộtcáchđộtngột,mộtcuộcphảncông.Khithựchiệnđiềunàyôngđãthayđổiđộnglựccủatrậnchiếnkhôngchỉvềmặtvậtchấtmàcảvềmặttâmlý:khimộtquânđộiđangtấncôngđộtnhiênphảichuyểnsangphòngngự,tinhthầncủanósụp đổ.Và thật sự là quân đồngminh phải kinh hãi, rút lui tới những hồnướcđóngbăngmàNapoleonđãtrùtínhnhưlàmộđịalâudàicủahọ.Phầnlớnchúngtachỉbiết làmthếnàođểchơi,hoặc tấncônghoặcphòngthủ.Hoặc chúng ta theokiểu tấn công, tiến tới cácmục tiêu của chúng tatrongmộtcúđẩytuyệtvọngđểđạtcáimàchúngtamuốn,hoặcchúngtacốgắngmộtcáchđiêncuồngđểtránhxungđột;và,nếunhưbuộcphảiđốidiệnvới nó, chúng ta chống đỡ nó một cách tốt nhất trong khả năng có thể.Khôngcócáchnàotronghaicáchtiếpcậnnàyđạthiệuquảkhinóbịtáchrờikhỏinhau.Lấytấncônglàmnguyêntắc,chúngtatạonênnhữngkẻthùvàhànhđộngmộtcáchhấptấpliềulĩnh,đánhmấtkhảnăngkiểmsoáthànhvicủa chính bản thân; nhưng sự phòngngự thườngxuyêndồn chúng ta vàomột góc kẹt, trở nênmột thói quen tồi tệ. Trong bất kỳ trường hợp nào,chúngtacũngcóthểbịđoántrướcđược.Thayvì thế,hãyxemxétmộtchọnlựathứba,mộtphươngthứctheokiểuNapoleon.Đôilúcbạncóvẻnhưdễbịxâmhạivàcótínhphòngvệ,khiếncáckẻ thùcủabạnkhôngxembạn làmộtmốiđedọa,giảm thấp sựcảnhgiác của họ. Khi đến đúng thời cơ, và bạn tìm ra đượcmột khe hở, hãychuyểnngaysangtấncông.Hãykiểmsoátsựtấncôngcủabạnvàbiếnyếuđiểmcủamìnhthànhmộtcôngcụđểngụytrangcácdựtính.Trongmộtthờiđiểmnguyhiểm,khinhữngngườixungquanhbạnchỉnhìnthấysựảmđạmvàsựcầnthiếtphảirútlui,đóchínhlàlúcbạnngửithấymộtcơhội.Bằngcáchlàmravẻyếuớt,bạncóthểdẫndụcáckẻthùhunghãnxảhếtgalaotớibạn.Rồinắmlấyphútlơilàcảnhgiácđóbằngcáchchuyểnnhanhsangtấncôngkhihọ ítngờ tớinónhất.Dunghòa tấncôngvàphòngngự theocáchthứclinhđộngnày,bạnsẽởphíatrướccácđốithủcủabạnmộtbước.Nhữngcúđấmtốtnhấtlànhữngcúđấmmàhọkhôngbaogiờnhìnthấyđến

từđâu.

Cóhainguyêntắcchủyếucủađốithủtrongtrậnchiến.Theonguyêntắcđơnphương,tínhcáchcủađốithủđượcxemlàmụctiêukhởithủycủamộtcuộc tấncônghayphảncông.Theonguyên tắc songphương, tínhcáchcủađốithủđượcnhìnnhậnkhôngchỉlàmộtmụctiêu,màcònlàmột công cụ.Chínhnguyên tắcápdụng songphương thểhiệnmột sựkhácbiệtvềmặtchiếnthuậtgiữavõthuật[bujutsu]củaNhậtvàvõthuậtcủaphươngTây.VídụLafcadioHeam,xemnguyên tắcnày làmột“ýtưởng có tính độc nhất vô nhị của Đông phương” đã hỏi, “Bộ nãophươngTâycóthểnóithêmgìvềcáchgiáodụclạlùngnày:khôngbaogiờđemlựcđốivớilực,nhưngchỉđịnhhướngvàlợidụngsứcmạnhcủacútấncông;đểquậtngãđốithủđơnthuầnbởichínhsứcmạnhcủay—để tiêu diệt y duy chỉ bởi những nỗ lực của chính y?” (Smith, 128)…Takuan,khiviếtvềkiếmthuậtnóiriêng,đãnóitớigiátrịchiếnlượccủanguyêntắcsongphươngtrongchiếnlượcphảncôngchốnglạimộtđốithủ,khiôngkhuyêncácmônsinhcủamìnhhãy“lợidụngsự tấncôngcủaybằngcáchquaynótrởlạiy.Khiđó,thanhgươmcủayđịnhgiếtngươi trở thànhcủachínhngươivànósẽđâmvàochínhbảnthânđốithủ.Trongthiềnđiềunàyđượcbiếtnhưlà“nắmlấyngọngiáocủakẻthùvàdùngnólàmvũkhíđểgiếty”(Suzuki,96).Cáctrườngpháinhuthuậtcổđiểnrấtđồngcảmvớivấnđềnày…Nhu thuật[ju-jutsu],nhưtêncủanóhàmý,dựavàonguyêntắcđemsựmềmmạihaylinhhoạtđểchốnglạisựcứngrắnhaycứngnhắc.Bímậtcủanónằmtrongviệcgiữchothânthểcủamộtngườichứađầykhí[ki],vớisựlinhhoạtởtứchi,vàtrongviệcluônnhanhchóngchuyểnsứcmạnhcủađốithủthànhsứcmạnhcủachínhmình,chiếmlợithếvớiviệcsửdụngtốithiểucáclựccơbắpcủachínhmình.NhữngbímậtvềSamurai,OscarRattivàAdeleWestbrook,1973

Bất kểhoàncảnhvà tìnhhuốngcó vẻ tuyệt vọngđến thếnào,đừng tuyệtvọng.Khicómọithứđểsợ,đừngesợ.Khibịnhữngnguyhiểmvâyquanh,đừngsợbấtkỳđiềunàotrongsốđó.Khikhôngcómộttiềmlựcnàocả,hãynươngtựavàokhảnăngxoayxở.Khikinhngạc,hãynắmlấykẻthùchínhbởisựkinhngạc.

Binhpháp,TônTử(thếkỷ4Tr.CN)

NHUTHUẬT

Năm1920,ĐảngDânchủđềcửthốngđốcbangOhioJamesCoxlàmứngviêncủabangđểkếvị tổng thốngWoodrowWilson.Đồng thời,bangnày

cũng đề cử FranklinDelanoRoosevelt 38 tuổi làm phó ứng cử viên tổngthốngcủamình.Rooseveltđãphụcvụvới tưcáchphóbí thưvềhảiquândướiquyềnWilson;quan trọnghơn,ông làemhọcủaTheodorRoosevelt,vẫncònrấtnổitiếngsaunhiệmkỳtổngthốngcủaôngtrongthậpniênđầucủathếkỷ.ỨngcửviêncủaĐảngCộnghòalàWarrenG.Harding,vàchiếndịchvậnđộng làmột cuộc chạy đua đến kiệt sức. PheCộng hòa có nhiều tiền; họtránhnóivềcácvấnđềvàthổiphồnghìnhảnhbìnhdâncủaHarding.CoxvàRoosevelt đối phó lại pheCộnghòabằng cách tiếnhànhmột cuộc tấncôngsôinổi,chiếndịchcủahọdựatrênmộtvấnđềđơnlẻcủaWilson:việcMỹgianhậpvàoLiênHiệpQuốc,màhọhyvọnglàsẽmanglạihòabìnhvàsựthịnhvượng.Rooseveltđivậnđộngkhắpđấtnước,tunghếtdiễnvănnàyđếndiễnvănkhác–vớiýtưởnglàchốnglạitiềnbạccủapheCộnghòabằngnỗlựctuyệtđối.Nhưngcuộcđuanàylàmộttaihọa:HardingthắngcửvớisốphiếuthắnglớnnhấttronglịchsửbầucửMỹ.Nămsauđó,Rooseveltbịbệnhbạiliệtvàhaichânkhôngcòncửđộngđược.Đếnngaysauchiếndịchtranhcửđầyrủironăm1920,cănbệnhđánhdấumộtbướcngoặttrongcuộcđờiông:độtnhiênýthứcvềsựmongmanhcủathểchấtvàsựkhảtửcủamình,ôngcomìnhvàtựkiểmđiểmlại.Thếgiớicủacácchính trịgiađồibạivàđầybạo lực.Để thắngmộtcuộc tuyểncử,người ta làm bất cứ điều gì, tự hạ thấpmình trongmọi kiểu tấn công cánhân.Ngườicôngchứcdiđộngtrongthếgiớinàychịumộtáplựcphảitrởnênvô liêm sỉ khôngkhác chimọikẻkhác; vàđể sống sót tốt nhất trongphạmvicóthểcủaanhta–nhưngcáchtiếpcậnđókhôngphùhợpvớitínhcáchcủaRooseveltvànóđã làmôngmấtmátquánhiềuvề thểchất.Ôngquyếtđịnhsángtạoramộtphongcáchchínhtrịkháchẳn,mộtphongcáchphânbiệtôngkhỏiđámđôngvàtạochoôngmộtlợithếbấtbiến.Năm1932,saumộtnhiệmkỳvới tưcáchthốngđốcNewYork,RoosevelttranhcửvớitưcáchứngviêntổngthốngcủaĐảngDânchủchốnglạitổngthốngđươngchứcthuộcpheCộnghòaHerbertHoover.ĐấtnướcđangnằmtrongcuộcSuythoái,vàHooverdườngnhưkhôngcókhảnănggiảiquyếtnó.Với thành tíchyếukémđó,phòngngựlàmộtvai tròkhódiễnđốivớiôngta,vàgiốngnhưnhữngngườipheDânchủnăm1920,ôngtatấncôngRooseveltmộtcáchsôinổivớitưcáchmộtngườixãhộichủnghĩa.Tớilượtmình,Rooseveltđikhắpđấtnước,nói lênnhữngý tưởngcủaôngvềviệcđưanướcMỹrakhỏicuộcSuythoái.Ôngkhôngđưaranhiềuđiềucụthể,màcũngkhôngđáplạicáccuộctấncôngcủaHoovermộtcáchtrựctiếp–nhưngôngđãbộclộđượcsựtựtinvànănglực.Trongkhiđó,Hoovercóvẻồnàovàhunghăng.CuộcSuythoáicólẽđãấnđịnhthấtbạicủaôngtabấtkểôngtalàmgì,nhưngôngthualớnhơndựkiến:tầmcỡchiếnthắngcủaRoosevelt–gầnnhưlàmộtcơnlũquét–làmkinhngạctấtcảkhôngchừa

mộtai.Trongnhữngtuầnsaucuộcbầucử,vềcơbảnRoosevelttrốnkhỏitầmquansátcủacôngchúng.Dầndà,nhữngkẻthùcủaôngbắtđầulợidụngsựvắngmặtđóđểtấncôngông,tungtinrằngôngchưachuẩnbịchosựtháchthứccủacôngviệc.Nhữnglờichỉtríchtrởnênsắcbénvàhunghăng.Tuynhiên,tronglễnhậmchứccủamình,Rooseveltđãđọcmộtbàidiễnvănđầyphấnkhích,vàtrongnhữngthángđầutiênởvănphòng,hiệnđượcbiếttớinhưlà“Mộttrămngày”,ôngchuyểntừvẻngoàikémnăngđộngsangmộtsựtấncôngđầy sứcmạnh,nhanhchóng thôngquaviệc lậpphápkhiếnđấtnướccảmthấynhưthểcuốicùngmộtđiềugìđóđãđượcthựchiện.Cuộcbắntỉachấmdứt.Suốtvàinămkếtiếp,môhìnhnàyđượctáidiễnlặpđilặplại.Rooseveltđốimặtvớisựchốngđối:chẳnghạn,Tòathượngthẩmthườnglậtđổcácchươngtrìnhcủaông,vàkẻthùởmọiphía(ThượngnghịsĩHueyLongvàlãnhđạolaođộngJohnL.Lewisởcánhtả,MụcsưCharlesCoughlinvànhữngdoanhnhângiàusụởcánhhữu) thường tungnhữngchiếndịch thùđịch trênbáochí.Roosevelt thoái lui, nhường lại ánhhàoquang sânkhấu.Với sựvắngmặtcủaông,cáccuộctấncôngdườngnhưbốchơinghingút,vàcáccốvấncủaônghoảngsợ–nhưngRooseveltchỉchờcơhộitốtcủaông.Ôngbiết,cuốicùngmọingườisẽmệtmỏivớinhữngcuộctấncôngvànhữnglờicáobuộcvô tậnđó,ôngbiến chúng thành [nhữngcáobuộc]một chiều.Rồi–thườnglàmộthoặchaithángtrướcthờigianbầucử–ônglạitiếptụccuộctấncông,bảovệ thành tíchcủaôngvà tấncôngcácđối thủmột cáchđộtngộtvàmạnhmẽđủđểnắmbắtsựbấtcẩncủahọ.Sựđúng lúccũng làmcôngchúngchoángváng,lôikéosựchúýcủahọvềphíaông.TrongnhữngthờikỳRoosevelt imlặng,cáccuộctấncôngcủacácđốithủcủaôngnổi lênvà trởnênngàycàngồnào léonhéo–nhưngđiềuđóchỉmangđếnchoôngchất liệumàsauđóôngcóthểsửdụng, lợidụngsựảotưởngcủahọđểlàmchohọtrởnênlốbịch.Vídụnổitiếngnhấtvềđiềunàyxảyravàonăm1944,khiứngcửviêntổngthốngcủapheCộnghòanămđó,ThomasDewey, tiến hànhmột loạt tấn công cá nhân vàoRoosevelt, nghivấnvềcáchoạtđộngcủavợông,cáccontraiông,vàthậmchícảconchósăn nhỏ Fala của ông, mà Dewey tố cáo rằng đã được nuông chiều trênkhoảnchicủanhữngngườiđóngthuế.Rooseveltđãphảnđốilạitrongmộtbàidiễnvănvậnđộng:“NhữngnhàlãnhtụCộnghòađãkhôngthỏamãnkhitiếnhànhnhữngcuộctấncôngcánhânvàotôi–haycáccontraitôi–giờhọcònlôicảconchónhỏFalacủatôivàocuộc.Khácvớinhữngthànhviêncủagiađìnhtôi,Falaphẫnnộvìđiềunày.KhinóbiếtrằngnhữngcâybúthưcấupheCộnghòađãbịađặtracâuchuyệnrằngtôiđãbỏquênnólạitrênmộthònđảoAleutianvàđãcửmộtchiếnkhutrụchạmquaylạitìmnó–vớiphítổnchonhữngngười

đóngthuếlàkhoảng2hoặc3,hoặc8hoặc20triệuđôla–linhhồnScotlandcủanóđãphẫnnộ.Nókhôngcònlàconchónhưtrướckiakểtừlúcđó.Tôiđãquenvớiviệcnghenhữnglờidốitráhiểmđộcvềbảnthânmình,nhưngtôinghĩtôicóquyềnphảnđốinhữngphátbiểubôinhọvềconchócủatôi”

Để thựchiện các cuộchànhquân, quânđội phải coi trọng sự tĩnh tạihơnlàdiđộng.Nókhônghélộmộtđộihìnhnàokhiởyênnhưnglạibộclộnórakhidichuyển.Khimộtcuộcdichuyểnvộivãdẫntớiviệclộđộihìnhcủamộtquânđội,nósẽtrởthànhnạnnhâncủakẻthù.Khôngdichuyển,hổvàbáokhôngrơivàobẫyrập,naikhôngchạyvàobẫygài,chimkhôngsavàolưới,cávàrùakhôngmắccâu.Tấtcảnhữngconvậtnày trở thành conmồi của con người bởi vì chúng di chuyển.Do đó,ngườikhônngoanđánhgiácaotrạngtháitĩnhtại.Bằngcáchgiữtrạngtháitĩnhtại,anhtacóthểxuatansựliềulĩnhvàđốiphóvớikẻthùtáotợn.Khikẻthùđểlộramộtđộihìnhdễbịxâmhại,nắmlấycơhộiđểtiêu diệt nó.Quyển sách của thầyWeiliao nhận xét: “Quân đội giànhchiếnthắngnhờsựtĩnhtại”.Thậtsự,quânđộikhôngnêndichuyểnmàkhôngcẩntrọngcânnhắc,nhấtlàkhôngcóhànhđộngbồnchồn.”Cácmưulượcchiếntranh:36chướccủaTrungHoacổđại,bảndịchcủaSunHanchen,1991

Buồncườinhưngđầysứccôngphá,bàidiễnvăncũnghiệuquảmộtcáchtànnhẫn.Vàlàmsaocácđốithủcủaôngđáptrảlạinókhinótríchdẫnnhữnglờicủachínhhọđểtấncônglạihọ?Nămnàysangnămkhác,cácđốithủcủaRoosevelttựlàmkiệtsứcmìnhtrongviệctấncôngông,ghiđiểmvàonhữngthờikhắckhôngquantrọngvàđánhmấtphiếuthắnghếtđợtbầucửnàysangđợtkhácvàotayông.DiễndịchRoosveveltkhông thểchịunổicảmgiácbịdồnvàogóc tường,khôngcònquyền chọn lựa.Điều nàymột phần do bản chất năng động của ông; ôngthíchdựavàocáctìnhhuống, thayđổiphươnghướngmộtcáchnhẹnhàngkhicần thiết.Nócũngđến từcácgiớihạnvề thểchấtcủaông–ôngghétcảmgiácbịbaovâyvà tuyệtvọng.Lúcđầu,khiRooseveltvậnđộng theocáchgâyhấnthôngthườngcủacácchínhtrịgiaMỹ,biệnhộchomìnhvàtấncôngcácđối thủ,ôngcảmthấybị thuichộtmộtcáchvôvọng.Thôngquakinhnghiệm,ônghiểuđượcsứcmạnhcủasựkiềmchế.Lúcbấygiờ,ôngđểcho các đối thủ củamình động thủ trước: dù bằng việc tấn công ông haybằngviệckểlểcácchitiếtvềvịthếcủachínhhọ,họsẽtựbộclộbảnthân,traochoôngnhữngkhehởđểsửdụnglờinóicủachínhhọchốnglạihọsauđó.Bằngcáchgiữimlặngdướinhữngcuộctấncôngcủahọ,ôngkíchđộngchohọđiquáđà(khôngcógìdễgiậnhơnviệckhiêuchiếnvớimộtkẻnào

đómàkhôngcómộtphảnứngnàođáptrả)vàkếtthúcbằngsựléonhéoồnàovàphilý,điềucóvaitròrấttồitệtrướccôngchúng.Mộtkhisựtấncôngcủachínhhọđãlàmchohọdễbịxâmhại,Rooseveltsẽxuấthiệnđểrađònsátthủ.PhongcáchcủaRooseveltcóthểgiốngvớinhuthuật,nghệthuậttựvệcủangườiNhật.Trongmônnhuthuật,mộtđấusĩnhửcácđốithủbằngcáchgiữsựbìnhthảnvàkiênnhẫn,khiếnchohọcóhànhđộngtấncôngtrước.Khihọxôngvàođểtấncônghaytómchặtlấyanhta–đểkéohoặcđẩy,đấusĩđódiđộngtheohọ,sửdụngsứcmạnhcủachínhhọđểchốnglạihọ.Khianhtakhéoléobướclênhaylùilạivàođúngthờiđiểm,sứcmạnhcủađộnglượngcủachínhhọsẽđẩyhọrakhỏithếthăngbằng:thôngthườnglàhọngãthậtsự,vàthậmchínếukhôngngã,họcũngđểchobảnthândễbịtấncôngbởimộtcúphảncông.Sựhunghăngtrởthànhyếuđiểmcủahọ,vìnóđưahọtớimộtcuộctấncôngquárõràng,bộclộchiếnlượccủahọ,vàkhiếnchoviệcdừnglạicủahọtrởnênkhókhăn.Trongchínhtrị,phongcáchnhuthuậtcónhữnglợiíchvôtận:nótraochobạnkhảnăngchiếnđấumàdườngnhưkhôngphải tấncông.Nó tiếtkiệmnăng lượng,vìđối thủcủabạnmệt trongkhibạnvẫnđứngbên trêncuộcxungđột.Vànómởrộngcáclựachọncủabạn,chophépbạnxâylêntừcáimàhọtraochobạn.Sựhunghăngcóbảnchấtgiảtạo:nóvốncheđậysựyếukém.Kẻhunghăngkhôngthểkiểmsoátcáccảmxúccủamình.Họkhôngthểchờtớithờiđiểmđúng,không thể thửnhữngcách tiếpcậnkhác,không thểdừng lạiđể suynghĩtìmcáchlàmthếnàochokẻthùkinhngạc.Trongđợttấncôngđầutiênđó,họcóvẻmạnhmẽ,nhưngcuộctấncôngcàngkéodài,nhượcđiểmtiềmtàngcủahọcàngtrởnênrõràngvàhọcàngmấtantoàn.Nóngvộivàđộngthủtrướclàchuyệndễdàng,nhưngtrongviệckiềmchế,nhẫnnạiđểchokẻkhácrataytrướccónhiềusứcmạnhhơn.Sứcmạnhbêntrongnàygầnnhưluônluônchiếnthắngsựhunghăngbềngoài.Thờigianởvềphíabạn.Hãylàmchonhữngđònphảncôngcủabạnnhanhvàđộtngột–nhưconmèobòtrênnhữngbànchânđãthumóngvuốtđểđộtngộtvồlấyconmồicủanó.Biếnnhuthuậtthànhphongcáchcủabạntronghầuhếtmọi thứbạn làm:đó làcách thứcbạnđáp trả lại sựgâyhấn trongcuộcsốngđờithường;cáchthứcbạnđốidiệnvớinhữngtìnhhuống.Hãyđểcác sự kiện đến với bạn, tiết kiệm thời gian và năng lượng quý báu chonhữngkhoảnhkhắcngắnngủikhibạnbừnglênvớiđònphảncông.

Chiếnlượctốtnhất trongchiếntranhlàhoãncáccuộchànhquânchotớikhisựtanrãtinhthầncủakẻthùgiúpchoviệctungraquảđấmchếtngườivừakhảdĩvừadễdàng.

VladimirLenin(1860–1924)


Nhiềungànnămtrước,vàobuổibìnhminhcủalịchsửquânsự,nhiềuchiếnlượcgiakhácnhau thuộccácnềnvănhóakhácnhauđãnhận ramộthiệntượngđặcthù:trongchiếntrận,phíaphòngvệthườngthắngvàophútcuối.Dườngnhưcónhiềunguyênnhânchovấnđềnày.Đầutiên,khibêngâyhấnthựchiệncáccuộctấncông,nókhôngcòncấtgiữđượcnhữngbấtngờ–bênphòngvệcóthểthấyrõràngchiếnlượccủanóvàcóhànhđộngtựvệ.Thứhai,nếubênphòngvệcóthểbằngcáchnàođóđẩyluiđượccuộctấncôngbanđầunày,bêngâyhấnsẽởvàomộtvịtríyếuthế;quânđộicủanósẽbịrối loạnvàkiệtquệ. (Cầnnhiềunăng lượngđểchiếmđấthơn làgiữđất).Nếubênphòngvệcóthểlợidụngđiểmyếunàyđểtungramộtcuộcphảncông,thôngthườngnósẽbuộcbêngâyhấnphảirútlui.Dựa vào những quan sát này, nghệ thuật phản công đã phát triển. Cácnguyênlýcơbảncủanólàđểchokẻthùđộngthủtrước,chủđộngnhửchoytiếnhànhmộtcuộctấncôngtiêuhaonănglượngvàlàmmấtcânbằngcáctuyến,rồilợidụngyếuđiểmvàsựrốiloạncủay.NghệthuậtnàyđượccảitiếnbởicáclýthuyếtgianhưTônTửvàđượcthựchànhtớiđộhoànhảobởinhữngnhàchỉhuynhưPhilipởMacedon.Trênthựctế,sựphảncônglànguồncộicủachiếnlượchiệnđại.Mộtvídụcóthậtđầutiênvềmộtcáchtiếpcậngiántiếpvớichiếntranh,đólàkếtquảcủamộtbướcđộtpháchủyếutrongtưduy:thayvìtànbạovàtrựctiếp,sựphảncôngtinhvivàđầymưumẹo,sửdụngnănglượngvàsựhiếuchiếncủakẻthùđểđưaytớithấtbại.Dùlàmộttrongnhữngchiếnlượclâuđờivàcơbảnnhất trong tiến hành chiến tranh, theo nhiều khía cạnh, nó vẫn còn làcáchthứchữuhiệunhấtvàđãchứngtỏcóthểthíchứngcaođộvớicácđiềukiện hiện đại. Đó là chiến lược chọn lựa của Napoleon Bonaparte, T. E.Lawrence,ErwinRommelvàMaoTrạchĐông.Nguyêntắcphảncôngcóthểđượcvậndụngmộtcáchvôtậnchobấtkỳmộtmôi trường cạnh tranh hay dạng thức xung đột nào, vì nó dựa vào nhữngchân lý xác định về bản chất con người. Chúng ta vốn là những sinh vậtthiếu kiên nhẫn.Chúng ta thấy khómà chờđợi; chúng tamuốn các thamvọng củamình phải được thỏamãn càng nhanh càng tốt.Đây làmột yếuđiểmto lớn,vìnócónghĩa là trongbấtkỳđiềukiệnsẵncónào,chúng tathườngtiếnhànhmàkhôngsuynghĩđầyđủ.Trongviệc tấncônglênphíatrước, chúng tahạn chếnhững lựa chọncủamìnhvà tựmang rắc rối vàongười.Tráilại,sựnhẫnnại,đặcbiệttrongchiếntranh,đemtớinhữngkhoảnlãivôhạn:nóchophépchúngtatìmranhữngcơhội,ấnđịnhthờicơchomộtcúphảncôngcóthểkhiếnchokẻthùsữngsờkinhngạc.Mộtngườicóthểnằmđóvàchờđợichotớiđúnglúcđểhànhđộngsẽgầnnhưluônluôn

chiếmưuthếđốivớinhữngkẻbịcuốntheosựnóngvộitựnhiêncủahọ.

CÁIBẪYHEFFALUMPPiglet vàPoohđãbị rơi vàomột cáihố trênnền rừng.Chúngđồngýrằng đó thật sự làmột cái bẫy heffalump, nó làmPiglet nôn nao. Nótưởng tượng rằngmột conheffalump [một sinh vật tưởng tượnggiốngnhư voi] đang đi ngang gần đó: Heffalump (hả hê): “Hô hô!” Piglet(cẩn thận): “Ai chà chà, ái chà chà!” Heffalump (ngạc nhiên, khôngchắcvàobảnthânlắm):“Hôhô!”Piglet(còncẩnthậnhơn):”Ehèm,ehèm!”Heffalump(bắtđầunóihôhôrồichuyểnnóthànhmộtcơnho):“Hừm!Chuyệnnàylàsaođây?”Piglet(ngạcnhiên):Chào!Đâylàmộtcáibẫytớlàm,vàtớchờchomộtconHeffalumprơivàođó”Heffalump(rất thất vọng): “Ồ!” (sau một lúc lâu im lặng): “Cậu chắc chứ?”Piglet:“Chắc.”Heffalump:“Ồ!”(căngthẳng):“Tớ, tớnghĩđó làcáibẫy tớ đã làm để bắt con piglet.” Piglet (ngạc nhiên): “Ồ, không!”Heffalump:“Ồ!” (mộtcáchhối lỗi):“Vậyhẳn tớđã lầmrồi.”Piglet:“Tớ cho là vậy.” (lịch sự): “Tớ rất tiếc.” (nó tiếp tục gầm gừ).Heffalump:“Ờ,ờ, tớcho là tốthơn tớnênquayvề?”Piglet (cẩn thậnnhìnlên):“Thếà?”Tốt,nếucậutrôngthấyChristopherRobinởđâuđó,hãybảotớcầngặpcậuấy.”Heffalump(nônnaomuốnlàmvừalòng):“Tấtnhiên!Tấtnhiên!”(Nóvộivãđikhỏi).Pooh(kẻkhôngramặtởđó,nhưngchúngtacóthểthấyrằngchúngtakhôngthểlàmgìmàkhôngcónó):“Ồ,Piglet,cậuthậtdũngcảmvàthôngminh!”Piglet(khiêmtốn):“Khôngcógìđâu,Pooh.”(Vàrồi,khiChristopherRobin tới,Poohcóthểkểchoanhtanghemọichuyện.)NgôinhàởgócrừngPooh,A.A.Milne,1928

Kháiniệmvề“lâylan”ápdụngchonhiềuthứ:vídụ,việcngápvàbuồnngủ.Thờigiancũngcóthể“lâylan”.Trongmộttrậnđánhlớn,khikẻthù bồn chồn và cố đưa tớimột kết thúc nhanh chóng cho trận đánh.Thayvìchúý,hãyvờnhưbạnkhôngcónhucầuchấmdứt trậnđánh.Khiđókẻthùsẽbịtácđộngbởisựbìnhthảncủabạnvàtrởnênítcảnhgiác.Khisự“lâylan”nàyxảyra,hãynhanhchóngthựchiệnmộtcuộctấncôngmạnhmẽđểđánhbạikẻthù…Cũngcókháiniệm“làmchosaysưa”,tươngtựnhưkháiniệm“lâylan”.Bạncóthểlàmchođốithủthấychánnản,haynhunhượctinhthần.NgũLuânThư,MiyamotoMusashi,1584–1745

Bướcđầutiên trongviệc làmchủthuậtphảncônglà làmchủbản thân,vàđặcbiệt làkhuynhhướng trởnêngiàucảmxúc trongxungđột.Khi tuyểnthủbóngchàyTedWilliamschơicáctrậnchủyếutronggiảiliênđoànvới

độiBostonRedSox,anhhaynhìnxungquanh.Lúcnàyanh là thànhviêncủamộtđộiưutú–nhữngtuyểnthủgiỏinhấtcủađấtnước.Tấtcảđềucótầmnhìnsắcsảo,phảnxạnhanhnhẹnvànhữngcánhtaykhỏemạnh,nhưngtươngđốicóítngườitrongbọnhọcóthểkiểmsoátđượcsựnônnóngcủamìnhởvịtríphátbóng–vàcáctaynémbóng[pitcher]nhửmồivềyếuđiểmấy,mongchohọnhảylênvớicáccúnémbónghỏng.Williamstựcách lykhỏihọ,vàcólẽđãbiếnmìnhthànhhitterchânchínhvĩđạinhấttronglịchsửbóngchày,bằngcáchpháttriểnsựkiênnhẫnvàmộtkiểuphảncôngcủahitter,anhcóthểchờđợi,tiếptụcchờcúnémtốtnhất.Nhữngtaynémbónggiỏilànhữngbậcthầytrongviệclàmchomộthittercảmthấychánnảnvàdễxúcđộng,nhưngWilliamskhôngcắnmồicâu:bấtkểhọlàmgì,anhchỉđợi cúnémđúngchomình.Thực tế, anhđãxoayngược tình thế:vớikhảnăngchờđợicủamình,chínhlàtaynémbóng,chứkhôngphảianh,đãkếtthúcmộtcáchthiếukiênnhẫnvànémsaiđườngbóng.Khiđãhọcđược tínhkiênnhẫn,cácchọn lựacủabạnđộtnhiênmởrộng.Thayvìlàmmìnhkiệtsứctrongnhữngcuộcchiếnnhỏ,bạncóthểtiếtkiệmnăng lượngcho thờiđiểmđúng, lợidụngcác sai lầmcủakẻkhác,và suynghĩcẩntrọngtrongnhữnghoàncảnhkhókhăn.Bạnsẽnhìnthấynhữngcơhộiphảncôngởnơingườikhácmàvốnhọchỉthấyviệcbịbaovâyhayrútlui.Yếutốcơbảnchoviệcphảncôngthànhcônglàgiữsựbìnhthảntrongkhiđối thủchánnảnvànổicáu.Vào thếkỷ16,ởNhậtđãphátsinhmộtkiểuchiếnđấumới lạgọi làShinkage:kiếmsĩ thườngbắtđầucuộcđánhnhaubằngcáchbắtchướctừngcửđộngcủađốithủ,nháitheotừngbướcchâncủay,từngcáichớpmắt,từngđiệubộ,từngcúgiậtngười.Điềunàykhiếnchokẻ địch nổi khùng, vì y không thể đọc được những cử động của kiếm sĩShinkagehaybiếtđượcanhtasắpsửalàmgì.Đếnmộtlúcnàođó,ysẽđánhmất sự kiên nhẫn và lao tới tấn công, giảm đi sự cảnh giác. Người võ sĩShinkagechắcchắnsẽđỡđượccútấncôngnàyvàtiếpsauđótungramộtđònquyếtđịnh.Võ sĩ Shinkage tin rằng lợi thế trongmột cuộc đấu kiếm sống còn khôngphảinằmởsựtấncôngmàởsựthụđộng.Bằngcáchbắtchướccáccửđộngcủamộtđốithủ,họcóthểhiểuđượcchiếnlượcvàsuynghĩcủay.Bằngsựthảnnhiênvàquansát–sựkiênnhẫn–họcóthểxácđịnhkhinàođốithủcủahọquyếtđịnhtấncông;khoảnhkhắcđósẽhiệnratrongđôimắtcủayhoặctrongmộtcửđộngnhẹcủađôitay.CàngtrởnênnônnóngvàcàngcốtấncôngngườivõsĩShinkageycàngmấtcânbằngvàdễbịtổnthươnghơn.NgườivõsĩShinkagegầnnhưlàbấtkhảchiếnbại.Việcnhạitheongườikhác–đưatrảlạihọchínhcáimàhọtraochobạn–làmộtphươngthứcphảncônghữuhiệu.Trongcuộcsốnghàngngày,việcnhạilạivàsựthụđộngcóthểlàmngườikhácbịmêmuội,khiếnhọgiảmđisự

phòngngừavàđểlộbảnthânchosựtấncông.Nócũngcóthểlàmhọnổicáuvàlúngtúng.Ýnghĩcủahọtrởthànhcủabạn;bạnđanghútcạnmáuhọnhưmộtconmacàrồng,vẻngoàithụđộngcủabạncheđậysựkiểmsoátmàbạnđangtiếnhànhtrêntâmtríhọ.Đồngthời,bạnkhôngchohọbiếtgìvềbạn;họkhôngthểnhìnxuyênthấubạn.Sựphảncôngcủabạnsẽkhiếnchohọhoàntoànkinhngạc.Phảncông làmộtchiến lượcđặcbiệthữuhiệuchống lạicáigọi là“kẻdãman”–mộtngườiđànônghayđànbàđặcbiệthunghăntừbảnchất.Đừngđểnhữngkiểungườinàyđedọabạn;trênthựctếhọyếuớtvàdễbịxỏmũiquaynhưdế.Chơikhăm, trêu tứchọbằngcách tỏvẻnhưyếuớthayngungốc,đongđưatrướcmũihọviễncảnhvềmộtthắnglợidễdàng.TrongthờiChiếnquốcởTrungHoaCổđại,nướcTềbịđedọabởicáclựclượnghùnghậu củanướcNgụy.TướngnướcTềhỏi ý chiến lượcgia nổitiếngTônTẫn(hậuduệcủaTônTử),TônTẫnbảorằngtướngnướcNgụyđãxemthườngquânđộiTề,tinrằngbinhsĩcủahọhènnhát.Điềuđó,ôngbảo,làyếutốcơbảnđểchiếnthắng.Ôngđềxuấtmộtkếhoạch:TiếnvàolãnhthổnướcNgụyvớimộtđộiquânlớnvàđốthàngngànbếplửatrại.Ngàykếđốtphânnửasốđó,ngàyhômsauđólạiđốtphânnửacủasốhômtrước.TintưởngvàoTônTẫn,viêntướngTềlàmnhưôngbảo.DĩnhiênlàviêntướngNgụycẩnthậnđiềutracuộcxâmlăng,vàôngtachúýtớisốbếplửagiảmđi.ĐãsẵncóthànhkiếnrằngquânTềhènnhát,ôngtanghĩ,điềunàycòncónghĩagìkhácngoàiviệchọđãđàongũ?Ôngtasẽtiếnlênvớiquânkịbinhvànghiềnnátquânđộiyếuớtnày;bộbinhcủaôngtasẽtheosau,vàhọsẽtiếnquânvàođấtTề.TônTẫn,nghebáovềđộikỵbinhđangtiếpcận,trùtínhxemhọđinhanhđếnmứcnào,rồirútluivàdànquânởmộtconđèohẹptrêndãynúi.Ôngchođốnmộtthâncâyto,lộtvỏrarồikhắclênđó:“TướngNgụysẽchếttạiđây.”Ôngđặtthâncâytrênđườngtruyđuổi củaquânNgụy, rồi cho các cung thủnấpvàohaibênđèo.Nửađêmhômđó,tướngNgụydẫnđầuđộikỵbinh,tớinơithâncâynằmchắnngangđường.Thấytrênđócóviếtgìđấy;ôngtaralệnhđốtđuốclênđểđọc.Ánhđuốclàmộtdấuhiệuvàchỉbáochomụctiêu:cáccungthủTềbắnnhưmưaxuốngcáckỵsĩNgụysụpbẫy.Viên tướngNgụy,nhậnramìnhđãbịmắclừa,liềntựsát.TônTẫnđãđánhlừađượcviêntướngNgụyđódựatrênsựhiểubiếtvềtínhcáchcủaôngta–hungbạovàkiêucăng.Bằngcáchbiếncácphẩmchấtđóthànhlợithếcủamình,nângcaothamvọngvàsựhunghãncủakẻthù,TônTẫncóthểkiểmsoáttâmtrícủaconngườiđó.Bạncũngvậy,nêntìmmộttrạngtháicảmxúcmàkẻthùcủabạnítcókhảnăngkiểmsoátnhất,rồiđưanólênbềmặt.Chỉlàmchútítcôngviệcvềphầnbạn,họsẽtựđểlộbảnthânchosựphảncôngcủabạn.

“Điềuđókhông thểnào làmđược”:Hàngngànngườibảobạnkhôngthểnàolàmđiềuđó;hàngngànngườitiênđoánsựthấtbại;hàngngànngườichỉrachobạntừnghiểmnguyđangchờtiêudiệtbạn.Nhưnghãycứbắt tayvàoviệckèmvớimộtnụcười.Cứcởiáokhoácravàhànhđộng:Cứcấtcaotiếnghátrằng“khôngthểnàothựchiện”,vàbạnsẽlàm.Con đường tới quyền lực; Những năm của Lyndon Johnson, tập 1,RobertA.Caro,1990

Ởthờiđại chúng ta,bác sĩ chuyênkhoachămsócgiađình, JayHaley,đãquansátthấyrằngđốivớinhiềungườicóbảntínhkhóchịu,hànhđộngquáđáng làmột chiến lược –một phương pháp để kiểm soát.Họ tự ban chomìnhcáiquyềnhànhđộngquáquắtvàthácloạn.Nếubạnnổigiậnvàcốéphọdừnglại,bạnchỉlàmđúngđiềumàhọmuốn:họmuốnkhêugợicáccảmxúccủabạnvàchiếmđượcsựchúýcủabạn.Trái lại,nếubạncứviệcđểcho họ nổi điên nổi khùng, bạn đặt họ trong vòng kiểm soát nhiều hơn.NhưngHaleypháthiệnrarằngnếubạnkhuyếnkhíchhànhvikhóchịucủahọ,đồngývớinhữngýnghĩđầyảotưởngcủahọ,vàđẩyhọđixahơn,bạnsẽxoayngượcnguồnxunglượng.Đâykhôngphải làcáimàhọmuốnhaymongđợi;lúcnàyhọlàmđiềumàbạnmuốn,điềumàtừđótạorasựvuivẻ.Đólàchiếnlượcnhuthuật:bạnđangsửdụngnănglượngcủahọđểchốnglại họ.Nói chung, việc khuyếnkhíchmọi người làm theo chiều hướng tựnhiêncủahọ,chiềutheothamvọnghaychứngloạnthầnkinhcủahọsẽgiúpbạnkiểmsoáthọnhiềuhơnlàviệcchủđộngcưỡngkhánglại.Hoặchọsẽtựmìnhlâmvàotìnhtrạngrắcrốikinhkhủng,hoặchọtrởnêncựckỳbốirốivàtấtcảđềulọtvàotaycủabạn.Khinàobạnthấymìnhđangởthếphòngvệvàgặprắcrối,mốinguyhiểmlớnnhấtlàsựthôithúcđểphảnứngmộtcáchtháiquá.Thôngthường,bạnsẽcườngđiệuhóasứcmạnhcủakẻ thù,xemmìnhyếuhơnsovới thựctếcủatrườnghợpđó.Mộtnguyêntắccơbảncủasựphảncônglàkhôngbaogiờcoimộthoàncảnhlàtuyệtvọng.Bấtkểkẻthùcóvẻmạnhmẽthếnào,họcónhữngkhảnăngdễbịxâmhạimàbạncóthểtìmravàsửdụngđểpháttriểnmộtcuộcphảncông.Yếuđiểmcủachínhbạncóthểtrởthànhmộtsứcmạnhnếubạn làmđúng;vớimộtchútmánhkhóe thôngminh,bạncó thểluônluônxoayngượctìnhthế.Đólàcáchbạnphảinhìnvàomỗivấnđềvàkhókhăncụthể.Mộtkẻthùcóvẻmạnhmẽvìycómộtsứcmạnhhaylợithếriêngbiệt.Cóthểđólàtiềncủahaycáctiềmlực;cóthểđólàtầmvócquânđộihaylãnhthổcủay;cóthể,tinhvihơn,đólàdanhtiếngvàđịavịvềmặttinhthầncủay.Bấtkểsứcmạnhcủaylàgì,nóthậtsựlàmộtnhượcđiểmtiềmtàng,đơngiản làvìydựavàonó:hãyvôhiệuhóanóvàycó thểbịxâmhại.Công

việccủabạnlàđặtyvàomộthoàncảnhmàtrongđóykhôngthểsửdụnglợithếcủamình.Năm480Tr.CN.,khinhàvuaBaTưXerxesxâmlượcHyLạp,ôngtacómộtlợithếlớnlaovềlựclượngquânđội,đặcbiệtlàhảiquân.NhưngviêntướngHylạpThemistoclesđãcóthểbiếnsứcmạnhấythànhnhượcđiểm:ôngdẫndụhạmđộiBaTưvàonhữngeobiểnhẹpcáchxađảoSalamis.Ởnhững vùng nước động hiểm trở này, chính kích thước của đoàn tàu, sứcmạnhhiểnnhiêncủanótrởthànhmộtcơnácmộng:nóhoàntoànkhôngthểxoaytrởđược.QuânHyLạpphảncôngvàtiêudiệtnó,kếtthúccuộcxâmlược.Nếulợithếcủađốithủđếntừmộtphongcáchchiếnđấucaocấphơn,cáchtốtnhấtđểvôhiệuhóanólàhọchỏinó,điềuchỉnhnótheocácmụcđíchcủabạn.Vào thế kỷ 19, bộ tộcApachesởmiềnTâynamMỹđã hànhhạ cácđoànquânMỹtrongsuốtnhiềunămthôngquacácchiếnthuậtkiểudukíchhoàntoànphùhợpvớiđịahìnhởđó.Dườngnhưkhôngcógìđạthiệuquảcho tớikhiTướngGeorgeCrook thuênhữngngườiApachesphảnbộidạychoôngcáchchiếnđấunhưnhữngngườilínhtrinhsát.Saukhiđiềuchỉnhphongcáchthựchiệnchiếntranh,CrookđãvôhiệuhóasứcmạnhcủangườiApachesvàcuốicùngđánhbạihọ.Khivôhiệuhóasứcmạnhcủakẻthù,bạnphảinghịchđảomộtcáchtươngđươngnhữngnhượcđiểmcủabạn.Nếucáclựclượngcủabạnnhỏbé,chẳnghạn,chúngcũngcótínhcơđộngấyđểphảncông.Cólẽdanhtiếngcủabạnthấphơncủakẻthù;điềuđóchỉcónghĩalàbạncóíthơnđểmất.Hãynémbùnlên,mộtsốsẽdính,vàdầndầnkẻthùcủabạnsẽchìmxuốngtầmmứccủabạn.Luônluôntìmranhữngphươngcáchđểbiếnnhượcđiểmcủabạnthành lợi thế.Gặpkhókhănvớinhữngngườikhác làđiềuchắcchắn;bạnphảisẵnsàngtựvệvàđôikhiphảitấncông.Điềukhóxửlàngàynayviệctấncôngkhôngthểđượcchấpnhận–khi tấncông, thanhdanhcủabạnbịgiảmsút,bạnsẽthấymìnhbịcôlậpvềchínhtrị,vàbạnsẽtạoranhiềukẻthùvàsựđốikháng.Sựphảncôngchínhlàlờigiải.Hãyđểkẻthùđộngthủtrước,rồiđóngvainạnnhân.Nếukhôngcóchútmánhkhóe,bạnsẽkhôngthểkiểmsoátđượctâmtrícủakẻthù.Dụdỗhọlaovàomộtcuộctấncôngkhinhsuất;khinóđãkếtthúctrongthảmhọa,họsẽchỉcóthểtựtráchmình,vàmọingườixungquanhbạncũngsẽtráchhọ.Bạnthắngcảtrậnchiếnvềngoạidiệnlẫntrậnchiếntrênchiếnđịa.Rấtítchiếnlượcgiađềramộtsứcmạnhvàsựlinhhoạtđếnthế.

Tưliệu:Toànbộnghệthuậtchiếntranhbaogồmtrongmộtsựphòngngựhợplývàcựckỳthậntrọng,theosaulàmộtcuộctấncôngtốcđộvàtáobạo.

NapoleonBonaparte(1769–1821)

Hìnhảnh:Conbòmộng.Nótolớn,cáinhìntrừngtrừngcủanóđầyđedọa,vàsừngnócóthểxétoangdathịtbạn.Tấncôngnóvàcốchạythoátđềulàchuyệnsốngcòn.Thayvìthế,hãyđứngtrênđấtcủabạnvàđểchoconbòmộngđuổi theo cáimũcủabạn, chẳngchonó cái gì đểhúc cả, biến cặpsừngcủanóthànhvôdụng.Làmchonónổiđiênvàcáutiết–càngtấncôngmộtcáchhunghănvàcuồngnộ,nócànglàmtựkiệtsứcnhanhhơn.Thờicơđếnkhibạncóthểxoaycuộcchơingượclạivàbắttayvàoviệc,xẻonhỏconvậttrướcđórấtđángsợ.

HOÁNVỊ

Không thể áp dụng chiến lược phản công trong mọi hoàn cảnh: luôn cónhữnglúckhimàtốthơnnêntựmìnhkhởiđầucuộctấncông,chiếmlấysựkiểmsoátbằngcáchđặtđốithủvàothếphòngngựtrướckhihọcóthờigiansuynghĩ.Hãynhìn vào các chi tiết của hoàn cảnh.Nếukẻ thù quá thôngminh,khôngthểnàomấtkiênnhẫnvàlaovàotấncôngbạn,hoặcnếubạncóquánhiềuthứđểmấtdochờđợi,hãytiếnhànhtấncông.Thôngthường,tốtnhất làđadạnghóacácphươngthứccủabạn, luônluôncóhơnmộtchiếnlượcđểrútra.Nếukẻthùnghĩrằngbạnluônchờđợiđểphảncông,bạncómộtcơsởhoànhảođểđộngthủtrướcvàkhiếnhọkinhngạc.Vìthếhãyhòalẫnmọithứvớinhau.Quansáthoàncảnhvàkhiếnchokẻthùcủabạnkhôngthểđoántrướcđượcbạnsẽlàmgì.

Cáctìnhthếlàchẳnghạnnhưcáclựclượngthùđịchđượcthờicơủnghộđang tiến tới.Trong trườnghợpnày thoái lui làđiềuđúngđắn, vàchính là thôngqua thoái luimàđạtđược thànhcông.Nhưngsự thànhcôngbaogồmviệccókhảnăngthựchiệnthoáiluimộtcáchđứngđắn.Đừng nhầm lẫn thoái lui với bỏ chạy. Bỏ chạy nghĩa là cố giữmạngsốngcủabảnthândướibấtkỳhoàncảnhnào,cònthoáiluilàmộtdấuhiệucủasứcmạnh.Chúngtaphảicẩnthậnkhôngbỏlỡthờicơđúngkhicóđầyđủlựcvàvịthế.Khiđó,chúngtacóthểdiễndịchcácdấuhiệucủathờicơtrướckhinótrởthànhquámuộnvàđểchuẩnbịchoviệctạmthờithoáiluithayvìbịcuốnvàomộtcuộcchiếnđấusốngcònđầytuyệtvọng.Nhưvậy,chúngtakhôngđơngiảntừbỏchiếnđịachokẻthùmàchúngtalàmchonókhókhăntrongviệctiếnquânbằngcáchchỉrasựkiên trì trong mỗi hành động cưỡng kháng. Theo cách này chúng tachuẩn bị, trong khi đang thoái lui, cho động thái phản hồi. Việc thấuhiểu các quy luật củamột cuộc thoái lui có sắp xếp theo cách này làkhôngphảidễdàng.Ýnghĩanằmtiềmẩntrongmộtthờicơnhưthếlàquantrọng.KinhDịch,TrungHoa,khoảngthếkỷ8Tr.CN.

10.TẠORAMỘTVẺNGOÀICÓTÍNHCHẤTĐEDỌA

NHỮNGCHIẾNLƯỢCNGĂNCHẶN

Cách tốt nhất để đánh bại những kẻ công kích là ngăn không cho họ tấncôngbạnngaytừđầu.Đểlàmđượcđiềunày,bạnphảitạoraấntượngrằngmìnhmạnhmẽhơntrongthựctế.Tạoramộttiếngtăm:Bạnhơiđiênkhùngtíchút.Chẳngđángđểđánhnhauvớibạn.Nếuthua,bạncũnglôicảkẻthùxuốngbùn.Tạoratiếngtămđóvàlàmchonóđángtinhơnvớimộtvàihànhđộngcótínhthôbạogâyấntượng.Sựmơhồnhiềukhitốthơnlàmốiđedọacôngkhai:nếuđốithủcủabạnkhônghềchắclàchạmtránvớibạnsẽphảitrảgiáthếnào,họsẽkhôngmuốnđánhliều.Lợidụngnhữngnỗisợtựnhiênvàsựlolắngcủaconngườiđểnhânđôicáccảmgiácđó.

Nếutổchứccủabạnítngười,hãylàmnhưGideon:chegiấucácthànhviên trongbóngtốinhưnglạikhuachuônggióng trốngầmĩkhiếnchongườinghethấytinrằngsốngườitrongtổchứccủabạnđôngđảohơnnhiều…Luôn luônghinhớnguyên tắcđầu tiêncủacácchiến thuậtvềsứcmạnh:Sứcmạnhkhôngphảilàcáimàbạncómàlàcáimàkẻthùcủabạnnghĩrằngbạncó.Cácnguyêntắcdànhchonhữngngườicấptiến,SaulD.Alinsky,1972

HOÁNVỊMỐIĐEDỌA

Trongcuộcsống,chắcchắnbạnsẽthấyrằngmìnhđangđốiđầuvớinhữngngườihunghănghiếuchiếnhơnmình–nhữngngườixảoquyệt, tànnhẫn,quyếtlòngđạtđượcđiềumàhọmuốn.Đốiđầutrựctiếpvớihọnóichunglàđiềunguxuẩn;đấuđálàsởtrườngcủahọ,vàhọthựchiệnđiềuđóbấtcầnliêmsỉ.Hẳnnhiênbạnsẽbịđánhbại.Cốgạthọrabằngcách traochohọmộtphầnđiềumàhọđangtheođuổi,haynóicáchkhác,làmhọvuilònghaydỗngọthọ,làmộtthànhtốcủataiương:bạnchỉbộclộnhượcđiểmmình,mờigọithêmnhữngsựđedọahaytấncông.Việchoàntoànnhượngbộ,đầuhàngkhichưachiếnđấu,tặngchohọmộtchiếnthắngdễdàngmàhọướcaosẽkhiếnchobạnbựcmìnhvàkhóchịu.Nócũngcóthểtrởthànhmộtthóiquenxấu,conđườngdẫntớisựcưỡngkhángyếuhơnkhixửtrínhữngtìnhthếkhókhăn.Thayvìthế,hãycốgắngtránhthanvanvềsựbấtcôngcủanó,xem xétmột khả năng lựa chọn đã được các nhà chỉ huy quân sự và cácchiếnlượcgiapháttriểnquanhiềuthếkỷđểđốiphóvớinhữngngườilánggiềngthôbạovàhámlợi:hoánvịmốiđedọa.Nghệthuậtngănchặnnàydựa

vàobathựctếcơbảnvềchiếntranhvàbảnchấtconngười:Thứnhất,mọingườicókhảnăngsẽtấncôngbạnnếuhọthấybạnnhunhượchaydễxâmhại.Thứhai,họkhông thểbiết chắc rằngbạnyếuhaykhông;họdựavàonhữngdấuhiệumàbạnbộclộc,thôngquanhữnghànhvitronghiệntạilẫnquá khứ. Thứ ba, họ theo đuổi những thắng lợi dễ dàng, nhanh chóng vàkhôngđổmáu.Đólàlýdovìsaohọsănlùngkẻyếuđuốivàdễxâmhại.Sựngănchặnđơngiảnchỉ làvấnđềxoayngượcđộnglượnglại, làmthayđổibấtkỳnhậnthứcnàovềbảnthânbạnnhưlàmộtkẻthùyếuớtngâyngôvà gửi ra thông điệp rằng chiến đấu với bạn không dễ như họ nghĩ. Nóichung,hãycónhữnghànhđộngdễthấylàmnhữngkẻhiếuchiếnrốitrívàkhiếnhọnghĩrằnghọđãđánhgiásaivềbạn:cóthểbạnthậtsựdễxâmhại,nhưnghọkhôngchắclắm.Bạncheđậynhượcđiểmcủamìnhvàxóađisựchúýtớichúng.Hànhđộngđángtinhơnnhiềusovớinhữnglờiđedọanảylửađơnthuần;chẳnghạn,sựphảncônglại,dùchỉtheomộtcáchthứcnhỏbé, tượng trưng,cũngchứng tỏ rằngbạnsẽ làmđiềumàbạnnói.Vớikhánhiềungườinhútnhátvàdễsănđuổihơnởxungquanh,kẻtấncônggầnnhưsẽcókhảnăngluilạivàhướngtớimộtconmồikhác.Hìnhthứcthựchiệnchiếntranhnàycóthểvậndụngvôhạnđộtrongnhữngtrậnchiếnhàngngày.Việcngănchặnmọingườicóthểcũnglàmhọyếuđitương tựnhưviệcđấuđávớihọ; làmchohọ thoáichí,hùdọakhiếnhọengạikhôngdámtấncônghayphárốibạn,tiếtkiệmnănglượngvàcáctiềmlựcquýbáucủabạn.Đểngănchặnnhữngkẻhiếuchiếnbạnphảitrởnênlãoluyệntrongviệcđánhlừa,vậndụngcáctháiđộbềngoàivànhữngnhậnthứccủahọvềbạn–nhữngkỹnăngcóthểđượcápdụngchomọiphươngdiệntrongcuộcchiếnmỗingày.Vàcuốicùng,bằngcáchthựchànhnghệthuậtđókhicầnthiết,bạnsẽxâydựngchomìnhmộttiếngtămnhưlàmộtkẻdữdằn,đángnểvàhơiđángsợ.Nhữngtayphárốitínhcáchtấncôngthụđộngđangcốngấmngầmpháhoạibạnsẽphảicânnhắcđắnđonhiềuhơnvềviệcdâyvàobạn.Sauđâylànămphươngthứccơbảncủasựngănchặnvàhoánvịmốiđedọa.Bạncóthểsửdụngtấtcảtrongchiếntranhcôngkích,nhưngchúngđặchữuhiệutrongphòngngự,vàonhữnglúcbạnthấymìnhdễbịxâmhạivànằmdướisựtấncông.Chúngđượcrútratừnhữngkinhnghiệmvàtácphẩmcủanhữngbậcthầychiếntranhvĩđại.Gây kinh ngạc bằng một thủ đoạn táo bạo.Cách tốt nhất để che đậynhượcđiểmcủabạnvàđánhlừakhiếnchokẻthùtừbỏviệctấncôngbạnlàtiếnhànhmộthànhđộngliềulĩnh,táobạo,bấtngờnàođó.Cólẽhọđãchorằngbạndễxâmhại,vàgiờđâybạnđanghànhđộngnhưmộtkẻtựtinvàkhônghềsợsệt.Điềunàycóhaiảnhhưởngtíchcực:Thứnhất,họsẽcóxuhướngxemđộngtháicủabạndựatrênmộtcáigìđócóthật–họsẽkhôngtưởngnổirằngbạnquánguxuẩnđểlàmmộtđiềutáobạonàođóchỉđểgây

hiệuquả.Thứhai,họsẽbắtđầunhìnthấynhữngsứcmạnhvàmốiđedọaởbạnmàtrướcđóbạnchưahìnhdungtới.

Cómộtngườiđãnóinhưsau:Cóhailoạitínhkhí:hướngnộivàhướngngoại, vàmộtngười thiếumột tronghai thứđó là vôgiá trị.Nócũnggiốngnhư,chẳnghạnlưỡicủamộtthanhkiếmmàmộtngườinàođómàisắcrồichonóvàobao, thỉnhthoảnglạirútnóravàcaumàynhưthểmìnhđangtấncông,chùilưỡikiếm,rồilạiđặtnóvàobao.Nếungườiđólúcnàocũngrútkiếmra,anhtatạothànhthóiquenvungvẩymộtthanhkiếmtrần,mọingườisẽkhôngđếngầnanhtavàanhtacólẽkhôngcóđồngminh.Nếumộtthanhkiếmluônnằmtrongvỏ,nósẽtrởnênhanrỉ,lưỡikiếmsẽcùnnhụt,vàmọingườisẽnghĩrằngchủnhâncủanócũngnhưthể.Hagakure:QuyểnsáchvềSamurai,YamamotoTsunetomo,1659-1720

Hoánvịmốiđedọa.Nếukẻthùxembạnlàmộtkẻdễứchiếp,hãyxoaychuyểntìnhthếvớimộtđộngtháibấtngờ,dùnhỏbéthếnàođinữa,đểlàmhọesợ.Đedọamộtđiềugìđómàhọđánhgiácao.Tấncônghọởnơimàbạnnhậnthứcrằnghọcóthểbịxâmhại, làmchonóbịtổnthất.Nếuđiềunàykhiếnhọnổicáuvàtấncôngbạn,hãyluilạitrongmộtlúcvàtấncôngthêmlầnnữakhihọkhôngngờtới.Chúngtỏchobạnthấybạnkhôngsợhọvàbạncókhảnăngtáobạohơnlàhọtưởng.Bạnkhôngcầnphảiđiquáxamàchỉcầngâymộtchútđauđớn.Gửimộtthôngđiệpngắn,đầyđedọarằngbạncókhảnănglàmhơnthếnữa.Cóvẻkhôngthểđoántrướcvàphilý.Trongtrườnghợpnàybạnlàmmộtđiềugìđóliềumạng,nhưthểbạnkhôngcógìđểmất.Bạnchothấyrằngbạnsẵnsànglưỡngbạicâuthươngvớikẻthù,hủydiệtnhữngthanhdanhcủahọ.(Điềunàyđặcbiệthữuhiệuvớinhữngkẻcóquánhiềuthứđểmất–nhữngkẻnhiềuquyềnlựcvàtiếngtăm).Đểđánhbạihọ,bạnsẽphảitrảgiáquáđắtvàcólẽsẽtựhủyhoạibảnthân.Điềunàykhiếnchoviệctấncôngbạnchẳnghấpdẫntínào.Bạnđừngtỏratìnhcảm;đólàmộtdấuhiệucủasựyếuđuối.Bạnchỉđơngiảntỏrarằngmìnhhơiphilýchútítvàđộngtháikếtiếpcủabạncóthểlàbấtcứđiềugì.Nhưngđốithủđiênkhùngrấtđángsợ–khôngaimuốnđánhnhauvớinhữngkẻkhôngthểđoántrướcvàchảcógìđểmất.Lợidụngtínhđanghitựnhiêncủamọingười.Thayvìcôngkhaidọadẫmđốiphương,bạnthựchiệnnhữnghànhđộnggiántiếpvànhằmkhiếnchohọphảisuytưcânnhắc.Nghĩalàsửdụngmộtphươngtiệntrunggianđểđưatớichohọmộtthôngđiệp–kểmộtcâuchuyệnrốirắmnàođóvềđiềumàbạncókhảnăngthựchiện.Hoặccóthểlàbạn“tìnhcờ”đểchohọdothámvềbạn,chỉđểnghe thấymộtđiềugìđócó thểkhiếnchohọ lo lắng.Việclàmchokẻthùnghĩrằnghọđãpháthiệnrabạnâmmưumộtđộngtháiđối

phócóhiệuquảhơnlàtựbạnnóiravớihọđiềuđó;tạoramộtmốiđedọavàbạncóthểphảitheođuổinó,nhưngkhiếnchohọnghĩrằngbạnđanghoạtđộngmộtcáchxảotráđểchốngđốihọlạilàviệckhác.Bạncàngtỏrangấmngầmđedọavàkhóxácđịnhchừngnào,nhữngtưởngtượngcủabạnsẽcànghỗnloạnvàviệctấncôngbạncàngcóvẻnguyhiểmnhiềuhơn.Tạonênmộttiếngtămđángsợ.Tiếng tămnàycó thểvềnhiều thứ:khóchịu,bướngbỉnh,thôbạo,cókhảnăngliềumạng.Xâydựnghìnhảnhnàysuốtnhiềunămvàmọingườisẽtránhxakhỏibạn,đốixửvớibạnmộtcáchkínhnểvàđôichútedè.Saolạiphảicảntrởhaylaovàtranhcãivớimộtkẻchothấyrằngysẽđánhnhauchotớitậncùngcayđắng?Mộtkẻmàchiếnlượccủaychỉ làsựliềumạng?Đểtạonênhìnhảnhnày,bạncóthểthỉnhthoảngvờnhưhơi thôbạo,nhưngcuốicùngnósẽ trởnênđủsứcđể thựchiệnnhữnghànhđộngtưởngchừngnhưhiếmthấy.Nósẽlàmộtthứvũkhíphòngngự,đedọamọingườiphảikhuấtphụcngaycảkhihọchưagặpbạn.Ởbấtkỳtrườnghợpnào,bạnphảixâydựngtiếngtămcủabạnmộtcáchcẩntrọng,khôngchophépcómộtsựmâuthuẫnnào.Bấtkỳmộtlỗhổngnàoởloạihìnhảnhnàysẽlàmchonótrởthànhvôgiátrị.

“Chínhsáchbênmiệnghốchiếntranh”làsựsángtạomộtcáchchủtâmmộtsựliềulĩnhcóthểnhậnthấy,mộtsựliềulĩnhmàngườitahoàntoànkhôngkiểmsoát.Nólàchiếnthuậtđểmặcchotìnhthếbằngcáchnàođótuộtkhỏitay,chỉvìtìnhtrạngtuộtkhỏitaycủanólàcóthểkhoandungđượcđốivớiphíatrênkiavàbuộcyphảidànxếp.Nócónghĩalàquấynhiễuvàđedọamộtđốithủbằngcáchđưaytớimộtsựliềulĩnhđãđượcchiaphần,hoặcngănchặnybằngcáchchỉrarằngnếuycómộtđộngtháingược lại,ycó thểquấynhiễuchúng takhiếnchúng taphảinhảyquamiệnghốdùmuốnhaykhông,vàmangytheocùng.Tưduymột cáchchiến lược,AvinashK.Dixit vàBarryJ.Nalebuff,1991

Làmbịthươngcảmườingóntaycủamộtngườikhôngbằngchặtphăngđimộtngón.

MaoTrạchĐông(1893–1976)

SỰNGĂNCHẶNVÀHOÁNVỊMỐIĐEDỌATRONGTHỰCHÀNH

1.Tháng3/1862,chưađầymộtnămsaukhixảy raNộichiếnởMỹ,hoàncảnhcủacácbanglykhaicóvẻảmđạm:họđãthuamộtsốtrậnquantrọng,cáctướnglĩnhcủahọbấtđồngvớinhau,tinhthầnxuốngthấp,vàkhótuyểnmộđượctânbinh.NhậnthứcđượcnhượcđiểmlớncủaphemiềnNam,mộtlựclượngquânđộichủyếucủaMỹdướiquyềncủaThiếutướngGeorgeB.

McCellan tiến về miền duyên hải Virginia, dự tính hành quân từ đó tớiRichmond,thủđôcủamiềnNam.QuânsốcủacáccánhquânmiềnNamởkhu vực đó đủ sức ngăn giữ quân đội củaMcCellan trongmột hai tháng,nhưngquânbáocủamiềnNambáocáorằngcáccánhquânmiềnBắcđangtrú đóng gần Washington cũng sắp sửa chuyển hướng hành quân tớiRichmond.NếucáccánhquânnàyhợpnhấtvớiMcCellan–vàđiềunàyđãđược chính Abraham Lincohn hứa hẹn – Richmond sẽ lâm nguy; và nếuRichmondthấtthủ,miềnNamsẽphảiđầuhàng.Tướng liên quân miền Nam Stonewall Jackson đặt căn cứ ở Thung lũngShenandoahcủaVirginiavớiquânsố3.600người,mộtnhómquânnổiloạnôhợpmàôngđãtuyểnmộvàhuấnhuyện.CôngviệccủaôngđơngiảnlàbảovệthunglũngtrùphúđóchốnglạimộtlựclượngquânđộimiềnBắctạikhu vực, nhưng khi cân nhắc tới chiến dịch đang phát triển chống lạiRichmond,ôngnhìnthấykhảnăngcủamộtvấnđềlớnhơn.Jacksontừnglàbạn học vớiMcCellan ở trường quân sựWest Point và ông biết rằng bêndướivẻngoài láoxược,nhiềuchuyện,vềcơbảnMcCellankhánhútnhát,côngkhainônnóngvềsựnghiệpcủaôngtavàítphạmbấtcứsailầmnào.McCellancó90.000quânsẵnsàngchocuộchànhquântớiRichmond,đônggầngấpđôi các lực lượngmiềnNam,nhưng Jacksonbiết rằngconngườicẩnthậnnàysẽchờchotớikhilựclượngcủaôngtachiếmthếápđảomớitấn công;ông tamongmuốncónhữngcánhquânbổ sungmàLincolnđãhứa.Tuynhiên,Lincolnsẽkhôngtungcáclựclượngnàyranếuôngtanhìnthấynguyhiểmởmộtnơikhác.ThunglũngShenandoahởphíatâynamcủaWashington.NếuJacksoncóthểtạorarốirắmởđó,ôngcóthểphávỡcáckếhoạchcủaquânmiềnBắcvàcólẽsẽcứuđượcmiềnNamthoátkhỏitaiương.Ngày22/3,quânbáocủaJacksonbáocáorằng2/3quânđộimiềnBắcđóngtạiThunglũngShenandoah,dướiquyềncủaTướngNathanielBanks,đangtiến về hướng đông để liên kết vớiMcCellan.Không lâu sau đó,một lựclượngởgầnWashington,dẫnđầulàTướngIrvinMcDowell,cũngsẽhànhquân tới Richmond. Jackson không phí thời gian: ông nhanh chóng điềuquânlênphíabắcđể tấncônglực lượngmiềnNamvẫncònở trongthunglũng, gầnKernstown.Trận đánh rất dữ dội, và vào cuối ngày binh sĩ củaJacksonbuộcphảirútlui.Đốivớihọ,cuộcgiaochiếnlàmộtthấtbại,thậmchí làmột thảmhọa: ít quânhơngầnphânnửa,họđãchịunhiều tổn thấtkhủng khiếp.Nhưng Jackson, luôn luôn làmột người khómà đoán được,dườngnhưônglạihàilòngmộtcáchlạlùng.Vàihômsau,Jacksonnhậnđược tin tứcmàôngchờđợi:Lincohnđã lệnhcho lực lượngcủaBanksquay lại thung lũngvàquânđộicủaMcCellanởyênchỗcũ.TrậnđánhởKernstownđãkhiếnôngtachúývàlolắng–chỉmộtchút thôi,nhưngđãđủ.Lincohnkhôngbiết Jacksonđịnh làmgìhoặc

lực lượng của ông đông tới cỡ nào, nhưng ông ta muốn Thung lũngShenandoahyênổn tới bất cứ giá nào.Chỉ khi đó ông tamới tung ra lựclượngcủaBanksvàMcDowell.McCellanbuộcphảichấpnhậnvớilậpluậnnày,vàdùđãđiềuđộnglựclượngtớiRichmondngay,ôngtalạimuốnchờviệnbinhđểcóthểtấncôngmộtcáchchắcăn.SautrậnKernstown,Jacksonrútquânvềhướngnam,đixakhỏiBanks,vàđình chiến trong vài tuần. Vào đầu tháng 5, nghĩ rằng Thung lũngShenandoah đã an toàn, Lincohn điều McDowell tiến tới Richmond, vàBankschuẩnbịđểliênkếtvớiôngta.MộtlầnnữaJacksonđãsẵnsàng:ôngtiếnquântheomộtkiểuhoàntoànkỳdị,đầutiênvềhướngđông,hướngtớiMcDowell,rồiquaylạihướngtâytiếnvàothunglũng.Ngaycảbinhlínhcủaôngcũngkhôngbiếtôngđanglàmgì.Hoangmangvớinhữngđộngtháilạlùng này, Lincohn tưởng tượng – nhưng không chắc lắm – rằng JacksonđanghànhquânđểđánhnhauvớiMcDowell.Một lầnnữa,ôngchodừngcuộchànhquânvềhướngnamcủaMcDowell,giữphânnửalựclượngcủaBanks ở lại thung lũng, và điều nửa còn lại tới giúpMcDowell phòng vệchốnglạiJackson.ĐộtnhiêncáckếhoạchcủaquânmiềnBắc,dườngnhưrấthoànhảo,đãbịxáotrộn,cáccánhquâncủanóbịrảinhỏrađếnmứckhôngthểhỗtrợchonhau.LúcnàyJacksontiếntớiđònsátthủ:ôngkếthợpvớicácsưđoànLiênquân khác ở khu vực đó và, vào ngày 24/5, tiến quân tới lực lượng quânmiềnBắc–giờđãbịphântánvàthunhỏmộtcáchnguyhiểm–đangcònlạitrongthunglũng.JacksondànquânbêntrênsườnvàđánhđuổinóchạydàivềhướngbắctớisôngPotomac.CuộctruyđuổicủaônglàmdấylênmộtlànsóngsợhãixuyênkhắpWashington:viêntướngđángsợnàyđangchỉhuycác lực lượngdườngnhưđãđônglêngấpđôiquamộtđêm, tiến thẳng tớithủđô.BíthưChiếntranhEdwinSantonđánhđiệntínchocácThốngđốcmiềnBắcđểcảnhbáohọvềmốiđedọavàđểtậptrungcáccánhquânbảovệthủđô.Cáclực lượngviệnbinhnhanhchóngtớiđểngănchặncuộctiếnquâncủaLiênquân.Tronglúcđó,Lincohn,quyếttâmloạitrừJacksonmộtlầnvàmãimãi, lệnh chophânnửa lực lượng củaMcDowell tiếnvề tây chi viện chotrậnđánhtiêudiệtkẻquấyrốinày,vàphânnửakiaquayvềWashingtonđểbảovệthủđô.McCellanchỉcóthểđồngý.MộtlầnnữaJacksonrútlui,nhưnglúcnàykếhoạchcủaôngđãthànhcôngmỹmãn.Trongbatháng,chỉvới3.600quân,ôngđãlàmchệchhướngtrên60.000quânmiềnBắc,giúpmiềnNamcó thờigian liênkết lạiđểbảovệRichmond,vàhoàntoànlàmthayđổicụcdiệnchiếntranh.DiễndịchCâuchuyệncủaStonewallJacksonởThunglũngShenandoahđãminhhọachomộtchânlýgiảnđơn:điềuquantrọngtrongchiếntranh,cũngnhưtrong

cuộcsốngnóichung,rằngkhôngnhất thiết làbạncóbaonhiêungườihayđược tiếp tế tốt thếnàomàkẻ thùcủabạnnhìn thấybạn thếnào.Nếuhọnghĩbạnyếuđuốidễxâmhại,họhànhđộngmộtcáchhunghăng,điềumàdùnằm tronghayngoàibản thânnócũngcó thểđem rắc rối tới chobạn.Nếuđộtnhiênhọnghĩrằngbạnhùngmạnhhoặckhôngthểnàolườngtrướcđược,hoặccónhữngtiềmlực,họsẽluilạivàđánhgiálại.Chínhbảnthânviệckhiếnchohọ thayđổikếhoạchvàđốixửvớibạnmộtcáchcẩn thậnhơnđãthayđổicụcdiệnchiếntranh.Trongbấtkỳcuộcđấutranhnào,mộtvàithứsẽvượtkhỏitầmkiểmsoátcủabạn;bạncóthểkhôngcókhảnăngliênkếtmộtlựclượngquânđội lớnhaybảovệtấtcảnhữngđiểmyếucủamình,nhưngbạnluôncóthểtácđộngtớinhậnthứccủamọingườivềbạn.JacksonđãthayđổinhữngnhậnthứccủamiềnBắctrướchếtlàbởicuộctấncôngtáobạovàoKernstown,khiếnchoLincohnvàMcCellannghĩrằngôngcónhiềuquânhơn thực tế–họkhông thể tưởng tượngnổimộtaiđónguxuẩntớimứcchỉcử3.600quânchốnglạimộtlựclượngmiềnBắchùnghậu.NếuJacksonmạnhmẽhơnhọtưởng,điềuđócónghĩlàhọcầnnhiềuquânhơn ở Thung lũng Shenandoah, đã bị bắt bớt đi cho cuộc hành quân tớiRichmond. Kế tiếp, Jackson bắt đầu hành động một cách không thể nàolường,tạoraấntượngkhôngchỉvềmộtlựclượnglớnmàcảmộtkếhoạchnàođókỳquặcvàđángngại.ViệcLincohnvàMcCellankhôngthểhiểunổikếhoạchnàyđãngănhọtiếptụctheođuổiconđườngcủahọ,khiếnhọphảiphân tán lực lượng để phòng ngừa những nguy cơ khả dĩ. Cuối cùng,Jacksonđãliềulĩnhtấncôngmộtlầnnữa.ÔngkhôngcóđủquânđểđedọaWashington,nhưngLincohnkhôngthểchắcvềđiềuđó.Giốngnhưmộtnhàảothuật,Jacksonđãtạoramộtôngbabịtừmộtquânđộithậtrabénhỏmộtcáchbuồncuời.Bạnphảikiểmsoátnhữngnhậnthứccủamọingườivềbạnbằngcáchđóngtròvớinhữngvẻbềngoài,làmchohọrốitrívàlầmlạc.GiốngnhưJackson,tốtnhấtlàdunghòasựtáobạovớisựkhôngthểlườngtrướcvàsựdịbiệt,vàhànhđộngmộtcáchtáobạovàonhữngphútgiâyyếuđuốihoặcnguyhiểm.Điềuđósẽkhiếnmọingườiquênlãngnhữnglỗhổngtrongbộgiápcủabạnvà họ sẽ sợ rằng bạn còn có gì ghê gớm hơn nữa ngoài cái họ nhìn thấyđược.Khiđó,nếubạncóthểlàmchohànhvicủamìnhtrởnênkhóhiểu,bạnsẽcóvẻmạnhmẽhơn,vìnhữnghànhđộngvượtquákhảnăngthấuhiểusẽthuhútsựchúý,sựlongạivàmộtchútsợsệt.Theocáchđó,bạnsẽđẩymọingườikhỏithếthăngbằngvàđánhngãhọ.Hãygiữmộtkhoảngcách,họsẽkhôngthểnóiđượcbạnđanglừabịphọđếnmứcnào.Nhữngkẻhaycôngkíchsẽlùilại.Vẻbênngoàivànhậnthức–rằngbạnlàmộtkẻkhôngnêndâyvào–sẽtrởthànhhiệnthực.2.VuaEdwardIcủanướcAnhlàmộtnhàvuachiếnbinhhungtợnởthếkỷ13.Ôngquyết tâmchinhphụctoànbộnhữnghònđảocủanướcAnh.Đầu

tiênôngliêntụctấncôngkhiếnxứWelshphảiđầuhành;rồiônghướngtầmngắmtớiScotland,baovâynhữngthịtrấn,lâuđàivàsanbằngnhữngcộngđồngdámchốnglạiông.Thậmchí,ôngcònthôbạohơnvớinhữngngườiScotlandchốngtrả,baogồmSirWiliamWallacenổitiếng:ôngđánhbạihọvàđưahọrahànhhạvàxửtửtrướccôngchúng.Edwardbắtgiữgiađìnhvàthânhữucủanhữngngườichốngđối,giếtchếtnhững người đàn ông và giamnhững người phụ nữ trong chuồng.Chỉ cómộtlãnhchúaScotlandtránhnékhỏiEdward:RoberttheBruce,BátướcxứCarrick(1274-1329).BằngcáchnàođóôngđãtrốnthoáttớimộtpháođàixaxôiởmiềnbắcScotland.Brucevẫntiếptụctháchthức.Năm1306ôngtựlênngôivuaScotland,bấtkểphảinhưthếnào,ôngnguyềnsẽbáothùvàđánhđuổingườiAnhrakhỏiScotland.Nghe thấyđiềunày,EdwardcàngquyếttâmbắtkẻchốngđốicuốicùngtrongcuộcchiếnScotland,nhưngnăm1307ôngtachết,trướckhiýđồđượcthựchiện.Con trai củaông,Edward II, không thèmkhát chiến tranhnhưngười cha,Edward Iđãđể lạimộthònđảoan toàn.Vịvuamớikhôngphải lo âuvềScotland;Anhquốcgiàucóhơnnhiều,vàquânđộiôngtađượctrangbị,ănuống đầy đủ, lương cao và giàu kinh nghiệm. Thực tế, những cuộc chiếntranhgầnđấyđãbiếnhọthànhnhữngchiếnbinhđángsợnhấtởchâuÂu.BấtkỳlúcnàoEdwardIIcũngcóthểđiềuđộngmộtlựclượnglớntấncôngngườiScotlandvớivũkhívàgiáptrụthôsơ.ÔngtựtinrằngôngcóthểgiảiquyếtđượcRoberttheBruce.VàithángsaukhiEdwardIIlênngôi,BrucetấncôngvàthiêurụimộtsốlâuđàiScotlandbịngườiAnhchiếmgiữ.KhiEdwardđiềuquânchốnglạiông,Brucekhôngramặtchiếnđấumàcùngđoànquânbénhỏcủaôngchạyvàorừng.EdwardđiềuthêmnhiêuquântớiđểduytrìnhữngthànhtrìởScotlandvà truy lùngBruce,nhưng lúcbấygiờđộtnhiênnhữngbinh línhScotlandbắtđầuđộtkíchquânAnh.Cơđộngnhanh,nhữngtêncướpbiểntrênlưngngựanày tànphávùngquêmiềnbắcnướcAnh,hủyhoạihoamàuvàgiasúc.ChiếndịchcủaAnhởScotland trởnên tốnkém,vì thếnóbịhủybỏ,nhưngvàinămsauEdwardcốthêmlầnnữa.Lầnnày,mộtlựclượngAnhxâmnhậpsâuvàoScotland,nhưngmộtlầnnữa,đểđáplại,quânScotlandđộtkíchvàomiềnnamnướcAnh, tànphánhiềuhơnnhữngnôngtrạivàtàisản.VàởtạiScotland,quâncủaBruceđốtcháycảhoamàucủanôngdânhọ,khiếnquânxâmlượcAnhchẳngcòngìđểăn.Nhưlầntrước,quânAnhkiệtlựctrongviệctruylùngBrucemộtcáchvôích–quânScotlandkhôngchịuđươngđầu.Giammìnhtrongtrạivàobuổitối,línhAnhnghethấytiếngkènvàtùvàởbóngđêmbênngoài,khiếnhọkhôngsaongủđược.Đóikhát,mỏimệtvàbựcdọc,chẳngbaolâusau,họrútluivềmiềnbắcnướcAnh,chỉđểthấyđấtđaicủamìnhđãtrơtrụinhữnghoamàuvà gia súc. Tinh thần xuống thấp. Không ai muốn đánh nhau với quân

Scotlandnữa.Dầndần,từnglâuđàimộtrơivàotaycủaquânScotland.Cuốicùng,năm1314,quânScotlandđãtrựcdiệnđánhnhauvớiquânAnhtrongtrậnởBannockburn,vàđánhbạihọ.ĐólàmộttrậnthuanhụcnhãđốivớiEdwardII,ôngnguyềnsẽphụcthù.Năm1322,ôngquyếtđịnhmộtlầnnữakếtliễuBrucevớimộtchiếndịchlớnxứngđángvớichaông.Tổchứcvà tự chỉ huy đạo quân lớn nhất để chiến đấu với quânScotland nổi dậy,Edward tiến tới lâuđàiEdinburgh.Trong từngchặng,ông lại cửngườiđitìm thực phẩm ở vùng quê; họ quay lại vớimột con bò đực già khụ gầynhomvàmột cổ xe trống rỗng.Bệnh kiết lỵ đã quét ngang qua các đoànquânAnh.Edwardbuộcphảirútquân.KhivềtớimiềnbắcnướcAnh,ôngthấyrằngquânScotlandđãlạiphánhữngcánhđồngởđó,triệtđểhơnbaogiờhết.ChiếndịchlàmộtthảmhọatớimứcmộtcuộcnổidậyđãnổratrongchínhnhữnglãnhchúacủaEdward:ôngbỏchạynhưngbịbắtvàgiếtchếtvàonăm1327.

Một giai thoại khác giải thích iwao-no-mi có liên quan tới một chiếnbinhhoànhảo,ngườiđãđạttớiđẳngcấpcaonhấtcủakiếmthuậtchiếnđấu.Đãgiácngộýnghĩachânchínhcủakiếmthuậtchiếnđấu,đólàđặtnền tảngvàosự thăng tiếncủasứckhỏecủaconngườihơn là sựhủydiệthayhạsátkẻkhác,vịthầyvĩđạinàykhôngcònthíchthúgìvớiviệcchiếnđấunữa.Khảnăngcủaôngvềkiếmthuật là tuyệtđốikhông thểnghingờ.Mọingườiđềukínhtrọngvàesợông.Ôngđibộtrênđườngvớimộtcâygậynhưmộtcụgiàbuồnnảnthếnhưngđếnbấtcứđâu,mọingườiđềunhìnôngvớinỗisợhãivàlòngtônkính.Người tacẩnthậnkhônglàmôngnổigiận,cònôngcụthìvẫnthờơ.Điềunàygiốngnhưcómộttảngđálớnnằmtrênmộtđườngmòntrênnúi.Mọingườisợtảngđámàhọtinrằngcóthểlănxuốngvàobấtcứlúcnào,vàthếlàhọđimộtcách lặng lẽvàcẩn thậnbêndưới tảngđá.Nhưng tảngđá thật ra rấtvữngchắc,ngậpsâuvàomặtđất tớimứcnókhôngbaogiờcó thể lănxuốngnếuhọgâyrabấtkỳloạitiếngồnnàokhiđibêndướinó.Tảngđácứnằmđó,hoàntoànkhácbiệtvớimôitrườngxungquanhnó,cònmọingườithìsợhãivàkínhnể.Mộtconđường tới chiến thắng:Ngũ luân thưchúgiải,bảndịchvàphêbìnhcủaHidyOchiai,2001

Năm sau, con trai của ông, Edward III, đàm phán hòa bình với quânScotland,traotrảđộclậplạichoScotlandvàcôngnhậnRoberttheBrucelànhàvuachínhthức.DiễndịchNgườiAnhnghĩrằnghọcóthểtiếnquântớiScotlandmàchẳngthiệthạigìvàobấtcứlúcnàohọmuốn.QuânScotlandđượctrangbịmộtcáchnghèo

nànvàquyềnlãnhđạocủanóđãbịphântán:vớimộtnhượcđiểmnhưthế,điềugìcóthểngăncảnsựcaitrịcủangườiAnh?Cốngănchặnmộtđiềuhầunhưchắcchắnsẽxảyra,RoberttheBruceđãvậndụngmộtchiếnlượctânkỳ.KhiquânAnhtấncông,ôngkhôngtrựctiếpđươngđầuvớihọ;ôngsẽthuangay.Thayvì thểông tấncônghọmộtcáchgián tiếpnhưnggây tổnthất,thựchiệnchínhxácđiềumàquânAnhđãlàmđốivớiông:tànpháquêhươngông.ÔngtiếptụcănmiếngtrảmiếngchotớikhingườiAnhhiểurằngmỗi khi họ tấn công Scotland, họ sẽ bị gậy ông đập lưng ông: họ sẽmấtnhữngnôngtrangquýgiá,bịquấynhiễu,chiếnđấutrongnhữngđiềukiệnkhônlường.Dầndầnhọđánhmấtlòngkhaokhátchiếnđấuvàrồicuốicùngbỏcuộc.Điềucơbảncủachiếnlượcngănchặnnàylà:khimộtaiđótấncônghayđedọabạn,bạnhãy làmrõrằngysẽphảigánhchịuđòntrảmiếng.Cóthểymạnhhơn,cóthểycókhảnăngchiếnthắng,nhưngbạnsẽlàmchoyphảitrảgiáchomỗichiếnthắng.Thayvìđốimặt trựcdiệnvớiy,bạngâytổnthấtchomộtđiềugìđómàyđánhgiácao.Bạnlàmchoyhiểurarằngmỗilầnlàmphiềnbạn,ycóthểbịtổnthấtdùlàởtầmmứcnhỏnhất.Cáchduynhấtđểlàmchobạndừngtấncôngytheokiểugâycáutiếtcủabạnlàphảidừngtấn công bạn.Bạn giống nhưmột con ong đậu trên da y: phần đôngmọingườiđềuđểyênkhôngđộngđếnnó.3.Mộtbuổisángnăm1474,VuaLouisXI(1423-83)–“VuaNhện”đầytaitiếngcủanướcPháp,gọithếlàvìôngluônluôndệtnênnhữngâmmưaphứctạpvàthâmhiểmchốnglạicáckẻthùcủamình–đãtungmộtcuộctấncôngbằngmiệngdữdộichốngCôngtướcxứMilan.Nhữngtriềuthầncómặtvàocáingàytháng1đóđãlắngnghemộtcáchkinhngạckhinhàvuavốnbìnhthườngvẫncẩnthậnvàđiềmtĩnhhômnaylạinóilêthêvềnhữngngờvựccủaông:mặcdùchacủavịcôngtướctừnglàmộtngườibạnnhưngngườicontrailạikhôngđángtincậy;ôngtađanghoạtđộngchốnglạiPháp,phávỡhiệpướcgiữahaiquốcgia.Nhàvuanóitiếp:cólẽôngtasẽphảihànhđộng chống lại vị công tước đó.Đột nhiên, với sự thất đảm của các triềuthần, một người lặng lẽ bước ra khỏi căn phòng. Đó là Christopher daBollate đại sứ củaMilanởPháp.Trướcđó, vào lúc sáng sớm,Bollate đãđượcnhàvuađóntiếpâncầnnhưngsauđóđãluilạiphíasau;Louishẳnđãquênrằngôngtacómặtởđó.Lờichỉtríchcủanhàvuacóthểgâyramộtvụcựckỳrốirắmvềngoạigiao.

Một lầnnọ, cómộtnhómnămhoặc sáu tiểuđồngcùngđi tới kinhđôtrênmộtconthuyền.Đêmđó,conthuyềncủahọđâmphảimộtchiếctàuquânsự.Nămsáuthủythủtrêntàunhảyxuốngthuyềnvàlớntiếngyêucầucáctiểuđồngphảigiaonộpchiếcneothuyềncủahọ,theoluậthànghải.Nghethấythế,nhữngtiểuđồngchạytớihétlên:“Luậthànghảilà

cái dành cho những người như các ngươi! Các người có nghĩ rằngnhữngsamuraichúngtasẽđểchocácngươilấyđimộtthiếtbịkhỏiconthuyền đang chở những chiến binh?Chúng ta sẽ hạ sát và quăng cácngươixuốngbiểncho tớingườicuốicùng!”Nghe thế,những thủy thủvộivãbỏchạylênthuyềncủahọ.Vàonhữngthờiđiểmnhưthế,ngườitaphảihànhđộngnhưmột samurai.Đối vớinhữngchuyệnvặt vãnh, tốthơnnênhoàn thànhmọichuyệnmộtcáchđơngiảnbằngcáchhét lên.Bằngcáchlàmchomộtđiềugìđótrởnênquantrọnghơnnóthậtsựlànhưthếvàbỏlỡcơhội,mộtcôngviệcsẽkhôngđiđếnđiểmkếtthúcvàsẽkhôngcósựhoànthànhnàocả.Hagakure:Quyểnsáchvềsamurai,YamamotoTsunetomo,1659-1720

Xếchiềuhômđó,LouismờiBollate tớiphòngriêngcủaông,vàngồi trêngiườngmình,ôngbắtđầumộtcuộcđàmđạocóvẻngẫunhiên.Đẩyđưavàovấnđềchínhtrị,ôngdiễntảmìnhnhưlàmộtngườiủnghộchoCôngtướcxứMilan:ôngcóthểlàmbấtkỳđiềugì,ôngbảo,đểgiúpvịcôngtướcmởrộngquyềnlựccủaôngta.Rồiônghỏi:“Hãynóichotôibiết,Christopher,đãcóaibáocáovớiôngvềđiềumà tôiđãnói lúcsángnayởhộiđồng?”Hãynóivớitôisựthật–cóphảilàmộtviêncậnthầnnàođóđãnóichoôngbiết?”Bollatethúnhậnrằngthậtsựmìnhđãởtrongphòngtrongkhinhàvuađangchỉtríchvàđãchínhtaimìnhnghenhữnglờinóiđó.Ôngtacũngquảquyết rằng Công tước xứMilan làmột người bạn trung thành của ngườiPháp.Louisđáprằngôngcónhữngnghingờvềvịcôngtướcvàcólýdođểnổigiận–nhưngrồingaylậptứcôngchuyểnsangmộtđềtàivuivẻhơn,sauđóBollateravề.Ngàyhôm sau, nhà vua cửba ủy viên hội đồng tới thămBollate.Ông cóthoảimái trongnơicưngụkhông?Ôngcóvuisướngvớicáchđốiđãicủanhàvua?Họ có thể làmgì hơnnữađể cải thiện cuộc sống củaông trongvươngtriềuPháp?Họcũngmuốnbiếtôngtacótruyềnđạtlạinhữnglờicủanhàvuachovịcôngtướckhông.Nhàvua,họbảo,xemBollatelàmộtngườibạn,mộtkẻtâmgiao;ôngtachỉđơngiảnbàytỏnhữngcảmxúccủamình.Nókhônghàmýgìcả.Bollatenênquênđimọichuyện.Tất nhiên, không ai trong số họ – các ủy viên hội đồng, các triều thần,Bollate–biếtrằngnhàvuađãcốtìnhlàmđiềuđó.Louisđãchắcchắnrằngviênđạisứphảnphúcđó–ngườimàônghầunhưkhônghềxemlàbạn,chứđừngnóitớibạntâmgiao–sẽbáolạivớiviêncôngtướctừngchitiếtnhữnggìôngđãnói.Ôngbiếtrằngviêncôngtướcđórấtxảotrá,vàchínhxácđâylàcáchmàLouismuốnđểgửi tớichoông tamột lờicảnhbáo.Vàdườngnhưthôngđiệpđóđãtớinơi:trongsuốtnhiềunămđó,viêncôngtướclàmộtđồngminhngoanngoãn.Diễndịch

“Vua Nhện” là một người luôn mưu tính trước nhiều động thái. Trongtrườnghợpnày,ôngbiết rằngnếuôngnóimộtcáchnhãnhặnvàđầy tínhngoạigiaovớiviênđạisứvềnhữnglongạicủaôngđốivớivịcông tước,nhữnglờinóicủaôngsẽchẳngcóchútsứcnặngnào–chúngsẽcóvẻnhưlờithanvãn.Mặtkhácnếuôngtrútgiậnmộtcáchtrựctiếplênviênđạisứ,ôngsẽcóvẻnhưđánhmấtsựkiểmsoátbảnthân.Mộtcúđâmthẳngcũngdễđỡgạt:vịcôngtướcsẽbảođảmbằngmồm,vàsựxảotrásẽtiếpdiễn.Tuynhiên,bằngcáchchuyểngiaosựđedọacủamìnhmộtcáchgiántiếp,Louisđã đâm trúng đích.Việc khôngmuốn cho viên công tước biết ông đã nổigiậnkhiếnchocơngiậncủaông thựcsựđángngại:nócónghĩa rằngôngđangâmmưuđiềugìđóvàmuốnngănkhôngchovịcôngtướcnghingờvàbiếtđượccáccảmgiácthậtsựcủaông.Ôngchuyểngiaosựđedọamộtcáchlẳnglặngđểkhiếnvịcôngtướcphảicânnhắccácdựtínhcủamìnhvàchuốcphảimộtnỗiesợkhóchịu.Khinằmdướisựtấncông,chúngtacóxuhướngtrởnêncảmtínhtrongviệcbảokẻ tấn côngphải dừng lại, dọadẫm rằng chúng ta sẽ làm thếnày thếkhácnếuhọvẫntiếptục.Điềuđóđặtchúngtavàomộtvịthếyếuớt:chúngtabộclộcảnhữngnỗisợlẫnnhữngkếhoạchcủamình,vànhữnglờinóiítkhingăncảnđượckẻ tấncông.Hãygửiđếnhọmột thôngđiệp thôngquamộtbênthứbahayhélộnómộtcáchgiántiếpquahànhđộngsẽcóhiệuquảhơnnhiều.Theocáchđó,bạnbáohiệurằngbạnsẵnsànghànhđộngchốnglạihọ.Hãygiữmốiđedọa trongvòngbíẩn:nếuhọchỉ thoángnhìn thấynhữngđiềubạndựđịnhlàm,họsẽphải tưởngtượngraphầncònlại.Việclàmchohọxembạn làmộtkẻmưu lược tính toánsẽcómộthiệuquảbấtngờđốivớimongmuốngây tổnhạihay tấncôngbạncủahọ.Việc tìmrađiềumàbạncóthểthựchiệnkhôngđángđểhọphảiđánhliều.4.Vàođầu thậpniên1950, JohnBoyd (1927-97)phụcvụvới tư cáchphicôngchiếnđấutrongchiếntranhTriềuTiên.Đếngiữathậpniênđó,ônglàgiảng viên phi công đáng nể trọng nhất ở Căn cứ Không quân Nellis,Nevada.Ôngthựcsựbấtkhảchiếnbạitrongthựchànhkhôngchiến,giỏitớimứcôngđượcyêu cầuviết lại cẩmnangvề các chiến thuật củaphi côngchiếnđấu.Ôngđãpháttriểnmộtphongcáchgâymấttinhthầnvàkhiếphãi,thâmnhậpvàođầuóccủakẻthù,phávỡkhảnăngphảnứngcủahọ.Boydthôngminhvàdũngcảm.Nhưngkhôngcóthứnàotrongkĩnăngvànhữnggì được đào tạo của ông, không có thứ nào trong cuộc chạm trán chớpnhoángtrướccáichếtvớitưcáchmộtphicôngcủaông,đượcchuẩnbịđểôngđốiphóvớicuộcchiếntranhgiántiếp,đâmsaulưngvàkhôngđổmáu,đầythủđoạnchínhtrịcủaLầuNămGóc,nơiôngđượcbổnhiệmvàonăm1966đểgiúpthiếtkếnhữngphảnlựccơchiếnđấuhạngnhẹ.NhưThiếutáBoydnhanhchóngpháthiệnra,nhữngnhânviêncủaLầuNămGócquantâmđếnsựnghiệpcủahọhơnlàviệcbảovệquốcgia.Họquan

tâmđếnsựphát triển loạichiếnđấucơmới tốtnhất íthơnlàviệc làmhàilòngnhữngnhàthầu,thườngmuacácthiếtbịcôngnghệmớicủahọbấtkểchúng có phù hợp hay không.Với tư cáchmột phi công,Boyd đã tự rènluyệnđểxemmọi hoàn cảnhnhư làmột trậnđấuvề chiến lược, và trongtrườnghợpnàyôngquyếtđịnhchuyểnnhữngkỹnăngvàphongcáchthựchiệnchiếntranhcủamìnhsangtấncôngvàonhữngmớbùngnhùngcủaLầuNămGóc.Ôngsẽdọadẫm,làmmấttinhthầnvàvượtlêntrêncácđốithủcủamình.Boyd tin rằng loạiphản lựccơchiếnđấudạngkhíđộnghọcmàôngđangthiếtkếsẽtốthơnbấtkỳmáybaynàotrênthếgiới.Nhưngcácnhàthầughétthiếtkếcủaông,vìnókhôngđắttiền–nókhônglàmnổibậtcôngnghệmàhọđangcốraobán.Đồngthời,cácđồngnghiệpvớiBoydởLầuNămGóccũngcónhữngdựánriêngcủahọ.Cạnhtranhnhautrêncùngmộttúitiền,họlàmbấtcứđiềugìcóthểđểpháhoạihaythayđổithiếtkếcủaông.Boyd tiếnhànhphòng thủ:bềngoàiông làmravẻnhưmộtngườicâmbénhỏ.Ôngmặcnhữngbộđồxoàngxỉnh,hútmộtloạixìgàrẻtiền,giữmộtvẻhoangdại trongánhmắt.Ôngcóvẻnhưmộtphicôngchiếnđấuđầycảmtínhnàokhác, thăng tiếnquánhanhvàquá sớm.Nhưngở sauhậu trườngônglàmchủtừngchitiết.Ôngchắcchắnrằngmìnhbiếtnhiềuhơncácđốithủ:ôngcóthểtríchdẫnnhữngconsốthốngkê,nhữngđềtàinghiêncứuvànhững lý thuyết về cơ khí để hỗ trợ cho dự án củamình và phát hiện ranhữngthiếusótcủahọ.Nhữngnhàthầuchỉxuấthiệntrongnhữngcuộchọpvớinhữngvậttrưngbàyhàonhoángđượcchuyểntớibởicáckỹsưhàngđầucủahọ;họthườngđưaranhữngxácnhậnđểlàmlóamắtcácvịtướng.Boydlịchsự lắngnghe,dườngnhưcóấn tượng,và rồiđộtnhiên,chẳngcódấuhiệu nào báo trước, ông lên tiếng công kích, chỉ ramột cách cụ thể rằngnhữngsốliệuđólàkhôngchínhxác,vạchtrầnsựthổiphồngvàgiảdối.Họcàngphảnđối,Boydcàngtrởnêndữdộihơn,từngchútmộtxénhữngdựáncủahọrathànhmảnhvụn.Bịvạch trầnsơhởbởimộtngườimàhọđãđánhgiácựckỳ thấp, lầnnàysanglầnkhácnhữngnhàthầurờikhỏinhữngcuộchọpđó,nguyệnsẽphụcthù.Nhưnghọcóthểlàmgìđược?Ôngđãbácbỏmộtcáchđầythuyếtphụcnhữngsốliệucủahọvàbiếnnhữngxácnhậncủahọthànhmâykhói.Bịpháthiệnlàđãquảngcáođềcaotháiquáđểbánhàng,họđãđánhmấtmọiuytín.Họphảichấpnhậnsựbạitrậncủamình.Chẳngbaolâu,họhọcđượccáchtránhmặtBoyd:thayvìcốpháhoạiông,họhyvọngôngsẽtựmìnhthấtbại.Năm1974,Boydvànhómcủaôngđãhoànthànhbảnthiếtkếmộtphảnlựccơ,vàcóvẻnhưnóchắcchắnsẽđượcchuẩny.Nhưngtrướcđó,mộtphầnchiếnlượccủaBoydlàxâydựngmộtmạnglướiđồngminhởnhữngbộphậnkhácnhaucủaLầuNămGóc,vànhữngngườinàyđãbáovớiôngrằngcómộtnhómtướngbasaokhôngưabảnthiếtkếvàđangdựđịnhbácbỏnó.Họ

sẽ để choôngbáo cáo tóm tắt với nhữngquan chức khác nhau trong dâychuyềnmệnhlệnh,tấtcảnhữngngườiđósẽgậtđầu;vàrồisẽcómộtcuộchọpcuốicùngvớicácvịtướng.Họsẽđánhchìmdựánnhưđãdựtínhvớinhau.Tuynhiên,vìđãđiđượcmộtchặngxanhưthế,dựánsẽcóvẻnhưđãđượclắngnghemọicáchcôngbằng.Ngoàimạnglướiđồngminh,Boydluôncốgắngchắcănrằngôngcóítnhấtmộtngườiủnghộcóquyềnlực.Nhưthườnglệ,điềunàykhádễdàng:trongmộtmôitrườngchínhtrịnhưLầuNămGóc,luôncómộtsốtướnglĩnhhoặcquan chức quyền thế khác chán ghét hệ thống này và vui lòng trở thànhngười bảo trợ bímật củaBoyd.Lúc bấy giờBoyd nhờ tới đồngminh cóquyềnlựcnhấtcủaông,BíthưQuốcphòngJamesSchlesinger,vàđãđượcsựchuẩnydựáncủacánhânôngta.Rồitrongcuộchọpvớicáctướnglĩnh,Boydthôngbáo:“Thưaquývị,tôiđượcngàibíthưquốcphòngủyquyềnđểthôngbáovớiquývịrằngđâykhôngphải làmộtquyếtđịnhngắngọn.Sựngắngọnnàychỉnhằmmụcđíchthôngtinđơnthuần.”Bảndựán,ôngnói,đãđượcchuẩny.Ôngtiếptụcđưaralờigiớithiệu,kéonócàngdàicàngtốt–xoáydaovàolưnghọ.Ôngmuốnhọcảmthấybẽmặtvàphảicảnhgiáckhidâyvàoôngmộtlầnnữa.Vớitưcáchmộtphicôngchiếnđấu,Boydđãtựrènluyệnđểsuynghĩnhiềuđộngtháiđi trướccácđộngtháicủađốiphương, luônluônhướngtớimụctiêulàmchohọkinhngạcvớimộtđộngtháikinhkhủngnàođó.Ôngđãkếthợpchiếnlượcnàyvàonhữngtrậnchiếntrênbàngiấycủamình.Khimộtviên tướngban rachoôngmộtchỉ thịmà rõ ràng làđược thiếtkếđểpháhỏngnhữngkếhoạchcủaông,ôngthườngmỉmcười,gậtđầuvànói:“Thưangài,tôirấtsungsướnglàmtheochỉthịđó.Nhưngtôimuốnngàiviếtnóragiấy.” Những viên tướng thích ban bố mệnh lệnh bằng mồm hơn là đặtchúngtrênmặtgiấynhưlàmộtcáchthứcđểtựcheđậymìnhtrongtrườnghợpmọisựxấuđi.Bịpháthiệnramánhlới,viêntướngđóhoặcphảihủybỏmệnhlệnh,hoặctừchốiviệcviếtnóra–điềusẽlàmchoôngtabẽmặtnếuđượccôngkhaihóa.Dùbằngcáchnào,ôngtacũngđãsụpbẫy.SaunhiềunămlàmviệcvớiBoyd,cáctướnglĩnhvàthuộchạcủahọđãhọcđượccách tránhnéông–vànhữngđiếuxì gà tồi tệ, sự sỉ nhụcbằng lời,nhữngchiến thuậtxoáydaocủaông–như tránhbệnhdịchhạch.Đượcđểyên,ôngđãcóthểđẩycácbảnthiếtkếchomáybayF-15vàF-16đixuyênsuốtNgũgiácđàivớimộttiếntrìnhhầunhưbấtkhả,đểlạimộtdấuấnlâudàitrongkhôngquândoviệcsángtạonênhaitrongsốnhữngphảnlựccơchiếnđấunổitiếngvàhiệuquảnhất.DiễndịchBoydđãsớmnhậnrarằngdựáncủaôngkhôngđượcưachuộngởNgũgiácđàivàrằngôngsẽgặpphảisựchốngđốivàpháhoạitrêndọcđườngđi.Nếucốđấutranhvớitừngngười,từngnhàthầuvàtừngvịtướng,ôngsẽtựlàm

kiệtsứcmìnhvàtiêutansựnghiệp.Boydlàmộtchiếnlượcgiaởcấpđộcaonhất– tưduycủaôngsauđóđãcómộtảnhhưởngchủyếu tớicuộchànhquânCơnbãoSamạc–vàmộtchiếnlượcgiakhôngbaogiờđemsứcmạnhchọicùngsứcmạnh; thayvì thế,ông thămdònhượcđiểmcủakẻ thù.VàmộtcơquanbàngiấynhưLầuNămGócchắcchắnlàcónhữngnhượcđiểm,màBoydbiếtcáchđịnhvịchúng.Mọingườiởđómuốnhòađồngvàđượcưathích.Họlànhữngngười làmchínhtrị,cẩntrọngvớithanhdanhcủamình,vàcũngrấtbậnrộn,ítcóthờigianđểlãngphí.ChiếnlượccủaBoydrấtđơngiản:suốtnhiềunămôngtạonênmộttiếngtămlàngườikhóchịu,thậmchíxấutính.DâydưavớiBoydcũngcónghĩalàdâyvàomộttrậnđấucôngcộngtồitệcóthểphátanthanhdanh,lãngphíthờigiancủabạnvàkhiếnbạnphảichịutổnthấtvềmặtchínhtrị.Vềcơbản,Boydđãtựhóathânthànhmộtloạinhím.Khôngcóconvậtnàomuốntấncôngmộtsinhvậtcóthểgâynhiềutổnhạinhưthế,dùnónhỏbéđến thếnào;ngaycảnhữngconhổcũngđểchonóđượcyên thân.Vàđượcđểyên,Boydcóthêmsứcmạnh,tồntạiđủlâuđểhoànthànhdựánF-15vàF-16.Tiếng tăm, Boyd biết, là yếu tố cơ bản. Tiếng tăm của riêng bạn có thểkhôngnênđángsợ;nóichocùng, tấtcảchúngtaphảihòađồng,đóngcácvaitròchínhtrị,tỏradễthươngvàdễchịu.Thôngthườngđiềunàycóhiệuquả tốt, nhưng trong những thời điểm nguy hiểm và khó khăn, việc đượcxemlàrấtdễthươngsẽlàmhạibạn:nónóilênrằngbạncóthểbịđẩyvòngquanh,dễmấttinhthầnvàdễbịngăntrở.Nếubạnchưahềsẵnsàngchiếnđấuchống trả trướcđó,khôngmộtđiệubộđedọanàocủabạncó thể tạođượcuytín.Thấuhiểu:cómộtgiátrịlớnlaotrongviệcđểchomọingườibiếtrằngkhicầnthiết,bạnsẽbỏrơivẻdễthươngvàngaylậptứctrởnênkhóchịuvàxấunết.Mộtvàichứngminhrõràng,thôbạolàđãđủ.Mộtkhimọingườixembạnlàmộtchiếnbinh,họsẽtiếpcậnbạnvớichútítsợhãitronglòng.VànhưMachiavelliđãnói,bịngườikhácsợthìtốthơnlàđượcngườikhácyêu.

Tưliệu:Khicácđốithủkhôngsẵnlòngđánhnhauvớibạn,đólàvìhọnghĩrằngđiềuđótráivớinhữnglợiíchcủahọ,hayvìbạnđãdẫndắthọtớiviệcsuynghĩnhưthế.

TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

Hìnhảnh:Connhím.Trôngnócóvẻkhánguxuẩnvàchậmchạp,dễ trởthànhmồingon,nhưngkhinóbịđedọahay tấncông,nósẽxùgai thẳngđứng lên.Nếu chạm phải, lông gai sẽ dễ dàng xuyên qua da thịt bạn, vàcàngcốnhổchúngrasẽcànglàmchochúngcongđầulạivàlúnsâuhơn,gâynhiềutổnthươnghơn.Nhữngaiđãđánhnhauvớinhímbiếtrằngkhông

baogiờnên lặp lạikinhnghiệmđó.Ngaycảkhikhôngđánhnhauvớinó,phầnlớnmọingườibiếtnêntránhnóvàđểchonóđượcyên.

HOÁNVỊ

Mụcđíchcủanhữngchiếnlượcngănchặnlàlàmchomấtcanđảmtấncông,vàmộtvẻngoàihayhànhđộngđedọathôngthườngsẽcóhiệuquảnhưthế.Tuynhiên,trongmộtsốhoàncảnh,bạncóthểđạtđượcđiềuđómộtcáchantoànhơnbằngcáchlàmđiềungượclại:đóngvaicâmlặngvàkhiêmtốn.Tỏvẻkhôngmuốncôngkích,hayđãbịđánhbại,vàmọingườisẽđểchobạnyên.Mộtbềngoàivôhạicóthểmanglạithờigianchobạn:đólàcáchmàClaudiusđãtồntại trongthếgiớichínhtrịLaMãđầydối trá,bạolựctrênconđường trở thànhhoàngđếcủaông–ôngcóvẻnhưquávôhạikhôngđángđểquấyphá.Tuyvậy,chiếnlượcnàycầnsựkiênnhẫn,vàkhôngphảilànókhôngcónguycơ:bạnđãcố tìnhbiếnmình thànhmộtconcừunongiữabầysói.Nóichung,bạnphảigiữcácnỗlựcđedọacủamìnhtrongvòngkiểmsoát.Cẩnthậnđểkhôngtrởnênsaysưavớiquyềnlựcmàsựsợhãimangtới:sửdụngnónhưlàsựphòngthủvàonhữnglúcnguyhiểm,chứkhôngphảinhưsựtấncôngtheochọnlựacủabạn.Nóichocùng,việcdọadẫmmọingườiđưađếnnhữngkẻthù,vànếubạnkhôngthànhcôngtrongviệccủngcốtiếngtămdữdộicủamìnhbằngnhữngchiếnthắng,bạnsẽđánhmấtuytín.Nếucácđốithủcủabạnnổigiậnđếnmứcquyếtđịnhchơitrògậyôngđậplưngông,bạncũngcóthểleothangtừmộtvụtranhcãitớimộtcuộcchiếntranhănmiếngtrảmiếng.Hãysửdụngchiếnlượcnàymộtcáchthậntrọng.

11.ĐỔIKHÔNGGIANLẤYTHỜIGIAN

CHIẾNLƯỢCPHIGIAOCHIẾN

Rútlui trướcmộtkẻthùmạnhkhôngphải làdấuhiệucủasựyếuđuốimàcủasứcmạnh.Bởiviệccưỡnglạiniềmcámdỗđáptrảmộtkẻtấncôngsẽđemlạichobạnthờigianquýbáu–thờigianđểhồiphục,đểsuynghĩ,đểnắmđượctiềnđồ.Hãyđểchokẻthùtiếntới; thờigianquantrọnghơnlàkhônggian.Bằngcáchkhướctừkhôngchiếnđấu,bạnlàmhọtứcđiênlênvànuôidưỡng lòngngạomạncủahọ.Chẳngbao lâu,họsẽmởrộngquámứcbảnthânvàbắtđầuphạmsailầm.Thờigiansẽhélộrarằnghọlàkẻkhinhsuất,cònbạnlàkẻkhônngoan.Đôikhibạncóthểhoànthànhđượcnhiềunhấtbằngcáchkhônglàmgìcả.

Khiđốimặtvớimộtkẻthùvượttrội,vôhyvọngđểgiaochiến,mộtcuộcthoáiluicótrậttựlàcáchthứcđúngđắnduynhất,vìnósẽcứuquânđộithoátkhỏisựthấtbạivàtanrã.Việckhăngkhănggiaochiếnmộttrậnđấuvôhyvọngbấtkểhoàncảnhthếnàokhôngbaogiờlàmộtdấuhiệncủalòngdũngcảmhaysứcmạnh.KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthếkỷ8Tr.CN.

RÚTLUIĐỂTIẾNTỚI

Vàođầuthậpniên1930,MaoTrạchĐông(1893-1976)làmộtngôisaođangnổi lên trongĐảngCộng sảnTrungQuốc.Một cuộcnội chiếnnổ ra giữaCộngsảnĐảngvàQuốcdânĐảng;MaochỉhuynhữngchiếndịchchốnglạipheQuốcdân, sửdụngnhữngchiến thuậtdukíchđểđánhhọhết lầnnàysanglầnkhác,dùcóquânsốíthơnnhiều.ÔngcũngphụcvụvớitưcáchchủtịchcủachínhphủCộngsảnTrungQuốcmớihìnhthành,vànhữngbàixãluậnđầykhiêukhíchcủaôngvềchiếnlượcvàtriếthọcđượcđọcmộtcáchrộngrãi.ThếrồimộtcuộctranhchấpquyềnlựcbùngnổgiữanhữngngườiCộngsản:MộtnhómtrithứcđượcđàotạoởLiênXôgọichunglà28ngườiBônsêvich(28B)cốgiànhquyềnkiểmsoátđảng.HọkhinhthườngMao,xemsởthíchđốivớichiếntranhdukíchcủaônglàmộtdấuhiệucủasựnhútnhát,nhunhược,vàsựủnghộ tíchcựcđốivớicáchmạngnôngdâncủaông làmộtbướclùi.Thayvìthế,họủnghộchiếntranhđốimặt,trựctiếpchiếnđấuvớipheQuốcdânđểkiểmsoátcácthànhphốvàkhuvựcchủchốt,nhưngườiCộng sảnđã thựchiệnởNga.Dầndầnnhóm28Bcô lậpMaovà tướcđiquyềnlựccủaôngcảvềchínhtrịlẫnquânsự.Năm1934,họquảnthúcông

tạinhàởmộtnôngtrạithuộcHồNam.NhữngbạnhữuvàđồngđộicủaMaocảmthấyôngđãbịngãmộtcúchoángváng từđỉnhcaoquyền thế.Nhưngbấthạnhhơncảcúngãđó là sựchấpnhậnnómộtcáchhiểnnhiêncủaông:ôngkhôngkêugọinhữngngườiủnghộđấu tranhchống trả,ông thôixuấthiện trướccôngchúngvàhoàn toànbiếnmất.Cõlẽnhóm28Bđúng:Maolàmộttênhènnhát.Cùngnămđó,pheQuốcdânĐảng–dotướngTưởngGiớiThạchchỉhuy,mởmộtchiếndịchmớiđểtiêudiệtpheCộngsản.KếhoạchcủahọlàbaovâyHồngquân trongcáccứđịavàgiết cho tớingườicuốicùng.Lầnnàydườngnhưhọđãthànhcông.Nhóm28Bdũngcảmchốngtrả,chiếnđấuđểgiữlạimộtvàithànhphốvàkhuvựcdướisựkiểmsoátcủaCộngsản,nhưngpheQuốcdânđôngquânhơnhọ,đượcvũtrangtốtvàcónhữngcốvấnquânsựĐứcgiúpđỡ.PheQuốcdânchiếmhếtthànhphốnàytớithànhphốkhácvàdầndầnvâychặtpheCộngsản.HàngngànngườiđãđàongũkhỏiHồngquân.Cuốicùng,nhữngbinhsĩcònlạicủanó–khoảng100.000người–cốphávỡvòngvâycủapheQuốcdânvàtiếnvềhướngtâybắc.Maocùngchạytheohọ.Chỉđếnlúcnàyôngmớibắtđầulêntiếngchấtvấnvềchiếnlựccủanhóm28B.Họđangrútluitheomộtđườngthẳng,ôngnhậnxét,khiếnpheQuốcdândễtruyđuổihọhơn,vàhọdichuyểnquáchậm,mangtheoquánhiềutưliệu,nhữngtủhồsơvàcácthứđồđạckháctừnhữngvănphòngcũ.HọđanghànhđộngnhưthểtoànbộquânđộichỉđangchuyểntrạivàdựtínhtiếptụcchiếnđấuvớipheQuốcdântheophươngthứccũ,vìcácthànhphốvàvùngđất.Maolậpluậnrằngcuộchànhquânmớinàykhôngnênlàmộtcuộcthoáiluitạmthờitớivùngđấtantoàn,màlàmộtcáigìđólớnlaohơn.Toànbộquanđiểmcủađảngcầnphảixemxét lại thayvìsaochépnhữngngười Bônsêvich, họ nên sáng tạo ramột cuộc cáchmạng riêng biệt củangườiTrungQuốcdựavàolựclượngnôngdân,nhómdâncưđôngđảonhấtcủaTrungQuốc.Đểhoànthànhđiềunày,họcầncóthờigianvàthoátkhỏisựtấncông.Họnêntiếnvềhướngtâynam,tớimiềnxaxôinhấtcủaTrungQuốc,nơikẻthùkhôngthểtìmtới.CácsĩquanHồngquânbắtđầunghetheoMao:cácchiếnthuậtdukíchcủaôngđãthànhcôngtrướcđó,vàchiếnlượccủanhóm28Brõràngđãthấtbại.Họdầndần làm theonhữngý tưởngcủaông.Họdichuyểnmộtcáchnhẹnhàng,chỉhànhquânvàobanđêm,quanhquangoặtlạiđểthoátkhỏisựtruyđuổicủapheQuốcdânĐảng,họtriệutậpnhữngbuổimíttinhđểtuyểnmộnôngdânchiếnđấuvìlýtưởngcủahọ.Theocáchnàođó,Maođãtrởthànhngườichỉhuykhôngchính thứccủaquânđội.Mặcdùquânsố ítchỉbằngmộtphầntrăm,dướisựchỉđạocủaông,HồngquânđãthoátkhỏipheQuốcdânvàvàotháng10/1935,đitớinhữngmiềnxanhấtcủatỉnhSơnTây,nơicuốicùngnóđãantoàn.

Saukhivượtqua24consông,18dãynúivàchịunhiềutổnthất,quânđộiđãkếtthúccuộc“Trườngchinh”củanó.Nógiảmđimộtcáchnhanhchóng,lúcnày chỉ còn 6.000 quân, nhưng một loại hình mới của đảng đã được tôiluyện,loạihìnhmàMaođãmongmuốntừlâu:mộtnhómnhữngcánbộchícốt tận tụy, tin tưởngvào cuộc cáchmạngnôngdânvàđi theođường lốichiếntranhdukích.ỞSơnTây,khôngbịtấncông,đảngđãđượcthanhlọcnàyđãdầndầnhồiphục,rồibắtđầutruyềnbáchủtrươngcủanó.Cuốicùng,năm1949pheCộngsảnđãđánhbạipheQuốcdânvàtrụcxuấthọrakhỏilụcđịaTrungHoa.DiễndịchMaosinhravàlớnlênởmộtnôngtrại,vàđờisốngnôngdânTrungHoarấtkhắcnghiệt.Mộtngườinôngdânphảinhẫnnại,sốngdựavàonhữngmùavàthờitiếtthấtthường.Hàngngànnămtrướcđó,Đạogiáođãnảysinhtừcuộcsốngkhókhănnày.MộtkháiniệmcơbảncủaĐạogiáolàvôvi–ýtưởngvềhànhđộng thôngqua khônghànhđộng, về việc kiểm soátmột hoàn cảnhbằngcáchkhôngcốgắngkiểmsoátnó,củaviệccaitrịbằngcáchtừbỏcaitrị.Vôvibaohàmniềmtinrằngbằngcáchphảnứngvàchiếnđấuchốnglạicáchoàncảnh,bằngcách thườngxuyênđấu tranh trongcuộcsống, thật rabạnđãbước lùi lại, tạo thêmnhiều trở lực trênđườngvànhữngkhókhănchobảnthân.Đôikhitốtnhấtlànằmthấpxuống,khônglàmgìcảmàcứđểmặcchomùađôngtrôiqua.Trongnhữngthờiđiểmđóbạncóthểtậptrungbảnthânlạivàcủngcốđặctínhcủabạn.Lớn lênởmột nông trại,Maođã thẩm thấunhữngýniệmnàyvà thườngxuyênápdụngchúngvàochính trịvàchiến tranh.Trongnhững thờiđiểmnguyhiểm,khikẻthùmạnhhơn,ôngkhôngngạingùngrútlui,dùôngbiếtrằngnhiềungườisẽxemđiềunàynhưmộtdấuhiệucủasựnhunhược.Ôngbiếtthờigiansẽchỉranhữnglỗhổngtrongchiếnlượccủakẻthù,vàôngcóthểsửdụngthờigianđóđểphảnảnhlạibảnthânvàcóđượcmộttầmnhìntoàncảnh.ÔngbiếnthờikỳthoáiluiởHồNamkhôngphảilàmộtsựnhụcnhãmà biến thànhmột chiến lược tích cực. Tương tự, ông sử dụng cuộcTrườngchinhđểtruirènmộtđặctínhmớichoĐảngCộngsản,sángtạonênmột kiểu tín đồmới.Khimùa đông của ông đã qua đi, ông lại nổi lên –nhữngkẻthùkhôngchốngnổinhượcđiểmcủachínhhọ,cònôngtựcủngcốsứcmạnhcủamìnhthôngquamộtthờikỳthoáilui.

Nhữngcơhộikhôngngừngthayđổi.Nhữngngườitớiđósớmsẽđiquáxa,trongkhinhữngngườitớimuộnlạikhôngthểđuổikịp.Khimặttrờivàmặttrănglướtquanhữngchukỳcủachúng,thờigiankhôngcùngđivớimọingười.Dovậy, thánhnhânkhôngđánhgiácaochâubáunhưđánhgiácaothờigian.Thờigiankhómàtìmđượcvàdễdàngđánhmất.HoàiNamTử,TrungQuốc,thếkỷ2Tr.CN.

Chiếntranhcótínhngụytạo:bạncóthểnghĩrằngmìnhmạnhmẽvàđangcólợithếtrướckẻthù,nhữngthờigiansẽchỉrarằngthậtrabạnđangtiếnvàomốinguyhiểmlớn.Bạncóthểkhôngbaogiờthậtsựbiết,vìsựchìmđắmvàothựctạiđãtướcđitầmnhìnchânthậtcủachúngta.Việctốtnhấtbạncóthểlàmlàtựrũbỏnhữngkhuônmẫulườinhát,mangtínhquyướccủatưduy.Khôngphảilúcnàotiếntớicũnglàđiềutốt;khôngphảilúcnàothoáiluicũnglàyếukém.Thậtra,trongnhữngthờiđiểmkhókhănhaynguyhiểm, việc khước từ chiến đấu thường là chiến lược hay nhất: bằng cáchtránhgiaochiếnvớikẻthù,rốtcuộcbạnkhôngmấtgìđánggiácảvàcóthờigianđểquayvàonộibộ,xemxétlạicácýniệmcủamình,cáchlynhữngtínđồchânchínhvớinhữngkẻcơhội.Thờigiantrởthànhđồngminhcủabạn.Bằngcáchkhônglàmgìởbênngoài,bạncóđượcsứcmạnhbêntrong,màsauđósẽchuyểnthànhmộtquyềnnăngtolớn,khiđãđếnlúchànhđộng.

Khônggian,tôicóthểkhôiphụclại.Thờigian,khôngbaogiờ.



Vấnđềmàtấtcảchúngtaphảiđốimặt,trongchiếnlượccũngnhưtrongđờisống, làviệcmỗichúng ta làđộcnhấtvàcómộtcá tínhđộcnhất.Nhữnghoàncảnhcủachúngtacũngcótínhđộcnhất;khôngcóhoàncảnhnàothậtsựlặplạichínhnó.Nhưngthôngthườngchúngtahiếmkhinhậnthứcvềcáilàmchochúngtakhácbiệtnhau–nóicáchkhác,vềviệcchínhtathậtsựlàai.Cácýniệmcủachúngtađếntừsáchvở,thầycô,mọikiểuảnhhưởngvôhìnhkhác.Chúngtaphảnứnglạicácsựkiệnmộtcáchmáymóctheothóiquenthayvìcốthấuhiểusựkhácbiệtcủachúng.Trongquanhệxửtrívớimọingườicũngvậy,chúngtadễbịtácđộngbởinhịpđộvàtâmtrạngcủahọ.Tấtcảnhữngđiềunàytạonênmộtdạngsươngmù.Chúngtakhôngthểnhìnnhững sựkiện theo thực chất của chúng; chúng ta không tựbiết bảnthân.Côngviệccủabạnvới tưcáchmộtchiếnlượcgiarấtđơngiản:nhìnrasựkhácbiệtgiữabạnvàmọingườikhác,đểhiểuthấubảnthân,vịthếcủabạnvàkẻthùcùngnhiềucàngtốt,đểcótầmnhìnbaoquáthơnđốivớicácsựkiện,đểbiếtnhữngsựvậttheothựcchấtcủachúng.Trongsựnáoloạncủacuộcsốnghàngngày,đâylàđiềukhôngdễdàng–thựcsự,sứcmạnhđểthựchiệnnóchỉcóthểđếntừviệcbiếtkhinàovàbằngcáchnàođểthoáilui.Nếubạnluôntiếntới,luôntấncông,luônphảnứngvớimọingườimộtcáchcảmtính,bạnkhôngcó thờigianđểcómột tầmnhìnbaoquát.Cácchiến lược

củabạnsẽyếukémvàmáymóc,dựatrênnhữngđiềuđãxảyratrongquákhứvàđốivớimộtaiđókhác.Nhưmộtconkhỉ,bạnbắtchướcthayvìsángtạo.Thoáiluilàđiềuđôilúcbạnphảithựchiện,đểtìmthấybảnthânvàtáchmìnhrakhỏinhữngảnhhưởnglây lan.Và lúc tốtnhấtđể làmđiềunày làtrongnhữngthờiđiểmkhókhănvànguyhiểm.Nóimộtcáchbiểutượng,sựthoáiluicótínhtôngiáo,hayhuyềnthoại.NhờbỏtrốnvàosamạcmàMosesvàngườiDoTháicókhảnăngcủngcốđặctínhcủahọvàxuấthiệnlạinhưlàmộtlựclượngxãhộivàchínhtrị.ChúaJesus trải qua 40 ngày trong rừng, và cả Mohammed cũng bỏ trốn khỏiMeccavàothờiđiểmnguyhiểmlớnđểthoáiluitrongmộtthờikỳ.Ôngvàmộtnhómnhỏnhữngngườiủnghộthântínnhấtđãsửdụngthờikỳnàyđểthắtchặtmốiliênkếtcủamình,đểthấuhiểuhọlàaivàhọđạidiệnchođiềugì,đểchothờigianthựchiệntốthiệulựccủanó.RồinhómtínđồbénhỏnàytáixuấtđểthốngtrịMeccavàbánđảoẢrập,vàsauđó,khiMohammedmất,nóđãđánhbạingườiByzantinevàđếquốcBaTư,truyềnbáIslamgiáotrênnhữnglãnhthổmênhmông.Trênkhắpthếgiớimỗihuyềnthoạiđềucómộtanhhùngđãphảithoáilui,ngaycảchínhbảnthânHades[Diêmvương]trongtrườnghợpcủaOdysseus,đểtìmrabảnthânmình.NếuMosesởlạivàđánhnhauởAiCập,ngườiDoTháihẳnchỉcònlàmộtdòngcướcchútronglịchsử.NếuMohammedtấncôngkẻthùởMecca,hẳnôngđãbịnghiềnnátvàquênlãng.Khiđánhnhauvớimộtkẻmạnhhơn,bạnđánhmấtnhữngvậtsởhữuvàvịthếcủamình;bạnđánhmấtkhảnăngsuynghĩthôngsuốtđểtựcáchlyvàphânbiệtbảnthân.Bạntrởnênbịđầuđộcbởinhữngcảmxúcvàbạolựccủakẻtấncôngtheonhữngcáchthứcmàbạnkhôngthểhìnhdungđược.Tốthơnnênchạytrốnvàsửdụngthờigianmàcuộctrốnchạyđómangtớiđểquayvàobêntrong.Cứđểchokẻthùchiếmlấyđấtđaivàtiếntới;bạnsẽhồiphụcvàxoaychuyểntìnhthếkhiđếnlúc.Quyếtđịnhthoáiluikhôngchứngtỏsựyếuđuốimàlàsứcmạnh.Nólàđỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlược.Bảnchấtcủasựthoáiluilàkhướctừkhônggiaochiếnvớikẻthùvớibấtkỳgiánào,dùvềmặt tâmlýhayvậtchất.Bạncóthểlàmđiềunàyđểphòngngự, tựbảovệbảnthân,nhưngnócũngcóthểlàmộtchiếnlượctíchcực:bằngcáchkhônggiaochiếnvớinhữngkẻthùhunghãn,bạncóthểtrêutứcvàlàmchohọmấtthăngbằngmộtcáchhiệuquả.Trong Thế chiến I, Anh vàĐức tiến hànhmột cuộc chiến tranh bên lề ởĐôngPhi,nơimàmỗinướcđềucómộtthuộcđịa.Năm1915,chỉhuyquânAnh,TrungtướngJanSmuts,tiếnquânđểtấncôngmộtlựclượngĐứcnhỏhơnởvùngĐôngPhi thuộcĐức, doĐại táPaul vonLettow-Vorbeck chỉhuy. Smuts hy vọng sẽ chiến thắng nhanh chóng; ngay khi kết liễu xongquânĐức, quân của ông sẽ di chuyển tới những chiến trường quan trọnghơn.NhưngvonLettow-Vorbeckkhôngchịugiaochiếnvớiôngvàrútluivề

hướngnam.Smutstiếnquântruyđuổi.Lầnnàysanglầnkhác,SmutsnghĩrằngôngđãdồnđượcVorbeckvàochântường,chỉđểpháthiệnrarằngviênsĩquanĐứcđãđikhỏitrướcđómộtgiờ.Nhưbị hút theomộtmẩunamchâm,Smuts đuổi theoVorbeck, băngquanhữngsôngnúi,nhữngcánhrừng.CáctuyếntiếptếcủaSmutstrảidàihàngtrămdặm,binhlínhcủaônglúcnàydễbịxâmhạibởinhữnghànhđộngtấncôngquấyrốinhỏlẻcủaquânĐức,làmhủyhoạitinhthầnquânAnh.Salầytrongnhữngcánhrừnggiàđộchại,khithờigiantrôiqua,quânđộiĐứcbịtiêuhaonặngnềbởicáiđóivàbệnhtậtmàchưahềcómộttrậnđánhthậtsựnào.Trướckhicuộcchiếnkếtthúc,vonLettow-Vorbeckđãdẫndắtkẻthùvàomột cuộc đuổi bắtmèo vờn chuột kéo dài 4 năm, hoàn toàn trói taynhữnglựclượngAnhtinhnhuệvàchẳngđưalạichohọmộtlợiíchnào.Smutslàmộtviênchỉhuycốchấp,cẩnthậnvàhunghãn.Ôngthíchđánhbạikẻthùthôngquahànhbinhtrênchiếnđịa.VonLettow-Vorbeckđãlợidụngsởthíchnày:ôngtừchốigiaochiếnvớiSmutsởtrậnđịađốiđầunhưngởgầnmộtcáchkhiêukhích,chỉngayngoài tầmvới,né tránhkhỏikhảnănggiao chiến nhưng vẫn giữ cho quânAnh lao vào rừng rậm. Tức điên lên,Smutstiếptụctruyđuổi,VorbeckđãsửdụngnhữngvùngđấtmênhmôngvàthờitiếtkhắcnghiệtcủachâuPhiđểhủydiệtquânAnh.Đasốmọingườiphảnứngvớisựtấncôngbằngcáchcứdâydưavớinótheomộtlốinàođó.Điềunàygầnnhưkhôngthểnàokiềmchếđược.Bằngcáchhoàntoàntáchrờikhỏiđóvàrútlui,bạnchothấysứcmạnhvàsựkiềmchếlớnlao.Kẻthùmongđợisựphảnứngcủabạnmộtcáchtuyệtvọng:sựrútluikhiếnhọtứctốivàkhiêukhíchhọtiếptụctấncông.Vìthế,hãyrútlui,đánh đổi không gian lấy thời gian. Giữ bình tĩnh và cân bằng. Cứ để họchiếmlấyđấtđaimàhọmuốn;nhưquânĐức,dụdỗhọlaovàokhoảngchânkhôngcủasựvôhànhđộng.Họsẽbắtđầumởrộngquámứcbản thânvàphạmsailầm.Thờigianởvềphíabạn,vìbạnkhôngphíphạmchútthờigiannàovàonhữngtrậnchiếnvôích.Chiếntranhnổitiếnglàđầytínhbấtngờ,đầynhữngsựkiệnkhôngthểlườngtrướccóthểlàmtrìtrệvàpháhỏngngaycảmộtkếhoạchtốtnhất.CarlvonClausewitzgọiđólà“sựxungđộtchiếnlược”[friction].ChiếntranhlàmộtminhhọathườngxuyênchođịnhluậtMurphy:nếuđiềubấtkỳnàođócóthểsai,thìnósẽsai.Nhưngkhibạnrútlui,khibạnđổikhônggianlấythờigian,bạnđanglàmchođịnhluậtMurphytrởnênhữuhiệuchomình.ĐốivớivonLettow-Vorbeck cũng thế; ông biến Smuts thành nạn nhân của định luậtMurphy,đemlạichomìnhđủthờigianđểkhiếnchođiềuxấunhấttrôiqua.Trong cuộc Chiến tranh 7 năm (1756-63), Đại đế Frederick của Phổ đãđươngđầuvớicáclựclượngquânÁo,PhápvàNgaởmọiphía,tấtcảđềuquyếttâmxẻoôngrathànhtừngmảnh.Làmộtchiếnlượcgiathườngthíchtấncông,lầnnàyFredericklạithiênvềphòngngự,dùngnhữngthủthuậtcủa

mìnhđểkéodàithờigianvàthoátkhỏitấmlướimàkẻthùđangtungrađểbắtông.Nămnàysangnămkhác,ôngcốxoayxởthoátkhỏithảmhọa.Rồi,đột nhiên, nữSa hoàngElizabeth củaNga chết.Bà ta ghét cay ghét đắngFrederick,nhưngngườicháuvàlàkẻkếvịcủabà,SahoàngPeterIII,làmộtchàng trai bướng bỉnh không ưa bà cô của mình và rất hâm mộ Đại đếFrederick.Ông takhôngchỉ rút quânNga rakhỏi cuộc chiến,màcònkếtđồngminhvớiquânPhổ.Cuộcchiến tranh7nămkết thúc;phépmầumàFrederickcầnđãxuấthiện.Nếuôngđầuhàngvàothờiđiểmtồitệnhấthaycốđánhnhauđểtìmlốithoát,hẳnôngđãđánhmấtmọithứ.Thayvìthế,ôngluồnláchđểtạothờigianchođịnhluậtMurphypháthuyhiệulựccủanóđốivớikẻthù.Chiếntranhlàmộtcôngviệcmangtínhvậtchất,diễnraởmộtnơichốncụthể:cáctướnglĩnhdựavàonhữngtấmbảnđồvàhoạchđịnhcácchiếnlượcđượctìmraởnhữngvịtrícụthể.Nhưngthờigiancũngquantrọngkhôngkémkhônggiantrongtưduychiếnlược,vàviệcbiếtcáchsửdụngthờigiansẽbiếnbạn thànhmộtchiến lượcgiacaocấp,mangtớimộtchiềukíchbổsungchocáccuộctấncôngvàsựphòngngựcủabạn.Đểthựchiệnđiềunày,bạnphảingừngsuynghĩvềthờigiannhưlàmộtđiềutrừutượng:trongthựctế,bắtđầutừgiâyphútbạnchàođời,thờigianlàtấtcảnhữnggìbạncó.Nólàtàisảnchânchínhduynhấtcủabạn.Lúcnàomọingườicũngcóthểtướcđoạtmấtnhữngvậtbạnsởhữu,nhưng–trừphibịgiếtchết–ngaycảkẻtấncônghùngmạnhnhấtcũngkhôngthểcướpđithờigiancủabạntrừphibạnđểchohọlàmđiềuđó.Ngaycảkhibịgiamtrongtù,thờigiancũnglàcủachínhbạn,nếubạnsửdụngnóchocácmụcđíchcủachínhbạn.Lãngphíthờigianvàonhữngtrậnchiếnmàbạnkhôngchọncòntệhơnlàphạmsailầm,đólàsựnguxuẩnởmứcđộcaonhất.Thờigianđãmấtkhôngbaogiờcóthểtìmlạiđược.

Hìnhảnh:Cátsamạc.Trongsamạckhôngcógìđểănvàđểsửdụngchochiếntranh;chỉcátvàkhônggiantrốngrỗng.Thỉnhthoảnghãyrútluivàosamạc.Đểtưduyvànhìnthấyvớisựsángsuốt.Thờigianởđóchuyểnđộngchậmchạp,vàđólàcáibạncần.Khinằmdướisựtấncông,hãyluivàosamạc,dẫndụkẻthùcủabạnvàomộtnơimàhọsẽđánhmấtmọinhậnthứcvềthờigianvàkhônggianvàrơivàovòngkiểmsoátcủabạn.

Tưliệu:Duytrìkỷluậtvàsựbìnhthảntrongkhichờđợisựhỗnloạnxuấthiệngiữaquânthùlànghệthuậtlàmchủbảnthân.

TônTử(Thếkỷ4Tr.CN.)

HOÁNVỊ

Khikẻthùtấncôngbạnvớilựclượngápđảo,thayvìrútlui,đôikhibạncóthểquyếtđịnhgiaochiến trực tiếpvớihọ.Bạnđangkêugọi sự tửvìđạo,thậmchí có lẽđanghyvọngnó,nhưngngaycả sự tửvìđạocũng làmộtchiếnlược,vàlàmộtsựthậtcổxưa:sựtửvìđạobiếnbạnthànhmộtbiểutượng,mộtđiểmquytụchotươnglai.Chiếnlượcnàysẽthànhcôngnếubạnđủtầmquantrọng–nếusựthấtbạicủabạncómộtýnghĩatượngtrưng–nhưngnhữnghoàncảnhphảilàmnốibậtchínhnghĩacủamụctiêucủabạnvàsựxấuxacủamụctiêucủakẻthù.Sựhysinhcủabạnphảilàđộcnhấtvônhị: việc có quá nhiều người tử vì đạo, trải trên thời gian quá dài, sẽ pháhỏnghiệuquả.Trongnhữngtrườnghợpcựckìyếuớt,khiđốiđầuvớimộtkẻthùtolớnmộtcáchkhôngthểngờ,sựtửvìđạocóthểđượcsửdụngđểchỉrarằngtinhthầnchiếnđấucủaphíabạnkhôngthểbịdậptắt,mộtcáchthứchữuhiệuđểnângcaotinhthần.Nhưng,nóichung,sựtửvìđạolàmộtvũkhínguyhiểmvàcóthểcóhiệuquảngược,vìbạncóthểkhôngcònởđóđểnhìnthấynó[diễntiếnrasao],vàcáchiệuquảcủanóquámạnhđểcóthểkiểmsoátđược.Nócũngđòihỏiphảiquanhiềuthếkỷđểcótácdụng.Ngaycảkhinócóthểtỏrathànhcôngvềmặtbiểutượng,mộtchiếnlượcgiagiỏinêntránhnó.Thoáiluiluônlàchiếnlượctốtnhất.Tựthânsựthoáiluikhôngbaogiờlàmộtmụcđích;ởmộtđiểmnàođóbạnphải quay lại và chiến đấu.Nếu bạn không làm điều đó, sự thoái lui nênđượcgọimộtcáchchínhxáchơnlàsựđầuhàng:kẻthùchiếnthắng.Chiếnđấu rốt cuộc làđiềukhông thểnào tránhkhỏi.Thoái lui chỉ có thể là tạmthời.

PHẦNIV.CHIẾNTRANHCÔNGKÍCH

Nhữngnguyhiểmlớnnhất trongchiến tranh,và trongđờisống,đến từsựbấtngờ:mọingườikhôngphảnứngtheocáchmàbạnnghĩ,cácsựkiệnlàmrối tung những kế hoạch của bạn và tạo nên sự lúng túng, các hoàn cảnhđanglấnáp.Trongchiếnlược,sựkhôngnhấtquángiữađiềumàbạnmuốnxảyravàđiềuthậtsựxảyrađượcgọilà“sựxungđộtchiếnlược”[friction].Ýniệmnằmsauviệcthựchiệnchiếntranhcôngkíchtheoquyướcrấtđơngiản:bằngcách tấncôngphíabênkia trước,đánhvàonhữngđiểmdễ tổnthươngcủanó,nắmlấythếchủđộngvàkhôngbaogiờđểnóvuộtkhỏitay,vậy làbạnđãsáng tạonênhoàncảnhcủachínhbạn.Trướckhicómộtsựxungđộtchiếnlượcnàobòvàovàpháhoạingấmngầmnhữngkếhoạchcủabạn,bạnđãchuyểnsangcôngkích,vànhữngđònliên tiếpcủabạnsẽ trútkhánhiềusựxungđộtchiếnlượclênkẻthùđếnmứcnóbịsụpđổ.Đâylàhìnhthứcchiếntranhđượcthựchànhbởiđasốnhữngngườichỉhuytronglịchsử,vàsựbíẩnnằmtrongthànhcôngcủahọlàmộttổnghợphoànhảogiữatríthôngminhchiếnlượcvàsựtáobạo.Thànhtốchiếnlượcđếntừsựhoạchđịnh:đặtramộtmụctiêutổngthể,tìmnhữngconđườngđểđitớiđó,vàsuynghĩvềtoànbộkếhoạchthôngquatừngchitiếtlớn.Điềunàycónghĩalàsuynghĩtrongquimômộtchiếndịchchứkhôngphảiđốivớinhữngtrận chiến đơn lẻ.Nó cũng có nghĩa là sự hiểu biết những điểmmạnh vàđiểmyếucủađốiphương,đểbạncóthểxácđịnhnhữngcúđánhvàocácchỗdễtổnthươngcủanó.Cànghoạchđịnhmộtcáchchitiết,bạncàngcảmthấytự tinkhi tiếnvào trậnchiến,vàcàngdễ theođúnghướngkhicácvấnđềkhôngthể tránhkhỏinảysinh.Tuynhiên, trongbản thânsự tấncông,bạnphải ra đòn vớimột tinh thần và sự táo bạo cao đếnmức hất ngã kẻ thù,khôngđểchohọcómộtxunglượngcưỡngkhángnàođốivớisựcôngkíchcủabạn.Mườimộtchươngsausẽdẫndắtbạnđivàohìnhthứcthựchiệnchiếntranhtốicaonày.Chúngsẽgiúpbạnđặtnhữngmongmuốnvàmụctiêucủabạnvàomột bộ khung rộng lớn hơn được biết đến như là “tổng chiến lược”.Chúngsẽchỉchobạnbiếtcáchnhìnvàokẻthùvàpháthiệnranhữngbímậtcủahọ.Chúngsẽmôtảmộtkếhoạchcócơsởchặtchẽmangtớichobạnnhữngchọnlựatấncônglinhhoạtrasaovànhữngkỹthuậthànhbinhcụthể(hànhbinhthọcsườn,baovây)vàcácdạngthứctấncông(đánhvàonhữngtrọng tâm,đẩykẻ thùvàonhữngvị tríyếuđiểmlớn)cóhiệuquảxuấtsắctrong chiến tranh có thể được áp dụng như thế nào trong đời sống. Cuốicùng,chúngsẽchỉchobạncáchthứckếtthúcchiếndịchcủabạn.Khôngcómộtkếtthúchùnghồnđápứngchonhữngmụctiêutổngthểcủabạn,tấtcảmọiđiềubạnđãlàmđềulàvôgiátrị.

12.THUATRONGNHỮNGTRẬNĐÁNHNHƯNGTHẮNGCUỘCCHIẾNTRANH

TỔNGCHIẾNLƯỢC

Những trận chiến hàng ngày với những người quanh bạn khiến bạn đánhmấttầmnhìnvềđiềuđángkểduynhất:chiếnthắngvàophútcuối,sựthànhtựu của nhữngmục tiêu lớn lao hơn của quyền năng lâu dài. Tổng chiếnlược [grand strategy] là nghệ thuật nhìn ra bên ngoài trận chiến và tínhtoántrước.Nóđòihỏibạntậptrungvàomụctiêutốihậucủabạnvàmưutínhđểđạtđượcnó.Trongtổngchiếnlược,bạncânnhắcnhữngphânnhánhchínhtrịvàcáchậuquảlâudàicủađiềubạnthựchiện.Thayvìphảnứngmộtcáchcảmtínhvớimọingười,bạnhãykiểmsoátvàlàmchonhữnghànhđộngcủabạncóchiềukíchlớnrộnghơn,tinhvivàhữuhiệuhơn.Cứđểchohọ rơi vào những khúc mắc quanh co của trận chiến, nhấm nháp nhữngchiếnthắngbénhỏcủahọ.Tổngchiếnlượcsẽđưabạntớiphầnthưởngcuốicùng:tiếngcườichungcuộc.

Sựsẵnsànglàmọithứ.Giảiphápgắnkếtchặtchẽvớisựcảnhgiác.Nếumộtcánhâncẩnthậnvàluôncảnhgiác,ysẽkhôngtrởnênkíchđộnghayhoảnghốt.Nếu lúcnào y cũng thận trọng, ngay cả trước khimốinguy xuất hiện, y đãđược vũ trang khi nguy cơ tới gần và không cầnphảisợhãi.Ngườiquântửluôncảnhgiácvớicáichưamắtthấyvàthậntrọngvớicáichưatainghe;vìthế,yngụcưởgiữalòngnhữngkhókhănnhưthểchúngkhôngtồntại…Nếulýtríchiếnthắng,nhữngđammêsẽtựđộngrútlui.KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthếkỷ8Tr.CN.

CHIẾNDỊCHLỚN

Lớn lên trong hoàng cungMacedonia,Alexander (356-322Tr.CN.) đượcxemlàmột thanhniênkhá lạ lùng.Ông thíchnhững trò tiêukhiển trai trẻthông thường,nhưngựavàchiến tranh; từngchiếnđấubêncạnhchaông,VuaPhilipII,trongnhiềutrậnđánh,ôngđãchứngtỏđượcsựdũngcảmcủamình.Nhưngôngcũngyêuthíchtriếthọcvàvănhọc.ThầycủaônglàtriếtgiavĩđạiAristotle,vàchịuảnhhưởngcủaôngấy,ôngthíchtranhluậnvềchính trị và khoa học, nhìn nhận thế giới một cách rất mực thản nhiên.Olympias,mẹcủaông,làmộtphụnữbíẩn,tinvàonhữngđiềuhuyềnhoặc.BàđãcónhữngviễntượngvàongàysinhraAlexanderrằngmộtngàynàođóôngsẽthốngtrịtoànthếgiớiđượcbiếtđến.Bàkểchoôngnghevềchúng

vànhữngcâuchuyệnvềAchilles,ngườimàgiađìnhcủabàxemlàmộtbậcgiatiên.Alexanderyêuquímẹcủaông(trongkhiđóghétchamình)vàxemnhữngtiênđoáncủabàlàđiềunghiêmtúc.Ngaytừrấtsớm,ôngđãtựxemmìnhlàmộtconngườinàođócaohơncảmộtvịhoàngtử.AlexanderđượcđưalênlàmngườikếvịvuaPhilip,vàđấtnướcmàôngsắpthừakếđãlớnmạnhmộtcáchđángkểtrongthờikỳvuachacủaôngtrịvì.Trong suốtnhiềunăm,vuaPhilipđãxâydựngquânđộiMacedonia thànhmộtlựclượngđứngđầutrongtoàncõiHyLạp.ÔngtađãđánhbạiThebesvàAthensvàđãthốngnhấttấtcảnhữngthànhbangcủaHyLạp(ngoạitrừSparta)vàomộtliênminhHyLạpdướiquyềnlãnhđạocủamình.Ôngtalàmộtnhàcaitrịmánhkhóe,đángsợ.Thếrồi,năm336Tr.CN.,mộtquýtộcbất bình đã ám sát ông ta.Đột nhiên thấyMacedonia có thể dễ xâm hại,Athens tuyênbố lykhaikhỏi liênminh.Nhữngthànhbangkháccũnglàmtheo.Lúcbấygiờ,cácbộtộcởphíabắcđedọasẽxâmlượcMacedonia.HầunhưchỉtrongmộtđêmđếquốcbénhỏcủaPhilipđãtanrã.KhiAlexanderlênngôi,ôngmớihaimươituổi,vànhiềungườicholàôngchưa sẵn sàng.Đó làmột thờiđiểm tồi tệđểhọchỏi côngviệc trịvì; cáctướnglĩnhvànhữnglãnhtụchínhtrịởMacedoniamuốnchechởôngdướiđôi cánhcủahọ.Họkhuyênôngđi chầmchậmđể củngcốvị trí củaôngtrongquânđộilẫnởMacedoniavàrồisẽdầndầncảicáchliênminhthôngquasứcmạnhvàmưumẹo.ĐólàđiềumàPhilipđãlàm.NhưngAlexanderkhôngnghetheo;ôngcómộtkếhoạchkhác,haycóvẻlànhưvậy.Khôngđểchonhữngkẻ thùbên trongvàbênngoàiMacedoniacó thờigian tổ chứcchống lại ông, ôngdẫnquânđội nam tiếnvà tái chinhphụcThebes trongmột loạt hành binh nhẹ nhàng.Kế đến, ông tiến quân tớiAthens. Sợ ôngtrừng phạt, họ cầu xin tha thứ và xin tái nhập liênminh.Alexander chấpnhậnthỉnhcầucủahọ.Vịhoàngtửtrẻlậpdịđãchứngtỏbảnthânlàmộtvịvuatáobạovàkhôngthểnàolườngtrước–tấncôngmộtcáchtáobạo,thếnhưnglạitỏrathươnghạiAthensmột cách bất ngờ.Khómà hiểu được ông, nhưng những cuộchànhbinhđầu tiêncủaôngvới tưcáchnhàvuađãkhiếnchonhiềungườingưỡngmộ.Tuynhiên,độngtháitiếptheocủaôngcònlạlùngvàtáobạohơn:thayvìhoạtđộngđểcủngcốnhữngthànhquảvàliênminhmongmanhcủamình,ôngdựtínhtiếnhànhmộtcuộcthánhchiếnchốngđếquốcBaTư,kẻthùlớnnhấtcủaHyLạp.Khoảng150nămtrướcđó,quânBaTưđãcốxâmlăngHyLạp.Họgầnnhưthànhcông,vàviệccốgắngthêmlầnnữađểchinhphụchẳnHyLạpvẫncòn làgiấcmơcủahọ.Vớisựđedọa thườngtrựccủaBaTư,ngườiHyLạpkhôngbaogiờđượcsốngyênthân,vàngànhthươngmạihànghảicủahọbịhảiquânBaTưcâuthúc.

CONCÁOVÀVUAKHỈ

Khỉđượchộiđồngcácloàithúbầulênlàmvua.Cáoganhtỵ.Mộthôm,khinhìnthấymộtmẩuthứcăntrongmộtchiếcbẫy,cáodẫnkhỉtới,bảorằngnóđãtìmramộtbáuvật.Vàsởhữubáuvậtphảilàđặcquyềncủahoànggia.Rồicáoxúigiụckhỉđếnlấy.Khỉtớigầnrồilấymẫuthịtmàkhônghềcẩnthậnvàbịmắcvàobẫy.Khỉbuộctộicáođãdụdỗkhiếnnómắcbẫy,cáođáp:“Nàykhỉ,màymuốncaitrịtấtcảmuônloài,nhưnghãynhìnxemmàyngungốcnhư thếnào!”Nhữngngười tựnémmìnhvàomộtcôngviệckhókhănmàkhôngsuynghĩcẩn thậncũngvậy,họkhôngchỉthấtbạimàcòntrởthànhmộttròcười.NgụngônAesop,thếkỷ6Tr.CN.

Năm334Tr.CN.,Alexanderchỉhuymộtđạoquânthốngnhấtgồm35.000binhlínhHyLạpbăngquaeobiểnDardanelletiếnvàovùngTiểuÁ,phầncực tây của đế quốc Ba Tư. Trong trận giao chiến đầu tiên với kẻ thù ởGranicus, quânHy Lạp đã đánh tan tác quân Ba Tư. Các tướng lĩnh củaAlexanderchỉcóthểngưỡngmộsựtáobạocủaông:cóvẻnhưôngđãsẵnsàngchinhphụcBaTư,hoàn thành lời tiên tricủamẹôngkhi trước.Ôngthànhcôngnhờtốcđộvànắmlấythếchủđộng.Lúcnày,cáctướnglĩnhvàbinhsĩmongôngsẽtiếnthẳngvàoBaTưđểkếtliễuquânthùvốnđangcóvẻyếuớtmộtcáchđángngạcnhiên.MộtlầnnữaAlexanderlàmtiêutannhữngkỳvọngnày,độtngộtquyếtđịnhthựchiệnđiềumàôngchưabaogiờlàmtrướcđó:dànhthờigiancủngcố.Điều này có vẻ khôn ngoan khi ông mới lên cầm quyền, nhưng lúc nàydườngnhưviệcđóđemđến choquânBaTư cáimàhọ cần: thời gianđểphụchồivàcủngcố.ThếlàAlexanderdẫnquânkhôngphảivềhướngtâymàlàhướngnam,xuốngmiềnduyênhảiTiếuÁ,giảiphóngnhữngthịtrấnđịaphươngkhỏi sựcai trị củaBaTư.Kế tiếp,ônghànhquân theođườngzíchzắcvềhướngtâyrồilạiquayvềnam,băngquaPhoeniciavàtiếnvàoAiCập,nhanhchóngđánhbạinhữnglựclượngđồntrúyếuớtởđó.NgườiAiCậpghétnhữngnhàcầmquyềnBaTưvàchàođónAlexandernhưlàkẻgiảiphóngchohọ.LúcnàyAlexandercóthểsửdụngnhữngkhongũcốcmênhmôngcủaAiCậpđểnuôiquânHyLạpvàgiúpchonềnkinhtếHyLạpvữngchắc,trongkhitướckhỏiBaTưnhữngnguồntàinguyênquýgiá.KhiquânHyLạptiếnxakhỏiquêhươnghơn,hảiquânBaTư–cóthểđổbộmộtlựclượngởbấtkỳnơinàotrongvùngĐịaTrungHảiđểtấncônghọtừphía sau hoặc hai bên sườn – là một mối đe dọa đáng ngại. Trước khiAlexandersắpxếpcuộcviễnchinh,nhiềungườiđãkhuyênôngxâydựnghảiquânHyLạpvàchiếnđấuvớiquânBaTưtrênbiểncũngnhưtrênđấtliền.Alexanderđã làmngơ.Thayvì thế,ôngbăngquaTiểuÁvà tiếndọc theomiềnduyênhảicủaPhoenicia,chiếmđóngnhữnghảicảngchủchốtcủaBaTư,khiếnhảiquâncủahọtrởnênvôdụng.

Nhưvậy,nhữngchiến thắngnhỏnày cómộtmụcđích chiến lược lớn laohơn.Nhưngngaycảnhưvậy,chúngchưacónghĩa làHyLạpcó thểđánhbạiBaTưtrongchiếntrận–vàdườngnhưAlexanderlàmchochiếnthắngnàytrởnênkhókhănhơn.Darius,vuaBaTư,đangtậptrungcáclựclượngcủaôngtaởđôngngạnsôngTigris;ôngcóquânsốđông,chọnđượcnhữngvịtrítốtvàcóthểchờđợimộtcáchthoảimáichođếnkhiAlexandervượtsông.ChẳnglẽAlexanderđãđánhmấtsởthíchchiếnđấucủamình?ChẳnglẽvănhóaBaTưvàAiCậpđãlàmchoôngtamềmyếu?Cóvẻlànhưthế:ôngbắtđầumặctrangphụcvàlàmtheocáctậpquáncủaBaTư.ThậmchíngườitacòntrôngthấyôngthờphụngnhữngthầnlinhcủangườiBaTư.KhiquânBaTưrútluivềbờđôngsôngTigris,nhữngkhuvựcrộnglớncủađếquốcBaTưđã lọtvào taycủaHyLạp.LúcnàyAlexanderdànhnhiềuthờigiankhôngphảichochiếntranhmàchochínhtrị,cốtìmxemcáchnàotốt nhất để cai trị những khu vực này. Ông quyết định xây dựng trên hệthốngcủangườiBaTưđãcósẵn,giữnguyênnhữngchứcvụtrongbộmáycầmquyền,thucốngnạpgiốngnhưDariusđãlàm.Ôngchỉthayđổinhữngphương diện khắc nghiệt vốn không được người dânưa thích từ nhà cầmquyềnBaTư.Tinđồnvềsựquảngđạivàcaothượngcủaôngnhanhchónglanrộngtớinhữngđối tượngmới.Thị trấnnối tiếpthị trấnđầuhàngquânHyLạpmà không hề chống cự, họ còn vuimừng được trở thànhmột bộphậncủađếquốcđangpháttriểncủaAlexander,rộnglớnhơnHyLạpvàBaTư.Ônglàmộtnhântốhợpnhất,vịthầnlinhgiámhộnhântừ.Cuốicùng,năm331Tr.CN.,Alexander tiếnquân tấncông lực lượngchủyếucủaBaTưởArbela.Điềumàcáctướnglĩnhcủaôngkhônghiểulà,bịtướcđidụngíchcủahảiquân,vùngđấttrùphúởAiCập,nguồncungcấpvàcốngvậtcủahầuhếtcácthuộcđịacủanó,đếquốcBaTưđãsụpđổngaytừkhiđó.ChiếnthắngcủaAlexanderởArbelachỉđơngiảnxácnhậnvềmặtquânsựđiềumàôngđãđạtđượcnhiềuthángtrước:giờđâyônglàngườicaitrịcủađếquốcBaTưmộtthờihùngmạnh.Hoànthànhlờitiêntricủabàmẹ,ôngđãkiểmsoátđượchầuhếtthếgiớiđượcbiếtđến.DiễndịchNhữngthủ thuậtcủaAlexanderĐạiđếđã làmchoban thammưucủaôngbốirối:chúngdườngnhưkhôngcómột lôgích,mộtsựnhấtquánnàocả.Chỉsauđó,khinhìnlại,ngườiHyLạpmớithậtsựnhậnrathànhtựutuyệtvờicủaông.LýdomàhọkhônghiểuônglàvìAlexanderđãphátminhramộtcáchtưduyvàhànhđộngrấttânkỳ:nghệthuậtcủatổngchiếnlược.Trongtổngchiếnlược,bạnnhìnrabênngoàithờiđiểmhiệntại,vượtkhỏinhữngtrậnchiếnvànhữngquanngạingaytrướcmắt.Thayvìthế,bạntậptrungvàođiềumàbạnmuốnthànhtựuởcuốiconđường.Kiểmsoátđượcsựcámdỗđểđốiphóvớinhữngsựkiệnkhichúngxảyra,bạnxácđịnhtừnghànhđộngtheocácmụctiêutốihậucủabạn.Bạnsuynghĩkhôngphảitrong

phạmvinhữngtrậnđánhđơnlẻmàlàtoànchiếndịch.Alexander có được phong cách chiến lược tân kỳ là nhờ ở mẹ ông vàAristotle.Mẹôngđãchoôngmộtphầnnhậnthứcvềđịnhmệnhvàmộtmụctiêu: thống trị toàn thế giới đã biết. Từ tuổi lên ba, ông có thể trông thấybằng conmắt tinh thần vai tròmà ông giữ khi ông lên bamươi tuổi. TừAristotleônghọcđượcquyềnnăngkiểmsoátcáccảmxúccủamình,nhìnsựvậtmột cách bình thản, suy nghĩ đón đầu trước về hậu quả của các hànhđộng.LầntheodấuvếtnhữngđộngtháingoắtngoéotrongcáccuộchànhbinhcủaAlexander, bạn sẽ thấy tính nhất quán trong tổng chiến lược của chúng.NhữnghànhđộngnhanhchóngchốnglạiđầutiênlàquânThebes,rồiBaTưcủaông,đãtácđộngđếntâmlýcủabinhlínhvànhữngngườichỉtríchông.Khôngcógìgiúpmộtđộiquânbìnhổnlạitốthơnlàchiếntrận;cuộcthậptựchinhđộtngộtcủaôngchốnglạikẻthùđángghétBaTưlàconđườnghoànhảonhấtđểthốngnhấtngườiHyLạp.Tuyvậy,khiđãđếnBaTư,tốcđộlàmột chiến thuật sai lầm.NếuAlexander tiến tới, ông có thểnhận ramìnhkiểmsoátquánhiềuđấtđaitrongthờigianquánhanh;việcđiềuhànhnócóthểlàmcạnkiệtnhữngnguồnlựccủaông,vàtrongkhiđuổitheomộtquyềnlựcrỗngkhông,nhữngkẻthùcóthểnổi lênởmọinơi.Tốthơnlàtiếntớimột cáchchậm rãi, xâydựng trêncáiđã có sẵn,đểchiếmđược lòngdân.Thayvìlãngphítiềncủađểxâydựnghảiquân,tốthơnchỉcầnlàmchohảiquânBaTư trở thànhvôdụng.Đểchi trảchokiểuchiếndịchmởrộngsẽmangtớimộtthànhcôngdàihạn,trướchếtphảinắmbắtnhữngvùngđấtphìnhiêucủaAiCập.KhôngmộthànhđộngnàocủaAlexander làphíphạm.Nhữngainhìnthấycáckếhoạchcủaôngđãđơmhoakếtquả,theonhữngcáchmàtựthânhọkhôngthểnàođoántrước,đềunghĩônglàmộtdạngthầnlinh–vàtấtnhiên,sựkiểmsoátcủaôngđốivớinhữngsựkiệntụtsâuvàotươnglaicóvẻgiốngvớithầnlinhhơnlàphàmnhân.

CónhiềukhácbiệtgiữaĐôngvàTâytrongnhữngdisảnvănhóa,trongcác giá trị, và trong những cách thức tư duy. Theo cách tư duyĐôngphương,ngườitakhởisựvớicáitoànbộ,xemmọithứlàmộttổngthểvà tiến triển với sự tổng hợp đầy thấu hiểu và có tính trực giác. Tuynhiên, theo cách tư duy Tây phương, người ta khởi sự với những bộphận,đặtmộtýnghĩphứctạpvàocácbộphậnthànhtốrồixửlýnótừngthứmột,vớisựnhấnmạnhvàophântíchluậnlý.Theođó,tưduyquânsựtruyềnthốngTâyphươngủnghộchomộtcáchtiếpcậnquânsựtrựctiếp,nhấnmạnhvàoviệcsửdụngcáclựclượngvũtrang.Lợithếchiếnlược:TônTửvàcácphươngpháptiếpcậnchiếntranhTâyphương,TàoSơn,1997.

Đểtrởthànhmộtchiếnlượcgiatổngthểtrongcuộcsống,bạnphảiđitheoconđườngcủaAlexander.Đầutiên,phảigạnlọcđờibạn–giảimãcâuđốcánhâncủachínhbạn–bằngcáchxácđịnhđịnhmệnhcủabạnlàđạtđượcđiềugì,chiềuhướngmàtheođócáckỹnăngvàtàibacủabạncóvẻnhưthôithúcbạn.Tựmườngtượngtớiviệchoànthànhđịnhmệnhnàymộtcáchchitiết,nhưAristotleđãkhuyên,hãy tập làmchủcáccảmxúccủamìnhvà tựrènluyệnđểsuynghĩsâuxa:“Hànhđộngnàysẽđưatôitiếntớimụctiêu,hànhđộngkiachẳngđưatôiđếnđâucả.”Đượcdẫndắtbởinhữngtiêuchuẩnđó,bạnsẽcóthểtồntạitrongđời.Hãylàmngơsựkhônngoantheoquyướcvềđiềumàbạnnênhoặckhôngnênlàm.Nócóthểđúngởmộtvàikhíacạnh,nhưngđiềuđókhôngcónghĩalànócóliênquantớicácmụctiêuvàđịnhmệnhcủachínhbạn.Bạncầncóđủnhẫnnạiđểxếpđặttrướcnhiềubước–đểtiếnhànhmộtchiếndịchthayvìgiaotranhtrongnhữngtrậnđánh.Conđườngđitớimụctiêucủabạncóthể là gián tiếp, những hành động của bạn có thể kỳ lạ đối với những kẻkhác, nhưng càng như thế thì càng tốt: càng hiểu ít về bạn bao nhiêu, họcàngdễ bị lừa dối, lôi kéo và dẫndụ.Đi theo conđườngnày, bạn sẽ đạtđượcsựbìnhthản,viễncảnhcủaOlympiasẽphânbiệtbạnkhỏinhữngkhảtửkhác,dùđólànhữngkẻmộngmơkhônghềthựchiệnđượcđiềugìhaylànhữngkẻthựctếtầmthườngchỉđạtđượcnhữngđiềubénhỏ.

CáimàtôiđặcbiệtngưỡngmộởAlexanderkhôngphảilàcácchiếndịch...màlàýthứcchínhtrịcủaông.Ôngđãthủđắcnghệthuậtchiếmđượccảmtìnhcủamọingười.


CHIẾNTRANHTỔNGLỰC

Năm1967,nhữngnhàlãnhđạocuộcchiếntranhcủaMỹtạiViệtNamnghĩrằngcuốicùnghọđãtạonênmộtbướctiếntriển.Họđãtổchứcmộtloạtcáccuộchànhquânđể truy lùngvà tiêudiệtquânGiảiphóngvàđãkiểmsoátđược nhiều vùng quê. Những chiến binh du kích này rất giỏi lảng tránh,nhưngquânMỹđãgiángchohọnhữngtổnthấtnặngnềtrongmộtvàitrậnđánhmàhọbuộcphảigiaochiếntrongnămđó.ChínhphủmớiởmiềnNam,đượcsựủnghộcủangườiMỹ,cóvẻtươngđốibềnvững,cóthểgiúpchonhân dânNamViệtNam chấp nhận ngườiMỹ.ỞmiềnBắc, những cuộcoanhtạcđãđánhtannhiềusânbayvàpháhủynặngnềkhônglựctạiđây.Dùnhiềucuộcbiểu tìnhphảnđốichiến tranhnổ raởMỹ,cáccuộc trưngcầudânýchothấyphầnđôngdânMỹủnghộcuộcchiếntranhvàtinrằngsựkếtthúccuộcchiếnđãnằmtrongtầmngắm.Dùquângiảiphóngkhôngchiếmđượcưuthếtrongnhữngtrậnđánhmặtđối

mặtvớisựhùngmạnhcủahỏalựcvàcôngnghệMỹ,songchiếnlượcnàytheocáchnàođósẽdẫndụhọlaovàomộttrậngiaochiếnchủyếu.Đósẽlàbướcngoặtcủacuộcchiếntranh.Vàvàocuốinăm1967,tintứctìnhbáochỉrarằnglínhBắcViệtNamsắpsửarơivàocáibẫyđó:chỉhuycủahọ,TướngVõNguyênGiáp,đanghoạchđịnhmột cuộc côngkích chủyếuchống lạitiềnđồnhảiquânMỹ tạiKheSanh.Hiểnnhiên làôngmuốn lặp lại thànhcônglớnnhấtcủamình,trậnĐiệnBiênPhủnăm1954,trongđóôngđãđánhbạiquânđộiPháp,trụcxuấtngườiPháprakhỏiViệtNammãimãi.KheSanh làmột tiềnđồnchiến lược chủ chốt.Nónằmcáchkhuvựcphiquân sự phân cáchmiềnBắc vàmiềnNamViệtNam chừng 14 dặm.Nócũng cáchbiêngiớiLào6dặm, tại vị trí nối dài củaĐườngmònHồChíMinhnổi tiếng,conđườngtiếpvậncủamiềnBắcViệtNamchoquângiảiphóngởmiềnNam.TướngWilliamC.Westmoreland,tổngtưlệnhquânđộiMỹ,đãsửdụngKheSanhđểgiámsátnhữnghoạtđộngcủakẻthùởhướngbắcvàtây.ĐiệnBiênPhủcũngđãgiữvaitròtươngtựđốivớiquânPháp,vàTướngGiápđã có thể cô lậpvà tiêudiệt nó.Westmoreland sẽ không chophépôngGiáplặplạikỳtíchđó.ÔngxâydựngnhữngbãiđápđượcbảovệnghiêmngặtxungquanhKheSanh,bảođảmchoviệcphụcvụtốiđanhữngchiếctrựcthăngvàchoviệckiểmsoátvùngtrời.ÔngtậptrungnhữngđạoquânmạnhtừphíanamđếnkhuvựcKheSanh,đểsẵnsàngkhiôngcầnđến.Ôngcũngđiềuthêm6.000thủyquânlụcchiếnchiviệnchotiềnđồn.Nhưngmột trận tấncông lớnvàoKheSanhkhôngphải làđiềuôngkhôngmuốn:trongtrậnđánhmặtđốimặt,kẻthùcuốicùngsẽtựbộclộbảnthânđểbịthấtbạitrầmtrọng.Trongvàituầnđầunăm1968,mọicặpmắtđềutậptrungvàoKheSanh.NhàTrắngvàgiới truyền thôngMỹchắc chắn rằng trậnđánhmang tínhquyếtđịnhcủacuộcchiến tranhsắpsửabắtđầu.Cuốicùng,vàorạngsángngày12/1/1968,quânđộichủlựccủamiềnBắcViệtNamtiếnhànhmộtcuộctấncôngdữdội.Khicảhaiphíađềuvàocuộc,trậnđánhtrởthànhmộtcuộcvâyhãm.Chẳngbaolâusaukhicuộcgiaochiếnbắtđầu,ngườiViệtchàođónTếtMậuThân.Đólàmộtthờikỳvuichơichèchén,vàtrongthờichiến,nócũnglàmột thời điểm truyền thống để tuyên bố đình chiến.Năm đó cũng khôngkhác;cảhaibênđồngýtạmdừngđánhnhautrongTết.Tuynhiên,sángsớmngày31/1,ngàymồng1thángGiêngâmlịch,cácbáocáobắtđầunhỏgiọtvềtừkhắpnơiởmiềnNam:gầnnhưmọithànhphốvàthịtrấnchủyếu,cũngnhưnhữngcăncứquantrọngnhấtcủaquânMỹđãbịbộđộiViệtNamtấncông. Một viên tướng, khi theo dõi sa bàn các cuộc tấn công đã nói nó“giốngnhưmộtmáybắnđạn,sánglênvớitừngđiểmtấncông.”NhữngbộphậnởSàiGòncũngbịtànphá.MộtsốbộđộiViệtNamđãmởđườngxuyênquan tườngràocủaĐạisứquánMỹ,biểu tượngcủasựhiện

diệncủaMỹởViệtNam.ThủyquânlụcchiếnMỹđoạtlạiquyềnkiểmsoátĐại sứ quán trongmột trận đánh đẫmmáu, được phát sóng rộng rãi trêntruyềnhìnhMỹ.BộđộiViệtNamcũng tấncôngđàiphát thanhcủa thànhphố, dinh tổng thống, vàhànhdinh của chínhWestmoreland trong căn cứsânbayTânSơnNhất.Thànhphốnhanhchóngtrởthànhmộttrậnđánhtrênđườngphốvàđầysựhỗnloạn.ỞngoạiviSàiGòn,cácthànhphốthuộctỉnhcũngbịbaovây.NổibậtnhấtlàviệcbộđộichiếmgiữHuế,cốđôcủaViệtNam,một thành phố được những tín đồ Phật giáo sùng kính. Quân khởinghĩađãkiểmsoáthầunhưtoànbộthànhphố.Trong khi đó, những cuộc tấn công vào Khe Sanh vẫn tiếp tục dồn dập.WestmorelandkhómànóiđượcmụctiêuchủyếucủaBắcViệtNamlàgì:cóphảinhữngtrậnđánhởphíanamchỉđơngiảnlàphươngtiệnđểthuhútcác lực lượngkhỏiKheSanh,hay làngược lại?Trongvòngvài tuần, trênkhắpcácvùngởmiềnNam,quânMỹđãlấylạithếthượngphong,táichiếmquyềnkiểmsoátSàiGònvàbảovệantoànnhữngcăncứkhôngquâncủahọ.NhữngcuộcbaovâyởHuếvàKheSanhkéodàihơn,nhưngpháobinhvàmáybaynémbomcuốicùngđãdậptanquânkhởinghĩa,cũngnhưsanbằngmọikhuvựcởHuế.SaukhiCuộcTổngtấncôngđãkếtthúc,WestmorelandsosánhnóvớitrậnBulgehồicuốiThếchiếnII.ỞđóquânĐứcđãtìmcáchgâykinhngạcchoquânĐồngminh bằng cách tổ chứcmột cuộc tấn công táo bạo vàomiềnđôngnướcPháp.Trongvàingàyđầu,họđãtiếnquânrấtnhanh,gâyhoảngloạn,nhưngkhiquânĐồngminhhồiphục,họđãđẩylùiquânĐức–vàcuốicùngmọi sự rõ ràng rằng trậnđánhđó làhồi chuôngbáo tử, làphát súngcuốicùngcủaquânđộiĐức.Westmorelandlậpluận,vớibộđộichínhquiởKheSanhvàquângiảiphóngởkhắpmiềnNamcũngnhưvậy:họđãchịunhữngtổnthấtkhủngkhiếp,hơnquânMỹgấpnhiềulần–trênthựctế,toànbộcơsởhạtầngcủaquângiảiphóngđãbịquétsạch.Họsẽkhôngbaogiờhồiphụcđược;trongtrậnchiếnlâudàicuốicùngkẻthùđãtựbộclộvàđãbịnệntảtơi.NgườiMỹnghĩrằngTết[MậuThân]làmộtthảmhọachiếnthuậtchomiềnBắc.Nhưngmộtquanđiểmkhácbắtđầunhỏgiọtsangtừquênhà:tấnthảmkịchởĐạisứquánMỹ,cuộcbaovâyHuế,vàcáccuộctấncôngvàocáccăncứkhôngquânđãkhiếnchohàngtriệungườiMỹdánmắtvàonhữngchiếctivi củahọ.Cho tới lúcđó, lực lượnggiải phóngchỉhoạt độngphần lớnởcùngngoại ô, hiếmkhi được công chúngMỹnhìn thấy.Lúcnày, lầnđầutiên,họxuấthiệnrõràngởnhữngthànhphốlớn,tànphávàhủydiệt.NgườiMỹđã đượcbảo rằng cuộc chiến tranhđangxuống thangvà có thể chiếnthắng,nhưngnhữnghìnhảnhđãnóilênđiềungượclại.Độtnhiên,mụcđíchcủacuộcchiếncóvẻmơhồhơn.LàmthếnàomiềnNamcóthểbềnvữngtrướcmột đối phương cómặt ở khắp nơi này? Làm sao quânMỹ có thể

tuyênbốmộtthắnglợirõràng?Thậtsựkhôngcómộtkếtthúcnàotrongtầmmắtcả.Nhữngcuộc trưngcầudânýđánhdấumộtbướcngoặt lớnchống lạicuộcchiếntranh.CáccuộcbiểutìnhchốngchiếntranhnổratrênkhắpnướcMỹ.CáccốvấnquânsựcủaTổngthốngLyndonJohnson,từngbảovớiôngrằngmiềnNamđangđivàovòngkiểmsoát,lúcnàythúnhậnrằnghọkhôngcònlạcquannhưthế.TronghộinghịtuyểnchọnứngcửviêncủapheDânchủNewHampshiretháng3nămđó,JohnsonđãchoángvángvìbịđánhbạibởiThượng nghị sĩ EugeneMacCarthy, người đã khích động cảm xúc chốngchiến tranh đang lớn dậy. Sau đó ít lâu, Johnson thông báo rằng ông sẽkhôngthamdựcuộcchạyđuatáicửtổngthốngsắptớivàrằngôngsẽdầndầnrútcáclựclượngquânđộiMỹkhỏiViệtNam.CuộcTổngtấncôngnămMậuThân thật sự làbướcngoặt trongcuộcchiến tranhgiànhđộc lậpcủaViệt Nam, nhưng không phải theo hướngmàWestmoreland và ban thammưucủaôngđãtiênđoán.

Nghethấythế,nữthầnAthenamỉmcười.Bàlanhlẹtrảlời:“Bấtkỳkẻnàođếngần,ngươi(Odysseus)phảisắcsảovàxảotránhưmộtconrắn;ngaycảmộtthầnlinhcũngcóthểgiảvờcúichàongươi.Ngươi!Ngươi,con tắc kè thay hình đổi dạng!Cái túi không đáy của những tròmưumẹo! Ở đây, tại quê hương của chính ngươi, ngươi sẽ không ngưngnhữngtròmưumẹohaythôimêhoặcngườikháctronggiâylátchứ?…Chúng ta là hai kẻ thù cùngmột loại nhưnhau, những kẻ chuyênbàymưutínhkế.Trongtấtcảnhữngngườiđangsống,ngươilàkẻmưumôvàđặtchuyệngiỏinhất.Tiếngtămcủachínhtavềsựkhônngoantrongnhữngthầnlinh–cũnglànhữngtròdốigạt.”Odysseus,Homer,khoảngthếkỷ9Tr.CN.

DiễndịchĐốivớinhữngchiếnlượcgiaMỹ,thànhcôngcủacuộcchiếntùythuộcphầnlớnvàoquânsự.Bằngcáchsửdụngquânđộivàvũkhísiêucườngđểgiếtcàngnhiềuquângiảiphóngcàngtốtvàgiànhquyềnkiểmsoátvùngngoạiô,họsẽbảođảmđượcsựbềnvữngcủachínhphủmiềnNam.KhimiềnNamđãđủmạnh,BắcViệtNamsẽtừbỏcuộcchiến.MiềnBắcnhìncuộcchiếntranhtheocáchrấtkhác.Dobảnchấtvàthựctế,họquansátcuộcxungđộttrongmộtphạmvi rộng lớnhơn.Họnhìnvàohoàncảnhchính trịởmiềnNam,nơinhữngcuộc truy lùngvà tiêudiệtcủaquânMỹđangđẩynhữngngườinôngdânViệtNamraxahơn.Đồngthời,BắcViệtNamđãlàmmọiviệccóthểlàmđểlấylòngdânvàđãxâydựngchohọmộtđộiquânhàngtriệucảmtìnhviênlặnglẽ.LàmthếnàomiềnNamđượcantoànkhiquânMỹđãthấtbạitrongviệcnắmgiữtráitimvàtâmhồncủanhữngnôngdân

ViệtNam?BắcViệtNam cũng nhìn vào chính trườngMỹ, nơimà, trongnăm1968,sắpsửacómộtcuộcbầucửtổngthống.VàhọnhìnvàonềnvănhóaMỹ,nơisựủnghộchiếntranhrộngnhưngkhôngsâu.CuộcchiếntranhViệtNamlàcuộcchiếnđượcpháthìnhđầutiêntronglịchsử,nhưngnhữnghìnhảnhtrêntiviđãnóithaychochínhhọ.Cứthế,BắcViệtNamtiếptụcmởrộngtầmnhìnvàphântíchbốicảnhtoàncầucủacuộcchiến.Vàtừnghiêncứunàyhọxâynênchiếnlượcsángchóinhấtcủamình:CuộcTổngtấncông.SửdụngđộiquâncảmtìnhnôngdânởmiềnNam,họcóthểxâmnhậpvàomọimiềncủađấtnước,lénlútđưavàovũkhívàtiếptếdướilớpvỏbọccủalễhộiTết.Cácmụctiêuhọnhắmtớikhôngchỉlàquânsựmàcảviệcphátsóngtrênđàitruyềnhình:nhữngcuộctấncôngởSàiGòn,cứđịacủaphầnlớngiớitruyềnthôngMỹ(baogồmcảphóngviênWalterCronkitecủađàiCBSlúcđóđangsangthămSàiGòn)rấtthuhútsựchúý;HuếvàKheSanhcũnglànhữngnơiđôngnghẹtnhữngnhàbáoMỹ.Họcòntấncôngvàonhữngvịtrímangtínhbiểutượng–nhữngtòađại sứ, các dinh thự, các căn cứ không quân – thu hút sự chú ý của giớitruyềnthông.Trênđàitruyềnhình,tấtcảnhữngđiềunàysẽtạonênmộtấntượng đầy kịch tính (và giả tạo) rằng quân giải phóng cómặt ở khắp nơitrongkhicáccuộctấncôngbằngbomvàcácchươngtrìnhbìnhđịnhcủaMỹđãkhôngđitớiđâucả.Vềmặthiệuquả,mụctiêucủaCuộcTổngtấncôngkhôngphảilàquânđộimàlàcôngchúngMỹởtrướcchiếctivicủahọ.KhidânchúngMỹđãmấtniềmtin–vàtrongmộtnămcóbầucử–cuộcchiếntranhsẽ tậnsố.BắcViệtNamkhông thắngđượcmột trậnđơn lẻnào trênchiếntrường,vàthựctếhọchưabaogiờthắng.Nhưngbằngcáchmởrộngtầmnhìnrakhỏichiến trườnghướng tớichính trịvàvănhóa,họđã thắngtrongcuộcchiến.Chúngtaluôncóxuhướngnhìnvàocáigầntrướcmắtchúngtanhất,chọnconđườngtrựctiếphướngtớinhữngmụctiêucủachúngtavàcốthắngcuộcchiếntranhbằngcáchthắngcàngnhiềutrậnđánhcàngtốt.Chúngtatưduytrongphạmvinhỏbé,vimôvàphảnứnglạinhữngsựkiệnhiệntại–nhưngđâylàmộtchiếnlượctầmthường.Khôngcógìtrongcuộcđờidiễnratrongsự táchrời;mọi thứđềucóquanhệđếnmọi thứkhácvàcómộtbốicảnhrộnglớnhơn.Bốicảnhđóbaogồmnhữngngườinằmbênngoàivòngtiếpcậncủabạnmàcáchànhđộngcủabạnsẽtácđộngđến,côngchúngởtầmrộnghơn,vàtoànthếgiới;nóbaogồmchínhtrị,vìmỗichọnlựatrongđờisốnghiệnđạicónhữngphânnhánhchính trị;nóbaogồmvănhóa, truyềnthông,cách thứcmàcôngchúngnhìnbạn.Côngviệccủabạnvới tưcáchmộtchiến lượcgia tổng thể làmởrộng tầmnhìncủabạnvềmọihướng–không chỉ nhìn xa hơnvào tương laimà cònnhìn nhiều hơnvào thế giớixungquanhbạn–hơnkẻthùcủabạn.Nhữngchiếnlượccủabạnsẽtrởnênquỷquyệtvàkhôngthểnàongăntrởđược.Bạnsẽcóthểkếtchặtmốiliênhệ

giữacácsựkiện,mộttrậnđánhsẽthiếtlậpnêntrậnkếtiếp,mộtsựkiệnvănhóaphi thường sẽ tạonênmột sựkiệnchính trị phi thường.Bạn sẽmangcuộcchiếntớinhữngđấutrườngnơimàkẻthùcủabạnkhôngbiếtđến,nắmlấyhọbằngsựbấtngờ.Chỉcótổngchiếnlượcmớicóthểđưatớinhữngkếtquảlớnlao.

Chiếntranhlàsựtiếpdiễncủachínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác.CarlvonClausewitz(1780–1831)


Hàngngànnămtrướcđây,loàingườichúngtađãtựnângcaobảnthânlêntrênthếgiớiloàivậtvàkhôngbaogiờquaynhìnlại.Nóimộtcáchbóngbẩy,yếu tố cơ bản đối với sự tiến hóa này là những khả năng nhìn nhận củachúngta:ngônngữ,vàkhảnăngsuyluậnmànómangtớichochúngta,đểchochúngtanhìnthấynhiềuhơnvềthếgiớixungquanh.Đểtựbảovệnókhỏimộtconthúsăn,mộtconvậtdựavàocácgiácquanvàbảnnăngcủanó;nókhôngthểnhìnvòngquanhgócrừnghay tớiđầukiacủakhurừng.Trái lại, loài người chúng ta có thể vẽ lại bản đồ của toàn bộ khu rừng,nghiêncứu[quyluật]vàtậpquáncủanhữngconvậtnguyhiểmvàngaycảcủa tự nhiên, có được kiến thức sâu hơn, rộng hơn về môi trường xungquanh. Chúng ta có thể nhìn thấy những nguy hiểm đang đến trước khichúngcómặt.Tầmnhìnmởrộngnàycótínhtrừutượng:tronglúcmộtconvậtbịkhóachặtvàohiện tại,chúng tacó thểnhìnvàoquákhứvà thoángnhìn tới tương lai trong phạm vi lý trí chúng ta cho phép. Tầm nhìn củachúngtangàycàngmởrộnghơnvềthờigianvàkhônggian,vàchúngtađiđếnchỗthốngtrịthếgiới.Tuy nhiên, ở đâu đó trên đường, chúng ta đã ngưng tiến hóa với tư cáchnhữngsinhvậtcólýtrí.Dùtiếnbộ,luônluôncómộtphầntrongchúngtalàthúvật,vàphầnthúđóchỉcóthểphảnứnglạicáigầntrướcmắtnhấttrongmôitrườngsốngcủachúngta–nókhôngcókhảnăngtưduyvượtkhỏihiệntại.Tìnhthếlưỡngnanvẫncònảnhhưởngtớichúngta:haichiềutínhcáchcủachúngta,lýtrívàthútính,thườngxuyênnằmtrongxungđột,khiếnchophầnlớnnhữnghànhđộngcủachúngtatrởnênrốiloạn.Chúngtasuyluậnvàhoạchđịnhđểđạttớimộtmụctiêu,nhưngtrongđộnóngcủahànhđộngchúngtatrởnêncảmtínhvàđánhmấttầmnhìn.Chúngtasửdụngtríthôngminh và chiến lược để nắm lấy cái chúng ta muốn, nhưng chúng ta thôikhôngnghĩtớiviệccáichúngtamuốncócầnthiếthaykhông,hoặchậuquảcủaviệccóđượcnósẽlàgì.Tầmnhìnmởrộngmàlýtrímangtớichochúngtathườngbịchekhuấtbởiconthúcảmtính,hayphảnứngđốiphóbêntrong–phíamạnhhơncủabảnchấtchúngta.

NgườiHyLạpcổđạigầnvớichặngđuacủaloàingườitừthúvậtsangcólýtríhơnhẳnchúngtangàynay.Đốivớihọ,bảnchấthaimặtcủachúngtađãgây nên thảmkịch, và cội nguồn của bi kịch là tầm nhìn giới hạn. TrongnhữngbịkịchcổđiểncủaHyLạpnhưVuaOedipus,vaichínhcóthểnghĩrằngôngbiếtđượcchânlývàbiếtđủvềthếgiớiđểhànhđộng,nhưngtầmnhìncủaôngđãbịgiớihạnbởinhữngdụcvọngvàcảmxúc.Ôngchỉcómộttầmnhìncụcbộvềcuộcsốngvàvềnhữnghànhđộngvàcátínhcủachínhông,vìthếônghànhđộngmộtcáchkhinhsuấtvàgâyrabấthạnhchomình.KhicuốicùngOedipushiểuravaitròcủachínhmìnhtrongtoànbộnhữngbấthạnhcủaông,ôngmócbỏhaimắt–biểutượngcủasựgiớihạnbithảmcủaông.Ôngcóthểnhìnrathếgiớinhưngđãkhôngthểnhìnvàochínhbảnthânmình.

RồiôngtanhìnthấyOdysseusvàhỏi:“Giờhãynóichotabiếtvềngườinày, con yêu của ta, thấp hơnAgamemnonmột cái đầu, nhưng vai vàngực rộnghơn.Bộgiáp trụcủaynằm trênđất, vàyđang lang thanggiữahàngquânnhưmộtconcừu.Nhưmộtconcừuđựclôngdàybướcqua một đàn cừu lông trắng.”Và Helen, con của Zeus nói: “Đó làOdysseuscon traicủaLaertes,chiến lượcgiabậc thầy,sinhravà lớnlênởIthaca.Hắnđầymưumẹovàlanhlẹ.”Antenorquaysangnàngvàláulỉnhnhậnxét:“Lờicủabàrấtđúng,phunhân.Odysseusđãtừngđếnđâymột lần, theomộtđoànsứ thầncùngvớiMenelaus.Tôiđã lịchsựchiêuđãihọtrongđiệnlớn,vàhiểucátínhcùngchiềusâutâmhồncủatừngngười.Menelaus,đứnggiữamộtđámngườithànhTroy,rấtnổibậtvớiđôivairộngcủahắn.Nhưngkhicảhaicùngngồi,Odysseuscóvẻquýpháihơn.Tớilúcmỗingườinóivớicôngchúng,Menelausnóimộtcáchlưuloát,rõràng,nhưngngắngọn,vìhắnkhôngphảilàkẻlắmlời.Vìlớntuổihơn,hắnnóitrước.RồitớiOdysseus,chiếnlượcgiabậcthầy,lanhlẹđứnglên,đôimắtdánxuốngmặtđất.Hắnkhôngđưachiếcgậycủahắnratrướchayvềsaumàgiữyêntạichỗ.Bàcóthểnghĩrằnghắnlàmộttênđầnđộncụcmịchkhôngcótríkhôn.Nhưngkhihắnmởmiệngnhững lời nói bay ra như hoa tuyết trong một cơn bão tuyết. Khi đókhông ai có thể ganh đua cùng hắn, và chúng ta không còn đánh giáhắnbằngvẻbênngoài.”Iliad,Homer,khoảngthếkỷ9Tr.CN.

