มานุษยวิทยาภาษา: ภาษากับความคิดและโลกทัศน์

ผศ.ดร.ยุกติ มุกดาวิจิตร AN 221 คร้ังที่ 6-7

มิติของภาษาที่สัมพัทธ์

apple: Rome, Delicious, Winesap, Jonathan, Washington

Lokono: -kobo มือ-แขนส่วนล่าง; -duna แขนส่สนบน // O?odham: nowi แขนทั้งหมดและมือ

อุปสรรคต่อการแปล

Whorf hypothesis

Benjamin Whorf (1897-1941) ศึกษาภาษาฮิบบรู มายา โฮปี

(1) มโนทัศน์พ้ืนฐานต่างๆ (เวลา ที่ว่าง วัตถุ) ของเราเหมือนหรือต่างกับของผู้ใช้ภาษาอื่นๆ หรือเปล่า

(2) เราสารมารถหาความเหมือนกันของสิ่งเ่านี้ได้หรือไม่ ก. วัฒนธรรมกับพฤติกรรม ข.แบบแผนกว้างๆ ของภาษา

Whorf hypothesis

จํานวนนับ ในภาษายุโรปนับแตกต่างจากการนับในภาษาอินเดียน ชาวยุโรปนับทั้งสิ่ง่ี่มีอยู่จริง (คน) กับสิ่งที่เป็นนามธรรม (วัน) แต่ชาวโฮปีนับได้เฉพาะสิ่งที่มีอยู่จริง

กาลของกิริยา ภาษายุโรปแยกเวลาเป็นส่วนๆในแนวนอน ภาษาอื่นๆ จํานวนมากแยกเวลาออกเป็นก้อนๆ ก่อน หลัง ตัวอย่างคํากิริยาโฮปี

ภาษากับความโน้มเอียงทางวัฒนธรรม

ชุดคําศัพท์ (lexicon) E. E. Evan-Pritchard คําเรียกวัวของชาวนูเออร์

อุปลักษณ์ (metaphor) George Lakoff

คําเรียกสี (color terms) สากล หรือ สัมพัทธ์

มิติของภาษาที่สัมพัทธ์

ไวยากรณ์ ไวยากรณ์จัดประเภท ไวยากรณ์ต่างภาษา ไวยากรณ์ภาษาเดียวกัน

ชุดคําศัพท์ (lexicon) อวัยวะ การสร้างคํา (งานโบแอส) การรับ-สร้างคําใหม่ คํากับสิ่งแวดล้อม คําเรียกสี

ethnoscience vs. cognitive science

ภาษากําหนดความคิดหรือไม่

บางทีความคิดก็ถูกกําหนดโดยภาษา คือความคิดในระหว่างกระแสของการพูด

แต่บางทีความคิดก็ไม่ได้ถูกกําหนดโดยภาษา บางทีความคิดอยู่นอกระบบภาษา

ภาษาที่ใช้ในโรงเรียน มักจะมีแบบแผนตายตัวกว่าคนในก่อนวัยเรียนและหลังวัยเรียน ดังนั้น ที่ว่าภาษากําหนดความคิด ก็กําหนดเฉพาะบางวัย ในบางบริบทเท่านั้น

Slobin, From thought and language to thinking for

speaking

Wilhelm von Humboldt (1769-1859) "ภาษากับความคิดเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน แยกจากกันไม่ได้" (1836) คนต่างภาษามีโลกทัศน์ต่างกัน

Benjamin Lee Whorf (1897-1941) "ผู้ใช้ภาษาที่มีไวยากรณ์ต่างกัน แสดงให้เห็นถึงการมองโลกอย่างแตกต่างกัน และประเมินโลกภายนอกแตกต่างกัน" (1949)

Boas เน้นที่ความรับผิดชอบในเชิงภาษาที่กําหนดในคนใช้ภาษานั้นต้องพูดแบบนั้น แต่ไม่ถึงกับว่าภาษาจะกําหนดความคิดขนาดที่ฮุมโบล์ดท์และวอร์ฟเสนอ

Boas, Linguistics and Ethnology, 1911.

ชาติพันธุ์วิทยาคือการศึกษาจิตใจมนุษย์ ภาษาเป็นการแสดงออกทางจิตใจที่สําคัญ ภาษาจึงเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาทางชาติพันธุ์วิทยา

ภาษาต่างๆ แตกต่างกัน สะท้อนการมองโลกที่แตกต่างกัน

The eye is the organ of sight.

