9. SINIF BIYOLOJIMERHABA Sevgili Öğrenciler,Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra - da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu

9. SINIF

DERS ANLATIM REHBERIBIYOLOJI

KÜ

NY

E

9. Sınıf Biyoloji Ders Anlatım Rehberi

OK00-09.02DER07

978-605-2175-35-4

Burcu Bostancı - Murat Aydoğan

Etem Yüksek

TestOkul Dizgi Servisi

Kısmet Gül Albayrak

Kaan Kardaş - Erdinç Şahin - Şafak Yağız

Özge Burhan

Nilgün Aydoğan

Aykut Matbaası / Firuzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No: 24 / 26

A Blok Avcılar / İST. tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26

0 212 275 00 35 www.testokul.com / [email protected]

Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sok. No:15 / E Halim Meriç İş

Merkezi Kat: 9 Mecidiyeköy / İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Ek-

sen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen

Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde

kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde

gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no

isbn

yazarlar

katkıda bulunan

dizgi-mizanpaj

grafik tasarım

dijital içerik

editör

yayın yönetmeni

baskı

iletişim

Copyright ©

2

MER

HA

BA

Sevgili Öğrenciler,

Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra-

da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu iyice anlamaya uğraşan, sonrasında ise

tekrar etmek için çaba sarf eden sizlere işinizi çok kolaylaştıracak yeni bir ürün

sunuyoruz: Biyoloji Ders Anlatım Rehberi.

Ders Anlatım Rehberi, adı üstünde, size dersi öğrenme süreciniz boyunca rehber-

lik yapacak. Nasıl mı?

Öğretmeniniz akıllı tahtada ders anlatıyor, siz de not tutuyorsunuz ama “Ders

Anlatım Rehberi” sizi yönlendiriyor hangi notları tutacağınız hususunda. Temel

mantığı bu. Böylelikle uzun uzun yazıp hem yorulmamış hem de yazarken konu-

nun önemli noktalarını kaçırmamış oluyorsunuz.

Öncelikle her bir ünitede neler öğreneceğinizi, hangi konularla karşı karşıya ka-

lacağınızı gösteriyoruz ünitelerin ilk sayfasında. Bu sayede derse bir ön hazırlık

sağlanmış oluyor. Sonra küçük alt başlıklara ayrılmış şekilde konuları öğrenmeye

başlıyorsunuz. Çözümlü örnekler ve etkinliklerle size anlatılanlar somutlaşıp zih-

ninize yerleşiyor. Ayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha ayrıntılı

ve ilginç bilgileri renkli bölümlerle size sunuyor Ders Anlatım Rehberi. Kare kod-

ları kullanarak anlatımlardaki boşluklara, örneklerin ve etkinliklerin cevaplarına

ulaşıyorsunuz.

Ders Anlatım Rehberi, akıllı tahtada, konunun kavranmasına ve iyice anlaşılması-

na yardım edecek görsel ögeler ve videolar içeriyor.

Konu anlatımını pekiştirmeye yönelik çok sayıda etkinlik bulacaksınız bu kitapta.

Bu etkinlikler hem yoğun konu anlatımına boğulmamanızı, soluk almanızı sağla-

yacak hem de size anlatılanları daha iyi kavramanıza yardımcı olacak.

Konu anlatımının sonunda, gerekli yerlerde sorular yer alıyor testler hâlinde.

Bunlar, hem konunun tam öğrenilmesini sağlıyor hem de istenirse tekrar ve ödev

amaçlı kullanılabiliyor.

Size düşen anlatım rehberinizin yönlendirmelerine uymak ve kararlı adımlarla

hedefe yürümek.

Güzel ve başarılı bir gelecek sizleri bekliyor...

3

DERS REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI

Ünite içindeki ana konuları bu başlıkla ayırdık.

Kitaptaki etkinliklerin cevaplarına bu karekodlarla ulaşmanızı sağladık.

Konuyla ilgili sorular için bu bölümleri ayırdık.

Bir sayfadan akıllı tahtaya yansıtılan ilk slaytı burada numaralandırdık.

Konu Başlığı

Slayt Numarası

Örnek

Konu Değerlendirme Testi

Konuyla ilgili daha ayrıntılı ve ilginç bilgilere bu bölümde yer verdik.

Konuyla ilgili önemli noktaları bu alanda size sunduk.

Anahtar Bilgi

Bunu da Bilelim

Bazı yerleri boşbırakılmış (pembe yazılı) anlatımlarla konuya sağlam bir temel atmanızı istedik.

Anlatım Bölümü

Karekod

Konuyu kavrama-ya yönelik sorula-ra, uygulamalara yer verdik.

Etkinlik

Konuyu kavramaya yönelik örneklere yer verdik.

4

İÇİNDEKİLER

Konuyla ilgili sorular için bu bölümleri ayırdık.

Konu Değerlendirme Testi

Bölüm 1: Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri ............................................ 8

Konu Değerlendirme Testi - 1 ....................................................... 15

Bölüm 2: İnorganik Bileşikler ........................................................................ 17


Bölüm 3: Organik Bileşikler - Karbonhidratlar (C, H, O) ............................. 25


Bölüm 4: Yağlar (Lipitler) (C, H, O) ............................................................... 34


Bölüm 5: Proteinler (C, H, O, N) ..................................................................... 40


Bölüm 6: Enzimler .......................................................................................... 46


Bölüm 7: Hormonlar - Vitaminler ............................................................... 57


Bölüm 8: Nükleik Asitler ............................................................................... 61


Bölüm 9: ATP - Sağlıklı Beslenme ................................................................. 70


Bölüm 1: Canlılığın Temel Birimi Hücre - Hücrenin Yapısı ......................... 78

Konu Değerlendirme Testi - 1 ...................................................... 82

Bölüm 2: Bilimsel Yöntem Basamakları ...................................................... 83


Bölüm 3: Hücre Zarı ve Zardan Madde Geçişleri - I .................................... 91


1. ÜNİTE YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

2. ÜNİTE HÜCRE

5

Bölüm 1: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması ...................................... 132


Bölüm 2: Bakteriler ...................................................................................... 139

Bölüm 3: Arkeler .......................................................................................... 144


Bölüm 4: Protistler ....................................................................................... 147


Bölüm 5: Bitkiler .......................................................................................... 154


Bölüm 6: Mantarlar (Fungi) ......................................................................... 159


Bölüm 7: Hayvanlar - I (Omurgasız Hayvanlar) ........................................... 162


Bölüm 8: Hayvanlar - II (Omurgalı Hayvanlar) ............................................ 171


Bölüm 9: Virüsler ........................................................................................ 180


Bölüm 4: Hücre Zarı ve Zardan Madde Geçişleri - II .................................... 103


Bölüm 5: Hücre Organelleri - I ...................................................................... 109


Bölüm 6: Hücre Organelleri - II ..................................................................... 118


Bölüm 7: Hücrelerin Karşılaştırılması ........................................................... 127


3. ÜNİTE CANLILAR DÜNYASI

6

44

4

1. ÜNİTE

YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

Bölüm 1: Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri ............................. 8

Konu Değerlendirme Testi - 1 .................................................... 15

Bölüm 2: İnorganik Bileşikler ......................................................... 17


Bölüm 3: Organik Bileşikler - Karbonhidratlar (C, H, O) .............. 25


Bölüm 4: Yağlar (Lipitler) (C, H, O) ................................................ 34


Bölüm 5: Proteinler (C, H, O, N) ...................................................... 40


Bölüm 6: Enzimler ........................................................................... 46


Bölüm 7: Hormonlar - Vitaminler ................................................. 57


Bölüm 8: Nükleik Asitler ................................................................ 61


Bölüm 9: ATP - Sağlıklı Beslenme .................................................. 70


7

1

8

5552

2

BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİB

ÖLÜ

M 1Biyoloji

Biyoloji bios (canlı = yaşam) ve logos (bilim) kelimele-

rinden oluşur. Yani biyoloji ve

olarak adlandırılır. Biyoloji canlıların yapısını,

birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceler.

CanlılıkBalığı içinde yaşadığı denizden farklı kılan nedir? Bir

fil ile karıncanın ortak özellikleri nelerdir? Canlı ve

cansız varlıkları ayıran sınırlar net değildir.

Ülkemizdeki Akınsoft adlı teknoloji şirketi akıncı

adı verilen insansı bir robot yapmıştır. Bu robot

canlılarda olduğu gibi hareket eder, enerji elde

etmek için yakıt kullanır, kimyasal enerjiyi hareket

enerjisine dönüştürür.

Bitki tohumları da canlı olduğu hâlde cansız gibi

görünür.