Tuynhiên,ngườiHyLạpcũngnhậnramộttiềmnăngcaoxaưuviệthơncủaconngười.ỞxabêntrênquảcầucủanhữngloàikhảtửlànhữngthầnlinhtrênđỉnhnúiOlympus,nhữngngườicótầmnhìnhoànhảovềthếgiớivàcảquákhứlẫntươnglai;vàloàingườicóchungmộtvàiđiềugìđóvớihọcũngnhưvớiloàivật–chúngtakhôngchỉcómộtphầnthútínhmàcòncómột

phầnthầntính.Hơnnữa,nhữngngườicókhảnăngnhìnxahơnngườikhác,kiểmsoátđượcbảnnăngthúvậtcủamìnhvàtưduytrướckhihànhđộng,lànhữngconngườitheoýnghĩasâusắcnhấtcủa“conngười”–nhữngngườicókhảnăngtốtnhấtđểsửdụngcácquyềnnănglýtríđãphânbiệtchúngtavớithúvật.Tươngphảnvớisựnguxuẩncủaconngười(tầmnhìngiớihạn),ngườiHyLạptưởngtượngramộtconngườikhônngoanlýtưởng.BiểutượngcủanólàOdysseus,ngườiluônluônsuynghĩtrướckhihànhđộng.ĐãtừngviếngthămHades,vùngđấtcủanhữngngườichết,ôngđãtiếpxúcvớilịchsửtổtiênvàquákhứ;vàông luônhiếukỳ,khaokhátđượchiểubiết,vàcó thểquansátnhữnghànhđộngcủaconngười,cảchínhmìnhhayngườikhác,vớimộtconmắt thảnnhiên,cânnhắcnhữnghậuquảlâudàicủanó.Nóicáchkhác, giống như các thần linh, nhưngởmộtmức độ thấp hơn, ông có kỹnăngnhìnthấutươnglai.Odysseus,conngườithựctếtộtbậc,conngườicủatầmnhìn, chỉ làmột nhân vật trong thiên anhhùng ca củaHomer, nhưngcũngcónhữngphiênbảnlịchsửcủahìnhtượnglýtưởngnày:vídụ,nhânvậtchínhtrịvànhàchỉhuyquânsựThemistocles;vàAlexanderĐạiđế,đãlêntớiđỉnhcaocủasựkếthợpgiữatrítuệvàhànhđộngnhờcóAristotle.Conngườikhônngoancóvẻlạnhlùng,dườngnhưlýtrícủaanhtađãhútcạnniềmvuicuộcsống.Khôngphảithế.GiốngnhưnhữngvịthầnyêuthíchhoanlạctrênđỉnhOlympus,anhtacómộtviễntượng,sựdửngdưngbìnhthản,khảnăngcườilớn,điềucóđượcnhờtầmnhìnchânthật,khiếnchomọithứmàanhtathựchiệncómộtphẩmchấtcủaánhsáng–nhữngđặctínhnàybaohàm trongcáimàNietzschegọi là “mẫuhình lý tưởngnhưApollon”.(Chỉnhữngngườikhôngthểnhìnxakhỏimũicủahọmớixemmọithứmộtcáchnặngnề).Alexander,chiếnlượcgiavĩđạivàconngườicủahànhđộng,cũngnổitiếngvìsựchèchénvuichơi.Odysseusthíchmạohiểm;khôngaigiỏihơnôngvềkinhnghiệmvuithúnày.Ôngchỉđơngiảncólýtríhơn,cânbằnghơn,ítbịxâmhạitớinhữngcảmxúcvàtâmtrạnghơn,vàôngđểlạiítthảmkịchvànáođộnghơntrongnhữngchuyếnhảitrìnhcủamình.Sinhvậtbìnhtĩnh,thảnnhiên,cólýtrí,nhìnxatrôngrộng,đượcngườiHyLạpgọilà“Ngườikhônngoan”này, làkẻmàchúngtasẽgọilà“chiếnlượcgiatổngthể”.Tấtcảchúngtaởmộtmứcđộnàođólànhữngchiếnlượcgia:mộtcáchtựnhiên, chúngmuốnkiểm soát cuộc đời của chúng ta, và chúng ta xếp đặtmưuđồđểđạtđượcquyềnlực,mộtcáchýthứchayvôýthứcluồnláchđểđạt cáimà chúng tamuốn.Nói cách khác, chúng ta sử dụngnhững chiếnlược,nhưngchúngcóxuhướngtuyếntínhvàphảnứngđốiphó;vàthườngbịđứtđoạncũngnhưbịđánhbậtkhỏi tiến trìnhbởinhữngphảnứngcảmtính.Nhữngchiếnlượcgiathôngminhcóthểđixa,nhưnghầuhếtngoạitrừmộtvàingườiđềuphạmsai lầm.Nếuhọ thànhcông,họ tiếp tụcđi tớivà

vượtquáxa;nếuhọđốimặtvớinhữngthấtbại–vànhữngthấtbạilàđiềuchắcchắntrongsuốtmộtđờingười–họsẽdễdàngbịchếngự.Điềukhiếncácchiếnlượcgialớntrởnênnổibậtlàkhảnăngnhìnsâuhơncảvàobảnthânlẫnnhữngngườikhác,đểhiểuthấuvàhọchỏitừquákhứvàcómộtýthức rõ ràngvề tương lai, tớimộtmứcđộmànócó thểđượcđoán trước.Đơngiản làhọnhìn thấynhiềuhơn,và tầmnhìnmởrộngcủahọgiúphọthựchiệnnhữngkếhoạchđôikhikhá lâudài– lâuđếnmứcnhữngngườiquanhhọthậmchíkhôngnhậnralàhọđangcómộthoạchđịnhtrongđầu.Họnhằmvàonhữnggốcrễcủamộtvấnđềchứkhôngphải lànhữnghiệntượngcủanó.Trongkhihướng tớiviệc trở thànhmộtchiến lượcgia tổngthể,bạnđitheoconđườngcủaOdysseusvàvươntớiđiềukiệncủacácthầnlinh.Cácchiến lượccủabạnkhông thôngminhhơnhayhấpdẫnhơnchobằng chúng tồn tại ởmộtmặt bằng cao hơn.Bạn đã thực hiện đượcmộtbướcnhảyvọtvềphẩmchất.Trongmộtthếgiớimàmọingườingàycàngítđikhảnăngtưduyđếnđầuđếnđũa,cónhiềuthútínhhơnbaogiờhết,việcthựchànhtổngchiếnlượcsẽdầndầnnângbạn lêncaohơnnhữngngườikhác.Việc trở thànhmột tổngchiếnlượcgiakhôngliênquanđếnviệccónhiềunămnghiêncứuhayviệchoàntoànthayđổicátínhcủabạn.Nóchỉđơngiảncónghĩalàsửdụnghữuhiệuhơncáimàbạncó–đầuóc,lýtrívàtầmnhìncủabạn.Đãtiếntriểnvớivaitròlàmộtgiảiphápchocácvấnđềcủachiếntranh,tổngchiếnlượclàmộtkháiniệmquậnsự.Vàviệckiểmnghiệmsựpháttriểnlịchsửcủanósẽhé lộ yếu tố cơ bản khiến nó giúp bạnmột cách hữu hiệu trong đời sốnghàngngày.Trongbuổiđầulịchsửchiếntranh,mộtkẻcầmquyềnhaymộtvịtướngthấuhiểuchiếnlượcvàthuậthànhbinhcóthểthựcthiquyềnlực.Ôngtacóthểthắngnhữngtrậnchiến,tạonênmộtđếquốc,hayítnhấtbảovệđượcthànhphốhayquốcgiacủamình.Nhưngđãnảysinhnhữngvấnđềvềchiếnlượcởcấpđộnày.Hơnhẳnbấtkỳmộthànhvinàokháccủaconngười,chiếntranh tàn phá cảmxúc, khuấy động thú tính bên trong.Khi xếp đặt chiếntranh,mộtvịvuasẽdựavàonhữngthứnhưkiếnthứcvềđịathếvàsựthấuhiểucảvềcáctiềmlựccủakẻthùlẫncủachínhmình;thànhcôngcủaôngtaphụthuộcvàokhảnăngnhìnnhữngđiềunàymộtcáchrõràng.Nhưngtầmnhìnnàycókhảnăngbịchekhuất.Ôngtacónhữngcảmxúcđểphảnứnglại,nhữngdụcvọngđểđượccôngnhận;ôngtakhôngthểsuynghĩtớicácmụctiêumộtcáchcặnkẻ.Mongmuốnchiếnthắng,ôngtasẽđánhgiáquáthấpsứcmạnhcủakẻthùhayđánhgiáquácaosứcmạnhcủamình.KhixâmlăngHyLạpnăm480Tr.CN.,XerxescủaBaTưnghĩrằngôngtacómộtkếhoạchhợplýđếnmứchoànhảo.Cóquánhiềuthứôngtakhôngquantâmtới,vàthảmhọađãtheosau.Nhữngnhàcaitrịkhácthựcrađãchiếnthắngchỉđểsaysưatrênchiếnthắng

đóvàkhôngbiết lúcdừng lại, khơidậy lòngcămghét, ngờvựcvàmongmuốnphụcthùtừmọingườiquanhhọ,lênđếntộtđỉnhtrongchiếntranhởnhiềumặttrậnvàhoàntoànbạitrận–nhưtrongsựsụpđổcủađếquốchiếuchiếnAssyria,thủđôNinevehcủanóvĩnhviễnbịvùichôndướicátbụi.Ởnhữngtrườnghợpnhưthế,chiến thắng trongchiến trậnchỉmanglạinguyhiểm,phơibàykẻthốngtrịratrướcnhữngchukỳpháhủycủatấncôngvàphảncông.Vàothờicổđại,cácchiếnlượcgiavàsửgia,từTônTửchotớiThucydidesđãýthứcđượckhuônmẫutựhủydiệtnàytrongchiếntranhvàbắtđầutìmranhiềuphương thứcchiếnđấuhợp lýhơn.Bướcđầu tiên là tưduyvượtkhỏi trận chiến trướcmắt.Giả sửbạn chiến thắng, nó sẽ đem lại chobạnđiềugì–tốthơnhayxấuhơn?Đểgiảiđápcâuhỏiđómộtcáchlôgích,phảisuynghĩđónđầu,tớinhữngtrậnchiếnthứbavàthứtư,cósựnốikếtliênhệvớinhautrongmộtchuỗimắtxích.Kếtquảlàkháiniệmvềchiếndịch,trongđóchiếnlượcgiađặtramộtmụctiêuthựctếvàbốtrínhiềubướctiếnđểđạttớiđó.Những trậnchiếnđơn lẻchỉquan trọng trênconđườnghọxếpđặtnhữngtrậnkếtiếpchođếnhếtchặngđường;mộtquânđộithậmchícóthểchủtâmthuamộttrậnđánhnhưlàmộtphầnkếhoạchlâudài.Chiếnthắngcóýnghĩalàchiếnthắngcủatoànbộchiếndịch,vàmọithứđềunằmdướimụctiêuđó.

Quênđinhữngđốitượngcủachúngta–Trongcuộchànhtrình,chúngtathườngquênđimụctiêucủanó.Hầuhếtmọinghềnghiệpđượcchọnlựavàkhởisựnhưmộtphươngtiệnđểđạttớimộtmụcđíchnhưngnóđãđượctiếp tụcnhưmộtmụcđíchtự thân.Quênđinhữngđối tượngcủamìnhlàđiềuthườngxuyênnhấttrongtấtcảmọihànhđộngnguxuẩn.FriedrichNietzsche,1844–1900.

Kiểuchiếnlượcnàythểhiệnmộtbướctiếnvềphẩmchất.Hãynghĩvềmônđánh cờ, trong đómột kỳ thủ bậc thầy, thay vì chỉ tập trung vào nước đitrướcmắtvàchỉnhằmđốiphólạinướccờmàđối thủvừathựchiện,phảinhìntoànbộbàncờsâuhơnvàotươnglai,vạchramộtchiếnlượctổngthể,sử dụng nước đi của những con tốt lúc này để chuẩn bị cho nước đi củanhữngconcờmạnhhơnsauđó.Tưduytrongphạmvichiếndịchđemđếnchochiếnlượcmộtchiềusâumới.Chiếnlượcgiasửdụngtấmbảnđồngàycàngnhiềuhơn.Chiến tranhởcấpđộnàyđòihỏimộtchiến lượcgiaphảisuynghĩsâuxatrongmọichiềuhướngtrướckhitiếnhànhchiếndịch.Ôngtaphảihiểubiếttoànthếgiới.Kẻthùchỉlàmộtphầncủabứctranh;chiếnlượcgiacũngphảilườngtrướcnhữngphảnứngcủacácnướcđồngminhvàlânbang–bấtkỳmộtbướcsailầmnàovớihọvàvớikếhoạchtổngthểcũngcóthểpháhủytấtcả.Ôngtaphảibiếtkẻthùcókhảnănggìtheothờigian

vàkhôngđòihỏigìhơnthếnữa.Ôngtaphảithựctế.Đầuóccủaôngtaphảimởrộngđểđápứngchonhữngphứctạpcủacôngviệctrướckhitungramộtđònduynhất.Nhưthế,tưduychiếnlượcởcấpđộnàyđemlạinhữnglợiíchvôhạn.Mộtchiếnthắngtrêntrậnđịasẽkhôngquyếnrũngườichỉhuyvàomộtđộngtháikhinhsuấtmàsauđócó thểpháhỏngchiếndịch,vàcả thấtbạicũngnhưkhônglàmôngtanảnchí.Khimộtsựbấtngờnàođóxảyra–vàsựbấtngờlàcáiphảiđượcdựliệutrướctrongchiếntranh–giảiphápmàôngta tiếnhànhđểđápứngnóphảiphùhợpvớinhữngmụctiêuxaởchântrời.Sựhạthấpcáccảmxúcxuốngbêndướitưduychiếnlượcsẽđemlạichoôngtakhảnăngkiểmsoátnhiềuhơntrongtiếntrìnhcủachiếndịch.Ôngtacóthểduytrìđượctầmnhìnxarộngcủamìnhtrongđộnóngcủachiếncuộc.Ôngtakhôngđểmìnhbịlôicuốnvàokhuônmẫuđốiphóvàtựhủydiệtvốnđãtừngtiêudiệtnhiềuquânđộivànhànước.Nguyêntắcvềchiếndịchnàychỉtươngđốigầnđâymớiđượcmệnhdanhlà“tổngchiếnlược”,nhưngnóđãtồntại trongnhiềuhìnhthứckhácnhautừthờicổđại.CóthểnhìnthấynómộtcáchrõràngtrongcuộcchinhphụcBaTưcủaAlexander,trongsựkiểmsoátnhữnglãnhthổmênhmôngvớinhữngquânđộinhỏbécủacácđếquốcByzantinevàLaMã,trongviệcNữhoàngElizabethIđánhbạihạmđộiTâyBanNha,trongnhữngchiếndịchxuấtsắccủaCôngtướcxứMarlboroughchốnglạiquânHapsburgs.Ởthờihiệnđại,chiến thắngcủaViệtNamvới trướchết làPháp, rồisau làMỹ–ở trườnghợpsaukhônghềcómộtchiếnthắngtrongtrậnđánhđơnlẻchủyếunào–phảiđượcxemlàmộtsựvậndụngtàitìnhnghệthuậtnày.Lịchsửquânsựchothấyrằngyếutốcơbảnđốivớitổngchiếnlược–điềuphâncáchnóvớichiếnlượcđơngiảntầmthường–làphẩmchấttưduyđóntrướcđặcthùcủanó.Nhữngchiếnlượcgia tổngthểtưduyvàhoạchđịnhsâuvàotươnglaitrướckhibắttayhànhđộng.Việchoạchđịnhcủahọcũngkhôngchỉđơngiản làvấnđề tích lũykiến thứcvà thông tin;nóbaogồmviệcnhìnvàothếgiớivớimộtconmắttỉnhtáo,tưduytrongphạmvichiếndịch, hoạchđịnh ra nhữngbướcgián tiếp, tinhvi dọc theo conđườngmàmụcđíchcủanóchỉhiệnlêndầndầntrướcmắtnhữngkẻkhác.Kiểuhoạchđịnhnàykhôngchỉlàmkẻthùbịlừaphỉnhvàmấtphươnghướng;đốivớichiếnlượcgia,nócónhữnghiệuquảvềtâmlýđểgiữsựbìnhthản,ýthứcvềviễncảnh,sựlinhhoạtđểthayđổi theothờiđiểmtrongkhivẫnduytrìmụctiêutốihậutrongđầu.Cảmxúcđượckiểmsoátmộtcáchdễdànghơn;tầmnhìnxavàrõrànghơn.Tổngchiếnlượclàchópđỉnhcủasựhợplý.

Xếpđặtđểchốnglạikhókhăntrongkhinócòndễdàng.Hànhđộngđểchốnglạicáilớnlaotronglúcnócònnhỏbé.Nhữngvấnđềkhókhănxuyênsuốtmộtlĩnhvựcchắcchắnphảikhởiđầutừsựdễdàng.Những

vấnđềlớnlaoxuyênsuốtmộtlĩnhvựcchắcchắnphảikhởiđầutừsựbénhỏ.Vìlýdonàythánhnhânkhôngbaogiờhànhđộngchốnglạicáilớnlaovàdovậycóthểhoànthànhđiềuvĩđại.Cáicòntĩnhlặngdễnắmbắt,cáichưacódấuhiệulừadốidễmưuđồchốnglại.Vậtcứngthìdễgãy,vậtbénhỏ thìdễgieorắc.Hànhđộngvớichúng trướckhichúngđạt tới thành tựu, kiểm soát chúng trước khi chúng trở nên hỗn loạn.Những thâncâyphảivòngcảhai tayômmớixuểrađời từnhữnghạtgiốngnhỏnhoi.Mộttòathápchíntầngkhởithànhtừmộtítđấttíchlũy.Mộtchuyếnduhànhvạndặmbắtđầutừbêndướibànchân.ĐạoĐứcKinh,LãoTử,khoảng551–479Tr.CN.

Tổngchiếnlượccóbốnnguyêntắccơbản,đượcrútratừnhữngtrườnghợplịchsửcủanhữngnhàthựchànhthànhcôngnhấtnghệthuậtnày.Bạncàngcókhảnăngkếthợpnhữngnguyêntắcnàyvàokếhoạchcủamình,kếtquảcàngkhảquan.Tậptrungvàomụctiêulớn,vàođịnhmệnhcủabạn.Bướcđầutiênđểtrởthànhmộtchiếnlượcgialớn–bướclàmchomọithứkhácsẽrơivàođúngquỹđạo– làbắtđầuvớimộtmục tiêuchi tiết, rõ rệt,hướng tớimụcđíchtrongđầu,mộtmụctiêubắtnguồntừthựctại.Chúngtathườngtưởngtượngrằng nói chung chúng ta hoạt động theomột dạng kế hoạch nào đó, rằngchúngtađangcốđạtđượcnhữngmụctiêu.Nhưngthôngthường,chúngtahaytựphỉnhgạtmình;cáimàchúngtacókhôngphảilàmụctiêumàlàướcmuốn.Cảmxúccủachúngtađầuđộcchúngtabằngdụcvọngmơhồ:chúngtamuốncódanhvọng,thànhcông,sựantoàn–mộtthứgìđólớnlaovàtrừutượng.Sựmơhồnàylàmcáckếhoạchcủachúngtamấtcânbằngngaytừđầuvàđặtchúngtavàomộttiếntrìnhhỗnloạn.Cáiđãlàmnổibậtnhữngchiến lượcgia lớn trong lịchsử,vàcũngcó thể làmnổibậtbạn, lànhữngmụctiêucụthể,chitiết,tậptrung.Suynghĩvềchúngsuốtđêmngày,hìnhdungviệcđạttớichúngsẽcócảmgiácthếnào,vàsẽcókếtquảrasao.Bởimộtđịnhluậttâmlýriêngbiệtđốivớiloàingười,sựhìnhdungrõràngvềchúngtheocáchnàysẽbiếnthànhmộtsựtiêntriđốivớiviệctựhoànthànhướcnguyện.CónhữngđốitượngrõrànglàđiềucốttủyđốivớiNapoleon.Ônghìnhdungracácmụctiêucủamìnhmộtcáchcựckỳchitiết–khibắtđầumộtchiếndịch,ôngcóthểnhìnthấymộtcáchrõràngtrongtâmtrítrậnđánhcuốicùngcủanó.Khixemxétmộttấmbảnđồvớinhữngviênphụtá,ôngcóthểchỉrađịađiểmchínhcácnơinókếtthúc–cóvẻnhưđólàmộttiênđoánlốlăng,khôngchỉvìtrongbấtkỳgiaiđoạnnào,chiếntranhcũngcóxuhướngthayđổivàkẻthùcóthểgâyrabấtkỳđiềubấtngờnào,màcònvìnhữngtấmbảnđồởthờiNapoleonnổitiếnglàkhôngthểtincậyđược.Thếnhưnglầnnàysang lần khác, những tiên đoán của ông đã tỏ ra chính xácmột cách phi

thường.Ôngcũnghìnhdungranhữnghậuquảcủachiếndịch:việckýkếthòaước,cácđiềukiệncủanó,SahoàngNgahayvuaÁođãbạitrậntrôngrasao,vàmộtcáchchínhxácthànhtựucủamụctiêucụthểnàysẽxácđịnhvịthếcủaôngrasaotrongchiếndịchkếtiếp.Khicòntrẻ,LyndonB.Johnson,dùhọcvấncònhạnchế,đãquyếttâmtrởthànhtổngthốngvàomộtngàynàođó.Ướcmơbiếnthànhnỗiámảnh:ôngcóthểhìnhdungramìnhvớitưcáchtổngthống,đangoaivệbướctrênvũđàithếgiới.Khitiếnsâuvàosựnghiệp,ôngkhôngbaogiờlàmđiềugìmàkhôngđểmắttớimụctiêutốihậuđócủamình.Năm1957,Johnson,khiđólànghịsĩbangTexas,ủnghộmộtdựluậtvềquyềncôngdân.ĐiềuđógâytổnhạichoôngởTexasnhưnglạinângônglêntầmquốcgia:rõràngmộtnghịsĩởmiềnNamđãlócổrarồi,vàđangđánhliềuvớiđịavịcủamình.JohnsonđãlọtvàosựchúýcủaJohnF.Kennedy.Vàtrongcuộcvậnđộngnăm1960,ôngđãđềcửJohnson làmphó tổng thống–mộtđịavị tốihậulàmbệphóngchochứctổngthốngcủaông.Nhữngđốitượngdàihạnrõràngđemlạiphươnghướngchotấtcảmọihànhđộng lớn nhỏ của bạn.Bạn dễ dàng ra những quyết định quan trọng hơn.Nếumộtviễncảnhlấplánhnàođóđedọalôicuốnbạnkhỏimụctiêu,bạnsẽbiếtđểcưỡnglạinó.Bạncóthểbiếtkhinàocầnhysinhmộtcontốt,thậmchíthuamộttrậnđánh,nếucóíchchomụcđíchcuốicùngcủabạn.Đôimắtbạntậptrungvàosựchiếnthắngcủachiếndịchchứkhôngphảiđiềugìkhác.Cácmục tiêucủabạnphảibắtnguồn từ thực tại.Nếuchúngchỉđơngiảnnằmngoàiphương tiệncủabạn, chủyếu làbạnkhông thểnhận ra chúng,bạnsẽ trởnên thấtvọng,vàsự thấtvọngcó thểnhanhchóngchuyểnsangmộttháiđộchủbại.Mặtkhác,nếumụctiêucủabạnthiếumộttầmcỡvàđộlớnnhấtđịnh,nósẽkhótrởthànhđộngcơthôithúc.Đừngengạiđánhliều.Ởmộtýnghĩalớnlaohơn,bạnđangtựmìnhthựchiệncáimàAlexanderđãtrảinghiệmnhưlàđịnhmệnhcủaôngvàcáimàFriedrichNietzschegọilà“côngviệcđờingười”củabạn–cáimànhữngthiênhướngvànăngkhiếu,sở trườngvàước vọng của bạn dườngnhưđang chỉ ra để bạn hướng tới.Việctựấnđịnhchomìnhmộtcôngviệcđờingườisẽgâyhứngkhởivàdẫndắtbạn.Bản chất củamục tiêu là điềuquan trọng: cómột sốđối tượng, nếunhậnthứcđược,rốtcuộcsẽlàmbạntổnthương.Nhữngđốitượngcủatổngchiếnlượctheonghĩachânchínhlàviệcxâydựngmộtnềntảngvữngchắcđểmởrộngtươnglai,làviệclàmchobạnantoànhơn,làviệcgiatăngquyềnnăngcủabạn.KhiIsraelchiếmsamạcSinai trongcuộcchiếntranh6ngàynăm1967,cóvẻnhưnóđangtạoramộtvùngđệmgiữanóvàAiCập.Trênthựctế,điềunàychỉcónghĩalàcóthêmlãnhthổđểtuầntrakiểmsoát,vànótạoranguyênnhânthúcđẩymốithùđịchlâudàitrongcôngchúngAiCập.SamạcSinai cũng dễ bị bất ngờ tấn công, và đó là diễn biến kết thúc trong

chiếntranhYomKippurnăm1973.Vìviệcnắmgiữsamạcđó,dùrấthấpdẫn,cuốicùngđãlàmphươnghạitớinhữngnhucầuanninh;trongphạmvitổngchiếnlược,nórõrànglàmộtsailầm.Đôikhikhómàbiếtđượcnhữngtácđộnglâudàicủaviệcđạtđượcmộtmụctiêusẽlàgì,nhưngcàngxemxétmộtcáchnghiêmtúcvàthựctếnhữngkhảnăngcóthểxảyra,bạncàngítphạmsailầmtrongdựtính.Mởrộngviễncảnhcủabạn.Tổngchiếnlượclàviệcthựchiệnchứcnăngcủatầmnhìn,củaviệcnhìnsâuxavàothờigianvàkhônggianhơnkẻthù.Tiếntrìnhcủaviệcnhìnthấytrướccótínhphitựnhiên:chúngtachỉcóthểsốngtronghiệntại,đólànềntảngchoýthứccủachúngta,vànhữngkinhnghiệm,thamvọngcủachúngtađãthuhẹptầmnhìn–chúnggiốngnhưmộtcănnhà tùnơichúng tacưngụ.Côngviệccủabạnvới tưcáchmộtchiếnlượcgialớnlàbuộcbảnthânbạnphảimởrộngtầmnhìn,đểthấynhiềuhơnvềthếgiớiquanhbạn,đểnhìnnhữngsựvậttheothựctếvàbiếtchúngcóthểđóngvai trò gì trong tương lai, chứkhôngphải đểnhìn chúng theomongmuốncủabạn.Mỗi sựkiệnđềucó lýdo, cómộtchuỗiquanhệnhânquảkhiếnchonóxảyra;bạnphảiđàosâuvàothựctếđó,thayvìchỉnhìnvàobềmặtcủasựvật.Càngtớigầncácđốitượng,nhữngchiếnlượccủabạncàngtốthơnvàconđườngtớinhữngmụctiêucủabạncàngdễdànghơn.

LỢNRỪNGVÀCÁOMộthôm,lợnrừngđangmàinanhvàomộtthâncâythìcáotớivàhỏivìsaonólàmđiềuđókhikhôngcómộtthợsănhoặcmốinguyhiểmnàođedọanó.“Tớlàmnhưthếlàcólýdo,”lợnđáp.“Vìnếuđộtnhiêntớbịgây bất ngờ bởi một mối nguy hiểm tớ sẽ không có thời gian đểmàinanh.Nhưngbâygiờtớthấychúngđãsẵnsàngđểthựchiệnnhiệmvụcủachúng.”Câutruyệnnàychothấykhôngnênchờđợichotớikhinguyhiểmtớimớichuẩnbịsẵnsàng.NgụngônAesop,thếkỷ6Tr.CN.

Bạncóthểbướcmộtbướctheohướngnàybằngcáchluôncốgắngnhìnvàothếgiớithôngquamắtcủanhữngngườikhác–kểcả,mộtcáchdứtkhoát,kẻthùcủabạn–trướckhitiếnhànhgiaochiến.Nhữngthànhkiếnvănhóacủachínhbạnlàmộtlớpmànchechủyếukhiếnbạnkhôngthểnhìnvàothếgiớimộtcáchkháchquan.TrongchiếntranhViệtNam,pheBắcViệtđãnghiêmtúcnghiêncứubốicảnhvănhóaMỹ.Họnhìnvàonhữngbiếnchuyểntrongdư luậncôngchúngvàcố tìmhiểuhệ thốngchính trịMỹcùngnhững tácđộngxãhộicủatruyềnhình.Tráilại,cácchiếnlượcgiaMỹđãbộclộmộthiểubiếtcựckỳítỏivềnhữngnềnvănhóaxalạcủaViệtNam–cảvănhóacủamiềnNammàhọđangủnghộlẫnvănhóacủamiềnBắcmàhọđangcốtấncông.Mùquángbởinỗiámảnhcốngănchặnviệctruyềnbáchủnghĩa

cộngsản,họkhôngnhậnranhữngtácđộngsâusắccủavănhóavàtôngiáotrongphươngthứcchiếnđấucủapheBắcViệtNam.Đólàmộtsailầmchiếnlượctổngthểởmứcđộcaonhấtcủahọ.Cácchiếnlượcgialớngiữchođộnhạycảmhòahợpvớichínhtrịởbấtkỳhoàn cảnh nào.Chính trị là nghệ thuật cổ động và bảo vệ các lợi ích củachínhbạn.Bạncóthểnghĩrằngnólàmộtvấnđềrộnglớncủacácđảngphái,nhưngtừngcánhân,trongsốnhữngđiềukhác,làmộtsinhvậtchínhtrịđangtìmkiếnsựantoànchovịtrícủamình.Hànhvicủabạntrongthếgiớiluônluôncónhữnghậuquảvềchính trị,mọingườiquanhbạnsẽphân tíchnótrongphạmvinócóíchhaycóhạichohọ.Thắngtrậnvớicáigiáphảiphânlykhỏinhữngđồngminhtiềmnănghaytạoranhữngkẻthùcứngcổkhôngbaogiờlàđiềukhônngoan.Quantâmtớichínhtrị,bạnphảixácđịnhtổngchiếnlượccủamìnhvớiýthứctìmsựủnghộtừnhữngkẻkhác–đểtạonênvàcủngcốmộtcăncứđịa.TrongcuộcNộichiếnLaMãnăm49Tr.CN.,JuliusCaesar đã côngkhai chốngđối vớiPompey, nhàquân sựgiàukinhnghiệm nhất vào thời bấy giờ.Caesar chiếm thế thượng phong bằng cáchhoạchđịnhcáccuộchànhbinhcủaông trêncơsở tácđộngcủachúng lêncôngluậnởthànhRome.ThiếusựủnghộcủaNghịviện,ôngxâydựngsựủnghộtrongcôngchúng.Caesarlàmộtconthúchínhtrịxuấtsắc,vàđólàcáigiúpchoôngnắmchặtđượctâmlýcủacôngchúng:ônghiểutínhíchkỷcủahọvàuốncácchiếnlượccủaôngtheođó.Giỏichínhtrịcónghĩalàthấuhiểumọingười–nhìnthôngquađôimắtcủahọ.Cắtđứtmọigốcrễ.Trongmộtxãhộimàvẻbềngoàiđanglấnáp,nguồncội thật sự củamộtvấnđềđôikhi khómànắmbắt.Để tạonênmột tổngchiếnlượcchốnglạimộtkẻthù,bạnphảibiếtcáigìthôithúchọhoặcnguồngốc sứcmạnh của họ. Có quá nhiều cuộc chiến và trận chiến kéo dài vìkhôngcóbênnàobiếtcáchtấncôngvàogốcrễcủađốiphương.Vớitưcáchmộtchiếnlượcgialớn,bạnphảimởrộngtầmnhìnkhôngchỉxavàrộngmàcònsâuvàobêndưới.Suynghĩ thậtcặnkẽ,đào thậtsâu,đừngxemvẻbềngoàilàhiệnthực.Vạchtrầnđượcnhữngnguồngốccủakhókhăn,bạncóthểđịnh rachiến lượcđểcắtbỏchúngđi, chấmdứthoàn toàncuộcchiếntranhhayvấnđềnangiảiđó.Khiviên tướngHannibal củaCarthagexâm lăngÝvàonăm218Tr.CN.,nhiềutướnglĩnhLaMãgắngsứcđánhbạiông,nhưngkhôngthànhcông.VịtướngLaMãmàvề sauđượcgọi làScipioAfricanusnhìnvàohoàncảnhtheocáchkhác:vấnđềkhôngphải làởbản thânHannibal,haycứđịacủaôngtaởTâyBanNha,haykhảnăngbổsungnguồntiếptếbằngđườngbiểntừCarthagecủaông;vấnđềlàchínhbảnthânCarthage.ĐólàmộtquốcgiavôcùngcămghétthànhRome,vàmộtcuộcđấutranhquyềnlựclâudàiđãtồntạigiữahainước.ThayvìnhắmvàoHannibal,mộtnhàquânsựxuấtsắc,khiđóđangởÝ,Scipio tiếnquânxâmlượcCarthage,buộcHannibalphải

rờiÝđểquayvềbảovệtổquốc.CuộctấncôngvàoCarthagekhôngchỉlàmộtmưumẹođơngiảnđểkéoHannibalraxa,nólàmộtcuộcxâmlăngtầmcỡ.TổngchiếnlượccủaScipiohữuhiệuđếnmứchoànhảo:ôngtakhôngchỉđánhbạiHannibaltrongchiếntrậnmàcònhủydiệtCarthagevớitưcáchlàmộtthếlựcthùđịch,chấmdứtvĩnhviễnkhảnăngchốnglạithànhRomecủanó.

Khôngmộtđề xuất cần thiết cho chiến tranhnàocó thể thựchiệnmàkhôngbiếttớicácyếutốchínhtrị.Nếuchínhsáchđúngđắn–nghĩalàthànhcông–bấtkỳảnhhưởngcótrùtínhnàocủanólênviệcđiềuhànhchiếntranhchỉcóthểlàtốtđẹp.Nếunócótácđộngngượclại,bảnthânchínhsáchđãsai.Chỉkhinhữnglãnhtụquốcgianhìntớicácđộngtháivàhànhđộngquânsựnhấtđịnhđểtạoranhữngtácđộngxalạđốivớibảnchấtcủahọthìnhữngquyếtđịnhchínhtrịcóảnhhưởngtớinhữngcuộchànhquânmớitrởnêntệhại.Nhữnglãnhtụquốcgiathườngbanhànhnhữngmệnh lệnhpháhỏngmụcđíchmàhọcóýmuốnphụcvụ.Điềunàyđãliêntụcxảyra,vànóchứngrỏrằngviệcnắmchắccácvấnđề quân sự là điều chủ yếu đối với những người chịu trách nhiệm vềchínhsáchchung.Khómà tinrằngmộtvịbộ trưởngchiến tranhchìmđắmtrongđốnghồsơ,chỉđơngiảndựatrênkinhnghiệmriêngbiệtlạicóthểtạonênmộtđịnhhướngchínhsáchtốtnhất.Điềucầnthiếttrongvịtríđólàmộttrithứcnổibậtvàsứcmạnhtínhcách.Ôngtacóthểluôncóđượcnhữngthôngtinquânsựcầnthiếtbằngcáchnàyhaycáchkhác.Các vấn đề quân sự và chính trị của nước Pháp không bao giờ nằmtrongtìnhtrạngtồitệhơnlàkhianhemBelle-IslevàDucdeChoiseulchịutráchnhiệm–dùhọđềulànhữngchiếnsĩgiỏigiang.Vềchiếntranh,CarlvonClausewitz,1780–1831

Mộtphầncủatổngchiếnlượcliênquantớiviệccắtđứtmọigốcrễlànhìnthấynhữngnguycơkhichúngvừamớinhúmầm,cắtsạchchúngtrướckhichúngtrởnênquálớn,khómàxửlý.Mộtchiếnlượcgiatổngthểbiếtgiátrịcủasự“tiênhạthủvicường”.Chọnconđườnggiántiếpđểđitớimụctiêucủabạn.Nguyhiểmlớnnhấtmàbạngiápmặttrongchiếnlượclàviệcđánhmấtthếchủđộngvàpháthiệnramình thườngxuyênphảiđốiphóvớiđiềumàđốiphươngthựchiện.Lẽđươngnhiên,giảipháplàhoạchđịnhtrướckẻthùnhưngcũnglàhoạchđịnhmộtcáchtinhvi–chọnconđườnggiántiếp.Việcngăncảnkhôngchođốithủnhìnthấymụcđíchcủacáchànhđộngcủabạntạochobạnmộtlợithếlớnlao.Vì thế, động thái đầu tiên củabạnnênđơn thuần làmột sự sắpđặt, đượcthiếtkếđểthúcđẩymộtphảnứngtừphíakẻthù,khiếnnólộrasơhởcho

cáisẽxảyrakếtiếp.Tấncôngnómộtcáchtrựctiếpvànóđốiphólại,chiếmlấymộtvịtríphòngthủcóthểchophépnóđónđỡcúđánhkếtiếpcủabạn;nhưngnếunókhôngthểnhìnthấyđiểmrađòncủabạn,hoặcnếunókhôngbiếtcúđấmkếtiếpsẽđếntừđâu,nósẽtrởnênmùlòavàvôphươngtựvệ.Yếutốcơbảnlàduytrìsựkiểmsoátcáccảmxúccủabạnvàxếpđặtcácđộngtháicủabạntrước,nhìnlêntoànthểbàncờ.NhàđạodiễnphimAlfredHitchcockbiếnchiếnlượcnàythànhmộtnguyêntắcsống.Mỗihànhđộngcủaônglàmộtsựsắpđặtđượcthiếtkếđểđưatớinhữngkếtquả trên lộ trình,ôngbình thảnsuynghĩđónđầuvàbước từngbướcmột.Mụctiêucủaônglàlàmmộtcuốnphimgắnliềnvớiviễntượngnguyênthủycủaông,khôngbịpháhoạibởitácđộngcủacácdiễnviên,nhàsảnxuấtvàcácnhânviênkháccầnphảicộng tácsauđó.Bằngcáchkiểmsoátmọichi tiếtcủaviệcquayphim,ôngkhiếnchonhàsảnxuấthầunhưkhông thể nào can thiệp vào đó.Nếunhà sản xuất có xía ngangkhi đangquaythậtsự,Hitchcockluôncómộtmáyquaykhôngcóphimsẵnsàngchoôngta.Ôngcóthểvờvĩnhquaythêmnhữngcảnhmànhàsảnxuấtmuốn,đểông tavẫncảm thấymìnhcóquyềnhạnmàkhôngảnhhưởng tớikếtquảcuốicùng.Hitchcockcũnglàmđiềutươngtựvớicácdiễnviên:thayvìtrựctiếpbảohọđiềucầnlàm,ônglàmchohọnhiễmphảinhữngcảmxúcmàôngmongmuốn–sợhãi,giậndữ,khátkhao–thôngquacáchđốixửcủaông.Mỗibướctrongchiếndịchgắnkếtmộtcáchhoànhảovớibướctiếptheo.Khihànhđộngởcấpđộchiếndịchchứkhôngphảitrậnchiến,bướcđầutiêncủabạnlàđiềuchủyếu.Thôngthườngnónênmềmdẻomộtcáchgiảtạovàgiántiếp,khiếnchokẻthùkhómàhiểuđược.VụtấncôngTrânChâuCảngcủaquânNhậttrongThếchiếnIIlàmộtbấtngờđầytínhtànphá;nhưngvớitư cách làmột động thái đầu tiên của chiến dịch, nó lại làmột thảmhọa.NgườiNhậtchìataycủahọraquánhanh;tậptrungcôngluậnMỹlạitớimộtmức độ giận dữmãnh liệt, họ tin chắc rằng ngườiMỹ sẽ theo đuổi cuộcchiếnchotớikếtthúcđắngcay–nhưngchínhngườiMỹlàkẻcónhữngtiềmlựcquânsựlớnhơn.Luônluônchúýtớibướcđầutiêncủachiếndịch,nóthiếtlậpnhịpđộ,xácđịnhtháiđộcủakẻthùvàđẩybạntheomộthướngmàtốthơnnênlàhướngđúng.Lập luận nổi tiếng của lý thuyết gia quân sựPhổCarl vonClausewitz là:“Chiếntranhlàsựtiếpdiễncủachínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác”.Ýcủaônglàmỗiquốcgiađềucónhữngmụctiêu–anninh,ansinhxãhội,sựthịnhvượng–thôngthườngđượctheođuổithôngquachínhtrị,nhưngkhimộtquốcgiahoặcthếlựcbênngoàingăntrởsựthànhtựucủahọthôngquachính trị, chiến tranh là kết quả tự nhiên.Chiến tranh không bao giờ đơnthuầnlàchiếntrườnghayxâmchiếmđấtđaimộtcáchbìnhthường;nólàsựtheođuổimộtchínhsáchmàkhông thể tìmramộtphương thức thựchiệnnàokháchơnlàthôngquasứcmạnh.

Tuy nhiên, khimột cuộc chiến thất bại,mọi ngón tay thường chỉ về phíaquânsự.Đôikhichúngtacóthểnhìnlênbêntrêncáctướnglĩnhđểhướngtớinhữngchínhtrịgiađãtuyênchiếnngaytừđầu;trongvàsauchiếntranhViệtNam,chẳnghạn,mộtsốngườiđãđổlỗisựthấtbạichochínhphủvìđãkhông tiến hành chiến tranh với toàn nỗ lực. Dù vậy, thông thường hơn,phântíchhậuchiếnlàvềquânsự–chúngtanghiềnngẫmnhữngtrậnđánhcủacuộcchiến,chỉtríchnhữnghànhđộngcủacácviênchỉhuy.Vàdĩnhiênchínhgiớiquânsựđãhoạchđịnhvà tiếnhànhchiến tranh,nhưngngaycảkhinhư thế,vấnđề thựcchất làmộtvấnđềvề tổngchiến lược.TheovonClausewitz,thấtbạitrongchiếntranhlàmộtthấtbạivềchínhsách.Nhữngmụctiêucủacuộcchiếnthấtbạivànhữngchínhsáchdẫndắtchúnglàphithựctế,khôngthíchđángvàmùquángtrướccácnhântốkhác.Ý niệm này là triết lý của tổng chiến lược. Bất cứ khi nàomọi sự đi saiđường,chínhbảnchấtconngườiđãđổlỗichongườinàykẻnọ.Cứmặcchonhữngngườikhácdâyvàosựnguxuẩnđó,bịdẫnquanhbởichínhmũicủahọ,chỉnhìnthấycáicóthểthấyngaytrướcmắt.Bạnnhìnsựviệctheocáchkhác.Khimộthànhđộngchệchhướng–tronglàmănbuônbán,trongchínhtrị,trongđờisống–hãylầntheovếtnóđểquaylạichínhsáchđãkhơigợinênnó từbuổiđầu.Mục tiêuđãsaiđường.Điềunàycónghĩa làbản thânbạn làmột tácnhân to lớncủabấtkỳđiều tệhạinàoxảy ravớibạn.Vớinhữngchínhsáchkhônngoan,khéoléohơn,vàtầmnhìnrộnglớnhơn,bạncóthểtránhđượcnguycơ.Vìthếkhicógìđósailệch,hãynhìnsâuvàobảnthânmình–khôngphảitheomộtcáchđầycảmtính,đểtráchmócbảnthânhaynuôngchiềutheocảmgiáctộilỗicủabạn,màđểchắcchắnrằngbạnsẽkhởiđầuchiếndịchkếtiếpvớimộtbướcđivữngchắcvàmộttầmnhìnrộnglớnhơn.

Hìnhảnh:Đỉnhnúi.Ởlạichiếnđịa,mọithứphủđầykhóivàrốirắm.Khómàphânbiệtđượcbạnhay thù,đểxemaiđang thắng trận,đểnhìn trướcđộngtháikếtiếpcủakẻthù.Vịtướngphảitrèolênphíabêntrênnơixungđột,lêntớiđỉnhnúi,nơimọithứtrởnênrõràngvàtậptrunghơn.Ởđóôngtacóthểnhìnrabênngoàichiếnđịa–tớisựvậnđộngcủacáclựclượngdựbị,tớidoanhtrạiquânthù,tớihìnhthểcủatrậnđánhtươnglai.Chỉtừđỉnhnúi,vịtướngmớicóthểchỉhuycuộcchiếntranh.

Tưliệu:Khởisựchiếntranhtừmộtxuấtphátđiểmsai,độngthủtrướcvàchờđợikhitaihọatớimớithảoluậnvấnđềlàmộtlỗilầmthườngcó.

Thucydides(giữanăm460-455Tr.CN–khoảngnăm400Tr.CN)

HOÁNVỊ

Tổngchiếnlượcbaogồmhaimốinguyhiểmlớnmàbạnphảicânnhắcvàđấutranh.Đầutiên,nhữngthànhcôngmangtớichobạntrongnhữngchiếndịchđầutiêncóthểtácđộngđếnbạngiốngnhưsựchiếnthắngdễdàngtrênchiếnđịamangtớichomộtvịtướng:saymenchiếnthắng,bạncóthểđánhmấtýthứcvềthựctạivàsựtươngquanmàtrênđónhữngđộngtháitươnglai của bạn dựa vào.Ngay cả những chiến lược gia lớn cao cấp nhất nhưJuliusCaesarvàNapoleoncuốicùngcũngđãtrởthànhnạnnhâncủaxunglựcnày:đánhmấtý thứcvề thực tại,họbắtđầu tin rằngbảnnăngcủahọkhôngthểsailầm.Chiếnthắngcàngtolớn,nguycơcàngcao.Khibạngiàhơn,khibạnchuyểntớichiếndịchkếtiếpcủamình,bạnphảibiếttiếtkiệm,cốsứcgấpđôiđểquảnchếcáccảmxúc,vàduytrìýthứcvềthựctại.Thứhai,sựlãnhđạmcầnthiếtchotổngchiếnlượccóthểđưabạntớimộtđiểm,nơibạnthấykhómàhànhđộng.Quáhiểuthếgiới,bạnnhìnthấyquánhiềukhảnăngchọnlựavàtrởnênlưỡnglựnhưHamlet.Bấtkểđãtiếnbộnhư thế nào, chúng ta vẫn cònmột phần thú tính, và chính con thú trongchúngtađãthắplửacácchiếnlược,đemđếnchochúngsứcsống,thôithúcchúng ta chiến đấu. Không có khao khát chiến đấu, không có khả năngkhuấyđộngchiếntranhbạolực,chúngtakhôngthểđốiphóvớinguycơ.Những kiểu người khôn ngoan như Odysseus thấy thoải mái với cả haiphươngdiệncủabảnchấtcủahọ.Họhoạchđịnhđónđầuxađếnhếtmứckhảnăngchophép,nhìnxavàrộng,nhưngkhiđãđếnlúcphảitiếnlên,họtiếnlên.Biếtcáchkiểmsoátcáccảmxúccủabạncónghĩalàkhôngđènénchúnghoàntoànmàsửdụngchúngởmứcđộcóhiệuquảcaonhất.

13.NHẬNBIẾTKẺTHÙ

CHIẾNLƯỢCTÌNHBÁO

Mục tiêu chiến lược của bạn nên nhằm vào bộ não của người điều hànhquânđộimàbạnphảiđốiđầuhơnlàchínhnó.Nếubạnhiểubộnãohoạtđộngrasao,bạnsẽnắmđượcđiềucốtlõiđểđánhlừavàkiểmsoátnó.Hãyrènluyệncáchnắmđượcnhữnggìngườikhácnghĩ,chộplấynhữngtínhiệuvềtưduyvàdựtínhtrongđầumàhọvôtìnhbộclộra.Mộtvẻngoàithânthiệtsẽgiúpbạn theodõihọsáthơnvàkhai tháchọđể lấy thông tin.Đềphòngđừngđểlộcáccảmxúcvàtậpquántinhthầncủabạnchohọbiết;cốtưduynhưhọtưduy.Bằngcáchtìmranhượcđiểmtâmlýcủađốithủ,bạncóthểkhiếnchohọmấtphươnghướng.

THẤUHIỂUKẺTHÙ

Tháng6/1838,HuântướcAuckland,thốngđốcAnhởẤnĐộ,triệutậpmộtcuộchọpcácquanchứccấpcaocủaôngđểthảoluậnvềkếhoạchxâmlượcAfganistan.AucklandvàcácbộtrưởngAnhkhácđangngàycàngloâuvềtầmảnhhưởngđanglớndầncủaNgatrongkhuvực.NgườiNgađãkếtđồngminhvớiBaTư,lúcnàyhọđangcốlàmđiềuđóvớiAfganistan,vànếuhọthànhcông,quânAnhởẤnĐộcókhảnăngmấtđấtởphíatâyvàdễbịquânNgatấncônghơn.ThayvìcốvượttrộihơnngườiNgavàđàmphánviệcliênminhvớiDostMahomed,ngườiđứngđầunhànướcAfganistan,Aucklandđềxuấtmộtgiảiphápmàôngcholàchắcchắnhơn:xâmlượcAfganistanvàdựnglênmộtngườicầmquyềnmới–vuaSoojah,mộtcựulãnhđạoAfganđãbị tướchếtquyền lực trướcđó25năm.Khiđó,ông ta sẽchịuhàmơnngườiAnh.Trongsố thànhviêndựhọphômđócóWilliamMacnaghten,bí thưchínhcủathốngđốcCaltutta.Macnaghtenchorằngcuộcxâmlượclàmộtýtưởngxuấtsắc:mộtnướcAfganistanthânhữusẽđảmbảoantoànchocáclợiíchcủaAnhtrongkhuvựcvàthậmchícòngiúpíchchoviệcmởrộngtầmảnhhưởng củaAnh.Và cuộc xâm lược hầu nhưkhông thể thất bại.QuânđộiAnhhẳnsẽkhônggặpkhókhănnàotrongviệcđánhđuổinhữngbộlạcthổdânAfganistan;họcó thểxuấthiệnnhư lànhữnggiảiphóngquânđểgiảiphóngngườiAfganistankhỏiđếchếNgavàđemđếnchođấtnướcnàysựhỗtrợcùngvớiảnhhưởngvănminhcủaAnhQuốc.NgaykhivuaSoojahnắmquyền,quânđộisẽrútđi,đểảnhhưởngcủaAnhđốivớivịvuanày,dùrấtmạnhmẽ,sẽkhôngbịdânchúngAfganpháthiện.KhitớiphiênMacnaghtenphát biểu ý kiến về kế hoạch xâm lược, ông ta ủng hộ nómột cách nồng

nhiệt tới mức Auckland không chỉ quyết định tiến tới, ông còn chỉ địnhMacnaghten làmđặcpháiviêncủanữhoàng–ngườiđạidiện tối caocủaAnhtạiAfganistan–ởthủđôKabul.

Ngườibiếtrõkẻthùvàbảnthânsẽkhôngbaogiờgặpnguycơtrongkhilâmtrận.TônTử,thếkỷ4tr.CN.

Khibịlôivàomộtcáibẫyhoặcphụckích...bạnphảikhônngoanvàđầylý trí để không tin vàonhữngđiềudễdàng.Vídụ,nếukẻ thùđặtmộtchiếnlợiphẩmnàođótrướcbạn,bạnnêntinrằngbêntrongnócómộtlưỡicâuvànóchegiấumộttròlừabịpnàođó.Nếunhiềuquânbinhcủakẻthùbỏchạytrướcmộtvàingườilínhcủabạn,nếuchỉmộtvàitênlínhđịchtấncôngnhiềuquânbinhcủabạn,nếukẻthùđộtnhiênbỏchạy...bạn phải e ngạimộtmưumẹo lọc lừa. Và bạn không bao giờ nên tinrằngkẻthùkhôngbiếtcáchthựchiệncáccôngviệccủanó.Khikẻthùyếuhơn,khihọítcảnhgiáchơn,bạnnênchúýtớihọhơn.Nghệthuậtchiếntranh,NiccoloMachiavelli,1521

Khônggặpnhiều cưỡngkháng lắm trênđườngđi, tháng8/1839,quânđộiAnhtớiKabul.DostMahomedbỏchạyvàovùngnúi,vàvịcựuvươngquaytrởlạithànhphố:Đốivớidâncưđịaphương,đâylàmộtquangcảnhlạlùng:vuaSoojah,kẻmànhiềungườihầunhưkhôngcònnhớtới,trôngcóvẻgiànuavàdễbảođibêncạnhMacnaghten,kẻđangcưỡingựavàoKabultrongbộđồngphụcmàu sáng, vớimột cáimũbagócgắn lôngđàđiểu.Vì saonhữngngườinàytớiđây?Họsẽlàmgìởđây?Vớinhàvuabùnhìnnày,Macnaghtenphảiđánhgiálạitìnhthế.CácbảnbáocáogửiđếnchoôngbiếtrằngDostMahomedđangxâydựngmộtlựclượngquânđộitrongdãynúiởmiềnbắc.Tronglúcđó,ởmiềnnam,khivàoxâmchiếmđấtnướcnàyquânAnhđãhạnhụcmộtsốtùtrưởngđịaphươngbằngcáchcướpđoạtđấtcủahọđểkiếmthựcphẩm.Cũngrànhrànhlàthầndâncũcủanhàvuakhôngưathíchgìôngta,khôngưađếnmứcMacnaghtenkhôngthể đểmặc không bảo vệ cho ông ta và các lợi ích khác của ngườiAnh.Macnaghtenmiễncưỡng lệnhchophần lớnquânđộiAnhở lạiAfganistanchotớikhitìnhthếvữngvànghơn.

SƯTỬGIÀVÀCÁOMộtconsưtửvềgiàvàkhôngcòncóthểkiếmthứcănbằngsứcmạnhquyếtđịnhrằngnóphảidùngđếnmưumẹo.Vìthếnóchuivàomộtcáihangvànằmxuốnggiảvờđangbệnh.Cứthế,khicóbấtkỳconthúnàovàohang viếng thămnó, nó xơi ngay.Khi có quá nhiều thú rừngmất

tích,mộtconcáođãpháthiệnrađượcđiềugìđãxảyra.Nóđếnthămsưtửnhưngđứngởmộtkhoảngcáchantoànởbênngoàicáihangvàhỏithămsưtử.“Ồ,khôngkhỏelắm,”sưtửđáp,“nhưngsaomikhôngvàođây?”Cáođáp:“Tôihẳnđãvàotrongnếukhôngnhìnthấynhiềudấuchânđivàotronghangnhưngchẳngthấycógiấuchânnàođiracả.”Ngườikhônngoanlưuýtớinhữngchỉbảocủanguycơvànhờđótránhđượcchúng.NgụngônAesop,Thếkỉ6tr.CN.

Thờigiantrôiđi,cuốicùngMacnaghtencũngquyếtđịnhchophépcácviênsĩquanvàbinhsĩcủalựclượngchiếmđónglâungàynàyđưagiađìnhcủahọsang,đểgiúpcuộcsốngcủahọbớtphầnkhắcnghiệt.Chẳngbaolâucácbàvợvàđám trẻconkéo tới, theocùnghọ lànhữngngườiẤngiúpviệc.NhưngtrongkhiMacnaghtentưởngrằngviệccácgiađìnhbinhlínhtớisẽđemlạimộtảnhhưởngvănminh,nhânđạo,thựcranóchỉlàmngườiAfganthêmcảnhgiác.PhảichăngngườiAnhđangtínhđếnviệcchiếmđóngvĩnhviễn?Ởkhắpmọinơingườidânđịaphươngnhìn tớiđềucónhữngkẻđạidiệnchocáclợiíchcủangườiAnh,họnóinănglalốiomxòmtrênđườngphố,chèchénsaysưa,ùavàocácsânkhấuvàsânđuangựa–nhữngtròtiêukhiểnlạlùngmàhọvừamớidunhậpvàođấtnướcnày.Lúcnàyngườinhàcủahọxemnhưmìnhđangởnhàmình.MộtniềmcămghéttấtcảnhữnggìcủangườiAnhđãđâmchồi.PhầnlớnnhữngconđèomàcácconđườngthươngmạichínhcủaAfganistanchạy qua do các bộ lạcGhilzye nắm giữ. Trong suốt nhiều năm, trải quanhiềutriềuđạikhácnhaucủanướcnày,họđãđượctrảmộtkhoảnphíđểgiữchocácconđèonàythôngthương.Macnaghtenquyếtđịnhchấmdứtkhoảnphí này.NgườiGhilzye đáp lại bằng cách phong tỏa các conđèo, và trênkhắpđấtnước,cácbộlạcđềuđồngcảmvớisựnổidậycủangườiGhilzye.Macnaghtencốlàmchocáccuộcnổidậylắngxuống,nhưngôngkhôngnhìnthấytínhcáchnghiêmtrọngcủachúng,vànhữngviênsĩquanlolắngđãbảovớiôngphảiphảnứngmộtcáchtriệtđểhơnđềubịkhiểntráchvìsựphảnứngtháiquá.Lúcnày,quânđộiAnhphảiởlạiđóvôhạnđịnh.Tìnhthếnhanhchóngxấuđi.Tháng10/1841,mộtđámđôngtấncôngvàonhàcủamộtviênchứcAnhvàgiếtchếtôngta.ỞKabul,cáctùtrưởngđịaphương bắt đầu âmmưu đánh đuổi những tay lãnh chúa nguờiAnh.VuaSoojahhoảngsợ.Trongsuốtnhiềutháng,ôngtavannàiMacnaghtenhãyđểchoôngtabắtgiữvàhạsátnhữngđốithủchủyếucủamình,theophươngthức truyền thống để bảo vệ ngai vàng của một vị vua Afganistan.Macnaghtenbảoôngtarằngmộtđấtnướcvănminhkhôngdùngcáchgiếtngười để giải quyết các vấn đề chính trị của nó.Nhà vua biết rằng ngườiAfganistan tôn trọngsứcmạnhvàquyền lựcchứkhôngphải làcácgiá trị

‘vănminh”;vớihọ,việcôngkhôngthểxửtrícáckẻthùchứngtỏrằngôngnhunhượcvàkhôngđủsứccầmquyền,vàhọđểmặcchoôngbịvâyquanhbởicácquânthù.Macnaghtenkhôngchịunghetheo.

SựđánhgiácủaKhổngTửvềDươngHổ,mộtngườiđãbuộcphảichạytrốntừnướcnàysangnướckhácvìđãtỏrathamlamvàbấttrungmỗikhiđạtđượcquyềnthế,đãcungcấpmộtvídụgiảndịvềhànhvibộclộtrênnềntảngcủasựbấtbiến.Dựatrênkhuônmẫuhànhvilặpđilặplạinày,KhổngTửđã tiênđoánmộtcáchchínhxácrằngDươngHổchắcchắnsẽcómộtkếtthúcônhục.Mộtcáchphổquáthơn,MạnhTửnhậnđịnh sau đó: “Một người ngưng các nỗ lực của y ở nơimà [lẽ ra] ykhôngnênngưngsẽtừbỏchúngởbấtkỳnơinào.Mộtngườikeokiệtvớinhữngaimàvớihọ [lẽ ra] yphảihàophóng sẽ keo kiệtởbất kỳnơiđâu.”Chấpnhận rằngnói chungmọingườiđãcónhững tậpquáncốđịnhngaytừbuổiđầuđời,từđókếtthúccủamộtngườicóthểtiênđoántrướclúctrungniên:“Mộtkẻvẫnbịghétbỏvàonăm40tuổisẽkếtthúctrongtìnhtrạngđó.”RalphD.SawyerĐạocủanghềphảngián,1998

Cuộckhởinghĩalanrộng,vàlúcnàyMacnaghtenphảiđốiđầuvớithựctếrằngôngkhôngcónhânlựcđểđànápmộtcuộcnổidậykhắpnơi.Nhưngvìsaoônglạiphải losợchứ?DânAfganistanvàcác lãnhtụcủahọrấtngâyngô;ôngcóthểtáilậpthếthượngphongquamưumẹovàtríthôngminh.Đểđạtmụcđíchđó,Macnaghtencôngkhaiđàmphánmột thỏa thuậntheođócác đạo quân và công dân Anh sẽ rời khỏi Afganistan, đổi lại, ngườiAfganistanphảicungcấp thựcphẩmchoquânđộiAnhrút lui.Tuynhiên,mộtcách riêng tư,Macnaghten tìmcáchbắn tinchomộtsố tù trưởngchủchốtrằngôngsẵnsàngđưamộttrongsốhọlênlàmtểtướng–vàchucấptiềncủachoôngta–đổilại,ngườinàyphảidẹpyêncuộckhởinghĩavàchophépngườiAnhởlại.

Miếngmồi,–“Mọingườiđềucógiácủamình”–điềunàykhôngđúng.Nhưngchắcchắn tồn tạichomỗiconngườimộtmiếngmồimàanh takhông thểkhôngđớp lấy.Nhưvậy,đểhướngnhiềungười tớimộtmụctiêungườitachỉcầnđặtlênnómộtlớpsơnhàonhoángcủalòngnhânái,sựcaothượng,tínhkhoandung,sựtựhysinh–vàcómụctiêunàomàngườitakhôngthểđặtnólêntrên?–đâylànhữngthứmứtngọtmónngonchotâmhồnhọ;nhữngkẻkháccónhữngthứkhác.Phàmphu,tấtcảquáphàmphu,FriedrichNietzsche,1886

AkbarKhan,lãnhtụcủacácbộlạcGhilzyeởmiềnđông,đãđáplạiđềnghị

này,vàvàongày23/12/1841,Macnaghtencưỡingựarangoàiđểgặpriêngôngtavàquyếtđịnhcuộctraođổi.Saukhichàohỏinhau,AkbarKhanhỏiMacnaghten rằng ông có muốn tiếp tục trò lừa đảo mà họ đang sắp đặtkhông.Mừngrơnvìđãxoaychuyểnđượctìnhthế,Macnaghtenvuivẻđáprằngôngmuốn.Khôngmột lờigiải thích,Akbarrahiệuchothuộchạ tómlấyMacnaghten–ôngtakhôngtínhtớiviệcphảnbộilạicáctùtrưởngkhác.Dọctrênđường,mộtđámđôngđangtụlại,họbắtgiữngườiđặcpháiviênxấusố,vàvớicơncuồngnộđãchấtchứanhiềunămvìbịsỉnhục,họxéxácôngthànhtừngmảnh.Tứchivàđầucủaôngđượckéođidiễuhànhquacácđường phố củaKabul, và thânmình của ông bị treo lênmột cáimóc sắctrongchợ.Trongvòngvài hôm,mọi thứđược làm sáng tỏ.Khoảng4.500quânAnhcònlại,cùngvới12.000nhânkhẩutháptùngbuộcphảiđồngýrútluingaykhỏiAfganistan, bất kể thời tiếtmùa đông khắc nghiệt.NgườiAfganistanphảicungcấpchođoànquânrútluinhưnghọkhôngthựchiệnđiềuđó.VìbiếtchắcrằngngườiAnhsẽkhôngbaogiờlênđườngnếukhôngbịépbuộc,họ sẽ liên tục quấy rối quân đội xâm chiếm này trên suốt đường rút lui.Những thường dân cũng như binh lính nhanh chóng bỏmình trong tuyếtlạnh.Ngày13/1,cáclựclượngAnhởpháođàiJalalabadtrôngthấymộtconngựalẻ loiđangcố tiếnvàocổng.Ngườicưỡinó,bácsĩWilliamBrydon,đangsốngdởchếtdở, làngườiduynhấtcòn sốngsót trongđộiquânxâm lượcAnhxấusốtrởvềtừAfganistan.DiễndịchKiếnthứclẽracóthểngănchặnđượcthảmhọanàyvốnđãnằmsẵntronglòngbàntaycủaMacnaghtentừlâutrướckhiôngtiếnhànhcuộcviễnchinh.NhữngngườiAnhvàngườiẤnđãtừngsốngởAfganistanlẽracóthểbảochoôngbiếtrằngdânchúngởđóthuộcloạingườikiêuhãnhvàđộclậpnhấtcủahành tinh.Đốivớihọ,hìnhảnhnhữngđoànquânngoạibang tiếnvàoKabullàmộtsựsỉnhụckhôngthểnàothathứnổi.Trênhết,họkhôngphảiloạingườithiếtthatớihòabình,thịnhvượngvàhòagiải.Thựcsự,họxemsựxungđộtvàđốiđầulàmộtphươngcáchsốngmạnhmẽ.Macnaghtencóthôngtinnhưngkhôngchịuxemxétchúng.Thayvìthế,ônggánchongườiAfganistannhữnggiátrịcủangườiAnh,màôngđãgiảđịnhmộtcáchsailầmrằngcótínhphổquát.Mùquángvìchứngtựyêumình,ôngđãhiểusaimọidấuhiệutrênđường.Kếtquảlàchiếnlượccủaôngđãvậnhànhhoàntoàntráingượcvớinhữnggìcầnthiết–đểchoquânAnhchiếmKabul,ngưngkhoảnphítrảchongườiGhilzye,cốkhôngquánặngtaytrongviệc đàn áp các cuộc nổi dậy.Vàvào cái ngàyđịnhmệnh ấy, khi thật sựđánhmất trí suyxét,ôngđã thựchiệndự tínhsai lầm tốihậu, tưởngrằngtiềncủavàsựkhêugợi tínhíchkỉsẽmuachuộcđượclòngtrungthànhtừ

chínhnhữngngườiôngđãhạnhụcđếnthế.Sựmùquángvàchứngtựyêumìnhnhưthếkhôngquáhiếm;chúngtabắtgặpchúngtrongcuộcsốnghàngngày.Khuynhhướngtựnhiêncủachúngtalànhìnngườikhácnhưlàphảnảnhđơngiảncủanhữngaoướcvàgiátrịcủachínhmình.Khônghiểuđượcrằngcáchthứchọkhácvớichúngta,chúngtangạcnhiênkhihọkhôngphảnứngnhưmongđợi.Chúng taxúcphạmvàlàmchomọingườivôtìnhoánghét,rồiđổlỗivềtaihọaxảyrachohọchứkhôngphảimìnhkhôngcókhảnăngthấuhiểuhọ.Thấuhiểu:Nếuđểchứngtựyêumìnhhoạtđộngnhưmộtbứcmànchegiữabạnvàmọingười,bạnsẽhiểusaihọvàcácchiếnlượccủabạnsẽtịtngòi.Bạnphảinhậnthứcđượcđiềunàyvàcốgắngnhìnnhậnmọingườimộtcáchtỉnhtáo.Mỗimộtcánhâncũnggiốngnhưnềnvănhóaxalạ.Bạnphảithâmnhậpvàobêntrongcáchsuynghĩcủađốitượng,khôngphảinhưmộtbàitậpvềkhảnăngnhạycảmmàlàdosựcầnthiết.Bạnchỉcóthểhyvọngđánhbạikẻthùbằngcáchthấuhiểuhọ.

Hãyphụctùngđểôngtatinbạnvàtừđónắmđượchoàncảnhthậtsựcủaôngta.Chấpnhậnýkiếncủaôngtavàđápứngchonhữngcôngviệccủaôngtanhưthểbạnhóathânthànhhaingười.Khiđãnắmbắtđượcmọiđiều,khéoléotậptrungtrongquyềnlựccủaôngta.Nhưvậy,khingàycuốicùngtới,sẽgiốngnhưthểchínhTrờiđãhủydiệtôngta.

TháiCông,Sáugiáođiềubímật.(khoảngthếkỷ4tr.CN.)

CÁIÔMTHÂNTHIẾT

Năm1805,NapoleonBonaparteđãhạnhụcngườiÁotrongcáctrậnđánhởUlmvàAusterlitz.Tronghiệpướcsauđó,ôngcắtnhỏđếquốcÁo,chiếmlấycácvùngđấtởÝvàĐứccủanó.Đốivớiông,tấtcảnhữngđiềunàylàmộtphầncủamộtcuộcđấucờ.MụctiêutốihậucủaônglàbiếnÁothànhmộtđồngminhyếuớtvàphụthuộc,nhưngcóthểgiúpôngthêmnặngcânởchâuÂu,vìÁo từng là trung tâmchính trịcủachâuÂu.NapoleonđãyêucầumộtđạisứÁomớiđếnPhápnhưlàmộtphầncủachiếnlượctổngthểnày.Đó làHoàng tửKlemensvonMetternich,vào lúcđó làđại sứÁo tạitriềuđìnhPhổởBerlin.Metternich, khi ấy 30 tuổi, xuất thân từmột trongnhữnggia tộc sáng giánhấtchâuÂu.NóitiếngPhápcựckỳlưuloát,cựckỳbảothủvềchínhtrị,ông ta làmộtconngườihoànhảovềdòngdõivàsự thanh lịch,và làmộtkiểuđànôngcủacácquýbà.SựhiệndiệncủanhàquýtộcsángchóinàycóthểbổsungthêmvàosựhuyhoàngcủavươngtriềumàNapoleonđangtạodựng.Quantrọnghơn,thuphụcđượcmộtngườinhiềuquyềnlựcnhưthế–

Napoleoncóthểchiêudụđượcôngtatrongnhữngcuộcgặpgỡriêngtư–cóthểgiúpíchchoviệcbiếnÁothànhmộtvệtinhyếuớt.VànhượcđiểmvềphụnữcủaMetternichsẽmởlốichoNapoleon.Haibêngặpnhau lầnđầuvào tháng8/1806,khiMetternichđến trìnhbảnquốcthư.Napoleontỏrađiềmtĩnh.Ôngphụctrangtềchỉnhtrongcuộcgặpnhưng vẫn đội nón trên đầu, theo tập tục đó là điều khá thô lỗ. Sau khiMetternichphát biểu, ngắngọnvàđầynghi thức,Napoleonbắt đầuđi lạitrongphòngvànóivềchínhtrịtheomộtcungcáchthểhiệnrõrằngôngđangralệnh.(Ôngthíchđứngnóivớimọingườikhihọvẫnngồiyên.)Ôngphátbiểumột cách có chủđịnhvà súc tích; ôngkhôngphảimộtgãngườiđảoCorsequêmùanàođóđốivớimộtMetternichphứctạp.Cuốicùng,ôngchắcchắnrằngmìnhtạorađượcmộtấntượngnhưmongmuốn.Nhiềuthángtrôiqua,NapoleonvàMetternichcóthêmnhiềucuộcgặpnhưvậy.Việcchiêudụvịhoàng tử làdự tínhcủanhàvua,nhưng rốtcuộcnókhôngthể tránhkhỏiđi theohướngkhác:Metternichcómột lối lắngnghechămchú, đưa ra những lời nhậnxét xácđáng, thậmchí cònphêbình cảnhữngnhậnthứcchiếnlượccủaNapoleon.Nhữngkhiđó,Napoleonthườngthầmnghĩ:đâylàmộtconngườicóthểthậtsựthấuhiểuthiêntàicủaông.ÔngbắtđầukhaokhátsựhiệndiệncủaMetternich,vànhữngcuộcthảoluậnvềcácnềnchínhtrịởchâuÂungàycàngtrởnênthẳngthắnhơn.Cảhaitrởthànhbạncủanhau.HyvọnglợidụngđượcnhượcđiểmvềphụnữcủaMetternich,Napoleonsắpđặtchoemgáicủaông,CarolineMurat,hẹnhòvớiMetternich.Ôngbiếttừcômộtsốmẩuchuyệngẫungoạigiao,vàcôbảovớiôngrằngMetternichđãtrở nên kính trọng ông. Ngược lại, cô cũng bảo với Metternich rằngNapoleonkhôngtìmthấyhạnhphúcvớivợcủaông,hoànghậuJosephine,vìbàkhôngthểsinhcon;ôngđangđịnhlyhôn.NapoleonkhôngtỏvẻgìphiềnmuộnđểMetternichcóthểbiếtnhữngđiềunhưthếtrongđờisốngriêngtưcủaông.

Sựhợptáckhôngphảilàvấnđềkhitựthâncáclãnhtụđóngmộtvaitròchủđộngtrongnỗlựctìnhbáo.KhicònlàlãnhđạocủađasốởThượngnghịviên,LyndonJohnsonđãxâydựngmộthệthốngtìnhbáovớinguồntừkhắpWashington.Vàomột thờiđiểmtrongthậpniên1950,JohnsonthanphiềnvớimộtnhàbáorằngôngđangtậptrungcácvấnđềnộibộcủaĐảngDân chủ trong khi không thể bao trùm các phe phái trongThượngviện[GOP]Đểnhấnmạnhquanđiểm,ôngrútramộtbảnghinhớvềcuộchọpriêngmà từđóngườiphóngviênvàcáccộngsựcủaông ta đã có đượcmột bản tóm lược về đầu óc bè phái củaGOP từThượngnghịsĩThurstonMorton.RowlandEvansvàRobertNovaknhớlại:“Hệthốngtìnhbáonàylàmộtkỳcôngcủatínhhiệuquả.Nócũng

kháđáng sợnữa.”Ngaycả trongNhàTrắng, Johnsoncũng tin tưởngvào tin tìnhbáochính trị trực tiếp.Phụ tácủaông,HarryMcPhersonnói:“Tôiđoánlàôngđãgọichonhiềungười,nhưngtôithườngcóthểhyvọngvàonhữngxếchiều,khiôngthứcdậysaumộtlúcchợpmắt,tôisẽđượcgọitớivàôngsẽhỏi:“Anhbiếtgìkhông?”Khiđó,McPhersonsẽtrìnhbàynhữngtintứcmớinhấtmàôngthuđượctừcácbáocáoviênvànhữngnhânvậtchínhtrị.NghệthuậtchiếntranhchínhtrịJohnJ.PitneyJr.,2000

Năm1809, tìmcáchphụcthùchothấtbại thảmhạicủamìnhởAusterlitz,ÁotuyênchiếnvớiPháp.Napoleonchàođónsựkiệnnày,vìnótạochoôngcơhội tấncôngÁodữdộihơncảkhi trước.Cuộcchiếnrấtác liệt,nhưngquânPhápthắng trận,vàNapoleonchiếmtoànbộnướcÁolàmthuộcđịa.QuânđộiÁobịgiảigiáp,chínhphủcủanóbịthayđổitoànbộ,vàngườibạnMetternichcủaNapoleonđượcchỉđịnhlàmbộtrưởngbộngoạigiao–chínhxácnơimàNapoleonmuốn.Vàithángsau,đãxảyramộtchuyệnkhiếnNapoleonmấtcảnhgiácnhưnglạikhiếnônghàilòng:vuaÁođềnghịôngkếthônvớicongáicảcủaông,côngchúaMarieLouise.NapoleonbiếtgiớiquýtộcÁovốnkhôngưamình;đâyphảilàtácđộngcủaMetternich.KếtđồngminhvớiÁothôngquahônsự làmột chiến lược thành tựu, vàNapoleon vui sướng chấp nhận lời đềnghị,trướchếtlyhônvớiJosephine,rồisauđókếthônvớiMarieLouisevàonăm1810.MetternichtháptùngvịcôngchúatớiParisđểdựhônlễ,vàlúcnàyquanhệgiữaôngtavớiNapoleoncàngthânmậthơn.CuộchônnhâncủaNapoleonbiếnôngtrởthànhthànhviêncủamộttrongnhữnggiatộclớnnhấtchâuÂu,và đối vớimột người đảoCorse, gia đình là tất cả; ông đã đạt được tínhchínhthốngvềhoàngtộcđãtừlâuhằngkhaokhát.Ôngcũngvuisướngvớivịhoànghậumớicủamình,ngườitỏracómộtđầuócchínhtrịnhạybén.ÔngđểchobàthamgiavàokếhoạchthốngtrịchâuÂucủamình.Năm1812,Napoleonxâm lượcNga.LúcnàyMetternich tìmđếnôngvớimộtyêucầu:đưamộtđộihình30.000quânÁovàodướiquyềnbố trícủaNapoleon.Đổilại,NapoleonsẽchophépÁoxâydựnglạiquânđộicủanó.Napoleonthấyviệcnàychẳngcógìđángngại:ôngđãkếtđồngminhvớiÁoquahônsự,vàviệctáivũtrangcủanócũngcóthểgiúpíchchoông.Nhiều tháng sau, cuộc xâm lược Nga đã biến thành một thảm họa, vàNapoleonbuộcphảirút lui,quânđộicủaôngbị tổnthấtnặngnề.LúcnàyMetternichđềnghịphụcvụchoôngvớitưcáchlàmộtngườitrunggiangiữaPhápvàcácthếlựcchâuÂukhác.Đượcđưavàotrungtâmnhưtrướcđó,Áođã tiếnhànhcôngviệcnày,vàdùsaoNapoleoncũngcó ítkhảnăngchọnlựa:ôngcầncóthờigianđểphụchồi.NgaycảnếuvaitròtrunggiancủaÁo

chophépnótáilậplạinềnđộclậpcủamình,ôngcũngkhôngcógìphảiesợnhữngngườicóquanhệthônggiavớimình.

Trongmọimônvõthuật,trongmọimônnghệthuậtbiễudiễnvàcònhơnnữa,trongmọihìnhthứccủahànhviconngười,điệubộvàcửchỉcủamộtngườidựavànhữngchuyểnđộngcủatâmtrí(khôngthểnhìnthấy)củaanhta….TrongphongcáchKagecủakiếmthuật,mộtkiếmsĩđọctâm trícủađối thủ thôngquanhữngđiệubộvàcửđộngcủaanh ta…Loạiđầuócnàocóthểthâmnhậpđượcvàođầuóccủađốithủanhta?Đólàloạiđầuócđượcrènluyệnvàtraudồitớimứcthảnnhiênvớisựtựdohoànhảo.Nó trong sạchnhưmột tấmgương có thểphản chiếunhữngchuyểnđộngtrongđầuóccủakẻthù.Khingườiđóđứngđốimặtvớinhữngđốithủcủaanhta,tâmtrícủaanhtakhôngbịhélộtheohìnhthứcchuyểnđộng.Thayvìthế,tâmtríanhtasẽphảnánhtâmtrícủađốithủnhưmặtnướcphảnchiếuánhtrăng.Cuộcđờicủanhữngkiếmsĩbậcthầy,MakotoSugawara,1988

Mùaxuânnăm1813, những cuộcđàmphánbị phávỡvàmột cuộc chiếnmớisắpbùngnổgiữanướcPhápđãtổnthấtnặngnềvàlựclượngđồngminhhùnghậubaogồmNga,Phổ,AnhvàThụyĐiển.Đếnlúcnày,quânđộiÁođãlớn lênđángkể;dùsaoNapoleoncũngphảinhúngtayvàonó–nhưngcáctìnhbáoviêncủaôngbáocáorằngMetternichđãkýkếtmộtthỏaướcbímậtvớicácnướcĐồngminh.Chắcchắnđâyphảilàmộtthủđoạnnàođó;làmsaovuaÁolạicóthểđánhnhauvớiconrểcủamình?Thếnhưngtrongmộtvàituần,việcđótrởthànhchínhthức:trừkhiPhápchịuđàmphánhòabình,ÁosẽrútkhỏivịtrítrunglậpcủanóđểgianhậppheĐồngminh.Napoleonkhôngthểtinđượcnhữnggìôngnghethấy.ÔngđếnDresdenđểdựmộtcuộchọpvớiMatternichvàongày26/6.Ngaykhinhìnthấyvịhoàngtử,ôngđãbịsốc:vẻthânthiện,thoảimáiđãbiếnmất.Vớigiọngkhálạnhlùng,MetternichthôngbáovớiôngrằngnướcPhápphảichấpnhậnđưaranhgiớiquốcgiatrởvềcácbiêngiớitựnhiêncủanó.ÁobuộcphảibảovệcáclợiíchcủanóvàsựbềnvữngcủachâuÂu.Độtnhiên,nhàvuanhậnrarằng:Metternichđãlừadốiôngsuốtlâunay,mốiràngbuộcgiađìnhchỉlàmộttròlừabịpchemắtôngđểtáivũtrangvàlấylạiđộclậpcủaÁo.“ThếlàtôiđãlàmmộtđiềurấtnguxuẩnđiênrồkhikếthônvớicôngchúaÁo?”Napoleonbuộtmiệnghỏi.“Nếubệhạmuốnbiếtýkiếncủatôi,”Metternichđáp,“TôisẽthẳngthắnnóirằngNapoleon,kẻthốngtrị,đãphạmphảimộtsailầm.”NapoleonkhướctừlờikêugọihòabìnhcủaMetternich.Đểđáplại,ÁorútkhỏivaitròtrunglậpvàgianhậpĐồngminh,trởthànhngườilãnhđạophichính thức của nó. Và với Áo dẫn đường, cuối cùng họ đã đánh bạiNapoleonvàotháng4/1814vàđãlưuđàyôngtớihònđảoElbaởĐịaTrung

Hải.DiễndịchNapoleonđãtựhàovềkhảnăngphánđoántâmlýcủamọingườivàdùngnóchốnglạihọ,nhưngtrongtrườnghợpnàyôngđãđểchomộtngườigiỏihơntrongmôn này đánh lừamình.Cách thức củaMetternich như sau: ông talặnglẽnghiêncứunhữngkẻthùtừphíasau.Nhữngnụcười,vẻngoàithanhlịch,vẻthoảimáihiểnnhiêncủaôngmờigọisựcởimởởhọ.NgaytronglầngặpgỡđầutiênvớiNapoleon,ôngtađãnhìnthấymộtngườiđangcốgâyấntượng:ôngtanhậnrarằnggãbéhạttiêuNapoleonđangnhónchânđểcóvẻcaohơn,vàđãcốgắngkềmgiữgiọngngườiCorsecủamình.Nhữngcuộcgặp sau chỉ khẳng định thêm ấn tượng củaMetternich vềmột người khátkhaođượccôngnhậnsựnganghàngvềmặtxãhộivớigiớiquýtộcchâuÂu.Vịvuanàylàngườidễdaođộng.Khiđãcóđượcnhậnthứcnày,Metternichsửdụngnóđểxâynênmộtchiếnlượcphảncônghoànhảo:lờiđềnghịkếthônvớihoànggiaÁo.ĐốivớimộtngườiđảoCorse,điềuđócónghĩalàtấtcả,vànókhiếnchoNapoleonmùquángtrướcmộtsựthậtđơngiản:đốivớinhữngquýtộcnhưMetternichvàvuaÁo,nhữngliênkếtgiađìnhkhôngcónghĩalýgìsovớisựtồnvongcủachínhvươngtriều.

KhiMunenori được ban tặng đặc ân được gặp tướng quân, ông ngồixuống, đặt hai bàn tay lên nền nhàđược trải thảm tatami, nhưnhữngngườitùytùngluônlàmđểbàytỏlòngkínhtrọngđốivớichủnhâncủahọ.Độtnhiên,IemitsuphóngmộtmũigiáovàoMunenori“khônghềngờvực”–vàrấtngạcnhiênkhithấybảnthânôngtađangnằmngãngửatrênnềnnhà!Munenoriđãcảmnhậnđượcdựđịnhcủavị tướngquântrước khi một cử động được thực hiện, và đã quét ngã hai chân củaIemitsungaykhoảnhkhắccủacúđâm.Cuộcđờicủanhữngkiếmsĩbậcthầy,MakotoSugawara,1988

ThiêntàicủaMetternichlànhậnramụctiêutươngthíchchochiếnlượccủaôngta:đókhôngphảicáclựclượngquânđộicủaNapoleonmàvớinó,Áokhôngthểhyvọngđánhbại–Napoleonlàmộtvịtướngxuấtchúng–màlàtâmtrícủaông.Vịhoàngtửhiểurằng“ngaycảkẻcónhiềuquyềnnăngnhấttrongđời cũngvẫn là conngười và cónhữngnhượcđiểmcủa conngười.BằngcáchđivàođờisốngriêngtưcủaNapoleon,Metternichcóthểtìmrađiểmyếunhấtvàgâychoôngsự tổn thươngmàkhôngmộtquânđộinàolàmđược.Nhờviệctiếpcậnôngvềmặttìnhcảm–quaemgáiCarolinecủanhàvua,quacôngchúaMarieLousie,quanhữngcuộcgặpthântìnhcủahọ–ôngtađãcóthểlàmNapoleonngạtthởbằngmộtcáiômthânthiệnThấuhiểu:Kẻthùthậtsựcủabạnchínhlàtâmtrícủacácđốithủcủabạn.

Cáclựclượng,tiềmnăng,trítuệcủanó,tấtcảđềucóthểkhắcphụcnếubạncóthểthămdòrayếuđiểmcủanó,điểmmùvềtìnhcảmquađóbạncóthểlừagạt,làmxaolãngvàlôikéonó.Quânđộihùngmạnhnhấttrênthếgiớicũngcóthểbịđánhbạibằngcáchlàmchotâmtrícủangườichỉhuynómấtđiphươnghướng.Cáchtốtnhấtđểtìmrađiểmyếunhấtcủangườichỉhuykhôngphảilàquanhữngđiệpviênmà làquamộtcáiômthắmthiết.Đằngsaumộtvẻngoàithânthiện,thậmchíkhúmnúm,bạncóthểquansátkẻthù,khiếnchohọcởimởvàtựhélộbảnthân.Hãyluồnvàodướilớpdacủahọ;tưduynhưhọtưduy.Mộtkhibạnđãkhámphárakhảnăngbịtổnthươngcủahọ–mộttínhkhíkhông thểkiểmsoát,mộtyếuđiểmđốivớingườikhácphái,một tínhcáchdễdaođộng–bạnđãcóchấtliệuđểtiêudiệthọ.

Chiếntranhkhôngphảilàhànhđộngcủaýchíhướngvàomộtđốitượngvôtrivôgiác,nhưtrongcáckỹthuậtcơgiới....Đúnghơn[nó],làhànhđộngcủaýchíhướngvàomộtthựcthểsinhđộngcókhảnăngphảnứng.

CarlvonClausewitz(1780-1831)


Quyềnnănglớnnhấtbạncóthểcótrongđờisẽkhôngđếntừnhữngnguồnlựcvôhạnhoặcngaycảtừkỹnăngtộtbậcvềchiếnlược.Nóthườngđếntừkiếnthứcrõràngvềnhữngngườixungquanhbạn–khảnăngđọchiểumọingườinhưđốivớimộtquyểnsách.Khiđãcókiếnthứcđó,bạncóthểphânbiệtđượcbạnvàthù,xuarắnrakhỏicỏ.Bạncóthểlườngtrướcácýcủakẻthù,chọcthủngcácchiếnlượccủahọ,vàrađònquyếtđịnh.Việcnhìnxuyênthấutâmtríhọsẽvénmởrachobạnnhữngcảmxúcmàhọítcókhảnăngkiểmsoátnhất.Đãđượcvũtrangbằngkiếnthứcđó,bạncóthểlàmchohọrơivàobẫyvàtiêudiệthọ.Loạikiếnthứcnàyđãlàmộtmụctiêuquânsựngaytừbuổibìnhminhlịchsử.Đólà lýdovìsaocácnghệ thuật thu thập tin tìnhbáovàgiánđiệpđãđượcphátminh.Nhưngnhữnggiánđiệpkhôngđángtincậy;họsànglọccácthôngtinquanhữngđịnhkiếnvàphánxétvộivàngcủahọ,vàvìcôngviệccủahọđặthọmộtcáchchínhxácvàogiữahaiphíavàbuộchọphảilànhữngngườihoạtđộngđộclập,họvốnkhéttiếnglàkhókiểmsoátvàcóthểquaylạichốngbạn.Cũngthế,nhữngsắctháibềngoàicủamọingười–giọngnóicủamộtphátngônviên,ánhnhìncủahọ–chắcchắnsẽbịbỏsóttrongcácbảnbáocáocủahọ.Rốtlại,thôngtintìnhbáochẳngcónghĩalýgìtrừphibạnrấtlãoluyệntrongviệcdiễndịchhànhvivàtâmlýconngười.Khôngcókỹnăngđó,bạnsẽ thấy trongđócáimàbạnmuốn thấy,khẳngđịnh thêmthànhkiếncủachínhbạn.

Những nhà chỉ huy đã sử dụng tốt nhất tin tình báo – Hannibal, JuliusCaesar,hoàngtửMetternich,WinstonChurchill,LyndonJohnsonởthờicònlànghịviênMỹ–đềulànhữngnhànghiêncứuđứngđầuvàvĩđạivềbảnchất con người và là những kẻ có khả năng đọc hiểu con người ở mứcthượngthừa.Họmàisắcnhữngkỹnăngcủamìnhthôngquasựquansátmọingười.Chỉvớinềntảngấymớicóthểsửdụngnhữngđiệpviênđểmởrộngkhảnăngtầmnhìncủahọ.

Theotôi,cóhailoạimắt:mộtloạichỉđơngiảnnhìnvàomọisựvậtvàloạikhácnhìnquacácsựvậtđểnhậnthứcđượcbảnchấtbêntrongcủachúng.Loạimắtđầutiênkhôngquánêncăngthẳng(đểquansátđượccàngnhiềucàngtốt);loạithứhaiphảimạnhmẽ(đểthấyrõnhữnghoạtđộngtrongtâmtrícủađốithủ).Đôikhi,mộtngườicóthểđọcđượctâmtrícủangườikhácbằngđôimắtcủamình.Trongkiếmthuật,cóthểchophépmắtcủachínhbạnthểhiệnýchícủabạnnhưngkhôngbaogiờđểchúnghélộtâmtrícủabạn.Vấnđềnàyphảiđượccẩnthậnlưutâmvàchuyêncầnnghiêncứu.MiyamotoMusashi,1584-1645

Bướcđầutiêntrongtiếntrìnhlàvượtquaquanniệmchorằngmọingườilànhữngnguồnbíẩnkhôngthểthămdòvàchỉcómộtthủđoạnnàođómớicóthểgiúpbạnluồnsâuvàotâmhồncủahọ.Nếuhọcóvẻbíẩn,đólàvìphầnđông tất cảchúng tađãhọccáchcheđậycáccảmgiácvàdự tính thật sựngaytừthờicòntrẻ.Nếuchúngtathểhiệnramìnhđãcảmthấythếnàovànói chongườikhácbiết chúng tađịnh làmnhữnggì, chúng ta tự làmchomìnhdễbịtổnhạibởikẻcóácý.Vànếucứluônphôbàyýnghĩ,chúngtacó thể xúc phạm tới nhiều người một cách không cần thiết. Vì thế, khitrưởng thành,việccheđậynhữnggìchúng tanghĩ trở thànhmộtbảnchấtthứhai.Sựcốtìnhcheđâynàykhiếnchongànhtìnhbáogặpkhókhănnhưngkhôngphảikhôngthểthựchiện.Bởivìkhimọingườicốgắngcheđậymộtcáchcóýthứcnhữnggìdiễnratrongđầuóchọ,họlạivôýthứcbộclộchúngra.Việcchegiấucảmxúccủachúngtatrongnhữnghoàncảnhxãhộigâykiệtsức;cóthểbàytỏbảnthânlàmộtsựthưgiãn.Chúngtangầmmongmuốnmọingườihiểubiếtvềmình,ngaycảmặttối.Thậmchíkhichúngtacốgắngmộtcáchcóýthứcđểkiểmsoátniềmkhaokháttiềmẩnnày,trongvôthứcchúngtaluônlộranhữngdấuhiệuhélộmộtphầndiễnbiếnnộitâm–nhữngcâu lỡ lời, giọngnói, cáchănmặc,nhữngcửđộngnônnóng,nhữnghànhđộngphi lýbất ngờ, ánhmắt trái với lời nói, nhữngđiều chúng ta thốt ratronglúcsay.

Cơngiậnvớitưcáchmộtđiệpviên.–Cơngiậnlàmtrốngvắngtâmhồnvàmangngaycảnhữngcặnbãcủanótớiánhsáng.Đólàlýdovìsao,nếuchúngtakhôngbiếtcáchthứcnàođểkhámphárasựthậtcủamộtvấnđề,chúngtaphảibiếtcáchđặtnhữngkẻquenbiết,nhữngkẻthâncậnvànhữngđốithủcủamình,vàomộtcơngiậndữ,đểnhờthếcóthểhiểuđượctấtcảnhữnggìthậtsựđãđượcsuynghĩvàthựchiệnchốnglạichúngta.Phàmphu,tấtcảquáphàmphu,FriedrichNietzsche,1886

Thấuhiểu:Suốtđêmngày,mọingườiphátranhữngtínhiệubộclộnhữngdựtínhvàkhátkhaosâuthẳmcủamình.Nếuchúngtakhôngpháthiệnra,đó là vì chúng ta không chú ý. Nguyên nhân của điều này rất đơn giản:chúngtathườngchìmtrongthếgiớicủariêngmình,lắngnghenhữnglờiđộcthoạinội tâm,bịámảnhvớichínhbảnthânvàvớiviệc thỏamãnbảnngãcủachúngta.GiốngnhưMacnaghten,chúngtacókhuynhhướngnhìnmọingườimộtcáchđơngiảnnhưnhữngphảnảnhcủabảnthânchúngta.Ởmộtmứcđộmàbạncóthểgạtbỏtínhíchkỷcủamìnhvànhìnmọingườitheođúngbảnchấtcủahọ,táchbiệtkhỏinhữngmongmuốncủabạn,bạnsẽtrởnênnhạycảmvớinhữngtínhiệucủahọ.KhảnăngđọchiểumọingườilàmộtkĩnăngsốngcònchủyếuchonhữngsamuraiNhậtvàđặcbiệtđượcđềcaobởitrườngpháikiếmthuậtShinkage.Một trongnhữngbậc thầyđầu tiêncủa trườngpháinày là samuraiYagyuMunenoriởthếkỷ17.Mộtchiềuxuântrongnhữngnămcuốiđờicủaông,Munenoriđangbìnhanthảbướctrongvườnnhà,thưởngngoạnnhữngcánhđào bùng nở. Tháp tùng ông là một tiểu đồng/vệ sĩ, kiếm cầm tay nhưthườnglệ.ĐộtnhiênMunenoridừnglại.Ôngcómộtcảmgiácnguyhiểm.Nhìnquanh,ôngchẳngthấygìđểđảmbảochocảmgiácđó,nhưngngaycảkhiđóôngvẫnthấykhóchịuđếnmứcôngquaytrởvềnhàvàngồitựalưngvàomộtcâycộtđểngănmộtcuộcđộtkíchbấtngờ.Saukhingồiởđómộtlúc,têntiểuđồnghỏiôngviệcgìđãxảyra.Vịthầythúnhậnrằngđangngắmhoađàonởôngđãcómộtlinhcảmvềmốinguyhiểmsắpxảyra,sựtấncôngcủamộtkẻthù.Điềulàmôngkhóchịulàbâygiờmốinguyhiểmđórõràngchỉlàtưởngtượng,hẳnôngđãcóảogiácvềnó.Mộtsamuraicậynhờvàonhữngbảnnăngmạnhmẽcủamìnhđểchốngđỡnhữngcú tấn công.NếuMunenori đãđánhmấtkhảnăngđó, cuộcđờiôngvớitưcáchmộtchiếnbinhđãkếtthúc.Độtnhiên tên tiểuđồngquỳxuốngđấtvà thúnhận:khiMunenoriđangđitrongvườnđào,mộtýnghĩđãđếnvới tên tiểuđồng rằngnếuy tấncôngthầymình trong lúcôngđang thảhồnvàoviệc thưởngngoạnhoađàonở,ngaycảkiếmsĩtuyệttrầnnàycũngkhôngthểđỡgạtđượccútấncôngcủay.Munenori khôngmất đi kỹ năng gì hết; hoàn toàn trái lại – sự nhạy cảm

khôngaisánhbằngcủaôngvớinhữngcảmxúcvàýnghĩcủangườikhácđãcho phép ông phát hiện ra những cảmgiác củamột người đứng sau lưngmình,giốngnhưmộtconngựacảmnhậnđượcsứcmạnhcủangườicưỡinóhoặcmộtconchóđốivớinhữngcửđộngcủachủnó.Mộtconvậtcósựnhạycảmđóvìnóhoàntoànchúý.Tươngtự,trườngpháiShinkagedạychocácchiếnbinh tẩysạch tâm tríhọ, tâp trungbản thânvàonhữngkhoảnhkhắcgiốngnhưnhữngconthúđãlàmvàgiữchomìnhkhỏibịlệchđibởibấtkỳýnghĩnào.ĐiềunàychophépmộtchiếnbinhShinkageđọchiểumột trạngtháicăngthẳngnhẹnhàngcủakhuỷutayhaybàntaycủađốithủ,báohiệuchomộtcútấncông;anhtacóthểnhìnxuyênthấuđôimắtcủađốithủvàcảmnhậnđượcđònsắptungrahoặcnhậnthấycửđộngbồnchồncủabànchânbáohiệuchosựsợhãihaybốirối.BậcthầynhưMunenorichắcchắnđọcđượcnhữngýnghĩcủangườikhác,ngaycảkhikhôngnhìnthấyngườiđó.Năng lực mà trường phái Shinkage giảng dạy – giống hệt năng lực màHoàngtửMetternichthủđắc–làkhảnăngthoátrakhỏibảnngãcủamình,tựnhấnchìmmìnhvàotâmtrícủamộtngườikhác.Bạncóthểkinhngạcvớiviệcpháthiệnrarấtnhiềuđiềuvềmọingườinếubạncóthểngưnglạisựđộcthoạinộitâmkhôngngớtcủamình,làmchotâmtrímìnhtrốngrỗngvàcắmneobảnthânvàokhoảnhkhắcấy.Nhưngchitiếtbạnnhìnthấylúcbấygiờsẽđemđếnchobạnnhữngthôngtinnguyênsơmàtừđóbạncóthểsắpxếplại thànhmộtbức tranhchínhxácvềnhữngnhượcđiểmvàướcvọngcủamọi người.Đặc biệt, hãy chú ý đến đôimắt của họ: việc che giấu nhữngthôngđiệptừánhmắtvềtrạngtháitinhthầncủabảnthânlàmộtviệcđòihỏirấtnhiềunỗlực.Điềuchủyếulàphảilàmchomọingườikhôngnhậnrabạnđangtheodõihọmộtcáchsátsao.Mộtvẻngoàithânthiện,giốngnhưvẻngoàicủaHoàngtửMetternichđốivớiNapoleon,sẽgiúpcheđậyđiềumàbạnđanglàm.Đừngđặtquánhiềucâuhỏi;phải làmchomọingườicảm thấy thoảimáivàcởimở,nhờvậyhọkhôngbaogiờđoánrađiềumàthậtsựbạnđangnhắmtới.Nhữngthôngtinđềuvôdụngtrừphibạnbiếtcáchdiễndịchchúng,biếtsửdụngchúngđểtìmrasựthật.Bạnphảihọccáchnhậnramộtloạtcáckiểuhìnhtâmlý.Chẳnghạn,hãycảnhgiácvớihiệntượngngụytạotươngphản:khimộtngườinàođócốbiểuthịmộtcátínhđặcthù,cátínhđórấtcóthểlàmộtchiếcmặtnạ.Mộtkẻbợđỡtỏrarấtdễthươngcóthểđangchegiấusựthùghétvàácý;kẻhaydọadẫmhunghăngcó thểđangchegiấu sựdaođộng.Dùhọđangtunghỏamùvàomắtbạnhaymắtchínhmình–họcóthểđangcốgắngtựthuyếtphụcbảnthânrằnghọkhôngphảilàloạingườimàhọsợrằnghọcóthểlà–cátínhtươngphảnẩnnấpphíadướibềmặt.Nóichung,chúng tadễquansátmọingười tronghànhđộnghơn,đặcbiệttrongnhững thờiđiểmkhủnghoảng.Đó lànhững lúchọbộc lộyếuđiểm

hoặccốgắngcheđậynómộtcáchkhókhănđếnmứcbạncóthểnhìnxuyênquatấmmặtnạ.Bạncóthểchủđộngthămdòhọbằngcáchthựchiệnnhữngđiềucóvẻvôhạinhưngđemtớimộtphảnứng–cóthểnóimộtđiềugìđóthôbạohoặckhiêukhích, rồi xemhọphảnứng ra sao.Việc làmchomọingườitrởnêncảmtính,ấnvàonhữngyếuhuyệtcảmxúccủahọ,sẽchạmtớimộtphầnsâuthẳmnàođótrongbảnchấtcủahọ.Hoặchọsẽđểlộramộtsựthậtnàođóvềbảnthân,hoặchọsẽđeolênmộttấmmặtnạmàbạn,trongtìnhthếthửnghiệmdomìnhtạora,sẽcóthểnhìnđượcphíađằngsaucủanó.Mộtphầnchủyếutrongviệcthấuhiểumọingườilàđolườngkhảnăngcưỡngkhángcủahọ.Khôngcókiếnthứcnày,bạnsẽcóthểđánhgiáquácaohoặcquáthấphọ,tùyvàomứcđộesợhoặctựtincủachínhbạn.Bạncầnbiếthọcóthểchiếnđấuđếnmứcnào.Mộtkẻđangcheđậysựhènnhátvàthiếukiênđịnhcủamìnhsẽcóthểđầuhàngvớimộtcúđẩymạnhbạoduynhất;mộtkẻgầnnhưkhôngcógìđểmấtsẽchiếnđấutớicùng.NgườiMôngCổ thường bắt đầu chiến dịch của họ vớimột trận đánhmàmụcđíchduynhấtcủanólàkiểmnghiệmsứcmạnhvàsựkiênđịnhcủađốithủ.Họkhôngbaogiờgiảiquyếtkẻthùchotớilúchọđãthămdòđượctinhthầncủanó.Trậnđánhthửtháchnàycũngcóíchchoviệcvénlộmộtđiềugìđóvềchiếnlượcvàtưduycủakẻthù.Phẩmlượngcủathôngtinmàbạnthuthậpđượctừkẻthùcóýnghĩaquantrọnghơnlàsốlượng.Mộtthôngtinduynhấtnhưngcốtyếucóthểlàyếutốcơbảnchosựhủydiệtcủahọ.KhiviêntướngngườiCarthageHannibalthấyrằngviêntướngLaMãmàôngđangđốiđầungạomạnvànóngtính,ôngcốtìnhvờnhưyếuớt,dụchongườinàylọtvàomộttrậntấncôngkhinhsuất.KhiChurchillthấyrằngHitlercómộttínhtìnhhoangtưởng,dễtrởnênphilývớimộtgợiýgâytổnthươngđơngiảnnhất,vịthủtướngAnhđãbiếtphảilàmcáchnàođểlàmrốitrígãđộctàingườiĐứcnày:bằngcáchvờnhưtấncôngvàomộtsốkhuvựcbênlềnhưvùngBalkans,ôngcóthểlàmchoHitlernhìnthấymốiđedọaởmọiphíavàtrảimỏngcáctuyếnphòngthủcủamình–mộtsailầmquânsựcơbản.Năm1988,LeeArtwaterlàmộtchiếnlượcgiachínhtrịthuộcphecánhcủaGeorgeBush,khiđóđangtrongcuộcchạyđuađểtrởthànhứngviêntổngthống củaĐảngCộnghòa vào nămđó.Khámphá ra rằng thượngnghị sĩRobertDole,đối thủchínhcủaBush, cómột tínhnếtkinhkhủng tớimứcnhữngphụtácủaôngtaphảicốgắngkiểmsoát,ArtwaterbàyranhiềumưumẹođểđiểmvàocácyếuhuyệtcủaDole.KhôngchỉtạoramộtgãDolekhóchịutrôngcóvẻkhôngthíchhợpvớichứctổngthốngtrongmắtcôngchúngMỹ,màcònlàmộtconngườiđầycảmtínhvàhaygiậndữ,ítkhisuynghĩmộtcáchngaythẳng.Mộttâmtrírốibờilàcáimàbạncóthểkiểmsoátvàgâymấtthăngbằngtùyýthích.Tấtnhiên,cónhữnggiớihạnvềmứcđộtintìnhbáomàbạncóthểthuthập

bằngcáchquansát trực tiếp.Mộthệ thốnggiánđiệpsẽmởrộngtầmnhìncủabạn,đặcbiệtkhibạnđãhọcđượccáchdiễndịchthôngtinmàhọmangvềchobạn.Mộthệthốngthôngtinlàcáitốtnhất–mộtnhómcácđồngminhtâphợpđượctheotừngthờiđiểmsẽlàtaimắtcủabạn.Cốkếtbạnvớimọingườiởtạihoặcgầnnguồnthôngtinvềđịchthủcủabạn;mộtngườibạnởvịtrítốtsẽcóíchhơnnhiềusovớimộtnhómđiệpviênphảitrảlương.VàothờiNapoleon,mạnglướitìnhbáocủaôngthuộcloạihàngđầu,nhưngcácthôngtintốtnhấtcủaôngđếntừnhữngngườibạnmàôngđãcẩnthậnđặtvàonhữngvịtríngoạigiaotrênkhắpchâuÂu.Luônluônkiếmtìmnhữngnộigián,nhữngkẻbấtmãnvàcómộtmụcđíchcánhântrongdoanhtrạikẻthù.Xoaychuyểnhọtheocácmụcđíchcủabạnvàhọsẽđemtớichobạnnhữngthôngtintốthơnbấtkỳkẻxâmnhậpnàomàbạncàiđặttừbênngoài.Thuênhữngngườimàkẻthùcủabạnđãsathải–họsẽbáochobạnbiếtkẻ thùsuynghĩ rasao.Tổng thốngBillClintoncónhữngtintìnhbáotốtnhấtvềĐảngCộnghòatừcốvấnDickMorris,ngườiđãtừnglàmviệcchohọnhiềunămvàbiếtrõnhữngđiểmyếucủahọ,cảvềcánhânvàtổchức.Mộtlờicảnhbáo:khôngbaogiờnêntinvàomộtđiệpviênhaymộtnguồnthôngtinduynhất,bấtkểnótốtnhưthếnào.Nguycơcủabạnphụ thuộcvào,hoặc trở thànhđịnhkiếnbởi,những thông tinmộtchiều.Nhiềungườiđểlạidấuvếttrongcácvănbản,cáccuộctiếpxúc,,v.v..Chúngcótácdụnghélộbấtkỳđiềugìmàbạncóthểbiếttừmộtđiệpviên.NgaytrướcThếchiếnII,quyểnsáchMeinKampfcủaAdolfHitlerđãcungcấpnhữngchitiếtvềtưduyvàcácdựđịnh,chưakểđếnnhiềugợiývôtậnvề tâm lýcủaông ta.Cácviên tướngRewindRommelvàHeinzGuderiancủaôngđãviếtvềkiểuchiếntranhchớpnhoángmàhọđangchuẩnbị.Mọingườihélộkhánhiềuvềbảnthântrongnhữnggìhọviết–nóichocùng,họmuốnlýgiảivềmình.Vàchúngsẽlàmộtnguồnthôngtinquýbáuđốivớingườicókhảnăngđọcgiữanhữngdòngchữ.

Độngcơcủasựtấncông–Mộtngườitấncôngmộtngườikháckhôngchỉgâytổnhạichoanhtahayđểkhuấtphụcanhtanhưngcólẽchỉđểbiếtanhtamạnhmẽthếnào.FriedrichNietzsche,1844-1900

Nămngoáiởmộtcuộchộithảolớncómộtngườiđãlýgiảiquanđiểmphichínhthốngcủaanhtavàbảorằnganhtaquyếttâmgiếtchếtngườilãnhđạocuộchộithảonếunókhôngđượcchấpnhận.Đềxuấtcủaanhtađượcthôngqua.Saukhicáctrìnhtựđãkếtthúc,ngườiđónói:“Sựchuẩn y của họ đến quá nhanh. Tôi nghĩ rằng họ quá nhu nhược vàkhôngđángtincậyđểlàmcốvấnchosưphụ.”Hagakure:QuyểnsáchvềSamurai,YamamotoTsunetomo,1659-1720

Cuốicùng,kẻthùbạnđanggiảiquyếtkhôngphảilàmộtđốitượngvôtrivôgiácchỉđơngiảnphảnứngtheomộtcáchthứcđãđượcdựtrùđốivớicácchiếnlượccủabạn.Họluônthayđổivàđiềuchỉnhtheonhữnggìbạnđangthựchiện.Tựnângcaovàcảitiến,họcốhọchỏitừnhữngsailầmcủahọvàthành công của bạn.Vì thế, kiến thức của bạn về kẻ thù không thể là bấtbiến.Luônluôncậpnhậtcáctintứctìnhbáocủabạn,vàđừngmongkẻthùsẽphảnứngtheocùngmộtcáchthứchailần.Thấtbạilàmộtvịthầynghiêmkhắc,vàđốithủđãbịbạitrậncủabạnhômnaycóthểthôngminhhơnvàongàymai.Nhữngchiếnlượccủabạnphảiquantâmtớikhảnăngnày;hiểubiếtcủabạnvềkẻthùkhôngchỉcầnsâusắcmàcònphảiđúnglúc.

Đại tá JohnCremonynhận xét về sự tinh thôngđếndườngnhư“biếnmất”củahọkhiôngviết“mộtngườiApachecóthểchegiấuthânhìnhngămđencủamìnhgiữađámcỏxanh,đằngsaunhữngbụicâynâuhaynhững tảngđáxám,vớisựkhéo léovàócphánđoán tài tìnhđếnmứcbấtcứaingoạitrừnhữngngườigiàukinhnghiệmcóthểđiquaanhtamàkhôngpháthiệnraởkhoảngcáchbahaybốnmét.”Vàôngchúthíchrằng:“họsẽtheodõisuốtnhiềungày,lướttheotừngcửđộngcủabạn,quansát từnghànhđộngcủabạn;cónhững lưuýchínhxác tớinhómcủabạnvà tất cảnhững thànhviêncủanó.Đừngainghĩ rằngnhữngcuộcđộtkíchnàyđượcthựchiệndướisựkíchđộngcủakhoảnhkhắcbởinhữngcuộcchạmtrántìnhcờ.Rấtkhácxavớiđiềuđó;chúnghầunhưlàkếtquảcủanhữngcuộctheodõidài–kiênnhẫnchờđợi–sựquansátcẩnthậnvàchặtchẽ,vàsựbànbạckỹlưỡng.”Nhữngchiếnbinh: chiến tranh và thổdândađỏ châuMỹ,NormanBancroftHunt,1995

Hìnhảnh:Cáibóng.Mọingườiđềucómột cáibóng,một tựngãbímật,mộtphíatối.Cáibóngnàybaogồmmọithứmàngườitacốchegiấutrướcthếgiới–nhữngyếuđiểmcủahọ,nhữngkhátvọngbímật,nhữngdựđịnhíchkỷ.Cáibóngnàykhôngthểnhìnthấytừmộtkhoảngcáchxa,đểthấynóbạnphảiđếnthậtgầnkẻthù,cảvềvậtchất lẫntâmlý.Rồianhtasẽcảmthấythoảimái.Đitheothậtgầnnhữngbướcchâncủamụctiêucủabạnvàanhtasẽkhôngnhậnramìnhđãhélộnhiềuđếnmứcnàovềcáibóngcủamình.

Tư liệu: Như vậy, lý do mà một minh quân nhìn xa trông rộng và viênnguyênsoáicủaôngtachếngựkẻthùởtừngcửđộng,vàđạtđượcnhữngthànhcôngvượtxakhỏitầmvớicủađámđôngtầmthường,làsựbiếttrước.Mộtkiếnthứcnhưthếkhôngthểcóđượctừnhữngbóngmahaythầnlinh,

rútratừsựsosánhvớiquákhứ,haykiểmđịnhbởinhữngthuậtchiêmtinh.Nóphảiđếntừmọingười–nhữngkẻbiếtrõtìnhthếcủaquânthù.

TônTử(thếkỷ4tr.CN.)

HOÁNVỊ

Ngaycảkhibạnhànhđộngđểbiếtrõvềkẻthù,bạnphảibiếnbảnthânthànhkhôngcóhìnhthùrõrệtvàkhóhiểucàngnhiềucàngtốt.Vìmọingườithậtsựchỉtrôngmặtbắthìnhdong,họcóthểdễdàngbịdốigạt.Thỉnhthoảnghãy hành độngmột cách khómà lường trước.Ném cho họ vài hạt quặngvàngvềtựngãbêntrongcủabạn–mộtđiềugìđóngụytạochẳngliênquangìtớiconngườithậtsựcủabạn.Hãynhậnthứcrằnghọđangchămchúdòxétbạn,và/hoặcchẳngđưađếnchohọthôngtinnào,hoặccungcấpchohọnhữngthôngtinsailệch.Việcgiữchobạnkhôngcóhìnhthùrõrệtvàkhôngthểdòxétđượcsẽkhiếnchomọingườikhông thể tựbảovệ trướcbạnvàbiếnnhữngthôngtinthuthậpvềbạntrởthànhvôgiátrị.

14.ÁPĐẢOSỰCƯỠNGKHÁNGVỚITỐCĐỘVÀSỰĐỘTNGỘT

CHIẾNLƯỢCTẤNCÔNGCHỚPNHOÁNG

Ởmộtthếgiớimàtrongđómọingườihaydodựvàquámứccảnhgiác,việcvậndụngtốcđộsẽmangtớichobạnquyềnnăngvôkể.Việctấncôngtrướctiên, trướckhicácđối thủcủabạncó thờigiansuynghĩhaychuẩnbị, sẽkhiếnchohọ trởnêncảmtính,mấtcânbằngvàcó thểphạmsai lầm.Khitiếptụcvớiđòntấncôngnhanhvàđộtngộtkhác,bạnsẽđemlạinhiềusợhãivàhoangmanghơnnữa.Chiếnlượcnàycóhiệuquảtốtnhấtvớimộtsựsắpđặtsẵn,mộtthờigiantạmlắng–hànhđộngbấtngờcủabạnnhằmvàolúckẻthùlơilàcảnhgiác.Khitấncông,hãyrađònvớisứcmanhkhônghềthuyêngiảm.Khi tấncông,hãy rađònvớivới sứcmạnhkhônghề thuyêngiảm.Hành động với tốc độ và sự quyết đoán sẽ đem lại cho bạn sự tôntrọng,sợhãi[từphíakẻthù]vàmộtxunglựckhôngthểnàochốngnổi.

Điềuquantrọngtốicaotrongchiếntranhlàtốcđộ.Đólàchiếmlợithếcáinằmngoàitầmtaycủakẻthù,đitheonhữngconđườngnơiyítngờvựcnhấtvàtấncôngnơiykhôngthểchuẩnbị.TônTử–thếkỷ4tr.CN

CHIẾNLƯỢCHAIBƯỚCCHẬM–HAIBƯỚCNHANH

Năm1218,MuhammadII,vuanướcKhwarizm,đãđóntiếpbasứthầnđạidiệnchoThànhCátTưHãn,ngườiđứngđầuđếquốcMôngCổởPhươngĐông.Nhữngngườikháchmangtớinhiềuquàtặngtuyệtvời,vàquantrọnghơn,lờiđềnghịkýkếtmộthiệpướcgiữahaithếlực,chophépmởlạiConđườngtơlụanhiềulợiíchnốiliềnTrungQuốcvàchâuÂu.Đếquốccủanhàvuanàyrộngmênhmông,baogồmIranvàphầnlớnAfganistanngàynay.ThủđôSamarkandcủaônggiàucókhônlường,làmộtbiểutượngquyềnlựccủaông,vàviệcgiatăngthươngmạidọctheoconđườngsẽchỉđemlạisựgiàu có hơn nữa. Vì ngườiMôngCổ đã xác định rõ họ xem ông là phíathượngtôntronghiệpướcnênnhàvuađượcquyềnquyếtđịnhkýkếtnó.Mộtvàithángsau,mộtđoànlữhànhMôngCổtớithànhphốOtrarởmiềnđôngbắcđếquốcvớinhiệmvụmuacácvậtphẩmsang trọngquýgiáchotriềuđìnhMôngCổ.ViênthịtrưởngcủaOtrarnghingờnhữngngườitrongđoànlữhànhnàylàgiánđiệp.Ôngtagiếtchếthếthọvàtướcđoạthếtnhữnghànghóamàhọđãmangtớiđể traođổi.Nghethấysựviphạmtrắngtrợnnày,ThànhCátTưHãncửmộtviênsứ thần, tháp tùngbởihaicậnvệ, tới

gặpnhàvuađểyêucầumộtlờixinlỗi.Lờiyêucầu–cóvẻnhưđặthaiđếquốcvào thếnganghàngnhau–đã làmnhàvuanổigiận.ÔngchémđầuviênsứthầnvàgửitrảlạiThànhCátTưHãn.Tấtnhiên,điềunàycónghĩalàchiếntranh.Nhàvuakhôngesợ:quânđộicủaôngta,chủyếulàlựclượngkỵbịnhThổđượchuấnluyệnbàibản,lêntớiconsốtrên40vạn,ítnhấtcũnggấpđôilựclượngcủakẻthù.NếuđánhbạingườiMôngCổ,nhàvuacóthểchiếmlấyđấtđaicủahọ.ÔngđoánrằngquânMôngsẽtấncôngTransoxiana,vùngxanhấtởphíađôngđếquốc.GiápvớisamạcKizilKumởphíabắc,sôngSyrDar’ya dài 500 dặmở phía đông và sôngAmuDar’ta ở phía tây, nội địaTransoxianacũnglàquênhàcủahaithànhphốquantrọngnhấtcủađếquốc,SamarkandvàBukhara.Nhàvuaquyết định thiết lậpmột tuyếnphòngvệdọctheosôngSyrDar’ya,nơiquânMôngcóthểbăngquađểvàođếquốc.Họkhôngthểđivàotừphíabắcvìkhôngthểvượtquasamạc,cònđivàotừphíanamthìquãngđườngvònglạiquáxa.GiữphầnlớnlựclượngtrongnộiđịaTransoxiana,ôngcóthểbốtrínhữnglựclượngdựbịởnơicầnthiết.Ôngcómộtvịtríphòngthủvữngchắcvàđôngquânhơn.CứđểchoquânMôngtới.Ôngsẽnghiềnnáthọ.Mùahènăm1219,trinhsátbáorằngquânMôngđangtiếntớigầnđầuphíanam sông SyrDar’ya, băng qua thung lũng Fergana.Nhà vua cửmột lựclượng lớn, dưới quyền chỉ huy của Jalal adDin, con trai ông, để tiêudiệtquânthù.Saumộttrậnchiếndữdội,quânMôngrútlui.JalaladDinbáolạivới chamình rằng quânMông không quá đáng sợ như tiếng tăm của nó.Binhlínhcóvẻphờphạc,ngựacủahọgầyyếu,vàcóvẻnhưkhôngcóaimongmuốnduytrìtrậnđánh.NhàvuatinrằngquânMôngkhôngthểsovớiquân đội củamình, nên đặt thêm nhiều cách quân ở phía nam của tuyếnphòngthủvàchờđợi.Mộtvàithángsau,mộttiểuđoànMôngCổxuấthiệnkhôngcódấuhiệubáotrướcnàoởphíabắc,tấncôngthànhphốOtrarvàbắtgiữviênthịtrưởngcủanó, chính là người đã vi phạm trắng trợn hiệp ước, sát hại những thươngnhânMôngCổ.QuânMônggiếtôngtabằngcáchđổbạcnấuchảyvàomắtvà tai của ông ta. Choáng váng vì họ đã tới Otrar quá nhanh, và từ mộthướngbấtngờ,nhàvuaquyếtđịnhđiềunhanhnhiềucánhquânhơntớimiềnbắc.Bọnngườimanrợnàycóthểdichuyểnnhanh,ônglậpluận,nhưnghọkhôngthểvượtquamộtquânđộicốthủvớiquânsốđôngđảonhưthế.Tuynhiên,kế tiếpsauđóhai lực lượngquânMông trànvềphíanam từOtrar,chạysongsongtheosôngSyrDar’ya.MộtlựclượngdotướngJochichỉhuy,bắtđầutấncôngcácthịtrấnchủyếudọcconsông,trongkhilựclượngcònlại,dướiquyềnchỉhuycủaTướngJebe,biếnmấtởphíanam.Giốngnhưnhữngbầychâuchấu,quânđộicủaJochitrànquanhữngngọnđồivàvùngđấtthấpdọcconsông.Nhàvuađiềumộtphầnlớnquânđộitớiconsông,chỉ

giữlạimộtsốởSamarkand.LựclượngcủaJochitươngđốinhỏ,nhiềunhấtlà2vạnquân;nhữngđơnvịcơđộngnàytấncônghếtvịtrínàysangvịtríkhác,khônghềbáotrước,thiêuhủynhữngpháođàivàtiếnhànhtànphá.Cácbáocáotừtiềntuyếnbắtđầuđemđếnchonhàvuamộtbứctranhtoàncảnhvềnhữngchiếnbinhkỳlạđếntừphíađôngnày.Quânđộicủahọtoànlàkỵbinh.MỗichiếnbinhMôngCổkhôngchỉcưỡimộtconngựamàdắttheonhiềuconngựakhôngngườicưỡikhác, tấtcảđềulàngựacái,vàkhiconđangcưỡimệt,anhtasẽnhảylênmộtconkhác.Nhữngconngựanàynhẹnhàngvànhanh.QuânMôngkhôngbịvướngvíubởinhữngcổxetiếpvận;họtựmangtheothựcphẩm,uốngsữavàmáungựa,giếtchếtvàănthịtnhữngconngựabịkiệtsức.Họcóthểdichuyểnnhanhgấpđôikẻthù.Tàithiệnxạcủahọrấtphi thường,dùđốimặthayđangrút lui,họcó thểbắncung với sự khéo léo vô kể, biến những cuộc tấn công của họ thànhmốinguyhiểmchếtngườivượtxakhỏinhữnggìôngtừngchứngkiến.Cácđoànquân liên lạcvớinhauởnhữngkhoảngcáchxabằngcờvàđuốc;cáchbốtrậncủahọcósựkếthợpmộtcáchchínhxácvàgầnnhưkhôngthểlườngtrước.Việcđốiphóvớinhữngcuộcquấyrốithườngxuyênnàylàmcáclựclượngcủanhàvuakiệtsức.Độtnhiên, lúcbấygiờ,đạoquâncủaTướngJebeđãbiếnmấtvềhướngnamlạixuấthiện,tiếnlênphíabắc,trànvềTransoxianavớitốcđộrấtnhanh.Nhàvuavộivãđiềucáclựclượngdựbịcuốicùngcủaông,khoảng5vạnquân,vềphíanamđểgiaochiếnvớiJebe.Ôngvẫnchưalo âumấy – quân của ông đã chứng tỏ họ chiếm thế thượng phong trongchiếnđấutrựcdiện,ởtrậnđánhtrongthunglũngFergana.Tuynhiên, lầnnàylạikhác.QuânMôngtungranhữngvũkhí lạ lùng: têncủahọđượctẩmnhựahắcín,tạothànhnhữngmànkhóimàphíasauchúngnhữngkỵbinhnhanhnhưchớptiếnlên,phávỡnhữngcửamởtrêncáctuyếncủalựclượngnhàvua,thôngquađócáckỵbinhvũtrangnặnghơntiếnvào.Các cổ xe lượn tới lui phía sau các tuyến quânMông, thường xuyên vậnchuyểntiếptế.Têncủahọphủkínbầutrời,tạonênmộtáplựcliêntục.Họmặcnhữngchiếcáongắnbằngvảidầy.Mộtmũi tênxuyênqua lớpáoấyhiếmkhichạmtớidathịtvàcóthểrútramộtcáchdễdàngkhỏichiếcáo,tấtcảnhữngđiềunàyđượcthựchiêntrongkhihọđangdichuyểnvớitốcđộrấtcao.QuânđộicủaJebeđãtiêudiệtcáclựclượngcủanhàvua.Nhàvuachỉcònmộtchọnlựa:rútluivềhướngtây,cốthủvàdầndầnxâydựng lạiquânđộicủaông.Tuynhiên,khiôngbắtđầuchuẩnbị,mộtđiềungoàisứctưởngtượngđãxảyra:mộtlựclượngdướisựchỉhuycủaThànhCátTưHãnđộtnhiênxuấthiệnởphíangoàicáccổngthànhcủaBukhara,nằmởphía tâySamarkand.Họđãđến từđâu?Họkhông thểbăngqua samạcKizilKumởhướngbắc.Sựxuấthiệncủahọdườngnhưlàđiềubấtkhả,nhưthểchínhquỷsứđãđưahọhiệnlên.ChẳngbaolâuBukharthấtthủ,và

trongvòngvàingàySamarkandcũngbịchiếm.Binhlínhbỏtrốn,tướnglĩnhkinhhoàng.Nhàvua, lochomạngsốngcủamình,bỏchạyvớimộtnhómquân lính.QuânMông không ngừng truy đuổi ông.Nhiều tháng sau, trênmộthònđảonhỏtrongvùngbiểnCaspian,bịtấtcảtừbỏ,ráchrướivàđóikhát,vịvuacủađếquốcmộtthờigiàucónhấtởphươngĐôngđãchếtđói.DiễndịchKhiThànhCátTưHãntrởthànhngườilãnhđạonướcMôngCổ,cólẽôngđãkếthừamộtđộiquânnhanhnhấttrênhànhtinh,nhưngsựnhanhnhẹncủahọbiếnthànhsựthànhcônghạnchếvềquânsự.NgườiMôngcóthểtuyệtvời trongviệcchiếnđấu trên lưngngựa,nhưnghọquávôkỷ luậtđểkhaithácbấtkỳlợithếnàomàhọcóđượctheocáchđóhayđểkếthợplạichomộtcuộctấncôngquymôlớn.ThiêntàicủaThànhCátTưHãnlàchuyểntốcđộhỗnloạncủaquânMôngthànhmộtthứtốcđộcótổchức,cókỷluậtvàchiếnlược.Ôngđạtđượcđiềunàybằngcáchápdụngchiếnlượchaibướcchậm–haibướcnhanhcủaTrungQuốccổđại.Bước“chậm”đầutiênlàđểchuẩnbịkỹcàngtrướcbấtkỳchiếndịchnào,điềumàquânMôngluônthựchiệnởmứcđộcaonhất.(Trongkếhoạchtấncôngnhàvua,quânMôngđãtìmhiểutừmộtngườidẫnđườngbiếtrànhvềmộtchuỗiốcđảobăngquasamạcKizilKim.NgườinàyđãbịbắtvàsauđóđãdẫnđườngchoquânđộicủaThànhCátTưHãnbăngquavùnglãnhthổcấmngănnày).Bước“chậm”thứhailàsựbốtrí,baogồmviệclàmchokẻthùlơilàcảnhgiác,dẫndụnóđitớisựtựmãn.Chẳnghạn,quânMôngđãcốtình thua trậnở thung lũngFerganađểnuôidưỡng tínhngạomạncủanhàvua.Rồiđếnbước“nhanh”đầutiên:lôikéosựchúývềphíatrướcvớimộtcuộc tấn công trựcdiện thần tốc. (Nhữngcuộcđộtkíchdọc con sôngcủaJebe).Bước“nhanh”cuốicùnglàmộtđònthầntốcgấpđôitừmộthướngbấtngờ.(SựxuấthiệnđộtngộtcủaThànhCátTưHãntrướccáccổngthànhcủaBukharađượcnhiềungườixemlàmộtsựbấtngờlớnnhấttronglịchsửquânđội).Làmộtbậc thầyvềchiến tranh tâm lý,ThànhCátTưHãnhiểu rằngconngườisợnhấtlàsựkhôngbiếtvàkhôngthểđoántrước.Sựđộtngộtcủacuộctấncônglàmtănggấpđôitínhhiệuquảcủatốcđộ,dẫntớisựrốiloạnvàsợhãi[củakẻthù].Chúngtasốngtrongmộtthếgiớimàtốcđộđượcđánhgiácaohầunhưhơntấtcảmọi thứkhác,vàhànhđộngnhanhlẹhơnđốiphươngtrở thànhmộtmụctiêucơbản.Nhưngrấtthườnglàmọingườichỉđơnthuầnvộivãhànhđộngvàphảnứngmộtcáchđiênrồđốivớicácsựkiện,tấtcảnhữngđiềuđókhiếnhọphạmsailầmvàcuốicùnglàlãngphíthờigian.Đểtáchriêngbạnrakhỏiđámđông,đểtạonênmộttốcđộcósứcmạnhtànphá,bạnphảicótổchứcvàcóchiếnlược.Đầutiên,bạnphảichuẩnbịbảnthântrướckhicóbấtkìhànhđộngnào,ràsoátkẻthùđểtìmnhữngyếuđiểm.Rồibạnphải tìmmộtphương thứcđểkhiếnchokẻ thùđánhgiá thấpbạn,và trởnên lơi là

cảnhgiác.Khibạntấncôngmộtcáchbấtngờ,họsẽtrởnêntêcứng.Khibạntấn công lần nữa, họ không biết biết nó đến từ đâu.Nó là đòn không thểlườngtrướctạonêntácđộnglớnlaonhất.

Một điều càng ít có khả năng bị đoán trước, thì nó càng gây nên nỗi sợKhôngthểnhìnthấyđiềunàyởnơiđâutốthơnlàtrongchiếntranh,nơimàmỗisựbấtngờđềugợinênsựkhủngkhiếpngaycảđốivớikẻmạnhhơnrấtnhiều.

Xenophon(430?–355?tr.CN)

CHẨN–KHUẤYĐỘNG(CÚSỐC,SẤM)QuẻChấnđạidiệnchongườicontraitrưởng,kẻnắmquyềnđiềuhànhvớinănglượngvàquyềnlực.Mộtvạchdươngnằmdướihaivạchâmvàépmạnhlênphíatrên.Độngtháinàymạnhbạođếnmứcnókhuấtđộngsựkinhsợ.Nóđượcbiểutượngbằngsấmđộng,nổratrênmặtđấtvàvớisựchấnđộngcủanógâynênsựrunsợ.KinhDịch,TrungQuốc,thếkỷ8tr.CN.


Tháng5/1940quânĐứcxâmlượcPhápvàcácquốcgiavùngthấpvớimộtkiểuchiếntranhmới:tấncôngchớpnhoáng.Tiếnquânvớimộttốcđộnhanhlạ thường, quânĐức kết hợp với xe tăng vàmáy bay trongmột cuộc tấncônglênđếnđỉnhđiểmởmộttrongnhữngchiếnthắngnhanhnhấtvàcósứctànphánhất trong lịchsửquânsự.Thànhcôngcủa tấncôngchớpnhoángphầnlớnnhờsựbảovệcứngnhắc,khôngthayđổilinhhoạtcủaquânĐồngminh–tươngtựvớisựphòngthủcủavuaMuhammadIIchốngquânMôngCổ.KhiquânĐứcphávỡsựphòngthủnày,quânĐồngminhkhôngthểđiềuchỉnhhoặcphảnứngkịpthời.QuânĐứctiếnnhanhhơntrướckhikẻthùcủahọcóthểnắmđượcchuyệngìđangdiễnra.KhiquânĐồngminhquyếtđịnhmộtchiếnlượcphảncôngthìđãmuộn.Cácđiềukiệnđãthayđổi.Họluônluônchậmhơnmộtbước.Bây giờ hơn là lúc nào hết, chúng ta phát hiện ramình đang đốimặt vớinhữngkẻcótínhcáchphòngvệvàđầycảnhgiác,nhữngkẻbắtđầubấtkỳhànhđộngnàotừmộtvịtríbấtđộng.Lýdorấtđơngiản:nhịpbướccủacuộcsốngđangngàycàngnhanhhơn,đầynhững thấtvọngnãonề, nhữngmốiphiềnmuộnvànhữngcanthiệpkhôngđâu.Phảnứngtựnhiênởnhiềungườilàrútluivàobêntrong,dựnglênmộtbứctườngtâmlýđểngănchốngnhữngthựctạiácnghiệtcủađờisốnghiệnđại.Mọingườighétcáicảmgiácphảihốihảvàsợphảimắcsai lầm.Họcốgắngmộtcáchvôthứcđểlàmchậmmọithứlại–bằngcáchdầndừlâuhơntrướckhiraquyếtđịnh,khônghứa

hẹn,phòngthủvàcảnhgiác.Chiến tranh chớp nhoáng, được điều chỉnh cho cuộc chiến hàng ngày, làchiếnlượchoànhảochonhữngthờiđạinày.Trongkhinhữngngườiquanhbạncolạicốthủvàbấtđộng,bạnlàmhọngạcnhiênvớiquyếtđịnhđộtngộtvàdứtkhoát,buộchọphảihànhđộngtrướckhihọsẵnsàng.Họkhôngthểphảnứngnhưthườnglệ,bằngcáchlảngtránhhaycảnhgiác.Họsẽcókhảnăngtrởnêncảmtínhvàđốiphómộtcáchkhinhsuất.Bạnđãphávỡnhữngtuyếnphòngthủcủahọ,vànếubạnduytrìáplựcvàtấncônghọthêmlầnnữavớimộtđiềubấtngờnàođó,bạnsẽđẩyhọvàomộtconđườngxoắnốcđixuốngvềtâmlý–đẩyhọvàonhữngsailầmkhiếnhọchìmsâuhơnvàosựlúngtúng,vàcứthếchukỳtiếptục.Nhiềungườiđãthựchànhmộtdạngchiếntranhchớpnhoángtrênchiếnđịacũng sử dụng nó với hiệu quả lớn lao trong cuộc sống hàng ngày. JuliusCeasar–bậcthầyvềtốcđộvàgâykinhngạc–làmộtvídụlớnvềđiềunày.Ôngcóthểkếtđồngminhvớimộtkẻthùquyếtliệtnhấtcủamộtnghịviện,buộcngườinghịviệnđóphải thayđổiquanđiểmvềông,hoặcphảiđánhliềuvớimộtcuộcđốiđầunguyhiểm.Tươngtự,ôngcóthểbấtngờthathứchomộtngườiđãchốnglạiông.Khôngcòncảnhgiác,ngườiđósẽtrởnênmộtđồngminhtrungthành.TiếngtămcủaCeasarvềviệcthựchiệnnhữngchuyệnbấtngờkhiếnmọingườicảnhgiáchơnkhiôngcómặtđãnângcaokhảnăng tấncôngchớpnhoángvàosựvôý thứccủanhữngngườiquanhông.

NhưngthiêntàitrongAliđãbiếnnhữnghạnchếcủaanhthànhnhữngưuđiểm.Chúngtahãyđitừngbước.Tôikhôngthểnghĩvềmộtnhàvôđịchhạngnặngtrongquákhứ,ngườimàquảđấmđầysứcmạnhcủaanhđãkhôngvượthơncủaAli.Thếnhưngtronghaimươitrậnđấuđầutiên,Ali,khiđólàCassiusClay,đãthắngtấtcảmọiđấuthủ,vớithànhtích70lầnhạknock–out…ThếthìbímậtcủaAlilàgì?Vìsaomộtngườimàmọichuyêngiađềuđồngýrằngkhôngcócúđấmđầysứcmạnhlạihạđovánnhữngđốithủ,kểcảtayđấmmộtcúknockoutSonnyListontrongtrậnđầutiênbảovệdanhhiệucủaAli?Lờiđápnằmởtốcđộvàsựđúng lúc.Clayvào lúcđóvàAlihiệngiờ,cókhảnăng tungnhữngquảđấmvới sựnhanhnhẹncựckỳ,nhưngquan trọnghơnhết, làvàothờiđiểmđúnglúc,ngaytrướckhiđốithủtrướcmặtanhcóthểtiênliệuđượcbằngcảmgiáccủamộtvõsĩquyềnAnh.Khiđiềuđóxảyra,ngườinhận cú đấm không nhìn thấy nó. Kết quả là bộ não của người nàykhôngthểchuẩnbịchoanhtađónnhậnsứcvachạmcủacúđấm.Đôimắt không thể gửi thông điệp trở lại phần cơ thể bị tấn công. Vì thếchúngtađitớikếtluậnrằng:cúđấmlàmbạnbấttỉnhkhôngphảilàcúđấmmạnhmàlàcúđấmbạnkhôngnhìnthấy.

Chíchnhưong,JoséTorres&BertRandolphSugar,1971

Chiếnlượcnàycóhiệuquảtuyệtvờiđốivớinhữngngườiđặcbiệthaydodựvàsợphảiphạmvàobấtkỳsailầmnào.Theocungcáchtươngtự,nếubạnđốiđầuvớimộtkẻthùđangtranhchấpquyềnlãnhđạohaychiarẽnộibộ,mộtcútấncôngnhanhvàbấtngờsẽkhiếnchosựchiarẽlớnhơnvàgâyrasựsụpđổnộibộ.PhầnnửanhữngthànhcôngcủahìnhthứcchiếntranhchớpnhoángcủaNapoleonđượcôngsửdụngđểchốnglạinhữnglựclượngđồngminhmà trongđónhiều tướng lĩnhhaycãicọnhau lạiphụ tráchvềchiếnlược. Khi quân đội của ông phá vỡ các tuyến phòng ngự của những lựclượngnày,mốibấtđồngbùngnổvàhọsẽtựchiarẽlẫnnhautrongnộibộ.Chiếnlượctấncôngchớpnhoángcũngcóhiệuquảtrongngànhngoạigiao,nhưHenryKissingerđãchứngminh.Khimộtcuộcđàmphánngoạigiaobắtđầu,ôngthườngdẫndụđốiphươngvớinhữnglờigiễucợtnhẹnhàng.Rồikhitớithờihạnchótcủacuộctraođổitới,ôngtấncônghọvớimộtbảnliệtkênhữngyêucầu.Khôngcóđủthờigianđểxemxétđiềugìđangdiễnra,họtrởnêndễchấpnhậnhoặctrởnêncảmtínhvàphạmsailầm.Đâylàphiênbảnvềchiếnlượchaibướcchậm–haibướcnhanhcủaKissingger.TrongcuộctấncôngchọcsâuđầutiênvàoPhápởThếchiếnII,quânĐứcchọnconđườngtấncôngquakhurừngArdennesởmiềnnamnướcBỉ.Khurừngnày,đượccoilàkhôngthểxâmphạmbằngxetăng,đượccanhgiữkhálơlà.Thọcmạnhvàođiểmyếunày,quânĐứccóthểxâydựngđượctốcđộvàxunglực.Khithựchiệnmộtcuộctấncôngchớpnhoáng,bạnphảibắtđầubằngcáchtìmrađiểmyếucủakẻthù.Khởisựhànhđộngởnơinàoítcósựtrởkhángnhấtsẽchophépbạnpháttriểnxunglựcchủyếu.Sựthànhcôngcủachiếnlượcnàyphụthuộcvàobađiều:mộtnhómcótínhcơđộngcao(thôngthườngcàngnhỏcàngtốt),sựkếthợpcaonhấtgiữacácbộphận,vàkhảnăngtruyềnđạtmệnhlệnhlênxuốngdọctheodâychuyềnmệnhlệnhmộtcáchnhanhchóng.Đừngtrôngcậyvàokỹthuậtđểthựchiệnđiềunày.TrongchiếntranhViệtNam,quânđộiMỹđãthậtsựbịcảntrởbởinhữngphươngtiệnthôngtincaocấpcủanó–quánhiềuthôngtinđểxửlýkhiếnchothờigianphảnứngchậmhơn.QuânđộiBắcViệt,trôngcậyvàomộtmạng lướikếthợp tốtcácgiánđiệpvà thông tinviênchứkhôngphảinhữngthiếtbị,đãraquyếtđịnhnhanhchónghơnvàkếtquảlànhanhnhẹnhơntrênchiếntrường.Không lâu sau khi được bầu làm tổng thống năm 1932, Franklin D.Rooseveltdườngnhưbiếnmấtkhỏimắtcôngchúng.CuộcSuythoáiđangởđỉnhcao,vàđốivớinhiềungườiMỹđâylàđiềurấtkhôngđảmbảo.Thếrồi,vớilễnhậmchứccủamình,Rooseveltđãthayđổinhịpđộ,đưaramộtdiễnvănphấnchấnchothấyrằngthựcraôngđangtậptrungtưtưởngvàonhữngvấnđềvốnđangđốimặtvớiđấtnước.Trongnhữngtuầnkếtiếp,ôngxuất

hiệnởQuốchộimột cách nhanh chóngvàmạnhmẽ, vớimột loạt các đềxuấtlậppháptáobạo.Tấtcảđềucảmnhậncườngđộcủachiềuhướngmớinàymộtcáchmãnhliệthơnphầnlớnlàdobướcsắpđặtchậmrãi.Nhiềuhơnlàmột tấnkịchđơn thuần,xung lựcđượcxâydựngbởichiến lượcnàyđãgiúpRooseveltthuyếtphụcđượccôngchúngrằngôngxemtrọngcôngviệcvàđangdẫndắtđấtnướcđitheohướngđúng.Xunglựcnàyđãchuyểnthànhsựhỗtrợchocácchínhsáchcủaông,vàtớilượtchúnglạikhíchlệlòngtựtinvàxoayngượctìnhhìnhkinhtế.

Veni,vidi,vici.(Tađãđến,đãthấyvàđãchiếnthắng)JuliusCaesar,100-44Tr.CN

Nhưvậy,tốcđộkhôngchỉlàmộtcôngcụmạnhmẽđểsửdụngchốnglạikẻthù,mànócòncómộtsứctácđộngtíchcực,mạnhmẽlênnhữngngườiởvềphíabạn.ĐạiđếFrederickđãnhậnra rằngmộtquânđộidichuyểnnhanhhơn có tinh thần cao hơn. Tốc độ tạo nênmột cảm giác về sức sống.Dichuyểnvới tốcđộcaocónghĩa làcóít thờigianhơnchobạnvàquânđộibạnđểphạmsailầm.Nócũngtạonênmộthiệuquảdâychuyền:ngàycàngnhiềungườingưỡngmộsựtáobạocủabạn,sẽquyếtđịnhthamgiavàolựclượng cùng với bạn. Giống như Roosevelt, hãy có những hành động dứtkhoátvàcàngcótínhbikịchcàngtốt:mộtkhoảnhkhắclặnglẽvàđìnhtrệtrênsânkhấutrướckhibạnxuấthiệnmộtcáchđầychấnđộng.

Hìnhảnh:Cơnbão.Bầutrờitrởnêntĩnhlặng,vàthờigiantạmlắng,yênbình và êm ả. Rồi, không biết từ đâu, sét đánh, gió gào... và bầu trời vỡtoang.Chínhsựđộtngộtcủacơnbãomớilàđiềuđángsợ.

Tư liệu:Bạn phải chậm rãi trong sự cân nhắc thiệt hơn và nhanh chóngtrongsựthựcthi.

NapoleonBonaprte(1769–1821)

HOÁNVỊ

Sựchậmchạpcóthểcómộtgiátrịlớnlao,đặcbiệtkhibốtríxếpđặt.Xuấthiệnchậmvàcânnhắckỹ,thậmchívớichútítngờnghệch,sẽmêhoặckẻthù,đầuđộchọvớimộttháiđộlờđờngáingủ.Khisựcảnhgiáccủahọđãgiảmxuống,mộtcú tấncông từbênsườnsẽhạgụchọ.Nhưvậy,việc sửdụngsựchậmchạpvà tốcđộcủabạn,phảiđượccânnhắckỹvàcókiểmsoát,khôngbaogiờnênrơivàomộtnhịpđộcótínhchấttựnhiên.Nóichung,khiđốiđầumộtkẻthùnhanhnhẹn,cáchphòngvệđúngđắnlàphảinhanhbằnghoặchơn.Chỉcó tốcđộmớicó thểhóagiải tốcđộ.Nếu

thiết lậpmột sự phòng thủ cứng nhắc, như vuaMuhammad II đã làm đểchốnglạiquânMôngCổ,bạnchỉcó thểrơivàobàn taycủakẻ thùnhanhnhẹnvàcơđộng.

15.KIỂMSOÁTĐỘNGLỰC

NHỮNGCHIẾNLƯỢCÁPĐẢO

Mọingườithườngxuyêncốgắngkiểmsoát–khiếnchobạnhànhđộngtheocáclợiíchcủahọ,duytrìđộnglựctrongphạmvicủahọ.Cáchduynhấtđểchiếmthếthượngphonglàbiếnkhảnăngkiểmsoátcủabạntrởnênthôngminhvàmưutríhơn.Thayvìcốgắngchếngựtừngcửđộngcủađốiphương,hãyhànhđộngđể xácđịnhbản chất của chínhmối quanhệ.Chuyểnmốixungđộtvàođịahìnhmàbạnchọn,thayđổinhịpbướcvànguyêntắcchophù hợp với bạn.Dùngmưumẹo để kiểm soát tâm trí đối thủ, nhấn vàonhữngyếuhuyệtcảmxúccủahọvàthúcéphọphạmsailầm.Nếucần,cứđểchohọ cảm thấy rằnghọ đang kiểm soát để họ lơ là cảnhgiác.Nếubạnkiểmsoátchiềuhướngtổngthểvàbốtrí trậnchiến,bấtkỳđiềugìhọlàmcũngsẽnằmtronglòngbàntaybạn.

“Ấnchặtxuốngđệm”làchỉnhữngnỗlựccủamộtngườiđểgiữkhôngcho đối thủ củamình vùng dậy. Trong những trận đấu dựa vào chiếnlượcvõthuật,điềucấmkỵlàđểchođốithủnắmđượcthếchủđộng,dovậysẽđẩytavàothếphòngngự.Trongtrậnđấu,đốithủmongmuốnápđảobạncũngngangvớibạnmongmuốnápđảohọ.Vìthếđiềucơbảnlàbạnphảinắmđượcnhữngdựtínhvàchiếnthuậtcủađốithủđểkiểmsoáthọ.Theonguyêntắccủachiếnlượcvõthuật,bạnphảicókhảnăngkiểmsoátđốithủcủamìnhvàomọithờiđiểm.Ngũluânthư,MiyamotoMusashi1584-1645

THUẬTKIỂMSOÁTTỐITHƯỢNG

Sựkiểmsoátlàmộtvấnđềtrongmọimốiquanhệ.Bảnchấtconngườivốnghétcayghétđắngcảmgiácbấtlựcvàcốgắngphấnđấuvìquyềnlực.Bấtcứkhinàocósựtươngtácgiữahaingườihaynhữngnhómvớinhau,cómộtsựtranhchấpthườngxuyêngiữahọđểxácđịnhmốiquanhệ,xácđịnhailàngườikiểmsoátđiềunàyđiềunọ.Trậnchiếncủacácýchínàylàkhôngthểtránhkhỏi.Côngviệccủabạnvới tưcáchmộtchiếnlượcgiacóhaiphần:Đầu tiên, nhìn nhận cuộc đấu tranh giành chính quyền kiểm soát ở mọiphươngdiệncủacuộcsống,vàđừngbaogiờđểbịđánhlừabởinhữngngườibảo rằng họ không quan tâm đến việc kiểm soát. Những dạng người nàythôngthườnglànhữngkẻmánhkhoéhơnaihết.Thứhai,bạnphảilàmchủnghệthuậtdiđộngđốiphươngnhưmộtconcờtrênbàncờ,vớimụcđíchvàhướngđicụthể.Nghệthuậtnàyđãđượctraudồibởinhữngtướnglĩnhvà

chiếnlượcgiasángtạonhấttrongsuốtnhiềuthờiđại.Chiếntranh,trênhết,làmộtcuộcđấutranhmàtrongđómộtbêncóthểkiểmsoátnhữnghànhđộngcủađốiphươngởmộtmứcđộlớnhơn.CácthiêntàiquânsựnhưHannibal,Napoleon,BonapartevàErwinRommelđãkhámphára rằngcách tốtnhấtđể thủđắcsựkiểmsoát làxácđịnhđượcnhịpbước,chiềuhướng tổng thểvàhình trạng củabản thân cuộc chiến.Điềunày cónghĩalàkhiếnchokẻthùchiếnđấutheonhịpđiệucủabạn,dẫndụhọvàođịa thếxa lạđốivớihọvàphùhợpvớibạn,pháthuyđượcsứcmạnhcủabạn.Vàquantrọnghơnhết,nócónghĩalàsựtácđộngđếntâmtrícủađốithủ,điềuchỉnhchiếnthuậtcủabạntheonhữngyếuđiểmtâmlýcủahọ.Một chiến lược gia cao cấp hiểu rằng không thể nào kiểm soátmột cáchchínhxáckẻthùsẽphảnứngnhưthếnàođốivớicửđộngnàyhoặcnọ.Cốgắng làmnhư thế sẽ chỉ dẫn tới sự rối trí và kiệt sức.Có quá nhiều điềukhôngthểđoántrướctrongchiếntranhvàtrongcuộcđời.Nhưngnếuchiếnlượcgiađócóthểkiểmsoátđượctâmtrạngvàtưduycủakẻthù,việchọsẽphảnứngrasaovớinhữngchiếnthuậtcủaanhtakhôngphảilàvấnđềquantrọng.Nếuanhtacóthểlàmchohọsợsệt,hoảnghốt,hunghăngtháiquávàgiậndữtứclàanhtađãkiểmsoátđượcnhữnghànhđộngcủahọởtầmmứcrộnghơnvàcó thểgàibẫyhọvềmặt tinh thần trướckhidồnhọvàogóctườngvềmặtvậtchất.Sựkiểmsoátcóthểlàkhiêukhíchhoặcthụđộng.Nócóthểlàmộtcúđẩytrựctiếpvàokẻthù,khiếnanhtalùilạiđánhmấtthếchủđộng.Nócóthểlàgiảvờnằmim,khiếnkẻthùlơlàcảnhgiác,haydụdỗanhtavàomộtcuộctấn côngkhinh suất.Nhànghệ sĩ của sựkiểmsoát đandệt cảhaiphươngdiệnnàylạithànhmộtkhuônmẫucótínhtànphá–tấncông,lùira,nhửmồi,ápđảo.Nghệthuậtnàycóthểápdụngmộtcáchvôhạnvàonhữngtrậnchiếnhàngngày.Nhiềungườicókhuynhhướngchơinhữngtròchơithốngtrịvôýthứchaybịcuốnvàoviệccốgắngkiểmsoáttừngcửđộngcủamộtngườinàođó.Trongsựgắngsứcxoaysởvàxácđịnhquánhiều,họtựlàmmìnhkiệtlực,phạmsai lầm,đẩymọingườiraxa,vàcuốicùngđánhmấtkhảnăngkiểmsoáttìnhthế.Nếubạnthấuhiểuvàlàmchủđượcnghệthuậtnày,bạnsẽdầntrở nên sáng tạo hơn trong việc tác động và kiểm soát đối phương. Bằngcáchxácđịnhtâmtrạngcủamọingười,nhịpbướccủahọ,nhữngkhíacạnhliênquan,bạnsẽthấyrằnghầuhếtnhữngđiềumàmọingườilàmđểphảnứnglạicácchiếnthuậtcủabạnsẽgắnkếtvàođộnglựctổngquátmàbạnđãđịnh hình. Họ có thể biết họ đang bị kiểm soát nhưng bất lực không thểchốnglạinó,hoặchọcóthểdichuyểntheohướngmàbạnmongmuốnmàkhôngnhậnra.Đólàsựkiểmsoáttốithượng.

Nóitómlại,tôicũngnghĩgiốngFrederick(ĐạiĐế),rằngngườitaluôn

luônnênđộngthủtrước.NapoleonBonaparte,1769-1821

Sauđâylàbốnnguyêntắccơbảncủanghệthuậtnày:Nắmlấythếchủđộng.Trướckhikẻthùđộngthủ,trướckhimộtyếutốtìnhcờhaynhữnghànhđộngbấtngờcủađốithủcóthểpháhỏngcáckếhoạchcủabạn,bạnhãythựchiệnmộtđộngtháicótínhchấtcôngkíchđểnắmlấythếchủđộng.Khiđó,bạnhãyduytrìmộtáplựcliêntục,khaitháctốiđalợithếtạmthờinày.Đừngchờđợicáccơhộimởrachobạnmàhãytựtạorachúng.Nếubạnlàphíayếuhơn,điềunàythườngsẽnângbạnlêncaohơntrongsânthiđấu.Việcđưakẻthùvàothếphòngthủvàđốiphósẽcóhiệuquảlàmhọmấttinhthần.Chuyểnđổichiếnđịa.Theo lẽ tựnhiên,mộtkẻ thùmuốnđánhnhauvớibạntrênmộtđịahìnhquenthuộc.Địahìnhtheonghĩanàylàtấtcảmọichitiếtcủatrậnchiến–thờigian,khônggian,chínhxáclànơixảyratrậnchiến,aicóliênquantrongcuộcđấutranhv.v...Bằngcáchkhéoléochuyểnkẻthùsangnhữngđịa điểmvà tình thế xa lạ đối với họ, bạn đã kiểm soát đượcđộnglực.Khôngbiếtđiềugìđangdiễnra,đốithủcủabạnpháthiệnrahọđangchiếnđấutheonhữngđiềukiệncủabạn.Buộcđốithủphạmsai lầm.Kẻthùcủabạntrôngcậyvàoviệcthựchiệnmộtchiếnlượctạonênlợithếcủahọ,từngcóhiệuquảtrongquákhứ.Côngviệccủabạncóhaiphần:giaochiếntheomộtcáchthứckhiếnhọkhôngthểđưasứcmạnhhoặcchiến lượccủamìnhvàocuộcvà tạonênmộtmứcđộthấtvọngđếnmứchọphạmsailầmtrongtiếntrình.Bạnđừngchohọcóđủthờigianđểlàmbấtcứđiềugì;lợidụngnhữngyếuđiểmvềcảmxúccủahọ,làmchohọcàngbựctứccàngtốt;bạnđãdụhọlọtvàonhữngcáibẫychếtngười.Chínhnhữngbướcsailầmcủahọchứkhôngphảihànhđộngcủabạnđemlạichobạnsựkiểmsoát.Vờ như bị kiểm soátmột cách thụ động.Hình thức tối thượng của sựthống trị là khiến cho đối phương nghĩ rằng chính họmới là người nắmquyềnkiểmsoát.Tinrằngmìnhlàkẻralệnh,họítcókhảnănggâytrởngạicho bạn hoặc trở nên phòng thủ. Bạn tạo nên ấn tượng này bằng cách dichuyểnvớinănglượngcủađốiphương,rồidầndầnvàkhéoléochuyểnhọtheohướngmàbạnmuốn.Đâythườnglàcáchtốtnhấtđểkiểmsoátđốithủhunghăngtháiquáhoặccôngkíchmộtcáchthụđộng.

Kẻxuấtchúngtrongthựchiệnchiếntranhthườngépbuộcngườikhácchứkhôngđểngườikhácépbuộcmình.

TônTử(thếkỷ4Tr.CN.)

NHỮNGVÍDỤLỊCHSỬ

1.Cuốinăm1940,cáclựclượngAnhởvùngTrungĐôngđãcóthểbảođảmantoànchocácvịtrícủahọởAiCậpvàchiếmlạimộtphầnlớncủaLibyamà quânÝ (một đồngminh củaĐức) đã chiếm đầuThế chiến II. ChiếmđượcthịtrấncảngquantrọngBenghazi,ngườiAnhđãlấyđượcthếcânbằngđểtiếnxahơnvềphíatâychotớiTripoli,chophéphọhấtquânÝkhỏiđấtnướcnàymãimãi.Khiđó,bấtngờ,họđãđượclệnhdừngtiếnquân.TướngArchibaldWavell,tổngchỉhuycủacáclựclượngAnhởTrungĐông,đangphátđộngchiếntranhởquánhiềumặttrận.VìquânÝđãtựchứngtỏhọkhálạclõngvớitiếnhànhchiếntranhtrênsamạc,nênngườiAnhcảmthấyhọcóthểđủsứctạonênmộttuyếnphòngthủởLibya,xâydựngcáclựclượngcủahọởAiCậpvà tiếnhànhmộtcuộcđộtkíchchủyếuvàoquânÝvàotháng4nămsau.TintứcrằngmộtlữđoànxethiếtgiápĐứcdướiquyềnchỉhuycủaTướngErwinRommelđãtớiTripolivàotháng3/1941khônglàmthayđổikếhoạchcủaquânAnh.RommellàmộtviênchỉhuyxuấtsắctrongtrậnđộtkíchchớpnhoángvàoPháphồinămngoái.NhưngởđâyôngnằmdướiquyềnchỉhuyvàphụthuộcvàosựtiếptếcủaquânÝkémcỏi,vàlựclượngcủaôngquánhỏđểkhiếnquânAnhphải longại.Ngoàira, tin tức tìnhbáotiết lộrằngHitlerđãcửôngtớiđóvớinhiệmvụduynhấtlàngănchặnkhôngchoquânAnhtiếntớiTripoli.Thếrồi,khôngcódấuhiệugìbáotrước,vàocuốitháng3/1941,xetăngcủaRommelcànquétvềphíađông.Rommelđãchialựclượngnhỏbécủaôngthànhnhiềuphânđội,vàôngtungchúngranhiềuhướngtấncôngvàotuyếnphòng thủ của quânAnh đến nỗi khómà thăm dò được ý định của ông.Nhữngphânđộicơgiớinàydichuyểnvớimộttốcđộrấtnhanh;tiếnquânvàobanđêmdướiánhsánglờmờ,lầnnàysanglầnkháchọkhiếnchokẻthùphảisửngsốt,độtngộtxuấthiệnởbênsườnhoặcphíasauđộihìnhcủahọ.Vìtuyếnphòngthủbịvỡởnhiềunơi,quânAnhbuộcphảirútluixahơnvềphíatây.ĐốivớiWavell,ngườiđangtheodõinhữngsựkiệnsautừCairothìđâylàmộtcúsốcvànỗiônhụchiểnnhiên:Rommelđanggâyhỗnloạnvớimột sốxe tăng ít ỏivà thiếunguồn tiếp tế trầm trọng.Chỉ trongvài tuần,quânĐứcđãtiếntớibiêngiớiAiCập.CáicótínhtànphánhấttrongcuộctấncôngnàylàphươngthứcchiếnđấutânkỳcủaRommel.Ôngsửdụngsamạcnhưthểnólàbiểncả.Bấtkểnhữngkhókhănvềnguồntiếptếvàđịahình,ôngvẫngiữchođoànxetăngliêntụcdichuyển.QuânAnhkhôngthểngưngcanhphòngtrongmộtkhoảnhkhắcnàovàđiềunàylàmhọkiệtsứcvềmặttinhthần.Nhưngcáccuộcdichuyểncủaông,dùcóvẻtuỳtiện,luônluôncómộtmụcđích.Nếumuốnchiếmmộtthànhphốcụthể,ôngsẽtiếnlêntheohướngngượclại,rồivònglạivàtấncôngtừmộthướngbấtngờ.Ôngmangtheomộtđộixetảikhuấybụimùtrời

khiếnquânAnhkhông thểnhìn rõông tiếnvềđâuvàđểgâyấn tượngvềmộtlựclượngtấncônglớnhơnnhiềusovớithựctế.Rommel thườngđi đầu hàngquân, liều chết để có thể có nhữngphán xétnhanhchóngvềviệcdichuyển,điềucácphânđộitớinơinàynơikháctrướckhiquânAnhcó thờigianđểnhậnđịnh tìnhhình.VàôngsửdụngnhữngchiếcxetăngtheocáchtráihẳnvớiquânAnh,vớihiệuquảchếtngười.Thayvì đẩy chúng tới trước để phá thủng các tuyến của kẻ thù, ông điều độngnhữngchiếcxetăngyếunhất,rồilệnhchochúngrútluitrongcuộctiếpxúcđầutiên;xetăngcủaquânAnhlúcnàocũngcắnphảicâuvàđuổitheo,tựlàmtungbụilênđếnmứchọkhôngthểnhìnthấyrằnghọđangchạythẳngvàomộttuyếnbốtrísúngchốngtăngcủaĐức.KhiđãtiêudiệtđượcmộtsốkhálớnxetăngcủaAnh,Rommellạitiếnquân,tànpháởphíasaucáctuyếncủaquânAnh.

Nếucócùngmứcđộvềtrítuệ,trongchiếntranh,sựnhútnhátsẽgâytáchạigấpngànlầnhơnsựtáobạo.CarlvonClausewitz,1780-1831

Thườngxuyênbịbámsátgót,buộcphảiranhữngquyếtđịnhgấpgápđểđốiphóvớinhữngcuộcdichuyểncủaRommel,quânAnhphạmvôsốsailầm.Khôngbiếtôngsẽxuấthiệnởđâukếtiếp,haytừhướngnào,họtrảimỏngcáclựclượngtrênnhữngkhuvựcnguyhiểmrộngmênhmông.Khônglâusau đó, với một tin tức đơn giản rằng một phân đội Đức đang tới gần,Rommelđiđầu,quânAnhđãtừbỏcácvị trícủahọ,ngaycảkhihọđôngquânsốhơnôngnhiều.Cuốicùng,điềuduynhấtdừngônglạilànỗiámảnhcủaHitlervớiNga,khiếnRommelkhôngcóđủnguồntiếptếvàchiviệncầnthiếtđểchinhphụcAiCập.DiễndịchĐâylàcáchRommelphântíchtìnhthếđầutiênđangchạmtránvớiông:Kẻthùcómộtvịtrímạnhởphíađông,vàchỉcóthểmạnhlênthêmvớinguồntiếptếvàchiviệnđếntừAiCập.Rommelcómộtlựclượngnhỏhơnnhiều,vàôngcàngchờđợi lâu,nócàng trởnênvôdụng.Vì thếôngquyếtđịnhkhôngtuântheolệnhcủaHitler,đánhliềusựnghiệpcủamìnhvớimộtchânlýmàôngđãhọctrongcuộcđộtkíchchớpnhoángởPháp:việchạthủtrướccóthểhoàntoànthayđổiđộnglực.Nếukẻthùlàphíamạnhhơn,nósẽbựctứcvàmấttinhthầnvìbịdồnvàothếthủ.Vìquimôcủanólớnhơnvàchưachuẩnbị,nógặpkhókhănnhiềuhơntrongviệctổchứcmộtcuộcrútluicótrậttự.Đểchiếnlượccủaôngcóhiệulực,Rommelđãtạonênsựhỗnloạncựcđộtronghàngngũquânthù.Trongcơnlúngtúngkếtiếp,quânĐứccóvẻnhưkinhkhủnghơntrênthựctế.Tốcđộ,cơđộng,linhhoạtvàsựbấtngờđãtạo

mộtchungcuộc.Khikẻ thùđãngãngựa,mộtchiến thuậtnghibinh– tiếntheomộthướngrồitấncôngtừhướngkhác–đãtănggấpđôihiệuquả.Mộtkẻthùđangrútluivàkhôngcóthờigianđểsuynghĩsẽphạmphảivôsốsailầmnếubạn tiếp tụcduy trì áp lực.Cuối cùng,yếu tố cơbản trong thànhcôngcủaRommellànắmlấythếchủđộngvớimộtchiếnthuậttáobạo,rồikhaitháclợithếtạmthờinàyđếnmứctốiđa.Mọithứtrênthếgiớinàyhợplựcvớinhauđểđặtbạnvàothếphòngthủ.Ởcôngviệc,cấptrêncủabạncóthểmuốnvinhquangchochínhhọvàsẽlàmbạnmấttinhthầnđểnắmlấythếchủđộng.Mọingườithườngxuyênthúcépvàtấncôngbạn,giữbạnởthếphảiđốiphó.Bạnliêntiếpbịnhắcnhởvềcáchạn chế củamình và điều bạn không thể hy vọng hoàn thành.Bạn bị tácđộngđểcảmthấycólỗivìđiềunàyđiềunọ.Trướckhilàmbấtkỳđiềugì,bạncầnphảigiảiphóngbảnthânkhỏicảmgiácnày.Bằngcáchhànhđộngmộtcáchtáobạo,trướckhinhữngngườikhácsẵnsàng,bằngcáchdichuyểnđểnắmlấythếchủđộng,bạntạorahoàncảnhcủariêngmìnhhơnlàchỉđơngiảnchờđợicáimàcuộcđờimangđếnchobạn.Cúđẩybanđầucủabạnsẽthayđổitìnhthếtheomongmuốncủabạn.Mọingườibuộcphảiđốiphóvớibạn,làmchobạncóvẻlớnhơnvàmạnhmẽhơntrênthựctế.Sựkínhnểvàe dèmàbạngợi nên sẽ biến thành sứcmạnh tấn công,một tiếng tămđặttrướcbạn.GiốngnhưRommel,bạncũngphảicómộtchútđiênkhùng:sẵnsàngvôđịnhhướngvàgâyxáotrộnvìchínhnóđểtiếnlênbấtkểhoàncảnhrasao.Điềuđótuỳthuộcvàobạn–thườngxuyênphòngthủhaybuộcnhữngngườikhácphảilàmđiềuđó.

KhihọđếnchỗcạncủaXanthus,consôngcuộnxoáymàthầnZeusđãsinhra,AchillechẻđôiquânthànhTroy,chàngđuổimộtnửađếnthànhphố,băngquavùngthảonguyênnơimàhômquanhữngngườiHyLạpđã bỏ trốn khỏi cơn giận dữ chói ngói củaHector.Để cản bước trốnchạycủangườithànhTroy,Heratungramộtmànsươnggiữahọ.Nhữngngườingoặttheohướngkhácthấyhọđãbịdồnxuốngdòngsông.Họlaovàodòngnướcsâuánhbạcđangcuồncuộnréogầmchảyquađôibờcủanó.Bạncó thểnghe thấy tiếng la thétkhihọ loạngchoạngtiếnlên,vàbịcuốntheoxoáynước.Đôikhilửakhiếnchomộtbầychâuchấubốclênkhôngtrungvàbaytớimộtdòngsông.Ngọnlửatiếptụctiếntớithiêuđốtchúngvànhữngconcôntrùngchìmvàolànnước.Achillecũngnhưngọnlửađó.VàdòngnướcgầmgàocủasôngXanthusbịcảnlạibởinhữngcỗxe,nhữngconngựavànhữngconngười.Achillekhôngphíthờigian.Đặtngọngiáotựavàomộtbụiliễu,chỉcầmtheo thanh kiếm, chàngnhảy từ bờ sôngnhưmột hồnma từ địa ngụcxônglêngiếtchóc.Chàngxônglênxônglên, theomộtđườngxoắnmở

rộngra.Nhữngtiếngrênlakhủngkhiếpvangdộitừnhữngkẻbịthương.Vàdòngsôngtrởnênđỏngầunhưmáu.Lũcábỏtrốnkhỏimộtconcáheoto lớn, tìmnơiẩnnáutrongnhữngkẽnứt,nhưngconcáheonuốttươinhữnggìnóbắtđược.VànhữngngườithànhTrojcũnggiốngnhưthế,bêndướiđôibờ.Iliad,Homer,khoảngthếkỷ9tr.CN.

2.Năm1932,hãngParamountPicture,đangchiềutheoniềmđammêcácbộphimgăng-xtơ,bắtđầusảnxuấtphimNighAfterNight.CuốnphimnàydànhchongôisaoGeorgeRaft,ngườigầnđâynổitiếngtrongphimScarface.Raftđược phân vaimột tay cướp điển hình.NhưngNightAfterNight, theo xuhướng,phảicómộtphầnhàihước.NhàsảnxuấtWilliamLeBaronđãerằngkhôngcóaitrongdanhsáchphânvaicóđủsứcđểđóngvainày.Nghethấythế,RaftđềnghịôngthuêMaeWest.WestlàmộtdiễnviênhàikịchdanhtiếngởBroadway,đóngvaichínhtrongnhữngvởkịchdobàviết.Bànổidanh làmộtcônàng tócvàngvuinhộn,hunghăng,vớimộttríthôngminhsắcsảo.Cácnhàsảnxuấtđãnghĩtớibàtrướcđó,nhưngbàquáthôkệchđểcóthểđóngphim.Nămđóbàđã39tuổi,thân hình phúngphính, và đượcxem là quá già để xuất hiện lần đầu trênphim.Dùsaođinữa,LeBaronsẵnsàngđánhliềuđểlàmchobộphimđượcnáonhiệt.Bàcóthểgâychúý,gópphầnchoviệcquảngbá,rồisẽđượctrảvềBroadway,lãnhđịacủabà.Paramountđềnghịvớibàmộthợpđồnghaithángvớimứccátsê5.000đôla/tuần,mộtkhoảnchihàophóngvàothờibấygiờ.Westvuivẻnhậnlời.ĐầutiênWestcóđôichútkhókhăn.Ngườitabảobàphảigiảmđivàicân,nhưngbàghétănkiêngnênlậptứctừchối.Thayvìthế,bànhuộmtócthànhmộtmàuvàngóngphabạchkim.Bàghétkịchbản–lờithoạiquáđơnđiệuvànhânvậtcủabàkhôngquantrọng.Phầnđóphảiđượcviếtlại,vàWestđềnghị bà sẽ phục vụ với tư cách một nhà biên kịch. Những người ởHollywoodđãquenvớiviệcđốiphóvớinhữngnữdiễnviênkhóchịuvàcóđủmọichiếnthuậtđểthuầnhoáhọ,đặcbiệt làvớinhữngaimuốnviết lạiphầnvaicủamình.ĐiềukhácthườngởđâylàWestđềnghịtựmìnhviếtlạilờithoại.Bịgâytrởngạibởiđềxuấtđó,ngaycảtừmộtngườiđãtừngviếtchoBroadway,cácủyviênphimtrườngquaylạivớimộtlờitừchốithẳngthừng.Việctraochobàtađặcquyềnđósẽtạonênmộttiềnlệkinhkhủng.Westphảncôngbằngcáchtừchốitiếptụcvớicuốnphimchotớikhihọđểchobàviếtlạilờithoại.AdolphZukor, chủhãngParamountđãxemWestquay thửvà thíchngoạihìnhcũngnhưphongcáchcủabà.Cuốnphimcầncóbà,Zukorcửmộtuỷviêntrườngquaytớimờibàđidùngcơmvàongàysinhnhậtcủabàđểcốthuyếtphụcbà;mụctiêulàlàmchobàdịulạiđểhọtiếptụcquay.Khimáy

đãquay,ôngtanghĩ,họcóthểtìmracáchđểbuộcWestphảicưxửđànghoàng.Nhưngđêmđótrongbữatiệc,Westrúttừxắctayramộttấmsécvàtraonóchongườiủyviên.Đó là20ngànđôla,khoản tiềnmàbàđãnhậnđược cho tới lúc đó.Bà trao trả lại số tiền này cho phim trường, cámơnParamount,bảovớingườiuỷviênrằnghômsaubàsẽtớiNewYork.Zukor,đượcbáongaylậptứcvềtinnày,hoàntoànbịmấtthăngbằng.Westdườngnhưsẵnsàngmấttiền,đánhliềuvớimộtvụkiệnviphạmhợpđồngvàbảođảmrằngbàtasẽkhôngbaogiờlàmviệctạiHollywoodnữa.Zukorxemlạibảnthảokịchbản–cólẽbàtanóiđúng:lờithoạiquátệ.Bàtathàchịumất tiềnvàmột sựnghiệphơn làđóng trongmộtcuốnphimhạcấp!Ôngquyếtđịnhđềnghịvớibàtamộtthoảước:bàtacóthểviếtlờithoạichochínhmình,vàhọsẽquayhaiphiênbảncủacuốnphim,mộtcủabà,mộtcủaphimtrường.Điềuđócóthểlàmtăngthêmphítổn,nhưnghọsẽgiữđượcbàtrongphim.Nếuphiênbảncủabàtốthơn,điềumàZukornghĩlàkhôngcókhảnăng, thì điềuđó chỉ nângcao chất lượngbộphim;nếukhông,họ sẽquaylạivớibảngốc.Paramountkhôngthểthuacuộc.West chấpnhận thoảướcvàviệcquayphimbắt đầu.Tuynghiên, cómộtngườikhônghàilòng:đạodiễnArchieL.Mayo,mộtngườicóthànhtíchlẫylừng.Westkhôngchỉthayđổikịchbảnchophùhợpvớigucủabà,bàcònkhăngkhăngđòithayđổicáchbốtrímáyquayvàphânđoạn.Họcứtranhchấpnhaumãi, cho tớingàynọWest từ chối tiếp tục.Bàđãyêucầumộtcảnhquay trongđóbàbiếnmấtsauvàibậc thangsaukhinóivàicâu lémlỉnhtheokiểucủamình.Điềunàytạothờigianchokhángiảcười.Mayochorằngnókhôngcầnthiếtvàtừchốiquay.Westngưngđóng,vàviệcsảnxuấtbịđìnhtrệ.Cácuỷviênphimtrườngđồngýrằngcáclờithoạicủabàđãlàmsángcuốnphim;cứđểchobàlàmtheocáchcủamìnhvàquaytiếp,họbảoMayo.Họcóthểbiêntậpnólạisau.Việcsảnxuấttiếptục.Mộtnữdiễnviênkhác,AlisonSkipworth,khiđóngcácphâncảnhcủamình,cómộtấntượngbảnnăngrằngWestđãquyếtđịnhnhịp điệu của các lời thoại, khiếnmáy quay tập trung vào bà, cuỗmmấtnhiều cảnh.Khi khiếu nại rằngWest đã giành quyền chỉ đạo cuốn phim,Skipworthcũngđượcđảmbảorằngđừnglolắng–tấtcảsẽđượcchỉnhlýkhibiêntập.Tuynhiên,khiđếnlúccắtphim,Westđãthayđổitâmtrạngvànhịpđiệucácphân cảnh của bà nhiều đếnmức không có cách biên tập nào có thể đưachúngtrởvềvớinguyênbản;quantrọnghơn,cảmgiáccủabàvềthờigianvàchiềuhướngrấtthuầnkhiết.Thậtsựbàđãnângcaotoànbộcuốnphim.Cuốnphimđượccôngchiếuvàotháng10/1932.Cácbàiphêbìnhkhenchêlẫnlộn,nhưnggầnnhưtấtcảđềuđồngýrằngmộtngôisaomớiđãrađời.PhongcáchkhêugợitáobạovàsựlémlỉnhcủaWestđãmêhoặccáckhángiảpháinam.Dùbàchỉxuấthiện trongmộtvàiphâncảnh,bà làvaidiễn

duynhấtmàbấtkỳkhángiảnàocũngnhớtới.Nhữnglờithoạicủabà:“Tôilàmộtcôgáiđãđánhmấtthanhdanhcủamìnhvàkhôngbaogiờnhớtớinó”– được trích dẫn không ngớt.Như sau đóRaft thừa nhận: “MaeWest đãcuỗmđitấtcảmọithứtrừmáyquayphim.”Chẳngbaolâusauđó,khángiảyêucầucónhiềuphimdoMaeWestdiễnhơn–vàParamount,đanggặpkhókhăntàichínhvàolúcbấygiờ,khôngthểlàmngơhọ.Ởvàotuổi40,vẫnbéotốtnhư lúcnào,Westđãkýkếtmộthợpđồngdàihạnvớimức lươngcaonhất.Với cuốnphimkế củabà,DiamondLil, bà đã có thểhoàn toàn chủđộngsángtạo.Khôngmộtnữhoặcnamdiễnviênnàotừnglậpđượcmộtcúđúpnhưthếtrongmộtthờigianrấtngắn.DiễndịchKhiMaeWestđặtchânvàoHollywood,mọithứđềuchốnglạibà.Bàđãlớntuổivàhết thời.Đạodiễnvàđộiquâncácuỷviêncủa trườngquaychỉcómộtmụctiêu:sửdụngbà trongmộthaicảnhquayđể làmcuốnphimsinhđộnghơn,rồigiaotrảbàvềNewYork.Bàkhôngcóquyềnlựcthậtsự,vànếubàchọncáchchiếnđấutrêntrậnđịacủahọ–mộttrậnđịamàtrongđónhữngnữdiễnviênbịkhinhrẻvàbóclộttốiđa–bàsẽchẳngđitớiđâucả.ThiêntàicủaWest,hìnhthứctiếnhànhchiếntranhcủabà,làchậmnhưngchắcchắn,từngbướcchuyểntrậnđịasanglãnhđịamàbàchọn.Bàbắtđầucuộcchiếncủamìnhbằngcáchđóngvaimộtquảbomtócvàng,dễ thươngvàquyến rũnhữngngườiđànôngởParamount.Cảnhdiễn thửcủabàđãcâuđượchọ–bàkhóchịu,nhưngnữdiễnviênnàomàchảthế!Kếtiếp, bà yêu cầu viết lại lời thoại củamình và nhận được lời từ chối theođúngmongđợi.Việctrảlạisốtiềnđãnhậnlàthờiđiểmchủchốttrongchiếndịchcủabà:nókhéo léochuyển tiêuđiểmtập trung từmột trậnchiếnvớimộtnữdiễnviênsangbảnthânkịchbản.Bằngcáchchothấybàsẵnsàngbỏcuộc,bàđãlàmchoZukorphảibắtđầutựhỏivềlờithoạihơnlàvềchínhbà.Sau thoảướccủaông ta,West tiến tới chiến thuậtmới, chiếnđấuvớiphâncảnh,gócquay,nhịpđiệucủacáccảnhquay.Kịchbảncủabàđã làmột phần được chấp nhận của cảnh quay; cuộc chiến đấu lúc này đi theohướngcủabà.Mộtthoảướckháclạichuyểnthànhmộtthắnglợikhác.Thayvìchiếnđấuvớinhữnguỷviêntrườngquaytrênđấtcủahọ,Westđãkhéoléochuyểntrậnđấutớimộtđịahìnhxalạđốivớihọ–chiếnđấuvớimộtnữdiễn viên về kịch bản và việc đạo diễn củamột cuốn phim.Trênmột địahìnhnhưthế,chốnglạimộtnữdiễnviênthôngminhvàquyếnrũ,độiquânđànôngcủaParamoutđãthuavàbấtlực.Một cách tựnhiên, kẻ thù củabạn sẽ chọnchiếnđấu trênđịahìnhmàhọthích, điều đó cho phép họ sử dụng sứcmạnh của họ ởmức tối đa.Chịunhườnghọvớisứcmạnhnhư thếvàbạnchấmdứtviệcchiếnđấu trênđấtcủahọ.Mụctiêucủabạnlàkhéoléochuyểnmốixungđộttớiđịahìnhmàbạnchọn.Bạnchấpnhậncuộcchiếnnhưngđãthayđổibảnchấtcủanó.Nếu

nólàvềtiềnbạc,chuyểnnósangmộtthứgìđócótínhchấttinhthần.Nếuđối thủcủabạnmuốnchiếnđấuvìmộtvấnđềcụ thể,hãycơcấu lại trậnchiếnđểbaogồmmộtđiềugìđólớnlaovàkhógiảiquyếthơnđốivớihọ.Nếuhọthíchmộtnhịpđiệuchậm,tìmcáchđểđẩynhanhnólên.Bạnkhôngnên cho phépkẻ thù chiếmphần tiện nghi hay chiến đấu theo cách thôngthườngcủahọ.Mộtkẻthùbịdụvàomộtđịahìnhxalạlàkẻđãđánhmấtkhảnăngkiểmsoátđộnglực.Khisựkiểmsoátđóđãvuộtkhỏitaycủaanhta,anhtasẽthoảhiệp,rútlui,phạmsailầmvàhậuquảlàtựhuỷdiệtmình.3.Đầunăm1864cuộcNộichiếnMỹđãbịđưavàothếbí.QuânđộiởbắcVirginiacủaRobertE.Leeđã tìmcáchđẩy lùicác lực lượngmiềnBắcrakhỏiRichmond, thủđôcủamiềnNam.Ởphía tây,phemiềnNamđã thiếtlậpmộtvịtríphòngthủbấtkhảxâmphạmởthịtrấnDalton,Georgia,chặnđứngbấtkỳcuộc tiếnquânnàocủaphemiềnBắcvàoAtlanta, thànhphốcôngnghiệpchủyếucủamiềnNam.TổngthốngAbrahamLincohn,đốimặtvớicuộctáituyểncửvàonămđó,rấtlolắngvềcáccơmaycủaôngnếusựbếtắcvẫntiếpdiễn,đãquyếtđịnhcửUlyssesS.GrantlàmtổngchỉhuycáclựclượngmiềnBắc.Đâylàmộtngườithườngthựchiệnchiếntranhphòngvệ.

Chúng ta hãy thừa nhận rằng sự táo bạo trong chiến tranh thậm chícũngcóđặcquyềncủachínhnó.Nóphảiđượcbanchomộtquyềnlựcnhấtđịnhbaotrùmvàởbêntrênnhữngtínhtoánthànhcôngcóquanhệtớiđịađiểm,thờigianvàtầmmứccủacáclựclượng,bởiởbấtkỳnơinàomànócóvịtrícaohơn,nósẽlợidụngđượcnhữngyếuđiểmcủađốiphương.Nóicáchkhác,nó làmộtnguồn lực sáng tạo thật sự.Sự thậtnàykhôngkhóđểchứngminh,ngaycảmộtcáchkhoahọc.Bấtcứkhinàosựtáobạochạmtránvớisựnhútnhát,nócókhảnănglàkẻthắng,vìbảnthânsựnhútnhátđãbaohàmmộtsựmấtthăngbằng.Sựtáobạochỉcó thể làmộtbất lợi khi chạm tránvớimột sựchủ tâmcảnhgiác,cũngcóthểđượcxemlàtáobạotheocáchcủanó,vàtấtnhiênnócũngmạnhmẽvàhiệuquảtươngđương;nhưngnhữngtrườnghợpnhưthếrấthiếmhoi.Sựnhútnhátlàcộirễcủatínhcẩntrọngởđasốmọingười…Dâychuyềnmệnh lệnhcàngcao,nhucầuđượchỗ trợbởimộtđầuócbiếtsuytưcânnhắccủasựtáobạocàngphảilớn,đểsựtáobạokhôngsuythoáithànhnhữngngọnlửavômụcđíchcủacảmxúcmùquáng.Vềchiếntranh,CarlvonClausewitz.1780-1831

ĐộngtháiđầutiêncủaGrantlàbổnhiệmtrungtướngchínhcủaông,TướngWilliam Tecumseh Sherman, để chỉ huy các lực lượng ở Georgia. KhiSherman tới nơi, ông nhận ra rằng bất kỳ nỗ lực nào để chiếmDalton sẽhỏngngay từđầu.ChỉhuyquânmiềnNam,Tướng John Johnston, làmột

bậcthầyvềchiếntranhphòngngự.Vớinhữngdãynúiởsaulưngvàmộtvịtrívữngchắcởphíatrước,Johnstonchỉcầnánbinhbấtđộng.Mộtcuộcbaovây sẽ kéo dài, cònmột cuốn tấn công trực diện sẽ rất đắt giá. Tình thếdườngnhưvôvọng.Thếrồi,ShermanquyếtđịnhrằngnếukhôngthểchiếmDalton,ôngsẽđánhvàotinhthầncủaJohnston,gâynênnỗisợởmộtconngườinổitiếnglàbảothủ và cảnh giác.Tháng5/1864,Shermanđiều¾ lực lượng tấn công trựctiếp vào Dalton. Khi Johnston tập trung chú ý vào cuộc tấn công này,ShermanlẻnđưalựclượngcủaTennesseeđivòngquanhdãynúitớithịtrấnResara,ởphíanamDalton15dặm,khoáchặtconđườngrútluivàtuyếntiếptếduynhấtcủaJohnston.Hoảnghốtvìđộtnhiênmìnhbịbaovây,JohnstonkhôngcònlựachọnnàokháchơnlàtừbỏvịtríởDalton.TuynhiênôngtakhônglọtvàotaycủaSherman:ôngtachỉđơngiảnrútluisangmộtvịtríphòngngựkhácantoànhơn,mộtlầnnữa,JohnstonmờigọiShermantấncôngtrựcdiệnmình.Điềunàynhanhchóngchuyểnsangmộtđiệukhiêuvũ:Shermanđánhnhửởmộthướng,rồibằngcáchnàođóchuyểnmột phần lực lượng tới phía nam của Johnston, kẻ đang lùi lại... trên conđường tới Atlanta. Tổng thống miền Nam Jefferson Davis, nổi giận vìJohnstonkhôngchịuchiếnđấuliềnđiềuTướngJohnHoodthaythếôngta.ShermanbiếtrằngHoodlàmộtviênchỉhuyhunghăng,thậmchíliềulĩnh.ÔngcũngbiếtrằngkhôngcóđủthờigianlẫnquânlựcđểvâyhãmAtlanta–Lincolncầnmộtchiếnthắngnhanhchóng.GiảiphápcủaônglàđiềunhữngchiđộiđedoạcáctuyếnphòngthủcủaAtlanta,nhưngôngbiếnnhữngchiđộinày trở thànhbénhỏvàyếuớtmộtcáchkhiêukhích.Hoodkhôngthểcưỡnglạisựcámdỗrờikhỏicứđịacủamìnhtrongthànhphốđểxôngratấncông, chỉ để thấy ông ta đang lao vàomột ổmai phục.Điều này diễn ranhiềulần,vàvớimỗi thấtbại,quânđộicủaHoodtrởnênnhỏhơnvà tinhthầnbinhsĩnhanhchóngđixuống.Lúcnày,khiquânđộicủaHoodđãmệtmỏivàchờđợithảmhoạtới,Shermangiởthêmmộtchướckhác.Vàocuốitháng 8, ông tiến quân về hướng đông nam, vượt qua Atlanta, từ bỏ cáctuyến tiếp tế của mình. Đối với Hood điều này chỉ có thể có nghĩa làShermanđãtừbỏviệcđánhchiếmAtlanta.Sựvuimừngvỡrakhắpthànhphố.NhưngShermanđãdựtrùmộtcáchxảotráđểthờigiancuộctiếncôngnàytrùngvớimùathuhoạchngô,vàvớibinhsĩđượcănnovàsựkhôngngờvựccủaHood,ôngcắtđứttuyếnđườngtàuhoảchạytớiAtlantarồitấncôngliênhồivào thànhphốkhôngđượcbảovệ.Hoodbuộcphải từbỏAtlanta.Đây là một chiến thắng lớn lao đã bảo đảm cho cuộc tái tuyển cử củaLincoln.Kế tiếp là chiến thuật lạ lùng nhất của Sherman.Ông chia lực lượng củamìnhthànhbốnphânđộivàhoàntoàncắtrờimìnhvớicáctuyếntiếptế,bắtđầutiếnquânvềphíađôngtừAtlanta tớiSavannahvàbiển.Binhlínhcủa

ôngtànpháđấtđai,huỷdiệtmọithứtrênconđườngcủahọ.Khôngbịtrởngạibởicáccỗxe tiếp tế,họ tiếnvới tốcđộ rấtnhanh.Bốnphânđội tiếnsongsongcáchxanhauđểquânmiềnNamkhôngthểđoánlàhọđangtiếnvềđâu.Phânđộiphíanamdườngnhư tiến tớiMacon,miềnBắcAugusta.CáclựclượngmiềnNamdichuyểnđểtrảiquânởcảhaiđịađiểmđó,bỏngỏkhuvựcgiữa–chínhlànơimàShermanđịnhtiếntới.Giữchặtmiềnnamtrongtìnhthếmàônggọilà“cặpsừngtiếnthoáilưỡngnan”,mấtcânbằngvà hoang mang như ông đã dự tính, Sherman tiến về Savannah hầu nhưkhôngđụngtrậnnàotrênđường.

NhữngvịthầnOlympuslúcnàycóthểthamgiavàotrậnđánhvớinhữngngười khổng lồ.Heracles buôngmũi tên hướng vềAlcyoneus, chỉ huycủakẻthù.Hắnngãxuốngđất,nhưnglạivùngđứnglênhồiphụcsinhlực,vìđâylàvùngđấtbảnđịaPhlegracủahắn.NữthầnAthenekêulên:“Nhanhnào,Heracles!Hãykéohắntớimộtvùngđấtkhác!”HeraclesnắmlấyvaicủaAlcyoneus,lôihắnquabiêngiớiTharacia,ởđóchàngkếtliễumạngsốngcủahắnbằngmộtchiếcgậy.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập1,RobertGraves,1955

Hiệuquảcủacuộctiếnquânnàycótínhtànphá.ĐốivớinhữngchiếnsĩvẫnđangchiếnđấuởVirginia,sựsụpđổcủaGeorgia–nơilàquênhàcủanhiềungười–làmộtđònkhủngkhiếpgiángvàotinhthầncủahọ.NógieorắcmộtkhôngkhíảmđạmlêntoànbộmiềnNam.Chậmchạpnhưngchắcchắn,nóđánhmấtdầnýchítiếptụcchiếnđấu,Shermanđãđạtđượcmụctiêu.DiễndịchTrongbấtkỳmốixungđộtnào,thôngthườngtrênthựctếphíayếuhơnkiểmsoátđộnglực.TrongtrườnghợpnàymiềnNamđangkiểmsoáttheonghĩacảchiếnlượclẫntổngchiếnlược.Trongchiếnlượccụcbộ,trướcmắt,quânmiềnNamđãcốthủtrongnhữngvịtríphòngvệđầyhiệuquảởGeorgiavàVirginia.NiềmcámdỗcủamiềnBắclàchiếnđấutheonhữngđiềukiệncủakẻthù,tunghếtsưđoànnàytớisưđoànkhácđểtấncôngvàocácvịtrínày,với sự tổn thất lớn laovề sinhmạngvà ít cócơmay tiến lên.Trong tổngchiếnlượclớncủamiềnNam,sựbếtắcnàycàngkéodài,càngcónhiềukhảnăngLincolnbịđẩykhỏivănphòngchínhphủ.Khiđócuộcchiếncóthểkếtthúc trong thương lượng.MiềnNamđã thiết lập nhịp điệu cho trận chiến(chậmvàkéolê)vàkiểmsoátnhữngdiễnbiến.KhiShermannhậnrađiềunày,mụctiêucủaôngkhôngphảilàchiếmmộtthànhphốhayđánhbạiquânmiềnNamtronggiaochiến.Theoquanđiểmcủaông,cáchduynhấtđểchiếnthắngcuộcchiếnlàlấylạiquyềnkiểmsoátđộng lực. Thay vì những cuộc tấn công dữ dội, trực diện vàoDalton hayAtlanta,điềucó thểnằm trongsuy tínhcủamiềnNam,ôngđãhànhđộng

mộtcáchgián tiếp.ÔngđedoạkhiếnJohnston từbỏ thành trìvữngmạnhcủamìnhvàthúcđẩyTướngHoodkhinhsuấtlaovàonhữngcuộctấncôngvôýnghĩa.Bằngcáchthườngxuyênđẩykẻthùvàocặpsừngcủatìnhthếtiến thoái lưỡng nan, nơimà cả án binh bất động và di chuyển đều nguyhiểmnhưnhau,ôngđãnắmlấyquyềnkiểmsoáttìnhthếmàkhônglãngphíbinh lính tronggiaochiến.Quan trọngnhất,bằngcáchchứng tỏvớimiềnNamvớicuộc tiếnquân tànphá rằngcuộcchiếncàngkéodài,họsẽcànggặpnhiềuđiềutệhại,ôngđãlấylạisựkiểmsoáttổngchiếnlượccủacuộcchiến.ĐốivớiquânmiềnNam, tiếp tụcchiếnđấu là tự tửmộtcáchchậmchạp.Động lực tệ hại nhất trong chiến tranh và trong cuộc sống là sự bế tắc.Dườngnhưbấtkỳđiềugìbạnlàmcũngchỉgâynênđìnhtrệ.Khiđiềunàyxảyra,mộtdạngtêliệttinhthầnsẽchếngựbạn.Bạnđánhmấtkhảnăngtưduyhoặcphảnứngtheonhữngcáchkhácnhau.Ởmộtđiểmnhưthế,tấtcảđãbịđánhmất.Nếubạnpháthiệnramìnhđangrơivàomộtđộnglựcnhưthế–đốiđầuvớimộtđối thủphòngngựhaysậpbẫyvàomộtquanhệcótínhđốiphó–bạnphảitrởnênsángtạonhưTướngSherman.Cốtìnhthayđổinhịpđiệucủakhúcluânvũchậmbằngcáchthựchiệnmộtđiềugìđócóvẻphi lý.Hànhđộngvượtkhỏikinhnghiệmcủakẻ thù, nhưShermanđãlàmkhicắt rờikhỏinhữngnguồn tiếp tếcủamình.Chuyểnđộngnhanhởnơinàyvàchậmởnơikhác.Mộtđònchủyếusẽthayđổitìnhthế,buộckẻthùphải làmmộtđiềugìđókhác.Vớimột thayđổinhỏnhất,bạncóchỗtrống cho thay đổi lớn hơn và giành lấy quyền kiểm soát. Thông thường,việctiêmđủliềulượngmớilạvàlinhđộngđãđủđểlàmtâmtrícủanhữngđốithủcứngnhắcvàphòngthủcủabạnmấtcânbằng.4.Năm1833,ThomasAuld,mộtchủnôcóđồnđiềnởbờbiểnEasternShorecủaMaryland,đãthuhồilạingườinôlệFrederickDouglass,lúcấy15tuổi,từBaltimore, nơiDouglass đã trải qua 7 năm phục vụ cho người em củaAuld.Lúcbấygiờngườitacầnđếncậuđểlàmviệctrongnhữngcánhđồngcủađồnđiền.NhưngcuộcsốngởthànhphốđãbiếnđổiDouglasstheonhiềuhướng,vàcậubuồnbựcnhậnrarằnghoàntoànkhómàchegiấuđiềuđóvớiAuld.ỞBaltimorecậuđãbímậttìmcáchtựhọcđọcvàviết,mộtđiềumànôlệ không được phép làm, vì nó có thể khuấy động những tư tưởng nguyhiểm.Ởđồnđiền,Douglasscốdạychocàngnhiềunôlệbiếtđọccàngtốt;nhữngnỗlựcđónhanhchóngbịbópbẹp.Nhưngđiềutồitệnhấtđốivớicậulàcậuđãpháttriểnmộttháiđộkhátháchthức,điềumàngườichủnôgọilàsựthiếuthậntrọng.CậuđáptrảlạiAuld,thắcmắcvềnhữngmệnhlệnhcủaôngta,vàgiởđủtròđểcóthựcphẩmnhiềuhơn.(Auldnổitiếngvềviệcgiữchonôlệcủamìnhtrongtìnhtrạngđóigầnchết).Mộthôm,AuldbáochoDouglassbiếtôngđãchoEdwardCoveythuêcậumộtnăm.Coveylàmộtngườithuêđấtởgầnđó,ôngtakhéttiếnglàmộttay

“huấnluyệnnhữngngườidađentrẻ”tuyệtvời.Nhữngngườichủnôthườnggửiđếnchoôngtanhữngnôlệkhóbảonhất;vàđểđổilạiviệcsửdụnglaocôngmàkhôngphảitrảtiền,Coveysẽdậptắtmọisựchốngđốicủanhữngngườinôlệ.CoveybuộcDouglasslàmviệcrấtcăngthẳng,vàsauvàithángcậuđãsụpđổcảvềthểchấtlẫntinhthần.Cậukhôngcònmuốnđọcsáchhaychuyệntròvớinhữngbạnbènôlệ.Khihếtgiờlàmviệc,cậulêtớidướimộtbóngcâyvàngủthiếpvìkiệtsứcvàtuyệtvọng.Mộtngàyđặcbiệtoibứctrongtháng8/1834,Douglassngãbệnhvàngấtxỉu.Việckế tiếpmàcậubiết làCoveyđangkhomngườixuốngnhìn cậu,gậytrongtay,ralệnhchocậutiếptụclàmviệc,nhưngDouglassquáyếu.Coveyđánhvàođầucậu,gâymộtvếtthươngsâu.Ôngtabồithêmvàicúđá,nhưngDouglasskhôngthểđộngđậy.CuốicùngCoveybỏđi,dựđịnhsẽxửtrícậusau.