แต่ไม่ใช่ว่า คนที่พูดภาษาต่างกัน จะไม่สามารถเข้าใจกันได้ ไม่ใช่ว่าคนที่ใช้ภาษาต่างกัน จะมีความคิดสูงต่ําแตกต่างกัน

ภาษากําหนดความคิดหรือไม่

แนวคิดหนึ่งเสนอว่า มโนทัศน์ต่างๆ กําหนดการรับรู้ของเรามากก่อนแล้ว มโนทัศน์ไม่ได้เป็นอิสระจากภาษา

แต่อีกแนวคิดหนึ่งเสนอว่า มี มโนทัศน์ที่สมบูรณ์ เป็นสากล ที่มนุษย์รับรู้ได้ร่วมกับ แต่แสดงออกด้วยภาษาที่แตกต่างกัน

เปรียบเทียบต่างภาษา

อังกฤษมองเวลาแบบเคลื่อนไหว ต่อเนื่อง มากกว่าสเปน แต่เยอรมันกับฮิบบรูไม่สนใจเรื่องความสิ้นสุดของกิจกรรม

อังกฤษกับเยอรมันพูดถึงพ้ืนที่เหมือนกัน คือใช้การอธิบายพ้ืนที่ด้วยการวาง preposition ต่อเนื่องกัน แต่สเปนกับฮิบบรูมักไม่ทําอย่างนั้น

แสดงว่า แง่มุมของภาษาที่ต่างกัน บางทีเหมือนกันในบางแง่มุม แต่ต่างกันในบางแง่มุม

ดังนั้น บางทีภาษากําหนดให้คิดเหมือนกัน บางทีกําหนดให้คิดต่างกัน

ภาษากําหนดความคิดหรือไม่

ในภาษาหนึ่งๆ มีตัวเลือกในการใช้ไวยากรณ์ที่หลากหลาย จะว่าไวยากรณ์กําหนดภาษาได้อย่างไร

บางทีความคิดก็ถูกกําหนดโดยภาษา คือความคิดในระหว่างกระแสของการพูด

แต่บางทีความคิดก็ไม่ได้ถูกกําหนดโดยภาษา บางทีความคิดอยู่นอกระบบภาษา

ภาษาที่ใช้ในโรงเรียน มักจะมีแบบแผนตายตัวกว่าคนในก่อนวัยเรียนและหลังวัยเรียน ดังนั้น ที่ว่าภาษากําหนดความคิด ก็กําหนดเฉพาะบางวัย ในบางบริบทเท่านั้น

Kay, Intra-speaker Relativity, 1997.

ภาษาเดียวกัน ก็มีทางเลือกในการใช้ภาษาที่แตกต่างกัน

แล้วจะสรุปว่าแต่ละภาษาทําให้คนคิดแตกต่างจากคนใช้ภาษาอื่นได้อย่างไร

ในภาษาหนึ่งๆ มีตัวเลือกในการใช้ไวยากรณ์ที่หลากหลาย จะว่าไวยากรณ์กําหนดภาษาได้อย่างไร

Kay, Intra-speaker Relativity, 1997.

พูดต่าง ความจริงเดียวกัน: เข้าไปที่นั่น ออกไปที่นั่น

มีทัศนะต่อการมีอยู่ของความจริงที่แตกต่างกัน: พูดอย่่างหลวมๆ; ในทางเทคนิคแล้ว; พูดอย่่งรัดกุมแล้ว

บทบาทของประเด็นสําคัญ กําหนดทางเลือกการใช้ภาษา ภาษาเดียวกัน หรือแม้แต่คนเดียวกัน ก็คิดต่างกันใช้ภาษาต่างกันได้

Kay, Intra-speaker Relativity, 1997.

เปลี่ยนความหมาย ทําได้ด้วยวิธีต่างๆ ของไวยากรณ์ในภาษาเดียวกัน เช่น active-passive voices, คํากิริยา, การเน้นคํานามที่เป็นเป้าหมาย

semantic perspective เหนือการกําหนดของไวยากรณ์ภาษา

ความสัมพัทธ์ของภาษา จําเป็นต้องแสดงถึงความสัมพัทธ์ของความคิดดว้ยหรือไม ่

ภาษาหนึ่งๆ กํากับวิธีคิดแบบหนึ่งๆ แค่นั้นหรือ

พูดไม่เหมือนกัน แสดงว่าคิดไม่เหมือนกันจริงหรือ

หน่วยของภาษาระดับไหน กําหนดความคิดระดับไหน