Bakteri, papatya, mantar, böcek, hamsi, insan vb. can-

lıların birçok ortak özelliği vardır. Bu ortak özellikler

şunlardır:

1. yapıya sahiptir.

2. Beslenir.

3. Solunum yapar.

4. Boşaltım yapar.

5. Hareket eder.

6. Uyarılara tepki gösterir.

7. neslini devam ettirir.

8. Büyür ve gelişir.

9. Metabolizma olaylarını gerçekleştirir.

10. (homeostazi) belirli sınırlar arasında

tutar.

11. Yaşadığı ortama (adaptasyon) sağlar.

12. Belirli bir organizasyona sahiptir.

Aşağıdaki tabloda verilen varlıklardan hangilerinin canlı hangilerinin cansız olduğuna karar verelim.

Bu kararı vermenizde varlıkların hangi özelliğinin etkili olduğunu belirtelim.

Varlık Canlı Cansız Özellik

Toprak

Şapkalımantar

Amip

Karayosunu

Su

Kelebek

Bakteri

1. Hücresel Yapı

Canlıların en küçük hücredir.

Canlıları bulundurdukları hücre sayısına ve hücre yapı-

sına göre gruplayabiliriz.

Bir hücreliler Prokaryot

Çokhücreliler Ökaryot

Hücre sayısına göre

– Bakteri

– Arke

– Amip

– Öglena

– Paramesyum

– Bakteri

– Arke – Şapkalı mantar

– Bitki

– Hayvan

– Amip

– Öglena

– Paramesyum – Şapkalı mantar

– Bitki

– Hayvan

Hücre yapısına göre

Canlılar

9

5553

6

Çekirdek ve zarlı organeller, prokaryot hücrelerde bulun-mazken ökaryot hücrelerde bulunur.

Örnek 1

Canlılar dünyasında;

I. ökaryot bir hücreli,

II. ökaryot çok hücreli,

III. prokaryot bir hücreli,

IV. prokaryot çok hücreli

canlı gruplarından hangileri bulunmaz?

A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve IV

D) I, II ve III E) I, III ve IV

Çözüm 1

Aşağıda bazı canlı örnekleri verilmiştir.

Bakteri

Amip

Papatya

Arı

Bu canlıları aşağıdaki tabloya uygun bir şekilde

yerleştirelim.

Prokaryot Ökaryot

Bir hücreli

Çok hücreli

2. Beslenme

Her canlı yaşamak için enerjiye ihtiyaç duyar. Canlıların

enerji ihtiyacını karşılamak için gerekli maddeleri te-

min etmesine denir. Canlılar

büyüyüp gelişmek için de besinleri kullanır.

Bazı canlılar ihtiyaç duyduğu organik besinleri dı-

şarıdan hazır alır. Bu canlılara

canlılar denir. Örneğin; hayvanlar, mantar-

lar, amip vb.

Bazı canlılar da inorganik

Üretici canlı

molekülleri kullanarak ih-

tiyaç duyduğu organik

besinleri kendisi üretir.

Bu canlıla-

ra

canlılar denir. Örneğin,

bitkiler güneş ışığı yardı-

mıyla ihtiyaç duydukları besinleri kendileri üretir.

Bu olaya denir. Bazı bakte-

riler de kemosentez yaparak beslenme ihtiyacını

karşılar.

Fotosentez:

6 CO2 + 6 H2O Işık

Klorofil C6H12O6 + 6 O2

(Glikoz)

Tüm canlılar, su ve mineral gibi inorganik besinleri dışarı-dan hazır olarak alır.

Örnek 2

Canlılar niçin beslenmek zorundadır?

Çözüm 2

10

5554

10

3. Solunum

Canlı hücreler basit organik bileşikleri yıkarak enerji

(ATP) üretir. Bu olaya denir.

Bütün canlılar enerjiye ihtiyaç duyduğu için solunum

yapmak zorundadır. Solunum hücre içinde gerçekleşen

bir seri tepkimeler zinciridir. Bazı canlılar ,

bazı canlılar oksijensiz solunumla, bazı canlılar da fer-

mantasyonla ATP üretirler.

(Glikoz)

C6H12O6 + 6 O2 → 6 CO2 + 6 H2O + 30-32 ATP + Isı

(Glikoz) (Etil alkol)

C6H12O6 → 2 C2H5OH + 2 CO2 + 2 ATP + Isı

(Glikoz) (Laktik asit)

C6H12O6 → 2 C3H6O3 + 2 ATP + Isı

O2'li Solunum

Etil alkol fermantasyonu

Laktik asit fermantasyonu

4. Boşaltım

Arabalar yakıttan enerji üretirken oluşan atıkları eg-

zozları ile atarlar. Canlılar da besinlerden enerji üre-

tirken atık oluşturur. Bu atıkların vücuttan uzaklaş-

tırılmasına denir. Canlılar boşaltım

işlemini farklı yöntemlerle gerçekleştirir.

Örneğin;

insanlar, sıvı atıkları terle-

Damlama

me ve boşaltım sistemiyle,

gaz atıkları ise solunum sis-

temiyle,

bitkiler atık maddelerini

yapraklarını dökerek, dam-

lama veya terlemeyle,

bir hücreliler ise atık mad-

delerini hücre zarı yardı-

mıyla

dışarı atar.

Örnek 3

Canlılar;

I. ihtiyaç duyduğu organik besinleri üretme,

II. yaşamsal faaliyetler için gerekli enerjiyi oksijenli solunum ile üretme,

III. enerji üretimi sırasında oluşan atıkları vücuttan uzaklaştırma

özelliklerinden hangilerine ortak olarak sahiptir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm 3

5. Hareket

Canlılar çevrelerindeki değişimlerden etkilenerek

gösterirler. Bu tepkilerden biri de

harekettir.

Güvercin uçar, balık yüzer. Gelişmiş hayvanlar yardımıyla yer değişimi hareketi yapar.

Bitkiler çevrelerindeki değişimlere de-

ğiştirerek tepki gösterirler. Bitkilerin kökleri suya,

gövdesi ışığa yönelir (tropizma), böcekkapan bitkisi

yapraklarına böcek konduğunda yaprakları kapanır

(nasti).

Bir hücreli canlılar sil, kamçı ve yalancı ayakları ile

yer değiştirir. Bu sayede ya-

şadıkları sulu ortamda savunma, beslenme, oksijen

alma gibi ihtiyaçlarını karşılarlar.

Dokunma, küserim! Paramesyum

11

5555

14

Örnek 4

Bir hücreli canlılar;

I. sil,

II. kamçı,

III. yalancı ayak,

IV. kas

yapılarından hangileri ile hareket eder?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

Çözüm 4

6. Uyarılara tepki

Canlıların iç ve dış çevrelerinde meydana gelen deği-

şikliklere , bu uyarılara tepki gösterilmesine

ise denir. Canlılar kendine uygun olan

uyarıları alır ve uygun tepki gösterir.

Bazı canlılardaki tepkiler aşağıda verilmiştir.

Öglenanın aydınlatılan alana doğru hareket etme-

si

Acıkan bebeğin ağlaması

Bitki gövdesinin ışığın geldiği tarafa doğru yönel-

mesi

Küstüm otunun dokunulan yaprağının aşağı sark-

ması

7. Üreme

Canlılar nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine

benzer yeni bireyler oluşturur. Bu olaya

denir. Üreme canlıları cansızlardan ayıran önemli bir

özelliktir. Canlılarda farklı üreme çeşitleri gözlenir.

Bazı canlılar tek başına kendi ile aynı kalıtsal yapı-

da yavru oluşturur. Buna denir.

Eşeysiz üremede yavrular ata canlıyla

yapıdadır.

Örneğin bakteri, amip vb. bir hücreliler, bazı bit-

kiler, bazı omurgasız hayvanlar eşeysiz üreme ile

çoğalır.

Tomurcuk

Bira mayası(bir hücreli)

Yavru hücre

Bira mayasında tomurcuklanma

Bazı canlılarda ise yavrular anne ve babadan gelen

hücrelerin (gametlerin) birleşmesi ile oluşur. Buna

denir.

Eşeyli üremede yavrular ata canlılardan

yapıya sahiptir. Bu canlı türleri farklı ya-

şam şartlarına daha kolay uyum sağlar.

Örneğin omurgalı hayvanlar, çiçekli bitkiler eşeyli

üreme ile çoğalır.

Kurbağada eşeyli üreme

Yılanlarda yumurtlama

Üreme, canlıların yaşaması için şart değildir. Yavru oluştu-ramayan bireyler normal bireyler gibi yaşamını sürdürebilir.

Örnek 5Bazı canlılarda yavrular ata canlı ile aynı kalıtsal yapıda iken bazılarında farklı kalıtsal yapıdadır. Bu durumu açıklayınız.