Vâng,bạnđọc thânmếncủa tôi, trậnđánhnhauvớiôngCovey–mộtcuộcđánhlộnchẳngragì,vàtôierằnglờikểcủatôicũngchẳngragì–làmộtbướcngoặttrong“cuộcđờinôlệ”củatôi.Nóđãnhenlạitrongngựctôinhữngthanhồngâmỉcủasựtựdo;nóđemvềlạinhữnggiấcmộngởBaltimorecủatôi,vàkhôiphụclạicảmgiácvềnhâncáchcủariêngtôi.Tôilàmộtconngườikhácsautrậnđánhnhauấy.Trướcđótôichẳnglàgìcả;GIỜĐÂYTÔILÀMỘTCONNGƯỜI.NónhắcvớicuộcđờilòngtựtrọngvàtựtinbịđènéncủatôivớimộtquyếttâmđãđượcphụchồiđểlàMỘTCONNGƯỜITỰDO.Mộtconngười,nếukhôngcósứcmạnh, sẽ khôngcóphẩmgiácơbảncủaconngười.Bảnchất conngườiđãđượcthiết lập thếđó,nókhôngthểbanvinhdựchomộtconngườibấtlực,dùnócóthểthươnghạianhta;vàngaycảđiềunàycũngkhông thểkéodài,nếunhữngdấuhiệucủa sứcmạnhkhôngnảy sinh.Anhtachỉcóthểthấuhiểutácđộngcủatrậnđánhtrongtâmtrínàycủatôi,ngườiđãtựmìnhgánhvácmộtđiềugìđó,mạohiểmmộtđiềugìđó,trongviệcchốnglạinhữngsựtấncôngbấtcôngvàtànáccủamộtgãđộc tài.Covey làmộtgãđộc tài,vàcũng làmột tênhènnhát.Saukhichốnglạiôngta,tôicómộtcảmgiácchưabaogiờcótrướcđó.Đólàmộtsựhồisinhtừbóngtốivàhuyệtmộtàntệcủasựnôlệ,đểvươntớithiênđàngcủatựdo.Tôikhôngcònlàmộtnôlệhènnhát,runrẩydướisựkhắcnghiệtcủaloàisâubọmàtinhthầnbịdoạnạttừlâucủatôiđãvùnglênthànhmộttháiđộđộclậpmạnhmẽ.Tôiđãđạttớimộtđiểmmàởđótôikhôngcònsợchết.Tinhthầnnàybiếntôithànhmộtngườitựdotrênthựctế,trongkhitôivẫncònlàmộttênnôlệvềhìnhthức.Khimộtngườinôlệkhôngthểbịđánhđậpanhtađãcóhơnphânnửatựdo.Anhtacómộtlãnhđịarộnglớnnhưtráitimmạnhmẽcủachínhmìnhđểbảovệ,vàanhta thậtsựlà“mộtsứcmạnhởtrầngian”.Trongkhinhững

ngườinôlệthíchcuộcsống,dùbịđònroi,hơnlàcáichếtngaylậptức,họluônluôntìmkiếmnhữngngườicóđủvănminh,khôngnhưCovey,đểsốngtheosởthíchấy.Từthờiđiểmnàychotớikhitôichạytrốnkhỏichếđộ nô lệ, tôi không bao giờ bị ăn roi vọt nữa.Người ta nhiều lần tìmcách đánh đập tôi, nhưng họ luôn thất bại. Tôi đã từng thâm tím cảngười,nhưsauđâytôisẽkểlạicùngcácbạnđọc;nhưngtrườnghợpmàtôiđãmôtảlàsựkếtthúccủasựumêmàchếđộnôlệđãbuộctôigánhchịu.Cảnhnôlệvàsựtựdocủatôi,FrederickDouglass,1818-1895

Douglasscốgượngđứnglên,lảođảođivàorừng,vàbằngcáchnàođóđãcốquayvềđồnđiềncủaAuld.Tạiđó,cậuvanxinôngchủAuldgiữcậulại,kểlểvềsựđộcáccủaCovey.Auldvẫnkhônglaychuyển.Douglasscóthểngủquađêm,nhưngsauđóphảiquaylạitrangtrạicủaCovey.Trênđườngquayvềnôngtrại,Douglasssợhãinghĩtớiđiềuxấunhất.Cậutự nhủ rằngmình sẽ làmhết khả năngđể vâng lờiCovey, và cố sống sóttrongvàituầnkếtiếp.Khitớichỗdãychuồngngựanơicậuđượcgiaolàmviệcngàyhômđó,cậubắtđầuvàoviệc.ChợtCoveyđộtngộthiệnrakhôngbiếttừđâunhưmộtconrắn,taycầmdâychão.ÔngtalaovàoDouglass,cốtròngnútdâyvàochânđể tróicậu.Rõ ràngông tađang tínhchocậumộttrậnđònkinhkhủng.DouglassđánhliềuđẩyCoveyramàkhôngtấncôngôngta,chỉđểôngtakhôngthểtróiđượcchâncậu.Trongkhoảnhkhắcấymộtcáigìđóchợtloélêntrongđầucậu.Mọiýtưởngtháchthứcđãbịbópnghẹtdonhữngthánglaođộngnhưthúvậtđãquaylạivớicậu.Cậukhôngsợnữa.Coveycóthểgiếtchếtcậu,nhưngtốthơncậunênchếttrongkhichiếnđấuchocuộcđờicủamình.ĐộtnhiêncómộtngườiemhọxôngvàotrợgiúpchoCovey.Thấymìnhbịbaovây,Douglassđãlàmmộtđiềukhôngthểtưởngtượngnổi:cậulaovàongườiđóvàđánhanhtangãlănrađất.Việcđánhmộtngườidatrắngrấtcókhảnăngđưacậutớihìnhphạttreocổ.Một“cơnđiênchiếnđấu”bùnglêntrongngườiDouglass.CậuđáptrảlạinhữngcúđấmcủaCovey.Cuộcđánhnhautiếptụcsuốthaigiờchotớikhi,ngườiđầymáume,kiệtsứcvàthởhổnhển,Coveybỏcuộcvàchậmchạplêchânquayvềnhà.Douglass chỉ có thểđoán rằng lúcnàyCovey sẽ tìmđếnvới cậuvớimộtkhẩusúnghoặctìmmộtcáchnàokhácđểgiếtcậu.Điềuđókhôngbaogiờxảyra.DầndầnmọisựsángtỏlêntrongđầuDouglass:giếtchếthoặctrừngphạtcậumộtcáchmạnhbạolàmộtnguycơrấtlớn.TiếngđồnsẽlanrarằnglầnnàyCoveyđãthấtbại,khôngtrịđượcmộtngườidađen,đãphảisửdụngđếnsúngkhicácchiếnthuậtkinhkhủngcủaôngtakhônghữuhiệu.Chỉcầnbấynhiêusẽpháhỏngdanhtiếngcủaôngta,vàcôngviệccủaôngphụthuộc

vàotiếngtămhoànhảođó.ThayvìphảiđánhliềuvớiphảnứngđiêncuồngvàkhôngthểđoántrướcmàDouglassđãchứngtỏchoôngtathấylàrấtcókhảnăng,tốthơncứđểchotênnôlệđiênkhùng16tuổiđóđượcyênthân.Tốthơnnênđểchocậubìnhtĩnhlạivàlặnglẽbiếnđikhithờihạnphụcvụởđâyđãhết.TrongthờigianDouglasscònởlạivớiCovey,ngườiđànôngdatrắngnàykhông hề chạm đến cậu nữa.Douglass nhận ra rằng những người chủ nôthường“thíchdùngroivọtvớinhữngngườidễdàngbịđánhbằngroivọt.”Giờđâycậuđãtựhọcđượcmộtbàihọc:khôngbaogiờcậuquiphụcnữa.Nhữngsựnhunhượcnhưthếchỉkhiếnnhữngtênđộctàiđixahơn.Cậuthàđánhliềuvớicáichết,đáptrảnắmđấmbằngnắmđấmvớicảđôitayvàtríkhôncủamình.DiễndịchNhiều năm sau đó, khi phản ánh lại thời điểm này trong quyển sách củamình,Cảnhnôlệvàsựtựdocủatôi,saukhiôngđãbỏtrốnlênmiềnBắcvàtrởthànhngườitiênphongủnghộphongtràobãinô,Douglassviết:”CuộcđánhnhauvớiôngCovey...làmộtbướcngoặttrongcuộcđờinôlệcủatôi...Tôiđãthayđổisaucuộcđánhnhauđó...Tôiđãđitớimộtđiểmmàởđótôikhôngcònsợchết.Tinhthầnnàybiếntôithànhmộtngườitựdotrênthựctế,trongkhitôivẫncònlàmộtnôlệvềhìnhthức”.Suốtquãngđờicònlại,ôngđãđiềuchỉnhlạilậptrườngchiếnđấunày:bằngcáchkhôngesợnhữnghậuquả,Douglassđãthủđắcđượcmộtmứcđộkiểmsoáthoàncảnhcủamình,cảvềvậtchấtlẫntâmlý.Khiđãnhổbỏtậngốcrễsựsợhãikhỏibảnthân,ôngmở ra với nhiều khả nănghànhđộng– đôi khi lùi lạimột cách côngkhai,đôikhiphảithôngminhvàtrí tráhơn.Từmộtnôlệkhôngcóquyềnkiểmsoát,ôngđãtrởthànhmộtconngườicónhiềuchọnlựavàmộtítquyềnnăng,vớitấtcảnhữngđiềuđóđãđượcôngbẩylênthànhsựtựdothậtsựkhithờicơđến.Đểkiểmsoátđượcđộnglực,bạnphảicókhảnăngkiểmsoátbảnthânvàcáccảmxúccủamình.Việcnổigiậnhaychửimắngsẽchỉhạnchếcácchọnlựacủabạn.Vàtrongxungđột,sựsợhãichínhlàcảmxúclàmsuynhượcnhiềuhơnhết.Ngaytrướckhicóbấtkỳđiềugìxảyra,sựsợhãicủabạnđãxôngãbạn,chuyểnthếchủđộngsangkẻthù.Đốiphươngcóvôsốnhữngkhảnăngđểsửdụngsựsợhãicủabạnvàoviệckiểmsoátbạn,đẩybạnvàothếphòngthủ.Nhữngdạngngườiđộctàivàhayápchếcóthểđánhhơithấysựlolắngcủa bạn, và nó khiến chohọ thậmchí cònđộc đoánhơn.Trên tất cảmọiđiều,bạnphải rũbỏnỗisợcủamình–vềcáichết,vềnhữnghậuquảcủamộthànhđộngtáobạo,vềýkiếncủanhữngngườikhácvềmình.Thờiđiểmduynhấtđósẽđộtngộtmởranhiềukhảnăngtriểnvọnghơn.Vàcuốicùng,phíanàocónhiềukhảnăngđểhànhđộng tíchcựcsẽcósựkiểmsoát lớnhơn.

5.Hồikhởiđầusựnghiệp,nhàtâmlýhọcMỹMiltonH.Erickson(1901-80)đãnhận thấyrằngcácbệnhnhâncóvôsốcáchđểkiểmsoátmốiquanhệgiữahọvàngườiđiềutrị.Họcóthểtừchốiđưarathôngtinvàcốcưỡnglạiviệcbịthôimiên(Ericksonthườngsửdụngphươngphápthôimiêntrongtrịliêu);họcóthểthắcmắcvềkhảnăngcủanhàđiềutrị,chorằngôngtanóinhiềuhơnlàm,hoặcnhấnmạnhvàotìnhtrạngtuyệtvọngcủacácvấnđềcủahọvàsựvôíchcủaviệcđiềutrị.Nhữngnỗlựckiểmsoátnàytrênthựctếphảnánhbấtkỳvấnđềnàocủahọtrongđờisốngthườngngày:họviệnđếnmọiloạimánhkhoémộtcáchvôthứcvàthụđộngtrongkhitựchốibỏvớimìnhvàvớingườikháclàhọđangtheođuổinhữngmánhkhoéđó.Vàcứthế,quanhiềunămEricksonđãphát triểncáimàônggọi là“Kỹ thuậtSửdụng”–nóimộtcáchchínhxáclàsửdụngsựgâyhấnthụđộngvànhữngmánhkhoéthôngminhcủacácbệnhnhânđểbiếncảihọ.Erickson thườngxử trí nhữngbệnhnhânmàmộtngườikhác–ngườihônphốihoặcchamẹcủahọ–đãbuộcphảitìmkiếmsựgiúpđỡcủaông.Phẫnuấtvìđiềunày,họsẽphụcthùbằngcáchcốtìnhtừchốicungcấpthôngtinvề cuộc sống củamình. Erickson bắt đầu bằng cách bảo với những bệnhnhânnàyrằngviệckhôngmuốntiếtlộbấtkỳđiềugìvớingườiđiềutrịlàrấttựnhiên,thậmchícòncólợichosứckhoẻ.Khiđó,cácbệnhnhâncảmthấybị sụp bẫy: bằng cách giữ bímật họ đã tuân theo người bác sĩ, điều tráingượchẳnvớicáimàhọmuốnlàm.Thôngthường,tớigiâythứhaihọsẽcởimởtớimứchọcóthểtiếtlộmọithứvềbảnthân.Cómộtngười,tronglầnđầutớivănphòngcủaErickson,bắtđầuđilạimộtcáchbồnchồntrongcănphòng.Vớiviệctừchốikhôngchịungồixuốngvàthưgiãn,ôngtalàmchoEricksonkhôngthểthôimiênhoặcđiềutrịgìchomìnhđược.Ericksonbắtđầubằngcáchhỏiôngta:”Ôngcósẵnlònghợptácvớitôibằngcáchcứđilạinhưđanglàmlúcnàykhông?”Ngườibệnhđồngývớiyêucầukỳlạđó.ThếrồiEricksonhỏirằngôngcóthểbảovớibệnhnhân phải đi tới đâu và nhanh cỡ nào không. Người bệnh thấy việc nàykhôngcóvấnđềgì.Nhiềuphút sauEricksonbắtđầungầnngừ trongviệcđưaracácchỉdẫn;ngườibệnhchờnghexemôngtasẽphảilàmgìkếtiếptrong việc đi tới đi lui. Sau khi việc này diễn ra một vài lần, cuối cùngEricksonbảoôngtangồixuốngmộtcáighế,vàôngtalậptứcrơivàotrạngtháibịthôimiên.

Khimộtđấusĩchuyểnđộngbởivìanhtamuốnthếkhônggiốngvớikhianhtachuyểnđộngvìbuộcphảithế.JoeFrazier,1944

Vớinhữngngườihoàinghivềviệcđiềutrị,Ericksoncốtìnhthửmộtphươngphápthôimiênvàvờbịthấtbại,rồiôngxinlỗivìđãsửdụngkỹthuậtđó.

Ôngnóivềnhữngthiếusótcủachínhmìnhvàvềnhiềulầnôngđãthấtbại.Ericksonbiết rằng những loại bệnh nhân này cần chiếmưu thế với ngườiđiềutrị,vàkhihọcảmthấyhọđãchiếmđượclợithế,họsẽcởimởbảnthânvớiôngmộtcáchvôthứcvàdễdàngrơivàotrạngtháithôimiên.Mộtphụnữđến thanphiềnvớiErickson rằngchồngbà ta sửdụngchứngyếutimbệnhtưởngcủaôngtađểkhiếnbàluônphảicảnhgiácvàápchếbàtrongmọithứ.Nhữngvịbácsĩchẳngpháthiệnracógìtrụctrặcởôngta,thếnhưngôngtalàmravẻđauốmmộtcáchtàitìnhvàluôntinrằngmộtcơnđau tim sắp sửa xảy ra.Bà cảm thấy vừa lo ngại, tức giận và vừa có lỗi.Ericksonkhuyênbà tiếp tục tỏ racảmthôngvớiđiềukiệncủaôngchồng,nhưnglầnsaukhiôngtanóivềmộtcơnđautim,bàsẽnóivớiôngtamộtcáchnhãnhặnrằngbàcầndọndẹpnhàcửachogọngàng.Rồikhiđóbàsẽđặtnhữngtờquảngcáophụcvụtanglễmàbàthuthậpđượckhắpnhà.Nếuôngtalặplại,bàsẽđitớichiếcbànviếtởphòngkháchvàbắtđầubổsungthêmnhữngconsốvàocácđiềukhoảnbảohiểmnhânthọcủaôngta.Lúcđầungười đànôngnổi giận, nhưngkhông lâu sauđóông trởnên sợphảinhìnthấynhữngtờquảngcáovànghethấyâmthanhcủacáimáytính.Ôngtathôinóivềquảtimcủamìnhvàbuộcphảixửsựvớibàvợtheomộtcungcáchtrựctiếphơn.DiễndịchTrongmộtsốmốiquanhệbạncóthểcómộtcảmgiácdaydứtrằngngườikiađãgiànhđượcquyềnkiểmsoátđộnglực, thếnhưngbạnthấyrằngkhómàxácđịnhđiềuđóxảyrakhinàovàbằngcáchnào.Từđó,cóthểnóimộtcách chắc chắn rằng bạn cảm thấy không thể lay chuyển được người đó,khôngthểtácđộngtớidiễntiếnmốiquanhệ.Mọithứbạnlàmdườngnhưchỉ nuôi dưỡng thêm quyền lực cho người đang nắm quyền kiểm soát.Nguyên nhân của điều này là vì người kia đã vận dụng những hình thứckiểm soát khéo léo, tinhvi dễdàngđược cheđậy, thếnhưng lại cónhiềuhiệuquảđốivớitìnhtrạngvôýthứcvàthụđộng.Nhữngdạngngườinàysửdụngkiểmsoátbằngcáchtỏraphiềnmuộn,lolắngmộtcáchcôngkhai,bịđènặngbởicôngviệc–họlànhữngnạnnhâncủasựbấtcôngthườngtrực.Họkhôngthểchịuđựngnổihoàncảnhcủamình.Họđòihỏisựchúývànếubạnkhôngtỏrachúý,họsẽlàmchobạncảmthấymìnhcólỗi.Họhaylảngtránhvàkhôngthểchiếnđấuvớihọvìhọlàmravẻhọkhônghềtìmcáchkiểmsoátchútnào.Họngoancốhơnbạnnhưngcheđậynógiỏihơn.Thậtra,bạnmớilàkẻcảmthấykhốnkhổvàrốitrívìcácchiếnthuậtdukíchcủahọ.Đểthayđổiđộnglực,trướchếtbạnphảinhậnrathậtsựhọchẳngcógìkhốnkhổcả.Thứhai,nhữngngườinàycầncảmthấymọi thứdiễnra theocáchmàhọmuốn;hãyđedoạmongmuốnđóvàhọsẽchốngtrảtheonhữngcáchkhôngtrungthực.Bạnkhôngbaogiờnênnuôidưỡngsựchốngđốicủahọ

bằngcáchtranhcãi,phànnànhaycốđẩyhọtheomộthướngnàođó.Điềunàysẽkhiếnchohọcảmthấynằmbêndướisựtấncông,giốngnhưmộtnạnnhânhơn,vàkhuyếnkhíchsự trả thùmộtcách thụđộng.Thayvì thế,nênlinhđộngtronghệthốngkiểmsoátcủahọ,ápdụngKỹthuậtSửdụngcủaErickson.Hãytỏrađồngcảmvớicảnhngộkhókhăncủahọ,nhưnglàmravẻnhưdùhọ làmbất cứđiềugì, thật rahọcũngchỉ làm theonhữngướcmuốncủariêngbạn.Điềunàysẽđặthọnằmngoàivịtrícânbằng;nếulúcnàyhọchốngđối,họđangnằmtronglòngbàntaycủabạn.Độnglựcsẽbiếnchuyểnmộtcáchtinhvi,vàbạnsẽcóchỗtrốngđểđưavàosựthayđổi.Tươngtự,nếungườikiasửdụngsựyếukémcơbảnnhưmột thứvũkhí(chiếnthuậtđautim),hãylàmchomốiđedoạđókhôngthểđượcsửdụngđểchốnglạibạnbằngcáchđưa nó đi xa hơn, tớimức nhại lạimột cách hài hước hoặc gây đau đớn.Cáchthứcduynhấtđểđánhbạinhữngđốithủthụđộnglàvượthơnhẳnhọtrongsựkiểmsoátkhéoléo.

Hìnhảnh:Võ sĩ quyền Anh. Người võ sĩ giỏi hơn không dựa và cú đấmmạnhmẽhoặcsựdichuyểnnhanhnhẹn.Thayvìthế,anhtatạoramộtnhịpđiệutrậnđấuphùhợpvớimình, tiếnvàlùi theonhịpđiệumàanhta thiếtlập;anh takiểmsoátvõđài,đưađối thủcủamình tớigiữa, tớihàngdâychắn,tớigầnhaycáchxara.Làmchủđượcthờigianvàkhônggian,anhtakhiếnchođốithủmấttinhthần,dẫntớiphạmsailầmvàsuysụptinhthầntrước khi suy sụp thể chất. Anh ta thắng không phải với hai nắm tay củamìnhmàbằngcáchkiểmsoátvõđài.

Tưliệu:Đểbảnthânđượcnghỉngơi,cầnphảigiữchokẻthùbậnrộn.Điềunàyđẩyhọluilạithếphòngthủ,vàkhiđãbịđặtvàothếđó,họkhôngthểvùnglênlạitrongsuốttoànbộchiếndịch.

FrederickĐạiđế.(1712-1786)

HOÁNVỊ

Chiến lượcnàykhôngcó sựhoánvị.Bấtkỳnỗ lựcnào cóvẻnhưkhôngphảiđểkiểmsoátmộttìnhthế, từchốigâytácđộnglênmộtmốiquanhệ,trênthựctếlàmộthìnhthứckiểmsoát.Bằngcáchnhườnglạiquyềnlựcchonhữngngườikhác,bạnđãthủđắcmộtloạithẩmquyềnthụđộngmàsauđóbạncóthểsửdụngchocácmụcđíchriêngcủamình.Bạncũnglàkẻquyếtđịnh, kẻ có được quyền kiểm soát bằng cách nhường nó cho đối phương.Khôngcólốithoátkhỏiđộnglựckiểmsoát.

16.TẤNCÔNGVÀONƠIDỄTỔNTHƯƠNGCỦAĐỐITHỦ

CHIẾNLƯỢCTRỌNGTÂM

Mỗingườiđềudựavàomộtnguồnsứcmạnh.Khinhìnđốithủ,hãytìmkiếmnguồnlựcấyởbêndướibềmặt.Đólàtrọngtâmnốikếttoànbộcơcấulạivớinhau.Trọngtâmđócóthểlàtàisản,tiếngtăm,mộtvịtrítrọngyếu,mộtchiếnlượctấtthắng.Tấncônghọởđósẽgâynênvếtthươngchítử.Hãytìmkiếmcáimàđốiphươngyêu thíchvàbảovệnhiềunhất–đóchính lànơibạnphảitấncông.

Conngườidựavàocổhọngcủamìnhđểthởvàđểduytrìsựsống.Khicổhọngcủaanhtabịbópnghẹt,nămcơquancảmgiáccủaanhtasẽđánhmấtsựnhạycảmcủachúngvàkhôngcònhoạtđộngbìnhthường.Anh ta sẽkhông thểduỗi tứchi ra,chúng trởnên têcứng.Từđó,conngườikhómàsốngsót.Nhưvậy,khicờphướngcủaquânthùđãhiệnratrongtầmmắtvàtiếngtrốngtrậncủanóvanglên,trướctiênchúngtaphải xác định những vị trí ở sau lưng và và cổ họng của nó. Khi đóchúngtacóthểtấncôngnótừphíasauvàbópnghẹtcổhọngnó.Đâylàmộtchiếnlượcxuấtsắcđểnghiềnnátquânthù.Nhữngmưulượcchiếntranh:36mưuchướcTrungQuốccổđại,bảndịchcủaSunHanchen,1991

NHỮNGCỘTTRỤCỦASỰSỤPĐỔ

Năm210Tr.CN,mộtvịtướngtrẻLaMãtênlàPubliusScipioTrẻ(sauđógọilàScipioAfricanus)đượccửtớimiềnđôngbắcTâyBanNhavớimộtsứmệnhđơngiản: chốnggiữ con sôngEbro trước các lực lượnghùngmạnhcủaquânCarthagevốnđangđedọabăngquanóvàgiànhquyềnkiểmsoátbánđảo.Đâylà lầnđầutiênchàngđượcchỉđịnhlàmchỉhuy,vàkhixemxétconsôngđểsắpxếpchiếnlược,chàngcómộtcảmxúclẫnlộnlạlùng.Tám năm trước, vị chỉ huy vĩ đại ngườiCarthage,Hannibal, đã vượt consôngnàytiếnquânvềphíabắc.Trênđườngđi,ôngđãvàoxứGaulvàrồigâybấtngờchongườiLaMãkhivượtquadãyAlpsđểvàoÝ.Scipio,khiấymới18 tuổi,đãchiếnđấubêncạnhchachàng,mộtvị tướng, trongnhữngtrậnđầutiênchốngHannibaltrênđấtÝ.ChàngđãtậnmắttrôngthấynhữngkỹthuậthànhbinhcủangườiBắcPhi:Hannibalđãđiềuđộngđộiquânbénhỏmộtcáchtàitình,sửdụngtốiđalựclượngkỵbinhưuviệtcủaông,vàthôngquasựsángtạokhôngngừngđãthườngxuyêngâybấtngờchoquân

LaMãvàgiángchohọnhiềuthấtbạinặngnề,đỉnhđiểmlàsựtậndiệtcácbinhđoànLaMãtrongtrậnCannaenăm216Tr.CN.ĐọtrívớiHannibal,Scipiobiết,làđiềuvôích.DườngnhưkhiấythànhRomeđãtớihồitậnsốrồi.ScipiocũngnhớtớihaisựkiệnsautrậnCannaeđãcómộttácđộngvôcùnglớnlaođốivớichàng.Thứnhất,mộtviên tướngLaMãtên làFabiuscuốicùngđãtìmramộtchiếnlượcđểcầmchânHannibalởvịnh.Duytrìcácbinhđoàncủamìnhtrênnhữngngọnđồi,FabiusđãvậndụngchiếnthuậtđộtkíchvàbỏchạyđểlàmkiệtsứcquânCarthage,nhữngngườichiếnđấuxanhàởnơihiệnnaylàTunisia.Chiếndịchđóđãcầmchânđượcquânđịch,nhưngđốivớiScipiodườngnhưquânLaMãcũngkiệtsứckhôngkémkhichiếnđấuquálâuvàvẫnphảichạmtránvớiđịchquânngaytrướcthềmnhà.Cònnữa, vì kế hoạch này không thể đưa tới một thất bại thật sự nào choHannibal,vềcơbảnnókhônghoànthiện.Thứhai,mộtnămsaucuộcxâmlượccủaHannibal,LaMãđãđiềuđộngchacủaScipiotớiTâyBanNhađểcốnhổbậtcáccăncứcủaquânCarthageởđó.CarthageđãcónhữngthuộcđịaởTâyBanNhatừnhiềunămtrướcvàthunguồnlợitừcácmỏquặngởđó.NósửdụngTâyBanNhanhưmộtnơihuấnluyệnbinhlínhvàmộtcăncứchocuộcchiếntranhvới thànhRome.Trongsuốt6nămchacủaScipiođãchiếnđấuvớiquânCarthage trênbánđảoTâyBanNha,nhưngchiếndịchđóđãkếtthúcvớithấtbạivàcáichếtcủaôngvàonăm211Tr.CN.Khinghiêncứunhữngbáocáogửi tớinóivề tìnhhìnhởbênngoàiEbro,mộtkếhoạchchợtnảysinhtrongđầuchàng:mộtchiếnthuậttáobạo,chàngcóthểphụcthùchocha,chứngminhtínhhiệuquảcủamộtchiếnlượcmàchàngnghĩrằngvượtxachiếnlượccủaFabius,vàsẽđưatớisựsụpđổcủakhôngchỉHannibalmàcònngaycảcủachínhCarthage.DọctheobờbiểnphíanamcủachànglàthànhphốNewCarthage(naylàCartagena),thủphủcủangườiCarthageởTâyBanNha.Ởđóhọtíchtrữnguồntàinguyêndồidào,cácnguồntiếptếquânsựvàlưugiữnhữngcontinđãđưavềtừnhữngbộ lạc thổdânTâyBanNhanhư làkhoảnchuộc trong trườnghợpcónổidậy.VàothờiđiểmnàycáclựclượngCarthage–đônggấpđôiquânLaMã–đangđóng rải ráckhắpđấtnước,cốvơvét thêm từcácbộ lạcTâyBanNha,vàtấtcảđềucáchxaNewCarthagenhiềungàyđường.Nhữngviênchỉhuycủachúng,Scipiobiết,đang tranhchấp lẫnnhauvềquyền lựcvà tiềncủa.Đồngthời,NewCarthagechỉcómộtlựclượng1.000quântrúđóng.

TướngquânIemitsuyêuthíchnhữngtrậnđấukiếm.Mộtlần,khichuẩnbịxemmột sốkiếmsĩxuất sắccủamìnhbiểudiễn,ôngchọnra trongđámđôngmộtbậcthầycưỡingựacótênlàSuwaBunkuro,vàbuộcôngta tham gia. Bunkuro đáp rằng ông ta rất vui lòng nếu ông ta có thể

chiếnđấutrênlưngngựa,vànóithêmrằngôngtacóthểđánhbạibấtkỳngườinàocưỡingựa.IemitsuvuimừngthúcgiụccáckiếmsĩsotàivớiBunkurotheocáchthứccủaôngta.Nhưkếtquảchothấy,Bunkurođãlàmđúng theo lời khoác lác củamình.Vung gươm trên lưngmột conngựađangnhảydựngkhôngphảilàđiềumànhiềukiếmsĩquenthuộc,vàBunkurodễdàngđánhbại từngngườidámđốimặtvớiông ta trênlưngngựa.Khábựctức,IemitsubảoMunenorihãythửratay.Dùchỉlàmột kẻ qua đường trong dịp đó,Munenori ngay lập tức tuân lệnh vànhảylênlưngngựa.KhiconngựacủaôngphinướckiệutớiconngựacủaBunkuro,Munenoriđộtnhiênthắngconngựacủamìnhlạivàchémvào mũi con ngựa của Bunkuro với thanh kiếm gỗ. Con ngựa củaBunkuro lùi lại, và trong khi nhà kỵmã lừngdanhđang cố giữ thăngbằng,Munenoriđánhvăngôngtakhỏilưngngựa.Thanhgươmtâmtrí,bảndịchcủaHiroakiSato,1985

Không tuân theomệnh lệnh đứng chân tạiEbro, Scipio tiến về nambằngthuyềnvàchỉhuymộtcuộcđộtkíchtáobạovàoNewCarthage.Thànhphốcótườngthànhbaobọcnàyđượcxemlàkhôngthểxâmnhập,nhưngchàngđãđịnhgiờcủacuộctấncôngvàolúcthủytriềuxuốngtạimộtcáipháởrìaphíabắcthànhphố;ởđóquâncủachàngcóthểvượttườngthànhtươngđốidễdàng,vàNewCarthagebịchiếm.Chỉvớimộtcửđộng,Scipiođãtạonênmộtbướcxoaychuyểnđầykịchtính.LúcnàyquânLaMãđãchỉhuyvịtrítrungtâmởTâyBanNha;họcótiềnvànguồntiếptếmàquânđộiCarthageởTâyBanNhadựavào;vàhọcónhữngcontincủaCarthage,nhữngngườimà họ có thể lợi dụng để khuấy động sự nổi loạn ở các bộ lạc bị cai trị.Trongvàinămkếtiếp,ScipiokhaithácvịtrínàyvàdầndầnđưaTâyBanNhavàovòngkiểmsoátcủaLaMã.Năm 205 Tr. CN., Scipio quay về LaMã như một người hùng – nhưngHannibalvẫncònlàmộtmốiđedọatrongnộibộÝ.LúcnàyScipiomuốnđưacuộcchiến tớichâuPhi,bằngcách tiếnquân tớiCarthage.Đó làcáchduynhất đểHannibal rời khỏiÝvà cuối cùngxóa sạchmối nguy cơ củaCarthage.NhưngFabiusvẫncònlàngườichỉhuyphụtráchchiếnlượccủathànhRome,vàmộtsốngườithấyrằngquanđiểmchiếnđấuvớiHannibalbằngcáchtiếnhànhchiếntranhrấtkhácxavớiquanđiểmcủaôngtavàcủathànhRome.ThếnhưngthanhthếcủaScipiođãlêncao,vàThượngviệnLaMãcuốicùngđãgiaochochàngmộtđộiquânbénhỏ,chất lượng thấpđểtiếnhànhchiếndịch.Không phí thời giờ vào việc tranh cãi, Scipio tiến tới kết đồngminh vớiMasinissa, vua củaMassyles, nước láng giềng củaCarthage.Masinissa sẽcungcấpchochàngmộtlựclượngkỵbinhhùnghậuvàđàotạotốt.Thếlà,vàomùaxuânnăm204Tr.CN.,ScipiolênthuyềntớichâuPhivàđổbộở

gầnUtica,khôngxaCarthagelắm.Bấtngờngaytừđầu,quânCarthageđãtậphợplạivàcókhảnăngghìmchặtcáccánhquâncủaScipiotrênmộtbánđảoởngoàithịtrấn.Tìnhthếcóvẻảmđạm.NếubằngcáchnàođóScipiocóthểvượtquacáccánhquânđịchđãkhóachặtconđường,chàngcóthểtiếnvàotrungtâmcủachúngvànắmquyềnkiểmsoáttìnhthế,nhưngđódườngnhư làmộtcôngviệcbấtkhả thi–chàngkhông thểhyvọngchiếnđấuđểvượtquahàngràothắtchặtcủakẻthù;bịsụpbẫytạinơiđangđứngchân,nguồn tiếp tế của chàng cuối cùng sẽ vơi cạn, buộc chàngphải đầu hàng.ScipioyêucầuhòađàmnhưngchỉsửdụngnhữngcuộcđàmphánnhưmộtcáchđểlấycắpthôngtinvềquânđộiCarthage.NhữngviênđạisứcủaScipiobảochàngrằngkẻthùcóhaidoanhtrại,mộtcho chính quân đội của nó vàmột cho đồngminh chủ yếu của nó, quânNumidia,doanhtrạinàykháhỗnloạn,chỉ làmộtđámnhữnglềutrạibằngsậy.TrạicủaquânCarthagecótrậttựhơnnhưngcũngđượcxâydựngbằngcùngmộtchấtliệudễcháynhưthế.Trongmấytuầnkếtiếp,Scipiodườngnhưdodựkhôngquyếtđoán,trướctiênphávỡnhữngcuộcđàmphán,rồilạitáilậpchúng,làmngườiCarthagerốitrí.Rồimộtđêm,chànglẻntấncôngvàodoanhtrạiNumidiavàphónghỏa.Ngọnlửanhanhchónglanrộng.Binhlính Phi hoảng sợ, tản ra khắp phía. Bị đánh thức bởi sự náo loạn, quânCarthagemởcửatrạiđểđếncứugiúpđồngminhcủahọ–nhưngtrongcơnhỗnloạn,quânLaMãcũngđãlẻnđượcvàovàphónghỏacảdoanhtrạicủachínhhọ.Kẻthùđãtổnthấtmấtphânnửalựclượngtrongtrậnđánhđêmđó,sốcònlạicốtìmcáchrútvềCarthagevàNumidia.

Heracles không quay lại Mycenae theo con đường thẳng. Trước hếtchàng băng qua Libya, vua của nước này là Antaeus, con trai củaPoseidonvàMẹĐất,có thóiquenbuộcnhữngngười lạvật lộnvớigãchotớikhikiệtsức,khiđógãgiếtchếthọ:khôngchỉvìgãlàmộtđôvậtkhỏemạnhvàtàigiỏi,màcònvìkhichạmvàođất,sứcmạnhcủagãsẽđượcphụchồi.GãlưugiữxươngsọcủanhữngnạnnhântrênmáimộtđềnthờPoseidon.KhôngrõHeracles,ngườiquyếtđịnhchấmdứthànhviman rợ này, đã tháchđấu vớiAntaeus hay là bị gã tháchđấu. Tuynhiên,Antaeusđãchứngtỏgãkhôngdễdàngtrởthànhmộtnạnnhân.Gãlàmộtngườikhổnglồsốngtrongmộthangđộngbêndướimộtváchnúicao,nơiđógãănthịtnhữngconsưtửvànằmngủtrênmặtđấttrốngtrảiđểbảotoànvàtăngcườngsứcmạnhkinhkhủngvốncócủamình.MẹĐất,đãhếtkhảnăngsinhsảnsaukhisinhrangườikhổnglồnày,đãthụ thaiAntaeus trongmộthangnúiởLibya,và thấyrằngcó lýdođểkhoekhoangvềgãhơnnhữngđứaconkhổnglồlớntuổihơncủamình,Typhon, Tityus và Briareus. Sẽ mệt mỏi với những vị thần trên núiOlympus nếu chàng đánh nhau với họ trên những thảo nguyên của

Phiegra.Đểchuẩnbịchotrậnđấuvật,vàhaiđấusĩcởiranhữngtấmdasưtửcủahọra,nhưngtronglúcHeraclesđangthoadầulênthânthểtheocungcáchcủaOlympia,Antaeusrótcátnónglêntứchikẻosựtiếpxúcvớimặtđấtduynhấtqualòngbànchâncủagãkhôngđủhữuhiệu.HeraclesdựđịnhdưỡngsứccủachàngvàlàmkiệtsứcAntaeus,nhưngsaukhinémgãnằmdàitrênmặtđất,chàngkinhngạcthấycáccơbắpcủagãkhổnglồphồngtolênvàmộtluồngsinhkhímãnhliệttrànkhắptứchicủagãkhimẹđấtđãtiếpsứcthêmchogã.HaiđấuthủlạiômchặtlấynhauvàlầnnàyAntaeustựquăngmìnhxuốngđất,khôngchờbịxôngã;từđó,Heraclesnhậnrađiềuchàngcầnphảilàm,chàngnhấcbổnggãlênkhôngtrung,bópgãyxươngsườncủagãvàmặcchoMẹĐấtrênrỉthanvan,chànggiữgãởtrêncaochotớikhigãchết.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,1955

ĐộtnhiênnộiđịaCarthageđãmởngõchoquânđộicủaScipio.Chàngtiếnquânchiếmhếtthịtrấnnàytớithịtrấnkia,nhưHannibalởÝkhitrước.RồichàngchođổbộmộtcáchbấtngờnhiềucánhquânởcảngTunis,nằmtrongphạmvi tườngthànhcủaCarthage.LúcnàyngườiCarthagetrởnênhoảngloạn,vàHannibal,vịtướngvĩđạicủahọ,ngaylậptứcđượctriệuhồi.Năm202Tr.CN,sau6nămchiếnđấuởthềmnhàcủaquânLaMã,HannibalcuốicùngbuộcphảirờinướcÝ.Hannibal đổ bộ lực lượng ở miền nam Carthage và lên kế hoạch chốngScipio.NhưngvịtướngLaMãrútluivềphíatây,tớithunglũngBagradas–vùng đất nông nghiệp trù phú nhất và cứ địa kinh tế củaCarthage.Ở đó,chàngtiếptụchoànhhành,pháhủymọithứtrongtầmmắt.HannibalmuốnchiếnđấuởgầnCarthage,nơiôngcóthànhlũyvàcácnguồnchiviệnvềvậtchất,Nhưng ông buộc phải truy đuổi Scipio trước khiCarthage đánhmấtvùnglãnhthổgiàucónhấtcủanó.NhưngScipiotiếptụcrútlui,khôngchịuđánhnhauchotớikhichàngđãdẫndụHannibaltớithịtrấnZama,nơichàngđãthiếtlậpmộtvịtrívữngchắcvàbuộcHannibalphảiđóngquânởmộtnơikhôngcónước.Lúcnàyhaiquânđộicuốicùngđãchạmtránnhau.KiệtsứcbởiviệctruyđuổiScipio,quânkỵbinhđãbịhóagiảibởilựclượngkỵbinhcủaMasinissa,quânCarthagebịđánhbại,vàkhôngcónơitrốntránhnàođủgầnđểrútluitới,Hannibalbuộcphảiđầuhàng.Carthagenhanhchóngyêucầuhòabình,vàdướinhữngđiềukiệnkhắcnghiệt củaScipiovàThượngviện,nóbịgiảmthiểuthànhmộtbangcủaLaMã.Carthageđãchấmdứtmãimãi tưcách làmột thế lựcởĐịaTrungHảivàmộtmốiđedọacủa thànhRome.DiễndịchThôngthường,điềuphânbiệtmộtviêntướngtàibavớimộtviêntướngtầmthườngkhôngphảilànhữngchiếnlượchaychiếnthuậtmàlàtầmnhìncủa

ôngta–ôngtachỉđơngiảnnhìnvàocùngmộtvấnđềtừmộtgócđộkhác.Thoát khỏi cái thòng lọngquyước, viên tướng tài ba tấn công theo chiếnlượcđúngđắnmộtcáchrấttựnhiên.QuânLaMãđãbịrốitríbởithiêntàichiếnlượccủaHannibal.Họsợhãiôngđếnmứcnhữngchiếnlượcduynhấthọcóthểsửdụngđểchốnglạiôngđãbịtrìhoãnvàtránhné.AcipioAfricanuschỉđơngiảnnhìntheomộtcáchkhác.Ởmọibướcngoặt,chàngkhôngchỉnhìnvàolựclượngcủakẻthùhaychỉhuycủanó,màcảcáicộttrụhỗtrợtrênđónótồntại–nơidễtổnthươngtrímạngcủanó.Chànghiểu rằng sứcmạnhquânđộiđượcđặtkhôngphảiởchínhbảnthânnómàởnhữngnềntảngcủanó,nhữngthứhỗtrợnóvàbiếnnóthànhkhảdĩ:tiềncủa,cácnguồntiếptế,ýchícủacôngchúng,cácnướcđồngminh.Chàngđãtìmranhữngcộttrụđóvàdầndầnxôđổchúng.BướcđầutiêncủaScipiolàxemTâyBanNha,chứkhôngphảiÝ,làtrọngtâmcủaHannibal.TrongphạmviTâyBanNha,địađiểmchủyếu làNewCarthage.ChàngkhôngđuổitheocáclựclượngLaMãmàđánhchiếmNewCarthagevàxoayngượcthếtrậnchiếntranh.LúcnàyHannibal,bị tướcđicăncứquânsựtrọngyếuvànguồntiếptế,đãphảidựavàomộtnguồnhỗtrợkhác:chínhCarthage,vớitàisảnvàcácnguồnlựccủanó.ThếlàScipiođưacuộcchiếnsangchâuPhi.BịsụpbẫyởUtica,chàngđãtìmhiểuxemcáigìđemđếnsứcmạnhchokẻthùtrongtìnhthếnày,vàthấyrằngđókhôngphảilàbản thâncác lực lượngquânđộimà làvị trí củahọ:chỉviệcđưahọ rakhỏivịtríđómàkhônglãngphínhânmạngtrongmộttrậnđánhtrựcdiệnvàđiểm yếu của Carthage sẽ phơi bày. Bằng cách đốt cháy các doanh trại,Scipiođãđuổiđượccáclựclượngđịchquân.Thếrồi thayvì tiếnquântớithànhphốCarthage–mộtphầnthưởnglấplánhsẽlôicuốnnhiềuviêntướngnhưmộtthỏinamchâm–chàngtấncôngvàocáisẽgâytổnthươngnặngnềnhấtchonhànướcCarthage:khuvựcnhữngnôngtrạitrùphúvốnlànguồntàisảncủanó.Cuốicùng,thayvìđuổitheoHannibal,chàngbuộcHannibalphảiđitheochàngtớimộtkhuvựcởgiữađấtnướcnơiôngtabịtướchếtcácnguồnchiviệnvàhỗtrợ.KhiđóScipiođãhoàntoànphávỡthếcânbằngcủaquânCarthage,thấtbạicủahọởZamalàđiềudứtkhoát.Sứcmạnhcó tínhngụy tạo.Nếuchúng tahìnhdungkẻ thùnhưmộtvõsĩquyềnAnh,chúng tacókhuynhhướng tập trungvàoquảđấmcủaanh ta.Nhưnganhtadựavàođôichâncủamìnhcònhơnlàdựavàoquảđấm;khichúngyếu,anhtamấtcânbằngvàkhôngthểnétránhđốithủ,anhtasẽkiệtsứcvớinhữngcúsogăng,nhữngcúđấmdầndầnmấtđisứcmạnhchotớikhianhbịhạđován.Khinhìnvàođịchthủ,đừngđểbịquẫntrívìcúđấmcủahọ.Vướngvàobấtkỳcuộcsogăngnào,trongcuộcđờihaytrongchiếntranh, làđỉnhcaocủasựnguxuẩnvà lãngphí.Sứcmạnhdựavàosựcânbằngvàsựhỗtrợ;vìthếhãynhìnxemcáigìgiữchokẻthùcủabạnđứngvững,vàhãyghinhớcáigiữanhtađứngvữngcũngchínhlàcáicóthểxô

ngãanhta.Mộtcánhân,giốngnhưmộtquânđội,thườngcóđượcsứcmạnhtừbahaybốnnguồncùng lúc: tiềncủa, sựnổi tiếng,nhữngkỹnăngmưumẹo,mộtlợithếcụthểnàođó.Hãyđốnngãmộtthứ,anhtasẽphảidựadẫmnhiềuhơnvàonhững thứkia; đốnngã cảnhững thứđóvà anh ta sẽ thuacuộc.Hãy làmđôi chân củamột võ sĩ quyềnAnhyếuđi, anh ta sẽ loạngchoạng,vàkhianhtalảođảo,phảihạthủkhôngthươngtiếc.Khôngcósứcmạnhnàocóthểđứngmàkhôngcóđôichân.

Khicánhtênbịtháorakhỏimũitên,ngaycảdùnóvẫncònsắcnhọn,mũitênkhómàcắmsâu.

ChiếnlượcgiatriềuMinhChiehHsuan(đầuthếkỷ17)


Việctậptrungvàokhíacạnhvậtchấtcủamốixungđột–lựclượng,côngcụ,trangthiếtbị–làlẽtựnhiêntrongchiếntranh.Ngaycảmộtchiếnlượcgiabậcthầycũngcókhuynhhướngnhìntrướctiênvàolựclượngquânđội,hỏalực,tínhcơđộng,cáclựclượngdựbịcủakẻthù.Chiếntranhlàmộtcôngviệccótínhbảnnăng,cảmgiác,mộtđấutrườnghiểmnguyvềthểchất,vànóđòihỏinỗlựclớnlaođểvượtlêntrêntầmmứcnàyđểđặtranhữngcâuhỏikhác:Điềugìkhiếnchokẻ thùphảivậnđộng?Cáigìđem tới chonóđộng lực thúc đẩy và sức chịu đựng? Ai dẫn dắt các hành động của nó?Nguồnlựctiềmtàngcủanólàgì?

Dân Israel kêu cầu lênChúa làThiênChúa củamình, họnản lòng vìđịch thủbaovâyhọ,vàhọkhông thểnào trốn thoátrakhỏivòngvây.Tất cảcác trạiquâncủaAssyria, cảbộbinh, chiếnxavàkỵbinhcủachúng,baovâyhọbamươitưngày.CácchumchứanướccủadânthànhBethuliacạndần.Cácgiếngnướccạnhết,vàkhôngngàynàohọđượcuốngđủchođãkhát,họchỉđượcuốngcóhạn.Cáctrẻthơcủahọgụcngã:đànbàvàthanhniênkhátnướcngấtngoàiđườngphố,ởcáclốiđiracổngthành;họkhôngcònsứckhángcựnữa.SaukhiJudithđãcầunguyện cùngThiênChúa Israel, bà chỗi dậy gọi người đầy tớ gái, vàxuốngnhàlànơibàmừngcácngàythứbảyvàcácngàylễ.Bàcởiáonhặm,bỏyphụcquảphụ, tắmrửa,xức thuốc thơmquý,chảiđầu,độikhăn vàmặc y phục ngày lễ mà bà thườngmặc khi chồng bà là ôngManasekhcònsống:bàđidép,đeokiếng,xuyến,nhẫn,hoataivàtấtcảcácđồtrangsứccủabà,bàtrangđiểmrấtđẹpđẽ,quyếnrũmọingườitrôngthấybà...Haingườiđangđitrongthunglũng,gặpmộtđộiquântiềnđồncủangườiAssyria,chúngchặnbàlại.Chúnggiữbàvàhỏi:"Bàlàai?Ởđâuđến,điđâu?"Bàđáp:"TôilàngườiDoThái,tôibỏdântôi

màchạytrốn,vìhọsắpbịtraochocácônglàmcỏ.TôimuốngặpngàiHolofernes,đạitướngchỉhuyquânđộicácông,đểbáochongàinhữngtin tứcchínhxác; tôisẽchỉchongàimộtconđường,điquađườngấyngàisẽlàmchủcảvùngnúi,khôngmấtmộtsinhmạngnào".Quâncanhnghebànóivàchúýnhìndiệnmạobà–bàđứngtrướcmặtchúngnhưmộtkỳcôngtuyệtđẹp–Chúngnóivớibà:"Bàđãcứusốngđượcmìnhvìbàđãmaumắnđếngặpchúachúngtôi.Bâygiờhãyđiđếnlềucủangài.Một số người chúng tôi sẽ đưa bà đến gặp ngài. Khi đứng trướcmặtngài,bàđừngsợ,hãybáochongàinhữngđiềubàvừanói,vàngàisẽtrọngđãibà...NhữnglờilẽcủabàJudithrấtvừalòngôngHolofernesvà các tướng tá của ông, họ thán phục tài khôn ngoan của bà và nóirằng: "Trên khắp trần gian không có người đàn bà nàođược nhưbà,vừađẹpvừathôngminh"...Đếnngàythứtư,ôngHolofernesmởtiệcđãicáctướngtácủaông,khôngmờingườinàokhác.ÔngbảoôngBagoaslàhoạnquancoi sócmọi côngviệccủaông rằng: "HãyđimờingườiphụnữDoTháiđangởtrongnhàôngđếndựtiệcvớichúngta..."...BàJudithnóivớiBagoas:"Tôi làaimàdámtráiýngài?Tấtcảmọiviệcđẹpýngài,tôixinmaumắnlàmngay,vàđólàniềmvuicủatôichođếnchết"...Khiđãkhuya,cáctướngtácủaôngvộivãravề.ÔngBagoasởngoàiđóngcửalềutrại,rồiôngchocácngườiởđấyluira.Họđingủ,ainấyđềumệtvìuốngquásay.ChỉcómộtmìnhbàJudithđượcởlạitronglềuvớiôngHolofernesđangsayrượunằmtronggiường...Rồibàtiến đến đầu giường ông Holofernes, bà rút gươm của ông, lại gầngiường,bànắmtócôngvàcầunguyệnrằng:"LạyChúalàThiênChúaIsrael,giờđâyxinChúabansứcmạnhchotôi".Rồibàlấyhếtsứcchémvàocổhainhátchặtđượcđầuông.Bàhấtxácôngrakhỏigiường,tháomàn.Một lúcsaubàđi ravà traođầuôngHoloferneschođầy tớ.Cônàybỏđầuấyvàotúithứcăncủabà...Vìkhôngthấyđộngtĩnh,Bagoashécửanhìnvàophòngngủ,vàthấyđạitướngđãmấtđầunằmchếtsóngsoàitrênbậcgiường.Ôngthétlênkhóclócrênrỉkêugàovàxéáomình.ÔngvàolềubàJudithkhôngthấybà.Thếlàôngchạyrađoànquâncủamìnhmàkêulên:"Phảnbội!Bọnnôlệgiandối!MụđànbàDoTháiđãlàmnhụcchonhàvuaNebuchadezzar,đạitướngHolorernesđãmấtđầunằmsóngsoàidướiđất!".Khinghenhữnglờiấy,cácthủlĩnhquânđộiAssyriaxéáomình, trong lòngđầy loâubốirốikêu laầmĩkhắp trạiquân... Khi những người trong trại nghe biết tin này, ai nấy đều kinhkhiếphoảnghồnvềviệcmớixảyra.Họsợhãiloâukhôngthểởlạicùngnhauđược,ainấyđềubỏchạyhết,chúngđikhắpcácnẻođường,ngoàicánhđồngvàtrênmiềnnúi...BấygiờdânIsrael–tấtcảnhữngngườicókhảnăngchiếnđấu–xôngrađánhđuổichúng...DânIsraelnghebiếttinấy,mọingườiđồnglòngcùngnhauđánhđuổivàtiêudiệtchúngđến

tậnthànhChoba...Judith–7:19–15:7

Phầnđôngmọingười thườngxemchiến tranhnhư làmộthoạtđộng riêngbiệtkhôngliênquantớinhữnglĩnhvựckháccủađờisốngconngười.Nhưngtrong thực tế chiến tranh là một hình thức của quyền lực – Carl vonClausewitzgọinólà"chínhtrịbằngnhữngphươngtiệnkhác"–vàmọihìnhthứcquyềnlựcđềucócùngnhữngcấutrúcchủyếunhưnhau.Điềudễnhìnthấynhấtvềquyềnlựclàsựbiểuthịngoạidiệncủanó,cáimàcácchứngnhânnhìnvàcảmthấy.Mộtlựclượngquânđộicótầmvóc,khítài,nhữngbiểulộvềkỷluật,nhữngchiếnthuậtcôngkích;nhữngcánhâncónhiềucáchđểbiểulộvịthếvàảnhhưởngcủahọ.Chínhbảnchấtcủaquyềnlựcthểhiệnmộtvẻngoàimạnhmẽ,cóvẻrănđedọadẫm,hùngmạnhvàdứtkhoát.Nhưngsựbiểulộbềngoàinàythườnglàcườngđiệuhóavàthậmchícótínhchấtngụytạo,vìquyềnlựckhôngdámphơibàyracácyếuđiểmcủanó.Và bên dưới sự phô trương là nguồn hỗ trợmà quyền lực dựa vào –"trọngtâm"củanó.CụmtừnàylàcủaClausewitz,ngườiđãnóithêmvềnónhưlà"trụcxoaycủamọiquyềnlựcvàchuyểnđộng, trênđómọi thứdựavào".Đâylàmộtbộphận[cóchứcnăng]điềuhànhtoànthể,mộtloạithầnkinhtrungương.Tấn công vào trọng tâm này, hóa giải hay hủy diệt nó, là chiến lược tốithượngtrongchiếntranh,vìkhôngcónótoànbộcấutrúcsẽsụpđổ.Kẻthùcóthểcónhiềutướngtàivàquânđộihùngmạnh,nhưHannibalvàcáclựclượng quân đội vô địch của ông ởÝ, nhưng không có trọng tâm, các lựclượng đó không thể hoạt động và không có sứcmạnh hay sự cố kết. Tấncôngvàotrọngtâmcónhữnghiệuquảtànphávềtâmlý,đẩykẻthùkhỏithếcânbằngvàtạonênmộtsựhoảngloạntrànlan.Nếunhữngvịtướngbảothủchỉnhìnvàokhíacạnhvậtchấtcủađịchquân,tậptrungvàocácyếuđiểmvàcốkhaithácchúng,chiếnlượcgiatàibanhìnraphíasauvàbênngoài,tớihệthốnghỗtrợ.Trọngtâmcủakẻthùlànơimộtvếtthươngsẽlàmchoanhtađauđớnnhất,làđiểmdễtổnthươngnhấtcủaanhta.Tấncônganhtaởđólàcáchtốtnhấtđểchấmdứtcuộcxungđộtmộtcáchdứtkhoátvàtiếtkiệm.Điềucơbảnlàphântíchsứcmạnhcủakẻthùđểxácđịnhtrọngtâmcủanó.Trong khi nhìn vào những trọng tâm đó, chủ yếu là không bị lạc lối bởingoạidiệncótínhđedọahaygâyrốitrí,khônglầmlẫngiữangoạidiệnvớinguồnthúcđẩycủanó.Cólẽbạnsẽphảiđitheonhiềubước,từngbướcmộtpháthiệnranguồnsứcmạnhtốithượngnày,lộtbỏtừnglớpvỏcủanó.HãynhớrằngScipio,kẻđãnhìnthấytrướctiênrằngHannibaldựavàoTâyBanNha,rồiTâyBanNhadựavàoCarthage,rồiCarthagelạidựavàosựthịnhvượngvậtchấtcủanó,màbảnthânsựthịnhvượnglạicónhữngnguồntiềmlựccụ thể.Hãy tấncôngvàosự thịnhvượngcủaCarthage,nhưcuốicùng

Scipiođãlàm,vàtoànbộmọithứsẽsụpđổrãrời.Đểtìmratrọngtâmcủamộtnhóm,bạnphảithấuhiểucấutrúccủanóvànềnvănhóamàbêntrongđónóvậnhành.Nếukẻthùcủabạnlànhữngcánhân,bạnphảithămdòtâmlýcủahọ,tìmhiểutrọngtâmcủahọ,cơcấutưduyvàcácưutiênhàngđầucủahọ.Trongviệcvạchramộtchiến lượcđểđánhbạiMỹ trongcuộcchiến tranhViệtNam,TướngVõNguyênGiápđãxácđịnhrằngtrọngtâmthậtsựtrongchếđộdânchủcủaMỹlàsựủnghộvềmặtchínhtrịcủacáccôngdân.Nhờcósựủnghộđó–loạiủnghộmàgiớiquânsựđãtừngcótrongThếchiếnII–đấtnướcnàycó thể tiếnhànhmộtcuộcchiếnvớihiệuquả tốicao.Tuynhiên,khôngcósựủnghộđó,tácđộngsẽvôcùngảmđạm.ThôngquacuộcTổngtấncôngnămMậuThân(1968),TướngGiápđãcóthểlàmsuyyếusựủnghộcủacôngchúngMỹđốivớicuộcchiến.ÔngđãthấuhiểuđượcnềnvănhóaMỹvàđiềunàychophépôngnhắmtớimộtmụctiêuđúngđắn.Càngtậptrunghóakẻthù,đòntấncôngvàolãnhtụhoặcchínhthểcủanócàngcótínhtànphácaohơn.HernánCortéscóthểchinhphụcMexicovớimột nhúm binh sĩ bằng cách bắt giữ Moctezuma, vua của người Aztec.Moctezumalàcáitrụcđểmọithứxoayquanh;khôngcóôngta,nềnvănhóaAztec nhanh chóng sụp đổ. Khi Napoleon xâm lược Nga năm 1812, ôngđoánrằngbằngcáchchiếmthủđôMoscow,ôngcóthểbuộcngườiNgaphảiđầuhàng.NhưngtrọngtâmthậtsựtrongquốcgiađộctàinàylàSahoàng,ngườiđãquyếttâmtiếptụccuộcchiến.ViệcMoscowbịmấtchỉnungnấuthêmsựphảnkhángcủaôngta.Mộtkẻthùtảnquyềnhơnsẽcónhiềutrọngtâmcáchbiệtnhau.Yếutốcơbảnởđây làphá rối tổchứccủachúngbằngcáchcắtđứt sự liên lạcgiữachúng.ĐólàđiềumàTướngDouglasMacArthurđãlàmtrongchiếndịchlẫylừngcủaôngởTháiBìnhDươngtrongThếchiếnII:ôngbỏquamộtsốđảomàchỉchiếmlấynhữngđảochủchốt,khiếnquânNhậtphảidànquântrênmộtkhuvựcrộnglớnvàkhiếnhọkhôngthểliênlạcvớinhau.Việccắtđứtcáctuyếnthôngtinliênlạccủakẻthùluônlàmộtsựkhônngoanchiếnlược;nếucácbộphậnkhôngthểliênlạcvớitổngthể,sựhỗnloạnsẽphátsinh.Trọng tâm của kẻ thù có thể làmột thứ trừu tượng, chẳng hạnmột phẩmchất,kháiniệm,haytháiđộmàtrênđóanhtadựavào:thanhdanh,khảnănglừa lọc, khả năng hành động khó dự đoán của anh ta. Nhưng những sứcmạnhnàysẽtrởnênnhữngđiểmdễtổnthươngtrọngyếunếubạncóthểlàmchochúngkhôngcònhấpdẫnhoặckhôngthểsửdụng.TrongkhiđánhnhauvớingườiScythianởnơihiệnnaylàIran,mộtbộlạcmàkhôngaicóthểtìmracáchđánhbại,AlexanderĐạiđếnhìnthấytrọngtâmlàsựcơđộnghoànhảotrênlưngngựavàphongcáchchiếnđấulinhhoạtđếngầnnhưhỗnloạncủahọ.Ôngchỉđơngiảnbàymưuđểhóagiảinguồnsứcmạnhnàybằngcáchdẫndụhọtớimộtvùngđấtbịbaobọckhépkínmàtrongđóhọkhông

thểsửdụngkỵbinhvàcácchiếnthuậttánloạncủamình.Ôngđánhbạihọmộtcáchdễdàng.Đểtìmratrọngtâmcủakẻthù,bạnphảixóasạchkhuynhhướngtưduytheonhữngđiềukiệncótínhquyướccủamình,hoặcsựgiảđoánrằngtrọngtâmcủađốiphươngcũnggiốngnhưcủamình.KhiSalvadorDaliđếnMỹvàonăm1940,dựđịnhsẽchinhphụcđấtnướcnàyvớitưcáchmộthọasĩvàtạodựngcơđồ,ôngđãlàmmộtbàitoánthôngminh.TrongthếgiớinghệthuậtchâuÂu,mộthọasĩphảichiếnthắngnhữngnhàphêbìnhvàtạodựngnênmộttêntuổi"nghiêmtúc".Tuynhiên,ởMỹ,kiểudanhtiếngđósẽđẩymộthọasĩvàomộtcáivòngnhỏnhoigiớihạn.TrọngtâmthậtsựlàgiớitruyềnthôngMỹ.Bằngcáchtranhthủcáctờbáo,ôngtìmđượclốithâmnhậpvàocôngchúngMỹ,vàcôngchúngMỹđãbiếnôngthànhmộtngôisao.TrongcuộcchiếngiữapheCộngsảnvàpheQuốcdânđểgiànhquyềnkiểmsoátTrungQuốcvàocuối thậpniên1920vàđầuthậpniên1930,phầnlớnnhữngngườiCộngsảntậptrungvàoviệcchiếmnhữngthànhphố,nhưngườiBônsêvíchđã làmởNga.NhưngMaoTrạchĐông,mộtngườingoài cuộctrongĐảng Cộng sản TrungQuốc giáo điều, đã có khả năng nhìn TrungQuốc vớimột conmắt rõ ràng và xem trọng tâm của TrungQuốc là lựclượngnôngdânđôngđảo của nó.Lôi kéo đượchọ về phíamình, ông tintưởng, cuộccáchmạngkhông thểnào thấtbại.Nhận thứcduynhấtđóđãđượcchứng tỏ làyếu tố cơbản cho sự thànhcôngcủapheCộng sản.Đóchínhlàkhảnăngxácđịnhtrọngtâm.Chúngta thườngchedấucácnguồnsứcmạnhcủamìnhkhỏi tầmmắt,cáimàphầnlớnmọingườixemlàtrọngtâmchỉlàlớpvỏngoài.Nhưngđôikhimộtkẻ thùsẽ tiết lộ trọng tâmcủaanh ta thôngquacáimàanh tabảovệnồng nhiệt nhất. Trong việc đưa cuộc Nội chiến vào Georgia, TướngWilliamTecumsehShermanđãpháthiệnrarằngmiềnNamđặcbiệtlolắngbảovệAltantavàcáckhuvựcxungquanhnó.ĐólàtrọngtâmcôngnghiệpcủamiềnNam.Như Sherman, hãy tấn công cáimà kẻ thù trân quý nhất,hoặcđedọanóđểkhiếnchokẻthùphảilệchhướngđểtựvệ.Trongbất kỳnhómnào, quyền lựcvà tầmảnhhưởng tựnhiên sẽ rơimộtnhóm người ở sau hậu trường. Loại người đó hoạt động tốt nhất khi nókhônglộradướiánhsángbanngày.Khibạnđãpháthiệnranhómgiậtdâynày, hãy đánh bại nó. Với tư cáchmột tổng thống trong Cuộc suy thoái,FranklinRooseveltđốimặtvớinhữngnanđềtừnhiềuphíađếnmứcôngkhómàbiếtphảitậptrungnguồnnănglượngvàođâu.Cuốicùng,ôngquyếtđịnhrằngyếutốcơbảnđểbanhànhnhữngcảicáchcủaônglàchiếnthắngQuốchội.KhiđótrongphạmviQuốchộicónhữngngườicầmđầucụthểnắmgiữquyềnlựcthậtsự.Ôngtậptrungvàoviệctranhthủvàlôikéonhữngkẻcầmđầunàyvớisứchấpdẫnlớnlaocủamình.Đólàmộttrongnhữngbímậtcủathànhcôngcủaông.

Cáicuốicùngdẫndắtmộtnhómlàtrungtâmđiềuhànhvàkiểmsoát,bộnãovậnhànhxử lí thông tinvàđưaranhữngquyếtđịnhcơbản.Cắtđứtchứcnăngcủabộnãonàysẽgâynênsựtrụctrặcxuyênsuốtlựclượngcủakẻthù.Ngaytrướcmỗitrậnđánh,AlexanderĐạiđếthườngnghiêncứukỹtổchứccủakẻthù,xácđịnhthậtchínhxácvịtrícủacơcấumệnhlệnh,rồihoặclàtấncônghoặclàcôlậpnó,khiếnchobộnãokhôngthểliênlạcvớithânthể.Ngay cả trong một môn thể thao có tính thể chất như quyền Anh,MuhammadAli, khivạch ra chiến lượcđểđánhbạikẻ thùkhôngđội trờichungJoeFrazier,cũngđãnhắmvàotâmtrícủaJoe,trọngtâmtốithượngcủa bất kỳ cá nhân nào. Trước mỗi trận đấu, Ali thường phân tích sâuFrazier,chọctứcôngtabằngcáchgọiôngtalàChúTom,mộtcôngcụcủagiới truyền thôngcủangườida trắng.Ông tiếp tụcchửibớikhông thươngxótFrazierngaytrongtrậnđấu,trênvõđài.FrazierbịAliámảnh,khôngthểnghĩ tớiAlimàFrazierkhôngbừngbừngnổigiận.Việckiểmsoát tâm trícủaFrazierlàyếutốchủchốtđểkiểmsoátthânthểôngta.Trongbấtkỳtươngtácnàovớimọingười,bạnphảirènluyệnbảnthânđểtậptrungvàosứcmạnh,nguồncủaquyềnnăngcủahọvàbấtkỳthứgìđemlạichohọsựhỗtrợcơbảnnhất.Kiếnthứcnàysẽcungcấpchobạnnhiềukhảnăngchọn lựavềchiến lược,nhiềugócđộđể làmxuấtphátđiểm tấncông,làmxóimònsứcmạnhcủahọmộtcáchtinhvihaythôthiểnhơnlàtấncôngbằngcáchđốiđầu.Bạnkhôngthểtạonêncảmgiácsợhãinàoởkẻthùlớnhơnlàviệchọkhôngthểsửdụngsứcmạnhcủamình.

Tưliệu:Nguyêntắcđầutiênlà:chất liệutối thượngcủasứcmạnhkẻthùphảiđượctruytìmchotớinhữngnguồntiềmlựctốithiểu,vànếunóchỉcómộtthìđólàđiềulýtưởng.Sựtấncôngvàonhữngnguồntiềmlựcnàyphảiđượcnénlạithànhnhữnghànhđộngtốithiểu...Bằngcáchthườngxuyêntìmkiếmtrọngtâmsứcmạnhcủakẻthù,bằngcáchtháchthứctấtcảđểchiếnthắngtấtcả,ngườitasẽthậtsựđánhbạikẻthù.

CarlvonClausewitz,Vềchiếntranh(1780-1831)

Hìnhảnh:Bứctường.Đốithủcủabạnđứngsaumộtbứctường,nóbảovệhọkhỏinhữngngườilạvànhữngkẻkhôngmờimàđến.Đừnghúcđầubạnvàotườnghoặctìmcáchbaovâynó;hãytìmnhữngcâycộtvàsựhỗtrợlàmchonóđứngvữngvà tạochonósứcmạnh.Đàobêndướibức tường,pháhoạinhữngnềnmóngcủanóchotớikhinótựsụpxuống.

HOÁNVỊ

Mọi sinhvậtđềucómột trọng tâm.Ngaycảmộtnhómcó tính tảnquyềnnhấtcũngphải liênlạcvàdựavàomộthệthống,vàhệthốngđódễbị tổn

thươngkhicósựtấncông.Khôngcótrườnghợphoánvịnàochonguyêntắcnày.

17.ĐÁNHBẠIKẺTHÙTỪNGPHẦN

CHIẾNLƯỢCCHIARẼVÀCHINHPHỤC

Khinhìnvàokẻthù,bạnđừngđểbịđedọabởivẻngoàicủahọ.Thayvìthế,hãynhìnvàotừngbộphậnđãtạonêntổngthể.Bằngcáchtáchrờinhữngbộphận,gieomốibấtđồngvàchiarẽtừbêntrong,bạncóthểkhiếnchongaycảmộtkẻthùghêgớmnhấtcũngphảiyếuđivàbịtiêudiệt.Trongviệcsắpđặttấncông,hãyhoạtđộngbêntrongtâmtrícủahọđểtạonênmốixungđộtnộibộ.Tìmkiếmnhữngmốinốivàđườngdây liênkết,những thứnốiliềnmọingườitrongmộtnhómhoặcnốiliềnmộtnhómvớimộtnhómkhác.Chiarẽlàyếuđi,vànhữngmốinốilàphầnyếunhấttrongbấtkìcấutrúcnào.Khiđốimặtvớinhữngkhókhănhoặckẻthù,hãybiếnnhữngvấnđềlớnthànhnhữngbộphậnnhỏ,cóthể[khắcphụchoặc]đánhbạimộtcáchhiểnnhiên.

Tuy nhiên, có nhiều lần quân Pháp chạm trán không chỉ một mà haihoặccảmộtchuỗilựclượngđịchquântrongphạmvikhoảngcáchchophépcác lực lượngnàyhỗ trợ lẫnnhau.Đốimặtvớimột tình thếkhókhăn như thế, Napoleon thường vận dụngmột hệ thống thứ hai tronghànhbinh–“chiếnlượcvịtrítrungtâm”.RấtthườngdướinhữnghoàncảnhnàyquânPhápthườngthấymìnhđanghoạtđộngởmộtthếbấtlợivềquânsốchốnglạisứcmạnhtổnghợpcủacácđốithủcủahọ,nhưngcó thể tạođượcmộtquânsố lớnhơnđểchống lạibấtkìbộphậnnàotronglựclượngđịchquân.Hệthốngđãđượcthiếtkếđểkhaithácyếutốthứhainàyđếnmứctốiđa.“Nghệthuậtcầmbinhbaogồm,khithậtsựítquânsốhơnđịch(trêntổngthể)lạithắngthếnótrênchiếnđịa”.Nóivắntắt Napoleon đặt ra cho mình công việc cô lập một bộ phận của lựclượng của địch quân, tập trungmột lực lượngmạnh hơn để đảm bảođánhlạihoặctiêudiệtnónếucóthể,rồiquaysangvớitoànlựctấncôngvàolựclượngđịchthứhai;nghĩalà,thayvìmộtđònquyếtđịnhđơnlẻ,ônghoạchđịnhmộtloạtcácđòntấncôngnhỏhơnchốnglạinhữnglựclượngđịchquânrảirácvàtìmcáchtiêudiệtchúngtừngphần.Làmthếnàođể thựchiệnđiềunày?Một lầnnữa, sựnối tiếpcủacáccuộc tấncôngtheokiểuNapoleonhélộracôngthức.Trướchết,nhàvuasẽtíchlũythôngtincàngnhiềucàngtốtvềcáclựclượngđangđốiđầuvớimìnhtừcáctờbáothuđược,quânđịchđàongũ,vàđặcbiệtnhấtlàtừnhữngdấuhiệudotrinhsátkỵbinhcủamìnhmangvề.Từnhữngdữliệunhưvậy,ôngsẽcẩnthậnsắpđặtcácbốtríđộihìnhđãbiếtcủakẻthùlênbảnđồvàchọnmộtđịađiểmnơicácranhgiớicủalựclượngtươngứng

đồngquy.Đâylà“bảnlề”hoặc“mốinối”củacácbốtríchiếnlượccủakẻ thù, và là điểm dễ bị tổn thương để tấn công. Điểm đó sẽ đượcNapoleonchọnđể thựchiệnmộtcuộc tấncôngchớpnhoángđầu tiên,thường là chỉ một phần lực. Được che chở bởi kỵ binh, quân Phápthườngthựchiệnmộtcuộctấncôngtậptrungvàậpxuốngnhưsấmséttrênnhữngđoànquânnhỏbảovệđiểmtrungtâmnày.Lúcnàocũngvậy,cuộccôngkíchmởmànnàysẽthànhcông.NgaykhiquânNapoleontậptrungquânđộicủamìnhtạiđiểmvừachiếmđượcnày,ôngđãlàmchủđược“vị trí trung tâm”–nghĩa là,ôngđãchènmột cách thànhcôngquânđộitậptrungcủamìnhgiữacáclựclượngđịchquân,đanglảođảoluilạidướitácđộngcủađòntấncôngbấtngờtheokiểuđóvàlàmtăngthêmkhoảngcáchgiữacáclựclượngtươngứng.Điềunàycónghĩalàchắcchắnkẻđịchsẽhoạtđộngtrên“nhữngtuyếnngoạibiên”(chẳnghạn,cónhữngkhoảngcáchhànhquânxahơntừmộtbênsườnnàysangbên sườn kia) trong khi quânPháp đã được bố trí tốt hơn có khoảngcáchngắnhơnđểtiếpcậnbấtkìlựclượngđịchquânnào.NhữngchiếndịchcủaNapoleon,DavicG.Chandler,1996

VỊTRÍTRUNGTÂM

Mộtngàyđầutháng8năm490Tr.CN.,côngdânthànhAthensnghetinđồnmộthạmđộilớncủaquânBaTưmớivừađổbộởphíabắccáchđóchừng24dặm,dọctheodảiđồngbằngduyênhảicủaMarathon.Mộttâmtrạngảmđạmnhanhchónglanrộng.MỗingườidânAthensđềubiếtrõâmmưucủaBaTư–chiếmthànhphốcủahọ;hủydiệtnềndânchủnontrẻvàtáilậpngôivuachoHippias;mộtcựuvươngbạongược;vàbánnhiềucôngdân thànhphốlàmnôlệ.Khoảngtámnămtrướcđó,AthensđãcửmộtđộithuyềnđểhỗtrợchocácthànhphốởHyLạpởvùngTiểuÁtrongmộtcuộckhởinghĩachốnglạiVuaDariuscủađếquốcBaTư.NgườiAthensđãgiongbuồmquayvềquêhươngsauvàitrậnđánh–họsớmnhậnthấycôngviệcnàylàvôvọng–nhưnghọđãthamgiavàovụđốtcháythànhphốSardis,mộtsựlăngnhụckhôngthểthathứ,vàDariusmuốnphụcthù.TìnhthếnguyngậpcủangườiAthenscóvẻnhưvôvọng.QuânBaTưđôngvôkể,vớikhoảng80vạnquân,dichuyểnbằnghàngtrămchiếnthuyền;nócómột lựclượngkỵbinhxuấtchúngvànhữngcungthủgiỏinhất trênthếgiới.Trongkhiđó,ngườiAthenschỉcókhoảng10vạnquânbộbinh.HọđãcửmộtngườiliênlạcchạytớiSpartađểkhẩncấpyêucầuchiviện,nhưngdânSpartađangđónmừnglễhộitrăngrằmvàchiếnđấutrongthờigianđólàmộtđiềucấmkỵ.Họsẽcửnhữngđoànquântớisớmnhấttrongkhảnăngcóthể, trongvòngmộttuần–nhưngcólẽđếnlúcấyđãquámuộn.Tronglúcđó,mộtnhómngườicóthiệncảmvớiBaTưtrongnội thànhAthens–

phần lớn từ những gia đình giàu có – có ác cảm với nền dân chủ, trôngngóngsự trở lạicủaHippiasvàđang làmhếtkhảnăngcủahọđểgieobấtđồngvàphảnbộithànhphốtừbêntrong.DânAthenskhổngphảichỉđánhnhauvớiquânBaTưmàcònbịchiarẽthànhnhiềubộphậnngaytrongsốhọ.Những người lãnh đạo của thành phốAthens dân chủ tập hợp lại để thảoluậncácgiảipháp,nhưngtấtcảđềucóvẻtệhại.ĐasốđềnghịtậptrungcáclựclượngAthensởbênngoàithànhphốtrongmộthàngràophòngthủ.ỞđóhọcóthểchờđợiđểchiếnđấuvớiquânBaTưtrênđịahìnhmàhọbiếtrõ.Tuynhiên,quânBaTưquáđông,cóthểbaovâythànhphốởcảtrênđấtliềncũngnhưtrênmặtbiển,bópnóchếtnghẹtbằngmộtcuộcphongtỏa.ThếlàMiltiades,mộtviênchỉhuy,đưaramộtđềxuấthoàn toànkhácbiệt:ngaylậptứcđưatoànbộlựclượngAthenstiếnquânvềhướngMarathon,tớimộtđịađiểmnơiconđườngtớiAthensbăngquamộtconđèonhỏhẹpdọctheobờbiển.Điềuđócó thểkhiếnbản thân thànhphốkhôngcóngườibảovệ;khi họ cố gắng chặn đứng quân Ba Tư tiến quân trên đất liền, nó có thểchuyểnsangtấncôngbằngđườngbiển.NhưngMiltiadeslýluậnrằngviệcchiếm lấy con đèo là con đường duy nhất để tránh bị bao vây.Ông ta đãchiến đấu với quân Ba Tư ở Tiểu Á và là chiến binh Athens giàu kinhnghiệmnhất.Nhữngngườichỉhuyđãbỏphiếuchọnkếhoạchcủaông.Thếlà10ngàysauđó,10vạnbộbinhAthensbắtđầuhànhquânvềhướngbắc,nhữngngườinôlệmangváccácbộgiáptrụnặngnềcủahọ,lavàlừachở thực phẩm.Khi họ tới con đèo nhìn xuống những cánh đồng cỏ củaMarathon, trái timhọchùngxuống: trong tầmmắt,dảiđấtdàiđãphủđầynhữngtúplều,ngựavàbinhlínhđếntừkhắpnơitrênlãnhthổBaTư.Nhữngconthuyềnđậuđôngnghẹtbênbờbiển.Trongnhiềungàyhaibênđềuánbinhbấtđộng.QuânAthenskhôngcònlựachọnnàongoàiviệcgiữvữngvịtrícủahọ;khôngcókỵbinhvàítquânhơnmộtcáchtuyệtvọng,làmsaohọcóthểgiaochiếnởMarathon?Nếucóthêmđủthờigian,cólẽquânSpartasẽtớichiviện.NhưngcònquânBaTư,họđợichờgìnữa?Trướcrạngsángngày12/8,mộtsốtrinhsátHyLạpbềngoàiđanggiúpviệcchoquânBaTư luồnvàophíaquânAthensvàbáocáonhững tin tứcgiậtmình:dướimànđêm,quânBaTưvừagiongbuồmhướngvềvịnhPhaleronnằm ở phía ngoàiAthens,mang theo phần lớn kỵ binh và để lạimột lựclượngcầmquânkhoảng1,5vạnquântrênđồngcỏMarathon.HọsẽđánhchiếmAthens từhướngbiển, rồi tiếnquânvềhướngbắc,nghiềnnátquânđộiAthensgiữahaigọngkềmlớn.Trongsố11viênchỉhuycủaquânđộiAthens,chỉcómỗiMiltiades tỏ rabình tĩnh, thậmchícòn thanh thản:đây làcơhộicủahọ.Khimặt trờisắpmọcôngđềnghịngaylậptứctấncôngvàoquânBaTưởMarathon.Mộtsố

chỉhuyphảnđốiýtưởngnày:kẻthùvẫncònđônghơn,cómộtsốkỵbinhvà khá nhiều cung thủ. Tốt nhất là chờ quânSparta chẳng bao lâu sẽ tới.NhưngMiltiades phản biện rằng quânBa Tư đã phân chia lực lượng củachúng.ÔngđãđánhnhauvớichúngtrướckiavàbiếtrằngbộbinhHyLạpcótinhthầnvàkỷluậtcaohơn.QuânBaTưởMarathonlúcnàychỉđônghơnquânHyLạpchútít;họcóthểchiếnđấuvàchiếnthắng.Tronglúcđó,ngaycảvớigióthuận,nhữngconthuyềnBaTưphảimất10đến12giờđểvòngquanhbờbiểntớivịnhPhaleron.Khiđóhọcầncóthêmthờigianđểđổbộcácđoànquânvàngựa.NếuquânHyLạpnhanhchóngđánhbạiquânBaTưởMarathon,họsẽcóđủthờigianđểchạyvềAthensvàbảovệthànhphốnàyngaytrongngàyđó.Nếuhọchọnviệcchờđợi,quânSpartacóthểkhôngbaogiờtới,quânBaTưsẽbaovâyhọ,vàđángngạihơnnhữngngười có thiệncảmvớiquânBaTư trongnội thànhắt sẽphảnbộithànhphốtừbêntrongvàmởcổngthànhchoquânxâmlược.Vấnđềlàbâygiờhoặckhôngbaogiờ.Quamộtcuộcbỏphiếuvớitỷsố6/5,cácviênchỉhuyquyếtđịnhtấncôngvàorạngsáng.Vào9giờsáng,quânAthensbắtđầuxuấttrận.MộtcơnmưatêntừcáccungthủcủaBaTưrớtxuốngđầuhọ,nhưnghọnhanhchóngtiếpcậnkẻthùđếnmức lúc này trận đấu trở thànhxáp lá cà.VànhưMiltiades đã tiên đoán,trongcậnchiếnquânAthenschiếmphầnhơnhẳn.HọđẩyquânBaTư lùivàonhữngđầmlầyởđầuphíabắccủađồngcỏ,vàhàngngànquânđịchđãchếtchìmởđó.Mặtnướcđỏngầunhưmáu.Tới9giờsang,quânAthenđãkiểmsoátđượcdảithảonguyên,tổnthấtkhôngtớihaitrămbinhsĩ.Dùsĩkhíđanglênnhờtrậnđánh,quânAthenslúcnàychỉcókhoảng7giờđểvượtquachặngđường24dặmquaylạiAthensđểkịpthờichặnđứngquânBaTư.Khôngcóthờigianđểnghỉnghơi;họchạy,hếtkhảnăngmàđôichânchophép,vứtbỏnhữngbộgiáptrụnặngnề,bịthôithúcbởiýnghĩvềnhữnghiểmnguy rành rànhđangđốimặtvớigiađìnhvàbạnbè thânquyếncủamình.Vào4giờchiều,ngườinhanhnhất trong sốhọđãchạy tớimộtđịađiểmnhìnxuốngvịnhPhaleron.Sốcònlạichẳngbaolâucũngtớinơi.Chỉtrongvòngvàiphútsaukhihọtớiđó,hạmđộicủaBaTưđãchạyvàovịnhđểnhìn thấymột cảnh tượngkhôngvui: hàngngàn chiến sĩAthen, ngườiđầybụiđườngvàmáu,đangđứngvaikềvaiđểchiếnđấuchốngviệcđổbộ.QuânBaTưthảneotrongvàigiờ,rồiquayrabiển,trởlạiquênhà.Athensđãđượcantoàn.DiễndịchChiếnthắngởMarathonvàcuộcchạyđuatớiAthenscólẽlànhữngkhoảnhkhắccó tínhquyếtđịnhnhất tronglịchsửHyLạp.Nếubinhsĩkhôngđếnkịpthời,quânBaTưhẳnđãđánhchiếmthànhphố,vàtấtnhiêncảHyLạp,vàsauđóhọcóthểmởrộngrakhắpkhuvựcĐịaTrungHải,vìkhôngcóthếlựcnàotồntạiởthờiđócóthểngănhọlại.Lịchsửcólẽđãđổikhác.

KếhoạchcủaMiltiadeshữuhiệubởitầmmứchẹpnhấtcủavấnđề,nhưngnócũngđãdựavàocácnguyêntắccônghiệuvàkhôngbịthờigianchiphối.Khimộtkẻ thùhùngmạnh tấncôngbạnbằngsứcmạnh,đedọakhảnăngtiến tớicủabạnvàchiếm lấy thếchủđộng,bạnphảihànhđộngđểkẻ thùphântánlựclượngcủanóvàsauđólầnlượtđánhbạinhữnglựclượngnhỏnày–“khôngcònmanhgiáp”nhưgiớiquânsựthườngnói.YếutốchủchốtởchiếnlượccủaMiltiadeslàtrựcgiáccủaôngđểđưatrậnchiếntớiMarathon.BằngcáchbốtríquânởconđèodẫntớiAthens,ôngđãchiếmlĩnhvịtrítrungtâmtrongcuộcchiếnthayvìngoạiviphíanam.Vớitoànbộlựclượngchiếmgiữconđèo,quânBaTưphảimấtmộtthờigianđổmáu để có thể vượt qua, vì thế, họ đã quyết định phân tán lực lượng củamình trước khi quân chi viện của Sparta tới.Khi đã phân tán, và với lựclượngkỵbinhđãmỏngbớt,họđánhmấtlợithếcủamìnhvàvịtrítrungtâmmàtừđóhọcóthểthốnglĩnhcuộcchiến.ĐốivớiquânAthens,chiếnđấuvớilựclượngnhỏhơnởMarathontrướctiênlàđiềukhẩnthiết.Khilàmxongđiềuđó,vàđãchiếmlấyvịtrítrungtâm,họcóconđườngngắnhơnđểtiếnvềAthens,trongkhiquânxâmlượcphảiđivòngtheođườngbờbiển.TớiPhalerontrước,quânAthenskhôngchophépđịchđổbộlênbấtkìvịtrínào.QuânBaTưcóthểquaylạiMarathon,nhưngsựxuấthiệncủanhữngchiếnbinhAthens thânmìnhvấymáuđến từphíabắcđãbáochohọbiếtrằnghọđãthuatrậnởđó,vàtinhthầncủahọđãsụpđổ.Rútluilàchọnlựaduynhất.Cónhữnglúctrongđờibạnphảiđốimặtvớimộtkẻthùđầythếlực–mộtđốithủđangtìmcáchpháhoạibạn,mộtloạtnhữngnanđềdườngnhưkhôngthểkhắcphụccùnglúcậplênđầubạn.Lẽtựnhiênlàbạncảmthấybịđedọatrongnhữngtìnhhuốngvốncóthểlàmbạntêliệtkhônglàmđượctròtrốnggìhoặckhiếnbạnđợichờtrongvôvọngrằngthờigiansẽđemtớimộtgiảipháp.Nhưng chiến tranh cómột quy luật là bằng cách cho phépmột lựclượnglớnđếngầnbạn,vớitoànbộsứcmạnhvàsựthốngnhất,bạnđãlàmtănglênnhữngthứchốnglạibạn;mộtquânđộiđôngđảovàhùngmạnhtrênbướctiếnsẽtạonênmộtxunglựckhôngthểnàochốngnổinếucứđểmặckhông kiểm soát nó. Bạn sẽ thấymình nhanh chóng bị áp đảo.Việc làmkhônngoannhất làđánh liềumộtphen,gặpquân thù trướckhinó tớichỗbạn,vàcốbàomònxunglựccủanóbằngcáchbắtbuộchoặcdụdỗchonóphântánlựclượng.Vàcáchtốtnhấtđểkhiếnchokẻthùphântánlàchiếmlấyvịtrítrungtâm.Hãynghĩvềmộttrậnđánhhaymộtsựxungđộtnhưnóđangnằmtrênmộtbàncờ.Trungtâmcủabàncờcóthểmangtínhchấtvậtchất–mộtđịađiểmthậtsựnhưMarathon-hoặcvitếvàcótínhtâmlýhơn:nhữngđònbẩyquyềnlựctrongmộtnhóm,sựhỗtrợcủamộtđồngminhchủchốt,mộtkẻgâyrốiởmắtbão.Hãychiếm lấy trung tâmcủabàncờvà tựnhiênkẻ thùsẽvỡ ra

thành từng phần, cố gắng tấn công bạn từ nhiều phía.Lúc này, những bộphậnnhỏhơnnàycóthểbịđánhbạitừngphầnhoặcbuộcphảichiaranhỏhơn.Vàkhimộtcáigìlớnbịchianhỏra,nócóxuhướngchianhỏhơn,đểvỡtankhôngcòngìnữa.

Khiquânđộibạngiápmặtvớiquânthùcóvẻhùngmạnh,hãycốtấncôngkẻthùởmộtđiểmcụthể.Nếubạnthànhcôngtrongviệcphávỡđiểmcụthểđó,rờikhỏinóvà tấncôngvàođiểmkhác,vàcứ thếmà tiếp tục,như thểbạnđixuốngmộtconđườnguốnlượn.

MiyamotoMusashi(1584-1645)

TẤNCÔNGVÀONHỮNGMỐINỐI

Khicòntrẻ,SamuelAdams(1722-1803)ởthànhphốBostonthờithuộcđịađãcómộtướcmơ:anhtinrằngmộtngàynàođónhữngthuộcđịachâuMỹsẽhoàntoànđộclậpvớiAnhQuốcvàthiếtlậpmộtchínhphủdựatrêncáctác phẩm của triết giaAnh JohnLocke. TheoLocke,một chính phủ phảiphảnánhýchícủacáccôngdân;mộtchínhphủkhôngthựchiệnđiềunàysẽđánhmấtquyềntồntạicủanó.Adamsthừakếmộtnhàmáybiatừchaanh,nhưnganhkhôngquantâmtớiviệclàmăn,vàtrongkhinhàmáybiađangcóchiềuhướngphásản,anhdànhthờigianđểviếtnhữngbàibáovềLockevànhucầuđộclập.Anhlàmộttácgiảxuấtsắc,đủđểcácbàiviếtcủaanhđượccôngbố,nhưngítngườiquantâmmộtcáchnghiêmtúctớiýtưởngcủaanh:anhcóvẻhuênhhoang,hơixarờithựctế.Trongmắtanhlóelênmộttiasángámảnhkhiếnmọingườichorằnganhlàmộtgãlậpdị.VấnđềlàmốiliênhệgiữaAnhvàMỹquámạnhmẽ;nhữngngườithựcdâncónhữngnỗibấtbình,nhưnghầunhưkhôngcómột lờihôhàođòiđộc lập.Adamsbắtđầucócảmgiácchánnản;sứmệnhtựgánhváccủaanhdườngnhưvôvọng.NướcAnhrấtcầntiềntừcácthuộcđịa,vànăm1765họthôngquaĐạoluậtStampđểbấtkìmộtgiấytờnàođượchợppháp,cácngànhthươngmạiMỹphảimuavàdánlênđómộtcontemcủatriềuđìnhAnhQuốc.Nhữngngườithựcdânđang laođaovìnhữngkhoản thuếmàhọphảiđóngchoAnh;họxemĐạoluậtTemnhưlàmộtdạngthuếtráhình,vàmộtvài tiếngnóibấtbìnhđãcấtlêntrongnhữngquánrượuthànhphố.Ngaycảnhưthế,đốivớiphầnđôngvấnđềcóvẻnhỏnhặt–nhưngAdamsxemĐạoluậtTemlàcơhộimàanhđãchờđợibấylâu.Nóđemlạichoanhmộtthứhữuhìnhđểtấncông,vàanhphủđầynhữngtờbáotrênkhắpnhữngthuộcđịabằngnhữngbài xã luận, tất cả đều ầm ĩ chống lạiĐạo luật đó.Anh viết, không thamkhảoýcủacácthuộcđịa,nướcAnhđãbanhànhmộtloạithuếmới,vàloạithuếnày,theomộtcụmtừdễnhớ,làđánhthuếmàkhôngcầntuyênbố,bướcđầutiêndẫnđếnsựchuyênchế.

Nhữngbài xã luậnnàyđượcviết rất khávà rất táobạovới những lời chỉtríchđếnmứcnhiềungườibắtđầucónhữngcáinhìnkĩhơnvàoĐạo luậtTem,vàhọkhôngthíchcáimàhọ thấy.Trướcđó,Adamschưahề tiếnxahơnviệcviếtlách,nhưnglúcbấygiờ,khiđãnhenlênmộtngọnlửabấtbình,anhnhìn thấysựkhẩnthiếtphảiđẩynó tiếnxahơnbằnghànhđộng.Suốtnhiềunăm,anhđãkếtthânvớinhiềungườithuộcgiaicấpcôngnhânmàxãhộithanhlịchxemlàtầnglớptiệndân–nhữngcôngnhânkhuânvácởbếntàuvànhữngngườitươngtự;lúcnàyanhtậphợphọlạitrongmộttổchứcgọilàNhữngngườiconcủaTựdo.NhómngườinàydiễuhànhquanhữngđườngphốBoston,hétvangcâukhẩuhiệudoAdamsđềra:“Tựdo,sởhữuvàkhôngcótem!”.HọđốtcháyhìnhnộmcácnhânvậtchínhtrịđãđềcaoĐạoluậtTem.HọphânphátnhữngtờtruyềnđơnchứacácluậnđiểmchốnglạiđiềukhoảncủaAdams.Họcũnghànhđộngđểdọadẫmnhữngnhàphânphốitemtươnglai,đixatớimứcpháhủymộttrongnhữngvănphòngcủahọ.Hànhđộngcàngcókịchtính,Adamscàngđượclòngcôngchúng,mộtcôngchúngmàanhđãtiêmnhiễmvàođónhữnglậpluậnchốnglạiđạoluât.Khiđãcóxunglực,chàngtraiAdamsvốnchưahềnaonúngđãkhôngdừnglạiđó.Anhtổchứcmộtcuộcbãicôngtoànquốcvàongàyđiềukhoảnđượcđưavàoluật:cáccửatiệmđóngcửa,cáctòaántrốngtrơn.Vìkhôngcóhoạtđộng kinh doanh nào diễn ra ởMassachusetts nên không có con tem nàođượcmua.Cuộctẩychayđãthànhcôngrựcrỡ.NhữngbàixãluậncủaAdams,cáccuộcbiểutìnhvàcuộctẩychaytạonênmộttiếngvangởAnh,vàcónhữngđạibiểuQuốchộiđồngcảmvớinhữngngườithựcdânvàlêntiếngphảnđốiĐạoluậtTem.CuốicùngVuaGeorgeIIIthấyngánngẩm.Tháng4/1766,điềuluậtnàybịbãibỏ.NgườiMỹđãnốikếtvớinhauởlầnphôdiễnsứcmạnhđầutiêncủamình.Tuynhiên,ngườiAnhthấykhóchịuvớithấtbạinày,vàvàonămsauđóhọlạilénlútđưaramộtloạtthuếgiántiếpgọilàHệthốngTownshend.Rõ ràng họ đã đánh giá quá thấp đối thủ củamình:Adams tiến tới chiếntranh.NhưđãlàmvớiĐạoluậtTem,anhviếtvôsốbàibáovềbảnchấtcácsắc thuếmàAnhđãcốcheđậy,một lầnnữakhuấyđộngsựgiậndữ.AnhcũngtổchứcnhiềucuộcbiểutìnhthôngquaNhữngngườiconcủaTựdo,lúcnàycótínhđedọavàbạođộnghơnbaogiờhết–trênthựctế,AnhbuộcphảiđiềunhữngđoànquântớiBostonđểgìngiữhòabình.Điềunàychínhlàmục tiêu lâu nay của Adams; anh đã đẩy lên đỉnh điểm sự căng thẳng.Nhữngcuộc chạm trángiữaNhữngngười concủaTựdovà cácđộiquânAnhđặtnhữngngười línhvào tình thếkhókhăn, và cuối cùngmộtnhómbinh línhđãnổsúngvàođámđông,giết chếtnhiềungườiBoston.AdamsgọiđâylàVụthảmsátBostonvàtruyềnbánhữngngôntừdữdộivềnókhắpcácthuộcđịa.VớidânchúngBostonlúcnàyđangbừngbừnglửagiận,Adamstổchứcmột

cuộc tẩy chay khác: khôngmột công dân nào củaMassachusetts, ngay cảmộtcôgáiđiếm,bánbấtcứthứgìchonhữngbinhlínhAnh.Khôngaichohọthuêchỗở.Mọingườitránhxahọtrênđườngphốvàcácquánrượu;ngaycảviệctiếpxúcbằngmắtcũngbịlẩntránh.TấtcảnhữngđiềunàycómộttácđộngtolớnvềtinhthầnđốivớibinhlínhAnh.Cảmthấybịcôlậpvàphảnkháng,nhiềungườitrongsốhọbắtđầuđàongũhoặctìmcáchđểđượcđưavềnước.ThôngtinvềnhữngvấnđềởMassachusettslanrộngđếnmiềnbắcvàmiềnnam.NhữngngườithựcdânởkhắpnơibắtđầunóivềnhữnghànhđộngcủanướcAnhởBoston,việcsửdụngbạolực,nhữngsắcthuếtráhìnhvàtháiđộbề trên của nó.Thế rồi, vào năm1773,Quốc hội thông quaĐạo luậtTrà(TeaAct),trênbềmặtlàmộtnỗlựckhávôhạiđểgiảiquyếtcácvấnđềkinhtế của công tyĐôngẤn bằng cách cho nó được độc quyền bán trà ở cácnướcthuộcđịa.Đạoluậtcũngbanhànhmộtsắcthuếkhôngđángkể,nhưng,ngay cả như thế, nó cũng khiến cho trà rẻ hơn ở các nước thuộc địa, vìnhữngngườithuộctầnglớptrunglưu–nhữngnhànhậpkhẩuthuộcđịa–bịhất cẳng rakhỏi cuộcchơi.Tuynhiên,Đạo luậtTrà có tínhchất trángụytrongtácđộngcủanóvàgâyrốiloạn;vàAdamsxemđólàmộtcơhộiđểápdụngđònkếtliễu:nósẽhủydiệtnhiềunhànhậpkhẩutràthuộcđịa,vànócònbaogồmmộtkhoản thuếngụy trang,mộthình thứckháccủasựđánhthuếmàkhôngcầntuyênbố.Trongviệctraođổiđểcóloạitràrẻhơn,ngườiAnhđangchếgiễunềndânchủ.Bằngnhữngngôntừdữdộihơnbaogiờhết,Adamsbắtđầutungranhữngbàibáokhoétsâuvàonhữngvếtthươngcũ,từĐạoluậtTemchotớiCuộcthảmsátBoston.KhinhữngcontàucủaCôngtyĐôngẤncậpbếncảngBostonvàocuốinămđó,Adamshợplựctổchứcmộtcuộctẩychaytoànquốctràcủanó.Khôngmộtcôngnhânbếncảngnàochịukhuânváccáckiệntrà,khôngnhàkhonàochịuchứachúng.Thếrồi,mộtđêmgiữatháng12,saukhiAdamstớidựmộtcuộchọpvềĐạoluậtTrà,mộtnhómthànhviêncủaNhữngngườiconcủaTựdo,ngụytrangthànhngườidađỏMohawk,sơnvằnvệnlênthânngười,v.v.– thét lênnhữngtiếngthétxungtrận, tấncôngvàonhữngcầutàu, leolêncácboongtàuchởtràvàpháhủynhữngkiệntrà,tháobanhnhữngthùngtrà,vàtrútchúngxuốngcảng,tấtcảđượclàmvớisựồnàodữdội.Hànhđộngkhiêukhíchnày,sauđóđượcgọilàTiệcTràBoston,làmộtbướcngoặt.NgườiAnhkhôngthểkhoanthứnóvànhanhchóngđóngcửacảngBostonvàápdụngthiếtquânluậtđốivớiMassachusetts.Giờđâymọingờvựcđã tanbiến: bịAdamsdồnvào chân tường, ngườiAnhđãhànhđộngmộtcáchchuyênquyềnnhưanhđãtiênđoán.SựcómặtnặngnềcủaquânđộiởMassachusettscóthểbiếttrướclàkhônglàmdânchúnghàilòngvàchỉtrongvòngvàithángđãnổrabạolực;tháng4/1775binhlínhAnhnổsúngvàodânquânMassachusettsởLexington.“Vụnổsúngđược toàn thếgiới

nghethấy”nàytrởthànhtialửachocuộcchiếntranhAdamsđãhoạtđộngmộtcáchcầnmẫnđểnhenlêntừhaibàntaytrắng.DiễndịchTrướcnăm1765,Adamslàmviệcvớiniềmtinrằngnhữngluậnđiểmhợplíđã đủ để thuyết phục những người dân về lập trường đúng đắn của anh.Nhưngsaunhiềunămthấtbại,anhđãđốimặtvớithựctếrằngnhữngngườithựcdânđãcómộtmốigắnbótìnhcảmsâunặngvớinướcAnh,giốngnhưconcáiđốivớichamẹ.SựtựdođốivớihọítcóýnghĩahơnsovớinhữngđiềukhoảnbảovệcủanướcAnhvàcảmgiácnằmtrongmộtmôitrườngđầyđedọa.KhiAdamsnhậnrađiềunày,anhđãcảicáchcácmụctiêucủamình;thayvìthuyếtgiảngvềsựđộclậpvànhữngýtưởngcủaJohnLocke,anhbắttayvàoviệc cắt đứtnhữngmối ràngbuộc của cácnhà thựcdânvớinướcAnh.Anhlàmchonhữngđứaconbấttínvàochamẹ,kẻmàchúngnhậnrakhôngphảilàngườibảovệmàlàmộtôngchủchuyênquyềnbóclộtchúngvìlợiíchcủamình.MốiliênhệvớinướcAnhđãlơilỏng,cácluậnđiểmvềđộclậpcủaAdamsbắtđầucótiếngvang.Giờđây,nhữngnhàthựcdânbắtđầutìmthấynhữngcảmgiácvềcátínhkhôngphảiđốivớimẫuquốcAnhmàlàđốivớichínhhọ.Khiđó,vớichiếndịchĐạo luậtTem,Adamskhámphárachiến lược,câycầunốigiữanhữngýtưởngcủaanhvàthựctế.Cácbàiviếtcủaanhlúcnàyhướngvàoviệckhuấyđộng sự tứcgiận.Những cuộcbiểu tìnhmà anh tổchứccũngđượcbốtríđểkíchlênsựgiậndữởcáctầnglớptrunglưuvàthấphơn,những thành tốchủyếucủacuộccáchmạngtrong tương lai.ViệcsửdụngcótínhcảicáchcáccuộctẩychaycủaAdamsđượcxácđịnhđểkhiêukhíchngườiAnhvànhửhọtiếntớihànhđộngkhinhsuất.Phảnứngbạolựccủahọtươngphảnrõràngvớinhữngphươngpháptươngđốihòabìnhcủanhững tên thựcdân, khiến chohọ cóvẻ chuyênquyềnnhư anhđãmô tả.AdamscũnghoạtđộngđểkhuấyđộngsựbấtđồnggiữanhữngngườiAnh.Đạo luật Tem và Trà thật ra khá là vặt vãnh, nhưngAdams đã vận dụngchúngmột cách đầy chiến lược để tạo nên sự phẫn nộ, biến chúng thànhnhữngcáinêmchènvàogiữahaibên.Thấuhiểu:Nhữnglậpluậnhợplýchuivàolỗtainàyrồilạichuiralỗtaikia.Khôngmộtaithayđổi,bạnđanggiảngđạochomộtkẻcảiđạo.Trongchiếntranh,đểthuhútsựchúýcủamọingườivàtácđộngtớihọ,bạnphảicách lyhọkhỏibấtkìđiềugì ràngbuộchọvớiquákhứ,vàkhiếnchohọcưỡnglạisựthayđổi.Bạnphảinhậnrarằngnhữngmốidâynàynóichungkhôngmangtínhchất lý trímàmangtínhcảmxúc.Bằngcáchthuhútcáccảmxúccủamọingười,bạncóthểlàmchocácmụctiêucủabạnnhìnvàoquákhứdướimộtánh sángmớimẻ,nhưlàmộtcáigìđócó tínhchấtđộcđoán,đángchán,xấuxavàvôđạođức.Lúcbấygiờbạnđãcóchỗtrốngđểrótvàonhữngýtưởngmới,làmchuyểnbiếntầmnhìncủamọingười,giúp

họphảnứngvớimộtnhậnthứcmớivềlợiíchbảnthân,vàgieonhữnghạtmầmchomộtlậptrườngmới,mộtràngbuộcmới.Đểlàmchomọingườiđitheobạn,haytáchhọrakhỏiquákhứcủahọ.Khibạnphóngtocácmụctiêucủamìnhlên,hãytìmxemđiềugìđãnốikếthọvớiquákhứ,nguồncộicủasựcưỡngkhánglạicáimớicủahọ.Mộtmốinối làphầnyếunhấttrongbấtkìcấutrúcnào.Hãyphávỡnóvàbạnđãchiacắtmọingườivềmặtnộitại,khiếnchohọdễchịutácđộngcủasựđềxuấtvàthayđổi.Chiacắttâmtríhọđểchinhphụchọ.

Hãylàmchokẻthùtinrằngkhôngcósựhỗtrợ...cắtđứt,tấncôngbênsườn,vuhồi,theohàngngàncáchđểlàmchoquânbinhcủaanhtatinrằnghọđãbịcôlập.Hãycôlậptheocungcáchđócácphânđội,tiểuđoàn,lữđoànvàsưđoàncủaanhta;vàchiếnthắngthuộcvềbạn.

ĐạitáArdantdupicq(1821-1870)


Hàngngànnămtrước,nhữngtổtiênnguyênthủycủachúngtanghiêngtheonhữngcảmgiácvềsựkhiếmkhuyếtlớnlaovàkhảnăngdễbịtổnthương.Đểtồntạitrongmôitrườngthùđịchcủathếgiớinguyênsơ,cácloàithúcótốcđộ,răngnanh,móngvuốtvàcóbộlôngđểchốnglạimùađônglạnhlẽocùngnhữnglợithếkhácvềsứcmạnhvàkhảnăngtựvệ.Loàingườikhôngcóthứnào trongnhữngthứnày;vàắtphảicảmthấybịphơi trầnvà lẻ loimộtcáchkhủngkhiếp.Cáchduynhấtđểbùđắpchokhiếmkhuyếtđólàhìnhthànhnhữngnhóm.Cácnhómhaybộlạctạonênmộtkhảnăngtựvệchốnglạinhữngconthúsănmồivàhiệuquảcaohơntrongsănbắn.Trongnhómcóđủngườiđểtheodõisaulưngbạn.Nhómcànglớn,nócàngcókhảnăngchophépcácthànhviêncảitiếnphátminhvĩđạicủaloàingười–sựphâncônglaođộng–vàcàngcónhiềucáthểkhácnhautrongnhómthoátkhỏinhữngnhucầutồntạitrướcmắt,họcàngcónhiềuthờigianvànănglượngđểcốnghiếnchonhữngcôngviệccaocấphơn.Nhữngvaitròkhácnhaunàycótínhchấtđồnghỗtrợvàcủngcố,vàkếtquảlàmộtmạnglướirộnglớntrongsứcmạnhcủaloàingười.

BACONBÒVÀSƯTỬCóbaconbòthườngđiăncỏvớinhau.Mộtconsưtửđãbắtgặpchúngvàmuốnănthịtchúng,nhưngnókhôngbaogiờbắtđượcmộtconnàovìchúngluônđicùngnhau.Vì thếnólàmchochúngchốngđối lẫnnhaubằngnhữnglờivukhốngvàtìmcáchchiarẽchúng,thếlàchúngtrởnênlẻloivàbịsưtửlầnlượtănthịttừngcon.NgụngônAesop,thếkỉ6tr.CN

Quanhiềuthếkỉcácnhómtrởnênlớnhơnvàphứctạphơn.Bằngcáchhọccáchsốngtrongcácthịtrấnvàcụmdâncư,ngườitapháthiệnrarằnghọcóthểthoátkhỏicảmgiácvềsựnguyhiểmvànhucầusắptới.Việcsốngvớinhữngngườikháccũngđemlạinhiềukhảnăngbảovệvềtâmlýtinhtếhơn.Đếnlúcnàođó,conngườibắtđầuquênđinỗisợhãiđãkhiếnhọtạothànhnhữngbộlạcvàothủabanđầu.Nhưngtrongmộtloạinhóm–quânđội–nỗisợnguyênsơđóvẫncònmạnhmẽnhưthường.Kiểuhìnhchuẩnmựccủaviệctiếnhànhchiếntranhcổđạilàđánhnhauxáplácà,mộttấmkịchđángsợtrongđónhữngcáthểlúcnàocũngphơingườira trướccáichếtđến từmọiphía.Cácviênchỉhuyquânđộihiểu rất sớmcáchthànhlậpnhữngđộihìnhcốkếtvàchặtchẽ.Tinchắcrằngđồngđộiởhaibêncủamìnhsẽkhôngrútluivàbỏmìnhlại,mộtngườilínhcóthểchiếnđấuvớikẻthùtrướcmặtvớitinhthầnvàlòngtựtincaohơn.NgườiLaMãđãmởrộngchiếnlượcnàybằngcáchđặtnhữngchiếnbinhtrẻkhỏenhấtởhàng quân tiên phong, và những người còn lại khác ở giữa. Điều này cónghĩalànhữngchiếnbinhyếukémnhất–nhữngngườicókhuynhhướngsợhãinhất–đượcvâyquanhbằngnhữngngườidũngcảmvàvữngvànghơn,tạochohọmộtcảmgiácmạnhmẽvề sựan toàn.KhôngcóquânđộinàogiaochiếnvớisựcốkếtvàlòngtựtinhơnnhữngquânđoànLaMã.Trongviệcnghiêncứuchiếntranhcổđại,tácgiảquânsựlớnthếkỷ19,ĐạitáArdant duPicq đã lưu ý tớimột hiện tượng đặc thù: trongmột số trậnđánhđượcca tụngnhất(vídụchiến thắngcủaHannibalvớiquânLaMãởCannaevàcuiarJuliusCaesarvớiPompeyởParsalus),sựtổnthấtcủamỗibênkhôngcânxứngmộtcáchlạlùng–chỉvàitrămởphíathắngtrận,hàngngànhoặchàngvạnởphíabịtiêudiệt.TheoduPicq,điềuđãxảyratrongcáctrườnghợpđólàthôngquachiếnthuật,quânđộiđạtthắnglợicuốicùngđãgâybấtngờchokẻ thùvàxẻcác tuyếncủanó thànhnhiềuphần.Nhìnthấyhàngquâncủamìnhbịphávỡ,đánhmấtcảmgiácvềsựvữngchắcvàhỗtrợ,vàcảmthấylẻloi,nhữngngườilínhkinhhoàng,vứtbỏvũkhívàbỏchạy–vàmộtngườilínhquaylưnglạiphíaquânthùlàmộtngườilínhdễbịhạsát.Hàngngànngườiđãbịgiếttheocáchđó.Nhưvậy,nhữngchiếnthắngvĩđạinày,chủyếulàvềmặttâmlýcảmthấybịtổnthươngvàthấybịcôlập;ôngđãkhiếnchohọphảnứngtháiquávàrútluitronghỗnloạn:Nhữngmónbởdễdàngxơitái.

Roosevelt không thích toàn tâm với bất kì cá nhân nào. Ông thích làtrungtâmcủasựchúývàhànhđộng,vàhệthốngnàylàmchoôngtrởthànhtiêuđiểmmàquađónhữngtuyếnhànhđộngchủyếuphátra…Tuynhiên,nguyêndochínhđốivớicácphươngphápcủaRooseveltliênquanđếnmộtnỗlựcngoantrườngđểduytrìsựkiểmsoátngànhhànhpháp

trướcmặt các lực lượng ly tâmcủahệ thốngchính trịMỹ.Bằngcáchthiếtlậptrongmộtcơquanmộttrungtâmquyềnlựcphảncônglạimộttrungtâmquyềnlựckhác,ônglàmchomỗiquanchứcphụthuộcnhiềuhơn vào sự hỗ trợ củaNhàTrắng; kết quả là vị tổng thống trở thànhđồngminhvàđốitáccầnthiếtchotừngngười.Ôngkiềmchếmọinỗlựckếtbèkếtcánhvớiông.Ôngđangđiềuchỉnhphươngthứcchiavàtrịcũkĩtheomụcđíchcủariêngmình…Kỹthuậtcủaônglàngănngừa“bấtkìmộtdâychuyềnmệnhlệnhnàođưaranhữngquyếtđịnhchínhyếumàkhôngđươngđầuvớinhữngcánhtaycủavănphòngnhànướcvàdovậyđưacácvấnđềnàylênmộtmứcđộcôngkhaicaohơn.”RooseveltgiốngnhưStalin, làmộtnhàđiềuhànhchínhtrị theoýnghĩarằngmốiquantâmtrướcnhấtcủaônglàquyềnlực–mặcdùchonhữngmụcđíchrấtkhácnhau.Roosevelt:Sưtửvàconcáo,JamesMacgregorBurns,1956

Hiệntượngnàycótínhphíthờigian:Ngườilínhcảmthấykhôngcònsựhỗtrợ củamọingườixungquanh,bị đẩyvàomộtnỗikinhhoàngnguyên sơkhủngkhiếp.Anhtasợsẽgiápmặtvớicáichếtmộtmình.Nhiềunhàquânsựlớnđãbiếnsựkhiếphãinàythànhchiếnlược.ThànhCátTưhãnlàmộtbậc thầy: sửdụngkhảnăngcơđộngcủakỵbinhMôngCổđểcắtđứtcácđườngthôngtinliênlạccủakẻthù,ôngsẽcôlậpnhữngbộphậncủađịchquân,làmchohọthấylẻloivàkhôngđượcbảovệ.Ôngcốtìnhkhơidậysựkinhhoàng.Chiến lượcchia rẽvàchinhphụccũngđượcNapoleonvàcáclựclượngquândukíchcủaMaoTrạchĐôngsửdụngvớihiệuquảlớnlao.Bảnchấtcủachúngtakhôngthayđổi.Lẩnkhuấtsâutrongngaycảnhữngkẻvănminhnhấttrongsốchúngtavẫnlànỗisợhãicơbảnđốivớisựlẻloi,khôngaihỗtrợvàđốiđầuvớinguyhiểm.Ngàynaymọingườisốngphântánhơnvàxãhộiítcốkếthơntrước,nhưngđiềuđóchỉlàmtăngthêmnhucầuthuộcvềmộtnhóm,cómộthệthốngđồngminhmạnhmẽcủachúngta–đểcảmthấysựhỗtrợvàđượcbảovệvềmọiphía.Mấtđicảmgiácnàychúngtalạiquayvềvớicảmgiáckinhhoàngnguyênsơvềkhảnăngdễbịlàmhạicủachúngta.Chiếnlượcchiarẽvàchinhphụcchưabaogiờcóhiệuquảcaonhưngàynay:cắtrờimọingườikhỏinhómcủahọ–làmchohọcảmthấybịxa cách, lẻ loi và không được bảo vệ – bạn sẽ làm họ yếu đi rất nhiều.Khoảnhkhắcyếuớtđó tạochobạnkhảnăng lớn laođểdồnhọvàochântường,hoặcbằngcáchdẫndụhoặcbằngcáchkhơigợisựsợhãivàrútlui.Xuyênsuốtthậpniên1960,mộttrongnhữngthuộchạtrungthànhvàđượctincậynhấtcủaMaoTrạchĐônglàLâmBưu–bộtrưởngquốcphòngcủaông.KhôngcóaicatụngnhàlãnhtụTrungQuốcnàymộtcáchtháiquáhơnLâm.Thếnhưngkhoảngnăm1970,Maođãngờrằngsựxunịnhnàylàmộtthủđoạnđểcheđậynhữngdựtínhcủaôngta:Lâmđangbàymưutínhkếđể

làngườikếvịcủaông.VàcáilàmchoLâmđặcbiệttrởnênnguyhiểm,vớitưcách làbộ trưởngquốcphòng,ông tađãhình thànhđượcmộthệ thốngvâycánhđồngminhtrongquânđội.Maobắttayvàohànhđộngmộtcáchtinhvi.Trướccôngchúng,ôngtiếptụcủnghộLâm,nhưthểôngcũngxemngườibộtrưởngnàylàkếvịcủamình.Điềunàyxoadịusựcảnhgiáccủakẻmưumô.Tuynhiên,cùnglúcđó,MaocũngtấncôngvàgiángcấpmộtsốngườiủnghộquantrọngcủaLâmtrongquânđội.Lâmlàngườikhácấptiến,thiênvềcánhtảtrongphầnlớncácvấnđề;Maothôithúcôngtađềxuấtmộtsốýtưởngcựcđoannhấtvềviệctáitổchứcquânđội,ngầmbiếtrằngnhữngýtưởngnàynhấtđịnhsẽbịbàibác.SựủnghộLâmởnhữngngànhcaocấptrongquânđộidầndầnmỏngđi.CuốicùngLâmnhậnraýđồthậtsựcủaMao,nhưngđãquámuộn.Ôngtađãmấtđicứđịaquyềnlựccủamình.Nảnlòngvàsợhãi,ôngtamưutínhđếnmộtcuộcbinhbiến,mộthànhđộngtuyệtvọngnằmgọntronglòngbàntaycủaMao.Năm1971,Lâmchết trongmột tìnhhuống tainạnmáybaykhảnghi.NhưMaohiểu,trongnhữngmôitrườngchínhtrịmọingườidựavàonhữngmốiquanhệkếtnốicủahọcònnhiềuhơn là tàinăng.Trongmột thếgiớinhưthế,mộtngườiđangxuốngdốctrongsựnghiệplàkẻítaimuốnbiếttới.Vànhữngngườicảmthấybịcôlậpthôngthườngsẽphảnứngmộtcáchtháiquávàlàmmộtđiềugìđótuyệtvọng–tấtnhiênsẽkhiếnchohọcàngbịcôlậphơn.Vìthế,MaotạoramộtấntượngrằngLâmđangđánhmấtcácquanhệkếtnốicủamình.NếuôngtrựctiếptấncôngLâm,ônghẳnđãsalầyvàomộtcuộcchiến tồi tệ.Cách lyngườibộ trưởngkhỏicứđịaquyền lựccủaôngta,vàtrongtiếntrìnhnàykhiếnchoôngtacóvẻnhưđangxuốngdốc,sẽcóhiệuquảhơnrấtnhiều.Trướckhibạn tiếnhànhmộtcuộc tấncông trựcdiệnvàokẻ thù,hãy luônluônkhônngoanđểtrướchết là làmsuyyếuhọbằngcáchtạonênmộtsựchiarẽcàngnhiềucàngtốttrongnộibộcủahọ.Mộtnơitốtđểđóngmộtconnêm là giữa giới lãnh đạovà quần chúng, dù là binh lính hay thườngdân;nhữngnhà lãnhđạo sẽhoạtđộngyếukémkhihọđánhmất sựhỗ trợcủacôngchúng.Vìthế,hãylàmsaođểkhiếnchohọcóvẻchuyênquyềnhoặckhógần.Hoặclénlútchiếmlấynềntảngcủahọ,nhưtổngthốngpheCộnghòaRichardNixonđãlàmvàonăm1972bằngcáchtranhthủsựủnghộcủanhữngngười laođộng,vốncó truyền thốngbầuchopheDânchủ:ÔngđãphânrẽcơsởcủapheDânchủ.Hãyghinhớ:khikẻthùcủabạnbắtđầutanvỡtheobấtkỳcáchnào,sựđổvỡđósẽcókhuynhhướngtìmlạixunglực.Sựchiarẽthườngdẫntớinhiềuchiarẽhơn.Năm338tr.CN.,thànhRomeđãđánhbạikẻthùlớnnhấtcủanóvàothờiđó, Liênminh Latin –một liênminh của các thành phốÝ đã được hìnhthànhđểngănchậnsựmởrộngcủaRome.Tuynhiên,vớichiếnthắngđó,

ngườiLaMãđốimặtvớimộtnanđềmới:làmcáchnàođểcaitrịkhuvựcđó.Nếuhọtiêudiệtnhữngthànhviêncủaliênminh,họsẽđểlạimộtquyềnlựcrỗng,vàcuốiconđườngmộtkẻthùkhácsẽnảysinhvàcóthểlàmốiđedọalớnhơn.Nếuhọchỉđơngiảnnuốttrọnnhữngthànhphốcủaliênminh,họsẽlàmloãngđisứcmạnhvàthanhthếcủathànhRome,tựtạochomìnhmộtkhuvựcquárộnglớnđểbảovệvàkiểmsoát.GiảiphápcủangườiLaMãđãđếnvớiphươngphápmà sauđóhọgọi làdivideetimpera(chiavàtrị),vànóđãtrởthànhmộtchiếnlượcnhờđóhọđãthốngtrịđếquốccủamình.Vềcơbản,họphávỡliênminhnhưngkhôngđốixửvớitấtcảcácbộphậncủanónhưnhaumàtạonênmộthệthốngtrongđómộtsốthànhphốđượcsápnhậpvàolãnhthổLaMãvàcưdâncủachúngcóđủcácđặcquyềnnhưcôngdânLaMã;mộtsốkhácbịtướcđiphầnlớnlãnhthổnhưngđượcbanchosựđộclậpgầnnhưhoàntoàn;vàsốcònlạivẫnbịphávỡvàbịthốngtrịnặngnềbởinhữngcôngdânLaMã.KhôngmộtthànhphốđơnlẻnàocònđủthếlựcđểtháchthứcLaMã,vànóvẫnduytrìvịtrítrungtâm.(Nhưtụcngữnói,mọiconđườngđềudẫnvềLaMã).YếutốcơbảnđốivớihệthốngtrênlànếumộtthànhphốđộclậptựchứngtỏrằngnókhátrungthànhvớiLaMãhoặcchiếnđấutốtvìLaMã,nósẽcócơmayđượcsápnhậpvàođếquốc.NhữngthànhphốđơnlẻlúcnàythấyrằnghọquantâmhơnviệccóđượcsựủnghộcủaLaMãsovớiviệcliênminhvớinơikhác.ThànhRomeđưaraviễncảnhvềquyềnlực,tàisảnvàsựbảovệ,trongkhisựcáchlykhỏiRomelàđiềunguyhiểm.VàthếlànhữngthànhviênmộtthờikiêuhãnhcủaLiênminhLatingiờđâycạnhtranhvớinhauđểcóđượcsựchúýcủaRome.Chiavà trị làmộtchiếnlượcđầysứcmạnhđểđiềuhànhbấtkìmộtnhómnào.Nódựavàomộtnguyêntắccơbản:trongphạmvibấtkìmộttổchứcnào,tựnhiênmọingườisẽhìnhthànhnhữngnhómnhỏhơndựavàonhữnglợiíchchung–mộtkhátvọngnguyênthủyđểtìmthấysứcmạnhởsốđông.Nhữngnhómnhỏnày tạonênnhữngcứđịaquyền lựcmànếu cứđểmặchoặckhôngkiểmsoátcóthểđedọatớitổchứcvớitưcáchmộttổngthể.Sựhình thànhcácphepháicó thể làmốiđedọa lớnnhấtcủamộtnguời lãnhđạo,vìđếnlúcnàođónhữngphepháinàytựnhiênsẽhoạtđộngđểbảovệcholợiíchriêngcủachúngtrướcnhữnglợiíchcủacácnhómlớnhơn.Giảipháplàchiarađểtrị.Đểlàmnhưthếtrướchếtbạnphảitựthiếtlậpbảnthânnhưlàtrungtâmcủaquyềnlực;cáccáthểphảibiếthọcầnphảicạnhtranhđểđượcsựcôngnhậncủabạn.Làmchongườilãnhđạohàilòngsẽmanglạinhiềulợiíchhơnlàcốhìnhthànhmộtcứđịaquyềnlựctrongphạmvinhóm.

Đừngnghĩrằngthầyđếnđểđembìnhanchothếgian,màlàđemgươmgiáo.Thầysẽđếnđểchiarẽcontraivớicha,congáivớimẹ,condâuvớimẹchồng.Ainấysẽthấythùđịchmìnhlàngườitrongnhà.Aiyêu

chamẹhơnthầy thìkhôngđánglàmmônđệ thầy,aiyêucontrai,congáihơnthìkhôngđánglàmmônđệthầy.Aikhôngvácthậpgiámìnhmàtheothầycũngkhôngđánglàmmônđệthầy.Matthew10:34-38

Khi Elizabeth I trở thành nữ hoàng, nước Anh là một quốc gia chia cắt.Nhữngtàndưcủachếđộphongkiếntạonênnhiềutrungtâmthếlựctranhchấplẫnnhau,vàbảnthântriềuđìnhcũngđầynhữngphecánh.GiảiphápcủaElizabethlàlàmchogiớiquýtộcsuyyếuđibằngcáchcốtìnhlàmchocácgiatộckìnhchốnglẫnnhau.Đồngthời,bàchiếmlĩnhvịtrí trungtâm,biếnbảnthânthànhmộtbiểutượngcủachínhnướcAnh,mộttrụcxoaymàquanhnómọithứphảiquaytheo.Cũngvậy,ngaytrongphạmvitriềuđình,bàđảmbảođượcrằngkhôngmộtcánhânnào–tấtnhiênngoạitrừchínhbà–cóđượcuythế.KhibàthấyrằngđầutiênlàRobertDudley,vàsauđólàBátướcxứEssex,tựtinlàngườiđượcbàyêuthíchnhất,bànhanhchóngcắtđứtvớihọ.Sựcámdỗđểduytrìmộtkẻưathíchnhất làđiềucóthểhiểuđượcnhưngnguyhiểm.Tốthơnnênthayphiêncácngôisaocủabạn,thỉnhthoảngchorơiđàimộtngườinàođó.Đem tới chomọingườinhữngquanđiểmkhácnhauvàđộngviênhọđấu tranhvìnó.Bạncó thểbiệnminhchođiềunàynhưlàmộthìnhthứclànhmạnhcủasựdânchủ,nhưnghiệuquảlàtrongkhinhữngngườibêndướibạnđấutranhđểđượcbạncaitrịĐạo diễnAlfredHitchcock đốimặt với kẻ thù từmọi phía – các tác giả,nhữngnhàthiếtkế,diễnviên,nhàsảnxuất,nhàtiếpthị–bấtkỳngườinàocũnghoàntoàncókhảnăngđặtbảnngãcủahọlêntrênchấtlượngcủacuốnphim. Những nhà biên kịch muốn thể hiện tài năng văn chương của họ,nhữngdiễnviênmuốntrôngnhưnhữngngôisao,nhữngnhàsảnxuấtvànhàtiếpthịmuốncuốnphimbánchạy–cảđoàncónhữnglợiíchtranhchấpvớinhau.GiảiphápcủaHitchcock,giốngnhưcủaElizabeth,làchiếmlấyvịtrítrung tâm, trongmộtbiến thểchiavà trịkhác.Vai tròđượckhắchọamộtcáchcẩnthậncủaôngnhưlàmộtnhânvậtnổitiếngcủacôngchúnglàmộtphầncủađiềunày:cácchiếndịchquảngcáophimcủaôngluônluônđềcaoôngvớitưcáchlàmộtphátngônviên,vàôngtìmcáchxuấthiệntrongphầnlớnnhữngcuốnphimcủamình,trởthànhmộtnhânvậtkhôihàidễmếncóthểnhậnrangaylậptức.Ôngđặtbảnthânvàogiữamọikhíacạnhcủaviệcsảnxuất,từviếtkịchbảntrướclúcbấmmáychotớiviệcbiêntậpphimkhiđãquayxong.Cùnglúcđó,ônggiữchotoànbộcácbộphậnlàmphim,ngaycảnhàsảnxuất,cómộtchúttựdo;thôngtinvềmọichitiếtcủacuốnphimđãnằmtrongđầuông,cáchìnhvẽvàghichúcủaông.Khôngaicóthểquamặt đượcông;mọi quyết địnhphải thôngquaông.Ví dụ, trướckhi cuốnphimđượcbấmmáy,Hitchcockthườngvạchramộtcáchchitiếttrangphục

củanhânvật nữchính.Nếunhà thiết kế trangphụcmuốn thayđổibất cứđiềugì,bàtaphảithôngquaônghoặcbịbácbỏngaytừcấpdưới.Vềbảnchất,ôngcũnggiốngnhưLaMã:mọiconđườngđềudẫntớiHitchcok.Trongphạmvinhómcủabạn,cácphepháicóthểnảysinhmộtcáchtinhvibởichínhthựctếrằngnhữngchuyêngiaởtừnglĩnhvựcsẽkhôngnóichobạnbiếthếttấtcảmọithứhọđanglàm.Hãyghinhớ:họchỉnhìnthấybứctranhnhỏ;bạnphảichịutráchnhiệmđốivớitoànbộviệcsảnxuất.Nếubạnlàngườichỉhuy,bạnphảichiếmlấyvịtrítrungtâm.Mọithứphảitrôichảyquabạn.Nếuthôngtincầnphảiđượcchiếmgiữthìchínhbạnlàngườiphảithựchiệnđiềuđó.Đólàchiavàtrị:nếucácbộphậnkhôngthểcóđủmọithông tin, họ sẽ phải tìmđếnbạn để có nó.Như thế khôngphải bạn điềuhànhmộtcáchvimômàbạnduytrìmộtsựkiểmsoátđốivớimọiđiềuchủyếuvàcôlậpbấtkìmộtcứđịaquyềnlựccạnhtranhnào.Xuyênsuốtthậpniên1950và60,thiếutướngEdwardLansdaleđượcxemlàchuyêngiahàngđầucủaMỹtrongchốngchiếntranhdukích.KhilàmviệcvớiTổngthốngRamonMagsaysaycủaPhilippines,ôngđãvạchramộtkếhoạch đánh bại phong trào du kích Huk vào đầu thập niên 1950. Chốngchiếntranhdukíchđòihỏimộtbàntaykhéoléo,mangtínhchínhtrịhơnlàquân sự, và đối vớiLansdale yếu tố chủ chốt để thành công là dập tắt sựtham nhũng của chính quyền và đưamọi người tới gần chính quyền hơnthôngquanhiềuchươngtrìnhphổbiếnkhácnhau.Điềuđóchốibỏlídocủanhữngcuộcnổidậy,vàchúngsẽchếtvìbịcôlập.Lansdalenghĩrằngthậtđiênrồkhitưởngtượngnhữngnhómphiếnquâncánhtảcóthểbịđánhbạibằngsứcmạnh;trênthựctế,sứcmạnhđangbịhọlợidụng,đemtớichohọmộtlýdomàhọcóthểsửdụngđểkêugọihỗtrợ.Đốivớiquândukích,bịcôlậpvớinhândânlàcáichết.Kiếmsĩvĩđạithếkỉ17củaNhậtMiyamotoMusashinhiềulầngiápmặtvớinhững nhóm chiến binh quyết tâm hạ sát ông. Cảnh tượng vềmột nhómngườinhưthểcóthểlàmđasốmọingườikhiếpsợ,hoặcítracũngphảilàmcho họ phải ngần ngừ – một khuyết điểm chết người ở một võ sĩ. Mộtkhuynh hướng khác sẽ xỉ vảmột cách thô bạo, cố giết càng nhiều kẻ tấncôngcàng tốtngay lập tức,nhưngcónguycơđánhmất sựkiểmsoát tìnhthế. Tuy nhiên,Muashi trên hết làmột chiến lược gia, và ông giải quyếtnhững tình thế lưỡng nan này theo cách hợp lí nhất có thể được.Ông sẽchiếmmộtvịtrímàcácđốithủphảiđếngầnôngtheomộtđườngthẳnghoặcmộtgóc.Khiđóôngsẽtậptrungvàoviệchạsátngườiđầutiênvàdiđộngnhanhchóng tớikẻ tiếp theo.Thayvìbịápđảohoặcphảicốgắngvấtvả,ôngphávỡnhómnguờiđóthànhtừngphần.Rồikhivừagiếtđượcngườithứnhấtôngchuyểnđếnvịtríđểgiảiquyếtngườithứhaivàkhôngđểtâmtríbịchemờvàrốirắmbởinhữngđốithủkhácđangchờông.Hiệuquảlàôngcóthểduytrìsựtậptrungtrongkhivẫngiữchocácđốithủcủamìnhmấtcân

bằng,vìkhiôngtiếndọcxuốnghàngngười,họsẽtrởthànhkẻbịđedọavàtrởnênbốirối.Dùbạnbịvâyquanhbởinhiềuvấnđềnhỏhaymộtvấnđềtrọngđại,hãylấyMisashilàmkiểumẫuchotiếntrìnhtinhthầncủamình.Nếubạnđểchosựphức tạpcủa tình thế làmbạnrối trívà trởnêndodựhoặcmắngchửimàkhôngsuynghĩ,bạnsẽđánhmấtsựkiểmsoáttinhthầnvàđiềuđóchỉgópthêmxunglựcchosứcmạnhtiêucựcđangậpvàobạn.Luônluônchianhỏvấnđềtrướcmắt,trướchếttựđặtmìnhvàomộtvịtrítrungtâm,rồitiếntớixuôi theo tuyếnđó, lần lượtdứtđiểm từngvấnđềcủabạn.Thông thườngnênkhônngoanbắtđầuvớivấnđềnhỏnhất trongkhigiữmốinguyhiểmlớnnhấtởcuốiđường.Việcgiảiquyếtxongvấnđềđósẽgiúpbạntạonênxunglực,cảvềvậtchấtvàtâmlý,đểbạncóthểchếngựtấtcảcácvấnđềcònlại.Điềuquantrọngnhấtlàdiđộngnhanhchóngđểchốnglạikẻthù,nhưquânAthensđãlàmởMarathon.Việcchờđợicáckhókhănđếnvớibạnchỉnhânchúnglênthêmnhiềulầnvàtạochochúngmộtxunglựcchếtngười.

Tư liệu: Thời xưa, những kẻ được xem là xuất chúng trong việc sử dụngquânđộicókhảnăngngănchặnsựkếtnốigiữatiềnquânvàhậuquâncủakẻthù;sựdựadẫmvàonhaugiữalựclượngđôngvàlựclượngít;sựcứuviệnlẫnnhaugiữakẻcaoquývàtitiện;sựtincậynhaugiữahàngquântrênvàhàngquândưới;cáccánhquânbịtáchrờinhaukhôngthểdàntrận,vàkhiđãdàntrậnlạitrởnênrốiloạn.

TônTử(thếkỉ4tr.CN.)

Hìnhảnh:Cáigút.Nólớn,thắtchặtmộtcáchvôvọngvàdườngnhưkhôngthểnàotháogỡđược.Cáigútđóbaogồmhàngngàncáigútthắtnhỏhơn,tấtcảđềuđanbệnchặtvàonhau.Nếuđểthờigiantrôiqua,cáigútsẽchỉtồitệhơn.Thayvìcốgắnggỡnóởphíanàyhoặcphíakhác,hãyrútkiếmvàcắtnólàmđôivớimộtnhátkiếm.Khiđãtựcắtrờinósẽtựbungra.

HOÁNVỊ

Việcphântáncáclựclượngcủabạnnhưmộtcáchthứcđểtạonêntínhcơđộngcóthểlàmộtchiếnlượchữuhiệu,nhưNapoleonđãchứngtỏvớihệthốngcácquânđoànlinhhoạtcủaông.Chúnggiúpôngtấncôngkẻthùmộtcáchbấtngờtừnhiềugócđộkhácnhau.Nhưngđểhệthốngcủamìnhhoạtđộnghiệuquả,Napoleoncầncósựkếthợpchínhxácgiữacácbộphậnvàsựkiểmsoátbaoquáttấtcảmọichuyểnđộngcủachúng–vàmụctiêucủaônglàcuốicùngsẽtậptrungtấtcảcácbộphậnlạiđểtấncôngmộtđònchủyếu.Trong tiếnhànhchiến tranhdukích,mộtviênchỉhuysẽphân táncác lực

lượngcủamìnhđểlàmchonókhóbịtấncông,nhưngđiềunàycũngđòihỏicósựkếthợp:mộtlựclượngdukíchkhôngthểthànhcôngnếucácbộphậnkhôngthểliênlạcvớinhauđược.Nóichungvớibấtkìsựphântánnàovớicáclựclượngcủabạnphảicótínhtạmthời,cótínhchiếnlượcvàcósựkiểmsoát.

ĐÁMCONTRAICỦANGƯỜITHỢCÀYĐámcontraicủamộtngườithợcàyluôncãicọnhau.Ôngrầylachúngmộtcáchvôích–nhữnglờilẽcủaôngchẳngthayđổiđượcgì.Vìthế,ôngquyếtđịnhdạychochúngmộtbàihọcthựctế.Ôngbắtchúngmangvềchomìnhmộtgánhcủi.Khichúngvừalàmxongviệcnàyôngđưachomỗiđứamộtbócủivàbảochúngbẻlàmđôi.Nhưngdùcốhếtsức,đámconcủaôngcũngkhôngthểlàmđượcviệcđó.Thếlàngườithợcàytháobócủiravàbẻlầnlượttừngquecủi.Lầnnàychúngbịbẻgãymộtcáchdễdàng.“Thếđấy!”,ngườichanói,“cácconcũngvậy,concủata,nếucáccongắnbóvớinhau,cácconsẽkhôngthểbịkẻthùxâmhại.Nhưngnếuchiarẽ,cácconsẽdễdàngbịđánhbại.”NgụngônAesop,thếkỷ6Tr.CN

Trongkhitấncôngmộtnhómđểgieosựchiarẽ,hãycẩnthậnrằngđòncủabạnkhôngđượcmạnhquá,vìnócóthểphảntácdụng,khiếnchomọingườihợpnhất lại trongnhững lúcgặpnguyhiểmlớn.Đóchính là tính toánsailầmcủaHittletrongcuộcđộtkíchchớpnhoángLondon,chiếndịchtấncôngnhằmđẩyAnhrakhỏiThếchiếnIIcủaông.Cómụcđích là làmmất tinhthầncôngchúngAnh,cuộctấncôngnàychỉlàmchohọthêmquyếttâm:họsẵnsàngchịuđựngmốinguyhiểmngắnngủinàyđểđánhbạiôngvàophútcuối.TácđộngngượcnàylàmộtphầncủasựtànbạocủaHittle,mộtphầnlàhiệntượngmộtnềnvănhóasẵnsànggánhchịuvìsựtốtđẹplớnhơn.Cuốicùngtrongmộtthếgiớichiarẽsứcmạnhsẽđếntừviệcgiữchochínhbạnhợpnhấtvàcốkết,giữchotâmtríbạnminhbạchvàtậptrungvàocácmụctiêu.Cáchtốtnhấtđểduytrìsựthốngnhấtdườngnhưlàviệctạonênnhiệttìnhvàtinhthầncaođộ,nhưngtrongkhinhiệttìnhlàquantrọng,đếnlúc nào đó nó sẽ lụi tàn, và nếu bạn cứ dựa dẫmvào nó, bạn sẽ thất bại.Phòngthủhơnnữađểchốnglạinhữngsứcmạnhphântánlàkiếnthứcvàtưduychiến lược.Khôngmộtquânđộihoặcmộtnhómnàocó thểbịchiarẽnếunónhận thứcđược cácdự tính củakẻ thùvà cómột phảnứng thôngminh.NhưSamuelAdams đã phát hiện, chiến lược là thanh kiếm và tấmkhiêncóthểdựavàoduynhấtcủabạn.

18.CHUYỂNHƯỚNGVÀTẤNCÔNGVÀOHÔNGĐỐITHỦ

CHUYỂNHƯỚNGCHIẾNLƯỢC

Khitấncôngmọingườimộtcáchtrựctiếp,bạnlàmchosựcưỡngkhángcủahọthêmcứngrắnvàcôngviệccủabạnthêmvấtvả.Cómộtphươngpháptốthơn:gâychúýởphíatrướcmặtđốithủ,rồitấncôngvàobênhôngcủahọ,nơihọítchờđợinhất.Bằngcáchtấncôngvàochỗmềmyếuvàkhôngđượcbảovệcủahọ,bạngâynênmộtcúsốc,mộtkhoảnhkhắcyếuđiểmđểbạnkhaithác.Hãynhửmọingườikhiếnhọphảidichuyểnmộtcáchmấtthăngbằng,đểlộnhượcđiểmcủahọ,rồichâmlửatừbênhônghọ.Cáchthứcduynhấtđểlàmchocácđốithủcứngcỏiphảichuyểnđộnglàtiếpcậnhọmộtcáchgiántiếp.

TrongkhiđóNapoleonđãchuẩnbịđể“đậptrứnglàmmónomelettes”như lời vonClausewitz, luônnghĩ cáchgiành thắng lợi vớiphí tổn tốithiểuvềnhânlựcvànỗlực.Dovậy,ôngkhôngthíchtiếnquântrựcdiệnvớikẻthù,giaochiếntrênđấtmàhọđãchọn,vìnhữngtrậnđánhnhưthếchắcchắnsẽcónhiều tổn thấtvàhiếmkhi là trậnquyếtđịnhcuốicùng.Thayvìthế,bấtcứkhinàocóthể,saukhichọcthủngtiềnphươngcủađịchbằngmộtcuộctấncôngnghibinh,ôngđưalựclượngchủlựctheoconđườngantoànnhanhchóngnhấtđượcchebởibứcmànkybinhvàcácchướngngạivậttựnhiên,dichuyểnđếnbênsườnhoặcphíacuốiđộihìnhcủađịch.Khiđã tớinơi,ôngchiếmlĩnhmộtvậtcản tựnhiênhoặcmột“tấmmànchiếnlược”(thườnglàmộtconsônghoặcmộtdãynúi), ra lệnh khóa chặtmọi conđườngbăngquađó, cô lập địch khỏinhững kho tiếp vận và giảm thiểu các cơ hội chi viện của y. Sau đó,Napoleonkhôngngừngtiếnquân,chỉchokẻthùcóhaikhảnăngchọnlựa:chiếnđấuđểsốngsóttrênđịahìnhkhôngphảidomìnhchọn,hoặcphảiđầuhàng.Quân thùvừakinhngạcvừamất tinh thầnbởisựxuấthiệnđộtngộtcủađốithủởngaycuốiđộihình,cắtđứtcáctuyếnthôngtinliênlạccủanó.NhữngchiếndịchcủaNapoleon,DavidG.Chandler,1966

CHUYỂNSANGBÊNSƯỜN

Năm1793,LouisXIVvàvợông,MarieAntoinette,vuavàhoànghậuPháp,bị chémđầu theo lệnh của chính quyềnmới tiếp vị sauCáchmạngPháp.MarieAntoinettelàcongáicủaMariaTheresa,nữhoàngÁo,vàcáichếtcủa

bàđãbiếnÁothànhkẻthùkhôngđộitrờichungvớiPháp.Đầunăm1796,họchuẩnbịxâmlượcnướcPháptừmiềnbắcÝ,vàothờiđiểmđólàthuộcđịacủaÁo.Tháng4nămấy,Napoleon,26tuổi,đượcgiaoquyềnchỉhuyquânđộiPhápởÝvàphụ tráchmột sứmệnhđơngiản:ngăncác lực lượngÁo trànvàoPháp. Dưới quyền Napoleon, lần đầu tiên kể từ Cách mạng, quân Phápkhôngnhữngcóthểgiữvữngmộtvịtríphòngthủmàcòntiếptụctựvệmộtcáchvữngchắc,đẩydầnquânÁovềphíađông.Bịgâysốcbởiquâncáchmạng,rõràngnóđãbẽmặtvìbịđánhbạibởimộtviêntướngvôdanhngaytrong chiến dịch đầu tiên, suốt sáu thángÁo cửnhiều lực lượng tấn côngNapoleon,nhưngôngđãbuộctừngđộiquânphảithoáiluivàonhữngcánhrừngởMantua,chotớikhicuốicùngnơinàyđầynghẹtnhữngbinhlínhÁo.Đểlạimột lựclượngcầmchânquânÁo,Napoleonthiết lậpcăncứởphíabắc, trongthànhphốthenchốtVerona.NếuquânÁomuốnthắng,họphảiđẩyôngrakhỏiVeronavàgiải thoátchocácbinh línhđóikhátđangmắcbẫyởManua.Vàhọđãcạnthờigian.Tháng 10/1796, Nam tước Joseph d’Alvintzi được giao quyền chỉ huykhoảng5vạnquânÁođểthựchiệnnhiệmvụkhẩncấpđánhđuổiquânPhápra khỏi Verona. Làmột chỉ huy giàu kinh nghiệm vàmột chiến lược giathôngminh,d’AlvintzinghiêncứuchiếndịchÝcủaNapoleonmộtcáchcẩnthậnvàcảmthấynểphụckẻthùcủaông.Đểđánhbạiviêntướngtrẻxuấtchúngnày,quânÁophải linhđộnghơnnữa,vàd’Alvintzinghĩôngđãcógiảipháp:ôngsẽchiaquâncủamình thànhhaiphânđội,mộtdướiquyềncủaông,phânđộikiadướiquyềncủatướngNgaPaulDavidovich.Haiphânđội sẽ tách rời nhau và tiến về Nam, đồng quy ở Verona. Đồng thời,d’Alvintzi tiếnhànhmộtchiếndịchnghibinhđểkhiếnchoNapoleonnghĩrằnglựclượngcủaDavidovichnhỏbé(thựctếnócó18.000quân)vàchỉlàmộtlựclượngbảovệchocáctuyếnthôngtincủaÁo.NếuNapoleonđánhgiáquáthấpDavidovich,viêntướngNganàysẽítgặptrởkhánghơnvàconđường tới Verona của ông sẽ êm xuôi. Kế hoạch của d’Alvintzi là gàiNapoleonvàogiữahaigọngkềmcủahailựclượng.QuânÁotiếnvàoBắcÝvàođầutháng11.Vớisựvuimừngcủad’Alvintzi,Napoleondườngnhưđãmắcmưucủahọ;ôngtađiềumộtlựclượngtươngđốinhỏchốngvớiDavidovich.NgaylậptứcviêntướngNgatặngchoquânPhápởÝmộttrậnthuathậtsựđầutiênvàbắtđầutiếnvềVerona.Tronglúcđód’AlvintzicũngtiếnquântớimộtđiểmkhôngxaVeronalắmvàsẵnsàngtấn công vào thành phố từ hướng đông. Khi nghiên cứu kỹ bản đồ,d’Alvintzivuimừngvớikếhoạchcủamình.NếuNapoleonđiềunhiềuquânhơnđểngănDavidovich,ôngtasẽlàmquânởVeronasuyyếukhôngđủsứcchống trả quân của d’Alvintzi.Nếu ông ta cố ngăn d’Alvintzi tiến vào từphíađông,ông tasẽyếuđi trướcDavidovich.Nếuông tađiềuchiviện từ

cáccánhquânởManua,2vạnquânđangmắcbẫyởđósẽthoátravàhọsẽtấncôngtừphíanam.D’AlvintzicũngbiếtrằngquâncủaNapoleonđãkiệtsứcvàđói.Chiếnđấusuốt6thángtrờikhôngnghỉngơi,họđangởthờiđiểmrã rời.Ngay cảmột thiên tài trẻ tuổi nhưNapoleon cũng không thể thoátkhỏicáibẫynày.Mộtvàihômsau,d’AlvintzitiếnquântớilàngCaldiero,ởngoạiviVerona.ỞđóôngđánhbạimộtcánhquânPhápkhácđượccửrađểngănchậnông.Saumột loạt thắng lợi, lúcnàyNapoleonđã thuahai trận liên tiếp;hẳn làôngtabắtđầudaođộng.Khi d’Alvintzi chuẩn bị cho cú nện cuối cùng củamình vàoVerona, ôngnhậnđượcmột tinbất ngờ:ngượcvớimọidựđoán, thực sựNapoleonđãphântán lực lượngởVerona,nhưngthayvìđiềunhiềubộphậncủanóđểchốngtrảd’AlvintzihoặcDavidovich,ôngtađãtiếnquânvớimộtlựclượngđángkểvềđâuđóởhướngđôngnam.NgàykếtiếplựclượngnàyxuấthiệnởbênngoàithịtrấnArcola.NếuquânPhápvượtsôngArcolavàtiếnthêmvàidặmlênphíabắc,họsẽtrựctiếpcắtngangquatuyếnthôngtinvàđườngthoáiluicủad’Alvintzi,vàhọcóthểchiếmlấycáckhotiếpvậncủaôngởVillaNova.Có lực lượngPhápđôngđảo nàyở sau lưng là điều rất đángngại, d’Alvintzi buộc phải rút ngay khỏi Verona và vội vã tiến quân vềhướngđông.ÔngđãthoáiluiđúnglúcvàcóthểngăncảnquânPháptrướckhihọcóthểvượt sông và tấn côngVillaNova. Trong nhiều ngày hai lực lượng đánhnhau dữ dội để giành quyền kiểm soát chiếc cầu ở Arcola. Bản thânNapoleon chỉ huynhiều cuộc tấn côngvàđã suýt chết.Một phần của cáccánhquânđangvâyhãmManuađãtiếnlênphíabắcđểchiviệnchoquânPhápởArcola,quâncủad’Alvintzicocụmlại,vàtrậnchiếnlâmvàothếbí.Vàongàythứba,binhlínhcủad’Alvintzi–cáctuyếncủahọđãmỏngđibởisựtấncôngcủaquânPháp–đangchuẩnbịchomộttrậnđánhkhácđểchiếmchiếc cầu thì độtnhiênhọnghe thấy tiếngkènvangdội từbên sườnphíanamcủamình.MộtlựclượngquânPhápbằngcáchnàođóđãvượtsôngởmạndướichiếccầuvàđangtiếntớisườncủaquânÁoởArcola.Tiếngkènđồngnhanhchóngbị thay thếbởinhững tiếng lahétvà tiếngđạnbayveovéo.SựxuấthiệnđộtngộtcủaquânPhápởcạnhsườnlàquánhiềuđốivớiđoànquânÁođãkiệtquệ;khôngchờxemquânđịchđônghay ít,họkinhhoàngbỏchạykhỏitrậnđịa.QuânPháptrànquasông.D’Alvintzicốhếtsứctậphợpbinhsĩcủamìnhlạivàdẫnhọvềhướngđôngantoàn.NhưngtrậnchiếnởVeronađãthấtbại,vàvớinó,kếtthúcbithảmcủaManuađãđượcấnđịnh.Bằngcáchnàođó,Napoleonđãchuyểnbạithànhthắng.TrậnđánhởArcolacàngnângcaotruyềnthuyếtvềsựvôđịchcủaông.

Lúcnàyvấnđềchủyếulàxácđịnhthờiđiểmđúngđểlựclượngbaovâybộclộvị trígâyrốicủanóởbênsườnkẻthù.Đểđạthiệuquảtốiđa,quantrọnglàđiềunàykhôngnênxảyratrướckhikẻthùđãđưatấtcảhoặcphầnlớncáclựclượngdựbịvàotrậnchiếnởphíatrướcmặt,vànhucầuđịnhthờiđiểmchínhxácchocuộctấncôngđòihỏisựxétđoáncaonhấtcủaNapoleonvànhữngphụtáchủchốtcủaông.Nhàvuaphảixácđịnhthờiđiểmkhitoànbộcáccánhquânthùđãthậtsựđượcđưaraphíatrước(vàvớinhữngđámmâytạothànhtừkhóithuốcsúngmịtmùtrêntrậnđịađâykhôngphảilàchuyệndễ);nhữngviênphụtáchịutráchnhiệmduytrìcáclựclượngnônnao“đầyhămhở”củahọđểtránhbấtkỳmộtcuộctấncôngchưachínmuồinàolàmlộrasựcómặtcủahọ.Thếrồi,khithờiđiểmchínhxácđến,Napoleonradấu…Vàcuộcattaquedébordant [tấn côngbọc sườn] thật sựbắtđầu.Tiếnggầmđạibác từphía bên sườn sẽ làm cho kẻ thù ngoái nhìn lo lắng, và ngay sau đónhững chiếc ống nhòmcủaban thammưuđịch quân có thể phát hiệnmộtđườngbụivàkhóiđangchầmchậmbòtớigầnsườnhoặcphíasaucủahọ.Mốiđedọatớituyếnthôngtinliênlạcvàrútluinàykhôngthểlàmngơđược.Trên lý thuyết, lúcnàyviên tướngđịchcó thể làm theomộttronghaicách(nhưngtrênthựctếchỉcómột).Hoặcôngtaralệnhrútluingaylậptứctứcđểthoátkhỏicáibẫytrướckhinókhéplạiphíasau lực lượng của mình (dù nói chung điều này không thể kể tới vìNapoleon dĩ nhiên đã tiến hànhmột cuộc tấn công tổng lực vào toàntuyếnquân thùcùng lúcbộc lộ lực lượngbọcsườncủaôngvàdovậyghimchặtkẻ thùhơnvàomảnhđấtmàôngđanggiữ);hoặcông tasẽbuộcphải tìmranhữngcánhquân từđâuđóđểhình thànhmột tuyếnmớivuônggócvớivị tríchínhcủamìnhđểđốimặtvớicuộc tấncôngmớivàbảovệphíabênhôngcủamình.Vì tất cảmọi lực lượngdựbị(một cách lý tưởng) đã được đưa vào trận đánh, điều này chỉ có thểnhanh chóng và dễ dàng có hiệu quả bằng cách cố tình làm suy yếunhữngbộphậngầnmốiđedọamớinhất.SựviệctuyếntrướcmặtđịchquânbịmỏngdầnnàylàcáimàNapoleongọilà“Sựkiện”–vàdĩnhiênchínhxác làcáimàôngđã trù liệusẽxảyra.Bứcmànche trênhànhđộngđầutiênlúcnàyrơixuống;kẻthùđãphảnứngtheomongđợi;sựcốkếtcủatuyếnquânđãbịpháhủy,sựcânbằngcuốicùngđãsụpđổ.Lúcnàynhữngđiềuđóđãthậtsựđảmbảochomộtthắnglợicuốicùng.NhữngchiếndịchcủaNapoleon,DavidG.Chandler,1966

DiễndịchNapoleonkhôngphảilàphùthủy,vàtrậnđánhbạiquânÁoởÝcủaôngcótính chất nghi binh đơn giản. Đương đầu với hai lực lượng đồng quy vềmình, ông tính toán rằng d’Alvintzi là mối nguy hiểm rõ ràng hơn. Trận

đánhchiếmCaldierođãđộngviênquânÁonghĩrằngcóthểbảovệVeronathôngquađươngđầutrựcdiện.Nhưngthayvìthế,NapoleonđãphântánlựclượngcủaôngvàđiềumộtbộphậnlớnđedọakhotiếpvậncùngcáctuyếnthôngtinvàrútluicủaquânÁo.Nếud’AlvintzilàmngơmốiđedọavàtiếntớiVerona,ôngtasẽrờixađịabànchủyếucủachỉhuyvàphảiđươngđầuvớimốinguycơlớn;nếuôngquaylại,Napoleonsẽépôngvàogiữahailựclượng.Thựcra,Napoleonbiếtd’Alvintzisẽrútlui–mốiđedọalàcóthật–vàkhilàmđiềuđó,ôngtađãđánhmấtthếchủđộng.ỞArcola,nhậnthứcđượcquânđịchđãmỏimệt,Napoleoncửmột lực lượngnhỏvượt sôngởphíanamvàđánhbọcsườnquânÁo,vớichỉ thịcànglàmầmĩhuyênnáocàng tốt – nào kèn, nào la hét, nào tiếng súng.Sựhiện diện của cuộc tấncôngnày,dùnhỏbé,đãgâynênsựkinhhoàngvàsụpđổ.Mưumẹođãcóhiệuquả.Thủ thuật này –manoeuvre sur les derrières, nhưNapoleon gọi – đã trởthànhchiếnlượcưathíchnhấtcủaông.Thànhcôngcủanódựavàohaichânlý:Trướchết,nhữngviêntướngthíchđặtcáclựclượngcủamìnhvàomộtvịtrí tiềnphươngmạnhmẽ,để tấncônghoặcgiápmặt.Napoleonthườnglợidụngkhuynhhướngnàybằngcáchlàmravẻnhưgiaochiếnvớiđịchquânởmặttiền;trongmànsươngmùcủatrậnchiến,khómànóiđượcthậtsựchỉcóphânnửalựclượngcủaôngdàntrậnởđây,tronglúcđó,phânnửacònlạilénlútluồnrabênsườnhaybọchậu.Thứhai,cảmgiácđangbịtấncôngvàosườnlàmộtđiềuđángngạivàdễbịtổnthươngvàbuộcmộtlựclượngphảiquaysanggiápmặtvớimốiđedọa.Thờiđiểmchuyểnhướngnàyhàmchứanhượcđiểmvàsựrốiloạntolớn.Ngaycảmộtquânđộiởmộtvịtrímạnhhơn,nhưcủad’AlvintziởVerona,hầunhưcũngsẽđánhmấtsựcốkếtvàthăngbằngkhinóchuyểnhướng.Hãyhọchỏitừchínhbậcthầynày:tấncôngtừphíatrướcítkhilàđiềukhônngoan.Nhữngbinhsĩđốimặtvớibạnnằmtrongđộihìnhvữngchắc,sựtậptrungđósẽnângcaosứcmạnhchốnglạibạn.Hãytấncôngvàosườn,phíadễ bị tổn thương của họ.Nguyên tắc này có thể áp dụng chomọi cấp độxungđộthaytranhchấp.Các cá thể thường để lộ sườn, báo hiệu cho sự dễ tổn thương của họ, từchínhcáingược lạicủanó,cáivẻngoàimàhọbộc lộnhiềunhất ra trướctoàn thếgiới.Cáivẻngoàinàycó thể làmộtcá tínhhunghăng,mộtcáchthứcxửtrívớimọingườibằngcáchđẩyhọvòngquanh.Hoặcnócóthểlàmộtcơcấuphòngvệrõràngnàođó,mộtsựtập trungvàoviệcngănchặnnhữngkẻxâmnhậpđểduytrìsựbềnvữngtrongcuộcđờicủahọ.Nócóthểlànhữngniềmtinvàýtưởngtrântrọngnhấtcủahọ;nócóthểlàcáchmàhọlàmchobảnthânmìnhđượcyêuthích.Cànglàmchongườikhácbộclộcáivẻngoàinày,haibênhôngkhôngđượcbảovệcủahọcànglọtvàotiêuđiểm– những khát khao vô ý thức, những khe hở không an toàn, những đồng

minhbấpbênh,nhữngthôithúckhôngthểkiểmsoát.Khiđãdichuyểntớisườncủahọ,cácmụctiêucủabạnsẽhiệnratrướcmặtbạnvàđánhmấtsựcânbằngcủachúng.Mọikẻthùđềudễbịtổnthươngtừhaibênsườncủahọ.Khôngcócáchphòngvệnàođểchống lạimộtchiến thuậtđánhbọc sườnxuấtsắc.

Sựđốilậpvớichânlýlàđiềukhôngtránhkhỏi,đặcbiệtnếunókhoáclấyhìnhthứccủamộtýtưởngmới,nhưngmứcđộcủasựcưỡngkhángcóthểđượcgiảmthiểuđi–bằngcáchsuytưkhôngchỉvềmụcđíchmàcảphươngpháp tiếp cận.Hãy tránhmột cuộc tấn công vàophía trướcmột vị trí đãđượcthiếtlậptừlâu;thayvìthế,tìmcáchchuyểnhướngnóbằngcáchxoaysangbênsườn,đểchophíacóthểxâmnhậphiểnlộratrướcnhátchémcủachânlý.

B.H.LiddellHart(1859-1970)

CHIẾMLĨNHBÊNSƯỜN

Khicòntrẻ,JuliusCaesar(100-44trCN.)cólầnbịcướpbiểnbắtgiữ.Chúngđòimộtkhoảntiềnchuộclà20talăng[đơnvịtiềntệcổvàothờiđó];cườito,ôngđáprằngmộtngườiquýpháinhưôngphảiđánggiá50talăng,vàôngtựnguyện trả khoản tiền đó. Tùy tùng của ông được cử về để lấy tiền, vàCaesarđượcnhữngtêncướpbiểnkhátmáuđóđểyên.Ôngsốngvớichúngsuốtnhiềutuần,thamdựcáctròchơivàcáccuộcchèchéncủachúng,thậmchícònđùacợtkhá lỗmãngvớichúng,bảorằngmộtngàynàođóôngsẽđóngđinhchúngtrênthậpgiá.Thúvịvớichàngtrailinhhoạtvàthuhút,bọncướpbiểnxemôngnhưngườicùngcánhhẩu.Nhưngkhiđãđóngtiềnchuộcvàđượctựdo,Caesartớimộtcảnggầnnhất,thuêthủythủvàmuavàiconthuyền,rồiđuổitheobọncướpbiển và làm chúng kinh ngạc ngay tại hang ổ của chúng.Đầu tiên chúngmừngđónôngtrởlại–nhưngCaesarbắtgiữbọnchúng,thuhồilạikhoảntiềnchuộc,vànhưđãhứa,đóngđinhchúngtrênthậpgiá.Trongnhữngnămsauđó,nhiềungườiđãhiểurằng–chodùhọthấynóvuivẻhayđángsợ–đólàcáchmàCaesarứngchiến.Tuynhiên,khôngphảilúcnàoCaesarcũngchỉtrừngphạtnhưthế.Năm62trCN.,trongmộtbuổilễtôngiáotổchứctạinhàcủaông,mộtchàngtraitênlàPubliusClodiusbịbắtgặpđangtràtrộngiữanhữngngườiphụnữchủtrìbuổi lễ,mặcđồphụnữvànhảymúavớiPompeia,vợcủaCaesar.Điềunàyđượcxemlàmộthànhđộngsỉnhục,vàCaesar ly hôn với Pompeia ngay lập tức, bảo rằng: “Vợ tôi phải là ngườikhông thể bị nghi ngờ”. Thế nhưng khi Clodius bị bắt giữ vì tội phạmthượng,CaesardùngtiềnvàtầmảnhhưởngcủamìnhđểgiúpClodiusđượcthabổng.Vàinămsauđó,ôngđãđượcđềnđápxứngđángkhichuẩnbịrời

thànhRomeđểchiếnđấuởGaulvàcầnngườibảovệsảnnghiệpcủamìnhlúcđixa.ÔngvậnđộngđểđưaClodiusvàolàmviệctạiphòngchínhtrịcủaquanbảohộ,vàởvịtríđó,ClodiusđãhỗtrợđắclựccholợiíchcủaCaesar,gâyranhiềurắcrốitrongNghịviệnvớinhữngmưumẹothâmđộccủamìnhđếnmứckhôngmộtaivàothờiđócóđủthờigianđểmưuđồchốnglạiviêntướngđangvắngmặt.

Trongchiến tranh,cũnggiốngnhư trongmônđánhvật,nỗ lựcđểđẩyngãkẻthùmàkhôngnớilỏngthếđứngcủay,khiếnchoymấtcânbằng,chỉđemlạikếtquảlàtựmìnhlàmkiệtsứcmình,làmtăngthêmkhíthếcủađốiphương.Trongđasốchiếndịch,sựgâyrốikhiếnchokẻthùmấtcânbằngvềmặtvậtchấtvàtâmlýlàkhúcdạođầuthenchốtchomộtnỗlựclậtđổnómộtcáchthànhcông.Chiếnlược,B.HLiddellHart,1954

Bangườicó thể lựcnhấtở thànhRomevào thờiđó làCaesar,CrassusvàPompey.EsợPompey,mộtviêntướngthànhđạtvànổitiếng,CrassuscốbímậtkếtđồngminhvớiCaesar,nhưngCaesarlảngtránh;thayvìthế,vàinămsau,ônglạixáptớigầntướngPompeythậntrọng(kẻđãngờvựcvàkhôngưaCaesarvìcókhảnăngônglàmộtkẻthùtrongtươnglai)vàđểnghịkếtđồngminhvớiôngta.Đổilại,ônghứasẽhỗtrợchomộtsốđềxuấtchínhtrịcủaPompey, đang bị ngâmởNghị viện.Ngạc nhiên, Pompey đồng ý, vàCrassus,khôngmuốnbịbỏrarìa,đồngýgianhậpvàonhómđểtạothànhnhómTamđầuchếcaitrịLaMãtrongnhiềunămsauđó.Năm53trCN.,CrassustửtrậnởSyria,vàmộtcuộctranhchấpquyềnlựcnhanhchóngnảysinhgiữaPompeyvàCaesar.Nộichiếndườngnhưlàđiềuchắcchắn,vàPompeyđượcủnghộnhiềuhơntrongNghịviện.Năm50trCN.,Nghị viện ra lệnh cho cảCaesar (khi ấyđang chiếnđấuởGaul) lẫnPompeyphảiđiềumột trongcácquânđoàncủahọ tớiSyriađểhỗ trợchoquânLaMãđangchiếnđấuởđó.NhưngvìPompeyđãchoCaesarmượnmộtquânđoànchocuộcchiếnởGaul,nênôngtađềnghịsẽđiềuquânđoànđótớiSyria–tứclàCaesarsẽmấthaiquânđoànthayvìchỉmột,vàtrởnênsuyyếutrongcuộcchiếnsắptới.Caesar không phàn nàn gì cả.Ông điều hai quân đoàn đi, tuy nhiên,mộttrongsốđó–nhưôngmongđợi–khôngtớiSyriamàsẵntiệnđóngquânởgần thànhRome, trướcsựphảnđốicủaPompey.Trướckhihaiquânđoànlênđường,Caesartrảlươngchobinhlínhmộtcáchhậuhĩnh.ÔngcũngchỉđạocácsĩquancủachúnglantruyềntinđồnrằngcáccánhquânvẫncònởGaul của ông đã kiệt quệ và nếu ông dámđiều chúng chống lại Pompey,chúngsẽbỏđitứtánkhivượtquadãyAlps.Tinvàonhữngbáocáosaisựthậtnày,vàmongđợinhữngcuộcđàongũlớnsẽxảyra,Pompeykhôngbận

tâmtớiviệctuyểnmộthêmbinhlínhchocuộcchiếntranhchắcchắnsẽđến,điềumàsaunàyôngđãphảihốitiếc.ThángGiêngnăm49trCN,CaesarvượtquaRubicon,consôngnằngiữaxứGaulvàÝ.Đó làmộtcuộcdi chuyểnbấtngờđầykịch tínhkhởiđầuchocuộcNộichiến.Hoàntoànkinhngạc,PompeycùngcácquânđoàncủamìnhbỏchạytớiHyLạp.Ởđóôngbắtđầuchuẩnbịchomộtcuộchànhquânthenchốt.KhiCaesartiếnquânvềphíanam,nhiềukẻthùủnghộPompeybịbỏlại thànhRomevôcùngkinhsợ.Caesarđãkhét tiếngởxứGaulvìnhữngcáchđốixửtànbạođốivớikẻthù:ôngsanbằngtoànbộnhữngthịtrấnvàtànsátdânchúngởđó.ThếnhưngkhiCaesarchiếmđượcthịtrấnthenchốtCorfinium,bắtgiữnhữngnghịviênquantrọngvàcácsĩquanquânđộitrungthànhvớiPompey,ôngkhông trừng trịhọ; trên thực tế,ông trả lạichohọnhững khoản tiềnmà binh lính củamình đã tước đoạt khi chiếm thị trấn.HànhđộngkhoandungđángchúýnàytrởthànhkiểumẫuchocáchđốixửcủaôngđốivớinhữngkẻủnghộPompey.ThayvìnhữngngườicủaCaesarchuyểnsangkếtđồngminhvớiPompey,chínhnhữngthuộchạcủaPompeylúc này trở thành một trong những nhóm môn đệ nhiệt thành nhất củaCaesar.KếtquảlàcuộchànhquânvềRomecủaCaesardiễnranhanhchóngvàkhônghềđổmáu.Kếđến,dùPompeyđãthiếtlậpcăncứởHyLạp,Caesarvẫnquyếtđịnhtấncôngvàosườncủaôngta:độiquânđôngđảomàôngtađãchođồntrúởTâyBanNha.Trongnhiềuthángchiếndịch,ônghoàntoànápđảolựclượngnày,dotướngAfraniusvàPetreiuschỉhuy,vàcuốicùngdồnhọvàochântường.Họbịbaovây, tình thếhoàn toàn tuyệtvọng.Afraniusvànhiềubinh línhnghethấysựđốixửkhoandungcủaCaesarđốivớikẻthù,đãbắntinrằnghọ sẵn sàngđầu hàng; nhưngPetreius, kinh tởm sựphản phúc này, đã hạlệnh tửhìnhbấtkỳbinh línhnàoủnghộCaesar.Thế rồi,quyết tâmchiếnđấu,ôngtachỉhuysốquâncònlạixôngrakhỏitrạiđểgiaochiến–nhưngCaesarkhôngchịugiaochiến.Nhữngngườilínhkhôngthểnàochiếnđấu.Cuốicùng,kiệtquệvềnguồntiếptế,binhlínhcủaPompeyđầuhàng.Lầnnàyhọcóthểmongđợiđiềuxấunhấtxảyra,vìCaesarđãbiếtvềvụthảmsát trong doanh trại – thế nhưngmột lần nữa ông tha thứ cho Petrius vàAfraniusvàchỉđơngiảngiải trừquânđộicủahọ,cungcấplươngthựcvàtiềnchobinh línhđểhọquayvềRome.Nghe thấy tinnày, các thànhphốTâyBanNhavẫncòntrungthànhvớiPompeynhanhchóngthayđổitháiđộ.Trongvòngbatháng,TâyBanNhathuộcLaMãđãbịchinhphụcthôngquasựkếthợpgiữaquânsựvàchínhtrị,vàvớirấtítmáuđổ.Trongnhữngthángsauđó,sựhỗtrợvềchínhtrịcủaPompeyởRomeđãbốchơi.Tấtcảnhữnggìôngtacònlại làquânđộicủamình.Trận thuaCaesarởPharsalus,phíabắcHyLạp,mộtnămsauđóđãđặtdấuchấmhếtchosựhủydiệtkhôngthểtránhkhỏicủaôngta.

DiễndịchNgay từ đầu cuộc đời chính trị củamình Caesar đã phát hiện ra rằng cónhiềucáchđểchinhphục.Đasốmọingườitrựctiếpápchếkẻthùcủahọ.Nhưng trừphigiếtchếtkẻ thùmàhọ tấncông theocáchđó,họchỉ tạoranhữngkẻthùlâudài,nhữngkẻnuôidưỡngsựoángiậnsâusắcvàsẽgâyrắcrối.Cónhữngnhữngkẻthùlâudài,nhữngkẻnuôidưỡngsựoángiậnsâusắcvàsẽgâyrắcrối.Cónhữngkẻthùnhưthếđờisốngsẽtrởnênđầynguyhiểm.Caesarđãtìmramộtcáchkhácđểgiaochiến,đưacuộcchiếnrakhỏikẻthùcủaôngthôngquasựquảngđạikhéoléovàcótínhchiếnlược.Bịtướcvũkhí theo cáchđó, kẻ thùđãhóa thànhđồngminh, tiêu cựchóa thành tíchcực.Sauđónếucần,khisựcảnhgiáccủakẻ thùhơi lỏng,bạncó thể tiếnhànhsựtrừngphạt,nhưCaesarđãlàmbạnvớibọncướpbiển.Dùsaonênxửsựnhẹnhànghơn,vàkẻthùcủabạnsẽtrởnênnhữngthuộchạtốtnhất.GiốngnhưPubliusClodiussauvụviệcônhụctạinhàcủaCaesarđãtrởnênmộtthủhạtậntâmphụcvụvìlợiíchcủaông.Khinộichiếnbùngnổ,Caesarhiểurằngđólàmộthiệntượngchínhtrịcũngnhưquânsự–thựctế,vấnđềquantrọngnhấtlàsựủnghộcủaNghịviệnvàquânLaMã.Nhữnghànhvinhânđạocủaônglàmộtphầncủachiếndịchđãtrù tính để tước vũ khí kẻ thù và cô lập Pompey. Về bản chất, điều màCaesarđãlàmởđâylàchínhlàchiếmlĩnhvịtríbênsườncủakẻthù.Thayvìtấncôngtrựcdiện,ôngbọcrabênhôngcủahọ,tạochohọlýdo,tặngchohọnhữngmónquà, anủihọbằng lời lẽvàđặcân.Với sựhiệndiện rànhrànhcủaCaesarởbênsườn,họkhôngcònmặttrậnđểchiếnđấu,khôngcòngìđểchốngtrả,cảvềmặtchínhtrịvàtâmlý.KhitiếpxúcvớiCaesar,mọisựthùđịchhướngvềôngđềubịhóagiải.PhươngcáchthựchiệnchiếntranhnàychophépôngđánhbạikẻthùPompeyhùngmạnhhơn.

KỲCÔNGTHỨ10CỦAHERACLES:BẦYNGỰACỦAGERYONKỳcôngthứ10củaHeracleslàđemvềđànngựanổitiếngcủaGeryontừErytheia,mộthònđảogầndòngOcean,màkhôngphảicầuxinhaytrảtiền.Geryon–contraicủaChrysaorvàCallirrhoe,congáicủathầnTitan Oceanus – là vua nước Tartessus ở Tây Ban Nha, nổi tiếng làngườikhỏenhất.Ôngtasinhravớibađầu,sáutayvàcóthânhìnhnốiliềnvớinhautại thắt lưng.ĐànngựađỏcủaGeryonlànhữngconthúxinh đẹp, do mục đồng Eurytion, con của Ares và con chó hai đầuOrthrus, con của Typhoon và Echidne – trước kia là chó của Atlas –chăndắt…Trênđườngtớiđó,HerculesphảileolênđỉnhnúiAbas.ConchóOrthrusđuổitheochàngvàsủavang,nhưngHeraclesđãvùngdậyvà đập chết nó. Eurytion, vội vã tới trợ giúp cho Orthrus, cũng chếtgiốngnhưvậy.KhiđóHeraclestiếntớiđểđuổibầyngựađi.Menoetes,

đangchăngiasúccủaHadesởgầnđó–nhưngHeracleskhôngchạmtớichúng–báotinchoGeryon.Bịtháchthứcđánhnhau,HeracleschạytớibênhôngcủaGeryonvàbắnmộtmũitênduynhấtxuyênquacảbathânngườitừbênsườn…HeravộitớigiúpsứcchoGeryon,Heracleslàmbàtabịthươngbằngmộtmũitênbắnvàongựcphải,vàbàtabỏchạy.Thếlàchàngchiếmđượcđànngựa,khôngphảicầuxinhaytrảtiền.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,955

Cuộcđờichứađầynhữngkẻthù–mộtsốcôngkhai,mộtsốthôngminhvàlén lút.Sựxungđột làđiềuchắcchắn,bạnkhôngbaogiờđượchoàn toànyênổn.Thayvìcốtưởngtượngrằngbạncóthểtránhkhỏinhữngvachạmvề ý chí này, hãy chấp nhận chúng và biết rằng cung cáchmà bạn xử lýchúngsẽquyếtđịnhthànhcôngtrongcuộcsốngcủabạn.Thắngnhữngtrậnlẻtẻ,thànhcôngbằngcáchđẩymọingườiđivòngquanhchỗnàysangchỗkhác,đểrồicuốicùngbạntạonênnhữngkẻthùlặnglẽsẽngấmngầmpháhoạibạnthìcógì là tốt?Bằngmọigiábạnphảikiểmsoátđượcniềmthôithúcđểchiếnđấumộtcáchtrựctiếpvớiđốithủ.Tốthơnnênchuyểnsanghôngcủahọ.Tướcbỏvũkhívàbiếnhọthànhđồngminh;sauđó,bạncóthểquyếtđịnhtiếptụclưugiữhọởphíacủamìnhhoặctrảthù.Việcđưacuộcchiếnrakhỏiđốithủthôngquanhữnghànhvitốtlành,khoandungđầytínhchiến lượcsẽdọnsạchconđườngcủabạn,giúpbạn tiếtkiệmnăng lượngchonhữngtrậnchiếnkhôngthểtránh.Hãytìmrasườncủahọ–sựhỗtrợmàhọdựavào,sựtốtbụngmàhọsẽphảiđáplại,sựbanphátđặcânkhiếnhọbuôngvũkhí.Trongthếgiớichínhtrịchúngtađangsống,bênhôngkẻthùlàconđườngđitớiquyềnlực

Hãynghĩxem,bằngsựkhiêmtốnchúngtacóthểchiếmđượcmọitráitimvàđảmbảo chomột thắng lợi lâu dài hay không, vì với sự tàn ác, người takhông thể thoátkhỏisựcămghétvàkhông thểduy trìchiến thắngcủahọđượcbaolâu...Đâylàmộtphươngphápchinhphụcmới,củngcốvịtrícủamìnhbằnglòngtốtvàsựkhoandung

JuliusCaesar(100-44trCN)


Sựxungđộtvàtranhđấuchúngtaphảitrảiquangàynayđángsợhơnnhiềusovớinhữnggìtổtiênchúngtađãđươngđầu.Trongchiếntranh,nhữngconđườnghànhlangcủađịchđượcđánhdấubằngnhữngmũi tên trênbảnđồ.Nếuphảivẽlạisơđồnhữngtrậnchiếntrongđờisốnghàngngày,chúngtasẽphảivạchrahàngngànmũitênnhưthế,mộtluồnglưuthôngthườngtrực,những chuyển động và diễn tiến – chưa nói tới nhữngmũi tên nhắm vào

chínhchúngta,nhưngkẻcố thuyếtphụcchúngtađiềunàyđiềunọ,cố láichúngtatheomộthướngnàođó,uốnchúngtatheoýchí,mụctiêucủahọ.Vìcóquánhiềungườithườngxuyênthayđổivìquyềnlực,xãhộicủachúngtađầyrẫynhữngcuộctấncônglộliễu.Trongtìnhthếnày,đòihỏiphảicóthờigianvàlòngnhẫnnạiđểhànhxửmộtcáchgiántiếp.Trongcuộcsốnghàngngàyđểtácđộngtớimọingười,cáchtiếpcậntinhtếlàquákhókhănvàmấtnhiều thờigian,vì thếngười ta cókhuynhhướngchọnconđườnghướngthẳngtớicáimàhọmuốn.Đểthuyếtphụcchúngtavểsựđúngđắncủahọ,họdùnglýlẽvàsựngụybiện,ngàycàngầmĩvàcảmtínhhơn.Họxôđẩy,lôikéobằngngôntừ,hànhđộngvàmệnhlệnh.Ngaycảnhữngđấuthủ thụđộnghơncũngsửdụngnhữngcôngcụvậnđộnglôikéomộtcáchtrựctiếp,khôngcóchúttếnhịnào,trongnhữngconđườngmàhọđãchọn;quansátmộtvàimánhkhóecủahọ,chúngtasẽdễdàngpháthiệnrahọ.Kếtquảlàchúngtađềuđãtrởnênphòngthủhơn,đồngthờicũngcưỡnglạisựthayđổiđó.Đểduytrìmộtmứcđộhòabìnhvàbềnvữngnàođótrongcuộc sống, chúng ta dựng lên những tường thành ngày càng cao và dầy.Nhưngngaycảnhưthế,sựtànbạotrựctiếpngàycàngtăngtrongcuộcsốnghằngngàylàkhôngthểtránhkhỏi.Tấtcảnhữngmũitênchạmvàochúngtađềutiêmvàochúngtanănglượngcủachúng;chúngtakhôngthểkhôngcốgắngđáptrảlạinhữnggìđãnhận.Trongkhiphảnứnglạinhữngthủđoạntrựctiếp,chúngtapháthiệnramìnhđangbịlôivàonhữngcuộctranhcãivàtrậnchiếnmặtđốimặt.Điềunàyđòihỏiphảicónhiềunỗlựcđểthoátkhỏiđấutrườngxấuxanàyvàxemxétmộtcáchtiếpcậnkhác.Nhữngngườiđạtđượcquyền lực thật sự trong thếgiớihiệnđạikhókhănnàylànhữngngườiđãhọcđượccáchchiếnđấugiántiếp.Họbiếtgiátrịcủacáchtiếpcậntừmộtgóc,cheđậynhữngdựtínhcủamình,hạ thấpsứcđềkhángcủakẻthù,tấncôngvàobesườnmềmyếuvàlộliễuthayvìvàođôisừngcứngrắn.Khôngcốthúcđẩyhaylôikéongườikhác,họdẫndụđểđốithủquaysanghướngmàhọmuốn.Điềunàyđòihỏisựnỗlựcnhưngđemlạinhữngkhoảnlãidọctheođườngtiếnthôngquaviệcgiảmthiểuxungđộtvàđemlạinhữngkếtquảlớnhơn.Yếutố thenchốtđốivớibấtkìchiến thuậtđánhbọcsườnnào là tiến theotừngbước.Độngtháiđầutiênkhôngthểhélộnhữngdựtínhhaytuyếntấncông thật sự của bạn.Hãy biếnmanoeuvre sur les derrièrs củaNapoleonthànhkiểumẫucủabạn:Trướctiêntấncôngtrựctiếp,nhưNapoleonđãthựchiệnvớiquânÁoởCaldiero,đểlôikéosựchúýtớimặttrướccủahọ.Lúcnàymộtcuộctấncôngvàohôngsẽđầybấtngờvàkhómàchốngtrả.TrongmộtlễtiếpđóntạiParisnăm1856,mọiđôimắtđềuhướngvàomộtvịkháchmớitới:nữBátướcÝdeCastiglione18tuổi.Nàngđẹptuyệttrầnvàcònhơnthế:nànggiốngnhưmộtphotượngHyLạpbiếnthànhngườithật.Hoàng đế Napoleon II, một tay khét tiếng tình ái lăng nhăng, không thể

khôngchúýtớinàngvàthấychoángváng,nhưngvàolúcấychỉđếnthếthôi–ôngthíchnhữngngườiđànbàmáunónghơn.Thếnhưngkhigặplạinàngvàithángsauđó,ôngđãchếtngấtvìnàng.Những lần gặp nhau trong cungđiện,Napoleonvà vị nữ bá tước trao đổinhữngcáinhìnvà thỉng thoảng lànhững lờinhậnxét.Nàng luôn rờikhỏitrướckhiôngcóthểmởđầucâuchuyện.Nàngmặcnhữngbộváytuyệttrần,vàlúcchiềutàn,hìnhảnhnànglạiquayvềtrongtâmtríông.Điềukhiếnvịhoàngđếnổiđiênlàrõràngôngkhônglàmnàngxúcđộng–dườngnhưnàngchỉhơichúýtớiông.Ôngbắtđầuchịukhóvevãnnàng,vàsaunhiềutuầntấncông,cuốicùngnàngđãchịuthua.Thếnhưngngaylúcnày,khinàngđãlàtìnhnhân,ôngvẫncảmthấysựlạnhgiácủanàng,vẫnphảiđeođuổinàng,khôngbaogiờdámchắcvềnhữngcảmgiáccủanàng.Ởcácbuổidạtiệccũngthế,nàngvẫnlôicuốnđámđànôngnhưmộtthỏinamchâm,làmchoôngghenlồngghenlộn.Mốidandíutiếpdiễn,nhưngchẳngbaolâuvịhoàngđếtựnhiênthấymỏimệtvớinàngbátướcvàchuyểnsangmộtngườiđànbàkhác.Nhưngngaytrongthờigianđó,ôngvẫnkhôngthểnghĩtớiaikhácngoàinàng.Dạoấy,VictorEmmanuel,vuacủanướcPiedmont,quêhươngcủanữvịbátước,đangởParis.Lúcđó,nướcÝđãbịchiathànhhainướcnhỏ,nhưngvớisựủnghộcủaPháp,chẳngbaolâunữanósẽtrởthànhmộtquốcgiathốngnhất,vàVictorEmmanuelnungnấukhátvọngngấmngầmtrởthànhvịvuađầutiêncủanó.TrongnhữngcuộctròchuyệnvớiNapoleon,nữbátướcđôikhinóivềvuanướcPiedmont,cangợitínhcáchôngta,vàmôtảtìnhyêunướcPhápvàkhảnănglàmngườilãnhđạocủaôngta.Vịhoàngđếchỉcóthểđồngý:VictorEmmanuelsẽtrởthànhvịvuatuyệthảocủaÝ.Sauđó,nhàvuachuyểný tưởngnày tới cácviêncốvấn, chủđộngđềxuấtVictorEmmanuellênngôivuanhưthểđóchínhlàýkiếncủamình,vàcuốicùngôngđã thựchiệnđượcđiềuđó.Ôngkhôngbiết rằngmốiquanhệdandíugiữamìnhvàvịnữbátướclàdoVictorEmmanuelvàngườicốvấnthôngminhcủaôngta,BátướcdiCavourđãsắpđặtnên.HọđãdựtínhđưanàngtớiParis đểquyến rũNapoleonvàdầnnói bónggió tới việcnângđỡ choVictorEmmanuel.

SaucuộcgặpgỡnàymộtcâuchuyệnvềcácphươngphápcủaMaođãlantruyềnkhắpgiớichấphànhtốtụngởThượngHảibấygiờ.MaochogọiLưuThiếuKỳvàChuÂnLai.Ôngđặtchohọmộtcâuhỏi:“Cácônglàmthếnàođểbuộcmộtconmèoănớt?”Lưuđáptrước:“Dễthôi,choaiđógiữchặtconmèo.Nhétquảớtvàomõmnóvàlấymộtchiếcđũađẩyquảớtxuống.”Maokhoáttaytỏvẻkinhkhủngtrướcmộtgiảipháp“madeinMoscow”nhưthế.“Đừngbaogiờdùngvũlực…Mọithứphảilàtựnguyện.”Chuchỉlắngnghe.Maohỏivịthủtướngrằng,ôngtasẽ

làmthếnào.“Tôisẽbỏđóinó,”ngườithườngphảiđánhđuvớinhữngcơmayđáp.“Rồitôisẽlấymộtmiếngthịtbọcquanhquảớt.Nếuthấyđói,conmèosẽnuốthếtmiếngmồi.“MaocũngchẳngđồngývớiChuhơnchútnàosovớiLưu.“Ngườitakhôngnênlừagạt–khôngbaogiờnêndốilừanhândân.“VậythìchínhngàiChủtịchsẽlàmthếnào?“Dễthôi,”ôngbảo–ítnhấtcũngtrùngvớiýcủaLưuvềđiểmđó.”Cácôngchàxátớtthậtkỹlênsườncủaconmèo.Khinónglênconmèosẽliếmsạchhết–vàcònsungsướngvìđượcchophéplàmđiềuđó.”Mao:Mộttiểusử,RossTerrill,1999

Việcquyếnrũnhàvuađãđượcsắpđặtnhưmộtchiếndịchquânsựphứctạp,ngaytừnhữngbộquầnáomànàngmặc,nhữnglờinàngnói,nhữngcáiliếcmắtcủanàng.Cáchthứctróibuộcnhàvuamộtcáchkínđáocủanànglàmộtcuộctấncôngbọcsườncổđiển,mộtmanoeuvresurlederrièresđầyquyếnrũ.Vẻđẹplạnhlùngvàcungcáchhấpdẫncủavịnữbátướcđãthuhútvịhoàng đế cho tới khi ông tiến quá xa đếnmức tự thuyết phụcmình rằngchínhônglàngườitấncông.Duytrìsựchúývàomặttrướccủaông,vịnữbátướchoạtđộngởbênsườn,khéoléogợiraýtưởngđưaVictorEmmanuellên ngôi báu. Nếu nàng trực tiếp theo đuổi nhà vua và đề nghị việc đưaVictorlênngôibằngquánhiềulờilẽ,nàngkhôngchỉcóthểthấtbạimàcònđẩyvịhoàngđếsangphíađốilập.Bịkéovềphíatrướcvìmộtngườiđànbàđẹp,ôngđãtrởnêndễbịtổnthươngbởimộtcuộctấncôngnhẹvàosườn.Nhữngthủthuậtnhưthếnênlàkiểumẫuchocácnỗlựctấncôngcủabạn.Khôngbaogiờtiếtlộnhữngdựtínhhaymụctiêucủabạn;thayvìthếhãysửdụngnhữngcuộcđốithoạivuivẻ,hómhỉnh, thânthiện, tângbốc–bấtkỳthứnàohữuhiệu–đểduytrìsựchúýcủamọingườiởmặttrước.Khitậptrungvàonơikhác,besườncủahọđãphơibày,vàđâylàlúcbạnđưaralờigợiýhayđềxuấtnhữngthayđổivitếtrongchiềuhướng,nhữngcổngthànhđãmở, và tường thành đã đổ.Họ đã bị tước vũ khí và có thể điều khiểnđược.Hãynghĩvềcáitôivàtínhtựcaotựđạicủamọingườinhưlàmộtloạimặttrước.Khihọ tấncôngbạnmàbạnkhôngbiếtvìsao, thường làvìbạnvôtìnhđedọatớicáitôi,cáicảmgiácquantrọngcủahọtrongthếgiới.Bấtcứkhinàocóthể,bạnphảihànhđộngđểkhiếnchomọingườicảmthấyantoànvềbản thânhọ.Một lầnnữa,hãydùngbấtcứ thứgìhữuhiệu:sựnịnhbợkhéoléo,mộtquàtặng,mộtvụcấtnhắcbấtngờ,mộtđềnghịkếtđồngminh,sựthểhiệnrằngbạnvàhọbìnhđẳngvớinhau,phảnchiếunhữngýtưởngvàgiátrịcủahọ.Tấtcảnhữngđiềunàysẽkhiếnchohọcảmthấybịđóngneovàovịtríphíatrướccủamình,hạthấpsựphòngvệvàkhiếnhọthíchbạn.Cảmgiácan toànvà thoảimái, lúcnàyhọ tựphơimìnhchomộtcuộc tấncôngbọcsườn.Đâylàmộtchiếnthuậtđặcbiệtcótínhtànpháđốivớinhững

ngườiyếucơ.Mộtcáchthôngthườngtrongviệcsửdụngchiếnthuậtbọcsườntrongchiếntranhlàlàmchokẻthùtựphơibàyđiểmyếu.Điềunàycónghĩalàdẫndụhọtiếnlêntheomộtcáchkhiếnmặttrướccủahọbịhẹplạivàsườncủahọbịkéodàira–mộtmụctiêungonlànhchomộtcuộctấncôngbênsườn.Năm1519,HernánCortésđổbộvàophíađôngMexicovớimộtđộiquânbénhỏ, dự định hiện thực hóa giấcmơ chinh phục đế quốcAztec củamình.Nhưngtrướctiênôngphảichinhphụcđượcbinhsĩcủaông,đặcbiệtlàmộtnhómnhỏnhưngtomồmnhữngkẻủnghộDiegodeVelázquez,thốngđốcCuba,kẻđãcửCortésđichỉđểthựchiệnnhiệmvụtrinhsátvànuôimộngtựmìnhthựchiệnviệcchinhphụcMexico.NhữngthuộchạcủaVelázquezgâykhókhănchoCortéstrongtừngbước,thườngxuyênâmmưuchốnglạiông.Một vấn đề tranh chấp là vàng,màngườiTâyBanNhaphải thu nhập đểchuyểnvềchonhàvua.Cortéschobinhlínhđổichácđểlấyvàng,nhưngđãdùngvàngđóđểmuathựcphẩm.NhữngthủhạcủaVelázquezyêucầuphảichấmdứtviệcnày.Tỏvẻnhượngbộ,CortésđềnghịbọnthủhạcủaVelázquezđềcửmộtngườithủquỹ.Họnhanhchóngcửramộtngườitrongbọn.Vớisựgiúpđỡcủahọ,ngườinàybắtđầuthugomvàngcủamọingười.Dĩnhiênlàchủtrươngnàykhôngđượccácbinh línhưa thích.Họđãphảiđươngđầuvớinhiềunguyhiểmmàchỉđượchưởnglợiquáítỏi.Họcayđắngphànnàn–nhưngCortéschỉcầnđổhếttráchnhiệmchongườithihànhnódướidanhnghĩathốngđốcCuba.Tấtnhiên,bảnthânôngchưabaogiờủnghộnó.Chẳngbaolâu,bọnthủhạcủaVelázquezbịđasốcămghét.Thếlàtheoyêucầukhẩnthiếtcủanhữngbinhsĩkhác,Cortésvuivẻxóabỏchủtrươngđó.Từđótrởđi,nhómngườiâmmưubịmọingườixalánh.Họđãlộmặtvàbịkhinhrẻ.Cortésđãsửdụngchiếnlượcnàyđểgiảiquyếtnhữngtênrắcrối.Đầutiêndườngnhưônglàmtheoýcủahọ,khuyếnkhíchchohọđixahơnnữa.Vềbảnchất,ônglàmchokẻthùcủamìnhđểlộyếuđiểmraởnhữngýkiếníchkỉhaykhôngđượclòngđasố.Lúcnàyôngđãcómộtmụctiêuđểtấncông.Khimọingườiđưaraýkiếnvàlýlẽ,họthườngtựkiểmduyệtbảnthân,cốlàmravẻcótinhthầnhóagiảivàlinhđộnghơnsovớithựctế.Nếubạntrựcdiện tấncônghọ,bạn sẽkết thúcvớikếtquảkhôngcao lắm,vì chẳngcónhiềumụctiêulắmđểnhắmvào.Thayvìthế,hãycốlàmchohọđixahơn,đưatớichobạnmộtmụctiêutolớnhơn.Làmđiềunàybằngcáchlùilại,ravẻnhưcùngbọn,vànhửchohọtiếntớimộtcáchkhinhsuất.(Bạncũngcóthểlàmchohọtrởnêncảmtính,ẩnvàoyếuhuyệtcủahọ,khiếnhọnóinhiềuhơn làhọmuốn).Họsẽ tựbộc lộđiểmyếucủabản thân,đi tớimột lý lẽhoặcvị tríkhông thểbảovệkhiếnhọ trởnên lốbịch.Yếu tố thenchốt làkhôngbaogiờnêntấncôngquásớm.Hãychođốithủcóthờigiantựtreocổmìnhlên.

KinhDịchthườngđượcxemlàmộtlýtưởngthíchnghihoặcsựlinhhoạthoànhảo theocungcáchphươngĐông.Trongquyểnsáchnàychủđềtrùnglặplàchủđềvềviệcquansátcuộcsốngvàhòavàodòngchảycủanóđểtồntạivàpháttriển.Vềhiệuquả,tácphẩmnàychorằngmọithứhiện tồncó thể làmộtnguồnxungđột,nguồnnguyhiểmvà rốt lại, lànguồnbạolựcnếucưỡngkhánglạinótừmộtgócđộhoặccungcáchsailầm–nghĩalà,nếuđươngđầutrựctiếptạiđiểmmạnhtốiđacủanó–bởivìcáchtiếpcậnnàysẽmangtớichocuộcchạmtránmộttiềmnăngtàn phá.Vì lẽ đó, bất kỳ vàmỗimột sự việc diễn ra có thể được giảiquyết bằng cách tiếp cận nó từmột góc độ đúng và theomột phươngthứcđúng–nghĩalà,ởcộinguồncủanó,hoặclàtừphíabênhông(“besườndễbịthươngtổncủaconhổ”),trướckhinócóthểpháttriểntoànbộsứcmạnh.NhữngbíẩncủaSamurai,OscarRatti&AdeleWestbrook,1973

Trongmộtthếgiớichínhtrị,mọingườidựavàovịthếxãhộicủahọ.Họcầnsựủnghộtừcàngnhiềunguồncàngtốt.Sựủnghộđó,cơsởquyềnlựccủađa số người, tạo nên một be sườn dễ lột trần và tấn công. Franklin D.Rooseveltbiếtrằngbesườndễtổnthươngcủamộtchínhtrịgialàcáccửtri,họcóthểbầucửhoặckhôngbầuôngtaởcuộcchạyđuakếtiếp.Mộtcuộctấncôngthọcsườnvàovịthếxãhộivàthanhdanhcủamộtaiđósẽkhiếnanhtaquaysangđốimặtvớisựđedọa,tạochobạnkhônggianrộngrãiđểthaotúngđốithủởnhữnghướngkhác.Nhữngthủ thuật trongđờicủabạncàngkhéoléovàgián tiếp thìcàngtốt.Năm1801,NapoleonđộtnhiênđềnghịtraochoNgacơhộitrởthànhngườibảohộcủađảoMalta,khiđónằmdướiquyềnkiểmsoátcủaPháp.ĐiềunàycóthểmanglạichongườiNgamộtcứđịaquantrọngởĐịaTrungHải.Lờiđềnghịnàycóvẻphóngkhoáng,nhưngNapoleonbiếtrằngchẳngbaolâunữangườiAnhsẽgiànhchínhquyềnkiểmsoáthònđảo,vìhọquáthèmkhátnóvàđãcửnhiềulựclượngtớichiếmnó,cònquânPhápthìlạiquáyếuđểgiữgìnnó.QuânAnhvàquânNgalàđồngminhvớinhau,nhưngmốiliênminhcủahọcóthểbịphávỡbởicuộctranhchấpđốivớiđảoMalta.SựbấthòađólàmụctiêulâunaycủaNapoleon.Sựtiếntriểntốihậucủachiếnlượcnàylàngàycànghướngtớisựgiántiếp.Mộtđốithủkhôngthểnhìnrabạnđangtiếnvềđâulàngườiởvàothếbấtlợinghiêmtrọng.Càngsửdụngnhiềugócđộ–giốngnhưmộtquảbi-ađẩytrênbànbi-aliêntiếpvachạmvàonhiềuquảkhác–cácđốithủcủabạncànggặpkhókhăntrongviệctựvệ.Bấtcứkhinàocóthể,hãytínhtoánnhữngđộngtháicủabạnđểtạorahiệuứngnhiềubăngnày.Đólàcáchcheđậysựtấncôngcủabạnmộtcáchhoànhảo.

Tưliệu:Nhữngtrậnchiếnđạtđượcthắnglợibằngcáchxoaychuyểnkẻthù,tấncôngvàosườncủanó.

NapoleonBonaparte(1769-1821)

Hìnhảnh:Con tômhùm. Sinh vậy này có vẻ đáng sợ và không thể xuyênthủng,vớiđôicàngsắcbénnhanhnhẹn,lớpvỏcứngbảovệ,cáiđuôimạnhmẽđẩynórakhỏinơinguyhiểm.Nếutrựctiếpchộpnóbạnsẽphảitrảgiá.Nhưngnếuquayngượcnó lạibằngmộtcáique,để lộ raphầndướibụngcủanó,convậtnàysẽthúcthủmộtcáchvôvọng.

HOÁNVỊ

Trongchínhtrị,việcchiếmlĩnhbesườnbằngcáchchiếmmộtvịtrítươngtựởbênkia,lợidụngnhữngýtưởngcủanóchocácmụcđíchcủabạn,làmộtthủđoạnđầysứcmạnh,mộtthủđoạnmàTổngthốngClintonđãsửdụngvớihiệuquả lớn lao trong tamgiác lượng

3(triangulations) củaôngvới những

ngườitheopheCộnghòa.Điềunàykhiếnđốithủkhôngcógìđểtấncôngvào,khôngcóchỗtrốngđểthaodiễn.Nhưngviệcởlạiquálâubênsườncủamộtđốithủcóthểdẫntớimộtcáigiáphảitrả:côngchúng–besườnmềmyếuthậtsựcủabấtkỳchínhtrịgianào–sẽđánhmấtcảmgiáccủanóvềcáimàngườichơitròtamgiáclượng[triangulator]nàyđạidiện,cáikhiếnôngtavàđảngpháiôngtatáchbiệtkhỏiphepháikhác.Theothờigian,điềunàycóthểtrởthànhhiểmhọa;sựphâncực(xemchương1)–tạonênngoạidiệncủanhữngkhácbiệtsâusắc–cuốicùnglạicóhiệuquảhơn.Hãycảnhgiácvớiviệcchiếmlĩnhbesườncủađốithủvớicáigiáphảitrảlàtựphơitrầnbesườncủachínhmình.

19.VÂYBỌCQUÂNTHÙ

CHIẾNLƯỢCHỦYDIỆT

Mọingườisẽsửdụngbấtkỳkhoảngtrốngnàotrongcáctuyếnphòngngựcủabạnđể tấn cônghoặcphục thù.Vì thếđừngđể lộ khoảng trốngnào.Điềubíẩnlàvâybọclấycácđốithủ–tạoramộtáplựckhôngngừnglênhọtừmọiphía,chếngựsựchúýcủahọ,vàđónglạimọilốithoátrathếgiớibênngoàicảuhọ.Biếncáccuộctấncôngcủabạnthànhkhôngthểdựđoánđểtạonêncảmgiácmơhồvềkhảnăngbịgâythươngtổn.Cuốicùng,khibạnnhận thứcrằngyếuđiểmcủahọđãbộc lộ,nghiềnnátnăng lựcýchícủahọbằngcáchxiếtchặtsợidâythònglọng.Nhữngcuộcbaovâytốtnhấtlàvềmặttâmlý–bạnđãvâybủatâmtríhọ.

CẶPSỪNGTHÚDỮ

Tháng 12/1878, ngườiAnh tuyên chiến với ngườiZulu,một bộ tộc chiếnbinhởNamPhingàynay.CáicớhờihợtbềngoàilànhữngrắcrốiởvùngbiêngiớigiữavươngquốcZululandvàbangNatalcủaAnh;nhưngmụctiêuthật sự là tiêudiệtquânđộiZulu, lực lượng thổdâncuốicùngcòn sót lạiđangđedọacáclợiíchcủangườiAnhởkhuvựcđó,vàđểsápnhậplãnhthổcủa Zulu vàomột liên bang do nướcAnh cai trị. Chỉ huy quân độiAnh,Trung tướngLordChelmsford,đãvạch rakếhoạchxâm lượcZuluvớibaphânđội,quânđộitrungtâmtiếntớithủphủUlundi, trungtâmcủavươngquốc.

TruyềnthuyếtkểrằngShaka–ngườiđãphátminhrangọngiáocómũirộng,nặngđểgiữsứcéptrongcáctrậncậnchiến.NhữngcảicáchquânsựcủaôngtạonênmộttácđộnglớntớicưdânZulu.Shakađãpháttriểncáckỹthuậtchiếnđấulêntớimứcchưatừngthấy,vàcócảmộtkhotàngchuyệnkểliênquantớilòngdũngcảmcủachiếnbinhShaka.Quảthật,ông làmột trong những thiên tài quân sự lớn vào thời đó. Trong việcthay những chiến thuật đánh nhỏ lẻ với những chiếc giáo nhẹ có thểphóngđi,Shakahuấnluyệncácchiếnbinhcủamìnhnhanhchóngtiếnlêntrongđộihìnhchặtchẽvàgiaochiếngiáplácà,ápchặtkẻthùvớinhữngchiếckhiên to lớn, rồixiênquaquânđịchvớinhữngngọngiáokiểumớikhihọbịmấtthếcânbằng.Nếuquảthậtnhưvậythìkhảnăngchinh phục của Shaka hẳn có tính bi hùng. Cho tới năm 1824, ngườiZuluđãáthẳnmọiđốithủcủahọ,vàđãmởrộngtầmảnhhưởngtrênmộtdiệntíchlớnhơngấpnhiềulầnquêhươngbanđầucủahọ.

MổxẻvềquânđộiZulu,lanKnight,1995

Có nhiều ngườiAnh ởNatal bị khích động bởi viễn cảnh chiến tranh vànhữnglợiíchtiềmtàngcủaviệcđánhchiếmZululand,nhưngkhôngngườinào xúc động bằng viên đại tá 48 tuổiAnthonyWilliamDurnford. TrongnhiềunămDurnfordđãchuyểntừtiềnđồnhiuquạnhnàycủaĐếquốcAnhsangtiềnđồnkhác,vàcuốicùngđãtớiNatal.Trongsuốtnhữngnămphụcvụquânđội,ngườitachưahềtrôngthấyDurnfordhànhđộnglầnnào.Ôngkhaokhátchứngtỏlòngdũngcảmvàtưcáchchiếnbinhcủamình,nhưngôngđã tớicái tuổimànhữnggiấcmơ trai trẻkhôngcònbao lâu thờigiannữađểhoàn thành.Lúcnày,độtnhiêncuộcchiến tranhsắpdiễnrađã tạochoôngmộtcơhội.Nônnónggâyấn tượng,Durnford tìnhnguyện tổchứcmột lực lượng tinhnhuệnhữngbinh sĩ thổ dânởNatal để cùng chiến đấu với quânAnh.Đềnghịcủaôngđượcchấpnhận,nhưngkhiquânAnhxâmlượcZululandvàođầu tháng1/1879,ôngnhận ramìnhđãbịbỏ lạibên lề.LordChelmsfordkhông tin tưởngông,chorằngsựkhaokhátvinhquangkhiếnông trởnênquábốcđồng;cònnữa,vớimộtaiđóchưacókinhnghiệmchiếnđấu, thìDurnford đã già rồi. Thế làDurnford và binh lính của ông đóng quân tạiRorke’sDrift,phíatâyZuduland,đểgiúpkiểmsoátcácvùnggiápgiớivớiNatal.Durnfordlàmtheomệnhlệnhvớitinhthầnbổnphậnnhưnglòngđầycayđắng.Trongnhữngngàyđầutiênsaucuộcxâmlược,quânAnhkhôngthểxácđịnhđượcvịtrícủalựclượngZuluthenchốt,chỉpháthiệnranhữngnhómnhỏởđâyđó.Họtrởnênchánnản.Ngày21/1,Chelmsfordđưaphânnửaphânđộitrungtâm,đangđóngquânởchânmộtngọnnúigọilàIsandlwana,tiếnvềhướngđôngđểtìmkiếmquânZulu.Khiđãtìmraquânthù,ôngsẽđiềusốquâncònlại tiếnlên–nhưngquânđộiZuluhaylảngtránhmộtkhicóthểtấncôngdoanhtrạivàolúcôngđangởxa,vàbinhsĩởRorke’sDriftlàlựclượng dự bị gần nhất.Cần phải chi viện cho Isandlwana, ông ra lệnh choDurnfordđưađạiđộicủaôngtatớiđó.Vớicấpbậcđạitá,Durnfordlúcnàylàngườichỉhuycaocấpnhấtởdoanhtrại,nhưngChelmsfordkhônglovềcác phẩm chất chỉ huy củaDurnford – trận đánh sắp tới là điều duy nhấttrongtâmtrícủaông.Rạngsángngày22/1,Durnfordnhậnđượcnhữngthôngtinmàôngđãchờsuốtđờimình.Hầunhưkhôngthểkiềmnổicơnxúcđộng,ôngdẫn400quâncủamìnhtiếnvềđôngvàtớiIsandlwanavàokhoảng10giờsáng.Khikhảosátvùngđấtnày,ônghiểuvìsaoChelmsfordđãđặtkhutrạichínhcủaôngtaởđây:ởphíađôngvàphíanamlàhàngdặmdàithảonguyên–cóthểnhìnthấyrõsựtiếpcậncủaquânZulutừhướngđó.ỞphíabắclàIsandlwana,vàbênngoàinólànhữngcánhđồngcỏcủaNqutu.Phíanàykémantoànhơn

chútít,nhưnglínhtrinhsátđãđượcbốtríởnhữngđiểmthenchốttrênđồngcỏvànhữngconđèoquanúi;tấncôngtừhướngđógầnnhưchắcchắnsẽbịpháthiệnngay.Ngaysaukhitớinơi,DurnfordnhậnđượcbáocáorằngmộtlựclượngZulucóvẻđôngđãxuấthiệnrảiráctrênnhữngđồngcỏcủaNqutuđangtiếnquânvềđông,cólẽđểtấncôngphânđộitrungtâmcủaChelmsfordtừphíasau.Chelmsfordđãđểlạinhữngmệnhlệnhdứtkhoátphảiduytrì1.800quânởIsandlwana.Trongtrườnghợpbịtấncông,họcóđủhỏalựcđểđánhbạitoànbộquânđộiZulu–miễnlàhọgiữđượcsựtậptrungvàgiữcáctuyếntheotrậttự.Nhưngđối vớiDurnford, điều quan trọng hơn là tìm ra lực lượngquânZulu chủyếu.BinhlínhAnhđãbắtđầutrởnêncáukỉnh,khôngbiếtlàkẻthùmờảonàyđangởnơinào.QuânZulukhôngcókỵbinh,vànhiềuchiếnbinhchiếnđấubằnggiáo;khiđãtìmranơiẩnnấpcủahọ,phầnviệccònlạicóthểdễdàng – sự vượt trội về vũ khí và tính kỷ luật của quânAnh sẽ thắng thế.DurnfordnghĩrằngChelmsfordquácẩnthận.Vớitưcáchlàngườicaocấpnhấtởtrại,ôngquyếtđịnhbấttuânthượnglệnhvàdẫn400quâncủamìnhtiếnrahướngđôngbắc,songsongvớicáccánhđồngcỏcủaNqutuđểtìmxemquânZulusắplàmgì.Khi Durnford tiến quân ra khỏi trại, một lính trinh sát trên đồng cỏ củaNqutunhìnthấymộtvàingườiZuluđangchăngiasúccáchđókhoảngvàidặm.Anh taquấtngựađuổi theo,nhưngnhữngngườiZulubiếnmất.Khicưỡingựatớinơihọđãbiếnmất,anhtadừngngựalạivừakịplúc:bêndướichânanh ta làmộtkhesâuvàrộng,hoàn toànnằmkhuấtkhỏibềmặtcủađồngcỏ,vàđôngnghẹtbêndướikhesâuđó,nơimàanhtacóthểtrôngthấyởcảhaiđầu,lànhữngchiếnbinhZulutrongquânphục,mắtánhlênmộtvẻdữ dội lạ lùng. Trong thoáng giây, người lính Anh quá sửng sốt đến bấtđộng,nhưngkhihàngtrămngọngiáođộtnhiênphóngtới,anhtaquayngựabỏchạy.QuânZulunhanhchónglaorakhỏikhesâu.Thoáng sau, những người lính trinh sát khác nhìn thấy cảnh tượng khủngkhiếptươngtự:mộthàngrộngquânZuluphủkínchântrời,với lực lượngkhoảng2vạnquân.Ngaycảtừmộtkhoảngcáchxa,rõrànghọđangdiđộngtrongđộihình,mỗiđầucủahàngquân tiếnvềphía trước tronghìnhdángtrônggiốngnhưnhữngchiếcsừngsắcnhọn.QuântrinhsátnhanhchóngbáotinvềtrạirằngquânZuluđangtiếntới.VàolúcDurnfordnhậnđượctin,ôngnhìn lên sườnnúi bên trên và trông thấymột hàngquânZulu đangđổ àoxuốngdốc.Ôngnhanhchóngtậphợpbinhlínhthànhcáctuyếnđểchiếnđấutrongkhirútluitrởvềtrại.QuânZuluhànhbinhvớisựchínhxáckhôngthểtinnổi.ĐiềumàDurnfordkhôngthểnhìnthấylànhữngchiếnbinhởnhánhsừngbêntráiđangdiđộngqualớpcỏcaohướngvềsaulưngdoanhtrại,đểnốiliềnvớinhánhsừngkiavàhoàntấtvòngvây.

NhữngchiếnbinhZuluđốimặtvớiDurnfordvàbinh línhcủaôngdườngnhưmọclêntừlòngđất,từphíasaunhữngtảngđáhaytừnhữnglùmcỏcaongàycàngđôngđảo.Mộtnhómnămhaysáungườiđộtngộttấncông,phónggiáohaynổsúng, rồi lạibiếnmất trongđámcỏ.Bấtcứ lúcnàoquânAnhdừnglạiđểnạpđạn,quânZulu lại tiến tớigầnhơn,đôikhicó tên tiến tớinhữngtuyếnquâncủaDurnfordvàhạsátmộtlínhAnhbằngngọngiáoZulusắcbén,tạonênmộtâmthanhkhôngthểchịunổikhinóđâmvàovàrútrakhỏithânthể.

Liêntiếp,quânAnhđãquansátthấysựcẩnthậncheđậytrongkhitiếnquân của quân Zulu.Một kẻ sống sót giấu tên khác ở Isandlwana đãnhận xét rằng khi quânZulu leo lên tới đỉnhngọnNyoni và xuất hiệntrongtầmnhìncủadoanhtrại,họ“xuấthiệnhầunhưmọclên từ lòngđất. Từ những tảng đá lùm cây trên đỉnh cao xuất hiện những toánngười;mộtsốmangsúngtrường,sốkhácvớikhiênvànhữngngọngiáoassegai.”TrungúyEdwardHuttoncủađạiđội16đãđểlạimộtđoạnmôtả hoàn chỉnh hơn về việc dàn trận để tấn công của quân Zulu ởGingindlovu:“Nhữngkhốingườiđensậm,theomộtđộihìnhmởvàmộtkỷ luậtđángkhâmphục, chạy sát theonhauvớimột tốcđộ rấtnhanhquanhữngđámcỏdày.Khiđãdichuyểndầnthànhmộtvòngchínhxácđểchạmtránvớimặttrướccủachúngtôi,bộphậnlớncủaquânZuluvỡthànhbatuyến,theotừngtốp5đến10người,tiếnthẳngvềphíachúngtôi....(Họ)tiếptụctiến,vẫnchạy,chotớikhicòncáchchúngtôikhoảng800mã, họ bắt đầu nổ súng. Dù lúc ấy rất kích động, chúng tôi vẫnkhôngthểkhôngthánphụcphongcáchgiáptrậncủanhữngngườiZulunày.Một tốp từ5 tới6ngườivùngdậyvà laonhanhquađámcỏcao,chạyngoằnngoèotừbênnàysangbênkia,đầucúithấp,súngvàkhiênhạthấpvàkhuấtkhỏitầmnhìn.Rồihọđộtnhiênchìmvàođámcỏ,vàkhôngcógìngoàinhữngcuộnkhóitỏalênchothấyvịtrícủahọ.Rồihọlạitiếptụctiến...”Tốcđộcủachặngtiếnsaucùngnàyrấtkhủngkhiếp.KhiquânAnhralệnhngừngbắnvàlùilạiởIsandlwana,quânZuluđãthọcsâutớihaibatrămmãtừvịtrícủaquânAnh.TrungúypháobinhCurlingnhậnxétrằngtrong thờigianđểcácbinhsĩgiàukinhnghiệmcủaôngtakéonhữngkhẩupháo,quânZuluđãậpvàomộtcáchnhanhchóngđếnmứcmộtxạthủđãbịđâmkhianhtatrèolêntrênmâmpháo.Một cựu chiến binh Zulu trong trận đó, uMhoti của đội quânuKhandempemvu, nghĩ rằng cuộc tấn công cuối cùng nhanh tới nỗi“giốngnhưmộtngọnlửa,toànthểquânZuluphóngtớivàlaovàohọ.”MổxẻvềquânđộiZulu,lanKnight,1995

Durnfordcốđưađượcbinhlínhcủaôngvàotrại.QuânAnhđãbịvậychặt,

nhưnghọ thắtchặthàngngũvàbắnra,giếtchếtnhiềuchiếnbinhZuluvàgiữhọởméngoài chiến lũy.Giốngnhư tậpbắnbia:nhưDurnfordđãdựđoán, vũ khí hơn hẳn của họ đã tạo nên khác biệt. Ông nhìn quanh; trậnchiếnđãlâmvàothếbếtắc,vàbinhlínhcủaôngphảncôngmộtcáchtươngđốitựtin.Tuyvậy,ởmứcgầnnhưgầnnhưkhôngthểnhậnra,Durnfordchúý tớimột sự chùngxuống trongngọn lửa chiếnđấucủahọ.Nhữngngườilínhđangcạndầnđạndược,vàkhihọ tháobăngđạn rađểnạpđạn,quânZulu lại xiết chặt thêm vòng vây vàmột làn sóng sợ hãi tràn qua nhữngngườilínhkhiđâyđólạicómộtngườiởtuyếnngoàibịđâmxiênquangười.QuânZulu chiến đấu vớimột sự dữ dộimà quânAnh chưa bao giờ nhìnthấy;laomìnhlênphíatrướcnhưthểđạnkhôngthểlàmhạiđược,trônghọcóvẻnhưđangbịthôimiên.Độtnhiên,nhậnrabướcngoặtcủatrậnchiến,quânZulubắtđầuchĩagiáotựavàokhiênvàhéttotiếngthétxungtrận:“Usuthu!”Đólàmộtâmthanhrềnrĩkinhhoàng.Ởđầuhướngbắccủadoanhtrại,mộtnhómbinhlínhAnhbỏ chạy – chỉmột vài người, kinh hoàng vì cảnh tượng và tiếng thét củaquânZulu lúc này chỉ còn cách có vàimét, nhưngquânZulu đã tràn quakhoảng trốngđó.Như thểmột tínhiệu, nhữngchiếnbinh trongvòng tròngiữahaichiếcsừnghướngmũigiáovềquânAnh,giếtchếtnhiềungườivàphávỡcáctuyếnphòngngự.Khôngbiếttừđâu,mộtlựclượngZuludựbịlaovềphíatrước,tảnrộngtheohìnhnanquạtquanhvòngtrònvànhânđôisứcmạnhnghiềnnát củanó.Durnford cốduy trì trật tự, nhưngđãmuộn:trongvòngvàigiâysựkinhhoànglantỏavàlúcnàyhồnainấygiữ.Durnford chạy tớimột chỗ trốngởvòngvâyvà cốgiữnómở rộngđể sốbinhlínhcònlạicủaôngcóthểrútluivềRorke’sDrift.Vàiphútsauôngbịđâmchết.Chẳngbao lâusau trậnđánhởIsandlwanakết thúc.KhoảngvàitrămngườichạythoátđượcquachỗtrốngmàDurnfordđãchịuchếtđểbảotoàn:sốcònlạitrênbốntrămngườibịgiếtchết.Sau thất bại thê thảm đó, các lực lượng Anh nhanh chóng rút lui khỏiZululand. Trong thời gian ấn định, cuộc chiến tranh đã thật sự kết thúc,nhưngkhôngnhưngườiAnhmongđợi.DiễndịchVàithángsautrậnthuaởIsandlwana,quânAnhđãtiếnhànhmộtcuộcxâmlược lớn hơn và cuối cùng đã đánh bại quân Zulu. Nhưng bài học ởIsandlwanavẫncònnónghổi,đặcbiệtkhixétđếnsựkhôngnhấtquánđếnkhótinvềmặtkỹthuật.CáchchiếnđấucủangườiZuluđãđượchoànthiệntừđầuthếkỷ19bởiVuaShakacủaZulu.Trước thậpniên1820ôngđãbiếncái từng làmộtbộ tộctươngđốinhỏyếuthànhlựclượngchiếnđấulớnnhấttrongkhuvực.ShakađãphátminhraloạigiáoZulunặngmũirộng,loạigiáoassengai,cótínhtànphárấtcaotrongchiếntranh.Ôngđặtramộtkỷluậtkhắtkhe,huấnluyện

quânZulutiếncôngvàbaovâykẻthùvớimộtđộchínhxácnhưmáymóc.Vòng tròn có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong văn hóa Zulu –một biểutượngcủasựthốngnhấtquốcgia,mộtmôtíptrongtácphẩmnghệthuật,vàlàđộihình tiếnhànhchiến tranhcủahọ.NgườiZulukhông thểchiếnđấutrongkhoảngthờigiankéodài,vìnềnvănhóacủahọđòihỏinhữngnghilễthanhtẩykéodàisaukhitắmmáutrongchiếntrận.Trongthờigianhànhlễ,họhoàntoàndễbịtổnthươngnếubịtấncông–khôngngườiZulunàocóthểchiếnđấutrởlại,haythậmchíquaylạisốngvớibộlạccủamình,chotớikhianhtađãđượcthanhtẩy.ViệcduytrìquânđộitolớncủaZulutrênchiếnđịacũngrấttốnphí.Mộtkhiđãvậnhành,quânđộikhôngchỉphảiđánhbạicác kẻ thù của nó trong chiến trận,mà còn phải tiêu diệt cho tới kẻ cuốicùng,loạitrừkhảnăngmộtcuộcphảncôngtrongthờigianthanhtẩydễbịtổnthươngvàchophépmộtcuộcgiảitrừquânđộinhanhchóng.BaovâylàphươngphápcủangườiZuluđểđạtđượckiểuchiếnthắngnày.Trướcmỗitrậnđánh,quânZulusẽtrinhsátđịahìnhđểtìmnơiẩnnấp.Khingười ta nhìn những đồng cỏ cao và thảo nguyên ởNam Phi, có vẻ nhưchúng mở rộng ra trước tầm nhìn, nhưng thông thường chúng che giấunhữngkhesâuvàđườngrãnhkhôngthểpháthiệnratừbấtkỳkhoảngcáchnào.Ngaykhiđãtớigần,nhữngbụicỏvàtảngđácũnglàmthànhnhữngvậtcheđậy rấthoànhảo.QuânZulu thường tiếnnhanh tớinhữngnơiẩnnấp,châncủahọđãcứngnhưdathuộcsaunhiềunămchạytrênđồngcỏ.Vàhọcửnhữngnhómtrinhsáttảnrathuhútsựchúýđểchegiấusựdiđộngcủalựclượngchính.Khiđãlaorakhỏinơiẩnnấpvàtiếnvàochiếnđịa,quânZuluhìnhthànhcáimàhọgọilà“cặpsừng,lồngngựcvàthắtlưng”.Lồngngựclàtrungtâmcủahàngquân,chặngiữvàthọcqualựclượngkẻthù.Tronglúcđó,cặpsừngtừhaiphíasẽbaovâynólại,diđộngvàotừhaicánhvàphíasau.Thườnglàmũicủamộtnhánhsừngvẫnnằmẩnsaulớpcỏcaohayđátảng;khinóxuấthiệnđểhoàntấtvòngvâynócũngđồngthờitạonênmộtcúsốctâmlýtồitệchokẻthù.Thắtlưnglàlựclượngdựbịđượcgiữlạiđểtungrachođònkếtliễu. Những người này thật sự thường đứng quay lưng vào chiến địa, đểkhôngtrởnênquákíchđộngvàlaovàotrướcthờiđiểmđúnglúc.NhiềunămsautrậnIsandlwana,mộtủybanđiềutrađãđổtráchnhiệmcủathảm họa này lên Durnford, nhưng thật ra đó không phải là lỗi của ông.ĐúnglàquânAnhđãtựđểchomìnhbịvâyhãm,nhưnghọđãcốhìnhthànhđượcnhữngtuyếnphòngthủtrậttựnghiêmchỉnhvàchốngtrảmộtcáchanhdũngvàhữuhiệu.CáiđãhủydiệthọcũnglàcáiđãhủydiệtmọiđốithủcủangườiZulu:sựkinhhoàngtạonênbởisựchínhxáccủanhữngdiđộngcủahọ,cảmgiácbịvâyhãmtrongmộtkhônggianchậthẹp,cảnh tượng thỉnhthoảnglạicómộtđồngđộibịchiếcgiáoZulukhủngkhiếpxuyênthủngquangười,nhữngtiếngthétxungtrận,nhữngcơnmưagiáotrútxuốngvàothời

điểmsuyyếunhất, cảnh tưởngnhưácmộngcủamột lực lượngdựbịđộtnhiênnốivàovòngvây.Dùcómọivượttrộivềvũkhí,quânAnhvẫnxụpđổdướiáplựctâmlýđãđượctrùtínhnày.

Ngaykhi trờisáng,HannibalđiềuđộiBalearicsvàcácđộibộbinhcơđộngkháctiếntớitrước.Rồiôngvượtsôngvàkhimỗisưđoànquasôngông chỉ định vị trí củanó trên tuyếnquân.Ôngbố trí ngựa củaquânGaulvàTâyBanNhagầnbờsôngởcánhtráiphíatrướcđộikỵbinhLaMã;cánhphảiđượcchỉđịnhchocácđoànquânNumidian.Trungtâmbaogồmmộtlựclượngbộbinhhùnghậu,quânxứGaulvàTâyBanNhaởgiữa,quânPhiởhaiđầu.Nhữngdântộcnày,hơnbấtkỳdântộcnàokhác,đãgieorắckinhhoàngbởisứcvóctolớnvàngoạihìnhdữtợncủahọ: quân xứ Gaul ở trần từ thắt lưng trở lên, quân Tây Ban Nha đãchiếm lĩnh vị trí củahọmặcquânphục trắngkẻ sọc tím sángchói cảmắt.Tổngsốbộbinhởtrậnđịa(Cannae)là4vạn,vàcó1vạnkỵbinh.Hasdrubalchỉhuycánh trái;Marhabalcánhphải;bản thânHannibalvàemtraiMagoởtrungtâm.Mộtthuậnlợichocảhaicánhquânlàmặttrờichiếuxiêntrênđầuhọ,khônghiểudocốtìnhhayvôý,vìquânLaMãquaymặtvềphíabắc,quânCarthagequayvềnam.GióVulturnus,theo cách gọi địa phương, thổi ngược về phía quân La Mã, và cuốnnhữngđámbụi toquấtvàomặthọ,khiếnhọkhông thểnhìn thấyphíatrước.Khi trận đánhbắt đầu, quânđồngminh tiến lên, bắt đầu là bộbinh.KhiquânxứGaulvàquânTâyBanNhaởcánhtráigiaochiếnvớikybinhLaMãởcánhphải,nókhônggiốngmộttrậnchiếnkybinhchútnào, vì khôngcóchỗđểdànquân.Consôngởmộtphíavàbộbinhởphíabênkiavậybọclấyhọ,buộchọphảicậnchiếngiáplácà.Mỗibêncốmởđườngxônglên,chotớikhinhữngconngựabịgiamlỏngtrongmộtđámngườiépchặt,nhữngkỵsĩtómlấyđốithủvàcốlôihọxuốngngựa.Nóđãtrởthànhchủyếulàmộttrậnđánhbộbinh,dữdộinhưngngắnngủi,kybinhLaMãbịđẩylùivàbỏchạy.Ngaykhitrậnđánhkybinhnàychấmdứt,bộbinhbắtđầugiaochiến,vàvừakhixứquânGaulvàquânTâyBanNhacủngcố lạicáchàngquân,cảhaiphía tiếnđềutrongkhíthếmạnhmẽvàdũngcảm.Saunhữngnỗlựckéodàivàlậplại,quânLaMãkhép lại cáchàngquân,dànquân theohìnhbậc thangởphíatrướcvàbằngsứcnặngmongmanhcủaphânđộixôngvàosưđoànquân thùđangđóngngay trướcmặt tuyếnquâncủaHannibal;nóquáyếuvàquámỏngđểcó thểkhángcự lạiáp lực.Khôngmộtphútchầnchừ,họtiếntheođoànquânđãtanvỡvàđangvộivãrútluichotớikhihọbỏchạythẳng.Cắtquanhữngđámngườiđangtìmđườngtrốntránhkhôngcònchútkhángcựnào,họchọcthủngchotớichỗquânPhichâuđóngquânởcảhaicánh,hơilùilạiphíasausovớinhữngđoànquânxứ

GaulvàTâyBanNhađãtạothànhtrungtâmtiếnquân.Khinhữngđoànquânsauluilại,toànbộmặttrướctrởnênđồngđều,vàkhihọtiếptụclui lại,nótrởthànhhìnhlòngchảovàtrăngnon,quânPhiởhaicánhtạothànhhainhánhsừng.KhiquânLaMãbấtcẩnlaoquagiữa,họbịbắntỉabởicảhaicánhđangmởrộngvàkhéplạithànhhìnhvòngtrònsaulưng.ThếlàquânLaMã,kẻđãchiếnđấumộttrậnvômụcđích,rờibỏxứGaulvàTâyBanNha,màhọđãtànsátởphíasau,vàbắtđầumộttrậnđấumớivớiquânPhi.Cuộcđấunàycótínhkháđơnphương,khôngchỉvìhọbịvâybọcxungquanh,màcònvìhọđangđốimặtvớinhữngđốithủtươitắnvàtràntrềsinhlựctronglúcmìnhđãkiệtsứcvớitrậnđánhtrước.LịchsửthànhRome,Livy,59Tr.CN.–17CN.

Loàingườichúngtalànhữngtạovậtcựckỳthôngminh:trongtaihọahaythấtbại,chúngtathườngtìmramộtcáchđểthíchnghi,đểxoaychuyểntìnhthế.Chúngtatìmbấtkỳchỗtrốngnàovàthườnglàtìmđượcnó;chúngtatiếp tục hy vọng, toan tính và mong muốn. Lịch sử chiến tranh đầy rẫynhữngcâuchuyệnvềnhữngsựđiềuchỉnhvàhoánvịđầykịchtính,ngoạitrừmộtchỗ:sựbaovây.Dùvềmặtvậtchấthaytâmlý,đâylàngoạilệthậtsựđốivớikhảnăngxoaychuyểntìnhthế.Khi được thực hiệnmột cách đúng đắn, chiến lược này không tạo ramộtkhoảngtrống,mộthyvọngnàođểđốithủcủabạnkhaithác.Họbịbaovây,vàvòngvâyđangthắtchặt.Trongkhônggiantrừutượngcủaxãhộivàthựchiệnchiếntranh,sựbaovâycóthểlàbấtkỳthủđoạnnàođemđếnchođốithủcảmgiácbịtấncôngtừmọiphía,bịdồnvàochântườngvàhoàntoànvôvọngkhôngcòncáchphảncông.Cảmthấyvịvâybủa,nănglựcýchícủahọsẽsuyyếu.GiốngnhưquânZulu,hãygiữ lạimột lực lượngdựbị,nhữngthắt lưng để hành động kết hợp với cặp sừng của bạn – tấn công họ vớinhữnglựclượngnàykhibạnnhậnrasựyếukémcủahọđanglớndần.Hãyđểtìnhthếtuyệtvọngcủahọbủavâytâmtríhọ.

Bạnphảilàmchođốithủnhậnbiếtsựthấtbạitừđáytimcủaanhta.MiyamotoMusashi(1584–1645)


Hàngngànnămtrước,loàingườichúngtasốngmộtcuộcsốngnayđâymaiđó,langthangquanhữngsamạcvàthảonguyên,sănbắtvàháilượm.Thếrồichúngtachuyểnsangsốngtrongnhàvànuôitrồngthựcphẩm.Sựthayđổinàyđemlạichochúngtatiệnnghivàsựkiểmsoát,nhưngởmứcđộnàođóvềmặttinhthầnchúngtavẫncònlànhữngkẻducư:chúngtakhôngthể

khôngcầnđếnkhônggianđểlangthangrongruổivớimộtcảmgiáctựdo.Vớimột conmèo, những không gian chật hẹp, bị vây kín có thểmang ýnghĩa thoảimái, nhưngvới chúng ta chúng là hiện thân của sựnghẹt thở.Quanhiềuthếkỷ,phảnxạnàyđãmangnhiềutínhchấttâmlýhơn:cảmgiácrằngchúngtacónhữnglựachọntrongmộttìnhthế,mộttươnglaivớinhiềutriểnvọng,chuyểndịchsangmộtđiềugìđógiốngnhưcảmgiácvềkhônggianthoángđãng.Tâmtríchúngtapháttriểnvớinhậnthứcrằngcónhữngkhảnăngvànhữngkhônggianchiếnlượcđểtunghoành.Đảolại,nhậnthứcvềsựbaovâyvềmặttâmlýrấtkhóchịuđốivớichúngta,thường làm chúng ta phản ứng thái quá.Khi có ai đó hay điều gì đó vâyquanhchúngta–thuhẹpnhữngchọnlựacủachúngta,bủavâychúngtatừmọiphía–chúngtađánhmấtsựkiểmsoátcảmxúcvàphạmnhữngsailầmkhiếnchohoàncảnhtuyệtvọnghơn.Trongnhữngcuộcbaovâyquânsựlớntronglịchsử,mốinguyhiểmlớnnhấtgầnnhưluônđếntừsựkinhhoàngvàrối trínội tại.Không thểnhìn thấyđiềugìđangxảy raởphíangoàivòngvây,mấtliênlạcvớithếgiớibênngoài,nhữngkẻphòngvệcũngđánhmấtýthứcvềthựctạicủahọ.Mộtconthúkhôngthểquansátthếgiớiquanhnósẽtiêuđời.Khi tấtcảnhữnggìbạnnhìnthấylàquânZuluđangtiếntớigần,bạnkhôngthểchốngnổisựkinhhoàngvàrốitrí.Trậnchiếncủacuộcsốnghàngngàykhôngdiễnratrênbảnđồmàtrongmộtdạngkhônggiantrừutượngđượcxácđịnhbởikhảnăngcủamọingườitrongviệcthaotúngbạn,hànhđộngchốnglạibạn,hạnchếnănglựccủabạnvàcắtngangthờigianphảnứngcủabạn.Nếubạntraochocácđốithủbấtkỳchỗtrốngnào trongkhônggian có tính chất trừu tượnghay tâm lýnày, họ sẽkhaithácnó,bấtkểquyềnnăngcủabạntớiđâuhaycácchiếnlượccủabạnxuấtchúngcỡnào.Vìthếhãylàmchohọcảmthấybịbaovây.Thuhẹpcáckhảnănghànhđộngvàkhóachặtnhữnglốithoátcủahọ.Cũngnhưnhữngcưdâncủamộtthànhphốbịbaovâycóthểdầndàmấttrí,đốithủcủabạnsẽnổikhùngvìhọkhôngcóchỗtrốngđểtunghoànhchốngtrảlạibạn.Cónhiềucáchđểbaovâyđối thủ,nhưngcó lẽ cáchđơngiảnnhất làvậndụngtốiđabấtkỳsứcmạnhhaylợi thếnàomàbạntựnhiêncóđượcvàomộtchiếnlượcbaovây.Trong cuộcđấu tranhnắmquyềnkiểm soát ngành côngnghệdầukhíMỹđangrốiloạnvàothậpniên1870,JohnD.Rockefeller–ngườisánglậpvàchủtịchcủaStandardOil–đãhànhđộngtrướchếtlàđểchiếmđộcquyềnngànhhỏaxa, lúcđó làphương tiệnvậnchuyểndầuchủyếu.Kếđếnôngchuyểnsangnắmquyềnkiểmsoátcácđườngốngdẫnnốiliềncácnhàmáylọcdầuvớiđườngtàu.Nhữngnhàsảnxuấtdầuđộclậpphảnứngbằngcáchkết hợp nhau lại để xây dựng một đường ống dẫn riêng của họ chạy từPennsylvania tới bờ biển, không cần hệ thống hỏa xa và đường ống củaRockefeller.Ôngcốmuavùngđấtnằmtrênconđườngcủadựánđó,được

xâydựngbởimộtcôngtytêngọilàTidewater,nhưngcácđốithủcủaônghoạtđộngquanhông,xâynênmộtđườngốngdẫndầuhình zích zắc suốtconđườngtớibờbiển.Rockefellerđãđốimặtvớimộtmôhìnhcổđiển trongchiến tranh:mộtkẻthù năng động đang tận dụngmọi khoảng trống trong sự phòng vệ để nétránhsựkiểmsoátcủaông,điềuchỉnhvàhọccáchchốnglạiôngsuốtdọcđường.Giảiphápcủaông làmột thủ thuậtbaovây.Đầu tiên,Rockefellerxây dựng đường dẫn tới bờ biển của chính ông, to hơn của công tyTidewater. Rồi ông bắt đầu một chiến dịch mua cổ phần trong công tyTidewater,kiếmđượcmộtkhoảnlãi thứyếutrongđóvàhoạtđộngtừbêntrongđểpháhủyuy tínvàkhuấyđộngmốibấtđồng.Ôngphátđộngmộtcuộcchiếntranhvềgiá,quyếtđịnhlãisuấttrongđườngốngTidewater.Vàông mua các nhà máy lọc dầu trước khi chúng trở thành thân chủ củaTidewater.Năm1882,cuộcbaovâycủaônghoàntất:TidewaterbuộcphảithựchiệnmộtgiaodịchtraochoStandardOilquyềnkiểmsoátvậnchuyểndầutheođườnghànghảithậmchícònlớnhơnmứcnócótrướccuộcchiếntranh.Phươngpháp củaRockefeller là tạonênmột áp lựckhôngngừng từ càngnhiềuphíacàngtốt.Kếtquảlàsựbốirốicủanhữngnhàsảnxuấtdầuđộclập–họkhôngthểbiếtôngđãmởrộngsựkiểmsoáttớimứcnào,nhưngdườngnhưnórấtrộnglớn.Họvẫncònkhảnăngchọnlựaởthờiđiểmbịbaovây,nhưnghọđãkiệtsứcvàbuộcphảitinrằngcuộcchiếnđấulàvôvọng.CuộcbaovâyTidewatercóthểthựchiệnđượclànhờởnhữngtiềmnăngdồidàotheo cách bố trí củaRockefeller, nhưng ông sử dụng những tiềm lực nàykhôngchỉvềmặt thực tếmàcònvềmặt tâm lý, tạonênmộtấn tượngvềchínhôngnhưlàmộtkẻthùkhôngbiếtmệtmỏi,kẻkhôngđểlộmộtkẽhởnàochođốithủluồnqua.Ôngchiếnthắngkhôngchỉnhờđãchirakhánhiềumàcònbởicáchsửdụngcáctiềmlựcđểtạoraáplựctâmlý.Đểbaovâykẻthù,bạnphảisửdụngbấtcứthứgìmìnhthừathãi.Nếubạncómộtquânđộilớn,hãydùngnóđểtạoramộtbềngoàirằnglựclượngcủabạn có ở khắp nơi, một áp lực vây quanh. Đó là cách mà ToussaintI’OuvertuređãchấmdứtchếđộnôlệởnơingàynaylàHaiti,vàocuốithếkỷ18,vàgiảiphónghònđảokhỏiáchthốngtrịcủaPháp:ôngsửdụngquânsố lớnhơncủamìnhđể tạocảmgiác trongnhữngngườida trắng trênđảorằnghọbịvâyquanhmộtcáchvôvọngbởimộtlựclượngthùđịch.Khôngmộtnhómthiểusốnàocóthểchịuđựngnổicảmgiácđólâu.Ghinhớ:sứcmạnhcủasựbaovâynóichocùnglàvềmặttâmlý.Khiếnchođốithủcảmthấydễbịtổnthươngtrênnhiềuphíacũngtốtnhưbaovâyhọvềmặtvậtchất.ỞgiáopháiShiitecủađạoIslamvàothếkỷ11và12,cómộtnhómvềsaugọi làNhómámsátđãphát triểnchiếnlượcgiếtnhữnglãnhtụIslamgiáo

chủchốtđãcốkhủngbốgiáopháinày.Phươngphápcủahọlàcàimộtkẻámsátvàonộibộcủamụctiêu,thậmchílàlàmvệsĩchongườiđó.Nhẫnnạivàcóhiệuquả,trongnhiềunămNhómámsátđãcóthểgieorắcnỗisợhãirằnghọcóthểtấncôngvàobấtkỳlúcnàovàvàobấtkỳai.Khôngmộtnhàvuahaytểtướngnàocảmthấyantoàn.Kỹthuậtnàylàmộtnghệthuậtcótínhtiếtkiệmbậcthầy,vìrốtlạiNhómámsátchỉthậtsựgiếtrấtítngười,thếnhưngmốiđedọacủahọđemđếnchogiáodânmộtquyềnlựcchínhtrịtolớn.Mộtvàiđònđúnglúcđểkhiếnkẻthùcảmthấytổnthươngtheonhiềucáchvàtừnhiềuhướngcũngsẽmanglạichobạnđiềutươngtự.Thườnglàtrênthựctế,íthơnởđâycónghĩalànhiềuhơn:quánhiềuđòntấncôngsẽđưatớichobạnmộthìnhdáng,mộttínhcách–mộtđiềugìđóđểphíakiaphảnứnglạivàpháttriểnmộtchiếnlượcđểđấutranh.Thayvìthế,nêntỏramơhồhưảo.Làmchocác thủ thuậtcủabạnkhômg thểnào tiênđoánđược.Nhữngcuộcbaovâytâmlýcủabạnsẽhiểmácvàhoànhảohơn.Tốtnhấtlànhữngcuộcbaovâynhằmvàonhữngkhảnăngbịtổnthươngsẵncó, cốhữucủakẻ thù.Vậyhãycẩn thậnvớinhữngdấuhiệucủa sựngạomạn,khinh suất, haycácnhượcđiểm tâm lýkhác.KhiWinstonChurchillnhậnra tínhnếthoangtưởngởAdolfHitler,ônghànhđộngđể tạonênấntượngrằngpheTrụccóthểbịtấncôngtừmọinơi–Balkans,Ý,miềnđôngPháp.CácnguồntiềmlựccủaChurchillkhánghèonàn;ôngchỉcóthểgợitớinhữngkhảnăngnàythôngquamẹolừagạt.Nhưngthếđãđủ:mộtkẻnhưHitlerkhôngthểchịunổiýnghĩcóthểtổnthươngtừbấtkỳhướngnào.Chotớinăm1942,cáclựclượngcủaôngtađãtrảidàiquanhữngkhuvựcrộnglớn của châuÂu, vàmánh khóe củaChurchill khiến ông ta trải nómỏngthêmra.Vàomột thờiđiểm,mộtđònnghibinhđơngiảnởBalkanskhiếnôngtagiữlạicáclựclượngdựtínhxâmlượcNga,màcuốicùngđãkhiếnôngtrảmộtgiáđắt.Hãynuôidưỡngnhữngnỗisợhãicủanhữngkẻhoangtưởngvàhọsẽbắtđầutưởngtượngranhữngcuộctấncôngmàthậmchíbạnchưabaogiờnghĩ tới;bộnãoquánóngcủahọsẽgiúpíchnhiềuchocuộcbaovâycủabạn.Khi tướngHannibal củaCarthage đanghoạch định cáimàhóa ra có lẽ làcuộc bao vây dữ dội nhất trong lịch sử – chiến thắng của ông trong trậnCannae năm 216 tr CN., ông nghe các điệp viên củamình báo rằngmộttrong những viên tướng LaMã đối địch, Varro, là một gã nóng nảy bộpchộp,ngạomạnvàkhinhngười.QuânsốcủaHannibalchỉbằngphânnửaquânsốđịch,nhưngôngđãcóhaiquyếtđịnhchiếnlượcxoaychuyểnđượctình thế.Đầu tiên, ôngdẫn dụ quânLaMã tớimột địa hình nhỏhẹp, nơiquânsốđôngcủanósẽkhóbềxoaytrở.Thứhai,ônglàmsuyyếutrungtâmcáctuyếncủamình,đặtnhữngcánhquânvàkỵbinhgiỏinhấtởhaiđầuméngoàicủacáctuyến.DướisựdẫndắtcủaVarronhẹdạ,quânLaMãtấncông

vào trung tâm,đãđượcbỏ lỏngvàngàycàng tiếnxahơn.Khinày,giốngnhưquânZuluđãbaovâyquânAnhvàogiữahainhánhsừng,haiđầungoàicủatuyếnquânCarthageépvàotrong,vâychặtquânLaMãtrongmộtvòngômchặtchẽvàchếtngười.Những kẻ bốc đồng,mạnh bạo và ngạomạn thường đặc biệt dễmắc vàonhững cái bẫy của các chiến lược bao vây: hãy vờ như suy yếu hay ngờnghệchvàhọsẽ tấncôngmãimàkhônghềdừnglạiđểtựhỏihọđangtớiđâu.Nhưngbất kỳmột yếuđiểmvề cảmxúcởphía đối thủ, hoặcbất kỳmongmuốnlớnlaohoặckhátkhaochưathựchiệnnàocũngcóthểtrởthànhmộtthànhtốcủasựbaovây.Đó là cách mà Iran đã bao vây Ban điều hành của Tổng thống RonaldReagannăm1985-86,trongcáigọilàvụáppheIran–Contra

4[Iran-Contra

Affair].MỹđangdẫnđầumộtlệnhcấmvậnquốctếviệcbánvũkhítớiIran.Trongviệcchốnglạicuộctẩychaynày,IrannhậnrahaiyếuđiểmcủaMỹ:thứnhất.QuốcHội đã cắt giảmngân sách tài trợ cho cuộc chiến của pheContras

5chống lạichínhphủSandinistaởNicaragua,và thứhai,Banđiều

hànhđangnáođộngsâusắcbởiconsốgiatăngcủanhữngngườiMỹđangbịbắtlàmcontinởTrungÁ.Lợidụngnhữngvụviệcnày,IrancóthểdẫndụngườiMỹvàomộtcáibẫygiốngnhưcáibẫyCannae:họsẽhànhđộngđểgiảiphóngnhữngcontinvàbímậttàitrợchonhómContrasđểđổilấyvũkhí.Việcnàydườngnhưquátốtkhôngcógìđểchốngđối,nhưngkhiMỹbướcxahơnvàochiếcmàngnhệnlámặtlátráinày(nhữnggiaodịchhậutrường,nhữngcuộchọpbímật)họcóthểnhậnrachỗtrốngđểtunghoànhcủamìnhdầnthuhẹplại:Irancóthểyêucầunhiềuhơnvàđánhđổilạiíthơn.CuốicùnghọđượckhánhiềuvũkhítrongkhiMỹchỉđượcmộtnắmcontinvàkhôngđủtiềnđểtạonênthayđổiởNicaragua.Tệnhấtlà,Irancôngkhaivớicácnhàngoạigiaokhácvềnhữnggiaodịch“bímật”này,khépkínvòngvâycủahọbằngcáchđảmbảo rằngnósẽđược tiết lộ rachocôngchúngMỹ.Vớinhữngquanchứccóliênquanđếnvụápphenày,khôngcònconđườngnàođểthoátkhỏicáimớbùngnhùngmàhọđãbịlôivào.Cảmthấysứcépnặngnềtừmọiphíakhithôngtinvềvụgiaodịchđượcđưaracôngchúng,cácnỗlựcđểcheđậyhaylýgiảinóchỉkhiếnchotìnhthếthêmtồitệ.Khidẫndụkẻthùvàomộtcáibẫynhưthế,hãyluôncốlàmchohọcảmthấynhưthểchínhhọđangkiểmsoáttìnhhuống.Họsẽtiếnxahơntheoýmuốncủa bạn.Nhiều ngườiMỹ dính vào vụ Iran-Contra đã từng tin rằng họ làngườiđanglừabịpnhữngngườiIranngâythơ.Cuốicùng,đừngchỉđơngiảnhànhđộngđểbaovâycáclựclượnghoặccáccảmxúcnhấtthờicủađốithủ,màhơnthế,nênbaovâytoànbộchiếnlượccủahọ–thậtsựlàtoànbộcấutrúckháiniệmcủahọ.Hìnhthứctốithượng

nàycủasựbaovâybaogồmtrướchếtlàviệcnghiêncứucácbộphậncứngnhắc,cóthểdựbáotrongchiếnlượccủađốithủ,rồivạchramộtchiếnlượcmớimẻcủachínhbạnvượtrakhỏikinhnghiệmcủahọ.KhichiếmlấyquânđộicủaHồigiáo,Nga,BaLan,HungaryvàhệcácdântộcTeutonic,quânMôngCổkhôngchỉđơngiảnđánhbạihọ,màđãhủydiệthọ–bằngcáchphátminhramộtkiểu thứcchiến tranhcơđộngmớiđểsửdụngchống lạimộtkẻ thùsa lầy trongnhữngphươngthứcchiếntranhcổxưahàngnhiềuthếkỷ.Kiểughépđôibấttươngxứngvềchiếnlượcnàycóthểdẫntớichiếnthắngkhôngchỉtrongmộttrậnđánhbấtkỳmàcảtrongnhữngchiếndịchvĩmômụctiêutốihậutrongbấtkỳdạngthứcchiếntranhnào.

Tưliệu:Nhốtmộtconkhỉvàochuồng,vànócũnggiốngnhưmộtconheo,khôngphảivìnókhôngthôngminhvànhanhnhẹn,màvìnókhôngcóchỗđểtựdothựchiệnnhữngkhảnăngcủamình.

HoàiNamTử(thếkỷ2trCN.)

Hình ảnh: Sợi thòng lọng. Khi nó đã tròng vào cổ, không còn lối thoát,khôngcònhyvọng.Vớiýnghĩbịmắcvàodâythònglọng,kẻthùsẽtrởnêntuyệtvọng,nhữngnỗ lựcđiêncuồngđể thoátrachỉkhiếnchosựhủydiệtcủanótớinhanhhơn.

HOÁNVỊ

Nguycơcủaviệcbaovâylàtrừkhinóhoàntoànthànhcông,nócóthểđưabạnvàomộtvịtrídễtổnthương.Bạnđãcôngkhaicáckếhoạchcủamình.Kẻthùbiếtrằngbạnđangcốtiêudiệtnó,vàtrừkhibạncóthểnhanhchóngtungquảđấmhạđován,nósẽhànhđộngmộtcáchđiêncuồngkhôngchỉđểtựvệmàcònđểtiêudiệtbạn–bởilúcnàysựhủydiệtcủabạnlàsựantoàncủanó.Mộtsốkẻbịthấtbạitrongviệcbaovâysauđóđãpháthiệnrarằngmìnhbịkẻthùbaovâyngượclại.Chỉdùngchiếnlượcnàykhibạncómộtcơmayhợplýđểđưanótớimộtkếtthúcmàbạnmongmuốn.

20.LÀMCHOKẺTHÙSUYYẾU

CHIẾNLƯỢCGẶTKHILÚACHÍN

Bấtkểbạnmạnhmẽthếnào,việcchiếnđấuliênmiênsẽgâykiệtquệ,phảitrảgiácaovàlàmmấtđitínhsángtạo.Nhữngchiếnlượcgiakhônngoannóichungthíchdùngmưulượchơn:ngaytừtrướclúctrậnchiếnbắtđầuhọtìmnhữngcáchđểđặtđốithủcủamìnhvàonhữngvịtríyếugiúpđưađếnchiếnthắngdễdàngvànhanhchóng.Nhửchokẻthùchiếmlấynhữngvịtrícóvẻnhưhấpdẫnnhưngthậtrachỉlànhữngcạmbẫyvànhữnglốiđimùquáng.Nếuvịtrícủahọmạnh,hãylàmchohọtừbỏnóbằngcáchdẫndụhọvàomộtcuộcsănvịttrời.Tạoranhữngtìnhthếlưỡngnan:đềranhữngmưuchướcđemđếnchohọkhảnăngchọnlựanhữngcáchphảnứng–tấtcảchúngđều tệhại.Đưasựrối loạnvàmất trật tựvàohướngđicủahọ.Nhữngđối thủrối trí,nản lòngvàgiậndữgiốngnhư tráichín trêncành:mộtcơngiónhẹnhấtcũngđủlàmchochúngrụngxuống.

CHIẾNTRANHMƯULƯỢC

Xuyênsuốtlịchsửcóthểxácđịnhrahaiphongcáchthựchiệnchiếntranhkhácbiệtnhau.Cổnhất làchiếntranhtiêuhao:kẻ thùđầuhàngvìbạnđãgiếtquánhiềungườicủanó.Mộtviêntướngtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhtiêuhao sẽ trù tínhcáccách thứcđểápđảođốiphươngbằngquân số lớnhơn,haybằngthế trậncóthểgâytổnhạinhiềunhất,vớikỹthuậtquânsựcaohơn.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,chiếnthắngtùythuộcvàoviệclàmchođốiphươngkiệtquệ.Ngaycảvớikỹthuậtkhácthườngngàynay,thựchiệnchiếntranhtiêuhaocũnggiảnđơnmộtcáchđángchúý,lợidụngvàonhữngbảnnăngbạolựcnhấtcủaloàingười.

Thựchiệnchiếntranhcũnggiốngnhưđisăn.Thúrừngbịbắtbởisựdothám,bởilưới,bởisựphụckích,bởisựtheođuổi,bởisựvâybọcxungquanhvàbởinhữngmưumẹokháchơnlàbởisứcmạnhthậtsự.Trongtiếnhànhchiếntranhchúngtanêntiếntheocùngmộtcách,dùlàkẻthùđônghayít.Cốgắngápđảokẻthùởnơimởrộng,taychạmtayvàmặtđốimặt,ngaycảdùbạncóvẻthắngcuộc,làmộtviệclàmrấtliềulĩnhvàcó thểgâynênnhững tổnhạinghiêmtrọng.Ngoài tínhchấtcựckỳnguycấp,việccốgắnggiànhmộtchiếnthắngquáđắtgiávàchỉmanglạimộtvinhquangrỗngtuếchcònlàmộtđiềungớngẩn...HoàngĐếByzantine,Maurikios,539-602.

Quanhiềuthếkỷ,vàđángkểnhấtlàởTrungQuốcthờicổđại,mộtphươngthức thực hiện chiến tranh thứ hai đã được phát triển. Điểm nhấn ở đâykhôngphảilàviệctiêudiệtđốiphươngtrongtrậnchiếnmàlàmnósuyyếuvàmấtcânbằngtrướckhi trậnchiếnbắtđầu.Ngườichỉhuysẽdùngmưumẹođểlàmrốitrí,chọcgiậnvàđặtkẻthùvàomộtvịtrítồi–phảichiếnđấutừ dưới chân đồi lên, hoặc đối mặt với gió và ánh nắng, hoặc trongmộtkhônggiantùtúng.Trongloạichiếntranhnày,mộtquânđộicơđộngcóthểhữuhiệuhơnmộtquânđộidùngcơbắpnhiều.TriếtlýthựchiệnchiếntranhmưulượcđãđượcTônTửhệthốnghóatrongquyểnBinhpháp,viếttrongthờikỳChiếnquốcởTrungHoa,từthếkỷthứ5đến thứ 3 trướcCông nguyên – trên hai trăm năm của những chu kỳ leothangchiếntranhtrongđósựtồnvongcủamộtnướcphụthuộcvàoquânđộivà các chiến lượcgia củanó.Đối vớiTônTửvànhữngngười cùng thời,hiểnnhiênphítổnchiếntranhđãvượtxakhỏiconsốvềnhânmạng:nóbaogồmsựmấtmátvềcácnguồntiềmlực,thiệnchíchínhtrịvàsựsuygiảmvềtinhthầnởnhữngbinhlínhvàthườngdân.Nhữngphítổnnàycứmãichấtcaolêntheothờigianchotớikhicuốicùngngaycảmộtquốcgiathiệnchiếnnhấtcũngtrởnênkiệtquệ.Nhưngthôngquamưulượctàitình,mộtquốcgiacó thể tiết kiệm cho nó những phí tổn cao đó và vẫn phát triểnmột cáchthắnglợi.Mộtkẻthùđãbịlừavàothếyếusẽdễdàngkhôngchốngnổiáplựcvềtâmlý;ngaytrướclúctrậnchiếnbắtđầu,nóđãkhởisựsụpđổmộtcáchkhónhậnravàsẽđầuhàngmộtcáchdễdàng.Nhiều chiến lược gia ở bên ngoài châu Á – nổi bật nhất là NapoleonBonaparte,đãsửdụngmộtcáchxuấtsắcchiếntranhmưulược.Nhưngnóichung,chiếntranhtiêuhaođãngấmsâuvàocáchthứctưduycủaphươngTây–từHyLạpcổđạichotớinướcMỹhiệnđại.Trongmộtnềnvănhóatiêuhao,cácý tưởng tựnhiênhướng tớicách làmthếnàođểchếngựcácnanđề,cácchướngngạivật,nhữngkẻđốikhángvớichúngta.Tronggiớitruyền thông, điểm nhấn được đặt vào những trận chiến lớn, dù là trongchínhtrịhoặctrongnghệthuật–cáctìnhhuốngkhôngthayđổitrongđócónhữngkẻ thắngvàngườibại.Mọingườibị lôi kéovàovòngcảm tínhvàkịchtínhtrongbấtkỳcuộcđốichọinào,chứkhôngphảilànhữngbướcdẫntới cuộcđối chọiđó.Nhữngcâu chuyệnđượckể lại trongnhữngnềnvănhóanhưthếđềubịláivềnhữngthờiđiểmchiếntranh,mộtthôngđiệptinhthầnđượcraogiảngchotớiphútcuổi(tráivớinhữngchitiếtđượckểnhiềuhơn).Trênchópđỉnhcủatấtcảmọichuyện,cáchthứcchiếnđấunàycóvẻnhư có nhân tính hơn, đáng trọng hơn và trung thực hơn.Hơn tất cảmọiđiều, chiến tranhmưu lược làmột cách thức tưduykhácbiệt.Điểmquantrọngởđâylàtiếntrình–nhữngbướctiếnhướngtớitrậnchiếnvàcáchthứclàmthếnàođểthaotácchúngnhằmkhiếnchocuộcđốiđầuítphítổnvàbạolựchơn.Những trậnchiến thật ra lànhữngảo tưởngđầykịch tính,những

khoảnhkhắcngắnngủitrongdòngchảylớnhơncủacácsựkiện.Chúnglinhhoạt,năngđộngvàcó thểchịuđượcsự thayđổi thôngquachiến lượccẩntrọng.Cáchtưduynàykhôngthấycógìlàvinhdựhayđạođứctrongviệclãngphíthờigian,nănglượngvàsinhmạngquanhữngtrậnchiến.Thayvìthế, các cuộc chiến tranh tiêu hao được xem là lười nhác, phản ánhmộtkhuynhhướngsơkhaicủaconngườitrongviệcđánhtrảmộtcáchđốiphó,khôngcóchúttưduy.Trongmộtxãhộiđầyrẫynhữngchiếnbinhtiêuhao,bạnsẽtìmđượcmộtlợithế tạm thờibằngcáchchuyển sangmưu lược.Tưduy theo tiến trìnhcủabạnsẽtrởnênlinhhoạthơn,đứngvềphíacuộcsốnghơnvàbạnsẽcóthểlợidụngnhữngkhuynhhướngcứngnhắc,ámảnhvìchiếntrậncủanhữngngườiquanhbạn.Bằngcáchluôntưduytrướchếtvềtìnhthếbaoquátvàcáchlàmthếnàođểlừamọingườivàonhữngvịthếyếuhơnthayvìđánhnhauvớihọ,bạn sẽ làmchonhững trận chiến củabạn ítmáuđổhơn–một điềukhônngoannếubạnmuốncómộtsựnghiệplâubềnvàgặtháinhiềukếtquả,vìcuộcđời thìdàivàxungđột làvô tận.Vàmộtcuộcchiến tranhmưulượccũngcótínhquyếtđịnhgiốngnhưmộtcuộcchiếntranhtiêuhao.Hãynghĩvềviệclàmsuyyếukẻthùgiốngnhưviệcchờchochúngchínmuồinhưngũcốc,sẵnsàngđểthuhoạchvàothờiđiểmđúng.Sauđâylàbốnnguyêntắccơbảncủachiếntranhmưulược:Vạchramộtkếhoạchgồmnhiềuphânnhánh.Chiếntranhmưulượcphụthuộcvàoviệchoạchđịnh,vàkếhoạchphảiđúng.Nếunóquácứngnhắc,bạn sẽkhôngcònchỗ trốngđểđiềuchỉnhnhững rối loạnkhông thể tránhđượcvànhữngxungđộtchiếnlượctrongchiếntranh;nếunóquálỏnglẻo,nhữngsựkiệnkhôngthểdựbáosẽgâyrốitrívàápđảobạn.Mộtkếhoạchhoànhảobắtnguồntừmộtphântíchthật tỉmỉvềhoàncảnh;nóchophépbạnquyếtđịnhhướngtốtnhấtđểđitheohoặcvịtríhoànhảođểchiếmlĩnhvà đề ra nhiều khả năng đầy hiệu quả (các phân nhánh) để chọn lựa, phụthuộc vào cáimà kẻ thù ném sang cho bạn.Một kế hoạch có nhiều phânnhánhchophépbạnthaotúngđượckẻthùvìnhữngphảnứngcủabạnđốivớicáctìnhhuốngthayđổinhanhhơnvàhợplýhơn.Tạo cho mình chỗ trống để tung hoành. Bạn không thể cơ động, bạnkhôngthểtunghoànhmộtcáchtựdo,nếubạntựđưamìnhvàonhữngkhônggian tù túng hoặc tự trói buộc vào những vị trí không cho phép bạn dichuyển.Hãyxemkhảnăngđểdichuyểnvàduytrìnhiều lựachọnhơnkẻthùlàđiềuquantrọnghơnviệccứômgiữnhữnglãnhthổhaytàisản.Bạncầnkhônggianmởchứkhôngphảilànhữngvịtríchết.Điềunàycónghĩalàđừng tựgánh lênvaimìnhnhững ràngbuộcsẽ làmhạnchếcácchọn lựa.Nhucầuđốivớikhônggianvừacótínhtâmlývừacótínhvậtchất:bạnphảicómộttâmtrítựdođểtạorabấtkỳđiềugìxứngđáng.Đemđếnchokẻthùnhữngtìnhthếlưỡngnanchứkhôngphảilànhững

rắcrối.Đasốcácđốithủcủabạncóthểkháthôngminhvàcótiềmlực;nếunhữngmưulượccủabạnchỉđơngiảnđưađếnchohọnhữngrắcrối,chắcchắn họ sẽ giải quyết được chúng.Nhưng vớimột tình thế lưỡng nan thìkhác:bấtkểhọlàmđiềugì,bấtkểhọphảnứngcáchnào–rútlui,tiếntới,ởyêntạichỗ–họvẫncònnằmtrongvòngrắcrối.Hãylàmchomọikhảnăngchọnlựađềutệhại:vídụ,nếubạndùngmưumẹothậtnhanhđốivớimộtđiểm,bạncóthểbuộckẻthùhoặcchiếnđấutrướckhisẵnsànghoặcrútlui.Hãycốthườngxuyênđặthọvàonhữngvịtrícóvẻhấpdẫnnhưngthậtralàcạmbẫy.Tạorasựhỗnloạntốiđa.Kẻthùcủabạncậyvàokhảnăngthấuhiểubạn,ýthứcđượcmộtsốdựtínhcủabạn.Mụctiêucủanhữngmưuchướccủabạnlàphảibiếnđiềuđóthànhchuyệnbấtkhảthi,khiếnkẻthùcủabạnlaovàomộtcuộcsănvịttrờinhữngthôngtinvônghĩa,tạorasựmơhồvềcáchthứcbạn sắp sửa phóng lên.Càng phá vỡ khả năng nhận định về bạn củamọingười,bạncàngtiêmnhiễmnhiềurốiloạnhơnvàohệthốngcủahọ.Sựhỗnloạnmàbạntạoraphảiđượckiểmsoátvàcómụcđích,ítralàvềphầnbạn.Sựhỗnloạnmàkẻthùgánhchịuthìlạigâysuynhượcvàtànphá.

Thế nên thắng trăm trận không phải là tài cao của họ; tài cao của họ làkhuấtphụcquânthùmàkhôngcầnphảiđánhnhau.

TônTử(thếkỷ4trCN.)


1.Ngày10/11/1799,NapoleonBonapartehoàntấtđònkếtthúcđưaôngtớiquyềnlựcvới tưcáchtổngtài thứnhất, tạochoôngsựkiểmsoátgầnnhưhoàntoànnướcPháp.Tronghơn10năm,Phápđãbịnáođộngvìcáchmạngvàchiến tranh.Lúcnày,khiđãnắmquyềncai trị,nhucầukhẩn thiếtnhấtcủaNapoleonlàhòabình,đểđấtnướccóthờigianhồiphụcvàbảnthânôngcó thờigianđểcủngcốquyền lựccủamình–nhưnghòabìnhkhôngđếnmộtcáchdễdàng.PhápcómộtkẻthùkhôngđộitrờichungởÁo,vànóđãđưahailựclượnglớnratrận,sẵnsàngdichuyểnđểtấncôngNapoleon:mộtởphíađôngsôngRhinevàmộtởmiềnbắcÝdướiquyềncủaTướngMichaelMelas.QuânÁorõ ràng đang hoạch địnhmột chiến dịch then chốt. Chờ đợi là quá nguyhiểm;Napoleonphảinắmlấythếchủđộng.ÔngphảiđánhbạiítralàmộttronghailượnglựcnàynếumuốnépÁođàmphánhòabìnhtheonhữngđiềukiệncủamình.MộtconbàichủmàôngđãcólànhiềuthángtrướcmộtlựclượngquânđộiPhápđãnắmquyềnkiểmsoátThụySỹ.Cũngcónhiềuquânđoàn Pháp khác ởmiền bắcÝ,màNapoleon đã đưa sangÁo nhiều nămtrướcđó.

Để hoạch định chiến dịch thật sự đầu tiên dưới quyền chỉ đạo củamình,Napoleontựgiammìnhtrongphòngnhiềungày.Thưkýcủaông,LouisdeBourienne,nhớlạiđãnhìnthấyôngcúimìnhtrênnhữngtấmbảnđồnướcĐức,ThụySỹvàÝtolớntrảidàitrênsànnhàtừváchnàytớiváchkiacủagianphòng.Nhữngcáibàngiấychấtcaonghệucácbảnbáocáo trinhsát.Trênhàngtrămthẻghichúđượcxếpvàonhữngcáihộp,NapoleonđãtínhtoáncácphảnứngcủaquânÁođốivớicáccuộcđộtkíchmàôngđanghoạchđịnh.Tự lẩmbẩmmộtmình, ôngnghiềnngẫm từngđội hình tấn côngvàphảncông.

“Nhữngkẻnghiệntiêuhao”nhưSimpkingọihọ,nóichunglàkhôngthểnghĩvượtrabênngoàitrậnchiến,vàhọchorằngcáchưathíchnhất–đểđánhbạikẻthùlàhủydiệtvậtchấtcủaquânđộianhta,đặcbiệtlànhững bộ phận chiến đấu (xe thiết giáp, đoàn quân, súng ống v. v...).Nếukẻnghiệntiêuhaođánhgiácaonhữngthứkhôngsờmóđược(nhưtinhthần,thếchủđộng,vàsựchoángváng),anhtachỉxemchúngnhưnhữngbộisốchiếnđấumàvớichúngtrậnchiếntiêuhaosẽtốthơn.Nếumộtchiếnbinhtiêuhaohiểubiếtvềmưulược,anhtađơnsơxemnónhưlàmộtcáchđểgiaotranh.Thậtra,sựvậndụngởmứccaonhấtvàthuầntúynhấthọcthuyếtmưulượclàđoántrướckẻthù,nghĩalàtướcbỏvũkhí hoặc hóa giải nó trước trận chiến.Nếu điều đó là bất khả, ngườichiến binh mưu lược tìm cách dời chuyển các lực lượng của kẻ thù,chẳnghạn,dờikẻthùrakhỏimộtvịtrícótínhquyếtđịnh,hayngượclại,dovậy làmchohọ trởnênvôdụngvàkhông thíchứngvới trậnchiến.Nếukẻthùkhôngthểđóntrướcđượchaydờichuyểnđược,khiđónhàthựchànhchiếntranhmưulượcsẽcốtìmcáchphávỡkẻthùtrọngtâmcủanó,tốthơnlàtấncôngvớisứcmạnhxuyênquanhữngyếuđiểmcủakẻthù.Nghệthuậthànhbinh,RobertR.Leonhard,1991

Cuối tháng 3/1800,Napoleon rời khỏi văn phòng vớimột kế hoạch chiếndịchởmiềnbắcÝvượtxakhỏibấtkỳđiềugìmànhữngviêntướngcủaôngtừng thấy trước đó. Vào giữa tháng 4, một lực lượng Pháp dưới quyềnTướngJeanMoreausẽbăngquasôngRhinevàđẩylùiquânđộiphíađôngÁovềBavaria.KhiđóNapoleonsẽdẫn5vạnquân,đãtớiThụySỹtừtrước,tiếnvàomiềnbắcÝthôngquanhiềuconđèokhácnhautrêndãyAlps.LúcnàyMoreausẽđiềumộttrongnhữngsưđoàncủaôngtiếnvềnamvàđitheoNapoleonsangÝ.LúcđầulựclượngcủaMoreaudichuyểnvàoBavaria,rồisauđócácsưđoànsẽrảiráctiếnvàoÝ,gâyrốitríchoquânÁonhưcácdựtínhcủaNapoleon.VànếulựclượngÁoởsôngRhinebịđẩyvềphíađông,nósẽcáchquáxađểhỗtrợchoquânÁoởbắcÝ.KhivượtquadãyAlps,

Napoleon sẽ tập trung các lực lượng lại và sáp nhậpvào các sư đoàn củaTướngAndréMassenađãđóngsẵnởbắcÝ.Khiđó,ôngsẽđiềumộtphầnlớnlựclượngtớithịtrấnStradella,cắtđứtliênlạcgiữaMelasởbắcÝvàchỉhuysởởÁo.KhicáccánhquâncủaMelasđãbịcôlậpvàquâncơđộngcủaPhápđãtớiđịabàncủahọ,Napoleonsẽcónhiềulựachọnngonlànhđểbẻgãyvàtiêudiệtchúng.Ởmộtthờiđiểm,khiôngđangmôtảkếhoạchnàyvớiBourienne,Napoleonnằmdàitrêntấmbảnđồkhổnglồtrênsànnhàvàghimmột cái kimgútvàokế thị trấnMarengo,nằmgiữa trung tâmchiếntrườngcủaÝ.“Tôisẽđậptanôngtaởđây”,ôngbảo.Mộtvàituầnsau,khiNapoleonbắtđầuđiềuđộngcáclựclượng,ôngnhậnđượcvài tinxấu:Melasđãđánhbậtôngbằngcách tấncôngquânđộicủaMassena ở bắc Ý.Massena buộc phải lui về Genoa, nơi quân Áo nhanhchóngbaovâyôngta.Mốinguyởđâyrấtlớn:nếuMassenađầuhàng,quânÁocóthểtrànvàomiềnnamnướcPháp.Ngoàira,Napoleonđãtínhdựavàolực lượngcủaMassenađểgiúpôngđánhbạiMelas.Thếnhưngôngnhậnnhữngtintứcnàyvớitháiđộthảnnhiênlạlùngvàchỉđơngiảnđưaravàiđiềuchỉnh:ôngchuyểnnhiềuquânhơnsangThụySỹvàgửitintớiMassenarằngôngtaphảilàmbấtkỳđiềugìtrongkhảnăngđểcầmcựtrongítnhấttámtuần,giữchânMelastrongkhiNapoleondichuyểntớiÝ.Trongvòngmộttuầnlạicóthêmnhiềutinnóng.SaukhiMoreaubắtđầuchiếndịchđẩyquânÁoluilạikhỏisôngRhine,ôngtừchốichuyểnsưđoànmàNapoleondự tínhđiềusangÝ, thanphiềnrằngôngkhông thểđểchonóđi.Thayvìthế,ôngcửmộtsưđoànnhỏvàítkinhnghiệmhơn.QuânPhápởThụySỹđãbắtđầucuộcvượtnúiAlpsnguyhiểm.Napoleonkhôngcònchọnlựanàokhácngoài việcnhậnnhữnggìMoreau trao cho.Ngày24/5,NapoleonđãđưaquânđộitớiÝantoàn.SaysưavớicuộcvâyhãmởGenoa,MelasphớtlờnhữngbảnbáocáovềnhữngcuộctiếnquâncủaPháplênhướngbắc.Kếtiếp,NapoleontiếntớiMilan,gầnStradella,nơiôngcắtđứttuyếnthôngtinliênlạccủaÁonhưđãdựtính.Lúcnày,nhưmộtconmèođangrìnhmồi,ôngcó thểchờchoMelaschúý tớicáibẫymàông tađang lọtvàovàcốđánhmởđườngthoátkhỏinóởgầnMilan.Tuynhiên,ngày8/6,mộtlầnnữanhữngtinxấulạitớitaiNapoleon:haituầntrướcthờihạnônghyvọng,Massenađãđầuhàng.LúcnàyNapoleoncònítquânhơn,vàMelasđãchiếmđượcmộtcứđịamạnhởGenoa.Từlúckhởiđầu,chiếndịchđãgặpkhókhănvớinhữngsailầmvànhữngsựkiệnkhôngdự đoán được – cuộc tấn công sớm hơn của quân Áo, cuộc rút lui củaMassenavàomộtcáibẫyởGenoa,sựbấttuâncủaMoreau,vàgiờđâylàsựđầu hàng của Massena. Thế nhưng trong khi những người phụ tá củaNapoleonesợđiềutệnhất,bảnthânôngkhôngchỉgiữđượcvẻthảnnhiên,màdườngnhưcònkíchđộngmộtcáchlạlùngvớinhữngđiềuxuixẻonày.Theocáchnàođóôngcó thể rút ra từ chúngnhữngcơhộimàmọingười

khácđềukhôngthấyđược–vàvớiviệcmấtGenoa,ôngđãnhậnracơhộilớnnhất.Ôngnhanhchóngthayđổikếhoạch;thayvìchờởMilanđểMelastìmtới,ôngđộtnhiêndàncácsưđoàncủamìnhthànhmộttấmlướirộngvềhướngtây.Theodõimộtcáchsátsaoconmồicủamình,NapoleonthấyrằngMelasđangbịthôimiênbởinhữngchuyểnđộngcủacácsưđoànPháp–mộtsự do dự chết người. Napoleon điều một sư đoàn theo hướng tây tớiMarengo,gầnvớiquânÁoởGenoa,gầnnhưlànhửchohọtấncông.Độtngột,sángngày14/7,họcắncâu,vớimộtsứcmạnhđángkinhngạc.LầnnàychínhNapoleon là người phạm sai lầm; ông đã khôngmong quânÁo tấncôngsuốtnhiềungày,vàcácsưđoàncủaôngđãrảiraquárộngđểcóthểhỗtrợông.QuânÁoởMarengođônghơnquânônggấpđôi.Ônggửinhữngthôngđiệpkhẩntớikhắpphíađểyêucầuchiviện,rồidàntrận,hyvọngcóthểcầmcựchotớikhiquânchiviệntới.Nhiều giờ trôi qua mà không có dấu hiệu của một sự trợ giúp nào. Cácphòng tuyến củaNapoleon yếudần, và vào lúc 3 giờ chiều quânÁo cuốicùngcũngchọcthủngphòngtuyến,buộcquânPháprút lui.Đâylàtaihọacuối cùng trong chiến dịch, thế nhưng lại là khoảnh khắc chói sáng củaNapoleon.Dườngnhưôngđược cổ vũ bởi cách thức cuộc rút lui diễn ra,quânPháptảnmácravàquânÁođuổitheohọ,khôngcókỷluậtvàsựcốkết.Phingựagiữanhữngngườirútluixanhất,ôngtậphợphọlạivàchuẩnbị chohọ phản công, hứa với họ rằng các lực lượng chi viện sẽ tới trongvòngvàiphút–vàôngnóiđúng.LúcnàynhữngsưđoànPhápùatớitừmọiphía.Trongkhiđó,Áođãđểchocáchàngquânrơivàotìnhtrạnghỗnloạn,vàchoángvángkhithấymìnhđangđốimặtvớinhữnglựclượngmớidướiđiềukiệnnày,họdừnglạivànhườngđấtchomộtcuộcphảncôngđượctổchứcmộtcáchnhanhchóngcủaPháp.Trước9giờtối,quânPhápđãđánhbạihọmộtcáchthảmbại.NhưNapoleonđãtiênđoánvớichiếckimgúttrêntấmbảnđồ,ôngđãgặpvàđánhbạikẻthùởMarengo.Vàithángsau,mộthòaướcđượckýkết,đemđếnchoPhápnềnhòabìnhmànórấtcần,mộtnềnhòabìnhkéodàigầnbốnnăm.

Khuynhhướngđốivớimưulược làmộtkỹnăng tối thượngởmộtviêntướng;nó là tàinăngthiênphúhữudụngvàhiếmhoinhấtmàquađóngườitatiênđoánđượcmộtthiêntài.NapoleonBonaparte,1769-1821

DiễndịchChiến thắng củaNapoleon ởMarengo có vẻ như dựa vào khá nhiềumaymắnvàtrựcgiác.Nhưngởtrườnghợpnàythìkhôngphảithế.Napoleonđãtinrằngmộtchiếnlượccaocấphơncóthểtạonênmaymắncủachínhông–thôngquatínhtoán,hoạchđịnhcẩnthận,vàluônởthếmởrộngcửađónchờ

sựthayđổitrongmộttìnhhuốngmangđộnglực.Thayvìđểchovậnxấuđèxuốngđầumình.Napoleonkếthợpnóvàocáckếhoạchcủaông.KhiôngbiếtrằngMassenabuộcphảiluivềGenoa,ôngthấycuộcchiếngiànhthànhphốsẽkhóachặtMelastrongmộtvịtríchết,tạothờigianchoôngdichuyểnquân của ông vào vị trí. Khi Moreau điều tới một sư đoàn nhỏ hơn,NapoleonđiềunóbăngquadãyAlps theomột conđườngnhỏhẹp, nhiềuchướngngạihơn,tungthêmhỏamùvàomắtcủaquânÁođangcốgắngtìmhiểuxemôngcóbaonhiêuquân.KhiMassenađầuhàngmộtcáchbấtngờ,NapoleonnhậnrarằnglúcnàyviệcnhửchoMelastấncôngvàocácsưđoàncủa ông sẽ dễ dàng hơn, nhất là nếu ông điều chúng đến gần hơn. ỞMarengo,ôngđãbiếtchắccáclựclượngchiviệnđầutiênsẽtớivàokhoảngsau3giờ chiều.Cuộc truyđuổi củaquânÁocàng lộnxộn, sựphảncôngcàngdữdội.KhảnăngđiềuchỉnhvàhànhbinhcủaNapoleon trên tiến trìnhchiếndịchdựavàophươngthứchoạchđịnhmớimẻcủaông.Đầutiên,ôngbỏranhiềungàynghiêncứubảnđồvàdùngchúngđểtiếnhànhmộtcuộcphântíchchitiết. Điều này đã cho ông biết, chẳng hạn, rằng việc quân đội của ông ởStradella sẽđem tớimột tình thế lưỡngnanchoquânÁovàđemđếnchoôngnhiềukhảnăngchọnlựacáchthứcđểtiêudiệthọ.Rồiôngtínhtoántớicácyếutốngẫunhiên:nếukẻthùlàmđiềux,ôngsẽphảnứngrasao?Nếuphầny của kế hoạch của ông tịt ngòi, ông khắc phục bằng cách nào?Kếhoạchrất linhhoạtvàđemtớichoôngnhiều lựachọn tớimứcôngcó thểđiềuchỉnhnómộtcáchvôhạnvớibấtkỳtìnhthếnàosẽxảyra.Ôngđãthaotácnhiềuvấnđềkhảdĩxảyratớimứcôngcóthểđiđếnmộtgiảiphápnhanhchóngvớibấtkỳvấnđềnào.Kếhoạchcủaônglàmộthỗnhợpgiữatínhlinhhoạtvàtínhchitiết,vàngaycảkhiôngđãphạmsailầm,nhưđãcóởphầnđầucủacuộcphảncôngvàoMarengo,nhữngđiềuchỉnhnhanhchóngcủaôngđãngănkhôngchoquânÁolợidụngđượcnó–trướckhihọcóthểnhậnrađiềucẩnphảilàm,ôngđãchuyểntớimộtthếkhác.Sựtựdotunghoànhmộtcáchtànphákhôngthểtáchrờikhỏisựhoạchđịnhmộtcáchcóphươngphápcủaông.Thấuhiểu:Trongcuộcsốngcũngnhưtrongchiếntranh,khôngcógìdiễnrađúngnhưbạnmongđợi.Nhữngphảnứngcủamọingườiđềulạlùngvàđáng ngạc nhiên, bộ sậu của bạn thực hiện những hành động cực kỳ nguxuẩn,vânvân.Nếubạnchạmtránvớimộtkếhoạchcứngnhắc,nếubạnchỉnghĩđếnviệccốbámgiữnhữngvịtríchết,nếubạnchỉdựavàokỹthuậtđểkiểmsoátbấtkỳmộtxungđộtchiếnlượcnàohiệnratrênđườngtiếnbước,bạn sẽ tiêu tùng: những sự kiện sẽ thay đổi nhanhhơn là bạn có thể điềuchỉnhchophùhợpvớichúng,vàsựhỗnloạnsẽthâmnhậpvàohệthốngcủabạn.Trongmộtthếgiớingàycàngphứctạp,cáchthứchoạchđịnhvàđiềuhànhcủaNapoleonlàgiảipháphợplýduynhất.Bạncứtiếpthucàngnhiều

thông tin và càng chi tiết bao nhiêu thì càng tốt bấy nhiêu; bạn phân tíchnhữngtìnhhuốngmộtcáchsâusắc,cốhìnhdungranhữngphảnứngcủakẻthùvànhữngsựcốcóthểphátsinh.Bạnđừngđểbịlạctrongcáimêcungphântíchnàymàtốthơnnênsửdụngnóđểxácđịnhmộtkếhoạchhìnhcâyvớinhiềuphânnhánh,mộtkếhoạchđặtbạnvàocácvịtrívớikhảnăngthaotúng.Bạngiữchomọithứđềulỏnglẻovàcóthểđiềuchỉnhđược.Bấtkỳrốiloạnnàoxảyđếntrênconđườngcủabạnđềuđượcđịnhhướngchảyvềphíakẻ thù. Trong việc thực hành chủ trương này, bạn sẽ thấu hiểu câu châmngôncủaNapoleonrằngsựmaymắnlàmộtthứdobạntạonên.

Lúc này trận pháp của quân đội giống như nước. Hình thể của nướctránhđộcaovàtuôntràoxuốngthấp...Nướctạodòngchảycủanótheođịathế;quânđộikiểmsoátchiếnthắngcủamìnhtheokẻthù.Nhưvậyquânđộikhôngduytrìbấtkỳmộtthểchiếnlượcthườngxuyênnào,nhưnướckhôngcómộthìnhtháithườngxuyên.Kẻcóthểthayđổivàquyềnbiếntheokẻthùvàgiànhchiếnthắngđượcxemlàkẻcótrítuệphiphàm.BinhphápTônTử,thếkỷ4tr.CN.

CÂYSẬYVÀCÂYÔLIUCâysậyvàcâyôliuđangcãicọvềsựvữngchắc,sứcmạnhvàsựthanhnhàncủachúng.Ôliuchêsậyrằngnóyếuớtvàdễuốncongtrướcmọicơngió.Sậyimlặngkhôngthốtlờinào.Rồi,sauđókhônglâu,gióbắtđầu thổi rấtmạnh. Sậy run rẩy và nghiêng người, thoát khỏi giómộtcách dễ dàng, nhưng cây ôliu cưỡng lại gió và bị nó cuốn gãy. Câuchuyệnchothấynhữngngườichịunhúnnhườngtrướccáchoàncảnhvàsứcmạnhlớnhơnsẽcólợithếhơnnhữngđốithủmạnhmẽhơncủahọ.NgụngônAesop,thếkỷ6tr.CN.

2.Khi pheCộng hòa chuẩn bị hội nghị để chọn ramột ứng cử viên tổngthốngvàonăm1936,họcólýdođểhyvọng.ĐươngnhiệmtổngthốngpheDânChủ,FranklinD.Roosevelt,tấtnhiênlàđượclòngdân,nhưngMỹvẫncòntrongcuộcSuythoái,sốngườithấtnghiệpcao,thâmhụtngânsáchđangtăng,vànhiềuchươngtrìnhNewDeal

6củaRooseveltđãvôhiệuquả.Điều

tệhạinhấtlà,nhiềungườiMỹđãtrởnêntiêutanảomộngvớiRoosevelt,họthậmchícònđitớichỗchánghétông,chorằngôngđộctài,khôngđángtin,mộtngườixãhộichủnghĩa từđáy tim,có lẽ thậmchíkhôngcó tínhchấtMỹ.Roosevelđangdễbịtổnthương,vàpheCộnghòađangkhaokhátthắngcử.Họ quyết định xuống giọng khoa trương và kêu gọi các giá trị truyềnthốngMỹ. Kêu gọi sự ủng hộ tinh thần của chương trình NewDeal chứkhôngphảilàconngườiđứngsaunó,họhứasẽđemtớisựcảicáchcầnthiết

mộtcáchhiệuquảvàcôngbằnghơnlàRooseveltđãthựchiện.Đềcaotínhthốngnhấtcủađảng,hộđềcửAlfM.Landon,thốngđốcbangKansaslàứngviêntổngthốngcủamình.Landonlàngườiônhòađếnmứchoànhảo.Cácbàidiễnvăncủaôngcóxuhướnghơibuồntẻ,nhưngôngcóvẻkhácứngrắn,khátrunglưu,mộtchọnlựadễchịu,vàđâykhôngphảilàlúcđểđềcaomộtkẻcấptiến.ÔngtađãrấtủnghộchươngtrìnhNewDeal,nhưngđiềunàycũngtốt–nóđượclòngcôngchúng.PheCộnghòađềcửLandonbởivìhọnghĩ rằngôngcócơhội tốtnhấtđểđánhbạiRoosevelt,vàđó là tấtcảnhữnggìquantrọngđốivớihọ.Trongbuổilễđềcử,nhữngngườiCộnghòadựngmộtsânkhấutheokiểuhoạtcảnhmiềntâyvớinhữngchàngcaobồi,những cô gái cưỡi ngựavà những cỗ xe phủkín.Trongbài diễn văn đónnhậncủamình,LandonkhôngnóinhiềuđếnnhữngkếhoạchhaychínhsáchcụthểmàvềbảnthânvàcácgiátrịMỹcủaông.TrongkhiRooseveltgắnliềnvớinhữngbikịchkhôngvui,ôngsẽđem tới sựbềnvững.Đó làmộtbuổihộinghịdễchịu.PheCộnghòachờchoRooseveltcóđộngthái.Nhưsựmongđợi,ôngđóngvaitròmộtngườiđứngtrênsựxungđột,giữcácvẻngoàicôngcộngcủaôngởmứctốithiểuvàđềramộthìnhtượngtổngthống.Ôngnóitheokiểuchungchungmơhồvàđưa ramộtgiaiđiệuđầyhyvọng.SaucuộchộinghịcủapheDânchủ,ôngsẽđinghỉdàingày,đểlạivũđàichopheCộnghòa,nhữngkẻchỉ còncáchquávuimừngđểđiềnvàochỗ trống:họđưaLandonvàocuộcvậnđộng,nơiôngđọcnhữngbàidiễnvănvậnđộngvềviệcôngsẽlàmthếnàođểbanhànhcảicáchtheomộtđườnglốihợplý,chuẩnxác.SựtươngphảngiữaLandonvàRooseveltlàsựtươngphảnvềtínhtìnhvàkhíchất,vànódườngnhưcộnghưởng: trongcáccuộc trưngcầuýkiến,Landonđượcđẩylêndẫnđầu.Nhậnthứcrằngcuộcbầucửsẽđếngầnvàcảmnhậnrằngđâylàcơhộilớncủamình,pheCộnghòaleotheotấncông,cáobuộcRooseveltvềcuộcđấutranhgiaicấpvàvẽramộtbứctranhảmđạmvềnhiệmkỳkếtiếpcủaông.Những tờbáochốngRooseveltcôngbốmột loạtbàixã luận tấncôngôngtrongcáclĩnhvựccánhân.Dànđồngcachỉtríchlớndần,vàpheCộnghòatheodõimộtcáchháohứckhinhiềungườiởphíaRooseveltcóvẻsợhãi.Cuốicùng,chotớicuốitháng9,chỉ6tuầntrướccuộcbầucử,Rooseveltmớibắtđầuchiếndịchcủaông–vàrồi,vớicúsốccủamọingười,ôngđánhrơicáivẻkhôngthiênvị,đầychấttổngthốngmàôngđãmangrấttựnhiên.ĐịnhvịtrícủamìnhmộtcáchrõràngbêntráicủaLandon,ôngvẽnênmộtsự tươngphảnsâusắcgiữahaiứngviên.ÔngtríchdẫnmộtcáchmỉamainhữngbàidiễnvăncủaLandonủnghộNewDealnhưngkhẳngđịnhcóthểlàmchonótốthơn;saolạiphảibầuchomộtngườivềcơbảncócùngnhữngýtưởngvàcáchtiếpcậnnhưnglạichẳngcókinhnghiệmgìtrongviệclàmcho chúnghoạt động?Nhiềungày trôi qua, giọngnói củaRoosevelt ngày

cànglớndầnvàrõdần,cácđiệubộcủaônglinhđộnghơn,lờihùngbiệncủaôngthậmchícótínhchấtThánhkinhtronggiọngnói:ônglàchàngDavidđangđốimặtvớigãGoliath của các lợi íchdoanhnghiệpkhổng lồmuốnđưađấtnướcquaytrởlạithờikỳđộcquyềnvàcácnhàtàiphiệtăncướp.PheCộnghòa theodõi trongnỗikinhhoàngkhinhữngđámđôngủnghộRooseveltphồngtodần.TấtcảnhữngngườimàNewDealđãtừngtrợgiúpbằngbấtkỳcáchnàolêntớiconsốmườingàn,vàphảnứngcủahọđốivớiRooseveltcómộtnhiệttìnhgầnnhưmangtínhtôngiáo.Trongmộtbàidiễnvănđặcbiệtphấnchấn,Rooseveltliệtkênhữngkhoảntiềnbạcđãđượcsửdụngđểchốnglạiông:”Chưabaogiờtrướcđâytronglịchsửcủachúngta,”ôngkếtluận,”từngcónhữnglựclượngthốngnhấtthếnàyđểchốnglạimộtứngcửviênđạidiệnchohọhômnay.Họđồnglòngcămghéttôi–vàtôixinđónmừngsựcămghétcủahọ...Tôimuốnngười tasẽnói trongnhiệmkỳthứhaicủatôirằngtrongviệcnàycáclựclượngđóđãgặpbậcthầycủahọ.”Landon,nhận ra sự thayđổi lớn trongxu thếcủacuộcbầucử, tiến ravớinhữngcuộctấncôngsắnbénhơnvàcốlùixakhỏiNewDeal,màtrướcđóôngtađãkhẳngđịnhsựủnghộ–nhưngtấtcảnhữngđiềunàydườngnhưchỉđàochoôngtamộtcáihốsâuhơn.Ôngtađãthayđổiquáchậmtrễvàquárõràngtrongsựđốiphóvớivậnmayđangsuytàncủamình.Vàongàybầucử,RooseveltthắngcửvớikếtquảcaonhấttronglịchsửbầucửnướcMỹlúcbấygiờ;ôngthắngtấtcảngoạitrừhaibang,vàpheCộnghòađãbịgiảmxuốngcòn16ghếtrongThượngviện.Điềuđángkinhngạchơncảtầmcỡcủachiếnthắngkhôngđượcdựbáocủaônglàtốcđộmàvớinóôngđãlàmđổithayxuthế.DiễndịchKhiRooseveltđitheohộinghịcủapheCộnghòa,ôngnhậnramộtcáchrõràngtrậntuyếnmàhọsẽchiếmtrongvàithángtới–mộttrậntuyếnônhòađềcaocácgiátrịvàđặctínhlêntrênchínhsách.Lúcnàyôngđãcóthểđặtchiếc bẫy hoàn hảo bằng cách từ bỏ trận địa. Trong những tuần sắp tới,Landonsẽnhồinhétvịtríônhòacủaôngtavàotâmtrícôngchúng,camkếtngàycàngnhiều.TrongkhiđónhữngngườiCộnghòacánhhữusẽtấncôngvị tổngthốngdữdội trongphạmvicánhân.Rooseveltbiết rằngsẽ tới lúcconsốtrưngcầuýkiếncủaLandonlênđếntộtđỉnh.Côngchúnghẳnsẽphủkínthôngđiệptrốngcủaôngtavàcáccuộctấncôngcayđộccủacánhhữu.Nhậnthứcvềthờiđiểmđóvàocuốitháng9,ôngquaylạiđấutrườngvàđịnhvịmìnhmộtcáchrõràngởbêntráicủaLandon.Sựlựachọncótínhchiếnlượcchứkhôngphảicótínhlýtưởng;nóchophépôngvẽramộtkhácbiệtsắc nét giữa ông vàLandon.Trongmột thời điểmkhủnghoảngnhư cuộcSuythoái, tốtnhất làphảinhìnmộtcáchkiênquyếtvàmạnhmẽ,đạidiệnchomộtđiềugìđóvữngbền,chốnglạimộtkẻthùrõrệt.Nhữngcuộctấncôngtừcánhphảiđemđếnchoôngkẻthùrõrệtấy,trongkhiđiệubộnhu

nhượccủaLandonlàmchoôngmạnhmẽhơnquasựtươngphản.Bằngcáchnàoôngcũngthắng.Mọisựđềucótínhchínhtrịtrongthếgiớingàynay,vàtấtcảcácchínhtrịgiađềungồivàovịtrí.Trongbấtkỳtrậnđấuchínhtrịnào,cáchtốtnhấtđểtrượt ra khỏimột vị trí là vẽ ramột hình ảnh tương phản sắc nét với đốiphương.Nếubạnphảiviệnđếnnhữngbàidiễnvănđểtạorasựtươngphảnnày,bạnđangđứngtrênnềnđấtlunglay:mọingườikhôngtinvàolờinói.Khăngkhăngrằngbạnmạnhmẽhaythuộcmộtphepháicóphẩmchấtcaogiốngnhưlàsựtựđềcao.Thayvìthếhãykhiếnchođốiphươngnóivàcómộtđộngtháitrước.Khihọđãgắnvàomộtvịtrívàcốđịnhnóvàotâmtrícủanhữngngườikhác,họđãchínmuồiđểgặt.Lúcnàybạncóthểtạorasựtươngphảnbằngcáchtríchdẫnnhữnglờicủahọnémtrảlạihọ,biểulộbạnkhácbiệtnhưthếnào–tronggiọngnói,trongtháiđộ,tronghànhđộng.Đàosâuvàosựtươngphản.Nếuhọgắnchặtvàomộtvịtrícấptiến,đừngphảnứngbằngcáchônhòa(sựônhòanóichunglàyếuớt),nêntấncônghọđểnhấnmạnhsựkhôngbềnvững,vìquyềnlựcluônđóikhátnhữngcuộccáchmạng.Nếuhọđốiphólạibằngcáchhạthấpgiọngkêugọi,nênghìmchặthọvàosựkhôngkiênđịnh.Nếuhọtiếptục,thôngđiệpcủahọsẽvôhiệuquả.Nếuhọ trởnênầm ĩ trong tựvệ,bạnđã tạođượcquanđiểmvềsựkhôngvữngvàngcủahọ.Hãysửdụngchiếnlượcnàytrongnhữngtrậnchiếnhàngngày,đểchomọingườitựràngbuộcmìnhvàomộtvịtrí,bạncóthểchuyểntớimộtkếtthúcchếtngười.Đừngbaogiờnóirằngbạnmạnh,hãybiểulộđiềuđó,bằngcáchtạoramộtsựtươngphảngiữabạnvànhữngđốithủdodựhayônhòacủabạn.3.NgườiThổNhĩKỳthamgiaThếchiếnItheophíaĐức.KẻthùchínhcủahọởvũđàiTrungĐônglàquânAnh,lúcđóđặtcăncứởAiCập,nhưngtớinăm1917họđãđạtđượclợithế:quânThổkiểmsoátmộttuyếnđườngsắtdài800dặmchạytừSyriaởphíabắctớiHejaz(vùngphíaNamcủaẢRập)ởphíanam.Ngayphía tâycủavùngtrungtâmcủa tuyếnđườngnàylà thịtrấnAqaba,nằmbênHồngHải,mộtvịtríthenchốtcủaquânThổmàtừđóhọcóthểnhanhchóngđiềuquântớihướngbắchayhướngnamđểbảovệtuyếnđườngQuânThổđãđẩylùiquânAnhởGallipoli(xemchương5),mộtthắnglợitolớnchotinhthầncủahọ.NhữngviênchỉhuycủahọởTrungĐôngcảmthấyantoàn.QuânAnhđãcốkhuấyđộngmộtcuộcnổidậycủangườiẢRậpởHejazchốnglạiquânThổ,hyvọngrằngcuộckhởinghĩanàycóthểlanrộngtớiphíabắc;ngườiẢRậpđãchiếmđượcmộtsốđoạnđườngsắtởđâyđónhưng lạiđấuđã lẫnnhaunhiềuhơn làchống lạiquânAnh.QuânAnhrõràngthèmmuốnAqabavàâmmưuchiếmnótừmébiểnvớilựclượnghảiquânhùnghậu,nhưngởphíasauAqabalàmộtdãynúicónhiềuhẻmvực.

QuânThổđãbiếnngọnnúinàythànhmộtcánhrừng.NgườiAnhbiếtrằngnếuhảiquâncủahọchiếmđượcAqabađinữa,họcũngkhôngthểtiếnvàonộiđịa,việcchiếmthànhphốxemnhưchẳnghiệuquảgì.CảquânAnhlẫnquânThổđềunhìnthấyhoàncảnhđótheocùngmộtcách,vàtìnhthếcứđókéodài.Tháng6/1917,nhữngchỉhuyquânThổởcácpháođàicanhgiữAqabanhậnđược tin báo về những cuộc di chuyển lạ lùng của kẻ thù ở vùng samạcSyriatrênhướngđôngbắc.DườngnhưmộtsĩquanAnhliênlạcvớiquânẢRập tên làT.ELawrence,29 tuổi,đãvấtvảbăngquahàng trămdặmđấtquạnh hiu để tuyển quân từ những người Howeitat, một bộ tộc Syria nổitiếngvềviệcchiếnđấutrênlưnglạcđà.QuânThổcửtrinhsátđi tìmhiểuthêm.HọđãbiếtítnhiềuvềLawrence:khácvớinhữngsĩquanAnhthờibấygiờ,anhtanóitiếngẢRập,hòahợptốtvớidânđịaphương,thậmchícònănmặctheokiểucủahọ.Anhtacònkết tìnhbằnghữuvớiSherifFeisal,mộtlãnh tụcủaphong tràokhởinghĩaẢRập.Có lẽnàoanh taxâydựngmộtquânđộiđểtấncôngAqaba?Tớimứcđộmàđiềunàycóthểxảyxa,anhtaxứngđángđượctheodõigắtgao.ThếrồitinđồnlantruyềnrằngLawrenceđãthiếuthậntrọngkhibảovớimộttùtrưởngẢRậpđangbímậtnhậntiềncôngcủaThổ, rằnganh tađang tiếnvềDamascusđểmở rộngphong tràokhởinghĩa.Đây làđiềumàquânThổesợnhất,vìmộtcuộckhởinghĩaởnhữngvùngđôngdânhơnởphíabắckhócóthểkiểmsoátnổi.Đội quân mà Lawrence tuyển mộ có không hơn 500 người, nhưng dânHoweitatlànhữngchiếnbinhtrênlạcđàxuấtchúng,dữtợnvàrấtcơđộng.QuânThổbáođộngchocácđồngnghiệpởDamascusvàđiềunhữngđoànquân để săn lùng Lawrence, một công việc khó khăn vì sự cơ động củangườiẢRậpvàsamạcrộngmênhmông.Trongvàituầnkếtiếp,cáccuộcdichuyểncủaquânAnhgặptrởngại,cầnphảinóiđiềunày:cáccánhquânAnhkhôngphảidichuyểnvềhướngbắctớiDamascusmàvềhướngnamtớituyếnđườngchạyquathịtrấnMa’an,vịtrícủamộtnhàkhoquânsựdùngđểtiếptếchoAqaba,cáchđó40dặm.Tuynhiên,vừaxuấthiệnởkhuvựcMa’an,Lawrenceđãbiếnmất,rồilạitáixuấthiệncáchđó100dặmvềphíabắcđểchỉhuymột loạt tấncôngvào tuyếnđườngsắtnằmgiữaAmmanvàDamascus.LúcnàyquânThổđầynghingờcảnhgiácvàđiều400kỵbinhtừAmmanđểtruytìmLawrence.Trongvàingày,khôngcódấuhiệugìcủaanhta.Cùnglúcđó,mộtcuộcnổidậycáchđónhiềudặmvềphíanamcủaMa’ankhiếnquânThổkinhngạc.MộtbộtộcẢRậpgọilàDhumaniyehđãnắmquyềnkiếmsoátthịtrấnAbuelLissal,nằmdọctheoconlộtừMa’antớiAqaba.MộttiểuđoànThổđượcđiềutớiđểchiếmlạithịtrấnpháthiệnthấylôcốtcanhgiữnóđãbịpháhủyvàquânẢRậpđãđikhỏiđó.Thếrồi,độtnhiên,mộtđiềubấtngờvàhoàntoàngâyrốitríxảyra:khôngbiếttừđâura,độiquânHoweitatcủaLawrence

xuấthiệntrênngọnđồiởphíatrênthịtrấnAbuelLissal.

Người chiến binh và chính khách không tạo ra đượcmaymắn nhưngchuẩnbịchonó,thuhútnó,vàgầnnhưđãquyếtđịnhđượcvậnmaycủahọ.Khôngchỉgiỏichớplấycơhội,họcònbiếtsâuxahơncáchthứcđểlợidụngnhữngtiênbáovềcáccơhộinàyhoặcnọhoặcvềnhiềucơhộicùnglúc.Nếucơhộinàyxảyra,họthắng;nếucơhộikhác,họvẫnlàkẻchiếnthắng;cùngmộttìnhhuốngthườnggiúphọthắngtheonhiềucáchthứckhácnhau.Cóthểcangợihọvìvậnmaycũngnhưsựđiềuhànhtàibacủahọ,vàhọđượctưởngthưởngvìsựmaymắncũngnhưphẩmchấtcủamình.Cáctínhcách,JeanDeLaBruyère,1645-1696

Do tập trung vào cuộc nổi dậy ở địa phương, quân Thổ đã mất dấu củaLawrence.Lúcnày,đãkếtnốivớingườiDhumaniyeh,anhtađãgàibẫymộtlựclượngThổởAbuelLissal.QuânẢRậpphidọctheongọnđồivớitốcđộrấtnhanhvàvôcùngkhéoléo,làmchoquânThổlãngphíđạndượcbắntheohọ.Cùnglúc,sứcnónggiữatrưađãtácđộnglênnhữngtaysúngThổ.ChờchotớilúcquânThổkhámệtmỏi,quânẢRập,vớiLawrencecùngđi,laoxuống đồi. Quân Thổ khép chặt hàng ngũ, nhưng những kỵ binh lạc đànhanhnhẹnđãbọcsangbênsườnvàphíasaulưnghọ.Đólàmộtcuộctànsát:300línhThổbịgiếtvàsốcònlạibịbắtlàmtùbinh.Lúc này, cuối cùng các chỉ huy Thổ ở Aqaba đã nhận ra trò chơi củaLawrence:anh tađãcắt rờihọkhỏi tuyếnđườngsắtmàhọdựavàođểcónguồntiếptế.Ngoàira,nhìnthấysựthànhcôngcủangườiHoweitat,cácbộtộc Ả Rập khác quanhAqaba đã gia nhập lực lượng của Lawrence, hìnhthànhmộtlựclượnghùnghậubắtđầubăngquanhữngkhenúihẹpđểtiếnvềAqaba.QuânThổchưabaogiờhìnhdungnổimột lực lượng lạicó thểđếntừhướngấy;cáccôngsựcủahọđềuquaymặtrahướngkhác,rabiểnvàphíangườiAnh.QuânẢRậpkhéttiếnglàtànnhẫnvớikẻthùcốchốngcựhọ,vànhữngviênchỉhuycủacáccôngsựởsau lưngAqababắtđầuđầuhàng. Quân Thổ điềumột đội quân đồn trú 300 người từ Aqaba để chặnđứngcuộctiếncôngnày,nhưnghọnhanhchóngbịbaovâybởisốquânẢRậpđangtăngnhanh.Ngày6/7,cuốicùngquânThổđầuhàng,vàcácviênchỉhuytheodõivớisựkinhngạckhiđộiquânkhốrácháoômcủaLawrencelaorabiểnđểchiếmlạicáiđãtừngđượccholàmộtvị tríbấtkhảxâmnhập.Vớiđòntấncôngnày, Lawrence đã hoàn toàn thay đổi thế cân bằng về quyền lực ởTrungĐông.DiễndịchCuộcchiếngiữaAnhvàThổNhĩKỳtrongThếchiếnIđãchứngtỏmộtcách

xuấtsắcsựkhácbiệtgiữamộtcuộcchiếntranhtiêuhaovàmộtcuộcchiếntranhmưu lược.Trướcđộng tháixuất sắccủaLawrence,quânAnh, chiếnđấu theocácnguyên tắccủachiến tranh tiêuhao,đãchỉđạongườiẢRậpchiếmgiữcácđiểmthenchốtdọctheotuyếnđườngsắt.ChiếnlượcnàyđãnằmgọntronglòngbàntaycủaquânThổ:họcóquáítngườiđểcanhgiữtoàn tuyếnđường,nhưngkhihọ thấyquânẢRậptấncôngvàobấtkỳnơinào,họcóthểnhanhchóngdichuyểnsốquânmàhọcótớiđóvàsửdụnghỏalựcvượttrộicủamìnhđểphòngvệhoặcchiếmlạinó.Lawrence–mộtngườikhôngcónềntảngvềquânsự,nhưngđượcphúchomộtthiêntư–đãnhìn thấyngay tínhchấtnguxuẩncủađiềunày.Xungquanh tuyếnđườngsắtlàhàngngàndặmsamạcmàquânThổchưachiếmđóng.QuânẢRậplànhữngbậcthầyởhìnhthứcchiếntranhcơđộngtrênlưngngựatừthờitiêntriMohammed;khônggianbaolađểhọdàntrậntạochohọnhữngkhảnăngvôhạnđểtunghoànhvàgâyramốiđedọaởmọinơi,buộcquânThổphảinằmépmìnhtrongnhữngcôngsựcủahọ.Bịđóngbăngtạichỗ,quânThổsẽthiếunguồn tiếp tếvàkhông thểbảovệkhuvựcxungquanh.Yếu tố thenchốt đối với toàn cuộc chiến làmở rộng cuộc nổi dậy lên hướng bắc, tớiDamascus,chophépquânẢRậpđedọatoàntuyếnđườngsắt.Nhưngđểmởrộngcuộcnổidậylênhướngbắc,họcầncómộtcứđịaởtrungtâm,cứđịađólàAqaba.QuânAnhcũngthủcựunhưquânThổvàđơngiảnlàkhôngthểvạchramộtchiến dịch cho một nhóm quân Ả Rập do một sĩ quan liên lạc chỉ huy.Lawrencephảitựmìnhlàmviệcđó.Đitheomộtloạtđườngvònglớntrongsa mạc mênh mông, ông khiến quân Thổ hoang mang với mục đích củamình.BiếtrằngquânThổesợmộtcuộctấncôngvàoDamascus,anhcốtìnhlantruyềntinđồnthấtthiệtrằnganhđanghướngtớiviệcđó,khiếnquânThổphảiđiềunhiềucánhquânđitheomộtcuộcsănvịttrờitớihướngbắc.Rồi,khaithácviệchọkhôngthểtưởngtượngranổimộtcuộctấncôngcủaquânẢRậpvàoAqabatừphíavùngđồi(mộtsailầmgiốngnhưcủaquânAnh),anhlàmchohọmấtcảnhgiác.KếtquảLawrencechiếmđượcAqabalàmộttuyệtchiêutiếtkiệm:chỉcóhaingườicủaanhchết.(HãysosánhđiềunàyvớinhữngnỗlựckhôngthànhcủaquânAnhđểchiếmGazatừtayquânThổtrongcùngnămđóởtrậnchiếnvềsau, trongđó3000binhlínhAnhđãbịgiết).ViệcchiếmgiữAqabalàbướcngoặttrongthấtbạicuốicùngcủaquânThổởTrungĐông.Sứcmạnhlớnnhấtcủabạncóthểcótrongbấtkỳxungđộtnàolàkhảnănggâyrốitríchođốithủvềcácdựđịnhcủabạn.Nhữngđốithủrốitríkhôngbiết phải phòngvệởđâuhaybằngcáchnàođãgiáng chohọmộtđòn tấtcôngbấtngờ,họ sẽmấtcânbằngvà sụpđổ.Đểhoàn thànhđiềunàybạnphảihànhđộngvớimộtmụcđíchduynhất:giữchohọsuyđoán.Bạnđưahọvàocuộcrượtđuổibạntrongnhữngvòngluẩnquẩn;bạnnóingượcvớiđiều

bạnmuốn làm;bạnđedọaởkhuvựcnày trongkhinổ súngvàokhuvựckhác.Bạntạonênsựhỗnloạntốiđa.Nhưngđểhoàntất,bạncầnchỗtrốngđểtunghoành.Nếubạnliênkếtvớinhữngđồngminhgâycảntrở,nếubạnchiếm những vị trí kẹp bạn vào chân tường, nếu bạn ràng buộc với việcphòngthủmộtvị trícốđịnhnàođó,bạnđãđánhmấtkhảnăng thao túng.Bạn trởnêncó thểdựđoán,giốngnhưquânAnhvàquânThổ,di chuyểntheo những đường thẳng trong những khu vực xác định, bỏ quên samạcmênh mông quanh bạn. Những người chiến đấu kiểu này xứng đáng vớinhữngtrậnđánhđẫmmáumàhọđốiđầu.4.Đầu năm 1937, Harry Cohn, vị sếp khá lâu năm của hãng ColumbiaPictures,đốimặtvớimộtcuộckhủnghoảng.Đạodiễnthànhcôngnhấtcủaông,FrankCapra, vừa rờikhỏiphim trường,và các lợi nhuậnxuốngdốc.CohncầnmộtcúhíchvàmộtngườithếchỗchoCapra.VàôngtinrằngôngtađãtìmracôngthứcđúngvớimộtkịchbảnphimhàitựađềlàTheAwfulTruthvàmộtđạodiễn39tuổitênLeoMcCarey.McCareytừnglàđạodiễnphimDuckSoup,vớianhemnhàMarxvàRigglesofRedGapvớiCharlesLaughton, hai phim hài khác nhau nhưng đều thành công. Cohn đề nghịMcCareyđạodiễnTheAwfulTruth.McCareybảoôngkhôngthíchkịchbản,nhưngdùsaoôngcũngsẽthựchiệncuốn phim đó với cái giá 1.000 đôla –mộtmón tiền lớn vào năm 1937.Cohn,kẻđiềuhànhColumbianhưMussolini(thựctế,ônggiữmộttấmảnhcủaIIDucetrongvănphòngcủamình),nổigiậnđùngđùngvớicáigiáđó.McCareyđứnglên,nhưngkhisắpbỏđi,ôngnhìnthấychiếcđàndươngcầmtrong phòng. McCarey là một nhà soạn nhạc không gặp thời. Ông ngồixuốngvàchơimộtgiaiđiệudịudàng.Cohnyêuthíchloạinhạcnày,vàôngbịmêhoặc:“Bấtkỳaiyêuthíchloạinhạcthếnàyphảilàmộtthiêntài,”ôngnói.“Tôisẽtrảcáigiácắtcổđó.Lênbảnbáocáođểngàymailàmviệc.”

Mởrộngđềtàivềsựkiểmsoátgiántiếp,Lingiớithiệuchođộcgiảmộtmôhình raquyếtđịnhgọi làChu trìnhBoyd.Đặt theo têncủaĐại táJohn Boyd, khái niệm này nói tới sự thấu hiểu rằng chiến tranh hàmchứanhữngchukỳlặplạicủasựquansát,sựđịnhhướng,quyếtđịnhvàhànhđộng.ĐạitáBoydcấutạomôhìnhnàytừkếtquảnhữngcuộcquansátquátrìnhchiếnđấutrongcuộcchiếntranhTriềuTiên.ÔngđãđiềutravìsaonhữngphicôngchiếnđấuMỹthườngtrộihơnhẳnkẻthùtrongnhữngcuộckhôngchiến.Phântíchcủaôngđãđưatớinhiềupháthiệnbất ngờ. Các phi công địch thực hiện tốt hơn các đối thủMỹ của họtrongtốcđộ,độcaovàkhảnăngngoặthướng.NhưnglínhMỹcólợithếởhaikhíacạnhchủyếu.Thứnhất,nhữnghệthốngkiểmtrathủylựcchophépchuyểnnhanhtừthaotácnàysangthaotáckhác.Thứhai,buồngláichophépphicôngcómộttầmnhìnrộnghơn.Kếtquảlàcácphicông

Mỹcóthểquansátnhanhhơnvàđịnhhướngchotìnhthếchiếnthuậtkịpthời.Rồi,khiđãquyếtđịnhsẽlàmgìkếtiếp,họcóthểnhanhchóngthayđổithaotác.Trongchiếnđấu,khảnăngnhanhchónglướtquachutrìnhquan sát-định-hướng-quyết định-hành động (Chu trình Boyd) đem lạicho phi côngMỹmột chút ít lợi thế về thời gian. Nếu xemmột cuộckhôngchiếnnhư làmộtchuỗicácChu trìnhBoyd,người ta thấyrằnglínhMỹsẽlặpđilặplạikiếmđượcmộtlợithếthờigianởmỗichukỳ,chotớikhinhữnghànhđộngcủakẻthùhoàntoànkhôngthíchứngđượcvớinhữngtìnhhuốngđổithay.Từđó,cácphicôngMỹcóthể“chiếmưuthếtrongChutrìnhBoyd”hơnkẻthù,dovậy,thaotúngđượcanhtavàcuốicùngbắnhạanhta.Khiđó,ĐạitáBoydvànhiềungườikhácbắtđầuhỏirằngmôhìnhnàycóthểvậndụngvàocáchìnhthứcthựchiệnchiếntranhkhácđượchaykhông.Nghệthuậthànhbinh,RobertR.Leonhard,1991

Trongmấyngàysauđó,Cohnthấyhốitiếcvềquyếtđịnhnày.Ba ngôi sao được xếp vai diễn choThe Awful Truth –CaryGrant, IreneDunnevàRalphBellamy.Tấtcảđềugặprắcrốivớivaidiễntheonhữnggìviết trongkịchbản,khôngaimuốnđóngcuốnphimđó,và theo thờigiantrôi,sựkhóchịucủahọchỉtăngthêm.Nhữngbảnthảocảibiênđượcđưara:rõràngMcCareyđãvứtbỏbảngốcvàkhởisựlạitừđầu,nhưngtiếntrìnhsángtạocủaôngrấtkhácthường–ôngngồitrênmộtchiếcxehơiđậutrênĐạilộHollywoodvớinhàbiênkịchVinaDelmarvàcùngbàứngkhẩuđiềuchỉnh ngay kịch bản. Sau đó, khi việc bấmmáy bắt đầu, ông thường thảbước trên bãi biển và nguệch ngoạc những sắp đặt ngày mai trên nhữngmảnhgiấynâutơitả.Phongcáchđạodiễncủaôngcũnggâykhóchịutươngđươngđốivới cácdiễnviên.Vídụ,mộthômônghỏiDunnecóbiết chơidươngcầmkhôngvàBellamycóthểhátkhông.Cảhaiđềuđáp:”Khôngkhálắm,”nhưngbướckếtiếpcủaMcCareylàbảoDunneđánhbài“HomeontheRange”vớihếtkhảnăngcủacôtrongkhiBellamyhátlạccảtông.Cácdiễnviênkhôngthíchbàitậpkháêchềnày,nhưngMcCareylạivuivẻvàquaylại toànbộbàihát.Trongkịchbảnkhônghềcóchi tiếtnày,nhưngnóđãđượcđưavàocuốnphim.ĐôikhicácdiễnviênphảichờđợiởphimtrườngtrongkhiMcCareybướcquanhquẩnbênchiếcdươngcầm,rồiđộtnhiênnghĩramộtýtưởngchoviệcquayphimngàyhômđó.Mộtbuổi sáng,Cohnghéphim trườngvàchứngkiếntiếntrìnhkỳquặcnày.“TôithuêanhlàmmộtcuốnphimhàilớnđểcóthểchứngtỏvớiFrankCapra.Thếnhưngkẻduynhấtsẽcườiphìvàocuốnphimnày làCapra!”ông la lên.Sựbực tức củaôngngàycàng tăng.ÔngkhôngthểsathảiMcCareyvàolúcnàymàkhôngtạonênnhiềurắcrốihơn,màcũngkhôngthểbuộcôngtaquaylạivớikịchbảngốc,vìMcCareyđãbắt

đầuquayvàdườngnhưchỉcómìnhôngtabiếtcuốnphimsẽđitớiđâu.Thếnhưngvàonhữngngàysauđócácdiễnviênbắtđầunhậnracómộtphươngphápnàođó trongsựđiênkhùngcủaMcCarey.Ôngquaynhữngcảnhdàitrongđóphầnlớncôngviệccủahọchỉđượcdẫndắtmộtcáchlơilỏng;cáccảnhcótínhtựnhiênvàsinhđộng.Cáchlàmviệccủaôngcóvẻngẫunhiên,nhưngôngbiếtmìnhmuốngìvàcóthểquaylạimộtcảnhngắnnhấtnếuvẻmặtcủadiễnviênkhôngđủđángyêu.Nhữngngàyquaycủaôngngắnvàđếnđích.Mộthôm,saunhiềungàyvắngmặt,CohnxuấthiệnởphimtrườngvàtrôngthấyMcCareyđangphụcvụnướcuốngchocácdiễnviên.Cohnsuýtnổtungkhi người đạodiễnbảoônghọđanguốngmừng–họđãhoàn thànhviệcquayphim.Cohnbịsốcvàrấtvuimừng;McCareyđãhoàntấttrướclộtrìnhvà tiết kiệmđược200ngànđôlaphí tổn.Rồi, với sựngạcnhiên củaông,cuốnphimxuấthiệntrongphòngbiêntậpnhưmộtcâuđốlạlùng.Nóhay,rất hay. Những người duyệt phim cười lăn lóc. Công chiếu lần đầu năm1937,TheAwfulTruth làmột thành cônghoànhảovàMcCareyđoạt giảiOscarvềđạodiễnxuấtsắc.CohnđãtìmraFrankCapramớicủaông.Khôngmay thay,McCareyđãnhìn thấynhữngxuhướngđộc tài củaôngchủmìnhquárõràng,vàdùCohnđưaranhữngđềxuấthấpdẫn,McCareykhôngbaogiờlàmviệcchoColumbianữa.DiễndịchLeoMcCarey,một trongnhữngđạodiễnưutú trongthờikỳvàngsoncủaHollywood, cơ bản làmột người không gặpmay trong việc soạn nhạc vàsángtáccakhúc.Ôngđã làmcôngviệcđạodiễncácphimhàivuinhộn–McCareylàngườiđãghépđôiLaurelvớiHardy–chỉvìôngkhôngthểkiếmsốngbằngâmnhạc.TheAwfulTruthđượcxemlàmộttrongnhữngphimhàilập dị lớn nhất từng thực hiện, và cả phong cách lẫn phương thức màMcCareyápdụngvàonóđềubắtnguồntừcácbảnnăngâmnhạccủaông:ôngsoạncuốnphimtrongđầutheocùngmộtcáchthứcthoảimáinhưnghợplýmàôngcóthểchắpnốivớimộtgiaiđiệutrênchiếcđàndươngcầm.Đểsáng tạomột cuốnphim theokiểunàycần cóhai điều: chỗ trốngđể tunghoànhvàkhảnăngđịnhhướngnhữnghỗnloạnvàrắcrốivàotiếntrìnhsángtạo.McCareygiữmộtkhoảngcáchcàngxacàngtốtvớiCohn,cácdiễnviên,nhàbiênkịch–thựctếlàvớitấtcảmọingười.Ôngkhôngthểđểchomìnhbịbóhẹpbởiýkiếncủabấtkỳaivềviệclàmcáchnàođểquaymộtcuốnphim.Đãcóchỗtrốngđểtunghoành,ôngcóthểcảibiên,thửnghiệm,dichuyểnmộtcáchlinhhoạttheonhiềuhướngkhácnhauởbấtkỳcảnhquaynào,thếnhưngvẫnkiểmsoátđượcmọithứmộtcáchhoànhảo–dườngnhưôngluônluônbiếtmìnhmuốngìvàđiềugìsẽcóhiệuquả.Vàvìviệclàmphimtheocáchnàybiếnmỗingàythànhmộttháchthứcmới,cácdiễnviênphảiphản

ứngvớinănglượngcủachínhmìnhhơnlàchỉnhailạinhữnglờithoạitrongkịchbản.McCareychophépcóchỗtrốngchosựthayđổivànhữngsựkiệnhiếmhoicủađờisốngđivàokếhoạchsáng tạocủamìnhmàkhôngbịápđảobởisựhỗnloạn.Vídụ,cảnhquaymàôngđãngẫuhứngtạorakhiôngbiếtkhảnăngyếukémvềâmnhạccủaDunnevàBellamy,cóvẻnhưkhônghềđượcdiễntậpvàgiốngynhưcuộcsống,bởivìthựcsựnólànhưthế.Nếunằm trongkịchbản,nó sẽkémvuinhộnhơn rấtnhiều.Việcchỉđạo thựchiệnmộtcuốnphim–haybấtkỳdựánnào,vềnghệthuật,chuyênmônhaykhoahọc–cũnggiốngnhưchiếnđấutrongmộtcuộcchiếntranh.Cómộtlôgíchchiến lượcxácđịnhđốivớicách thứcbạngiảiquyếtmộtvấnđềnangiải, định hình công việc của bạn, giải quyết xung đột chiến lược và sựkhôngnhấtquángiữacáibạnmuốnvàcáibạncóđược.Nhữngnhàđạodiễnhaycácdiễnviênthườngkhởiđầuvớinhữngýtưởngtuyệtvờinhưngtrongviệchoạchđịnhlạitạoramộtsựtróibuộcchochínhhọ,cónhữngkịchbảnquácứngnhắcphảiđitheo,mộthìnhthứcquácứngnhắcphảiphùhợp,đếnmứctiếntrìnhđánhmấtmọiniềmvui;khôngcòngìđểkhaitháctrongbảnthânsựsángtạo,vàkếtquảcuốicùngdườngnhưkhôngcósứcsốngvàgâythấtvọng.Mặtkhác,cácnghệsĩcóthểkhởiđầuvớimộtýtưởngthoảimáicóvẻrấthứahẹn,nhưnghọquá lườibiếnghoặcvôkỷ luậtđể tạochonómộthìnhdángvàthểthức.Họtạonênquánhiềukhônggianvàsựrốirắmđếnmức cuối cùng không có gì cố kết được với nhau. Giải pháp là phảihoạchđịnh,phảicómộtý tưởngrõràngvềcáimàbạnmuốn, rồi tự thâmnhậpvàokhônggianmởvàtìmcáclựachọnđểhànhđộng.Bạnđịnhhướnghoàncảnhnhưngchừachỗtrốngchonhữngcơhộibấtngờvànhữngsựkiệnhiếmhoi.Ngườitacóthểphánxétcảcácvịtướnglẫncácnghệsĩdựavàocáchthứchọgiảiquyếtsựhỗnloạnvàrốirắm,bámchặtnhưnglạidẫndắtnótheonhữngmụcđíchriêngcủahọ.5.NhậtBản,mộtngàycủathậpniên1540,trênmộtchiếcphàcùngnhữngnôngdân,thươnggia,thợthủcông,mộtchàngvõsĩtrẻthiếtđãitấtcảnhữngaimuốnnghebằngnhữngcâuchuyệnvềcácchiếncôngkiếmsĩcủamình,trêntaycầmmộtthanhkiếmdàibabộđểchứngminhsựtinhthông.Nhữngngườikháchơiesợchàngtraikhỏemạnhnày,vìthếhọvờnhưthíchthúcáccâuchuyệncủaanhtađểtránhrắcrối.Nhưngmộtônggiàngồiởcạnhphàkhôngđểýtớichàngtraikhoáclác.Hiểnnhiênbảnthânôngtacũnglàmộtsamuarai, vì có đeo hai thanh kiếm, nhưng không ai biết rằng thật sự đóchínhlàTsukaharaBokuden,cólẽ làkiếmsĩ lớnnhấtvàothờiđó.Lúcấyôngđã50tuổi,thíchcảidanhduhànhmộtmình.

Tínhcơđộng,làkhảnăngtriểnkhaisứcmạnhtrênmộtkhoảngcách,làmộtđặctínhkháccủamộtthếcờhay.Mộtkỳthủgiỏiphảibảođảmrằngmỗiconcờcủamìnhcóthểgâysứcéptrênmộtlượngtốiđacácôcờ

hơnlàbịvàomộtgóc,bịvâyquanhbởinhữngconcờkhác.Kỳsưnhìntrướctớicuộctraođổicontốt,khôngphảivìhọcốlàmkẻthùkiệtquệ,màvìhọbiếtrằngmìnhcóthểtriểnkhaisứcmạnhcủanhữngconthápxuống cáchàngquânđãmở từ kết quảđó.Bằng cáchnày, bậc kỳ sưchiếnđấuđểdiđộng.Ýtưởngnàylàtrungtâmcủahọcthuyếthànhbinhtrongchiếntranh.Nghệthuậthànhbinh,RobertR.Leonhard,1991

Bokudenngồi,mắtnhắm,dườngnhưchìmsâuvàosuytưởng.Sựbấtđộngvàimlặngcủaôngbắtđầulàmchàngvõsĩtrẻbựcmình.Cuốicùnganhtagọi:“Ôngkhôngthíchngheloạichuyệnnàysao?Thậmchíôngkhôngbiếtcầmmột thanh kiếm ra sao phải không, ông lão?”. “Tất nhiên là ta biết,”Bokudenđáp.”Tuynhiên,cáchcủatalàkhôngcầmkiếmtrongnhữnghoàncảnh không hợp lý như ở đây.” “Một cách sử dụng thanh kiếm là khôngdùng đến nó,” chàng võ sĩ nói. “Đừng nói lăng nhăng nữa. Trường pháichiếnđấucủaônglàgì?”“NótênlàMutekatsu-ryu(phongcáchchiếnthắngmàkhôngcầnđếnkiếmhaychiếnđấu),”Bokudenđáp.“Cáigì?Mutekatsu-ryu?Đừng lố lăng thế. Làm thế nào ông đánh bạimột đối thủmà khôngchiếnđấu?”Lúcnàychàngvõsĩđãnổigiậnvàtứctối,vàanhtayêucầuBokudenchứngminh,tháchđấuvớiôngngaylúcđóvàtạiđó.Bokudentừchốiđấutrênmộtchiếcphàđôngngườinhưngbảo rằngôngcó thểbiểudiễnchochàng traixemMutekatsu-ryuởbờgầnnhất,rồiôngyêucầungườiláiphàđưaphàtớimộthònđảonhỏgầnđấy.Chàng traibắtđầuvungkiếmlênđểđámđônggiãnra.Bokudentiếptụcngồinhắmmắt.Khitớihònđảo,kẻtháchđấunônnónglalên:“Lênnào.Ôngtiêurồi.Tôisẽchoôngthấykiếmcủatôibénthếnào!”Rồianhtanhảylênbờ.Bokudenvẫntừtốn,cànglàmchàngvõsĩtrẻbựctức,anhtabắtđầunhụcmạ.Cuốicùng,Bokudentraochongườiláiphàhai thanh kiếm củamình, nói: “Phong cách của tôi làMutekatsu-ryu. Tôikhôngcầndùngkiếm.”–vàôngcầm lấychiếcchèocủangười lái, chốngmạnhnóvàobờ,đưachiếcphànhanhchóngtáchxabờ.Chàngvõsĩkêuto,yêucầuchiếcphàquaylại.Bokudenđáplại:“Đâylàcáigọilàchiếnthắngmà không cần chiến đấu. Ta thách anh dám nhảy xuống nước và bơi tớiđây!”Lúcnàycáchànhkhách trênphànhìn lạichàngvõsĩ lùixadần,mắccạntrênhònđảo,đangnhảyloichoi,vungvẫyđôi tayvànhữngtiếnghétcủaanh ta ngày càng nhỏdầnnhỏdần.Họbắt đầu phá lên cười:Bokuden rõràngđãchứngminhđượcMutekatsu-ryu.DiễndịchLúcBokudennghetiếngnóicủachàngvõsĩngạomạn,ôngbiếtrằngsẽgặprắcrối.Mộtcuộcđấutayđôitrênmộtchiếcphàđôngđúcsẽlàmộttaihọa,

và hoàn toàn không cần thiết; ông phải đẩy anh chàng này khỏi phà màkhôngcầnphảiđánhnhau,vàbiếnthấtbạiđóthànhtròcười.Ôngthựchiệnđiềunàybằngmưutrí.Đầutiên,ôngngồilặnglẽbấtđộng,kéosựchúýcủachàngvõsĩkhỏinhữnghànhkháchvôtộivàhướngnóvềphíaôngnhưmộtthỏinamchâm.Rồiônglàmchoanhtarốitrívớimộtcáitênphilývềmộttrường phái chiến đấu, nung nóng đầu của anh chàng võ sĩ khá giản đơnbằngmộtkháiniệmrắcrối.Tayvõsĩrốitrícốcheđậybằnglờihămdọa.Lúcnàyanhtađãnổigiậnvàmấtcânbằngvềmặttinhthầnđếnmứcnhảylên bờmộtmình, không nghiền ngẫmkỹ ý nghĩa khá rõ ràng của cái tênMutekatsu-ryungaycảkhiđãởtrênbờ.Bokudenlàmộtsamurailuôndựavàoviệcsắpđặttrướccácđốithủvàthắngtrậnmộtcáchdễdàng,bằngmưulượchơnlàsứcmạnh.Đâylàsựchứngminhtốihậuvềnghệthuậtcủaông.Mụctiêucủamưulượclàđemlạichobạnnhữngchiếnthắngdễdàng,màbạnthựchiệnbằngcáchdẫndụđốithủrờikhỏinhữngvịtrívữngchắcđểtớinhữngđịathếxalạnơihọphảichiếnđấumộtcáchmấtcânbằng.Vìsứcmạnhcủađốithủgắnliềnvớikhảnăngsuynghĩtỉnhtáocủahọ,nhữngmưukếcủabạnphảiđượcthiếtkếđểkhiếnhọtrởnêncảmtínhvàđầnđộn.Nếubạnquátrựctiếptrongmưumẹonày,bạncócơhộiđểlộtròchơicủamình;bạnphảitinhtế,lôikéocácđốithủvềphíamìnhvớihànhvikhóhiểu;dầndầnluồnvàobêndướilớpdacủahọvớinhữnglờinhậnxétvàhànhđộngkhiêukhích,rồiđộtnhiênlùi lại.Khicảmthấycáccảmxúccủahọđãbắtđầu,sựgiậndữhaybựctứcdânglên,bạncóthểđẩynhanhnhịpđộcácthaotác.Đãđượcbốtrímộtcáchchínhxác,đốithủcủabạnsẽnhảylênhònđảovàtựmìnhmắccạn,đemtớichobạnchiếnthắngdễdàng.

SỐ71:CHIẾNTHẮNGGIỮAMỘTTRĂMKẺĐỊCHTusĩYozan,vịthầythứ28ởEnkakuji,đếnđểtraođổivớimộtsamuraitênlàRyozan,mộtngườihànhthiền.Vịthầynói:“Consẽnằmvàomộtcáibồntắm,hoàntoàntrầntrụi,khôngcómộtcáiquetrênngười.Bấygiờ có một trăm kẻ thù mặc giáp, đeo cung và mang kiếm xuất hiệnquanhcon.Conlàmcáchnàođểđóntiếphọ?Consẽbòtrướcmặthọvàcầuxin thươnghại?Con sẽ chứng tỏdòngmáuchiếnbinhbằngcáchchết trong chiến đấu chống lại họ? Hay một người theo Đạo có mộtthánhânnàochăng?”Ryozanđáp:“Hãyđểconchiếnthắngmàkhôngđầuhànghaychiếnđấu.”KiểmtraBịlọtvàogiữamộttrămkẻđịch,bạnlàmcáchnàođểthắngmàkhôngđầuhànghaykhôngchiếnđấu?ThiềnSamurai:ChiếnbinhCôngán,TrevorLeggett,1985

Hìnhảnh:Cáiliềm.Dụngcụđơngiảnnhất.Dùngnóđểcắtnhữngbụicỏ

caohaynhữngđồnglúachưachínsẽlàmộtcôngviệclàmkiệtsức.Nhưngnếuđểchonhữngthânlúangảmàunâuvàng,cứngvàkhôlại,trongkhoảngthờigianngắnngủiấy,ngaycảmộtcáiliềmcùnnhấtcũngsẽcắtđượclúamộtcáchdễdàng.

Tưliệu:Chúngtathắngtrậnbằnggiếtchócvàmưulược.Viêntướngcàngtàiba,ôngtacàngđónggópnhiềuvềmưulượcvàcàngítcầnđếnsựgiếtchóc...Hầunhưtấtcảnhữngtrậnđánhđượcxemlàcáctácphẩmbậcthầycủanghệ thuậtquânsự... lànhữngtrậnđánhbằngmưulược trongđórấtthườnglàkẻthùthấyhọbịđánhbạibởimộtmưuchướchaythủđoạntânkỳ,một cuộc đột kích hoặcmộtmưumẹo lạ lùng, bất ngờ, nhanh chóng.Trongnhữngtrậnđánhnhưthế,nhữngtổnthấtcủangườithắngtrậnrấtítỏi.

WinstonChurchill(1874-1965)

HOÁNVỊ

Chẳngcólậptrườnghayvinhdựgìkhitìmkiếmnhữngtrậnđánhtrựctiếpvìchínhbảnthânnó.Tuynhiên,kiểuchiếnđấuđócóthểcógiátrịnhưlàmộtphầncủamưulượchaychiếnlược.Mộtcuộcbaovâybấtngờhaymộtđòntấncôngtrựcdiệnmạnhmẽkhikẻthùítngờtớinhấtcóthểlàđòntrímạng.Mốinguyduynhấttrongmưulượclàbạnđemlạichomìnhquánhiềukhảnăngchọnlựatớimứcngaycảchínhbạncũngrốitrí.Hãygiữchonóđơngiản–tựhạnchếmìnhởnhữnglựachọnmàbạncóthểkiểmsoátđược.

21.ĐÀMPHÁNTRONGKHITIẾNTỚI

CHIẾNLƯỢCCHIẾNTRANH–NGOẠIGIAO

Trongnhữngcuộcđàmphán,mọingườiluôncốgắnglấytừbạnnhữnggìmàhọkhôngthểcóđượctrongchiến trậnhaysựđươngđầutrực tiếpvớibạn.Thậmchíhọsẽdùngnhữnglờikêugọicôngbìnhvàđạođứcnhưmộtlớpvỏbọcđểchiếmưuthế.Đừngđểbịxỏmũi:đàmphánlàmộtthủđoạnđểgiànhquyềnlựchaythếvị,vàbạnphảiluôntựđặtmìnhvàovịtrívữngvàngđểđốiphươngkhôngthểbắtbẻtrongkhibạnnói.Trướcvàtrongkhiđàmphán,bạnphảigiữthếtiếncông,tạomộtáplựckhôngngừngvàbuộcđốiphươngphảichấpnhậncácđiềukiệncủamình.Càngđạtđượcnhiều,bạncàngcóthểhoànlạibằngnhữngnhượngbộvônghĩalý.Hãytạonênmột tiếng tăm về sự cứng rắn và không nhân nhượng, đểmọi người phảithoáiluingaytừtrướckhihọgặpbạn.

TIẾNHÀNHCHIẾNTRANHBẰNGPHƯƠNGTIỆNKHÁC

Sau khi cuối cùng Athens đã bị Sparta đánh bại trong Chiến tranhPeloponnesia năm 404 tr. CN., thành – bang lớn này dần dần suy vong.Trongnhữngthậpniêntiếptheo,nhiềucôngdân, trongđócócảnhàhùngbiện lớnDemosthenes,bắtđầumơ tới sựphụchồi thànhAthensmột thuởhùngcường.Năm359tr.CN.,Perdiccas,vuanướcMacedonia,bịgiết trongchiếntrận,vàmộtcuộc tranhchấpquyền lựcđểkếvịôngđãnảysinh.NhữngngườiAthensxemMacedonialàmộtvùngđấtmanrợởphíabắc,chỉcóýnghĩaởsự gần gũi của nó với những tiền đồn củaAthens giúp cho việc đảmbảonguồntiếptếngôtừchâuÁvàvàngtừcácmỏvàngđịaphương.Mộttrongnhững tiềnđồnđó là thànhphốAmphipolis,một thuộcđịacũcủaAthens,tuynhiênvềsauđãrơivàotayMacedonia.CácchínhtrịgiaAthensxếpđặtkếhoạchhỗtrợchomộttrongnhữngngườimuốnlênngôivuaMacedonia(tên làArgerous)bằng thuyềnvàbinh lính.Nếu thắng,ông tasẽmangơnAthensvàsẽđềnđápchohọbằngthànhphốquýgiáAmphipolis.Thậtkhôngmay,ngườiAthensđãcượcsaiconngựa:Philip,ngườiemtrai24 tuổi của Perdiccas, đã dễ dàng đánh bạiArgerus và lên ngôi vua. Tuynhiên,vớisựngạcnhiêncủangườiAthens,Philipkhôngthúcđẩythêmlợithếcủamìnhmàlùilại,từbỏmọiđặcquyềnđốivớiAmphipolisvàtraotrảđộc lập lại cho thành phố này. Ông cũng phóng thíchmà không đòi tiềnchuộcmọichiếnbinhAthensđãbịbắt trongchiếnđấu.Thậmchíôngcònthương thảo về việc kết đồng minh với Athens, kẻ thù vừa mới đây của

mình, và trong những cuộc đàm phán bí mật ông đề nghị sẽ tái đô hộAmphipolisvàinămrồigiaonóchoAthensđểđổilấymộtthànhphốkhácvẫncònnằmdướiquyềnkiểmsoátcủaAthens,mộtđềnghịquátốtkhóthểchốitừ.NhữngđạibiểuAthensdựhọp thuật lại rằngPhilip làmộtmẫungườihòanhãvàbêndướivẻngoàithôlỗrõràngôngtalàmộtkẻngưỡngmộnềnvănhóaAthens– thậtsự,ôngđãmờinhữngtriếtgiavànghệsĩnổi tiếngnhấtAthenstớicưngụởthủđôcủamình.Sauđêmđó,cóvẻnhưnhữngngườiAthensđãkiếmđượcmộtđồngminhquantrọngởphíabắc.Philipbắtđầuđánhnhauvớinhữngbộlạcmanrợởcácvùngbiêngiớikhác,vàhòabìnhđượclậplạigiữahaithếlực.Vàinămsau,khiAthensđãsuykiệtdomộtcuộctranhchấpquyềnlựcnộibộ, Philip tiến quân tới chiếm Amphipolis. Theo thỏa thuận cũ, ngườiAthens cử đại diện tới đàm phán, chỉ để ngạc nhiên nhận ra rằng Philipkhôngcònđềnghịgiaothànhphốđólạichohọmàchỉhứahẹnmơhồtrongtươnglai.Bịxaolãngbởinhữngvấnđềởquênhà,cácđạidiệnkhôngcònlựachọnnàokháchơnlàchấpnhận.Lúcnày,vớiAmphipolisantoàndướiquyềnkiểmsoátcủamình,Philipđãkhaitháctốiđanhữngmỏvàngvàcáccánhrừngphongphútrongkhuvực.Dườngnhưtừđóđếnnayôngtađãlừabịphọ.LúcấyDemosthenesxuấthiệnđểxỉvảgãPhiliphai lòngvàcảnhbáovềnguy cơ mà ông ta đặt ra cho toàn Hy Lạp. Thúc giục những công dânAthensxâydựngmộtquânđộiđểđốiphóvớimốiđedọa,nhàhùngbiệnnhắclạinhữngchiếncôngvớicáctênbạochúakháctrongquákhứcủahọ.Khiđóchẳngcógìxảyra,nhưngvàinămsau,khiPhilipâmmưuchiếmconđèoởThermopylae– cánhcổngnhỏhẹpkiểmsoát sựdi chuyển từ trungtâm tớimiềnnamHyLạp–Athensđiềumột lực lượng lớnđểbảovệnó.Philiprútlui,vàngườiAthenstựchúcmừngchothắnglợicủahọ.Nămsau,ngườiAthentheodõimộtcáchcảnhgiáckhiPhilipmởrộnglãnhthổraphíabắc,phíađôngvàvàogiữatrungtâmHyLạp.Rồinăm346tr.CN., ông đột nhiên đề nghị đàm phán một hòa ước với Athens. Ông đãchứngtỏrằngmìnhkhôngđángtincậy,dĩnhiên,vànhiềuchínhtrịgiacủathànhphốđã thềkhôngbaogiờdâydưavới ôngnữa, nhưngnếu lựa conđườngkhác làđánh liềuvớimộtcuộcchiến tranhvớiMacedoniavàomộtthờiđiểmmàAthenschưachuẩnbị.VàPhilipcóvẻhoàntoànchânthànhtrongmongmuốncómộtquanhệđồngminhvữngchắc,màít ranócũngđemtớichoAthensmộtthờikỳhòabình.Dovậy,dùcónhiềuedè,ngườiAthenscửcácđạisứtớiMacedoniađểkýmộthòaướcgọilàHòabìnhcủaPhilocrates.Từthỏaướcnày,AthenstừbỏquyềnlợiđốivớiAmphipolisvàđổilạinhậnđượclờihứađảmbảoanninhchocáctiềnđồncònlạiởphíabắccủamình.

Nhữngđại sứ rờikhỏiđó an toàn,nhưng trênđườngvềhọnhậnđược tinrằngPhilipđã tiếnquânchiếmThermopylae.Bịyêucầugiải thích,PhilipđáprằngôngđãhànhđộngđểđảmbảoanninhchonhữnglợiíchcủamìnhởtrungtâmHyLạpkhỏimốiđedọatạmthờicủamộtthếlựcthùđịch,vàôngnhanhchóngtừbỏconđèo.NhưngngườiAthensđãcóquáđủ–họđãbị làmnhục.Lầnnàysanglầnkhác,Philipđãdùngcáccuộcđàmphánvàcáchòaướcđểcheđậynhữngbướctiếnbấtchính.Ôngtakhôngchínhtrực.CóthểôngtatừbỏThermopylae,nhưngđiềuđókhôngquantrọng:ôngtaluônnắmquyềnkiểmsoátcáclãnhđịatolớn,rồilàmravẻnhưcóthểhòagiảibằngcáchtrảlạivàithứđãchiếmđược–nhưngchỉmộtvài,vàsauđóôngtathườngchiếmlạinhữngvùngđấtđãnhườngbằngmọicách.Tấmlướihữuhiệunàychắcchắnđãnớirộnglãnhthổcủaôngta.Hòalẫnchiếntranhvới sự ngoại giao trá ngụy, ông ta đã dần biếnMacedonia thành thế lựcthốngtrịởHyLạp.LúcnàyDesmosthensvàcácmônđồcủaôngtađangchiếmưuthế.HòaướcHòabình củaPhilograces rõ ràng làmột sựônhục, vàmọi người có liênquantớinóđãbịđuổirakhỏivănphòng.NgườiAthensbắtđầugâyrốiởphíađôngcủaAmphipolis,cốgiữanninhhơnchocáctiềnđồnởđó,thậmchícòngâyracáccuộctranhchấpvớiMacedonia.Năm338tr.CN.,họkếtđồngminhvớiThebesđểchuẩnbịmộtcuộcchiến tranh lớnchốngPhilip.HainướcđồngminhchạmtránvớiMacedoniatrongchiếntrậnởChaeronea,trungtâmHyLạp–nhưngPhilipchiếnthắng,vàAlexandercontraicủaôngđóngvaitròthenchốt.Lúcnày,ngườiAthensở trongtình trạnghoảngloạn:cácbộ lạcmanrợởphíabắcsắptấncôngthànhphốcủahọvàthiêurụinó.Thếnhưngmộtlầnnữahọ chứng tỏmìnhvẫn cònmạnhmẽ.Trongmột đềxuất hòabìnhđộlượngnhất, Philip hứa khôngxâm lược các vùngđất củaAthens.Đổi lại,ôngtasẽchiếmtiềnđồnđãtranhchấpởphíađông,vàAthenssẽtrởthànhđồng minh củaMacedonia. Như để làm chứng cứ cho lời nói của mình,PhilipphóngthíchcáctùnhânAthenstrongcuộcchiếnvừaquamàkhôngđòi chút tiền chuộcnào.Ông ta cũng sai con traiAlexanderdẫnmộtpháiđoàn tới Athens mang theo tro của các chiến binh Athens đã chết ởChaeronea.Bịchếngựbởilòngbiếtơn,ngườiAthensbantặngquyềncôngdânchocảAlexandervàchacủaôngvàdựngmộtpho tượngPhilip trongthànhphố.

LordAberdeen,đạisứAnhởÁo,tỏradễdàngtiếpxúchơn.Chỉmới29tuổi,hầunhưkhôngnóiđượctiếngPháp,anhtakhôngxứngtầmvớimộtnhàngoạigiaotinhtếnhưMetternich.Sựcứngnhắcvàtựtincủaanhtachỉ để nằm gọn vào lòng bàn tay củaMetternich. “Metternich cực kỳquantâmtớiLordAberdeen.”Cathcartthuậtlại.Nhữngkếtquảkhông

bị trì hoãn lâu.Đãcó lầnMetternichmô tả côngviệcngoạigiaonhưmộtnghệthuậtlừabịp,vàôngthựchànhnómộtcáchtốiđatrênchàngAberdeen cao thượng. “Đừng nghĩ Metternich là một nhân vật kinhkhủng đến thế...” Aberdeen viết cho Castlereagh. “Sống với ông tasuốt...cóthểnàotôilạikhôngbiếtvềôngta?Nếuthậtsựôngtalàmẫungười tinh tế nhất, tất nhiên hẳn ông ta đã sử dụng chút ít trá ngụy,nhưngđókhôngphảilàtínhcáchcủaôngta.Ôngta,tôilặplạivớianh,không phải là một người rất thông minh. Ông ta phù phiếm... nhưngđáng tin cậy...” Vì sự trộn lẫn giữa sự chiếu cố và cả tin của mình,Aberdeen đã bị Metternich gọi một cách châm biếm là “chàng ngốcngoạigiaothânmến.”Mộtthếgiớiphụchồi,HenryKissinger,1957

Cuốinămđó,PhiliptriệutậpmộthộinghịtoànHyLạp(trừSpartatừchốikhông thamdự)để thảo luậnvềmộtmối liênkết sauđógọi làLiênminhHellenic.Lầnđầutiên,cácthành–bangcủaHyLạpđượcthốngnhấttrongmộtliênbangduynhất.Ngaysauđó,cácđiềukhoảncủaliênminhđãđượcnhấttrí,PhilipđềxuấtmộtcuộcchiếntranhhợpnhấtchốngkẻthùBaTư.Đềxuấtđượcvuivẻchấpnhận,vớiAthensdẫnđầu.CáchnàođómọingườiđãquênPhilipđãkhôngtrungthựcrasao;họchỉnhớvịvuagầnđấyđãrấtkhoandungđộlượng.Năm336tr.CN., trướckhicuộcchiếnchốngBaTưkhởisự,Philipbịámsát.ContraiAlexandercủaôngsẽlàngườichỉhuyliênminhthamchiếnvàtạonênmộtđếquốc.Vàxuyênsuốt thờigianđó,Athensvẫn làmộtđồngminhtrungthànhnhấtcủaMacedonia,mộtcáineobềnvữngtrụcộtcủanótrongLiênminhHyLạp.DiễndịchỞcấpđộnhấtđịnh,chiếntranhlàmộtcôngviệctươngđốigiảnđơn:quânđộicủabạnđánhbạikẻthùbằngcáchgiếtđủbinhlínhcủanó,chiếmđủđấtcủanó,hoặcgiữchomìnhđủantoànđểtuyênbốthắnglợi.Bạncóthểrútluiởđâyđó,nhưngdựđịnhcủabạncuốicùngvẫnlàtiếncàngxacàngtốt.Mặtkhác,sựđàmphángầnnhưluônluônbấttiện.Bạncầncảsựbảođảmantoànchocáclợiíchđangcólẫnviệccóthểkiếmthêmcàngnhiềucàngtốt;bạncầnmặccả trongtinhthầntrungthực,biếtnhânnhượngvàchiếmđượcsựtincậycủađốiphương.Đểhòahợpnhữngnhucầunàylàmộtnghệthuật,vàlàcảmộtnghệthuậtgầnnhưkhôngthểthựchiện,vìbạnkhôngbaogiờcóthểchắcchắnrằngđốiphươngđanghànhđộngmộtcáchtrungthực.Tronglĩnhvựcrắcrốigiữachiếntranhvàhòabìnhnày,bạndễhiểusaikẻthù,đưatớimộtsựdànxếpkhôngcólợichobạnvềmặtlâudài.GiảiphápcủaPhiliplàxemđàmphánkhôngtáchrờikhỏichiếntranh,đúnghơn, làmột sựmởrộngcủanó.Sựđàmphán,giốngnhưchiến tranh,bao

gồmmưulược,chiếnlượcvàsựtrángụy,vànóđòihỏibạnphải tiến lên,giốngnhưbạnđangở trênchiếnđịa.ChínhhiểubiếtnàyvềđàmphánđãdẫnPhilipđếnchỗđềnghịtraotrảđộclậpchoAmphipolistrongkhihứasauđósẽchiếmlạinóchoAthens,mộtlờihứamàôngkhôngbaogiờcóýđịnhthựchiện.Mưulượccởimởnàytạochoôngthờigianvàtìnhbạn,vàkềmchânnhữngngườiAthenskhóchịutrongkhiônggiảiquyếtnhữngkẻthùởnơikhác.Tương tự,hòaướcHòabìnhcheđậynhữngcuộcdichuyểncủaôngvàotrungtâmHyLạpvàkhiếnngườiAthensmấtcânbằng.ĐãquyếtđịnhmụctiêucủamìnhlàthốngnhấttoànHyLạpvàdẫndắtnótheomộtcuộcthậptựchinhchốngBaTư,PhilipxácđịnhrằngAthens–vớilịchsửcaoquýcủanó–sẽcóchứcnăngnhưmột trungtâmbiểutượngcủaLiênminhHyLạp.Cácđiềukhoảnhòabìnhphóngkhoángcủaôngđãđượctínhtoánđểmuachuộclòngtrungthànhcủathànhphốnày.Philipkhôngbaogiờlolắngvềviệcthấthứa.TạosaoôngphảitrungthànhmộtcáchngâyngôvớinhữngthỏaướckhibiếtrằngsauđóngườiAthenssẽtìmralýdođểmởrộngcáctiềnđồncủahọởphíabắcbằngphítổncủaông?Niềm tin không phải làmột vấn đề đạo đức, nó làmộtmưu chước khác.Philipxemsựtincậyvàtìnhhữunghịlànhữngchấtlượngđểbán.Saunàyôngsẽmua lạicủaAthens,khiđãhùngmạnhvàcónhữngthứđểđềnghịtraođổinó.GiốngnhưPhilip,bạnphảixembấtkỳtìnhhuốngđàmphánnàomàtrongđócáclợiíchquantrọngcủabạnđangnguycấpnhưlàmộtlãnhđịathuầntúy thủđoạn, làviệc thựchiệnchiến tranhbằngphương tiệnkhác.Chiếmlòngtincậycủangườikháckhôngphảilàvấnđềđạođứcmàlàmộtvấnđềchiếnlược:đôikhicầncónó,đôikhikhông.Mọingườisẽthấthứanếuviệcđóphụcvụchonhữnglợiíchcủahọ,vàhọsẽtìmrabấtkỳlýdobàochữanàovềđạođứchaypháp lýđểphánxétcácđộng tháicủahọ,đôikhivớichínhbản thânhọcũngnhưđốivớinhữngngườikhác.Bạnphải luônđặtmìnhvào vị trímạnhnhất trước khi chiến đấu, trong đàmphán cũngnhưvậy.Nếubạnyếu,hãysửdụngđàmphánđểđemlạithờigian,trìhoãnchiếnđấuchotớikhibạnsẵnsàng;hãyhòagiảikhôngphảivớilòngtốtmàvớithủđoạn.Nếubạnhùngmạnh,hãychiếmlấycàngnhiềucàngtốttrướcvàtrongkhiđàmphán–rồisauđósẽtrảlạimộtvàithứđãlấy,nhânnhượngnhữngthứítgiátrịđểtỏvẻđộlượngphóngkhoáng.Đừngloâuvềthanhdanhcủabạnhayvềviệctạodựngniềmtin.Điềuđángkinhngạclàmọingườiquênrấtnhanhnhữngsựthấthứacủabạnkhibạnhùngmạnhvàởmộtvịtrícóthểđemđếnchohọthứgìđócólợichobảnthânhọ.

Dovậy,mộtkẻcaitrịkhônngoankhôngnêngiữlòngtin[củamọingười]mộtkhilàmnhưvậysẽthiệthạichomình...Nếumọingườiđềutốtđẹp,đạolýnàysẽlàmộtđiềusằngbậy;nhưngnếuhọxấuxavàkhôngxứngvớilòng

tincậycủabạn,bạnkhôngbuộcphảigiữchữtínvớihọ.Chưatừngcómộtlý lẽchếđịnhnàolàmtổnhạimộtônghoàngmuốnbiểu lộsựbiệnhộđủmàuđủvẻchoviệckhôngthựchiệnlờihứacủamình.

NiccoloMachiavelli,Quânvương(1469–1527)

ĐỔINGÓILẤYNGỌC

Đầunăm1821,ngoạitrưởngNgaCapod’Istrianghethấynhữngtintứcmàtừ lâu ông đã chờmong: một nhóm người yêu nước Hy Lạp đã nổi dậychống quân Thổ Nhĩ Kỳ (khi đó Hy Lạp là một bộ phận của Đế quốcOttoman),mụctiêulàlậtđổhọvàthiếtlậpmộtchínhquềntựdo.D’Istria,mộtquýtộcgốcHyLạp,đãtừlâumơtớiviệckéoNgavàocácvấnđềHyLạp.Ngalàmộtthếlựcquânsựđanglên;bằngcáchhỗtrợchocuộckhởinghĩa–giảsửlàphenghĩaquânthắng–nócóthểkiếmđượctầmảnhhưởngvớimộtnướcHyLạpđộclậpvànhữnghảicảngvùngĐịaTrungHảichohảiquâncủanó.NgườiNgacũngtựxemhọlànhữngngườibảovệchonhữngngườiChínhthốnggiáoHyLạp,vàSahoàngAlexanderIIlàmộttínđồrấtsùngđạo;việcdẫnđầumộtcuộc thánhchiếnchốngnhữngngườiThổHồigiáo làm thỏamãn lương tâmđạođứccủaông ta cũngnhưnhững lợi íchchínhtrịcủanướcNga.Tấtcảnhữngđiềunàyquátốtđẹpnếutrởthànhhiệnthực.TrênconđườngcủaD’Istriachỉcómộtchướngngại:HoàngtửKlemensvonMetternich,ngoạitrưởngÁo.Vàinămtrước,MetternichđãlôikéoNgavàomộtliênminhvớiÁovàPhổgọilàLiênminhThầnthánh[HolyAlliance].MụctiêucủanólàbảovệchínhquyềnnhữngnướcnàykhỏimốiđedọacủacáchmạngvàduytrìhòabìnhởchâuÂusaunhữngnáođộngcủacáccuộcchiếnvớiNapoleon.Metternichđã từngkết bạnvớiAlexander I.Nhận rangườiNgacó thểcan thiệpvàoHyLạp,ông tađãgửichoSahoànghàngngànbáocáoxácnhậnrằngcuộccáchmạnglàmộtphầncủamưuđồrộngkhắpchâuÂunhằmloạibỏnhữngchếđộquânchủởlụcđịa.NếuAlexandertrợgiúpHyLạp,ôngsẽbịbọncáchmạnglừabịpvàsẽviphạmmụcđíchcủaLiênminhThầnthánh.D’Istriakhôngngốc:ôngbiết rằngMetternich thật sựmuốnngăncảnNgamởrộngtầmảnhhưởngởvùngĐịaTrungHải,điềuđósẽlàmAnhkhóchịuvàphávỡ sựbềnvữngcủa châuÂu,nỗi sợ lớnnhất củaMetternich.Vớid’Istria thật đơngiản: khi chiến tranhkết thúc, cả ôngvàMetternich cuốicùng đều sẽ ảnh hưởng tới Sa hoàng. Và d’Istria có một thuận lợi: ôngthường gặp Sa hoàng và có thể phản công các khả năng thuyết phục củaMetternichthôngquasựtiếpxúcthườngxuyên.ChắcchắnquânThổsẽđànápcuộckhởinghĩacủangườiHyLạp,vàkhinhữnghànhđộngtànáccủahọdângcao,lẽtấtnhiênSahoàngsẽcanthiệp.

Nhưngvàotháng2/1822,khicuộccáchmạngtới lúcdầusôi lửabỏng,Sahoàngđãlàmmộtviệcmàdướimắtd’Istrialàmộtsailầmchếtngười:ôngđồngýpháimộtđạidiệntớiViennađểthảoluậnvềcuộckhủnghoảngvớiMetternich.VịhoàngtửmuốndụdỗnhữngngườiđàmphántớiVienna,nơiôngtasẽmêhoặchọchotớichết.D’Istriacảmthấytìnhthếđãtuộtkhỏitaymình.Lúcnàyôngchỉcómộtkhảnăng:chọnviênđạidiệnsẽtớiViennavàbáocáolạitườngtậnmọisựchoông.Ngườimà d’Istria chọn là Taticheff, từng là đại sứNga ở Tây BanNha.Tatichefflàmộtnhàđàmphánthôngminh,giàukinhnghiệm.Đượcchogọitớingaytrướckhisắplênđường,ôngtacẩnthậnlắngnghed’Istriavạchranhữngnguycơ:MetternichsẽcốquyếnrũmêhoặcTaticheff;đểngăncảnSahoàngđừngcanthiệp,ôngtasẽđềnghịđàmphánmộtdànxếpgiữaNgavàThổ;vàtấtnhiên,ôngtasẽtriệutậpmộthộithảochâuÂuđểthảoluậnvấnđềnày.ĐiềucuốicùnglàmánhkhóeyêuthíchcủaMetternich:ôngtaluônluôncóthểchếngựnhữngcuộchộithảonàyvàbằngcáchnàođósẽđạtđượccáimàmìnhmuốn.Taticheffkhôngđượcrơivàobẫycủaôngta.TaticheffsẽtraochoMetternichmộtláthưcủad’IstriavớilýluậnrằngNgacóquyền trợgiúpnhữngngườiđồngđạoThiênChúagiáođangkhốnkhổdướibàntaycủaquânThổ.VàkhôngvìbấtcứlýdogìôngđồngýđểNgathamdựvàomộtcuộchộithảo.ĐêmtrướckhilênđườngtớiVienna,TaticheffbấtngờđượcSahoàngchogọi.Alexanderđangnônnaovàmâuthuẫn.Khôngbiếttớinhữngchỉthịcủad’Istria, ông bảoTaticheff nói vớiMetternich rằng ôngmuốn cả hai cùnglàmtheoliênminhvàđápứngđượcbổnphậncủaôngtạiHyLạp.Taticheffquyếtđịnhsẽtrìhoãnviệcđưarathôngđiệpnàycànglâucàngtốt–nósẽkhiếnchocôngviệccủaôngrốihơn.TronglầnđầugặpMetternichởVienna,TaticheffcânnhắcđolườngvịbộtrưởngÁo.Ôngthấyôngtakháphùphiếm,rõràngchúýtớinhữngchiếcváyxòevànhữngnàngthiếunữhơnlàHyLạp.Metternichcóvẻvôtưlựvàhơikémhiểubiết;việcôngtaítnóitớihoàncảnhHyLạpchứngtỏsựbốirối.Taticheffđọcchoôngtangheláthưcủad’Istria,vànhưthểkhôngcầnsuynghĩ,ôngtahỏicóphảiđócũnglànhữngchỉthịcủaSahoàngkhông.Bịdồn vào thế bí, Taticheff không thể nói dối. Hy vọng của ông lúc này lànhữngchỉthịkhátươngphảncủaSahoàngsẽlàmchovịhoàngtửrốichíhơn,đểôngcóthểđitrướcmộtbước.Mấy ngày sau, Taticheff trải qua một thời gian tuyệt diệu ở thành phốViennavuivẻ.RồiôngcómộtcuộcgặpkhácvớiMetternich.ÔngtahỏiônghọcóthểbắtđầunhữngcuộcđàmphándựavàochỉthịcủaSahoàngchưa.Trước khi Taticheff kịp suy nghĩ, Metternich hỏi tiếp trong tình thế nàynhữngyêucầucủaNga làgì.Điềunàycóvẻcôngbằng,vàTaticheffđáprằngNgamuốnbiếnHyLạpthànhmộtnướcđượcbảohộ,muốnliênminh

đồngýchoNgacanthiệpvàoHyLạp,vânvân.Metternichkhướctừmọiđềxuất,bảorằngchínhphủcủaôngtakhôngbaogiờđồngývớinhữngđiềunhư thế, thế là Taticheff yêu cầu ông ta đề xuất những ý tưởng thay thế.Thayvìvậy,Metternichđivàomộtcuộcthảoluậntrừutượngvềcáchmạng,vềýnghĩacủaLiênminhThầnthánh,vànhữngđiềukhôngthíchđángkhác.Taticheffbốirốivàkhábựcbộibỏvề.Ôngmuốnbámvàomộtcáigìcụthể,nhưngnhữngthảoluậnnàyquáphithểthứcvàmơhồ;cảmthấylạclối,ôngkhôngthểláichúngtheohướngmàôngmuốn.Vàihômsau,MetternichlạigọiTatichefftới.Trôngôngtacóvẻkhóchịu,thậmchíđauđớn:quânThổ,ôngtabảo,vừagửithưthanphiềnrằngquânNgađứng sau lưngnhững rắc rốiởHy lạpvàyêu cầuôngchuyển tớiSahoàngquyếttâmchiếnđấutớichếtcủahọđểgiữvữngnhữnggìlàcủahọ.BằnggiọngnghiêmtrangchothấymìnhnổigiậnvìsựthiếuphéptắcxãgiaocủaquânThổ,Metternichbảoôngtanghĩrằngphẩmgiáquốcgiakhôngchophépông tachuyển thôngđiệpônhụcnày tớiSahoàngvànói thêmrằngngườiÁoxemNgalàđồngminhđángtincậynhấtcủamìnhvàsẽủnghộcácđiềukiệncủaNgađểgiảiquyếtcuộckhủnghoảng.Cuốicùng,nếuquânThổtừchốinhượngbộ,Áosẽphávỡquanhệvớihọ.Taticheffhoàntoànlunglayvìbiểuhiệncảmxúcbấtngờđángtinnày.CólẽngườiNgađãhiểulầmvịhoàngtử–cólẽôngtathậtsựđứngvềphíahọ.Erằngd’Istriasẽhiểulầm,TaticheffchỉbáocáolạicuộcgặpnàychomộtmìnhSahoàng.Vàihômsau,Alexanderhồiâmrằngtừnaytrởđi,Taticheffchỉphảibáocáochoông;d’Istriabịloạitrừkhỏinhữngcuộcđàmphán.NhịpbướccủanhữngcuộcgặpvớiMetternichđãđượcấnđịnh.Bằngcáchnàođó,haingườichỉthảoluậnvềcácgiảiphápngoạigiaochocuộckhủnghoảng;quyềncanthiệpcủaNgavàohoạtđộngquânsựcủaHyLạpkhôngcònđượcnhắc tớinữa.Cuốicùng,MetternichmờiSahoàng thamdựmộtcuộchộithảovềvấnđềnàyởVerona,Ývàovàithángsau.ỞđâyNgasẽdẫncuộctranhluậntheocáchtốtnhấtđểgiảiquyếtvấnđề;trungtâmchúýsẽlàviệcSahoàngđượcchúcmừngvớitưcáchngườicứutinhcủachâuÂutrongcuộcthánhchiếnchốnglạicáchmạng.Sahoàngvuivẻnhậnlời.Quay lại St. Peterburg, d’Istria cáu kỉnh và nguyền rủa bất cứ người nào,nhưngkhônglâusaukhiTaticheffquayvềnước,d’Istriađãbịsathảikhỏivănphòngmãimãi.VàvàocuộchộithảosauđóởVerona,nhưôngđãtiênđoán,cuộckhủnghoảngởHyLạpđượcgiảiquyếtchínhxáctheocáchphụcvụ tốt nhất cho các quyền lợi củaÁo. Sa hoàng là ngôi sao của vở diễn,nhưngrõràngôngkhôngquantâmhayhaynhậnrarằngôngđãkýkếtmộtvănbảnvềcơbảnđãloạitrừNgakhỏiviệcđơnphươngcanthiệpvàovùngBalkans,dovậyđãnhường lạimộtđặcquyềnmàmọi lãnh tụNga từ thờiPeterĐạiđếđềukhăngkhăngnắmgiữ.Metternichđãthắngcuộcchiếnvớid’Istriamộtcáchhoànhảohơncảsứctưởngtượngcủaôngta.

DiễndịchMụctiêucủaMetternichluônlàmộtthỏathuậnphụcvụtốtnhấtchocáclợiíchlâudàicủaÁo.Nhữnglợiíchnày,ôngtaxácđịnh,khôngchỉbaogồmviệcngăn cảnNga can thiệpvàoHyLạpmà còn lừa choSahoàng từbỏquyềnđiềuquânvàovùngBalkans,mộtnguồncộicủasựkhôngổnđịnhlâudàiởchâuÂu.VìthếMetternichnhìnvàocáclựclượngtươngđốiởcảhaiphía.ÔngđãtácđộnglựcbẩynàovàongườiNga?Rấtít;thựctế,ôngnằmởthếyếu.NhưngMetternichnắmđượcmộtconátchủbài:nhiềunămnghiêncứu tính cách khá lạ lùng của Sa hoàng.Alexander làmột người rất cảmtính,chỉhànhđộngkhiđượctângbốcđềcao;ôngtaphảibiếnmọithứthànhmộtcuộcthánhchiến.Vìthế,ngaytrướckhinổrakhủnghoảng,Metternichđãgieonhữnghạtgiốngmàcuộc thánhchiến thật sựởđâykhôngphải làmộtcuộcthậptựchinhchốngquânThổcủanhữngngườiCônggiáomàlàcủanhữngchếđộquânchủchốnglạiphongtràocáchmạng.Metternichcònhiểurằngkẻthùchínhcủaônglàd’Istriavàôngphảiđóngmộtcáinêmvàogiữad’IstriavàSahoàng.Vìthế,ôngdẫndụmộtđạidiệntớiVienna.Trongnhữngcuộcđàmphántayđôi,Metternichlàmộtkỳthủthuộcloạibậcthầy.VớiTaticheffcũngnhưnhiềungườikhác,trướctiênônglàmgiảmđisựngờvựcbằngcáchlàmravẻphùphiếmănchơi,thậmchílàmộtquýtộckhánguđần.Kếtiếp,ôngđưaranhữngcuộcđàmphán,nhấnchìm chúng vào những cuộc thảo luận trừu tượng, ủng hộ chủ nghĩa hợppháp.Điềunàydườngnhưkhiếnôngcóvẻxuẩnngốchơnnữa,khôngchỉlàmTaticheffchệchhướngxahơnmàcònlàmôngtabốirốivàbựctức.Mộtbênđàmphánrốitrívàtứcgiậntấtnhiênsẽphạmsailầm–việctiếtlộôngtađangtheođuổiđiềugìlàmộtsailầmchếtngười.Mộtngườiđàmphánrốitrícònluôndễbịquyếnrũbởinhữngphátbiểuđầycảmtính.TrongtrườnghợpnàyMetternich đã sử dụngmột lá thư của quânThổđể diễnmột tấntuồngnhỏtrongđóônglàmravẻnhưtiếtlộmộtsựthayđổiđộtngộttrongnhữngbàytỏủnghộcủamình.ĐiềuđóđãlàmchoTaticheff–vàthôngquaôngtatớiSahoàng–hoàntoàntrởnênlúlẫn.Từlúcnàytrởđi,việctáilậpcuộcthảoluậnchophùhợpvớimụcđíchcủaMetternichchỉlàtròtrẻcon.ĐềnghịtổchứcmộtcuộchộithảomàởđóSahoàngsẽtrởnênsángchóirấthấpdẫnvàhoamắt,vànócũngcóvẻnhưđưatớichoNgacơhộiđểcóảnhhưởnglớnhơntrongnhữngvấnđềcủachâuÂu(mộttrongnhữngkhátkhaosâuthẳmnhấtcủaAlexander).Trongthựctếkếtquảhoàntoànngượclại:AlexandercuốicùngđãkýkếtmộtvănbảncắtđứtNgakhỏivùngBalkans.Biếtrõngười tadễbịcámdỗbởivẻngoàirasao, vị ngoại trưởngÁo đã tạo cho Sa hoàngmột vẻ ngoài quyền lực (làtrungtâmchúýcủahộinghị),trongkhibảnthânônggiữlạitinhchấtcủanó(vănbảnđãký).ĐóchínhlàcáicáchmàngườiTrungQuốcgọilàdùngmộtmảnhngóivỡsơnlòeloẹtđểđổilấyngọcbáu.

NhưMetternichđãchứng tỏ, thànhcông trongđàmphándựavàomứcđộchuẩnbị.Nếubạnbướcvàovớinhữngýthứcmơhồvềcáimàmìnhmuốn,bạnsẽthấymìnhbịchuyểntừchỗnàysangchỗkháctùythuộcvàocáimàđốiphươngđặtlênbàn.Bạncóthểbịđẩytớimộtvịtrícóvẻnhưthíchhợpnhưngcuốicùnglạikhôngphụcvụchonhữnglợiíchcủabạn.Trừphibạnphân tíchcẩn thậnbạncó lựcbẩynào, các thủđoạncủabạncókhảnăngphảntácdụng.Trêntấtcảmọiđiều,bạnphảicắmneobảnthânbằngcáchxácđịnhvớisựrõràngcaonhấtcácmụctiêulâudàicủabạnvàlựcbẩymàbạncóthểđạttới.Sựrànhmạchđósẽgiữchobạnkiênnhẫnvàbìnhtĩnh.Nócũngsẽchophép bạn ném chomọi người những nhân nhượng vô nghĩa lý có vẻ nhưphóngkhoángnhưngthậtrarấtrẻtiền,vìchúngkhônglàmtổnhạitớinhữngmục tiêu thật sự của bạn. Trước khi những cuộc đàm phán bắt đầu, hãynghiên cứu các đối thủ. Tìm ra yếu điểm và những khát vọng chưa hoànthànhcủahọsẽtạochobạnmộtloạilựcbẩymới:khảnănglàmchohọrốitrí,cảmtính,quyếndụhọbằngmộtmảnhngóisơnmàusặcsỡ.Nếucóthểđược,hãyvờnhưhơingungốcchútít:mọingườicàngíthiểuvềbạnvàviệcbạnmuốnđitớiđâu,bạncàngcónhiềuchỗtrốngđểlừahọvàonhữngchântường.


Xungđộtvàđốiđầunóichunglànhữngcôngviệckhôngthúvịgìmàcònkhơinênnhữngcảmxúckhóchịu.Ngoàimongmuốntránhsựkhóchịuđó,mọingườisẽcốtỏratốtbụngvàcótinhthầnhoàgiảivớinhữngngườixungquanh,tinrằngđiềuđósẽtạonênmộtphảnứngđáptrảtươngtự.Nhưngrấtthường, kinh nghiệm chứngminh rằng lập luận này là sai: theo thời giannhữngngườimàbạnđốiđãimộtcáchtốtbụngsẽxemnhưđólàlẽđươngnhiên.Họsẽxembạnlàyếuvàcóthểkhaithác.Tỏraphóngkhoángkhôngtạonênsựbiếtơnmàtạonênhoặcmộtđứatrẻhưhỏnghoặcmộtkẻbựctứcxemhànhvicủabạnnhưlàlòngtừthiện.

Với lòngbiếtơnvìđã tha tộichoanh,Orestesdânghiếnmộtbàn thờchoThầnchiếntranhAthena;nhưngnhữnggãthầnErinnyesđãđedọa,nếusựphánxétkhôngđượcđảolại,mộtgiọtmáutimcủahọrơixuốngsẽkhiếnđấtđaitrởnêncằncỗi,làmmùamàngtànlụivàsẽhủydiệttấtcả trẻ conởAthens. Tuy nhiênAthena xoadịu sự giận dữ củahọ vớinhữnglờitângbốc:côngnhậnhọkhônngoanhơnnàngnhiều,nàngđềnghịrằnghọnênđếncưngụtạimộthangđộngởAthens,nơimàhọcóthểtậptrungđượcđámđôngnhữngngườithờphụngmàhọkhôngbaogiờcóthểhyvọngtìmthấyởmộtnơinàokhác.Nhữngbànthờthíchhợp

vớinhữngthầnlinhâmphủphảilàcủahọ,cũngnhưnhữngvậtcúngtếnghiêmtrang,nhữngđènđuốcchocácbuổi lễrướirượu,cáchoaquảthượnghạngđượcdânglênsaukhihoànthànhhônlễhoặcsinhconvàngaycảnhữngchỗngồi trongđềnErechtheum.Nếuhọchấpnhận lờimờinày,nàngsẽthôngbáorằngkhôngnhànàotừchốithờphụngmàhọđượcthịnhvượng;nhưngđổilạihọphảimangđếngióthuậnchocácconthuyềncủanàng,sựmàumỡđấtđaicủanàngvànhữngcuộchônnhântốtđẹpchodânchúngcủanàng–cũngxuấtpháttừnhữngngườivôđạo,từđónàngthấythíchhợpđểbanchoAthenschiếnthắngtrongchiếntranh.NhữnggãthầnErinnyessaumộtlúccânnhắc,vuivẻđồngývớilờiđềnghịnày.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,1955

Nhữngngườitinngượclạichứngcứrằngsựtốtbụngsinhrasựtốtbụngtấtyếusẽ thấtbại trongbấtkỳkiểuđàmphánnào,chưanóiđếntròđời.Mọingườiphảnứngtheomộtcáchthứctốtbụngvàcótinhthầnhoàgiảichỉkhinócóíchchohọvàhọbuộcphảilàmnhưthế.Mụctiêucủabạnlàphảitạoramộtsựcưỡngbáchnhưthếbằngcách làmchohọbịđauđớnkhichiếnđấu.Nếubạnnớilỏngáplựckhỏimongmuốnhòagiảivàchiếmđượclòngtincủahọ,bạnchỉtraochohọmộtlốimởđểtrìhoãn,dốitrávàlợidụngsựtốtbụngcủabạn.Đólàbảnchấtconngười.Quanhiềuthếkỷnhữngkẻtiếnhànhchiếntranhđãhọcđượcbàihọcnàymộtcáchkhókhănvấtvả.Khi các quốc gia vi phạm nguyên tắc này, kết quả thường là thảm kịch.Tháng6/1951,quânđộiMỹtạmdừngcuộctấncôngcựckỳhiệuquảchốnglạiquânđộiGiảiphóngNhândânTrungHoaởTriềuTiênvìTrungQuốcvàTriềuTiênđãradấuhiệusẵnsàngđàmphán.Thếnhưnghọkéodàicáccuộcđốithoạicànglâucàngtốttrongkhiphụchồicáclựclượngvàcủngcốcáctuyếnphòngthủ.Khicuộcđàmphánthấtbạivàchiếntranhtáilập,cáclựclượngMỹthấyrằnglợithếchiếnđấucủahọđãmất.MôhìnhnàyđãlặplạitrongchiếntranhViệtNamvàởmứcđộnàođócảtrongChiếntranhvùngVịnhnăm1991.NgườiMỹhànhđộngphầnvìxuấtpháttừmongmuốngiảmtrừnhữngthươngvong,phầnvìđểđượcxemlàđangcốgắngkếtthúccáccuộcchiếnnàycàngsớmcàngtốtnhằmtỏracótinhthầnhòagiải.Điềumàhọkhôngnhậnralàsựthúcđẩyđểđàmphántrongsựtrungthựccủakẻthùvốn đãmất trong tiến trình đó.Trong trường hợp này, cố hòa giải và tiếtkiệmsinhmạngchỉdẫntớinhữngcuộcchiếntranhkéodàihơn,nhiềumáuđổvàthảmkịchhơn.Nếunăm1951MỹtiếptụctấncôngvàoTriềuTiên,nólẽrađãépđượcTriềuTiênvàTrungQuốcphảiđàmphántheonhữngđiềukiệncủamình;nếuMỹtiếptụcchiếndịchnémbomởViệtNam,nólẽrađãcóthểbuộcBắcViệtNamđàmphánthayvìtrìhoãn;nếuMỹtiếptụccuộctiếnquânvàoBaghdadnăm1991,nólẽrađãbuộcSaddamHusseinphảira

khỏichínhphủnhưmộtđiềukiệncủahòabình,ngănngừađượcmộtcuộcchiếntươnglaivàcứuđượcvôsốmạngngười.Bàihọc rất giảndị: bằng cách tiếp tục tiến tới, bằng cáchduy trì áp lựckhôngngừng,bạnbuộckẻthùphảiphảnứngvàcuốicùngphảiđàmphán.Nếubạntiếnthêmđượcchútítmỗingày,nhữngnỗlựctrìhoãnđàmphánchỉkhiếnchovịtrícủahọyếuhơn.Bạnđangchứngtỏsựquyếttâmvàkiênđịnhcủamình,khôngphảiquanhữngđiệubộcótínhbiểutượngmàbằngnỗiđauthậtsự.Bạnđừngtiếptụctiếntớiđểchiếmđấtđaihaytàisảnmàđểđặtmìnhvàovịtrímạnhnhấtcóthểcóvàchiếnthắngcuộcchiến.Khibạnđãbuộchọphảithỏathuận,bạncóchỗtrốngđểnhượngbộvàtrảlạivàithứbạnđãlấy.Trongtiếntrìnhnàybạnthậmchícòncóvẻtốtbụngvàcótinhthầnhòagiải.Đôikhitrongđờisốngbạnsẽthấymìnhđanggiữmộtbàntayyếu,bàntaykhôngcómộtlựcbẩythậtsựnào.Vàonhữnglúcnhưthế,việctiếptụctiếnlênthậmchícònquantrọnghơn.Bằngcáchchứngtỏsứcmạnhquyếttâmvàduytrìáplực,bạncheđậyyếuđiểmcủamìnhvàtìmđượcchỗđặtchânđểtạonênlựcbẩychobảnthân.Tháng6/1940,khônglâusaukhicuộctấncôngchớpnhoángcủaĐứcđãtiêudiệtnhữngtuyếnphòngthủcủaPhápvàchínhphủPhápđãđầuhàng,TướngCharlesdeGaullebỏchạysangAnh.Ônghyvọngsẽ tự lậpmìnhlên làmlãnhtụcủaNướcPhápTựdo[FreeFrance]ởđó.Mộtchínhquyềnlưuvonghợppháp,đểchốnglạichínhquyềnVichydoĐứccaitrịlúcnàyđangchiếmlĩnhphầnlớnđấtnước.NhữngngườicóláphiếuquyếtđịnhcựclựcchốngdeGaulle: ông chưa bao giờ làmột nhân vật nổi bật trong phạmvi nướcPháp.Nhiềubinhsĩvàchínhtrịgianổitiếngcóthểyêucầugánhvácvaitròmàôngmongmuốn;ôngkhôngcólựcbẩynàođểcácđồngminhcôngnhậnmìnhlàlãnhtụcủaNướcPhápTựdo,vàkhôngcósựcôngnhậncủahọ,ôngsẽchẳngcóthếlựcgì.NgaytừđầudeGaulleđãphớtlờnhữngkẻcóláphiếuquyếtđịnhvàtựgiớithiệumìnhvới tất cảmọingườikhôngchừamột ainhư là conngườiduynhấtcó thểcứuvớtnướcPhápsausựđầuhàngnhụcnhãcủanó.ÔnggửinhữngbàidiễnvănkhuấyđộngtớiPháptrêntấtcảcácđàiphátthanh.ÔngthựchiệnmộtchuyếnđikhắpnướcAnhvàMỹ,thểhiệnýthứcvềmụcđíchcủamình, gợi nên hình ảnh củamột Jean d’Arce đời nay.Ông thực hiệnnhữngcuộctiếpxúcquantrọngtrongphạmvilựclượngKhángchiếnPháp.WinstonChurchillngưỡngmộdeGaullenhưngthườngthấyôngngạomạnkhôngchịunổi,cònFranklinRooseveltthìcoithườngông;đãnhiềulầnhainhà lãnh tụ cố thuyết phục ông chấp nhận chia sẻ quyền kiểm soátNướcPhápTự do.Nhưng lời đáp của ông luôn giống nhau: ông sẽ không thỏahiệp.Ôngsẽkhôngchấpnhậnbấtkỳcáigìkháchơnquyềnlãnhđạo.Trongcácvòngđàmphánông tỏ ra rất thô lỗ, cho tớimức thỉnh thoảngông lại

bướckhỏiphòng,chứngtỏrõràngrằngđốivớiông,hoặclàtấtcả,hoặclàchẳngcógì.ChurchillvàRooseveltnguyềnrủadeGaulle,mấtcảngàyhọkhôngthểbuộcôngvàomộtvịtrínào,thậmchíhọcònnóivềviệcgiángcấpôngvàépôngrakhỏivũđàichínhtrị.Nhưnghọluônluônlùilại,vàcuốicùngchoôngcáimàôngmuốn.Làmkhácđicónghĩalàtạonênmộtvụbênốicôngcộngtrongnhữngthờiđiểmtếnhịvàsẽpháhỏngmốiquanhệcủahọvới thếgiớingầmnướcPháp.Họhẳnsẽgiángcấpmộtngườimàcôngchúngvốnsùngkính.Thấuhiểu:Nếubạnyếuvàyêucầumộtchútít,bạnsẽchỉnhậnđượcmộtchútít.Nhưngnếubạnmạnhmẽ,đưaranhữngyêucầucứngrắn,thậmchícótínhchấtxúcphạm,bạnsẽtạonênmộtấntượngtươngphản:mọingườisẽnghĩrằngsựtựtincủabạnphảidựavàomộtcáigìđócóthật.Bạnsẽcóđượcsựtôntrọng,rồitớilượtnólạibiếnthànhlựcbẩy.Khibạncóthểnângmìnhlênmộtvịtrímạnhhơn,bạncóthểlấyđượcnhiềuhơnbằngcáchtừchốithỏahiệp,làmrõrằngbạnmuốnbướcrakhỏibàn–mộthìnhthứchoànhảocủasựápbức.Đốiphươngcóthểgọibạnlàđồbịpbợm,nhưngbạnbảođảmrằnghọsẽphảitrảgiáchoviệcnày–mộtvụcôngbốtệhại,chẳnghạnvậy.Vànếucuốicùngbạnchịuthỏahiệpchútít,nósẽíthơnrấtnhiềusovớinhữngthỏahiệpmàhọépbuộcbạnnếucóthể.Nhàvănvànhàngoạigiao lớnHaroldNicholsontinrằngcóhai loạiđàmphán:củanhữngchiếnbinhvàcủanhữngôngchủtiệm.Nhữngchiếnbinhdùngđàmphánnhưmộtphương tiệnđểkiếm thờigianvàvị trímạnhhơn.Cácôngchủ tiệmhoạtđộngtheonguyêntắcrằngquantrọnghơnlànênthiết lậplòngtincậy,đểtrunghòacácyêucầucủacácbênvàtiếntớimộtthỏathuậnmàcácbênđềunhấttrívàthỏamãn.Dùlàtrongngoạigiaohaythươngmại,vấnđềnảysinhkhicácôngchủtiệmgiảđịnhrằnghọđangtiếpxúcvớimộtôngchủtiệmkhácnhưngthựcralạiphảiđốiđầuvớimộtchiếnbinh.Sẽrấtcó íchnếubiết trướcbạnđốimặtvớikiểuđàmphánnào.Điềukhókhănlàcácchiếnbinhtàibasẽtựbiếnhọthànhnhữngbậcthầytrongthuậtngụytrang:đầutiênhọtỏvẻchânthànhvàthânhữu,rồisẽhélộbảnchấtchiếnbinhcủamìnhkhichuyệnđãquámuộnmàng.Trongviệcgiảiquyếtmộtxungđộtvớimộtkẻthùmàbạnkhôngbiếtrõ,tốtnhấtlàluôntựbảovệbằngcáchđóngvaitròchiếnbinh:đàmphánkhiđangtiếntới.Sẽluônluôncóthờigianđểlùilạivàổnđịnhmọithứnếubạnđiquáxa.Nhưngnếubạntrởthànhconmồicủamộtchiếnbinh,bạnsẽkhôngthểthuhồiđượcgìcả.Trongmộtthếgiớicóngàycàngnhiềuchiếnbinh,bạncũngphảisẵnsàngvunggươm,ngaycảkhitừđáytimbạnlàmộtôngchủtiệm.