Çözüm 5

12

5556

18

8. Büyüme ve Gelişme

Canlılar kendilerinden önceki canlılardan meydana ge-

lir. Canlıların yapısındaki madde miktarının, özellikle

de protein miktarının artmasına denir.

Büyüme,

bir hücrelilerde hücrenin

Tohumun büyümesi

hacim ve kütlesinin artışı

ile olur.

çok hücrelilerde hücrelerin

bölünmesi, hücre hacmi ve

kütlesinin artışı ile olur.

bitkilerde sınırsızdır, hay-

vanlarda ise belirli bir yaşta

durur.

Canlının yaşamı boyunca geçirdiği değişikliklerin

tümü ise olarak tanımlanır. Gelişimini

tamamlayan canlı ise bir süre sonra ölür.

Örnek 6

Canlılarda büyümeyi sağlayan temel olaylar aşağıda verilmiştir.

I. Hücre hacminin artışı

II. Hücre bölünmesi

Bu olaylardan hangileri bir hücrelilerde hangileri de çok hücrelilerde büyümeyi sağlar?

Bir hücrelilerde Çok hücrelilerde

A) Yalnız I Yalnız II

B) Yalnız I I ve II

C) Yalnız II Yalnız I

D) I ve II Yalnız I

E) I ve II Yalnız II

Çözüm 6

Örnek 7

Canlılarda büyüme ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Bir hücrelilerde hücre hacmi artması ile olur.

B) Çok hücrelilerde hücre bölünmesi ile olur.

C) Bitkilerde sınırsızdır, hayvanlarda belirli bir yaşta du-rur.

D) Çok hücrelilerde hücre hacminin artması ile olur.

E) Bir hücrelilerde hücre bölünmesi ile olur.

Çözüm 7

9. Metabolizma

Hücrelerde gerçekleşen yapım ve yıkım tepkimelerinin

tümüne denir.

Yapım tepkimeleri olarak bilinir.

Bu tepkimelerde küçük moleküllerden büyük mo-

leküller sentezlenir. Örneğin fotosentez, protein

sentezi.

Yıkım tepkimeleri olarak bilinir.

Bu tepkimelerde büyük moleküller küçültülür. Ör-

neğin solunum, sindirim.

Bir türün farklı bireylerinde,

Anabolizma > Katabolizma (gençlik, büyüme, kilo alma)

Katabolizma > Anabolizma (yaşlılık, zayıflama)

Anabolizma = Katabolizma (erginlik = yetişkinlik)

durumları gözlenebilir.

13

5557

22

Örnek 8Canlılarda meydana gelen;

I. solunum,

II. fotosentez,

III. protein sentezi,

IV. sindirim

olaylarından hangileri anabolizma hangileri de kata-bolizmadır? Anabolizma Katabolizma

A) I ve II III ve IV

B) I ve III II ve IV

C) I ve IV II ve III

D) II ve III I ve IV

E) II ve IV I ve III

Çözüm 8

Bir anabolizma tepkimesi olan protein sentezi, tüm canlı-larda ortak olarak gerçekleşir.

Aşağıda verilen kavramları ilgili cümlelerdeki boş-luklara yazınız.

boşaltım tepki metabolizma üreme büyüme

• Canlıların yapısındaki madde miktarının, artmasına denir.

• Canlılar iç ve dış çevresinde oluşan uyaranlara verir.

• Hücrelerde gerçekleşen yapım ve yıkım tepkimelerine denir.

• Besinden enerji üretirken oluşan atıkların uzaklaştırıl-masına denir.

• Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendile-rine benzer yeni bireyler oluşturmasına denir.

10. İç Denge (Homeostazi)

Canlıların iç ve dış değişimlerden zarar görmemek için

sınırlar içinde tutmak istediği

değerler vardır. Canlıların vücut içi değerlerini belirli

sınırlar içinde tutma eğilimine

(iç denge) denir.

Örneğin,

Paramesyumlar tatlı suda yaşayan bir hücreli can-

lılardır. Hücrelerinin içine giren fazla suyu, kont-

raktil kofullarının çalışmasıyla hücre dışına atarlar.

Böylelikle iç dengelerini korumuş olurlar.

İnsanlarda açlık durumunda kan şeker değeri dü-

şer, gözlerde kararma olur. Karaciğerden kana

glikoz verilerek kan şekeri değeri normal değere

getirilir.

ParamesyumKontraktil koful

Örnek 9

Canlılar niçin iç durumlarını belirli değerler arasında tutmak ister?

Çözüm 9

14

5558

27

11. Uyum (Adaptasyon)

Canlıların bulundukları çevrede yaşamasını sağlayan

kalıtsal, yapısal veya davranışsal değişikliklere

denir. Bu özellikler,

Canlının hayatta kalabilmesi ve çoğalabilmesini

sağlar.

aktarılabilir.

Bazı canlılardaki uyumlar:

Kutup tilkilerinin küçük, çöl tilkilerinin büyük ku-

laklı olması

Çöl bitkilerinin su depolayabilen gövdelerinin ol-

ması

Çöl tilkisi Kutup tilkisi

12. Organizasyon

Canlıların yapısı belirli bir organizasyona sahiptir. Bir

hücreli canlılarda küçükten büyüğe doğru organizas-

yon basamakları şu şekildedir:

Atom Molekül

Çok hücreli canlılarda vücudun belirli bir düzen içinde

iş görmesi için aşağıdaki gibi organizasyon basamakla-

rı oluşmuştur.

Yapı ve görevleri benzer hücreler bir araya gelerek

,

dokular bir araya gelerek ,

organlar bir araya gelerek ,

sistemler bir araya gelerek çok hücreli

oluşturur.

Bir hücrelilerde doku, organ ve sistem yapıları bulunmaz.

Şimdi bir bitkide kompleksten basite doğru organizas-

yon düzeylerini inceleyelim.

a. Organizma: Bitkiler bulunan

gelişmiş çok hücreli organizmalardır. Gelişmiş bir bit-

kinin yapısında; kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve vb.

organlar bulunur.

b. Organ: Bitkisel organlardan birinin yaprak olduğunu

az önce öğrendik. Bitkinin besin üretiminden sorumlu

yaprak organının içinde bulunur.

c. Doku: Yaprak organında bulunan doku çeşitlerin-

den biri parankima dokusudur. Parankima dokusunun

görevlerinden biri güneş enerjisini kullanarak organik

besin üretmektir.

d. Hücre: Dokular çok sayıda oluşur.

Hücrelerin içinde farklı görevleri yerine getiren

ve yapılar bulunur.

e. Organel: Parankima dokusuna ait parankima hüc-

resinde bulunan organellerden biri kloroplasttır. Klo-

roplast fotosentez olayını gerçekleştirir. Kloroplastın

içinde güneş ışığının soğurulmasını sağlayan ve bitkiye

yeşil renk veren klorofil molekülü bulunur.

f. Molekül: Klorofil oluşan bir

moleküldür.

TilakoitlamelGranum

Yaprak

Palizat parankiması

Sünger parankiması

Kloroplast

Klorofil

Parankima hücresi

Mezofil tabakası

Bir yapraktaki organizasyon düzeyleri

15

30Konu Değerlendirme Testi - 1

1. Bir varlığın aşağıdaki özelliklerden hangisine sa-hip olması, canlı olduğunu belirlemek için yeterli değildir?

A) İnorganik molekülleri kullanarak organik be-sin sentezleme

B) Mitoz bölünme ile eşeysiz üreme

C) Dışarıdan gelen uyarılara uygun tepki verme

D) Besinleri yıkarak ATP sentezleme

E) Organik ve inorganik molekül bulundurma

2. Aşağıda üç farklı canlının görseli verilmiştir.

I Amip

IIBakteri

IIIPapatya

Bu canlılardan;

a. prokaryot yapılı bir hücreli,

b. ökaryot yapılı bir hücreli,

c. ökaryot yapılı çok hücreli

olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

a b c

A) I II III

B) I III II

C) II I III

D) II III I

E) III I II

3. Tatlı suda yaşayan ökaryot bir hücreli canlılar hücrelerine giren fazla suyu, kontraktil kofulları yardımı ile hücre dışına atarlar.

Bu olay aşağıdakilerden hangisine örnektir?

A) Solunum B) Büyüme

C) Üreme D) Homeostazi

E) Beslenme

4. Aşağıdaki grafiklerin hangisindeki değişim canlı-larda ortak olarak gerçekleşir?

Etil alkol miktarı

ATP miktarı

Laktik asit miktarı

O2 miktarı

CO2 miktarı

Zaman

Zaman

Zaman

Zaman

Zaman

A)

C)

B)

D)

E)

5. Canlılarda gerçekleşebilen bazı olaylar şunlardır:

I. Kertenkelenin boyunun uzaması

II. Öglenanın hücre bölünmesi geçirmesi

III. Paramesyumun sitoplazmasının artması

Bu canlılık olaylarından üreme ve büyüme olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiş-tir?