Tưliệu:Đừngtựxemmìnhlàchiếnthắngchođếnngàyhômsaucủacuộcchiến,haybịđánhbạichotớibốnngàysauđó...Hãyluônmộttaycầmkiếmvà tay kia cầmnhánhôliu, luôn sẵn sàngđàmphánnhưng chỉ đàmphán

trongkhivẫntiếnlên.HoàngtửKlemensvonMetternich(1773–1859)

Hìnhảnh:Câygậylớn.Bạncóthểnóinăngnhỏnhẹvàhànhđộngtaonhã,nhưngđốiphươngthấyrằngbạnđangcầmmộtvậtđángsợtrongtay.Anhta không cần cảm thấy đauđớn thật sự hay bị đánh vàođầu; anh ta biếtrằngcâygậyđangởđó,rằngnókhôngởđâuxaxôicả,rằngbạnđãtừngsửdụngnó,vàrằngnógâytổnthương.Tốtnhấtnênkếtthúctranhcãivàthỏathuậncuộcđàmphánvớibấtcứgiánàocònhơnlàđánhliềuvớimộtcúvụtđiếngngười.

HOÁNVỊ

Trongđàmpháncũngnhưtrongchiếntranh,bạnđừngđểbảnthântựmangmìnhđi:cómộtnguycơ trongviệc tiến tớiquáxa, lấyquánhiều,cho tớimức bạn tạo nênmột kẻ thù quyết liệt, kẻ sẽ hành động để báo thù. PheĐồngminhđãbịnhưthếsauThếchiếnI.Họđãđưaranhữngđiềukiệnquákhắt khe choĐức trongđàmphánhòa bình đếnmứcngười ta có thể chorằnghọđangđặtnhữngnềnmóngchoThếchiếnII.Trướcđómột thếkỷ,khiMetternichđàmphán,mụctiêucủaôngluônlàngănngừađốiphươngcảm thấy bị sai lầm.Mục đích của bạn trong bất kỳ cuộc đàm phán nàokhôngbaogiờlàđểthỏamãnlòngthamhaytrừngphạtđốiphươngmàlàđểbảovệ chonhững lợi ích của riêngmình.Rốt cuộc,một thỏa thuậnmangtínhtrừngphạtsẽchỉđedọachosựantoàncủabạn.

22.BIẾTCÁCHKẾTTHÚC

CHIẾNLƯỢCLỐITHOÁT

Trongthếgiớinàyngười taphánxétbạnquacáchbạnkết thúcnhữngsựviệc.Mộtkếtthúclộnxộnhaychưahoàntấtcóthểvọnglạisuốtnhiềunămsau,pháhủy thanhdanhcủabạn trong tiến trìnhđó.Nghệ thuật kết thúcmọisựmộtcáchtốtđẹplàbiếtkhinàonêndừnglại,khôngbaogiờđiquáxađếnnổi tự làmkiệtsứchaytạoranhữngkẻ thùgaygắtsẽgâyrốichobạntrongmộtxungđộttươnglai.Nócònđòihỏimứcđộnănglượngvàsựtinhnhạyđúng.Đâykhôngphải làvấnđềchiến thắngmộtcáchđơngiảncuộcchiếnmàlàphươngthứcđểchiếnthắng,phươngcáchmàchiếnthắngđótạonền tảngchobạnởvòngđuakế tiếp.Đỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlượclàtránhmọixungđộtvàvướngmắcmàtừđókhôngcómộtlốirahiệnthựcnào.

KHÔNGCÓLỐIRA

ĐốivớiđasốnhữngthànhviêncấpcaotrongBộChínhtrịLiênXô–TổngBí thư Leonid Brezhnev, trùm KGB Yuri Andropov và Bộ trưởng QuốcphòngDmitriUstinov– thờikỳcuối thậpniên1960đầu70dườngnhư làmộtkỷnguyênvàngson.HọđãsốngquacơnácmộngcủanhữngnămthờiStalinvàsựcaitrịvụngvềcủaKhrushchev.Cuốicùng,giờđâyđãcómộtsựổnđịnhnàođótrongLiênbangXôviết.NhữngnhànướcvệtinhcủanóởĐôngÂu tương đối ngoan ngoãn, đặc biệt sau khi cuộc nổi dậy củaTiệpKhắcnăm1968đãbịnghiềnnát.Mỹ,kẻthùkhôngđộitrờichungcủanóđãbịbầmmắttừcuộcChiếntranhViệtNam.Vàhứahẹnhơnhết,ngườiNgađãdầncóthểmởrộngtầmảnhhưởngcủahọraThếgiớiThứba.Tươnglaicóvẻxánlạn.

Nếunhắmcaohơnmụctiêu,khôngthểbắntrúng.Nếuconchimkhôngvềtổmàcứbaylêncao,lêncaomãi,cuốicùngnósẽrơivàolướicủathợsăn.Kẻmàvàonhữngthờiđiểmđặcbiệtnổibậtcủanhữngđiềunhỏnhặtkhôngbiếtcáchdừnglại,chỉmiệtmàidấntới,đãtựchuốcvàothânnhữngvậnrủitrongbàntaycủathánhthầnvàcủaconngười,bởilẽyđilệchkhỏitrậttựcủathiênnhiên.KinhDịch,TrungQuốc,thếkỷ8tr.CN.

Một quốc gia then chốt trong kế hoạchmở rộng củaNga làAfganistan ởbiêngiớiphíanam.Nướcnàygiàuhơiđốttựnhiênvàcácmỏquặngkhác,

vàcónhiềucảngởẤnĐộDương,việcbiếnnóthànhmộtvệtinhXôviếtsẽlàmộtgiấcmơnhiềukhảnăngthànhhiệnthực.NgườiNgađãluồnláchvàonướcnàytừthậpniên1950,giúpđàotạoquânđội,xâydựngđườngcaotốcSalangtừbắcKabul tớiLiênXô,vàcốhiệnđạihóaquốcgialạchậunày.Tấtcảêmxuôitheokếhoạchchotớiđầuthậpniên1970,khiphongtràoHồigiáochínhthốngbắtđầutrởthànhmộtthếlựcchínhtrịbăngquaAfganistan.Người Nga nhìn thấy hai hiểm họa: thứ nhất, những kẻ theo phong tràochínhthốngnàysẽnắmquyềnlựcvàdoxemchủnghĩacộngsảnlàvôthầnvà đáng ghét, sẽ cắt đứt mọi quan hệ với những người Xô viết; thứ hai,nhữngkẻkhôngbiếtởyênmộtchỗnàysẽtràntừAfganistanvàomiềnnamLiênXô,nơicómộtcộngđồnglớndâncưHồigiáo.Năm1978,đểngănngừaviễncảnhácmộngđó,BrezhnevbímậthỗtrợmộthoạtđộngphithườngnhằmđưaĐảngCộngsảnAfganistanlênnắmquyền.NhưngnhữngngườicộngsảnAfganistanlạicựckìbèphái,vàchỉsaumộtcuộcđấutranhlâudàimộtngườilãnhđạomớixuấthiện:HafizullahAmin,ngườimàLiênXôtintưởng.Quantrọnghơnhết,pheCộngsảnkhôngđượcưachuộngởAfganistan,vàAminphảiviệnđếnnhữngphươngtiệntànbạonhất để duy trì quyền lực của đảng. Điều này chỉ đem lại lý do cho pheChínhthống.Khắpđắtnước,phiếnquân-Mujahideen–bắtđầunổiloạn,vàhàngngànbinhsĩAfganđàongũkhỏiquânđộichạyvềphehọ.Tháng12/1979,chínhquyềnCộngsảnởAfganistannằmtrênbờvựcsụpđổ.ỞNga,nhữngthànhviêncấpcaocủaBộChínhtrịhọplạithảoluậnvềcuộckhủnghoảng.ĐánhmấtAfganistanlàmộtđòntànphávàmộtnguồncủasựkhôngổnđịnhsaumộttiếntrìnhđãđượcthựchiệnquálâu.HọđổlỗichoAminvềcácvấnđềcủahọ;ôngtaphảirađi.Ustinovđềxuấtmộtkếhoạch:LặplạicáimàngườiXôviếtđãlàmtrongviệcđànápnhữngcuộcnổidậyởĐôngÂu,ôngtaủnghộmộtcuộctấncôngchớpnhoángbởimộtlựclượngtươngđốinhỏXôviết.NósẽbảođảmantoànchoKabulvàđườngcaotốcSalang.Aminkhiđósẽbịhấtcẳng,vàmộtngườiCộngsản tên làBabrakKarmansẽthếchỗôngta.QuânđộiXôviếtsẽravẻnhúnnhường,vàquânđộiAfgansẽchộpngaylấynó.Trongkhoảngmườinăm,Afganistansẽđượchiện đại hóa và dần trở thànhmột thànhviên vữngbền của khốiXôviết.Đượchưởnghòabìnhvàthịnhvượng,nhândânAfgansẽnhìnthấynhữnglợiíchlớnlaocủachủnghĩaxãhộivàsẽbámchặtlấynó.Vàihômsaucuộchọp,Ustinov trìnhbàykếhoạchđóvới thốngchếquânđội Nikolai Orgakov. Khi được bảo rằng đội quân xâm lược không quá75.000quân,Orgakovsửngsốt:lựclượngđó,ôngtanói,quánhỏbéđểbảovệanninhchonhữngnơimởrộngtolớn,đầynúinoncủaAfganistan,mộtthếgiớirấtkhácvớiĐôngÂu.UstinovphảncôngrằngmộtlựclượnglớnsẽgâynêntaitiếngchonhữngngườiXôviếttrongThếgiớiThứbavàsẽtạomộtcáiđíchnhắmchophiếnquân.OrgakovđáprằngnhữngngườiAfganbè

pháicótruyềnthốngvềviệcđộtngộthợpnhấtlạiđểđẩyluimộtđộiquânxâmlược–vàhọlànhữngchiếnbinhdữtợn.Xemkếhoạchnàylàkhinhsuất,ôngnóitốthơnnênnỗlựcbằngmộtgiảiphápchínhtrịchovấnđề.Lờicảnhbáocủaôngbịbỏqua.KếhoạchđượcBộChínhtrịthôngquavàđượcđưavàohànhđộngvàongày24/12.MộtsốHồngquântiếnvàoKabultrongkhimộtsốkháctiếnxuốngđườngcaotốcSalang.AminđượcđưađivàgiếtchếtmộtcáchlặnglẽtrongkhiKarmalnắmlấyquyềnlực.Nhữnglờilênánrótvàotừkhắpnơitrênthếgiới,nhưngnhữngngườiXôviếtnhậnrarằngcuốicùngđiềuđósẽlặngdần–thườnglànhưthế.

Solitudinemfaciuntpacemappellant(Họtạonêncảnhtanhoangrồigọinólàhòabình).Tacitus,khoảng55-120CN.

Tháng2/1980,AndropovgặpKarmalvàchỉđạoông tavề tầmquantrọngcủaviệcchiếmlấysựủnghộcủaquầnchúngAfgan.Đưaramộtkếhoạchchomụcđíchđó,ôngcũnghứasẽtrợgiúptiềnvàchuyêngia.ÔngtabảoKarmal rằngkhi cácvùngbiêngiới đã an toàn, quânđộiAfganđượcxâydựngvànhândânđã thỏamãnmộtcáchhợp lývớichínhquyền,KarmannênnhãnhặnyêucầuquânXôviếtrútđi.BảnthâncuộcxâmlượcdiễnradễdànghơnlàchínhquyềnLiênXômongđợi,vàsuốtthờikỳquânsựnàynhữngngườilãnhđạocủanócóthểtựtintuyênbố“sứmạngđãhoànthành”.NhưngtrongvòngvàituầnsauchuyếnthămcủaAndropov,họphảiđiềuchỉnhlạiđánhgiánày:phiếnquânkhôngbịquânđộiXôviếtđedọanhưởĐôngÂu.Thậtra,từkhibịxâmlược,sứcmạnhcủahọdườngnhưtănglên,cáchàngquâncủahọlớndầnvớinhữngtânbinhAfganvàngườingoài.UstinovrótthêmquânvàoAfganistanvàralệnh tấncôngvàonhữngvùngcócăncứcủaphiếnquân.Cuộchànhquânlớnđầutiêndiễnravàomùaxuânđó,khihọtiếnvàoThunglũngKunarvớivũkhínặngnề,sanbằngtoànbộcácngôilàngvàbuộccưdânphảichạytớinhữngtrạitịnạnởPakistan.Khiđãquétsạchkhuvựcnổiloạn,họrútlui.Mộtvàituầnsau,báocáođưavềrằngphiếnquânđãlặnglẽquaylạithunglũngKunar.TấtcảnhữnggìquânXôviếtđãlàmchỉkhiếndânAfganthêmphẫnnộvàgiậndữ,giúpphiếnquântuyểnmộdễdànghơn.NhưngquânXôviếtcònlàmgìkhácđược?Đểmặcchophiếnquânlàchohọcóthờigianvàkhônggianđểtrởnênnguyhiểmhơn,thếnhưngquânđộiquánhỏđểchiếmđóngtoànbộcáckhuvực.Câutrảlờicủanólàlặplạicáccuộchànhquântruyquét,vớinhiềubạolựchơn,hyvọngrằngsẽlàmchophiếnquânhoảngsợ–nhưng,nhưOrgakovđã tiênđoán,điềunàychỉ làmchohọ thêm táobạo.

MỌISỰTỐTLÀNHVỚIKẾTTHÚCTỐTLÀNH:Ngaivàngvẫnđẹpđẽ;Tiếntrìnhcóthếnào,kếtthúcmớilàđiềuđángkể.All’sWellThatEnd’sWell,WilliamShakespeare,1564-1616

Khi đó 10 ngàn tín đồ Hồi giáo tiến vào những thung lũng bao bọcMecca.Muhammadchialựclượngralàmbốnphânđội…Ôngbanmệnhlệnhnghiêmkhắc:khôngđượcsửdụngbạolực.Lềucủaôngđượcdựngtrênmộtmôđấtcaonhìnthẳngxuốngthịtrấn.Támnămtrước,ôngđãchạy trốnkhỏiMeccadướiđêmđenbaophủ, vànằmẩnnáubangàytrongmộthangđộngởNúiThor,màlúcnàyôngcóthểnhìnthấyđangnhôcaoởphíangoàithịtrấn.Giờđây10ngànchiếnbinhđãsẵnsàngtuânlệnhôngvàthịtrấnquênhàđangnằmbấtlựcdướichânông.Saumộtlúcnghỉngơingắn,ôngleolênlưnglạcđàvàtiếnvàothịtrấn,cungkínhsờvàotảngđáđenvàthựchiệnbảyvònglễKaaba…MuhammadNgườithốnglãnhkhôngchấtchứaoánthù.Mộtlệnhânxáchungđượcbanbố,nhờđóchỉ cókhônghơnmườingườibị trụcxuất, chỉ cóbốnthực sự bị hành hình. Ikrima, con trai của Abu Jahal, chạy thoát đếnYemen,nhưngvợanhtađãkhẩncầuApostle,vàôngtađồngýthathứchoanhta…Nhưvậy, lựclượnghồigiáođãchiếmlĩnhMeccamàgầnnhưkhônggâyđổmáu.KhalidibnhungtợnởWaleedđãgiếtvàingườiởcổngphíanamvàđãbịMuhammadkhiểntráchvìhànhđộngđó.DùbảnthânApostleđãbịngượcđãi trong thànhphốvàdùnhiềuđối thủquyếtliệtcủaôngvẫncònsốngởđó,ôngvẫnchiếmđượcmọitráitimbởisựkhoandungvàongàychiếnthắng.Mộtlòngkhoandunghaytàitrị quốc như vậy là điều đặc biệt nổi bật ở những người Ả Rập, mộtchủngtộcmàđốivớihọbáothùlàmộtđiềuquenthuộc.Thànhcôngcủaôngcóđượclànhờchínhsáchvàngoạigiaohơnlàhànhđộngquânsự.Trongmộtthờikìcủabạolựcvàgiếtchóc,ôngđãnhậnrarằngcácýtưởngcósứcmạnhhơnlàquyềnlực.Những cuộc chinh phục lớn của người Ả Rập, John Bagot Glunn,1963

Trongkhiđó,Karmalphátđộngcácchươngtrìnhdạyđọcviết,đểđemtớinhiềuquyềnlựchơnchophụnữ,pháttriểnvàhiệnđạihóađấtnước–tấtcảnhằmtáchrờisựhỗtrợkhỏiphiếnquân.NhưngđạiđasốngườidânAfganthíchcáchsốngtruyềnthốngcủahọhơn,vàcácnỗlựccủađảngCộngsảnđểmởrộngảnhhưởngcủanócómộttácdụngngượclại.Đángngạihơnhết,Afganistannhanhchóng trở thànhmột thỏinamchâmchocácnướckhácđangnônnóngkhaitháctìnhthếởđóđểchốnglạiLiên

Xô.NướcMỹnóiriêngnhìnthấymộtcơhộiđểphụcthùNgađãcungcấptiếptếchoBắcViệtNamtrongChiếntranhViệtNam.CIArótnhữngkhoảntiềnvàcơsởvậtchấtlớnchophiếnquân.ỞnướclánggiềngPakistan,tổngthốngZiaul-Haqxemsựxâmlượclàmộtquàtặngtừtrời:đạtđượcquyềnlựcvàovàinămtrướctừmộtcuộcbinhbiến,vàmớiđâyđãnhậnđượcsựlênántừkhắpthếgiớivềviệctửhìnhthủtướngcủaôngta,ZianhìnthấymộtcáchđểtìmơnhuệtừcảMỹlẫncácquốcgiaẢRậpbằngcáchchophépPakistan phục vụ như làmột cứ địa cho phiến quân. Tổng thốngAi CậpAnwarSadat,ngườivừamớiđâyđãkýmộthòaướcgâynhiều tranh luậnvớiIsrael,cũngnhìnthấymộtcơhộibằngvàngđểđánhbóngsựủnghộHồigiáobằngcáchgửitrợgiúpchocácđồngđạocủamình.Với các lực lượng Xô viết trải mỏng ở Đông Âu và trên khắp thế giới,Ustinovtừchốiđiềuthêmquân;thayvìthếôngtatrangbịchobinhlínhcủamìnhnhữngvũkhítốitânnhấtvàhoạtđộngđểmởrộngvàcủngcốquânđộiAfgan.Nhưngkhôngcóchuyểnbiếnnàotronghaiđiềunàytrót lọt.PhiếnquânnângcaocáccuộcphụckíchđườngchuyểnvậncủaXôviếtvàsửdụngvớihiệuquảtốiđanhữngsúngphónglựuStingerđờimớinhấtkiếmđượctừngườiMỹ.Nhiềunăm trôiqua,và tinh thầncủaquânđộiXôviếthạ thấpdần:nhữngngười lính cảm thấy sự cămghét củadânđịaphươngvàdínhchặtvàonhữngvịtrícanhgiữchếtcứng,khôngbaogiờbiếtcuộcđộtkíchsắptớisẽđến.Sựlạmdụngmatúyvàrượunặngtrởnênlantràn.Khicácphítổnchiếntranhtănglên,côngchúngNgabắtđầuquaylưnglạivớinó.NhưngcácnhàcầmquyềnXôviếtkhôngthểđủsứcđểrútchânra:ngoàiviệctạonênmộtquyềnlựcrỗngnguyhiểmởAfganistan,điềuđósẽgiáng một đòn sắc bén vào thanh danh toàn cầu của họ như là một siêucườngquốc.Vàhọcứởyêntạichỗnhưthế,mỗinămđềuđượccoilànămcuối cùng. Những thành viên chủ chốt của Bộ Chính trị dần dà qua đời-Brezhnevnăm1982,AndropovvàUstinovnăm1984–màkhông thấycómộttiếntriểnnhỏnhấtnào.Năm1985,MikhailGorbachevtrởthànhtổngbíthưcủaLiênXô.Đãphảnđốicuộcchiếnnàyngaytừđầu,GorbachevbắtđầuấnđịnhnhữnggiaiđoạnrútluicácquânđoànkhỏiAfganistan.Nhữngngườilínhcuốicùngrờikhỏiđóvàođầunăm1989.Tổngcộng,trên14.000binhlínhđãchếttrongxungđột,nhưngnhữngphítổncheđậy–vớinềnkinhtếmỏngmanhcủaNga,vớiniềmtinmongmanhcủanhândânvàochínhquyềncủahọ–còn lớnhơnnhiều.Chỉvàinămsau,toànbộhệthốngđãsụpđổ.DiễndịchVịtướngvĩđạingườiĐứcErwinRommelcólầnđãnêusựkhácbiệtgiữamộtcuộccờbạcvàmộtnguycơ.Cảhaitrườnghợpđềuliênquantớimộthànhđộngvớichỉmộtcơmaythànhcôngduynhất,mộtcơmayđượcnângcaobởiviệchànhđộngvớisựtáobạo.Sựkhácbiệtlàvớimộtnguycơ,nếu

bạnthua,bạncóthểphụchồi:thanhdanhcủabạnsẽkhônggánhchịumộttổnhạikéodài, các tiềm lựccủabạn sẽkhông tiêu tánhết, vàbạncó thểquaylạivịtríbanđầucủamìnhvớinhữngtổnthấtcóthểchấpnhậnđược.Vớimộtcuộccờbạc,tráilại,thấtbạicóthểđưatớimộtsựxoaychuyêncácvấnđềcókhảnăngđixuốngtheođườngxoắnốckhỏikhảnăngkiểmsoát.Vớimộtcuộccờbạccóxuhướngquánhiềubiếnthểđểlàmphứctạpthêmbứcvẽdọctheođườngđinếumọisựđãbịsailệch.Vấnđềđixahơn:nếubạnchạmtránvớinhữngkhókhăntrongmộtvánbài,việcrútrasẽtrởnênkhókhănhơn–bạnnhậnrarằngcáigiáđặtcượcquácao;bạnkhôngđảmđươngnổiviệcthuacuộc.Thếlàbạncốhơnnữađểcứuvãntìnhthế,nhưngthườnglàlàmchonótệhơnvàchìmsâuhơnvàocáihốmàbạnkhôngthểtrèora.Mọingườibịhútvàocờbạcbởinhữngcảmxúccủahọ:họchỉnhìnthấyviễncảnh lấp lánhnếuhọ thắngvàphớt lờnhữnghậuquảđángngạinếuhọ thua.Đánh liềuvớinguycơ làđiềukhẩnyếu;cờbạc là liềumạngmộtcáchđiênrồ.CuộcxâmlượcvàoAfganistanlàmộtvánbàicổđiển.LiênXôchịumộtlựchấpdẫnkhôngthểcưỡnglạicủaviệcchiếmhữumộtnướcthâncậnởkhuvực.Tốimắtvìviễncảnhđó,họbỏquênthựctại:phiếnquânvàcácthếlựcbênngoàiđánhcượcquácaođãchophépLiênXôđểlạimộtAfganistanantoàn.Cóquánhiềubiếnđộngnằmngoàikhảnăngkiểmsoátcủahọ:nhữnghànhđộngcủaMỹvàPakistan,nhữngkhuvựcbiêngiớinúinonkhôngthểphongtỏa,vàcònnhiềunữa.MộtquânđộichiếmđóngởAfganistansẽdínhvàonhiềuvòngtróibuộc:quânđộicómặtcàngđông,nócàngbịcămghét,vàcàngbịcămghét,nócàngcầnđủlớnđểtựbảovệbảnthân,vàcứthếtiếptụcchođếnvôtận.ThếnhưngXôviếtđãthamgiavánbàivàtạonênrốiloạn.Lúcnày,đãquámuộn,họmớinhậnragiáđặtcượcđãlêncao:rútkhỏicuộcchơi,chịuthua–sẽlàmộtđòntànphávàouytíncủahọ.NócũngcónghĩalàsựmởrộngcáclợiíchcủaMỹvàmộtcuộcnổiloạnxấuxaởbiêngiớicủahọ.Vìlẽrangay từđầuhọkhôngnênxâmlược,họkhôngcómộtchiến lược thoát rahợplý.Điềutốtnhấthọcóthểlàmlàcắtbỏnhữngmấtmátcủamìnhvàbỏchạy–nhưngđólàđiềudườngnhưbấtkhảđốivớimộttaycờbạc,vìcờbạcđượcđiềukhiểnbằngcảmxúc,vàkhicáccảmxúcđượcnổilên,rútlui làmộtviệckhókhăn.Cáchtệhạinhấtđểkếtthúcbấtkỳđiềugì–mộtcuộcchiến,mộtxungđột,mộtmốiquanhệ– làsựchậmchạpvàđauđớn.Phí tổnchomộtkết thúcnhưthếrấtcao:mấtlòngtựtin,sựvôthứctránhnéxungđộtlầnsauđangchờchực,sựcayđắngvàhậnthùđểlạisẽsinhsôi–tấtcảlàmộtsựlãngphíthờigianvôcùngphilý.Trướckhitiếnhànhbấtkìhànhđộngnào,bạnphảitínhtoánvớinhữngđiềukiệnchínhxácchiếnlượcthoátracủabạn.Cuộcgiaotranhchínhxácsẽkếtthúcrasao,vànósẽrờibỏbạnởnơinào?Nếu

lời đáp cho những câu hỏi này có vẻmơhồ và đầy những suy đoán, nếuthànhcôngcóvẻquácámdỗvàthấtbạichỉhơinguyhiểm,rấtcókhảnăngbạnsắpthamdựmộtvánbài.Nhữngcảmxúccủabạnđangdẫndắtbạnvàomộttìnhthếcóthểkếtthúcbằngsựsalầy.Trướckhiđiềuđóxảyra,hãytựkiểmlạimình.Vànếubạnthấybạnphảithựchiệnsailầmnày,bạnchỉcóhaigiảipháphợplý:hoặckếtthúcsựxungđộtcàngnhanhcàngtốt,vớimộtđònmạnhbạonhằmthủthắng,chấpnhậnmọigiáphảitrảvàbiếtchúngtốthơnlàmộtcáichếtchậmchạpvàđauđớn,hoặccắtđứtnhữngtổnthấtvàbỏcuộckhôngmộtchúttrìhoãn.Khôngbaogiờđểcholòngtựhàohaymốiquantâmtớithanhdanhcủabạnđẩybạnxahơnvàovũnglầy;cảhaisẽchịunhữngđònnặngnềhơnbởisựdaidẳngcủabạn.Thấtbạitạmthờitốthơnlàthảmhọalâudài.Minhtriếtlàbiếtlúcđểdừng.

Aut non tentaris, aut perice (Hoặc đừng nỗ lực, hoặc thực hiện đếncùng).Ovid,43tr.CN-17CN.

Tiếnquáxacũngtệnhưngãquásớm.KhổngTử(551?-79tr.CN)

KẾTTHÚCNHƯLÚCBẮTĐẦU

Hồicòntrẻ,LyndonB.Johnsoncómộtgiấcmơ:trèolênchiếcthangchínhtrịvàtrởthànhtổngthống.Khianhđạtđộtuổigiữalứahaimươi,mụctiêuđóbắtđầucóvẻkhôngthểđạttới.MộtcôngviệcvớitưcáchthưkýcủamộtđạibiểuquốchộiTiểubangTexasđãchophépanhgặpgỡvàtạođượcấntượngvớiTổngthốngFranklinD.Roosevelt,vàôngđãcửanhlàmgiámđốcBanQuảnlýThanhniênQuốcgiacủaTexas,mộtchứcvụhứahẹnnhữngkếtnốivềchínhtrị.NhưngcửtriTexascựckìtrungthành,thườngbầulạiđạibiểucủahọsuốtnhiềuthậpkỷ,hoặcchotớikhihọchết.JohnsonđangnônnóngmuốncómộtghếởQuốchội.Nếuanhkhôngsớmkiếmđượcnó,anhsẽquágiàđểleolênchiếcthang,vàanhcháybùngvớithamvọngcủamình.Ngày22/2/1937,từtrongmànuám,mộtcơmaychocảđờingườiđãmởra:ĐạibiểuQuốchộiTexasJameBuchananbịđộttử.ChiếcghếcủaôngbịbỏtrốngthuộcQuận10Texas.Đólàmộtcơhộihiếmhoivànhữngchính trịgianặngcânđủtưcáchcủatiểubangngaylậptứctungmũcủahọvàovõđài.Nhữngđốithủbaogồm:SamStone,mộtthẩmpháncấphạtnổitiếng;SheltonPolk,mộtluậtsưtrẻnhiềuthamvọngởAustin;vàC.V.Avery,vịquản lý chiến dịch vận động cũ của Buchanan, người có khả năng chiến

thắngnhất.Johnsonphảiđốiđầuvớimộttìnhthếkhókhănkinhkhủng.Nếuanhthamdựcuộcđua,nhữngđạicửtrisẽchốnglạianhmộtcáchmộtcáchphilý:anhcòntrẻ–chỉ28tuổi–vàởmộtquậnmàanhchưacótiếngtămgìcũngnhưcórấtítmốiquanhệ.Mộtthấtbạitệhạisẽpháhủythanhdanhcủaanhvàđẩy lùianh lại thậtxa trênconđườngtớimục tiêudàihạn.Mặtkhác,nếuanhbỏcuộc,anhsẽphảichờkhoảng10nămđểcómộtcơhộkhác.Vớitấtcảnhữngđiềunàytrongđầu,anhvứtbỏsựcảnhgiácvàotronggióvàthamdựcuộcchạyđua.

Nếubạntậptrungriêngbiệtvàochiếnthắng,khôngnghĩgìtớihậuquả,bạncóthểquákiệtquệđểhưởngthụhòabình,trongkhigầnnhưchắcchắnđâysẽlàmộtnềnhòabìnhtệhại,chứađựngnhữngmầmmốngcủamộtcuộcchiếnkhác.Đâylàmộtbàihọcđượcủnghộbởikinhnghiệmdưthừa.Chiếnlược,B.H.LiddellHart,1954

BướcđầutiêncủaJohnsonlàtậptrungvềphíamìnhmộttáthanhniênthiếunữmàanhđãgiúpđỡhaythuêtrongnhữngnămqua.Chiếnlượcvậnđộngcủaanhrấtđơngiản:anhsẽtựphânbiệtvớicácđốithủkhácbằngcáchgiớithiệumìnhnhưmộtủnghộviên trung thànhnhất củaRoosevelt.BầuchoJohnsonlàbầuchotổngthống,nhàkiếntrúcsưnổitiếngcủaNewDeal.Vàvì Johnson không thể cạnh tranh ởAustin nên anh quyết định hướng độiquântìnhnguyệncủamìnhtớivùngngoạiô,vùngHillCountrydâncưthưathớt.Đâylàkhuvựcnghèonhấtcủaquận,mộtnơimàcácứngviênhiếmkhidámđến. Johnsonmuốn gặp từng nông dân lớn tuổi và những người lĩnhcanh,bắttayvớibấtkỳaicóthể,chiếmđượcláphiếucủanhữngngườidânchưabaogiờ bầu cử trước đó.Đó làmột chiến lược củamột người tuyệtvọngnhận ra rằngđây là cơmay tốt nhất vàduynhất củamìnhđểgiànhchiếnthắng.Một trongnhững thuộccấp trung thànhnhấtcủaJohnson làCarollKeach,giúpviệc lái xe cho anh.Haingười thanhniên cùngnhau lái xequa từngdặmvuôngcủaHillCountry,đitheotừngconđườngmònvàđườngbòbẩnthỉu. Phát hiện ramột nông trại nào đó cách xa đường, Johnson lại bướcxuốngxe,đítớicửa,tựgiớithiệuvớinhữngnôngdânđangngỡngàng,lắngnghecácvấnđềcủahọ,rồirađivớimộtcáibắttaynồnghậuvàmộtlờiđềnghịnhẹnhàngvềláphiếucủahọ.Trongnhữngcuộcmíttinhtrongcácthịtrấnbụibặmchỉbaogồmchủyếu làmộtnhà thờvàmộtsânga,anhđọcdiễn văn, rồi hòa vào đám khán giả và trải qua ít nhất vài phút với từngngườicómặt.Anhcómộttrínhớtuyệtvờivớinhữnggươngmặtvànhữngcáitên:nếugặpcùngmộtngườihailần,anhcóthểnhắclạimọiđiềungười

đónóiởlầngặpđầu,vàanhthườnggâyấntượngchonhữngngườilạbởiviệcbiếtaiđómàhọquen.Anhlắngnghechămchúvàluôncẩnthậnđểlạichomọingườicảmgiác rằnghọsẽcòngặp lạianh,vànếuanh thắngcử,cuối cùng họ sẽ có một người quan tâm đến những lợi ích của họ ởWashington.Trongnhữngquánrượu,nhữngcửatiệmthựcphẩm,nhữngnhàgatrênkhắpHillCountry,anhđãchuyệntròvớinhữngcưdânđịaphươngnhưthểanhkhôngcònchuyệngìkhácđểlàm.Khilênđường,chắcchắnanhsẽmuamộtthứgìđó–kẹo,thựcphẩm,xăng–mộtcáchthứcmàhọrấtcảmkích.Anhcótàinăngthiênphútrongviệctạomộtmốidâyliênkết.Tronglúccuộcchạyđuatiếpdiễn,Johnsonđinhiềungàykhôngngủ,giọngnóicủaanhtrởnênkhànvỡ,đôimắtsụpxuống.KhiKeachláixequasuốtquận,anhtalắngnghetrongkinhngạckhingườiứngcửviênkiệtsứctrongxethì thầmvớichínhmìnhvềnhữngngườimàanhvừagặp,ấntượngmàanhđãtạora,điềumàlẽraanhcóthểlàmtốthơn.Johnsonkhôngbaogiờmuốntrôngmìnhcóvẻtuyệtvọnghayxacách.Điềuquantrọngchínhlàcáibắttayvàcáinhìnvàomắtlúcchiatay.Nhữngkếtquảđiềutraluônlừalọc:chúngtiếptụcchothấyJohnsonởphíasau,nhưnganhbiếtanhđãkiếmđượcsốcửtrimàkhôngcuộcđiềutranàocó thể liệtkê.Và trongbấtkỳ trườnghợpnào,anhđangdầnbắtkịp– tớituầncuốianhđãbòlênvịtríthứba.Độtnhiên,lúcnàynhữngứngcửviênkhácbắtđầuchúý.Cuộcbầucửhóarabẩnthỉu:Johnsonbịtấncôngvìtuổitrẻ,vìsựủnghộmùquángđốivớiRoosevelt,vìbấtcứmọithứcóthểđàobớira.CốkiếmthêmmộtsốláphiếuởAustin,Johnsontiếnlênchốnglạicỗmáychính trịcủa thị trưởngMiller,ngườikhông thíchanhvàđã làmmọithứcóthểlàmđểpháhoạicuộcvậnđộngcủaanh.

Thậtsự,việcnghiêncứusâukinhnghiệmquákhứđưatớikếtluậnrằngcác quốc gia thường đến gần đối tượng của chúng hơn bằng cách lợidụngmộtthờigiantạmlắngtrongcuộcđấutranhđểthươngthảođưarathỏa thuận hơn là theo đuổi chiến tranh với mục tiêu “chiến thắng”.Lịchsửcũngchothấytrongnhiềutrườnghợp,cácnướcthamchiếncóthểđạttớimộtnềnhòabìnhlợiíchnếuchínhquyềncácbênbiểulộsựthấuhiểunhiềuhơnvềcácyếutốtâmlýtrongnhững“kẻthămdò”hòabình của họ. Thái độ của họ nói chung khá giống với các cuộc tranhchấpnộibộgiađìnhđiểnhình;mỗibênengạiphảitỏranhânnhượng,kếtquả làmộtngười trongsốhọbiểu lộbấtkỳchiềuhướngnào theohướnghòagiảitrongkhibênkialạicókhuynhhướngchậmphảnứng.Cứ vậy, thời điểmđịnhmệnh trôi qua, và xung đột tiếp diễn -tớimứcthiệthạichung.Hiếmkhinàomộtsựtiếpdiễnphụcvụchobấtkỳmụcđíchtốtđẹpnàoởnơihaibênbuộcphảitiếptụcsốngdướicùngmộtmáinhà.Điềunàyápdụngvàochiếntranhhiệnđạithậmchícònnhiềuhơn

xung đột gia đình, vì sự công nghiệp hóa của các nước đã khiến chotươnglaicủahọkhôngthểtáchrờinhau.Chiếnlược,B.H.LiddellHart,1954

Vào ngày bầu cử, Johnson đã làmmột cuộc lật đổ lớn nhất trong lịch sửchínhtrịMỹ,cáchđốithủgầnnhấtcủaanhtới3.000phiếu.Kiệtsứcvìcuộcchạyđua,anhđãđượcđưavàobệnhviện,nhưnghômsaungàychiếnthắng,anhlạiquayvềvớicôngviệc–anhcómộtviệccựckỳquantrọngphảilàm.Từgiườngbệnh,Johnsonđãđọcchongườikhácviếtnhững lá thưgửi tớicácđốithủcủamình.Anhchúcmừnghọđãđiềuđộngmộtchiếndịchlớn;anhcũngmôtảthắnglợicủamìnhnhưmộtsựmaymắn,mộtcuộcbầuchoRoosevelt hơn là cho chính anh.Biết rằngMiller đang thămWashington,Johnsonđánhđiệntínbáonhữngđườngdâycủaanhởthủđôđểđihướngdẫnôngtavàđốiđãivớiôngtanhưmộtkẻtrungthành.Ngaykhirờibệnhviện,anhtớithămcácđốithủvàcưxửmộtcáchkhiêmtốn.ThậmchíanhcònkếtbạnvớiemtraicủaPolk,láixechởanhtaquanhthịtrấnchonhữngcôngviệcvặt.Mườitámthángsau,Johnsonphảitrảiquamộtcuộctáituyểncử,vànhữngngườimộtthờilàđốithủvàkẻthùquyếtliệtđộtnhiênhóathànhnhữngtínđồnồngnhiệtnhấtcủaJohnson,quyêngóptiềncủa,thậmchícònvậnđộngvớitưcáchcủaanh.VàThịtrưởngMiller,ngườiđãtừngghétJohnsonnhất,giờtrởthànhủnghộviênmạnhnhấtcủaanhvàvẫncứnhưthếsuốtnhiềunămsauđó.DiễndịchĐốivớiđasốchúngta,sựkếtthúccủabấtcứđiềugì–mộtdựán,mộtchiếndịch,mộtnỗlựcthuyếtphục–sẽtrởthànhmộtloạitườngthành:côngviệcđãlàmxong,vàđâylàthờigianđểkiểmđiểmnhữngđượcvàmấtđểrồitiếptục.Lydon Johnsonnhìnvào thếgiới theo cáchkhác:mộtkết thúckhônggiốngmộtbứctườngthànhmàgiốngmộtcánhcửahơn,nódẫntớimộtchukỳhaytrậnđấumới.Điềuquantrọngvớiôngkhôngphảilàtìmđượcmộtchiếnthắngmàlànơinóđểônglại,vàcáchthứcnómởrahiệpđấukếtiếp.Cógìlàtốttrongviệcthắngcuộcbầucửnăm1937nếu18thángsauđóôngbịnémrakhỏivănphòng?Đóhẳnlàmộtthấtbạikhủngkhiếpđốivớiướcmơ tổng thốngcủaông.Nếu saucuộcbầucửôngcứhưởng thụniềmvuichiếnthắng,hẳnôngđãgieonhữnghạtgiốngthấtbạichocuộcbầucửtiếptheo.Ôngcóquánhiềukẻthù–nếuhọkhôngtìmcáchchốngđốiôngvàonăm1938,họsẽkhuấyđộngrắcrối tronglúcôngđixaởWashington.VìthếngaylậptứcJohnsonlàmviệcđểchiếmcảmtìnhcủanhữngngườinày,hoặcvớinhữngkêugọi thôngminh tới lợi íchcủachínhhọ.Ông luônđểmắttớitươnglaivàloạithànhcôngsẽgiúpôngtiếptụctiếntới.

Thậmchícóthểrằngkẻtấncông,dùđãkiệtquệ,sẽthấynóítgặpkhókhăntrongviệctiếptụchơnsovớiviệcdừnglại-nhưmộtconngựakéomộtcổxechởnặnglênđồi.Chúngtatinrằngđiềunàychứngtỏlàmthếnàomộtkẻtấncôngcóthểvượtxakhỏimộtđiểmmàtạiđó,nếuanhtadừnglạivàvờnhưphòngthủ,vẫncòncómộtcơmaycủachiếnthắng-nghĩalàcủasựcânbằng.Dođóquantrọnglàphảitínhtoánđiểmnàymộtcáchchínhxáckhihoạchđịnhchiếndịch.Khôngnhưthế,mộtkẻtấncôngcóthểchiếmnhiềuhơnmứcanhtacóthểkiểmsoát,vànhưthườnglệ,lâmvàocảnhnợ;mộtkẻphòngthủphảicókhảnăngnhậnrasailầmnàynếukẻthùthựchiệnnó,vàkhaithácnótốiđa.Khixemxétlạitoànbộcácyếutố,mộtviêntướngphảicânnhắctrướckhiquyếtđịnh.Chúngtaphảinhớrằngông tacó thểđo lườngphươnghướngvàgiá trịcủanhữngyếu tốquantrọngnhấtchỉbởiviệcxemxétvôsốcáckhảnăngkhác–mộtsốngaytrướcmắt,mộtsốxavời.Ôngtaphảiđoánxemcúsốccủatrậnchiếnđầutiêncótruirènthêmquyếttâmcủakẻthùvàlàmcứng thêm sự cưỡng kháng của nó không. Hoặc, như một chai rượuBologna,nósẽvỡrangaykhibềmặtcủanóbịcàoxước;đoánxemmứcđộlàmsuyyếuvàtêliệtmàviệcvắtkhônhữngnguồntiếptếcụthểvàviệc cắt rời các tuyến thông tin cógâyhạigì chokẻ thù không.Đoánxemcơnđaubỏngcháycủavếtthươnganhtađãtạoracólàmchokẻthù sụpđổ vì kiệt sức không, hay, nhưmột conbòbị thương, lại khơithêmcơncuồngnộcủanó.Đoánxemcáclựclượngkháccósợhãihaycămphẫnhaykhông,vàcácđồngminhchínhtrịnàosẽđượchìnhthànhhaygiảitán.Khichúngtanhậnraanhtaphảilàmvỡlẽmọiđiềunàyvànhiều hơn nữa bằng sự phán xét thận trọng củamình, nhưmột ngườiđánhdấuxemxét tấmbia,chúng taphải thừanhậnrằngmộtsựhoànhảonhưthếcủađầuócconngườikhôngphảilàthànhtựunhỏbé.Vànếu tầmmức, độ phức tạp và các vấn đề chưa đủ để chế ngự anh ta,nhữngmốinguyhiểmvànhữngkhảnăngcóthể.Đólàlýdovìsaođạiđasốcácviêntướngthíchdừnglạikhásớmtrướcđốitượnghơnlàđánhliềutiếpcậnnóquágần,vàvìsaonhữngngườicólòngdũngcảmcaođộvàmột tinh thầnmạnhdạn lại thường tiến tớiquáxavàkhôngđạtđượcmụcđíchcủahọ.Chỉcóconngườicóthểđạtđượcnhữngkếtquảlớnvớiphươngtiệnhạnchếlàthậtsựchạmđếnđích.Vềchiếntranh,CarlvonClausewitz,1780-1831

Johnsonđãdùngcùngmộtphươngpháptiếpcậnnhưnhữngnỗlựcgiànhlấyláphiếucủacáccửtri.Thayvìcốthuyếtphụcmọingườiủnghộmìnhvớinhữngbàidiễnvănvànhữngngôntừhoamỹ(dùsaoôngcũngkhôngphảilàmộtnhàhùngbiệngiỏi),ôngtậptrungvàocảmgiácmàmìnhđểlạichomọingười:ngôntừcóthểngherấtkêu,nhưngnếumộtchínhtrịgiađểmọi

ngườinghingờ làông takhôngchân thành, chỉđơngiản lặpđi lặp lạiđểkiếmphiếubầu,họsẽkhépcửa lòngvàquênôngta.Vì thếJohnsonhànhđộngđểthiếtlậpmộtmốiliênkếttìnhcảmvớicửtri,vàôngkếtthúccuộcchuyệntròvớihọbằngmộtcáibắttaythậtchặtvàmộtcáinhìntrongmắt,mộtchútrunruntronggiọngnói,nhữngthứđãđóngtriệnchomốiliênhệgiữahọ.Ôngkhiếnhọcảmthấyhọsẽgặplạiông,vàônggợilênnhữngcảmxúcsẽxóatanmọingờvựcvềsựchânthànhcủamình.Kếtthúccủacuộcđối thoại thật ra làmột loạikhởiđầu,vìnóở lại tâm tríhọvàbiến thànhnhữngláphiếu.Thấuhiểu:Trongbấtkỳcôngviệclàmănnào,khuynhhướngchỉsuynghĩtrongphạmviđượchaymất,thànhcônghaythấtbại,rấtnguyhiểm.Tâmtríbạnđãtớimộtđiểmdừng,thayvìnhìnraphíatrước.Cáccảmxúcthốngtrịthờiđiểmđó:mộtniềmhoanhỉthiểncậnkhithắngcuộc,sựthấtvọngvàcayđắngkhithuacuộc.Cáibạncầnlàmộtcáchnhìncótínhchiếnlượcvàlinhhoạthơnvàođờisống.Chưatừngcócáigìthậtsựkếtthúc;cáchbạnhoànthànhmộtđiềugìđósẽảnhhưởngvàthậmchíquyếtđịnhđiềubạnlàmkếtiếp.Mộtsốchiếnthắngcótínhchấttiêucực–chúngchẳngđưatớiđâucả–vàmộtsố thấtbại lạicó tínhtíchcực,cócônghiệunhưmột tiếngchuôngthứctỉnhhaymộtbàihọc.Kiểutưduylinhhoạtnàysẽbuộcbạnđềcaotínhchiếnlượchơnnữavàophẩmchấtvàtìnhtrạngkết thúc.Nósẽkhiếnbạnnhìnvàođối thủvàquyếtđịnhcuốicùngtốthơnbạncónênđộlượngvớihọ,lùilạimộtbướcvàbiếnhọthànhnhữngđồngminh,lợidụngnhữngcảmxúcở thời điểmđóhaykhông.Trongviệc đểmắt tới hậu quả của bất kỳcuộcchạmtránnào,bạnsẽnghĩnhiềuhơntớicảmgiácmàbạnđểlạichomọingười–mộtcảmgiáccóthểchuyểnhóathànhmộtniềmmongmuốngặpbạnnhiềuhơnnữa.Bằngcáchthấuhiểurằngmọichiếnthắnghaythấtbạiđềucótínhnhấtthời,vàrằngđiềuquantrọnglàbạnsẽlàmgìvớichúng,bạnsẽthấyviệcgiữchobảnthâncânbằngtronghàngngàntrậnchiếnmàcuộc đờimang đến trở nên dễ dàng hơn.Kết thúc thật sự duy nhất là cáichết.Mọithứkhácchỉlàmộtsựchuyểnhóa.

NhưYasudaUkyođãnóivềviệcdânglênlyrượucuối,chỉcókếtthúccủacác sựviệc làquan trọng.Toànbộcuộcđời củamộtngườiphảinênnhưvậy.Khinhữngvịkháchlênđường,tâmtrạngmiễncưỡngnóilờitạmbiệtlàđiềuchủyếu.

YamamotoTsunetomo,Hagakure:Quyểnsáchcủasamurai(1659-1720)


Trênthếgiớicóbaloạingười.Thứnhất,cónhữngkẻmộngvànhữngkẻhay

nói;họbắtđầudựáncủamìnhvớingọnlửanồngnhiệt.Nhưngtialửanănglượngnàynhanhchóng lụi tànkhihọchạm tránvới thếgiớihiện thựcvàcôngviệcvấtvảcầnthiếtđểđưabấtkỳdựánnàođếnkếtthúc.Họlànhữngtạovậtgiàucảmxúcchỉbiếtsốngchokhoảnhkhắc:họdễdàngđánhmấtsựchúýbởimộtđiềumớimẻkhác.Cuộc sốngcủahọbừabãinhữngdựánhoànthànhnửavời,gồmcảmộtsốdựánhầunhưchỉlàmộtgiấcmơngày.Rồicónhữngkẻsẽkếtthúctấtcảnhữnggìhọlàm,hoặcvìbuộcphảivậy,hoặcvìhọcóthểnỗlực.Nhưnghọbăngquaconđườnghoànthànhvớisựnồngnhiệtvànănglượngíthơnmộtcáchrõràngsovớilúckhởisự.Điềunàylàmhỏngkếtthúccủachiếndịch.Vìhọkhôngkiênnhẫnđểhoànthành,sựkết thúcdườngnhưvộivãvàchắpvá.Vànókhiếnnhữngngườikháccảm thấyhơi không thỏamãn; nókhôngđángghi nhớ, không tồn tại lâu,khôngmộtâmthanhđồngvọng.Cảhai loại trênbắtđầumỗidựánmàkhôngcómộtý tưởngxácđịnhvềcáchthứclàmthếnàođểkếtthúcnó.Vàkhidựántiếntriển,chắcchắnphảikhácvớicáimàhọđãhìnhdung,họ trởnênhoangmangkhôngbiếtchắcnênlàmcáchnàođể thoátkhỏinó,vàhoặc từbỏnóhoặcđơngiảnđivộiđếnkếtthúc.

CólầnngườitahỏivõsĩquyềnAnhlớnJackDempseyrằng:“Khisắptấncôngmộtngười,anhnhắmvàocằmhaymũicủaôngta?”“Cảhaiđềukhông.”Dempseyđáp.“Tôinhằmvàogáycủaanh ta”.Linhhồncủachiếntranh,GrantT.Hammond,2001

Nhómthứbabaogồmnhữngngườithấuhiểumộtquyluậtsơkhaicủasứcmạnhvàchiếnlược:kếtthúccủamộtsựviệc–mộtdựán,mộtchiếndịch,mộtcuộcđốithoại–cóýnghĩaquantrọngđặcbiệtđốivớimọingười.Nóđồngvọngtrongtâmtrí.Mộtcuộcchiếncóthểbắtđầuvớisựphôtrươngầmĩvàcóthểmanglạinhiềuthắnglợinhưngnếunókếtthúcmộtcáchtồitệ,đólàtấtcảnhữnggìmàmọingườinhớtới.Nắmđượctầmquantrọngvàđộvangcảmxúccủaviệckếtthúcbấtcứsựviệcgì,nhữngngườikiểuthứbanàyhiểurằngvấnđềkhôngchỉđơngiảnlàhoànthànhcáihọđãkhởisựmàlàhoànthànhnómộtcáchtốtđẹp–vớinănglượng,mộtđầuócminhbạch,một sự lưu tâm tới ánh hoàng hôn còn hắt lại, cáchmà sự kiện đeo đẳngtrongtâmtrímọingười.Nhữngkiểungườinàybắtđầutheonhiềucáchthứckhácbiệtnhauvớimộtkếhoạchrõràng.Khithấtbạitới,nhưnósẽ,họcóthểgiữkiênnhẫnvàtưduymộtcáchhợplý.Họhoạchđịnhkhôngchỉtớilúckếtthúcmàvượtquanó,chotớihậuquả.Đâylànhữngngườitạonênnhữngđiềutồntạilâudài–mộtnềnhòabìnhcóýnghĩa,mộttácphẩmnghệthuậtđángnhớ,mộtsựnghiệplâubềnvàgặtháinhiềukếtquả.Nguyêndocủaviệckhómàkếtthúcnhữngsựviệcmộtcáchtốtđẹprấtđơn

giản:nhữngkết thúcgợinêncáccảmxúcápđảo.Vàocuốimộtxungđộtquyếtliệt,chúngtacómộtkhátkhaosâuthẳmđốivớihòabình,mộtsựnônnóngmong tới lúc đình chiến. Nếu xung đột này đưa chúng ta tới chiếnthắng,chúngtathườngkhôngchốngnổinhữngảotưởngvềsựvĩđạihaybịcuốntheolòngthamvàcốvơvétnhiềuhơnmứccầnthiết.Nếucuộcxungđộtxấuxa,sựnổigiậnkhiếnchúngtahoàntấtnóvớimộtcuộctấncôngtànbạo,mangtínhtrừngphạt.Nếuthua,chúngtachỉcònmộtkhátkhaophụcthùbỏngcháy.Nhữngcảmxúcnhưthếcóthểpháhủymọicôngviệctốtđẹptrướcđó của chúng ta.Thực tế, khôngcógì khókhănhơn trong lĩnhvựcchiếnlượcsovớiviệcgiữchođầutathẳngtrênsuốtconđườngtớiđiểmkếtthúcvàvượtquanó–thếnhưngcũngkhôngcógìcầnthiếthơn.CólẽNapoleonBonapartelàvịtướngvĩđạinhấtchotớinay.Nhữngchiếnlượccủaônglànhữngkỳcôngcủasựlinhhoạtvàtỉmỉđượckếthợpvớinhau,vàônghoạchđịnhsuốtconđườngchotớiđiểmkếtthúc.NhưngsaukhiđánhbạiÁoởAusterlitzvàsauđólàPhổởJena-Auerstadt–haichiếnthắnglớnnhấtcủaông–ôngđặtrachohaiquốcgianàynhữngđiềukhoảnkhắc nghiệt nhằmbiến họ thành những vệ tinh suy yếu của Pháp. Từ đó,trong những năm sau các hiệp ước, cả hai nước này đã nuôi dưỡng mộtmongmuốnbáothùmạnhmẽ.HọbímậtxâydựngquânđộivàchờđợingàymàNapoleoncó thểdễ tổn thương.Thờiđiểmđóđếnsaucuộc rút lui thêthảmkhỏiNganăm1812củaông,khiđóhọđộtngộttấncôngôngvớimộthỏalựckhủngkhiếp.Napoleonđãchophépcảmxúctầmthường–aoướclàmbẽmặtkẻthù,báothùvàépbuộcsự tuânphục–gâynhiễmđộcchiến lượccủaông.Giámàôngvẫntậptrungvàocáclợiíchlâudàicủamình,hẳnôngđãbiếtrằngtốthơnnênlàmsuyyếuPhổvàÁovềmặttâmlýhơnlàvậtchất–đểdụdỗhọvớinhữngđiềukhoảnkhoandungmột cách rõ ràng,biếnhọ thànhnhữngđồngminhtậntâmthayvìlànhữngvệtinhđầythùghét.NhiềungườiởPhổlúcđầuđãxemNapoleonnhưlàmộtnhàgiảiphóngvĩđại.GiámàôngchỉgiữPhổnhưmộtđồngminhvuivẻ,hẳnôngđã thoátkhỏisựsụpđổhoàntoànởNgavàhẳnđãkhôngcótrậnWaterloo.Hãyhọc tốtbàihọcnày: những kế hoạch xuất sắc và những cuộc chinhphụcchấtchồngchưađủ.Bạncóthểtrởthànhnạnnhâncủathànhcôngcủachính mình, để cho chiến thắng quyến rũ bạn vào việc đi quá xa, tạo ranhững kẻ thù dai dẳng, chiến thắng trận đánh nhưng lại để thua trò chơichínhtrịtheosaunó.Cáibạncầnlàmộtconmắtthứbavềchiếnlược:khảnăngtậptrungvàotươnglaitrongkhihoạtđộngởhiệntạivàkếtthúcnhữnghànhđộngcủabạntheomộtcáchmànósẽphụcvụchocáclợiíchcủabạntronghiệpđấukếcủacuộcchiến.Conmắtthứbanàysẽgiúpbạnphảncônglạinhữngcảmxúccóthểâmthầmgâynhiễmđộcchocácchiếnlượcthôngminhcủabạn,đặcbiệtlàsựgiậndữvàýmuốnphụcthù.

Chiếnthắngdườngnhưđãđạtđược.Đơngiảnchỉcònmộttàndưcủasựxấuxaquyếtphảiđượctrừtiệtkhithờigianđòihỏi.Mọithứcóvẻdễdàng. Tuy nhiên, ngay ở kia, nguy hiểm nằm chờ chực.Nếu ta khôngcảnhgiới, sựxấusẽẩnnáuđi,vàkhinó tránhkhỏi ta,nhữngvậnrủimớisẽpháttriểntừnhữngmầmmốngcònsótlại,vìsựxấukhôngchếtdễdàng.KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthếkỷ8tr.CN

Vấnđềchủyếu trongchiến tranh làbiết lúcnàonêndừnglại, lúcnào tạomộtlốithoátvàđiđếnnhữngđiềukhoản.Nếudừngquásớm,bạnsẽđánhmấtnhữnggìbạncóthểkiếmđượcbằngcáchtiếnthêm;bạnchomốixungđộtquá ít thờigianđểchỉ ranóđanghướngvềđâu.Nếudừngquámuộn,bạnhysinhnhữnggìbạnđãkiếmđượcbằngcáchtựlàmkiệtsứcmình,vơvétnhiềuhơnmứcbạncóthểmang,tạorasựgiậndữvànhữngkẻthù.Triếtgia lớn về chiến tranhCarl vonClausewitz đã phân tích vấn đề này, thảoluậncáimàônggọilà“cựcđiểmchiếnthắng”[culminatingpointofvictory]– thời điểm tốt nhất để kết thúc chiến tranh. Để nhận ra cực điểm chiếnthắng,bạnphảinhậnbiếtcácnguồnlựccủamình,bạncóthểxửtríđếnmứcnào,tinhthầncủabinhsĩ,bấtkỳdấuhiệunàocủamộtnỗlựcbịchùnglại.Khôngnhậnrathờiđiểmđó,cứtiếptụcchiếnđấuvượtquanó,bạnsẽmanglạichomìnhmọiloạihậuquảkhôngmongmuốn:sựkiệtquệ,nhữngchukỳleothangcủabạolựcv.v...Ởthờiđiểmbướcsangthếkỷ20,ngườiNhậtđãtheodõikhiNgatiếnvàoTrungHoavàTriềuTiên.Năm1904,hyvọngngăntrởsựmởrộngcủaNga,họ tiếnhànhmộtcuộc tấncôngđộtngộtvào thị trấnCảngArthur trênbờbiểnManchuriadoNgachiếmgiữ.Vìrõrànghọlàmộtnướcnhỏhơnvàcóíttiềmlựcquânsựhơn,họhyvọngrằngmộtcuộctấncôngnhanhsẽcólợichomình. Chiến lược – con đẻ củaNam tướcGentaroKodama, phó banthammưuNhật–rấthiệuquả:bằngcáchchiếmưuthếchủđộng,quânNhậtcóthểlậtúphạmđộicủaNgaởCảngArthurtrongkhihọđangđổbộcáclực lượng vàoTriềuTiên.Điều đó cho phép họ đánh bại quânNga trongnhữngtrậnthenchốttrênđấtliềnvàtrênbiển.Xunglựchiểnnhiênởvềphíahọ.Tuy nhiên, tháng 4/1905,Kodama bắt đầu thấymột nguy hiểm lớn trongthànhcôngcủachínhmình.LựclượngchínhvàcácnguồnlựccủaNhậtquágiớihạn;còncủaNgathìbaola.KodamathuyếtphụccácchỉhuyNhậtthugomnhữngthứđãthuđượcvàyêucầuhòabình.HiệpướcPortsmouthđượckí vào cuối năm đó, dành choNga 20 điều khoản hơn cả phóng khoáng,nhưngNhật củng cốvị trí củanó: quânNga rời khỏiManchuria vàTriềuTiên, để lạiCảngArthur choNhật.NếuNhật bị đưa đi bởi xung lực của

chínhhọ, chắcchắnhọ sẽvượtquacựcđiểmchiến thắngvàbị tước sạchnhữnggìchiếmđượcbởimộtcuộcphảncôngkhôngthểtránhkhỏi.Ởmặt trái của vấn đề, quânMỹ đã kết thúcChiến tranh vùngVịnh năm1991quásớm,chophépquánhiềulựclượngquânđộiIraqthoátkhỏivòngvâycủanó.ĐiềuđógiúpSaddamHusseinvẫncònđủmạnhđểđànápthôbạocáccuộcnổidậycủagiáopháiShiitevàngườiKurdnổrasauthấtbạicủaôngởKuwait tiếp tụccầmquyền.Các lực lượngđồngminhđãrútvềsaukhichiếnthắngvìhọkhôngmuốntỏrađangđànápmộtquốcgiaẢRậpvà vì sự e sợmột thế lực rỗng của Iraq. Thất bại của họ trong việc hoànthànhrốtcuộcđãdẫntớibạolựclớnhơn.Hãytưởngtượngrằngmọiviệcbạnlàmđềucómộtđiểmhoànhảovàchínmuồi.Mụctiêulàkếtthúcdựáncủamìnhởđó,ởmộtđỉnhđiểmnhưthế.Khôngthểchịunổisựmệtmỏi,chánngánhaykiênnhẫnchotớiphútcuối,bạnđãngãquásớmtrướckhilêntớiđỉnhđiểmđó.Lòngthamvànhữngảotưởnglạikhiếnbạnđiquáxa.Đểkếtthúcngaytạithờiđiểmhoànhảonày,bạnphảinhậnthứcmộtcáchrõràngnhấtvềcácmụctiêucủamình,vềcáimàbạnthậtsựmuốn.Bạncũngphảicómộtkiếnthứcsâusắcvềcácnguồnlựccủamình-thậtsựbạncóthểtiếnxađếnmứcnào?Ýthứcnàysẽtạochobạnmộtcảmnhậnmangtínhtrựcgiácđốivớicựcđiểmchiếnthắng.

CuộcchiếnCơnbãoSamạc(CENTCOM)đãqua.Nóđãđượctínhbằngvới100gờtấncôngchớpnhoáng,nhưngbanămsaunóvẫncònlàmộtcuộc chiến tranh chưa kết thúc.Gordon Brown, sĩ quan đối ngoại đãphục vụ với tư cách trưởng nhóm cố vấn chính sách đối ngoại củaSchwarkopfởCENTCOMnhớlại:“Chúngtôichưabaogiờcómộtkếhoạchđểkếtthúccuộcchiếnnày.”Câu chuyện nội bộ của xung đột vùngVịnh,Michael R. Gordon&TướngBernardE.Trainor,1995

Nhữngkếtthúctrongcácmốiquanhệxãhộiđơnthuầncũngđòihỏimộtýthức về cực điểm chiến thắng giống như trong chiến tranh.Một cuộc đốithoạihaycâuchuyệnkéoquádàiluônluônkếtthúctồi.Ởlạilâuhơnthờihạnđượcđónmừng,làmngườikhácchánchườngvìsựhiệndiệncủabạnlàthấtbạisâusắcnhất:bạnnênđểchohọmuốngặpbạnnhiềuhơnchứkhôngphảiíthơn.Bạncóthểthựchiệnđiềunàybằngcáchkếtthúcmộtcuộcđốithoạihaygặpgỡvàothờiđiểmtrướckhiđốiphươngmongđợi.Nếurờiquásớm,bạncóvẻnhútnháthaythôlỗnhưngnếurađiđúnglúc,ởđỉnhđiểmniềmvuivàsựsinhđộng(cựcđiểmchiếnthắng),bạntạonênmộtánhhoànghôncựckỳnềnnã.Mọingườisẽvẫnnhớtớibạnmộtthờigianlâusaukhibạnrađi.Nóichung,tốtnhấtlànênluônkếtthúcvớinănglượngvàsựtinhnhạy,ởmộttôngnhạccao.

Chiếnthắnghaythấtbạilànhữngcáimàbạntạonên;điềuquantrọnglàbạngiảiquyếtchúngnhưthếnào.Vìthấtbạilàđiềukhôngthểtránhkhỏitrongđời,bạnphảilàmchủnghệthuậtthấtbạitốtvàđầychiếnlược.Trướchết,hãynghĩvềviễncảnhtinhthầncủabạn,bạnthẩmthấuthấtbạinàynhưthếnàovềmặttâmlý.Xemnónhưmộtbướclùitạmthời,mộtcáigìđóđểthứctỉnhbạnvàdạychobạnmộtbàihọc,vàngaycảkhibạnthấtbại,bạnvẫnkếtthúcởmộttôngcaovàvớimộtlợithế:vềmặttinhthần,bạnđãchuẩnbịđểtiếptụctấncôngởhiệpsau.Thôngthường,nhữngngườithànhcôngtrởnênmềmyếuvàkémminhmẫn;bạnphảiđónmừngthấtbạinhưmộtcáchđểlàmchomìnhmạnhmẽhơn.Thứhai,bạnphảixembấtkỳthấtbạinàonhưmộtcáchđểchứngminhmộtđiềugìđótíchcựcvềbảnthânvàtínhcáchcủabạnvớimọingười.Điềunàycóýnghĩalàđứngngẩngcaođầu,khôngđểlộnhữngdấuhiệucủasựcayđắnghaytrởthànhphòngthủ.Hồiđầunhiệmkỳtổngthốngcủamình,JohnF.KennedylôiđấtnướcvàosựthấtbạiởVịnhConheo,mộtcuộcxâmlượcbấtthànhvàoCuba.Trongkhiôngnhậntoànbộtráchnhiệmvềsựthấtbạinày,ôngkhôngđiquátrớntrongnhữnglờixinlỗi;thayvìthế,ôngtiếptụclàmviệchaysửachữasailầm.Ôngvẫngiữbìnhtĩnh,tỏrahốihậnnhưngvẫnmạnhmẽ.Trongđộngtháinhưthếôngchiếmđượclòngcôngchúngvàsựủnghộchínhtrịđãgiúpíchrấtnhiềuchonhữngtrậnchiếntươnglaicủaông.Thứba,nếubạnxemthấtbạilàkhôngthểtránhkhỏi,thôngthườngtốtnhấtlànêngiảmdầnnhịpđiệu.Theocáchđó,bạnvẫnkếtthúcởmộttôngcaongaycảkhithấtbại.Điềunàygiúptậphợpđượccácđoànquân,mangđếnchohọhyvọngvàotươnglai.TrongtrậnAlamonăm1865,mỗingườilínhcuốicùngđềuchếtkhiđánhnhauvớiMexico–nhưnghọchếtmộtcáchanhdũng, không chịu đầu hàng. Trận đánh trở thành một tiếng kêu tập hợp-“Hãy nhớAlamo!” vàmột lực lượngMỹ đầy phấn khởi dưới quyền củaSamHoustoncuốicùngđãđánhbạiMexicomãimãi.Bạnkhôngcầnphảitrảinghiệmsựtửvìđạovềmặtthểchất,nhưngmộtbiểuhiệncủachủnghĩaanhhùngvànăng lượngsẽbiến thấtbại thànhmột thắng lợi tinh thầnmàchẳng bao lâu nữa trở thànhmột thắng lợi thực thụ.Việc gieo những hạtgiốngthắnglợitươnglaitrongthấtbạihiệnthờilàsựxuấtchúngvềchiếnlượcởcấpđộcaonhất.Cuốicùng,vìbấtkỳkếtthúcnàocũnglàmộtdạngcủasựbắtđầuchukỳkếtiếp, việc kết thúc ởmột tôngmâu thuẫn thường làmột chiến lược khônngoan.Nếubạnhòagiảivớikẻ thùsaumột trậnđánh,hãykhéo léogợiýrằngbạnvẫncòncómộtphầnngờvực–rằngđốiphươngvẫnphảichứngtỏbản thân nó với bạn.Khimột chiến dịch hay dự án kết thúc, hãy đểmọingườicảmthấyhọkhôngthểthấytrướcđiềumàbạnsẽlàmkếtiếp–giữhọtrongtìnhtrạnghồihộp,gâychohọsựchúý.Bằngcáchkết thúcvớimột

tôngbíẩnvàmơhồ–mộtdấuhiệu trộn lẫn,mộtnhậnxétbónggió,mộtchútnghingờ–bạnchiếmđược lợi thếchohiệpđấukế trongmộtphongtháitinhvivàxảoquyệtnhất

Hìnhảnh:Mặttrời.Khinóhoànthànhmộtcungđườngvàlặnxuốngsauchântrời,nóđểlạiphíasaumộtánhhoànghônrựcrỡvàđángnhớ.Mọingườiluônmongmuốnsựtrởlạicủanó.

Tưliệu:Chinhphụcchẳnglàgìcả.Ngườitaphảicólợitừthànhcôngcủamình.

NapoleonBonaparte(1769-1821)

HOÁNVỊ

Chẳngcógiátrịnàotrongviệckếtthúctồibấtcứsựviệcgì.Khôngcóhoánvị.

PHẦNV.THỰCHIỆNCHIẾNTRANHPHITRUYỀNTHỐNG(BẨNTHỈU)

Khi đánh trận,một viên tướng phải thường xuyên tìm kiếm ưu thế trướcquânthù.Ưuthếlớnnhấtđếntừyếutốbấtngờ,từviệccheđậykhôngđểkẻthùbiếtđượcnhữngchiếnlượctânkỳ,vượtkhỏikinhnghiệmcủahọ,hoàntoànphitruyềnthống.Tuynhiên,đólàbảnchấtcủachiếntranh.Theothờigian,bấtkỳchiếnlượcnào,vớibấtkỳkhảnăngvậndụngnào,sẽđượcthửquavà kiểmnghiệm, thế nên việc tìmkiếm chiến lượcmới và phi truyềnthốngngàycàngcựcđoanhơn.Đồngthời,cácquytắcđạođứcvàluânlýđãtừng chi phối việc thựchiện chiến tranh suốt nhiều thếkỷđãdần trởnênlỏnglẻo.Haitácđộngnàyđãkhớplạivớinhauthànhcáimàchúngtagọilà“chiếntranhbẩnthỉu”,nơimọithứđềumấtmát,xuốngcấptớimứcgiếthạihàngngànthườngdânkhôngđượccảnhbáo.Chiếntranhbẩnthỉumangtínhcáchchínhtrị, trángụyvàmánhkhóeđếnmứctộtcùng.Thườnglànguồnlựccuốicùngcủakẻyếuthếvàtuyệtvọng,nósửdụngbấtkỳphươngtiệnnàosẵncóđểsanbằngchiếnđịa.Độnglựccủasựbẩnthỉuđãngấmvàoxãhộivàvănhóaởmứcđộlớnlao.Dùtrongchínhtrị,kinhdoanhhayxãhội,cáchđểđánhbạiđốithủlàlàmchohọkinhngạc,làtiếpcậnhọtừmộtgócbấtngờ.Vànhữngsứcépngàycàngtăngcủacáccuộcchiếnhàngngàynàyđãbiếncácchiếnlượcbẩnthỉuthànhđiềukhôngthểtránhkhỏi.Mọingườiđibêndướiđườngngầm:họcóvẻtốtbụngvàtaonhã,nhưnglạisửdụngnhữngphươngphápmánhkhóe,gianmanhởhậutrườngsânkhấu.Chiếntranhphitruyềnthốngcũngcólôgíchriêngcủanómàbạncầnthấuhiểu.Thứnhất, không cógìmớimãi.Những ai trông cậyvào sựmớimẻphảithườngxuyênnghĩramộtýtưởngmớitoanhđingượcvớinhữngđiềucótínhcáchchínhthốngcủathờiđại.Thứhai,rấtkhógiaochiếnvớinhữngkẻsửdụngcácphươngphápphichuyềnthống.Conđườngtrựctiếp,cổđiển–sửdụnglựclượngvàsứcmạnh–khôngcònhiệuquả.Bạnphảidùngđếnnhữngphươngphápgián tiếpđể chiếnđấuvới sựgián tiếp, dập lửabằnglửa, thậm chí với cái giá bản thân cũng trở nên bẩn thỉu.Cố gắng giữ sựtrongsạchdoýthứcvềđạođứclàđánhliềuvớithấtbại.Nhữngchươngtrongphầnnàysẽgiớithiệuvớibạnnhữnghìnhthứcđadạngcủa chiến tranhkhông chính thống.Một số trongđóhoàn toànphi truyềnthống:lừadốiđốithủvàhànhđộngchốnglạicáckỳvọngcủahọ.Sốkháccótínhcáchchínhtrịvàquỷquyệthơn:biếnđạođứcthànhmộtvũkhíchiếnlược,vậndụngcácnghệthuậtchiếntranhdukíchvàocuộcsốngđờithường,làmchủcáchìnhthứcxảoquyệtcủasựtấncôngthụđộng.Vàmộtsốbẩnthỉuđếnkhông thểbiệngiải được: tiêudiệt kẻ thù từbên trong, gâykinh

hoàngvàsợhãi.Nhữngchươngnàyđượcthiếtkếđểđemtớichobạnmộthiểubiếtlớnhơnvềtâmlýáchiểmnằmtrongmỗichiếnlược,giúpbạnvũtrangbằngsựphòngvệthíchđáng.

23.DỆTMỘTMẠNGKHÔNGĐƯỜNGNỐIGIỮASỰTHẬTVÀHƯCẤU

CÁCCHIẾNLƯỢCĐÁNHLỪA

Vìkhôngtạovậtnàocóthểsốngsótmàkhôngcókhảnăngnhìnhaycảmnhậnnhữnggìđangdiễntiếnquanhnó,nênbạnphảikhiếnchokẻthùkhómàbiếtđượcđiềugìđangxảyraquanhhọ,baogồmđiềumàbạnđanglàm.Gâynhiễusựtậptrungcủahọ,bạnsẽlàmyếusứcmạnhchiếnlượccủahọ.Nhậnthứccủamọingườiđượclọcquacáccảmxúccủahọ;họcóxuhướngdiễndịchthếgiớitheocáimàhọmuốnthấy.Hãynuôidưỡngnhữngkỳvọngcủahọ, tạoramộthiệnthựcphùhợpvớicácaoướccủahọ,vàhọsẽ trởthànhlúlẫn.Nhữngcáchlừadốitốtnhấtdựavàosựmơhồ,trộnlẫnsựthậtvàhưcấuđểviệcnàykhôngthểgỡkhỏiviệckia.Kiểmsoátđượccácnhậnthứccủamọingườivềthựctại,bạnsẽkiểmsoátđượchọ.

TẤMGƯƠNGSAILỆCH

Ngày3/10/1943,AdolfHitlerphânphátmộttàiliệuchocáctướnglĩnhhàngđầucủaông:Chỉthịsố51,trongđónóivềniềmtinchắcchắncủaôngrằngquânĐồngminhsẽxâmlấnPhápvàonămsauvàgiảithíchlàmcáchnàođểđậptanhọ.SuốtnhiềunămHitlerđãdựavàomộtdạngtrựcgiácđểđưaranhữngquyếtđịnhchiếnlượcquantrọngnhất,vànhiềulầnnhưvậy,nhữngbảnnăngcủaôngđãđúng;quânĐồngminhđãcốgắnglàmchoôngtinrằngmộtcuộcxâmlấnPhápsắpxảyra,nhưnglầnnàoHitlercũngnhìnthấuquasựdối trá.Lầnnàyôngkhôngchỉ chắc rằngnó sắp tới,màcòncảm thấyrằngôngbiếtđíchxácnósẽxảyraởđâu:PasdeCalais,vùngđấtnằmdọctheoEobiểnAnhQuốclàđiểmgầnnướcAnhnhấtcủaPháp.

Trongthờichiến,sựthậttrânquýđếnnỗinàngtaphảiluônđượcphụcdịchbởimộttênvệsĩcủasựdốitrá.WinstonChurchill(1874–1965)

VùngPasdeCalaiscónhiềucảnglớn,vàquânĐồngminhcầncócảngđểđổbộcácđoànquân.VùngnàycũnglànơimàHitlerđịnhđặtcáctênlửaV-1vàV-2sắpsửavậnhànhcủamình;vớinhữngtênlửaphảnlựcđiềukhiểntự động rất gầnLondonnày, ông có thể oanh tạc đểAnhphải phục tùng.NgườiAnhđãbiếtôngđặttênlửaởđó,vàđiềunàyđãchohọthêmmộtlýdo để tấn công vàoPháp ở Pas deCalais, trước khiHitler có thể bắt đầuchiếndịchoanhtạc.

DudleClarke luôn luôn rõ ràng rằng bạn không bao giờ bằng sự trángụymàthuyếtphụcđượcmộtkẻthùvềbấtkỳđiềugìkhôngđúngvớinhữngkỳvọngriêngcủay.Chỉbằngcáchsửdụnghiểubiếtvềchúng,bạnmới có thể thôimiên y, không chỉ là để suy nghĩ,mà còn để làmnhữnggìbạnmuốn.Bậcthầytrángụy,DavidMure,1980

TrongChỉthị51,HitlercảnhbáocácchỉhuycủamìnhvềviệcquânĐồngminhphátđộngmộtchiếndịch trángụythenchốtđểchedấu thờigianvàđịađiểmcủacuộcxâmlấn.QuânĐứcphảinhìnxuyênquađượcnhữngdốitránàyvàchốnglạiviệcđổbộ,vàmặcchonhữngthấtbạigầnđâytrongnỗlựcchiếntranhcủaĐức,Hitlercảmthấytựtintộtđộrằnghọcóthể.NhiềunămtrướcôngđãchuẩnbịsẵnsàngchoviệcxâydựngBứctườngĐạiTâyDương,mộttuyếncácpháođàinằmdọctheobờbiểntừPháptớiNaUy,vàôngđã dàn trên 10 triệu binh lính theo tuyếnđó, riêngPháp làmột triệu.CôngnghệvũtrangcủaĐứcđangsảnxuấtngàycàngnhiềuvũkhítốthơn.Hitlercũngkiểmsoátphần lớnchâuÂu, tạochoôngnhiềunguồn lực lớnlao,vànhữngkhảnăngvôhạnđểđiềuđộngcácđoànquântớinơinàynơikhác.Cuốicùng,đểxâmlấnPháp,quânĐồngminhcầncómộthạmđộilớn,mà,khiđãtậphợplại,khôngthểcheđậyđược.HitlercòncónhữngđặcvụthâmnhậpvàomọicấpcủaquânđộiAnh,họcungcấpchoôngnhữngtintìnhbáoxuấtsắc(thờigianvàđịađiểmcủacuộcxâmlấn).QuânĐồngminhkhôngthểlàmchoôngbấtngờ.VàkhiôngđãđánhbạihọtrênbờbiểnPháp,Anhhẳnphảiđềnghịhòabình;Roosevelttấtnhiênsẽthuatrongcuộctuyểncửtổng thốngsắp tới.KhiđóHitlercó thể tập trung toànbộquânđộiđể tấncôngLiênXôvàcuốicùngđánhbạinó.Thậtsự,cuộcxâmlấnPháplàcơhộimàôngđãchờđợiđểxoaychuyểncụcdiệnchiếntranh.

DođóThemistoclescóhaivấnđềđồngthờivàkhẩncấpcầngiảiquyết.Ôngphảicóhànhđộnghữuhiệu,khôngchỉđểngănchặnbấtkỳsựrútlui có tính toánnàocủacácnhómquânPeloponnesia,màcònđểbảođảmrằnghọchiếnđấuởđịađiểmvàtheothờigianôngđãhoạchđịnh;vàbằngcáchnàođó,ôngphảidụchoXerses thựchiệnmộtđộng tháimànhờđócóthểdẫnđếnmộtchiếnthắngcủaHyLạp–nghĩalà,lệnhchođộithuyềncủaôngtatấncôngvàoeobiểnSalamis...PhươngsáchmàcuốicùngThemistocleschọn–cáimàPlutarchgọi là“mánhkhóeđượccatụngvớiSicinnuscủaôngta”–làmộttrongnhữngđoạnbíẩnnhấttrongtấtcảlịchsửHyLạp.ChứngcứđốivớinóđingượclạitớithờingườiBaTưcủaAeschylus,chỉ thựchiện támnămsauSalamis...

Cáidườngnhưphảixảyralàthếnày.Trongcuộctranhcãikéodàivềchiếnlượccuốicùng, lườngtrướcđượcthấtbại,Themistoclesrờikhỏihội nghị và cho gọi vị gia sư của conmình, “người trung thành nhấttrongsốnôlệcủaông”,mộtngườiHyLạpvùngAsiatictênlàSicinnus.Ngườinàyđượctraochomộtthôngđiệp,haymộtláthư,đượcchuẩnbịcẩnthậnđểchuyểntớiXerses,vàanhtalênđườngbằngmộtconthuyềnnhỏ,có lẽ trướcrạngsángngày19/12...Nộidungcủa thôngđiệpnhưsau.Themistoclesgửinódướitêncủachínhmình,vớitưcáchlàchỉhuycủađạoquânAthens:ôngbảovớiXerses,ôngđãthayđổiphía,vàgiờđâyđangướcaomãnhliệtvềmộtchiếnthắngcủaBaTư(khôngcólýdothật sựchosự trởmặtnày,dùsựcheđậy tháiđộ trướccácđạoquânPeloponnesia sẽ cung cấpmột động cơđủmạnhđể thuyết phục).CácliênminhHyLạpđangnằmởcổhọngcủanhau,vàsẽkhôngđưaramộtphảnkhángnghiêmtrọngnào–„tráilại,ôngsẽthấynhữngngườitheoBaTưgiữahọchiếnđấuđếncùng”.Ngoàira,họđangtrùtínhmộtcuộctổngthoáiluitừSalamisdướimànđêm,sẽđượcthựchiệnvàongàyhômsau...NếuXersertấncôngngay,theonguyêntắcchiavàtrị,ôngcóthểđónđầuđượccuộcdichuyểnnày.“Hãytấncôngvàtiêudiệtlựclượnghảiquâncủahọ,trongkhihọvẫncònhỗnloạnvàtrướckhihọliênkếtvới lực lượng trên đất liền.” (Plut. Them. 12. 4) Việc chinh phụcPeloponnesekhiấy trở thànhmộtvấnđềkháđơngiản.Mặtkhác,nếuXerses cho phép những quân đoàn khác nhau của Hy Lạp tuột khỏinhữngngóntaycủamình,vàphântánvềquêhương,cuộcchiếntranhsẽkéolêvôtận,vìtớilượtôngsẽphảiđốiphóvớitừngthành–bangriênglẻ.NhữnglậpluậncủaSicinnusgâyấntượngchonhữngđôđốcBaTư,vàhọchuyểnchúnglênĐạivương.NgườitakểrằngXersesđãtinvàobáocáovì“tựbảnthânnóđángtincậy”–vàcũngvìnóchínhlàcáimàôngtamuốnnghe:rắcrốiđangmanhnhaởloniavàđếquốc,vàcuộcviễnchinhHyLạpnàycàngkếtthúcsớmcàngtốt.Themistocles,luônlàmột kẻ xét đoán sắc sảo về bản chất con người, biết rất rõ rằng saunhiềungàytrìhoãnvàbốirối,Đạivươngsẽvồlấybấtkỳđiềugìcóvẻnhưđưaramộtgiảiphápchovấnđềnangiảicủaôngta.NhữngcuộcchiếntranhHyLạp-BaTư,PeterGreen,1996

ChỉhuyởTâyÂucủaHitlerlàThốngchếGerdvonRunstedt,vịtướngĐứcđược nể trọng nhất. Để củng cố thêm vị trí phòng thủ ở Pháp, Hitler cửTướngErwinRommellàmchỉhuycủacáclựclượngdọctheobờbiểnPháp.Rommel tiếp tục thực hiện những cải thiện ởBức tườngĐạiTâyDương,biếnnóthànhmột“khuvườnđịangục”gồmnhữngbãimìnvànhữngtuyếnlửa.RommelvàRunstedtcũngyêucầubổsungthêmquânđểđảmbảorằngquânĐứccóthểđẩylùiquânĐồngminhngaytạimépnước.Nhưnghọbị

khướctừ.Vềsaunày,Hitlerđãdầnmấtlòngtinvàobanthammưutốicaocủaông.Trongvàinămsau,ôngđãthoátkhỏinhiềunỗlựcámsátmàrõrànglàxuấtphát từ trongcác tướng lĩnh củaông.Họngàycànghay tranh cãi với cácchiếnlượccủaông,vàtrongđầuông,họđãlàmhỏngnhiềutrậnđánhtrongchiếndịchNga;ôngxemnhiềungười trongsốhọ lànhữngkẻbất tàihayphảnbội.ÔngbắtđầuítsửdụngthờigiờvớicácsĩquancủamìnhhơnvàdànhnhiềuhơnchoviệcluivàochỗẩndậtởBerchtesgadenvớingườitìnhEvaBrauncùngconchócưngBiondi.Ởđóôngmiệtmàitrêncáctấmbảnđồvàcácbáocáo tìnhbáo,xácđịnhrằngsẽ tựmìnhranhữngquyếtđịnhquantrọngnhấtvàđiềuhànhtoànbộnỗlựcchiếntranhmộtcáchtrựctiếphơn.Điềunàytạoramộtthayđổitrongcáchnghĩcủaông:thayvìcónhữngchọnlựanhanhnhẹn,trựcgiác,ôngcốtìmcáchnhìnthấytrướcmọikhảnăngvàmấtnhiềuthờigianhơnđểquyếtđịnh.LúcnàyôngnghĩrằngRommelvàRunstedt–trongyêucầuchuyểnnhiềuhơnquâncủahọsangPháp–đãcảnhgiáctháiquá,thậmchísợhãi.ÔngsẽphảimộtmìnhđẩyluicuộcxâmlượccủaĐồngminh;việcnhìnxuyênquanhữngyếuđiểmcủacácviêntướngvànhữngtrángụycủakẻthùlàtùythuộcvàoông.Điềutệhạiduynhấtlàgánhnặng côngviệc củaôngđã tănggấpmười lần, vàông thấymệtmỏi chưatừngcó.Đêmôngphảiuốngthuốcngủ.Đầunăm1944,thôngtinthenchốttớitayHitler:mộtmậtvụĐứcởThổNhĩKỳđãđánhcắpđượcnhữngtưliệuxácnhậnrằngquânĐồngminhsẽxâmlượcPhápngaynămđó.CáctưliệucũngchỉranhữngkếhoạchvềmộtcuộcxâmlượcsắptớiởvùngBalkans.HitlerđặcbiệtnhạycảmvớibấtkỳđedọanàotớiBalkans,mộtnguồntiềmlựcquýbáuđốivớiĐức;mộtmấtmátởđócónghĩalàsựhủydiệt.MốiđedọacủacuộctấncôngnàykhiếnviệcchuyểnthêmquântừđósangPháplàđiềubấtkhảthi.CácmậtvụcủaHitlerởAnhcũngpháthiệnranhữngkếhoạchxâmchiếmNaUy,vàởđâyHitlerthậtsựchiviệncáccánhquânđểđẩylùimốiđedọa.Chotớitháng4,khimiệtmàinghiêncứunhữngbáocáotìnhbáo,Hitlerbắtđầucảm thấyngàycàngkíchđộng:ôngđãnhận ramộtkhuônmẫu tronghoạt động của kẻ thù.Nhưôngđã nghĩ,mọi thứđều hướng tớimột cuộcxâmlấnPasdeCalais.Mộtdấuhiệuđặcbiệtnổibật:nhữngchỉbáovềmộtlựclượnglớnđanghìnhthànhởmiềnđôngnamnướcAnhdướiquyềnchỉhuycủaTướngGeorgePatton.Quânđộinày,gọi làFUSAG (nhómQuânđội Thứ nhất củaMỹ), rõ ràng đang chuẩn bị vượt biên giới sang Pas deCalais. Trong tất cả những viên tướng của phe Đồng minh, Hitler ngánPatton nhất.Ông ta đã chứng tỏ tài năng quân sự củamìnhởBắcPhi vàSicily,vàsẽlàviênchỉhuyhoànhảochocuộcxâmlấn.HitleryêucầucónhiềuthôngtinhơnvềquânđộicủaPatton.Cácmáybay

trinhsáttầmcaođãchụpảnhcácdoanhtrạiquânsự,cácthiếtbịchotàucậpcảng, hàng ngàn chiếc xe tăng đang di chuyển tới vùng nông thôn, mộtđườngốngđượcxâydựngbênbờbiển.KhimộtviêntướngĐứcbịbắtgiữvàcầmtùởAnhđượcphóngthích,ôngtađãnhìnthoángquahoạtđộngtolớntrongkhuvựcFUSAGtừtrênchiếcmáybaychởôngrờikhỏitrạigiamđiLondon.CácmậtvụởThụySĩbáorằngmọitấmbảnđồcủakhuvựcPasdeCalaisđãđượcbímậtmuasạch.Cácmảnhnhỏcủamộttròchơiráphìnhkhổnglồđãkếtnốilạivớinhau.Lúcnày,chỉcònmộtcâuhỏi:khinàonóxảyra?Khitháng4chuyểnsangtháng5,Hitlerbịchôn lấpdướimọi loạibáocáo, tinđồnvàdấuhiệuđầymâuthuẫn.Nhữngthôngtinlàmôngrốitrí,đènặnglênđầuóccăngthẳngcủaông.Nhưngcóhai tin tìnhbáocốt lõidườngnhưđã làmsáng tỏbứctranh.Thứnhất,mộtmậtvụĐứcởAnhbáo rằngquânĐồngminh sẽ tấncôngNormandy,phíađôngPasdeCalais,giữangày5và7tháng6.Nhưngngười Đức có những chỉ dấu rõ rệt rằng người này là một gián điệp haimang,vàbáocáocủaanhtarõrànglàmộtphầncủachiếndịchtunghỏamùthôngtincủaĐồngminh.Cuộctấncôngcólẽsẽ tớivàocuối tháng6hayđầu tháng7,khi thời tiếtnóichungcó thểdựbáođược.Thếrồi,vàocuốitháng5,mộtloạtmậtvụtincậyhơncủaĐứcpháthiệnraviêntướnghàngđầu củaAnh, Sir BernardMontgomenry ởGibralta và rồi ởAlgiers.HẳnnhiênMontgomerysẽchỉhuymộtbộphậnlớntrongbấtkỳlựclượngxâmlấnnào.Cuộcxâmlấnkhôngthểsắptớigầnnếuôngtaởcáchquáxa.Vàođêm5/5,Hitlermiệtmàitrênnhữngtấmbảnđồ.Cólẽôngđãsai–cólẽkế hoạch cho tới nay hướng tớiNormandy.Ông phải xem xét cả hai khảnăng:ôngkhôngthểđểbịlừatrongcáicólẽlàtrậnchiếncótínhquyếtđịnhnhấttrongđờimình.QuânAnhrấtgianxảo;ôngphảigiữcáclựclượngsẵnsàngcơđộngtrongtrườnghợprốtcuộcđólàNormandy.Ôngkhôngthểtựràngbuộcchotớikhibiếtchắc.XemcácbáocáothờitiếtởvùngEobiển–cóbãovàochiềutốihômđó–ônguốngmấyviênthuốcngủtheothườnglệvàlêngiường.Sángsớmhômsau,Hitlerthứcgiấcvớinhữngtintứcgiậtmình:mộtcuộcxâmlănglớnđangđangtrênđườngtiến–ởphíanamNormandy.Mộthạmđội lớnđãrờiAnhvàogiữađêm,vàhàngtrămlínhdùđãhạcánhgầnbờbiểnNormandy.Trongngày,cácbáocáongàycàngrõrànghơn:quânĐồngminhđãđổbộlêncácbờbiểnởphíanamCherbourg.Mộtthờiđiểmtrọngđạiđãđến.NếumộtsốlựclượngđangđóngquânởPasdeCalaisnhanhchóngtớichiviệnchovùngbờbiểnNormandy,quânĐồngminhcóthểbịchọcthủngvàlùivềbiểntrởlại.ĐâylàđánhgiácủaRommelvàRunstedt,họđangnônnóngchờsựchuẩnycủaHitler.Nhưngsuốtđêmhômấyvàchotớihômsau,Hitlerdodự.Thếrồi,ngaykhiôngsắpcửquânchiviệnchoNormandy,ôngnhậnđược tinvềhoạtđộngđang tăngcường

củaquânĐồngminhtrongkhuvựcFUSAG.PhảichăngNormandylàmộtkếhoạchnghibinhlớn?Nếuôngđiềucáclựclượngdựbịtớiđó,Pattonsẽngay lập tức vượtEo biển sangPas deCalais?Không,Hitler sẽ chờ xemcuộctấncôngnàycóphảithậtsựkhông.Vàthếlànhiềungàynữatrôiqua,vớiRommelvàRunstedtđangnổikhùngvìquyếtđịnhcủaông.Saunhiềutuần,cuốicùngHitlerchấpnhậnrằngNormandylàđiểmđếnthậtsự.Nhưngđếnlúcđóđãquámuộnrồi.QuânĐồngminhđãthiếtlậpđượcmộtvị tríđổbộ.Vào tháng8họ tấncôngvàoNormandy,buộcquânĐứcphảirútluihoàntoàn.ĐốivớiHitler,thảmhọanàylàmộtchỉbáokháccủasựkémcỏicủanhữngngườiquanhông.Ôngkhônghềnghĩrằngôngđãbịđánhlừamộtcáchsâusắcđếnthếnào.DiễndịchTrongviệccốđánhlừaHitlervềcuộctấncôngNormandy,quânĐồngminhđốimặtvớimộtvấnđề:nhàđộctàinàykhôngchỉcóbảnchấtđanghivàthậntrọng,màôngtacònbiếtcónhiềulỗlựcđánhlừamìnhtrướcđóvàbiếtrằngquânĐồngminhsẽcốđánhlừaôngnữa.LàmthếnàoquânĐồngminhcóthểcheđậymụctiêuthậtsựcủamộthạmđộilớnkhỏimộtngườicólýdođểtinrằnghọđangcốđánhlừaôngvàđangthâmcứumọiđộngtháicủahọ?Maymắnthay,tìnhbáoAnhđãcóthểcungcấpnhữngnhàhoạchđịnhcủacáccuộcđổbộNgàyD,baogồmThủtướngWinstonChurchill,vớinhữngthông tin rõ là rấtcógiá trịđốivớihọ.Thứnhất,họbiết rằngHitlerđangngàycàngảotưởng;ôngtađãbịcôlậpvàlàmviệctháiquá,vàôngtangờvựcmọingườivàmọiviệc.Thứhai,họbiếtôngtatinrằngquânĐồngminhsẽcốxâmlấnvùngBalkanstrướckhixâmlấnPhápvàvịtríđổbộởPhápphảilàPasdeCalais.Ôngtagầnnhưmongmuốncuộcxâmlấnnàyxảyra,nhưlàchứngcứchonhữngnănglựclýtrívàkhảnăngtiênđoánsiêuphàmcủamình.ViệcđánhlừachoHitlergiữcác lực lượngcủaôngtaphântánkhắpchâuÂuvàPhápsẽtạochoquânĐồngminhmộtkhoảnglềthờigianvừađủđểthiết lậpmộtvị tríđổbộ.Yếutố thenchốt làđưara trướcmặtôngtamộtbứctranh,kếthợpnhiềudạngchứngcứkhácnhau,đểcóthểnóivớiôngtarằngquânĐồngminhđanglàmđúngnhữnggìmàôngtanghĩ.NhưngbứctranhnàykhôngthểđượctạobằngmọidấuhiệunhấpnháyhướngvềvùngBalkansvàPasdeClais–điềuđócóthểsặcmùidốitrá.Thayvìthế,họphảitạoramộtcáigìđócótrọnglượngvàcảmgiáccủasựthật.Nóphảitinhvi,mộthỗnhợpgiữasựthậtvôýnghĩavàmộtchútdốitráẩntàng.NếuHitlernhìnthấynhữngnétphácthảochủyếucủanó,nósẽcủngcốniềmtincủaông,đầuóchoạtđộngquátảicủaôngsẽphủđầynhữngthứcònlại.ĐâylàcáchmàquânĐồngminhdệtnênbứctranh.

Vàocuốicuộcchiến,cácsĩquantìnhbáocủapheĐồngminhpháthiện

trongnhữnghồ sơ lấy được từ cơ quanmật vụĐức vănbản của 250thôngđiệpnhậnđượctừcácmậtvụvàcácnguồnkháctrướcNgàyD.Hầunhưtấtcảđềulưuýtới tháng7vàkhuvựcCalais.Cómộtthôngđiệpđưarangàyvàđịađiểmchínhxáccủacuộcxâmlấn.NóđếntừmộtđạitáPhápởAlgiers.PheĐồngminhđãpháthiệnraviênsĩquannàylàmviệcchoAbwehrvàông tađãbịbắtvàsauđóxoaychiều.ChínhôngtađãquenvớiviệclừagạtBerlin–sửdụngvàlạmdụng.QuânĐứcthườngbịôngtalừabịpđếnmứchọxemtấtcảnhữngthôngtincủaôngtalàvôgiátrị.Nhưnghọvẫngiữliênlạc,vìluônhữuíchkhibiếtcáimàkẻthùcủabạnmuốnbạntin.CơquantìnhbáoĐồngminh,vớisựtáobạovàngangngạnhđãbuộcviênđạitáthôngbáorằngcuộcxâmlấnsẽdiễnravàongày5,6hoặc7tháng6.ĐốivớiquânĐức,thôngđiệpcủaôngtahoàntoànchứngtỏrằngcuộcxâmlấnsẽdiễnravàobấtkỳngàynàotrừbangàyđóra,vàởbấtkỳbờbiểnnàongoạitrừNormandy.NhữngbímậtcủangàyD,GillesPerrault,1965

Vàocuốinăm1943,quânAnhđãbímậtnhậndiện tấtcảcácmậtvụĐứcđanghoạtđộngởAnh.Bướckế tiếp làbiếnhọ thànhnhữnggiánđiệphaimangkhờkhạobằngcáchcungcấpchohọnhữngthôngtinsaisựthật–vềcáckếhoạchtấncôngcủaĐồngminhvàovùngBalkanshayNaUy,vàvềsựtolớncủamộtlựclượnghưcấu–dướiquyềncủaPatton,viêntướngMỹmàHitlerngánngại–ởphíađốidiệncủaPasdeClais.(LựclượngFUSAGnàychỉ tồn tại trongnhữngchồngcôngvăndởmvànhữngcuộcđiệnđàmbắtchướcnhưmộtquânđộithôngthường).CácmậtvụĐứcđượcchophéplấycắpnhững tài liệuFUSAGvànghe lénnhữngcuộcđiệnđàm–nhữngthôngđiệpsailệchnhưngđồngthờilànhữngthôngđiệpsáorỗngvàcótínhvănphòng,quá sáo rỗngđểđượcxem làđồbịa.Làmviệcvớinhữngnhàthiếtkếphim,quânĐồngminhxâydựngmộtmôhình tỉmỉbằngcao su,nhựadẻovàgỗđểtừcácmáybaytrinhsátĐứctrôngcóvẻnhưmộtdoanhtrạikhổnglồcáccănlều,máybayvàxetăng.ViêntướngĐứctừngtậnmắttrôngthấyFUSAGcũngđãbịđánhlừa:thậtraôngđãbayquaquânđộithậtsự ở phía tây của vị trí giả định của FUSAG, đang tập trung để xâm lấnNormandy.

Lúc này Ravana tự nhủ: “Tất cả những thứ này đều là vũ khí tầmthường.Tanênthậtsựcómộtmónrahồn.”Vàchàngcầucómộtloạigọilà“Maya”–mộtvũkhítạoranhữngảotưởngvàlàmrốitríkẻthù.Vớinhữngcâuthầnchúvànghithứcđúngmực,chàngtungvũkhínàyravànótạonênnhữngảotưởngvềviệchồisinhtấtcảcáclựclượngvàcácviênchỉhuycủachúng–Kumbakarnavà Indrajitvànhữngngườikhác – và đưa họ quay lại chiến địa. Lúc này Rama nhìn thấy tất cả

nhữngngườimà, hắn nghĩ, không còn nữa, đang xuất hiện với nhữngtiếnglahétvàvâyquanhhắn.Mỗibinhsĩcủaquânthùlạimộtlầnnữaxông lên.Họdườngnhư laovàohắnvớinhững tiếnghétchiến thắng.Điềunàygâyhoangmangrối trívàRamahỏiMatali,ngườivừasốnglại:“Cáigìđangxảyravậy?Làmthếnàomàtấtcảnhữngngườinàyquaylại?Họđãchết.”Mataligiảithích,“Ngàivốnlàkẻsángtạoraảotưởngtrongvũtrụnày.HãybiếtrằngRavanađãtạoranhữngbóngmađểlàmrốitríngài.Nếungàiquyếtđịnh,ngàicóthểxuatanchúngngaytứckhắc.”LờigiảithíchcủaMatalithậthữuích,ngaylậptứcRamacầunguyện một thứ vũ khí gọi là “Gnana”, có nghĩa là “trí khôn” hay“nhậnthức”.Đây làmộtvũkhíhiếmcó,vàhắn tungnóra.Và tấtcảnhữngđộiquânkinhkhủngdườngnhưvừaxuấthiệnrấtđôngđộtnhiêntanbiếnvàokhôngtrung.SửthiRamayana.ẤnĐộ,khoảngthếkỷ4tr.CN.

Khithờihạnxâmlấnđếngần,quânĐồngminhtungranhữnggợiýkếthợpgiữasựthậtvàhưcấucònphứctạphơn.ThờigianvàđịađiểmthậtsựcủacuộcxâmlấnđượchoạchđịnhvớimộtmậtvụmàĐứchoàntoànkhôngtintưởngđemđếnchoHitlercảmgiácrằngôngtađãnhìnthấusuốtquamộtsựlừadốikhithậtraôngtađangnhìnvàosựthật.Lúcnày,nếuthôngtinthậtsự về thời gian của cuộc xâm lấn bằng cách nào đó đã bị rò rỉ,Hitler sẽkhôngbiếttinvàođâu.QuânĐồngminhbiếtrằngcácbáocáovềviệcmuasạchnhữngtấmbảnđồvùngPasdeClaisởThụySĩcũngđãtớitayHitler,và điều này sẽ có lô gích thực tế riêng của nó. Còn về việc trông thấyMontgomery ởGibraltar, cácmật vụĐức không thể ngờ rằng họ đã nhìnthấymộtnhânvậtgiảdạng,mộtngườiđãđượchuấn luyệnđểhànhđộnggiốnghệtnhưvị tướngnày.Cuốicùng,bức tranhmàquânĐồngminhvẽtrôngthậtđốivớiHitlerđếnmứcchotớitháng7,khálâusaukhiNgàyDđãthậtsựxảyra,ôngtavẫntinvàonó.Thôngquanhữngcúlừabịptinhviđó,họđã buộcông ta phải giữ các lực lượngnằmphân tán – có lẽ là yếu tốquyếtđịnhchothànhcôngcủacuộcxâmlấn.Trongmộtthếgiớiđầytínhcạnhtranh,sựtrángụylàmộtvũkhícơbảncóthểđemtớichobạnmộtưuthếthườngxuyên.Bạncóthểdùngnóđểlàmkẻthùxaolãng,đẩyhọvàonhữngcuộcsănvịttrời,lãngphíthờigianvàcácnguồn lựcquýbáu trongviệcphòngvệ trướcnhữngcuộc tấncôngkhôngbaogiờđến.Nhưngrấtcókhảnăngkháiniệmcủabạnvềsựlừadốilàsai.Nókhôngđưađếnnhữngảotưởngphứctạphaymọidạnggâyxaolãngcótínhphôtrương.Mọingườiquáphứctạpđểrơivàonhữngcáibẫynhưthế.Sựtrángụyphảiphảnánhthựctại.Nócóthểphứctạp,nhưcúđánhlừacủaquânAnhvềNgàyD,nhưnghiệuquảphảilàthựctạiđãđượcthayđổimộtcáchtinhvi,nhẹnhàng,chứkhôngthayđổihoàntoàn.

Đểphảnánhthựctạibảnphảithấuhiểubảnchấtcủanó.Trêntấtcả,thựctạicó tính khách quan: chúng ta lọcmọi sự kiện thông qua các cảm xúc vàthànhkiếncủamình,nhìnthấycáimàchúngtamuốnthấy.Tấmgươngsailệchcủabạnphảituântheonhữngmongmuốnvàkỳvọngcủamọingười,dẫn dụ họ và giấc ngủ. (NếuquânĐồngminhmuốn tấn côngvàoPas deClais,nhưHitlermongđợi,vàcốthuyếtphụcHitlerrằngcuộctấncôngsẽhướngtớiNormandy,điềuđósẽgặpkhókhănhơnnhiềusovớihànhđộngdựavàoniềmtinhiệnhữucủaôngta)tấmgươngsailệchcủabạnphảikếthợpnhữngthứcóthậtnhìnthấyđược.Nóphảicóchúttầmthườngvônghĩa,giốngnhưbảnthâncuộcsống.Nócóthểcónhữngyếutốmâuthuẫn,nhưvụđánhlừaNgàyD;thựctạithườnglàmâuthuẫn.Cuốicùng,giốngnhưmộtbứctranhcủaEscher

7,bạnphảihòalẫnsựthậtvàảotưởngởmứcđộkhông

thểphânbiệtgiữachúngnữa,vàtấmgươngsailệchcủabạnsẽđượcxemlàthựctại.

Chúng ta sẵn sàng tin vào điềumà chúng tamuốn, và điềumà bản thânchúngtanghĩ,chúngtatưởngrằngnhữngngườikháccũngnghĩnhưthế.

JuliusCaesar(100–44trCN.)


Ởthờikỳđầucủalịchsửthựchiệnchiếntranh,cácchỉhuyquânsựđãđốimặtvớinhững tình thếkhóxử sau:Sự thànhcôngcủabất kỳmộtnỗ lựcchiếntranhnàocũngtùythuộcvàokhảnăngbiếtcàngnhiềucàngtốtvềđốiphương – những dự định, sức mạnh, yếu điểm của nó. Nhưng kẻ thù sẽkhôngbaogiờsẵnlòngđểlộnhữngthôngtinnày.Ngoàira,kẻthùthườngđếntừmộtnềnvănhóaxalạ,vớinhữngcáchthứctưduyvàhànhđộngđặcthùcủanó.Mộtviên tướngcó thểkhông thật sựbiếtđiềugìđangdiễn ratrongtâmtrícủaviêntướngđốiphương.Ởbênngoài,kẻthùthểhiệnmộtđiềugìđóvềmộtbímậtkhôngthểxâmnhập.Thếnhưng,thiếumộtsựthấuhiểunhấtđịnhvềđốiphương,mộtviêntướngsẽphảihoạtđộngtrongbóngtối.Giảiphápduynhấtlàthâmcứukẻthùtừnhữngdấuhiệubênngoàiđểtìmracáiđangdiễnraởbên trong.Vídụ,mộtchiến lượcgiacó thểđếmnhữngbếplòởtrạiquânthùvànhữngthayđổivềsốlượngđótheothờigianđểbiếtquânsốcủakẻthùvànóđangtănglêndocóchiviệntớihayđanggiảmđivìphân tán ra, hay có lẽ do binh lính đã đào ngũ bớt. Để biết kẻ thù đanghướngtớiđâu,haynócósẵnsànggiaochiếnkhông,ôngtaphảitìmnhữngdấuhiệudichuyểnvàthayđổiđộihìnhcủanó.Ôngtasẽcốsửdụngnhữnggiánđiệpvàmậtvụđểbáocáocáchoạtđộngcủanótừbêntrong.Mộtviên

chỉhuyđãthuthậpđủcácdấuhiệunàyvàgiảimãchúngmộtcáchđúngđắncóthểxếptấtcảlạithànhmộtbứctranhrõrànghợplý.Ngườichỉhuycũngbiếtrằnggiốngnhưôngđangtheodõiđốiphương,đốiphươngđanglàmđiềutươngtựvớiông.Khicânnhắctròchơiqualạitớiluitrong việc đọc hiểu những dấu hiệu bên ngoài này, những chiến lược giaxuất chúng trongcácnềnvănhóa trênkhắp thếgiới đã có cùngmộtpháthiện:Vìsaokhôngcốtìnhtạoranhữngdấuhiệumàkẻthùđangnhìnvào?Tạisaokhôngđánhlừabằngnhữngdấuhiệubềngoài?Nếukẻthùđếmsốbếplòcủata,nhưtađếmcủahọ,tạisaođốtthêmnhiềuđốnglửa,hayíthơn,đểtạonênmộtấntượngsaivềsứcmạnhcủata?Nếuhọđangtheodõitừngcửđộngcủaquânđội ta, tạisaokhôngtạonênnhữngđộihìnhdối tráhayđưaramộtphầncủanónhưmột thứbãmồi?Nếukẻ thùchomậtvụgiánđiệplenlỏivàohàngngũcủata, tạisaokhôngcungcấpchochúngnhữngthôngtinsailệch?Mộtkẻthùnghĩrằngnóbiếtquânsốvàcácdựtínhcủata,vàkhôngnhậnthấynóđãbịđánhlừa,sẽhànhđộngtheohiểubiếtsailầmđóvàphạmphảimọikiểusailầm.Nósẽđiềubinhsĩtớiđánhnhauvớimộtkẻthùkhôngcómặt.Nósẽchiếnđấuvớimộtcáibóng.Suynghĩtheocáchđó,nhữngchiếnlượcgiacổđạiđãsángtạoranghệthuậtđánhlừacótổchức.Mộtnghệthuậtcuốicùngđãngấmrangoàichiếntranhvàochínhtrịvàxãhộiởmứcđộrộnglớnhơn.Vềbảnchất,sựtrángụyquânsựlàviệcngụytạovàxuyêntạcmộtcáchtinhvinhữngdấuhiệuvềđặctíchvàmụcđínhcủachúngtađểkiểmsoáttầmnhìnthựctạicủakẻthùvàkhiếnchohọhànhđộngtheonhữngnhậnthứcsailệchcủamình.Nólànghệthuậtđiềukhiểnnhữngdấuhiệubênngoài,vànócóthểtạoramộtưuthếcótínhcáchquyếtđịnhchobênnàosửdụngnótốthơn.

Tácđộngthậtsựcủamộtchiếnlượcnhưthếlàsựtiêumòncácnguồntiềmlực,sựtạothànhnhữngtiênđoántựhoànthànhlẫntựsát,vàsựtiêuhủysựthậtvàniềmtin.Nótốiđahóasựrốirắmvàhỗnloạnvàhủydiệtkhảnăngphụchồi,khảnăngđiềuchỉnh,cácgiátrịcốtlõivàkhảnăngphảnứngcủatổchức.YếutốthenchốtđốivớimộtchiếnlượcnhưthếtheoĐạitáJohnBoyd,làíttrángụy(sựtạoramộttrậttựsailầm)hơnvànhiềumơhồhơn(sựrốitrívềbảnthânthựctại).Bạnmuốnkếthợpsựthậtvàhưcấuđểtạonênsựmơhồchomộtđốithủ,vìsựkếthợpnàytạoranhiềuvấnđềhơn,đòihỏiphảisắpxếplâuhơn,vàđưavàonhiềucâuhỏihơnlàchỉđơngiảnlồngvàonhữngthôngtinsailệch.Nhưmộtvídụ,ôngtanhắclạicâuchuyệnvềmộtnhómquânĐứcsaucuộcxâmlấnNormandy.HọđãlấycắpmộtsốbinhphụcvàxejeepcủaMỹ.HọđivòngvòngvùngngoạiôPháp,thayđổihếtmọikýhiệugiaothôngđểlàmquânĐồngminhrốitríkhiđiquakhuvựcnày.Chẳngbaolâu,nhómlínhĐứcpháthiệnrarằngnhữngchỉdẫnđãbịđảongượcvàchỉ

cầnđơngiảnlàmngượclạinhữnggìcáckýhiệuchỉra.LẽranếunhómlínhĐứcchỉthayđổimộtphầncáckýhiệu,mộtphầnbađếnmộtnửa,việcnàysẽtạohiệuquảhơnrấtnhiềuvàsẽtạorathậmchícònnhiềurắcrốihơnchoquânMỹ.Việctạonênsựmơhồvềtínhchínhxáccủacáckýhiệuvàviệckéodài thờigiancầncóđểpháthiệnravấnđềsẽhữuhiệuhơnnhiều so với việc thayđổi toànbộ các kýhiệu theomộtcáchduynhất.Đầuócchiếntranh,GrantT.Hammond,2001

Trongchiếntranh,nơigiáđặtcượcrấtcao,khôngcóvấnđềđồibạiđạođứctrongviệcsửdụngsựlừadối.Nóđơngiảnlàmộtthứvũkhíbổsungđểtạonênưuthế,giốngnhưmuôngthúsửdụngsựngụytrangvànhữngmưumẹokhácđểtồntại.Khướctừthứvũkhínàylàmộtdạngcủasựđơnphươnghạvũkhí,đemđếnchođốiphươngmộtcáinhìnrõràngvàotrậnđịa–mộtlợithếcó thểchuyển thànhchiến thắng.Vàkhôngcóđạođứchaysự tốtđẹpnàotrongviệcbạitrận.Chúngtađươngđầuvớicùngmộtđộnglựctrongcáctrậnchiếnhàngngàytrongđờisống.Chúngta lànhữngtạovậtmangtínhxãhội,vàniềmhạnhphúc,thậmchísựsốngcòncủachúngta,phụthuộcvàonănglựcthấuhiểunhữnggìngườikhácđangsuynghĩvàdựtính.Nhưngvìchúngtakhôngthểchuivàođầuóchọ,chúngtabuộcphảiđọccácdấuhiệutrongnhữnghànhvixửsựbênngoàicủahọ.Chúngtaxemxétnhữnghànhđộngđãquacủahọnhưnhữngchỉbáovềcáimàhọsẽlàmtrongtươnglai.Chúngtakiểmtralờinói,cáchnhìn,cungbậcgiọngnói,nhữnghànhđộngcụthểcủahọ–nhữngthứdườngnhưchấtnặngnhiềuýnghĩa.Mọithứmàmộtcánhânthựchiệntrongmột lĩnhvựcxãhội làmộtdấuhiệunàođấy.Đồng thời, ngược lại,chúngtanhậnthứcrằngcócảngànđôimắtđangtheodõichúngta,thămdòchúngta,vàcốnhậnranhữngdựtínhcủachúngta.Đây làmột trậnđánhkhôngbaogiờkết thúcvềngoạidiệnvànhận thức.Nếunhữngngườikháccóthểđọcđượcnhữnggìchúngtahướngtới,đoántrướcchúngtasắplàmgì,trongkhichúngtakhôngcómộtgợiýnàovềhọ,họ cómột lợi thế thườngxuyênđối với chúng tamàhọkhông thểkhôngkhaithác.Đólàlýdotạisao,tronglĩnhvựcxãhội,chúngtađãhọcngaytừrất sớmcáchsửdụngsự lừadối–chúng tanóivớingườikháccáimàhọmuốnnghe,chedấunhữngýnghĩthậtsựcủachúngta,baobọclấysựthật,đánhlừađểtạomộtấntượngtốthơn.Phầnnhiềunhữnglừadốiđólàhoàntoànvôthức.Vì ngoại diện là điều chủ yếu và sự lừa dối là không tránh khỏi, cái bạnmuốnlànângcaotròchơicủabạn–khiếnchosựlừadốicủabạnngàycàngcóý thứcvàđiêuluyệnhơn.Bạncầnsứcmạnhđể tiếnhànhcác thủđoạncủamình,đểđẩymọingườikhỏithếcânbằngbằngcáchkiểmsoátnhững

nhậnthứchọcóvềbạnvàvềnhữngdấuhiệumàbạnđưara.Ởýnghĩanày,córấtnhiềuđiềubạncóthểhọctừnghệthuậtquânsựvềsựđánhlừa.Nódựavàonhữngquyluậtmuônđờivềtâmlývàcóthểứngdụngvôhạnđộvàonhữngcuộcchiếncủađờisốnghàngngày.Đểlàmchủnghệthuậtnàybạnphảinhìnnhậnsựcầnthiếtcủanóvàtìmraniềmvuisángtạotrongviệcngụytạonhữngvẻngoài–nhưthểbạnđangđạodiễnmộtcuốnphim.Sauđâylàsáudạngchủyếucủathuậttrángụyquânsự,mỗidạngđềucóưuthếriêngcủanó:Vẻngoàikhôngthật.Đâylàhìnhthứclâuđờinhấtcủasựtrángụyquânsự.Nóbắtnguồn từviệc làmchokẻ thù tin rằng tayếuhơn là trong thực tế.Chẳnghạn,mộtviênchỉhuycóthểgiảvờrútlui,giăngmộtcáibẫychokẻthùlaovào,dụnóđivàomộtnơiphụckích.ĐâylàmộtchiếnthuậtưathíchcủaTônTử.Vẻngoàicủasựyếuđuốithườngchegiấukhíacạnhtấncôngcủamọingười,giúphọvậndụngchiếnlượcvàsựkhônngoanchomộtcuộctấncôngmạnhbạo.KhiNapoleonthấymìnhítquânhơnvànằmởmộtvịtríchiếnlượcdễbịtổnthươngtrướctrậnAusterlitz,ôngcốtìnhbiểulộnhữngdấuhiệusợhãi,dodựvàedè.Cáclựclượngquânthùtừbỏvịtrímạnhcủahọđểtấncôngôngvàlaovàobẫyrập.Đólàchiếnthắnglớnnhấtcủaông.Việckiểmsoátvẻngoàimàbạnthểhiệnratrướcthếgiớilàkỹnăngquantrọngcótínhcáchquyếtđịnhnhất.Mọingườiphảnứngphầnlớntrựctiếptheocáimàhọnhìnthấy,cáihiểnhiệntrướcmắthọ.Nếubạncóvẻthôngminh–nếubạncóvẻtrángụy–sựcảnhgiáccủahọsẽcaohơnvàkhôngthểđánhlừahọ.Thayvìthế,bạncầnthểhiệnmộtvẻngoàingượclại–tướcbỏhếtmọinghingờ.Ởđây,vẻngoàitốtnhấtlàsựyếuớt,nósẽkhiếnchođốiphươngcảmthấyvượttrộihơnhẳnbạn,thếnênhoặchọphớtlờkhôngquantâmtớibạn(bịphớtlờnhiềukhirấtcógiátrị),hoặcbịcámdỗtớimộthànhđộngcôngkíchvàothờiđiểmsailầm.Khiđãquámuộn,thìhọđãphónglao,họcóthểcayđắngpháthiệnrarằngbạnkhôngyếuchútnào.Trongnhữngtrậnchiếncủađờisốngmỗingày,làmchomọingườinghĩrằnghọhayhơnbạn–thôngminhhơn,khỏemạnhhơn,cókhảnăngtranhchấphơn–làmộtđiềukhônngoan.Nótạochobạnmộtkhônggianđểbạnxếpđặt cáckếhoạch,để thao túng.Trong sựbiến thểđadạngcủa chiến lượcnày,vẻngoàiđứchạnh,trungthựcvàđúngđắnthườnglàlớpvỏhoànhảotrongmột thế giới chính trị.Những phẩm chất này không có vẻ yếu đuốinhưng phục vụ cùngmột chức năng: chúng tước bỏ sự nghi ngờ củamọingười.Dùvậy, tronghoàncảnhđó,điềuquan trọng làđừngđểbịbắtgặpđanglàmđiềugì lừalọc.Việchiệnthânnhưmộtkẻgiảnhângiảnghĩasẽđẩylùibạnlạirấtxatrongtròchơitrángụy.Nóichung,nhưcácchiếnlượcgiaTrungHoacổđạiđãtánthành,bạnnênđưaratrướcthếgiớimộtgươngmặthứahẹntráivớiđiềumàbạnthậtsựđangmưuđồ.Nếubạnđangchuẩnbịtấncông,hãytỏrachưahềchuẩnbịgìchochiếntrậnhoặcquáannhàn

thoảimái đểmưuđồ chiến tranh.Hãy tỏ ra bình thản và thân thiện.Việcthựchiệnđiềunàygiúpbạncóđượcsựkiểmsoátngoạidiệnvàmàisắckhảnănggiữđốithủtrongbóngtối.Tấncôngnghibinh.Đâylàmộtmưumẹokháccótừthờicổđại,vàcólẽnóvẫnlàmánhkhóetrángụythôngthườngnhấttronggiớiquânsự.Nókhởiđầunhưlàmộtgiảiphápchomộtvấnđề:nếukẻthùbiếtbạnsắptấncôngđiểmA,họsẽđặttấtcảcáclựclượngphòngthủởđóvàlàmchocôngviệccủabạntrởnênkhókhăn.Nhưngdốigạthọvềviệcnàykhôngdễ:ngaycảnếutrướctrậnđánhbạncóthểchegiấunhữngdựtínhvàlừachohọkhôngtậptrungcáclựclượngvàođiểmA,ngaykhoảnhkhắchọthậtsựnhìnthấyquânđộicủabạntiếntớiđó,họsẽvộivãtớiđểbảovệnó.Lờigiảiduynhấtlà tiếnquân tớiđiểmBhay, tốthơn,điềumộtbộphận lực lượngcủabạntheohướngđótrongkhivẫngiữlựclượngdựbịchođốitượngthậtsựcủabạn.LúcnàykẻthùsẽphảidichuyểnmộtsốhoặctấtcảlựclượngcủanóđểbảovệđiểmB.LàmđiềutươngtựvớiđiểmCvàDvàkẻthùsẽphảiphântántrênkhắpbảnđồ.

VàĐứcChúabảoJoshua:“Đừngsợsệthaymấttinhthần;hãyđemtấtcảchiếnbinhtheongươi,vàđứnglên,đitớiAi;xemnày,tađãtraovàotayngươivuacủaAi,thầndân,thànhphốvàđấtđaicủay.VàngươisẽlàmvớiAivàvuacủanógiốngnhưngươiđãlàmvớiJerichovàvuacủanó;ngươichỉđượclấychomìnhbổnglộcvàgiasúcnhưlànhữngchiếnlợi phẩm; hãy bố trí mai phục thành phố, ở phía sau nó.”... Thế làJoshuavàtấtcảcácchiếnbinhđứnglên,đểđitớiAi;vàJoshuachọnra30ngànngườikhỏemạnhdũngcảm,vàđiềuhọđingaytrongđêm.Ôngra lệnh cho họ: “Hãy chú ý!Các ngươi sẽ nằmmai phục ở phía sauthànhphố,đừngđicáchquáxa thànhphốmàhãychuẩnbịsẵnsàng;còntavànhữngngườiđivớita,sẽđitớithànhphố.Vàkhihọxôngrachốngcự,nhưlúctrước,chúngtasẽbỏchạyphíatrướchọ;vàhọsẽrangoàiđuổitheochúngta,chotớikhichúngtakéohọraxakhỏithànhphố;vìhọsẽbảo:“Chúngtađangchạytrốnmình,nhưtrước.”Cứthếchúng ta sẽ chạy trốn họ, rồi các người sẽ rời khỏi chỗmai phục, vàchiếmlấythànhphố,vìđứcChúaTrờisẽtraonóvàotaycácngươi.Khiđãchiếmthànhphố,cácngươisẽphónghỏa,làmnhưđứcChúađãphántruyền,nào, ta ra lệnhchocácngươi...” ...Khi vuacủaAi trông thấyđiềunày,ôngtavàdânchúngtrongthànhphốvộivãđixuốngArabahđể giao chiến với Israel; nhưng ông ta không biết cómai phục ở sauthành phố. Joshua và người của ông vờ thua trận và chạy trốn theohướngvàorừng.Thếlàtấtcảmọingườitrongthànhphốgọinhauđuổitheo họ, và khi đuổi theo Joshua, họ đã ra xa khỏi thành phố.KhôngngườiđànôngnàoởAihayBethelkhôngrađểđuổitheongườiIsrael;

họđểngỏthànhphố,vàđuổi theoquânIsrael... .Đámquânmaiphụcnhanhchóngxôngrakhỏinơiẩnnấpvàchạyvàothànhphố,chiếmlấynó,rồivộivãphónghỏa.ThếlàkhinhữngngườiAinhìnlại,họchứngkiếnkhóitừthànhphốtỏalêntrờivàhọkhôngcònsứclựcđểchạynữa,vìnhữngngườiđãbỏchạyvàorừngđãquaylạithànhngườirượtđuổi.Khi Joshua và tất cả những người Israel thấy rằng toánmai phục đãchiếmthànhphốvàkhóiđãbốc lên,họquay lạivàđánh thắngnhữngngườiAi.Joshua8:1-9,14–23

Yếutốthenchốtchochiếnthuậtnàylàthayvìdựavàolờinóihaytinđồnhaythôngtinbịsắpđặt,quânđộithậtsựdichuyển.Nótạoramộthànhđộngcụthể.Cáclựclượngquânthùkhôngthểđoánđượcđâycóphảilàmộtmẹolừahaykhông:nếuhọđoánsai,cáchậuquảsẽthêthảm.HọphảidichuyểnđểbảovệđiểmB,bấtkểnhư thếnào.Ởbấtkỳ trườnghợpnào,hầunhưkhôngthểnghingờtínhthựctếcủamộtcuộcchuyểnquânthậtsự,vớimọithờigianvànănglượngliênquan.Vìthếcuộctấncônggiảnàykhiếnkẻthùphântánvàkhôngbiếtcácdựtínhcủabạn–giấcmơtốihậucủabấtkỳvịtướngnào.Tấncônggiảcũnglàmộtchiếnlượccơbảntrongđờisốnghàngngày,nơibạnphảidànhsứclựcđểchegiấucácdựtínhcủamình.Đểngănkhôngchomọi người bảo vệ nhữngđiểmmàbạnmuốn tấn công, bạn phải làm theokiểumẫuquânsựvàcónhữngđiệubộthậtsựhướngtớimộtmụctiêumàbạnkhôngchúý.Bạnphải làm ravẻđầu tư thờigianvàcông sứcđể tấncôngvàođiểmđó,tráivớiviệcchỉđơngiảncốđưaradấuhiệuvềdựtínhđóbằnglờinói.Nhữnghànhđộngchuyênchởsứcnặngvàcóvẻthậtđếnmứcmọingườitựnhiênsẽchorằngđólàmụctiêuthậtsựcủabạn.Sựchúýcủahọbịxaolãngkhỏiđốitượngthậtsựcủabạn;nhữngtuyếnphòngthủcủahọphântánvàyếuđi.Ngụytrang.Khảnănghòanhậpvàomôi trường làmột trongnhữnghìnhthứctrángụyquânsựđángsợnhất.Ởthờihiệnđại,cácquânđộichâuÁđãchứng minh sự tinh thông trong nghệ thuật này: trong các trận đánhGuadalcanalvàIwoJimatrongThếchiếnII,binhlínhMỹđãphảisửngsốtvớikhảnănghòanhậpvàocácđịahìnhkhácnhauởchiếntrườngTháiBìnhDươngcủacáckẻthùngườiNhật.Bằngcáchcàicỏ,lá,cànhcâyvàtánlálênđồngphụcvànón,quânNhậtcóthểhòavàorừngrậm–nhưnglàmộtkhurừngcóthểtiếnlên,khôngbịpháthiệnchođếnkhiquátrễ.QuânMỹcũngkhôngthểpháthiệnracáckhẩupháoNhật,vìchúngđượcgiấutrongnhữngkheđátựnhiênhaydướinhữnglớpvỏngụytrangcóthểtháogỡra.Quân bắcViệtNam cũng xuất sắc tương tự ở thuật ngụy trang, nâng caothêmcáckỹnăngcủahọnhờsửdụngcácđịađạovàphòngngầmdướimặt

đấtchophépbinhlínhhầunhưcóthểxuấthiệntừbấtkỳnơinào.Trongmộthìnhthứcngụytrangkhác,họcóthểhòanhậplẫnlộnvàothườngdân.Việcngănkhôngchokẻthùnhìnthấybạnchotớikhiquámuộnlàmộtphươngthứccótínhtànpháđểkiểmsoátnhậnthứccủahọ.Chiếnlượcngụytrangcóthểđượcápdụngvàocuộcsốngthườngngàytheohaicách.Thứnhất,luônluôntốtnếucóthểhòanhậpvàobốicảnhxãhội,đểtránhkêugọisựchúýtớibảnthântrừphibạnmuốnlàmđiềuđó.Khibạnnóivàhànhđộnggiốngnhưmọingười,bắtchướctheocáchệthốngniềmtincủahọ,khibạnhòavàođámđông,bạn làmchomọingườikhông thểđọcđượcbấtkỳđiềugìcụthểtronghànhvicủabạn.(Ởđây,ngoạidiệnlàtấtcả–nếubạnănmặcvànóinăngnhưmộtdoanhnhân,bạnphảilàmộtdoanhnhân).Điềuđóchobạnmộtkhoảngtrốnglớnđểdichuyểnvàmưuđồmàkhôngbịchúý.Giốngnhưmộtconcàocàotrênmộtchiếclá,bạnkhôngthểbịpháthiệnratrongbốicảnhđó–mộtsựphòngthủxuấtsắcvàonhữngkhisuyyếu.Thứhai,nếubạnđangchuẩnbịmộtloạitấncôngnàođóvàbắtđầubằngcáchhòavàomôitrường,khôngbiểulộmộtdấuhiệuhànhđộngnào,cuộc tấncôngcủabạnsẽcóvẻnhưxuấthiệnkhôngbiết từđâu,nhânđôisứcmạnhcủanó.Môhìnhthôimiên.TheoMachiavelli,loàingườitựnhiêncóxuhướngtưduytrongphạmvikhuônmẫu.Họthíchthấycácsựkiệntuântheocáckỳvọngcủahọbằngcáchgắnvớimộtkhuônmẫuhaysơđồnàođó;bởicácsơđồ, bất kểnội dung thật sự của chúng là gì, chúngvẫn cho chúng ta thấyrằngsựhỗnloạncủađờisốnglàcóthểtiênđoánđược.Tậpquántinhthầnnày cung cấp cơ sở rất tốt cho sự trá ngụy, sử dụng một chiến lược màMachiavelligọilà“sựthíchnghithổnhưỡng”–chủđộngtạoramộtkhuônmẫunàođóđểkhiếnchokẻthùtinrằnghànhđộngkếtiếpcủabạnsẽhìnhthànhtheosựthật.Khiđãdẫndụhọvàosựtựmãn,lúcnàybạncóchỗtrốngđểhànhđộngchốnglạisựkỳvọngcủahọ,phávỡkhuônmẫuvàgâykinhngạcchohọ.Trongchiếntranh6ngàynăm1967,ngườiIsraelđãđưakẻthùcủahọvàomộtthấtbạikinhkhủngvàchớpnhoáng.Khithựchiệnđiềunày,họđãxácnhậnchomọiniềmtinquânsựtồntạisẵn:ngườiẢRậpvôkỷluật,vũkhícủahọlạchậu,vàcácchiếnlượccủahọcũrích.SáunămsauTổngthốngAiCậpAnwarSadatđãkhai thácnhững thànhkiếnnày trongviệc tỏ ra rằngquânđộicủaôngbịxáotrộnvàvẫncònnhụcnhãvìthấtbạinăm1967,vàrằngôngđangcãicọvớinhữngnhàbảotrợXôviếtcủamình.KhiAiCậpvàSyria tấncông IsraelởYomKippurnăm1973,người Israelhoàn toànbấtngờ.Sadatđãlừahọbuônglơicảnhgiác.Chiếnthuậtnàycóthểmởrộngvôhạn.Khimọingườicảmthấybạnđãlừadốihọ,họsẽchờđợibạntiếptụcđánhlừahọlầnnữa,nhưnghọthườngnghĩrằngbạnsẽthửmộtcáchgìkháctronglầntới.Khôngcóai,họsẽtựnhủ,lạingungốctớimứclặplạichính

xáccùngmộtmánhkhóevớicùngmộtngười.Tấtnhiên,đóchínhlàlúcnênlặplạinó, theonguyêntắc luônlàmngượcvớinhữngkỳvọngcủakẻthù.Hãyghinhớvídụtrongcâuchuyện“Láthưmấtcắp”củaEdgarAllanPoe:hãydấumộtvậtgìđóởmộtnơidễthấynhất,bởiđóchínhlànơikhôngaithèmngóđến.Thôngtinsắpđặt.Mọingườithườngcókhuynhhướngtintưởngvàomộtđiềumàhọthấytậnmắthơnlàđiềumàhọnghenóilại,tinvàođiềumàhọpháthiệnrahơnlàđiềubịđưađẩytới trướcmặthọ.Nếubạnsắpđặtmộtthôngtinsaisựthậtmàbạnmongmuốntớitayhọ–cácbênthứba,ởkhuvựctrunglập–khihọvớđượccácgợiý,họcóấntượngrằnghọlàngườikhámphárasựthật.Bạncànglàmchohọđàosâuvàothôngtinđó,họcàngtựlừadốibảnthânnhiềuhơn.TrongThếchiến II, ngoài thếcânbằngđánghổ thẹnởMặt trậnphía tây,quânĐứcvàAnhđánhnhaumột trận ít tiếng tămhơnđểkiểmsoátĐôngPhi,nơimàcảhaiđềucónhữngthuộcđịa.NgườiphụtráchtìnhbáoAnhởkhuvựcđólàĐại táRichardMeinhertzhagen,vàkẻ thùchínhởphíaĐứccủa ông là một người Ả Rập có học thức. Công việc chính củaMeinhertzhagenbaogồmviệccungcấpchoquânĐứcnhữngthôngtinsaisựthật,vàôngđãcốgắngđểđánhlừatayngườiẢRậpnày,nhưngcóvẻnhưchẳngđạthiệuquảgì–cảhaiđềungangtàingangsứctrongcuộcchơi.Cuốicùng,Meinhertzhagengửichođốithủcủaôngmộtláthư.ÔngcảmơnngườiẢRậpvìcácnhiệmvụvớitưcáchmộtgiánđiệpnhịtrùngcủaôngtavàvìnhữngthôngtinquýbáumàngườinàyđãcungcấpchoquânAnh.Ônggửikèmtheomộtsốtiềnlớnvàgiaophónhiệmvụchuyểnláthưchoviênmậtvụbấttàinhấtcủaôngta.Chắcnhưănbắp,quânĐứcbắtđượctaymậtvụnàytrênđườngvàtìmraláthư.Taymậtvụ,bịtratấn,bảođảmvớihọrằngnhiệmvụcủaanhtalàxácthật–vìanhtatinlàthế;Meinhertzhagenđãgiữanhtabênngoàichiếcthònglọng.Viênmậtvụkhônghànhđộng,vìthếanhtađángtintưởnghơn.QuânĐứcđãâmthầmbắnchếtngườiẢRập.

Agamemnon đã cử Odysseus viễn chinh tới Thrace cướp phá, và khichàngquayvề,taytrắng,PalamedescontraicủaNaupliusmắngnhiếcchàng vì sự lười biếng và hèn nhát. “Không phải là lỗi của ta,”Odysseus đáp, “nếu như không tìm thấy ngũ cốc.NếuAgamemnon cửngươiđithayta,ngươicũngsẽkhôngthànhcônghơnđâu.”“Bịtháchthứcnhưvậy,Palamedesgiongbuồmđingayvàquayvềvớimộtchiếcthuyền đầy ắp ngũ cốc... Sau nhiều ngày suy tư dằn vặt, cuối cùngOdysseusnảy ramột kếhoạchđểbáo thùPalamedes; vì danhdựcủachàngđãbị tổn thương.Chàngchuyển lời tớiAgamennon:“Thần linhđãbáomộngchothầnrằngsựphảnbộiđangtrởdậy:doanhtrạiphảiđượcdờiđitrongvòngmộtngàymộtđêm.”KhiAgamemnonbannhững

lệnhkhẩncấpđểthựchiệnđiềunày,OdysseusbímậtchônmộttúivàngvàonơimàtúplềucủaPalamedesvừamớiđượctháodỡ.RồichàngsaimộttùnhânPhrygianviếtmộtláthư,nhưthểlàcủavuaPriamgửichoPalamendes,nhưsau:“Sốvàngmàtađãgửilàcáigiámàngươiđãyêucầu để phản bội doanh trạiHyLạp.”Khi đã ra lệnh cho tên tù nhânmanglá thưtớichoPalamendes,Odysseuschongườigiếthắntangaybênngoàitrại,trướckhihắngiaonó.Ngàyhômsau,khiquânđộiquaylạivịtrícũ,cóngườipháthiệnrathithểtêntùnhânvàmangláthưtớichoAgamemnon.Palamedesbịđưaraxétxử,vàkhihắnkịchliệttừchốiviệcnhậnvàngtừPriamhayngườinàokhác,Odysseusgợiýrằngnêntìmkiếmtạilềucủahắn.Sốvàngđượcpháthiện,vàtoànquânđộinémđávàoPalamendeschotớichếtvìtộiphảnbội.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,1955

Bấtkểbạnlàngườinóidốigiỏiđếnmứcnào,khilừadối,bạnkhómàhoàntoàngiữđượcvẻtựnhiên.Xuhướngcủabạnlàcốhếtsứctỏratựnhiênvàchânthànhđếnmứcnóbạilộvàcóthểnhậnra.Đólàlýdovìsaotốthơnnêntruyểntảinhữngdốitrácủabạnthôngquanhữngngườimàbạngiấukínsựthật–nhữngngườimàbảnthânhọtinvàonhữngđiềudốitrá.Khilàmviệcvớinhữnggiánđiệpnhịtrùngloạinày,luônlàkhônngoanđểkhởiđầucungcấpchohọmộtsốthôngtincóthật–điềunàysẽthiếtlậpuytíncủacơquantìnhbáomàhọphụcvụ.Sauđó,họsẽlànhữngđườngdẫnhoànhảochonhữngdốitrácủabạn.Bónglồngtrongbóng.Cácmưuchướctrángụygiốngnhưnhữngcáibóngtrêntường.Kẻthùlạiphảnứnglạivớichúngnhưthểchúnglàcóthật,đólàmộtsailầm.Tuynhiên,trongmộtthếgiớicạnhtranh,phứctạp,cảhaiphíađềubiết tròchơi,vàkẻ thùđầycảnhgiácsẽkhôngchộpvàocáibóngmàbạnnémra.Vìthế,bạnphảinắmvữngnghệthuậttrángụyởmộtcấpđộcaohơn,để tungnhữngcáibóng lồng trongnhữngcáibóng,khiếnkẻ thùcủabạnkhôngthểphânbiệtgiữasựthậtvàhưcấu.Bạnbiếnmọithứthànhmơhồvàkhôngcụthể,tungthậtnhiềuhỏamùđếnmứcbạnbịngờlàdốitrá,điềuđócũngkhôngcònquantrọng–sựthậtkhôngthểđượclầnra từdốitrá,vàmọingờvựctớivớihọlàmộtcựchình.Đồngthời,khihọcốtìmxembạnđanghướngtớiđiềugì,họđãlãngphíthờigianvàcáctiềmlực.Trongnhững trậnchiến samạccủaThếchiến IIởBắcPhi, trungúyAnhDudleyClarke điều hànhmột chiến dịch để lừa bịp quânĐức.Một trongnhữngchiếnthuậtcủaanhlàsửdụngnhữngthứdàncảnh–nhữngchiếcxetăngvàpháobinhgiả–đểkhiếnchoquânĐứckhôngthểbiếtđượcquimôvàđịađiểmcủaquânAnh.Từnhữngchiếcmáybaytrinhsáttầmcao,nhữngvũkhígiảhiệuđượcchụpgiốnghệtnhưthứthiệt.Mộtmóndàncảnhđặcbiệtcóhiệuquảlàloạimáybaygiảlàmbằnggỗ;Clarkeđặttrêncácsânbay

giảđầyrẫynhữnghàngmáybaynày.CólầnmộtsĩquanđãbảoanhrằngtìnhbáovừapháthiệnrarằngquânĐứcđãtìmracáchphânbiệtnhữngmáybaygiảvớimáybay thật: họ chỉ cần tìmkiếmnhững thanhgỗ chốnggiữcánhcửacủanhữngmáybaygiả(nhữngbứcảnhphóngtocóthểtiếtlộđiềunày).Giờnêndừngviệcsửdụngnhữngmôhìnhgiảhiệu,viênsĩquanđónói.NhưngClarke,mộttrongnhữngbậcthầycủanghệthuậttrángụyhiệnđại,cómộtýtưởnghayhơn:anhquyếtđịnhđặtnhữngcộtchốngdướicánhcủanhữngmáybaythậtcũngnhưrởm.Ởtròlừađầutiên,quânĐứcbốirối,nhưngrốtcuộccũngkhámphárasựthật.Tuynhiên,lúcnàyClarkeđưatròchơi lênmộtcấpđộmới:nóichung làkẻ thùkhông thểphânbiệtgiữađồthậtvàđồgiả,vàđiềunàythậmchícòngâyrốitríhơn.Nếubạnđangcốđánhlừakẻthù,thôngthườngtốthơnlàdựnglênmộtcáigìđómơhồvàkhónhậndiện,ngượchẳnvớimộtsựdốitráhoàntoàn–sựtrángụynàycóthểbịpháthiệnvàkẻthùcóthểbiếnpháthiệnđóthànhlợithếcủahọ,nhất làkhibạnnghĩrằnghọvẫncònbị lừavàhànhđộngtheoniềmtinđó.Bạnlàmộtkẻdốitrábịngờvực.Tuyvậy,bằngcáchtạoramộtcáigìđóchỉcầncó tínhcáchmơhồ,sẽkhôngcósựdối tráđểpháthiện.Đơngiảnlàhọbị lạclối trongmộtđámsươngmùkhôngxácđịnh,nơisựthậtvàdối trá, tốtvàxấu, tấtcả trộn lẫnvàonhau thànhmột,vàviệcxácđịnhphươnghướnglàchuyệnbấtkhảthi.

Tư liệu:Một người giỏi đối kháng với quân thù đánh lừa nó với nhữngchuyểnđộngbíhiểm,làmchonórốitrívớinhữngtintứcsailệch,làmchonóvôlobằngcáchchegiấusứcmạnhcủamình...làmđiếctainóbằngcáchgâyhỗnđộngiữacácmệnhlệnhvàdấuhiệu,làmmùmắtnóbằngcáchbiếnđổicờxívàdấuhiệu...pháhỏngkếhoạchchiếnđấucủanóbằngcáchcungcấpcácsựkiệnbịxuyêntạc.

TouBiFuTan,Nhữngđánhgiákhôngchuyênvềchiếntranhcủamộthọcgiả,(Thếkỷ16)

Hìnhảnh:Sươngmù.Nó khiến chúng takhông thể biết rõ hình dáng vàmàusắccủacácđốitượng.Hãyhọccáchtạoranóvàbạnsẽthoátkhỏicáinhìn soimói của kẻ thù; bạn có chỗ trống để tung hoành. Bạn biếtmìnhđanghướngtớiđâu,trongkhikẻthùbịlạclối,ngàycàngdấnsâuvàomànsươngdàyđặc.

Ngoạidiệnvàdựđịnhchắcchắnsẽlàmchomọingườimắcbẫykhisửdụngmộtcáchtàitìnhkhéoléo,ngaycảkhimọingườinhậnthứcrằngcómộtdựtínhẩntàngởphíasaungoạidiệncôngkhai.Khibạngàibẫyvàcácđốithủmắcbẫy,khiđóbạnđãthắngbằngcáchdẫndắthọtheomưumẹocủabạn.Cònđốivớinhữngngườikhôngsụpbẫy,khibạnthấy

họkhôngrơivàomộtcáibẫycôngkhai,bạngàimộtcáibẫykhác.Khiđó,ngaycảđốithủđãkhôngsavàocáibẫyđầutiên,rốtcuộccũngsẽthậtsựsabẫy.Quyểnsáchgiađìnhvềbinhpháp,YagyuMunenori,1571–1646

HOÁNVỊ

Bịpháthiệntrongmộtđòntrángụylàmộtđiềunguyhiểm.Nếubạnkhôngbiếtrằnglớpvỏbọccủamìnhđãbịbócra,vàđộtnhiênlúcnàykẻthùcủabạncónhiềuthôngtinhơnbạn,bạnsẽtrởthànhcôngcụcủahọ.Mặtkhác,nếuviệcpháthiệnrasựlừadốicủabạncótínhcáchcôngkhai,thanhdanhcủabạnbị sứtmẻhay tệhơn:nhữngbiệnpháp trừngphạtđốivới tội làmgiánđiệprấtnghiêmkhắc.Bạnphảisửdụngsựdốitrávớiđộcảnhgiáctốicao,sửdụngcàng ítngườicàng tốt,để tránhnhữngrò rỉchắcchắnsẽcó.Bạnnênluônchừachomìnhmộtlốithoát,mộtcâuchuyệncheđậyđểtựvệnếubịpháthiện.Hãycẩnthận,đừngđammêquyềnlựcmàsựtrángụyđưatới;việcsửdụngnóphảiluôndựavàochiếnlượctổngthểcủabạnvànằmdướisựkiểmsoát.Nếubạntrởnênnổitiếnglàngườidốitrá,hãycốthẳngthắn và chân thực để thay đổi.Điều đó sẽ làmmọi người bối rối – vì họkhôngbiếtlàmcáchnàođểđọchiểubạn,sựtrungthựccủabạnsẽtrởthànhmộthìnhthứccaohơncủasựtrángụy.

24.CHỌNTUYẾNĐƯỜNGÍTKỲVỌNGNHẤT

CHIẾNLƯỢCBÌNHTHƯỜNG–DỊTHƯỜNG

Mọingườimongđợihànhvicủabạnđitheonhữngkhuônmẫuvàquyướcđãbiết.Côngviệccủabạnvớitưcáchmộtchiếnlượcgialàlàmchohọthấtvọng.Khiếnchohọbấtngờcùngvớisựhỗnloạnvàkhôngthểdựbáotrước–điềumàhọcốgắngmộtcáchtuyệtvọngđểtránhxa–sẽđộtnhậpvàothếgiớicủahọ.Trongsựxáo trộn tinh thần liên tiếp,những tuyếnphòng thủcủahọsẽhạ thấpxuốngvàhọdễbị tổn thương.Trước tiên,hãy làmmộtđiềugìđóbìnhthườngvàtheoquyướcđểcốđịnhsựhìnhdungcủahọvềbạn,rồitấncônghọvớisựdịthường.Nỗikinhkhủngsẽlớnhơnnếubịbấtngờ.Đừngbaogiờtrôngcậyvàomộtchiếnlượcphichínhthốngđãcóhiệuquảtrướcđó–ởlượtthứhainóđãmangtínhquyướcrồi.Đôikhisựbìnhthườnglạikhácthường,bởivìnóbấtngờ.

THỰCHIỆNCHIẾNTRANHPHITRUYỀNTHỐNG

Hàngngànnămtrước,nhữngnhàchỉhuyquânsự–nhậnthứcvềnhữngcáigiáđặtcượccaokinhkhủng liênquan tớichiến tranh–đã tìmkiếmkhắptrêndướimộtđiềugìđócóthểđưađếnchoquânđộicủahọmộtưuthếtrênchiếnđịa.Mộtsốvịtướngrấtthôngminhđãnghĩranhữngcáchbàybinhbốtrậnmớimẻhaycảitiếncáchsửdụngbộbinhvàkỵbinh:sựmớimẻtânkỳcủachiếnthuậtngănkhôngchoquânthùlườngtrướcđượcvềnó.Đầybấtngờ,nótạonênsựbốirốiởkẻthù.Mộtquânđộichiếmđượcưuthếhaysựbấtngờtheocáchnàythườngcóthểtựbẩynótớithắnglợitrênchiếnđịavàcólẽcảmộtchuỗichiếnthắngnữa.Tuynhiên,kẻthùsẽcốcôngtìmracáchchốngđỡchiếnlượcmớinày,bấtkểnólàgì,vàthườnglàtìmranókhánhanh.Thếnêncáiđãtừngđưađếnthànhcôngrựcrỡvàlàcốtlõicủasựcảicáchchẳngbaolâusaukhôngcònhữuhiệunữavàthậtsựtrởnênmangtínhquyước.Hơnnữa,trongtiếntrìnhtìmracáchchốngđỡmộtchiếnlượcmới,bảnthânkẻthùthườngcũngbuộcphảicảitiến;lúcnàytớilượthọđưaramộtcáigìđóđầybấtngờvàhiệuquảkinhkhủng.Vàchukỳcứ thếmà tiếpdiễn.Chiến tranh luôn luôncó tínhcáchliêntục;khôngcógìphitruyềnthốnglâudàiđược.Hoặcnócảitiến,hoặcnóchết.Ở thế kỷ 18, không có gì đáng kinh ngạc hơn những chiến thuật củaFrederickĐạiđếnướcPhổ.Đểvượtquanhững thànhcôngcủaFrederick,các lý thuyếtgiaquân sựPhápđãphátminh ranhữngý tưởngmớimangtính cấp tiến mà cuối cùng đã được kiểm nghiệm trên chiến địa bởi

Napoleon.Năm1806,NapoleonnghiềnnátquânPhổ– lúcđóvẫncònsửdụngcácchiếnthuậtmộtthờiphitruyềnthốngnhưnggiờđâyđãtrởnênxưacũcủaFrederickĐạiđếtrongtrậnJena–Auerstadt.QuânPhổnhụcnhãvìthất bại của họ; giờ đây đã tới phiên họ phải cải tiến.Họ nghiên cứu sâunhững thành công củaNapoleon, điều chỉnh các chiến lược hay nhất củaông,vàđưachúngđixahơn, tạo ranhữngmầmmốngchocông thứccủaBanThammưuĐức.QuânđộiPhổmớinàyđãđóngmộtvaitròtolớntrongviệcđánhbạiNapoleonởWaterloovàtiếptụcthốngtrịvũđàiquânsựtrongnhiềuthậpkỷ.Trongthờihiệnđại,sự tháchthứcthườngxuyênđểđứngtrênkẻ thùbằngmột điềumớimẻ và phi truyền thống đã chuyển biến thành sự thực hiệnchiếntranhbẩnthỉu.Nớilỏngcácquyướcvềdanhdựvàđạođứcmàtrongquákhứđãgiớihạnnhữnggìmộtvịtướngcóthểthựchiện(ítraởmộtmứcđộnhấtđịnh),cácquânđộihiệnđạiđãdầndàbámriếtvàoýtưởngrằngmọithứđềucóthể.Cácchiếnthuậtdukíchvàkhủngbốđãđượcbiếttớitừthờicổđại;giờđâychúngđãtrởthànhkhôngchỉphổcậpmàcòngiàutínhchiếnlượchơnvàđãđượccảitiếnnhiều.Tuyêntruyền,thôngtinđánhlạchướng,chiếntranhtâmlý,trángụy,vàcácphươngtiệnchínhtrịđểtiếnhànhchiếntranh,tấtcảđãtrởnênnhữngthànhtốchủđộngtrongbấtkỳchiếnlượcphitruyềnthốngnào.Mộtphảnchiếnlượcthôngthườngpháttriểnđểgiảiquyếtcáimớinhấttrongchiếntranhbẩnthỉu,nhưngnóthườngbaogồmviệcrơixuốngcấpđộcủakẻthù,lấylửađểdậptắtlửa.Kẻthùbẩnthỉuđiềuchỉnhbằngcáchchìmxuốngmộtcấpđộcònbẩnthỉuhơn,tạonênmộtvòngxoắnốcđixuốngdốc.Độnglựcnàyđặcbiệtcăngthẳngnặngnềtrongthựchiệnchiếntranhnhưngnócònthẩmthấuvàomọiphươngdiệnhoạtđộngcủaconngười.Nếubạnhoạtđộngở lĩnhvựcchính trịvàkinhdoanh,vàcácđịch thủhayđối thủcạnhtranhcủabạnđưaramộtchiến lượcmớimẻ,bạnphảiđiềuchỉnhnócho cácmục đích củamình hoặc, tốt hơn, vượt lên trên nó.Những chiếnthuật từngmột thờimớimẻtrởnênxưacũvàcuốicùnglàvôgiá trị.Thếgiớichúngtacótínhcáchcạnhtranhdữdộiđếnmứcmộtphíaluônluônkếtthúcvớiviệcviện tớimộtcáigìđóbẩn thỉu,mộtcáigìđónằmngoàicácquyướcvềhànhvicó thểchấpnhậnđược trướcđây.Nếukhôngđếmxỉađếnvòngxoắnốcvượtrakhỏiđạođứcvàlòngkiêuhãnhnày,bạnđãtựđặtmìnhvàomộtthếbấtlợinặngnề,bạnbuộcphảiphảnứng–trongmọikhảnăng–bằngcáchchínhmìnhcũngchiếuđấumộtcáchkhábẩnthỉu.

Mọithứmàkẻthùítchờđợinhấtsẽthànhcôngnhất.Nếuanhtadựavàosựantoàncủamộtdãynúimàanhtatinrằngkhôngthểnàovượtnối,vàbạnđiquadãynúiđó theonhữngconđườngmàanhtakhôngbiết,anhtarốitríkhôngbiếtbắtđầurasao,vànếubạnđánhép,anhta

sẽkhôngcóthờigianhồiphụctừsựkinhhoàng.Theocáchđó,nếuanhtatựbốtríởsaumộtconsôngđểngănchặnsựvượtquavàbạntìmramộtbếnsôngnàođóởphíatrênhayphíadướiđểvượtsôngmàanhtakhôngbiết,sựbấtngờnàysẽlàmanhtabốirốivàloạntrí..FrederickĐạiđế,1712-86

Vòngxoắnốcnàyngựtrịkhôngchỉtrongphạmvichínhtrịhaykinhdoanhmàcảtrongvănhóa,vớisựtìmkiếmkhôngngừngsựgâysốcvàmớimẻđểgâychúývàcóđượcsựhoannghênhnhấtthời.Mọithứđềutrôichảy.Tốcđộcủatiếntrìnhnàyđãlớnlêntheohàmsốmũvớithờigian;cáimàcáchđâyvài năm làphi truyền thống thì giờđây cóvẻnhưđă sáomònkhôngchịunổivàlàđỉnhcaocủasựgiáođiều.Cáimàchúngtaxemlàphitruyềnthốngđãthayđổitheothờigian,nhưngcácquyluậtkhiếnchochúnghữuhiệu,dựavàotâmlýcơbản,thìcógiátrịvĩnhhằng.Vànhữngquyluậtbấtbiếnnàyđãhélộtronglịchsửthựchiệnchiến tranh.Khoảng2500nămtrướcđây,chiến lượcgiavĩđạiTônTửđãdiễn đạt bản chất của chúng trong khảo luận của ông về các phương tiệnthôngthườngvàđặcbiệt;phântíchcủaôngvẫnphùhợpvớilĩnhvựcchínhtrịvàvănhóacũngnhưthựchiệnchiếntranhhiệnđại,dùlàsạchsẽhaybẩnthỉu.Vàkhibạnđãthấuhiểubảnchấtcủachiếntranhphitruyềnthống,bạnsẽcókhảnăngvậndụngnóvàocuộcsốngđờithường.Thực hiện chiến tranh phi truyền thống có bốn nguyên tắc chính, như đãlượmlặttừcácnhàthựchànhlớncủanghệthuậtnày:Hoạtđộngngoài tầmkinhnghiệmcủakẻ thù.Nhữngnguyên tắc chiếntranhđềudựavàotiềnlệ:mộtdạngcácchiếnlượcvàphảnchiếnlượckinhđiểnđãpháttriểnquanhiềuthếkỷ,vàbởivìchiếntranhcótínhhỗnđộnmộtcáchnguyhiểm,cácchiếnlượcgiadựavàonhữngnguyêntắcnàydothiếuthốncácyếutốkhác.Họsànglọcnhữnggìđangxảyralúcnàyquanhữnggìđãxảyratrongquákhứ.Tuyvậy,nhữngquânđộiđãtừnglàmthếgiớirungchuyểnđãluôntìmracáchđểhoạtđộngvượtkhỏichuẩnmựckinhđiển,vàdođóvượtkhỏitầmkinhnghiệmcủakẻthù.Khảnăngnàykhiếnchokẻthùtrởnênrốiloạnvàhỗnđộn.Họkhôngthểđịnhhướngtớicáimớivàsụpđổtrongtiếntrìnhnày.

Hãytácđộngvàomộtsailầm,khôngphảiđểvượtquanótìmmộtđiềuchânxácmàđểbiếnnóthànhđiềuchânxácsaukhikẻthùđãtinchắcvàotínhchấtsailầmcủanó.Nhữngmưulượcchiến tranh:36chướccủaTrungHoacổđại,SunHaichendịch,1991

Vớitưcáchmộtchiếnlượcgia,côngviệccủabạnlàbiếtrõkẻthù,rồisử

dụngsựhiểubiếtđóđểdựngnênmộtchiếnlượcvượtkhỏitầmkinhnghiệmcủahọ.Cáimàhọđãđọchaynghethấyvềcácvấnđềíthơnlàkinhnghiệmcánhâncủahọ–cáichếngựđờisốngcảmtínhvàquyếtđịnhnhữngphảnứngcủahọ.Năm1940,khiĐứcxâmlăngPháp,quânPhápchỉcómộtkiếnthứcgiántiếpvềphongcáchtấncôngchớpnhoángcủahọtừcuộctấncôngBaLanvàonămtrướcmàchưabaogiờtựthântrảinghiệmnóvàPhápđãbịáp đảo. Dù vậy, khimột chiến lược đã được sử dụng và không còn nằmngoàikinhnghiệmcủakẻthù,nósẽkhôngcóđượchiệuquảtrướckianếulặplại.Mởracáidịthườngtừcáibìnhthường.ĐốivớiTônTửvàngườiTrungQuốccổđại, làmmộtviệcdị thườngđạt rất íthiệuquảnếukhôngcómộtnềntảngbìnhthường.Bạnphảihòahợphai thứlại–cốđịnhcáckỳvọngcủakẻthùvàomộtmánhkhóethôngthường,nhỏnhặt,mộtkhuônmẫutiệnlợimàkhiđóhọmongchờbạnlàmtheo.Khihọđãbịmêhoặctớimức,bạnsẽtấncôngvớisựkhácthường,mộtsựbiểudiễnsứcmạnhtuyệtvờitừmộtgócđộhoàntoànmớilạ.Bịđóngkhungbởicáicóthểdựbáo,đòntấncôngsẽnhânđôitácđộng.Dùvậy,thủđoạnphitruyềnthốnglàmkẻthùrốitrí,dầndàcũngtrởthànhtruyềnthốngởlượtthứhaihaythứba.Vìthếmộtvịtướngđamưutúctrísẽquaylạichiếnlượcthôngthườngmàôngtađãsửdụngtrướckiađểcốđịnhsựchúýcủakẻthùvàsửdụngnóchocuộctấncôngchínhcủamình,bởiđóchínhlàđiềucuốicùngmàhọcóthểmongđợi.Thếnên, sựbình thườnghaydị thườngchỉcóhiệuquảkhichúng loại trừnhautrongmộtcungcáchxoắnốcthườngxuyên.Điềunàycóthểápdụngvàovănhóacũngnhưchiếntranh:đểtạosựchúýtớimộtsảnphẩmvănhóanàođó,bạnphảitạoramộtcáigìđómới,nhưngmộtcáigìđókhôngdínhlíuchútgìtớicuộcsốngbìnhthườngthậtrakhôngcótínhphitruyềnthống,màchỉđơngiảnlàkỳlạ.Cáithậtsựgâysốcvàdịthườngxuấthiệntừcáibình thường.Sựquấnbệnvàonhau của cái bình thườngvà cái dị thườngchínhlàđịnhnghĩacủachủnghĩasiêuthực.Hànhđộngđiênrồnhưmộtconcáo.Bấtkểđếnngoạidiện,cónhiềuhỗnloạnvàphilýlẩnlútbêndướibềmặtcủaxãhộivàcáccáthể.Đólàlýdovìsaochúngtacốsứcduytrìtrậttựvàvìsaonhữngngườihànhđộngmộtcáchphi lý có thể đáng sợ: họ đang chứng tỏ rằng họ đã đánhmất những bứctườngmàchúngtadựnglênđểngănchặnsựphilý.Chúngtakhôngthểdựđoánđiềuhọsẽlàmkếtiếp,vàcóxuhướngtránhxakhỏihọ–khôngđángđểnhàovàonhữngnguồnhỗnloạnnhưthế.Mặtkhác,nhữngngườinàycóthểcũnggợinênmộtdạngkínhnểvàtôntrọng,vìtheomộtcáchbíẩnnàođó,tấtcảchúngtađềuaoướclaovàonhữngcáibiểnphilýđangnổisóngbêntrongchúngta.Vàothờicổđại,nhữngngườimấttríđượcxemlànhữngkẻbịámảnhmộtcáchphiphàm;mộtdưâmcủatháiđộđóvẫncònsótlại.

Tấtcảnhữngviêntướngvĩđạinhấtđềucómộtchútđiênkhùngsiêuphàmvềchiếnlược.Điềubímậtlàphảigiữtínhcáchnàytrongvòngkiểmsoát.Đôikhibạnchophépbảnthânhànhđộngtheocáchthứcphilýmộtcáchcốtình,nhưngcàngít thìcàng tốt–nếu làmđiềunàyquánhiềubạnsẽbịkhóachặt.Ởbấtkỳtrườnghợpnào,bạnsẽlàmmọingườihoảngsợhơnbằngcáchthỉnhthoảngbộclộmộtchútkhùngđiên,chỉvừađủđểlàmmọingườimấtcânbằngvàtựhỏicáigìsẽxảyrakếtiếp.Nhưmộtsựthayđổi,hãyhànhđộnghơitùytiện,nhưthểđiềubạnđãlàmlàmộtcúgieosúcsắc.Sựtùytiệnhoàntoànlàmmọingườirốitrí.Hãynghĩvềhànhvinàynhưmộtdạngliệupháp–mộtcơhội để thỉnh thoảng buông xuôi theo sự phi lý, như làmột cách thư giãn,thoátkhỏinhucầuluôntỏrabìnhthườngđầytínhápđặt.Giữ cho những chiếc bánh xe lănmãi. Nói chung, tính chất phi truyềnthốngthuộcvềtuổitrẻ–nhữngkẻthấykhóchịuvớinhữngquyướcvàrấtkhoáimiệtthịchúng.Điềunguyhiểmlàkhilớntuổi,chúngtacầnnhiềuyênổndễchịuvàkhảnăngdựbáohơnvàđánhmấtkhẩuvịvới sựphichínhthống.ĐâylàcáchmàNapoleonbịhủydiệtvới tưcáchlàmộtchiếnlượcgia:ôngđãđiđếnchỗdựadẫmnhiềuhơnvàotầmvócquânđộivàsựvượttrộivềvũkhícủanóhơnlànhữngchiếnlượctânkỳvànhữngmưuchướclinh hoạt. Ông đã đánh mất khẩu vị đối với tinh thần của chiến lược vàkhôngchịunổigánhnặngngàycàngtăngcủatuổitác.Bạnphảichiếnđấuvớitiếntrìnhgiànuavềtâmlýthậmchícònhơncảmộtbácsĩ,vìmộtđầuócchứađầynhữngmưumẹo,mánhkhóevànhữngthủđoạnlinhhoạtsẽgiữchobạntrẻ trung.Hãyxácđịnhmột thờiđiểmđểphávỡcác tậpquánmàbạnđãpháttriển,đểhànhđộngtheomộtcáchngượcvớicáchmàbạnđãlàmtrongquákhứ;thựchànhmộtdạngchiếntranhphitruyềnthốngtrongtâmtrícủachínhbạn.Hãygiữchonhữngchiếcbánhxelănmãivàquậytungmặtđấtđểkhôngcógìcốđịnhvàđóngcụcvàoquyước.

Khôngcóaidũngcảmđếnmứckhôngbịrốitrívìmộtsựbấtngờ.JuliusCaesar(100-44tr.CN)


1.Năm219tr.CN.,thànhRomequyếtđịnhrằngnóđãchịuđựngquáđủđốivớingườiCarthage.HọđangkhuấyđộngrắcrốiởTâyBanNha,nơicảhaithành–bangnàyđềucóthuộcđịa.NgườiLaMãtuyênchiếnvớiCarthagevàchuẩnbịđiềumộtquânđộisangTâyBanNha,nơicác lực lượngquânthùđangnằmdướiquyềnchỉhuycủaviêntướngHannibal28tuổi.Dùvậy,trướckhiquânLaMãcóthểtớigầnHannibal,họnhậnđượcnhữngtinđánggiậtmìnhrằngôngtađangtiếnvềphíahọ–ôngtađãtiếnquânvềhướng

đông, băng quamột phần lớn dãy núi Apls để vàomiền bắc nướcÝ. VìthànhRomechưabaogiờtưởngtượngnổimộtquânthùcóthểtấncôngtừhướngđó,khôngcómộtlựclượngđồntrúnàotrongkhuvực,vàcuộchànhquânnamtiếncủaHannibalhướngvềRomekhônghềgặptrởngại.Quânđộicủaông tươngđốinhỏ:chỉkhoảng26.000 línhcònsốngsótkhivượt qua dãy núiApls.QuânLaMãvà các đồngminh của nó có thể tậptrungmột lực lượng lên tới 75 vạn quân; các quân đoàn của họ bao gồmnhữngchiếnbinhcókỷluậtvàđángsợnhấttrênthếgiới,vàhọđãđánhbạiCarthagetrongChiếntranhPunicThứnhất,trướcđókhoảng20năm.Nhưngviệcmộtđạoquânngoạiquốc tiếnvàoÝ làmộtsựbấtngờmới lạ,vànókhuấyđộngnhữngcảmxúctươimớinhất.Họphảidạychobọnmanrợnàymộtbàihọcvìsựxâmlấnláoxượcnày.CácquânđoànnhanhchóngđượcđiềuđếnmiềnbắcđểtiêudiệtHannibal.Saumộtvàigiaotranhnhỏ,mộtđạoquândướiquyềnquanchấpchínhLaMãSemproniusLongus chuẩn bị đón tiếp quânCarthage trong trận chiếntrực diện gần sông Trebia. Sempronius bừng sôi niềm căm ghét lẫn thamvọng:ôngtamuốnnghiềnnátHannibalvàcũngmuốnđượcxemlàkẻcứuvớtcủathànhRome.NhưngHannibalhànhđộngmộtcáchlạkỳ.Quânkỵbinhnhẹcủaôngvượtsôngnhưthểđể tấncôngquânLaMã,rồi lại thoáilui.Cóphảihọsợkhông?Cóphảihọchỉsẵnsàngchonhữngcuộctấncôngnhonhỏ?Cuốicùng,Semproniuschịuhếtnổivàxôngratruyđuổi.Đểchắcănrằngmìnhcóđủlựclượngđểđánhbạikẻthù,ôngđưatoànbộlựclượngvượtquaconsôngđangđóngbănglạnhgiá(lúcấylàmùađông).Việcnàychiếmmấtnhiềugiờvàgâykiệtsức.Tuynhiên,cuốicùnghaibêncũnggặpnhauởphíatâyconsông.

AlexanderhạtrạiởHaranpur;đốidiệnvớiôngởphíađôngngạnsôngHydaspes là Porus, mà người ta đã trông thấy có một đàn voi đôngđảo…Vìtấtcảcáckhúcsôngcạnđãcócácđoànlínhcanhvàvoingăngiữ,Alexandernhậnrarằngngựacủaôngkhôngthểnàobơihayđượcchởbằngbèquasông,vìchúngkhôngdámđốimặtvớitiếnggầmrốngcủalũvoivàcóthểtrởnênkinhhoànggiữadòngnướchaytrênnhữngchiếcbè.Ôngphảiviệntớimộtloạtđònnhử.Trongkhinhữngnhómnhỏđượcđiều tới thámthínhmọiđịađiểmcó thểvượtsông,ôngphân lựclượngthànhhaiphânđội,chotiếnquânxuôingượcbờsôngnhưthểôngđangtìmmộtnơiđểbăngqua.Thếrồi,ngaytrướcngàyhạchí,mưatrútxuống và dòng sông phình to ra, ông đã gom tất cả phương tiện vậnchuyểntừcáctrạivềtrạicủaôngđểPorustinrằngôngđãquyếtđịnhởlại tại chỗ cho đến khi tiết trời khô ráo.Cùng lúc, ông cho thuyền đithăm dò dòng sông và ra lệnh nhét rơm vào những lớp vỏ lều để tạothànhnhữngchiếcbè.Thếnhưng,nhưArrianviết,” lúcnàoôngcũng

chờđợitrongổmaiphụcđểxemvớitốcđộdichuyểnnhanhôngcóthểtìmramộtlốiquaởbấtkỳnơinàomàkhôngbịpháthiệnhaykhông.”Cuốicùng,vàchúngtacóthểchắcchắnlàsaumộtcuộcthânchinhđidòla,AlexanderquyếtđịnhnỗlựcởmũiđấtvàhònđảomàArrianđãmô tả, và trong khi chuẩn bị ông quyết địnhmộtmánh khỏe hầu nhưgiốnghệtmánhkhóecủaTướngWoltetrongchiếndịchởQuebecnăm1759.Dướimànđêm,ôngđiềulựclượngkỵbinhđếnnhiềuđiểmkhácnhau trên bờ tây con sông vớimệnh lệnh tạo ra tiếng la hét ầm ĩ, vàthỉnhthoảnglạihôtotiếngthétxungtrận;suốtnhiềuđêmPoruschođộivoichiếnđixuôingượcbờsôngđểngănchặnmọinỗlựcvượtsôngchotớikhiôngmệtmỏi,nhốtđànvoivàotrạivàrảitrinhsátdọctheođôngngạn con sông. Thế rồi “khi Alexander biết rằng Porus không còn longại tới cácnỗ lựcvàobanđêmcủamình,ôngnghĩ ramộtmưumẹonhưsau:”Ởthượngnguồnvàdọctheobờtây,ôngbốtrímộtdải línhcanh,mỗivịtrínằmtrongtầmnhìnvàngheđốivớivịtríkềbên,đểgâyầmĩvànổsúngliêntục,trongkhinhữngcôngtácchuẩnbịđượcthựchiệnởdoanhtrạiđểvượtsông…KhiPorusbịdụdỗtheocảmgiácantoànsai lầmvàmọi sựchuẩnbịđãhoàn tấtởdoanh trại vànơivượtsông.Alexanderbímậttiếnquânravàgiữmộtkhoảngcáchvớibờsôngphíatâyđểcuộchànhquâncủaôngkhôngbịpháthiện…TàilãnhđạocủaAlexanderĐạiđế,J.F.CFuller,1960

Lúcđầu,nhưSemproniusmongđợi,cácquânđoànhungtợn,giàukỷ luậtcủaông tachốngcựmộtcáchmạnhmẽvớiquânCarthage.NhưngởmộtphíacủacáctuyếnquânLaMãđượctạothànhtừnhữngthổdânGallicchiếnđấuchongườiLaMã,vàởđây,độtnhiên,quânCarthagetungramộtbầyvoi do các cung thủ cưỡi. Những người thổ dân chưa bao giờ trông thấynhữngconthúlớnnhưthế,họkinhhoàngvàbỏchạytánloạn.Cùnglúcđó,như thể từ trên trời rơi xuống, khoảng 2.000 quânCarthage, ẩn nấp trongnhữnglùmcâyrậmrạpgầnbờsông,xôngvàohậuquâncủaLaMã.QuânLaMãchiếnđấumộtcáchdũngcảmđểthoátrakhỏicáibẫymàHannibalđãđặt,nhưnghàngngànngườiđãbịchếtđuốitrongdòngnướclạnhlẽocủasôngTrebia.Trận chiến làmột thảm họa, và ở thành Rome, cảm xúc biến từ giận dữthành lo lắng. Các quân đoàn nhanh chóng được điều đến để khóa chặtnhữngconđèocókhảnăngbịxâmnhậpnhấttrongdãyApennines,dãynúichạyngangquamiềntrungnướcÝ,nhưngmộtlầnnữaHannibalbấtchấpnhữngmongđợi:ôngvượtquadãyApenninesởnhữngđiểmkhókhăn,ítcókhảnăngnhấtmàtrướcđóchưahềcómộtđộiquânnàobăngquavìnhữngđầmlầyrộnglớnởphíabênkiadãynúi.Nhưngsaubốnngàylặnlộiqualớpbùnmềm,HannibalđãđưaquânCarthagelênđấtliềnantoàn.Rồitrongmột

trậnmaiphụcthôngminhkhác,ôngđãđánhbạimộtđộiquânLaMãởhồTransimene,naylàUmbria.LúcnàyconđườngtớiLaMãcủaôngđãquangđãng.Trongtâmtrạnggầnnhưsợhãi,CộnghòaLaMãviệntớimộttruyềnthốngcổxưavềviệcđềcửmộtngườicóquyềnlựctốicaođưahọquacơnkhủnghoảng.Lãnhtụmớicủahọ,FabiusMaximus,nhanhchóngxâydựngcácbứctườngthànhvàtăngcườngquânđộiLaMã,rồitheodõimộtcáchhoang mang khi Hannibal tiến qua thành Rome và hướng về nam vàoApulia,phầnđấtmàumỡnhấtcủaÝ,vàbắtđầutànphávùngnôngthônđó.XácđịnhrằngtrướctiênvàtrênhếtlàphảibảovệRome,Fabiusđưaramộtchiến lượcmới:ông tabố trícácquânđoànởnhữngvùngnúinonnơikỵbinh củaHannibal có thể trở nên vô hại, và ông ta có thể quấy rối quânCarthagetrongmộtchiếndịchtheokiểudukích,cắtnguồntiếptếvàcôlậphọtrongnhữngvịtrírấtxaquênhàcủahọ.Tránhnétrựctiếpchiếnđấuvớivịchỉhuyđángsợcủahọbằngmọigiá,ôngsẽđánhbạihọbằngcáchlàmchohọkiệt sức.NhưngnhiềungườiLaMãxemchiến lược củaFabius lànhụcnhãvàhènhạ.Tệhơn,khiHannibaltiếptụcđộtkíchvùngnôngthôn,ôngtakhônghềchạmđếnnhữngtàisảnvốnrấtnhiềucủaFabius,làmravẻnhưthểlàcảhaiđangthôngđồngvớinhau.Fabiusngàycàngmấtlòngdân.Sau khi san bằng Apulia, Hannibal tiến vào một thảo nguyên màumỡ ởCampania,ởphíanamthànhRome–vùngđấtmàFabiusbiếtrất rõ.Cuốicùngquyếtđịnhrằngôngtaphảihànhđộnghoặcsẽbịlậtđổ,nhàđộctàiđặtmột cái bẫy: ông ta bố trí các lực lượngLaMã ởmọi lối thoát trên thảonguyên,mỗiđạoquânởgầnđủđểhỗtrợchonhau.NhưngHannibalđãtiếnvàoCampaniaquaconđèoởphíađôngcủaAllifae,vàFabiusđãnhận rarằngôngtakhôngbaogiờrờikhỏitheoconđườngđãtiếnvào.DùFabiusđãbốtrímộtlựclươngtrúđóngđủlớnởAllifae,ônglạichiviệnchonhữngconđèokhácnhữnglựclượnglớnhơn.Conthúdữđãbịnhốtvàochuồng,ôngnghĩ.Cuốicùngnguồn tiếp tếcủaHannibal sẽcạn,vàông tasẽbuộcphảimởđườngmáuthoátthân.Fabiussẽchờ.Trongnhữngtuầnsauđó,Hannibalđiềukỵbinhvềhướngbắc,cólẽcốgắngđộtphávòngvâytheohướngđó.Ôngtacũngcướpphácácnôngtrạigiàucótrong khu vực. Fabius nhìn thấu quamánh khóe này: ông ta đang cố nhửquân LaMã vàomột trận đánh domình chọn. Nhưng Fabius quyết địnhchiếnđấutheocáchcủamình,vàchỉkhikẻthùcốrútluikhỏicáibẫy.Dùsao,ôngbiếtHannibalsẽcốthoátraởhướngđông,hướngduynhấtđểôngtathoátvàovùngmàquânLaMãkhôngkiểmsoát.Mộtđêm,binhlínhLaMãcanhgiữconđèoởAllifaenhìnthấynhữngcảnhtượngvànghethấynhữngâmthanhkhiếnhọnghĩrằnghọđangmấttrí:mộtđộiquânđôngđảo,dướihàngngànánhđuốc,dườngnhưđangtiếnlênđèo,chephủcảsườndốccủanó,đikèmtheolànhữngtiếngthétgầmvangdộinhưthểbịámbởimộtloạimaquỷnàođó.Quânđộinàycóvẻnhưkhông

thểkhángcựnổi–lớnhơnnhiềusovớiướcđoánvềquânsốcủaHannibal.Sợrằngnósẽleolênvàbaovâyhọ,quânLaMãbỏchạykhỏinơiđồntrú,từbỏconđèo,sợđếnmứckhôngdámngoáinhìnlạiphíasau.Vàigiờsau,quânđộicủaHannibalđiquađó,thoátkhỏihàngràocủaFabius.KhôngmộtchỉhuyLaMãnàocóthểnghĩrađượcHannibalđãlàmtròquỷthuậtgìtrêndốcđèođêmđó–vàvàonămsauFabiusbịhạbệ.Quanchấpchính Terentius Varro cháy bỏng quyết tâm phục thù nỗi nhục ở Allifae.QuânCarthageđangđóngquângầnCannae,ởmiềnđôngnamnướcÝ,cáchBaringàynaykhôngxalắm.Varrotiếnquântớiđó.Khiquânđộihaibêndàntrậntheohàngngũđểgiaochiến,ôngtachỉcóthểcảmthấytựtintộtđộ:địahìnhtrốngtrải,kẻthùnằmtrongtầmmắt,khôngthểcómộtlựclượngẩnnấphaynhữngthủđoạnvàophútcuối–vàquânLaMãđônggấpđôiquânCarthage.Trậnđánhmởmàn.LúcđầuquânLaMãcóvẻthắngthế: trungtâmtuyếnquânCarthagetỏrayếukémmộtcáchđángngạcnhiênvàdễdàngnhườngđất.QuânLaMãtấncôngvàotrungtâmnàyvớitoànlực,đanghyvọngsẽchọcthủngvàthậtsựđẩylùiquânđịch–thếrồi,vớisựkinhngạcvàkhủngkhiếp,họnhìnlạiphíasauvàtrôngthấyhaiđầungoàicủacáctuyếnquânCarthageđangdichuyểnđểbaovâyhọ.Họđãbịmắcvàomộtvòngômchếtngười; đó làmột cuộc tàn sát.Cannae sẽ đi suốt lịch sửnhư là thất bại ônhụcvàkhủngkhiếpnhấtcủaLaMã.CuộcchiếnvớiHannibalkéolêsuốtnhiềunăm.Carthagekhônghềcửquânchiviệnchoông,nếukhôngchiềuhướngđãđổi thay,vàquânđộiLaMãhùngmạnhvàtolớnhơnđãcókhảnăngphụchồilạitừnhiềuthấtbạitrongtayông.NhưngHannibalđãđạtđượcmộtdanhtiếnglẫylừng.Dùquânsốđônggấpbội,ngườiLaMãvẫnsợôngđếnmứchọtránhđánhnhauvớiôngnhưtránhbệnhdịch.DiễndịchHannibalphảiđượcxemlàbậcthầycổđạivềnghệthuậtquânsựphichínhthống.TrongviệctấncôngquânLaMãtrênđấtcủahọ,ôngkhôngbaogiờdựtínhchiếmthànhRome;điềuđólàbấtkhảthi.Nhữngtườngthànhcủanórất cao, dân chúngdữ tợnvà thốngnhất trongniềmcămghétông, và lựclượngcủaôngthìbénhỏ.Tốthơn,mụctiêucủaônglàcướpphátrênbánđảoÝvà làmxóimònmối liênminhcủaLaMãvớicác thành–banglâncận.Bịlàmsuyyếungaytạiquênhà,thànhRomesẽđểchoCarthageyênvàphảidừngviệcmởrộngđếquốccủanó.

Đểvượtbiểnmàkhôngcókiếnthứcvềbầutrời,ngườitaphảidichuyểntrênbiểnnhưnghànhđộngnhưthểkhôngcódựtínhvượtquanó.Mỗimưuchướcquânsựcóhaikhíacạnh:sựdichuyểnbềngoàivàmụcđíchbêntrong.Bằngcáchcheđậycảhai,người tacó thểkhiếnchokẻ thù

hoàntoànkinhngạc..(Nếu)rấtítcókhảnăngkẻthùbiếtđượcnhữnghànhđộngcủamình,đôikhingườitacóthểgiởnhữngmánhkhóengaytrướcmũicủanó.Nhữngmưulượcchiến tranh:36chướccủaTrungHoacổđại,SunHaichendịch,1991

Đểgiaorắcnỗihỗn loạnnàyvớimộtđộiquânnhỏbé,ôngphảivượtquadãyAlps.Hannibalphảibiếnmỗihànhđộngcủamìnhthànhmộtbấtngờ.Làmộtnhàtâmlýđitrướcthờiđại,ônghiểurằngmộtkẻthùbịbấtngờsẽđánhmất kỷ luật vàý thứcvề sự an toàn. (Khi sựhỗn loạn tấn côngvàonhữngngườiđặcbiệtcứngrắnvàcókỷluậtnhưdânchúngvàquânđộiLaMã,nócósức tànphágấpđôi).Vàsựbấtngờkhôngbaogiờcó thểmáymóc, lặp lạihaytrở thànhthườnglệ;nóphải làmộtsựtráingượchẳncácđiềukiện.Sựbấtngờnắmđượckhảnăngđiềuchỉnhtạmthời,sựsángtạovàmộtniềmhânhoanáchiểmtrongviệcchơitròlừađảo.Vìthế,HanniballuônluônchọnlộtrìnhmàquânLaMãítngờtớinhất–conđườngbăngquadãyAlps,chẳnghạn,đượcxemlàkhôngthểvượtquađốivớimộtquânđộivàdođókhôngbịcanhgiữ.Cuốicùng,không thể tránhkhỏi,quânLaMãmắcvàotròngvàbắtđầumongđợiôngchọnlộtrìnhítrõràngnhất;vàothờiđiểmđó,chínhsựrõrànglạilàbấtngờ,nhưởAllifae.Trongchiếntrận,Hannibalthườngthuhútsựchúýcủakẻthùvàomộtcuộctấncông trựcdiện–mộtcáchchiếnđấubình thường, thôngdụngcủacácquânđộivàothờiấy–rồitungrasựdịthườngdướihìnhthứcbầyvoichiếnhaymộtlựclượngdựbịẩnnấpởphíasauđộihìnhcủađịch.Trongnhữngcuộc đột kích vào vùng nông thôn Ý, ông cố tình bảo quản tài sản củaFabius,tạoấntượngrằnghaibênđangthôngđồngvàcuốicùngđẩyvịchỉhuy đang rối trí vào hành động –một cách vận dụng chính trị phi chínhthống và phương tiện quân sự ngoại hạng trong chiến tranh. Ở Allifae,Hannibalđãcộtnhữngbóđuốcvàosừngbò,đốtlên,rồiđuổinhữngbầythúđangkinhhoànglêndốcđèovàođêmđó–tạonênnhữnghìnhảnhkhôngthểgiảiđoánnổiđốivớinhữnglínhcanhLaMã,chủyếulàtrongbóngđêm,vàlàmộtbóngđêmkhủngkhiếp.Ở Cannae, nơimà khi ấy quân LaMã đang chờ đợi sự phi chính thống,Hannibalchegiấumưumẹocủaôngtrongánhngàyrạngrỡ,dàntrậnnhưbấtkỳquânđộinàovào thờiấy.QuânLaMãđãbị thôi thúcsẵnbởi tínhchấtbạo lựccủa thờiđiểmđóvàmongmuốnbáo thù;ôngđểchohọ tiếnnhanhquatrungtâmcốtìnhyếuớtcủamình,nơihọbắtđầutậptrungđôngđảo.Thếrồihaicánhdiđộngnhanhcủatuyếnquânkhéplại,bópchặthọ.Cứthếôngtiếptục,mỗimộtthủthuậtphichínhthốngtàitìnhcủaHannibalrởrộtừmộtthủthuậtkháctrongmộtsựthayđổiqualạithườngxuyêngiữasựkỳquặcvàsựtầmthường,giữasựẩnmậtvàsựrõràng.

ViệcvậndụngphươngphápcủaHannibalvàonhữngtrậnchiếnhàngngàycủabạnsẽđemđếnchobạnmộtsứcmạnhkhôngthểtả.Khisửdụnghiểubiết củabạnvề tâm lývàcách suynghĩ củakẻ thù,bạnphải tính toánđểnhữnghànhđộngcôngkhaicủamìnhlàđiềumàhọítmongđợinhất.Conđường ít đượcmong đợi nhất là con đường ít trở kháng nhất;mọi ngườikhôngthểtựbảovệchốnglạicáimàhọkhôngthểnhìnthấytrước.Vớiíttrởkhángtrênđường,sựtiếntriểnmàbạntạorasẽthổiphồngấntượngcủahọvề sứcmạnh của bạn; quân đội nhỏ bé củaHannibal dường như lớn hơnnhiềusovớithựctếđốivớiquânLaMã.Khihọđãđitớichỗmongđợimộtthủđoạndịthườngnàođótừphíabạn,hãytấncônghọbằngsựbìnhthường.Tạo nênmột tiếng tăm từ sự phi truyền thống, bạn đưa kẻ thù vào thế bịđộng,biết lườngtrướcsựbấtngờkhôngcónghĩalàcóthểlườngtrướcsựbấtngờđólàgì.Khôngbaolâu,đốithủcủabạnsẽtránhđường,nhườngchỗchothanhdanhcủabạn.2.Năm1962,SonnyListontrởthànhnhàvôđịchquyềnAnhhạngnặngcủathếgiớikhiđánhbạiFloydPatterson.Khônglâusauđó,anhphảingướclênđểtheodõimộtanhchànghậusinhkhảúytrênvõđài,CassiusClay,đangchiếmưuthếvàđánhbạimộtcáchdứtkhoátcựubinhArchieMoore.Sautrậnđấu,ListonđếnthămClaytạiphòngthayđồ.Anhvòngtayômlấybờvaicủachàngtraitrẻ–Clay20,trẻhơnListon10tuổi–vàbảo:“Hãybảotrọng,nhóc.Tôisẽcầntớicậu.Nhưngtôisẽđánhcậunhưlàchacủacậu.”Listonlàđấuthủtonhất,xấutínhnhấttrênthếgiới,vàvớinhữngngườiamhiểu,anhtadườngnhưlàbấtkhảchiếnbại.NhưngListonnhậnrarằngClayđiênkhùngđếnmứcmuốnhạanh.Tốtnhấtlàgieochocậutamộtcảmgiácesợngaytừgiờ.Việcesợđókhôngxảyra:nhưListonđãđoán,chẳngbaolâusauClaybắtđầutháchđấuvớinhàvôđịchvàkhoáclácvớitấtcảkhôngchừamộtairằngcậutasẽđánhbạianhtrongtámhiệp.Trongcácchươngtrìnhtruyềnhìnhvàphátthanh,cậutachửibớingườivõsĩlớntuổihơn:cólẽchínhListonmớilàngườisợđánhnhauvớiCassiusClay.Listoncốphớtlờanhchàngmớinổinày; “Nếu họmuốn tổ chức trận đấu, anh nói, “tôi sẽ bị nhốt vì tội giếtngười.”AnhchoClaylàquáxinhxắn,thậmchíẻolảnhưđànbà,đểcóthểlànhàvôđịchhạngnặng.

Sựhỗnloạn–nơinhữnggiấcmơrựcrỡsinhthành.KinhDịch,TrungQuốc,thếkỷ8tr.CN.