Üreme Büyüme

A) Yalnız I II ve III

B) Yalnız II I ve III

C) Yalnız III I ve II

D) I ve II Yalnız III

E) II ve III Yalnız I

6. Bir bitkide gerçekleşen,

I. hidroliz,

II. solunum,

III. fotosentez

tepkimelerinden anabolizma (yapım) ve katabo-lizma (yıkım) olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Anabolizma Katabolizma

A) I II ve III

B) II I ve III

C) III I ve II

D) I ve III II

E) II ve III I

16

44

43

6

7. Bir canlı yaşamını devam ettirebilmek için aşağı-daki canlılık olaylarından hangisini gerçekleştir-mek zorunda değildir?

A) Üreme B) Anabolizma

C) Solunum D) Boşaltım

E) Beslenme

8. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi tüm canlılarda ortak olarak gerçekleşir?

A) 6 CO2 + 6 H2O → Glikoz + 6 O2

B) Glikoz + 6 O2 → 6 CO2 + 6 H2O + 30 – 32 ATP

C) n. Amino asit → Protein + (n – 1) Su

D) Glikoz → 2 Etil alkol + 2 CO2 + 2 ATP

E) n. Glikoz → Nişasta + (n – 1) Su

9. Aşağıdaki tabloda bakteri, bitki ve hayvan canlı-larının bazı özelliklere sahip olma durumları (), sahip olmama durumları (O) işaretleriyle gösteril-miştir.

Canlılar

I II III

Öze

llikl

er

Fotosentez yapma O

Oksijenli solunum yapma O

Çok hücreli olma O

Prokaryot hücreli olma O O

Buna göre tabloda bakteri, bitki ve hayvan can-lılarını gösteren numaralar aşağıdakilerin hangi-sinde doğru olarak verilmiştir?

Bakteri Bitki Hayvan

A) I II III

B) II I III

C) II III I

D) III I II

E) III II I

10. Aşağıdakilerden hangisi tüm canlı türlerinin ortak özelliklerinden birisi değildir?

A) Çevresel değişimlere tepki verme

B) Metabolizma olaylarını gerçekleştirme

C) Hücresel yapıya sahip olma

D) İnorganik maddelerden organik besin üretme

E) Metabolizma atıklarını vücudundan uzaklaş-tırma

11. Bir hücreli canlılarda aşağıdakilerden hangisi gö-rülmez?

A) Yer değiştirme hareketi

B) Bölünerek üreme

C) Zigottan embriyo oluşumu

D) Besinlerden enerji üretme

E) Bulunduğu ortama uyum sağlama

12. Aşağıda insan vücudunda yer alan bazı organizas-yon basamakları şematik olarak gösterilmiştir.

I

III

II

IV

Buna göre, numaralandırılmış organizasyon ba-samaklarının büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?

A) I, II, III, IV B) I, III, IV, II

C) I, IV, III, II D) II, IV, III, I

E) IV, III, II, I

17

5561

42

İNORGANİK BİLEŞİKLER 2

BÖ

LÜM

Bütün canlı hücreler oluşur.

Elementlerin hücrede bulunma oranı canlıdan canlıya

değiştiği gibi hücreden hücreye de değişiklik gösterir.

İnsanlar 25 elemente ihtiyaç duyar. Bu elementlerden

4 tanesi (karbon, hidrojen, oksijen, azot) canlıların bü-

yük bir kısmını oluşturur. 7 tane element ise (kalsiyum,

fosfor, kükürt, magnezyum, klor, potasyum, sodyum)

canlılarda daha az oranda bulunur. 14 tane element ise

çok az veya eser miktarda yer alır. Bu elementlere

denir. Bor, krom, iyot, demir gibi

hayati önem taşıyan fonksiyonlarda gö-

rev alır.

Aşağıdaki tabloda bir insanın vücudunda bulunan ele-

mentlerin oranları verilmiştir.

Elementler Oran (%)

Oksijen (O) 65

Karbon (C) 18,5

Hidrojen (H) 9,5

Azot (N) 3,3

Kalsiyum (Ca) 1,5

Fosfor (P) 1,0

Potasyum (K) 0,4

Kükürt (S) 0,3

Sodyum (Na) 0,2

Klor (Cl) 0,2

Magnezyum (Mg) 0,1

İz elementler 0,01'den az

Canlılar metabolizmaları için daha birçok elemente ih-

tiyaç duyar.

Örneğin;

Diş sağlığının korunmasında flor (F)

Sinirlerde uyarı iletiminde klor (Cl)

Kanda oksijen taşınmasında demir (Fe)

Kemik oluşumunda kalsiyum (Ca)

elementleri görev alır.

Canlıların yapısı belirli bir organizasyona sahiptir. Çok

hücreli bir canlı organizma olan insanın organizasyon

basamaklarını büyükten küçüğe yazalım.

İnsan pek çok sistemden,

sistemler ,

organlar dokulardan,

dokular ,

hücreler moleküllerden,

moleküller elementlerden,

oluşur.

Hücrelerin moleküler yapısını oluşturan bileşikler

ve bileşikler olmak üzere ikiye

ayrılır.

Canlıların Temel Bileşenleri

İnorganik Bileşikler Organik Bileşikler

Asit

Baz

Tuz

Nükleik asitler

ATP

Vitaminler

Enzimler

Hormonlar

İnorganik bileşikler canlı vücudunda sentezlenmezken or-ganik bileşikler sentezlenir.

18

5562

45

İnorganik Bileşikler Canlıların, kendi vücudunda üretemeyip dışarıdan

hazır olarak aldığı bileşiklerdir.

Küçük yapılıdırlar, uğramadan

hücre zarından geçebilirler.

Yapılarında karbon (C) ve hidrojen (H) atomu bir

arada bulunmaz.

Solunum tepkimelerinde olarak

kullanılmazlar.

İnorganik bileşiklerin vücuttaki dengesi sağlığımız için

çok önemlidir.

içeren süt, yoğurt ve peynir gibi ürün-

leri sıkça tüketirsek kaslarımız ve kemiklerimiz

sağlıklı olur.

içeren pekmez ve mercimek gibi be-

sinleri yersek yeterli kan üretebiliriz.

İshâl olduğumuzda su - şeker - tuz karışımından

içersek kendimizi daha çabuk toplarız.

Tansiyonu yüksek olan büyüklerimiz

yiyeceklerden uzak dururlar.

Sağlıklı bir yaşam için günde su

içilmesi önerilir.

Biyolojik açıdan önemli olan inorganik bileşikler, su,

asit, baz, tuz ve minerallerdir.

Canlıların tümü inorganik bileşikleri dışarıdan hazır olarak alır.

1. Suyun Canlılar İçin Önemi

a. Su ve yaşam

Kimyasal formülü H2O'dur.

Birçok canlı için doğal .

Canlılarda bulunan su miktarı, canlı türüne göre

farklıdır.

Canlı organizmanın yaşı ve metabolik etkinliği su

miktarı ile ilişkilidir.

Su, biyolojik yapıların oluşturulması ve yaşamsal

faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için gerekli inorga-

nik maddelerin en önemlisidir.

Örneğin,

Embriyodaki su oranı ergin bireylere göre daha

fazladır, yaş ilerledikçe de azalır.

Tohumdaki su oranı % 15’in altındadır. Tohumda

çimlenme su oranı arttığında başlar.

Su molekülleri

b. Suyun görevleri İyi bir . Maddelerin çözünme-

sini ve yayılmasını sağlar. Özgül ısısı yüksektir. Bundan dolayı yerleşim yerle-

rinde sıcaklık değişimleri hızlı gerçekleşmez. Besinlerin kullanılır.

Fotosentezde kullanılır ve yapısındaki O2 atmosfe-re verilir.

Bitkiler, topraktaki mineralleri suda çözünmüş ola-rak alır.

atıklarının seyreltilmesini ve atımını sağlar.

Çok sayıda hidrojen bağı bulundurur. Bu bağlar su moleküllerini bir arada tutar. Bu duruma

denir. Suyun farklı bir moleküle tu-tunmasına denir. Bu iki özellik sayesinde bitkilerde, su ve suda çözünmüş madde-ler topraktan alınıp yüksekteki bitki organlarına kesintisiz bir sütun şeklinde taşınır.

Suyun kohezyon kuvvetine bağlı olarak oluşan yü-zey gerilimi, bazı canlıların su yüzeyinde durması-na ve yürümesine imkan sağlar.