Thời gian trôi qua, và những trò hề củaClay đã gợi cho công chúngmộtniềmmongmuốn xem trận đấu: phần đôngmọi ngườimuốn xem ListontướckhỏiClaynhữngngàytươiđẹpvàbuộccậutacâmmiệnglại.Cuốinăm1963, hai bên gặp nhau để ký kếtmột trận tranh chức vô địch ở bãi biển

Miami vào tháng 2 năm sau. Sau đó, Clay nói với các phóng viên:” TôikhôngsợListon.Hắnlàmộtônggià.Tôisẽdạychohắnnhữngbàihọcvềcáchnóichuyệnvàđấmbốc.Cáimàhắncầnnhấtlànhữngbàihọcvềcáchngã.”Khicuộcđấutớigần,lờilẽcủaClaycàngtrởnênnhụcmạvàầmĩhơn.ĐasốcácnhàbáothểthaođềudựđoánrằngClaysẽkhôngthểtựmìnhđinổisautrậnđấu.Mộtsốlorằnganhcóthểbịchấnthươngvĩnhviễn.“TôiđoánlàbâygiờkhómàbảoClayđừngđánhnhauvớigãquáivậtđó.”,võsĩRockyMarcianonói,“nhưngtôichắclàcậutasẽdễchấpnhậnhơnsaukhitớiđóvớiListon.”ĐiềulàmcácchuyêngialongạinhấtlàphongcáchchiếnđấubấtthườngcủaClay.Anhkhôngphảilàmộtmẫuvõsĩhạngnặngnhànghề: anh thường nhảymúa trên sàn đấu với hai tay buông thỏng nganghông;anhítkhiđặthếtsứcnặngtoànthânvàonhữngcúđấm,thayvìthếchỉđấmbằngsứccánhtay;đầuanhthườngxuyêndiđộng,nhưthểanhmuốngiữchogươngmặtđẹptraicủamìnhkhôngdínhthẹo;anhmiễncưỡngtiếpcậnđểđấmvàothânngười–cáchthôngthườngđểlàmkiệtsứcmộtvõsĩhạngnặng.Claythíchnhảymúavàlêchân,nhưthểcáctrậnđấucủaanhlàvũballetchứkhôngphảiđấmbốc.Anhcònquánhỏconđểtrởthànhvõsĩhạngnặng, thiếubảnnăngsát thủ thiếtyếu–điềucơbảnđể tiếp tụchànhnghề.Khi làm thủ tục cân trong buổi sáng chờ tới lượt đấu,mọi người chờ đợinhững câu xỉ vả thường lệ của Clay trước trận đấu. Anh còn đi quá hơnmongđợicủahọ.KhiListonrờikhỏicân,Claybắtđầuhétvàoanhta:”Này,đồkhốn,màylàmộttảngthịt.Màyđãmắcmưurồi,tảngthịt...Màyxấuxíquá..Taosẽdầnmàytơitả.”Claynhảychoichoivàlahét,toànthânlắclư,đôimắttóelửa,giọngnóirunlên.Dườngnhưanhbịquỷám.Anhtasợhaysắpnổiđiên?ĐốivớiListon,giọtnướccuốicùnglàmtrànlynàycũnglàđiều bình thường.Anh chỉmuốngiết chếtClay và bắt kẻ thách thức phảicâmmồmvĩnhviễn.Khihọđứngtrongvũđàitrướctiếngchuôngmởmàn,ListoncốtrừngmắtnhìnClaynhưđãtừngnhìnchòngchọccácđốithủkhác,bằngđôimắtkinhkhủng.Nhưngkhôngnhưnhữngngườikhác,Claytrừngmắtnhìnlại.Nhảyloichoitạichỗ,anhtalặpđilặplại:”Giờthìtaođãtómđượcmày,tảngthịt”.Cuộcđấubắtđầu,vàListonlaotớiconmồicủamình,tungramộtcútaytráichệchxacảdặm.Anhtavẫntiếntới,vớimộtvẻgiậndữđiêncuồnghiệnlêntrênnétmặt–nhưngClaylêchânlùilạikhỏimỗicúđấm,thậmchícònchửirủakhiListonhạđôitayxuống.DườngnhưanhtacóthểđoántrướctừngcửđộngcủaListon.VàanhtrừngmắtđáptrảlạiListon:ngaycảsaukhihiệpđấuđãkếtthúcvàcảhaiđãtớingồiởgóccủamình,đôimắtanhkhôngbaogiờrờimắtđốithủ.Hiệpthứhaicũngthế,ngoạitrừviệcListon,thayvìtrôngnhưthểsắpgiết

người,bắtđầucóvẻbốirối.Nhữngnhịpbướcnhanhhơnnhiềusovớibấtkỳtrậnđấunàotrướcđâycủaanhta,vàđầucủaClaytiếptụclắclưtheoquỹđạolàmanhtarốitrí.ListontiếntớiđểđấmvàocằmClay,chỉđểđánhhụthoặnnhậnraClaygiángtrảvàocằmmìnhmộtcúđấmnhẹ–nhanhkhiếnanh ta lảođảo.Vàocuốihiệpba,mộtchuỗinắmđấmnhư từ trên trời rơixuốngvàmởramộtvếttoétsâudướimắttráicủaListon.Lúcnày,Clay làngười tấncôngcònListonchiếnđấuđểsốngsót.Ởhiệpsáu,Clay bắt đầu tung ra những cú đấm từmọi phía, gây thêmnhiều vếtthươngvàkhiếnListon trôngyếuvà thê thảm.Khi tiếngchuônghiệpbảyvang lên, võ sĩ Liston hùngmạnh chỉ ngồi trên cái ghế đẩu củamình vàgiươngmắtnhìn–anhtakhôngthểđứnglênnổi.Trậnđấuđãkếtthúc.Thếgiới quyềnAnh choáng váng: “Có phải đó làmột sự ănmay ?Hay – vìListon dường như chiến đấu dướimột câu thần chú, những cú đấm trượt,nhữngcửđộngmệtmỏibơphờ–cólẽanhtađãđichơiđêm?”Thếgiớiđãphảichờđếnkhoảng15thángsauđểtìmra,khihaiđấuthủgặplạinhauởLawiston,Maine,vàotháng5/1965.Nungnấuphụcthù,Listontậpluyệnnhưquỷsứchotrậnđấuthứhainày.Tronghiệpđầu,anhtatiếptụctấncông,nhưngcóvẻthậntrọng.AnhtadichuyểntheoClay–hayđúnghơnlàMuhammadAli,nhưgiờđâyngườitagọi–vòngquanhvõđài,cốtungnhữngcúđấmvàoanh.MộttrongnhữngcúđấmnàycuốicùngtrúngvàomặtAlikhianhlùilại,nhưng,trongmộtcửđộngnhanhđếnmứcthậmchíchỉcóvàikhángiảnhìnthấy,AliphảncôngvớimộtcúđấmtayphảiđánhListonngãxuốngsàn.Anhtanằmởđómộtlúc,rồilảođảođứnglên,nhưngđãquámuộn–anhtađãnằmhơn10giây,vàtrọngtàidừngcuộcđấu.Nhiềungườitrongđámđôngphảnđối,chorằngkhôngcócúđấmnàođượctungra.Listonbiếtkhác.Cóthểnókhôngphảilàmộtcúđấmmạnhnhất,nhưngnókhiếnanhkinhngạc,trướckhianhcóthểgồngcáccơbắpvàchuẩnbịtinhthần.Nhưtừtrêntrờirơixuống,nóđãhạanhđován.Listonvẫntiếptụcthiđấukhoảng5nămnữa,nhưnganhkhôngbaogiờcònđượcnhưtrước.DiễndịchNgaykhicònbé,MuhammadAliđãcóniềmvuingangbướngđểsốngkhácngười.Anhthíchgâychúý,hơnhếtanhthíchđượclàchínhbảnthânmình:lậpdịvàđộclập.Khibắtđầutậpluyệnđấmbốc,vàonăm12tuổi,anhđãtừchối thi đấu theo cách thông thường, coi thường các luật chơi.Một võ sĩthườnggiữđôigăngởphíađầuvàphần trên thân thể,sẵnsàngđểđónđỡmộtcúđấm.Alithíchđểthấpđôibàntay,rõrànglàmờigọisựtấncông–nhưnganhđãsớmkhámphárarằnganhnhanhhơnnhữngđấuthủkhác,vàcáchtốtnhấtđểlàmchotốcđộnàycóhiệuquảlàdụchocằmcủađốithủtớiđủgầnđểAlitungchoanhtamộtcúđấmgâyđauđớnhơnnhiềuvìnóquá

gầnvàquánhanh.KhiAlilớnhơn,anhkhiếnchocácđốithủgặpkhókhănhơn để tiếp cận anh bằng cách di động đôi chân, thậm chí còn dành sứcnhiềuhơnlàchocúđấm.Thayvì rút lui theocáchđasốcácđấu thủ làm,mỗi lầnmột bàn chân,Ali nhón trênnhữngngón chân, lê về sauvànhảynhót,trongmộtcửđộngliêntụctheonhịpđiệuriêngbiệtcủaanh.HơnhẳnbấtkỳđấuthủnàoAlicómộtmụctiêuchuyểnđộng.Khôngthểtungnắmđấm,mộtvõsĩkhácsẽbốirối,vàcàngbốirối,anhtacàngtớigầnAli,đểngỏsựphòngthủvàđểlộbảnthânmìnhchocúđấmtừtrêntrờirơixuốnghạ anh ta đo ván. Phong cách củaAli hoàn toàn tương phản với sự khônngoan truyền thống của môn đấm bốc trong hầu hết mọi cách thức, thếnhưngnóimộtcáchchínhxác,sựphichínhthốngcủanólạikhiếnchonótrởnênkhómàđốikháng.Những chiến thuật phi truyền thống của Ali trong trận đấu đầu tiên vớiListonđãbắtđầutừtrướckhitớilượtđấu.Nhữnglờichửibớichọcgiậnvàsỉnhụccôngkhaicủaanh–mộthìnhthứcchiếntranhbẩnthỉu–đượcsắpđặtđểchọctứcnhàvôđịch,chemờtâmtríanhta,phủđầyanhtavớimộtnỗicămghétkhiếnanhtatớigầnđủđểbịAlihạđován.HànhvicủaAlikhilàm thủ tụccân,dườngnhưhoàn toànmất trí, saunàyhóa ra làmộtmànđóngkịchđơnthuần.HiệuquảcủanólàkhiếnchoListontựvệmộtcáchvôthức,khôngchắcvềđiềumà tayvõsĩkiasẽ làmkhiở trênvõđài.Tronghiệpmởmàn, như trong rất nhiều trận đấu sau này củamình,Ali dẫn dụListonbằngcáchchiếnđấumộtcáchtựvệ,mộtchiếnthuậtthôngthuờngkhiđốiđầuvớimột tayđấmnhưListon.ĐiềuđókéoListon lạingàymộtgầnhơn–vàgiờđâylàcửđộngbấtthường,mộtcúđấmtốcđộtừtrêntrờirơixuống,nhânđôilựctácđộng.KhôngthểtiếpcậnAlivớinhữngcúđấm,bốirối vì những bước vũ, vì đôi tay hạ thấp, vì lời chửi rủa chọc tức, Listonphạmhếtsailầmnàytớisailầmkhác.VàAlimởtiệcmừngtrênnhữngsailầmcủađốithủ.Thấuhiểu:khicònbéthơvàmớilớn,chúngtađượcdạybảophảituântheonhữngquytắcnhấtđịnhvềhànhvivàcáchthứclàmmọiviệc.Chúngtabiếtrằngsốngkhácngườisẽphảitrảmộtcáigiávềmặtxãhội.Nhưngcònmộtcáigiáphảitrảlớnhơnnếutuânthủmộtcáchnôlệ:chúngtađánhmấtsứcmạnhđếntừcánhânchúngta,từmộtcáchthứclàmmọiviệcđíchxáclàcủariêng chúng ta. Chúng ta chiến đấu nhưmọi người khác, điều này khiếnchúngtatrởnêncóthểđoántrướcvàtheotruyềnthống.Cáchđể thậtsựphi truyềnthốnglàkhôngnoi theogươngcủaaicả,chiếnđấuvàhànhđộngtheonhịpđiệucủachínhbạn,điềuchỉnhcácchiếnlượctheo những khí chất của bạn, chứ không phải là của ai khác xung quanh.Việckhướctừđitheonhữngkhuônmẫutầmthườngsẽkhiếnmọingườikhómàđoánđượcbạnsẽlàmgìkếtiếp.Bạnthậtsựlàmộtcáthể.Cáchtiếpcậnphi truyền thống của bạn có thể gây bực dọc và khó chịu, nhưng những

ngườicảmtínhlànhữngngườidễtổnthươngmàvớihọbạncóthểdễdànggâyảnhhưởng.Nếuđặctínhcủabạnlàđủtincậy,bạnsẽđượcchúývàtôntrọng–đámđôngluônhànhđộngnhưthếđốivớisựphitruyềnthốngvàsựkhácthường.3.Cuốinăm1862,trongNộichiếnMỹ,TướngUlyssesS.GrantđãcónhiềunỗlựcđểchiếmpháođàicủapheLiênquânởVicksburg.Pháođàinày làmột điểm then chốt ở sôngMississippi, con đường huyếtmạch củamiềnNam. Nếu quân của Grant chiếm được Vicksburg, nó có thể giành đượcquyềnkiểmsoátconsông,cắtđôimiềnNamra.Chiếnthắngởđâycóthểlàbướcngoặtcủacuộcchiến.Thếnhưngchotớinăm1863,chỉhuycủapháođài,TướngJamesPemberton,vẫncảm thấy tự tin rằngmìnhdựbáođượccơnbão.Grantđãcốchiếmpháođàitừnhiềugócởphươngbắcvàđãthấtbại.CóvẻnhưôngtađãcạnkiệtmọikhảnăngvàsẽtừbỏnỗlựcnàyPháođàiđượcđặtởđỉnhcủamộtdốcđứngcao200bộtrênbờsông,nơibấtkỳchiếcthuyềnnàođiquacũngphảiphơimìnhtrướcpháobinhhạngnặngcủanó.Ởphíatâycủanólàdòngsôngvàváchnúi.Ởphíabắc,nơiGrantđóngquân,nóđượcbảovệbởimộtvùngđầmlầykhôngthểvượtqua.CáchkhôngxavềphíađônglàthịtrấnJackson,mộttrungtâmđườngsắtvớicácthứtiếptếvàquântiếpviệncóthểdễdàngđưatới–vàJacksonkhávữngchãitrongđôitaycủamiềnNam,giúppheLiênbangkiểmsoáttoànbộvùnghành lang phía bắc và phía nam, trên đông ngạn dòng sông. Vicksburgdườngnhưantoàntừmọiphía,vàsựthấtbạicủanhữngcuộctấncôngcủaGrantchỉkhiếnchoPembertonthêmdễchịu.ViêntướngmiềnBắccònlàmgì khácđược?Ngoài ra, ông ta đang trong tình trạngdầu sôi lửabỏngvềchínhtrịgiữanhữngkẻthùcủaTổngthốngAbrahamLincoln,nhữngngườixemchiếndịchVicksburgchỉlàmộtsựlãngphílớnlaovềtiềncủavànhânlực.GiớibáochívẽnênchândungGrantnhưlàmộttênsayrượubấttài.ÁplựcquálớnkhiếnôngkhôngthểtừbỏnóvàrútluivềMemphisởphíabắc.Tuynhiên,Grantlàmộtngườingoancố.Khimùađôngtới,ôngcốdùngmọithủđoạn,nhưngkhôngđạthiệuquảgì–chotớicáiđêmkhôngtrăng16/4,lính trinh sátmiềnNam báo lại cómột đội nhỏ những thuyền vận tải vàthuyền gắn súngmáy, tắt hết đèn, đang cố chạy qua những khẩu pháo ởVicksburg.Tiếngđạibácgầmlên,nhưngbằngcáchnàođó,nhữngcontàuđã chạy thoát qua với những thiệt hại tối thiểu.Vài tuần sau, người ta lạithấycónhiều tàuhơnchạyxuôi theodòngsông.Cùng lúcđó,cóbáocáorằnglựclượngmiềnBắcởtâyngạndòngsôngđangtiếnvềhướngnam.Giờđâyđãrõ:GrantsẽsửdụngnhữngcontàuđãluồnthoátquaVicksburgđểbăngngangsôngMississippi,khoảng30dặmmédướihạnguồn.Rồiôngtasẽtiếnquântớipháođàitừphíanam.Pembertonkêugọichiviện,nhưngthậtsựôngkhôngquantâmmấy.ThậmchínếuGrantđưađượccảngànngườiquasông, lúcđóông tacó thể làm

đượcgì?NếuôngtatiếnlênphíabắctớiVicksburg,quânmiềnnamcóthểđiềucáclựclượngtừJacksonvàcáccứđiểmởphíanambọcsườnvàbọchậuôngta.Thấtbạiởhànhlangnàysẽlàmộtthảmhọa,vìGrantkhôngcóđường để rút lui. Ông ta đã tự trói buộc mình vào một cú liều dại dột.Pembertonkiênnhẫnchờđợibướckếtiếpcủaôngta.GrantđãvượtsôngởphíanamVicksburg,vàtrongvàingàyquânđộicủaôngtiếnlênhướngbắc,vềphíađườngtàutừVicksburgtớiJackson.Đixađếnthếlàsựtáobạonhấtcủaông:nếuthànhcông,ôngsẽcắtrờiVicksburgkhỏiconđườnghuyếtmạchcủanó.NhưngquânđộicủaGrant,khôngkhácchinhữngquânđộikhác, cần cónhững tuyến thông tinvà tiếp tế.Nhữngtuyếnnàyphảinốikếtvớimộtcăncứởđôngngạnconsông,màGrantđãthậtsựthiếtlậpởthịtrấnGrandGulf.TấtcảnhữnggìPembertonphảilàmlàđiềucáclựclượngtớiphíanamVicksburgđểtiêudiệthaythậmchíchỉcầnđedọaGrandGulf,gâynguyhiểmchocáctuyếntiếptếcủaGrant.Ôngtasẽbuộcphảirútluivềphíanamhoặcliềumạngđểbịcắtđứt.ĐâylàmộtváncờmàPembertonkhôngthểnàothua.Thếlà,khiviêntướngmiềnBắcdànlựclượngravớitốcđộnhanhtiếnvềtuyến đường sắt giữa Jackson và Vicksburg, Pemberton lại di chuyển tớiGrandGulf.NhưngPembertonhoàntoànmấttinhthầnkhithấyGrantvẫnphớtlờ.Thậtsự,đểgiảiquyếtmốiđedọaởphíasau,ôngtađinhanhthẳngtớiJackson,chiếmđượcnóvàongày14/5.Thayvìdựavàocáctuyếntiếptếđểnuôiquân,ôngtacướpphánhữngnôngtrạigiàucótrongkhuvực.Hơnnữa,ôngtadichuyểnrấtnhanhvàđổihướnglinhhoạtđếnmứcPembertonkhôngthểbiếtphầnnàocủaquânđộiôngtalàtiềnquân,hậuquânhayhaibêncánh.Thayvìchiếnđấuđểbảovệcáctuyếntiếptếvàthôngtin,Grantkhônglàmgìcả.Chưatừngcóaitrôngthấymộtđộiquânxửsựtheocungcáchđóbaogiờ,nóphátanmọiquytắctrongsáchgiáokhoaquânsự.Vài ngày sau, với Jackson dưới quyền kiểm soát củamình,Grant lái cácđoànquâncủaông tahướngvềVicksburg.Pembertonvộivãkéoquân từGrandGulfđểngănchặnviêntướngmiềnBắc,nhưngđãquámuộn:bịđánhbạiởđồiChampionHill,ôngbuộcphảirút luivàopháođài,nơiquâncủaôngnhanhchóngbịbaovây.Ngày4/7,PembertonđầuhàngởVicksburg,mộtđònnặngmàmiềnNamkhôngbaogiờcóthểkhắcphụcnổi.DiễndịchLoài người chúng ta có bản chất tuân theo quy ước.Khi có bất kỳ ai đóthànhcôngởmộtlĩnhvựcvớimộtchiếnlượchayphươngphápriêngbiệt,nónhanhchóngđượcmọingườikháclàmtheovàđượctôi luyệnthêmđểtrởthànhnguyêntắc–thườnglàgâyphươnghạichomọingườinếunóđượcápdụngmộtcáchbừabãivô tộivạ.Tậpquánnày làmộtvấnđềđặcbiệttrongchiếntranh,vìchiếntranhlàmộtgiaodịchnhiềunguycơđếnnỗicácvịtướngthườngbịcámdỗbướctheoconđườngđãcónhiềungườiđiqua.

Khicóquánhiềunguycơ,sựbấtannhấtđịnhsẽxảyra,cáiđãchứngminhtínhantoàntrongquákhứcàngmởrộngsứccámdỗcủanó.Vàcứnhưvậysuốtnhiềuthếkỷ,cácnguyêntắcbuộcrằngmộtquânđộiphảicócáctuyếnthôngtinvàtiếptếvà,trongchiếntrận,phảiápdụngmộtđộihìnhvớicáctuyếnởhaibênsườnvàphíatrước.Napoleonđãtừbỏcácnguyêntắcnày,nhưngsức ìcủanóvẫncònrấtmạnh trongsuynghĩcủacácnhàquânsự,đếnmứctrongNộichiếnMỹ,khoảng40nămsaukhiNapoleonchết,nhữngsĩquannhưPembertonvẫnkhôngthểtưởngtượngnổimộtquânđộilạicóthểhànhđộngkhôngtheoquycủgìnhưthế.

Tôiđã tựbuộcmìnhphải làm trái vớibản thânđể tránh tuân theo sởthíchcủachínhtôi.MarcelDuchamp,1887-1968

Grantđãrấtcanđảmkhibấttuânnhữngquyướcnàyvàtựtáchrờikhỏibấtkỳcứđịanào,sốngnhờvàonhữngvùngđấtgiàucócủalưuvựcMississippi,đểdichuyểnquânđộimàkhônghìnhthànhmộttuyếntrước.(Ngaycảcáctướngcủaông,baogồmWilliamTecumsehSherman,cũngđãnghĩrằngôngmấttrí).ChiếnlượcnàyđãthoátkhỏitầmquansátcủaPembertonvìGrantvẫngiữvẻngoài bình thườngbằng cách lậpmột căn cứởGrandGulf vàhìnhthànhtuyếntrướcvàtuyếnsauđểhànhquântớituyếnđườngsắt.TớikhiPembertonnắmbắtđượcbảnchấtdịthườngcủacuộctấncôngtựdocủaGrant,ôngđãbịbấtngờvàváncờkếtthúc.Đốivớichúngta,chiếnlượccủaGrant có vẻ rõ ràng, nhưng nó hoàn toàn nằm ngoài kinh nghiệm củaPemberton.Làmtheoquyước,đểđemtớimộtsứcnặngkháchơnchocáiđãcóhiệuquảtrongquákhứ,làmộtkhuynhhướngtựnhiên.Chúngtathườngkhôngchúýtớimộtquanđiểmgiảndịnhưngkháphitruyềnthốngmàởmọiýnghĩasẽgâykhóchođốithủ.Đólàthỉnhthoảngcắtrờibảnthânkhỏiquákhứvàđiđứngmộtcách tựdo.Đimàkhôngcómộtchiếcáokhoácan toàn thìkhánguyhiểmvàbấttiện,nhưngsứcmạnhlàmmọingườichoángvángvớisựbấtngờrấtxứngđángđểđánhliều.Điềunàyđặcbiệtquantrọngkhichúngtađangtrongtìnhtrạngphòngthủhayyếuthế.Khuynhhướngtựnhiêncủachúngtavàonhữnglúcấylàbảothủ,cáichỉgiúpchokẻthùdễđoántrướcnhữngcửđộngcủachúngtavànghiềnnátchúngtavớisứcmạnhhơnhẳncủa họ; chúng ta như cá nằm trên thớt. Chính lúc xu thế đang chống lạichúng ta, chúng ta phải quên hết những sách vở, những tiền lệ, sự khônngoantheotruyềnthống,vàđánhliềumọithứbằngcáichưatừngđượcthửtháchvàđầyyếutốbấtngờ.4.BộtộcObjibwaởvùngthảonguyênBắcMỹbaogồmmộttầnglớpchiếnbinh gọi làWindigokan (Những kẻ ngược đời không bay). Chỉ những kẻ

dũngcảmnhấttừngchứngminhlòngcanđảmcủamìnhbằngviệchoàntoànbất chấp nguy hiểm trên chiến địa mới được chấp nhận vào nhómWindigokan.Thựctế,vìkhôngsợchết,họđượcxemnhưkhôngcònởgiữanhữngngườisống:họănngủriêngbiệtvàkhôngbuộcphảituântheonhữngquy tắcxử sự thông thường.Nhưnhững sinh linh còn sốngnhưngởgiữangườichết,họnóivàhànhđộngmộtcáchngượcđời:họgọimộtthanhniênlàmộtônggià,khimộtngườitrongbọnbảonhữngngườikhácđứngyên,ýcủaanhtalàtấncôngvềphíatrước.Họbuồnrầutrongnhữngthờikỳthịnhvượng,hạnhphúc trongcái lạnhmùađông.Dùcómộtkhíacạnhkhôihàitronghànhvi,nhómWindigokanvẫncóthểgâynênsựkhiếpsợ.Khôngaicóthểbiếthọsẽlàmgìkếtiếp.NhómWindigokantinrằnghọsinhratừdònggiốngcủanhữngthầnlinhgọilàNhữngThầnsấm,hiệnthânlànhữngconchimkhổnglồ.Điềuđókhiếnhọcóvẻhơiphiphàm.Trênchiếnđịahọhung tợnvàkhông thểdựđoánđược, và thật kinh khủng trong những cuộc đột kích.Trongmột cuộc độtkíchnhưthế,trướctiênhọtậptrunglạitrướclềucủavịtùtrưởngvàhétto:“Chúng takhôngchiến tranh!Chúng takhônggiếtngườiSioux!Chúng takhônglộtdađầuhọvàđểchosốcònlạichạythoát!Chúngtasẽđivàobanngày!”Ngayđêmđóhọrờitrại,mặcnhữngquầnáoráchrướitảtơi,trétđầybùnvàothânthểvàvẽvằnvệnnhữngvệtmàukỳlạ,họmangnhữngchiếcmặtnạđángsợcónhữngcáimũito,nhọnnhưmỏchim.Họbăngquabóngtối,vấpvàonhau–khómànhìnquanhữngchiếcmặtnạ–chođếnkhihọđếngầnmộtnhómlớnchiếnbinhSioux.Dùítngườihơn,họkhôngbỏchạymànhảymúatiếnvàogiữakẻthù.Sựkỳlạcủađiệumúakhiếnhọtrôngnhưnhữngngườibịquỷám.MộtsốngườiSiouxlùiraxa,sốkháctiếntớigần,tòmòvàbốirối.NgườichỉhuynhómWindigokanhétlên:“Đừngbắn!”Khiđó,nhữngchiếnbinhObjibwarútnhữngkhẩusúnggiấudướilớpvảira,giếtchếtbốnngườiSioux,lộtdađầuhọ.Rồihọnhảymúađira.Kẻthùquákinhhãivớisựxuấthiệnnhưmaquỷnàyđếnnỗikhôngthểđuổitheo.Saumộtsựkiệnnhưthế,chỉcầnsựxuấthiệncủanhómWindigokanđãđủchokẻthùtránhxahọvàkhôngdámliềugiaochiến.DiễndịchCáilàmchonhómWindigokanđángsợlàquanhữnglựclượngthiênnhiênmàtừđóhọxácnhậnlànguồngốcsứcmạnhcủamình,họcóthểhủydiệtmàkhôngcầnlýdonàocả.Việcđộtkíchcủahọkhôngxuấtpháttừnhucầuhaydongườitùtrưởngralệnh.Họcóthểđilangthangtrongbóngtốichotớikhitìnhcờgặpmộtkẻthù.Cuộcnhảymúacủahọchẳnggiốngvớiđiềugìmàbấtkỳngườinàotừngnhìnthấyhaytưởngtượngra.Rồiđộtnhiênhọgiếtngườivàlộtdađầu,dừnglạiởmộtconsốtùytiện.Trongmộtxãhộibộtộcđượcđiềuhànhbởicácquytắcnghiêmngặtnhất,đâylànhữngthầnlinhcủasựhủydiệtvàsựphilýngẫunhiên.

Việcsửdụngsựphitruyềnthốngcóthểgâykinhngạcvàđemđếnchobạnmột lợi thế, nhưng thườngnókhông tạonên cảmgiáckinhhoàng.Cái sẽmang đến cho bạn sứcmạnh tối thượng trong chiến lược này là làm theonhữngngườiWindigokanvàđiềuchỉnhtheomộtdạngngẫunhiênvượtkhỏinhữngtiếntrìnhhợplý,nhưthểbạnđangbịmộtlinhthầntựnhiênámảnh.Nếulúcnàocũnglàmđiềuđó,bạnsẽbịchặnđứng,nhưngnếulàmmộtcáchđúngđắn,gieonhữngámchỉvềsựphilývàngẫunhiênvàothờiđiểmthíchhợp,nhữngngườiquanhbạnsẽluôntựhỏibạnsẽlàmgìkếtiếp.Bạnsẽgợinênmộtsựtôntrọngvàsợhãi,đemđếnchobạnmộtquyềnnăngtolớn.Mộtsựxuấthiệnbìnhthườngđượcgiacốthêmmộtchútđiênkhùngsiêuphàmsẽgâysốcnhiềuhơnvàđángcảnhgiáchơnmộtgãkhùngtuyệtđối.Hãyghinhớ; sựđiênkhùng củabạn, như củaHamlet, phải có tính chiến lược.Sựđiênkhùngthậtsựcóthểdựđoánđượckhádễdàng.5.Tháng4/1917.HộicáchọasĩđộclậpNewYorkchuẩnbịchocuộctriểnlãmđầutiên.Đâysẽlàmộtcuộcramắtlớnnhấtcủamỹthuậtđươngđạichotớilúcđó.Nóđượcmởrachomọihọasĩđãthamgiavàohội(đólàquyềnlợitốithiểu),vàsựđápứngkháhoànhtráng,vớitrên1.200họasĩđónggóphơn2.000tácphẩm.

MộtcáchnhìntươngtựtrongnhữngbộtộcSiouxbiếnngườichiếnbinhnàythànhmộtHeyoka,kẻcũngbiểulộnhữnghànhvigiốngnhưhềcủanhữngchiếnbinhWindigokan,việcdùngvải thônhưlàchiếnphục,vàtrétđầybùnlênngười…Vềmặttâmlý,Heyokacótầmquantrọnglớnlao,nhưnhữngđặctínhtươngtựtrongnhiềubộtộckhác.Trongnhữngthờikỳvuisướngvàsungtúc,gãchỉnhìnthấysựảmđạmvàthấtvọng,vàcóthểbịkíchđộngđểbỏrahànggiờvuichơivôhạikhigãtựtộngvàomồmnhữngmiếngthịtsườntrâutronglúcvẫnphànnànrằngtrongtrạikhôngcóthứcăn,haykêucarằnggãbẩnquávàbắtđầutắmtrongmột vũng bùn sình. Thế nhưng đằng sau vẻ mặt hiền lành của mộtHeyokalẩnlútmộtnỗikinhsợluônhiệndiệnmàgãsởhữubởilinhhồncủaIktomi,vàdođókhôngthểđoántrướcđượcvàtiềmẩnmộtsựnguyhiểm. Nói cho cùng, gã là người duy nhất dám thách thức những lựclượngsiêunhiênngaycảkhigãđangbịmộtbầychónuôitrongtrạiđedọavàlahétbỏchạytrongnỗikinhhãinếucóngườiđếnquágần.Dovậy,gãbàyratròchếnhạonhữngtháiđộtựphụcủamộtsốchiếnbinh,nhưngđồngthờilạinhấnmạnhsựthậtrằngnhữngsứcmạnhdẫndắtvàbảo vệ họ trong chiến trận là thuộc về loại sứcmạnhmà chỉ cómộtHeyokamớicóthểđươngcự.Những chiến binh: Chiến tranh và dân da đỏ châu Mỹ, NormanBancroftHunt,1995

BanchỉđạocủahộibaogồmnhữngnhàsưutậpnhưWalterArensberg,mộtngườiPhápsốngởNewYorklúcđó.ChínhDuchamp,trưởngbanxétduyệttranhtriểnlãmđãquyếtđịnhbiếnnóthànhmộtcuộctriểnlãmcótínhcáchdânchủcấptiến:ôngtatreotranhtheothứtựABC,bắtđầubằngmộtchữcáiđượcrútthăm.Hệthốngnàydẫntớinhữngbứctĩnhvậtlậpthểđượctreocạnhnhữngbứctranhphongcảnhtruyềnthống,nhữngtấmảnhchụpkhôngchuyên,vàcókhilàmộttácphẩmkhiêudâmcủamộttayrõlàmấttrí.Mộtsốngườitrongbantổchứcthíchkếhoạchnày,sốkháckinhtởmvàbỏcuộc.Vàihômtrướcngàykhaimạc,hộinhậnđượcmộttácphẩmlạlùng:mộtcáibôđựngnướctiểunằmlậtngang,vớinhữngchữR.MUTT1917đượcsơnvớinétchữtomàuđentrênmép.TácphẩmcótênlàNguồn.HiểnnhiênnóđãđượcmộtMr.Muttnàođógửitới,cùngvớimộtkhoảnlệphíthànhviêntheoquyđịnh.Khinhìntácphẩmnàylầnđầu,họasĩGeorgeBellows,mộtủyviênchấphànhcủahội,chorằngnóquákhiếmnhãvàkhôngthểđưaratriểnlãm.Arensbergkhôngđồngý:ôngbảoôngcóthểcảmnhậnđượcmộttácphẩmthúvịtừhìnhdángvàcáchthểhiệncủanó.“Đâylàcáimàtoànbộcuộctriểnlãmhướngtới”ôngbảoBellows.“Mộtcơhộiđểchophépngườinghệsĩgửitớibấtkỳthứgìanhtachọn,vìnghệsĩlàngườiquyếtđịnhnghệthuậtlàgìchứkhôngphảibấtkỳaikhác.”Bellows không lay chuyển.Nhiều giờ trước khi cuộc triển lãm được khaimạc,ủybanhọplạivàbỏphiếuvớitỷlệhơinghiêngvềphíakhôngtrưngbàytácphẩmđó.ArensbergvàDuchamptừnhiệmngaylậptức.Nhiềubàibáođãtườngthuậtlạicuộctranhcãinày,đốitượngđượcnóitớimộtcáchtếnhịnhưlà“mộtthứđồdùngtrongphòngtắm“.Nógợinênkhánhiềuhiếukỳ,mộtbầukhôngkhíbímậtbaotrùmlêntoànbộsựvụ.Vàothờigianđó,Duchamplàmộttrongnhómnghệsĩxuấtbảnmộttạpchítên là“Ngườimù”.Ấnbản thứhai của tạpchíbaogồmmộtảnhchụp tácphẩmNguồncủanhànhiếpảnhlớnAlfredStieglitz.Ôngđãlấyánhsángcáibôrấtđẹp,đểchobóngđổlênnónhưmộttấmmànvoanmỏng,tạonênmộtcảmgiáctínngưỡng,cùngvớisựgợidụcmơhồtronghìnhdángmàngườitacóthểcholàgiốngnhưâmđạokhinónằmngang.TờNgườimùcũngchochạymộtbàixãluận,“TrườnghợpcủaRichardMutt”,bảovệtácphẩmvàchỉtríchviệcloạinókhỏicuộctrưngbày:”NguồncủaMr.Muttkhônghềvôđạođức...cũngnhưmộtcáibồntắmkhônghềvôđạođức...ViệcMr.Muttcótựtaylàmcáibôđóhaykhôngkhôngquantrọng.ÔngtađãCHỌNnó.Ôngtađã lấymột thứbìnhthườngtrongđờisống,sắpđặtnókhiếnchoýnghĩasửdụngcủanóbiếnmấtbêndướimộtcáitênvàquanđiểmmới–tạonênmộtýtưởngmớivềvậtthểđó.”Chẳngbaolâusau,sựviệctrởnênsángtỏrằng“ngườisángtạo”raNguồnkhôngphảilàaikhácngoàiDuchamp.Vàsuốtnhiềunăm,tácphẩmbắtđầucó đời sống riêng của nó, ngay cả khi nó biếnmấtmột cách bí ẩn trong

phòngảnhcủaStieglitzvàkhôngbaogiờđượctìmthấylại.Vìmộtnguyênnhânnàođó,bứcảnhvàcâuchuyệnvềNguồnđãgợinênvôsốýtưởngvềnghệthuậtvàlàmnghệthuật.Bảnthântácphẩmcónhữngsứcmạnhkỳlạgâykinhngạcvàthôithúc.Năm1953,phòngtrưngbàytranhSidneyJanisởNewYork,đượcDuchampchophéptriểnlãmmộtbảnsaocủaNguồnngayởcửaravào,vớimộtnhánh tầmgửinhúra từcáibô.Chẳngbao lâusau,nhiềubảnsaokhácđãxuấthiệnởcácphòngtrưngbày,trongcáccuộctriểnlãmhồitưởnglạitácphẩmcủaDuchamp,vàtrongcácbộsưutậpbảotàng.Nguồnđã trở thànhmột thần vật được tôn thờ,một cái gì đó để sưu tập.Nhữngbảnsaocủanóđãbánđượctrên1triệuđôla.Dường nhưmọi người nhìn thấy cáimà họmuốn thấy ở tác phẩm.Đượctrưngbàytrongcácviệnbảotàng,thườngnóvẫnlàmcôngchúngnổigiận,mộtsốkhóchịuvìbảnthâncáibô,sốkhácvìsựthểhiệncủanóvớitưcáchnghệthuật.Nhữngphêbìnhgiađãviếtnhiềubàimởrộngvềcáibô,vớimọikiểudiễndịch: trongviệcđưaraNguồn,Duchampđang“tè”vào thếgiớinghệthuật;ôngtađangđùavớinhữngýniệmvềgiớitính;tácphẩmlàmộtsựchơichữtinhvibằnglời;vânvân.Cáimàmộtsốnhàtổchứctrongcuộctriển lãmnăm1917 tin rằngchỉđơn thuần làmộtvật thểkhiếmnhãbằngcáchnàođóđãbiếnthànhmộttrongnhữngtácphẩmgâytranhluận,nhiềutaitiếngvàđượcphântíchnhiềunhấtcủathếkỷ20.DiễndịchXuyên suốt thế kỷ 20, nhiều họa sỹ đã chịu ảnh hưởng của sự phi truyềnthống:nhữnghọasỹtrườngpháiDada,trườngpháiSiêuthực,PabloPicasso,SalvadoDali – bản danh sách khá dài. Nhưng trong số họ, chínhMarcelDuchampcólẽlàngườiđãcótácđộnglớnnhấttớinghệthuậtđươngđại,vàcáimàônggọi là “vật làmsẵn”củamìnhcó lẽ là tácphẩmcónhiềuảnhhưởng nhất trong mọi tác phẩm của ông. Những vật đã được làm sẵn lànhữngvậtthểhàngngày–đôikhichínhxácnhưkhiđượclàmra(mộtcáivòihoasen,mộtcáigiáđểrượu),đôikhiđượcthayđổichútít(cáibônằmngang,bộ riavàchòmrâudêđượcvẽ thêm trongmộtchếphẩm từMonaLisa)–“đượcchọn”bởinhànghệsĩvàrồiđượcđặtvàomộtphòngtrưngbàyhayviệnbảotàng.Duchampđãđưaraýtưởngvềtínhưutiêncủanghệthuậtởbêntrênnhữnghìnhtượngcủanó.Nhữngvậtlàmsẵncủaông,bảnthân chúng rất tầm thườngvà chẳng cógì thúvị, lại gợi nênmọi kiểubèphái,nghivấnvàdiễndịch;mộtcáibôđựngnướctiểucóthểlàmộtthứtầmthườngchánchết,nhưngviệctrưngbàynónhưmộttácphẩmnghệthuậtlạicó tínhcách tuyệtđốiphi truyền thốngvàkhuấyđộngnênnhữngý tưởngnhưgiậndữ,bựctức,cuồngnhiệt.Thấuhiểu: trongchiến tranh,chính trị,vàvănhóa,cáicó tínhphi truyềnthống,dùđólànhữngconvoivàbòcủaHannibalhaycáibôcủaDuchamp,khôngbaogiờmangtínhvậtchất–hayđúnghơnnókhôngbaogiờchỉlà

vậtchất.Tínhcáchphitruyềnthốngchỉcóthểnảysinhtừđầuóc:mộtcáigìđógâysửngsốt,khôngphảilàcáimàchúngtamongđợi.Chúngtathườngdựavàonhữngkỳvọngcủamìnhvềnhữngquyướcquenthuộc,nhữngthứrậpkhuôn,nhữngtậpquánnghenhìn,sựtầmthường.Nhiềunghệsĩ,nhàvănvànhữngnhàsảnxuấtvănhóakháccóvẻtinrằngchỉcầntạoranhữnghìnhảnh,vănbản,vàcáctácphẩmkhácđơngiảncótínhkỳquặc,gâykinhngạchaygâysốctheocáchnàođólàđãđạttớiđỉnhcaophitruyềnthống.Nhữngtácphẩmnàycóthểtạonênmộtsựchúýnhấtthời,nhưngchúngkhôngcómộtsứcmạnhnàocủasựphitruyềnthốngvàdịthườngbởivìchúngkhôngcómôitrườngđểcọsát;chúngkhôngchốnglạinhữngkỳvọngcủachúngta.Khôngcógìkháchơnlàsựlạlùng,chúngnhanhchóngphainhòatrongkýức.Khicốgắngtạonênsựdịthường,hãyluônghinhớcáichủyếulàtiếntrìnhtinhthần,chứkhôngphảilàbảnthânhìnhảnhhaythủđoạn.Cáithậtsựgâysốcvàđeobámlâudàitrongtâmtrí lànhữngtácphẩmvàýtưởngmọclêntừmảnhđấtcủasựbìnhthườngthôngtục,đầybấtngờ,khiếnchúngtathắcmắcvàchốnglạichínhbảnthâncủathựctiễnmàchúngtanhìnthấyởxungquanh.Nhưđượcxácđịnhnhiềunhấttrongnghệthuật,tínhcáchphitruyềnthốngchỉcóthểlàtínhchiếnlược.

Hình ảnh:Cái cày. Đất phải được chuẩn bị những lưỡi cày xới đất lêntrongchuyểnđộngliêntục,đưakhôngkhívàolớpđất.Tiếntrìnhnàyphảidiễnramỗinăm,nếukhôngnhữngloàicỏdạinguyhạinhấtsẽxâmchiếmvàlớpđấtkhôcằnsẽmấthếtnguồnsinhlực.Từlòngđấtđượccàyxớivàchămbón,nhữngcâycỏngonlànhbổdưỡngsẽđâmchồi.

Tưliệu:nóichung,trongchiếntrận,ngườitagiaochiếnvớikẻthùvớisựchính thống và tìm chiến thắng bằng sự phi chính thống... Sự phi chínhthốngvàchínhthốngđồngthờisinhsảnranhau,nhưmộtchukỳvôtận.Aicóthểlàmchúngcạnkiệt?

TônTử(thếkỷtr.CN.)

HOÁNVỊ

Khôngbaogiờcógiátrịgìtrongviệctấncôngcácđốithủtừmộthướnghaytheomộtcáchthứcmàhọmongchờ,chophéphọcủngcốsựđềkhángcủamình–nghĩalà,trừphichiếnlượccủabạnchínhlàđểtựsát.

25.CHIẾMLĨNHVÙNGĐẤTCAOĐẠOĐỨC

CHIẾNLƯỢCĐỀCAOCHÍNHNGHĨA

Trongmột thếgiớichính trị,chínhnghĩamàbạnxả thânchiếnđấucóvẻnhưphảihơnhẳncủakẻthù.Hãysuynghĩvềđiềunàynhưlàmộtlĩnhvựcđạođứcmàbạnvàđốiphươngđangchiếnđấubêntrênđó;bằngcáchđặtdấuhỏivềnhữngđộngcơcủakẻthùvàlàmchohọcóvẻxấuxa,bạncóthểthuhẹpcơsởhỗtrợvàchỗtrốngđểthaotúngcủahọ.Hãynhắmvàonhữngđiểmyếu tronghìnhảnh trướccôngchúngcủahọ,vạch trầnbấtcứhànhđộngđạođức giả nào về phầnhọ.Đừngbaogiờ cho rằng sự côngbằngtrong chính nghĩa của bạn có tính cách hiển nhiên; phải quảng bá và cổđộngnó.Khichínhbảnthânbạnchịusựtấncôngvềđạođứccủamộtkẻthùthôngminh,đừngthanvanhaynổigiận;hãyđemlửadậptắtlửa[lấygậyôngđậplưngông].Nếucóthể,đưamìnhvàovịtrícủamộtkẻlépvế,mộtnạnnhânhaymộtkẻtửvìđạo.Hãyhọccáchtấncôngvàotộilỗinhưlàmộtthứvũkhítinhthần.

CUỘCCÔNGKÍCHTINHTHẦN

Năm1513,GiovannideMedici35tuổi,contraicủaFlorentineLorenzode’Midicilừnglẫy,đượcchọnlàmgiáohoàngvàđượcgọilàLeoX.TòathánhmàLeodẫndắtđanglàthếlựcthốngtrịvềchínhtrịvàkinhtếởchâuÂu,vàLeo–mộtngườiyêu thích thơca, sânkhấuvàhộihọa,nhưnhữngngườikhác tronggia đình – cũngmuốnnó là người đỡđầu lớn chonghệ thuật.Nhữnggiáohoàng trướcđãbắtđầuviệcxâydựngcungSt.PeterởRome,một trụsởhàngđầuGiáohộiCônggiáo,nhưngcông trìnhnàychưahoànthành.Leomuốnhoàntấtdựánđồsộnày,gắnliềnvĩnhviễnnóvớitêntuổicủaông,nhưngôngsẽcầncómộtkhoảnvốnlớnđểcóthểchitrảchonhữngnghệsĩgiỏinhấtthựchiệnnó.Thếlànăm1517,Leotiếnhànhmộtchiếndịchbánđặcxá[indulgence].Khiđó,cũnggiốnghiệnnay,đólàviệctínđồxưngtộivớicáclinhmụccủahọ.Ngàynay,điềunàychỉđơngiảnlàmộtcuộccầunguyệnhaymộtbuổiđọckinh,nhưngnhữnglễsámhốingàytrướcnghiêmkhắchơnnhiều,baogồmnhữngbuổiănkiêngvànhữngcuộchànhhương–haycáckhoảnđónggóptàichínhđượcbiếtnhưlànhữngkhoảntiềnxãhội.Giớiquýtộcphảiđóngkhoản tiềnđặcxádướihình thứcmuamột thánh tíchchonhà thờcủahọ,một khoản chi phí lớn sẽ chuyển thànhmột hứa hẹn giảm đi thời gian ởtrongluyệnngụcsaukhichết(luyệnngụclàmộtnơidànhchonhữngngườikhôngquáxấuxađểbịđàyxuốnghoảngục,màcũngkhôngđủtốtđểlên

thiênđàng,nênbuộcphảichờđợiởđó);cácgiaicấpthấphơncóthểđóngmộtkhoảnphínhỏđểmuasựthathứchocáctộilỗicủahọ.Tiềnbánđặcxálàmộtnguồnthunhậpchínhcủanhàthờ.Trongchiếndịchđặcbiệtnày,LeocửmộtđộingũchuyêngiabánđặcxáđikhắpchâuÂu,vàtiềnbắtđầurótvề.ÔngbổnhiệmhọasĩRaphaellàkiếntrúcsưchínhchoviệchoànthànhcungSt.Peter.Raphaelđãhoạchđịnhđểbiếncông trìnhnày thànhmột tácphẩm tuyệtdiệu,mộtdi sảnđểđời củaLeo.Mọiviệcdiễn tiếnêmxuôi, cho tới tháng10/1517,có tin tới taiđứcgiáohoàngrằngmộtlinhmụctênlàMartinLuther(1483-1546)–mộtnhàthầnhọcĐứckhóchịu–đãđínhvàonhữngcánhcửanhàthờởWittenbergmộtbàitiểuluậngọilàChínmươilămluậnđiểm.Nhưnhiềutàiliệuquantrọngkhácvàothờiđó,nguyênbảncủatiểuluậnlàtiếngLatinh,nhưngnóđãđượcdịchsangtiếngĐức,inravàchuyểntớicôngchúng–vàtrongvòngvàituầndườngnhưmọingườidânĐứcđềuđãđọcnó.Tiểuluậnnàycơbảnlàmộtcuộctấncôngvàoviệcbánđặcxá.Việcthathứchonhữngngườitộilỗi là thuộc vào Thượng đế chứ không phải nhà thờ, Luther lập luận, vàngườitakhôngthểmuađượcsựthathứ.LậpluậntiếptụcrằngthẩmquyềncuốicùnglàKinhthánh:nếuđứcgiáohoàngcóthểtríchdẫntừKinhthánhđểphảnbáccácluậnđiểmcủaLuther,ôngsẽsungsướngđượcrútlạiýkiến.GiáohoàngkhôngđọcbàiviếtcủaLuther–ôngthíchthicahơnnhữngthảoluậntriếtlý.VàmộtngườiĐứcđơnđộcchắcchắnlàkhôngthểđedọađượcviệcsửdụngtiềnbánđặcxáđểtàitrợchonhữngdựánxứngđáng,chưanóitới bản thân tòa thánh. Nhưng dường như Luther đang thách thức thẩmquyềncủatòathánhnóichung,vàLeobiếtrằngmộtkẻdịgiáokhôngđượckiểmsoátcóthểtrởthànhtrungtâmcủamộtgiáophái.Trongvàithếkỷgầnđây,tòathánhđãphảitriệthạnhữnggiáopháiđốikhángnhưthếbằngcáchcưỡngbức,tốthơnnênlàmchoLutherngậmmiệngtrướckhiquátrễ.Leobắtđầu tươngđốimềmmỏng,yêu cầunhà thầnhọcCônggiáođượckính trọngSilvesterMazzolini, thườngđượcgọi làPrieras,viếtmột lá thưphúcđápchínhthứcmàônghyvọngsẽđedọavàkhuấtphụcđượcLuther.Prieras tuyên bố rằng giáo hoàng là người có thẩm quyền cao nhất ở tòathánh,thậmchícòncaohơncảThánhkinh–trênthựctế,giáohoàngkhôngthểsailầm.Ôngtatríchdẫnnhiềuvănbảntôngiáokhácnhauđãđượcviếtrasuốtnhiềuthếkỷđểbiệngiảichokhẳngđịnhnày.Ôngtacũngtấncôngvào cá nhânLuther, gọi ông làmột đứa con hoang và đặt dấu hỏi về cácđộngcơcủaông.Prieraskếtluậnnhưsau:”BấtkỳaibảorằngTòathánhLaMãkhôngthểlàmđiềumàthậtsựnóđangthựchiệndướihìnhthứctiềnđặcxálàmộtngườidịgiáo”.Sựcảnhbáođãquárõràng.

(ĐạitáJohn)Boydđặcbiệtquantâmtớichiềukíchđạođứcvànỗlựctấncôngmộtđốithủvềmặtđạođứcbằngcáchchỉrasựkhôngănkhớp

giữanhữngtuyênbốvàhànhvi.Vánbàiđạođứctrongtổngchiếnlượclàsựsửdụngđònbẩyđạođứcđểnângcaotinhthầnvàsứcmạnhcủamộtphíatrongkhivạchtrầnnhữngvếtnhơcủanhữnghệthốngcủađốithủ.Trong tiến trìnhnàyngười ta nên tácđộng tới những kẻ thù tiềmnăngvàkẻthùhiệntạiđểhọbịlôikéovàotriếtlýcủamìnhvàđồngcảmvớithànhcôngcủamìnhBộ óc chiến tranh: John Boyd và sự an toàn của Mỹ, Grant T.Hammond,2001

Nhữngnămđó,Leocónhiềuquanngạitrongđầu,baogồmsựrốiloạntrongĐếquốcOttomanvàdựđịnh tiếnhànhmột cuộc thánh chiếnmới, nhưngphúcđápcủaLutherchoPrierasđãthuhútsựchúýcủaông.LutherviếtmộtvănbảntrongđóôngcôngkíchPrieraskhôngthươngxót–tòathánh,ônglậpluận,đãkhôngthểtrảlờinhữngchấtvấncủaôngvàkhôngthểlậpluậndựa vàoKinh thánh. Trừ khi thẩm quyền ban phát sự xá tội và rút phépthông côngnhữngngười dị giáobắt nguồn từKinh thánh, vềbản chất nókhôngthuộclĩnhvựctinhthầnmàthuộclĩnhvựcchínhtrị,thếtục,vàdạngthẩmquyềnđócóthểvànênbịtháchthức.LuthercôngbốbàiviếtcủaôngkèmtheothưcủaPrieras,chophépđộcgiảsosánhcảhaivàtựđưarakếtluận.SựtríchdẫntrựctiếpPrieras,giọngđiệuchếgiễutáobạovàviệcôngsửdụngkỹthuậtinvừamớipháttriểnđểtruyềnbáthôngđiệpcủamìnhxavàrộng–tấtcảhoàntoàngâychấnđộngvàcựckỳmớimẻđốivớicácchứcsắc tòa thánh.Họđangdâyvàomộtngười thôngminhvànguyhiểm.VớiLeo,giờđãrõrằngcuộcchiếngiữatòathánhvàLutherlàmộtcuộcchiếnsốngcòn.KhigiáohoàngđangcânnhắclàmthếnàođểtómvịlinhmụcĐứcvềLaMãđểxétxửôngnhưmộtngườidịgiáo,Lutherđẩymạnhchiếndịch,tiếptụccôngbốbàiviếtvớimộttốcđộbấtngờ,giọngđiệucònchuacayhơntrước.TrongmộtThưngõgửitớiGiớiCônggiáoởĐức,ôngkhẳngđịnhrằngLaMãđãsửdụngthẩmquyềngiảmạocủanóđểbứchiếpvàdọanạtnhândânĐứcsuốtnhiềuthếkỷ,biếnvươngquốcĐứcthànhmộtchưhầu.Tòathánh,ônglặplại,làmộtthếlựcchínhtrị,chứkhôngphảithếlựctinhthần,vàđểyểmtrợchosựcaitrịtoànthếgiớicủanó,nóphảiviệntớisựdốitrá,nhữngtàiliệugiảmạo,bấtkỳphươngtiệnnàocầnthiết.Trongmộtbàiviết,ôngxỉvảnếpsốngxahoacủagiáohoàng,sựtrụylạccủahệthốngtòathánh,thứnghệthuậtbángbổmàLeođãtàitrợ.GiáohoàngđãđiquáxađếnmứcchodiễnmộtvởkịchvôđạođứcvàdâmôcủaMachiavelli,gọilàMandragola,ngay trongchính tòa thánh.Lutherđối chiếuhànhvi chânchínhđược tòathánhcổđộngvớinếpsốngthậtsựcủacáchồngygiáochủ.Luther tuyênbố,chínhgiáohoàngvànhữngtùytùngcủaôngmớichínhlànhữngngườidịgiáo chứkhôngphải làông; thực tế, giáohoàng làmộtkẻ chốngChúa

Jesus.

Đặcđiểmtrungtâmcủa“thủđoạnđốingoại”làbảođảmchobảnthânsựtựdohànhđộngtốiđatrongkhiđồngthờilàmtêliệtkẻthùbởivôsốcản trở,phầnnàogiốngnhưnhữngngườiLilliputian tróiGulliver lại.Khimọihoạtđộngđượcthiếtkếđểcảntrở,tấtnhiênhànhđộngsẽchủyếulàvềmặttâmlý;tấtcảcácbiệnphápchínhtrị,kinhtế,ngoạigiaovàquânsựsẽđượckếthợphướngtớicùngmộtmụctiêu.Cácquytrìnhđượcsửdụngđểđạt tớihiệuquảcản trởnày trảirộng từ tinhvinhấtchotớithôbạonhất:thỉnhnguyệntheothểthứcpháplýcủaluậtquốcgiavàquốctế,nhữngvởkịchđạođứcvànhânđạonhạycảmvànhữngnỗlựcchâmchíchvàolươngtâmcủakẻthùbằngcáchlàmchonónghingờvềtínhcôngbằngcủamụctiêucủanó.Bằngnhữngphươngphápnày,sựphảnkhángtừmộtbộphậnnàođócủacôngluậntrongnướccủakẻthùsẽnảysinhvàđồngthờimộtbộphậncôngluậnquốctếcũngbịkhuấyđộng;kếtquảsẽlàmộtliênminhđạođứcthậtsựvànhữngnỗlựcsẽ được thực hiện để kết nạp những kẻ đồng cảm phức tạp hơn bởinhữnglậpluậncủahọdựavàonhữngquanniệmđãcósẵncủahọ.Xuthếýkiếnnàysẽđượckhai thác,chẳnghạn,ởMỹhayởnhữngnơi tụhọpquốctếkhác;tuynhiên,cănbảnlànósẽđượcdùngnhưmộtsựđedọađểngănngừakẻthùthựchiệnmộthànhđộngcụthểnàođó…Điểmđáng lưuý là,như trongcáccuộchànhquânquânsự,người tachiếmmộtvịtrítrênmặtđấtvàdođóngănchặnkẻthùchiếmnó,vềmăttâmlý, có thể chiếm lĩnh những vị trí trừu tượng và tương tự cũng ngănkhông cho kẻ thù chiếm chúng. Chẳng hạn, (những lãnh tụ của) LiênXô…đãbiếnnềnhòabìnhthànhlĩnhvựcriêngbiệtcủahọ,kêugọithủtiêuvũkhíhạtnhân(trongkhibảnthânhọtiếptụcpháttriểnchúng)vàchống chủnghĩa thựcdân trong khi bản thânhọđang cai trị đếquốcthựcdânduynhấtcòntồntại…Dođó,nhữngvịtríýniệmđãbịchiếmlĩnhbởicáclựclượngcủachủnghĩaMarxnàymộtngàynàođócóthểbịphươngTây“chinhphục;nhưngđiềunàybaohàmýnghĩarằngphenóisautrongchiếnlượcgiántiếpcủahọđãhọcđượcgiátrịcủatưduyvàtínhtoánthayvìchỉđơngiảncốápdụngcácnguyêntắcpháplýhayđạođứcmàkẻthùcủahọcóthểsửdụngchốnglạihọởmỗilượt.Giớithiệuvềchiếnlược,AndréBeaufre,1963

ĐốivớiLeo,dườngnhưLutherđãđáplạisựđedọacủaPrierasbằngcáchtăngthêmnhiệtđộ.Rõràngsựđedọaquáyếu;giáohoàngđãkhoandung.Đãtớilúcphảichứngtỏsứcmạnhthậtsựvàkếtthúccuộcchiến.ThếlàLeoviếtmột sắc lệnhđedọa rútphép thôngcôngLuther.Ôngcũngcửnhữngchức sắc tòa thánh tớiĐức để thương thảo việc bắt giữ vị linhmục.Tuy

nhiên,nhữngchứcsắcnàyđãquayvềvớinhữngtintứcchấnđộnglàmđổithaymọisự:trongvàinămngắnngủitừngàycôngbốChínmươilămluậnđiểm,MartinLuther,một linhmụcĐứcvôdanh, theo cáchnàođóđã trởthànhmộtnhânvậtgâyxúcđộng,nổi tiếngvàđượccôngchúngmếnyêutrênkhắpđấtnước.Đitớiđâu,cácchứcsắccủagiáohoàngcũngbịvặnhỏi,thậmchícònbịđedọanémđá.CửasổcáctiệmbuôntronghầuhếtcácthịtrấnĐức đều có ảnh củaLuther vớimột vòng hào quang trên đầu. “ChínphầnmườidânĐứchét to‘Luthermuônnăm’”,mộtviênchứcsắcbáolạivớigiáohoàng“vàmộtphầnmườicònlạihét“LaMãchếtđi”’.LutherđãkhuấyđộngsựoángiậnvàcămghétcủacôngchúngĐứcđốivớitòathánh.Vàdanhtiếngcủaôngcựckỳhoànhảo:ônglàmộttácgiảbánchạynhất,thếnhưngôngtừchốinguồnthutừcáctácphẩm,rõrànglàđangthựchànhnhữngđiềumàôngraogiảng.Tòathánhcàngtấncông,Luthercàngtrởnênnổitiếng.Xửtộiônglúcnàycóthểtạonênmộtcuộccáchmạng.Dùsaođinữa,năm1521,LeođãbuộcđượcLutherxuấthiệntrongthịtrấnWormstrướcHộinghịHoànggia,baogồmcácônghoàngvàgiớiquýtộcĐức,đượctổchứcbởiHoàngđếLaMãvừamớinhậmchứcCharlesV.LeohyvọngngườiĐức sẽ làm thay choông côngviệcbẩn thỉu củamình, vàCharlesVphảituântheo:mộtnhânvậtchínhtrị,lolắngvớinhữngcảmxúcchốngđốisựđộcđoánmàLutherkhuấyđộng,ôngtamuốncuộctranhcãichấmdứt.TrongHộinghị,ôngyêucầuvịlinhmụcrútlạinhữngbàigiảngcủamình.Nhưngnhưthườnglệ,Luthertừchối,vàvớimộtđiệubộđầykịchtính,ôngđãthốtlênnhữnglờiđángghinhớ:“Tôiđứngđây.Tôikhôngthểlàmkhácđược,Thượngđếphù trợcho tôi.”Vịhoàngđếkhôngcòncáchchọn lựa;ôngtaxemLutherlàmộtngườidịgiáovàlệnhchoôngquayvềWittenbergchờđợisốphậncủamình.Tuynhiên, trênđườngvề,Lutherbịbắtcócvàđưa tới lâuđàiWarburg.Vụbắtcócđãđượchoạchđịnhvà thựchiệnbởinhữngngườiquýtộcủnghộông;ôngđượcantoàn.Sốngtronglâuđàidướimộtcáitêngiả,ôngcóthểthoátkhỏicơnbão.Leoquađờinămđó,vàchỉvàithángsaukhiôngtachết,nhữngýtưởngcủaLuthervànhữngcảicáchmàôngcổđộngđã lankhắpnướcĐứcnhưmộtcơnbãolửa.Năm1526,mộthộithánhTinLànhđượcchínhthứccôngnhậnởnhiềunơikhắpchâuÂu.ĐâylàsựkhaisinhcủaTângiáodòngLuther,vàvớinó,quyềnlựctolớnkhắpthếgiớicủaTòathánhCônggiáo,ítnhấtnhưLeođãkếthừanó,đãbịphávỡmộtcáchkhôngthểchốngđỡnổi.VịlinhmụcbướngbỉnhxứWittenbergtheocáchnàođóđãthắngtrongcuộcchiến.DiễndịchÝđịnhbanđầucủaLuthertrongChínmươilămLuậnđiểmlàthảoluậnmộtquanđiểmlýthuyết:mốiquanhệ,haysựthiếuvắngnó,giữasựthathứcủaThượngđếvànhữngkhoảntiềnxátộicủagiáohoàng.Nhưngkhiôngđọc

thưphúcđápcủaPrieras,cóđiềugìđótrongôngđãđổithay.Giáohoàngvàngườicủaông tađãkhông tìm ra trongKinh thánhsựbiệnhộchonhữngkhoản tiềnđặcxá.Vàhọcònkhông thểbiệnhộchonhiều thứnữa,chẳnghạnquyềnlựcrútphépthôngcôngkhônghạnchếcủagiáohoàng.Lutherđitớichỗtinrằngtòathánhcầnphảiđượccảicáchmộtcáchmạnhmẽ.Tuynhiên,sựcảicáchđòihỏiphảicóquyềnlựcchínhtrị.NếuLutherchỉcôngkíchsựđồibạicủatòathánhgiữađámhọctròhaygiữanhữngbạnbètronggiới linhmục,ông sẽchẳngđi tớiđâucả.Giáohoàngvàngườicủaôngtađãtấncôngvàocánhânông,đặtdấuhỏivềcácđộngcơcủaông;giờđâytớilượtLutherphảitấncông,dùnglửadậptắtlửa.ChiếnlượccủaLutherlàtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhnhândân,biếnmụctiêuđạođứccủaông thànhmộtmục tiêuchính trị.Ông làmđiềuđóbằngcáchkhaithácnhữngtiếnbộtrongkỹthuậtinấncủathếkỷtrước:bàicủaông,viếtvớimộtngônngữsôinổi,giậndữ, thuhútcôngchúng,đãđượcphát tán rộng rãi.Ông chọnnhữngđiểm tấn côngđặc biệt làm chongườiĐứcnổigiận:nếp sốngxahoacủagiáohoàng,quyên tiền thôngquaviệcbánsựxá tội;việcsửdụngquyền lực tòa thánhđểcan thiệpvàochính trịnướcĐức,vânvân.CólẽtànpháhơntấtcảlàLutherđãvạchtrầnsựđạođứcgiảcủatòathánh.Thôngquanhữngchiếnthuậtnày,ôngcóthểnhenlênmộtcơngiậnđạođức lannhanhnhư lửa,phá tanmãimãiviễn tưởngcủacôngchúngkhôngchỉđốivớigiáohoàngmàvớichínhbảnthântòathánh.LutherbiếtrằngLeosẽđáplạimìnhkhôngphảivớinhữnglậpluậndựavàoKinhthánhmàvớisứcmạnhđànáp,màôngcũngbiết,sẽchỉlàmchochínhnghĩacủaôngsángchóihơn.Thếlà,vớingônngữvànhữnglậpluậnkíchđộngđặtnghivấnvềthẩmquyềncủaLeo,ôngnhửgiáohoàngvàonhữngcuộcphảncôngkhinhsuất.Lutherđãsốngmộtcuộcđờigươngmẫu;nhưngôngtiếnxahơnbằngcáchtừchốimọinguồnthunhậptừcáctácphẩmcủamình.Việcnàyđượcbiếtđếnmộtcáchrộngrãicàngcườngđiệuthêmđứchạnhcủaông,đápứngvớinhucầucôngchúng.Trongvàinămngắnngủi,Luther đã tìm được nhiều sự ủng hộ từ công chúng đếnmức giáo hoàngkhôngthểtấncôngôngmàkhônggợiramộtcuộccáchmạng.Bằngcáchsửdụngđạođứcmộtcáchđầyýthức,ôngđãbiếnnóthànhmộtchiếnlượcđểđạtđượcquyềnlực.Cuộccảicáchtôngiáolàmộttrongnhữngchiếnthắngchínhtrịlớnnhấttronglịchsử.Thấuhiểu:bạnkhôngthểthắngtrậnmàkhôngcócôngchúngvàsựủnghộchínhtrịnhưngnhândânchỉđứngvềphíabạnhaymụctiêucủabạnkhinócóvẻchânchínhvàcôngbằng.VànhưLuthernhậnra,việc thểhiệnmụctiêucũnggiốngnhưviệc tiếnhànhchiến lượcvàquảngbá.Thứnhất,nênkhônngoanchiếnđấuvớimộtkẻthùmàbạncóthểdựnglênhìnhảnhnhưmột kẻ có quyền thế, đạo đức giả và khát khao quyền lực. Sử dụngmọiphươngtiệnthôngtinsẵncó,trướctiênbạntiếnhànhmộtcuộctấncôngđạo

đứcchốnglạinhữngquanđiểmsơhởcủađốithủ.Dùngngônngữmạnhmẽvàthuhútđốivớiquầnchúng,đàosâunónếucóthể,đểtạochomọingườicơ hội thể hiệnmột sự căm ghétmà họ đã cảm nhận từ trước. Trích dẫnnhữnglờicủakẻthùnémtrảlạihọđểlàmchocuộctấncôngcủabạncóvẻcôngbằng,gầnnhưbấtvụlợi.Bạntạonênmộtsựpháhoạitinhthầndínhchặtvàohọnhưkeo.Nhửchohọthựchiệnmộtcuộcphảncôngđànápsẽcàngđưatớichobạnsựủnghộnhiềuhơncủacôngchúng.Thayvìrêuraovềđứchạnhcủamình–điềunàysẽkhiếnbạncóvẻthiểncậnvàngạomạn–bạnbiểuthịnóthôngquasựtươngphảngiữanhữnghànhđộngphilýcủađốithủvànhữnghànhvichínhnghĩacủamình.Hướngvàohọlờibuộctộikhinhmiệtnhất–rằnghọchạytheoquyềnlực,trongkhiđộngcơcủabạnlàđiềugìđócaocảvôtưhơn.Đừnglovềnhữngmánhkhóelôikéomàbạnsẽphảiviệnđếnnếubạnmuốnthắng trận đấu tinh thần này. Việc thể hiện trước công chúng rằng chínhnghĩacủabạnlàhơnhẳnsovớikẻthùsẽlàmmọingườixaolãngkhôngchúýtớiphươngtiệnmàbạnkhaithác.Luônluôncónhữngnhómngườicụthểchiếnđấuvớinhữngnhómngườicụthểkhácdướidanhnghĩacôngbằng,nhânái, trậttựhayhòabình.Khibịchỉ trích vì sự vô đạo đức và sự hoài nghi, khán giả của các hiện tượngchính trị luôn có thểnhận ra trongnhững lời chỉ tríchđómột thứ vũ khíchínhtrịđượcdùngtrongtrậnđấuthậtsự.

CarlSchmitt(1888–1985)


Tronghầuhếtnhữngnềnvănhóa,đạođức–địnhnghĩavềtốtvàxấu–khởinguồnnhưlàmộtphươngcáchđểphânbiệtmộttầnglớpnàyvớimộttầnglớpkhác.Vídụ,vàothờiHyLạpcổđại,từ“tốt”đầutiêngắnliềnvớigiớiquý tộc,những tầng lớpcaonhấtphụcvụchoquốcgiavàđãchứng tỏsựquảcảmcủahọtrênchiếnđịa;kẻxấu–kẻđêtiện,tựkỷtrungtâm,vàhènnhát–nóichunglànhữngtầnglớpthấphơn.Theothờigian,mộthệthốngđạođứcđãtiếntriển,thựchiệnmộtchứcnăngtươngtựnhưngphứctạphơnnhiều:duytrìtrậttựxãhộibằngcáchphânbiệtsựchốngxãhộivà“sựxấuxa”vớixãhộivà“sựtốtđẹp”.Cácxãhộiđãdùngnhữngýniệmvềcáigìlàvàkhôngphải làđạođứcđể tạonênnhữnggiá trịphụcvụ tốtchochúng.Khinhữnggiátrịnàymaimộttheothờigiankhôngcònthíchhợp,đạođứcdầnchuyểnbiếnvàtiếnhóa.Tuynhiên,cónhữngcáthểvànhữngnhómsửdụngđạođứcchomộtmụcđích rấtkhácbiệt–khôngphảiđểduy trì trật tựxãhộimàđể tìm lợi thếtrongmộthoàncảnhcạnh tranh,chẳnghạnchiến tranh,chính trịhaykinhdoanh.Trongtayhọ,đạođứctrởthànhmộtvũkhímàhọvunglênđểthuhút

sựchúýtớimụctiêucủahọtrongkhigâyxaolãngchúýtớihànhđộngbỉổi,ítcaothượnghơnkhôngthểtránhkhỏitrongbấtkỳcuộcđấutranhquyềnlựcnào.Họcóxuhướnglợidụngsựmâuthuẫntưtưởngmàtấtcảchúngtađềucóvềxungđộtvàquyềnlực,khaitháccáccảmgiácvềtộilỗicủachúngtachonhữngmụcđíchcủahọ.Vídụ,họcóthểtựnhậnmìnhlànhữngnạnnhâncủa sựbất công,đểviệcđốikhángvớihọcóvẻnhưđồibạihayvôcảm.Hoặchọcóthểthểhiệnmộtsựvượttrộivềđạođứcđếnmứcchúngtasẽcảmthấyxấuhổnếukhôngđồngývớihọ.Họlànhữngbậc thầy trongviệcchiếmlĩnhvùngđấtcaovàbiếnnóthànhmộtloạisứcmạnhhaylợithế.

Mộtchếđộnênlàmthếnàođểtheođuổimộtchiếndịchphảndukích?(ĐạitáJohn)Boydđềramộtloạtcôngcụ:xóimònlýtưởngcủadukíchquânvàtiêudiệtsựcốkếtcủahọbằngcáchchứngminhtínhtoànvẹnvàkhảnăngcủachínhphủtrongviệcđạidiệnvàphụcvụchocácnhucầucủanhândânhơnlàbóclộtvàbầncùnghóahọcholợiíchcủamộttầnglớpưutúthamlam.(Nếubạnkhôngthểnhậnramộtchươngtrìnhchínhtrịnhưthế,Boydnhậnxét,bạncócânnhắctớiviệcthayđổiphengaybâygiờđểtránhphảivộivãvềsau!)Nắmlấythếchủđộngchínhtrịđể triệt tiêuvà trừngphạtsự thamnhũng.Chọnranhữngnhà lãnhđạomớivớikhảnăngđãđượcthừanhậncũngnhưđượccôngchúngyêuthích.Bảođảmrằnghọsẽđem tớicôngbằng, loạibỏnhữngbấtbìnhchủyếuvànốikếtchínhphủvớinhữnggốcrễcủanó.Bộ óc chiến tranh: John Boyd và sự an toàn của Mỹ, Grant T.Hammond,2001

Chúngtahãygọicácchiếnlượcgianàylà“nhữngchiếnbinhđạođức”.Nóichungcóhaidạng:vôýthứcvàcóýthức.Cácchiếnbinhđạođứcvôýthứccóxuhướngbịthôithúcbởinhữngcảmgiácyếukém.Họkhônggiỏimấytrongtròchơiquyềnlực,thếnênhọhoạtđộngbằngcáchkhiếnmọingườicảmthấycólỗivàthấpkémvềđạođức–mộtcáchsanbằngsânchơicótínhchấtvôýthức.

Đâylàmộtthếgiớikhôngphảicủanhữngthiênthầnmàcủanhữnggócđộ,nơimọingườinóivềcácnguyêntắcđạođứcnhưnghànhđộngtheocácnguyêntắcquyềnlực;mộtthếgiớinơimàchúngtaluônluôncóđạođứcvàkẻthùcủachúngtaluônluônvôđạođức.Cácnguyêntắcđốivớinhữngngườicấptiến,SaulD.Alinsky,1909–1972

Dùyếuớt rõràng,họkhánguyhiểmởcấpđộcá thể,vìhọcóvẻnhưrấtchânthànhvàcóthểcómộtquyềnlựclớnđốivớinhữngcảmxúccủamọi

người.Nhữngchiếnbinhđạođứccóýthứclànhữngngườisửdụngchiếnlượcmộtcáchhiểubiết.Họnguyhiểmnhấtởcấpđộcôngcộng,nơimàhọcóthểchiếmlấyvùngđấtcaobằngcáchlợidụngphươngtiệntruyềnthông.Lutherlàmộtchiếnbinhđạođứccóýthức,nhưng,vìcònlàmộttínđồchânchínhcủađạođứcmàôngraogiảng,ôngsửdụngchiếnlượcnàychỉđểgiúpmình trongcuộcđấu tranhvớigiáohoàng;nhữngchiếnbinhđạođức tinhquáihơncóxuhướngsửdụngnómộtcáchbừabãi,điềuchỉnhnótheobấtkỳmụctiêunàomàhọquyếtđịnhtiếntới.Nóichung,cáchchiếnđấuvớinhữngchiếnbinhđạođứcbiểuthịởnhữngchiếnlượccụthểđãtiếntriểntrongchínhbảnthânchiếntranhhiệnđại.SĩquanvànhàvănPhápAndréBeaufređãphântíchviệcsửdụngđạođứcnhưmột chiến lược quân sự trong các bối cảnh của cuộc chiến tranh Pháp –Algeri vào thập niên 1950, và các cuộc chiến ởViệtNamvới đầu tiên làPhápvàsauđólàMỹ.CảnhữngngườiAlgerilẫnngườimiềnBắcViệtNamđãbỏcôngđểdựnglênhìnhtượngcuộcxungđộtcủahọnhưlàmộtcuộcchiếntranhgiảiphóngcủamộtquốcgiađấutranhvìtựdocủanó,chốnglạimộtthếlựcthựcdân.KhiquanđiểmnàyđãpháttántrongtruyềnthôngđạichúngvàđượcnhiềungườidânởPhápvàMỹchấpnhận,nghĩaquâncóthểtìmđượcsựủnghộquốctế,tớilượtnóđiềunàylạigiúpchoviệccôlậpPhápvàMỹtrongcộngđồngthếgiới.Trựctiếpkêugọinhữngnhómtrongphạmvicácnướcnàycósựđồngcảmthầmlặnghaycôngkhaihayítnhấtcũngvừaưavàghétmụctiêucủahọ,họcóthểtìmđượcsựủnghộnộibộ.Đồngthời,họcheđậymộtcáchkhônngoannhiềuthủđoạnxấuxamàbảnthânhọphảiviệnđếnđểtiếnhành chiến tranhdukích.Kết quả là, trong conmắt thếgiới, họ thống trịchiếnđịatinhthần,ngăncấmsựtựdohànhđộngcủaPhápvàcủaMỹ.Bướcdòdẫmquamộtbãimìnchínhtrịvàđạođức,cácthếlựcnàykhôngthểtiếnhành những cuộc chiến của họ theo một phong cách có khả năng chiếnthắng.Beaufregọichiếnlượcsửdụngđạođứclàmột“thủđoạnđốingoại”,vìnónằmởbênngoàilãnhđịacủacuộcchiếnvàởphíangoàichiếnlượctrậnđịa.Nódiễnratrongkhônggiancủachínhnó–lãnhđịađạođứccủanó.ĐốivớiBeaufre,cảPháplẫnMỹđãphạmsailầmtrongviệcnhườnglạivùngđấtcaochokẻthù.Vìcảhaiquốcgianàyđềucónhữngtruyềnthốngdânchủphongphúvàxemcáccuộcchiếncủahọlàđúng,họchorằngnhữngngườikhácsẽnhậnthứcgiốnghọ.Họkhôngthấycầnphảichiếnđấutrênlãnhvựcđạođức–vàđólàmộtsailầmchếtngười.Ngàynay,cácquốcgiaphảichơivánbàicôngluận,xuyêntạcnhữngnỗlựccủakẻthùđểchứngtỏhọlànhữngkẻxấuxa.Dùkhôngthanvanvềnhữnggìđốiphươngđangthựchiện,họcũngphảihànhđộngđểvạchtrầnsựđạođứcgiảcủakẻthù,tựmìnhđưacuộcchiếntớitòaánđạođức–chiếnđấu

trênphạmviđạođứcmộtcáchrõràng.Nếunhườnglạilãnhđịađạođứcchođốiphương,bạnđãhạnchế sự tựdohànhđộngcủamình: lúcnàybấtkỳđiềugìbạnlàmsẽnuôidưỡngchohìnhảnhkhôngđúngsựthậtmàkẻthùđãquảngbátrướccôngluận,vàbạnsẽdodựkhôngdámhànhđộng.Điềunàycósựtươngthíchlớnlaođốivớimọihìnhthứcxungđột.Khikẻthùcủabạncốtỏrahọđứngđắnhơnbạn,vàdođócóđạođứchơnbạn,bạnphảinhìnthấyởđộngtháinàyýnghĩathôngthườngcủanó:khôngphảilàmộtsựphảnánhvềđạođức,vềđúnghaysai,màlàmộtchiếnlượcthôngminh,một thủđoạnđốingoại.Bạncó thểnhậnramột thủđoạnđốingoạitheomộtsốcáchthức.Thứnhất,cuộctấncôngđạođứcthườngđếntừcánhtrái,khôngdínhdánggìtớicáimàbạnhìnhdungvềmốixungđột.Mộtđiềugìđómàbạnđãthựchiệntrongmộtvũđàihoàntoànkhácđượcxớilênnhưmộtcáchđểxóimònsựủnghộbạnhaykhiếnchobạntrởnêntộilỗi.Thứhai,cuộctấncôngthườnglàđánhvàotìnhcảmconngười;lậpluậnhợplýkếthợpvớicảmxúcvàcánhân.Tínhcáchcủabạn,chứkhôngphảivấnđềmàbạnđangchiếnđấuvìnó, trởthànhmảnhđất tranhchấp.Cácđộngcơcủabạnbịnghivấnvàbôiđen.

Lòngnhânđạonhưthếkhôngthểthựchiệnchiếntranhvìnókhôngcókẻthù,ítnhấtlàkhôngcóởhànhtinhnày.Kháiniệmvềlòngnhânđạoloạibỏkháiniệmkẻthù,bởikẻthùvẫnlàconngười–vàdođókhôngcó gì khác biệt cụ thể trong khái niệmnày. Sự việc những cuộc chiếnđượcphátđộngdướidanhnghĩanhânđạokhôngphảilàmộtsựtươngphảncủachânlýgiảnđơnnày;hoàntoànngượclại,nócómộtýnghĩachínhtrịđặcbiệtsâusắc.Khimộtnhànướcchiếnđấuvớikẻthùchínhtrịcủanódướidanhnghĩanhânđạo,nókhôngphảilàmộtcuộcchiếntranhvìnhânđạo,màlàmộtcuộcchiếntranhtrongđómộtnhànướccụthểtìmcáchchiếmđoạtmộtkháiniệmphổquátchốnglạiđốithủquânsựcủanó.Vớisựmởrộngcủađốithủ,nócốđồngnhấtnóvớilòngnhânđạotheocáchmàngườitacóthểlạmdụnghòabình,cônglý,tiếnbộvàvănminhđểxácđịnhnhữngthứnàylàcủachínhhọvàngănkhôngchokẻthùchiếmlấychúng.Kháiniệmnhânđạolàmộtcôngcụýniệmđặcbiệthữuíchcủaviệcmởrộngđếquốc,và tronghình thứcnhânđạo–đạo đức của nó, nó là một phương tiện vận chuyển đặc thù của chủnghĩađếquốcvềkinhtế.Ởđâyngườitanhớtớimộtdiễntảkhácótínhbổ sung củaProudhon: bất kỳ ai gợi tới nhân đạo đềumuốn lừa bịp.Việcsungcôngtừnhânđạogợilênvàchiếmđộcquyềnmộttừngữnhưthếcólẽcónhữnghiệuquảnhấtđịnhkhôngkểxiết,nhưkhướctừphẩmchấtlàconngườicủakẻthùvàtuyênbốnólàmộtkẻnằmngoàivòngnhânđạo;vàmộtcuộcchiếntranhdovậycóthểbịláitớisựcựckỳvônhânđạonhất.

Kháiniệmchínhtrị,CarlSchmitt,1932

Khibạnđãnhận ramìnhbị tấncôngbởimộtchiếnbinhđạođứcđangsửdụngthủđoạnđốingoại,điềuchủyếulàphảikiểmsoátđượccáccảmxúccủabạn.Nếubạnphànnànhaynổigiận,chỉtổchứngtỏbạnđangcheđậyđiều gì đó.Tên chiến binh đạo đức đanghànhđộng theo chiến lược cáchphảnứnghữuhiệuduynhấtlàbạncũngphảicóchiếnlược.Ngaycảkhibạnbiếtmụctiêucủamìnhlàđúng,bạnkhôngbaogiờnênchorằngcôngchúngcũngnhìntheocáchđó.Vẻngoàivàdanhtiếngđangngựtrịthểgiớingàynay; để cho kẻ thù dựng điều đặt chuyện cũng giống như bạn để cho nóchiếmlấyvịtrícólợinhấttrêntrậnđịa.Khicuộcchiếnđạođứcđãbắtđầu,bạnphải chiếnđấuđể chiếmvùngđất cao theo cùng cách thứcnhư trongmộtcuộcchiếntranhbằngsúngđạn.Nhưbấtkỳhìnhthứcchiếntranhnào,xungđộtđạođứccócảcáckhảnăngphòngvệlẫntấncông.Khibạnlàphíatấncông,bạnđangchủđộngtiêudiệtdanh tiếngcủakẻ thù.Trướcvà trongcáchmạngMỹ,nhà truyềngiáo lớnSamuelAdamsnhắmvàodanhtiếngcóđầuóccôngbằng,tựdovàvănminhcủanướcAnh.ÔngtapháhoạihìnhảnhnàybằngcáchcôngbốsựbóclộtcủaAnh đối với các nước thuộc địa, đồng thời loại trừ nhân dân họ khỏinhữngtiếntrìnhdânchủ.NhữngnhàthựcdânđãtừngđánhgiácaovềnướcAnh,nhưngkhôngcònthếnữasauchiếndịchliêntụccủaAdams.Đểthànhcông,Adamsphảiviệntớisựcườngđiệu,chọnlọcvànhấnmạnhvàonhữngtrườnghợpápbứccủaAnh.Đókhôngphảilàmộtbứctranhcânbằng;ông làmngơnhữngcáchđốiđãi tốt củaAnhđốivới các thuộcđịa.Mụctiêucủaôngkhôngphảilàcôngbằngmàlànhennhómmộtcuộcchiến,vàôngbiếtrằngnhữngngườithựcdânsẽkhôngchiếnđấutrừphihọthấychiếntranhlàcôngbằngvàngườiAnhlàxấuxa.Trongviệchoạtđộngđểphá hoại danh tiếng đạo đức của kẻ thù, đừng nên tế nhị. Phải khiến chongônngữvànhữngphânbiệt tốtxấucủabạncàngmạnhmẽcàng tốt;nóimộtcáchrànhmạchgiữatrắngvàđen.Khómàcổvũmọingườichiếnđấuchomộtmụctiêulờmờkhôngcụthể.Việcvạchtrầnsựđạođứcgiảcủađốithủcólẽlàthứvũkhítấncôngchếtngườinhất trongkhovũkhíđạođức:theolẽtựnhiênmọingườighétthóiđạođứcgiả.Tuynhiên,điềunàychỉcóhiệuquảnếusựđạođứcgiảởmứctrầm trọng. Các chiến dịch tuyên truyền của Algeri và Bắc Việt Nam rấtcônghiệumộtphầnlàvìchúngcóthểchỉrasựkhôngnhấtquángiữacácgiátrị tựdomàPhápvàMỹtánthànhvớinhữnghànhđộngmàhainướcnàythựchiệnđểápbứccácphongtràođộclậpquốcgia.Cảhainướcnàyđềucóvẻđạođứcgiả.Nếukhôngthểtránhđượcviệcchiếnđấuvớikẻthù,hãyluôntìmcáchđểhọkhởiđầunó.Năm1861,TổngthốngAbrahamLincolnđãcẩnthậnbàymưu

đểmiềnNamnổsúngtrướcởpháođàiSumter,khởiđầucủacuộcNộichiến.ĐiềunàyđặtLincolnvàovùngđấtcaođạođứcvàkéođượcnhiềungườicótư tưởngmâu thuẫnởmiềnBắcvềphíamình.Tương tự,ngaycảnếubạnđangtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhgâyhấn,mụctiêucủabạnlàphảitìmcáchthểhiệnbảnthânkhôngphảinhưmộtkẻchinhphụcmànhưmộtngườigiảiphóng.Bạnchiếnđấukhôngvìđấtđaimàđểgiảiphóngmọingườikhỏimộtchếđộápbức.Nóichung,trongmộtxungđộttiềmẩnsựđêtiệnmàbạnchắcchắnrằngkẻthùsẽviệnđếnhầunhưmọithứ,tốtnhấtbạnnêntiếptụctấncôngvớichiếndịch đạo đức chứ đừng chờ những cuộc tấn công của họ. Phá hoại thanhdanh củađối phươngdễhơn là tựbảovệ thanhdanh củamình.Càng tấncôngmạnhmẽ,bạncàng làmcôngchúngxao lãngkhỏinhữngsai lầmvàthiếusótcủachínhmình–vàđó làđiềukhông thể tránhkhỏi trongchiếntranh.Nếubạnyếuhơnkẻthùvềvậtchấtvàquânsự,đócànglàlýdocầntiếnhànhmộtthủđoạnđốingoại.Đưacuộcchiếnvàolãnhđịađạođức,nơibạncóthểchặtbỏvâycánhvàđánhbạimộtđốithủmạnhhơn.

Sựđồibạithắngthếđãkhoácdanhphẩmhạnh…khinónhắmtớiviệcchiếmlấyvươngquốc.

ThomasHobbes,1588–1679

Trongchiếntranhcũnggiốngnhưtrongcuộcsống.Khibạncóxungđộtvớimộtcánhânhaymộtnhómkhác,bạnchiếnđấuvìmộtđiềugìđó,mộtđiềumỗibênđềumuốn.Nócóthểlàtiền,quyềnlựchayvịthế,vânvân.Nhữnglợiíchcủabạnđanggặpnguycơ,vàkhôngcầncảmthấytộilỗivềviệcbảovệchúng.Nhữngxungđộtnhưthếcóxuhướngkhôngquáđẫmmáu;đasốmọingườiítnhấtcũngđứngtrênquanđiểmngănchomộtcuộcchiếnkhôngquákéodài.Nhưngnhữngngườichiếnđấuvớimộtýthứcđạođứcđôikhicóthểlàkẻnguyhiểmnhất.Họcóthểkhátkhaoquyềnlựcvàđangsửdụngđạođứcnhưmộtlớpvỏbọc;họcóthểbịthúcđẩybởinhữngmốibấtbìnhđentốivàthầmkín;nhưngtrongbấtkỳtrườnghợpnàohọcũngtheođuổinhữngtưlợi.Ngaycảkhibạnđánhbạihọ,hayítnhấttựbảovệchốnglạihọmột cách thành công, cũng vẫn nên “tẩu vi thượng sách”. Hãy tránh nénhữngcuộcchiếntranhđạođứcnếucóthể;chúngkhôngxứngvớithờigianvànhữngcảmgiácbẩnthỉumàchúngkhuấylên.

Hìnhảnh:Vitrùng.Khichúngthâmnhậpvàovàtấncôngcơthể,chúngnhânlênrấtnhanh.Cácnỗ lựcđể tiêudiệtchúng thường làmchochúngmạnhhơnvàkhótrừtiệthơn.Cáchtựvệtốtnhấtlàphòngngừa.Hãylườngtrướcsựtấncôngvàtiêmchủngđểbảovệbảnthân.Vớinhữngsinhthểnhưthếbạnphải

dùnglửadậptắtlửa.

Tưliệu:Mấuchốt củachiến tranhkhông làgì kháchơncái tênvàchínhnghĩa.Hãygiữan toàn thanhdanhchobạnvà tạomột tên tuổixấuxađêtiệnchokẻthù;tuyênbốchínhnghĩacủabạnvàvạchtrầnsựphinghĩacủakẻthù.Khiđó,quânđộicủabạncóthểtiếnlênvớimộtxunglượnglớnlao,rungchuyểncảđấttrời.

TouBiFuTan,Nhữngđánhgiákhôngchuyênvềchiếntranhcủamộthọcgiả(Thếkỷ16)

HOÁNVỊ

Một cuộc tấn công về đạo đức cómộtmối nguy hiểm gắn liền: nếumọingườicóthểnóibạnđanglàmgì,bạncóthểbịhọcămphẫnvàxalánh.Trừphiđangđốiđầuvớimộtkẻthùxấuxa,tốtnhấtlàsửdụngchiếnlượcnàymộtcáchthậntrọngvàđừngbaogiờcóvẻlảinhải.Nhữngtrậnđấuvềđạođứcnhằmthuhútsựủnghộcủacôngchúng,vàbạnphảithườngxuyênđolườnghiệuquảcủachúng,hạthấphaytănglênđộnóngtùytheotrườnghợp.

26.KHÔNGCHOKẺTHÙNHẬNTHẤYMỤCTIÊU

CHIẾNLƯỢCHƯVÔ

Cảmgiácvềsựtrốngrỗnghayhưkhông–sựimlặng,lẻloi,khôngcómốiquanhệgìvớinhữngngườikhác–làkhôngthểchịuđựngnổiđốivớiđasốmọingười.Vớiýnghĩalàmộtnhượcđiểmcủaconngười,nỗisợnàycungcấpmảnhđấtmàumỡchomộtchiếnlượcnhiềuuylực:khôngchokẻthù–nguyhiểmnhưngvôhìnhvàkhónắmbắt–mộtmụctiêunàođểtấncông,rồitheodõikhihọđuổitheobạnvàochốnhưkhông.Đâylàbảnchấtcủaviệcthựchiệnchiếntranhdukích.Thayvìnhữngtrậnđánhtrựcdiện,hãythựchiệnnhữngcuộctấncôngvàosườncótínhchọctứcnhưnggâynhiềutổnhạivànhữngđòntấncônglắtnhắt.Rốitrívìkhôngthểdùngsứcmạnhđểchốnglạichiếndịchhưhưthựcthựccủabạn,đốithủsẽtrởnêncáukỉnhvàkiệtsức.Hãybiếncuộcchiếntranhdukíchcủabạnthànhmộtphầncủamụctiêuchínhtrịlớn–mộtcuộcchiếntranhnhândân–màđỉnhđiểmcủanólàmộtcuộccáchmạngbấtkhảcưỡngkháng.

CHIẾNTHUẬTTIÊUTHỔ

Năm1807,NapoleonBonapartecủaPhápvàSahoàngAlexanderIcủaNgakýmộthiệpướcliênminh.Lúcbấygiờ,haithếlựcquânsựlớncủathờikìđóđãliênkếtvớinhau.NhưngbảnhiệpướcnàykhôngđượctriềuđìnhNgaủnghộ–ngoàinhiềuđiềukhác,nóchophépNapoleongầnnhưtựdothốngtrịBaLan,“sântrước”truyềnthốngcủaNga.CácquýtộcNgatìmcáchtácđộng để sa hoàng từ bỏ nó. Ít lâu sau,Alexander bắt đầu có những hànhđộngmà ông biết sẽ không làm choPháp hài lòng, cho tới tháng 8/1811,Napoleonđãchịuđựngquáđủ:đãtớilúcphảidạyNgamộtbàihọc.ÔngbắtđầuđặtkếhoạchxâmlượcNga.Chiếmđượcvùnglãnhthổmênhmôngphíađôngnàysẽbiếnôngthànhngườicaitrịđếquốclớnnhấttronglịchsử.MộtsốbộtrưởngcủaNapoleoncảnhbáoôngvềnhữngmốinguykhixâmlăngmộtđấtnước to lớnnhư thế,nhưngvịhoàngđếnói chungcảm thấytuyệt đối tự tin.QuânNgavô kỷ luật, các sĩ quan của nó hay gây gổ vớinhau.HailựclượngởLithuaniađượcbốtríđểngănchặnmộtcuộcxâmlấntừ phía tây, nhưng tình báo đã phát hiện rằng họ không có sự chuẩn bị.Napoleon sẽ tiếnquânvàomộtvị trí trung tâmgiữahai lực lượngnàyvàđánhbạihọtừngphần.Ôngbảođảmchochiếnthắngbằngcáchhuyđộngmộtquânđộilớnhơngấpbalầnnhữngquânđộimàôngtừngchỉhuytrướcđó:65vạnsẽtiếnvàoNga,45vạnlàbộphậntấncôngchủlực,sốcònlạibảođảmantoànchocáctuyếnthôngtinvàtiếptế.Vớimộtlựclượngquân

độinhưthế,ôngcóthểthốngtrịnhữngvùngđấttolớncủaNga,ápđảokẻthùyếukémkhôngchỉbằngnhữngmưumẹothôngminhmàcảvớihỏalựctrộihơn.Napoleoncóthểcảmthấychắcchắnvềthắnglợi,nhưngôngkhôngphảilàmộtkẻkhinhsuất.Nhưthườnglệ,ôngnghiêncứuhoàncảnhtừmọigócđộ.Chẳnghạn,ôngbiếtrằngnhữngconđườngởNgarấttệhại,cácnguồntiếptếđịaphươngnghèonàn,thờitiếtnóngvàlạnhmộtcáchcựcđoan,vànhữngkhoảngcáchrộnglớnkhiếnchoviệcbaovâykẻthùtrởnênkhókhănhơn–luônluônsẽcónhữngchỗtrốngđểrútlui.ÔngnhớlạicuộcxâmlăngNgathấtbạicủavuaThụyĐiểnCharlesXIInăm1709,vàlườngtrướcrằngquânNgasẽtrởlạivớichínhsáchtiêuthổkhángchiến.Quânđộicủaôngphảitựcungứngvớimọikhảnăngcóthể(cáckhoảngcáchquálớn,đểmởrộngcáctuyếntiếptếtừchâuÂu),nhưngvớiquânsốtolớn,việcnàyđòihỏihoạchđịnhvàtổchứcphảicựckỳcẩntrọng.Đểcungcấpchoquânđội củamình,Napoleoncónhữngkho lớngầncácbiêngiớicủaNgachứađầy lúamìvàgạo.Ôngbiếtviệccungcấpcỏkhôcho15vạnconngựalàđiềubấtkhả,vàthếlà,suynghĩđónđầu,ôngquyếtđịnhsẽđợitớitháng6đểtấncông,khiđócỏtrêncácthảonguyênNgarấtnhiềuvàtươinon.Vàophútcuối,ôngbiếtrằngNgacórấtítcốixayđểxayhạtthànhbột,vìthếôngbổsungthêmvàodanhsáchđanglớndầnnhucầuđemtheonhữngvậtliệuđểxâydựngcáccốixaydọctheođường.Vớinhữngvấnđềđãđượcgiảiquyếtvàchiến lượcđãxâydựng trong tay,Napoleonbảovớicácbộ trưởngcủaôngrằngôngđãnhìn thấy trước thắnglợihoàntoàntrongvòngbatuần.TrongquákhứnhữngdựđoánnàycủaNapoleonđãchínhxácmộtcáchphiphàm.Tháng6/1812,đoànquântolớngồmbinhsĩvàcácđồtiếptếcủaNapoleonbăng vào Nga. Napoleon luôn trù hoạch cho sự bất ngờ, nhưng lần nàynhữngkhókhănkhông thểxử tríđượcbắtđầuchấtcaohầunhưngay lậptức:mưa, những con đường tồi tệ, nhiệt độmùa hè căng thẳng biến cuộchànhquânthànhmộtcuộcbòlê.Trongvàingày,hơn1vạnconngựaăncỏthốibịchết.Cáctuyếntiếptếkhôngthểtớiđủnhanhchocáccánhquânphíatrước,vàhọbuộcphải cướpphá,nhưngnhữngnôngdânNgabấthợp tácdọc theođường tiếpquânkhôngchỉ từchốibán thựcphẩmvớibấtkỳgiánàomàcònđốtcháyrơmrạcủahọhơnlàđểlọtvàotayquânPháp.Nhiềungựabịchếtvàphảiănrơmtrênmáinhà.HailựclượngNgaởLithuaniarútluiquáxakhócóthểđuổikịpvàkhibỏđi,họđốtcháyhếthoamàuvàpháhủymọinhàchứathựcphẩm.BệnhlỵnhanhchónglanrộngtrongcáccánhquânPháp;mỗingàycóhơnchíntrămngườichết.Trong nỗ lực cố đuổi kịp và tiêu diệt ít nhất làmột phần kẻ thù lẩn nhưchạch,Napoleonbuộcphải tiếnquânxahơnvềphíaĐông.Cónhững lúcôngđãđếnkhágầnphầnnằmởphíabắccủahailựclượngNga,nhưngbinh

línhvàngựacủaôngđãkiệtsứckhôngđiđủnhanhđểchạmtránhaybaovâyhọ,vàlầnnàohọcũngdễdàngthoátkhỏinhữngcáibẫycủaông.Tháng6chuyểnsangtháng7.LúcnàyrõrằngquânNgađãcóthểsápnhậphailựclượnglạiởSmolensk,cách200dặmvềphíađôngnơimàNapoleondựtínhgiao chiến với họ, và cáchMoscow khoảng 280 dặm.Napoleon phải tạmdừngquânvàsuynghĩlạivềkếhoạch.

NgoàiviệckhôngngừnggiatănggâythiệthạinhânlựcchoPháp,cácchiếnthuậtlảngtránhcủaNgacòngópphầnvàoviệclàmkiệtquệtinhthần lẫn thể xác cho các lực lượng củaNapoleon. Các cuộc đột kíchchớpnhoángcủacácnhómquânCô–dắcvẫntiếpdiễncómộttácđộngcựckỳxấuvượtxanguycơquânsựmàhọtiêubiểu.QuânPhápngàycàngchịunhiều cơnhốthoảng.ĐạiúyRoederđãghinhậnmột ví dụđiển hình trong nhật ký của mình: Ngày 17/8, các cánh quân HessiađangtậptrungduyệtbinhtrướcchỉhuysởcủahoàngđếởVitebsk thìmọithứđộtnhiêntrởnênnáođộngmộtcáchlốbịchvìlínhPhápnhìnthấymộtvàitênlínhCô–dắc,đượccholàsắpthựchiệnmộtcuộctấncông.Toànbộđơnvịđồntrúcầmlấyvũkhívàkhiphingựarangoài,chúng tôipháthiệnrarằng thậtsựchỉcóvàichục tênCô–dắcđangcưỡi ngựa chạynháonhácđâyđó.Theo cáchnày, chúng sẽ đưa toànđơnvịvàonhàthươngtrongvòngnửathángmàchẳngmấtmátmộttênlínhquènnào.NhữngchiếndịchcủaNapoleon,DavidG.Chandler,1966

HàngngànlínhPhápđãkhôngchịunổibệnhtậtvàđóikhátkhichưacómộttrậnđánhnàoxảyra.Quânđộiđãrảiratrênmộttuyếnđườngdài500dặm,mộtphầncủanóvẫnthườngxuyênbịnhữngtoánkỵbinhCô–dắcnhỏquấynhiễu, gieo rắc kinh hoàng với những cuộc đột kích đẫmmáu. Napoleonkhôngthểchophépcuộcđuổibắtkéodàihơnđược–ôngsẽtiếnquântớiSmolenskvàđánh trậnquyếtđịnhởđó.Smolensk làmột thànhphố thánhđịacóýnghĩa tìnhcảm lớn laođốivớinhândânNga.Chắcchắn làquânNgasẽchiếnđấuđểbảovệnóchứkhôngđểnóbịhủydiệt.ÔngbiếtrằngchỉcầngiaochiếnvớiquânNga,ôngsẽthắng.ThếlàquânPháptiếntớiSmolensk,vàtớinơivàogiữatháng8,lựclượngtấncông45vạnđãgiảmxuốngcòncó15vạnvàkiệtquệvìsứcnóng.Cuốicùng,nhưNapoleonđãdựđoán,quânNgađãtrụlạiđó,nhưngchỉmộtthờigianngắn;saunhiềungàyđánhnhau,họlạirútlui,đểlạisaulưngmộtthànhphố cháy trụi và đổ nát, không còn gì để ăn hay là cướp bóc. Napoleonkhông thểhiểuđượcdânNga,vớiôngcóvẻnhưhọmuốn tựsát–họ thàtiêuhủyđấtnướccủamìnhhơnlàđầuhàng.LúcnàyôngphảiquyếtđịnhcótiếnquântớiMoscowhaykhông.Cóvẻnhư

chờđợiởSmolenskchotớihếtmùađônglàđiềukhônngoan,nhưngđiềuđósẽchosahoàngcóđủthờigianđểxâydựngmộtđộiquânlớnmàNapoleonkhólònggiảiquyếtvớinhữnglựclượngkiệtquệcủaông.VịhoàngđếPhápcảm thấy chắc chắn sa hoàng sẽ bảovệMoscow, trái timvà tâmhồn củaNga. Khi Moscow thất thủ, Aexander sẽ phải đề nghị hòa giải. Thế làNapoleontiếncácđoànquânphờphạccủamìnhxahơnvềphíađông.Cuốicùng,lúcnàyquânNgađãquaylạigiaochiếnvớiPháp.Ngày7/9,haiquân đội chạm trán ở gần làng Borodino, cáchMoscow khoảng 70 dặm.Napoleonkhôngcònđủlựclượnghaykỵbinhđểthựchiệnchiếnthuậtbọcsườncủaông,vìthếôngbuộcphảitấncôngtrựcdiệnvớikẻthù.QuânNgachiếnđấuquyếtliệt,dữdộihơnbấtkỳquânđộinàomàNapoleontừngđốimặt.Nhưngdùnhưthế,saunhiềugiờchiếnđấukhốcliệt,quânNgalạirútlui. Con đường tới Moscow đã mở ngỏ. Nhưng quân đội Nga vẫn cònnguyênvẹn,còncáclựclượngcủaNapoleonđãchịunhữngtổnthấtnặngnề.Bảyngàysau,quânđộicủaNapoleon,giờgiảmcòncó10vạnquân,lêbướcvàoMoscowkhôngcóngườibảovệ.MộtviênthốngchếPhápviếtthưchovợrằng“niềmhânhoancủahoàngđếtrànđầy”.Ôngnghĩ,“quânNgasẽđềnghịhòagiải,vàtasẽthayđổibộmặt thếgiới.”Nhiềunămtrước,ôngđãtiếnquânvàoViennavàBerlin,đãđượcnhữngquanchứcđóntiếpôngnhưmộtvịanhhùngchinhphục,nộpchoôngnhữngthứchủchốtcủacácthànhphốđó.NhưngMoscowtrốngrỗng:khôngcưdân,khôngthựcphẩm.Mộtngọnlửakhủngkhiếpbùnglênngaylậptứcvàkéodàinămngày;tấtcảmáybơmnước của thành phố đã bị tháo đi –một sự phá hoại tinh vi để biếnMoscowthànhnơikhôngthểnàotrúngụ.Napoleon gửi nhiều thư cho sa hoàng, đưa ra những điều khoản hòa giảikhoandung.LúcđầungườiNgacóvẻnhưsẵnlòngđàmphán,nhưngnhiềutuần trôiqua,vàcuốicùnghóa rahọkéodàiđối thoại làđểcó thêm thờigianxâydựngquânđội–vàđểchomùađôngtớigầnhơn.NapoleonkhôngthểđánhliềuởlạiMoscowthêmnữa;chẳngbaolâuquânNgacó thểbaovây lực lượng lúcnàyđãsuynhượccủaông.Ngày19/10,ôngđưasốquâncònlại rakhỏi thủđônướcNga.Mụctiêucủaônglà tớiSmolenskcàngnhanhcàngtốt.LúcnàynhữngnhómquânCô–dắclạiđãhình thànhnhữngsưđoàn lớnquấy rốiông trênđườngđông tiến–nhữnglựclượngdukíchquânkhoảng500người–vàmỗingàyhọlạihạsátnhiềubinh lính Pháp hơn. Hành quân trong nỗi lo sợ thường xuyên, lính củaNapoleonhiếmkhingủđược.Hàngngànngườikhôngchịunổisựmệtnhọcvàđóikhát.NapoleonbuộcphảidẫnhọquanhữngcánhđồngBorodinođầyácmộng,vẫncònngổnngangthihàiquânPháp,nhiềuxácđãbịsóiănmấtnửathânngười.Tuyếtbắtđầurơi–mùađôngnướcNgađãtới.Nhữngconngựachếtvìlạnh,vàtừngngườicuốicùngphảilêchânđibộquamặttuyết.Cònchưatới40.000ngườitớiđượcSmolensk.

Cái lạnh ngày càng tệ hơn. Không còn thời gian để nấn ná ở Smolensk.Thôngquamộtvàimưumẹosâu sắc,NapoleonđãxoayxởđưađượccáccánhquânquasôngBerezina,chophéphọcómột tuyếnrút luirõràngvềphía tây.Thế rồi,vàođầu tháng12,nghe thấycómộtcuộcđộtkíchchớpnhoángởquêhương,ôngđểlạicáccánhquânởphíasauvàtiếnvềParis.Trong số 45 vạn người trong lực lượng chủ công, chỉ còn khoảng 25.000ngườiquaylại.Napoleonđãtrốnthoátmộtcáchthầnkỳđểgiaotranhnhiềucuộcchiếnnữa,nhưngôngkhôngbaogiờbùđắpđượcnhững tổn thấtvềnhânlựcvàngựa.NướcNgathựcsựlàmồchôncủaông.DiễndịchTrướckhiNapoleonxâmlượcNga,SahoàngAlexanderIđãgặpôngnhiềulầnvàđãkháhiểuvềông.Vịhoàngđếnày,Alexander thấy, làmộtngườihunghăng,yêu thíchmọidạngchiếnđấu,ngaycảkhi thếyếunghiêngvềphíaông.Ôngcầnchiếntrậnnhưmộtcơhộiđểsửdụngtàinăng.Bằngcáchkhướctừgiaochiếnvớiông,Alexandercóthểlàmôngrốitrívàdẫndụôngvàomộtchốnhưkhông:nhữngvùngđấtmênhmôngnhưngkhôngcóthựcphẩmđểcướpbóc,nhữngthànhphố trốngrỗngkhôngcógìđể tướcđoạt,nhữngcuộcđàmphánrỗng,thờigianrỗngtrongđókhôngcósựcốgìxảyra,vàcuốicùnglàcáichếtcủamùađông.ThờitiếtkhắcnghiệtcủaNgađãbiến thành lòsát sinhđốivới thiên tài tổchứccủaNapoleon.Vànhưmọichuyện diễn ra, chiến lược của Alexander đã đạt hiệu quả hoàn hảo.Napoleonkhông thểgiao chiếnvớimộtkẻ thùđãđi guốc trongbụngcủaông:mộtvàidặmnữavềphíađông,mộttrậnđánhratrò,vàôngsẽdạychokẻthùhènnhátnàymộtbàihọc.Cáccảmxúccủaông–cáukỉnh,giậndữ,bốirối–đãchếngựkhảnăngchiếnlượccủaông.Vídụ,làmsaoôngcóthểtinrằngviệcthấtthủMoscowsẽbuộtsahoàngphảiđầuhàng?QuânđộicủaAlexandervẫncònnguyênvẹn,quânPhápđãsuyyếukinhkhủng,vàmùađôngsắpđến.ĐầuócNapoleonđãkhôngchịunổisựthuhútđầysứcmạnhcủahưkhôngđếnmứcôngđãtiếnvào,vàđiềuđóđãđưaôngđilạclốiquáxa.Chiến lược củaAlexander còn tàn phá cả binh sĩ Pháp, những người nổitiếngvềtínhkỷluậtvàtinhthầnchiếnđấusiêuhạng.Mộtngườilínhcóthểchịuđựnggầnnhưmọithứngoạitrừviệcchờđợimộttrậnđánhkhôngbaogiờđếnvàmột sựcăng thẳngkhôngbaogiờgiãnxảđược.Thayvì chiếntrận,quânPhápchịunhữngcuộcđộtkíchvàđánhlénvôtậnnhưtừtrêntrờirơixuống,mộtmốiđedọaliêntiếpdầndầntạonênlòngsợhãi.Trongkhihàngngànbinhsĩngãxuốngvìbệnhtật,nhiềungườihơnthếđãđánhmấtýchíchiếnđấu.Tự thân bản chất con người không thể chịu đựng bất kỳ loại hư vô trốngrỗngnào.Chúngtaghétsựimlặng,nhữngchuỗidàikhônghànhđộng,sựcôquạnh.(Cólẽnỗisợnàyliênquantớinỗisợcủachúngtađốivớisựtrống

rỗng hư vô cuối cùng, cái chết của chínhmình). Chúng ta phải phủ đầy,chiếmlĩnhnhữngkhoảngtrống,bằngcáchkhôngchomọingườithứgìđểtấncông,cànghưảocàngtốt,bạnđãlợidụngđượcyếuđiểmnày.Tứcđiênlênvìsự thiếuvắngkhôngchỉmột trậnđấumàbấtkỳ loại tương tácnào,mọingườicóxuhướngđiêncuồngđuổitheobạn,đánhmấtmọinănglựctưduychiếnlược.Đólàkhíacạnhkhónắmbắt,bấtkểlựclượngcủanómạnhyếuthếnào,nắmquyềnkiểmsoátđộnglực.Kẻthùcànglớn,chiếnlượcnàycànghữuhiệu:đấutranhđểtớigầnbạn,đốithủtolớnđưaranhữngmụctiêuchobạntấncông.Đểtạorasựrốiloạntâmlýtốiđa,bạnphảilàmsaochocáccuộctấncôngcủamìnhtuynhỏnhưngliêntụckhôngngừng,duytrìsựgiậndữvàrốiloạncủakẻthùởmộtđộsôithườngtrực.Làmchosựtrốngrỗngcủabạntrởnênhoànhảo:nhữngcuộcđàmphánrỗng,nhữngcuộctròchuyệnchẳngđitớiđâu,thờigiantrôiquamàkhônghềcóchiếnthắnghaythấtbại.Trongmộtthếgiớingàycàngtăngnhịpbướcvàhànhđộng.Chiến lượcnàycóhiệuquả làmsuynhược thầnkinhcủamọingười.Càngítkhảnăngtấncông,thấtbạicủahọcàngnặngnề.

Đasốcáccuộcchiếntranhđềulànhữngcuộcchiếnvềtiếpxúc,cảhailựclượngcốtiếpxúcnhau...CuộcchiếntranhẢRậplàmộtcuộcchiếntáchrời:kềmgiữkẻthùbằngsựđedọaimlặngcủamiềnsamạchoangvắngmênhmông,không lộdiệncho tới lúc tấncông...Từ lý thuyếtnàycuốicùngđãpháttriểnmộttậpquánvôthứcvềviệckhôngbaogiờgiaochiếnvớikẻthù.Điềunàyhòahợpvớiviệckhôngbaogiờđưarachokẻthùmộtmụctiêu.

T.E.Lawrence,Bảycộttrụcủaminhtriết(1926)


Quanhiềuthếkỷchiếntranhcótổchức–trongmọibiếnthểvôhạncủanó,từcổsơ tớihiệnđại, từchâuÁ tớiphươngTây–đã luôncóxuhướngđitheomột lô gích nhất định, đã phổquát đếnmứcgầnnhư cố kết với tiếntrình.Lôgíchđó là:Mộtviênchỉhuyquyếtđịnh tiếnhànhchiến tranhvàxâydựngmộtquânđộichomụcđíchđó.Mụctiêucủaquânđộinàylàgặpvàđánhbạikẻthùtrongmộttrậnchiếnquyếtđịnh,buộcnóphảiđầuhàngvàchấpnhậnnhữngđiềukhoảnhòabìnhcólợichomình.Nhàchiếnlượcchỉhuychiếndịchphảixửlýmộtlãnhđịađặcthù,mộtvũđàichiếntranh.Lãnhđịanàythôngthườngtươngđốihạnchế;dàntrậntrongnhữngkhônggianlớnsẽlàmphứctạpthêmkhảnăngđưacuộcchiếnđếnkếtthúc.Khiđó,hoạtđộngtrongvũđàichiếntranhnày,chiếnlượcgiacốđưaquânđộicủamìnhđếntrậnđánhquyếtđịnhtheomộtcáchthứclàmkẻthùbấtngờhayđặtnóvào thếbất lợi –nóbị dồnvàogóckẹt, haybị tấn côngở cảphíatrướclẫnphíasau,hayphảiđánhlênđồi.Đểduytrìcáclựclượngcủamình

đủmạnhchomộtđònchítử,ôngtatậptrunghọlạichứkhôngphântánhọ.Khitrậnđánhbắtđầu,tựnhiênquânđộisẽtạothànhmộtphíasườnvàhậuquânmànóphảibảovệchốnglạisựbaovây,cũngnhưnhữngtuyếnthôngtinvàtiếptế.Cóthểsẽphảigiaotranhnhiềutrậnđểkếtthúccuộcchiến,vìmỗibênđềuhoạtđộngđểchiếmlấynhữngvịtríthenchốtđemtớichonóquyền kiểm soát vũ đài, nhưng các nhà chỉ huy quân sự phải kết thúc nócàngnhanhcàngtốt.Cuộcchiếncàngkéodài,cáctiềmlựcquânđộicàngbịdàn trải tớimộtđiểm tanvỡ,nơikhảnăngchiếnđấucủanó sụpđổ.Tinhthầncủabinhlínhcũngsuysụptheothờigian.

TâyBanNhađãsửdụngmộthệ thốngdukíchđểchống lạichúng ta.Cácnhómquândukíchtừ150đến200ngườirảiráckhắpđấtnướcmỗinămsẽcótừ6đến8ngànlínhPhápbịhạsátbởitoànthểquândukích.Chỉthịlàkhôngbaogiờđượctấncôngnhữngchiếnsĩđithànhmộttoántập trung, trừ khi quându kích đônghơn.Nhưnghọ nổ súng vàomọingườikhôngđi theohànglối, tấncôngnhữngtoándẫnđườngnhỏ,vàtìmcáchratayđốivớinhữngnhàkho,nhữngngườiđưatin,vànhấtlàđoànhộ tống.Vìmọicưdânđều trở thànhgiánđiệpchođồnghươngcủahọ,quândukíchbiếtkhinàocácđoànhộtốngsẽxuấtphátvàlựclượnglàbaonhiêu,vàhọsẽđảmbảorằngmìnhcólựclượngđônggấpđôi.Họbiếtrõđịahình,và thường tấncôngmộtcáchđiêncuồngvàonhữngđiểmưathíchnhất.Thườnglàhọthànhcông:nhưnghọluônluôngiếtchếtnhiềungười.CuộcchiếntranhTâyBanNhakéodài7năm,thếnênhơn5vạnngườiđãbịgiết.Nhưngđóchỉbaogồmnhữngngườibịdukíchquângiết.CộngthêmcáctrậnởSalamanca,TalaveravàVitoria,vànhiềutrậnkhácmàquâncủachúngtathua,nhữngcuộcbaovây…cuộctấncôngvôhiệuquảởCadiz;vàcộngthêmviệcxâmlượcvàsơtánởBồĐàoNha, những cơn sốt và nhiều bệnh tật khác do thời tiếtnóngbứcgâyra,bạnsẽthấyrằngchúngtacóthểcộngthêm30vạnvàoconsốđótrongsuốt7năm……Từđiềuđãnói, sẽrõràngrằngmục tiêuchínhcủa loạichiến tranhnày làđưa tới sựhủydiệtvàgiốngnhưmộtgiọtnướcnhỏxuốngmộttảngđácuốicùngsẽkhoétđượcmộtcáilỗtrêntảngđáđó,sựnhẫnnạivàbềnchílàđiềucầnthiết,luônluônđicùnghệthốngđó.Cuốicùng,kẻthù sẽ chịu nhiều tổn thất về điều này hơn là từ việc thua những trậnđánhlớn.Vềdukíchquânvàcáclựclượngkhôngchínhquy,J.F.ALeMieredeCorvey,1823

Tuynhiên,nhưvớibấtkỳhoạtđộngnàocủaconngười,khíacạnhtíchcực,theotrìnhtựnàysảnsinhramộtkhíacạnhtiêucực,nằmkhuấttrongbóng

tốichứađựngmộthìnhtháisứcmạnhvàlôgíchnghịchđảocủachínhnó.Khíacạnhbóngtốinàylàchiếntranhdukích.Nhữngnguyênlýcơbảncủachiếntranhdukíchđãbắtnguồncáchđâymấyngànnăm,khinhữngquốcgianhỏbéthấymìnhbịcáclânbanghùngmạnhhơnxâmlấn;đểsốngcòn,quân đội của họ buộc phải chạy trốn quân xâm lược, vì bất kỳ cuộc giaotranhtrực tiếpnàocũngcóthể tiêudiệthọ.Chẳngbaolâu trởnênrõràngrằngcàngbỏchạyvàtránhnéđánhnhau,họcàngpháhoạicácchiếnlượccủa kẻ thù và làm nó rối trí do không tuân theo lô gích giao chiến thôngthường.Bướckếtiếplàđẩyđiềunàyxahơn:nhữngchiếnbinhdukíchsơkhainàyhọcđượcgiátrịcủaviệchoạtđộngtheonhữngnhómnhỏ,phântánđểchốnglạimộtquânđộitậptrung,luônluôndiđộng,khôngbaogiờhìnhthànhmột trận tuyến trướcmặt,bên sườnhayphía sauđểđốiphương tấncông.Kẻthùmuốnduytrìcuộcchiếnởmộtkhônggiancụthể;vậythìtốthơnnênmởrộngnótrênmộtlãnhđịacànglớncàngtốt,xâmnhậpvàovùngnôngthôn,buộckẻthùphảiphântánđểtruyđuổi,đểlộnórachocáccuộcđộtkíchvàphụckích.Tựnhiênkẻthùsẽmuốnnhanhchốngkếtthúccuộcchiến,vìthếcứkéodàinóra,cànglâucàngtốt,biếnthờigianthànhmộtthứvũkhí tấncông tiêuhaokẻ thùbằngxungđộtchiến tranhvàsuysụp tinhthần.Theocáchnày,trảiquahàngngànnăm,quanhiềulầnthửvàsai,nghệthuậtdukíchchiếnđãphát triểnvàđượccải tiến thànhhình thứchiệnđạingàynay.Việchuấnluyệnvàtưduyquânsựtheotruyềnthốngxoayquanhviệctậptrungchotrậnđánh,dàntrậntrongnhữngkhuvựcgiớihạnvàcốtànsátnhanhchóng.Sựnghịchđảotiếntrìnhchiếntranhtựnhiênnàycủadukíchchiếnđãkhiếnchomộtquânđộichínhquikhôngthểphảncôngđược.Trongvùngbóngtốicủachiếntranhnghịchđảo,nơikhôngmộtnguyêntắcthôngthườngnàođượcápdụng,quânđộichínhquitrởnênlúngtúng.Nếuđượcthựchiệnđúng,dukíchchiếnhoàntoànbấtkhảchiếnbại.Từ“dukích”[guerrilla]–“chiếntranhnhỏ”trongtiếngTâyBanNha–đượcđặt ra để chỉ cuộc chiến tranh Bán đảo năm 1808 – 14, khởi đầu khiNapoleonxâmlượcTâyBanNha.Hòalẫnvàocácvùngnúinonvànhữngđịahìnhkhôngthểcưtrú,quânTâyBanNhađãhànhhạquânPháp,khiếnnó không thể chiếm ưu thế từ quân số và hỏa lực hùng hậu của mình.Napoleonđãđiêuđứngvớimộtkẻ thùtấncôngmàkhônghìnhthànhmộttuyếntrướchoặctuyếnsau.NhữngchiếnbinhCô–dắctừngphárốiôngởNganăm1812đãhọcđượckhánhiều từngườiTâyBanNhavàđãhoànthiệnviệcsửdụngdukíchchiến;sựquấyrốicủahọtạoranhiềutổnhạihơnbấtkỳthứgìmàquânđộiNgakhákémcỏicóthểthựchiện.Chiếnlượcnàyđãtrởthànhmộtcôngcụđầyuylựcvàphổbiếntrongchiếntranhhiệnđạivìnhiềulído:Thứnhất,bằngcáchkhaitháccáctiếnbộcôngnghệtrongsảnxuấtvũkhívàthuốcnổ,mộtnhómnhỏdukíchquâncóthể

gâyrasựtổnthấtkhôngthểtả.Thứhai,chiếntranhkiểuNapoleonđãmởrộngquimôcủacácđoànquânchínhqui,khiếnnódễbịtổnhạihơnnhiềuđối với các chiến thuật tấn công bỏ chạy của các lực lượng cơ động nhẹ.Cuốicùng,dukíchchiếnđãđược thựchiệnvìcácmụcđíchchính trị,đạthiệuquả cao.Bằngcách truyềnchodânđịaphươngnhiệt tình củamột lýtưởng,một lãnh tụ cáchmạng có thể ngấmngầmnhân lên sứcmạnh củamình:nhữngủnghộviêndânsựcủaôngtacóthểngầmpháhoạikẻthùxâmlược, cung cấp các tin tình báo giá trị và biến vùng nông thôn thànhmộtdoanhtrạivũtrang.Sứcmạnh của chiến tranhdukích chủyếu là vềmặt tâm lý.Trong chiếntranhtruyềnthống,mọi thứđồngquyvềviệcgiaotranhgiữahaiquânđộitrongchiếntrận.Bằngcáchtrìhoãnvôhạnđộsựđồngquynày,nhàchiếnlượcdukíchđãtạorasựthấtvọngđầycăngthẳng.Sựgặmmòntinhthầnnàycàngkéodài,nócànggâysuynhược.NapoleonthuangườiNgavìsứcchịuđựngchiếnlượccủaôngđãcạn;tâmtríôngthấtbạitrướckhiquânđộiôngthấtbại.Vìchiếnlượcdukíchcótínhcáchtâmlý,nócóthểđượcápdụngvôhạnvàoxungđộtxãhội.Trongcuộcsốngcũngnhưtrongchiếntranh,cácsuynghĩvàcảmxúccủachúngtatựnhiênđồngquyvàonhữngthờiđiểmtiếpxúcvàgặpgỡnhữngngườikhác.Chúngtathấymọingườicốtìnhlảngtránhtiếpxúc,cựckỳgâyrối.Hoặcvìchúngtamuốntómlấyvàghimhọxuốnghoặcvìchúngtabựcmìnhvớihọtớimứcmuốnđậphọ,họhútchúngtavềphíahọ,nêndùởtrườnghợpnàokẻlẩntránhcũngkiểmsoátđộnglực.Mộtsốngườiđixahơn,họ tấncôngchúng ta theonhữngcách thứckhông thểđoánđược.Nhữngđối thủnàycó thể làm tâm tríchúng ta rối loạn,vàhọcàngkéodài,chúngtacàngbịdẫndụđitớichỗchiếnđấutheocácđiềukiệncủahọ.Vớinhữngtiếnbộcôngnghệgiúpchoviệcduytrìmộtsựhiệndiệnhưảodễdànghơn,vàviệcsửdụngphươngtiệntruyềnthôngnhưvừalàmộtmànảnhvừalàmộtkiểudukíchchiếnphụtrợ,sứcmạnhvàhiệuquảcủakiểuchiếntranhnàytrongxungđộtchínhtrịhayxãhộiđãđượcnângcaoghêgớm.Trongnhững thờiđiểmdầusôi lửabỏngvềchính trị,mộtchiếndịchtheokiểudukích–liênminhvớimộtmụctiêunàođó–cóthểđượcdùngđểphátđộngmộtcuộcchiếntranhnhândânchốnglạinhữngtậpđoàn,thế lực to lớn hơn.Trong hình thức chiến tranh nhân dân này,mọi ngườithíchchiếnđấutheophíacủanhữngngườidukíchvìcácthànhviêncóquanhệsâuhơntrongcuộcđấutranh,chứkhôngphảichỉlànhữngbánhxerăngtrongmộtcổmáykhổnglồ.FranklinRooseveltlàmộtdạngchiếnbinhdukíchchínhtrị.ÔngthíchchiếnđấumộtcáchlảngtránhvàvạchchiếnlượcđểkhôngtạoramụctiêunàochopheCộnghòatấncông.Ôngsửdụngtruyềnthôngđểlàmchomìnhcóvẻnhưcómặtkhắpnơivàđangphátđộngmộtloạichiếntranhnhândânchống

lạicácquantâmvềtiềnbạc.Theomộtphươngcáchdukíchchiếncổđiển,ôngcòntáitổchứcđảngDânchủđểlàmchonóíttậptrunghơn,năngđộngvàlinhhoạthơnchocáccuộcchiếnđịaphương.Dùvậy,đốivớiRoosevelt,cáchtiếpcậndukíchkhôngphảilàmộtphongcáchchiếnlượccốkết.Nhưnhiềungườikhác,ôngcảmnhậnmộtcáchvôýthứcsứcmạnhtrongsựlảngtránhvàđấutranhđạthiệuquảcaotheocáchđó–nhưngđểchiếnlượcnàythậtsựhiệuquả,tốthơnnêndùngnómộtcáchýthứcvàhợplý.Chiếnlượcdukíchcóthểlàkhíacạnhngượcđảocủachiếntranh;nhưngnócólôgíchriêngcủamình,lạchậunhưngchặtchẽ.Bạnkhôngthểchỉứngbiếnnómộtcách hỗn loạn; bạn phải suy nghĩ và hoạch định theomột cáchmớimẻ –năngđộng,cóchiềukíchvàtrừutượng.Banđầu,luônluônnêncânnhắcxemmộtchiếndịchdukíchcóthíchhợpvới những hoàn cảnhmà bạn đang đốimặt không.Nó đặc biệt hữu hiệu,chẳng hạn, để chốngmột đối thủ hung hăng nhưng thôngminh –một kẻgiốngnhưNapoleon.Nhữngdạngnàykhôngthểchịunổisựthiếutiếpxúcvớimộtkẻthù.Nếukhôngcógìđểtrunghòatríthôngminh,sựhunghăngsẽbiếnthànhthấtbạicủahọ.Điềuthúvịlàchiếnlượcnàycũngcóhiệuquảtrongtìnhyêugiốngnhưtrongchiếntranh,vàởđây,Napoleoncũnglàmộtnạnnhân,bởimộtsựcámdỗtheophongcáchdukích–bằngcáchkhiêugợiđểôngđuổitheo,đưaranhữngvẻquyếnrũtrêungươinhưngchẳngcógìđểôngnắmbắt–nữhoàngJosephineđãbiếnôngthànhnôlệcủabàta.Chiến lượchưkhôngnàycóhiệuquả tuyệtvờiđốivớinhữngngườiquenvớichiếntranhtruyềnthống.Việcthiếutiếpxúcnằmngoàikinhnghiệmcủahọ tớimứcnópháhoạibấtkỳsứcmạnhchiến lượcnàohọcó.Nhữngbộmáychínhquyềnlớnthườnglàcácmụctiêutốihảochomộtchiếnlượcdukíchvìcùngmộtlído:nóchỉcóthểphảnứngtheocungcáchchínhthốngnhất.Ởbấtkìtrườnghợpnào,cácchiếnbinhdukíchcầncómộtđốithủtolớn,chậmchânvàcónhữngxuhướnghaybắtnạt.Khiđãquyếtđịnhmộtcuộcdukíchchiếnlàthíchhợp,hãynhìnlạiquânđộimàbạnsẽsửdụng.Mộtquânđộilớntheotruyềnthốngkhôngbaogiờphùhợp;điềuquantrọnglàsựlinhhoạtvàkhảnăngtấncôngtừnhiềugócđộ.Môhìnhtổchứclàtếbào–nhómtươngđốinhỏnamgiớivànữgiới,nốikếtchặtchẽ, tận tâm,năngđộngvà trải rộng.Nhữngtếbàonàysẽ thâmnhậpvàodoanhtrạikẻthù.ĐâylàcáchmàMaoTrạchĐôngtổchứcquânđộicủamìnhtrongCáchmạngTrungHoa,nóthâmnhậpvàopheQuốcdân,ngầmpháhoạicácthànhphố,tạonênmộtấntượngtrángụyvàkinhkhủngrằngngườicủaôngcómặtởmọinơi.KhiĐại tákhông lựcMỹJohnBoydgianhậpLầunămgócvàocuối thậpniên1960đểgiúppháttriểncácphảnlựccơchiếnđấu,ôngđốimặtvớimộtbộmáyphảnkhángbịthốngtrịbởinhữnglợiíchthươngmạihơnlàquânsự.Lầunămgócđangcầnđượccảicách,nhưngmộtcuộcchiếntranhbàngiấy

truyềnthống–mộtnỗlựcthuyếtphụcmộtcáchtrựctiếpvàtrựcdiệnbanthammưuchủchốtvềýnghĩaquantrọngcủamụctiêu–sẽlàmộtcúliềuvôvọng.Boydsẽchỉbịcô lậpvàđẩyrakhỏihệ thống.Ôngquyếtđịnhphátđộngmộtcuộcchiếntranhdukích.BướcđầutiênvàquantrọngcủaônglàtổchứcnhữngtếbàobêntrongLầunămgóc.Nhữngtếbàonàynhỏvàkhópháthiện,khiếnnhữngkẻchốngđốikhôngcógìđểtấncôngkhihọnhậnrađangnằmtrongcuộcchiến.Boydtuyểnnhữngdukíchquâncủamìnhtrongsốnhữngngườibấtmãnvớihiệntrạng,nhấtlànhữngngườitrẻtuổi–thanhniênluôncóýthứcchấpnhậnthayđổinhiềuhơn,vàhọthíchkiểuchiếnđấunày.Vớicáctếbàođãnằmvàovịtrí,BoydcónhữngtìnhbáoviênđểtheodõinhữnggìxảyratrongLầunămgócvàcóthểlườngtrướcthờiđiểmvànộidungcủacáccuộctấncôngvàoông.Ôngcòncóthểsửdụngcáctếbàonàyđểlanrộngtầmảnhhưởngthôngqualờinói,thâmnhậpsâuhơnnữavàocơquan.Điểmchínhyếulà tránhlậpranhữngkênhtổchứcvàxuhướngtậptrungvớitổchứclớn.Thayvìthế,phảichọnsựnăngđộng;đểquânđộibạnnhẹnhàngvàbímật.Bạn còn có thểđemđội quândukích củamình tấncôngvàomộtđộiquânchínhquy,giốngnhưnhữngchiếnbinhCô-dắchỗtrợchocáclựclượngcủaAlexander.Sựhòatrộngiữatruyềnthốngvàphitruyềnthốngnàycóthểđạttớihiệuquảcựckỳ.Khiđãtổchứcđượccáctếbào,bạnphảitìmcáchdụkẻthùtấncôngmình.Trongchiếntranhnóichungđiềunàyđượcthựchiệnbằngcáchrútlui,rồiquay lại tấncôngkẻ thùvớinhữngcuộcđộtkíchvàmaiphụcnhỏnhưngkhôngthểlàmngơ.ĐólàchiếnlượccổđiểnmàT.E.LawrencetiếnhànhởẢRậptrongThếchiếnI.Nhàphùthủytàichínhthếkỷ19JayGould,mộtngười đã thực hiện nhiều cuộc chiến tranh du kích trong cuộc đời doanhnghiệpcủamình,đãlàmtươngtựnhưthếtrongcáccuộcchiếnhàngngày.Mụctiêucủaônglàtạorahỗnloạntốiđatrongcácthịtrường–sựhỗnloạnmàôngcó thể lường trướcvàkhai thác.Một trongcácđối thủcủaông làThiếutướnghảiquânCorneliusVanderbilt,ngườimàôngđãgiaotranhđểgiànhquyềnkiểmsoáttuyếnđườngsắtErievàocuốithậpniên1860.Gouldduytrìmộtsựhiệndiệnhưảođếnmứckhótin;ônglénlúttạoraảnhhưởng,vídụ,trongcơquanlậppháptiểubangNewYork,đểbanhànhnhữngluậtlàm xói mòn các lợi ích của Vanderbilt. Nổi giận, Vanderbilt đuổi theoGouldđểphảncông,nhưngkhiđóGouldđãchuyển tớimộtmục tiêubấtngờkhác.ĐểcướplấythếchủđộngchiếnlượccủaVanderbilt,Gouldquấynhiễuôngta,nuôidưỡngnhữngbảnnănghiếuchiếnvàcạnhtranh,rồikíchđộngchoôngtađixahơnbằngcáchkhôngđưaramộtmụctiêunàochosựphảncông.Gouldcònsửdụngmộtcáchtàitìnhphươngtiệntruyềnthông.ÔngcóthểtungramộtbàibáođộtnhiêntấncônggiántiếpvàoVanderbilt,môtảôngta

nhưmộttêntưbảnđộcquyềnxấuxa;Vanderbiltphảiphảnứng,nhưngđiềuđóchỉcôngkhaihóacuộctấncông–vàtronglúcđóchẳngcóchứngcứgìvềcáitêncủaGouldtrongsựvụ.Phươngtiệntruyềnthôngtrongtrườnghợpnàyhoànhảocảởýnghĩalàmộtmànsươngcheđậycácchiếnthuậtdukíchlẫnphươngtiệnchuyênchởchúng.Hãysửdụngtruyềnthôngđểkíchđộngkẻ thù,khiếnhọphân táncácnăng lượngđể tựvệ trongkhibạn theodõihoặctìmramộtmụctiêumớiđểtấncôngvàmaiphục.Thiếumộttrậnđánhthậtsựđểđươngđầu,sựthấtvọngcủahọsẽtănglênvàđưahọđếnnhữngsailầmđắtgiá.Trongchiếntranhtruyềnthống,cáchtiếpvậnchoquânđộicủabạnlàmộtvấnđềchủchốt.Tráilại,trongchiếntranhdukích,bạnsốngnhờvàokẻthùcàngnhiềucàngtốt,sửdụngcáctiềmlực,nănglượngvàsứcmạnhcủahọnhưmột loạicăncứ tiếp tế.Maođã tiếp tếchoquânđộicủaônghầunhưbằngcáctrangthiếtbịvàthựcphẩmcướpđược,GouldthậtsựđãkhởiđầubằngcáchthâmnhậpvàonộibộcủaVanderbiltvớitưcáchmộtthànhviêntàichính,rồisửdụngcáctiềmlựcdồidàocủaVanderbiltđểcungứngchomưuđồcủamình.Việcsửdụngvậtchấtcủakẻthùsẽgiúpbạnchịuđựngđược độ dài của bất kỳ chiến dịch du kích thành công nào. Trong bất kỳtrườnghợpnào,bạnphảihoạchđịnhđểtồntạimộtcáchtiếtkiệm,dẫndắtcáimàbạncóđếnlúccuốicùng.Trongphầnlớncácxungđột,thờigianlàmộtnguycơ,vậnhànhtheoquyluậtMurphy:nếuđiềugìđócóthểsailệch,nósẽsailệch.Tuynhiên,nếuquânđộicủabạnnhỏvàtươngđốicókhảnăngtựtúc,sẽítkhảnăngđisaihơn,đồngbạnđanghànhđộngđểchắcrằngđốivớikẻthù,sựkéodàicủathờigianlàmộtcơnácmộng.Tinhthầnsuysụp,cáctiềmlựcdàntrải,ngaycảnhữngnhàhoạchđịnhvĩđạinhưNapoleoncũnggặpphảinhữngrắcrốimàhọkhôngbaogiờcóthểlườngtrước.Hiệuquảđi theoluậtsốmũ:khicácrắcrốibấtngờnảysinh,kẻthùbắtđầuphạmsailầm,điềunàyđưatớinhiềurắcrốihơn–vànócứthếdiễntiến.Hãybiếnthờigianthànhmộtvũkhítấncôngtrongchiếnlượccủabạn.Thiếtlậpcácmưumẹođểnhửchokẻ thù tiếp tục, luônchorằng thêmmột trậnđánhnữasẽcókếtquả.Bạnmuốnhọsuysụpdầndần;nếucómộtvàithấtbạisâusắcbấtngờ,mộtcáinhìnrõràngvàocáibẫymàbạnđặt,họsẽrútratrướckhibịtổnthất.Hãyđểhọchiếmnhữngvịtríchủchốtđưatớichohọảotưởngvềsựthànhcông.Họsẽkiêntrìbámchặtvàochúngkhicáccuộcđộtkíchvàtấncôngquấyrốicủabạntănglênvềsốlượng.Rồi,khihọyếuđi,hãygiatăngnhịpđiệucủacáccuộctấncôngnày.Đểchohọhyvọng,đểchohọnghĩ rằngviệcnàyvẫn cònđánggiá, cho tới khi cái bẫyđãgiăngxong.Khiđómớiphátanảotưởngcủahọ.Giốngnhưkhibạnkéogiãnthờigian,làmtráivớitruyềnthống,bạncũngđãkéogiãnkhônggian.Bạnmuốnmangtrậnchiếntớicáckhuvựcởbênngoài

vũđàichiếntranh,đểđưavàoýkiếncủacôngchúngvàquốctế,biếncuộcchiếntranhthànhmộtvấnđềchínhtrịvàcótínhcáchtoàncầu,đemđếnchokẻthùmộtkhônggianquálớnđểbảovệ.Sựủnghộchínhtrịlàvôgiátrịđốivớimộtchiếndịchdukíchbịlépvế;trậnchiếncàngbịkéodài,kẻthùcàngcóvẻbấtcôngvàbịcôlậpvềchínhtrị.Luôncốgắnkếtchiếndịchdukíchcủabạnvớimộtmụctiêumàbạncóthểbảovệnhưlàmộtchínhnghĩaxứngđáng.Bạnsẽthắngcuộcchiếntranhdukíchtheomộthoặchaicách.Lộtrìnhthứnhấtlàgiatăngmứcđộtấncôngkhikẻthùsuysụp,rồikếtthúc,nhưngườiNgakếtthúcNapoleon.Phươngphápthứhailàbiếnsựkiệtquệhoàntoànthànhlợithế:bạnchỉcầnlàmchokẻthùbỏcuộc,vìcuộcchiếnkhôngcònđángđểlàmchotrầmtrọngthêm.Cáchthứhailàcáchtốthơn.Nógiảmchobạn phí tổn về tiềm lực, và trông có vẻ tốt đẹp hơn: kẻ thù đã tự buônggươm.Nhưngngaycảmộtcuộcchiếntranhdukíchcũngkhôngthểkéodàimãiđược;ởmột thờiđiểmnhấtđịnhnóbắtđầuchống lạichínhbạn.Nếuviệckết thúcbịkéoquádài,bạnphải tiếptụctấncôngvàkết thúckẻthù.TrongchiếntranhViệtNam,miềnBắcđãkéocuộcchiếntớimộtđiểmcũnggâyrachochínhhọquánhiềutổnthất.ĐólàlýdohọphảitiếnhànhcuộcTổngtấncôngvànổidậyTếtnăm1968–đểđẩymạnhviệclàmsuyyếunỗlựcchiếntranhcủaMỹ.Bản chất của chiến tranh du kích là sự linh động.Kẻ thù sẽ luôn cố điềuchỉnhtheođiềumàbạnđanglàm,cốtìmrabànchâncủanótrongđịahìnhxalạnày.Bạnphảichuẩnbịđểthayđổivàvậndụngbấtkỳthứgìtráivớikỳvọng: điều này có nghĩa là thỉnh thoảng cũng chiến đấu theo cung cáchtruyền thống, tập trung quân đội của bạn lại để tấn công vào nơi này nơikhác,rồilạitảnra.Mụctiêucủabạnlàsựxalạvàhỗnloạntốiđa.Hãynhớ:đâylàcuộcchiếntranhtâmlý.Cấpđộchiếnlượccaonhấtlàbạnkhôngđưarathứgìđểkẻthùnắmcả,khôngcógìhữuhìnhđểtấncông.Đầuóckẻthùsẽphảibámvàokhôngkhívàsẽphảisụpđổtrướctiên.

Tưliệu:Thứgìcóhìnhthểcóthểbịkhắcphục;thứgìcóhìnhthểcóthểbịtấncông.Đólàlýdovìsaocácthánhnhânchegiấuhìnhdạngcủahọtrongcõihưvôvàđểtâmtríhọbaybổngtrongcõichânkhông.

HoàiNamTử(thếkỷ2tr.CN.)

Hìnhảnh:Conmuỗi.Đasốnhữngconvậtđềuđểlộramặt,lưnghayhaibênsườncóthểbịtấncônghaybịđedọa.Tuyvậy,nhữngconmuỗichẳngđemlạigìchobạnngoàitiếngvovekhóchịu,từmọiphíavàmọigóc.Đồngthời,da thịtbạn tạochochúngvôsốmục tiêu.Khiđãbịđốtkháđủ,bạnnhậnrarằngcáchduynhấtlàthôichốngđỡvàbỏđicàngxacàngtốt.

HOÁNVỊ

Mộtchiếnlượcdukíchcựckỳkhóđốiphó,vìthếmànóvôcùnghữuhiệu.Nếubạnnhận ramìnhđang chiếnđấuvới nhữngdukíchquânvàvẫn sửdụngcácphươngpháptruyềnthốngđểgiaotranhvớihọ,bạnsẽnằmtronglòngbàntayhọ.Cáchphảncôngcóhiệuquảduynhấtlàxoayngượclạisựhoánvịcủaquândukích,trunghòacáclợithếcủahọ.Bạnphảikhướctừkhôngcungcấpchohọsựtựdovềthờigianvàkhônggianmàhọcầncóđểhoạtđộng.Bạnphảihànhđộngđểcôlậphọ–vềmặttâmlý,chínhtrịvàtinhthần.Trênhết,bạnkhôngbaogiờđượcphảnứngtheomộtcungcáchkinhviện,bằngcáchchocáclựclượngcủamìnhnângdầntừngbước,nhưMỹđãthựchiệntrongchiếntranhViệtNam.Bạncầnmộtchiếnthắngnhanhchóngquyếtđịnhđốivớimộtđốithủnhưthế.Nếuđiềunàydườngnhưbấtkhả,tốthơnnênrútratrongkhibạncóthểhơnlàsalầyvàocuộcchiếnkéodàimàdukíchquânđangcốdụbạnbướcvào.

27.LÀMRAVẺNHƯĐANGHOẠTĐỘNGCHOLỢIÍCHCỦANGƯỜIKHÁCTRONGLÚCTĂNGCƯỜNG

CHOCÁCLỢIÍCHCỦACHÍNHMÌNH

CHIẾNLƯỢCLIÊNMINH

Cáchtốtnhấtđểtiếntớimụctiêucủabạnvớinỗlựcvàsựđổmáutốithiểulàtạoramộthệthốngliênminhthườngxuyênchuyểnđổi,khiếnngườikhácphải bù đắp cho các thiếu hụt của bạn, làm công việc bẩn thỉu của bạn,chiến đấu cho cuộc chiến của bạn, dùngnăng lượngđể đẩy bạn lên phíatrước.Nghệthuậtnàynằmtrongviệcchọnlựanhữngđồngminhthíchứngvớinhữngnhucầuởtừngthờiđiểmvàlấpđầynhữngkhoảngtrốngtrongsứcmạnhcủabạn.Hãytraochohọnhữngtặngvật,tìnhthânhữu,giúpđỡhọnhữngkhicần–tấtcảnhữngđiềunàysẽchekhuấthiệnthựctrướcmắthọvàđặthọnằmdướimốiràngbuộctinhvivớibạn.Đồngthời,hànhđộngđểgieorắcbấtđồngtrongcácliênminhcủanhữngngườikhác.Trongkhihình thành những liênminh thuận lợi, hãy tự tránh xa khỏi những vướngmắctiêucực.

BẠNĐỒNGMINHTUYỆTHẢO

Năm1467,Charles,vịbátước34tuổiởCharlois,nhậnđượctintứcmàôngđãâmthầmmongđợi:chaông,CôngtướcxứBurgundy–đượcmệnhdanhlàPhilipNhânhậu–quađời,biếnCharlesthànhmộtvịcôngtướcmới.Haichaconđãbấthòasuốtnhiềunăm.Philipkiênnhẫnvàthựctế,vàtrongthờigian trị vì của mình đã dần xoay xở để mở rộng đất đai trù phú của xứBurgundy.Charlescónhiềuthamvọngvàhiếuchiếnhơn.Đếquốcmàôngthừakếrấtrộnglớn,baogồmxứFlanders,HàLan,ZeelandvàLuxembourgở phía bắc nước Pháp hiện nay, và chính lãnh địa quan trọng của xứBurgundy ở miền đông bắc nước Pháp. Lúc này, với tư cách công tước,Charlescóquyềnlựcvàcác tiềmlựcnhưýmuốnđểhiện thựchóanhữnggiấcmơchinhphụcĐứcvàxahơnnữa.

CHÓ,GÀVÀCÁOChó và gà trống choai kết bạn với nhau, đang cùng đi du hành. Khichiềuxuống,gàbaylênmộtthâncâyđểngủ,cònchóthìnằmdướigốccây, nơi cómột cái hốc. Theo thói quen, gà trống choai cất tiếng gáytrướckhitrờisáng,đánhthứcmộtconcáoởgầnđấy.Nóchạytớivànóivớigà:“Hãyxuốngđây, thưangài,vì tôi rấtmongmỏiđượcômchặt

mộttạovậtcóchấtgiọngtuyệtvờinhưngài”.Gàtrốngchoaiđáp:“Tasẽbayxuốngkhianhđánhthứcgiùmngườigáccổngđangnằmngủởdướigốccây.”Thếrồi,khicáo tớigầnđể tìm“ngườigáccổng”,chónhảyxổravàxé tanxáccáo.Câuchuyệnngụngônnàydạychúng tarằngngườibiếtsuyxét,khibịcáckẻthùtấncông,sẽchuyểnhướnghọtớiaiđócókhảnăngtựvệtốthơnbảnthânmình.NgụngônAesop,thếkỷ6tr.CN.

Cóhaichướngngạichắnngangđườngđicủaông.ThứnhấtlàcáctổngcủanướcThụySĩđộclậpởphíađôngBurgundy.Charlessẽphảithuphụcvùngnày,bằngsứcmạnh,trướckhichuyểntớimiềnnamnướcĐức.NgườiThụySĩlànhữngchiếnbinhdữtợnkhônghềdungthứchobấtkỳcuộcxâmlấnnào.Nhưngnóichocùnghọkhôngthểsánhđượcvớiquânsốvàsứcmạnhquânđộicủavịcôngtước.ChướngngạithứhailàVuaLouisXIcủaPháp,anhhọvàcũng làkẻ thùkhôngđội trờichung từ thời thơấucủaCharles.LúcấyPhápvẫncònlàmộtnướcphongkiến,baogồmnhiềulãnhđịagiốngnhưBurgundy,vànhững lãnhchúanày lànhữngđồngminhcủanhàvua.Nhưngtrênthựctếhọlànhữngthếlựcđộclậpvàcóthểthànhlậpliênminhriêng của họ nếu nhà vua dám chọc giận họ. Burgundy là lãnh địa hùngmạnhnhấttrongtấtcả,vàmọingườiđềubiếtrằngLouishằngmơsẽthôntínhnó,biếnPhápthànhmộtthếlựcthốngnhất.Tuynhiên,Charlestựtinrằngôngcóthểhơnhẳnngườianhhọcảvềngoạigiaolẫnchiếntranh.Nóichocùng,Louislàmộtngườinhunhược.LàmsaocóthểlýgiảikhácđivềsựđammêlạlùngcủaôngtađốivớicáctổngcủaThụySĩ?Hầunhưngay từđầu triềuđại củamình,Louisđã cầnmẫn làmthânvớihọ,đốiđãihọgầnnhưbìnhđẳngvớiPháp.Cónhiềuquốcgiahùngmạnhhơnmàôngtacóthểkếtđồngminh,nhưngdườngnhưôngbịámảnhvớingườiThụySĩ.Cólẽôngcảmthấycómộtsựtươngđồngvớinếpsốngđơngiảncủahọ;làmộtôngvua,bảnthânônglạicómộtthịhiếunôngdân.Louis còn cómột ác cảm đối với chiến tranh, thíchmua chuộc hòa bình,thậmchívớimộtcáigiácao,hơnlànuôimộtquânđội.Điềukhẩnthiết làCharlesphải tấncôngngay, trướckhiLouiskhônravàbắtđầuhànhđộnggiốngmộtnhàvuahơn.Charleshình thànhmột sốkếhoạchđểhiện thựchóacácthamvọngcủamình:trướctiênôngsẽtớiAlsace,nằmgiữaPhápvàĐức,vàthôntínhkhuvựcnày.RồiôngsẽkếtđồngminhvớivuanướcAnhEdwardIV,mộtchiếnbinhvĩđại,vàsẽ thuyếtphụcôngnàyđưamột lựclượng tới đổ bộ ởCalais.Quân đội của ông sẽ sáp nhập với quânAnh ởReims,trungtâmnướcPháp,nơiEdwardsẽlênngôivớitưcáchlànhàvuamớicủađấtnước.VịcôngtướcvàEdwardsẽdễdàngđánhbạiquânđộiyếuớtcủaLouis.Rồiôngsẽtiếnquânvềphíanam.HọsẽcùngnhautạothànhmộtthếlựcthốngtrịởchâuÂu.Năm1474,mọithứđãchuẩnbịxongxuôi.

Edwardđãkývàokếhoạch.ViêncôngtướcbắtđầuvớiviệctiếnquânlênthượngnguồnsôngRhine,nhưngđúnglúcbắtđầudànquân,ôngbiếtrằngmộiđộiquânThụySĩlớnđãxâmlấnquêhươngBurgundycủaông.QuânđộinàyđượcvuaLouisXIchucấp.Vớihànhđộngnày, rõ ràngLouisvàngườiThụySĩđanggửimộtlờicảnhbáotớiCharlesrằnghọsẽkhôngdungthứ cho bất kỳ sự xâm lấn nào trong tương lai, nhưng Charles có đủ lựclượngởBurgundyđểđánhđuổiquânThụySĩ.Ôngkhôngphảiloạingườidễbịđedọabằngcáchđó;cảhaibênsẽphảitrảgiáđắtchocuộcxâmlấnkhinhsuấtcủahọ.Mùahènăm1475,quânđộiAnh–quânđộilớnnhấtđượctậphợpchocuộcxâm lăng Pháp –đổ bộ lên Calais dưới quyền lãnh đạo của Edward IV.CharlestớigặpEdwardđểthốngnhấtlầncuốikếhoạchvàuốngmừngcuộcchinhphụcsắptớicủahọ.Rồiôngnhanhchóngquayvềvớicácđoànquâncủamình,đangtiếnvềphíanamquaLorraineđểchuẩnbịchocuộcnốikếtlớnvớiquânAnhởReims.ĐộtnhiêncómộtvàitintứckhóchịutớitaiCharles:cácgiánđiệpcủaôngởtriềuđìnhPhápbáolạirằngLouisđãcôngkhainhữngthươnglượngbímậtvớiEdwardIV.RõràngLouisđãthuyếtphụcvịvuaAnhrằngCharlesđanglợi dụngông ta vàkhôngđáng tin cậy.Biết nền tài chính củaAnhnghèonàn,Louisđãđềnghịnhữngđiềukhoảnhòagiảiphóngkhoáng,đưaramộtkhoảnniênphí lớn trả trực tiếpchonhàvuavà triềuđìnhAnh.Ông tađãkhoảnđãingườiAnhnhữngbuổitiệcchèchénlinhđình.Vàthếrồi,vớisựcămphẫnvàkinhngạccựckỳcủaCharles,Edwardđãngãsangphíađó,kýhiệpướcvàđưaquânvềnước.Vịcông tướcgầnnhưkhôngcóđủ thờigianđểvượtqua tin tứcđắngcaynàykhiLouisđộtnhiêncửcáccôngsứtớiđểđàmphánmộtthờigianđìnhchiếndàihạngiữaPhápvàBurgundy.Đâylàkiểu làmcủanhàvua–mọithứôngtalàmđềukhôngdứtkhoátvàmâuthuẫn.Ôngtađangnghĩgì?KývàohiệpướcđìnhchiếncónghĩalàlúcnàyviêncôngtướccóthểtiếnquânchốngquânThụySĩmộtcáchtựtin,biếtrằngPhápsẽkhôngcanthiệp.Cólẽnhàvuađãbịnỗisợchiếntranhcủaôngdẫndắt?Charlesvuisướngchấpnhậnđìnhchiến.

Vìtrongtấtcảcácquyếtđịnhcủanó,dùlàngẫunhiênhaydochọnlựa,Romeluônđitheomọibướccầnthiếtđểlàmchobảnthânnótrởnênvĩđại,khôngbỏquamộtsaisótnào.Nókhôngthểngaytừlúckhởiđầucótínhcáchlừađảohơnlàtrongphươngtiệnmànóvậndụng,nhưchúngtađangnóingaylúcnày,đểkiếmđồngminh,vìdướidanhnghĩanàynóbiếntấtcảbọnhọthànhnhữngnôlệcủanó,nhưtrongtrườnghợpvớingườiLatinhvànhữngdânkhácxungquanh.Vìtrướctiênnólợidụngvũkhícủahọđểchinhphụccácdântộclâncậnvàxâydựngdanhtiếng

củamình,vàrồi,khiđãchinhphụchọ,nómởrộng tớimứcđộcó thểđánhbạibấtkỳai.NgườiLatinhcũngsẽkhôngnhậnrarằngtrongthựctếhọchỉlànhữngnôlệnếuhọkhôngnhìnthấyngườiSamnitehailầnbịđánhbạivàbuộcphảichấpnhậncácđiềukhoảncủaRome.Nhữngcuộcđàmluận,NiccoloMachiavelli,1520

NgườiThụySĩphẫnnộ:Louistừnglàbạncủahọ,vàgiờđây,vàothờiđiểmnguyngậpsắpxảyra,ôngtalạitừbỏhọ.NhưngngườiThụySĩđãquenvớiviệctựmìnhchiếnđấu;họchỉphảiđộngviênmọilựclượngcósẵn.Cuốimùađôngnăm1477,Charles,nônnóngchiếnthắng,vượtquadãynúiJura tiến về phía đông. Quân Thụy Sĩ đang chờ đợi ông gần thị trấnGrandson.ĐâylàlầnđầuCharlesđánhnhauvớiquânThụySĩ,vàôngđãbịbấtngờbởicáiđangđốiđầuvớiông.Nóbắtđầuvớitiếngtùvàxungtrậnvangvang,dộilạitrongdãynúi,tạonênmộtâmthanhđinhtaiđángsợ.Kếtiếp,hàngngànlínhThụySĩtiếnxuốngdốcvềphíaquânBurgundy.Họtiếnquânvới sự chínhxác tuyệt hảo, chặt chẽ trongnhữngđội hìnhmà từđónhữngmũigiáocủahọchỉaranhưnhữngchiếclôngnhọncủamộtconchimkhổng lồ đang di động. Sườn và phía sau của họ được bảo vệ bởi nhữngquânsửdụngkíchđangvungnhữngmũikíchcómấunhọn.Đólàmộtcảnhtượngkhủngkhiếp.Côngtướcralệnhchokỵbinhtấncôngđểphávỡcácđộihìnhđịch,nhưngchỉđểnhìnthấyhọbịtànsát.Pháobinhcủaôngthaotácmộtcáchkhókhănởđịahìnhnúinon.QuânThụySĩchiếnđấuvớisựdữtợnkhôngthểtả,vàcácđộihìnhcủahọkhôngthểxâmnhậpđược.Một lực lượng Thụy Sĩ dự bị, ẩn nấp sau cánh rừng ở bên phải quânBurgundy,độtnhiênxuấthiệnvàtấncông.QuânđộicủaCharleschạydài;trậnđánhkếtthúcbằngmộtcuộcthảmsát,tuynhiên,Charlesđãchạythoát.Vài tháng sau, tới lượt quân Thụy Sĩ xâm lược bằng cách tiến quân vàoLorrain.Tháng1/1478,Charlesphảncôngvớicáclựclượnglúcnàyđãsuyyếu; một lần nữa quân Burgundy rút lui, và lần này Charles không chạythoát.Thihàiôngcuốicùngđượctìmthấytrênchiếnđịa,đầubịmộtchiếckíchThụySĩchẻđôi,vàthânhìnhchichítnhữngngọngiáo.Trongvòngvài thángsaukhiCharleschết,LouisthôntínhBurgundy,loạibỏmốiđedọalớnnhấtđốivớimộtnướcPhápthốngnhất.CharlesđãvôtìnhtrởthànhconmồicủakếhoạchtinhvinhằmtiêudiệtôngmàkhôngmấtđếnmộtngườilínhcủaLouis.DiễndịchVuaLouisXI,sauđượcmệnhdanhlàVuaNhện,khéttiếngvềnhữngchiếclướitinhvimàôngđandệtđểđánhbẫycácđốithủ.Thiêntàicủaônglàtưduyđónđầurấtxavàsắpđặtmộtconđườnggiántiếptớicácmụctiêucủamình–mụctiêulớnnhấtcủaônglàbiếnPháptừmộtquốcgiaphongkiếnphânquyềnthànhmộtthếlựclớnthốngnhất.Burgundylàchướngngạicuối

cùngcủaông,và làchướngngạimàôngkhông thểđốiđầu:quânđộicủaôngyếuhơncủaCharles, vàôngkhôngmuốngây ramột cuộcnội chiến.Tuynhiên,trướckhitrởthànhvua,LouisđãtừngđánhnhautrongmộtchiếndịchnhỏvớingườiThụySĩvàđãnhìnthấyhiệuquảtànbạocủanhữngđộihìnhchiếnđấucủahọvàcáchhọsửdụngđịahìnhnúinonđểchiếmlợithế.Ôngchorằnghọbấtkhảchiếnbạitrongchiếntranh.LouishìnhthànhmộtkếhoạchđểdụCharlesxâmlấncáctổngThụySĩ,nơicỗmáychiếntranhcủaôngtasẽbịhủydiệt.Nhữngmốidâycủatấmlướiđượcdệtmộtcáchhoànhảo.Đầutiên,ôngbỏra nhiều nămmồi chài ngườiThụySĩ, tạo những ràng buộc khiến họmùquángtrướcmụcđíchkínđáocủaông.Mốiliênminhnàycònkhiếnvịcôngtướcngạomạnmụmẫmđi,khôngthểtưởngtượngracáchthứcmàLouislợidụng đồngminh đó.Nhà vua cũng biết rằng bằng cách thức đẩyThụySĩxâm lấnBurgundynăm1474,ông sẽkhiếnchoCharlesnổigiậnđếnmứcđánhmấtmọikiênnhẫntrongkhaokhátphụcthùcủaôngta.KhiEdwardđổbộvàoCalais,nhàvuađãnhìnthấytrướcsựxâmlăngnàyvàđãsẵnsàngđónnó.Thayvìcốgắngđánhđuổiđốithủhùngmạnhnày,ônghànhđộngđểdụdỗnhàvuaAnh từbỏ liênminhvớiBurgundybằngcáchkhêugợitínhtưlợicủaôngta;khôngcầnphảiliềumạngvớimộttrậnđánhxanhànào,Edwardsẽnhậnđượcmộtkhoảnchitrảquásộpđểcóthểkhướctừ.Mộtlầnnữavớitưduyđónđầu,LouisbiếtrằngkhicuốicùngôngthôntínhđượclãnhđịagiàucóBurgundy,ôngsẽđượcbồihoànhơnnhiềunhữnggìphải trảchoEdward.BịngườiAnh từbỏ,Charlesbị cô lập, thếnhưngvẫncònquyếttâmphụchậncuộcxâmlượcBurgundy.Vàothờiđiểmnày,Louis tiến tớiviệckýmộthiệpướcvớiCharles,xóabỏchướngngạikhảdĩcuốicùngtrênconđườngtiếntớicáctổngThụySĩcủaôngta.HiệpướcmớinàysẽgâytứcgiậnchonhữngngườibạnThụySĩcủaông,nhưngLouiscầngìphảiquantâm?Tìnhbạnchẳngcónghĩalýgìđốivớiôngta;ngườiThụySĩsẽchiếnđấuđểbảovệđấtđaicủahọdùcóhoặckhôngcóông.Kiênnhẫnvàrấtrõràngvớicácmụctiêucủamình,Louissửdụngcácđồngminhnhưmộthìnhthứcchiếntranhkhôngđổmáu,nghiềnnátcácđốithủcủaôngbằngcáchkhiếnchonhữngngườikháclàmthaycôngviệccủamình.Đasốchúngtachỉhiểumộtcáchbảnnăngtầmquantrọngcủacácbạnđồngminh.Vìchúngtathườnghànhđộngtheocảmgiácvàcảmxúchơnlàtheochiến lược.Tuynhiên,chúng ta thường tạo ranhữngmối liênminh tệhạinhất.Một lỗi lầm thông thường là chúng ta hay nghĩ rằng càng có nhiềuđồngminh thì càng tốt;nhưngchất lượngquan trọnghơn là số lượng.Cóquánhiềuđồngminh sẽgia tăngcơmaychúng tavướngvàonhữngcuộcchiếntranhcủakẻkhác.Nếuchuyểnsangcựcđoanphíakhác,đôikhichúngtachorằngmộtđồngminhhùngmạnhduynhấtlàtấtcảnhữnggìcầnthiết;

nhưngcácnướcđồngminhnhưthếcóxuhướnglấynhữnggìhọmuốntừchúngtavàbỏrơikhichúng takhôngcònhữudụng,nhưLouisđãbỏrơingườiThụySĩ.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,phụthuộcvàomộtcánhânlàmộtsailầm.Cuốicùng,đôikhichúngtachọnnhữngngườitỏrathânthiệnnhất,nhữngngườimàchúngtanghĩrằngsẽtrungthành.Cáccảmxúccủachúngtadẫnchúngtađichệchhướng.

CÁOVÀDÊĐỰCMộtconcáobịrơixuốngmộtcáigiếng,đangđốimặtvớiviễncảnhsẽphảikẹtcứngởđó.Thếrồicómộtcondêđựcđếngầncáigiếngấyvìkhátnướcvànhìn thấycáo.Nóhỏi cáonướccó tốt không.Cáoquyếtđịnhlàmravẻthảnnhiênvàtungramộtbàidiễnthuyếtdàidòngrằngnướcởdướigiếngngonngọt, trongmát thếnào.Thế làdê lao xuốnggiếng,chỉnghĩtớicơnkhátcủanó.Khiđãuốngthỏathích,nóhỏicáonghĩcáchnàotốtnhấtđểtrèolênlại.Cáođáp:“À,tôicómộtcáchrấthay.Tấtnhiên,thếcónghĩalàchúngtacùngnhauthựchiện.Nếuanhchống hai chân trước vào thành giếng và ngóc đôi sừng của anh lêncàngcaocàngtốt,tôisẽtrèolênđó,rakhỏigiếng,vàtôisẽkéoanhlênsau.”Dêđựcvuilònglàmtheoýkiếnnày.Cáoleodầnlênđôichân,vaivà cuối cùng là đôi sừng của anh bạn đồng hành. Nó lên đến miệnggiếng,phóngrangoàivàngaylậptứcchuồnđi.Dêđựchétgọinó,chửirủanóvìđãviphạmthỏathuậncùnghỗtrợlẫnnhau…NgụngônAesop,thếkỷ6tr.CN.

Thấuhiểu:Nhữngđồngminhhoànhảolànhữngđồngminhmangtớichobạncáimàbạnkhông thể tựmìnhcóđược.Họ lànhững tiềmlựcmàbạnthiếu.Họsẽthựchiệncôngviệcbẩnthỉuchobạnhaygiaotranhtrậnchiếncủabạn.GiốngnhưngườiThụySĩ,họkhông luôn làkẻrõ rànghayhùngmạnhnhất.Hãy sáng tạo và tìmkiếmđồngminh từ những aimà tới lượtmình,bạncómộtthứgìđóđểđưara,tạomộtmốiliênkếttưlợi.Việcđánhmấtnhữngđồngminh thuận tiệnnhưthếsẽkhônghủydiệtbạnhaykhiếnchobạncảmthấybịphảnbội.Bạnphảixemhọnhưlànhữngcôngcụtạmthời.Khikhôngcòncầnnhữngcôngcụđónữa,khôngcómộttìnhcảmnàomấtmáttrongviệcvứtbỏchúngđi.

Các lực lượng củamột đồngminh hùngmạnh có thể hữu ích và tốt chonhững ai trông cậy vào họ... nhưng ngu yhiểm cho những ai trở nên phụthuộcvàohọ.

NiccoloMachiavelli,QuânVương(1513)

NHỮNGĐỒNGMINHGIẢ

Tháng 11/1966, Murray Bowen, một giáo sư tâm thần học ở Đại họcGeorgetownvàlàmộttrongnhữngbácsĩchuyênkhoagiađìnhcónhiềuảnhhưởngnhất trên thếgiới, đã đốimặt vớimột cuộckhủnghoảng tronggiađình riêng củaôngởWaverly,Tennessee.Bowen là người lớnnhất trongnămđứacon.GiađìnhôngđãcócôngviệcbuônbánquantrọngởWaverlysuốtnhiềuthếhệ.Ngườiemruộtthứbacủaông,biệtdanhlàJune,đãđiềuhànhviệckinhdoanhmộtthờigian.Liêntiếplàmviệcquásứcvàcảmthấybịđánhgiá thấp, lúcnày Juneyêucầuđượcchiamộtkhoản lãi cao trongviệc kinh doanh.Cha họ đồng ý, nhưngmẹ họ lại không.Các thành viêntronggiađìnhchialàmhaiphe.Tìnhthếkhácăngthẳng.Cùnglúcđó,mộtcáichếttronggiađìnhvợcủaJuneđãkhiếnbàtachánnảntớimứcđiềuđóbắtđầuảnhhưởng tới sứckhỏecủaôngchồng.Mộthiệuứnghìnhsónglanranhữngngườikháctrongnhà,vàcôemgáithứhaicủaBowen, người yếu đuối, bắt đầu có những triệu chứng tâm thần.Dù vậy,Bowenlolắngnhấtchochaông,ngườibịbệnhyếutim.Vớitưcáchmộtbácsĩchuyênkhoagiađình,Bowenđãnghiêncứumộttriệuchứngmàônggọilàmột“đợtsóngkhắckhoải”,trongđómộtsựkiệnngoạibiếncóthểtạonênđủnáođộngcảmxúcđểdẫnđếncáichếtcủangườilớntuổihaydễtổnhạinhấtcủagiađình.Bằngcáchnàođó,Bowenphải tìmracáchxoadịuđợtsóngkhắckhoảinàytrongchínhgiađìnhông.

Heracles đã thực hiện 10 Kỳ công trong vòng 8 năm 1 tháng, nhưngEurystheuskhôngtínhKỳcôngthứ2vàthứ5,đặtrachochàngthêmhai[nhiệmvụ]nữa.Kỳcôngthứ11làđemvềnhữngquảtáoháitừcâytáovàng,mónquàmừnghônlễHeracủaMẹĐất.Nữthầnthíchcâytáođếnmứcđemtrồngnótrongkhuvườnthiêngcủamình.KhuvườnnàynằmtrênsườndốcnúiAtlas,nơinhữngconngựakéocỗxemặttrờimệtmỏihoàntấtchuyếnhànhtrìnhcủachúng,vànơiAtlaschăncừuvàgiasúc,mỗi loạimộtngànđàn, lang thang trênnhữngđồngcỏkhôngai tranhchấp của chúng.Một hôm, khiHera phát hiện ra các cô con gái củaAtlas,nhữngthầnnữHesperides,màbàđãtincậygiaochămnomcâytáo,bàsaiconrồngkhôngngủLadonquấnquanhcâytáođểcanhgiữnó…Cuốicùng,khiHeraclestớigặpPo,nữthầnsông,congáicủathầnZeusvàThemischỉchochàngnơiNereusđangnằmngủ.Chàngtómlấyvịthầnbiểngiàđầubạcvàgiữchặtlấymặcchoôngtabiếnhóa,buộcông ta phải nói ra cách để lấy được những quả táo vàng… NereuskhuyênHeracleskhôngnêntựháitáomànênnhờAtlaslàmthay,tronglúcđógiảithoátchoôngtakhỏigánhnặngđangmang;dođó,khitớikhuvườnthiêng,chàngyêucầuAtlasgiúpmình.Atlassẵnsànglàmhầunhưbấtkỳcôngviệcnàođểcóđượcmộtgiờnhẹgánh,nhưngôngsợ

Ladon,dođóHeraclesđãgiếtchếtconrồngvớimộtmũi tênbắnquabức tườngcủakhuvườn.RồiHeraclesđưavainhận lấysứcnặngcủaquảcầu,cònAtlas lênđườngquaylạingayvớibaquảtáodocáccongáicủaônghái.Ông thấycảmgiáccủa tựdo thậtdễchịu.“Tasẽ tựđemmấyquảtáođếnchoEurystheusmàkhôngphạmsailầm,”ôngbảo,“nếu anh giữ bầu trời thêmmột ít lâu nữa.”Heracles vờ chấp nhận,nhưng,đãđượcNereuscảnhcáokhôngnênđồngýmộtđềnghịnhưthế,chàng xin Atlas giúp gánh quả cầu thêm một lúc, để chàng đặt mộtmiếngđệmlótlênvai.Atlasdễdàngbịđánhlừa,đặtbaquảtáolênmặtđất vànhận lại gánhnặngcủamình;ngay lập tứcHeraclesnhặtmấyquảtáovàrađivớimộtlờichàochâmbiếm.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,1955

KhókhăncủaBowenlàôngcũngđangtrảiquamộtdạngkhủnghoảngcánhânvànghềnghiệpvào thờiđiểmđó.Một trongnhững lý thuyết cóảnhhưởnglớnnhấtcủaôngkhẳngđịnhrằngcácthànhviêncủamộtgiađìnhvẫnkhỏemạnhchừngnàohọcóthểphânbiệtbảnthânvớicácanhchịemvàbốmẹ, thiết lậpđượcnhâncáchcủachínhhọ,có thể tựquyếtđịnh, trongkhivẫn tương tácvàquanhệmột cáchchủđộngvớinhữngngườikhác trongnhà.Ôngthấyđólàmộtcôngviệctâmlýkhókhănđốivớibấtcứngườinào.Mộtgiađìnhlàmộtdạngbảnngãnhómvàmộthệthốngcảmxúcđancàivàonhau;đòihỏicầncónhiềunỗlựcvàthựchànhđểthiếtlậpmộtsựtựdoýchínằmngoàihệ thốngnày.ThếnhưngBowen tin rằngviệcnày,dùcótínhcáchcốtyếuđốivớimọingười,cũngcầnthiếtvềmặtchuyênmônchocácbácsĩtrịliệu.Họkhôngthểgiúpngườikhácmộtcáchđúngđắnnếuhọkhôngthểphânbiệtbảnthânvớigiađìnhmình.Họphảiđưacácvấnđềcánhâncủamìnhvàothựchành.Và thật sự ở đây chính là giáo sưBowen,một người ở tuổi 50, làm việcnhiềunămtrênmốiquanhệvớigiađìnhnhưngđãpháthiệnbảnthânmìnhbịhútvàođộnglựcgiađình,thoáihóavềmặtcảmxúc,khôngthểsuynghĩchínhxácmỗilầnôngvềTennesseethămnhà.Điềuđókhiếnôngcảmthấythấtvọngvàchánnảnsâusắc.Ôngquyếtđịnh,đãđếnlúcphảinỗlựcmộtthửnghiệmcánhâncấptiếnvàolầnthămnhàsau.Cuối tháng1/1967,JuneBowennhậnmột lá thưdài từMurray.Cảhaiđãkhôngviếtthưchonhaumộtquãngthờigian;thậtra,JuneghétanhmìnhvàtránhgặpgỡcánhânvớiMurraytrongsuốtnhiềunăm,vìôngtacảmthấymẹmìnhluônđứngvềphíacủaMurray,dùchínhJunelàngườiđiềuhànhcôngviệckinhdoanh.Trongthư,MurraythuậtlạinhiềucâuchuyệnthêudệtvềJunemàcácthànhviêngiađìnhđãkểlạichoôngnghenhiềunămtrước,vàluôncẩnthậnnóithêmrằngtốthơnMurrayđừngđểchochúem“nhạycảm”củamìnhnghethấychúng.Murraybảoôngđãmệtmỏivớinhữngcâu

chuyệnđóvàvềviệcbịbảobancáchthứcđốixửvớingườiem.Ôngnghĩ,tốthơn là liên lạc trực tiếpvới June.Ôngkết thúc lá thư,bảo rằngcảhaikhôngcầnphảigặpnhauvàochuyếnthămnhàkếtiếpcủaông,vìôngđãkểchoJunenghemọiđiềumuốnnói.Ôngkýtên:“Anhtraihayxíavàochuyệnngườikháccủaem.”Càngnghĩ tới lá thưnày, Junecànggiận.Murrayđãcố tìnhkhuấy lên sựchiarẽgiữaJunevàgiađình.Thếrồi,vàihômsau,ngườiemgáicủacảhaicũngnhậnđượcthưcủaMurray,bảorằngôngđãnghevềnỗiđaubuồncủacôvàđãviếtthưđềnghịJunechămsóccôchotớikhiôngvề.Ôngkýtên:“Anhtrailolắngcủaem.”LáthưnàycũnglàmngườiemgáikhóchịugiốngnhưláthưgửichoJuneđốivớiôngta:côđãmệtmỏivớiviệcmọingườiđốixửvớimìnhnhưvớimộtngườiốmyếu–điềuđóchỉ làmcôcảmthấy lolắnghơnthêm.Saumộtthờigianngắn,Murraylạigửithư,lầnnàychomẹmình.Ôngnhắctớimấyláthưđãgửichohaingườikia.Ôngđangcốxoadịucơnkhủnghoảng,ôngbảothế,bằngcáchthuhútmọisựchúývàochínhmình.Ôngviết rằngôngmuốn chọc tức tất cả các anh emvàông cókhảnănglàmhơnthếnữanếucần;nhưng,ôngcảnhbáo,hãykhônngoanđừngchiasẻtintứcvới“kẻthù”,vìthếbàmẹnêngiữkínviệcnày.Ôngkýtên:“Contraichiếnlượccủamẹ”.Chorằngôngđãmấttrí,bàmẹđốtláthư.Tintứcvềmấyláthưnàytruyềnnhanhkhắpgiađình,khuẩylênmộtphảnứngbựcbộibaogồmnhữnglờikếttội,nhữngmốiquanngại,nhữngloâu.Mọingườibịkíchđộngvìchúng,nhưngJunelàtrungtâmcủacơnbão.Ôngđưa lá thưcủaMurraychomẹ,bà rấtphiền lòng. Junehứa rằng trong lầnthămnhàsắptớicủangườianh,ôngkhôngchỉkhôngtránhmặtMurraymàcònđươngđầuvớiôngtavàthậtsựchoôngtabiếttay.MurraytớiWaverlyvàođầutháng2.Vàođêmthứhai,trongbuổiăntốiởnhàcôem,Junexuấthiệnvớivợôngta;bốmẹcủahaianhemcũngcómặt.Cuộcgặpgỡkéodàikhoảnghaitiếng,cácthànhviênchínhlàMurray,Junevàbàmẹ.Đólàmộtcuộchọpmặtgiađìnhcayđắng,JunegiậndữđòikiệnMurrayvềcáccâuchuyệnthôlỗcủaôngvàbuộctộibàmẹvềviệcbênhvựcchongườiconyêucủabà.KhiMurrayxácnhậnrằngôngvàmẹthôngđồngvớinhau,rằngôngvàmẹđãmưutínhvớinhautừnhiềunămtrước,bànổigiận,khướctừrằngkhôngbiếtmộtâmmưunàohết,vànóirằngbàsẽkhôngbaogiờnóigìvớiMurraynữa.Junekểcâuchuyệncủaôngtavềngườianhtraigiáosư,Murrayđáp rằngđóchỉ làchuyệnvui,nhưngôngbiếtnhữngcâuchuyệnhayhơn.Toànbộcuộctròchuyệntậptrungvàocácvấnđềcánhân,vànhiềucảmxúcbịđènénđã lộra.NhưngvẻmặtcủaMurrayvẫnlãnhđạmmộtcáchlạlùng.Ôngcamđoanrằngôngkhôngđứngvềphíanàocả;khôngaihàilòngvớiđiềuôngnói.Ngàyhômsau,MurraytớithămnhàcủaJune–vàJune,vìlýdonàođó,tiếpôngrấtvuivẻ.Murraykểthêmnhiềucâuchuyện,kểcảmộtchuyệnôngđã

nghevềviệcJuneđãxửtríhoàncảnhtốtnhưthếnàokhixétđếnmọiáplựcmàông ta đanggánh chịu. June, hoàn toànxúcđộng, bắt đầu cởimởvớingườianhvềnhữngvấnđềcủaôngta:ôngtathậtsựlolắngvềngườiemgáicủahọ,ông tanói,dùcó thể làcôbịchậmphát triển.Cuốingàyhômấy,MurraytớithămngườiemgáivàkểchocônghenhữnggìJuneđãnóivềcô;côcóthừasứcđểtựchămsócchomình,côđáp,vàđãcóquáđủnhữngquantâmhướngdẫncủagiađình.Thêmnhiềucuộcthămviếngvớicácthànhviênkhác của gia đình. Trong từng trường hợp, khi có người cố thuật lạimộtchuyệnđồnhay lôikéoMurrayvềphíahọ,hoặcông làmchệchhướngnỗlựcđóvớimộtnhậnxéttrunglập,hoặcchuyểnnótớicánhâncóliênquan.HômMurraylênđường,mọingườitớiđểtiễnchânông.Ngườiemgáicóvẻthưtháihơn;ngườibốcũngthế.Tâmtrạngcủacảgiađìnhđãthayđổimộtcáchđángchúý.Mộttuầnsau,mẹcủaMurraygửithưchoông,kếtthúcnhưsau:“Vớimọithăngtrầm,chuyếnvềnhàvừaquacủaconlàđiềutuyệtvờinhất.”Giờ đây June đều đặn viết thư cho anh trai. Sự xung đột về quyềnkiểm soát việc kinh doanh của gia đình đã được xoa dịu và giải quyết.NhữngchuyếnthămnhàcủaMurraygiờđây trở thànhđiềumàmọingườiđềumongmỏi,thậmchídùôngvẫngiởnhữngmánhlớicũbằngnhữngcâuchuyện.

Tôixemđasốnhữngngườitôigặplàđộcnhấtvàriêngbiệtvớiýnghĩalànhững tạovật tôicó thểsửdụngnhư lànhững tấmápphíchquảngcáo trên những hành trình tham vọng của tôi. Hầu hết những tấm ápphích này sớmmuộn gì cũng sụp đổ.Không thể chịu đựng nổi nhữngcuộc trườngchinhmà tôibuộchọphảiđivới tốcđộcaonhấtvàdướimọi điều kiện thời tiết, họ chết gục trên đường. Tôi tìm những ngườikhác.Đểthuhúthọphụcvụchotôi,tôihứahẹnsẽđưahọtớinơimàtôicũngđangđi, chặng cuối của vinhquangmànhữngnhà leonúi khaokhátđếntuyệtvọngđểđạttới.CuộcđờibíẩncủaSalvadorDali,SalvadorDali,1942

SaunàyMurrayviết lạisựkiệnđóvàkếthợp thêmnhữnggìônghọchỏiđượcvàoviệchuấnluyệnchocácbácsĩtrịliệugiađìnhkhác.Ôngxemđólàbướcngoặttrongsựnghiệpcủamình.DiễndịchChiếnlượctrongthựcnghiệmmàBowentiếnhànhvớigiađìnhôngkháđơngiản:ôngbiếnviệcbấtkỳthànhviênnàotronggiađìnhmuốnlôikéoôngvềphíahọhoặcdụdỗôngvềvớihọthànhchuyệnbấtkhả.Ôngcũngcốtìnhtạonênmộtcơnbãocảmxúcđểphátanđộnglựcmònmỏicủagiađình,đặcbiệthướngvàoJunevàmẹmình,hailựclytâmcủađộnglựcđó.Ônglàmchocảgiađìnhnhìnsựviệctheomộtcáchthứcmớibằngcáchđưahọvào

cuộcđốithoạivềcácvấnđềcánhânhơnlàtránhnéchúng.Ôngcũngcốgiữbình thảnvàhợp lý,quét sạchmọimongmuốn làmhài lònghay tránhnécuộcđốiđầu.Vàogiữacuộc thựcnghiệmnày,Bowen trảiquamộtcảmgiácnhẹnhàngkhôngthểtả–mộttrạngtháigầnnhưbaybổng.Lầnđầutiêntrongđời,ôngthấygắnbóvớigiađìnhmàkhôngbịchếngựbởinhữngsứchútcảmxúccủanó.Ôngcóthểđấutranh,cãicọvàgiễucợtmàkhôngbịkéolùitrởlạicơngiậntrẻconhaycốgắngthỏahiệpmộtcáchsailầm.Càngxửtrívớigiađìnhtheocáchnày,mọiviệccàngtrởnêndễdàng.Bowen cũngnhận thấy tác động củahànhvi củamình lên các thànhviênkhác.Đầutiên,họkhôngthểtươngtáctheocáchthôngthườngcủahọ:Junekhôngthểtránhmặtông,ngườiemgáiyếuớtkhôngthểchủquanhóamọivấnđềcủagiađình,bàmẹkhôngthểsửdụngôngnhưmộtvậtchốngđỡ.Kếtiếp,họthấyhọbịhútvềphíaông.Việcôngtừchốiđứngvềphíahọkhiếnchoviệccởimởvớiôngdễdànghơn.Độnglựctrìtrệcủagiađìnhvềnhữnglờithêudệt,nhữngmốiliênlạcbímật,vànhữngmốiliênminhgâybựcdọcđãbịphá tan trongmộtchuyến thămnhà.Và theoBowen,nóvẫnđi theocáchđósuốtquãngđờicònlạicủaông.Bowenđãchuyểnlýthuyếtvàthựchànhcủaôngrakhỏiphạmvigiađình.Ôngnghĩtớinơilàmviệccủamình,cũngcómộtbảnngãnhómvàhệcảmxúcgiốnggiađìnhlàmôngbịnhiễmđộcmỗikhiởđó:mọingườilôikéoôngvàonhữngnhómđồngminh,chỉtríchcácđồngnghiệpvắngmặt,khiếnôngkhôngthểdửngdưng.Tránhnhữngcuộcđốithoạiđókhônggiảiquyếtđược chuyện gì; nó có nghĩa là ông vẫn còn chịu tác động của động lựcnhóm,chỉkhôngthểgiảiquyếtnó.Việckiênnhẫnlắngnghenhữngchuyệnthêudệt củamọingười trong lúcaoướchọngưng lại cũnggây thấtvọngtươngđương.Bowenphảicómộthànhđộngnàođóđểphávỡđộnglựcnày–vàôngthấyôngcóthểápdụngnhữngchiếnthuậttươngtựnhưđãdùngvớigiađìnhmình,với thànhcông rực rỡ.Ôngcố tìnhkhuấyđảomọi thứtrong khi vẫn nằmngoài nhữngmối quan hệ đồngminh.Và, như với giađìnhcủamình,ôngnhậnrasứcmạnhtolớnmàsựtựtrịcủaôngmangđếntrongnhóm.Khôngaicóthểthànhcôngtrongđờimàkhôngcóđồngminh.Tuynhiên,vấnđềlàphảinhậnrasựkhácbiệtgiữacácđồngminhgiảvờvàđồngminhthậtsự.Mộtmốiliênminhgiảđượctạonêntừnhucầucảmxúcnhấtthời.Nóđòihỏibạntừbỏmộtcáigìđócótínhcốtyếutrongbạnvàkhiếnbạnkhông thể tự quyết định. Một mối liên minh thật sự được hình thành từnhữnglợiíchchung,mỗibêncungcấpcáimàbênkiakhôngthểtựmìnhcóđược. Nó không đòi hỏi bạn phải hợp nhất nhân cách của riêng bạn vàonhómhaychúýtớinhữngnhucầucảmxúccủanhữngngườikhác.Nóchophépbạntựtrị.

SƯTỬVÀLỪAHOANGMộtconsưtửvàmộtconlừahoangđãthỏathuậnsẽcùngđisănmồivớinhau.Sưtửsẽdùngsứcmạnhghêgớmcủanó,cònlừacóthểdùngđếntốcđộnhanhhơncủanó.Khichúngđãbắtđượcmộtsốconmồi,sưtửchiasốchiếnlợiphẩmlàmbaphần.“Taolấyphầnthứnhấtvìtaolàvua,”nónói.“Phầnthứhailàcủataovìtaolàđốitáccủamàytrongcuộcsăn,”nónói.“Cònphầnthứba,”nóbảovớilừa,“phầnnàysẽlàmộtnguồntaihạilớnchomày,hãytintaođi,nếumàykhôngnộpnóchotao.Vànhântiện,hãycútxéođi!”NgụngônAesop,thếkỷ6tr.CN.

Xuyênsuốtcuộcđờimình,bạnsẽtìmthấymìnhtrongnhữngnhómđòihỏiphảihợpnhất,buộcbạnvàomọidạngliênminhgiảđiềukhiểncảmxúccủabạn.Bạnphảitìmmộtconđườngđitớivịtrícủasứcmạnhvàquyềnlực:cóthể tươngtácvàđấutranhvớimọingười trongkhivẫngiữđượcsựtự trị.Bạntránhnhữngliênminhgiảmộtcáchkhéoléobằngcáchthựchiệnnhữnghànhđộngkhiêukhíchkhiếnmọingườikhôngthểgiăngbẫybạn.Bạnkhuấytungđộng lựccàngnhiềucàng tốt,hướngvàonhữngkẻgây rốivànhữngngườikiểmsoát.Khibạnđãđứngvàovị trínơibạncóthểởlạimộtcáchhợplýtrongnhóm,bạncóthểtỏrathamgiavàomộtliênminhmàkhôngcầnloâurằngcáccảmxúccủamìnhsẽmấtđi.Vàbạnsẽthấyrằngvớitưcáchmộtcánhânđồngthờivừatựtrịvàlàmộtphầncủanhóm,bạnsẽtrởthànhmộttrungtâmcủasựchúý.

Đivàohànhđộngdướilớpvỏgiúpđỡchocáclợiíchcủakẻkhác,chỉnhằmcuốicùngđemlạinhiềulợiíchchochínhbạn...Đâylàmánhlớivàsựcheđậyhoànhảođểhiệnthựchóacácthamvọngcủabạnvìnhữngthuậnlợimàbạnđưarachỉphụcvụnhưlànhữngmiếngmồiđểtácđộngtớiýchícủakẻ khác.Họ nghĩ rằng các lợi ích của họ đang tăng trong khi thật sự họđangmởlốichocáclợiíchcủabạn.

BaltasarGracian(1601–1658)


Để sống sót và tiến lên trong cuộc sống, chúng ta thấymình phải thườngxuyênsửdụngngườikhácchomộtmụcđích,mộtnhucầunàođó–đểcónhữngtiềmlựcmàchúngtakhôngthểtựđạtđược,đểđemđếnmộtsựbảovệnàođó,đểbùđắpchomộtkỹnănghaytàinghệmàchúngtakhôngcó.Tuynhiên,trongphạmvimôtảnhữngmốiquanhệnhânloại,từ“sửdụng”cónhữngýnghĩaxấu,vàtrongmọitrườnghợpchúngtaluônmuốnnhững

hànhvicủamìnhcóvẻcaoquýhơnlàthựctế.Chúngtathíchnghĩvềnhữngtươnggiaonàynhưlànhữngquanhệcótínhcáchhỗtrợ,đốitáchaythânhữuhơn.Đâykhôngphảichỉlàvấnđềvềngữnghĩa;đâylànguồngốccủamộtsựlầmlẫn nguy hiểmmà cuối cùng sẽ làmhại bạn.Khi bạn tìmkiếmmột đồngminh,bạncómộtnhucầu,mộtlợiíchmàbạnmuốnđượcđápứng.Đâylàmột vấn đề có tính chiến lược, thực hành,mà sự thành công của bạn phụthuộcvào.Nếubạnchophépcáccảmxúcvàngoạidiệnđầuđộcnhữngdạngđồngminhmàbạnđanghìnhthành,bạnsẽnằmtrongmốihiểmnguy.Nghệthuậthìnhthànhcácđồngminhtùythuộcvàokhảnăngphânbiệt tìnhbạnvớinhucầucủabạn.Bướcđầutiênlàhiểurằngtấtcảchúngtathườngxuyênsửdụngngườikhácđể giúp cho bản thân tiến lên. Không có gì phải hổ thẹn trong việc này,khôngcầnphảicócảmgiácphạmtội.Chúngtacũngkhôngnênxemlàbịxúcphạmnếuchúngtanhậnrarằngcóaiđóđangsửdụngchúngta;sửdụngmọingười làmộtnhucầucủaconngườivàxãhội.Tiếptheo,vớisựthấuhiểunày trong tâm trí,bạnphảihọccáchbiếnnhữngđồngminhcần thiếtnày trở thành những đồng minh chiến lược, đứng cùng hang với nhữngngườicóthểchobạnđiềugìđómàbạnkhôngthểtựmìnhkiếmđược.Điềunàyđòihỏibạnphảicưỡnglạisựcámdỗđểchocácquyếtđịnhvềnhữngđồngminhbịđiềukhiểnbởicáccảmxúccủabạn,vàbạnphảigạtchúnglạisau lưng khi bước vào đấu trường xã hội.Những đồngminh sẽ giúp bạnphần lớn lànhữngngườicócùngmột lợi íchchung.Nhữngđồngminhbịđầuđộcbởicảmxúc,hayvớinhữngmốiràngbuộccủasựtrungthànhhaytìnhthânhữuchẳngđemlạigìngoàirắcrối.Hànhđộngmộtcáchchiếnlượcvớicácđồngminhcũngsẽngănbạnkhỏinhữngvướngmắctồitệvốnlàmhạinhiềungười.Cứnghĩrằngcácđồngminhlànhữngmôđánhấpnhôtrênsông dẫn tới mộtmục tiêu. Trong quãng đờimình, bạn sẽ thường xuyênnhảy từmônày sangmôkhác để đápứng các nhu cầu củamình.Khi đãbăngquadòngsôngđặcbiệtnày,bạnsẽbỏlạichúngsaulưng.Chúngtahãygọisựchuyểnđổithườngxuyênnhưngvẫntiếptụcsửdụngcácđồngminhnàylà“Tròchơiliênminh”.NhiềunguyêntắccơbảntrongTròchơiliênminhbắtnguồntừTrungHoacổđại,baogồmvôsốnướcnhỏliêntụcthayđổi–khiyếu,khimạnh,rồilạiyếutrởlại.Chiếntranhlàmộtcôngviệcnguyhiểm,vìnếumộtnướcxâmlăngmộtnướckhácsẽkhuấyđộngnhiềuhồnghitrongnhữngnướckhácvàcuốicùngthườngpháthiệnranóđãtựđánhmấtchỗđứngcủamình.Đồngthời,mộtnướcvẫngiữlòngtrungthànhvớimộtđồngminhsẽthấymìnhbịlôi kéo vàomột cuộc chiến tranhmà nó không thể thoát ra khỏi và sẽ đixuốngdốctrongtiếntrìnhđó.Việchìnhthànhcácđồngminhđúngđắntheomộtsốýnghĩalàmộtnghệthuậtquantrọnghơncảnghệthuậtchiếntranh,

vànhữngnhàcầmquyềntinhthôngnghệthuậtnàycóquyềnlựchơncácchỉhuyquânsựnhiều.ChínhnhờthôngquaTròchơiliênminh,nướcTầnđãcóthểdầnmởrộngtrongthờikỳChiếnquốcnguyhiểmtừnăm403–221tr.CN.Tầnkếtđồngminhvớinhữngnướcxavàtấncôngnhữngnướcgần;lânbangmàTầnxâmlấnkhông thể tìmsựgiúpđỡ từnướckếcậnvìđó làđồngminhcủaTần.NếuTầnđươngđầuvớimộtkẻthùcómộtđồngminhthenchốt,trướctiênnósẽpháhỏngmốiliênminhđó–gieorắcbấtđồng,lantruyềnnhữngtinđồn,dụdỗmộttronghaibênbằngtiềncủa–chotớikhimốiliênminhnàyrạnnứt.RồiTầnsẽxâmlấntrướchếtmộttronghainướcđó,sauđótớinướckia.Dầndàtừngchút,nóthôntínhcácnướclânbang,vàchotớicuốithếkỷ3tr.CN,nóđãcóthểthốngnhấtTrungHoa–mộtkỳtích.ĐểchơiTròchơiliênminhđúng,ngàynaycũnggiốngnhưởTrungHoacổđại,bạnphải thựctế tốiđa, tưduyđónđầutừxavàgiữchotìnhthếcànglinhhoạtcàngtốt.Đồngminhhômnaycóthểlàkẻthùngàymai.Tìnhcảmkhôngcóchỗtrongbứctranhnày.Nếubạnyếunhưngthôngminh,bạncóthểdầnnhảycócvàomộtvị trímạnhbằngcáchchuyểntừđồngminhnàysangđồngminhkhác.Cáchtiếpcậnngượclạilàtạoramộtđồngminhthenchốtrồidínhchặtvàonó,coitrọnglòngtinvàmộtquanhệđãthiếtlập.Điềunàycóthểđạthiệuquảtốttrongnhữngthờikỳổnđịnh,nhưngtrongthờikỳbiếnđộngliêntục,màđiềunàythườnghơn,nócóthểtrởthànhtaihọachobạn;nhữngkhácbiệtvềlợiíchsẽnảysinhkhôngthểtránhkhỏi,đồngthờisẽkhógỡ rakhỏimộtquanhệđãđượcđầu tưquánhiều tìnhcảm.Đểantoànhơnnênbámvàosựthayđổi,giữchokhảnăngchọnlựaluônrộngmởvà kết đồngminh dựa vào nhu cầu chứ không phải lòng trung thành haynhữnggiátrịchung.TrongthờivàngsoncủaHollywood,cácnữdiễnviênhầunhưlàítquyềnlựcnhấttrongtấtcả.Sựnghiệpngắnngủi;ngaycảmộtngôisaolớncũngcóthểbịthaythếbởimộtngôisaotrẻhơntrongvòngvàinăm.Mộtnữdiễnviênthườngtrungthànhvớimộtxưởngphim,rồitheodõimộtcáchtuyệtvọngkhicácvaidiễncạndần.NữdiễnviênđãđingượctốtnhấtxuhướngđólàJoanCrawford,ngườiđãchơiphiênbảnTròchơiliênminh của riêng mình. Ví dụ, năm 1933, bà gặp nhà biên kịch JosephMankiewicz,khiđólàmộtthanhniênnhútnhátmớikhởiđầumộtsựnghiệpmàvềsaunàytrởnênsángchói.Crawfordnhậnratàinăngcủaôngngaylậptứcvàtìmcáchkếtbạnvớiông,khiếnônghếtsứcngạcnhiên.Ôngtiếptụcviếtchínkịchbảnchobà,kéodàirấtlâusựnghiệpcủabà.Crawfordcũngvevãncácnhàquayphimvànhiếpảnh,họthườnglàmviệcquágiờđểlấyánhsángtốtvàkhiếnchobàtrôngxinhđẹphơn.Bàcũnglàmđiềutươngtựvớimộtnhàsảnxuấtkiểmsoátmộtkịchbảnmàtrongđóbàcómộtvai.Crawford thườngkếtđồngminhvớinhững tàinăngmớiđanglên,nhữngngườirấtcoitrọngviệccóquanhệvớingôisaonày.Thếrồibà

phávỡmộtcáchlịchthiệphoặcbỏquênmốiquanhệkhinókhôngcònphụcvụchocácnhucầucủabànữa.Bàcũngkhôngtrungthànhvớihãngphim,haythậtralàbấtkỳai–ngoàibảnthânmình.Cáchtiếpcậnvôcảmvớihệthốngđồngminh luônchuyểnđổi chophépbà tránh cái bẫymànhiềunữdiễnviênđãlọtvàotronghệthốngđó.Điềucơbảnđểchơitròchơinàylànhậnraaicóthểcólợinhấtchobảnthânvào thời điểmđó.Đâykhông cầnphải làmột nhânvật quyền thế rõ ràngnhấttrênsânkhấu,nhânvậtcóvẻnhưcó thểgiúpíchnhiềunhấtchobạn;nhữngđồngminhđápứngcácnhucầuhaynhữngthiếuhụtcụthểthườnglàcólợiíchhơnnhiều.(Cácđồngminhlớngiữahaithếlựclớnnóichunglàítcóhiệuquảnhất).VìvuaLouisXIcómộtquânđộiyếu,ThụySĩ,dùlàmộtdiễn viên thứ yếu trên sân khấu châuÂu, là đồngminhmà ông cần đến.Nhậnthấytrướcnhiềunămđiềunày,ôngnuôidưỡngmộtđồngminhsẽlàmkẻ thù ông bối rối. Khi còn là một trợ lý quốc hội trẻ nhiều tham vọng,LyndonJohnsonnhậnraôngthiếumọithứquyềnlựcvàtàinăngđểđưaônglên tới đỉnh. Ông trở thành một người sử dụng thông minh tài năng củanhữngngười khác.Nhận ra tầmquan trọng của thông tin trongQuốchội,ôngquyếtđịnhkếtbạnvàđồngminhvớinhữngngườiởnhữngvị trí chủchốt–dùthấphaycao–trongdâychuyềnthôngtin.Ôngđặcbiệtgiỏivớinhữngngườilớntuổithíchthúvớiviệckếtbạncùngmộtchàngthanhniênnăngđộngvàvớivaitròcủamộtngườichađưaralờikhuyênbảo.Dầndà,từ một thanh niên nghèo không có một mối quan hệ nào đến từ Texas,Johnsonđãtựnângmìnhlêntớiđỉnh,quahệthốngcácđồngminhthuậnlợi.Trong các cuộc đua xe đạp, không chạy dẫn đầumà chạy ngay phía saungườidẫnđầu–mộtvị trí núpđược sức cản củagió– làmột chiến lượcthôngdụng,ngườidẫnđầuphảiđóngióvà tiếtkiệmnăng lượngchobạn.Vàophútcuốicùng,bạnbứtphálêndẫnđầu.Đểchonhữngngườikháccảngióchobạnvàlãngphínănglượngcủahọlàđỉnhcaocủasựtiếtkiệmvàchiếnlược.Một trong nhữngmưumẹo hay nhất trong Trò chơi liênminh là bắt đầubằngcáchtỏvẻnhưgiúpđỡngườikháctrongmộtmụctiêuhaycuộcchiến,chỉđểcuốicùnggiatăngcáclợiíchcủachínhmình.Rấtdễtìmnhữngngườikhácnhưthế:họcómộtnhucầuhiểnnhiên,mộtyếuđiểmtạmthờimàbạncó thểgiúphọkhắcphục.Lúcnày,bạnđãđưahọvàodướimộtmốiràngbuộctinhvivớibạn,đểsửdụngtheoýbạn–điềukhiểncáccôngviệccủahọ,chuyểnnănglượngcủahọtheohướngbạnmongmuốn.Nhữngcảmxúcmàbạn tạoravớisựđềxuấthaygiúpđỡsẽcheđậymụcđíchvềsaucủabạn.HọasĩSalvadorDaliđặcbiệttinhthôngvớiphiênbảnnàycủatròchơi:nếucóaiđócần tiền,Dali sẽđếncứuviện, tổchứcmộtbuổikhiêuvũ từthiện haymột sự kiện vận động quyên góp khác. Cá nhân đó khó có thểcưỡng lại:Dali thân thiện với hoàng gia, các ngôi saoHollywood, những

người cóvai vế.Trongbuổi triển lãm“Đêm trongRừngSiêu thực”ởbãibiểnPebble,Californianăm1941,nhằmcứutrợcáchọasĩđóikhátsốngởchâuÂubịchiếntranhtànphá,Daliyêucầumộtconhươucaocổsống,đủsốcâythôngđểtạoramộtcánhrừnggiả,mộtcáigiườnglớnnhấtthếgiới,mộtchiếcôtôhỏng,vàhàngngànđôigiàysẽphụcvụchocáchọasĩ.Vàocuối tiệc làmột tiệcrượuướpđácóđủ loạiquảngcáo,nhưngnhưthườngxảy ravớiDali, sốchi luônvượtxa số thu;khôngcòn lạixunàochocácnghệsĩchếtđóiởchâuÂu.Vàthậtlạlùng,mọiquảngcáođềutậptrungvàoDali,tăngthêmdanhvọngvàtạochoôngthêmnhiềuđồngminh.Mộtbiến thểkháccủaTròchơi liênminh làđóngvaingườihòagiải,mộttrung tâmmà quanh nó là những thế lực quan trọng khác. Trong khi vẫnhoàntoàntựtrị,bạnkhiếnchonhữngngườiquanhbạnchiếnđấucholòngtrung thành của bạn. Đây chính là cách mà Hoàng tử Klemens vonMetternich,ngoạitrưởngÁotrongvàsauthờiNapoleon,đãphụchồiquyềnlựcchủyếucủaÁoởchâuÂuvàvaitròchiếnlượccủanóđốivớicácnướcxungquanh.NgaycảtrongthờiNapoleoncaitrị,khiÁođangsuyyếunhấtvàMetternichphải tângbốcPháp, ôngvẫngiữ chonướcmình thoát khỏinhữngvướngbậnkéodài.Vídụ,khôngràngbuộcÁovớiPhápbởibấtkỳmốiquanhệliênminhpháplýnào,ôngràngbuộcNapoleonbằngtìnhcảmkhithuxếpchovịhoàngđếkếthônvớicôngnươngÁo.Nắmgiữmọithếlực lớn –Anh,Pháp,Nga– trong lòngbàn tay, ông làm chomọi sự việcxoayquanhÁo,mặcdùbảnthânÁokhôngcònlàmộtthếlựcquânsựlớn.Sựxuấtsắccủabiếnthểnàychỉđơngiảnbằngcáchtạoramộtvịtrítrungtâm,bạncóthểvậndụngmộtnguồnlựclớnlao.Chẳnghạn,bạnđặtmìnhởmộtđiểmthenchốttrongdâychuyềnthôngtin,giúpbạnthâmnhậpvàkiểmsoátđượcnó.Hoặcbạntạoramộtthứgìđómàngườikhácphảiphụthuộcvào,tạochobạnmộtlựcbẩykhôngthểtinnổi.Hoặcbạnđóngvaitròngườihóagiảimàmọingườiđềucầnđếnđểgiảiquyếtmọitranhchấp.Bấtkểđólàgì,bạncóthểduytrìquyềnlựctrongvịtrítrungtâmnàychỉbằngcáchgiữchobảnthânkhôngvướngmắcvàbịlôikéo.Giâyphútmàbạnthamgiavàomộtmốiliênminhkéodài,quyềnlựccủabạnđãsuygiảmtrầmtrọng.MộtthànhtốchủyếucủaTròchơiliênminhlàkhảnăngthaotúng,thậmchítiêudiệtliênminhcủanhữngkẻkhác,gieochiarẽtrongcácđốithủđểhọtựđấuđávớinhau.Việcphávỡcácliênminhcủakẻthùcũngtốtngangvớiviệckiếmđồngminhchomình.KhiHérnanCortésđổbộvàoMexiconăm1519,ôngđốiđầuvớihàngvạnngườiAztecchỉvới500người.BiếtrằngcónhiềubộlạcnhỏthùghétđếquốcAztechùngmạnh,ôngdầndầnlôikéohọtừbỏmốiliênminhvớiAztec.Vídụ,bằngcáchtrútđầytaimộttùtrưởngbằngnhững câu chuyệnkinh khủngvề các kế hoạch của hoàngđếAztec,ôngcóthểdụchongườiđóbắtgiữcácsứthầnAztecvàochuyếnthămlầnsaucủahọ.Dĩnhiênđiềuđólàmchovịhoàngđếnổicáu,lúcnàybộlạcđó

bịcôlậpvànằmtrongvòngnguyhiểm–vàsẽcầukhẩnCortésbảovệ.CứthếCortéstiếptụcvớiâmbảnnàycủaTròchơiliênminh,chotớilúcmọiđồngminhcủaAztectrởthànhcủaông.Tiêuđiểmcủabạnởđâylàkhuấylênsựngờvực.Làmchomộtthànhviênnghingờthànhviênkhác,lantruyềnnhữngtinđồn,đặtnghivấnvềđộngcơcủamọingười,thânthiệnvớimộtđồngminhđểlàmđồngminhkhácghentức.Chiavàtrị.Theocáchnàybạnsẽtạonênmộtđợttriềucảmxúc,trướchếttấncôngvàophíanày,rồitớiphíakia,chotớikhimốiliênminhtanrã.Lúcnàynhữngcựu thànhviêncủa liênminhđódễbị tổnhại.Thôngquamưumẹohoặclờimờigọi thậtsự,khiếnhọquaysangphíabạnđể tìmsựbảovệ.Khiđốiđầuvớimộtkẻthùbaogồmnhữngđồngminh,bấtkểnótolớnhoặckhóchốngcựđến thếnào, đừnge sợ.NhưNapoleonđãnói: “Hãycho tanhững liênminhđể chiếnđấu.”Nói chung, trong chiến tranhnhữngnướcđồngminhcónhữngtrụctrặcvềchỉhuyvàkiểmsoát.Loạiquyềnlãnhđạotệhạinhất làquyềnlãnhđạophântán;bịbuộcphải tranhcãiđểđiđếnsựnhất trí trướckhihọhànhđộng,cácđồngminhnóichung thườngdiđộngchậmnhưsên.Khiđánhnhauvớinhữngnhómđồngminhlớn,nhưthườnglệ,Napoleon luôn tấn công trướchết vào chỗ liênkếtyếu, thànhviên thứyếu.Sựsụpđổởđâycóthểlàmchotoànthểcơcấucủakhốiđồngminhtanrã.Ôngcũngthườngtìmchiếnthắngnhanhchóngtrongchiếntrận,ngaycảmộttrậnnhỏ,vìkhôngcómộtlựclượngnàodễmấttinhthầndomộtthấtbạihơnlàmộtlựclượngđồngminh.Cuối cùng, tất nhiên bạn sẽ bị tấn công vì chơi Trò chơi liênminh.Mọingườisẽbuộctộibạnlàkẻvôtráchnhiệm,vôđạođức,phảnphúc.Hãyghinhớ:bản thânnhữngcuộc tấncôngnàycũngcó tínhchiến lược.Chúng làmộtphầncủamộtcuộctấncôngđạođức(xemchương25).Đểtăngcườnglợiíchriêngcủamình,nhữngkẻtốcáobạnđangcốgắnglàmchobạncảmthấytộilỗihaytrôngcóvẻxấuxa.Đừngđểchohọđạtđượcmụcđích.Mốinguycơthậtsựlàtai tiếngcủabạncuốicùngsẽngănmọingườikếtđồngminhvớibạn–nhưngsự tư lợivẫn thống trị thếgiới.Nếu trongquákhứ,mọingườithấybạncólợichohọ,vàcókhảnănglàmtươngtựnhưthếtronghiệntại,bạnsẽcónhữngngườithíchhợpvànhữngbạncùngchơi.Ngoàira,bạnvẫntrungthànhvàphóngkhoáng,miễnlàcónhữngnhucầuchung.Vàkhibạnchứngtỏrằngbạnkhôngthểbịlôikéobằngsựcámdỗgiảtạocủalòngtrungthànhhaytìnhthânhữuvĩnhviễn,bạnsẽthậtsựpháthiệnrarằngmìnhđượcđốixửmộtcáchkínhtrọng.Nhiềungườisẽbị thuhút tớicáchchơithựctếvàsinhđộngcủabạn.

Hìnhảnh: Nhữngmô đá trênmặt nước, dòng nước chảy nhanh và nguyhiểm,nhưngbạnphảibăngquanóởmộtđiểmnàođó.Kialànhữngmôđá

nằmlungtungcóthểđưabạnsangbờđốidiện.Nếubạnđungđưaquálâutrênmộtmôđá,bạnsẽmấtthăngbằng.Nếubạnđiquánhanhhaybỏquamộtmôđá,bạnsẽbịtrượtchân.Thayvì thế,bạnphảinhảymộtcáchnhẹnhàngtừmônàysangmôkếtiếpvàkhôngbaogiờngoảnhlại.

Tưliệu:Hãy cảnhgiác với nhữngđồngminh tình cảm,nơimà ý thức vềnhữnghànhvitốtđẹplàsựbùđắpduynhấtchonhữnghysinhcaothượng.

OttovonBismarck(1815–1898)

HOÁNVỊ

NếubạnchơiTròchơiliênminh,nhữngngườiquanhbạncũngthế,vàbạnkhôngthểxemhànhvicủahọlàxúcphạmtớimình–bạnphảigiaoduvớihọ.Nhưngcómộtsốdạngmàvớihọbấtkỳkiểuliênminhnàocũnggâytổnhạichobạn.Thườnglàbạncóthểnhậnrahọthôngquasựnônnóngtheođuổibạnmộtcáchtháiquá:họsẽcóđộngtháiđầutiêntrước,cốlàmbạnmùquángvớinhữngđềxuấtđầycámdỗvànhữnghứahẹnlấplánh.Đểtựbảovệmìnhkhỏiviệcbịsửdụngtheomộtcáchthứctiêucực,hãyluônnhìntớinhữnglợiíchxácthựcmàbạnsẽcóđượctừsựliênminhnày.Nếulợiíchcóvẻmơ hồ hay khó nhận ra, hãy cân nhắc nhiều lần về việc gia nhập liênminh.Hãynhìntớiquákhứcủanhữngđồngminhkhảdĩcủamìnhđểtìmranhữngdấuhiệucủalòngthamhaycủaviệcsửdụngngườikhácmàkhôngđáptrảlại.Hãycảnhgiácvớinhữngngườidẻomồm,cónhữngtínhcáchrõràng là đáng yêu, và hay nói về tình bạn, lòng trung thành, sự vô tư: rấtthườngđólànhữngnghệsĩlừabịpđangcốsănlùngcáccảmxúccủabạn.Hãyđểmắttớinhữnglợiíchliênquantớicảhaibên,vàđừngbaogiờxaolãngkhỏichúng.

28.TRAOCHOĐỊCHTHỦĐỦDÂYTHỪNGĐỂHỌTỰTREOCỔ

CHIẾNLƯỢCGIÀNHLỢITHẾ

Nhữngnguycơlớnnhấtcủacuộcđờithườngđếnkhôngphải từnhữngkẻthù bên ngoàimà từ những kẻ được xem là đồng nghiệp hay bạn bè củachúngta,nhữngkẻgiảvờhànhđộngvìmụctiêuchungtrongkhimưumôngầmpháhoạivàlấycắpnhữngýtưởngcủachúngtacholợiíchcủahọ.Mặcdùởnơimàbạnphụcvụ,bạnphảiduytrìvẻngoàitôntrọngvàlịchsự,bạncũngphảihọccáchđánhbạinhữngngườinày.Hànhđộngđểgieorắcnhữngnghingờvàsựkhôngtintưởngđốivớinhữngđốithủnày,khiếnchohọphảisuynghĩkhánhiềuvàhànhđộngmộtcáchphòngthủ.Dụhọbằngnhữngtháchthứctinhviđiguốctrongbụnghọ,khiếnchohọcóphảnứngquámức,hoangmangphạmphảisailầm.Thắnglợimàbạntheođuổilàcôlậpđượchọ.Khiếnchohọtựtreocổmìnhthôngquaxuhướngtựhủydiệtcủahọ,cònbạnvẫntrongsạchvàchẳngcógìđểchêtrách.

NGHỆTHUẬTGIÀNHLỢITHẾ

Xuyênsuốtcuộcđời,bạnsẽpháthiệnramìnhđangchiếnđấutrênhaimặttrận.Thứnhấtlàmặttrậnbênngoài,nhữngkẻthùkhôngthểtránhkhỏicủabạn – nhưng thứ hai, ít rõ ràng hơn, là mặt trận bên trong, những đồngnghiệpvànhữngthànhviêncùngbanbệvớibạn,nhiềungườitrongsốhọsẽâmmưuchốnglạibạn,thựchiệncôngviệcriêngcủahọvớiphítổncủabạn.Điềutệhạinhấtlàbạnthườngphảichiếnđấuởcảhaimặttrậncùngmộtlúc,đốimặtvớinhữngkẻthùbênngoàitrongkhivẫnphảilàmviệcđểđảmbảoantoànchovịtrítrongnộibộcủamình,mộtcuộcđấutranhmỏimònlàmkiệtsức.

Đờilàmộtcuộcchiếntranhchốnglạisựhiểmáccủaconngười.BaltasarGracian1601-58

Giảipháplàkhôngnênlàmngơvấnđềnộibộ(bạnsẽcómộtcuộcđờingắnngủinếulàmnhưthế)hayxửtrínóvớimộtcáchthứccótínhtrựctiếpvàtruyền thống, bằng cách than phiền, hành độngmột cách hung hăng, hayhìnhthànhnhữngliênminhphòngthủ.Ghi nhớ: chiến tranh nội bộ về bản chất là phi truyền thống. Bởi theo lýthuyết,nhữngngườiởcùngmộtphíathườnglàmhếtkhảnăngđểduytrìvẻngoàilànhữngđồngđộiđanglàmviệcvìsựtốtđẹphơn,thanphiềnvềhọ

haytấncônghọsẽchỉkhiếnbạncóvẻxấuxavàtựcôlậpbạn.Thếnhưngđồngthờibạncóthểmongđợinhữngdạngngườiđầythamvọngnàyđanghoạt độngmột cách lén lút và gián tiếp. Dễmến và hợp tác ở bề ngoài,nhưngđằngsausânkhấuhọđầymánhlớivàgianxảo.Bạncầnthựchiệnmộthìnhthứcchiếntranhphùhợpvớinhữngtrậnchiếnmờảonhưngnguyhiểm,xảy rahàngngàynày.Vàchiến lượcphi truyềnthốnghữuhiệunhấttrongvũđàinàylànghệthuậtgiànhlợithế.Đượcpháttriểnbởinhữngquanlạihiểubiếtnhấttronglịchsử,nódựavàohaitiềnđềđơngiản: thứnhất, cácđối thủcủabạnđangnuôidưỡngnhữnghạtgiốngcủasựtựhủydiệtchínhhọ;vàthứhai,mộtđốithủbẩmsinhcótínhcáchphòngthủvàthấpkém,dùkhéoléođếnmứcnào,sẽcóxuhướnghànhđộngmộtcáchphòngthủvàthấpkém,tựgâyhạichomình.Tínhcáchcủamọingườithườnghìnhthànhquanhnhữngyếuđiểm,nhữngkhuyết điểm trong cá tính, những cảm xúc không thể kiểm soát. Nhữngngườicảmthấynghèonàn,haynhữngngườicómặccảmtựtôn,hayesợsựhỗnloạn,haymongmuốntrậttựmộtcáchtuyệtvọng,sẽpháttriểnmộtcátính–mộtchiếcmặtnạxãhội–đểcheđậynhữngkhuyếtđiểmcủamìnhvàđểcóthểtỏratựtin,vuivẻ,cótráchnhiệmvớithếgiớibênngoài.Nhưngchiếc mặt nạ cũng giống như một miếng băng cá nhân che đậy một vếtthương:nhầmchạmvàonó,nósẽđauđớn.Nhữngphảnứngcủanạnnhâncủabạnbắtđầuvượtkhỏisựkiểmsoát:họ thanvan,hànhđộngmộtcáchphòngthủvàảotưởng,hoặcđểlộrasựngạomạnmàhọcốchegiấu.Trongkhoảnhkhắcnàođóchiếcmặtnạsẽrơixuống.Khibạnnhìnthấymìnhcónhữngđồngsựcóthểtỏranguyhiểm–haythậtsựđãâmmưuđiềugìđó–bạnphảicốgắngtrướchếtthuthậptintứcvềhọ.Nhìnvàohànhvihàngngày,nhữnghànhđộngquákhứ,nhữngsailầmcủahọ,đểtìmranhữngdấuhiệucủacácvếtnhơcủahọ.Vớihiểubiếtnàytrongtay,bạnđãsẵnsàngchotròchơigiànhlợithế.Bắtđầubằngcáchthựchiệnviệcgìđóđểchọcvàovếtthương,tạosựnghingờ,khôngantâmvàlolắng.Đócóthểlàmộtnhậnxéttạichỗhaymộtđiềugìđómànạnnhâncủabạnxemnhưlàmộtsựtháchthứcđốivớivịtrícủahọtrongcơquan.Mụctiêucủabạndùvậykhôngphảilàtháchthứchọmộtcáchcôngkhai,màlàđiguốcvàobụnghọ:họcảmthấybịtấncôngnhưngkhôngchắclàvìsaohaynhưthếnào.Kếtquảlàmộtcảmgiácmơhồ,khóchịu.Mộtcảmgiácyếuthếsẽnảysinh.Rồibạntiếptụcvớinhữnghànhđộngthứhainuôidưỡngsựnghingờcủahọ. Thường lúc này tốt nhất là hành độngmột cách ngấm ngầm, đểmọingười,phươngtiệntruyềnthônghaynhữngtinđồnđơngiảnlàmthaychobạn.Tròchơikết thúcxemchừngkháđơngiản:đã tạonênsự tựngờvựckhánhiềuđểgợinênmộtphảnứng,bạnluilạivàđểmụctiêutựhủydiệt.Bạnphảitránhsựcámdỗđểtỏrahảhêhaygiángmộtđòncuốicùng;thực

ra,ởthờiđiểmnày,tốtnhấtlàhànhđộngmộtcáchthânthiện,thậmchícònđềxuấtmộtsựhỗtrợhaylờikhuyênkhôngđángtincậy.Phảnứngcủamụctiêulúcnàysẽlàmộtphảnứngtháiquá.Hoặchọnguyềnrủa,hoangmangphạmsailầm,hoặctựbộclộbảnthânquánhiều,hoặcsẽtrởnênphòngthủmộtcáchcựcđoanvàcốhếtsứclàmhàilòngnhữngngườikhác, làmmọiviệchiểnnhiênlàđểđảmbảoantoànchovịtrívàkhẳngđịnhlòngtựtrọngcủahọ.Nhữngngườiphòngthủvôtìnhđãđẩymọingườitránhxahọ.Ởthờiđiểmnàyhànhđộngcôngkhaicủabạn,đặcbiệtnếuđólàchỉlàmộtsựgâyhấntinhvi,sẽbịlãngquên.Điềulộrõralàsựphảnứngtháiquávàsựbẽmặtcủađốithủ.Đôitaybạnvẫnsạchsẽ,thanhdanhcủabạnvẫncònnguyênvẹn.Sựmấtvị trícủahọlàđiềubạnđạtđược;bạnlàngười thắngthế,cònhọlàkẻthuacuộc.Nếubạntrựctiếptấncônghọ,lợithếcủabạnchỉcótínhchấttạmthờihaykhôngtồntại;thựctế,vịtríchínhtrịcủabạnsẽbấpbênh:cácđịchthủthảmbại,gánhchịuđauthươngcủabạnsẽcóđượccảmthôngnhưlànạnnhâncủabạn,vàsựchúýsẽtậptrungvàotráchnhiệmcủabạnđốivớisựsuysụpcủahọ.Thayvìthế,phảiđểchohọtựngãvàothanhgươmcủahọ.Bạncóthểrataygiúphọchútít,nhưngchỉởmứcđộcóthểcó trongmắtcủahọ,và tấtnhiên là trongmắtcủamọingườikhác,họchỉnêntựtráchmình.Điềunàysẽkhiếnchothấtbạicủahọthêmcayđắngvàcótácdụngchobạngấpđôi.Chiếnthắngmàkhôngđểkẻthùbiếtđượcsựviệcxảyranhưthếnàohoặcbạnđãlàmgìlàđỉnhcaocủathựchiệnchiếntranhphitruyềnthống.Hãylàmchủnghệthuậtnày,bạnsẽkhôngchỉthấyviệcchiếnđấu trênhaimặt trậncùng lúcdễdànghơn,màconđườngđếnnhữngvịtrícaohơncủabạncũngsẽêmxuôihơnnhiều.

Đừngbaogiờcanthiệpvàomộtkẻthùđangtrêntiếntrìnhtựsát.NapoleonBonaparte(1769–1821)


1.JohnA.McClernand(1812–1900)đốkỵtheodõingườibạnvàlàđồngnghiệp của ông, luật sưAbrahamLincoln, vươn tới chức tổng thống.BảnthânMcClernand, một luật sư và nghị viên quốc hội ở Springfield, bangIllinois,cũngđãcóthamvọngđó.KhônglâusaukhiNộichiếnbùngnổvàonăm1861,ôngtừnhiệmchứcnghịviênđểnhậnmộtcôngvụvớitưcáchlàchuẩntướngtrongquânđộimiềnBắc.Ôngkhôngcókinhnghiệmquânsự,nhưngLiênbangcầnbấtkỳaicókhảnănglãnhđạo,vànếuôngchứngtỏđượcmìnhtrongchiếntrận,ôngsẽthăngtiếnnhanh.Ôngxemchứcvụquânđộinàynhưlàconđườngđểtiếntớichứcvụtổngthống.

Trướchết,mộtđịnhnghĩahoànchỉnhcủathuậtngữ“giànhlợithế”sẽ

phủkín,vàthựctếđãphủkín,mộttựđiểnbáchkhoatoànthưkhálớn.Ởđây, có thểđịnhnghĩanómột cách tóm tắtnhư lànghệ thuậtđặtmộtngườivào“thếhạphong”.Thuậtngữ“thếhạphong”xácđịnhvềmặtkỹthuậtnhưmộttrạngtháitâmlýtồntạitrongmộtcáthểkhôngởvào“thếthượngphong”vớimộtcáthểkhác…Đểdùngnhữngtừnàytrongngônngữphổthông,vớinguycơđánhmấttínhchínhxáccụthể,cóthểnóirằngtrongbấtkỳquanhệconngườinào(vàthậtsựcòntrongđộngvậtcóvú),mộtcánhânthườnggiởmáchkhóeđểngụýrằnganhtaởmột“vịtrícaohơn”sovớicánhânkháctrongmốiquanhệ.“Vịtrícaohơn”nàykhôngnhấtthiếtcónghĩalàcaohơnvềđịavịxãhộihayvịtríkinh tế, nhiềungười giúp việc là nhữngbậc thầy trong việcđặt ngườithuêhọvào“thếhạphong”.Nócũngkhônghàmývềsựcaocấphơnvềmặt tri thứcnhưbấtkỳ trí thứcnàocũngbiếtaisẽbịđặtvào“thếhạphong”bởimộtngườinhặtrácvaiuthịtbắptrongmộtvánđấuvậtkiểuDađỏ.“Vịtrícaohơn”làmộtthuậtngữcótínhtươngđốiđangtiếptụcđượcđịnhnghĩavàcảitiếnbởinhữngmốiquanhệđangtiếpdiễn.Thaotácđểđạtđượcvị trí caohơncó thể là thôbạomàcũngcó thể làvôcùngtinhtế.Vídụ,mộtngườikhôngthườngởvịtrícaohơnnếuanhtaphảihỏimộtngườikhácvềmộtđiềugìđó.Thếnhưnganhtacóthểhỏinótheomộtcáchmangngụýrằng“Điềunày,tấtnhiên,làthứtôixứngđángđểcó.”Nhữngchiếnlượccủatâmlýliệupháp,JayHaley,1963

ChứcvụđầutiêncủaMcClernandlàchỉhuymộtlữđoànởMissouridướiquyềntổngchỉhuycủaTướngUlyssesS.Grant.Trongvòngmộtnăm,ôngđược thăngcấp thiếu tướng,vẫncòndướiGrant.NhưngđiềunàychưađủđốivớiMcClernand,kẻ cầnmộtvũđài cho tài năngcủamình,một chiếndịchđểđiềuhànhvàtạouytín.Grantđãnóivớiôngvềkếhoạchcủamìnhtrong việc đánh chiếm pháo đài của phemiềnNam ởVicksburg, trên bờsôngMississippi.ViệcVicksburgthấtthủ,theoGrant,cóthểlàbướcngoặtcủacuộcchiến.McClernandquyếtđịnhsẽbiếnviệctiếnquânvềVicksburgthànhýtưởngcủachínhôngvàsửdụngnónhưmộtsứcbậtchosựnghiệpcủamình.Tháng 9/1862, khi lên Washington, McClernand ghé thăm Tổng thốngLincoln.Ông đã “mệtmỏi với những bộ óc trang trí” trong quân đội củaGrant,ôngbảo;ôngđãchứngtỏmìnhtrongchiếntrậnvàlàmộtchiếnlượcgiatàigiỏihơnGrant,ngườikháthíchrượuwhisky.McClernandđềnghịtrởlạiIllinois,nơiôngđượcnhiềungườibiếtđếnvàcóthểtuyểnmộmộtlựclượnglớn.Rồiôngsẽ theosôngMississippivềphíanamtớiVicksburgđểđánhchiếmpháođài.VicksburgđãđượcbànđếntrongbanthammưucủaGrant,nhưngLincoln

khôngchắcchắnrằngvịtướngcóthểchỉhuycuộctấncôngtáobạocầnthiếtnày.ÔngđưaMcClernand tớigặpThưkýBộChiến tranhEdwinStanton,một cựu luật sư khác.Ôngnàyđộng lòng trắc ẩn với hai người khách vềnhữngkhókhăncủaviệcxử lýcácvấnđềquânsự, lắngnghevà thíchkếhoạch của McClernand. Tháng 10 năm ấy, người cựu nghị viên rờiWashingtonvớinhữngchỉthịbímật,chuẩnycuộchànhquântớiVicksburgcủa ông. Các chỉ thị này khámơ hồ, vàGrant không được thông báo vềchúng,nhưngMcClernandsẽlàmđiềutốtnhất.McClernandnhanhchóngtuyểnmộđượcnhiềuquânhơncảsốôngđãhứavớiLincoln.Ôngđiều số tânbinh tớiMemphis,Tennessee,nơikhông lâusauôngsẽtớicùnghọđểtiếnvềVicksburg.NhưngkhiôngtớiMemphis,vàocuốitháng12/1862,hàngngànngườiôngđãtuyểnmộkhôngcóởđó.MộtbứcđiệntíntừGrant–tớitừ10ngàytrướcvàđangchờôngởMemphis–thôngbáovớiôngrằngviêntướngđangdựtínhtấncôngVicksburg.NếuMcClernandtớikịp,ôngsẽchỉhuycuộctấncông;nếukhông,quâncủaôngsẽdoTướngWilliamTecumsehShermanchỉhuy.McClernandtímmặt.Rõrànghoàncảnhđãđượcbốtríđểkhiếnôngkhôngthểtớikịplúcđểchỉhuysốquândoôngtuyểnmộ;Granthẳnđãpháthiệnrakếhoạchcủaông.Bứcđiệntínnhãnhặncủaviêntướngcheđậycácýđồđãbiếntoànbộsựvụthànhmộtsựbựcdọcgấpđôi.Đượcthôi,McClernandsẽchoôngtathấy;ôngsẽnhanhchóngxuôidòngsông,đuổikịpSherman,nắmlấychiếndịchvàlàmchoGrantbẽmặtvớiviệctạođượcuytínvàdanhdựkhichiếmxongVicksburg.McClernandđãđuổikịpSherman,vàongày2/2/1863,vàngaylập tứcyêucầuquyềnchỉhuyquânđội.ÔngcốgắngtỏradễmếnvớiSherman,ngườimà ông biết đã đưa ra kế hoạch tấn công các đơn vị tiền đồn nằmquanhVicksburgđểlàmdịubớtviệctiếpcậnpháođài.ÝtưởngnàythậtthuậnlợichoMcClernand: ông sẽ chỉ huy các cuộc tấn công đó, thắng những trậnđánhmàkhôngcócáitêncủaGrantnằmtrêntêncủaông,tạochomìnhmộtsự phô trương thanh thế, và biến việc ông chỉ huy chiến dịch Vicksburgthànhmộtviệcđãrồi.ÔnglàmytheokếhoạchcủaSherman,vàchiếndịchlàmộtthànhcông.Ở thời điểm thắng lợi này, McClernand nhận được một bức điện tín từGrant:ôngphảitạmdừngcáccuộchànhquânvàchờmộtcuộchọpvớivịtướng.ĐãđếnlúcMcClernandtungquânátchủbàicủamình,vịtổngthống;ôngviếtchoLincoln,yêucầuthêmnhữngchỉthịcụthểhơn,vànhấtlàmộtlệnhđộclập,nhưngôngkhôngnhậnđượchồiâm.Lúcnàynhữngnghivấnmơhồbắtđầuhànhhạ tâm tríMcClernand.Shermanvàcác sĩquankhácvẫncóvẻbìnhthản;theocáchnàođó,ôngđãđánhgiásaivềhọ.CólẽhọđãthôngđồngvềGrantđểtốngcổông.ÍtlâusauGrantxuấthiệntrênvũđàivớikếhoạchchitiếtchomộtchiếndịchtấncôngVicksburgdướiquyềnchỉ

huy của chính ông.McClernand sẽ chỉ huymột đạo quân, tuy nhiên, chỉđóngtrúởtiềnđồnHelena,Arkansasxaxôi.Grantcốtìnhđốixửvớiôngmộtcáchnhãnhặn,nhưngtấtcảmọichuyệncộnglạitạothànhmộtthấtbạiônhục.

Làmthếnàođểgiànhlợithế–Làmthếnàođểlàmchomộtngườikháccảm thấyđã cóđiềugì đó sai lầm, tuy chỉ nhẹnhàng.Conngười củacuộc sống không bao giờ giở trò đểu với chínhmình, nhưng thật đơngiảnvàchắcchắn,thườnglàanhtacóthểlàmchomộtngườikháccảmthấybịchơiđểu,quamộtthờigiandài.Thuậtgiànhlợithếhoànhảo,StephenPotter,1950

LúcnàyMcClernandbùngnổ,viếthếtthưnàyđếnthưkhácchoLincolnvàStantonđểnhắchọvềmốiquanhệtốttrướcđâyvàsựhỗtrợhọđãtừngđemđếnchoông,vàthanphiềnmộtcáchcayđắngvềGrant.Saunhiềungàygiậndữvàmiệtmàiviết thư,cuốicùngMcClernandnhậnđượcmộthồiâm từLincoln–vàvớisựkinhngạcvàmấttinhthầncủaông–cáchnàođóvịtổngthốngđãquaylạichốngông.Đãcóquánhiềunhữngcãicọnộibộgiữacácviêntướngcủaông,tổngthốngviết;vìlýtưởngcủaLiênbang,McClernandnênchấpnhậnlàmthuộccấpcủaGrant.McClernandcảmthấyêchề.Ôngkhôngthểhiểuđượcmìnhđãlàmđiềugìsaihaymọithứđãđichệchhướngrasao.Cayđắngvàchánnản,ôngtiếptụcphụcvụdướiquyềnGrantnhưngthắcmắcvềkhảnăngcủavịtướngnàyvới bất kỳ ai chịu lắng nghe, kể cả các nhà báo. Cuối cùng, vào tháng6/1863,saukhicóquáđủnhữngbàibáotiêucựcđãđượcấnhành,Grantsathảiông.SựnghiệpquânsựcủaMcClernandđãchấmdứt,vàgiấcmộngcánhânhuyhoàngcủaôngcũngtheocùngvớinó.DiễndịchNgaytừlúcgặpMcClernand,TướngGrantbiếtôngđãnắmtrongtaymộtkẻgâyrắc rối,McClernand làdạngngườichỉnghĩ tớisựnghiệpcánhâncủamình–kẻđánhcắpnhữngýtưởngcủangườikhácvàmưumôsaulưnghọchỉvìvinhquangcánhân.NhưngGrantphảithậntrọng;McClernandđượccông chúng ưa thích, một nhân vật dễ thương. Vì thế khi Grant nhận raMcClernandđangcốđánhbạiôngởVicksburg,ôngkhônghềđốiđầuvớiôngtahayphiềntrách.Thayvìthếônghànhđộng.BiếtbảntínhcủaMcClernandrấtnhạycảm,Grant thấytươngđốidễdàngnhấnvàoyếuhuyệtcủaôngta.Bằngcáchtướclấynhữngbinhlínhôngtatuyểnmộ(dùsaocũngđãđượcbàntớitrongbanthammưucủaông)trongkhicốtìnhvờcheđậynhữngýđồtrongbứcđiệntín,ôngđẩyMcClernandvàomột phản ứng khinh suất có vẻ như sự bất tuân thượng lệnh đối vớinhữngsĩquankhácvàlàmrõôngtađãđixatớimứcnàotrongviệcsửdụng

chiếntranhchocácmụcđíchcánhân.KhiMcClernandvộivãtớilấylạicácquâncủamìnhtừSherman,Grantđứngngoàicuộc.Ôngbiếtrằngmộtconngườiphùphiếmvàhiểmđộcnhư thếsẽ làmchocácanhemsĩquancủaôngta tức tớiđiênngười;chắcchắnhọsẽ thanphiềnvềôngtavớiGrant.Với tư cáchmột sĩ quan phụ trách, Grant sẽ phải chuyển những lời thanphiềnlêncấptrên,rõrànglàkhônghềcónhữngcảmgiáccánhân.ĐốixửvớiMcClernandmột cách lịch sự trong lúcgián tiếpchiếubíông ta, cuốicùngGrantđãkhiếnôngtaphảnứngquámứctheomộtcáchtệhạinhất,vớinhữngláthưgửichoLincolnvàStanton.GrantbiếtrằngLincolnđãmệtmỏivìnhữngcãicọtronghàngngũsĩquancaocấpLiênbang.TrongkhiôngtacóthểnhìnthấyGrantlặnglẽlàmviệcđểhoànthiệncáckếhoạchcủamình,McClernandđanghànhđộngmộtcáchnhỏmọnvànémranhững lờigiậndỗi. Sự khác biệt giữa hai người đã quá rõ ràng.Với thắng lợi trong trậnchiếnnày,Grantlặplạilầnnữa,khiếnchoMcClernandtựtreocổmìnhbằngnhững lời than van thiếu khôn ngoan của ông ta với giới báo chí.Bạn sẽthường gặp phải những McClernand trong các trận chiến hàng ngày củamình–nhữngngườingoàimặtdễ thươngnhưng trongbụng thì gianxảo.Không nên trực tiếp đối đầu với họ; họ xuất sắc trong trò chơi chính trị.Nhưngmộtchiếndịchgiànhlợithếtinhvisẽhữuhiệumộtcáchdiệukỳ.

Có nhiều cách khác để trêu tức. Trong Chiến tranh vùng Vịnh, TổngthốngBushluônphátâmtêncủangườilãnhđạoIraqlà“SAD-am”–cómột ý nghĩa lỏng lẻo là “chú nhóc đánh giày”. Trên đồiCapitol, việcphátâmsaitêncủamộtthànhviênlàmộtcáchđãđượcthờigiankiểmchứngđểlàmcácđốithủbốirốihayđểbắtnạtnhữngngườimớiđến.Lyndon Johnson làmột bậc thầy thực hành cách này. Theo J.MclverWeatherford,khiJohnsonlàlãnhđạoThượngviện,ôngápdụngnóvớinhững thànhviên thứyếuđãbỏphiếukhôngđúng:“Trongkhivỗvàolưnganhchàngtrẻtuổivàbảoanhtaôngđãhiểu,Johnsonthườngngắtcáitêncủaanhtathànhnhiềumảnhnhưmộtcáchnóiẩndụvềđiềusẽxảyxanếuanhtavẫnngoancốkhôngtrungthực”.Nghệthuậtchiếntranhchínhtrị,JohnPitnerJr.,2000

Mụctiêucủabạnlàkhiếnchonhữngđịchthủnàybộclộnhữngthamvọngvàtínhíchkỷcủahọra.Cáchthựchiệnđiềunàylàkhêugợisựthiếutựtinmạnhmẽnhưngngấmngầmcủahọ–khiếnchohọlolắngrằngmọingườikhôngthíchhọ,rằngvịtrícủahọkhôngvữngchắc,rằngconđườngtớiđỉnhcủahọkhôngrõràng.Cólẽ,giốngnhưGrant,bạncóthểhànhđộngđểcảntrởkếhoạchcủahọtheomộtcáchnàođótronglúcgiấumìnhsaumộtlớpvỏnhãnhặn.Bạnđanglàmchohọcảmthấyởthếphòngthủvàkhôngđượctôntrọng.Mọicảmxúcđentối,xấuxahọcốhếtsứccheđậysẽtràoratrên

bờmặt;họsẽcóxuhướngmắngchửi,hànhđộngquálố.Hãyhànhđộngđểkhiếnchohọtrởnêncảmtínhvàđánhmấtsựbìnhthảnquenthuộc.Càngbộclộbảnthân,họcàngtrởnênxacáchvớinhữngngườikhác,vàsựcôlậpsẽlàsựtậnsố.2.ViệnHànlâmPháp,doHồngyRichelieusánglậpnăm1635,làmộtthểchếcaocấpđểtuyểnchọnra40vịhọcgiảhàngđầucủaPháp,côngviệccủahọlàgiámthịsựtrongsángcủatiếngPháp.Tậpquántrongnhữngnămđầucủaviện làkhi cómộtghếbị trống, những thànhviên sẽkiếnnghịđểbổsung,nhưngtrongtrườnghợpmộtghếtrốngvàonăm1694,VuaLouisXIVđãquyếtđịnhchốnglạinghithứcvàđềcửviêngiámmụcởNoyon.SựđềcửcủaLouistấtnhiênlàcólýdo.Vịgiámmụclàmộtngườihọccaohiểurộng,đượckínhtrọng,mộtdiễngiảxuấtsắcvàmộttácgiảtàiba.Tuy nhiên, vị giámmục còn có một phẩm chất khác: một ý thức ta đâykhôngthểtinnổi.Louisthíchthúvìsựthiếusótnày,nhưngđasốtriềuthầnthấyđóhoàntoànlàđiềukhôngthểchịuđược:vịgiámmụccómộtcáchlàmchohầuhếtmọingườicảm thấy thấpkémhơnôngvề lòngmộđạo,uyênbác,phảhệgiađình–bấtkỳthứgìhọcó.Chẳnghạn,dođẳngcấpcủamình,vịgiámmụcđượcbanđặcquyềnhiếmhoilàcóthểngồitrênxengựatớingaycổngtrướccủahoàngcung,trongkhimọingườikhácphảibướcxuốngvàđibộquacổngravàoởlốigiànhchoxengựa.Mộtlần,tổnggiámmụcParisđangđibộdọctheolốivàothìxecủavịgiámmục tớigầnông.Vị tổnggiámmụccho rằngông ta sẽxuốngxevàcùngđibộvớiôngvàohoàngcung.ThếnhưngNoyonchoxechạychậmlạivàtiếptụctớicổngtrước,chìacánhtayracửasổđểhướngdẫnchovịtổnggiámmục,nhưthểônglàmộtchúcẩubịgiậtdây,đồngthờivẫntròchuyệnhuyênthuyên.Thếrồi,khigiámmụcđãrờikhỏixevàcảhaibướclênthềmcungđiện,Noyonbỏrơitổnggiámmụcnhưthểôngchẳnglàcáithágìcả.Hầu hếtmọi người trong cung đều cómột câu chuyện như thế để kể chonhaunghe,vàtấtcảđềunuôimộtáccảmngấmngầmvớiNoyon.Tuynhiên,vớisựđềcửcủaLouis,không thểkhôngbầuNoyonvàoviện.Nhàvuacònquảquyết rằngcác triều thầncủaôngphải thamdự lễnhậmchứccủaNoyon,vìđâylàlầnđầutiênôngtađượcđềcửvàonơidanhgiánày.Theotậpquán, tronglễnhậmchức,ngườiđượcđềcửsẽđọcmộtbàidiễnvăn,vàviệntrưởngsẽđọcđáptừ.Hồiấy,đólàmộtngườitáobạovàthôngminhgọilàabbé[tuviệntrưởng]deCaumartin.Vịviệntrưởngkhôngthểngửinổitaygiámmụcnày,nhấtlàkhôngưavănphongcầukỳcủaôngta.DeCaumartinnghĩramộtýđểchếgiễumộtcáchkhéoléoNoyon:ôngsẽsoạn một đáp từ nhại một cách hoàn hảo văn phong của giámmục, đầynhữngẩndụhoahòehoasóivà lờivồnvãca tụngngườiviệnsĩmới.Đểđảmbảokhônggặprắcrốivìđiềunày,ôngsẽđưachogiámmụcđọctrước.Noyonrấtvuisướng,đọcbàiđáptừvớisựthíchthú,vàcònđixahơnvới

việcđềnghịbổsungvàođóhàngtràngngôntừcangợivànhữngtutừbaybổng.Vàongàylễ,hộitrườngviệnhànlâmđôngnghẹtnhữngthànhviênnổibậttrongxãhộiPháp.(Khôngaidámchọcgiậnnhàvuabằngcáchkhôngthamdự).Giámmụcxuấthiện trướcmặthọ, cựckỳhài lòngvớiđámkhángiảđầythanhthếnày.Bàidiễnvănôngđọckhoatrươnghoamỹvượtxamọiđiềuôngđọctrướcđó;vànócựckỳtẻngắt.Rồitớiđáptừcủaviệntrưởng.Nóđượckhởi sựchậmrãi,vànhiềungườinghebắtđầuvặncổuốn lưng.Nhưngkhinóđượcđọcnhiềuhơn,mọingườinhậnrarằngđólàmộtsựnháilại cườngđiệumàkhéo léovănphongcủagiámmục,vàkhinókết thúc,khángiảhoanhôầmĩvàđầyvẻbiếtơn.Nhưnggiámmục–saysưavớisựkiệnvàsựchúý–nghĩrằngtrànghoanhôlàthànhthậtvàkhihoanhôlờicatụngmàviệntrưởngdànhchoông,thậtsựkhángiảđãhoanhôông.Ôngtaravề,lòngđầytựmãn.Ngaysauđó,Noyonkểvềsựkiệnnàyvới tấtcảmọingười, làmhọchánnhưăncơmnếpnát.Cuốicùng,ônggặpxuixẻokhikểchotổnggiámmụcởParis–ngườikhôngbaogiờquênsựcốxengựa–nghecâuchuyện, tổnggiámmụckhôngthểkềmlòng:ôngtabảoNoyonrằngbàiđáptừcủaviệntrưởnglàmộttròchếgiễuôngvàmọingườitrongtriềuđềucườiphálênvìcâuchuyệnđó.Noyonkhôngthểtinđược,vìthế,ôngghéthămmộtngườibạngiáosĩ,ChaLaChaise,ôngtaxácnhậnđólàsựthật.Lúc này, niềmvui trước kia của giámmục chuyển thành cơngiận dữdộinhất. Ông than phiền với nhà vua và yêu cầu ông ta trừng phạt vị việntrưởng.Nhàvuacốxoadịuvấnđề,nhưngôngđánhgiácaohòabìnhvàimlặng,vàcơngiậngầnnhưmấttrícủaNoyonlàmôngthấycăngthẳng.Cuốicùng,bầmgantímruột,taygiámmụcrờibỏcungđiệnvàquayvềgiáokhucủamình,nơiôngsốngmộtthờigiandài,nhụcnhãvàkhépnép.

SƯTỬ,SÓIVÀCÁOMộtconsưtửrấtgiànằmốmtronghang.Mọiconthúđềuđếnthămđểbàylòngkínhtrọngvuacủachúng,trừcáo.Sóithấythế,bènlợidụngcơhộitốcáocáotrướcmặtsưtử:“Cáonóchẳngcoingàivàluậtphápcủangàiragì.Thếnênnóchưabaogiờthèmtớithămngài.”Đúnglúcsóiđangnói,cáotới,vànónghelỏmđượcmấylờinày.Lúcđósưtửgầmlêngiậndữvớinó,nhưngcáocốbiệnhộđểtựvệ:”Nàocóai,trongtấtcảnhữngngườiđãtụtậptớiđây,đãphụcvụbệhạnhiềunhưhạthần?Vìtôiđãđi thậtxakhắpnhiềunơiđểhỏinhữngthầythuốccáchchữabệnhchobệhạ,vàtôiđãtìmrađượcmộtcách.”Sưtửmuốnbiếtngaynóđãtìmracáchchữanào,vàcáođáp:“Ngàicầnphảilộtdamộtconsóicònsống,rồilấytấmdađótrùmlênngườingàitronglúcnóvẫncònấm.”Sóibịlôirangoàingaylậptứcđểlộtdasống.Khinóbịlôira,cáo

mỉmcườinói:“Lẽramàynênnóitốtthayvìnóixấutaotrướcmặtvua.”NgụngônAesop,thếkỷ6tr.CN.

DiễndịchGiámmụcNoyonkhôngphảilàmộtngườivôhại.Tínhkiêucăngkhiếnôngnghĩ rằngquyền lực củamình làvôhạn.Ônghoàn toànkhôngnhận thứcđượcmìnhđãxúcphạmrấtnhiềungười,nhưngkhôngaicóthểđươngđầuvớiônghaylàmchoôngđểýtớihànhvicủamình.Vịviệntrưởngđãlàmđúngcáchduynhấtđểhạbệông.Nếusựnhạilạicủaôngquáhiểnnhiên,nóchỉcótínhgiảitríkhôihài,vàgiámmục,nạnnhânkhốnkhổcủanó,cóthểđượcngườikháccảmthông.Bằngcáchlàmchonótrởnêntinhvimộtcáchquỷquái,vàcũnglàmchogiámmụcatòngtheonó,deCaumartinvừagiảitrí cho triều đình (luôn là điều quan trọng) vừa khiến cho Noyon tự đàohuyệtchônmìnhvớiphảnứngcủaông–từđỉnhcaotựmãntớivựcthẳmhổthẹnvàgiậndữ.Độtngộtnhậnramọingườinhìnmìnhrasao,giámmụcbịmất thăngbằng, thậmchí trởnênxacáchvớinhàvua,ngườiđãtừngthấytínhtựmãncủaônglàđiềuthúvị.Cuốicùng,ôngphảitựrờibỏtriềuđình,vớisựnhẹnhõmcủanhiềungười.Nhữngđồngsựvàđồngchítệhạinhấtthườnglànhữngngườicótựngãthổiphồng.Họnghĩmọichuyệnhọlàmđềuđúngvàđángđượccatụng.Sựchếgiễukhéoléovàsựnhạilạithầmkínlànhữngcáchthứcxuấtsắcđểgiànhlợithếtrướcmẫungườinày.Cóvẻnhưbạnđangcatụnghọ,vănphonghaycácýtưởngcủabạnbắtchướctheohọ,nhưnglờicatụngcómộtmũikimởsauđuôi:Cóphảibạnnhạilạihọđểchếgiễuhọ?Lờicatụngphảichăngchegiấusựchêbai?Nhữngcâuhỏinàyluồnvàotâmtríhọ,khiếnhọmơhồcảmthấykhôngantoànvềbảnthân.Cóthểbạnnghĩhọcónhữnglỗilầm–vàcóthểýkiếnđóđãđượclantruyềnrộngrãi.Bạnđãquấynhiễusựtựđắccaođộcủahọ,vàhọ sẽ cóxuhướngđốiphó lạibằngmộtphảnứng tháiquáhoặchànhđộngnặngtay.Chiếnlượcnàyđặcbiệthữuhiệuvớinhữngngườitựchorằnghọlànhữngtríthứccóquyềnthếvànhữngngườikhôngcókhảnăngtranhluận.Bằngcáchtríchdẫnlờinóivàýtưởngcủahọnémtrảlạihọdướihìnhthứclốbịchnhẹnhàng,bạnđãhóagiảisứcmạnhngôntừcủahọvàkhiếnchohọtựnghingờvàmấtlòngtin.3.Chotớigiữathếkỷ16,mộtsamuraitrẻ,têntuổiđãbịlịchsửlãngquên,đãpháttriểnmộtcáchchiếnđấutânkỳ:anhcóthểcùnglúchaitaymúahaithanhkiếmvớisựkhéoléonhưnhau.Kỹthuậtnàythậtghêgớm,vàanhnônnóngsửdụngnóđểtạotêntuổichomình,vìthế,anhquyếtđịnhtháchđấuvới kiếm sĩ giỏi nhất thời bấy giờ, Tsukahara Bokuden. Lúc bấy giờBokudenđãtrungtuầnvàgầnnhưluivềẩndật.Ôngđáplạitháchthứccủangườithanhniênbằngmộtláthư:mộtsamuraicóthểsửdụngkiếmbằngtaytráihữuhiệunhưtayphảicómộtlợithếkhôngcôngbằng.Taykiếmsĩtrẻ

khônghiểuýcủaông.“Nếuôngnghĩviệcsửdụngkiếmbằngtaytráicủatôilà không công bằng,” anh ta viết phúc đáp, “hãy từ bỏ trận đấu.”NhưngBokudengửitiếp10láthưnữa,mỗilálậplạivớinhữngtừhơikhácbiệtvềbàntaytrái.Mỗiláthưchỉkhiếnchochàngtraithêmkhóchịu.Tuynhiên,lácuốicùngBokudenđồngýđấu.Taykiếmsĩtrẻđãquenvớiviệcchiếnđấutheobảnnăngvớimộttốcđộcao,nhưngkhitrậnđấubắtđầu,anhkhôngthểthôisuynghĩvềbàntaytráivàsựesợnócủaBokuden.Vớibàntaytrái–anhthấymìnhđangtínhtoán–anhcóthểđâmởchỗnày,chémởchỗkia.Bàntaytráicủaanhkhôngthểchệch;dườngnhưnóthủđắcquyềnnăngcủachính nó... Thế rồi, đột nhiên, như từ trên trời rơi xuống, thanh kiếm củaBokuden chém sâu vào cánh tay phải của anh. Trận đấu kết thúc. Chàngkiếmsĩtrẻphụchồivềmặtthểchất,nhưngtâmtríanhkhôngbaogiờlànhlại:anhkhôngcòncóthểchiếnđấutheobảnnăngđượcnữa.Anhsuynghĩquánhiều,vàkhôngbaolâusau,anhtừbỏviệcsửdụngkiếm.Năm1605,Genzaemon, người đứng đầu gia tộcYoshioka nổi tiếng tronglàngkiếmthuậtKyoto,nhậnmộtlờitháchđấulạlùngnhấttrongđờimình.Mộtkiếmsĩvôdanh21tuổitênlàMiyamotoMusashi,ănmặcbẩnthỉu,ráchrướinhưmộtgãănmàytháchđấutayđôivớiôngmộtcáchngạomạnđếnmứcMusashi hẳn phải tự chomình là kiếm sĩ nổi danh hơn.Genzaemonthấyôngkhôngcầnchúý tớichàng trainày;mộtngười lừng lẫynhưôngkhôngthểđisuốtcuộcđờiđểchấpnhậnnhữnglờitháchđấutừmọitênthộngặptrênđường.ThếnhưngcócáigìđóởsựngạomạncủaMusashilàmôngchộtdạ.Genzaemonsẽvuilòngdạychoanhchàngtrẻtuổinàymộtbàihọc.Trậnđấuđượcấnđịnhlúc5giờsánghômsauởmộtcánhđồngngoạiô.Genzaemontớiđóvàogiờđãhẹn,đicùnglàcácvõsinhcủaông.Musashikhôngcómặt.Nhiềuphútbiếnthànhmộtgiờ.Cólẽtaytrẻtuổiđãcảmthấylạnhmìnhvàchuồnđi.Genzaemoncửmộtmônsinhđitìmtaykiếmsĩtrẻởlữquánnơianhtaởtrọ.Chẳngbaolâungườimônsinhquayvề:Musashi,anhtabáocáo,đangngủkhianhtatới,vàkhibịđánhthức,đãralệnhkháxấcxượcchoanhtachuyểnlờichàotớiGenzaemonvànóirằngkhônglâunữasẽtớinơi.Genzaemonnổigiậnvàbắtđầubướctớibướcluitrêncánhđồng.Musashivẫnchưatới.Haigiờsau,anhxuấthiệnởphíaxa,đangbăngquacánhđồngtớigầnhọ.Anhđeomộtdảibăngđầumàuđỏ,khôngphảidảibăngđầumàutrắngtheotruyềnthốngmàGenzaemonđeo.GenzaemongiậndữmắngMusashivà lao tới trước,nônnóngkết thúc tênnhócchọcgiậnnày.NhưngMusashi,cóvẻchánchường,gạthếtcúđâmnàytớicúkhác.Mỗibênđềucóthểđâmvàotráncủađốiphương,nhưngkhidảibăngtrắngcủaGenzaemonchuyểnthànhmàuđỏmáu,dảibăngcủaMusashivẫnnhưcũ.Cuốicùng,thấtvọngvàbốirối,Genzaemonlaolêntấncônglầnnữa–lưỡikiếmcủaMusashicắmvàođầuôngvàhạônglănrađấtbấttỉnh.Sauđó,Genzaemonhồiphụclại,nhưngôngquábẽmặtvớithấtbạinêntừ

giãgiớigianghồvàẩntusuốtquãngđờicònlại.DiễndịchĐốivớinhữngkiếmsĩ,đấuthuacónghĩalàchếthoặcnhụcnhãtrướcmọingười.Họ tìmbất cứ lợi thếnào– sựkhéo léo thể chất, kiếm tốthơn,kỹthuật – để tránh số phận đó.Nhưng những kiếm sĩ lớn nhất, Bokuden vàMusashi,tìmlợithếtrongviệckhéoléođẩyđốithủkhỏicuộcchơi,làmtâmtríanhtarốiloạn.Họcốgắnglàmchoanhtabồnchồn,chúýhơinhiềuđếnkỹ thuậtvàphongcáchcủamình–mộtcáibẫychếtngườichongườinàophản ứng vào thời điểm đó.Họ lừa anh ta tập trung vàomột điều khôngthíchđáng–bàntaytrái,dảibăngđầumàuđỏ.Riêngvớiđốithủcóđầuóctheoquycủ,họsẽxuấthiệntrễ,tạonênmộttâmtrạngchánnảnlàmrốiloạnsựtập trungvàchọnđúngthờiđiểmcủađối thủ.Trongnhữngtrườnghợpđó,mộtthayđổitrongsựtậptrunghaytâmtrạngcủađốithủsẽdẫntớimộtsailầm.Cốkhắcphụcsailầmđótronglúccăngthẳngsẽđưatớimộtsailầmkhác,chotớikhiđấusĩgiànhlợithếcóthểkếtthúctrậnđấu.Thấuhiểu:Cáiđưatớinhữnghiệuquảlớnnhấttrongtròchơigiànhlợithếlàsựquấyrốimộtcáchtinhvitâmtrạngvàsuynghĩcủađốithủ.Nếuquátrực tiếp–nhậnxétmộtcáchnhụcmạ,đedọamộtcách rõ ràng–bạn sẽthứctỉnhhọvềnguycơ,làmhọthêmhănghái.Nhưngbạnlạimuốnđemtớichohọđiềutệhạinhất.Mộtnhậnxéttinhtếkhiếnhọbồnchồn,hướngnội,lạcvàomêhồntrậncủanhữngsuynghĩcủachínhhọ.Mộthànhđộngcóvẻvô tình nhưng khuấy động những cảm xúc hoangmang, giận dữ hay nônnóngcũngtươngđươngnhưchemờmắthọ.Trongcảhaitrườnghợpđó,họsẽchệchkhỏimụctiêuvàbắtđầuphạmsailầm.4.Tháng1/1988,ThượngnghịsĩRobertDolecủabangKansasđãngửithấymùi thắng lợi trongcuộc săn lùngchức tổng thốngMỹcủamình.Đối thủchínhcủaôngthuộcpheCộnghòalàGeorgeH.W.Bush,phótổngthốngtrongnhiệmkỳcủaReagan.TrongcuộchọpkínsơtuyểnởIowa,bướcđầutiêntrongmùatuyểncử,Bushxuấthiệnmộtcáchlờmờvàlọtxuốngvịtríthứba,sauDolevàPatRobertson.ChiếndịchtấncôngcủaDoleđãgâyranhiềuchúý–ôngcóxunglựcvàhiểnnhiênlàngườichạydẫnđầu.Tuynhiên, vớiDole, vẫn cònmột thiếu sót trong thắng lợi lớn củaôngởIowa.LeeAtwater,chiếnlượcgia36tuổicủaBush,đãtungragiớitruyềnthôngmộtcâuchuyệnnêulênnghivấnvềsựliêmchínhcủavợDole,cựuthưkýBộVậntảiElizabethDole.Doleđãđượcbầuchọntronggầnbathậpkỷvà đã tạo dựngđược lớp vỏ dầy, nhưngông cảm thấy những cuộc tấncôngvàovợôngđãđiquágiớihạn.Ôngcómộttínhkhícáukỉnhtớimứcnhữngcốvấncủaôngđãphảicheđậymộtcáchvấtvả,vàkhicâuchuyệnđổvỡ,ôngmắngchửicácphóngviên–tạochoAtwatercơhộiđểnói“Ôngtacóthểlừabịp,nhưngnếubịaiđóđậpvàolưng,ôngtabắtđầurênrỉ.”RồiAtwatergửichoôngmột lá thưdài10 trang liệtkênhiều lầnviên thượng

nghịsĩKansasđãchơixấutrongchiếndịch,vàláthưnàycũngđượctungcho giới truyền thông. Dole nổi cơn thịnh nộ. Dù thắng lợi ở Iowa, ôngkhôngthểchịuđượcviệcvợmìnhbịkéolêvàosựbẩnthỉu.ÔngphảichơilạiBushvàAtwater.

Sựimlặng–Cáchđểđáplạimộtcuộctấncôngbútchiếnkhôngvuinhấtcho cả hai bên là gánh chịu bựcmình và giữ im lặng: vì kẻ tấn côngthườngdiễndịchsựimlặnglàmộtdấuhiệucủasựkhinhthường.FriedrichNietzsche,1844-1900

KếđếnlàcuộcsơtuyểncửởNewHampshire.ThắnglợiởđâysẽđưaDoletiếnxahơn,vàôngđãdẫnđầucuộctrưngcầuýkiến,nhưnglầnnàyBushxuấthiệnđểđấutranhvàcuộcđuatrởnêncăngthẳng.Ngàycuốituầntrướccuộcbầucử,thuộchạcủaBushtungramộtbàiviếtmôtảDolenhưlàmột“kẻ chân trong chân ngoài”,một con người haimặtmà những phiếu bầuthượngviện làdựavào thủđoạnchứkhôngphảiniềmtinchân thành.Hàihước, dối trá, phản đốimột cách quyết liệt, bài viết phủ đầy dấu tay củaAtwater.Vàsựchọnlựathờicơthậttuyệt–quámuộnđểcóthểDoleđáptrảlại.NóđãgiúpBushvượtlêndẫnđầu,vàvàihômsauđiđếnthắnglợi.ÍtlâusaukhicókếtquảcủacuộcsơtuyểncửởNewHampshire,phóngviênđàiNBCTomBrokawchộpđượcBushvàhỏiôngcónhắngửigìchođịchthủcủamìnhkhông.“Không,”Bushđápvớimộtnụcười,“chỉchúcôngtakhỏe”.RồiBrokawtìmraDolevàhỏicùngcâuhỏiđó.“Vâng,Dolenóivớivẻcaucó,hãythôiláotoétvềthànhtíchcủatôi.”Sauđó,lờiđápcủaDoleđượcphátđiphátlạitrênđàitruyềnhìnhvàđượcthảoluậntrênbáochí.Nókhiếnôngtrôngnhưmộtkẻbạitrậnđơnđộc.Giớibáochíbắtđầuthổiphồng,vàDoleđãtrởnênkhiếmnhã–ôngcóvẻthanvãn lải nhải. Sau đó vài tuần, ông chịu một thất bại thê thảm ở SouthCarolinavà ít lâusauđómột loạt thấtbạicòntệhơntrongnhữngcuộcsơtuyểncử“SuperTuesday”

8trênkhắpmiềnNam.Ởđâuđótrênđường,chiếndịchcủaDoleđãvỡtan.ÔngkhôngthểngờrằngtấtcảbắtđầuởIowa.DiễndịchLeeAtwatertinrằngcóthểchianhữngngườitrưởngthànhrahainhóm:loạichínchắnquámứcvà loạigiốngnhư trẻcon.Loạichínchắnquámức thìcứngnhắcvànghiêmtúctháiquá,khiếnhọdễbịtổnhạitronggiớichínhtrị,nhất là trongthờiđại truyềnhình.Dolerõrànglà loạichínchắnquámức,cònAtwaterlàloạigiốngnhưtrẻcon.AtwaterkhôngcầnphảinghiêncứunhiềucũngbiếtrằngDolebịdịứngvớicáccuộctấncôngvàovợôngta.GiởnhữngđòntấncôngcũkỹchốnglạibàtaởIowa,AtwatercóthểđiguốcvàobụngDole.ÔngkhiếnchomáuDole

sôilênvớiláthưtốcáoôngvềviệckhởiđầumộtchiếndịchbẩnthỉu,vàôngtăngthêmsứcépvớibàiviếtchọnđúngthờicơchếgiễuthànhtíchcủaDolevớicáccửtriNewHampshire.DùAtwaterlàkẻđiểmhuyệt,sựbùngnổcủaDolevớiBrokawđãtậptrungmọichúývàoôngvàhànhvikhôngđứngđắncủaông.Atwater,mộtthiêntàivềthuậtgiànhlợithế,lúcnàyđứnglùilại.Dolechỉcóthểphảnứngmộtcáchchuacayhơn,tạothêmrắcrốivàđitớichỗtựsátvềmặtsựnghiệp.

Sựđóngbăng…làtêncủamộttậphợpbướcchuẩnbịđượcthiếtlậpđểđemlạimộtsựimlặngnguyhiểm,hoặcởbấtkỳgiánào,mộtsựchánghétchuyệntrò,vềphầncủacácđốithủ.Nhữnghiệuquả“đóngbăng”củacácbướcchuẩnbịnàyđôikhicómộtsứcmạnhlớnlao:…Nếucóaikháckểmộtcâuchuyệnvui,dùchocóbấtkỳchuyệngìxảyra,đừngkểcâuchuyệnvuicủabạnđểđáp lại,nhưnghãychămchú lắngnghevàkhôngchỉkiềmchếkhôngcườitohaycườimỉm,màcònkhôngđáplạilờinào,khônghềthayđổivẻmặthaycửđộng.Ngườikểchuyện,bấtkểbảnchấtcâuchuyệncườicủaanhtarasao,sẽđộtnhiêncảmthấyrằnganhtađãkểnómộtcáchvôduyên.Hãynắmlấycơhội.Nếuanhtalàmộtngườilạ,vàđãkểmộtcâuchuyệnvềmộtngườicómộtchân,khôngphảilàtệnếuvờnhưmộttronghaichânbạncũngbịhỏng,hoặcởmọigiá, bạn cómột chân tệ hại. Tất nhiên điều này sẽ làm đối thủ ngậmmiệngsuốtthờigiancònlại…Nếu,chẳnghạn,cóaiđóthậtsựkhôihàihaythôngminhvàthậtsựcómộtkhôngkhívuivẻnáonhiệt,thìhãy(a)cùngcườitongaytừđầu.Kếđến(b)dầntrởnênimlặng.Cuốicùng(c)ởmột điểm dừng nào đó trong cuộc trò chuyện hãy lẩm bẩm để mọingườinghethấy:“Ôi,hãynóiđiềuđóthậtmộtchútđi”.Thuậtgiànhlợithế,StephenPotter,1950

Dạngngườidễbịgiành lợi thế lànhữngngườicứng rắn.Cứng rắnkhôngnhất thiết cónghĩa làkhôngcóđầuóchàihướchaykhóưa,mà làkhôngkhoanthứchobấtkỳđiềugìphávỡcácquytắcvềhànhvicóthểchấpnhậncủahọ.Việctrởthànhmụctiêucủamộttròhềvôchínhphủvàphitruyềnthốngsẽchâmngòichomộtphảnứngtháiquábiếnhọthànhchuachát,thùhằnvàkhôngcótưcáchlãnhđạo.Vẻbìnhthảnbềngoàicủamộtngườichínchắnnhấtthờibịcuốnđi,đểlộramộtcáigìđókhácáukỉnhvàtầmthường.Đừngcảntrởhọtỏracánhân:càngtốcáovàchỉtríchbạngaygắt,họcàngcóvẻtồitệ.Họquênrằngvấnđềthậtsựlàmọingườixungquanh,haycửtritrongmộtcuộcchạyđuabầucử,sẽnhìnnhậnhọrasao.Cứngnhắctừtrongbảnchất,họcóthểbịthôithúcđểphạmsailầmnốitiếpsailầmvớimộtcúhuýchnhẹnhất.5.Năm1939, JoanCrawford (1904-77)đã trò chuyện theocáchcủamình

trongmộtvai thứyếucủabộphimTheWomen,một côgái bánnướchoabình dân dám cuỗmđức ông chồng củamột quý bà thanh lịch doNormaShearerthủvai.CrawfordvàShearercũnglànhữngđịchthủquyếtliệtcủanhau trong thực tế. Shearer là vợ của nhà sản xuất phim IrvingThalberg,ngườiluôntìmcáchgiaochobàtanhữngvaitốtnhất.Crawfordghétbàtavìđiềuđóvàcungcáchkiêukỳ.Thalbergđãquađờinăm1936,nhưngvớisựchán ghét của Crawford, phim trường vẫn còn nuông chiều Shearer.Mọingười ởHollywood đều biết họ căm ghét nhau và đang chờ xem hồi kếtcuộc.NhưngCrawfordlàchuyêngiathuộchàngcaothủ,vàbàvẫngiữchomọisựbìnhthường.CrawfordvàShearerchỉdiễnchungtrongmộtcảnhcaotràocủacuốnphim,khi cuối cùng Shearer đương đầu với Crawford về vụ dan díu với chồngmình.Cuộctổngdượtdiễnratốt,cúbấmmáyquaycảnhdiễnnàycũngvậy.Thế rồi đến lúc quay cận cảnh. Tất nhiên Norma Shearer diễn trước,CrawfordngồitrênmộtchiếcghếnóilờithoạicủamìnhvớiShearer.Lúcấy,Crawfordđangngồiđankhănphủgiường,vàkhibànói lời thoạicủamình,bàđanmộtcáchgiậndữ,vàdừnglạikhitớilúcShearerđáplại.BàkhônghềnhìnvàomắtShearer.HaicâykimđantạothànhmộtâmthanhláchcáchkhóchịubắtđầulàmShearernổicáu.Cốgiữlịchsự,Shearernói,“Joanthânmến,tôithấychịđanmộtcáchđiêncuồngquá.”Vờkhôngnghethấy,Crawfordtiếptụcđan.Cuốicùng,Shearer,mộtphụnữnổitiếngthanhlịch,đánhmấtsựkiểmsoát:bàtahétvàomặtCrawford,ralệnhchobàđira,trởvềphòngthayđồ.KhiCrawfordđira,vẫnkhôngnhìnvàoShearer,đạodiễnphimGeorgeCukor,chạytớibênbà,nhưngSheareryêucầuôngquaylại.Giọngbàthethéchóitaiđếnmứcchưacóaitừngnghethấytrướcđóvàkhócóngườiquênđược–nókhônggiốngnhưgiọngcủabàta.Haychínhnólàgiọng[thậtsự]củabàta?Năm1962,CrawfordvàBetteDavis,haingôisao lâunămnhưngchưahềxuấthiệntrongcùngmộtphim,cuốicùngđãđóngchungvớinhautrongbộphim“WhatEverHappenedtoBabyJane?”củaRobertAldrich.Mỗingườitrong cả hai chưa từng nghĩ rằng họ thích người kia cho lắm, nhưngCrawfordđãủnghộviệcđóngcặp–nhưmộtcáchquảngcáotốt,nósẽgiúpkéodàisựnghiệpcủahọ.Mộtlầnnữa,cảhaiđốixửbìnhthườngkhiđóng,nhưngkhiphimđãra,chínhDavis,chứkhôngphảiCrawford,đượcđềcửgiảiDiễnviênxuấtsắcOscar.Tệhơn,ngaylậptứcbàhòreovềnó,tựhàotuyênbốrằngbàsẽlànữdiễnviênđầutiênchiếmbagiảiOscar.Crawfordmớichỉđượcmộtgiải.DavislàtrungtâmchúýởlễtraogiảiOscar.Ởphíasausânkhấutrướcbuổilễ,bàđãcámơnCrawfordmộtcáchbất thường–nóichocùng,bàcóthểbiếtơn;đâylàđêmcủabà.(Chỉcóbanữdiễnviênkhác được đề cử, vàmọi người đềumong đợiDavis đoạt giải).Crawfordcũngnhãnhặnđáp lễ.Tuynhiên, trongbuổi lễ,khiDavisđứngởcánhgà

chờ đợi, bà hy vọng sẽ đoạt giải. Nhưng không: bà đã thất bại. AnneBancroftđoạtgiảivớivaidiễntrongTheMiracleWorker.Vàcònhơnthế:khiDavisđứngnuốthờn,bàcảmthấycómộtbàntayđặt lêncánhtaybà.“Xinlỗi,”Crawfordnói,vàbàlướtquaDavisđangchoángvángđểlênnhậngiảithưởngthaychoBancroft.(Bàấykhôngcómặtvàođêmđó).TrongcáiđêmđượcđoánsẽlàlễđăngquangcủaDavis,theocáchnàođó,Crawfordđãcuỗmđượcánhhàoquangsânkhấu,mộtsựsỉnhụckhôngthểchịunổi.DiễndịchMộtnữdiễnviênHollywoodphảicódamặtdầy,vàCrawfordlàthídụhoànhảonhất chogiới nữdiễnviênHollywood: bà cómột khảnăng to lớnđểchịuđựngvàđốiphóvớimọisựsỉnhụcvàthiếutôntrọng.Tuynhiên,bấtcứkhinàocóthể,bàxếpđặtđểphálêntiếngcườichungcuộcvàonhữngnữthầnbáooáncủamình,bỏlạihọtrongsựbẽbàng.Crawfordbiếtmọingườinghĩvềbàkháhằnhọc,nhưmộtphụnữ thôbỉ,khóchịu.Bà thấynóbấtcông–bàđãtốtvớinhiềungười–nhưngbàvẫncóthểsốngchungvớinó.ĐiềulàmbàbựcmìnhlàShearerđãlãngraxađượcvớivaitròmộtquýbàthanhlịchkhithậtra,Crawfordtin,bàlàmộtmẫungườithôtụcbêndướivẻngoàidễmến.ThếlàCrawfordâmmưuđểkhiếnchoShearertựđểlộmộtkhíacạnhbảnthânmàítngườinhìnthấy.ChỉcầnmộtthoángnhưthếđãđủnhớđờiđốivớicộngđồngHollywoodvàlàmbẽmặtShearer.VớiDavis,tấtcảchỉlàchọnđúngthờicơ:Crawfordđãpháhoạiđêmvinhquangcủabà(bàđãrêuraovềnócảmấythángtrước)màthậmchíkhôngcầnnóiđếnmộttừcóýnghĩanào.CrawfordbiếtrằngBancroftkhôngthểthamdựvàbiếttừtintứcnộibộrằngbàtasẽđoạtgiải,vìthế,bàrấtsungsướngtựnguyệnlênnhậngiảithaychobàta.

Chắcchắnlàmộtbệnhnhânkhivàophântíchbắtđầusửdụngnhữngmánhkhóeđãgiúpanhtagiànhlợithếtrongnhữngmốiquanhệtrướcđó (điều này gọi là một “khuônmẫu thần kinh”). Nhà phân tích biếtcáchphágiảicácmánhlớiđó.Vídụ,mộtcáchđơngiảnlàđáplạimộtcáchkhôngthíchứngvớinhữnggìbệnhnhânnói.Điềunàykhiếnbệnhnhânnghingờvềmọi thứanhtađãbiết trongnhữngmốiquanhệvớinhữngngườikhác.Anh tacó thểnói:“Mọingườicần trung thực,”hyvọngnhậnđượcsựđồngýcủanhàphân tíchvà từđóđi theodẫndắtcủa anh ta.Kẻ đi theo sự dẫn dắt củamột người khác là kẻ ở thế hạphong.Nhàphântíchcóthểđáplạibằngsựimlặng,mộtmánhlớikháyếukém tronghoàncảnhnày,hoặc có thểnói:“Ồ?”Từ“Ồ?”ngụýrằng“Làmthếquáinàomàanhlạinghĩrađượcýtưởngnhưthếđượcnhỉ?”Điềunàykhôngchỉđặtbệnhnhânvàosựnghingờvềtìnhtrạngcủamình,màcònvàoýcủanhàphântíchkhinói“Ồ?”Tấtnhiên,sựnghingờlàbướcđầutiênhướngtớithếhạphong.Khiđãngờvực,bệnh

nhân có xu hướng dựa vào nhà phân tích để giải quyết nó, cũng nhưchúngtadựavàonhữngngườitàigiỏihơn,haycấptrêncủachúngta.Các thủ thuậtphân tíchđược thiết lậpđểkhơidậy sựnghingờởmộtbệnhnhânđượcquyđịnhtừsớmtrongngànhphântíchtrị liệu.Vídụ,nhàphân tíchcó thểnói:“Tôi tựhỏikhôngbiếtđócóphải thật sự làđiềuanhcảmthấykhông?”Việcsửdụngtừ“thậtsự”làmộtchuẩnmựctrongthựchànhphântích.Nóhàmýrằngbệnhnhâncónhữngđộngcơthúcđẩymàanhtakhôngýthứcđược.Bấtkỳngườinàocũngcảmthấychaođảo,vàdođóởvàothếhạphong,khinỗingờvựcnàyđượcđưavàotâmtríanhta.Nhữngchiếnlượccủatâmlýliệupháp,JayHakey,1963

Bạn thườngpháthiệnramìnhđangnuôidưỡngmộtmongmuốnphục thùđốivớinhữngngườiđãchơixấubạn.Sựcámdỗlàtiếnhànhtrựctiếp,lànóimộtcâugìđótrungthựcvàcóýnghĩa,đểmọingườibiếtbạncảmthấythếnào–nhưngngôntừởđâykhônghữuhiệu.Mộtlờichửimắnghạthấpbạnxuốngcấpđộcủanhữngkẻkhácvàthườngđểlạitrongbạnmộtcảmgiáctồitệ.Sựphụcthùngọtngàohơnlàmộthànhđộng,sẽđemđếnchobạntiếngcườichungcuộc,bỏlạicácnạnnhâncủabạnvớimộtcảmgiácthấpkémmơhồnhưngdaidẳng.Khêugợiđểhọbộclộramộtkhíacạnhgiấukíntrongtínhcách,cuỗmmấtmộtkhoảnhkhắcvinhquangcủahọ.Điềuđóđemlạichobạnniềmvuisướnggấpđôitrongviệcchứngtỏbạnlàkẻkhôngdễdâyvàovàtạoramộtvếtthươngnhoinhói.Nhưngườitathườngnói,sựphụcthùlàmộtmónmàtốtnhấtnênănlạnh.

Tưliệu:Chúngtathườngtraochođịchthủsựhủydiệtcủachínhchúngta.Aesop(thếkỷ6Tr.CN.)

Hìnhảnh:Chiếcmặtnạ.Mọidiễnviêntrênsânkhấuđôngđúcđềuđeomặtnạmộtgươngmặtvuivẻ,dễchịuđểphôbàytrướckhángiả.Giảsửcómộtcúvachạmvôtìnhcủangườibạndiễnlàmrơimộtchiếcmặtnạ,mộtvẻmặtkémvuitươihơnnhiềusẽlộra,vàlàmộtbộmặtmàítngườicóthểquênđược,ngaycảkhiđãđeomặtnạtrởlại.

HOÁNVỊ

Đôikhichiếntranhtriệtđểlàđiềutốtnhất–vídụ,khibạncóthểnghiềnnátkẻ thù bằng sự bao vây.Tuy vậy, với nhữngmối quan hệ tiếp diễn trongcuộcsốnghàngngày,giànhlấylợithếthườnglàchiếnlượckhônngoanhơn.Có lẽ,đôikhiđánhbạiđịch thủmộtcách trực tiếpdườngnhư làmột liệupháp; cũng có lẽ, đôi khi cần đưa ra một thông điệp hạ nhục công khai.

Nhưngnhững thành tựunhất thờibạnđạtđượcvớimộtcách tiếpcận trựctiếpsẽgợiranhữngmốingờvựcởnhữngđồngnghiệpcủabạn.Họlorằngmộtngàynàođóbạncũngsẽmạnhtayvớihọ.Rốtlại,quantrọnghơnnênduytrìnhữngcảmgiácvàvẻngoàitốtđẹp.Nhữngngườikhônngoanluôntỏralànhữngmẫumựccủahànhvivănminh,bọcnắmtaysắtcủahọbằngmộtlớpgăngtaynhung.

29.CẮNTỪNGMIẾNGNHỎ

CHIẾNLƯỢCVIỆCĐÃRỒI

Nếu bạn tỏ ra có nhiều tham vọng, bạn sẽ gợi nên sự thù ghét từ nhữngngườikhác;sựtướcđoạtquyềnlựcmộtcáchcôngkhaivàviệcnhanhchóngtrèolêntớiđỉnhrấtnguyhiểm,tạorasựganhghét,khôngtintưởngvàngờvực. Thông thường, giải pháp tốt nhất là cắn từng miếng nhỏ, thôn tínhnhững vùng đất nhỏ, lợi dụng những khoảng trống chú ý tương đối ngắnngủi của mọi người. Ở bên dưới máy ra-đa để cho họ không nhận thấynhững chuyển động của bạn, Và nếu họ nhìn thấy, có thể lúc đó đã quámuộn;lãnhthổđãthuộcvềbạn,mộtviệcđãrồi.Bạnluôncóthểbàochữarằngbạnhànhđộnglàđểtựvệ.Trướckhimọingườinhậnra,bạnđãtíchlũyđượcmộtđếquốc.

CHINHPHỤCTỪNGPHẦN

Ngày17/6/1940,ThủtướngAnhWinstonChurchillđóntiếpmộtcuộcthămviếngbấtngờcủatướngPhápCharlesdeGaulle.QuânĐứcđãbắtđầutấncôngxâmlượccácnướcvùnghạvàPhápchỉkhoảngnămtuầntrướcđó.HọtiếnnhanhvàxatớimứckhôngchỉquânđộimàcảchínhphủPhápcũngbịsụp đổ.Nhà cầm quyền Pháp đã đào tẩu, hoặc tới những vùng quânĐứcchưachiếmởPháp,hoặctớicácthuộcđịaPhápởBắcPhi.Tuynhiên,chưacóaitớiAnh–nhưngTướngdeGaulleđãởđây,mộtkẻthahươngtìmnơitỵnạnvàđềnghịphụcvụcholýtưởngcủaĐồngminh.Trướcđóhaibênđãgặpnhau,khideGaullephụcvụvớitưcáchthứtrưởngBộChiếntranhPháptrongnhữngtuầnbịtấncông.Churchillđãngưỡngmộsự quả cảm và kiên định của ông vào thời điểm khó khăn đó, nhưng deGaulle là một người kỳ quặc. Ở tuổi 50, ông có một thành tích quân sựkhông lấygì nổi bật vàhầunhưkhông thểxem làmột nhânvật chính trịquan trọng.Nhưngông luônhànhđộngnhư thểông là trung tâmcủamọithứ.Vàgiờthìôngđãtớiđây,tựgiớithiệumìnhnhưmộtngườicóthểgiảicứuPháp,dùxemracónhiềungườiPhápkhácthíchhợphơnvớivaitròđó.Dùsao,deGaullelàmộtngườimàChurchillcóthểnhàonặnvàsửdụngchomụcđíchcủamình.Trongvòngvài giờ sau khi deGaulle tớiAnh,Phápđề nghị hòa giải vớiĐức.Theothỏathuậncủahaibên,nhữngvùngchưabịchiếmđóngcủaPhápdomộtchínhphủPhápthânĐứcđiềuhànhvàđóngđôởVichy.Cũngtrongchiềuđó,deGaulletrìnhbàyvớiChurchillmộtkếhoạch:ôngsẽphátbiểutrênđàiBBC,gửilờitớitấtcảnhữngngườiPhápvẫntrungthànhvớimột

nướcPháptựdo,độngviênhọkhôngđượcđểmất tinhthần.ÔngcũngsẽkêugọibấtkỳaicóthểtớiAnhđểtiếpxúcvớiông.Churchilllưỡnglự:ôngkhôngmuốnxúcphạmchínhphủPhápmới,vìcóthểsẽphảigiaodịchvớihọ.NhưngdeGaullehứarằngsẽkhôngnóiđiềugìcóthểbịcholàphảnbộilạichínhphủởVichy,vàcuốicùngôngđượcchấpthuận.DeGaullephátbiểunhưôngđãvạchra–ngoạitrừviệcôngkếtthúcnó–vớilờihứarằngôngsẽtiếptụclênsóngphátthanhvàongàyhômsau.ĐiềunàymớiđốivớiChurchill,nhưnglờihứađãđượcđưara,sẽ làquá tệnếukhôngchodeGaullelênsóngphátthanh,vàdườngnhưcũngđángđểlàmbấtkỳđiềugìcóthểđộngviênđượcnhândânPháptrongnhữngngàyđentốinày.Tronglầnphátbiểutrênđàikếtiếp,deGaulletáobạo,quyếtliệthơn.“BấtcứngườiPhápnàovẫncònvũkhí”ông tuyênbố, “cóbổnphận tuyệtđốitiếptụckhángchiến.”ThậmchíôngcònđiquáxakhichỉđạochonhữngvịtướngđồngliêuvẫncònởPháphãybấttuânphụckẻthù.NhữngngườiđãtậphợplạivớiôngởAnh,ôngnói,sẽthànhlậpmộtbộphậnquốcgiakhônglãnh thổđượcgọi làNướcPhápTựdovàmột quânđộimới gọi làNướcPhápChiếnđấu,mũixungkíchcủamộtcuộcgiảiphóngchínhquốcPhápkhỏitayquânĐức.Đang chú tâm vào những vấn đề khác và tin rằng lượng thính giả của deGaullechẳngcómấyngười,ChurchillbỏquasựquálốcủadeGaullevàchophépôngtiếptụclênsóng–chỉđểnhậnrarằngmỗichươngtrìnhmớicàngkhiếnchoviệcrútchânrakhỏisựvụthêmkhókhăn.DeGaulleđãtựbiếnmìnhthànhmộtnhânvật tiếngtăm.ThànhtíchcủaquânđộivàchínhphủPháptrongthờigianbịtấncôngbịđánhgiámộtcáchrộngrãilàmộtnỗiônhục,vàhậuquảlàkhôngcóaibướcrađểthayđổinhậnthứcvềsựhènnhátnày–ngoạitrừdeGaulle.Giọngnóicủaôngphátravẻtựtin,gươngmặtvàthânhìnhcaolớncủaôngnổibậttrongcáctấmảnhvàphimthờisự.Quantrọngnhất,nhữnglờikêugọicủaôngđãcóhiệuquả:quânđộicủaônglớndầntừvàitrămbinhlínhvàonăm1940lêntớivàingànsaumộttháng.Chẳngbao lâusau,deGaulle tuyênbốsẽdẫnquânđộicủaông thựchiệnmộtchiếndịchđểgiảiphóngcácthuộcđịaPhápởTrungPhikhỏichínhphủVichy.KhuvựcnàyphầnlớnlàsamạcvàrừngmưanhiệtđớivàởxacácvùngchiếnlượcởBắcPhi trênbờĐịaTrunghải,nhưngnócómộtsốhảicảngcóthểhữuích,vìthếChurchillủnghộdeGaulle.CáclựclượngPhápcó thể chiếmChad,Cameroon,Congo thuộcPhápvàGabon tươngđốidễdàng.KhideGaullequaylạiAnhvàocuốinăm1940,ôngđãcóhàngngàndặmvuônglãnhthổdướiquyềnkiểmsoát.Đồngthời lực lượngcủaôngđã lêntớigần2vạnngườivàsựtáobạoliềulĩnhcủaôngchiếmđượccảmtìnhcủacôngchúngAnh.Khôngcònlàmộtvịtướngcấpthấpđitìmnơitỵnạnvài

thángtrước,giờônglàmộtlãnhtụquânsựvàchínhtrị.VàdeGaullecũngthayđổivềtưthế:lúcnàyôngđưaranhữngyêucầuđốivớiAnhvàhànhđộngkháhunghăng.Churchillbắtđầuhốitiếcvìđãchoôngquánhiềuthờigian.Nămtiếp theo, tìnhbáoAnhpháthiệnra rằngdeGaulleđãcónhững tiếpxúc quan trọng với phong trào kháng chiến Pháp đang lớn mạnh. Quânkhángchiến,donhữngngườicộngsảnvàxãhộichủnghĩalãnhđạo,đãbắtđầurốiloạn,thiếumộtcơcấucốkết.DeGaulleđãtựchọnmộtcánbộtrongphongtràoxãhộichủnghĩatiềnchiến,JeanMoulin,ngườiđãđếnAnhvàotháng10/1941,đểgiúpthốngnhấtlựclượngngầmnày.TrongtấtcảnhữngđộngtháicủadeGaulle,đâylàđiềucóthểtrựctiếpđemlạilợiíchchoĐồngminh.Thếlà,vớisựđỡđầucủaChurchill,MoulinđãnhảydùxuốngmiềnnamnướcPhápvàođầu1942.Vàocuốinămđó,deGaullengàycànghốnghách,xúcphạmtớinhiềungườitrong các chính phủ và lực lượng Đồng minh – đặc biệt là Tổng thốngRoosevelt–đếnmứcđãcómộtkếhoạchthayôngbằngmộtngườikhácdễbảohơn.NgườiMỹtinrằnghọđãchọnđượcngườituyệthảochocôngviệcđó:TướngHenriGiraud,mộttrongnhữngquanchứcquânsựđượckínhnểnhất của Pháp, với một thành tích nổi bật hơn nhiều so với de Gaulle.Churchillchấpthuận,vàGiraudđượccửlàmtổngchỉhuycủacáclựclượngPhápởBắcPhi.Nhận ramưuđồcủaĐồngminh,deGaulleyêu cầumộtcuộcgặpcánhânvớiGiraudđểthảoluận;saunhiềutranhcãibàngiấy,ôngđượcchophépvàtớiAlgiersvàotháng5/1943.Cảhaiđãkêtủđứngvàomồmnhaungaytừđầu,mỗibênđưaranhữngyêucầumàbênkiachẳngbaogiờchấpthuận.CuốicùngdeGaullethỏahiệp;đềxuấtmộtủybanđểchuẩnbịlãnhđạonướcPhápsauchiếntranh,ôngsoạnmộtvănbảnđứngtênGiraudvớitưcáchtổngchỉhuycáclựclượngvũtrangPhápvàđồngchủtịchPhápvớideGaulle.Đáplại,deGaulleđểchoủybanmởrộngtầmcỡvàquétsạchcácquanchứccóquanhệvớiVichy,Giraudhàilòngvàkýtên.Tuynhiên,khônglâusauđó,GiraudrờiAlgiersđếnthămMỹ,vàdeGaulle,tronglúcôngtavắngmặt,đãphủkínủybanmởrộngvớinhữngngườiủnghộôngvàcác thànhviênquânkhángchiến.Khi trở lại,Giraudnhận raông tađãbị tướcmấtnhiềuquyền thếchính trị.Bị cô lậptrongmộtủybanmàôngđãgiúpsánglậpra,ôngkhôngcòncáchnàođểtựvệ,vàtrongvòngvàithángdeGaulleđãđượccửlàmchủtịchduynhất,rồitổngchỉhuyquânđội.Giraudlặnglẽtừchức.RooseveltvàChurchilltheodõinhữngbướcpháttriểnnàyvớisựcảnhgiácngàycàngtăng.Họcốcanthiệp,đưaranhiềuđedọa,nhưngrốtlạihọbấtlực.Nhữngbuổiphát thanhBBCkhởiđầumộtcáchvô tìnhgiờđâyđượchàngtriệungườiPhápchămchúlắngnghe.ThôngquaMoulin,deGaulleđãchiếmđượcgầnnhưsựkiểmsoáthoàntoànphongtràokhángchiếnPháp;

cắtđứtvớideGaullesẽkhiếnquanhệcủađồngminhvớiquânkhángchiếntrởnêntồitệ.VàủybanmàdeGaulleđãgiúpthànhlậpđểlãnhđạonướcPháphậuchiếngiờđãđượccácchínhphủkhắpthếgiớicôngnhận.Giờđây,đấutranhchínhtrịvớiviêntướngnàydướibấtkỳhìnhthứcnàocũngsẽlàmộtcơnácmộngcótínhpháhoạiđốivớinỗlựcchiếntranh.Bằngcáchnàođó,viêntướngtầmthườngtrướckiađãtạonênmộtđếquốcdướiquyềnkiểmsoátcủamình,vàkhôngaicóthểlàmgìkhácđược.DiễndịchKhiTướngCharlesdeGaullechạytrốntớiAnh,ôngcómộtmụctiêu:duytrìdanhdựcủaPháp.Ôngdựđịnhthựchiệnđiềunàybằngcáchchỉhuymộttổchứcquânsựvàchính trị sẽhànhđộngđểgiảiphóngPháp.Ôngmuốnnước Pháp được xem là ngang hàng với các nước đồngminh, chứ khôngphảimộtquốcgiađãbiếnmất,phụthuộcvàonhữngnướckhácđểtìmlạitựdocủanó.NếudeGaullecôngkhaicácdựđịnhcủamình,hẳnngườitasẽxemônglàmộtsựphatrộnnguyhiểmgiữaảotưởngvàthamvọng.Vànếuôngchộplấyquyềnlựcquánhanh,hẳnôngphảibộclộcácdựđịnhđóra.Thayvìthế,vớisựnhẫnnạitộtđộvàluônđểmắttớimụctiêu,mỗilầnôngchỉcắnmộtmảnhnhỏ.Mảnhđầutiên–luônquantrọngnhất–làxuấthiệntrướccôngchúng,đầutiênlàmộtlầnphátthanhtrênđàiBBC,rồithôngquamánhlớithôngminh,cảmộtchuỗi tiếpdiễn.Ởđây,khai thácnhữngbảnnănggâyxúcđộngmạnhmẽvàgiọngnóithôimiên,ôngnhanhchóngtạoramộtsựhiệndiệnlớnlaohơn.ĐiềunàychophéoônghìnhthànhvàxâydựngnhómquânđộiNướcPhápChiếnđấu.ÔngcắnmảnhthứhaibằngcáchđưanhữnglãnhthổởchâuPhivàodướiquyềnkiểmsoátcủaNướcPhápTựdo.Quyềnkiểmsoátmộtkhuvựcđịalýrộnglớn,bấtkểnóhiuquạnhđếnthếnào,đemtớichoôngmộtquyềnlựcchính trị không thể bị tấn công. Rồi ông luồn lách vào phong trào khángchiến,nắmlấymộtnhómtừnglàthànhlũycủaphecộngsản.Cuốicùngôngtạora–vàdầndầntừngchút,nắmlấyquyềnkiểmsoát–mộtủybanđểđiềuhànhnướcPháptựdocủatươnglai.Vìôngtiếndầntheotừngbướcnhưthế,không ai có thể thật sự nhận ra ông mưu đồ điều gì. Khi Churchill vàRooseveltnhậnraôngđãthâmnhậpsâutớimứcnàovàolựclượngkhángchiếnquânvàvào tâmtrínhândânAnhvàMỹvới tưcách làmột lãnh tụhậuchiếndothiênđịnhcủaPháp,đãquátrễđểcóthểngănônglại.Sựvượttrộicủaônglàmộtviệcđãrồi.Trongthếgiớinày,khôngdễtiếnlêntheoconđườngcủamình,đểcốgắngvớinănglượngđạt tớicáibạnmuốnmàkhôngtạorasựganhghéthayáccảmcủanhữngngườikhác,nhữngngườicóthểthấybạnquáhunghăng,quáthamvọng,đángbịcảntrở.Lờigiảiđáplàkhônghạthấpnhữngthamvọngcủa bạnmà tốt hơn nên che đậy chúng.Một cách tiếp cận từng bước để

chinhphụcbấtkỳthứgìlàđiềutuyệthảođốivớithờiđạichínhtrịnày,làtấmmặtnạtốithượngcủasựhiếuchiến.Điềucơbảnđểlàmchonóđạthiệuquảlàcómộtýthứcrõràngvềđốitượngcủabạn,đếquốcmàbạnmuốntạodựng,vàrồixácđịnhnhữngkhuvựcnhỏ,ngoàirìacủađếquốcmàbạnsẽphảithôntínhtrướctiên.Mỗimiếngcắnphảicómộtlôgíchtrongmộttổngchiếnlượcnhưngphảiđủnhỏđểkhôngcóainhậnranhữngýđịnhlớnlaocủabạn.Nếucácmiếngcắncủabạnquálớn,bạnsẽchiếmnhiềuhơnmứcđộ sẵn sàng và thấy bạn bị áp đảo bởi những khó khăn; nếu bạn cắn quánhanh,nhữngngườikhácsẽnhậnrabạnđangđịnhlàmgì.Cứđểdòngthờigianchegiấumộtcáchkhéoléocácdựtínhcủabạnvàtạochobạnmộtvẻngoàicóthamvọngkhiêmtốn.Đếnlúccácđịchthủcủabạnthứctỉnhvìcáimà bạn đã thu hoạch được, họ sẽ tự nghiền nát mình nếu liều lĩnh chắnngangđườngcủabạn.

ThamvọngcóthểbòcũngnhưbayvọtEdmundBurke(1729-1797)


Thoángnhìnlầnđầu, loàingườichúngtacóvẻquátànbạovàhiếuchiến.Làmthếnàođểlýgiảikhácđichonhữngchuỗichiếntranhvôtậntronglịchsử,vàvẫncòntiếpdiễnchotớihiệntại?Nhưngthậtrađiềunàyphầnnàocótínhảogiác,Nổilênmộtcáchbịkịchtừđờisốnghàngngày,chiếntranhvàxungđộtđãđưađếnmộtsựchúýkhôngtươngxứng.Cóthểnóitươngtựđối với những cá thể hung hăng trong phạm vi công chúng, những ngườithườngcốvớlấynhiềuhơn.Sựthậtlàđasốmọingườicóbảnchấtbảothủ.Cốgiữcáimàhọcó,họsợhãinhữnghệquảvàtìnhthếkhôngthểthấytrướcmànhữngxungđộtchắcchắnsẽđưatới.Họghétsựđươngđầuvàcốtránhnó.(Đólàlýdovìsaorấtnhiềungườiviệntớisựgâyhấnthụđộngđểđạtcáimàhọmuốn).Bạnphảiluônnhớtớisựthậtvềbảnchấtconngườinàykhisắpđặtconđườngđiquacuộcsống.Nócũnglànềntảngchobấtkỳchiếnlượcviệcđãrồinào.Chiếnlượcdiễnranhưsau:Giảsửbạnmuốnhaycầnđiềugìđóchosựantoànvàquyềnlựccủabạn.Nếubạnchiếmlấynóbằngthảoluậnhaycảnhbáo, bạn sẽ đưa tới cho kẻ thùmột chọn lựa, hoặc đánh nhau, hoặc chấpnhậnthuacuộcvàđểchobạnyên.Bấtkỳthứgìbạnđãchiếm,vàhànhđộngđơnphươngcủabạnkhichiếmnó,cóđángvớisựrầyrà, tổnthấtvànguyhiểm nếu phát động chiến tranh không?Cái nào nhiều tổn thất hơn, cuộcchiến(cóthểdễdàngchuyểnthànhmộtthứgìđólớnhơn)haysựthuacuộc?Nếubạnchiếmlấythứgìđóthậtsựcógiátrị,họsẽphảichọnlựacẩnthận;họphảicómộtquyếtđịnh lớn lao.Tuyvậy,nếubạnchiếmmột thứgìđó

nhỏnhoivàngoàilề,hầunhưđốithủcủabạnkhôngthểnàochọnviệcchiếnđấu.Cóquánhiều lýdođểmặckệbạnhơn làđánhnhauvìmộtđiềunhỏnhặt.Bạnđãlợidụngđượcbảnnăngbảothủcủakẻthù,nóichunglàmạnhmẽ hơn tính hám lợi của họ.Và chẳng bao lâu sau, việc bạn sở hữu sảnnghiệpnàysẽtrởthànhviệcđãrồi,làmộtphầncủahiệntrạng,vàtốtnhấtlàcứđểmặcchoxong.Sớmmuộngì,nhưlàmộtphầncủachiếnlượcnày,bạnsẽcắntiếpmộtmảnhnhỏnữa.Lầnnàyđốithủcảnhgiáchơn;họbắtđầunhìnramộtkhuônmẫu.Nhưngmộtlầnnữa,miếngcắncủabạnnhỏ,vàmộtlầnnữahọphảitựhỏicóđángkhôngnếuđánhnhauvớibạn.Trướcđóhọđãkhônglàm, thìsaogiờlạiphảilàm?Cứthựchiệnchiếnlượcviệcđãrồimộtcáchkhéoléotàitình,nhưdeGaulleđãlàm,ngaycảkhicácmụctiêucủabạnđãtrởnênrõràngvàcácđốithủhối tiếcvìchủnghĩaônhòacủahọ,xétđếnviệcđộngthủ,khiđóbạnđãthayđổichiếntrường:bạnđãkhôngcònquánhỏbéhayquádễbịđánhbại.Gâysựvớibạnlúcnàyđemtớimộtnguycơkhác;cómộtlýdokhác,mạnhmẽhơnđểtránhxungđột.Chỉgặmdầnthứmàbạnmuốn, bạn không khuấy động đủ sự giận dữ, sợ hãi hay không tin tưởngkhiếnchomọingườivượtquasựcưỡngkhángtựnhiêncủahọđểchiếnđấu.Hãydànhđủthờigiangiữamỗilầncắnvàbạncũngsẽlợidụngđượcnhữngquãngtrốngchúýngắnngủicủamọingười.Yếutốcơbảnđốivớichiếnlượcviệcđãrồilàhànhđộngnhanhvàkhôngthảoluận.Nếubạnđểlộcácýđịnhcủamìnhtrướckhihànhđộng,bạnsẽtựphơimình ra trướcnhững chỉ trích, phân tíchvà thắcmắc: “Làm sao anhdámnghĩtớiviệcđó?Hãysungsướngvớicáianhđangcó!”Phầnbảothủcủamọingườithíchnhữngcuộcthảoluậnvôtậnhơnlàhànhđộng.Bạnphảilướtquađiềunàyđểchộpnhanhmụctiêucủabạn.Sựthảoluậnđãđượcgiảiquyếttrước.Bấtkểmiếngcắncủabạnnhỏthếnào,việcthựchiệnnócũngphânbiệtbạnvớiđámđôngvàtạochobạnsựtôntrọngvàsứcnặng.KhiFrederickĐạiđếlênngôivuanướcPhổvàonăm1740,PhổlàmộtthếlựcthứyếuởchâuÂu.ChacủaôngđãxâydựngquânđộiPhổvớiphítổnlớn,nhưngchưabaogiờ thậtsựsửdụngnó;giâyphútôngđưanóvàosửdụng,ôngbiết,cácthếlựcchâuÂukhácsẽhợpnhấtlạiđểchốngông,esợbấtkỳmốiđedọanàođốivớihiệntrạng.Dùcóthamvọnglớn,Frederickđãhiểuđiềukhiếnchaôngphải tựkiềmchế.Tuynhiên,ngay trongnămđó,mộtcơhộiđãtựxuấthiện.KẻthùlớnkhôngđộitrờichungvớiPhổlàÁo,với lãnh tụmới làMariaTheresavừamới lênngôinữhoàng.Tuyvậy,cónhiềungười thắcmắcvề tínhchính thốngcủabà,vàFrederickquyếtđịnhkhaithácsựlunglayvềchínhtrịnàybằngcáchđiềuquânđộitớitỉnhnhỏSulesiacủaÁo.Đểchứng tỏsựcứngcỏi,MariaTheresaquyếtđịnhchiếnđấuđểchiếm lạinó.Cuộcchiếnkéodàinhiềunăm–nhưngFrederickđãphánđoán thờiđiểmđúng, cuối cùngôngđedọa sẽ chiếmnhiều lãnh thổ

hơnnữa,vàrốtcuộc,nữhoàngđềnghịhòagiải.

Mọikháiniệmsinhratừsựnônnóngvàhướngtớiviệcđạtđượcthắnglợinhanhchóngchỉcóthểlànhữngsailầmhiểnnhiên…Cầnphảitíchlũyhàngngànchiếnthắngnhỏđểbiếnchúngthànhmộtthànhcônglớn.TướngVõNguyênGiáp(1911-)

Frederickđãlặpđi lặplạichiếnlượcnày,chiếmnhiềunướcnhỏởđâyđókhôngđángđểchiếnđấu,ítnhấtcũngkhôngquávấtvả.Theocáchnày,hầunhưtrướckhicóngườinhậnra,ôngđãbiếnPhổthànhmộtthếlựclớn.Giáôngbắtđầubằngcáchxâmlấnmộtlãnhthổlớn,hẳnôngđãbộclộnhữngthamvọngcủamìnhquárõràngvàđemlạichomìnhmộtđốithủliênminhquyếttâmgiữnguyênhiệntrạng.Yếutốcơbảnđốivớichiếnlượctừngphầncủaônglàmộtcơhộiđúnglúc.Áođangởthờiđiểmsuyyếu;Sulesiaquábé, thế nhưng với việc sáp nhập nó, Phổ làm giàu thêm các tiềm lực củamìnhvàđặtnóvàothếngàycàngtăngtrưởng.Cảhaithứnàykếthợplạitạochoôngmộtxungnăngvàchoôngmộtkhônggianđểdầnmởrộngtừbéthànhto.Vấnđềmànhiềungười trongchúng taphảiđốimặt làchúng tacónhữnggiấcmơvàthamvọnglớn.Lạcvàonhữngcảmxúcvềchúngvàsựlớnlaocủanhữngướcvọng,chúngtathấykhómàtậptrungvàonhữngbướcnhỏbuồntẻ,nhưngthườnglàcầnthiếtđểđạtđượcchúng.Chúngtacóxuhướngsuynghĩtrongphạmvinhữngbướcnhảylớntớimụctiêu.Nhưngtrongthếgiớixãhộicũngnhưtựnhiên,bấtkỳthứgìtotátvàbềnvữngđềulớnlênmộtcáchchậmrãi.Chiếnlượctừngphầnlàliềuthuốcgiảiđộctuyệthảochosựnônnóngtựnhiêncủachúngta:nótậptrungchúngtavàomộtđiềunhỏvàngay trướcmắt,mộtmiếng cắnđầu tiên, rồi tới việcởđâuvàkhi nàomiếngcắnthứhaicóthểđưachúngtatớigầnhơnđốitượngsaucùng.Nóbuộcchúngtasuynghĩtrongphạmvimộttiếntrình,mộtchuỗinhữngbướcvàhànhđộngnối tiếpnhau,bấtkểnhỏbé thếnào,vàcónhữnglợi íchvềmặt tâm lý không thể đo lường được.Rất thường là sức hút của các ướcvọngcủachúngtachếngựchúngta;việctiếnhànhnhữngbướcnhỏđầutiênkhiếnchochúngcóvẻnhưcókhảnăngtrởthànhhiệnthực.Khôngcóđiềugìtrịliệutốtlàhànhđộng.Trongkhixếpđặtchiếnlượcnày,hãychúýtớinhữngcơhộingẫunhiêncùngnhữngcuộckhủnghoảngvàsuyyếutạmthờicủa kẻ thù.Tuy nhiên, đừng nôn nóng chiếm lấy những thứ lớn; cắnmộtmiếng toquámứccó thểnhai,bạnsẽsavàonhữngrắcrốivàsựmất tinhthầnnếubạnkhôngđốiphónổivớichúng.Chiếnlượcviệcđãrồithườnglàcáchtốtnhấtđểkiểmsoátmộtdựáncóthểbịpháhỏngvớimộtsựlãnhđạophânquyền.TronghầuhếtmọibộphimcủaAlfred Hitchcock, ông phải đi qua cùng những cuộc chiến, dần nắm lấy

quyềnkiểmsoátnótừcácnhàsảnxuất,cácdiễnviên,vàsốcònlạicủađoànlàmphim.Nhữngcuộcđấutranhcủaôngvớicácnhàbiênkịchlàmộtthếgiớivimôcủacuộcchiếntranhlớn.Hitchcockluônluônmuốnviễntượngvềmộtcuốnphimcủaôngphảiđượcphảnánhmộtcáchchínhxáctrênkịchbản,nhưngnếuxiếtnhàbiênkịchquámạnh tay,ôngsẽchẳngcóđượcgìngoại trừ sự thùghétvàmột tácphẩm tầm thường.Vì thế, ôngbướcmộtcáchchậmrãi,bắtđầubằngcách tạochỗ trốngcho tácgiả làmviệc thoảimáitừcácghichúcủaông,rồiyêucầusửachữađểđịnhhìnhbảnthảotheocáchcủaông.Sựkiểmsoátcủaôngchỉtrởnênrõràngmộtcáchchậmchạp,vàtớikhicảmxúccủatácgiảđãbịbuộcchặtvàodựánvàôngtaphảilàmviệc để được sự chấp nhận của ông. Là một người cực kỳ nhẫn nại,Hitchcockđểchoquyềnlựccủaônglộdầnratheothờigian,khiếnnhàsảnxuất,tácgiả,cácngôisaochỉhiểurasựthốngtrịhoàntoàncủaôngkhicuốnphimđãhoànthành.Đểnắmquyềnkiểmsoátbấtkỳdựánnào,bạnphảisẵnsàngbiếnthờigianthànhđồngminh.Nếubạnkhởisựvớisựkiểmsoáthoàntoàn,bạnđãnắnđúctinhthầncủamọingườivàgợilênsựthùghétvàganhty.Vìthế,hãybắtđầubằngcáchtạoraảotưởngrằngbạnđangcùnglàmviệcvớimộtnỗlựcđồngđội; rồidầndầngặmxahơn.Nếu trong tiến trìnhnàybạnkhiếnchomọingườinổigiận,đừnglolắng.Đóchỉlàmộtdấuhiệuchothấycáccảmxúccủahọđangmâuthuẫn,nghĩalàhọcóthểbịthaotúng.Cuốicùng,việcsửdụngchiến lực từngphầnđểcheđậycácdựđịnhhiếuchiếncủabạn làvôgiá trongthờiđạichính trịhiệnnay,nhưngtrongviệccheđậycácmánh lới,bạnkhôngbaogiờcó thểđiquáxa.Vì thếkhi tiếnhànhcắn,dùlàmộtmiếngnhỏ,hãylàmravẻnhưlàđểtựvệ.Làmravẻnhưkẻyếuthếcũngcóích.Hãytạoraấntượngrằngcácđốitượngcủabạncógiớihạnbằngcáchdànhranhữngquãngdừnggiữahailầncắn–khaithácnhữngquãngtrốngchúýcủamọingười–trongkhituyênbốvớitấtcảrằngbạnlàmộtconngườicủahòabình.Thựctế,đỉnhcaocủatrítuệlàviệcbạncắnmộtmiếngtohơnchútíttheothờigianvàrồihoànlạimộtphầnnhữnggìbạnđãlấy.Mọingườichỉnhìnthấysựquảngđạivànhữnghànhđộngcógiởihạncủabạn,chứkhôngthấyđếquốcmàbạntíchlũyđangdầnlớnlên.

Hìnhảnh:Câyactisô.Mớithoạtnhìn,dườngnhưkhôngthểănđược,thậmchínêncấmăn,dovẻngoàikhẳngkhiucủanó.Tuynhiên,sựtưởngthưởngđếnkhiănnótừngphần,nhaitừnglá.Lácủanódầntrởnêndịuvàngon,chotớikhibạntớiđượctráitimngọtngào.

Tưliệu:Nhânlênnhữngthànhcôngnhỏchínhxáclàxâydựnghếtkhotàngnàyđến kho tàngkhác.Khiđúng lúc, người ta trởnêngiàu cómàkhôngnhậnranóđãđếnthếnào.

FrederickĐạiđế(1712–1786)

HOÁNVỊ

Giảsửbạnthấyhayngờrằngbảnthânmìnhđangbịtấncôngbởichiếnthuậtcắn từngmiếngnhỏ,chiến lượcphảncôngduynhấtcủabạn làngănngừabấtkỳdiễntiếnhoặcmộtviệcđãrồinàođóđixahơnnữa.Mộtphảnứngnhanh vàmạnhmẽ thường sẽ đủ để làmmất tinh thần những người gặmnhấm,nhữngkẻ thườngviệnđếnchiến lượcnàydoyếu thếvàkhông thểchịu nổi nhiều trận đánh.Nếu họ cứng cỏi và nhiều tham vọng hơn, nhưFrederickĐạiđế,phảnứngmạnhmẽđócòntrởnêncầnthiếthơn.Hãytốngcổhọngaycùngvớinhữngmiếngcắndùnhỏthếnàocũngrấtnguyhiểmcủahọ–hãyngắtkhihoacònlànụ.

30.THÂMNHẬPVÀOTÂMTRÍKẺTHÙ

CÁCCHIẾNLƯỢCTHÔNGTIN

Thôngtinlàmộtloạichiếntranh,chiếnđịacủanólàtâmtrícưỡngkhángvàphòngvệcủanhữngngườibạnmuốngâyảnhhưởng.Mụctiêulàtiếntới,xâmnhậpvàocáctuyếnphòngthủvàchiếmlĩnhtâmtríhọ.Mọithứkhácđềulàthôngtinvôhiệuquả,sựtròchuyệnlacà.Hãyhọccáchthâmnhậpcácýtưởngcủabạnvàophíasaucáctuyếnphòngthủcủakẻthù,gửinhữngthôngđiệpthôngquanhữngchitiếtbénhỏ,dẫndụmọingườiđiđếnnhữngkếtluậnbạnmongmuốnvànhữngsuynghĩtheochiềuhướngcủabạn.Bạncó thểgiởmánhkhóevớimộtsốngườibằngcáchcheđậynhữngý tưởngkháclạcủabạndướihìnhthứcbìnhthường;sốkhác,chậmhiểuvànhiềuđềkhánghơn,phảiđượcđánhthứcvớingônngữcựcđoanđầynhữngđiềumớilạ.Bằngbấtkỳgiánào,hãytránhngônngữchếtcứng,dạyđờivàcótínhchất cá nhân thái quá.Biến ngôn từ của bạn thànhmột tia lửa của hànhđộng,chứkhôngphảilàmộtdựđịnhthuđộng.

THÔNGTINBẢNNĂNG

LàmviệclầnđầuvớiđạodiễnphimAlfredHitchcocknóichunglàmộtkinhnghiệmbốirối.Ôngkhôngthíchnóinhiềuvềnhữngphâncảnhcủanhữngcuốnphim–chỉlànhữngnhậnxétthôngminhvàđôikhimaimỉa.Cóphảiôngchủđịnhlàmravẻbíẩnkhông?Haychỉlàdotínhlặnglẽ?Vàlàmthếnào người ta đạo diễnmột cuốn phim, phải chỉ đạo rất nhiều người xungquanhmàkhôngnóinhiềuvàđưaranhữnghướngdẫncụthể?TínhcáchkhácthườngnàycủaHitchcocklàvấnđềphiềntoáinhấtđốivớicácdiễnviêncủaông.Nhiềungườitrongsốhọđãquenvớiviệcđượccácđạodiễnchiềuchuộng,thảoluậnchitiếtvềnhữngnhânvậthọdiễnxuất,vàcáchđểnhậpvai.Hitchcockchẳnglàmđiềugìnhưthếcả.Trongcáccuộctổngduyệtôngnóirấtít,khiquaycũngvậy,cácdiễnviênthườngliếcnhìnôngđểtìmkiếmsựhàilòngnhưngchỉtìmthấyôngđangchợpmắthaytỏrachánngán.TheonữdiễnviênThelmaRitter,“NếuHitchcockthíchcảnhbạnđãdiễn,ôngkhôngnóigìcả.Nếukhôngthích,ôngtỏvẻnhưsắpsửanôn.”Thếnhưng,theocáchthứcgiántiếpcủariêngmình,ôngđãlàmchocácdiễnviênthựchiệnđiềuchínhxácmàôngmuốn.

Cáchnôngcạnnhấttrongviệccốgắngtácđộngtớinhữngngườikháclàthôngquatròchuyệnmàởphíasaunóthậtsựkhôngcógìcả.Tácđộngtạoratừgiọnglưỡiđơnthuầnnhấtthiếtkhôngcómộttầmquantrọng

nào.KinhDịch,TrungQuốc,thếkỷ8Tr.CN

Vào ngày đầu tiên bấmmáy phimThe39Steps năm 1935, hai diễn viênchính củaHitchcock,MadeleineCarroll vàRobertDonat, tới phim trườngvớimộtchútcăngthẳng.Hômđóhọsẽđóngmộttrongnhữngcảnhphứctạpcủacuốnphim:haikẻxalạ,tuynhiên,đãbịcòngtaycùngnhautrướcđó,vàvẫnbịcòngtay,buộcphảichạyquavùngnôngthônScotland(thậtralàmộtcảnhdựng)để tẩu thoátkhỏinhững tên tộiphạm.Hitchcockkhôngđưaradấuhiệu thật sựnàovềcách thứcôngmuốnhọdiễn.Carrollnói riêng rấtcháncungcáchcủangườiđạodiễnnày.NữdiễnviênngườiAnhnày,mộttrongnhữngngôisaođiệnảnhthanhlịchnhất thờikỳđó,đãtrảiquaphầnlớn sự nghiệp ở Hollywood, nơi các đạo diễn đối xử với bà nhưmột nữhoàng.Tráilại,Hitchcockrấtgiữkhoảngcách,khómàđoánđược.Bàquyếtđịnhdiễnvớimộtvẻchữngchạcvàdèdặt,cungcáchmàbàcholàmộtphunhânsẽphảnứngvớitìnhthếbịcòngtayvớimộtngườilạ.Đểvượtquasựcăng thẳng,bà tròchuyệnvớiDonat,cốđưacảông tavàbàvàomột tâmtrạngcộngtác.KhiHitchcocktớiphimtrường,ônggiảithíchphâncảnhvớihaidiễnviên,gắncòngtayvàohọ,vàdẫnhọđiquaphimtrường,băngquamộtcâycầugiảvàgiữanhữngdàncảnhkhác.Thếrồi,ởgiữacuộc thaodiễnnày,ôngđộtngộtđượcgọiđithamdựmộtcuộchọpkỹthuật.Ôngsẽsớmquaylại,họcóthểgiảilao.Ôngcảmthấychiếckhóacòngnằmtrongtúimình,nhưngkhông,ôngphảiđánhmấtnó,vàôngvộivãtỏvẻnhưtìmkiếmnó.Nhiềugiờtrôiqua.DonatvàCarrollcàngquẩntrívàbốirối;độtnhiênhọkhôngkiểmsoátđượcmình,mộtcảmgiácrấtbấtthườngđốivớihaingôisaonàyởphimtrường.Trongkhingaycảnhững thànhviênkhiêmnhườngnhấtcủađoàn cũng thoát khỏi côngviệc, hai ngôi sao lại dính chùmvào nhau. Sựthâncậnvàkhôngthoảimáimiễncưỡngcủahọkhiếnhọkhôngthểnóiđùavớinhaunhưtrước.Thậmchíhọkhôngthểđivàonhàvệsinhđược!Thậtlàbẽbàng.Hitchcockquaylạivàolúcchiều–ôngđãtìmthấychìakhóa.Cảnhquaybắtđầu, nhưngkhi cácdiễnviênbướcvàovai diễn, họkhómàvượt qua trảinghiệmcủangàyhômđó;sựbìnhthảnthôngthườngcủahaingôisaokhôngcònnữa.Carrollđãquênmọiýnghĩcủamìnhvềcáchphảidiễnphâncảnhđó.Thếnhưng,mặcchosựgiậndữcủabàvàDonat,cảnhquaydườngnhưtrôichảyvớimộtvẻtựnhiênbấtngờ.Lúcnàyhọbiếtbịcộtvớinhaulàthếnàorồi;họđãcảmnhậnđượcsựkhókhănbất tiện,vì thếkhôngcầnphảidiễnnó.Nóđếntừbêntrong.BốnnămsauHitchcocklàmphimRebeccavới JoanFontainevàLaurenceOlivier.Fontaine,ởtuổi21,đangdiễnvaichínhđầutiêncủacô,cảmthấy

căngthẳngkhủngkhiếpkhiđóngcặpvớiOlivier,ngườiđãđượccôngnhậnrộngrãilàmộtthiêntàiđiệnảnh.Mộtđạodiễnkháccóthểxoadịusựmấttựtin của cô, nhưngHitchcockdườngnhư lại làmđiềungược lại.Ông chọncáchkểlạicâuchuyệnngồilêđôimáchtừcácdiễnviênvàthànhviênđoànlàmphimkhác:khôngainghĩrằngcôphùhợpvớivaidiễnnày,vàOliverthậtsựmuốnvợôngta,VivienLeigh,đóngvaiđó.Fontainecảmthấyhoảngsợ,bịcôlậpvàhoangmang–chínhxáctheonhữngtínhcáchcủanhânvậttrongphimcủaông.Côhầunhưkhôngcầndiễnxuất.VàvaidiễnđángnhớcủacôtrongRebeccađãkhởiđầuchomộtsựnghiệprựcrỡ.

Khibạncốthôngtinvàkhôngthểtìmrađiểmtrongkinhnghiệmcủabênkiamàởđóanhtacóthểtiếpnhậnvàthấuhiểu,khiđó,bạnphảitạorakinhnghiệmchoanhta.Tôiđangcốgiảithíchchohainhàtổchứchuấnluyệntrongbanthammưulýdophátsinhranhữngtrụctrặctrongcộngđồngcủahọlàvìchúngđãvượtrakhỏikinhnghiệmcủanhữngngườicủahọ:rằngkhibạnđirangoàikinhnghiệmcủabấtkỳai,bạnkhôngchỉkhôngthôngtinmàcòngâynênsựrốitrí.Họcónhữngbiểuhiệnsốtsắngthôngminhtrênvẻmặt,tỏrađồngývàthấuhiểubằnglờinóivàtháiđộ,nhưngtôibiếthọthậtsựkhônghiểuvàtôiđãkhôngthôngtinđược.Tôiđãkhôngđivàokinhnghiệmcủahọ.Vìthế,tôiphảiđemtớichohọmộtkinhnghiệmCácnguyêntắcchongườicấptiến,SaulD.Alisky,1971

KhiHitchcocklàmphimTheParadiseCasenăm1947,nữdiễnviênchínhcủaông,AnnTodd,xuấthiệntrongphimtrườngHollywoodlầnđầuvàrấtcăng thẳng.Vì thế trướckhibấmmáy,Hitchcockkểchocônghemộtcâuchuyện đặc biệt tục tĩu khiến cô phải cười nắc nẻ hoặc nín thở vì bị sốc.Trướcmộtcảnhtrongđócôphảinằmtrêngiườngtrongmộtbộđồngủxinhxắn,Hitchcockđộtnhiênphóngvàocô,hétlên:“Thưgiãn!”Nhữngtròhềnhưthếkhiếncôthấydễchịu,thoátkhỏisựứcchếvàtrởnêntựnhiênhơn.Khiđoànlàmphimđãmệtmỏiởphimtrường,hoặckhihọlơđãngvàtángẫunhiềuhơn là tập trungvàocôngviệc,Hitchcockkhôngbaogiờ lahéthaythanphiền.Ôngchỉđậpvỡmộtcáibóngđènnhỏhaynémtáchtràvàotường;mọingườisẽnhanhchóngnghiêmtúcvàlấylạisựtậptrung.RõràngHitchcockkhôngtinvàongônngữvànhữnglờigiảithích,màôngthíchhànhđộngvớiýnghĩalàmộtcáchthôngtinhơnlàlờinói,vàsởthíchnàyđượcmởrộngchohìnhthứcvànộidungcáccuốnphimcủaông.Điềuđóđặcbiệtgâykhókhănchonhữngbiênkịch;nóichocùng,côngviệccủahọlàđưavàophimnhữnglờiđốithoại.Trongnhữngcuộchọpbànvềcốttruyệnphim,Hitchcockthảoluậnvềcácýtưởngmàôngchúý–nhữngchủđềnhưtínhcáchnhịbộicủamọingười,khảnăngvừatốtvừaxấucủahọ,

thựctếrằngkhôngaitrênthếgiớithậtsựvôtội.Nhữngnhàvănthườngviếtranhữngtrangđốithoạithểhiệnýtưởngcủahọmộtcáchthanhnhãvàtinhtế,chỉđểpháthiệnchúngđãđượccảibiênthànhhànhđộngvàhìnhảnh.Vídụ, trong Vertigo (1958) và Psycho (1960), Hitchcock đưa những chiếcgươngvàonhiềucảnh; trongSpellbound (1945) lại lànhữngcảnhquayvềcácđườngtrượtbăngvànhữngdạngđườngsongsongkhác.VụgiếtngườitrongStrangersonaTrain (1951)bịvạch trần thôngquaphảnảnhcủanótronghaicáily.Hiểnnhiên,đốivớiHitchcock,nhữnghìnhảnhnhưthếhélộcác ý tưởng của ông về tính nhị bội trong tâm hồn con người tốt hơn lànhữngngôntừ,nhưngtrêngiấydườngnhưđiềunàyđãđượctrùtínhsẵn.

LáthưkhiếnCyrussuynghĩvềnhữngphươngtiệnmànhờđóôngcóthểthuyết phục những người Ba Tư nổi loạnmột cách hiệu quả nhất; vànhữngcânnhắccủaôngđưaôngtớiviệc tiếnhànhkếthoạchsau,màông thấy là thích hợpnhất chomụcđích củamình.Ông viết trênmộtcuộngiấydadêrằngAstyagesđãbổnhiệmônglàchỉhuycủaquânđộiBaTư;rồiôngtriệutậpmộtcuộchọphộiđồngBaTư,mởcuộngiấydaratrướcmặthọvàđọcnhữngđiềuôngđãviết.“Vàbâygiờ”,ôngnóithêm, “Ta ra lệnh cho các ngươi: mỗi người sẽ xuất hiện trong cuộcduyệtbinhvớimộtcáikéotỉacây.”…Mệnhlệnhđượctuântheo.Tấtcảmọingườiđứngtronghàngvớimộtchiếckéotỉacây,vàmệnhlệnhkếtiếpcủaCyruslàtrướckhingàytàn,họphảidọnsạchmộtkhoảngđấtmọcđầynhữngbụimậngai, vào khoảng18đến20 fulông vuông . [1Furlong:đơnvịchiềudàibằng1/8dặmAnh,tứckhoảng201m.]Điềunàycũngđượchoàn thành, sauđó,Cyrus ra lệnhhọphải cómặt vàongàyhômsau,saukhitắmrửasạchsẽ.Đồngthời,Cyrusgomlạivàgiếthếtnhữngđàndê,cừuvàbòcủachamìnhđểchuẩnbịchiêuđãitoànthểquân đội Ba Tư trongmột buổi đại tiệc, cùng với những thứ rượu vàbánhmìngonnhấtmàôngcóthểlàmra.Ngàyhômsau,nhữngngườikháchkéotới,vàđượcbảongồixuốngmặtcỏvàtựnhiênthưởngthức.Saubuổitiệc,Cyrushỏihọthíchđiềugìhơn–côngviệcngàyhômquahaycuộcvuingàyhômnay;vàhọđáprằngthậtkhácbiệtmộttrờimộtvựcgiữasựkhốnkhổcủangàyhômtrướcvànhữnganlạclúcnàycủahọ.ĐólàcâutrảlờimàCyrusmongmuốn;ôngchộplấynóngayvàtiếptụcđưarađiềuôngđangnungnấu.“NhữngthầndânBaTư,”ôngnói,“hãylắngngheta;tuântheolệnhcủata,vàcácngươisẽcóthểhưởngthụhàngngànniềmhoanlạcnhưthếnàymàkhôngcầnphảimótayvàonhữngcôngviệc củangườihầu;nhưng,nếu cácngươibất tuân, côngviệcngàymaisẽ làkhuônmẫuchovôsốcôngviệckhácmàcácngươibuộcphảithựchiện.Hãynghelờikhuyêncủatavàđạtđượctựdocủacácngươi.Talàngườicósứmạnggiảiphóngchocácngươivàta tin

rằngcácngườicũngtươngxứngvớiquânMedestrongchiếntranhcũngnhưtrongmọiviệckhác.Đólàsựthậtmàtanóivớicácngươi.Đừngtrìhoãn,màhãyvứtbỏcáiáchcủaAstyagesngaylậptức.”QuânBaTưtừlâuđãcămhậnvìphảichịusựápbứccủaquânMedes.Cuốicùnghọđãtìmrangườilãnhtụ,vàđónmừngnồngnhiệtviễncảnhtựdo.Lịchsử,Herodotus,484–432Tr.CN

Trong phim trường, các nhà sản xuất những cuốn phim của Hitchcockthường theo dõi trong nỗi hoangmang khi nhà đạo diễn dời camera, chứkhôngphảinhữngdiễnviên,đểdựngnhữngcảnhquay.Điềunàydườngnhưvônghĩa,nhưthểôngyêuthíchkhíacạnhkỹthuậtcủaviệclàmphimhơnlàlờithoạivàsựhiệndiệncủaconngười.Cácnhàbiêntậpcũngkhôngthểđolườngđượcsựámảnhcủaôngđốivớiâmthanh,màusắc,kíchcỡđầucủacácdiễnviên trongkhunghình, tốcđộdi chuyển củamọi người – dườngnhưôngthíchnhữngchi tiết thịgiácnhiềuvôtậnnàyhơnlàbảnthâncâuchuyện.Vàkhicuốnphimđãlàmộtsảnphẩmhoàntất,độtnhiênmọithứcóvẻquáilạvềphươngphápcủaôngđãcómộtýnghĩahoànhảo.Khángiả thườngphản ứng với các cuốn phim củaHitchcockmột cách sâu sắc hơn so vớiphimcủacácđạodiễnkhác.Nhữnghìnhảnh,nhịpđiệu,cácchuyểnđộngcủacameracuốnhọđivàluồnvàotâmtríhọ.MộtcuốnphimcủaHitchcockkhôngchỉđểxem,nóđượctrảinghiệm,vànóởlạitrongtâmtrírấtlâusaukhixemxong.DiễndịchTrongcáccuộcphỏngvấn,Hitchcockthườngkểmộtcâuchuyệnvềthờithơấucủaông:khiôngkhoảng6 tuổi,chaôngphiềnlòngvớimộtđiềugìđóôngđãlàm,gửiôngtớiđồncảnhsátđịaphươngvớimộtmảnhghichú.Viênsĩ quan trựcđọcmảnhgiấy rồi nhốtHitchcockvàomột phònggiam,bảo:Đâylàđiềumàchúngtalàmđốivớimộtcậubéhư.”Chỉmộtvàiphútsauôngđượcthảra,nhưngấntượngđãinđậmdấutrongông.Nếuchaônglamắng,nhưphầnlớncácôngbốkhác,hẳnôngđãtrởnênphòngthủvàchốngđối.Nhưngviệcbỏrơimộtmìnhông,bịvâyquanhbởinhữngnhânvậtcóthẩmquyềnđángsợ,trongmộtphònggiamtối,vớicáithứmùilạlẫmcủanó–đólàmộtcáchthôngtinmạnhmẽhơnnhiều.NhưHitchcockđãpháthiện,đểdạychomọingườimộtbàihọc,đểthựcsựcảibiếnhànhvicủahọ,bạnphảicảibiếnkinhnghiệmcủahọ,nhằmvàonhữngcảmxúccủahọ,đưanhữnghìnhảnhkhôngthểnàoquênvàotâmtríhọ,khuấyđộnghọ.Trừphibạncótàihùngbiệncựckỳ,khómàthựchiệnđiềunàythôngquangôntừvàsựdiễntảtrựctiếp.Đơngiảnlàcóquánhiềungườinóichuyệnvớichúngta,cốthuyếtphụcchúngtavềđiềunàyđiềunọ.Ngôntừtrởthànhmộtphầncủatiếngồnnày,vàhoặcchúngtabỏngoàitai,hoặctrởnênđềkhánghơn.

Đểthôngtintheomộtcáchthậtsựsâusắc,bạnphảiđưamọingườiquayvềtuổithơcủahọ,khihọítphòngthủhơnvàdễbịấntượnghơnvớinhữngâmthanh,hìnhảnh,hànhđộng,vàmộtthếgiớithôngtinphingôntừ.Nóđòihỏiphảinóibằngmộtloạingônngữcóchứađựnghànhđộng,tấtcảđượcsắpxếp một cách chiến lược để tác động tới tâm trạng và cảm xúc của mọingười,cáimàhọ ítcókhảnăngkiểmsoátnhất.Đóchínhxác là thứngônngữmàHitchcockđãpháttriểnvàhoànthiệntrongnhiềunăm.Vớicácdiễnviên,ôngmuốnhọdiễnxuất theocách tựnhiênnhất,vềbảnchất làkhiếnchohọkhôngdiễnxuất.Bảohọthưgiãnhaytựnhiênsẽphílời;nóchỉkhiếnhọthêmlúngtúngvàphòngthủ.Thayvì thế,giốngnhưchaôngđãkhiếnchoôngcảmthấyhãihùngtrongmộtđồncảnhsát,ôngkhiếnchohọcảmnhận những cảm xúc của cuốn phim: bối rối, hiu quạnh,mất tự tin. (Tấtnhiên ông đã không đánh mất chìa khóa còng tay ở đâu đó trong phimtrườngThe39Steps,nhưDonatsauđópháthiện;sựgiảvờđánhmấtđólàmộtchiếnlược).Thayvìthúcđẩycácdiễnviênvớinhữnglờinóicáukỉnh,đếntừbênngoàivàsẽbịbỏngoàitai,Hitchcockbiếnnhữngcảmgiácnàythànhmộtphầncủakinhnghiệmnộitâmcủahọ–vàđiềunàyđượcthôngtinngaylậptứctrênmànảnh.Vớikhángiảcũngvậy,Hitchcockkhôngbaogiờraogiảngmộtthôngđiệp.Ôngchỉsửdụngsứcmạnhthịgiáccủacuốnphimđểđưahọquayvềtìnhtrạngấuthơkhimànhữnghìnhảnhvànhữngbiểutượngcómộttácđộnglớnlao.Trongnhữngtrậnchiếncủađờisống,nhấtthiếtphảicókhảnăngthôngtinnhữngýtưởngcủabạnchomọingười,cókhảnăngcảibiếnhànhvicủahọ.Thôngtinlàmộthìnhthứcthựchiệnchiếntranh.Ởđâykẻthùcủabạncótínhcáchphòngthủ;họmuốnđượcđểyênvớinhữngđịnhkiếnvàniềmtinsẵncócủahọ.Càng thâmnhập sâuvàocác tuyếnphòngngựcủahọ,bạncàngchiếmlĩnhđượcnhiềukhônggiantinhthầncủahọ,càngthôngtinmộtcáchhữuhiệu.Trongphạmvilờinói,đasốmọingườiphátđộngmộtdạngchiến tranh xưa cổ, sử dụng ngôn từ, lời nài nỉ và kêu gọi sự chú ý nhưnhữngchiếcrìuvàgậyđểđánhvàođầuđốithủ.Nhưngtrongviệcquátrựctiếp, họ chỉ khiến cho cácmục tiêuđềkhángnhiềuhơn.Thayvì thế, bạnphải học chiến đấu một cách gián tiếp và phi truyền thống, lừa cho mọingườihạthấpsựphòngthủcủahọ–tấncôngvàocảmxúccủahọ,cảibiếnkinhnghiệmcủahọ, làmhọchoángvángvớinhữnghìnhảnh,nhữngbiểutượngđầysứcmạnh,vànhữngámchỉcảmgiácbảnnăng.Đưahọquayvềtrạng thái ấu thơ khi họ dễ bị tổn thương và linh hoạt hơn, ý tưởng đượcthôngtinsẽxâmnhậpsâuvàonhữngtuyếnphòngngựcủahọ.Vìbạnkhôngchiếnđấutheocáchthôngthường,bạnsẽcómộtsứcmạnhkhácthường.

Giáo sỹ Ryokan... yêu cầu thiền sư Bukkan... giải thích về Tứ Diệu Đế...Bukkanbảo:“ĐểgiảithíchvềTứDiệuĐếkhôngcầnphảinhiềulời.”Ông

rótđầytràvàomộttáchtràmàutrắng,uốngcạn,rồiđậpvỡtanchiếctáchtrướcmặtvịgiáosĩ,nóirằng,“Ôngđãhiểurồichứ?”Giáosĩnói:Đatạsựchỉdạyởđâyvàlúcnàycủangài,tôiđãthâmnhậpngayvàolĩnhvựccủaNguyêntắcvàSựkiện.”

TrevorLeggett:ThiềnSamurai:ChiếnbinhCôngán(1985)

BẬCQUÂNSƯ

Năm1498,NiccoloMachiavelli29tuổiđượcbổnhiệmlàmthưkýcủaTòangoại vụ Florence, quản lý các vấn đề đối ngoại. Sự chọn lựa khá khácthường.Machiavellicóxuấtthântươngđốithấp,khôngcókinhnghiệmvềchínhtrị,vàthiếumộtbằngcấpvềluậthaymộtchứngchỉchuyênmônkhác.Tuynhiên,ôngcómộtngườiđỡđầutrongchínhquyềnFlorence,kẻbiếtrõvềôngvànhìnthấytiềmnănglớnlaoởông.Vàthậtvậy,trongvàinămtiếptheo,MachiavellinổibậtsovớicácđồngsựởTòanhưlàmộtngườikhôngmệtmỏi,nhữngbảnbáocáosắcsảovềcácvấnđềchính trị,vàsựcốvấnxuấtsắccủaôngchonhữngvịđạisứvàbộtrưởng.Ôngđượcđềcửnhữngcôngvụuytín,dulịchvòngquanhChâuÂuvớicácsứmệnhngoạigiao–tớinhiềuvùngởBắcÝđểgặpCesareBorgia, tìmhiểunhữngdựtínhcủanhàlãnhđạotànnhẫnnàyđốivớiFlorence;tớiPhápgặpVuaLouisXII;tớiRomeđểbànbạcvớiGiáohoàngJulius II.Cóvẻnhưôngđangkhởiđầumộtsựnghiệpsángchói.Tuynhiên,khôngphảimọisựđềutốtđẹptrongsựnghiệpcủaMachiavelli.Ông than phiền với bạn hữu vềmức lương thấp củaTòa; ông cũng tả lạicôngviệcvấtvảtrongnhữngcuộcđàmphán.Nhiềungườibêntrênông,ôngbảo,ngungốcvàlườinhác,đượcbổnhiệmvàochứcvụcủahọnhờgiathếvà cácmối quan hệ. Ông đang phát triểnmột nghệ thuật để đối phó vớinhữngngườinày,ôngbảonhữngngườibạn,tìmramộtcáchđểsửdụnghọthayvìbịsửdụng.Trước khi Machiavelli tới Tòa, Florence do gia tộc Medicis cai trị. Tuynhiên,họđãbịlậtđổvàonăm1494,khithànhphốtrởthànhmộtnướccộnghòa.Năm1512,GiáohoàngJuliusIItàitrợmộtquânđộiđểchiếmFlorencebằngsứcmạnh,lậtđổchếđộcộnghòavàkhôiphụcquyềnlựccủagiatộcMedicis.Kếhoạchthànhcông,vàgiatộcMedicisnắmquyềnkiểmsoát;vậylàhọmangmộtmónnợvới Julius.Mộtvài tuần sau,Machiavelli bị tốnggiam,vớimộttộidanhmơhồlàthôngđồngchốnglạidònghọMedicis.Ôngbịtratấnnhưngtừchốicungkhai,dùlàvềmìnhhayvềngườikhác.Đượcthảravàotháng3/1513,ôngvềnghỉhưutrongnỗiônhụcởmộtnôngtrạinhỏcủagiađìnhtạivùngngoạiô,cáchFlorencechừngvàidặm.Machiavelli cómộtngườibạnchí thân làFrancescoVettori, ngườiđã tìmcáchsốngsóttrongcuộcthayđổichínhquyềnvàlàmthânđượcvớigiatộc

Medicis.Mùaxuânnăm1513,VettoribắtđầunhậnđượcnhữngláthưtrongđóMachiavellimôtảcuộcsốngmớicủaông.Banđêm,ôngnhốtmìnhtrongphòngđọcsáchvàđốithoạitrongđầuvớinhữngnhânvậtlớntronglịchsử,cố gắng khám phá những bí ẩn về quyền lực của họ. Ôngmuốn gom lạinhiềuđiềumàônghọcđượcvềchínhtrịvàthuậttrịnước.Và,ôngviếtchoVettori,ôngđangviếtmộtcuốnsáchgọilàDeprincipatibus–vềsaugọilàThePrince(Quânvương)–“trongđótôiđàosâuhếtkhảnăngvàonhữngýtưởng về chủ đề này, thảo luận về bản chất của chế độ cai trị của quânvương, hình thức của nó, cách thức thủ đắc của những hình thức này, vàcáchduytrìchúng,cáchchúngđãbiếnmất.”Tri thứcvà lờikhuyêntrongquyểnsáchnàycóthểgiátrịđốivớimộtônghoànghơnlàmộtquânđộilớn–cólẽVettoricóthểtraonóchomộtngườitronghọMedicis,Machiavellirấtvuilòngcunghiếnnóchoôngta.Giatộcnàycóthểsửdụngtốt“nhữngônghoàngmới”.NócũngcóthểhồisinhlạisựnghiệpcủaMachiavelli;vìôngđangchánnảnvớisựcáchlykhỏichínhtrịcủamình.Vettori chuyểnquyển sách tớiLozenrode’Midici.Ông tanhậnnóvới sựchúýkhôngnhiềuhơnsovớihaiconchósănmàôngtacũngnhậnđượcvàolúcấy.Thậtsự,QuânvươngthậmchíđãlàmVettorirốitrí:lờikhuyêncủanóđôikhitànbạovàvôđạođức,thểnhưngngônngữcủanóhoàntoànvôtưvàchânthật–mộtsựphatrộnkỳlạvàkhácthường.Tácgiảđãviếtsựthật,nhưnghơitáobạomộtchút.Machiavellicũnggởibảnthảotớinhữngbạnbèkhác,nhữngngườicũngkhôngbiếtchắcphảilàmgìvớinó.Cólẽnóđượcdựtínhnhưmộtbàivănchâmbiếm?BạnbècủaMachiavellibiếtrõsựkhinhthịcủaôngđốivớigiớiquýtộcquyềnthếnhưngkhôngcóđầuóc.Chẳngbaolâusau,Machiavelliviếtmộtcuốnsáchkhác,saunàygọilàTheDiscourses (Những cuộc luận đàm), một sản phẩm cô đọng từ các cuộcchuyệntròcủaôngvớibạnhữutừkhiôngthấtsủng.Mộtchuỗisuytưvềchính trị, cuốn sách chứa đựng cùng những lời khuyên như cuốn trướcnhưnghướngtớiviệcthiếtlậpmộtnướccộnghòahơnlànhữnghànhđộngcủamộtônghoàngđơnđộc.

Thậmchícònnguxuẩnhơn,làkẻbámvàonhữngtừngữvàcứthếcốđạtđượcsựthấuhiểu.Nógiốngnhưvunggậyđánhmặttrăng,haycàovàochiếcgiàyvìtrênbànchâncómộtchỗbịngứa.Nóchẳngliênquangìtớichânlýcả.ThiềnsưMumon,1183–1260

Trongvàinămtiếptheo,MachiavellidầnđượcsủngáilạivàđượcchophépthamgiavàocáccôngvụcủaFlorence.ÔngviếtvởkịchMandragola, dùkhiếmnhã,đãđượcgiáohoànghâmmộvàdàndựngởVatican;ôngcũngđượcgiaoviếtmộtquyểnsáchsửvềFlorence.QuânvươngvàNhữngcuộc

luậnđàmvẫnkhôngđượcxuấtbản,nhưngchúngđượclưuhànhởdạngbảnthảogiữanhữngnhàlãnhtụvàchínhtrịgiaởÝ.Sốđọcgiảcủanóquáít,vàkhiMachiavelli qua đời năm1527, viên cựu thư ký của chế độ cộng hòadườngnhưđãđượcTrờiđinhchoquayvềvớisựtốitămmàtừđóôngxuấthiện.Tuynhiên,saukhiMachiavellichết,haitácphẩmchưaxuấtbảncủaôngđãđượclưuhànhbênngoàinướcÝ.Năm1529,ThomasCrowell,vịbộtrưởngtàibacủaHenryVIIInướcAnh,bằngcáchnàođóđãcómộtbảnsaocủaQuânvương,vàkhôngnhưLozenrode’Mediciphùphiếm,ôngđọcnómộtcáchchămchúvàcẩnthận.Vớiông,nhữnggiaithoạilịchsửcủaquyểnsáchkhiếnchoviệcđọctrởnênsốngđộngvàthúvị.Ngônngữgiảnđơnkhôngkỳdịmàtươimát.Quantrọngnhất,nhữnglờikhuyênphiluânlýthậtrarấtcầnthiết:tácgiảkhôngchỉgiảithíchđiềumàmộtngườilãnhtụcầnlàmđểduytrìquyềnlựcmàcònvềcách thức thểhiệnhànhđộngcủamìnhtrướccôngchúng.CrowellkhôngthểkhôngtheolờikhuyêncủaMachiavellikhicốvấnchonhàvua.ĐượcxuấtbảnbằngnhiềuthứtiếngtrongnhiềuthậpkỷsaukhiMachiavellichết,Quânvươngdầndầnđượctruyềnbáxavàrộng.Nhiềuthếkỷtrôiqua,nócómộtđờisốngriêng,thậtsựlàmộtđờisốngnhịbội:bịkhinhthịlàphiluân lý, thếnhưngđượcbản thân các chính trị gia lớn suốtnhiều thờiđạinghiềnngẫm.BộtrưởngPhápCardinalRichelieuxemnónhưlàmộtdạngkinhthánhchínhtrị.Napoleonthườngthamkhảonó.TổngthốngMỹJohnAdamsđểnóởđầugiườngcủamình.VớisựgiúpđỡcủaVoitaire,vuaphổFrederickĐạiđếviếtmộttiểuluậngọilàChốngMachiavel,thếnhưngônglạithựchànhkhôngsaimộtchữnhiềuýtưởngcủaMachiavellimộtcáchtrơtráo.Khicác tácphẩmcủaMachiavelli tới taynhiềuđộcgiảhơn, tầmảnhhưởngcủaôngvượtrakhỏilĩnhvựcchínhtrị.NhữngtriếtgiatừBacontớiHegeltìmtrongtácphẩmcủaôngsựxácnhậnchonhiềuhọcthuyếtcủahọ.NhữngnhàthơlãngmạnnhưLordByronngưỡngngộnănglượngtinhthầncủaông.ỞÝ, Ireland, vàNga, nhữngnhà cáchmạng trẻ khámphá trongNhữngcuộcluậnđàmmộtlờikêugọiphấnchấnđểcầmlấyvũkhívàmộtbảnthiếtkếchoxãhộitươnglai.Qua nhiều thế kỷ, hàng triệu nối tiếp hàng triệu độc giả đã sử dụng cácquyểnsáchcủaMachiavellinhư lànhững lờikhuyênvôgiávềquyền lực.Nhưng có thể có khả năng ngược lại chăng – rằng chính Machiavelli làngườiđãsửdụngđộcgiảcủamình?Rảiráctrongcáctácphẩmvànhữngláthưgửichobèbạncủaông,mộtsốđượcpháthiệnnhiềuthếkỷsaukhiôngchết,lànhữngdấuhiệuchothấyôngđãnghiềnngẫmsâusắcchínhbảnthânchiếnlượcviếtláchvàsứcmạnhmàôngcóthểvunglênsaukhichếtbởisựthẩmthấunhữngýtưởngcủaôngmộtcáchgiántiếpvàsâusắcvàotâmtrícácđộcgiả,chuyểnhóahọthànhnhữngmônđồvôý thứccủatriết lýphi

luânlýcủaông.

Yoriyasu làmột võ sĩ vênh váo hung hăng…Mùa xuân năm 1341 hắnchuyểntừKofutớiKamakura,ởđóhắntớithămThiềnsưToden,vịthầythứ45ởKenchoij,đểhỏivềThiền.Vịthầynói:“Đólàsựbiểuthịtrựctiếp.Hànhđộnglớntronghàngtrămmốiquanngạicủacuộcđời.Khinó trung thành với ý nghĩa một samurai, tức là nó trung thành với ýnghĩaThiền.“Trungthành”,viếttheoHántự,tạothànhtừ“trung”và“tâm”,vìthếnócónghĩalàvịchúatểởgiữaconngười.Khôngđượccónhữngđammêsaitrái.Nhưngkhingườitusĩgiànàynhìntớigiớivõsĩngàynay,cómộtsốngườimàtráitimởgiữanghiêngtheotiềncủavàdanhvọng,ởmộtsốkháclàquyềnlựcvàsựcantrường.Tấtcảhọđềuđứngtrêncondốcđó,vàkhôngthểcómộttráitimởgiữa;làmsaohọcóthểtrungthànhvớiquốcgia?NếuanhmuốnhànhThiền,trướchếthãythựchànhlòngtrungthànhvàđừngtrượtvàonhữngdụcvọngsaitrái”.Ngườivõsĩnói:“LòngtrungthànhcủachúngtôihướngthẳngtớiHànhđộnglớntrênchiếnđịa.Chúngtôicầngìnghenhữnglờigiảngđạocủamộttusĩ?”Vịsưđáp:“Anhlàmộtanhhùngtrongxungđột,talàmộtconngườicủahòabình–chúngtachẳngcógìđểnóivớinhau.”Khiđó,Yoriyasurútkiếmravànói:“Lòng trung thànhnằmtrong thanhkiếmcủakẻanhhùng,vànếuôngkhôngbiếtđiềunày,ôngkhôngnênnóivềlòngtrungthành.”Vịsưđáp:“TusĩgiànàycóthanhbảokiếmcủaKimCươngVương,vànếuanhkhôngbiếtđiềuđó,anhđừngnóivềnguồngốc của lòng trung thành.” Người võ sĩ nói: “Lòng trung thành củathanh kiếm kim cương của ông – công dụng của loại đồ vật đó là gìtrongchiếnđấuthậtsự?VịsưnhảytớivàtungramộttiếngthétKatzu,khiếnchogãvõsĩgiậtmìnhbấttỉnh.Saumộtlúc,vịsưlạithétlênlầnnữavàngaylậptứctayvõsĩhoànhồnlại.Vịsưnói:“Lòngtrungthànhnằmtrongthanhkiếmcủakẻanhhùng,nóởđâu,nói!”Tayvõsĩquákinhsợ,hắnxinlỗirồirađi.Thiềnsamurai:ChiếnbinhCôngán,TrevorLeggett,1985

DiễndịchKhiđãtrởvềnôngtrại,Machiavellicóthờigianvàkhoảngcáchcầnthiếtđểsuynghĩsâuvềnhữngvấnđềmàôngquantâmnhất.Thứnhất,ôngdầnđịnhhìnhmộttriết lýchínhtrịđãấpủtừlâutrongtâmtrí.Đốivớiông,cái tốtđẹptốithượnglàmộtthếgiớicủasựthayđổiđộnglựctrongđócácthànhphốhaycácchếđộcộnghòatựtáilậptheotrậttựmớivàtáisinhtrongsựvận động không ngừng. Sự xấu xa lớn nhất là tình trạng tù hãmvà sự tựmãn.Nhữngtácnhâncủasựthayđổimạnhmẽđượcônggọilà“nhữngônghoàngmới”–nhữngngườitrẻtuổi,đầythamvọng,mộtphầnlàsưtử,một

phầnlàcáo,nhữngkẻthùvôýthứchoặccóýthứccủatrậttựđãthiếtlập.Thứ hai,Machiavelli đã phân tích tiến trìnhmà thông qua đó những ônghoàngmớiđạttớiđỉnhcaoquyềnlực,vàthôngthường,rơixuốngkhỏinó.Nhữngkhuônmẫucụthểrấtrõràng:sựcầnthiếtđểđiềuchỉnhvẻngoài,đểlợidụngcáchệthốngtínngưỡngcủamọingười,vàđôikhiđểthựchiệnmộtcáchquyếtliệtnhữnghànhđộngphiluânlý.Machiavelliđãkhátkhaoquyềnlựcđểtruyềnbácáctưtưởngvàhướngdẫncủaông.Bịkhướctừquyềnlựcnàythôngquachínhtrị,ôngđãđạtđượcnóthôngquacáctácphẩm:ôngđãchuyểnđổiđộcgiảtheomụctiêucủamình,vàhọ sẽ truyềnbánhữngtư tưởngcủaông,nhữngsứgiảý thứchayvôýthức.Machiavellibiếtrằngnhữngkẻcóquyềnthếthườngmiễncưỡngnhậnnhữnglờikhuyên,đặcbiệttừmộtngườirõràngthấpkémhơnhọ.Ôngcũngbiếtrằngnhiềungườitrongsốnhữngkẻkhôngcóquyềnthếcóthểkinhhãibởinhữngkhíacạnhnguyhiểmcủatriếtlýcủaông–rằngnhiềuđộcgiảsẽbịthuhútvàphảnkhánglạicùngmộtlúc.(Nhữngkẻvôquyềnlựcmuốncóquyềnlựcnhưnglạisợcáimàhọphảilàmđểcóđượcnó).Đểkhắcphụcsựcưỡngkhángvàtưtưởngmâuthuẫnvừayêuvừaghét,cáctácphẩmcủaôngphảicótínhchiếnlược,giántiếpvàkhéoléo.Vìthếôngsửdụngnhữngkỹthuậthùngbiệnphitruyềnthốngđểthâmnhậpsâuvàocáctuyếnphòngngựcủatácgiả.Trước hết, ông phủ đầy các cuốn sách những lời khuyên rất cần thiết –nhữngýtưởngcótínhthựchànhvềcáchđạtđượcquyềnlực,bảovệquyềnlực.Điềuđóthuhútmọiloạiđộcgiả,vìtấtcảchúngtađềusuynghĩtrướchếtvềnhữnglợi íchcủachínhmình.Cũngvậy,bấtkểmộtđộcgiảcó thểphảnkhángthếnào,anhtanhậnrarằngkhôngthèmđếmxỉatớicuốnsáchnàyvànhữngýtưởngcủanólàđiềunguyhiểm.Kếđến,Machiavelliđínhkèmnhữnggiaithoạilịchsửxuyênsuốttácphẩmđểminhhọachocácýtưởngcủaông.Mọingười thíchđượcchỉranhữngcáchthứcđểtựhìnhdungbảnthânnhưnhữngCaesarhayMedicihiệnđại,vàhọthíchđượcgiảitrívớimộtcâuchuyệnhay;vàmộttâmtríbịámảnhbởimộtcâuchuyệntươngđốiítcótínhcáchphòngngựvàcởimởhơnvớisự đề xuất. Các độc giả hiếm khi để ý thấy rằng trong việc đọc các câuchuyệnđó–hayđúnghơn,trongviệcđọcnhữngphiênbảnđãđượccảibiếnmột cách thôngminh củaMachiavelli – họ đã thẩm thấu các ý tưởng đó.Machiavellicòntríchdẫnnhữngtácgiảcổđiển,điềuchỉnhcáctríchdẫnchophùhợpvớinhữngmụcđíchcủaông.Những lờikhuyênvàý tưởngnguyhiểmcủaôngcóthểdễđượcchấpnhậnhơnnếuchúngcóvẻnhưphátratừmồmcủamộtLivy

9haymộtTacitus10.

Cuốicùng,Machiavellisửdụngmộtthứngônngữbìnhdị,tựnhiênđểđemđếnsứcsốngchotácphẩm.Thayvìthấyđầuócmìnhchậmchạpvàtắctị,

cácđộcgiảkhaokhátvượtrakhỏitưtưởngđểhànhđộng.Lờikhuyêncủaôngthườngđượcthểhiệnbằngnhữngtừngữthôbạo,nhưngđiềunàycótácdụngthúcđẩyđộcgiảrakhỏitrạngtháisữngsờcủahọ.Nócũnglôicuốnnhữngngườitrẻtuổi,mảnhđấtmàumỡnhấtmàtừđónhữngônghoàngmớimọclên.Ôngđểchotácphẩmcủamìnhrộngmở,khôngbaogiờbảomọingười chính xác phải làm điều gì. Họ phải sử dụng các ý tưởng và kinhnghiệmcủachínhmìnhđểđiềnvàochỗtrốngtrongtácphẩmcủaông, trởnênnhữngthànhviênđồnglõavớibảnvăn.Thôngquanhữngcôngcụkhácnhaunày,Machiavelliđãtạođượcquyềnlựcđốivớiđộcgiảcủamìnhtrongkhicheđậybảnchấtnhữngmánhkhóecủaông.Khómàcưỡnglạicáimàbạnkhôngthểnhìnthấy.Thấuhiểu:cólẽbạncónhữngýtưởngxuấtsắc,loạicóthểcáchmạnghóathếgiới,nhưngtrừphibạncóthểdiễntảchúngmộtcáchhữuhiệu,chúngsẽchẳngcósứcmạnhnào,cũngchẳngthểđivàotâmtrímọingườimộtcáchlâudàivàsâusắc.Bạnphảitậptrungkhôngphảivàochínhbạnhaysựcầnthiếtbạncảmthấyđểthểhiệncáibạnphảinóimàvàochínhcácđộcgiảcủabạn–quyết liệt nhưmộtviên tướng tập trungvàokẻ thùmàông tađangvạchchiếnlượcđểđánhbại.Khiđốiphóvớinhữngngườihaychánnảnvàcónhữngquãngtrốngchúýngắn,bạnphảigiảitríhọ,luồncácýtưởngcủabạn vào thông qua cửa sau.Với những lãnh tụ bạn phải gián tiếp và cẩntrọng,cólẽnênsửdụngmộtbênthứbađểcheđậynguồngốccáctưtưởngmàbạncốtruyềnbá.Vớigiớitrẻ,sựthểhiệncủabạnphảimạnhbạohơn.Nóichung,ngôntừcủabạnphảichuyểnđộng,cuốnhútđộcgiả,khôngbaogiờgợisựchúýtớitríthôngminhcủahọ.Khôngphảibạnđangtheođuổisựdiễntảvềcánhânmàlàvềquyềnlựcvàtầmảnhhưởng.Càngítchúýtớihìnhthứcthôngtinmàbạnchọn,mọingườicàngítnhậnranhữngýtưởngnguyhiểmcủabạnđãchônsâuvàotâmtríhọđếnmứcnào.

VuaLydialàCroesus,suynghĩnhiềuvềMiltiadesnênkhiôngbiếtôngtabịbắt,ônggửimộtchỉthịtớinhữngngườiởLampsacusđểthảtựdochoôngta;nếuhọtừchối,ôngquyếtđịnh,ôngnóithêm,sẽ“đốnngãhọnhưmộtcâythông”.MọingườiởthịtrấnbịcảntrởbởilờiđedọacủaCroesus,vàkhônghiểubịđốnngãnhưmộtcâythôngcónghĩalàgì,chotớicuốicùngýnghĩathậtsựcủacâunóiđượcmộtcụgiàlàmsángtỏ:câythông,ônggiảithích,làloàicâyduynhấtkhôngmọclênnhữngchồimớisaukhibịchặtđi–đốnngãmộtcây thông,nósẽchếthoàn toàn.LờigiảithíchkhiếnngườiLampsacenessợhãiCroesusđếnmứchọthảMiltiadesđi.Lịchsử,Herodotus,484–432tr.CN.

Thếnênđôikhitôibaogiờnóiđiềumàtôitintưởng,vàkhôngbaogiờtin

vàođiều tôinói,vànếuđôikhi tôinóiđiềumàtôinghĩ, tôi luôn luônchegiấunóởgiữarấtnhiềudốitráđếnmứckhómàtìmranó.

NiccoloMachiavelli,ThưgửiFrancescoGuicciardini(1521)


Suốtnhiềuthếkỷ,mọingườiđãtìmkiếmmộtcôngthứcmầunhiệmcóthểđemtớichohọquyềnlựcđểtácđộngnhữngngườikhácthôngquangôntừ.Sự tìm kiếm này gần như vô vọng. Ngôn từ có những đặc tính lạ lùng,nghịchlý:chẳnghạn,khiđưarachomọingườilờikhuyên,bấtkểnóhaythếnào,bạnngụýrằngbạnbiếtnhiềuhơnhọ.Ởmứcđộmàđiềunàychạmvàosựbấtancủahọ,nhữnglờinóikhônngoancủabạnchỉcóthểcóhiệuquảcủngcốthêmởhọchínhnhữngtậpquánmàbạnmuốnthayđổi.Khingônngữcủabạnđãphátra,lọtvàothếgiới,thínhgiảcủabạnsẽlàmcáimàhọmuốnvớinó,diễndịchnótheonhữngthànhkiếncủahọ.Thôngthườngkhimọingườitỏvẻlắngnghe,gậtđầu,vàcóvẻbịthuyếtphục,thậtsựhọchỉđangcốtỏrachấpnhận–hoặcthậmchíchỉmuốntốngcổbạnđi.Đơngiảnlà vì có quá nhiều ngôn từ tràn ngập trong cuộc sống chúng ta đếnmứcchúngkhómàcókếtquảthậtsự,lâudàinào.Điềunàykhôngcónghĩarằngsựtìmkiếmquyềnlựcthôngquangônngữlàphùphiếm,màchỉcónghĩa rằngnóphảicónhiều tínhchiến lượchơnvàphảidựavàokiến thứcvề tâmlýcơbản.Cái thậtsự thayđổichúng tavàhànhvicủachúngtakhôngphảilànhữngtừngữthậtsựphátrabởimộtaiđómàlàkinhnghiệmriêngcủachúngta,mộtcáigìđókhôngphảiđếntừbênngoàimàtừbêntrong.Mộtsựkiệnxảyralàmcảmxúcchúngtachấnđộng,phávỡnhữngkhuônmẫuthôngthườngtrongviệcnhìnvàothếgiới,vàcómộttácđộnglâudàilênchúngta.Mộtcáigìđómàchúngtađọchaynghethấytừmộtvịthầylớnkhiếnchúngtatựhỏichúngtađãbiếtgì,khiếnchúngtaphảisuytưvềvấnđềtrướcmắt,vàtrongtiếntrìnhđóthayđổicáchtưduycủachúng ta.Nhữngý tưởngnàyđượcchủquanhóavàcảmnhậnnhưlàkinhnghiệmcánhân.Nhữnghìnhảnhtừmộtcuốnphimthâmnhậpvàoýthứcchúngta,thôngtintheomộtcáchthứcphingôntừ,vàtrởthànhmộtphầncủagiấcmộngđờicủachúngta.Chỉcócáikhuấyđộngtrongsâuthẳmconngườichúngta,mọcrễtrongtâmtríchúngtanhưlàtưtưởngvàkinhnghiệm,mớicósứcmạnhđể thayđổicáimàchúng ta thựchiệnmộtcáchlâudài.

HômấyChúaJesustừnhàđira,ngồiởbãibiển.CórấtđôngdânchúngtụtậpquanhNgười,nênNgườiphảixuốngthuyềnngồi,còndânchúngthì đứng trên bãi biển. Người dùng thí dụ mà giảng dạy nhiều điều,Ngườiphán:“Mộtnôngdânđigieohạtgiống.Khigieo,hạtthìrơibên

đường,chimtrờibayđếnănmất.Hạtthìrơivàonơigạchsỏicóítđất;nómọcnhanhvìchỉcólớpđấtmỏng.Nhưngkhinắnglên,nóbịxém;vàvìthiếurễ,nênhéochết.Hạtthìrơivàobụigai,gaimọclênlấnátcả.Hạtthìrơivàođấttốt,sinhhoakếtquảnhiều:hạtthìđượcgấptrăm,hạtthìgấpsáumươi.Aicótaithìhãynghe”.CácmônđệtớigầnChúavàhỏi:“TạisaoThầydùngvídụmàdạydânchúng?”Chúađáp:“BởivìanhemthìđượcbiếtnhữngmầunhiệmvềNướcTrời,cònhọthìkhông.Aicóthìđượcthêmvàkẻấyđượcsungtúc;cònaikhôngcó,thìcủađãcó, cũng sẽ bị lấy đi. Ta dùng thí dụmà giảng dạy họ, vì họ xemmàkhôngthấy,nghemàchẳngrõvàchẳnghiểu.NhưthếlờitiêntriIsaiahnóivềhọthậtđúng:Cácngườiđểtainghemàchẳnghiểu,mởmắtxemmàchẳngthấy.Matthew13:1–15

Nhânvật lịchsửđãnghiềnngẫmsâusắcnhấtbảnchấtcủa thông tinchắcchắnlàSocrates, triếtgiavĩđạicủaHyLạpcổđại.MụctiêucủaSocrateskhágiảnđơn:ôngmuốnmọingườinhậnrarằngkiếnthứcvềthếgiớicủahọlàthiểncận,nếukhôngphảilàhoàntoànsailệch.Tuyvậy,nếuôngnóiđiềunàymộtcáchtrựctiếpvàtheoquyước,hẳnôngchỉlàmchonhữngthínhgiảcủaôngcưỡngkhánnhiềuhơnvàsẽcủngcốthêmsựthiểncậnđầytựmãncủahọvềtrithức.Vàthếlà,nghiễnngẫmvềhiệntượngnày,thôngquaphépthửvàsai,Socratesđãđiđếnmộtphươngpháp.Trướchếtlàsựbốtrí:ôngsẽchỉrasựngudốtcủachínhông,vànóivớithínhgiảđaphầnlàtrẻtuổirằngbảnthânôngcũngbiếtchútítthôi–rằngbấtkỳsựminhtriếtnàomàngườitacholàôngthủđắcthậtrachỉlàlờiđồnđại.Đồngthờiôngcũngcangợithínhgiảcủamình,nuôidưỡnglòngtựcaotựđạicủahọbằngcáchcangợinhữngýtưởngmàhọvừaứngkhẩu.Thếrồi,trongmộtloạtcâuhỏitạonênmộtcuộcđốithoạivớimộtthànhviênthínhgiả,ôngdầndầncôngphátơitảnhữngýtưởngmàôngvừacatụng.Ôngkhôngbaogiờtrựctiếpnóimộtđiềugìphủđịnh,nhưngthôngquacáccâuhỏi,ôngkhiếnchongườikianhậnrasựkhônghoànhảohoặcsailầmcủacácýtưởngđó.Điềunàygâyrốitrí;ôngmớivừathúnhậnvềsựthiếuhiểubiếtcủachínhmình,vàôngđãchânthànhcangợinhữngngườiđốithoại.Thếnhưngbằngcáchnàođóôngđãgieorắcnhiềunghingờvềcáimàhọkhẳngđịnhlàđãbiết.CuộcđốithoạinằmtrongtâmtrícácmụctiêucủaSocratesnhiềungày,dẫnhọtớiviệctựđặtranghivấnvớinhữngýtưởngcủahọvềthếgiới.Trongcơcấutâmtrínày,lúcbấygiờhọđãcởimởnhiềuhơnvớitrithứcthậtsự,vớimộtcáigìđómớimẻ.Socratesđánhtannhữngthànhkiếncủamọingườivềthếgiớibằngcáchsửdụngcáimàônggọilàmộtvaitrò“bàmụ”:ôngkhônginsâuvàotríóchọnhữngýtưởngcủaông,ôngchỉđơngiảngiúpgieorắcnhữngnghivấnvốnâmỉtrongmỗingười.

Sự thành công trong phương pháp của Socrates rất đáng nể: toàn thế hệngườiAthenstrẻtuổiđềurơivàovòngphùchúcủaôngvàđãvĩnhviễnđổithaynhờsựgiáohuấncủaông.NổitiếngnhấttrongsốđólàPlato,ngườiđãtruyềnbátưtưởngcủaSocratesnhưthểchúnglàKinhThánh.Vàtầmảnhhưởng của Plato với tư tưởng phương Tây có lẽ lớn hơn bất kỳ ai khác.PhươngphápcủaSocratescótínhchiếnlượccaođộ.Ôngbắtđầubằngcáchtựđảphámìnhvàđưangườikháclêncao,mộtcáchđểxoadịusựphòngthủtựnhiênởnhững thínhgiả củaông,hạ thấpmột cáchkínđáonhữngbứctườngcủahọ.Rồiôngdẫndụhọvàomộtmêcungthảo luậnmàtừđóhọkhôngthểtìmthấylốiravàtrongđómọithứmàhọtintưởngđềubịđặtnghivấn.TheoAlcibiades,một trongnhững thanhniênmàSocratesđã làmbốirối,bạnkhôngbaogiờbiếtôngthậtsựtinvàocáigìhaythậtsựôngmuốnnóiđiềugì;mọithứôngnóiđềuhùngbiện,đầychấtchâmbiếm.Vàvìbạnkhôngchắcôngsẽlàmgì,thìchínhbạnsẽbốirốivànghingờmình.Ôngđãcảibiếnkinhnghiệmvềthếgiớicủabạntừbêntrong.Hãynghĩvềphươngphápnàynhưsựthôngtinởchiềusâu[communication-in-depth].Nhữngcuộcđàmluậnthôngthường,vàngaycảtácphẩmvànghệthuậthayđẹp,thườngchỉđụngchạmvàomọingườiởbềmặt.Nhữngnỗlựccủachúngtađểthôngtinvớihọđãbịngấmvàotrongtiếngồnàoầmĩphủđầytaihọtrongcuộcsốnghàngngày.Ngaycảkhiđiềumàchúngtanóihaylàmtheocáchnàođóđãchạmtớimộthợpâmcảmxúcvàtạonênmộtloạinốikếtnàođó,nócũnghiếmkhiởlạitrongtâmtríhọđủlâuđểlàmthayđổicáchtưduyvàhànhđộngcủahọ.Nhữngthôngtinbềmặtnàycũngtốtthôi;chúngtakhôngthểcảđờicốgắngtớigầntừngngườimột–điềuđóquámệtmỏi.Nhưngkhảnăngchạmtớimọingườimộtcáchsâusắc,thayđổinhữngýtưởngvàhànhvikhônghaycủahọ,đôikhirấtquantrọng.Điềubạncầnchúýkhôngchỉđơngiảnlànộidungthôngtinmàcảhìnhthức–cungcáchbạndẫndắtmọingườitớinhữngkếtluậnbạnmongmuốn.Vídụ,nếubạnmuốnmọingười thayđổimột thóiquenxấu,việcchỉ ranó–bằngcáchphảnánhlạihànhvixấucủahọtheomộtcáchnàođó–cóhiệuquảhơnnhiềusovớiviệcchỉđơngiảnthuyếtphụchọngưngnólại.Nếubạnmuốnlàmchomọingườivớilòngtựtrọngthấpcócảmgiáctốthơnvềbảnthânhọ,việccangợicóhiệuquảrấthờihợt;thayvìthế,bạnphảithúcđẩyhọhoàn thànhmộtđiềugìđó thựcchất,đem tới chohọmộtkinhnghiệmthậtsự.Điềuđósẽchuyểnthànhmộtcảmgiáctựtinsâusắchơn.Nếubạnmuốnthông tinmộtý tưởngquan trọng;bạnkhôngnêngiảngđạomànênlàmchođộcgiảhay thínhgiảnốikếtnhữngđiểmchínhyếuvà tựđiđếnnhữngkếtluậncủachínhhọ.Khiếnchohọchủquanhóatưtưởngmàbạncốthôngtin;khiếnnódườngnhưnảysinhtừtâmtrícủachínhhọ.Sựthôngtingián tiếp như thế có khả năng thâm nhập sâu vào phía sau những tuyếnphòngthủcủamọingười.

Khinóibằngngônngữmớinày,bạnhãyhọccáchmởrộngvốntừvựngcủamình rakhỏi sự thông tin rõ ràng.Sự im lặng, chẳnghạn, có thểđược sửdụngvới hiệu quả cao: bằng cách giữ im lặng, khôngđáp lại, bạn nói rấtnhiềuđiều;bằngcáchkhôngnhắctớimộtđiềumàmọingườimongđợi,bạnđã khiến cho họ chú ý tới sự tĩnh lược này, biến nó thànhmột hình thứcthông tin. Tương tự, những chi tiết – cái mà Machiavelli gọi là le cosepiccole(nhữngđiềunhỏnhặt)–trongmộtbảnvănhaymộttácphẩmnghệthuậtcómộtkhảnăngthểhiệnlớnlao.KhinhàhùngbiệnvàluậtsưLaMãnổitiếngCiceromuốnphỉbángtínhcáchcủamộtngườimàôngđangcáobuộc,ôngkhôngbuộctộihaynguyềnrủamàchỉnhắctớinhữngchitiếttừcuộcsốngcủabịcáo–sựsang trọngkhông tinnổicủanhày (cóphảinóđượcchitrảtừnhữngphươngtiệnphipháp?),sựphungphíxahoacủabạnbèbăngđảngcủay,phongcáchănmặccủay,nhữngdấuhiệunhonhỏchothấyytựxemmìnhlàsiêuviệthơnnhữngngườiLaMãbìnhthường.Cicerochỉnóithoángqua,nhưnghàmýkhárõràng.Khôngcầnphảinhồinhétvàđầuthínhgiả,nóvẫnhướnghọtớimộtkếtluậncụthể.Ởbấtcứthờikỳnào,việcthểhiệnnhữngýtưởngngượcvớikhuynhhướngcủacông luậnhayxúcphạmtớinhữngýniệmvềsựđúngđắncó thểkhánguyhiểm.Nhưngbạncó thểsửdụngnhữngchi tiếtởđâyđóđểnóimộtđiềugìđókhác.Nếubạnđangviếtmộtcuốntiểuthuyết,chẳnghạn,bạncóthểđặtnhữngýkiếnnguyhiểmcủabạnvàomồmcủatêntộiphạmnhưngthểhiệnchúngvớimộtnănglượngvàmàusắckhiếnchúngtrởnênthúvịhơnlànhữnglờinóicủanhânvậtchính.Khôngphảiaicũnghiểunhữngámchỉbónggióvànhữngtầnglớpýnghĩacủabạn,nhưngchắcchắncómộtsốsẽhiểu,ítnhấtlànhữngngườicónhậnthứcchínhxác;vànhữngthôngđiệpphatrộnsẽkíchthíchđộcgiảcủabạn:nhữnghìnhthứcdiễntảgiántiếp–sựimlặng,sựámchỉ,nhữngchitiếtchuyênchởýđồ,nhữngsailầmngớngẩncốtình–khiếnmọingườicảmthấynhưthểhọđangthamdự,đangtựmìnhkhámphá raýnghĩa.Càng thamgiavào tiến trình thông tin,họcàngchủquanhóanhữngýtưởngcủanó.Khithựchànhchiếnlượcnày,hãytránhlỗilầmthôngthườngtrongviệccốgắngthuhútsựchúýcủamọingườibằngcáchsửdụngmộthìnhthứcgâysốchaykỳlạ.Sựchúýmàbạncótheocáchnàysẽhờihợtvàngắnngủi.Sửdụngmộthìnhthứcxalạvớicôngchúngrộnglớn,bạnthuhẹplượngthínhgiảlại.NhưtrườnghợpcủaMachiavelliđãchứngminh,sửdụngmộthìnhthứctruyềnthốngrốtcuộcsẽhữuhiệuhơn,vìnóhấpdẫnmộtlượnglớnđộcgiả.Khiđãcósốđộc[khánthính]giảđó,bạncóthểámchỉtớinộidungthậtsự(thậmchígâysốc)thôngquanhữngchitiếtvàhàmý.Trongchiếntranh,mọisựgầnnhưđượcphánxétbởikếtquảcủanó.Nếumộtviêntướngchỉhuyquânđộithuatrận,nhữngdựtínhcaoquýcủaôngtakhôngcónghĩalýgìcả;tấtnhiêncảthựctếrằngnhữngyếutốkhôngnhìn

thấy trướccó thể làmông ta thấtbạicũngvậy.Ông ta thuacuộc, [chỉ thếthôi]cóbàochữacũngchẳngíchgì.Mộttrongnhữngtưtưởngcótínhcáchmạng nhất củaMachiavelli là áp dụng tiêu chuẩn này vào chính trị: điềuquantrọngkhôngphảiđiềumàmọingườinóihaydựtínhmàlànhữngkếtquả của hành động của họ, là quyền lực tăng hay giảm. Đây là cái màMachiavelligọilà“chânlýcủasựhiệuquả”–nóicáchkhác,chânlýthậtsự,cáiđãthậtsựxảyra,chứkhôngphảilànhữngngôntừhaylýthuyết.Chẳnghạn, trong việc kiểm chứng sự nghiệp của một giáo hoàng, Machiavellithườngnhìnvàonhữngđồngminhmàông ta đãxâydựngvà tài sảnhaylãnhthổôngtađãchiếmđược,chứkhôngphảilàtínhcáchhaynhữngtuyênbốcủaôngta.Hànhvivàkếtquảkhôngbiếtnóidối.Bạnphảihọccáchápdụngcùngmộtthứphongvũbiểunàyvớicácnỗlựcvềthôngtincủabạnvàcủanhữngngườikhác.Nếumộtngườinóihayviếtmộtđiềugìđómàanh taxem làcó tínhchấtcáchmạngvàhyvọngsẽcảibiếtthếgiới,cảithiệnloàingười,nhưngcuốicùnghầunhưchẳngcóaibịtácđộngthậtsự,vậythìnóchẳngcótínhchấtcáchmạnghaytiếnbộchútnào.Thôngtinkhôngtiếntớimụctiêucủanóhaysảnsinhramộtkếtquảđúngtheoướcvọngthìchỉlàsựlacànóisuông,khôngphảnánhđượcgìhơnngoàisựyêuthíchcủamọingườiđốivớigiọngnóicủamìnhvàđốivớiviệcđóngvaitròcủamộtchiếnbinhthậptựchinhđạođức.Chânlýhiệuquảcủacáimàhọđãviếthaynóilàkhôngcógìthayđổicả.Khảnăngtiếpcậnmọingườivàcảibiếnýkiếncủahọlàmộtsựvụhệ trọng, cũng hệ trọng và có tính chiến lược như chiến tranh. Bạn phảinghiêmkhắchơnvớibảnthânvàvớinhữngngườikhác:thôngtinthấtbạikhôngphảilàlỗicủakhánthínhgiảumêngumuộimàlàcủangườithôngtinkhôngcóchiếnlược

Tưliệu:Takhôngthểtựthânsinhnởraminhtriếtvàlờicáobuộcmànhiềungườiđưarađểchốngđốita,rằngtrongkhitachấtvấnnhữngngườikhác,bảnthântachẳngđưađượcchútminhtriếtnàoraánhsángdosựthiếuthốntrítuệcủata,làchínhxác.Nguyênnhâncủađiềunàynhưsau:Thượngđếbuộctaphảiphụcvụvớitưcáchmộtbàmụvàngăncảnkhôngchotasinhnở.

Socrates(470–399tr.CN)

Hìnhảnh:Condaogăm.Nódàivàthonlạiởmũi.Nókhôngđòihỏiphảiđượcmàisắc.Tronghìnhthứcđónóđãsẵnchứasựhoànhảocủanóvớiýnghĩalàmộtcôngcụđểthâmnhậpmộtcáchêmxuôivàsâu.Dùlàđâmvàosườn,vàolưnghayxuyênquatim,nócũnggâynênmộthiệuquảchếtngười.

HOÁNVỊ

Ngaycảkhihoạchđịnhnhữngthôngtincủabạnđểlàmchonómangtínhchiếnlượcmộtcáchcóýthức,bạncũngphảipháttriểnkhảnăngđảongượcđểgiảimãnhữngngụý,nhữngthôngđiệpchegiấu,vànhữngdấuhiệuvôýthứctrongcáimànhữngngườikhácnói.Vídụ,khimọingườinóimộtcáchmơhồchungchung,vàsửdụngnhữngthuậtngữtrừutượngnhư“cônglý”,“luânlý”,“tựdo”,vânvân,màkhôngthựcsựlýgiảicụthểcáimàhọđangnóitới,gầnnhưhọluôncheđậymộtđiềugìđó.Thôngthường,đâylànhữnghànhđộngxấuxanhưngcần thiếtcủachínhhọ,màhọ thíchchegiấubêndướimộtlớpmànchínhnghĩalắmlời.Khibạnnghethấycáchtròchuyệnnhưthế,hãynghingờ.Đồngthời,nhữngngườisửdụngthứngônngữthôngtục,đầynhữngtừlóngvàcâunói rậpkhuôn, có lẽđangcố làmbạnxao lãngkhôngchúý tới sựmỏngmanhýtưởngcủahọ,cốthắngbạnkhôngphảibởisựhayhotronglậpluậncủahọmàbởiviệclàmchobạncảmthấygầngũivàấmápvớihọ.Vànhững người sử dụng ngôn ngữ khoe khoang, hoa mỹ, đầy những ẩn dụthôngminh,thườngchúýtớisứchấpdẫncủagiọngnóimìnhhơnlàtiếpcậnthínhgiảvớimột tư tưởng thiên tài.Nóichung,bạnphảichúý tớinhữnghìnhthứcthểhiệnbảnthâncủamọingười;đừngbaogiờnắmnộidungởgiátrịbềngoài.

31.HỦYDIỆTTỪBÊNTRONG

CHIẾNLƯỢCMẶTTRẬNTRONGLÒNGĐỊCH

Mộtcuộcchiếntranhchỉcóthểthậtsựthựchiệnđểchốnglạimộtkẻthùtựbộclộnóra.Bằngcáchthâmnhậpvàohàngngũquânthù,hoạtđộngtừbêntrongđểpháhoạihọ,bạnkhông tạorabấtcứ thứgìđểchohọnhìn thấyhayphảncônglại–lợithếtốithượng.Từbêntronglòngđịch,bạncòncóthểhiểurõyếuđiểmcủahọvàmởranhữngkhảnănggieorắcchiarẽ.Vìthế,hãychegiấunhữngdựđịnhthùđịchcủabạn.Đểđoạtlấycáimàbạnmuốn,đừnggiaochiếnvớingườicónó,màhãykếtthânvớihọ–rồihoặcdầndầnbiếnnóthànhcủabạnhaychờđợichotớithờiđiểmđểtiếnhànhmộtcuộccoupd’état[đảochính].Khôngcơcấunàocóthểtồntạilâudàikhinóbịthốinátngaytừbêntrong.