Donduğunda suyun artar. Oluşan buz kütlesi suyun üstünde yüzer. Soğuk havanın suyun içine girmesini önler. Bu sayede suda yaşa-yan canlılar havanın aşırı soğumasından korunur.

İyi bir ısı taşıyıcısıdır. Sıvı hâlden gaz hâle ısı ala-rak geçer. Deri yüzeyinde bulunan su deriden al-dığı ısı sayesinde buharlaşır. Bu olaya denir. Derimiz ısı kaybettiği için serinleriz. Hava-daki su buharı sıvı hâle geçerken ısı verir. Su buha-rının sıvı hâle geçmesi ile oluşan yağmur yağarken havalar ısınır.

19

5563

48

Örnek 10

Bitkiler ihtiyaçları olan molekülleri köklerinden su ile birlikte alabilirler.

Bu durum suyun özelliklerinden hangisi ile ilgilidir?

Çözüm 10

2. Asit, Baz ve Tuzların Canlılar İçin Önemi

Sabun, gazoz, sirke, tıraş köpüğü gibi pek çok madde-

nin yapısında asit ya da baz bulunur. Çözeltilerin asidik

veya bazik olma durumu ile belirtilir. pH

değeri,

0 – 7 arası , 7 – 14 arası , 7 ise

olarak kabul edilir.

Bir maddenin asidik mi bazik mi olduğu

ile anlaşılabilir.

Bazlar kırmızı turnusol kâğıdını , asitler

ise mavi turnusol kâğıdını çevirir.

AsitBaz

Baz AsitNötr

pH değeri 7'den 0'a doğru düştükçe asitlik, 7'den 14'e doğru çıktıkça baziklik artar.

Bazı yapılarda enzimlerin en iyi şekilde çalıştıkları pH

değerleri:

Mide: 1 - 3 arası; Bağırsak: 8 - 9 arası;

Kan: 7,2 - 7,4 arası

Asit baz dengesinin bozulması bazı hastalıklara hatta

ölüme bile neden olabilir.

İnsan kanının pH'si 7,4'tür. Kanın pH'si 7'ye düşer

veya 7,8'e çıkar ise insan hayatta kalamaz.

Diş çürüğü, saç dökülmesi, depresyon, konsantras-

yon eksikliği de asit baz dengesinin bozulması ile

ortaya çıkan rahatsızlıklardandır.

Muz

Süt

Saf su

Yumurta

Aşağıdaki şekilde bazı maddelerin asidik veya bazik olma durumları verilmiştir.

HCI

Sirke

DomatesLimon

Soda

BrokoliNaOH

Çamaşır suyu

Amonyak

SıvısabunMide

asidi

20

5564

52

Örnek 11

Aşağıdaki tabloda bazı sıvıların pH değerleri verilmiştir.

Meyve suyu 5 Badem 8

Kola 3 Soğan suyu 10

Yeşil çay 9 Siyah çay 4

Bu sıvılardan turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çe-virenlerle maviye çevirenleri yazalım.

Çözüm 11

a. Asitlerin özellikleri

Suda çözündüğünde hidrojen (H+) iyonu veren bileşik-

lere denir.

Turnusol kağıdının rengini

dönüştürür.

pH değeri arasındadır.

Tatları dir.

b. Bazların özellikleri

Suda çözündüğünde hidroksit (OH–) iyonu veren bile-

şiklere denir.

Turnusol kâğıdının rengini

dönüştürür.

pH değeri arasındadır.

Tatları dır.

Bitki türlerinin yeryüzüne dağılımlarında toprağın pH

değeri de etkilidir. Örneğin,

asidik topraklarda çay, çam

bazik topraklarda söğüt, akasya, çınar

gibi bitkiler yetişir.

Asitler ve bazlar organik veya inorganik yapılı olabilir.

Çizgili kaslarda oluşan laktik asit organik aside, adenin, timin, guanin ve urasil bazları organik baza örnektir.

Canlılarda pH değerinin sabit kalmasında tampon adı verilen bileşikler görev yapar. Tampon bileşiği ortamdaki H+ miktarı arttığında onu tutarak, ortamdaki H+ miktarı azaldığında onu bırakarak ortamın pH değerini dengeler. Örneğin insan kanındaki şu tepkime kan pH'sinin denge-lenmesinde etkilidir.

H2CO3 HCO3– + H+

(Karbonik asit) (Bikarbonat)

c. Tuzların Özellikleri

Asitlerle bazların tepkimesiyle

birleşmesi sonucu oluşan bileşiğe denir.

Bu tepkimelerde açığa çıkar.

HCl

Hidroklorikasit

(Asit)

Sodyumhidroksit

(Baz)

Sodyumklorür(Tuz)

Su

NaOH NaCl H2O+ +

Hücre sitoplazmasında ve hücreler arası sıvıda tuzların be-lirli bir yoğunlukta bulunması gerekmektedir. Tuzlar, vücut sıvılarının osmotik basıncını düzenler.

Gereğinden fazla tuz tüketimi yüksek tansiyon, kalp ve böbrek rahatsızlıkları gibi sağlık sorunlarına neden olur.

21

5565

56

3. Minerallerin Canlılar İçin Önemi

Canlıların vücudunda az miktarda bulunan mineraller

canlılık için gereklidir.

Minerallerin her birinin görevi farklıdır. Fakat işlevleri

genel olarak iki grupta toplanabilir:

düzenleme

Canlının katılma

Canlı vücudundaki herhangi bir mineralin eksikliğini

başka bir mineral gideremez.

Minerallerin vücuda düzenli olarak alınmaması meta-

bolizma bozukluklarının oluşmasına neden olur.

Minerallerin özellikleri şunlardır;

Küçüktür.

geçebilirler.

Sindirilmez.

vermezler.

dirler.

katılabilirler.

Mineraller, canlıların vücudunda sentezlenemeyen ancak dışarıdan alınması zorunlu olan inorganik maddelerdir. Mineraller, bileşik enzimlerin yapısına katılarak enzimin aktifleşmesini sağlar.

Kalsiyum

Kükürt

Sodyum

Bakır

Örnek 12

Minerallerle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Bitkiler tarafından üretilir.

B) Canlı yapısına katılabilir.

C) Oksijenli solunum tepkimelerinde üretilir.

D) Enerji üretiminde tüketilir.

E) Hayvanlar tarafından üretilir.

Çözüm 12

Örnek 13

Canlıların vücuduna yeterli miktarda mineral alması neden önemlidir?

Çözüm 13

22

5566

60

Aşağıdaki tabloda insan vücudu için önemli bazı mineraller ile ilgili bilgiler verilmiştir.

İnsanların Gereksinim Duyduğu Mineraller

Mineral Ana Besin Kaynağı Vücuttaki Temel İşlevi Eksiklik Belirtileri

Kalsiyum (Ca)

Süt ürünleri, koyu yeşil seb-zeler, baklagiller

Kemik ve diş oluşumu, kan pıhtılaşması, sinir ve kas iş-levi

geriliği, kemik yoğunlunda azalma

Fosfor (P) Süt ürünleri, et, tahıl Kemik ve diş oluşumu, ,ATP ve hüc-

re zarının yapısına katılma

Halsizlik, kemikten mineral kaybı, kalsiyum kaybı

Klor (CI) Sofra tuzu Asit-baz dengesi, mide öz suyu oluşumu, sinir işlevi, osmotik denge

krampları, iştah azalması

Kükürt (S) Et, yumurta, birçok meyve Bazı bileşeni

Büyüme geriliği, hâlsizlik, şişlikler, solgunluk

Sodyum (Na) Sofra tuzu Asit-baz dengesi, su dengesi, işlevi, kas ka-

sılması

Kas krampları, iştah azal-ması

Potasyum (K) Et, süt ürünleri, birçok mey-ve ve sebze, tahıl

Asit-baz dengesi, su den-gesi, sinir işlevi, kalp ritmini düzenleme

Kas krampları, felç, mide bulantısı, ritmin-de bozukluk

Magnezyum (Mg) Tam tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler

kofaktörü, kemik, diş ve klorofilin yapı-sına katılma, kas ve sinirle-rin çalışması

Sinir sistemi bozukluğu

Flor (F) İçme suyu, çay, deniz ürün-leri

Diş sağlığının korunması ve gelişimin-de aksama

İyot (I) Deniz ürünleri, iyotlu tuz hormonunun bileşeni

Guatr, büyüme ve zeka ge-riliği

Demir (Fe) Et, yumurta, baklagil, tarım tahılları, yeşil yapraklı seb-zeler

ve elekt-ron taşıyıcıların bileşeni; en-zim kofaktörü

Demir eksikliği kansızlığı, hâlsizlik, bağışıklık eksikliği, bitki yapraklarında sararma

Çinko (Zn) Et, deniz ürünleri, tahıl Bazı enzimlerin yapısına ka-tılma, bağışıklığı güçlendir-me

Büyüme geriliği, zayıflama, deri

pullanması, saç dökülmesi, akne

23

63

1. Canlıların temel bileşenleri inorganik ve organik bileşikler olmak üzere ikiye ayrılır.

Aşağıdaki moleküller inorganik ve organik şek-linde gruplandırıldığında hangisi diğerlerinden farklı bir grupta yer alır?

A) Vitamin B) Hormon C) Enzim

D) Mineral E) Nükleik asit

2. Su ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yan-lıştır?

A) Metabolizma sonucu açığa çıkan zararlı atıkla-rın uzaklaştırılmasını sağlar.

B) Fotosentezde kullanılır ve yapısındaki O2 at-mosfere verilir.

C) Bitkilerde, topraktan alınan minerallerin yap-raklara taşınmasını sağlar.

D) Besinlerin sindirilmesi sırasında tüketilir.

E) Donduğunda hacminin artması, su içinde yaşa-yan canlıların hayatını zorlaştırır.

3. Bazı kertenkele, örümcek ve böcek türlerinin suyun üzerinde yürüyebilmesi, suyun aşağıdaki özelliklerinden hangisiyle açıklanabilir?

A) İyi bir çözücü olma

B) Yüzey gerilimine sahip olma

C) Zehirli maddeleri seyreltme

D) İyi bir ısı taşıyıcısı olma

E) Donduğunda hacmini artırma

4. Minerallerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlış-tır?

A) Enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılır.

B) Hücre zarından geçebilirler.

C) Eksikliklerinde çeşitli hastalıklar oluşur.

D) Bitkilerin metabolizması sonucu üretilir.

E) Kemik ve dişlerin yapısına katılır.

5. Aşağıda bazı molekül ve yapıların pH değerleri verilmiştir.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12pH:

HC

I

Mid

e

NH

3

NaO

H

Der

i

NötrAsitlik artar Baziklik artar

Ağ

ızK

an

İnce

bağ

ırsa

k

13 14

Buna göre,

I. İnsan vücudundaki bazı yapılar asidik, bazı ya-pılar bazik özelliktedir.

II. HCI'nin asitlik derecesi derininkinden düşük-tür.

III. NH3'ün baziklik derecesi kanınkinden yüksek-tir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III


6. Bitkilerde suyun gerçekleştirdiği,

I. fotosentezde kullanılma,

II. terleme ile vücut sıcaklığı düşürme,

III. maddelerin çözünmesini sağlama

görevlerinden hangileri hayvan vücudunda ger-çekleştirilemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III

7. İnsan vücudunda asit - baz dengesinin bozulması sonucu bazı hastalıklar ortaya çıkar.

Buna göre,

I. diş çürüğü,

II. saç dökülmesi,

III. konsantrasyon eksikliği

hastalıklarından hangileri asit-baz dengesinin bozulması sonucu oluşabilir?



Konu Değerlendirme Testi - 2

24

44

47

0

8. Aşağıda bazı inorganik maddelere ait birer özellik verilmiştir.

I. Suya hidroksit iyonu verme

II. Turnusol kâğıdını kırmızıya çevirme

III. Enzimlerin yapısına kofaktör olarak katılma

Bu özelliklere sahip inorganik maddeler aşağıda-kilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) Asit Baz Mineral

B) Baz Mineral Asit

C) Mineral Asit Baz

D) Baz Asit Mineral

E) Mineral Baz Asit

9. Şekildeki gibi içinde X sıvısı bulunan deney tüpü-nün ağzı açılarak mavi turnusol kâğıdı tüpe batı-rılıyor.

Bir süre sonra mavi turnusol kâğıdı kırmızıya döndüğüne göre, X sıvısının pH değeri aşağıdaki-lerden hangisi olamaz?

A) 9 B) 6 C) 5 D) 4 E) 1

10. Sekoya ağacı dünyanın bilinen en uzun ağacıdır. Yüksekliği yaklaşık 115 m'dir. Bu ağacın toprak-tan aldığı su ve minerallar, en tepedeki dallara ve yapraklara taşınır.

Sekoya ağacında su ve minerallerin taşınmasında suyun;

I. moleküllerinin birbirine bağlanması (kohez-yon),

II. moleküllerinin yüzeye tutunması (adezyon),

III. moleküllerin çözücü olması

özelliklerinden hangilerine sahip olması etkili ol-muştur?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III


11. Aşağıdaki tabloda birkaç mineralle ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir.

Mineral

Bulunduğubesinler

GöreviEksikliğinde ortaya çıkanrahatsızlık

Demir (Fe)

Et, yumurta,baklagil

Hemoglobinin ve ETS elemanlarının yapısına katılma

Kansızlık,hâlsizlik

İyot (I)Deniz ürünleri,iyotlu tuz

Tiroksin hormonunun yapısına katılma

Guatr, büyüme ve zeka geriliği

Kalsiyum(Ca)

Süt ürünleri, koyu yeşil sebzeler

Kemik ve dişlerin yapısına katılma

Büyüme geriliği, kemikyoğunluğundaazalma

Sodyum(Na)

Sofra tuzu

Su dengesi, sinirsel iletim, kas kasılması

Kas krampları

Buna göre,

I. Yeterli miktarda sofra tuzu tüketilmezse kas-larda ağrılı kasılmalar gözlenebilir.

II. İyot eksikliğinde, tiroksin hormonu yeterli miktarda üretilmez.

III. Büyüme geriliği görülen bireyler, yeterli mik-tarda süt ürünü tüketmemiş olabilir.

IV. Hemoglobinin yapısına katılan mineral, sade-ce hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur.


A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

12. İnorganik moleküllerle ilgili,

I. Canlı vücudunda sentezlenmez.

II. Küçük yapılı olduğu için hücre zarından geçe-bilir.

III. Solunum tepkimelerinde enerji verici olarak kullanılır.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

13. Tuzlarla ilgili,

I. Asit ve bazların tepkimeye girmesiyle oluşur.

II. Sentezi sırasında su tüketilir.

III. Vücut sıvılarının osmotik basıncını düzenler.


A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III


25

5569

763

BÖ

LÜM

ORGANİK BİLEŞİKLER - KARBONHİDRATLAR (C, H, O)

Organik Bileşikler

Yapılarında karbon (C) ve hidrojeni (H) bir arada bu-

lunduran bileşiklere denir.

Ayrıca yapılarında oksijen (O), azot (N), fosfor (P), kü-

kürt (S) gibi elementler de bulunabilir. Canlılar tarafın-

dan üretilebilirler.

Canlılarda bulunan organik bileşikler şunlardır;

1. Karbonhidratlar

2. Yağlar

3. Proteinler

4. Enzimler

5. Vitaminler

6. Hormonlar

7. Nükleik asitler

8. ATP

Organik bileşiklerin canlıdaki temel görevleri şunlar-

dır:

Yapıya katılma

Enerji Sağlayanlar Yapıya Katılanlar

Düzenleyici Olanlar

Karbonhidratlar Yağlar Proteinler

Proteinler Yağlar Karbonhidratlar

Vitaminler Proteinler Enzimler Yağlar Hormonlar

Nükleik asitler, yönetici molekül olarak görev yapar.

Örnek 14Aşağıda bazı organik bileşikler verilmiştir.

I. Karbonhidratlar

II. Yağlar

III. Proteinler

IV. Vitaminler

Bu bileşiklerden hangileri enerji verici hangileri dü-zenleyici olarak görev yapabilir?

Enerji verici Düzenleyici

A) I ve II III ve IV

B) I ve III II ve IV

C) II ve IV I ve III

D) I, II ve III II, III ve IV

E) II, III ve IV I, II ve III

Çözüm 14

Bazı karbonhidratlar, proteinler ve nükleik asitler

adı verilen büyük moleküllerdir.

denilen birbirinin aynısı veya benzeri küçük yapı taş-

ları birleşerek polimer molekülünü oluşturur. Polimer

oluşumu sentezi ile olur.

Dehidrasyon - Hidroliz

Küçük moleküllerin (monomer) birleşirken su çı-

karması olayına sentezi denir.

Büyük moleküller (polimer), su kullanılarak yapı

birimlerine parçalanabilir. Bu olaya

denir.

Dehidrasyon Hidroliz

Yapım olayıdır. Yıkım olayıdır.

ATP . ATP .

Yalnız hücre içinde olur. Hem hücre içinde hem

de hücre dışında olur.