BấygiờnữthầnAthenaxuichoPrylis,concủaHermes,đềxuấtrằngcóthểđộtnhậpvàothànhthôngquamộtconngựagỗ;vàEpeius,concủaPanopeus,mộtngườiPhociađếntừParnassustìnhnguyệnlàmmộtconngựagỗdướisựgiámsátcủaAthena.Tấtnhiên, sauđóOdysseusđặthết lòng tin vào âmmưunày…Epeius đóngmột conngựa rỗng ruộtkhổnglồbằnggỗlinhsam,cómộtcánhcửabímậtởmộtbênhông,vàởhôngbênkiakhắcsâuhàngchữ:“Vớiniềmmongđợiđượcquaytrởvềquêhươngantoàn,ngườiHyLạpxindângmónquànàylênNữthần”.Odysseus thuyếtphụcnhữngngườidũngcảmnhất trongquânHyLạpmangđầyđủvũkhívàleolênthangdây,chuivàobụngconngựaquacánhcửabímật.TrongđócóMenelaus,Odysseus,Diomedes,Sthenelus,Acamas, Thoas và Neoptolemus. Bị vỗ về, đe dọa và mua chuộc, bảnthânEpeiuscũnggianhậpvàonhóm.Hắntrèolêncuốicùng,kéochiếcthangdâyvàotrong,vàvìchỉcóhắnbiếtrõcáchhoạtđộngcủacánhcửa, hắn ngồi ngay bên cạnh chiếc chốt cửa. Khi đêm xuống, nhữngngười Hy Lạp còn lại dưới quyền Agamemnon, theo chỉ thị củaOdysseus,đốtcháydoanhtrạicủahọ,rútquânrabiểnvàchờởcáchònđảoTenedosvàCalydnianchotớiđêmhômsau…Vàorạngsáng,quântrinh sát thànhTroybáo lại rằngdoanh trạiđã thành tro vàquânHyLạp đã rút đi, để lại một con ngựa khổng lồ trên bờ biển. Priam vànhữngđứaconcủaôngđiravàngắmnhìnnó,vàkhihọđangđứngnhìnnólòngđầythắcmắc,Thymoeteslàngườiđầutiênphávỡsựimlặng:“VìđâylàmộtquàtặngdânglênAthena”,anhtanói,“tôicholàchúngtanênđemnóvàothànhvàđưanólênđềncủabà”.“Không,không!”Capyskêulên.“AthenađãủnghộchongườiHyLạpquálâu,chúngta

phải đốt nó ngay hoặc phá vỡ nó để xem ở trong có chứa đựng gìkhông.”NhưngvuaPriamtuyênbố:“Thymoetesnóiđúng.Chúngtasẽđưanóvàobằngnhữngconlăn,đừngđểchobấtkỳaibángbổtàisảncủaAthena.”Conngựaquálớnđểcóthểđưaquacổngthành.Ngaykhibứctườngđãbịphávỡ,nóvẫncònbịkẹtbốnlần.Vớinỗlựclớnlao,ngườithànhTroykéonólênđền;nhưngkhôngchúýđếnviệcsửachữachỗtườngbịphá…Vàonửađêm,OdysseusralệnhchoEpeiusmởchốtcửa…LúcbấygiờquânHyLạplặnglẽtảnranhữngconđườngngậpánhtrăng,xôngvàonhững ngôi nhà không người canh gác và cắt đứt cổ họng của nhữngngườithànhTroytronglúchọđangngủ.ThầnthoạiHyLạp,tuyểntập2,RobertGraves,1995

KẺTHÙVÔHÌNH

Cuối năm 1933,AdolfHitler bổ nhiệm viên thiếu tướng hải quân 46 tuổiWilhelmCanarislàmchỉhuyAbwehr,cơquanmậtvụvàphảngiáncủaBanThammưuĐức.Hitlervừamới trở thànhnhà lãnh tụđộc tàicủaĐức,vànhắmtớiviệcchinhphụcchâuÂutrongtươnglai,ôngmuốnCanarisbiếnAbwehrthànhmộtcơquanhữuhiệunhưcơquantìnhbáoAnh.Canarislàmộtchọnlựahơilạlùngchochứcvụnày.Ôngtaxuấtthânquítộc,khôngphảilàthànhviêncủađảngPhát-xít,vàchưacómộtthànhtíchquânsựđặcbiệtnổibậtnào.NhưngHitlerđãnhìnthấyởôngtanhữngđặctínhđểcóthểtrởthànhmộtnhàtìnhbáobậcthầy:xảoquyệtcựcđộ,mưumôvàdốitrá,ôngtabiếtcáchđểđạtkếtquả.ÔngtacũngsẽmangơnHitlervìsựthăngcấpưutiênnày.Trongvàinămsau,Hitlercólýdođểtựhàovềchọnlựacủamình.Canarisnghiêm túc tái tổ chức lạiAbwehrvàmở rộnghệ thốnggiánđiệp củanókhắpchâuÂu.Rồi,vàotháng5/1940,ôngtacungcấpnhữngtintứctìnhbáongoạihạngchocuộctấncôngchớpnhoángPhápvàcácnướcvùngthấp,mởđầuchoThếchiếnII.Vàthếlà,mùahènămđó,HitlertraochoCanariscôngviệcquan trọngnhất cho tới lúcđó: cungcấp tin tìnhbáo choCuộchànhquân Sư tử biển,một kế hoạch chinh phục nướcAnh. Sau cuộc tấn côngchớpnhoángvàsựrútluicủaquânĐồngminhởDunkirk,nướcAnhdườngnhưđãbị tổnhại sâusắc,vàhạđovánnókhỏicuộcchiến tranhvào thờiđiểmnàysẽbảođảmchocôngcuộcchinhphụcchâuÂucủaHitler.Tuynhiên,mộtvàituầnsaukhivàoviệc,CanarisbáocáorằngquânĐứcđãđánhgiáthấptầmcỡcủaquânđộivàkhôngquânAnh.SưtửbiểncầnphảicónhiềutiềmlựchơnlàHitlerdựđoán;trừphiôngsẵnsàngtungranhiềuquânhơn, nó sẽ trở nên rối rắm.Đây làmột tin tức không làmHitler hàilòng.ÔngmuốnđánhgụcnướcAnhvớimộtđònnhanhchóng.Bậntâmvới

mộtcuộcNgaxâmlấnsắptới,ôngkhôngmuốnbổsungthêmlựclượngchoSưtửbiểnhaymấtnhiềunămđểchinhphụcAnh.VìđãtintưởngCanaris,ôngtừbỏcuộcxâmlượcđãhoạchđịnh.Mùahènămấy,TướngAlfredJodlđềramộtkếhoạchxuấtsắcđểtànpháAnhtheomộtcáchkhác:ôngtasẽxâmlấnhònđảoGibraltathuộcAnh,cắtđứtnhữngconđườngcủaAnhđiquavùngbiểnĐịaTrungHảivàkênhđàoSueztớiẤnĐộvàcácthuộcđịakhácởhướngđông–mộtđònkinhkhủng.NhưngquânĐứcphảihànhđộnggấprút, trướckhiquânAnhpháthiệnramốiđedọa.KíchđộngvớiviễncảnhmộtnướcAnhsụpđổtheocáchthứcgiántiếpnày,một lầnnữaHitleryêucầuCanarisđánhgiákếhoạch.ViênchỉhuyAbwehrtớiTâyBanNha,nghiêncứutìnhthế,vàgửibáocáovề.NgaykhimộtlựclượngĐứcdichuyểntớiTâyBanNha,Anhsẽnhìnthấyýđồ,vàGibraltacónhữngtuyếnphòngthủphứctạp.QuânĐứccũngcầnsựhợptáccủaFranciscoFranco,nhàđộctàiTâyBanNha,ngườimàCanaristinrằngsẽkhôngsẵnlònggiúpđỡ.Nóitómlại:Gibraltarkhôngđángđểcốcông.Có nhiều người quanhHitler tin rằng việc chiếmGibraltar rõ ràng có thểhiện thựchóa,vàcó thểmangýnghĩa làmộtchiến thắng tổngquát trongcuộc chiến vớiAnh.Bị sốc vì báo cáo củaCanaris, họ lên tiếng thể hiệnnhữngnghingờvềnhữngtintứctìnhbáomàôngtacungcấpbấylâunay.Bảnchấtbíẩncủaôngta–ítnóivàkhôngthểnàohiểunổi–chỉtiếpthêmnhiên liệu cho những nghi ngờ của họ rằng ông ta không đáng tin tưởng.Hitlerlắngnghebanthammưu,nhưngmộtcuộchọpvớiTướngFrancođểthảoluậnvềkếhoạchGibraltarđãgiántiếpchứngthựcmọiđiềuCanarisđãnói.Francokhókhănvàđưaramọi loạiyêucầungớngẩn;quânTâyBanNhakhông thểđốiphó;nhữngvấnđềhậucầnquáphức tạp.HitlernhanhchóngbỏquakếhoạchcủaJodl.Trongnhữngnămtiếp theo,ngàycàngcónhiềuquanchứcĐứcđi tớichỗnghingờsựbấttrungcủaCanarisđốivớiĐệtamQuốcxã,nhưngkhôngsaochỉramộtđiềugìcụthể.VàbảnthânHitlerđãquátincậyvàoviênchỉhuyAbwehr, giao cho ông ta những công vụ tối mật quan trọng. Một trongnhững công vụ đó diễn ra vào mùa hè năm 1943, khi Thống chế PietroBadoglio,cựuchỉhuyTổngthammưuÝ,bắtgiữBenitoMussolini,nhàđộctàiÝvàđồngminhđángtincậynhấtcủaHitler.ĐứcsợrằngBadogliocóthểbímậttraođổivớiTướngDwightD.EisenhowervềviệcđầuhàngcủaÝ–một đòn tànpháđối với phePhát-xítmàHitler đãđoán trước.Nếu cầnthiết,ĐứcsẽđiềumộtquânđộitớiRome,bắtgiữBadoglio,vàchiếmthànhphố.Nhưngcócầnthiếthaykhông?CáclựclượngcủaHitlercầncómặtởnhữngnơikhác,vìthếCanarisnhanhchóngđánhgiákhảnăngđầuhàngcủaÝ.ÔngtagặpngườitươngnhiệmvớimìnhtrongchínhphủÝ,tướngCesareAmé,rồisắpxếpchomộtcuộchọp

giữacácthànhviêncấpcaotrongcơquantìnhbáocủahainước.Trongcuộchọp,AmémạnhmẽchổibỏviệcBadogliocóbấtkỳmộtdựtínhphảnbộinàovớinướcĐức;thựctế,viênthốngchếnàytuyệtđốitrungthànhvớilýtưởng.VàAmérất thuyếtphục.Dođó,HitlerđãđểchoÝđượcyên thân.Tuynhiên,vàituầnsau,BadogliođãthậtsựđầuhàngEisenhower,vàhạmđộiquýgiácủaÝrơivàotayquânĐồngminh.Canarisđãbịchơixỏ–haychínhCanarislàkẻchơixỏ?TướngWalterSchellenberg,chỉhuyphânnhánhtìnhbáoởnướcngoàicủaSS,bắtđầuđiềutravềvụthấtbạiBadogliovàpháthiệnrahaingườitrongcơ quan của Amé đã từng nghe một trong những cuộc trò chuyện củaCanarisvớisếpcủahọ.HọbáorằngCanarisđãbiếthếtnhữngdựtínhđầuhàngcủaBadogliovàđãhợptácvớiAméđểgạtHitler.ChắcchắnlầnnàyviênchỉhuyAbwehrsẽbịbắtquảtangvàphảiđềnmạng.SchellenbergthugommộttậphồsơdầyvềnhữnghànhđộngkhácgieothêmnhiềunghingờchoCanaris.Tuynhiên,ôngtatrìnhnóchoHeinrichHimmler,chỉhuySS.Ôngnàybảongườithuộccấpcủamìnhgiữimlặng–ôngsẽtrìnhtậphồsơlênHitlerkhiđếnlúc.Thếnhưng,vớisựthấtvọngcủaSchellenberg,nhiềutháng trôi qua vàHimmler chẳng làmgì cả, ngoại trừ việc cuối cùng choCanarisnghỉviệctrongdanhdự.KhônglâusaukhiCanarisnghỉviệc,nhữngtậpnhậtkýcủaôngtarơivàotaycủaSS.HọpháthiệnrarằngôngtađãâmmưuchốnglạiHitlertừkhimớinhậnchứcchỉhuyAbwehr,thậmchícònmưuđồámsátHitler.Canarisbịđưatớimộttrạitậptrung,ởđó,vàotháng4/1945,ôngbịhànhhạvàgiếtchết.DiễndịchWilhelm Canaris là một nhà yêu nước tận tâm và là một người bảo thủ.Trong những ngày đầu đảng Phát-xít lên nắm quyền lực, ông đã tin rằngHitlersẽđưanướcĐứcdấuyêucủaôngtớisựhủydiệt.Nhưngôngcóthểlàmgì?Ổngchỉlàmộtconngười,lêntiếngchốngđốiHitlerchỉđemlạichoôngchúthưdanhvàmộtcáichếtđếnsớm.Canarischỉquantâmtớicáckếtquả.Vìthếônggiữimlặng,vàkhiđượcđềnghịlàmchỉhuyAbwehr,ôngnắmlấycơhội.Trướchếtôngchờcơhộitốt,chiếmđượclòngtincậythôngquacôngviệctrongAbwehrvànắmbắtcáchoạtđộngnộibộcủachínhphủPhát-xít.Đồng thời, ôngbímật tổ chứcmộtnhómnhữngngười cùng tâmhuyết,nhómSchwarzeKaplle(DànnhạcĐen),đặtranhiềuâmmưuđểgiếtHitler.TừvịtrícủaôngtrongAbwehr,CanarisởmứcđộnàođócóthểbảovệDànnhạcĐenkhỏisựđiềutra.Ôngcũnglặnglẽtậphợpnhữngtintìnhbáo về những bí mật bẩn thỉu nhất của những tên Phát-xít cấp cao nhưHimmlervàđểchohọbiếtrằngbấtkỳđộngtháinàochốnglạiôngsẽđưađếnnhữngcuộcvạchtrầncóthểhủydiệthọ.ĐượccửlàmcôngviệcchuẩnbịchoCuộchànhquânSưtửbiển,Canarisgiả

mạonhữngtintứcđểbiếnnướcAnhthànhghêgớmhơnnhiềusovớithựctế.Đượccửđiều trakhảnăngxâm lấnGibraltar, ôngbímậtbáo choTâyBanNharằngđểchoĐứcsửdụngđấtnướccủahọsẽtạonêntaihọa:Đứcsẽkhôngbaogiờrờikhỏi.DođóFrancođãlàmmặtxalạvớiHitler.Trongcảhaitrườnghợp,CanarisđãkhaithácsựnônnóngcóđượcnhữngthắnglợinhanhchóngvàdễdàngcủaHitlerđểlàmôngtanảnlòngtừbỏnhữngmạohiểmcó thể dễ dàngbiến cuộc chiến tranh thành lợi thế của ông ta.Cuốicùng, trong trườnghợpBadoglio,Canaris hiểuđiểmyếu củaHitler –mộtquanngạicótínhhoangtưởngvềlòngtrungthànhcủanhữngngườikhác–vàđãchỉđạochoAmécáchkhaithácyếuđiểmnày,diễnmộtvởtuồngvềsựtrungthànhcủaÝđốivớilýtưởngPhát-xít.Nhữngkếtquảcủahoạtđộngtừbên trongcủaCanaris rấtđángkinhngạc:ôngđãđóngvai trò chủyếutrongviệccứuAnh,TâyBanNhavàÝkhỏinhữngtaihọa,vàcóthểnói,đãlàmthayđổixuthếcủacuộcchiếntranh.NhữngtiềmlựccủacỗmáychiếntranhĐứcchủyếunằmtrongsựsắpxếpcủaông,nhữngnỗlựccủanóđãbịôngngănlạihoặclàmchệchđườngđi.NhưcâuchuyệncủaCanarischứngminh,nếubạnmuốngiaochiếnhayhủydiệtmộtkẻthùnàođó,thườngtốtnhấtlàhãykềmnénmongmuốnphơibàysựthùđịch,đểlộvịtrívàđểchođốiphươngbiếtcácdựđịnhcủabạn.Cáimàbạnkiếmđượctrongcôngchúng,vàcólẽtrongcảmgiácdễchịuvềviệcđãthểhiệnbảnthânmộtcáchcôngkhai,bạnsẽđánhmấtnótrongmộtsựtướcbỏsứcmạnhcủachínhbạnđểgâynêntổnhạithậtsự,nhấtlànếukẻthùmạnhmẽ.Thay vì thế, chiến lược tối thượng là tỏ vẻ như đứng về phía của kẻ thù,thâmnhậpsâuvàotráitimcủanó.Từđó,bạncóthểtậphợpnhữngthôngtinquýgiá:nhữngđiểmyếuđểtấncông,chứngcứphạmtộiđểcôngkhaihóa.Nhữngthủđoạntinhvi,nhưtruyềnđạtthôngtinsailệchhayláiđốithủcủabạnđitheomộtchínhsáchtựhủydiệt,cóthểđemlạinhữnghiệuquảlớnlao–lớnhơnnhiềusovớibấtkỳđiềugìbạncóthểlàmtừphíangoài.Nhữngquyềnlựccủakẻthùtrởthànhnhữngvũkhíbạncóthểdùngđểchốnglạinó,mộtdạngvũkhíxoaychiều theosựbố trícủabạn.Đốivớiđasốmọingười, khómà tưởng tượng rằngmột người bề ngoài đóngvaimột ngườiủnghộhayngườibạntrungthànhlạicóthểlàmộtkẻthùbímật.Điềunàykhiếnchonhữngdựtínhvàmánhkhóethùđịchcủabạndễtiếnhànhhơn.Khibạntrởnênvôhìnhđốivớikẻthù,nhữngquyềnlựchủydiệttrongtaybạnlàvôhạn.

Nóimộtcáchcungkính,nghemộtcáchtôntrọng,làmtheomệnhlệnhcủay,theoy trongmọichuyện.Ysẽkhôngbaogiờ tưởngnổirằngngươicó thểxungđộtvớiy.Khiấy,sẽsắpđặtnhữngmưuđồcủachúngta.

TháiCông,Sáugiáođiềubímật(thếkỷ4tr.CN)

SỰTIẾPQUẢNTHÂNTHIỆN

Mùahènăm1929,AndréBreton,lãnhtụ33tuổicủatràolưusiêuthựctiênphong ở Paris, đã xem một buổi chiếu riêng của cuốn phim Un ChienAndalou.NódoLuisBunuel,mộtthànhviênngườiTâyBanNhacủanhómđạodiễn,vàhìnhảnhđầutiêncủanóthểhiệncảnhmộtngườiđànôngdùngdaomócmắtcủamộtngườiđànbà.Bretontuyênbốđâylàcuốnphimsiêuthựcđầutiên.UnChienAndalougâykhíchđộngcóphầnvìsựđónggópcủamộthọasĩmới,SalvadorDali,bạnvàngườicộngtáccủaLuis.LuisđềcaoanhbạncủamìnhvớiBreton,tranhcủahắn,anhtabảo,tấtnhiêncóthểxemlàsiêu thựcvà tínhcáchcủahắncựckỳquái lạ.Chẳngbao lâu,cảnhữngngười khác cũng trò chuyện về Dali, thảo luận về cái mà anh ta gọi làphươngpháphộihọa“hoang tưởng”củamình:anh tađàosâunhữnggiấcmơvàtrạngtháivôthứccủamìnhvàdiễndịchnhữnghìnhảnhanhtatìmraởđó,bấtkểnộidungcủachúnglàgì,trongnhữngchitiếtmêsảng.DalivẫncònởTâyBanNha,nhưngđộtnhiênBretonnhìnthấytêncủaanhtaởbấtkỳchỗnàoanhtới.Rồi,tháng11/1929,chàngtrai25tuổiDalicócuộctrưngbàylớnđầutiêncủamìnhởphòngtranhParis,vàBretonsữngsờvớinhữnghìnhảnh.Anhviếtvềcuộctriểnlãm:“Lầnđầutiênnhữngcửasổcủatâmtríđãmởrộng.”Cuốithậpniên1920làmộtthờikỳkhókhăncủaBreton.Tràolưumàanhsánglậpcáchđókhảng5nămđangđìnhtrệ,cácthànhviêncủanóthườngxuyêncãicọvặtvãnhvềnhữngquanđiểmýthứchệlàmBretonchánchết.Thậtsự,chủnghĩasiêuthựcđãnằmmấpméởbờvựccủasựlạchậu.CólẽDalicóthểđemtớidòngmáutươinóngmànócần:nghệthuậtcủaanhta,cácýtưởngcủaanhta,vàtínhcáchkhiêukhíchcủaanhtacóthểkhiếnchomọingườilạibàntánvềchủnghĩasiêuthực.Vớinhữngđiềunàytrongtâmtrí,BretonmờiDaligianhậptràolưu,vàgãTâyBanNhanàyvuivẻchấpnhận.DalitớisốngởParis.Trong vài năm tiếp theo, chiến lược của Breton dường như có hiệu quả.NhữngbứctranhtaitiếngcủaDalilàđềtàitròchuyệnởParis.Nhữngcuộctriễn lãm của anh ta gây náo loạn.Đột nhiênmọi người lại chú ý tới chủnghĩasiêuthực,ngaycảnhữngnghệsĩtrẻ.Nhưngtớinăm1933,Bretonbắtđầu thấy hối tiếc với kết luận củamình vềDali. Anh bắt đầu nhận đượcnhữngláthưcủaDalithểhiệnsựchúýlớntớiHitlernhưlàmộtnguồncảmhứnghoangtưởng.Dalicảmthấychỉcónhữngnghệsĩsiêuthựcmớicókhảnăng“nóimộtđiềugìđódễthương”vềchủđềHitler;thậmchíanhcònviếtvềnhữnggiấcmơgiaotiếptìnhdụcvớiHitler.KhitintứcvềsựmêđắmcủaDali vớiHitler lan rộng trong phong trào, nó gợi nên rất nhiều tranh cãi.Nhiềunghệsĩsiêuthựccónhữngmốiđồngcảmvớingườicộngsảnvàthấy

kinhtởmnhữngmơtưởngcủatayhọasĩTâyBanNha.Đểlàmchovấnđềthêmtồi tệ,anh tađưavàomột trongnhữngtranhkhổlớnhìnhảnhLenintrongmộttưthếlốbịch–đểlộrađôimôngquákhổ(dàisáubộ),đượcdựngtrênmộtcáigiá.Nhiềungười trongnhómsiêu thựcngưỡngmộLenin;cóphảiDalicốtìnhkhiêukhích?SaukhiBretonbảovớiDalianhkhôngthíchsựthểhiệnmôngvàhậumônconngười,vôsốhìnhảnhđiêncuồngvềhậumônđộtnhiênbắtđầuphổbiếntrongnhữngbứctranhcủaDali.aichúýtớiBreton.

Trongnhữngchuyếnđitruyềnđạo,Hasan(lãnhtụcủagiáopháiNizariIsmailis)đãtìmkiếmmộtpháođàikhôngthểđánhchiếmđểtừđótiếnhành cuộc kháng chiến chống đế quốc Seljuk. Vào khoảng năm 1088,cuốicùngôngtachọnđượclâuđàiAlamut,xâydựngtrênmộtmỏmnúiđáhẹpnằmởgiữadãynúiElburz.Tòalâuđàingựtrịmột thunglũngtrồngtrọtkhépkíndài30dặmvàngang3dặmởchỗrộngnhất,nằmởđộcaovàokhoảng6000bộtrênmựcnướcbiển.Cónhiềungôilàngnằmrảiráctrongthunglũng,vàcưdâncủachúngđặcbiệtủnghộlòngmộđạokhắckhổcủaHasan.ChỉcóthểtiếpcậnđượctòalâuđàimộtcáchvôcùngkhókhănquamộtconđèohẹpnằmtrênsôngAlamut…Hasanvạchramộtchiến lượccẩn trọngđểchiếmtòa lâuđàiđãđượcSeljuksultanMalikshahbanchongười chủgiáopháiShiitehiện thời củanótên làMahdi.Đầu tiên,Hasan cử người thuộc hạ tín cẩn daiHusaynQai-nicủaôngcùnghaingườikháctớicảiđạoởcácngôilànglâncận.Kếtiếp,nhiềucưdânvàbinhsĩcủaAlamutđượcbímậtcảisangđạoIsmail.Cuốicùng,vàotháng9-1090,bảnthânHasanbímậtlẻnvàolâuđài.KhiMahdinhậnraHasanđãthậtsựchiếmđượcpháođàicủaôngmộtcáchlặnglẽ,ôngtabỏđimộtcáchônhòa…TheTemplarsandTheAssassins,JamesWasserman,2001

Đầunăm1934,Bretonkhôngchịuđượcnữa,vàanhđưaramộttuyêncáo,vớinhiềungườiđồngký tên, đềnghị trụcxuấtDali khỏinhómsiêu thực.Tràolưuđãbịchiathànhhaiphe;Dalicónhữngngườiủnghộlẫnnhữngkẻthù.Cuốicùng,mộtcuộchọpđượctriệutậpđểtranhluậnvềvấnđề.Dalibịsốtvàđaucổhọng;anhtađếndựhọp,vớihàngtálớpquầnáotrênngườivàmộtcáinhiệtkếtrongmồm.KhiBretonbướctớibướcluitrongphòng,liệtkênhữngnguyênnhântrụcxuấtanhta,Dalibắtđầucởiáokhoác,áogilêvàáonịt,cốđiềuhòalạithânnhiệt.HầunhưkhôngcònCuốicùng,Daliđượcyêucầuđáplại.“TôiđãvẽcảLeninvàHitlertrêncơsởnhữnggiấcmơ”,anh tanói,chiếcnhiệtkế trongmồmkhiếnkhánhiềunướcbọtvăngrakhinói.“CáimôngkỳdịcủaLeninkhôngcótínhnhụcmạ,màchính là chứngcứvề sự trung thànhcủa tôi với chủnghĩa siêu thực”.

Anhtatiếptụcmặcrồilạicởiquầnáo.“Mọithứkiêngkỵđềubịcấmđoán,nếukhôngnênlậpmộtbảngliệtkênhữngthứcóthểnhìn,vàcứđểBretonchínhthứcnóirằngvươngquốccủathơsiêuthựckhônglàgìkháchơnmộtlãnhthổbénhỏdùngđểcầmtùnhữngtộiphạmbịcáobuộcdướisựgiámsátbởimộttổcủađảngCộngsản”.Nhữngthànhviêncủanhómlúngtúngkhôngthểnóigì:Daliđãbiếncuộchọpcủahọthànhmộtloạitrìnhdiễnsiêuthực,vừachếnhạosựtựdosángtạomàhọủnghộ,vừađòihỏinóchobảnthânanhta.Anhtacũnggâycườichohọ.Mộtcuộcbỏphiếuđểloạibỏanhtasẽchỉxácnhậnnhữnglờitốcáomàanhtađưaratrướchọ.Lúcđó,họquyếtđịnhđểchoanhtayên,nhưngkếtquảcủacuộchọpchothấyrõràngtràolưusiêuthựcgiờđâyđãchiarẽhơnbaogiờhết.Vàocuốinămđó,DalibiếnđiNewYork.CólờinhắnvềParisrằnganhtađãhoàntoànchinhphụcthếgiớinghệthuậtởMỹ,biếnchủnghĩasiêuthựcthành trào lưunóngnhất.Trongnhữngnămtiếp theo,anh ta thật sựdicưsangMỹ,vàgươngmặt của anh ta thườnghiện trênbìa tạp chíTime.TừNewYork,danhvọngcủaanhtalanxa,rộngkhắpthếgiới.Tronglúcđó,bảnthânnhữngnghệsĩsiêuthựcphainhoàmộtcáchlặnglẽkhỏiconmắtcông chúng, bị đưa ra ngoài lề bởi những trào lưu nghệ thuật khác.Năm1939,Breton,bịchánghétvìsựthiếukiểmsoátcủaanhđốivớiDali,cuốicùngtrụcxuấttayhọasĩTâyBanNhakhỏinhóm,nhưngvàolúcấyvấnđềhầunhưkhôngcònýnghĩagìmấy:bảnthânDaliđãtrởthànhđồngnghĩavớichủnghĩasiêuthực,vànócòntồntạitheocáchđókhálâusaukhitràolưusiêuthựcđãchết.DiễndịchSalvadorDalilàmộtconngườicựckỳthamvọng.Dùanhcóvẻlậpdịthếnào,nhữngdòngnhậtkýchothấymứcđộchiếnlượcmàanhápdụngđểđạttớicáimìnhmuốn.Hồiđầusựnghiệp lờmờởTâyBanNha,anhđãnhìnthấytầmquantrọngtrongviệcnắmbắtthếgiớinghệthuậtởParis,trungtâmcủatràolưumỹthuậthiệnđại,nếumuốnvươntớiđỉnhcaodanhvọng.VànếutạoranóởParis,têntuổianhsẽgắnliềnvớimộthìnhthứcnàođócủatràolưunày–điềuđóchứngtỏđịavịtiênphongcủaanhvàđemtớichoanhsựquảngbátựdo.Khixemxétbảnchấthoạtđộngvàphươngpháphoangtưởngcủaanh,chủnghĩasiêuthựclàchọnlựahợplýduynhất.TấtnhiênsẽcóíchhơnkhianhbạntốtLuiscủaDaliđãlàthànhviêncủanhómvàGala,ngườiyêucủaanhta,cũnglàvợcủaPaulEluard,mộttrongnhữngtácgiảvàtưtưởnggiachủyếucủachủnghĩasiêuthực.ThôngquaLuis,Galavàmộtvàingườikhác(màDaligọilà“nhữngsứgiả”hoặc“nhữngtấmbiểnquảngcáo”) anh truyềnbá tên tuổimìnhmột cách chiến lược khắpParis và bảnthânmình thì nhắm thẳng vàoBreton. Thật ra,Dali coi thườngmọi dạngnhómcótổchứcvàkhôngưaBreton,nhưngcảhaisẽhữuíchđốivớianh.

Bằngcáchluồnláchgiữanhữngkẻkhácvàchứngtỏrằnganhlàmộtnghệsĩsiêu thựcquanhững lá thư,anhđãxoayxởmộtcách thôngminhđểđượcBretonmờithamgiavàonhóm.Lúcnày,vớitưcáchmộtnghệsĩsiêuthựcthậtsự,Dalicóthểtiếptụcphátđộngcuộcchiếnbêntrongcủamình.Đầutiên,anhtavờnhưmộtthànhviêntrungthànhcủanhóm,mặtbằngmàtừđóanhtađãtrảiquanhiềunămđểchiếm cảm tình khắp Paris với những bức họa gây ấn tượng. Những nhànghệsĩsiêuthựcbiếtơnanhvìcuộcsốngmớimàanhmanglại,nhưngthậtraanhđãsửdụngtêntuổivàsựcómặtcủahọđểcổđộngchosựnghiệpcủamình.Thếrồi,khidanhvọngđãđượcđảmbảo,anhtiếptụcpháhoạinhómtừbêntrong.Nộibộcủacácnghệsĩsiêuthựccàngyếu,anhcàngcóthểápđảohọ trướccôngchúng.Dali cố tìnhchọnHitlervàLeninnhư lànhữnghìnhảnhmàanhbiếtsẽlàmnhiềungườitrongnhómkinhtởm.Điềuđósẽbộc lộkhíacạnhchuyênchếcủaBretonvàgâyramộtsựchiarẽ lớngiữanhữngthànhviên.“Sựdiễnxuất”củaDali trongcuộchọpđểkhai trừanhchínhnócũnglàmộttuyệtphẩm,vàlàmộtđònđánhchiếnlượcvàobấtkỳtàntíchnàocònlạicủasựthốngnhấtnhóm.Cuốicùng,khitràolưuđãsuytànvìsựchiarẽ,anhchuồntớiNewYorkđểhoàntấtchiếndịchcủamình.Chiếmđoạtcáitênquyếnrũcủachủnghĩasiêuthựcchobảnthân,anhsẽđixuôidònglịchsửnhưlàthànhviênnổitiếngnhấtcủanó,hơnnhiềusovớiBreton.Khómàtạoraconđườngcủamìnhtrênthếgiớimộtcáchđơnđộc.Nhữngbạnđồngminhcóthểgiúpđỡ,nhưngnếubạnchỉmớibắtđầu,khómàđượcnhữngngườicần thiếtquan tâm tớiviệckếtđồngminhvớibạn;họchẳngđượcgìkhilàmđiềuđó.Chiếnlượckhônngoannhấtthườnglàgianhậpmộtnhómcó thểphụcvụ tốt nhất chonhững lợi ích lâudài củabạn, haymộtnhómmàvớinóbạncónhiềuđiểmtươngđồngnhất.Thayvìcố tìmcáchchinhphụcnhómnàytừbênngoài,bạnluồnláchvàobêntrongnó.Vớitưcáchngườitrongcuộc,bạncóthểthuthậpnhữngthôngtinquýgiávềcáchthứchoạtđộngcủanóvànhấtlàvềnhữngtháiđộđạođứcgiảvànhữngyếuđiểmcủacácthànhviên–kiếnthứcmàbạncóthểsửdụngđểphátđộngmộtcuộcchiếnnộibộtừphíabêntrong.Từbêntrong,bạncóthểchiavàtrị.Ghinhớ: lợi thếcủabạnởđâylà,khôngnhưnhữngthànhviênkhác,bạnkhôngcósựgắnbóvềtìnhcảmvớinhóm;đồngminhduynhấtcủabạnlàchínhbạn.Điềuđóđemđếnchobạnsựtựdocầnthiếtđểtiếnhànhnhữngâmmưuvà thủđoạnđẩybạn lênphía trướcvới phí tổn củanhữngngườikhác.

Nếubạnquyếtđịnhphátđộngmộtcuộcchiếnvìthắnglợihoàntoàncủacánhânbạn,bạnphảibắtđầubằngcáchhủydiệtmộtcáchkhôngthươngtiếcnhữngngườicósựtươngđồngnhấtvớibạn.

SalvadorDali(1904–1989)


Hìnhthứcphòngthủthôngthườngnhấttrongthựchiệnchiếntranhtheokiểucổlàpháođàihoặcthànhphốcótườngbao,vàsuốtnhiềuthếkỷnhữngnhàchỉhuyquânsựđãvạchchiếnlượcđểchiếmlấynhữngcấutrúcđó.Pháođàithểhiệnmộtvấnđềđơngiản:nóđượcthiếtkếđểkhôngthểthâmnhập,vớiyêucầuphảinỗlựcđểchiếmnó,mộtquânđộicóxuhướngbỏquanó,trừphilàmđiềuđócóýnghĩachiếnlượccựckỳquantrọng.Chiếnlượctruyềnthốngđểchốngmộtpháođàilàleolênhayphávỡtườngthànhcủanó,sửdụng những cỗ máy và những phiến gỗ nặng để công phá tường thành.Thôngthườngđiềuđócónghĩalàtrướctiênphảibaovâynó,thựchiện“nộibất xuất ngoại bất nhập”. Những cư dân của thành phố sẽ bị đói và suynhược,cuốicùngkhôngthểbảovệđượcthànhlũynữa.Nhữngcuộcbaovâynàycóxuhướngkéodàivàđổnhiềumáu.Tuynhiên,quanhiều thếkỷ,nhữngchiến lượcgia sángsuốtnhấtđịnhđãtìmramộtcáchkhácđểphásậpnhữngtườngthành.Chiếnlượccủahọdựavàomộttiềnđềđơngiản:sứcmạnhhiểnnhiêncủamộtpháođàichỉ làảotưởng,vì phía saunhững tường thành lànhữngdân chúngbịmắcbẫy, sợhãi,thậmchítuyệtvọng.Chủyếulànhữngngườichỉhuythànhkhôngcònđườngchọnlựa:họchỉcòncáchđặtniềmtinvàocấutrúccủapháođài.Tiếnhànhbaovâynhữngbức tườngnày lànhầmlẫnvẻngoàivới thực tế.Nếuthậtsựnhữngbứctườngđangcheđậysựyếukémlớnởphíasau,chiếnlượcđúngđắn làbỏquachúngđểnhắmtớicáibên trong.Điềunàycó thể làmmột cách đúngnghĩa đen, bằng cách đào nhữngđườnghầmbên dưới cácbức tường, làm xói mòn sức mạnh của chúng – một chiến lược quân sựtruyềnthống.Mộtcáchthứctốthơn,quanhcohơnlàchongườithâmnhậpvàophíatronghayhoạtđộngvớinhữngcưdânbấtmãncủathànhphố.Điềunày được gọi là “mở ramộtmặt trận bên trong” – tìmmột nhóm ở phíatrong,nhữngngườisẽlàmviệcvớitưcáchcủabạnđểtruyềnbásựbấtmãnvàcuốicùngsẽdângnộppháođàivàotaybạn,tránhchobạnkhỏimộtcuộcbaovâykéodài.Cuốitháng1/1968,quânBắcViệtNamtiếnhànhcuộcTổngtiếncôngMậuThânchốngphemiềnNamViệtNamvàquânđộiMỹ.MộttrongnhữngmụctiêucủahọlàHuế,cốđôcủaViệtNamvàlàmộtthànhphốcóýnghĩatínngưỡngquantrọngđốivớinhândânViệt.ỞtrungtâmHuếcómộtpháođàilớngọi làThànhNội,và trong lòngThànhNội làHoàngcung, trái timvàtâmhồncủaHuế.ThànhNộicónhữngbứctườngdàyvàcaokhôngthểtinnổivàbaobọcbốnphíalànước.Năm1968,nóđượcquânMỹvàđồngminhcủahọcanhgiữ.ThếnhưngbằngcáchnàođóquânBắcViệtNamđãchiếm

đượcThànhNộikhádễdàng.Họchiếmgiữnósuốtnhiềungày,rồibiếnmấtkhỏiHuếnhưmộtphépmầusaumộtcuộcphảncôngrầmrộcủaMỹ.Vớihọ,ThànhNộikhôngquantrọngởýnghĩalàmộtsựchiếmhữuvềvậtchấthaycótínhchiếnlược;điềumàhọtheođuổilàýnghĩabiểutượngcủaviệccóthểchiếmđượcnó,chothếgiớithấyrằngsựvôđịchcủaMỹchỉlàmộthuyềnthoại.ViệcchiếmgiữThànhNộilàmộtkỳtích,vàđâylàcáchthứcthựchiệnđiềuđó.Nhiềuthángtrướctết,quânBắcViệtNambắtđầuđưangườithâmnhậpvàothànhphốvàtổchứcnhữngngườithânCộngđangsốngởHuếvàlàmviệc trongThànhNội.Họnắmđượcnhữngkếhoạchchi tiếtvềpháođài,chophéphọđàonhữngđườngđịađạobêndướinhữngtườngthành.Họcũngcóthểđưavàovũkhíởnhữngđiểmthenchốt.Trongdịptết,họđưathêmnhiềungườivàothànhphố,ănmặcnhưnhữngnôngdân.Nhữngngườicấukếtbêntrongpháođàigiúpđỡhọquamặtmộtsốchốtgácvàmởcáccổngthành.Hòalẫnvàodânđịaphương,họkhiếnchonhữngngườibảovệThànhNộikhôngthểphânbiệtgiữathùvớibạn.Cuốicùng,saukhiđãthămdòvịtrí của cấu trúcbanhànhmệnh lệnh tập trungbên trongThànhNội, quânBắcViệt Nam có thể chiếm ngay lấy nó, khiến cho những người bảo vệkhông thể liên lạcvớinhau.Điềunày tạorasựhỗn loạn lớn,và tiến trìnhbảovệThànhNộibịsụpđổ.QuânBắcViệtNamgọichiếnlượcnàylà“hoasennở”.Nóđãbắtnguồnsâuxa trong tưduyquân sựchâuÁ,vànhữngứngdụngcủanóvượtxakhỏichiếntranh.Thayvì tậptrungvàomặttrậnkhôngthểtấncôngcủakẻthù,hay chiếmgiữ nhữngđiểm then chốt ở khu vực ngoại biên của các tuyếnphòng ngự và tìm một con đường băng qua chúng (cách tiếp cận truyềnthốngcủaphươngTây),chiếnlượchoasentrướctiênvàtrênhếtnhằmvàotrungtâm–nhữngbộphậnmềmyếuvàdễtổnthươngởbêntrong.Mụctiêulàđưabinhlínhvànhữngngườicấukếtvàokhuvựctrungtâmnàybằngbấtkỳphươngtiệngìcóthểvàtấncôngnótrướctiênđểgieohỗnloạn.Thayvìcốxâmnhậpquanhữngtuyếnphòngthủ,nólạiròrỉquachúng.Điềunàybaogồmcảvàotâmtrícủacácbinhlínhvàsĩquanđịch–hoạchđịnhchiếnlượcđểluồnvàobêndướilớpdacủahọ,đểgâymấtcânbằngcácnănglựclýtrícủahọ,đểlàmchohọsuynhượctừbêntrong.Giốngnhưmộtbôngsennở,mọithứbungratừtrungtâmcủamụctiêu.Nguyêntắccơbảnởđây:dễdàngnhấtlàlàmlunglaymộtcấutrúc–mộtbứctường,mộtnhóm,mộtđầuócphòngthủ–từbêntronghướngra.Khimộtthứgìđóbắtđầubịthốirữavàphân rã từbên trong,nósụpđổbởichínhsứcnặngcủanó–mộtcáchthứcphávỡnótốthơnnhiềusovớiviệccốtấncôngvàonhữngbứctường.Trongviệctấncôngmộtnhómbấtkỳ,chiếnlượcgiahoasensuynghĩtrướctiênvềviệcmởmộtmặttrậnbêntrong.Nhữngngườicấukếtởbêntrongsẽcungcấpnhữngtintìnhbáogiátrịvềnhữngđiểmdễbịtổnthươngcủakẻ

thù.Họsẽlặnglẽvàkhéoléongấmngầmpháhoạinó.Họsẽgieorắcsựthùghétvàchiarẽnộibộ.Chiếnlượcnàycóthểlàmsuynhượckẻthùtớiđộbạncóthểkếtthúcnóvớimộtđònquyếtđịnh;nócòncóthểlàmkẻthùtựthânsụpđổ.Mộtbiếnthểcủachiếnlượchoasenlàkếtthânvớikẻthùcủabạn,luồnvàotâmtríhọ.Vớitưcáchlàbạncủacácmụctiêucủamình,bạntựnhiênnắmđượcnhữngnhucầuvànhữngđiểmkhôngantoàncủahọ,sựsuynhượcbêntrongmàhọcốgắngchegiấu.Sựcảnhgiáccủahọsẽlơilỏngđốivớimộtngườibạn.Vàthậmchísauđó,khibạnđãbộclộnhữngmưutínhcủamình,âmhưởngcònđồngvọngcủatìnhbạnsẽlàmhọrốitrí,khiếnbạncóthểtiếptụcđánhlừahọbằngcáchlợidụngcáccảmxúccủahọhaythúcđẩyhọđếnchỗphảnứngtháiquá.Đểcómộthiệuquảtứcthì,bạncóthểthửtỏratốtbụngvàrộnglượngđểkhiếnchohọhạthấpsựphòngvệ–chiếnlượcConngựathànhTroy.(Suốt10năm,quânHyLạptìmcáchcôngthànhmàkhôngđược; con ngựa bằng gỗ đã giúp họ đưa lọtmột số chiến binh vào trongthànhvàmởcáccổng thành từbên trong).Chiến lượchoa sencó thểvậndụngmộtcáchrộngrãi.Khiđươngđầuvớimộtđiềugìđókhókhănhayhócbúa,đừngbịxaolãnghaymấttinhthầnvìvẻngoàighêgớmcủanó;hãytìmcáchluồnvàocốtlõimềmyếu,vàotrungtâmmàtừđórắcrốinảysinh.Cóthểđólàmộtconngườicụthể,cóthểđólàchínhbạnvànhữngýtưởngcũkỹ của bạn; có thể đó là sự tổ chức bất thường củamột nhóm.Việc nắmđượccốtlõivấnđềsẽđemđếnchobạnsứcmạnhlớnlaođểthayđổinótừbêntrong.Ýnghĩđầutiêncủabạnphảilàthâmnhậpvàotrungtâm–dùlàbằngýnghĩhayhànhđộng–khôngbaogiờnênkhuấyđộngởngoạibiênhaychỉnệnvàonhữngbứctường.

Mộtônghoàngkhôngcầnlolắngvềnhữngđồngminhkhimọingườicóthiệný,nhưngkhihọthùđịchvàghétbỏôngta,khiđó,ôngtaphảiesợmọisựvàmọingười.NiccolòMachiavelli,1469–1527

Nếucóaiđóởbêntrongmàbạncầnloạitrừhaycảntrở,khuynhhướngtựnhiênlànghĩ tớiviệchợplựcvớinhữngngườikháccùngchíhướngtrongnhómcủabạn.Trongphần lớncácmốiquanhệhiệp lực,mục tiêu làmộthànhđộngởtầmvĩmô,đểlậtđổngườilãnhđạovànắmlấyquyềnlực.Giáđặtcượcquácao,đólà lýdovìsaonhữngquanhệchungsứcthườngkhókhănvànguyhiểm.Điểmyếuthenchốttrongbấtkỳsựhiệplựcnàothôngthườnglàbảnchấtconngười:sốngườithamgiaâmmưucànglớn,khảnăngcó người để lộ nó ra càng cao, dù là cố tình hay vô ý. Như BenjaminFranklin nói: “Ba người có thể giữ bí mật nếu trong đó có hai người đãchết”.Bấtkểbạnhaynhữngngườichungsứcvớibạnđángtincậytớimức

nào,bạnkhôngthểbiếtchắcđiềugìđangdiễnratrongđầuhọ–nhữngnghingờkhảdĩcủahọ,nhữngngườimàhọcóthểchuyệntròtraođổi.Bạn có thể tiến hành vài biện pháp phòng ngừa.Giữ số người chung sứccàngítcàngtốt.Chỉchohọnắmđượcnhữngchi tiếtcủaâmmưukhicầnthiết;càngbiếtít,họcàngítkhảnăngtiếtlộ.Hélộlịchtrìnhkếhoạchcàngmuộncàngtốt trước lúchànhđộngsẽkhiếnchohọkhôngcó thờigianđểquaylui.Rồikhikếhoạchđãđượctrìnhbày,hãybámsátlấynó.Khôngcógìgieorắcnghingờtrongđầunhữngngườichungsứcnhiềuhơnlànhữngthayđổivàophút cuối.Dùhoàn toànbảođảmvềđiềunày, hãy luônnhớrằngphầnlớnnhữngngườichungsứccókhảnăngthấtbại,vàthấtbạicủahọsẽ tạorađủ loạihậuquảngoàidự liệu.NgaycảâmmưuámsátJuliusCaesarthànhcôngcũngkhôngđưatớiviệckhôiphụclạinềnCộnghòaLaMãnhưnhữngngườiđồngmưudựtính,màcuốicùnglàchếđộphidânchủcủahoàngđếAugustus.Nếucóquáítngườiđồngmưu,bạnthiếusứcmạnhđểkiểmsoátcáchậuquả;nếucóquánhiều,âmmưusẽbịtiếtlộtrướckhinóđemtớikếtquả.Trongviệchủydiệtbấtkỳthứgìtừbêntrong,bạnphảikiênnhẫnvàcưỡnglạisựcámdỗcủamộthànhđộngkịchtính,vĩmô.NhưCanarisđãchứngtỏ,việcđặtnhữngconốcvặnnhỏtrongcỗmáycótínhhủydiệtvàophútcuốivàan toànhơnvìkhópháthiệnhơn.Hãycânnhắc tớikhảnăngngăncảnkhôngchođốithủcủabạnhànhđộnggâyhấnhaylàmchocáckếhoạchcủahọbịchệchhướngnhư làmộtdạngchiến thắng trên trậnđịa,ngaycảkhithắnglợicótínhbímật.Chỉcầnvàithắnglợinhưthế,kẻthùcủabạnsẽsụpđổtừbêntrong.Cuốicùng,tinhthầnđóngmộtvaitròchủchốttrongbấtkỳcuộcchiếntranhnào,và luôn làđiềukhônngoankhi làmxóimòn tinh thầncácđoànquânđịch.NgườiTrungQuốcgọiđâylà“lấycủirakhỏibếp”.Bạncóthểcốlàmđiềunàytừphíangoài,thôngquasựtuyêntruyền,nhưngthôngthườngđiềuđóchỉcóhiệuquảngượclại,củngcốthêmsựcốkếtcủabinhlínhvàthườngdânkhiđốimặtvớimộtlựclượngxalạđangcốtìmcáchthắnghọ.Hiệuquảhơnnhiềulàtìmnhữngngườiđồngcảmtrongcáchàngngũcủahọ,nhữngngườisẽlantruyềnsựbấtmãngiữahọnhưmộtbệnhdịch.Khinhữngngườilínhthấynhữngngườiphíahọcónhữngnghingờvềmụctiêumàhọđangchiếnđấuvìnó,nóichunghọsẽmấttinhthầnvàdễtrởnênbấtmãnhơn.Nếuchỉhuycủahọphảnứngtháiquáđốivớinhữngmốiđedọanàybằngcáchtrừngphạtnhữngkẻhaythanvãn,họđãnằmtronglòngbàntaybạn;nếuhọđểmặc,rắcrốisẽlanrộngthêm;vànếuhọbắtđầunhìnthấykẻthùởkhắpnơiquanhhọ,sựhoangtưởngđósẽchemờcáckhảnăngchiếnlượccủahọ.Việcsửdụngmộtmặttrậnbêntrongđểgieorắcsựbấtmãnthườnglàđủđểđemđếnchobạnlợithếcầnthiếtđểápđảokẻthù.

Tưliệu:[Chínhsáchquânsự]tồitệnhấtlàtấncôngnhữngthànhtrì...Nếutướngcủangươi,khôngthểkiểmsoátđượcsựnônnóng,điềucácđoànquâncủangươitấncôngvàonhữngbứctườngthành,nhữngcơmaycủangươisẽlàmộtphầnbavàngươisẽkhôngchiếmđược thành...Dođó,bậcchuyêngiatrongsửdụngquânsựđánhbạicáclựclượngquânthùmàkhôngcầnphải chiến đấu, chiếmnhững thành trì của kẻ thùmà không cần phải tấncông.

TônTử(thếkỷ4tr.CN.)

Hìnhảnh:Conmối.Từsâubêntrongcấutrúccủangôinhà,mốilặnglẽănsạchgỗ,nhữngđoànquâncủachúngkiênnhẫnkhoanquanhữngruimèkèocột.Côngviệcđódiễnramàkhôngbịpháthiện,nhưngkếtquảcủanóthìngượclại.

HOÁNVỊ

Trong nhóm của bạn luôn có khả năng có những người bất mãn, nhữngngườisẽquayrachốnglạibạntừbêntrong.Sailầmtệhạinhấtlàsựhoangtưởng,nghingờtấtcảmọingườivàcốkiểmsoátmọicửđộngcủahọ.Cáchbảođảmantoànthậtsựduynhấtcủabạnđểchốnglạinhữngkẻđồngmưuvàpháhoạilàgiữchoquâncủabạnluônthỏamãn,gắnbóvớicôngviệccủahọvà thốngnhấtvớimục tiêucủahọ.Họsẽcóxuhướng tựcảnhgiácvàđưarabấtkỳkẻphànnànnàocốgieorắcrốitừbêntrong.Nhữngtếbàoungthưchỉcóthểmọcrễởnhữngcơthểkhônglànhmạnhvàsuyyếu.

32.THỐNGTRỊTRONGKHITỎVẺPHỤCTÙNG

CHIẾNLƯỢCCÔNGKÍCHTHỤĐỘNG

Bấtkỳnỗlựcnàođểbuộcmọingườilàmtheoýmuốncủamìnhlàmộthìnhthứccủasựcôngkích.Vàtrongmộtthếgiớimàcácquantâmchínhtrịcótínhchấttốicao,hìnhthứccôngkíchhữuhiệunhấtlàhìnhthứcđượccheđậytốtnhất:côngkíchdướimộtvẻngoàiphụctùng,thậmchídễthương.Đểthựchiện chiến lược côngkích thụđộng,bạnphải tỏ rahòahợpvớimọingười,khôngđưarabấtkỳsựcưỡngkhángnào.Nhưngthậtralàbạnthốngtrịtìnhthế.Bạnkhônghềbịràngbuộc,thậmchícònhơibấtlực,nhưngđiềuđóchỉcónghĩalàmọisựsẽquayxungquanhbạn.Mộtsốngườicóthểcảmnhậnrabạnđangmưuđồchuyệngìvànổigiận.Đừnglo–hãycứbảođảmrằngbạnđãcheđậysựcôngkíchcủabạnđủđểchốibỏsựtồntạicủanó.Hãylàmđúngnhưvậyvàhọsẽcảmthấytộilỗivìviệccáobuộcbạn.Côngkíchthụđộnglàmộtchiếnlượcphổbiến:bạnphảihọccáchtựbảovệmìnhchống lại những binh đoàn các chiến binh công kích thụ động đông đảođangxôngvàobạntrongcuộcsốnghàngngày.

…Đối diện với vấn đề làGandhi có thể sử dụng phương tiện nào đểchốnglạingườiAnh,chúngtađiđếnmộttiêuchíkhácđãđượcnhắcđếntrướcđó;rằngloạiphươngtiệnđượcchọnvàcáchvậndụngnóthếnàophụthuộcquantrọngvàobộmặtcủakẻthù,haytínhcáchcủasựphảnđối.SựphảnđốicủaGandhikhôngchỉvậndụngmộtcáchhữuhiệusựcưỡngkhángthụđộngcóthểcómàcònkêugọinóvềmặtthựchành.KẻthùcủaônglàbộmáycầmquyềncủaAnhđượcđịnhtínhbởimộttruyềnthốngxưacũ,quýtộcvàtựdo,mộttruyềnthốngbanchocácnướcthuộcđịa củanó khá nhiều tự do và luôn vậnhành theomột khuônmẫu sửdụng,thuhút,quyếnrũhaytiêudiệt,thôngquasựtângbốchayhốilộnhữngnhàlãnhđạocáchmạngphátsinhtừcáctầnglớpthuộcđịa.Đâylàphảnđốiônhòavàcuốicùnglàđầuhàngtrướcchiến thuậtcủasựcưỡngkhángthụđộng.Cácnguyêntắcchonhữngngườicấptiến,SaulD.Alinsky,1971

VŨKHÍBẤTBẠOĐỘNG

Tháng12/1929,mộtnhómngườiAnhđangcầmquyềnởẤnĐộcảmthấylolắng.QuốchộiẤn–phongtràođộclậpchủyếucủanướcnày–vừaphávỡnhữngcuộcluậnbànvềđềxuấtrằngnướcAnhsẽdầnquaylạichếđộtựtrịđốivớitiểulụcđịanày.ThayvìthếQuốchộilêntiếngyêucầuđộclậpngay

lậptứcvàtoànvẹn,vànócũngyêucầuMahatmaGandhidẫnđầumộtchiếndịchbất tuânluậtphápđểmởmànchocuộcđấutranhnày.Gandhi,ngườitừnghọcluậtởAnhnhiềunămtrước,đãphátminhramộthìnhthứcchốngđối thụđộngvàonăm1906, trongkhiđang làmviệcvới tưcáchmột luậtluậtsưởNamPhi.ỞẤnĐộvàođầuthậpniên1920,ôngđãlãnhđạomộtchiếndịchbất tuân luậtpháphoàn toànkhuấyđộngchống lạingườiAnh,khiếnôngbịbắtgiamvàbiếnôngthànhngườiđượckínhtrọngnhất trongnước.ĐốivớingườiAnh,đốiphóvớiôngkhônghềlàchuyệndễdàng,dùcóvẻngoàiyếuớt,ônglàngườikiênquyếtvàkhônghềnaonúng.DùGandhi tin và thực hànhmột hình thức bất bạo độngkhắt khe, nhữngviênsĩquanthuộcđịacủanhàcầmquyềnAnhrấtlosợ:vàothờiđiểmmànềnkinhtếnướcAnhđangsuyyếu,họhìnhdungraviệcôngtổchứcmộtcuộctẩychayhànghóacủaAnh,chưakểtớinhữngcuộcbiểutìnhrầmrộtrênnhữngđườngphốẤnĐộ,mộtcơnácmộngvềtrậttựtrịan.Ngườiphụ tráchchiến lượccủanhàcầmquyềnAnh trongcuộcđấu tranhvớiphong tràođộc lập làphóvươngẤnĐộ,LordEdward Irwin.MặcdùbảnthânIrwinngưỡngmộGandhi,ôngquyếtđịnhphảiphảnứngmộtcáchnhanhchóngvàbằngvũ lực–ôngkhông thểđểchohoàncảnhvuộtkhỏitầmkiểmsoát.ÔngnônnaochờđợiđểxemGandhisẽlàmgì.Nhiềutuầntrôiqua,cuốicùng,ngày2/3,IrwinnhậnđượctừGandhimộtláthư–khágâyxúcđộngvớisựchânthànhcủanó–tiết lộnhữngchi tiết trongchiếndịchbất tuân luậtphápmàông tasắpsửa tiếnhành.Đó làmộtcuộcphảnkhángchốnglạithuếmuối.NgườiAnhnắmgiữđộcquyềnvềviệcsảnsuấtmuốicủaẤnĐộ,mặcdùnócóthểđượcthugomtrênbờbiểnmộtcáchdễdàngbởibấtkỳai.Họcũngáplênđómộtmứcthuếkhácao.Đâyhoàntoànlàmột gánh nặng đối với những người nghèo nhất trong số những ngườinghèoởẤnĐộ, nhữngngườimàđối với họmuối là thứgia vị duynhất.GandhidựđịnhdẫnđầumộtcuộcdiễuhànhcủanhữngmônđồtừnhàcủaôngởgầnBombay(hiệnnaylàMumbai) tới thị trấnduyênhảiDanhi,nơiôngsẽthugommuốicònsóttrênbờbiểnvàcổvũmọinơilàmtheo.Tấtcảmọi chuyện này có thể được ngăn ngừa, ông viết cho Irwin, nếu vị phóvươnghủybỏsắcthuếmuốingaylậptức.Irwinđọcláthưvớimộtcảmgiácgiácnhẹnhõm.ÔnghìnhdungraônggiàGandhi60tuổi,khágầygòvàphảitựavàomộtchiếcgậytre,dẫnđầuđámmônđồráchrưới–khônghơn80người–đimộtquãngđườnghaitrămdặmtới bờ biển, nơi ông ta sẽ thu gom đượcmột ít muối từ cát biển. So vớinhữnggìmà Irwinvàban thammưucủaôngmongđợi,cuộcphảnkhángnàycóvẻhầunhưbénhỏmộtcáchbuồncười.Gandhisuynghĩnhữnggì?Ông cómất trí hay không?Ngay cảmột số thành viên củaQuốcHộiẤncũngrất thấtvọngvớisự lựachọnphảnkhángnàycủaông.Trongbấtkỳtrườnghợpnào, Irwin phải suy nghĩ lại chiến lược củamình.Nó chỉ đơn

giảnlàkhôngquấynhiễuhaybắtgiữônggiàhiểnthánhnàyvànhữngmônđồcủaông(nhiềungười trongsốđólàphụnữ).Điềuđócóvẻquátệhại.Tốthơnnênđểmặcôngta, tránhtỏraphảnứngquánặngtayvàmặcchocơnkhủnghoảngdiễnravàtànlụi.Rốtcuộc,sựvôhiệuquảcủachiếndịchnàysẽtheocáchnàođólàmmấtuytíncủaGandhi,phávỡsứcquyếnrũcủaôngđốivớiquầnchúngẤnĐộ.Phong tràođộc lậpcó thể tan rãhay ít racũngmấtđimộtsốxunglượng,cuốicùngsẽtạochonướcAnhmộtvịthếmạnhmẽhơn.KhiIrwintheodõicácchuẩnbịcủaGandhichocuộcdiễuhành,ôngcàngtinchắcmìnhđãchọnmộtchiếnlượcđúng.Gandhiđãcấutạosựkiệnnàyhầunhưcótínhchấttôngiáo,giốngnhưcuộcdiễuhànhnổitiếngcủaĐứcPhậtđểthủđắcsựminhtriếtthiêngliênghaysựrútluicủaRamatrongTrườngcaRamayana.Ngônngữcủaôngngàycàngtrởnêncótínhchấtkhảihuyền:“Chúngtađangtiếnvàomộtcuộcđấutranhgiữacuộcsốngvàcáichết,mộtcuộcthánhchiến.“Điềunàyhìnhnhưcộnghưởngvớinhữngngườinghèo,họbắtđầutụtậpởngôinhàcủaGandhiđểngheôngdiễnthuyết.Ôngkêugọinhữngđoànlàmphimtừkhắpthếgiớiđếnghihìnhcuộcdiễuhành,nhưthểđólàmộtsựkiệnlịchsửtrọngđại.BảnthânIrwinlàmột tínđồvà tựxemmìnhlàngườiđạidiệncủamộtquốcgiavănminh,kinhsợThượngđế.SẽcàngcólợichouytíncủanướcAnhkhiđượcthấyđãkhônglàmtổnhạitớiconngườihiểnthánhnàytrongtiếntrìnhrabiểncủaôngta.Gandhivàcácmônđồrờikhỏinhàvàongày12/3/1930.Khiđoànngườiđitừlàngnàyqualàngkhác,hàngngũcủahọbắtđầuđônglên.Cứmỗingàyquađi,Gandhitrởnêntáobạohơn.ÔngkêugọisinhviêntoànẤnĐộrờibỏlớphọcđểthamgiacuộcdiễuhành.Hàngngànngườiđãđáplạilờikêugọi.Nhữngđámđônglớntụtậpdọctheođườngđểnhìnôngđiqua;nhữnglờidiễn thuyết của ông ngày càng khích động.Có vẻ như ông đang nhử chongườiAnhbắtgiữmình.Ngày6/4ôngdẫncácmônđồxuốngbiểnđểthanhtẩybảnthân,rồithuthậpmộtítmuốitừbờbiển.TiếngđồnlanrộngkhắpẤnĐộrằngGandhiđãphávỡluậtthuếmuối.Irwin theo dõi những sự kiện này với cảnh giác ngày càng tăng.ÔngdầnsángtỏrarằngGandhiđãxỏmũiông:thayvìphảnứngnhanhchóngvàdứtkhoátvớicuộcdiễuhànhcóvẻvôhạitớibờbiểnnày,vịphóvươngđãđểmặcGandhi, chophép cuộcdiễuhànhgomđượcxung lượng.Biểu tượngtôngiáocóvẻvôhạiđãkhuấyđộngcôngchúngvàvấnđềmuốitheocáchnàođóđã trở thànhmộtcáicột thu lôichosựbấtmãnvớichínhsáchcủangườiAnh.GandhiđãkhéoléochọnmộtvấnđềmàngườiAnhkhôngthấyđe dọa nhưng lại công hưởng với người dânẤnĐộ.Nếu Irwin phảnứngbằngcáchbắtgiữGandhingaylậptức,toànbộsựviệcđãtànlụi.Nhưngbâygiờthìđãquátrễ;bắtgiữôngvàolúcnàychỉlàđổthêmdầuvàolửa.Thếnhưngcứđểmặcông thì sẽ tỏ ranhunhượcvàđemđếnchoông thếchủ

động.Đồng thời,nhữngcuộcbiểu tìnhbấtbạođộngđangnổ ra trongcácthànhphốvàthônlàngtrênkhắpnướcẤn,vàphảnứnglạichúngbằngbạolựcsẽchỉkhiếnchonhữngngườibiểutìnhthêmchiếmđượccảmtìnhcủanhữngngườiẤnônhòa.BấtkỳđiềugìIrwinlàmdườngnhưđềukhiếnmọisựtồitệhơn.Ôngtabựcdọctổchứchếtcuộchọpnàytớicuộchọpkhác,vàchẳnglàmgìcả.

Khôngthểthắngmộtcuộcđấuvớimộtđốithủbấtlựcvìnếuthắng,anhchẳnggiànhđượcgìcả.Mỗiđònanhtungrakhôngđượcđáptrảkhiếntấtcảnhữnggìanhcảmthấylàtộilỗivìđãtấncôngtrongkhiđồngthờitrảinghiệmsựnghingờkhóchịurằngsựbấtlựcnàylàcótínhtoán.Cácchiếnlượctâmlýliệupháp,JayHaley,1963

Vàonhữngngàysauđó,cuộcdiễuhànhlanrộng.HàngngànngườiẤnđitớicácbờbiểnđểthugommuốigiốngnhưGandhi.Nhữngcuộcbiểutìnhđôngđảonổratrongcácthànhphốlớn,trongđóthứmuốibấthợpphápnàyđượcchohaybánvớigiárấtrẻ.Mộthìnhthứcphảnkhángbấtbạođộngnàylạilàmnảysinhrahìnhthứckhác–mộtcuộctẩychayhànghóaAnhdoQuốcHộidẫnđầu–làmộttrongsốđó.Cuốicùng,theolệnhcủaIrwin,quânAnhbắt đầu đáp lại các cuộc biểu tình bằng vũ lực. Và ngày 4/5 họ bắt giữGandhi,tốngôngvàotù,nơiôngbịgiamsuốt9thángmàkhôngđưaraxétxử.ViệcbắtgiữGandhiđãnhenlênmộtđámcháyphảnkhánglớn.Ngày21/5mộtnhóm2. 500ngườiẤndiễuhànhmột cáchônhòa tớiCông tyMuốiDharasanacủachínhquyền,đượcbảovệbởinhữngcônganngườiẤnĐộcóvũtrangvàcácsĩquanAnh.Khinhữngngườidiễuhànhtiếnvàonhàmáy,họbịđánhgụcbằngnhữngchiếcdùicuibọcthép.ĐãđượchướngdẫntheophươngthứcbấtbạođộngcủaGandhi,nhữngngườibiểutìnhkhônghềcốgắngtựvệ,chỉhứngchịunhữngcúđánhrơinhưmưaxuốnghọ.Nhữngaichưabịđánhtiếptụcđichotớikhitấtcảđềubịđánh.Cảnhtượngđángkinhtởmđóđãđượcgiớibáochíkhai thác.Nhữngsựcố tương tựdiễnra trênkhắpẤnĐộđãtiêuhủyhoàntoànsựgắnbótìnhcảmmàbấtkỳngườiẤnnàocònđốivớinướcAnh.

HoàngĐế,vịvuahuyềnthoại,ngườiđãđemđếnsựđiềuhòatừ tronghỗnloạn,thuầnhóanhữngbộtộcmanrợvàthúhoang,khaithôngrừngrậmvà đầm lầy và đã phátminh ra“cungđiệu ngũâm”, khôngphảithôngquamộthànhđộngsửthiđẫmmáu,màthôngquađứchạnhsiêuphàm của mình, bằng cách thích ứng và tuân theo “các điều kiện tựnhiên”vàThiênÝ.NgườithừakếcủaHoàngĐếlàĐếNghiêu,mộthiềnnhângồmđủlòngsùngkính,thanhnhãvàthôngtuệ“mộtcáchtựnhiên

vàkhôngcầnnỗ lực”.Tuynhiên, trong thờiông trị vì, trậnĐạihồngthủy,đãđedọaTráiđất.Thế làôngphảiđềcửmộtngườikếvị:hiềnnhânThuần,mộtngườiđãchứngtỏquanhiềuthửnghiệmkhảnăngđiềuhòacácvấnđềcủaconngườithôngquađạođức…TớilượtvuaThuầnlại chọnhiền nhân tênVũđể trị thủy.Vì vuaVũ khôngdùng rượu vàluônhànhđộngthíchứng,tuântheomàkhônghềcưỡngkhángtựnhiên,Thiên Đạo đã hé mở ra với ông. Sau đó, ông uốn những dòng sôngkhôngphảibằngcáchchốnglạichúngmàbằngcáchnhượngbộchúng,đàomộtconkênhlớnchochúngchảyqua.NếukhôngnhờvuaVũ,ngườihiệnthânchosựminhtriếtcủacảKhổngTửlẫnLãoTử,ôngtổcủaĐạogiáo,tấtcảchúngtađãthànhcá.Huyềnthoạitôngiáovàbinhpháp,JamesA.Aho,1981

Đểkếtthúctìnhtrạngnáođộngxoắntrônốcnày,cuốicùngIrwinbuộcphảiđàm phán với Gandhi, và đã phải nhượng bộ trong nhiều vấn đề – mộttrườnghợpkhôngthểdựđoántrướcvớivịphóvươngthựcdânngườiAnh.DùchếđộcầmquyềncủangườiAnhcònkéodàinhiềunăm,cuộcdiễuhànhMuốiđãlàbướckhởiđầuchosựkếtthúccủanó,vànăm1947,ngườiAnhcuốicùngđãrờikhỏiẤn,khôngcầnđếnmộttrậnđánhnhaunào.DiễndịchGandhi làmộtchiến lượcgia thôngminh.Vẻngoàimongmanh, thậmchígiốngnhưmộtvịthánhcủaôngthườngkhiếnchocácđịchthủcủaôngđánhgiáthấpvềông.Yếutốcơbảnđốivớibấtkỳchiếnlượcthànhcôngnàolàbiếtngườibiếtta,vàGandhi,đượcđàotạoởLondon,hiểungườiAnhrấtrõ.Ôngxemhọlànhữngngườivềbảnchấtcótínhcáchtựdo,nhữngngườitựchomìnhlàcótruyềnthốngủnghộsựtựdochínhtrịvàhànhvivănminh.Sựtựhìnhdungnày–dùđãbịthủnglỗchỗvớinhiềuđiềutươngphản,nhưđãđượcchứngtỏbởihànhviđôikhitànbạocủahọởcácthuộcđịa–cómộtýnghĩasâusắcđốivớingườiAnh.Tráilại,ngườiẤn,đãbịônhụcbởinhiềunămnô dịch cho các ông chủ ngườiAnh của họ.Họ không có vũ khí vàkhôngcóchútthếlựcnàođểtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhkhởinghĩahaydukích.Nếuhọnổiloạnmộtcáchbạođộng,nhưcácthuộcđịakhácđãlàm,ngườiAnhsẽnghiềnnáthọvàrêuraorằngphảihànhđộngđểtựvệ;sựtựhìnhdungvề tínhcáchvănminhcủahọsẽchẳnghềbị tổnhại.Mặtkhác,việcsửdụngbấtbạođộng–mộttưtưởngvàtriếtlýmàGandhiđãtônlêngiátrịmộtcáchsâusắcvàlàmộtphươngthứccómộttruyềnthốngphongphúởẤnĐộ–sẽkhaithácđếnmứchoànhảosựmiễncưỡngphảiphảnứngbằngvũlựccủangườiAnhtrừphituyệtđốicầnthiết.ViệctấncôngnhữngngườiphảnkhángmộtcáchhòabìnhkhôngphùhợpvớiýthứccủangườiAnhvềsựtrongsạchtinhthầncủahọ.Bịkhiếnchocócảmgiáctộilỗivàbốirối,ngườiAnhsẽtêliệtvớisựmâuthuẫntưtưởngvàsẽtừbỏthếchủ

độngchiếnlược.CuộcdiễuhànhMuốicólẽlàmộtvídụhoànhảovềchiếnlượcxuấtsắccủaGandhi.Trướchết,ôngcốtìnhchonmộtvấnđềmàngườiAnhsẽxemlàvôhại,thậmchíbuồncười.PhảnứngbằngvũlựđốivớimộtcuộcdiễuhànhvềmuốihẳnsẽlàmmộtngườiAnhthấykhóchịu.Rồi,bằngcáchxácnhậnvấnđềtrongláthưgửiIrwin,Gandhipháttriểncuộcdiễuhànhmàkhônglosợbịđànáp.Biểutượngtôngiáocủaôngcòncómộtchứcnăngkhác:nótăngcaotìnhtrạngtêliệtcủangườiAnh,nhữngngườimàbảnthânhọcũngcựckỳtintheocáchriêngcủahọvàkhôngthểủnghộviệcđànápmộtsựkiệntinh thần.Cuốicùng,nhưbấtkỳôngbầugánhxiếcgiỏinàokhác,Gandhibiếncuộcdiễuhànhthànhmộthìnhảnhđầykịchtínhvàsửdụngbáochíđểmangtớichonósứcbiểulộtốiđa.Khicuộcdiễuhànhcóđủxunglượng,đãquátrễđểdừngnólại.Gandhiđãnhen lênmột ngọn lửa, và quần chúng lúc này đã dấn sâu vào cuộc đấutranh.ỞthờiđiểmnàydùIrwincólàmđiềugìcũngchỉkhiếnchotìnhthếtệhạihơn.CuộcdiễuhànhMuốikhôngchỉ trở thànhmộtkiểumẫuchocáccuộcphảnkhángtươnglai,rõràngnócònlàmộtbướcngoặttrongcuộcđấutranhgiànhđộclậpcủaẤnĐộ.Ngàynay,nhiềungườicũngởtrongtrạngtháimâuthuẫngiốngnhưngườiAnhvềviệccósứcmạnhvàthẩmquyền.Họcầnsứcmạnhđểtồntại,nhưngđồng thờihọcũngcómộtnhucầu tươngđươngđể tinvào sự tốtđẹpcủachínhmình.Trongbốicảnhnày,chiếnđấuvớimọingườidướibấtkỳhìnhthứcbạo lựcnàosẽkhiếnchobạncóvẻhiếuchiếnvàxấuxa.Vànếuhọmạnhhơnbạn,rốtlạibạnsẽnằmtrongbàntayhọ.Thayvìthế,đỉnhcaocủasựkhônngoanchiếnlượclàsănlùngtộilỗitiềmtàngvàsựmâuthuẫnvềtựdocủamọingườibằngcáchtỏraônhòa,hiềnlành,thậmchíthụđộng.Điềunàysẽtướcvũkhícủahọvàxuyênquacáctuyếnphòngthủcủahọ.Nếubạnhànhđộngđểtháchthứcvàcưỡngkhánghọ,bạnphảithựchiệnnómộtcáchhòabình,cóđạođứcvàchínhnghĩa.Nếuhọkhông thểkiềmchếvàphảnứngbằngvũlực,họsẽtỏravàcảmthấytồitệ;nếuhọngầnngừ,bạnnắmđược lợi thếvàmột lốimởđểxácđịnhđộng lực tổng thểcủacuộcchiến.Hầu như không thể nào chống lại những người giơ cao hai tay và khôngcưỡngkhángtheocáchthứccôngkíchthôngthường.Điềunàykhiếnchođốiphương hoàn toàn bối rối và bất lực. Hoạt động theo cách này, bạn tiêmnhiễmtộilỗinhưthểnólàmộtloạivũkhí.Trongmộtthếgiớichínhtrị,sựcưỡngkhángthụđộngtheoluânlýcủabạnsẽlàmkẻthùtêliệt.

Tôi làmột người tin vào hoạt động chính trị thông qua sự thỉnh nguyện,những người đại biểu và những cuộc đàm phán thân hữu. Nhưng tất cảnhữngđiềunàyđãlỗithời.Tôibiếtrằngđâykhôngphảilàcáchđểlậtđổchínhquyềnnày.Sựnổidậyđãtrởthànhtôngiáocủatôi.Cuộcchiếntranh

củachúngtôilàmộtcuộcchiếntranhbấtbạođộng.MahatmaGandhi(1869–1947)

SỨCMẠNHTHỤĐỘNG

Đầunăm1820,mộtcuộccáchmạngnổraởTâyBanNha,sauđóvàithánglàởNaples,vào thờiđó làmột thànhbangkếthợpvớiđếquốcÁo.BuộcphảichấpnhậncácthểchếtựdotheokiểumẫucủacáchmạngPháptrướcđókhoảng30năm,vuacủacảhainướcnàycólýdođểsợrằnghọcũngphảiđốimặtvớicùngmộtđịnhmệnhgiốngnhưLouisXIV,vịvuaPhápởthờikỳđó,bịxửchémvàonăm1793.Tronglúcđó,nhàcầmquyềncủacácthếlựclớnởchâuÂu–Anh,ÁovàPhổ–runrẩyvớiýnghĩvềsựnáoloạnvàchủnghĩacấptiếnđanglanquabiêngiớicủahọ,chỉvừamớiđượccủngcốgầnđâynhờviệcđánhbạiNapoleon.Tấtcảbọnhọđềumongmuốntựbảovệmìnhvàngănchặnlànsóngcáchmạng.

SựtậntâmcủabinhlínhđốivớiCaesar,đãđượckhẳngđịnhtrongnhiềucâuchuyện,phảilàmộtthựctế.Ôngkhôngthểthựchiệnđiềumàôngđãlàmnếukhôngcónó.Ngườitabảorằngôngdậptắtmộtcuộcbinhbiếnchỉbằngmộttừ,khônggọibinhlínhlàcácanhembinhsĩnhưthóiquencủa ôngmà là các công dân, thường dân, cho thấy nhiều điều về cácphươngphápcủaônghơnlàchỉđơngiảndùngtừmộtcáchthôngminh.Đólàmộtthờiđiểmquantrọngđốivớiông.ÔngđangởRomesaukhiđánhbạiPompey,sắpsửagiongbuồmtiếnquachâuPhiđểdậptắtquânđộihùngmạnhcủaThượngviệnởđó.Ởthànhphố,ôngbịnhiềukẻthùquyếtliệtbaovây.Toànbộnhữnggìôngcóthểnhờcậylàquânđộicủamình,vàbinhđoànxuấtsắcvàđángtincậynhất lạiđangxảyrabinhbiến.Họsuýtgiếtchếtcácviênsĩquan;họdiễuhànhtớiRomevàđòigiảingũ;họsẽkhôngphụcvụchoCaesarnữa.Ôngtớigặphọ,bảohọmanggươmtheo,mộtchỉthịhoàntoànmangcátínhcủaông.Mọiđiềukểvềôngchothấyôngkhôngquanngạitớisựnguyhiểmbảnthân.Mặtđốimặtvớihọ,ôngyêucầuhọnóirõtrườnghợpcủahọvàlắngnghekhihọkểchoôngnghetấtcảnhữnggìhọđãlàmvàchịuđựng,vàđượctưởngthưởngmộtcáchtệhạithếnàorồiyêucầuđượcgiảingũ.Lờiđápcủaôngcũngrấtcócátính,rấtnhẹnhàngvàngắngọn,chínhxácđivàotiêuđiểm:“Cácanhnóihaylắm,cáccôngdân.Cácanhđãlàmviệcvấtvả–cácanhđãchịuđựngnhiều.Cácanhmuốngiảingũ.Cácanhsẽcónó. Tôi cho tất cả các anh giải ngũ. Các anh sẽ được tặng thưởng.Khôngbaogiờ được nói về ta rằng ta lợi dụng các anh khi gặp nguyhiểm,vàvôơnvớicácanhkhinguyhiểmđãqua.”Tấtcảchỉcóthế,thếnhưng những người lính binh đoàn đang lắng nghe đã hoàn toàn xúc

độngtrướcýchícủaông.Họkêulênrằnghọsẽkhôngbaogiờbỏông:họcầuxinôngthathứ,chấpnhậnhọtrởlạilàmlínhchoông.Việcđáplạinhữnglờinàythuộcvềcátínhcủaông,vàdùđiềuđóchưabaogiờđượclưutruyền,nhưngmộtphầncủanóđãhiệnraquanhữngcâungắngọnkhôkhansau:“Sứcmạnhđểđốimặtmộtcáchlặnglẽvớisựbỏrơivàomộtthờiđiểmvôcùngcầnthiết;lòngkiêuhãnhđểkhôngthốtramộtlờinàinỉhaytráchmắng;sựkhoandunghòanhãcủamộtngườibiếtrấtrõconngườivàkhôngtrôngmonggìởhọ.”ConđườngLaMã,EdithHamilton,1932

Ởgiữasự rối rắmchungnày,SahoàngAlexander I củaNga (1777-1825)độtngộtđềxuấtmộtkếhoạchmàđốivớinhiềungườilàmộtcáchđiềutrịcònnguyhiểmhơncảcănbệnh.QuânđộiNgalàmộtđộiquânlớnnhấtvàđáng sợ nhất ở châuÂu;Alexandermuốn điều nó sang TâyBanNha vàNaples, nghiền nát hai cuộc khởi nghĩa.Đổi lại, ông yêu cầu vua của hailãnhthổnàyphảithựcthimộtsốcảicách,đemtớichocôngdâncủahọsựtựdolớnhơn,khiếnhọhàilòngvàlàmgiảmđimongmuốncáchmạngcủahọ.AlexanderxemđềxuấtcủaôngcònhơnlàmộtchươngtrìnhhànhđộngđểbảovệanninhcủacácđếchếchâuÂu;nólàmộtphầncủamộtcuộcthánhchiến lớn,mộtgiấcmơmàôngđãấpủngay từnhữngngàyđầu lênngôivua.Làmộttínđồngoanđạo,nhìnmọisựtrongphạmvi thiệnvàác,ôngmuốncácđếchếchâuÂuphảitựcảicáchvàtạoramộttìnhhuynhđệKitogiáo giữa những nhà cầm quyền thông minh, hòa nhã với chính ông, sahoàng, ở cương vị lãnh đạo của họ.Mặc dù những người quyền thế xemAlexanderlàmộtdạngngườiNgađiênkhùng,nhiềungườitựdovàthậmchícả những người cáchmạng khắp châu Âu xem ông là một người bạn vàngườibảohộcủahọ,mộtnhàlãnhtụhiếmcóđồngcảmvớimụctiêucủahọ.Thậmchícòncólờiđồnrằngôngcóquanhệtiếpxúcvớinhiềungườicánhtảvàđãngầmthôngđồngvớihọ.Sahoàngtiếnxahơnvớiýtưởngcủamình:lúcnàyôngmuốncómộtcuộchội thảogiữacác thế lực lớnđể thảo luậnvề tương lai củaTâyBanNha,Naples và chính bản thân châuÂu,Ngoại trưởngAnh, Lord Castlereagh,viếthếtthưnàyđếnthưkháccốcanngănônghủybỏcuộchọpnày.Khôngbao giờ là khôn ngoan khi xía vào công việc của các quốc gia khác,Castlereaghbảo;AlexandernênđểchoAnhgiúpchặnđứngsựnáoloạnởTâyBanNha,đồngminhgầngũicủanó,trongkhiđóÁosẽlàmđiềutươngtự với Naples. Các ngoại trưởng và lãnh tụ khác cũng viết thư choAlexander,vớicùngmộtlậpluậnnhưthế.Chủyếulàđểchứngtỏmộtmặttrậnthốngnhấtđangchốnglạikếhoạchcủaông.Thếnhưngcómộtngười–ngoại trưởng Áo, Hoàng tử Klemens von Metternich – phản ứng với sahoàngtheomộtcungcáchhoàntoànkháchẳn.

Metternich là vị ngoại trưởngnhiều quyền lực và được kính trọngở châuÂu.Làmộtconngườicóbảnchấtthựctế,ôngtaluônchậmrãitrongviệcvớinhữnghànhđộngtáobạohayđưaÁodínhlíuvàobấtkỳcuộcmạohiểmnào;antoànvàtrậttựlànhữngmốiquantâmhàngđầucủaôngta.Ôngtalàmộtconngườibảothủ,mộtngườitinvàonhữngphẩmchấtcủahiệntrạng.Nếuthayđổixảyra,nóphảixảyramộtcáchchậmrãi.NhưngMetternichcũnglàmộtconngườikhóhiểu–mộtviênquanlạithanhlịch,ôngtanóiítnhưngcóvẻnhưluônhànhđộngtheochínhkiếncủamình.Lúcnày,ôngtakhôngchỉủnghộ sự triêu tậpcuộchội thảocủaAlexander,màcòncóvẻnhưmởrachosahoàngnhữngýtưởngkhác.Cólẽôngtađãthayđổitâmtínhvàchuyểnsangcánhtảtrongnhữngnămgầnđâychăng?Mộtsựkiệnđiểnhìnhlàôngtađãđứngratổchứccuộchộithảovàotháng10nămđóởthànhphốthuộcÁo–Troppau,ngàynaythuộcCộnghòaCzech.Alexandervuilắm:vớiMetternichđứngvềphíamình,ôngcóthểhiệnthựchóanhữngthamvọngcủamình.Tuynhiên,khiôngtớiTroppaudựhộinghị,đạibiểucủacácthếlựckháccótháiđộítthânthiện.NgườiPhápvàngườiPhổ tỏvẻ lãnhđạm;Castlereaghđã từchốikhôngdự.Cảmthấyhơibịcôlập,AlexandervuimừngtrởlạikhiMetternichđềnghịhọsẽgặpriêngnhauđểthảoluậncácýtưởngcủasahoàng.Suốtnhiềungày,họcùngnhautrốnbiệttrongmộtcănphòng.Sahoàngnóinhiềuhơn,Metternichlắngnghevớivẻchúýthôngthườngcủaôngta,đồngývàgậtđầu.Sahoàng,vớisuynghĩtươngđốimơhồ,cốhếtsứcgiảithíchviễntượngcủamìnhvềchâuÂu,vàsựcầnthiếtđểcáclãnhtụdựhộinghịbàytỏsựthốngnhấttinhthầncủahọ.Ôngkhôngthểkềmnổisựthấtvọngvìkhôngthể làmrõhơncácý tưởngcủamình.Saunhiềungàythảoluận,cuốicùngMetternichthúnhậnrằngôngtacũngnhìn thấymộtnguycơvềđạođứcđangsắpập tớiởchâuÂu.Phong tràocáchmạngvôthầnlàmốitaihọacủathờiđại;việcnhượngbộtinhthầncấptiến,việcbộclộbấtkỳdấuhiệunàocủasựthỏahiệp,cuốicùngsẽdẫntớisựhủydiệttrongtaycủacáclựclượngmaqủynày.TronghộinghịTroppau,mộtcuộcbinhbiếnđãnổratrongmộttrungđoànvệbinhNga;MetternichcảnhbáoAlexanderrằngđâylàtriệuchứngđầutiêncủamộtsựtiêmnhiễmcáchmạngđangtấncôngvàochínhbảnthânnướcNga.NhờTrời,sahoàng,mộtcộttrụcủasứcmạnhđạođứcsẽkhôngnhượngbộ.Alexandersẽphụcvụnhưlàlãnhtụcủacuộcthánhchiếnchốngcáchmạngnày.ĐólàlýdovìsaoMetternichtrởnênrấtkíchđộngvớicácýtưởngcủasahoàngvềNaplesvàTâyBanNhavàcáchôngdiễntảchúng.Sahoàngbịcuốntheosựnhiệt tìnhcủaMetternich:họsẽcùngnhauđứngvữngđểchốnglạiphecấptiến.Dùvậy,theocáchnàođó,kếtquảcủacuộcđối thọai lạikhôngphải làmộtkếhọachđểNgaxâmlấnTâyBanNhavàNaples;thậtra,Alexanderđãtựbiệnhộrằngđâykhôngphảilàlúcđểthúc

épvuacủahainướcnàycảicáchchínhquyềncủahọ–điềuđóchỉlàmsuyyếuthêmhaiđếchế.Trướcmắt,nănglượngcủahọphảiđượcdànhchoviệcngănchặnlạilànsóngcáchmạng.Thựctếlàsahoàngđãbắtđầuânhậnvềmộtsốýtưởngtựdocủamình,vàôngthúnhậnvớiMetternich.Cuộchộithảokếtthúcvớimộttuyêncáovềmụcđíchchungcủacácthếlực–phầnlớnngônngữcủanólàcủasahoàng–vàmộtbảnthỏathuậnrằngcácđoànquânÁo,chứkhôngphảiquânNga,sẽgiaotrảlạichovuaNaplesquyềnlựctrọnvẹn,rồiđểchoôngtatheođuổicácchínhsáchdoôngtachọnlựa.SaukhiAlexander trởvềNga,Metternichviết thư cangợi ông.Sahoàngnhiệttìnhviếtthưđáplại:“ChúngtađanggiaochiếnvớilãnhđịacủaquỷSatan. Các vị đại sứ không đủ cho công việc này. Chỉ có những ai màThượngđếđãđặtvàovị tríđứngđầunhândânhọmớicó thể tồn tạiquacuộcđấutranhvớilựclượngmaquỷnày,nếunhậnđượcsựchúcphúccủaNgài.”Thựctế,sahoàngmuốnđixahơn;ôngquaylạivớiýtưởngđưaquânvàoTâyBanNhađểdậptắtcuộccáchmạngởđó.Metternichđáprằngđiềuđókhôngcần thiết–quânAnhđanggiảiquyết tình thế–nhưngmộtcuộchộinghịvàonămsaucóthểthayđổivấnđề.Đầunăm1821,mộtcuộccáchmạngkhácnổ ra, lầnnàyởPiedmont,mộtbangcủaÝnằmngoàiquyềnkiểmsoátcủaÁo.Nhàvuabuộcphảithoáivị.ỞtrườnghợpnàyMetternichhoannghênhsựcanthiệpcủaquânNga,và9vạnquânNgatrởthànhlựclượngdựbịtrongquânđộiÁotiếntớiPiedmont.SựhiệndiệncủaquânđộiNgaởquágầnbiêngiớicủahọkhiếnchoquânkhởinghĩavànhữngngườiủnghộhọtrênkhắpcácnướcÝkháxuốngtinhthần–tấtcảnhữngngườicánhtảđótừngxemsahoànglàbạnvàngườibảohộcủahọ.Họkhôngcònnghĩnhưthếnữa.QuânÁo dập tắt cuộc cáchmạng trong vòng vài tuần. Theo yêu cầu củaMetternich,ngườiNga lịch thiệprútcác lực lượngvề.Sahoàng tựhàovềảnhhưởngđanglêncủamìnhởchâuÂu,nhưngbằngcáchnàođóôngđãdấnthânvàomộtviệchoàntoànngượchẳnvớinhữngkếhoạchbanđầucủamìnhvềcuộcthánhchiến:thayvìlàtiềnphươngtrongcuộcđấutranhvìtiếnbộvàcảicách,ôngđãtrởthànhmộttênlínhgácchomộthiệntrạngbảothủdưới sự nhào nặn của chính Metternich. Những người xung quanh ôngkhôngthểhiểuđiềunàyđãdiễnranhưthếnào.DiễndịchHoàng tửMetternich có thể là nhà thực hành phương pháp công kích thụđộnghữuhiệunhất trong lịch sử.Nhữngnhàngoạigiaokhácđôikhi chorằngông taquácảnhgiác, thậmchínhunhược,nhưngcuốicùng,như thểmộtphépmầu,ông luôn luônđạtđượcđiềumìnhmuốn.Yếu tố thenchốtđốivớisựthànhcôngcủaônglàkhảnăngchegiấusựcôngkíchcủamìnhtớimứcbiếnnóthànhvôhình.Metternichluôncẩnthậnthămdòđốithủcủamình.ỞtrườnghợpSahoàng

Alexander,ôngđốiphóvớimộtconngườibịđiềukhiểnbởicảmxúcvàdễbịảnhhưởngcủatâmtrạng.Thếnhưngsahoàng,bêndướivẻngoàimộđạo,cũnghiếuchiếntheocáchriêngcủaôngta,vànhiềuthamvọng;ôngtarấtkhaokhátđượclãnhđạomộtcuộcthánhchiến.TrongmắtMetternich,ôngta cũngnguyhiểmnhưNapoleon: dưới danhnghĩa làmđiều tốt cho châuÂu,mộtngườinhưthếcóthểđưaquâncủamìnhtừđầunàytớiđầukialụcđịa,gâyranhữnghỗnloạnkhôngthểtả.NgángtrởconđườngcủaquânđộiNgahùngmạnhcũngcónghĩalàtựhủydiệt.NhưnggãMetternichmưumôthừabiết:cốthuyếtphụcsahoàngrằngôngtasaichỉđemlạihậuquảngoàiýmuốnlànuôidưỡngsựbấtancủaôngtavàđẩyôngtasangcánhtả,khiếnôngtathêmcóxuhướnghànhđộngmộtcáchnguyhiểm.Thếnênvịhoàngtửphảiđốixửvớiôngtanhưvớimộtđứatrẻ,láicácnănglượngcủaôngtasangcánhhữuthôngquamộtchiếndịchcôngkíchthụđộng.

Cónhữnglúctaphảiđốiphóvớinhữngkẻthùgiấumặt,nhữngthếlựcvô hình lẩn lút trong góc tối và từ chỗ ẩn nấp này tác động đếnmọingườibằngsựkhêugợi.Trongnhữngtrườnghợpđó,cầnphảitheodấunhữngđiềunày cho tới những thâm sơn cùng cốcbímật nhất, để xácđịnhbảnchấtcủanhữngthếlựcphảiđốiphó…Sựchegiấumưuđồnhưthế đòi hỏi ở tamột nỗ lực đặc biệtmạnhmẽ và không biếtmệtmỏi,nhưngđiềuđóđángđểlàm.Vìkhimộtthếlựckhónắmbắtnhưthếđượcđưaraánhsángvàđượcxácđịnh,chúngsẽmấtđisứcmạnhcủachúngđốivớimọingười.KinhDịch,TrungQuốc,thếkỷ8Tr.CN

Phầnthụđộngrấtđơngiản:Metternichthểhiệnbảnthânnhưmộtngườidễphụctùng,làmtheonhữngýtưởngmàthậtraôngcựckỳkhôngđồngý.Vídụ,ôngchấpnhậnyêucầutổchứchộinghịcủaAlexander,dùcánhânmìnhphản đối nó. Thế rồi, trong những cuộc thảo luận riêng với sa hoàng ởTroppau,lúcđầuônglắngnghe,rồinhiệttìnhđồngý.Sahoàngtinvàoviệcthểhiệnmộtsựthốngnhấttinhthần?ThếthìMetternichcũngvậy–mặcdùchínhsáchcủariêngôngluôncótínhchấtthựchànhhơnlàtinhthần;ônglàbậcthầyvềchínhsáchthựcdụng.Ôngtângbốcnhữngphẩmchấtcánhâncủasahoàng–vídụ,nhiệttìnhđạođức–màthậtraôngcholànguyhiểm.Ôngcũngkhuyếnkhíchsahoàngđixahơnvớicácýtưởngcủaôngta.Khi đã loại bỏ được những ngờ vực và cưỡng kháng củaAlexander theocách này, Metternich đồng thời cũng hành động một cách công kích. ỞTroppauônghoạtđộngtronghậutrườngđểcôlậpsahoàngvớicácthếlựckhác,đểvịvuaNgatrởnênphụthuộcvàoông.Kếtiếpôngsắpxếpnhữngcuộcgặpriêngkéodàihànggiờ,khéoléotiêmnhiễmvàosahoàngýtưởng

rằngcáchmạngnguyhiểmhơnnhiềusovớihiệntrạngvàbiếncuộcthánhchiếnKitogiáocấptiếncủangườiNgathànhmộtcuộctấncôngvàochínhchủnghĩatựdo.Cuốicùng,ôngtìmcáchdẫndụsahoàngtớiviệcđưaquânchống cuộc nổi dậy ở Piedmont. Hành động đó vừa thật sự ràng buộcAlexandervàolýtưởngbảothủvừaxalạhóaôngtavớinhữngngườitheochủnghĩatựdoởchâuÂu.Ôngtakhôngcònphunranhữngtuyênbốmơhồ, khó hiểu về cánh tả nữa; cuối cùng ông ta đã hành động theo chiềuhướngngượclại.ThắnglợicủaMetternichđãhoàntất.

Trongthờibuổinàysứcmạnhvàvũkhíđãchiếnthắng;nhưnglúcấysựranhmacủaloàicáoxuấthiệnởmọinơi,vàkhómàtìmramộtngườitrungthựchayđứchạnh.NữhoàngElizabeth1,1533-1603

Dùcụm từ“côngkích thụđộng”cónhữngýnghĩa tiêucựcđốivớiđa sốchúng ta, với tư cách làmột chiến lược có ý thức, hành vi công kích thụđộng đề ramột cách thức hữu hiệu để thao túngmọi người và dấy độngchiến tranh cá nhân.NhưMetternich, bạn phải hoạt động trên cả haimặttrận.Ngoàimặtbạntỏvẻđồngý,nghiêngtheoýtưởng,nănglượngvàýchícủamọingười,thayđổihìnhdạngnhưchínhProteus.Hãynhớ:mọingườiđềungoancốvàngangbướng.Trựctiếpphảnkhánghọhaycốthayđổicácýtưởngcủahọthườngđemđếnhậuquảngượclại.Mặtkhác,mộtvẻngoàituânphục,thụđộng,chẳngđemđếngìđểhọchốnglạihayđềkháng.Xuôitheo năng lượng của họ sẽ đem tới cho bạn sức mạnh lái nó theo chiềuhướngbạnmongmuốn,giốngnhưbạnmởdòngchảychomộtconsôngthayvìđắpđậpngănnólại.Đồngthời,phầncôngkíchtrongchiếnlượccủabạnkhoáchình thức tiêmnhiễmmọingườivớinhững thayđổi tinhvi trongýtưởngcủahọvàvớimộtnăng lượngkhiếnhọhànhđộngvới tư cáchcủabạn.Việc họ không thể đoán ra điều bạn đang tập trung vào tạo cho bạnkhoảngtrốngđểhoạtđộngởhậutrường,kiểmsoátsựtiếntriểncủahọ,côlập họ với những người khác, dẫn dụ họ vào những động thái nguy hiểmkhiếnhọphảiphụ thuộcvào sựhỗ trợ củabạn.Họnghĩbạn làmộtđồngminh. Phía saumột vẻ ngoài vui vẻ, tuân phục, thậm chí nhu nhược, bạnđanglàkẻgiậtdây.

ĐâylàthànhtựuthậtsựcủachínhsáchcủaMetternich.NóđãgiếtchếtchủnghĩatựdocủaNgavàthốngtrịđượcđịchthủnguyhiểmnhấtcủaÁodướichiêubàituânphụcôngta.

HenryKissinger.Mộtthếgiớikhôiphụclại.(1957)

OctavianđãgiảiquyếtvấnđềcủaCaesarvàlậpnênmộtnềnhòabình

kéodàitrên200nămnhưthếnào?Khixemxétđếquốcđãgiànhđượcvànhữngchínhquyềnđịaphươngkhôngđồngnhấtcùngnhândâncủanó,Octaviannhậnrarằngnóquárộnglớnvàphứctạpsovớisứccaitrịcủamộthộiđồnghaymộtnhànước–thànhbang;rằngthayvìthế,nóđòihỏimộthình thứcmột–người-cai trịnàođó,vàrằngvấnđềcủaônglàlàmthếnàođểcheđậyđiềuđó.Từkhởiđầunày,ôngquyếtđịnhkhônglàmxáotrộnthểchếcủanềnCộnghòa,haydựliệumộtchếđộquânchủ…Trướchết,vàonăm28tr.CN.,ôngtừbỏmọinghithứcđểnhắc nhở mọi người La Mã về quyền lực của nhà vua; lấy hiệu củangười đứng đầu (công dân hạng nhất) và gọi hệ thống của mình làPrincipate. Kế đến, ông chấp nhận mọi quy ước cũ – các quan chấpchính,quanhộdân,quan tòa,nhữngcuộcbầucửvv…Thứba, thayvìlàmngơNghịviệnvàsỉnhụccácthànhviêncủanónhưCaesarđãlàm,ôngđi theocáchcủamìnhbằngcách thamkhảoýkiếnvàxoadịuhọ.Cuốicùng,vàongày13/1/27Tr.CN,trongmộtphiênhọpNghịviện,ôngtừ bỏ mọi đặc quyền của mình và trao chúng cho Nghị viện và dânchúng.VàkhicácNghịsĩnàinỉôngnhậnlạichúngvàđừngtừbỏNhândânmàôngđãcứuvớt,ôngnhượngbộyêucầucủahọvàđồngýnhậnchứcthốngđốcmộttỉnhlớn,baogồmTâyBanNha,Gaul,Syria,Cilicia,vàCyprus,trongkhiNghịviệncaiquảnsốtỉnhcònlại.Nhưvậy,nhìnbềngoài,quyềntốicaocủaNghịviệnvàcủadânchúngvẫnđượcbảolưu;nhưngtrênthựctế,vìtỉnhrộnglớncủaôngbaogồmphầnlớncácquânđoàn,vàcảAiCậpmàôngcaitrịvớitưcáchmộtvịvua…nềntảngcủaquyềnlựcchínhtrịđãlọtvàotayông.Bangàysau,Nghịviệntuyênbốrằng tướchiệu“Augustus”(Ngườiđược tônkính)sẽđượcphong tặngchoông.JuliusCaesar,J.F.C.Fuller,1965


Loàingườichúngtacómộthạnchếriêngbiệtvớinhữngnănglựclýtrí,điềuđógâyrachochúngtavôsốrắcrối:khinghĩ tớimộtngườihaymộtđiềunàođóđãxảyravớimình,nóichungchúngtacóxuhướngnghiêngtheosựdiễn dịch đơn giản nhất, dễ tiêu hóa nhất.Một người bạn là tốt hay xấu,phóngkhoánghaykeokiệt,nhữngdựtínhcủaanhtacaoquýhayhènhạ;mộtsựkiệnlàtíchcựchaytiêucực,cóíchhaycóhại,chúngtahạnhphúchaybuồnbã.Sựthậtlàkhôngbaogiờtrongcuộcsốnglạicóthứđơngiảnnhưthế.Mọingườiđềulànhữngbiếnthểkhácnhaucủamộtsựtổnghòacácphẩmchấttốtvàxấu,mạnhvàyếu.Cácdựđịnhcủahọcóthểcóíchđồngthời có hại, kết quả của những cảm giácmơ hồ của họ đối với chúng ta.Ngay cảmột sựkiện tích cựcnhất cũng cómột khía cạnhkhônghay.Và

chúngtathườngcảmthấyvuisướngvàbuồnbãcùngmộtlúc.Giảmthiểumọisựvàophạmviđơngiảnhơnkhiếnchúngtadễxửlýchúnghơn,nhưngdo nó không dính dáng tới thực tế, nó cũng có nghĩa là chúng ta thườngxuyênhiểusaivàcảmnhậnsai.Vớichúngta,điềumanglạimộtíchlợivôhạnlàchophépcónhiềusắc tháivàsựmâuthuẫnhơntrongcácphánxétcủachúngtađốivớimọingườivàmọisựkiện.Khuynhhướngphánxétmọisựtrongphạmviđơngiảncủachúngtalýgiảivìsaosựcôngkíchthụđộnglạilàmộtchiếnlượcvôcùnghiệuquảvàvìsaocórấtnhiềungườisửdụngnó–mộtcáchýthứchoặcvôýthức.Theođịnhnghĩa,nhữngngườihànhđộngcó tínhcáchcôngkích thụđộng–vừa thụđộng,vừacôngkíchcùngmộtlúc.Bềngoài,họcóvẻphụctùng,thânthiện,ngoanngoãn, thậmchí đángyêu.Đồng thời, bên tronghọ lạimưumôvàhành động một cách thù địch. Sự công kích của họ thường rất tinh vi –những hành vi phá hoại nho nhỏ, những nhận xét nhằm luồn vào lòng dạbạn.Nócũngcóthểcóhạimộtcáchhiểnnhiên.Khilànạnnhâncủahànhvinày,chúngtathấykhómàhìnhdungđượchaisựviệcnàylạixảyracùngmộtlúc.Chúngtacóthểchịuđượcýnghĩrằngmộtngườihômnaytốtvàhômsauxấu;đóchỉlàvấnđềtâmtrạng.Nhưngtốtvàxấucùngmộtlúc–điềuđólàmchúngtarốitrí.Chúngtacóxuhướnglấyvẻngoài thụđộngcủamọingười làmthực tế,cảmnhận theovẻngoàivuivẻ,khôngcógìđedọacủahọ.Nếuchúngtanhậnrarằngcóđiềugìđókhônghoàntoànđúng,rằngtrongkhitỏrathânthiệnhọcóthểlàmđiềugìđóthùđịch,chúngtasẽhoàntoànlúngtúnghoangmang.Sựbốirốinàysẽđemlạichotênchiếnbinhcôngkíchthụđộngmộtsứcmạnhlớnlaođểthaotúngchúngta.Cóhailoạicôngkíchthụđộng.ThứnhấtlàchiếnlượccóýthứctheokiểucủaMetternich.Thứhai làhànhvibáný thứchay thậmchívôý thứcmàmọingườisửdụng trongmọi lúcđốivớicácvấnđềnhỏnhặthoặckhôngnhỏnhặtcủacuộcsốnghàngngày.Bạncóthểchấpnhậnthathứchodạngngườicôngkíchthụđộngthứhainày,kẻdườngnhưkhôngnhậnthứcđượcnhững hậu quả hành động củamình hay không thể dừng lại được, nhưngthườnglàmọingườihiểuđiềumàhọđanglàmhơnbạntưởngnhiều,vàcókhả năng bạn sẽmù quáng vì vẻ ngoài bất lực và thân thiện của họ.Nóichung,chúngtaquákhoandungvớidạngthứhainày.Điềuthenchốtđểsửdụngsựcôngkíchthụđộngnhưlàmộtchiếnlượcchủđộng,cóýthứclàvẻngoàimàbạnthểhiệnvớikẻthù.Khôngbaogiờnênđểchohọpháthiệnranhữngýtưởngảmđạm,tháchthứcdiễnrabêntrongbạn.Năm1802,nơihiệnnaylàHaitilàthuộcđịacủaPhápbịxénátbởimộtcuộcnổi dậy của những nô lệ da đen dưới quyền lãnh đạo của ToussaintL’ouverture.Nămđó,mộtđạoquândoNapoleonđiều tới đểdập tắt cuộc

khởinghĩađã tìmcáchtómđượcToussaintbằngmưumẹovàchởôngtớiPháp,nơicuốicùngôngchết trongnhàtù.Một trongsốnhữngtướnglĩnhnhiềuthànhtíchnhấtcủaToussaintlàJeanJacquesDessalines,lúcbấygiờđầuhàngquânPhápvàthậmchíphụcvụtrongquânđộicủahọ,giúphọdậptắtnhữngnhómphiếnquânbịcôlậpvàđượchọmếnmộ.Nhưngtấtcảchỉlàmột thủđoạn:khiDessalinesđànápnhững tàndưcủacuộckhởinghĩanày,ôngthườngnộpnhữngvũkhíthuđượcchoquânPháp,nhưngôngluônbímật giữ lạimột số, cất giấu cho tới khi cómột nguồn vũ khí dồi dào.Đồng thời ông xây dựng và huấn luyện một đội quân khởi nghĩa mới ởnhữngkhuvựchẻolánh.Thếrồi,nhâncơhộidịchsốtvàngdalàmgiảmđiquân sốPháp, ông ramặt thùđịch.Trongvòngvài năm,ôngđãđánhbạiquânPhápvàgiảiphóngHaitikhỏiáchthuộcđịamãimãi.CáchsửdụngcôngkíchthụđộngcủaDessalinesđãbắtnguồnsâuxatrongchiến lượcquânsự,ởcáigọi là“đầuhànggiả”.Trongchiến tranh,kẻ thùkhôngbaogiờhiểuđượccácýnghĩcủabạn.Họphảiđọcnhữngdấuhiệubạnbộclộđểxétđoáncáimàbạnđangsuynghĩ.Phechiếnthắngsẽđểmắttớinhữngđoànquânbạitrận,nhưngđãkiệtsứcvớinỗlựcgiànhthắnglợi,nósẽlơilàcảnhgiáchơntrước.Khiđó,mộtchiếnlượcgiathôngminh,cóthểvờđầuhàng– tuyênbố rằng anh tađãbị đánhbại về thểxácvà tinhthần.Khôngnhìnthấymộtdấuhiệunàokhác,vàkhôngthểđọcđượctâmtríanhta,kẻthùcókhảnăngxemsựtuânphụccủaanhtalàthật.Lúcđầukẻđầuhànggiảcóthờigianvàkhônggianđểmưuđồchiếnsựmới.Trongchiếntranhcũngnhưtrongcuộcsống,kẻđầuhànggiảphụthuộcvàosựkhôngsơhởtrongvẻngoàiphụctùng.Dessailineskhôngchỉđầuhàng,ôngcònphụcvụchokẻ thùcũcủamình.Đểthựchiệnđiềunàymộtcáchhữuhiệu,bạnphảilàmtươngtựthế;tỏranhunhược,nhụttinhthần,mongmuốntrởthànhbạn–mộtthủđoạnvềcảmxúccósứcmạnhgâyxaolãnglớn.Bạncũngphảicóchútkhảnăngđóngkịch.Bấtkỳmộtdấuhiệumâuthuẫnnàosẽpháhỏngmọichuyện.Năm 1940, Tổng thống Franklin D. Roosevelt đối mặt với một tình thếlưỡngnan.Ôngđangsắphếtnhiệmkỳthứhai,vàcómộtquyluậtbấtthànhvăntronggiớichínhtrịMỹlàkhôngcótổngthốngnàogiữchứctớinhiệmkỳthứba.NhưngRooseveltcònnhiềuviệcchưahoàntất.Ởbênngoài,châuÂuđang lúnsâuvàomộtcuộcchiếnmàchắcchắn là sẽ liên lụy tớinướcMỹ;ởtrongnước,Mỹđangtrảiquanhữngthờiđiểmkhókhăn,vàRooseveltmuốnhoànthànhcácchươngtrìnhkhôiphụccủaông.Dùvậy,nếuôngtiếtlộmongmuốnvềnhiệmkỳthứba,ôngsẽtạorasựphảnkháng,ngaycảbêntrongđảngcủamình.Nhiềungườiđãcáobuộcôngvềnhữngkhuynhhướngđộctài.Vìthế,Rooseveltquyếtđịnhđạtđượccáimìnhmuốnthôngquamộthìnhthứccôngkíchthụđộng.Trongnhữngthánggần tớiĐạihộicủađảngDânchủ,đểchọnrađạibiểu

tranhcử,Rooseveltlặpđilặplạiviệcôngkhôngquantâmtớimộtnhiệmkỳthứ ba. Ông còn cố tình khuyến khích những người khác trong đảng tìmkiếm ứng cử viên để thay thế ông. Đồng thời, ông cẩn thận lập ngôn đểkhôngbaogiờđónghoàntoàncánhcửatranhcửcủachínhmình,vàđãthúcđẩyđủsốlượngứngviênchoviệcđềcửđểkhôngaitrongsốhọcóthểtớiđạihộivớitưcáchlàngườiđượcủnghộnhất.Thếrồi,khikhaimạcđạihội,Rooseveltrútrakhỏihậutrường,khiếnôngtrởnênquantrọnghơnnhờsựvắngmặt:khôngcóôngcáctiếntrìnhsẽảmđạmkhônggìsánhnổi.Cácbảnbáocáothuậtlạirằngmọingườibắtđầukêugọisựxuấthiệncủaông.Đểmong muốn đó lên tới đỉnh điểm, vị tổng thống bảo người bạn, Nghị sĩAlben Barkley, đưa vào diễn văn của ông ta một thông điệp đến từRoosevelt:“Tổngthốngchưabaogiờ,vàhômnay,cũngvậy,cóbấtkỳaoướchaymụcđíchnàođểtiếptụclàmviệctrongphủtổngthống,làmộtứngviênchophủđó,hayđượcđạihộiđềcửchophủđó.”Saumộtkhoảnhkhắcim lặng, sàn đại hội bắt đầu rung lên với tiếng hét của các đại biểu:“CHÚNGTÔIMUỐNROOSEVELT!”Tiếngkêugọikéodàisuốtmộtgiờ.Ngày hôm sau các đại biểu bỏ phiếu, và những tràng kêu gọi:“ROOSEVELT!” lại phủ kín hội trường.Tên của ông được đưa vào danhsáchđềcử,vàôngthắnglớntrongvòngtuyểncửđầutiên.

Nếumộtđịchthủđếnlăngmạ,tôisẽchịuđựng;nếukẻghéttôinổilênchốngđối tôi, tôi có thể tránhmặtnó…Nhưngđây làbạn,ngườibạnđồng hành của tôi, người bạn tri kỷ của tôi… Từng người trong bọnchúnggiơtaylênchốngđốibạnbè,chúngviphạmmọigiaoước.Miệngchúngnóilờingonngọt,nhưnglòngchúngđầyphảnnghịch.Lờichúngnóitrơnnhưdầumỡ,nhưngđólànhữnglưỡigươmnhọnsắc.ThánhVịnh55:12-15,20-21

Ghinhớ:khôngbaogiờlàkhônngoankhitỏraquákhaokhátquyềnlực;tài sản hay danh vọng. Tham vọng của bạn có thể đưa bạn lên tới đỉnh,nhưngbạnsẽkhôngđượcưathíchvàsẽpháthiệnrasựkhôngđượcưathíchcủa mình là một khó khăn. Tốt hơn nên che giấu những thủ đoạn giànhquyềnlựccủamình:bạnkhôngmuốnnhưngbuộcphảiđónnhậnnó.Tỏrathụđộngvàkhiếnchomọingườiđếnvớibạn làmộthình thứccôngkíchxuấtsắcNhữnghànhđộngpháhoạitinhvicóthểtạonênnhiềukỳtíchtrongchiếnlượccôngkíchthụđộngvìbạncóthểngụytrangchúngbêndướivẻngoàithânthiện,phụctùng.ĐólàcáchmàđạodiễnphimAlfredHitchcockđãquamặt nhà sản xuất hay xía vào chuyện kẻ khác David O. Selznick, ngườithường thayđổikịchbản theo sở thích củamình, rồi đưa radựngởphimtrườngđểchắcănrằngnóđượcbấmmáytheocáchmàôngtamuốn.Trong

nhữngtrườnghợpđó,Hitchcocksẽsắpxếpđểcamerabịtrụctrặchoặcchonóchạymàchẳngcócuốnphimnàobêntrong–tớilúcSelznickđươcxembản biên tập, việc quay lại sẽ quá tốn kém và không thể thực hiện được.Đồngthời,nhàđạodiễnsẽtỏravuisướngđượcnhìnthấySelznickởphimtrườngvàtỏrabốirốinếumáycamerakhôngquayhayquaymàkhôngghilạiđượccảnhnào.Sự côngkích thụđộngphổbiến trong cuộc sốnghàngngàyđếnmứcbạnphảibiếtcáchđóngvaitròtựvệcũngnhưtấncông.Bằngmọicáchhãytựmìnhsửdụngchiến lượcnày;nóhữuhiệuđếnmứckhôngnên loạibỏnókhỏikhovũkhícủabạn.Nhưngbạncũngphảibiếtcáchxử trívớinhữngdạngcôngkích thụđộngbáný thứcrất thịnhhànhtrongthếgiớihiệnđại,nhậnraýđồcủahọtrướckhihọluồnvàolòngdạbạnvàcóthểtựbảovệbạnchốnglạihìnhthứctấncônglạlùngnày.Trướchết,bạnphảihiểutạisaosựcôngkíchthụđộnglạicómặtởkhắpnơinhư thế.Trong thếgiớingàynay, sự thểhiệnmộtchỉ tríchcôngkhaihaynhững cảmgiác tiêu cực đối với những người khác đã trở nên ngày càngkhôngphổbiến.Mọingườicóxuhướngkhôngcòn thíchchỉ tríchquácánhân.Hơnnữa,xungđộtlàđiềucầntránhbằngmọigiá.Cómộtáplựcxãhộilớnđểlàmmọingườihàilòngvàđượccàngnhiềungườiưathíchcàngtốt.Thếnhưngviệccónhữngthôithúctấncông,nhữngcảmgiáctiêucựcvànhữngýnghĩphêphánvềngườikháclàthuộcvềbảnchấtcủaloàingười.Khôngthểthểhiệnnhữngcảmgiácnàymộtcáchcôngkhaimàkhôngesợbịghétbỏ,ngàycàngcónhiềungườiviệntớimộtdạngcôngkíchthụđộngthườngxuyên,ngaybêndướibềmặt.

Thànhngữsauthểhiệnmộtnguyênmẫutrongthếgiớivănchương:mộtconngườicógươngmặttươicườivàmộttráitimđộcác,đượcgắncáitênlà“tiếuhổ”[conhổcười]:trongtruyệndângianTrungQuốc.Nhữngmưulượcchiếntranh,dịchgiảSunHaichen,1991

Thôngthườnghànhvicủahọlàvôhại:cólẽhọđãchậmtrễthànhthóiquen,hayđưaranhữngnhậnxéttângbốccheđậymộtsựchâmbiếmcayđộc,hayđềnghịgiúpđỡnhưngkhôngbaogiờ làmtớicùng.Tốtnhấtnên làmngơnhữngchiếnthuậtphổthôngnày;mặcchochúngcuốnquabạnnhưlàmộtphầncủadòngđờihiệnđại,vàđừngbaogiờcholàmìnhbịchúngxúcphạm.Bạncòncónhiềutrậnchiếnquantrọnghơnđểratay.Tuynhiên,cónhữngphiênbảnmạnhhơn,gâytáchạinhiềuhơncủasựcôngkíchthụđộng,nhữnghànhvingấmngầmpháhoạigâyranhữngtổnhạithậtsự.Mộtđồngnghiệpnồngnhiệtkhicómặt,nhưnglạinóixấusaulưngsẽgâyrắcrốichobạn.Bạnđểchoaiđóxâmnhậpvàocuộcđờimình,vàanhtasẽcuỗmđimộtthứgìđócógiátrịcủabạn.Mộtngườilàmthuênhậnlàm

mộtcôngviệcquantrọngchobạnnhưnglạithựchiệnmộtcáchchậmtrễvàtệhại.Nhữngdạngnàygâytáchạinhưngrấtxuấtsắctrongviệctránhnébấtkỳkiểutráchmócnào.Cáchlàmcủahọlàtạorađủnghingờrằnghọchínhlàkẻ thựchiệnhànhvi côngkích;nhưngnókhôngbaogiờ là lỗi củahọ.Bằngcáchnàođóhọlànhữngkẻquađườngvôtội,bấtlực,nhữngnạnnhânthậtsự trong toànbộ tiến trình.Sựchốibỏ tráchnhiệmcủahọ làmrối trí:bạnngờrằnghọđãlàmđiềugìđó,nhưngkhôngthểchứngminhđược,haytệhơn,nếuhọthậtsựtàitình,bạnsẽcảmthấycólỗichínhvìđãchorằnghọcólỗi.Vànếutrongcơnbốirốibạnnhiếcmắnghọ,bạnphảitrảmộtcáigiácao:họsẽtậptrungsựchúývàophảnứnggiậndữ,côngkíchtháiquácủabạn,làmbạnxaolãngkhỏinhữngýnghĩvềcácthủđoạncôngkíchthụđộngmàngaytừđầuđãkhiếnchobạntrởnêncáukỉnh.Lỗilầmmàbạncảmthấylàmộtdấuhiệucủaquyềnlựccủahọđốivớibạn.Thậtra,bạncóthểhoàntoànnhậnranhữngbiếnthểcóhạicủasựcôngkíchthụđộngbằngsứcmạnhcảmxúcmànókhuấyđộngtrongbạn:khôngphảilàsựphiềnmuộnhờihợtmàlàsựrốitrí,hoangtưởng,mấttựtinvàgiậndữ.Đểđánhbạitênchiếnbinhcôngkíchthụđộngnày,trướchếtbạnphảihànhđộngvớichínhmình.Điềunàycónghĩalànhậnthứcmộtcáchchínhxácvềchiếnthuậtchuyểnchổlỗilầmkhinóxảyra.Gạtbỏbấtkỳcảmgiácphạmlỗinàongaytừđầu.Nhữngdạngngườinàycóthểrấtdễlấylòng,sửdụngsựtângbốcđểkéobạnvàotấmlướicủahọ,giàyvòcáccảmgiácbấtancủabạn.Thôngthườngchínhsựyếukémcủabạnđãcuốnhútbạnvàođộnglựccôngkíchthụđộng.Hãycảnhgiácvềđiềunày.Thứhai,khinhậnrabạnđangđốiphóvớimộtdạngnguyhiểm,độngtháithôngminhnhấtlàthoátrakhỏianhta,tốtnhấtlàtốngcổcánhânđórakhỏiđờibạn,hayítracũngđừngbùngnổvàtạoramộtmànbihàikịch, tấtcảnhữngthứnàyđềunằmtronglòngbàntaycủaanhta.Bạncầngiữbìnhtĩnh.Nếuđólàmột thànhviêntrongmộtquanhệmàbạnkhôngthể từbỏ,giảiphápduynhấtlàtìmcáchkhiếnchokẻđócảmthấythoảimáitrongviệcthểhiệnbấtkỳmộtcảmgiáctiêucựcnàođốivớibạnvàkhuyếnkhíchđiềuđó.Lúckhởiđầu,điềunàycóthểkhókhăn,nhưngnósẽxoadịunhucầuchegiấucủađốiphương;vànhữnglờichỉtríchcôngkhaiđểđốiphóhơnlàsựpháhoạingấmngầm.HernánCortézcónhiềubinhsĩcôngkíchthụđộngtrongđoànquânmàvớinóôngđãchinhphụcMexico,nhữngngườibềngoàichấpnhậnsựlãnhđạocủaôngnhưngbêntronglạigiởthủđoạn.Cortéskhôngbaogiờđươngđầuhaybuộctộinhữngngườinàyhaychửimắnghọ;thayvìthếônglặnglẽtìmxemhọlàaivàhọđịnhlàmgì,rồilấylửadậptắtlửa,duytrìmộtvẻngoàithânhữunhưnghoạtđộngởhậutrườngđểcôlậpvàdẫndụhọvàonhữngcuộctấncôngmàtrongđóhọtựbộclộbảnthân.Chiếnlượcphảncônghữuhiệunhấtvớikẻcôngkích thụđộngthôngthườnglàphảikhéoléovàche

đậyngượclạivớichínhhọ,hóagiảicácsứcmạnhcủahọ.Bạncũngcóthểthửđiềunàyvớinhữngdạngítgâytáchạihơn–nhữngngườicóthóiquentrễnãichẳnghạn:chohọnếmchínhthứthuốcđắngcủamìnhcóthểkhiếnhọsángmắtvớinhữnghậuquảbựcmìnhdohànhvicủahọgâyra.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,bạnkhôngbaogiờđượcđểchokẻcôngkíchthụđộngcóđủthờigianvàkhônggianđểhoạtđộng.Nếuđểhọđâmchồimọc rễ, họ sẽ tìm ra đủmọi cách ranhmađể lôi kéobạn tới nơi nàynơikhác.Cáchphòngvệtốtnhấtlàsựtinhnhạyđốivớibấtkỳbiểuhiệncôngkíchthụđộngnàotrongnhữngngườixungquanhbạnvàgiữchotâmtríbạncàngthoátxatầmảnhhưởngâmthầmcủahọcàngtốt.

Hìnhảnh:Dòngsông.Nótrôichảyvớisứcmạnhlớnlao,đôikhitrànngậpđôibờvàtạoranhữngtổnthấtkhôngthểtả.Nếucốngănchặnnó,bạnchỉlàmtăngthêmnăng lượngdồnnéncủanóvà tăng thêmnguycơchomình.Thayvìvậy,hãychuyểndòngchảycủanó,khơiluồnglạchchonó,khiếnsứcmạnhcủanóphụcvụchonhữngmụcđíchcủabạn.

Tưliệu:Kẻyếuớtvàmềmmỏngcóthểkhuấtphụckẻcứngrắnvàmạnhmẽ,cũnggiốngnhưnướcchảyxuyênmònđátảng.

SunHaichen,Nhữngmưulượcchiếntranh(1991)

HOÁNVỊNghịchđảocủasựcôngkíchthụđộnglàsựthụđộngcótínhcôngkích,thểhiệnrõràngvớimộtbộmặtthùđịchtrongkhibêntrongvẫnbìnhthảnvàkhôngthựchiệnmộthànhđộngphithânthiệnnào.Mụcđíchởđâylàsựdọadẫm:cólẽbạnbiếtbạnlàkẻyếuhơntronghaiphíavàhyvọngsẽlàmchokẻthùmấttinhthần,khôngtấncôngbạnbằngcáchthểhiệnmộtvẻngoàidữdội.Bịápđảobởivẻngoàicủabạn,họsẽthấykhómàtinrằngbạnkhôngmưutínhlàmmộtđiềugìđó.Nóichung,việcthểhiệnbảnthântráingượcvớiconngười thựcsựcủabạnvàđiềumàbạndựđịnhcó thể làmộtcáchhữuíchđểcheđậycácchiếnlượccủabạn.

33.GIEORẮCTÌNHTRẠNGPHẬPPHỒNGSỢHÃITHÔNGQUACÁCHÀNHĐỘNGKHỦNGBỐ

CHIẾNLƯỢCPHẢNỨNGDÂYCHUYỀN

Khủngbốlàcáchthứccaonhấtđểlàmtêliệtýchícưỡngkhángvàtiêudiệtkhảnănghoạchđịnhphảnứngcótínhchiếnlượccủađốithủ.Khảnăngnàyđạtđượcthôngquanhữnghànhđộngbạolựcrờirạc,tạonênmộtcảmgiácbịđedọathườngxuyên,mộtsựsợhãilankhắptrongcôngchúng.Mụctiêutrongmộtchiếndịchkhủngbốlàgâyrasựhỗnloạntốiđavàkhiêukhíchđểđốiphươngphảnứng tháiquámột cách tuyệt vọng.Hòa lẫnmột cáchvôhìnhvàođámđông,khiếncáchànhđộngcủahọđápứngvớinhucầucủagiớitruyềnthông.Chiếnlượcgiakhủngbốtạoraảogiácrằnghọởkhắpmọinơivàdođómạnhhơnthựctếrấtnhiều.Đâylàmộtcuộcchiếntranhcânnão.Cácnạnnhâncủasựkhủngbốphảigiữđượcsựbìnhtĩnh.

GIẢIPHẪUSỰSỢHÃI

ỞIsfahan (nay là Iran),cho tớicuối thếkỉ11,Nizamal-Mulkvị tể tướnghùngmạnhcủaSultanMalikShah,ngườitrịvìđếquốcHồigiáovàothờikỳđó,nhậnramộtmốiđedọanhỏnhưngkhóchịu.ỞmiềnbắcBaTưcómộtgiáopháigọilàNizariIsmailis,mộttôngiáokếthợpgiữthuyếtthầnbívàkinhKoran.Lãnh tụ củahọ,Hasan-i-Sabah, đã chiêumộđượchàngngànngườicảiđạovốncămghétsựkiểmsoátkhắcnghiệtvềtínngưỡngvàcáchoạtđộngchínhtrịcủađếquốcnày.TầmảnhhưởngcủaIsmailisđanglớndần, và điều gây phiền hà nhất choNizamal-Mulk là sự tuyệt đối bímậttronghoạtđộngcủahọ:Khôngthểnàobiếtaiđãcảiđạotronggiáophái,vìnhữngthànhviêncủanótiếnhànhđiềunàyrấtriêngbiệtvàgiấukínlòngtrungthànhcủahọ.

“Cácanhem”,mộtnhàthơIsmailinói,“khithờiđiểmthắnglợiđến,vớitươnglaitươiđẹptừcảhaithếgiớinhưtìnhđồngđộicủachúngta,khiđómộtôngvuacóthểbịmộtngườilínhbộbinhđơnđộctấncôngkhủngbố,dùôngtalàmchủhơnmườivạnkỵbinh.”TríchNhữngkẻámsát,BernardLewis,1967

Vịtểtướngcốhếtsứctheodõicáchoạtđộngcủahọ,chotớikhicuốicùngôngngheđượcmộtsốtintứckhiếnôngphảiratayhànhđộng.Trongnhiềunăm,dườngnhưhàngngànnhữngkẻcảiđạoIsmailisnàyđãtìmcáchluồnláchvàonhữngtòalâuđàichủyếu,vàgiờđâyhọđãchiếmđượcchúngdưới

danhnghĩa củaHasan-i-Sabah.Điều này đem tới cho họ quyền kiểm soátmột phầnmiền bắcBaTư,một dạngnhà nướcđộc lập nằmbên trong đếquốc.Nizamal-Mulklàmộtnhàquảnlýrộnglượng,nhưngôngbiếtsựnguyhiểmcủaviệcchophépnhữnggiáopháinhưIsmailispháttriển.Sớmdậptắthọtốthơnlàđốiđầuvớicáchmạng.Vì thế,năm1902,vị tể tướngthuyếtphụcnhàvuađiềuhailựclượngtớipháhủycáclâuđàivàtiêudiệtgiáopháiNizariIsmailis.Nhữngtòalâuđàiđượcbảovệnghiêmngặt,vàvùngnôngthônquanhchúngtrànngậpnhữngngườiủnghộ.Cuộcchiếnlâmvàotìnhthếbếtắc,vàcuốicùngcáclựclượngcủanhàvuabuộcphảiquayvề.Nizamal-Mulkphảitìmramộtgiảiphápkhác,cólẽlàmộtlựclượngchiếmđóngtạikhuvựcđó–nhưngvài thángsau,khiôngđi từ Isfahan tớiBaghdad,một tu sĩSufi tớigầnchiếckiệuchởông,rútmộtlưỡidaogămtừdướiáovàđâmchếtông.SátthủbịpháthiệnlàmộtngườiIsmailigiảdạnglàmmộttusĩSufi,vàhắnthúnhậnvớinhữngngườibắtgiữrằngbảnthânHasanđãkýlệnhchohắnlàmviệcđó.VàituầnsaucáichếtcủaNizamal-Mulklàcáichết,vìcácnguyênnhântựnhiên,củaMalikShah.Dokhôngcònvịtểtướngmưumôcủaôngđểgiámsátviệckếvị,đếquốcbịrơivàomộtthờikỳrốiloạnkéodàinhiềunăm.Tuynhiên,tớinăm1105,ítnhiềuổnđịnhđãđượcphụchồivàsựchúýlạitậptrungvàoIsmailis.Vớimộtvụsátnhân,họđãkhiếnchotoànđếquốcrúngđộng,Họphảibị tiêudiệt.Mộtchiếndịchmới sôinổiđượcphátđộngđểchốnglạigiáopháiđó.VàchẳngbaolâusaungườitapháthiệnrarằngcuộcámsátNizamal-Mulkkhôngphảilàmộthànhđộngbáothùriênglẻ,nhưcóvẻ thế vào lúc đó,mà làmột chính sách của Ismailis,một cách thức tiếnhànhchiếntranhmớikìlạvàđángsợ.Trongvàinămkếtiếp,cácthànhviênchủchốttrongbộmáycầmquyềncủanhàvuamới,MuhammadTapar,cũngbịámsáttheocùngmộtcáchthức:sátthủxuấthiệntừđámđông,vàtungranhát dao chết người.Hành vi này thường được thực hiện nhiều nhất giữacôngchúngvàvàobanngày;tuyvậy,đôikhinódiễnrakhinạnnhânđangngủ,mộtthànhviênIsmailisbímậtđãthâmnhậpvàonhữngngườigiúpviệccủaôngta.Mộtlànsóngsợhãibaotrùmlênhệthốngthứbậctrongđếquốc.KhôngthểnóiailàmộtngườiIsmailis;nhữngtínđồcủagiáopháinàyrấtkiênnhẫn,cókỷ luật, làmchủđượcnghệ thuậtgiữkínniềmtinvàhòađồngởmọinơi.Việcbắtgiữvàhànhhìnhkẻámsátchẳngcótácdụnggì,họsẽtốcáonhiềungườitrongnộibộcủanhàvualànhữnggiánđiệpđượcIsmailistrảtiềnhaylànhữngkẻcảiđạobímật.Khôngaibiếtchắclàhọcónóiđúngsựthậthaykhông,nhưngsựngờvựcrơixuốngtấtcảmọingười.

Nhữngtổnthấtmàchúngtađãquenthuộctácđộngtớichúngtaítsâu

sắchơn.Juvenal,thếkỷ1-2.

Lúc bấy giờ các viên quan trọng thần, thẩm phán và các quan chức địaphươngphảiđiđườngvớinhữngvệsĩbaoquanh.Nhiềungườibắtđầumặcnhữngchiếcáogiápdầy,bấttiện.Ởmộtsốthànhphốkhôngaicóthểđitừnhànàysangnhàkianếukhôngđượcchophép,khiếnchosựbấtbìnhlanrộngtrongcưdânvàgiáopháiIsmailisdễchiêumộngườicảiđạohơn.Mọikiểutinđồnđượclantruyềnbởinhữngngườiđãtrởnênđiêncuồngvìhoangtưởng.Sựchiarẽsâusắcnổratronghệthốngthứbậc,khimộtsốngườibảovệchomộtcáchtiếpcậncứngrắnđốivớiHasan,trongkhisốkháclạiraogiảngsựhòagiảinhưlàgiảiphápduynhất.Tronglúcđó,khiđếquốccốbằngcáchnàođóđànápIsmailis,cácvụgiếtngườivẫntiếpdiễn–nhưngchúngdiễnrarấtrờirạc.Nhiềuthángtrôiquamàkhôngxảy ravụnào, và rồi đột nhiên cóhai vụ trongvòngmột tuần.Khôngcómộtnhịpđộhaynguyênnhânthậtsựnàovềthờiđiểmchúngxảyrahayquanchứcnàosẽbịhạsát.Cácquanchứcbàntánkhôngngớtđểtìmramộtquyluậthànhđộng,phântíchtừngđộngtháicủaIsmailis.Họkhôngnhậnrarằnggiáppháinhỏbénàyđãngựtrịnhữngýnghĩcủamình.Năm 1120, Sanjar, nhà vua mới, quyết định hành động, hoạch định mộtchiếndịchquânsựđểchiếmcáctòalâuđàiIsmailisvớilựclượngápđảovàbiếnkhuvựcquanhchúngthànhmộtdoanhtrạivũtrang.Ôngvôcùngcảnhgiácđểngănchặnbấtkỳnổlựcnàonhằmámsátmình,thayđổicácgiờgiấcngủnghỉvàchỉchophépnhữngngườimàôngbiếtrõtớigần.Bằngcáchbảođảmantoàncánhân,ôngtinrằngôngcóthểthoátkhỏisựsợhãiđangvâyquanhmình.Khicáccôngviệcchuẩnbịchocuộcchiếnđãhoàntất,Hasan-i-SabahcửhếtsứgiảnàytớisứgiảkhácđếngặpSanjarđểđàmphánvềviệcchấmdứtcácvụgiếtngười.Tấtcảđềubịtốngcổđi.Tìnhthếcóvẻđãxoaychiều:lúcnàychínhgiáopháiIsmailismớilàkẻphảihoảngsợ.Mộtbuổi sángkhông lâu saukhichiếndịchđược tiếnhành,nhàvua thứcgiấcvàpháthiệnmộtchiếcdaogămcắmsâudướiđấtcáchvịtríngựcôngtrêngiườngchừngvàibộ.Làmthếnàonócắmđượcởđó?Nócónghĩalàgì?Càngnghĩtớinó,ôngcàngrunlênvìsợhãi–rõràngđólàmộtthôngđiệp.Ôngkhôngkểchoaibiếtchuyệnnày,vìcóthểtinđượcaiđây?Ngaycảcácbàvợcủaôngcũngbịnghingờ.Cuốingàyhômđó,ônghoàntoànsuysụp.ChiềuđóôngnhậnđượcmộtthôngđiệptừchínhHasan:“Nếutôikhôngmuốnchonhàvuaanlành,lưỡidaocắmvàođấtcứngđóhẳnđãngậpvàolồngngựcmềmcủaôngta.”

TrênhànhtrìnhnhữngchếdộdânchủcủacácthànhbangthuộcHyLạp

đãbịthủtiêunhưđãquyếtđịnh.Ởmộtsốnơi,ngườitacũngđãtuyểnbộbinhđểbổsungthêmlựclượng,vàcứthếchotớiAthens.Androcles,người từng làmột trong số thủ lĩnh của phe dân chủ đã bị giết chết.Cũngcómộtsốkhácmàhọxemlàcóthểgâyrắcrốivàđãthủtiêumộtcáchbímật…NhữngngườiAthenshoảngsợkhôngaidámnóilờinàochốngđốilạihọ.Nếucóailiềulĩnhlàmđiềuđó,chẳngbaolâusauanhtasẽbịhạsát, vàkhôngaicốđiều tranhững tộiácđóhaychống lạinhững kẻ tình nghi trong số họ. Vàmọi người giữ im lặng.Họ tưởngtượngrằngphecáchmạnglớnhơnlàtrongthựctế,vàđánhmấtmọisựtựtinvàobảnthân,khôngthểpháthiệnrasựthậtvìthànhphốquálớnvàvìhọkhôngđủhiểubiết lẫnnhau…Suốt thờikỳcủaphephảndânchủ,mọingườitiếpcậnnhaumộtcáchngờvực,mỗingườiđềuchorằngngườikiahẳnphảilàmđiềugìđóvớiđiềuđangdiễnra.Lịch sử chiến tranh Peloponesian, Thucydides, khoảng 460-399 Tr.CN.

Sanjarthấyđãquáđủ.Ôngkhôngthểtrảiquathêmmộtngàynhưthếnàynữa,khôngmuốnsốngtrongsựthườngxuyênsợhãi,tâmtríđầyphậpphồngngờvực.Tốthơn,ôngnghĩ,nênđàmphánvớitênquỷsứnày.ÔnghủybỏchiếndịchvàhòagiảivớiHasan.Trongnhiềunăm,khithếlựcchínhtrịcủaIsmailislớnlênvàgiáopháiđãmởrộngsangSyria,cácsátthủcủanógầnnhưtrởnênhoangđường.Nhữngtênámsátkhôngbaogiờcốtẩuthoát,giếtngườixong,họbịbắtgiữ,hànhhạvàtửhình,nhưngnhữngtênmớivẫntiếptục,vàdườngnhưkhôngthểcógìngăncảnđượchọhoànthànhcôngviệccủamình.Dườngnhưhọcbịquỷám,hiếnmìnhchomụcđích.Mộtsốngườigọihọlàhashshashin,nguồngốccủa từẢRậphashish, vì họhànhđộngnhư thểnhữngkẻnghiệnma túy.NhữngđoànquânthậptựchinhchâuÂutớimiềnĐấtHứanghenhữngcâuchuyệnvềnhữnghashshashinmaquỷnàyđãkểchuyệnchonhaunghe,vàtừ này dần dần chuyểnhóa thành “assassins” [kẻ ám sát],mãimãi đi vàongônngữ.DiễndịchHasan-i-Sabahcómộtmụctiêu:tạoramộtnhànướcchogiáopháicủaôngởmiềnbắcBaTư,chophépnó tồn tạivàphát triển trong lòngđếquốcHồigiáo.Vớiconsốtươngđốinhỏcủamìnhvàcácthếlựcchốnglại,ôngkhôngthểhyvọngnhiều,dođóôngđãsửdụngmộtchiến lượcmàchắcchắn làchiếndịchkhủngbốcótổchứcđểgiànhquyềnlựcchínhtrịđầutiêntronglịchsử.KếhoạchcủaHasankháđơngiản.TrongthếgiớiHồigiáo,mộtnhàlãnhđạođượckính trọngcómột thẩmquyềnđángkể, vàởmứcđộ thẩmquyềnđó, cái chết củaông ta sẽgieo rắc sựhỗn loạn.Thế làHasanchọncáchtấncôngcácnhàlãnhđạonày,nhưngtheomộtcáchthứckháhiếmcó:

khôngcómộtkhuônmẫunàotrongnhữngchọnlựacủaông,vàkhảnăngtrởthànhnạnnhânkếtiếplàmộtnỗilosợmàítngườichịunổi.Thậtra,ngoạitrừnhữngtòalâuđàimàhọchiếmgiữ,giáopháiIsmailishoàntoànyếuớtvàdễ tổnhại,nhưngbằngcáchkiênnhẫnđưangườicủamình thâmnhậpvàosâu trongbộmáycủanhàvua,Hasancó thể tạo raảogiác rằnghọởkhắpmọinơi.Chỉcókhoảng50vụámsátđượcghinhậntrongsuốtcuộcđờiông,thếnhưngôngđãchiếmđượcnhiềuquyềnlựcchínhtrịnhờvàochúngnhưthểôngcómộtquânđộilớn.Quyềnlựcnàykhôngthểđếnchỉbằngcáchlàmchocáccánhânsợhãi.Nóphụ thuộc vào hiệu quả của các vụ giết người lên toàn bộ nhóm xã hội.Nhữngquanchứcyếunhấttronghệthốngthứbậclànhữngngườikhôngthểchốngđỡnổisựhoangtưởng;vàviệcgieorắcnghingờcùngnhữnglờiđồnđạisẽlanrộngvàtiêmnhiễmvàonhữngngườiítyếuđuốihơn.Kếtquảlàmộttácđộnggợnsóng–nhữngđợtcảmxúc,từgiậndữtớiđầuhàng,chạyngượcxuôikhắptuyến.Mộtnhómmắcphảidạnghoảngsợnàykhôngcòncânbằngvàsẽsụpđổvớicúđẩynhẹnhất.Ngaycảkẻmạnhnhấtvàquyếttâmnhấtcuốicùngcũngsẽbịtiêmnhiễmnó,giốngnhưvuaSanjar:nhữngnỗlựcanninhvàcuộcsốngkhắckhổphảichịuđựngnhưmộtcáchtựbảovệđãtiếtlộrarằngôngnằmdướitácđộngcủasựsợhãinày.Chỉmộtcondaogămtrênmặtđấtđãđủđểkhiếnôngsụpđổ.Thấuhiểu:tấtcảchúngtarấtdễbịảnhhưởngtừnhữngcảmxúccủamọingườixungquanh.Thôngthường,chúngtakhómànhậnramìnhđãchịutácđộngsâusắcnhưthếnàobởitâmtrạnglantruyềnquamộtnhóm.Chínhđiềunàyđãkhiếnchosựkhủngbốrấtcóhiệuquảvànguyhiểm:chỉvớivàihànhđộngbạo lựcđúng lúc,mộtnhómámsátnhỏcó thểnhen lênmọidạngýnghĩ lo sợphậpphồng.Những thànhviênyếunhất củanhómmục tiêu sẽkhôngchịunổisựsợhãi,truyềnbánhữngtinđồnvàsựloâubaotrùmlênsốcònlại.Nhữngngườimạnhmẽcóthểphảnứngmộtcáchgiậndữvàbạolựcđốivớichiếndịchkhủngbố,nhưngđiềuđóchỉchothấyhọđãchịutácđộngcủasựsợhãirasao;họđangphảnứngđốiphóhơnlàvạchchiếnlược–mộtdấuhiệucủasựyếuớtchứkhôngphảicủasứcmạnh.Trongnhữngtình huống thông thường, những cá thể trở nên sợ hãi bằng cách nào đóthườnglấylạiđượcsựcânbằngtinhthầntheothờigian,đặcbiệtkhihọởgầnnhữngngườibình tĩnh.Nhưngđiềunàygầnnhưkhông thể trongmộtnhómsợhãi.Khisựtưởngtượngcủaquầnchúngbộcphát,nhữngkẻámsáttrởnênmộtthứgìđótolớnhơn,dườngnhưcóquyềnlựcvôhạnvàcómặtởkhắpnơi.NhưHasanđãchứngminh,mộtnhómkhủngbốvớimộtvàiđòntấncôngtâmlýđúngmứccóthểlàmcảđếquốctrởnênkhủnghoảng.Vàkhinhữngngườilãnhđạonhómkhôngthểchốngđỡnổisứchútcảmxúc–hoặcđầuhànghoặctiếnhànhmộtcuộcphảncôngphichiếnlược–chiếndịchkhủng

bốđãthànhcôngrựcrỡ.

Chiến thắngđạtđượckhôngbởimộtsốngườibịghétmàbởisốngườisợhãi.

NgạnngữẢRập


Trongcuộcsốnghàngngày,chúngtacónhiềunỗisợ.Nhữngnỗisợnàynóichungliênquanđếnmộtthứgìđócụthể:mộtaiđócóthểhạichúngta,mộtvấnđềnhấtđịnhđangphátsinh,sựbệnhhoạn,chếtchóc.Trongcuộcvậtlộnvớinhữngnổisợsâuthẳmnhất,nănglựcýchícủachúngtasẽtạmthờitêliệtkhinghĩtớiđiềutệhạisắpxảyra.Nếutrạngtháinàykéodàiquálâuhayquácăngthẳng,nósẽkhiếnchocuộcsốngtrởnênkinhkhủng,vìthếchúngtatìmcáchtránhnénhữngýnghĩđóvàxoadịucácnỗisợcủamình.Cóthểchúng ta tìm sự lãngquên trong cuộc sốngmỗi ngày: côngviệc, cáchoạtđộngxãhội,cáchoạtđộngvớibạnhữu.Tôngiáohaymộthệniềmtinnàođó,nhưniềmtinvàokhoahọchaycôngnghệ,cũngcóthểđemtớihyvọng.Những hình thức tìm quên và những niềm tin này trở thànhmặt đất dướichânchúngta,giữchochúngtađúngthẳngvàcóthểbướcđimàkhôngbịtêliệtbởicơnsợhãi.Tuynhiên,trongnhữngtìnhhuốngnhấtđịnh,mặtđấtnàycóthểbiếnkhỏichânchúngta,vàchúngtakhôngthểlàmgìđểlấylạithăngbằng.Trongtiếntrình lịch sử, chúng ta có thể tìm thấymột dạng điên cuồng chế ngự conngườitrongnhữngtaihọanhấtđịnh–mộttrậnđộngđất,mộttrậndịchkinhhoàng,mộtcuộcnộichiến tànbạo.Điềugâybấthạnhchochúng tanhiềunhấttrongtìnhthếđókhôngphảilàbấtkỳmộtsựkiệnđángsợcụthểnàođãxảyratrongquákhứgần;chúngtacómộtkhảnănglớnlaođểvượtquavàthíchứngvớibấtkìthứgìđángsợ.Chínhcáitươnglaikhôngchắcchắn,nỗisợrằngnhữngđiềukinhkhủnghơnđangsắpđếnvàrằngchẳngbaolâunữachúngtasẽgánhchịumộtthảmkịchkhôngthểdựđoántrước,đãlàmchochúngtamấttinhthần.Chúngtakhôngthểgạtbỏnhữngýnghĩđóvớicôngviệchàngngàyhaytôngiáo.Nỗisợtrởthànhmãntínhvàcăngthẳng,tâmtríchúngtabịvâybủabởimọiloạiýnghĩphilý.Nhữngnỗisợcụthểtrởnênchungchunghơn.Trongmộtnhóm,nósẽtrởthànhsựkinhhoàng.Vềbảnchất,đâylàsựkhủngkhiếp:mộtnỗisợmãnhliệt,vôcùngmạnhmẽmàchúngtakhôngthểgạtbỏtheocáchthôngthường.Cóquánhiềuđiềukhôngchắcchắn,quánhiềuđiềutệhạicóthểxảyđếnvớichúngta.TrongThếchiếnII,khiquânĐứcnémbomLondon,cácnhàtâmlýnhậnxétrằng khi việc ném bom trở nên thường xuyên và bình thường, nhân dânthànhphốkhôngquantâmđếnnónữa;họđãtrởnênquenthuộcvớitiếng

động, sự bất an và cảnh tàn sát. Nhưng khi việc ném bom không thườngxuyênvàtrởnênkhókhănhơnnhiềukhikhôngchắcchắnbaogiờsẽtớiđợtnémbomkếtiếp.Cómộtquyluậttrongchiếntranhvàchiếnlượclàkhitìmkiếmmộtlợithế,ngườitasẽthửnghiệmbấtkỳđiềugì.Cácnhómvàcáccáthểcũngthế,khinhìnthấysứcmạnhtolớncủasựkhủngbốđốivớiconngười,đãtìmramộtcáchđểsửdụngsựkhủngbốnhưmộtchiếnlược.Conngườilànhữngsinhvậtmưumẹo,nhiềutiềmnăngvàcótínhthíchứngcao.Cácđểlàmtêliệtýchívà tiêudiệtkhảnăng tưduychínhxáccủahọ làcốý tạo ra sựkhôngchắcchắn,sựbốirốivàmộtnỗisợkhôngthểkiềmchế.Nhữngcuộckhủngbốcótínhchiếnlượcnhưthếcóthểkhoáchìnhthứccủanhững hành động hủy diệt để làmgương.Bậc thầy của hành động này làngườiMôngCổ.Họthườngsanbằngmộtvàithànhphốởnơinàynơikhác,vớimộtcách thứccàngkinhkhủngcàngtốt.TruyềnthuyếtkinhkhủngvềBầyngườiMôngCổlantruyềnnhanhchóng.Khinótiếpcậnmộtthànhphố,sựkinhhoàngsẽnảysinhvàcưdânchỉcóthểtưởngtượngrađiềuxấunhất.Thôngthườnglàthànhphốđósẽđầuhàngmàkhôngchiếnđấu–đólàmụctiêutheođuổicủaquânMôngCổ.Làmộtđộiquântươngđốinhỏ,xanhà,họkhôngcóđủsứcchonhữngcuộcbaovâydàingàyhaynhữngcuộcchiếnkéodài.Sựkhủngbốchiếnlượcnàycũngcóthểđượcsửdụngchomụcđíchchínhtrị,đểliênkếtmộtnhómhaymộtquốcgialại.Năm1792,cuộcCáchmạngPhápvượtrakhỏitầmkiểmsoát.CáclựclượngngoạibangđanglămlexâmlấnPháp;đấtnướcbịphânhóamộtcáchvôvọng.Nhữngngườicấptiến,doRobespieredẫnđầu,đươngđầuvớimốiđedọanàybằngcáchphátđộngmộtcuộcchiếnchốnglạinhữngngườiônhòa–TriềuđạiKhủngbố.Bịtốcáolàphảncáchmạng,hàngngànngườiđãbịđưalênmáychém.Khôngaibiếtaisẽ làngườikế tiếp.Dùsốngườicấptiếncósố lượngtươngđốinhỏ,bằngcáchtạorasựkhôngchắcchắnvàsợhãiđó,họđãlàmtêliệtýchícủacácđốithủ.Điềunghịchlýlà,TriềuđạiKhủngbố–đemtớichúngtavídụđượcghichépđầutiênvềviệcsửdụngtừ“chủnghĩakhủngbố”và“kẻkhủngbố”lạitạonênmộtmứcđộổnđịnhnàođó.Dùsựkhủngbốvớivaitròmộtchiếnlượccóthểđượcvậndụngbởinhữngquânđộilớnvàthậtsựlàtấtcảcácquốcgia,nóđượcthựchànhhiệuquảnhấtbởinhữngđộiquânbénhỏ.Lýdorấtđơngiản:việcsửdụngkhủngbốthườngđòihỏisựsẵnsànggiếtnhữngthườngdânvôtộidướidanhnghĩcủamộtđiềuthiệnlớnhơnvàvìmộtmụcđíchchiếnlược.Trongnhiềuthếkỷ,vớimộtvàingoạilệđángkểnhưquânMôngCổ,cácnhàchỉhuyquânsựkhôngmuốnđiquáxa.Đồngthời,mộtnhànướcgieorắcsựkhủngbốtolớnlên nhândân của nó sẽ tạo ra sự hỗn loạn khómàkiểm soát.Nhưngmộtnhómnhỏthìkhônggặpnhữngrắcrốiđó.Cóquáítngười,họkhôngthểhy

vọngphátđộngmộtcuộcchiến tranh truyền thốnghay thậmchímộtcuộcchiếntranhdukích.Khủngbốlàchiếnlượcduynhấtcủahọ.Phảiđốiđầuvớimộtquânđội lớnhơnnhiều,họ thường lâmvào thế tuyệtvọng,vàhọphảicómộtmụctiêuđểthihành.Cácquantâmvềđạođứckhôngcònđángkể.Vàtạonênsựhỗnloạnlàmộtphầntrongchiếnlượccủahọ.Chủnghĩakhủngbốbịhạnchếsuốtnhiềuthếkỷdocáccôngcụcủanó:gươm,dao,súng,mọidạngvũkhícánhân.Thếrồi,vàothếkỷ19,mộtchiếndịchđơnlẻđãtạonênmộtcảicáchcấptiến,khaisinhrachủnghĩakhủngbốnhưchúngtabiếthiệnnay.Vàocuốithậpniên1870,mộtnhómcấptiếnNga,phầnlớntừgiớitríthức,đãkíchđộngmộtcuộccáchmạngdonôngdânlãnhđạo.Cuốicùng,họnhậnra rằng lý tưởng củamình là vô vọng: những người nông dân chưa đượcchuẩnbịđểthựchiệnviệcnày,vàquantrọnghơn,chếđộsahoàngvàcáclực lượngđàn áp củanóquáhùngmạnh.SahoàngAlexander II vừamớiphátđộngcáigọilàCuộckhủngbốTrắng,mộtsựđànáptànbạobấtkỳhìnhthứcbấtđồngnào.Hầunhưnhómcấptiếnkhôngthểhoạtđộngcôngkhai,nói gì đến việcmở rộng tầm ảnh hưởng.Nhưng nếu họ không làmgì cả,quyềnlựccủasahoàngngàycàngtăngthêm.Thếlàtừnhómcấptiếnnàyđãnảysinhramộtnhómnghiêngtheoviệctiếnhànhmộtcuộcchiến tranhkhủngbố.Họ tựgọimình làNarodnayaVolia,hay“ChínguyệncủaNhândân”.Đểgiữbímật,họchỉ tổchứcmộtnhómnhỏ.Họănmặckínđáo,hòalẫnvàođámđông,vàbắtđầuđánhbom.Khihọđãámsátđượcmộtsốbộtrưởng,sahoàngtrởthànhmộttùnhânhoàntoàntrongcungđiệncủaông.Điêncuồngvớimongmuốnsănlùngnhữngkẻkhủngbố,ônghướngmọinănglượngcủamìnhchomụctiêunày,kếtquảlànhiềubộphận trongbộmáycầmquyềncủaôngđãhoạtđộng sai chứcnăng.

NềntảngcủaviệctiếnhànhchiếntranhcủangườiMôngCổlàsựkhủngbố toàndiện.Bị tàn sát, cưỡnghiếp vàhànhhạ là cái giá của sựbạitrận,dùlàbịépbuộchayquathươnglượng…Toànthểbộmáykhủngbốđượcápdụngmộtcáchtànnhẫnđểlàmnhụtýchícưỡngkhángcủanạnnhân,vàvềphươngdiện thựchành,chínhsách“kinhhoàng”nàytấtnhiênđã thuđược lãi ròng.Chúng tabiết toànbộ lực lượngđãbịphânrã thànhnhữngphần tửđầysợsệtkhinghe tinrằngquânMôngđang tiến tới gần… Nhiều kẻ thù bị tê liệt… trước khi một đội quânMôngCổvượtquakhỏicácphòngtuyếncủahọ.Nghệthuậtchiếntranhbộbinh,DavidChandler,1974

Năm 1880, nhóm cấp tiến đã cho nổmột quả bom trong cung điệnMùađông,nơicưngụcủasahoàngởSt.Petersburg.Cuốicùng,nămsaumộtquả

bomkhácđãgiết chết sahoàng.Lẽ tựnhiên, chínhquyềnphảnứngbằngcáchđànápkhắcnghiệthơncảchínhsáchtrướcđó,dựnglênmộtnhànướccảnhsát.Dùvậy,năm1888,AlexanderUlianov–anhcủaVladimirLenin,một thành viên của Narodnaya Volia, đã suýt thành công với việc hạ sátngườikếvịAlexanderII,sahoàngAlexanderIII.Việc bắt giữ và hành hình Ulianov đã chấm dứt các hoạt động củaNarodnayaVolia,nhưngnhómnàyđãbắtđầugợinênmộtlànsóngtấncôngkhủngbốcó tínhcáchquốc tế,baogồmnhữngcuộcámsátvôchínhphủtổng thống Mỹ James A. Garfield năm 1881 và William McKinley năm1901.Và vớiNarodnaya,mọi yếu tố của chủ nghĩa khủngbố hiện đại đãsinhthành.Nhómnàychorằngbomtốthơnlàsúng,cótínhbikịchvàđángsợhơn.Họtinrằngnếugiếtđủsốbộtrưởngtrongchínhphủ,mởrộngtớichínhsahoàng,chếđộsẽsụpđổhoặcđitớichỗcựcđoantrongviệcbảovệnó.Dùvậy,phảnứngđànápđócuốicùngsẽnằmtrongtaycủanhữngngườicấp tiến, gây ramột sựbấtmãnmà cuối cùng sẽ nhen lênmột cuộc cáchmạng.Đồngthờichiếndịchđánhbomsẽđượcđưatintrênbáochí,giántiếpquảngbácholýtưởngcủahọvớinhữngngườiđồngtìnhủnghộtrêntoànthếgiới.Họgọiđâylà“sựtuyêntruyềnvàhànhđộng”.

“Đâylàđiềumàanhnêncốgắng.Mộtnỗlựcđốivớimộtnhàvuahaymộtvị tổng thốngđủgâyxúcđộngmạnhmẽ theomộtcáchnhấtđịnh,nhưngkhôngcònnhiềunhư trướckia.Nóđã trở thànhmộtkháiniệmchungvềsựhiệnhữucủamọilãnhtụquốcgia.Nóhầunhưmangtínhcáchtruyềnthống–nhấtlàvìcóquánhiềutổngthốngđãbịámsát.Mộtgiáopháiđãnói:“Giờchúngtahãyratay”.Quákhứkhủngkhiếpngaytừ lầnđầubắtgặp,khôngnghingờgì, thếnhưngkhônghiệuquảnhưmộtcánhâncóđầuócbìnhthườngcóthểnghĩ.Bấtkểsựkhởiđầucótínhcáchmạnghayvôchínhphủnhư thếnào, sẽ làkhánguxuẩnkhigánchomộtvụxúcphạmnhư thế tínhcáchcủamộtsựbiểu thịmangtính tôn giáo. Và điều đó làm giảm đi ý nghĩa cảnh báo đặc biệt màchúng tamuốngánchohànhđộngđó.Mộtnỗ lực sátnhân trongmộtnhàhànghaymộtnhàhátcũngsẽđượcxem làmộtniềmđammêphichính trị theocùngcáchđó.Tấtcảnhữngđiềunàyđã trở thànhquenthuộc;nókhôngcònmangtínhhướngdẫnnhưmộtbàihọckháchquanvềchủnghĩacáchmạngvôchínhphủ.Mọitờbáocónhữngcụmtừlàmsẵnđểgiải thíchchonhữngsựbiểu thịnhư thế.Tôi sẽnóivớianhvềtriếtlýcủaviệcnémbomtheoquanđiểmcủatôi,từquanđiểmmàanhđãgiảvờphụcvụsuốt11nămqua.Tôisẽcốgắngkhôngquálời làmanh phải nhức đầu. Những sự đa cảm của giai cấpmà anh đang tấncôngchẳngbaolâunữasẽcùnnhụtđi.Sảnvậtđốivớihọdườngnhưlàmộtthứrấtbềnvững.Anhsẽkhôngcònnhìnthấycáccảmxúccủahọvề

sự thươnghạihaysợhãi lâuhơnnữa.Mộtvụnémbomcóbấtkỳảnhhưởngnàođốivớicôngluậngiờđâyphảinằmngoàidựđịnhcủasựbáothùhaykhủngbố.Nóphảicótínhchấthủydiệtmộtcáchđơnthuần.Nóphảinhưthếvàchỉnhưthế,nằmngoàisựngờvựcmongmanhnhấtvềbấtkỳđốitượngnàokhác.Nhữngkẻvôchínhphủcácanhnênlàmrõrằngcácanhđãhoàntoànquyếttâmquétsạchtoànbộsựsángtạoxãhội…Trênthựctế,ngườitanóigìvềmộthànhđộnghungbạomangtínhchấthủydiệtphilýđếnkhôngthểhiểunổi,sựđiênkhùng?Bảnthânsựđiênkhùngthậtsựđángsợ,bởivìanhkhôngthểxoadịunóbằngsựđedọa, thuyết phụchayhối lộ.Ngoài ra, tôi làmột người vănminh.Tôikhôngbaogiờmơướctớiviệchướngdẫnchoanhtổchứcdùchỉmộtlòsátsinhngaycảkhitôimongđợinhữngkếtquảtốtnhấttừnó.Nhưngtôisẽkhôngmongđợitừmộtlòsátsinhnhữngkếtquảmàtôimongmuốn.Sự sát nhân luôn đi cùng chúng ta. Nó gần như là một định chế. Sựchứngminhphảiđingượcvớikhoahọc–đangđượcbiết.Nhưngkhôngphảimọikhoahọcđềunhưthế.Sựtấncôngphảicótấtcảmọitínhchấtđiênrồxấuxacủasựbángbổvôduyêncớ…”Đặcvụ,JosephConrad,1857-1924

NarodnayaVoliachủyếuhướng tớichínhquyềnnhưngcũngsẵn lònghạithườngdântrongquátrìnhhoạtđộng.Sựsụpđổcủachínhquyềnsahoàngđángđểhysinhmộtvàingười,và rốt lại,nhữngquảbomítgâychếchóchơnsựthaythếcủanó,mộtcuộcnộichiến.Ítra,NarodnayasẽchỉrachonhândânNgathấyrằnchínhquyềnkhổnphảilàmộtthếlữkhôngthểchạmtớinhưnólàmravẻthế;nócũngcóthểbịtổnthương.Cácthànhviêncủanhómhiểurằngchếđộhoàntoàncóthểthanhtoánhọkhiđếnlúc,nhưnghọsẵnsàngchếtvìlýtưởng.NarodnayaVoliathấyrằngnóchỉcóthểsửdụngmộtsựkiệntươngđốinhỏ–mộtvụđánhbom–đểtạoramộtphảnứngdâychuyền:sựsợhãitrongbộmáycầmquyềnsẽtạorasựđànápkhắcnghiệt,đemlạitêntuổivàsựủnghộ cho nhóm và làm tăng thêm sự căm ghét chính quyền, dẫn tớimột tưtưởngcấptiếnhơn,rồiđếnlượtnólạiđưatớisựđànáplớnhơn,vàcứthếchotớikhi toànbộchutrìnhsụpđổ.Narodnayabénhỏvàyếu, thếnhưngnhữnghànhđộngbạolựcđơngiảnmàkịchtínhcóthểtạochonómộtsứcmạnhkhôngthểsosánhđểgieorắcsựhỗnloạnvàkhôngchắcchắn,tạoramộtvẻngoàihùngmạnhđốivớicảnhsátvàcôngchúng.Thậtsự,sựnhỏbévàkínđáođãđemtớichonómộtlợithếlớnlao:vớichiphíkhổnglồ,mộtlựclượngcồngkềnhhàngngàncảnhsátsẽphảitruytìmmộtnhómnhỏbébímậtcónhữngthuậnlợivềsựcơđộng,bấtngờvàtươngđốivôhình.Ngoàiviệc đem tới cho những kẻ khủng bố cơ hội để tự thể hiện bản thân nhưnhữngngườihùngyếu thế, sựkhôngcânxứngvề lực lượngkhiếnchohọ

hầunhưkhôngthểbịtấncông.Sựkhôngcânxứngnàyđưacuộcchiếntớisựcựcđoantộtcùngcủanó:mộtnhómngườinhỏnhấttiếnhànhchiếntranhchốngmộtthếlựctolớn,biếnsựbénhỏvàtuyệtvọngcủahọthànhmộtvũkhítiềmnăng.Tìnhthếlưỡngnanmàmọichủnghĩakhủngbốđềuđemlại,vàlýdomànóthuhútnhiềungườivàcónhiềutiềmnăng,làvìnhữngkẻkhủngbốcórấtítcáiđểmấtsovớinhữnglựclượngbàybinhbốtrậnđểchốnglạihọ,vàthuđượcrấtnhiềuquamộtcuộckhủngbố.NgườitathườnglậpluậnrằngsốphậnthấtbạicủacácnhómkhủngbốnhưNarodnayaVolia đã được an bài:mời gọi sự đàn áp khắc nghiệt, họ nằmtrongtaycủanhàcầmquyền,kẻcóthểtoànquyềnhànhđộngđểdẹptansựđedọa–vàcuốicùnghọchẳngđemtớimộtthayđổithậtsựnào.Nhưnglậpluậnnàyđãđi saiquanđiểmvàkhônghiểuđúngvềchủnghĩakhủngbố.NarodnayaVoliađãđánhthứchàngtriệungườiNgavớilýtưởngcủanó,vàkỹthuậtcủanóđãđượcsaochéplạikhắpthếgiới.Nócũngđãgâymấtcânbằngđángkểchochếđộsahoàng,vớisựphảnứngmộtcáchnặngtayvàkíchđộng,cungcấptiềmlựcchosựđànápmàlẽracóthểđượcápdụngchonhữngcảicáchcóthểkéodàisựtồntạicủamình.Sựđànápcũngđãấpủmầmmống chomột nhómcáchmạng có tiềmnănghơn, phong trào cộngsản.Vềbảnchất,nhữngkẻkhủngbốsútvàomộthònđáđểkhởiđầuchomộtloạttấncôngdồndập.Nếukhôngcóthắnglợilớntheosau,cũngcóíttổnthất,cólẽngoạitrừmạngsốngcủachínhhọ,màhọđãsẵnsànghysinhđểcốnghiếncholýtưởng.Dùvậy,nếulộnxộnvàhỗnloạnnổra,họcómộtsứcmạnhlớnđểtácđộngđếncácsựkiện.Nhữngkẻkhủngbốthườngphảnứngchốnglạimột tìnhthếbấtđộngcựcđoanmàtrongđómọiconđườngthayđổiđềubịkhóachặt.Trongsựtuyệtvọng,họcóthểphávỡđượchiệntrạng.Phánxétchiếntranhbằngchiếnthắnghaythấtbạilàmộtđiềusailầm:cảhaitrạngtháinàyđềucónhữngsắctháivàmứcđộkhácnhau.Tronglịchsử,córấtítchiếnthắngnàolàhoàntoànhayđemtớinềnhòabìnhlâudài;córấtítthấtbạidẫntớisựhủydiệtvĩnhviễn.Khảnăngtácđộngđểtạoramộtdạngthayđổinàođó,đạttớimộtmụctiêugiớihạnnàođólàđiềuđãkhiếnchochủnghĩakhủngbốrấthấpdẫn,đặcbiệtđốivớinhữngngườivôquyềnlực.Vídụ,chủnghĩakhủngbốcóthểđượcsửdụngrấthữuhiệuchomụctiêugiớihạncủaviệctruyềnbáchomộtlýtưởng.Khiđãđạtđượcđiềunày,sựhiệndiệntrướccôngchúngcóthểchuyểnhóathànhquyềnlựcchínhtrị.KhinhữngkẻkhủngbốPalestinecướpmộtchiếcmáybayElAlvàonăm1968,họđãthuhútđượcsựchúýcủagiớitruyềnthôngtrênkhắpthếgiới.Trongnhữngnămsauđó,họcóthểbốtrínhữnghànhđộngkhủngbốkhácđượcphát lại trên truyền hình, bao gồm cuộc tấn công bỉ ổi vào Thế vận hội

Munichnăm1972.DùnhữnghànhđộngđókhiếnđasốnhữngngườikhôngthuộccácnướcẢRậpcămghét,họcũngsẵnsàngchấpnhận–việcđượctruyềnbálàmụctiêucủahọ,vàsứcmạnhđếntừđiềuđólàtấtcảnhữnggìhọtheođuổi.NhưnhàvănBrianJenkinsđãnhậnxét:“NhữngcuộcnổidậyởAngola,MozambiquevàGunieathuộcBồĐàoNhatrong14nămquađãsửdụngcácchiến thuậtchiến tranhdukíchchuẩnmực.Thếgiớihầunhưkhông chú ý tới cuộc đấu tranh của họ, trong khi một nhóm biệt kíchPalestinecósốlượngtươngđươngsửdụngcácchiếnthuậtkhủngbốtrongvòngvàinămđãtrởthànhmộtmốiquanngạichủyếuđốivớithếgiới.”Ởmộtthếgiớibịchếngựbởivẻngoài,trongđógiátrịđượcxácđịnhvớisựhiện diện trước công chúng, chủ nghĩa khủng bố có thể tạo nênmột conđườngtắtngoạnmụcdẫntớisựphổbiến–vàtừđónhữngkẻkhủngbốđãđưabạolựccủahọtớigiớitruyềnthông,đặcbiệtlàtruyềnhình.Họlàmchonó trở nên quá khủng khiếp, quá thuyết phục đếnmức không thể phớt lờđược.Cóphóngviênvànhàbìnhluậncóthểthúnhậnbịsốcvàthấykinhtởm,nhưnghọbấtlực:côngviệccủahọlàtruyềnbátintức,thếnhưngvềbảnchấtcủahọđangtruyềnbánhữngconsiêuvivốnchỉcóthểtrợgiúpchonhữngkẻkhủngbốbằngcáchgiớithiệuhọratrướccôngchúng.Tácđộngmàngườitacóthểnhậnratrongnhữngnhómnhỏvàvôquyềnlựcđãkhiếnchoviệcsửdụngchủnghĩakhủngbốtrởnênhấpdẫnmộtcáchquáđángđốivớithếhệmới.Thếnhưng,dùvớimọisứcmạnhcủanó,chủnghĩakhủngbốcũngcónhữnghạnchếđãminhchứngchocáichếtcủanhiềuchiếndịchbạolực,vànhữngngườiđốikhángvớinóphảibiếtvàkhaithácđiềunày.Yếuđiểmchủyếucủachiếnlượcnàylànhữngkẻkhủngbốthiếunhữngmốiliênhệvớicôngchúnghaymộtđịachínhtrịthậtsự.Thườngsốngtrongsựcôlập,lẩnlút,họcókhuynhhướngđánhmấtkhảnăngtiếpxúcvớithựctại,đánhgiáquácaosứcmạnhcủamìnhvàratayquámức.Dùviệcsửdụngbạolựccủahọphảicó tínhchiến lượcđểđạtđược thànhcông, sựxa lạvớicôngchúngkhiếncho họ khó mà duy trì được ý thức cân bằng. Những thành viên củaNarodnayaVoliabằngcáchnàođóđãthấuhiểuđượcnhữngnôngnôNga,nhưngnhiềunhómkhủngbốgầnđâyhơn,nhưnhómWeathermenởMỹvàRedBrigadesởÝ,đãxalạvớicôngchúngtớimứcảotưởng.Việcnêubậtsựcôlậpcủanhữngkẻkhủngbốvàkhôngcungcấpchohọmộtcứđịachínhtrịphảilàmộtphầncủabấtkỳchiếnlượcphảncôngnàochốnglạihọ.Chủ nghĩa khủng bố thường sinh ra từ những cảmgiác yếu đuối và tuyệtvọng,cộngvớiniềmtinrằnglýtưởngmàmộtngườitranhđấu,dùcótínhchấtcộngđồnghaycánhân,làxứngđángvớisựtheođuổivàgánhchịumọitổn thất.Một thếgiớimà trongđónhữnggươngmặtquyền lực thườngrấtlớnvàrõràngdễgâytổnthươngchỉkhiếnchochiếnlượcnàythêmhấpdẫn.Ởýnghĩanày,chủnghĩakhủngbốcóthểtrởthànhmộtdạngphongcách,

mộtkiểumẫuhànhvingấmdầnvàoxãhội.

KhilâuđàiOdawararơivàotaynhữngkẻtấncôngtrongthờikỳMeio(cuối thếkỷ15),Akiko,mộtnữ tìcủaMoriFujiyori,chủnhâncủa lâuđài,đã tẩu thoátvớimộtconmèo làcon thúcưngcủacô trongnhiềunăm,vàrồiconmèonàytrởthànhmộtconquáivậtsiêunhiênlàmmọingười kinhhoàng, thậmchí cuối cùngnóăn thịt cảnhững trẻ sơ sinhtrong thôn xóm.Nhữngquan chứađịaphương cùngphối hợp với dânchúngđểcốbắtnó,nhưngnócứ lúcẩn lúchiện,khiếncáckiếmsĩvàcungthủchẳngcócáchgìđểtấncôngvàcáctraitrángphụnữrađườngvớinổisợhãidùlàbanngàyhaybanđêm.Thếrồivàotháng12nămthứhaitriềuEisho(1505),tusĩYakkokuđilênđàiHokokyji,vẽmộtbứctranhvềconmèođóvàđưaratrướcgiáođoànvớinhữnglờisau:“Nhưtôiđãvẽ,tôiđãgiếtnóvớitiếngthétKatzu!,đểsựsợhãikhôngcònđènặngxuốngtráitimcủamọingười.”Ôngthétlêntiếngthét,rồixébứctranhvẽconmèothànhmảnhvụn.NgàyhômđóngườitiềuphusốngởthunglũnggầnlàngTakumanghemộttiếnggàokinhkhủng;anhtadẫnmột toáncung thủ lênphần trêncủa thung lũng,ởđóhọ tìm thấyxácchếtcủaconmèoquáivật,tonhưmộtcongấucon,nằmtrênmộttảngđá.DânchúngđồngýrằngđólàkếtquảcủatiếngthétKatzucủavịsưphụ.Kiểmtra:(1)LàmthếnàoviệcxétoangmộtbứctranhvớimộttiếngthétKatzulạicó thể tiêu diệtmột con quái vật còn sống? (2)Conmèo yêu quái đóngaylúcnàyđanghoànhhànhgiữamọingười,làmhọmêmanvàgiếtchếthọ.HãynhanhchónghạsátnóvớitiếngthétKatzu!Hãychothấybằngchứng!ThiềnSamurai:ChiếnbinhCôngán,TrevorLeggett,1985

Dùkhủngbốcótổchứcđãtiếntriểnvàcôngnghệđãgiatăngkhảnăngbạolựcnó,cấutrúccơbảncủanódườngnhưvẫnkhôngthayđổi–cácyếutốđãđượcNarodnayaphát triểnvẫncònhiệuquả.Thếnhưngcâuhỏimànhiềungườiđặtrahiệnnaylàphảichăngcómộtdạngkhủngbốmới,độchạihơn,đangpháttriển,mộtdạngvượtxaphiênbảncũ.Nếunhữngkẻkhủngbốcóthểnắmgiữnhữngthứvũkhímạnhhơn–chẳnghạncácvũkhínguyêntửhaysinhhọc–vàmuốnsửdụngchúng,kiểuchiếntranhcủahọvàsứcmạnhmànómangtớichohọsẽlàmộtbướcnhảyvọtvềphẩmchấtsangmộthìnhthứcmới.Nhưngcólẽmộthìnhthứckhủngbốmớiđãnảysinhmàkhôngcầnđếnsựđedọacủacácthứvũkhíbẩnthỉuđểtạorakếtquảcótínhtànpháhơn.Ngày11/9/2001,mộtnhómkhủngbốnhỏliênkếtvớiphongtràoHồigiáoAlQaedađãtiếnhànhmộthoạtđộngkhủngbốchếtchócnhấtchotớinay,

đó là sự tấn công vàoTrung tâmThươngmạiThế giới ở thành phốNewYorkvàLầuNămGócở thủđôWashingtonDC.Cuộc tấncôngcónhiềudấuấncủachủnghĩakhủngbốcổđiển:mộtnhómnhỏ,vớiphươngtiệncựckỳhạnchế,sửdụngcôngnghệcủaMỹ,đãcóthểtạonênmộthiệuquảtốiđa.Ởđâylàsựkhôngtươngxứngquenthuộcgiữacáclựclượngmàtrongđósựbénhỏđãtrởthànhvốnquý,sựkínđáotrongmộtcộngđồngdâncưlớnvàdođóhoàn toànkhópháthiện.Bản thânsựkhủngbốđãkíchhoạtmộtphảnứnggầnnhưkinhhoàngmàtừđónướcMỹvẫnchưahoàntoànhồi phục được. Tính chất bi thảm và biểu tượng của chính Tòa tháp đôi,chứngminhmộtcáchsâusắctínhdễbịtổnthươngcủanướcMỹ.CónhữngngườitrênkhắpthếgiớikhôngbaogiờtưởngtượngnổirằngMỹcóthểbịtổnhạimộtcáchnhanhchóngvànghiêmtrọngđếnthếnhưnglạivuisướngvìnhậnrahọđãsailầm.Nhiềungườikhôngđồngýrằngsựkiện11/9làmộthìnhthứcmớicủasựkhủngbố.Nóchỉđơngiảnlàkhácbiệthơn,họnói,bởiconsốcácnạnnhân;sựthayđổivềphẩmchứkhôngphảilượng,vànhưởchủ nghĩa khủng bố cổ điển, những nhà phân tích này nói tiếp,AlQaedacuốicùngsẽdiệtvong:cuộcphảncôngcủaMỹởAfganistanđãtiêudiệtcứđịahoạtđộngcủahọ,vàgiờđâyhọlàmụctiêucủaýchícứngrắncủachínhphủMỹ,cuộcxâmlấnIraq làmộtgiaiđoạn trongmột tổngchiến lượcđểxóabỏkhuvựccủachủnghĩakhủngbốnóichung.Nhưngcómộtcáchnhìnkhácvàocuộctấncông,nếuluônghinhớrằngphảnứngdâychuyềnluônlàmụctiêucủanhữngkẻkhủngbố.

Khimộtngườiđãhiểutậnthâmtâmsựsợhãivàrunrẩycóýnghĩalàgì,tứclàyđượcbảovệantoànkhỏimọisựkinhhoàngdocácthếlựcbênngoàitạora.Hãyđểchosấmđộngvàgieorắckinhhoàngmộttrăndặmxungquanh; tinh thần củay vẫnbình tĩnh và sùngkínhđếnmứcnghi thứccúng tế cũngkhông thểcắtngang.Đây là tinh thầnđem lạisinh khí chonhữngnhà lãnh tụ và cai trị con người –một sự nghiêmtrangnộitâmsâusắcmàtừđómọisựkinhhoàngởbênngoàilướtquamộtcáchvôhại.KinhDịch,TrungQuốc,khoảngthếkỷ6-8CN

Tácđộngđầyđủvềkinhtếcủasựkiệnngày11/9khómàđolườngđược,nhưnghậuquảlànsóngcủacuộctấncôngởbấtkỳchuẩnmựcnàolàrấtlớnvàkhôngthểchốibỏ;nhữnggiatăngquantrọngtrongchiphíanninh,baogồm ngân quỹ cho các chương trìnhmới của chính phủ vì mục đích đó;nhữngcuộcviễnchinhlớnđểxâmlượchaiquốcgiariêngbiệt;sựgiảmsútcủathịtrườngchứngkhoán(luônđặcbiệtdễbịtổnthươngbởitâmlýkinhhoàng)vàmộthệquảchấnthươngđốivớilòngtincủakháchhàng;đỉnhcaocủanhữngngànhđặcthùnhưdulịchvàduhành;vàhậuquảâmvangcủatất

cảnhữngnhữngđiềunàytrongnềnkinhtếtoàncầu.Cuộctấncôngcũngcónhữnghậuquảlớnlaovềchínhtrị–thựctế,cóthểchorằngnhữngcuộcbầucửởMỹvàonăm2002và2004đãđượcxácđịnhbởichínhnó.Vàkhiphảnứngdâychuyền tiếp tụcxảy ra,mộtmốibấthòa lớndầngiữaMỹvàcácđồngminhĐôngÂucủanócũngđãnảysinh.(Chủnghĩakhủngbốthườnghoàntoànhướngtớiviệctạonênnhữngrạnnứtnhưthếgiữacácđồngminhvàcũngnhưtrongcôngluận,nơimàchimưngvàchimbồcâusongđôibênnhau).Ngày11/9cũngcómộttácđộngcótínhxácđịnhvàrõràngđếnnếpsốngMỹ,trựctiếpđưatớimộtsựgiảmbớtcácphongtràotựdodânchủvốnlàđặcđiểmnổibậtcủađấtnướcnày.Cuốicùng,dùđiềunàykhôngthểđolườngđược,nóvẫncómộttácđộnglàmsuygiảmnhiệttìnhvềvănhóatrêndiệnrộng.CólẽnhữngchiếnlượcgiacủaAlQaedakhôngbaogiờdựtínhhết tấtcảnhữngđiềunàyhaythậmchíchưahìnhdungtớinó,chúngtasẽkhôngbaogiờbiếtđược.Nhưngchủnghĩakhủngbố,bởibảnchấtcủanó, làmộtcúgieosúcsắc,vàkẻkhủngbốluônhyvọngđạttớihiệuquảtốiđa.Toànbộýtưởnglàtạoracàngnhiềuhỗnloạn,sựphậpphồnglongạivàkinhhoàngthìcàngtốt.Ởýnghĩanày,cuộctấncông11/9phảiđượcxemlàthànhcông,tớimứcđộnóthậtsựthểhiệnmộtbướcnhảyvọtvềphẩmchấttrongtínhchấthiểmđộccủachủnghĩakhủngbố.Cóthểđókhôngphảilàsựhủydiệtvậtchấtnhưmộtvụnổbomnguyêntửhaysinhhọc,nhưngtheothờigian,sứcmạnhâmvangcủanósẽvượtxabấtkỳcuộctấncôngkhủngbốnàotrướcđó.Vàsứcmạnhnàyđãđếntừbảnchấtđãđổithaycủathếgiới.Vớisựnốikếtquốctếtrongbốicảnhtoàncầumới,dùlàvềthươngmại,chínhtrịhayvănhóa,mộtcuộctấncôngmạnhmẽvàomộttiêuđiểmđơnđộccóthểtạonênmộtphảnứngdâychuyềnmànhữngkẻkhủngbốthời trướckhônghềtưởngtượngranổi.Mộthệthốngthịtrườngliênkếtquốctếpháttriểntrêncácbiêngiớivàmạnglướimởcửasẽtrởnêncựckỳdễbịtổnthươngđốivớihiệuứnglànsóngnày.Sựkinhhoàngtrướckiacóthểkhuấyđộngmộtđámdônghaymộtthànhphốgiờđâycóthểlanrộngkhắpthếgiới,vớisựgiúpsứccủaphươngtiệntruyềnthông.Xemcuộctấncông11/9làmộtthấtbạivìnókhôngđạtđượcmụctiêucuốicùngcủaAlQaedalàđẩyMỹrakhỏikhuvựcTrungĐônghaythúcđẩymộtphongtràocáchmạngtoànHồigiáolàđãhiểusaichiếnlượccủahọvàphánxéthọbởinhữngchuẩnmựccủachiếntranhtruyềnthống.Thườnglànhữngkẻkhủngbốcómộtmụctiêulớnlao,nhưnghọbiếtrằngcáccơmayđểđạtđượcnó trongmột đòn tấn công là hoàn toànkhôngđángkể.Họ chỉ làmđiềumàhọcóthểđểkhởiđộngphảnứngdâychuyềncủahọ.Kẻthùcủahọlàhiệntrạng,vàthànhcôngcủahọcóthểđobằngtầmảnhhưởngcủacáchoạtđộngnhưđãdiễnranhiềunămnay.Đểchiếnđấuvớichủnghĩakhủngbố–cổđiểnhayphiênbảnmớisắpxuấthiện– luôncóxuhướng làphải

việnđếnmộtgiảiphápquânsự,đembạolựcđọcùngbạolực,chứngtỏchokẻthùthấyrằngýchícủabạnkhôngtanrãvàbấtkỳcuộctấncôngtrongtươnglainàovềphầnhọsẽđưađếnmộtcáigiárấtđắt.Vấnđềởđâylà,vềbảnchất,nhữngkẻkhủngbố sẽchẳngmấtgìnhiều sovớibạn.Mộtcuộcphảncôngcóthểlàmtổnthươnghọnhưngkhôngngănchặnđượchọ;thậtra, thâm chí nó còn khiến cho họ táo bạo hơn và giúp họ tuyểnmộ thêmquânmới.Nhữngkẻkhủngbốthườngsẵnsàngbỏranhiềunămđểđốnngãbạn.Tấncônghọvớimộtđònphảncôngkịchtínhchỉchứngtỏsựnônnóng,nhucầucầncónhữngkếtquảngaylậptức,vàkhảnăngdễbịxâmhạibởinhữngphảnứngcảmxúccủabạn–tấtcảđềulànhữngdấuhiệukhôngphảicủasứcmạnhmàlàcủasựyếuđuối.Vì tính chất cựckỳkhông tươngxứng của các lực lượngkhi thamgia vàchiến lược khủng bố, giải pháp quân sự thường ít có hiệu quả.Những kẻkhủngbốđềuxuấthiệnhưhưthựcthực,trảirộng,nốikếtvớinhaukhôngphảivềthểchấtmàbởimộtýtưởngcấptiếnvàcuồngtínnàođó.NhưmộtNapoleonnảnchí anhhùngđãnóikhiôngcốđấu tranhđểgiảiquyết cácnhóm dân tộc chủ nghĩa củaĐức đang sử dụng các hành động khủng bốchốnglạiquânPháp:“Nhữngviênđạnđạibáckhôngthểtiếudiệtđượcmộtgiáophái.”

Vàchínhtácđộngphảnứngdâychuyềnkhôngthểkiểmsoátnàylàsứcmạnhthậtsựcủachủnghĩakhủngbố.Sứcmạnhnàycótínhchấtvôhìnhtrongnhữnghiệuứnghiểnnhiênhayíthiểnnhiêncủasựkiện–khôngchỉtrongsựsútgiảmvềkinhtếhaychínhtrịxuyênsuốthệthốngvàsựsútgiảmvềtâmlýnảysinhtừđó,màcòntrongsựsútgiảmởhệthốnggiátrị,trongýthứchệvềsựtựdo,tínhtựdocủaphongtrào,v.v.vốnlàniềmtựhàocủathếgiớiphươngTâyvàlàcộinguồnsứcmạnhcủanóđối với phần còn lại của thế giới. Nó đã đạt tớimột điểmmà ở đó ýtưởngvềtựdo,mộtýtưởngtươngđốicậnđại,đangnằmtrongtiếntrìnhbiếnmấtkhỏitậpquánvàlươngtâmcủachúngta,vàsựtoàncầuhóanhữnggiátrịtựdosắpsửanhậnrachínhnótronghìnhthứcđốingượcmộtcáchchínhxáccủanó:mộtsựtoàncầuhóacủacáclựclượngcảnhbinh,củasựkiểmsoáttoànbộ,củamộtsựkinhhoàngvềcácbiệnphápan ninh. Sự nghịch đảo này di động hướng tới những hạn chế tối đa,tươngtựnhưnhữnghạnchếcủaxãhộitheotràolưuchínhthống.Tinhthầncủachủnghĩakhủngbố,JeanBaudrillard,2002

NhàvănPhápRaymondAronđãđịnhnghĩachủnghĩakhủngbốnhưlàmộthànhđộngbạolựcmàtácđộngvềmặt tâmlýcủanóvượtxa tácđộngvềmặtvậtchất.Tuynhiên, tácđộngtâmlýnàyrồi lạichuyểnhóathànhmộtcáigìđócótínhvậtchất–sựkinhhoàng,hỗnloạn,sựchiarẽchínhtrị–tất

cảkhiếnchonhữngkẻkhủngbốcóvẻmạnhmẽhơnlàtrongthựctế.Bấtkỳmộtchiếnlượcphảncônghữuhiệunàocũngphảixétđếnyếutốnày.Đốivớihậuquảcủamộtđònkhủngbố,điềuchủyếulàngănchặnhiệuứnglànsóngtâmlýcủanó.Vànỗlựcởđâyphảiđượcbắtđầutừnhữngnhàlãnhđạocủađấtnướchaynhómbịtấncông.Năm1944,lúcgầncuốiThếchiếnII, thànhphốLondonđãgánhchịumộtchiến dịch khủng bố dữ dội từ các loại tên lửaV-1 vàV-2 củaĐức,mộthànhđộngtuyệtvọngmàHitlermongrằngsẽtạorasựchiarẽnộibộvàlàmtê liệtýchí tiếp tụccuộcchiếncủacôngchúngAnh.Trên6.000ngườibịgiếtchết,nhiềungườihơnbịthương,vàhàngtriệungôinhàbịhưhỏnghayphá hủy. Nhưng thay vì nhượng bộ sự chán nản và lo âu, Thủ thướngWinstonChurchillbiếnchiếndịchnémbomthànhmộtcơhộiđểtậphợpvàthống nhất nhân dân Anh. Ông soạn những bài diễn văn và đề ra nhữngchínhsáchđểxoadịusựkinhhãivàlolắng.ThayvìlôikéosựchúýtớicáccuộctấncôngV-1hayV-2,ôngnhấnmạnhtớisựcầnthiếtgiữvữngquyếttâm.NgườiAnhsẽkhôngđểchoquânĐứcthỏamãnvớiviệcnhìnthấyhọcúiđầutrướcsựkhủngbố.Năm 1961, khi Tổng thống Charles de Gaulle của Pháp đối mặt với mộtchiến dịch khủngbố hunghăng của phe cánh tả do các lực lượngPhápởAlgeriachốngđốikếhoạchtraotrảđộclậpchothuộcđịanày,ôngcũngđãsửdụngmộtchiếnlượctươngtự:ôngxuấthiệntrêntruyềnhìnhđểnóirằngngườiPhápkhôngthểđầuhàngtrướcchiếndịchnày,rằngnhữngcáigiávềnhânmạnglàtươngđốinhỏsovớicáimàhọvừamớigánhchịutrongThếchiếnII,vàrằngnhữngkẻkhủngbốcósốlượngítỏi,đểđánhbạihọ,quânPhápkhôngđượcsợhãimàphảiđoànkếtlại.Trongcảhaitrườnghợpnày,mộtngườilãnhđạocóthểtạoramộttầmảnhhưởngvữngvàng,mộtlựcđốitrọngđểchốnglạicảmgiáchoangtưởngtiềmtàngcủanhữngcôngdânbịđedọa và bị phương tiện truyền thông khuếch tán. Mối đe dọa là có thật,ChurchillvàdeGaullethừanhận;cácbiệnphápanninhsẽđượctriểnkhai;nhưngđiềuquantrọnglàphảiláicảmxúccủacôngchúngkhỏisựsợhãiđểhướngtớimộtđiều tíchcực.Hainhà lãnhđạonàybiếncáccuộc tấncôngthànhnhững tiêuđiểmđể tậphợp,sửdụngchúngđể thốngnhấtmộtcôngchúng bị phân tán –một vấn đề chủ yếu, vì việc phổ biến sự cómặt củamình luôn làmục tiêu của chủ nghĩa khủng bố.Thay vì cố dựng lênmộtcuộcphảncôngkịchtính,ChurchillvàdeGaulleđưacôngchúngvàotưduychiếnlượccủahọvàbiếnnhữngcôngdântíchcựcthànhnhữngthànhviêntrongtrậnchiếnchốnglạicáclựclượngpháhoại.Trongkhihoạtđộngđểngănchặnsựtổnhạivềtâmlýtừmộtcuộctấncông,nhàlãnhđạophảilàmtấtcảmọiđiềucóthểđểcảntrởmộtcuộccôngkíchtiếptheo.Nhữngkẻkhủngbốthườnghànhđộngmộtcáchrờirạcvàkhôngtheoquyluậtnào,mộtphầnvìsựkhôngthểdựbáotrướcluônđángsợ,phần

khácvìthậtrahọthườngquáyếu,khôngđủsứcđểtheođuổimộtnỗlựclâudài.Cầnphảibỏ ra thờigianđểnhẫnnại nhổ sạch cội rễ củamốiđedọakhủngbố.Ởđây,tintứctìnhbáochínhxác,sựthâmnhậpvàohàngngũcủakẻthù(hoạtđộngđểtìmranhữngsựbấtđồngtừbêntrong),vàviệcdầndàlàmkhôkiệttiềncủavàcáctiềmlựcmànhữngkẻkhủngbốdựavàocógiátrịhơnnhiềusovớisứcmạnhquânsự.Đồngthời,điềuquantrọnglàphảichiếmlĩnhvùngđấtcaovềđạođức.Ởđây,vớitưcáchlànạnnhâncủasựtấncông,bạncómộtlợithế,nhưngbạncóthểđánhmấtnónếubạnphảncôngmộtcáchhiếuchiến.Vùngđấtcaokhôngphảilàmộtđiềuxahoaphùphiếmmàlàmộtthủđoạnchiếnlượcchủyếu:côngluậnthếgiớivànhữngmốiliênminhvớicácquốcgiakhácsẽcôlậpnhữngkẻkhủngbốvàngănngừahọgieorắcchiarẽ.Tấtcảnhữngđiềunàyđòihỏimộtsựsẵnsàngtiếnhànhcuộcchiếntranhkéodàinhiềunăm,vàphầnlớnlànằmsauhậutrường.Quyếttâmnhẫnnạivàkhôngphảnứngtháiquásẽ lànhữngchướngngạivậtđốivớikẻ thù.Chínhnhờthôngquanhữngchiếnlượcbìnhthảnvàcótínhtoánbạnmớicóthểdồnhọvàochântường.Rốtlại,trongmộtthếgiớiđượckếtnốimộtcáchgầngũivàtùythuộcvàonhữngbiêngiớimở,khôngbaogiờcósựantoàntuyệtđối.Vấnđềlà,chúngtasẵnsàngchungsốngvớimốiđedọađếnmứcđộnào?Nhữngkẻmạnhmẽcóthểđốiphóvớimộtmứcđộkhôngannínhcóthểchấpnhậnđược.Nhữngcảmgiácsợhãivàcuồngloạnchothấymứcđộthắnglợicủakẻthù,vàmộtnỗlựcphòngthủtháiquácũngvậy,vìtrongđómộtxãhộivànềnvănhóalớnsẽtrởthànhcontincủamộtnhómngười.

Tưliệu:Khôngcóđịnhmệnhnàotệhạihơnlàtiếptụcnằmdướisựbảovệ,vìnócónghĩalàanhluônsợsệt.

JuliusCaesar(100-44tr.CN.)

Hìnhảnh:Mộtcơntriềucường.Mộtthứgìđóđãlàmnáođộngmặtnướcởngoàikhơi–mộtsựchấnđộng,mộtngọnnúilửa,mộtvụđộngđất.Mộtlànsóngcaokhoảngvàiinchbắtđầugợnlên,tràodângthànhmộtconsónglớnrồitạothànhmộtvùngtĩnhlặng,chiềusâucủanướctạochonóxunglượng,cho tới khinóậpvàobờvớimột sứcmạnhhủydiệt không thểnào tưởngtượng.

HOÁNVỊ

Nghịch đảo của chủ nghĩa khủng bố làmột cuộc chiến tranh trực tiếp vàtươngđồnglựclượng,mộtsựquaylạivớichínhkhởinguyêncủaviệcthựchiệnchiếntranh.Việcchiếnđấumặtđốimặtvàtrungthực–mộtthửnghiệm

giảndịvềsứcmạnhchốngvớisứcmạnh–vềcơbảnlàmộtchiếnlượcxưacũvàvôdụngđốivớithờihiệnđại.

o0o

GhiChú

[←1]Từđâyđếnhếtcuốnsách,nhữngphầnnằmtrongdấu[]làcủangườidịch,nhằmlàmrõnghĩacâu,hoặcđểghichúmộttừ/cụmtừnguyênvăntrongbảntiếngAnhmàcóthểđộcgiảcầnđốichiếu,thamkhảo.

[←2]VìmônbóngchàychưaphổbiếnởViệtNam,vàhiệnnaychưacónhữngthuậtngữtiếngViệttươngđương,xinphépghinguyênvăn.(ND)

[←3]Triangulation–Trongchínhtrị,triangulationchỉmộtmưumẹotrongđómộtchínhtrịgiakếtnốimộtquanđiểmcủabênđốilậpvớinhữngquanđiểmngoạilailạlùngkháckhiếnchobênthứbaphảiliênminhvàhỗtrợchoôngta.(ND)

[←4]Đâylàmộtvụ tai tiếnglớnnhất trong thậpniên1980và theomộtsốngười,nó là lớnnhấttrong lịchsửnướcMỹ.BanđiềuhànhchínhphủcủaReagan(Reagan’sAdministration)đãgiúpbánvũkhísangIranvàdùngsốtiềnthuđượctàitrợchonhómContras.Vụscandalnàyđãbịtiếtlộvàotháng11-1986.TổngthốngReaganchốibỏvụviệcnàytrênđàitruyềnhìnhquốcgia.Tuynhiên,một tuầnsau,vàongày13/11/1986ông lạixácnhận trên lànsóngvôtuyếnlàcóviệcđónhưnglạichốibỏviệcdùngmộtphầncủacuộctraođổinàychonhữngcontin.(ND)

[←5]Contras:MộtnhómdukíchchốngcộngởNicaragua.(ND)

[←6]NEWDEAL làmột loạt chương trình kéo dài chủ yếu từ năm 1933-1937 do Tổng thốngRoosevelt đề xướng nhằm khắc phục các hậu quả của cuộc Đại Suy thoái (the GreatDepression).Bamụctiêulớncủanólàcứutrợ,khôiphục,vàcảicáchnềnkinhtế.

[←7]MauritsCornelisEscher(1898-1972),họasĩđồhọaHàLan.

[←8]NgàyThứbađầucủa thángBa trongnămbầucử tổng thống.Cómột loạtđịaphương tiếnhànhcáccuộcsơtuyểncử(Primaryselections)trongcùngngàynày.

[←9][TitusLivius59Tr.CN–17CN):sửgiaLaMã]

[←10][PubliusCorneliusTacitus(56-117CN):sửgiaLaMã]

Documents

33 chiến lược của chiến tranh