26

5570

80

H

H

OH

Kısa polimer

Uzun polimer

Dehidrasyon

Monomer

OH

H2O

OH

H

H

H

OH

OH

Hidroliz

OH

H2O

H

Örnek 15

Dehidrasyon tepkimeleri ile ilgili,

I. Yapım olayıdır.

II. ATP harcanarak gerçekleşir.

III. Hem hücre içinde hem de hücre dışında gerçekle-şir.




Çözüm 15

Dehidrasyon tepkimelerinde, kurulan bağ sayısı ile açığa çıkan su miktarı eşittir.

Karbonhidratlar (C, H, O)a. Karbonhidratların kimyasal yapısı

Yapısında karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O)

elementleri bulunur.

Bazılarının yapısında (kitin gibi) azot (N) elementi

de bulunur.

b. Karbonhidratların görevleri

Kısa süreli deposudur.

Fazlası vücutta çevrilerek depo-

lanır.

Açlık anında enerji kaynağı olarak

sırada kullanılır. O2'li solunumda kullanıldığında

CO2 ve H2O açığa çıkar.

Nükleik asitlerin (DNA ve RNA) ve ATP'nin yapısına

katılır.

Hücre zarının ve hücre çeperinin yapısına katılır.

Örnek 16

Karbonhidratlar;

I. yağa çevrilerek depolanma,

II. nükleik asitlerin yapısına katılma,

III. açlık anında enerji üretimi için birinci sırada tüke-tilme

özelliklerinden hangilerine sahiptir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III


Çözüm 16

27

5571

84

c. Karbonhidrat Bakımından Zengin Besinler

Tahıllar, tahıl ürünleri ve baklagillerdir. Sebze ve mey-

velerde de çok miktarda karbonhidrat vardır.

Bitkiler karbonhidrat kaynağıdır. Çünkü CO2 ve H2O'nun fotosentez tepkimelerinde kullanılmasıyla karbonhidratlar sentezlenir.

Örnek 17

Aşağıda bazı besinler verilmiştir.

1. Pirinç

2. Buğday

3. Et

4. Yumurta

Bu besinlerden hangileri karbonhidrat bakımından zengindir?

A) Yalnız 1 B) 1 ve 2 C) 2 ve 3

D) 1, 2 ve 3 E) 2, 3 ve 4

Çözüm 17

d. Karbonhidratların Çeşitleri

Karbonhidratların birim moleküllerinin sayısına göre

gruplandırılması,

(tek şekerler)

(çift şekerler)

(çok şekerler)

şeklindedir.

Triozlar (3C'lu)

PGAL

Pentozlar (5C'lu)

Deoksiriboz

Riboz

Maltoz

Sakkaroz

Laktoz

Heksozlar (6C'lu)

Glikoz

Fruktoz

Galaktoz

Depo polisakkaritler

Nişasta

Glikojen

Yapısal polisakkaritler

Selüloz

Kitin

Monosakkaritler

Polisakkaritler

Disakkaritler

KA

RBO

NH

İDRA

TLA

RIN

ÇEŞ

İTLE

Rİ

I. Monosakkaritler (Tek Şekerler)

Kapalı formülleri dir.

Sindirilmezler.

yapılıdırlar.

Hücre zarından geçebilirler.

Bazı çeşitleri solunum tepkimelerinde doğrudan

üretiminde kullanılabilir.

Karbon sayıları 3 ile 8 arasında değişir.

a) Pentozlar

5 C'lu monosakkaritlerdir.

Riboz: 'nın ve 'nin yapısına

katılır.

Deoksiriboz: 'nın yapısına katılır. Riboz

şekerinden farkı, yapısında bir oksijen atomunun

eksik olmasıdır.

Enerji vermezler.

28

5572

89

b) Heksozlar

6 C'lu monosakkaritlerdir.

Suda çözünürler.

Tatlıdırlar.

C6H12O6 kapalı formülüyle gösterilirler.

Çeşitleri: , ve dur.

Kapalı formülleri C6H12O6 olan bu moleküllerin

açık formülleri farklıdır. Kapalı formülleri aynı,

açık formülleri farklı olan moleküllere

denir. Glikoz, fruktoz ve galaktoz birbirinin yapı-

sal izomeridir.

Glikoz (üzüm şekeri, kan şekeri):

Bütün canlıların en önemli enerji kaynağıdır.

tepkimelerinde kullanılır.

sonucunda üretilir. Polisakkarit-

lerin sindirilmesiyle de oluşur.

Meyve ve bitki öz suyunda, insan ve hayvanların

kanında bulunur. Sağlıklı bir insanın her 100 mL

kanında yaklaşık 100-140 mg glikoz bulunmalıdır.

Beyin hücreleri ve alyuvarların tek enerji kayna-

ğıdır. Kan şekerinin çok yükselmesi veya düşmesi

vücuda ciddi zararlar verir.

Fruktoz (meyve şekeri):

Bazı ve serbest olarak

bulunur.

Galaktoz (süt şekeri):

Bitki ve hayvan hücrelerinde bulunur. Memelilerin sü-

tünde daha çok bulunduğu için olarak

bilinir.

yapısına katılır.

Monosakkaritler küçük yapılı olduklarından sindirime uğ-ramadan hücre zarından geçebilir.

Aşağıda bazı karbonhidrat örnekleri verilmiştir.

riboz deoksiriboz fruktoz galaktozglikoz

Aşağıdaki soruları bu molekülleri kullanarak ce-vaplayınız.

1. Hangileri nükleik asitlerin yapısına katılır?

2. Hangileri 5 C'lu şekerlerdir?

3. Hangileri 6 C'lu şekerlerdir?

4. Hangileri beyin ve alyuvar hücrelerinin tek enerji kay-nağıdır?

II. Disakkaritler (Çift Şekerler)

İki monosakkaritin aralarında kovelent bağ türü olan

bağı kurması ile bir

oluşur.

Bu sırada bir molekül açığa çıkar. (Dehidrasyon

sentezi)

Kapalı formülleri C12H22O11 ile gösterilir.

Büyüktürler.

doğrudan geçemezler.

Dehidrasyon ve Hidroliz

CH2OH CH2OH

H1

1ab44 +

H H H

H HOH

HO

OHOHOH OH

a – Glikoz a – Glikoz

Dehidrasyon

Hidroliz

b – Glikoz b – Glikozb – Maltoz

CH2OH CH2OH

H2Oa

b4 4 +H HH H

H HOH OHOHHO O

glikozit bağı

OH HH

O O

OH HH

O O

OH HH

OH HH

29

5573

94

Sindirilirler.

Tatlıdırlar.

çözünebilirler.

Canlılarda en çok bulunan disakkaritler şunlardır:

(sükroz)

Maltoz (malt şekeri)

Yapı birimleri enerji kaynağıdır.

Maltoz

Özellikle bol mik-

tarda bulunur. Nişasta ve glikojenin

hidrolizi (yıkımı) sırasında açığa çı-

kar.

Glikoz + Maltoz + Su

Sakkaroz (çay şekeri)


Sakkaroz

hücrelerinde

bulunur. Hayvan hücrelerinde

bulunmaz. Kamış, pancar gibi

bitkilerde yedek besin deposu

hâlinde bulunur.

Glikoz + Sakkaroz (Sükroz) + Su

Laktoz (süt şekeri)


Laktoz

İnsan ve memeli hayvanların

bulunur. Bitki hücrelerin-

de bulunmaz.

Glikoz + Laktoz + Su

Maltoz ve sakkaroz bitkisel, laktoz ise hayvansal kaynak-lıdır.

Disakkaritlerle ilgili aşağıdaki tabloyu doldurunuz.

Glikoz Fruktoz GalaktozBulunduğu

hücre

Maltoz

Sükroz

Laktoz

III. Polisakkaritler (Çok Şekerler)

Çok sayıda aralarında glikozit

bağı kurması ile bir oluşur. Bu

sırada su molekülleri de açığa çıkar.

(n) Glikoz Polisakkarit + (n – 1) Su

Büyüktürler, hücre zarından geçemezler, sindirilir-

ler.

Canlılarda en çok bulunan polisakkaritler şunlar-

dır:

•

• Glikojen

•

• Kitin

Polisakkaritlerin birbirinden farklı olmasını,

– bulundurdukları glikoz sayısı

– glikozların bağlanma şekli

sağlar.

Nişasta

Selüloz

30

5574

97

Suda çözünme durumları farklılık gösterir.

– Glikojen kısmen suda çözünür.

– Nişasta çok az çözünür.

– Selüloz çözünmez.

Canlılardaki görevleri şunlardır:

– (enerji kaynağı) olarak

kullanılma

– katılma

Bulunduğu hücre türleri farklılık gösterir.

– Nişasta ve selüloz bitki hücrelerinde bulunur.

– ; bakteri, mantar ve hayvan

hücrelerinde bulunur.

– ; mantar ve hayvan hücrelerinde

bulunur.

Nişasta, glikojen, selüloz ve kitin polisakkaritleri, çok sayı-da glikozun bir araya gelmesiyle oluşur.

Nişasta

Nişasta bitki hücrelerinde depo polisakkarittir.

Besinlerde nişastanın varlığını anlamak için

çözeltisi kullanılır. İyot çözeltisi kırmızı renklidir,

nişasta ile karıştırıldığında mavi – mor renk alır.

Bir deney tüpünesuyla beraber bir

miktar rende-lenmiş patates

koyun.

Deney tüpüne 2 ml iyot damlatın.

Deney tüpünde mavi-mor renk oluşur. Bu-nun nedeni patateste nişasta bulunmasıdır.

Hayvanların vücuduna besinlerle nişasta alınır.

Nişasta sindirim sisteminde sindirilerek glikozlara

dönüşür. Glikoz hücrelere alınarak kullanılır.

Nişasta büyük yapılı olduğunda hayvan hücreleri-

ne giremez. hücrelerinde nişasta

üretilmez.

Nişasta

Örnek 18

Çeşitli besin türleriyle aşağıdaki düzenekler hazırlana-rak iyot ekleniyor.

Ekmek

1

Mantar

2

Kıyma

3

Yumurta

4

Bu tüplerin hangilerinde mavi-mor renk oluşumu gözlenir?

(İyot, nişasta varlığında mavi-mor renk alır.)

Çözüm 18

31

5575 10

0

Glikojen

Glikojen; ,

Glikojen

ve

hücrelerinde

depo polisakkarittir.

hücrelerin-

de kesinlikle bulunmaz.

Hayvanların karaciğer ve

kas hücrelerinde yüksek

oranda bulunur.

Selüloz

Selüloz, bitkilerde yapısına

katılır.

Bitki hücrelerinde selüloz sentezi hücre zarında

gerçekleşir.

hücrelerinde bulunmaz. Birçok

canlı türü vücuduna besinlerle selüloz alır. Ancak

bunları yıkan sindirim enzimleri yoktur. Bu nedenle

selülozdan besin olarak yararlanamazlar.

memelilerin sindirim

sistemlerinde bazı bakteriler yaşar. Bunlar selüloz

sindiren enzim üretir. Bu sayede selüloz sindirilmiş

olur.

Selülozlu gıdalar insan sağlıklı

çalışmasını sağlar.

Hücre duvarı

Bitki

Selülozdemet

Selülozdemet

Selüloz lifSelüloz lifSelüloz molekülü

Glikoz

Selüloz insan sindirim sisteminde hidroliz edilmez. Ancak bağırsakların sağlıklı çalışması için gereklidir.

Kitin

Kitin, böceklerde ve mantar-

ların yapısına katılır.

Saf hâldeyken yumu-

şaktır. Yapısına kalsi-

yum karbonat tuzu-

nun katılmasıyla sert-

leşir.

Yapısı selüloza benzer. Farklı olarak yapısında

bulunur.

Sağlam ve esnek olduğundan ameliyat ipliği yapı-

mında kullanılır.

Kitinin yapısında diğer polisakkaritlerden farklı olarak azot bulunur.

Karbonhidratlar farklı moleküllerle birleşerek hücre zarının yapısına katılabilir.

• Glikoz + Protein → Glikoprotein

• Glikoz + Lipit → Glikolipit

Çeşitli canlılarda bulunan polisakkaritleri, depo maddesi ve yapısal olma durumlarına göre aşağı-daki tabloya yazınız.

Depo maddesi Yapısal

Hayvanda

Bitkide

Mantarda

Bakteride

32

44

41

04

1. Organik bileşiklerle ilgili,

I. Karbon, hidrojen ve oksijeni eşit oranda bu-lundururlar.

II. Canlıda yapısal olarak kullanılabilirler.

III. Canlılar tarafından üretilebilirler.

açıklamalarından hangileri doğrudur?



2. Aşağıdaki şekillerde dehidrasyon ve hidroliz olay-ları gösterilmiştir.

H

H

OH

Kısa polimer

Uzun polimer

Dehidrasyon

Monomer

OH

H2O

OH

H

H

H

OH

OH

Hidroliz

OH

H2O

H

Buna göre,

I. Dehidrasyon tepkimesinde bağ kurulurken hidroliz tepkimesinde bağ yıkılır.

II. Dehidrasyon tepkimesinde su açığa çıkarken hidroliz tepkimesinde su kullanılır.

III. Dehidrasyon tepkimesinde büyük molekül azalırken hidroliz tepkimesinde artar.


A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

3. Polisakkaritlerle ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğrudur?

A) Kitin, bitkilerin hücre çeperinde bulunur.

B) Selüloz, mantarların hücre çeperinde bulunur.

C) Nişasta, hayvanlarda hücre içinde sindirilir.

D) Glikojen, bütün canlılarda depo polisakkariti-dir.

E) Kitin, bazı hayvanlarda iskeletin yapısına katı-labilir.

4. Aşağıdaki tabloda disakkaritlere ait bazı özellikler verilmiştir.

Glikozit bağı bulundurma

Hayvanlarda üretilme

Maltoz I Yok

Sükroz Var II

Laktoz III Var

Buna göre, tabloda numaralandırılmış yerlere gelmesi gerekenler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) Var Yok Var

B) Var Yok Yok

C) Var Var Var

D) Yok Yok Var

E) Yok Var Yok

5. Bir hayvan hücresinde glikojen miktarının zama-na bağlı değişimi aşağıdaki grafikte gösterildiği gibidir.

Glikojen miktarı

Zaman

Aynı zaman aralığında glikoz miktarındaki deği-şim aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?

Glikoz miktarı

Glikoz miktarı

Glikoz miktarı

Glikoz miktarı

Glikoz miktarı

Zaman

Zaman

Zaman

Zaman

Zaman

A)

C)

B)

D)

E)

Konu Değerlendirme Testi - 3

33

10

9

6. Otçul bir hayvanın beslenme ile vücuduna aldığı nişastanın kullanımı aşağıdaki şemada verilmiştir.

Nişasta I

II III

Sindirim

Oksijenli solunum

Dehidrasyon sentezi

Buna göre, şemada numaralandırılmış moleküller aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiş-tir?

I II III

A) Glikoz NH3 Nişasta

B) Fruktoz CO2 Kitin

C) Sakkaroz ATP Glikojen

D) Glikoz CO2 Glikojen

E) Galaktoz ATP Kitin

7. Aşağıdaki tabloda verilen A, B ve C ayıraçlarından biri nişasta, biri selüloz, biri de glikojen ayıracıdır. Bu ayıraçlar bitkisel ve hayvansal özütlere ilave edildiğinde tablodaki sonuçlar alınmıştır.

Bitkisel özüt Hayvansal özüt

A ayıracı + –

B ayıracı – +

C ayıracı + –

(+ : Ayıraç etkisiyle renk değişiminin gerçekleştiğini, – : Renk değişiminin gerçekleşmediğini gösterir.)

Buna göre,

I. A, nişasta ayıracıdır.

II. B, glikojen ayıracıdır.

III. C, selüloz ayıracıdır.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

8. Aşağıdaki karbonhidratlardan hangisi bütün can-lılarda bulunur?

A) Laktoz B) Deoksiriboz

C) Nişasta D) Fruktoz

E) Glikojen

9. Aşağıda ticari olarak yüksek fruktoz içeren şurup elde edilmesi ve kullanılması gösterilmiştir.

Elde etmek için işleme

Mısır

Sindirilir.

Enzim ile tatlandırıcıya dönüştürülür.

Yüksek fruktoz içeren mısır şurubu şeklinde besinlere katılır.

İçecek

Nişasta

Glikoz

Fruktoz

Buna göre,

I. Mısır hücrelerinde bulunan nişastaların hidro-liz edilmesiyle çok sayıda fruktoz oluşur.

II. Glikozların enzimlerle fruktoza dönüştürül-mesi bir dehidrasyon sentezidir.

III. Mısır şurubu, besinlerin tatlandırılmasında kul-lanılır.

yargılarından hangileri yanlıştır?



10. Aşağıdaki deney tüplerine 100'er glikoz kullanıla-rak elde edilen disakkaritler ve bu disakkaritlerin sindiriminden sorumlu enzimler ile yeterli ve eşit miktarda su konulmuştur.

Maltoz

I

Sükroz

II

Laktoz

III

Sindirim için yeterli süre beklendiğinde deney tüplerinde kalan su miktarı ile ilgili aşağıdaki sı-ralamalardan hangisi doğrudur?

A) I > II > III B) I > II = III C) II = III > I

D) II > I = III E) II > III > I

Documents

9. SINIF BIYOLOJIMERHABA Sevgili Öğrenciler,Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra - da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu