บทท 2 เอกสารทเกยวของ

การศกษาและรวบรวมขอมลฐานทรพยากรทองถนบานปอบด หม 1 ตำาบลคขาด อำาเภอคง จงหวดนครราชสมา เปนการศกษาสภาพความเปนชมชน วถชมชน และภมปญญาทองถนของชาวบานปอบด หม 1 ตำาบลคขาด อำาเภอคง จงหวดนครราชสมา ผศกษาไดศกษาแนวคดทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ดงน

1. ภมปญญาทองถน2. การถายทอดและการเรยนร3. ภมปญญาการจดการและการอนรกษความหลากหลาย

ทางชวภาพ4. ความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอม5. ขอมลทวไปของตำาบลคขาด

1.ภมปญญาทองถนธวช ปณโณทก (2531) ไดใหความหมายของภมปญญา

ทองถนวา หมายถง ความรของชาวบานทเรยนรและมประสบการณสบตอกนมาทงประสบการณตรงดวยตนเอง และประสบการณทางออมดวยการเรยนรจากผอนหรอความรอบรสะสมเหลานรวมเราเรยกวา ภมปญญา หากแต ภมปญญานนไมไดหมายถงเพยงการศกษาในอดต แตหมายถงศกยภาพในการประสานความรใหม ๆ ประสบการณใหม ๆ เพอใหเกดทางเลอกใหม คอ ภมปญญายคหนง สมยหนงยอมมการเปลยนแปรไปตามพฒนาความรอบรของสงคม

สามารถ จนทรสรย (2536) กลาววา ภมปญญามอย 2 ลกษณะ คอ

6

1. ภมปญญาทเปนนามธรรม เปนปรชญาในการดำาเนนชวต เปนเรองเกยวกบการเกด แก เจบ ตาย เปนคณคา และความหมายของทกสงในชวตประจำาวน

2. ลกษณะทเปนรปธรรม เปนเรองเกยวกบการทำามาหากนการเกษตร หตถกรรม ศลปะดนตร หรออน ๆ ซงภมปญญาดงกลาวจะสะทอนความสมพนธใน 3 ลกษณะ คอ

1) ความสมพนธระหวางคนกบโลกสงแวดลอมอยางใกลชด

2) ความสมพนธระหวางคนในสงคม ชมชน3) ความสมพนธระหวางคนกบสงศกดสทธ สงเหนอ

ธรรมชาตอนรกษ ปญญานวฒน (2541) มองภมปญญาทองถนวา

ม 2 ระดบ คอ ในเชงรปธรรมและอดมการณในเชงรปธรรม เชน กรรมวธการเพาะปลก หรอเทคโนโลยชาวบานสวนเชงอดมการณ เชน อดมการณในการดำารงชวตของผคนซงอยเบองหลงเทคโนโลยนน ภมปญญาทองถนจงเปนองคความรของชาวบานทสงคมสบตอกนมา ซงแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ

1) ภมปญญาทเปนความร ความสามารถ หรอแนวทางในการแกไขปญหา

2) ภมปญญาทเปนความเชอ ประเพณ หรอวฒนธรรมสวน ประเวศ วะส (2530) ไดอธบายวา ภมปญญาเกด

จากการสงสมการเรยนรมาเปนระยะเวลายาวนาน มลกษณะเชอมโยงกนในทกสาขาวชาไมแยกออกเปนวชา ๆ แบบทเราเรยนวชา วาดวยเรองเศรษฐกจ อาชพ ความเปน อยเกยวกบการศกษาวฒนธรรม จะผสมกลมกลนเชอมโยงกน ซงตรงกบท อเนก นาคะบตร (2525) ไดกลาววา สงคมศาสตรทเราเรยนไมมมตทจะทำาใหเรา“รจกตนเอง และดำาเนนชวตไดอยางมความสขสงบ ไมไดบอกใหร

7

อยางเทากน ไมสามารถใชศาสตรตาง ๆ ใหอยเหนอตนเอง หรอเหนอโลกไดเลย แตภมปญญาชาวบานมความหมายตอคำาวาชวตทชดเจน และเชอมโยงองคประกอบทกองคประกอบทแวดลอมชวต”

กระบวนการเกดภมปญญาทองถนภมปญญาทองถนเกดขนจากประสบการณทมความสมพนธกบ

ชวต สงคม สภาพแวดลอมและการถายทอดสบตอกนมาเปนวฒนธรรม ดงนนภมปญญาทองถนจงมวฒนธรรมเปนรากฐานโดยถอเปนชดความรทบอกแนวปฏบตกระบวนการคด กระบวนการตดสนใจดวยตนเองครอบครวและชมชนทอาศยการเรยนรสงสมสบตอมา

ปกรณ จรงสงเนน (2536) ไดกลาววาภมปญญาทแทจรง เกดจากการเรยนรและพฒนาสรางภมปญญารวมกนอยางตอเนองจนเกดสงทเรยกวา ภมปญญาชาวบานประกอบไปดวยความรสำาคญ 3 ประการ คอ

1. ความรสกรบผดชอบตอสวนรวม โดยเปนความรทขจดความรสกเหนแกตวหรอตวใครตวมน แลวกอใหเกดความรสกทยดเหนยวความเปนชมชนใหแนนแฟนยงขน

2. ความรเกยวกบการบรหารจดการชมชนเพอแกปญหาตาง ๆ อยางเปนพลง และประสทธภาพสงขน โดยเปนความรเกยวกบการกำาหนด การจดองคกร บทบาทหนาท สทธ อำานาจ กฎระเบยบชมชน วฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณ ทตงอยบนรากฐานของความสำานกรบผดชอบชมชน ยงกวาการตงอยบนรากฐานของผลประโยชน

3. ความรเกยวกบเทคโนโลย หรอเทคนควธตาง ๆ ในการแกปญหาทเกดขนในชมชนอยางเหมาะสมแตละทองถน และอยบนรากฐานของความสำานกรบผดชอบทดงามตอชมชนสงแวดลอม

8

นธ เอยวศรวงศ (2536) ไดกลาววา การศกษาเรองภมปญญาทองถนจะมกรอบในการศกษา

1. ความรและระบบความรภมปญญาเปนระบบความรทชาวบานมองเหนความสมพนธของสงตาง ๆ อยางเปนระบบ

2. การสงสมและการกระจายความรภมปญญาเกดจากการสงสม การกระจายความรซงความรไมไดลอยอยเฉย ๆ แตจะตองถกนำามาบรการคนอน

3. การถายทอดความรภมปญญาไมมสถาบนการถายทอด แตมกระบวนการถายทอดทสลบซบซอน

4. การสรางสรรคและปรบปรงระบบความรของชาวบานไมไดหยดนงอยกบทแตปรบเปลยนตลอดเวลา โดยอาศยประสบการณของชาวบาน

ดงนนการสงสมภมปญญาเปนกระบวนการทเกดขนพรอม ๆ กบการเรยนร การสงสมความรม 2 ทางคอ

1. การสงสมดวยตนเอง เรยนรจากประสบการณของตน การอยรวมกนในสงคม

2. มผถายทอดใหในรปวฒนธรรมประเพณ วถชวต หรอจากตำารา คร อาจารย ซงภมปญญาเหลานจะถกสะสมในตว ปราชญชาว“บาน”

การถายทอดและกระจายภมปญญาเปนรปแบบการถายทอดภมปญญามหลายรปแบบคอ แบบทไมเปนลายลกษณอกษร การบอกเลาหรอผานพธกรรมทางศาสนา ทางประเพณ วถชวต รวมทงการเชอมโยงความรของตนเองกบแบบทเปนลายลกษณอกษร เชน ไดรบการถายทอดจากศลาจารก ใบลาน สมด ขอย หรอตำาราตาง ๆ

ฉลาดชาย รมตานนท (2537) ไดอธบายวาภมปญญาชาวบานคอ ความเชอ ความร “

9

ทมทงสตและปญญาอนเปนเครองชนำาแกผคนในสงคม (กอนทความรหรอภมปญญาสมยใหมจะเขามา) วาการจะใชชวตอยางยงยนถาวร คน ปา ภเขา นำา ฟา (อำานาจเหนอธรรมชาต) หญา สตว แมลง ผเปนเพอนรวมโลกนนสามารถทำาไดอยางไร โดยแบงระดบ”ภมปญญาชาวบานออกเปน 2 ระดบคอ

1. ภมปญญาชาวบานระดบ สามญสำานก ซงไมใชเรอง“ ”งายแตเปน วฒนธรรม ความรในการทำาการผลต เทคนคการ“ ”เพาะปลก การจบสตว การหาอาหาร

2. ภมปญญาชาวบานระดบความเชอทปรากฏในตำานาน ปรมปรา นยายพนบาน สภาษตคำาคม ดนตร การขบรอง ศลปะ พธกรรม เปนตน

และไดกลาวถงภมปญญาทองถนวา เปนมรดกทางวฒนธรรมทสบทอดกนมาแตอดตอนยาวนานจนกลายเปนวถชวตประจำาวนของตนเองและชมชน ภมปญญาชาวบานเปนมรดกทางสงคมทไดจากการเรยนร โดยผานกระบวนการขดเกลาทางสงคมจนกลายเปนรากฐานสำาคญของชวตและสงคม อนเปนพนฐานของการดำารงชวตและการพฒนาทยงยน วฒนธรรมสงคมทมาจากรากเหงาของภมปญญาชาวบาน เปนสงทนำาไปสการปรบตวของชมชนใหเขากบบรบททางสงคมและวฒนธรรม สงแวดลอมในทองถนทมววฒนาการอยางตอเนอง

ภมปญญา (Wisdom) หรอภมปญญาทองถน (Popular Wisdom) หมายถง พนเพรากฐานของความรของชาวบาน (เสร พงษพศ. 2536) หรอความรอบรของชาวบานทเรยนรและมประสบการณสบตอกนมาทงทางตรงและทางออม ซงเรยนรจากผใหญหรอความรทสะสมสบตอ กนมา หรอกลาวอกนยหนงวา ภมปญญาทองถน หมายถง ทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเองทนำามาใชในการแกปญหาเปนสตปญญา เปนองคความรทงหมดของ

10

ชาวบาน ทงกวาง ทงลก ทชาวบานสามารถคดเอง ทำาเอง โดยอาศยศกยภาพทมอยแกปญหาการดำาเนนชวตไดในทองถนอยางสมสมย และภมปญญามอย 2 ลกษณะ คอ

- ลกษณะทเปนรปธรรม เปนโลกทศน ชวทศน เปนปรชญาในการดำาเนนชวต เปนเรองเกยวกบ การเกด การแก การเจบตาย คณคา และความหมายของทกสงในชวตประจำาวน

- เปนเรองเกยวกบเฉพาะดานตาง ๆ เชน การทำามาหากน การเกษตร หตถกรรม ศลปะดนตรและอน ๆ

ฉลาดชาย รมตานนท (2536) ไดกลาวถง ความหมายของภมปญญาทองถนวา สตปญญาอนเกดจากการเรยนร สะสม ถายทอดประสบการณทยาวนานของผคนในทองถนซงไดทำาหนาท ชนำาวาการจะใชชวตอยางยงยนถาวรและกลมเกลยวกบมนษยดวยกนเองกบปาเขา กบนำา กบปลา กบฟา กบนก กบดน กบหญา หรอธรรมชาตรอบตวนนทำาไดอยางไรดงนนภมปญญาทองถนจงมนยเปนเพยงแตนามธรรมหากมความหมายครอบคลมไปถงรปธรรมของการดำารงชวตเชนแบบแผนของการใชทรพยากร การทำาไรทำานา ทำาประมง แตทงนแบบแผนการใชทรพยากรดงกลาวจะตองกำากบดวยกฎเกณฑคณธรรมทจะไมเบยดเบยนธรรมชาตจนเสยสมดล

สรป กระบวนการถายทอดภมปญญาเรมตงแตการเรยนร การสงสมความร การถายทอดความร และการนำาความรไปประยกตใชทงในสวนทเปนรปธรรมและนามธรรม อนเกดจากการเรยนรสะสมถายทอดประสบการณทยาวนานของผคนทอาศยอยในทองถน หรอชมชนนน ๆ ทงประสบการณทางตรงและทางออม

2.การถายทอดและการเรยนรแนวคดเกยวกบการเรยนรเปนแนวคดทมองถงระบบการเรยนร

ทมอยในทองถน โดยทเปนระบบการถายทอดความร คานยม ความ

11

ชำานาญของกลมคนกลมหนงหรอรนหนงไปยงอกกลมหนง ซงเปนระบบทมมาเดมกอนทระบบการศกษาจากภายนอกจะเขามาในทองถน เสร พงศพศ (2536) ไดกลาววา กระบวนการเรยนรในชมชน คอการทประชาชนมรากฐานอยทประเพณและวฒนธรรมทองถน ซงไมไดแยกระหวางการเรยนรกบวถชวตออกจากการเรยนรและการปฏบตโดยรสกแตเพยงวา เนอหาและกระบวนการเรยนรเปนหนงเดยว กระบวนการดงกลาวเกดจากทองถนชวยใหบคคลและชมชนสามารถดำารงอยได องคประกอบทสำาคญคอ ภมปญญาพนบาน การปฏบตตามอยางของผร การอบรมสงสอนตามบรบทของชมชน วฒนธรรมทเปนอยจรงไดรบการปรบตามสภาพสงคมทเปลยนแปลงตามความตองการ และสภาพทองถนทสมาชกชมชนอาศยอยและกลาววา รปแบบการเรยนรไมสามารถจะกำาหนดไดวาเปนรปแบบใดทงเกาและใหม ทงนขนอยกบกาลเวลา และสภาพความเหมาะสมของสถานการณเรยนร เทยน นารนทรทอง (2538) ศกษาเรองกระบวนการเรยนรทางสงคมทสงผลตอการดแลสขภาพของประชาชนในชนบทภาคเหนอตอนบนพบวา บรบทของชมชนมสวนสมพนธกบกระบวนการเรยนร เพอการดแลสขภาพตนเองของประชาชนในชมชนโดยเฉพาะการเรยนรในรปแบบไมเปนทางการ โดยมแหลงเรยนรทงภายในชมชนเองและนำาขาวสารความรมาจากภายนอกชมชน ซงจะทำาใหเกดรปแบบของพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองทงกอนเจบปวย ระหวางเจบปวย และหลงเจบปวยทแตกตางกนไป ถวล ธาราโภชน (2532) ไดสรปความหมายไววา หมายถง กระบวนการตาง ๆ ทเกดขนจากการเรยนรและยดถอปฏบตรวมกนไมวาจะเปนการพดการประพฤตตามขนบธรรมเนยมประเพณ การกน การอย ตลอดจนความเชอคานยมและทศนคต จะเปนแนวทางใหบคคลสามารถปรบตวใหอยในสงคมไดอยางสขสบาย รวมทงยงมความหมายถง การเรยนรทางสงคม (Social Learning) การ

12

ถายทอดทางวฒนธรรม (Acculturation) การรบเอาเขามาไวขางใน (Internalization) เพอเลยงความสบสน

ชเกยรต ลสวรรณ (2535) ศกษาเรองระบบการเรยนรทมอยในทองถนภาคเหนอ สรปไววา ระบบการเรยนรในทองถนทสำาคญ เรมถายทอดกนในครอบครว โดยใชสอทมอยในชนบทกระบวนการถายทอดการเรยนรใชวธสอนและปฏบตจรงไปพรอมกน ผสอนคอผใหญในครอบครวทมความรและประสบการณในเรองนน ๆ ผเรยนคอ ลกหลาน หรอเครอญาตทมแรงจงใจจากตวอยางความสำาเรจในอาชพของคนในรนกอน การถายทอดความรในครอบครวนจะเกดขนตลอดเวลา ผเรยนเมอชำานาญแลวกจะเปนผสอนในรนหลงตอไป เงอนไขและสถานการณภายนอก ทงการพฒนาประเทศในระดบมหาภาค ความสะดวกในการตดตอสอสารระหวางคน จากแตละทองถนและการขยายตวของสอมวลชน และวธการเผยแพรความรใหม มสวนกระตนใหเกดการเปลยนแปลงระบบการเรยนรของประชาชนในทองถนภาคเหนอเปนอยางมาก ปจจบนระบบการเรยนรในทองถนดงเดมยงคงหลงเหลออยไมมาก แตกยงสามารถรอฟ นเพอประโยชนในการวางแผนในการจดการศกษาใหเหมาะสมกบสภาพและวถชวตของประชาชน Broom and phillip (อางในถวล ธาราโภชน. 2532) ไดใหนยามไว 2 กรณดวยกน ในกรณแรกไดกลาวไววา สงคมประกต หมายถง การถายทอดวฒนธรรมและการกระทำาใหบคคลดำาเนนชวตไปไดอยางมระเบยบแบบแผน สวนในกรณทสอง ไดกลาววา สงคมประกต หมายถง การพฒนาศกยภาพของแตละบคคลใหเจรญเตบโตสามารถทจะควบคมพฤตกรรมใหเปลยนแปลงไปตามคานยม อดมคต และความทะเยอทะยานไดอยางเหมาะสม

กระบวนการเรยนรตามธรรมชาตหรอในแนววถชวตไมไดมผหนงผใดเปนผจดไมมสถาบนการศกษาใด ๆ รบผดชอบ แตเปนกระ

13

บวนการเรยนรทอาจจะเรยกวา Socialization หรอสงคมประกต คอ สงคมสอนเราเอง (วชย ตนศร. 2536) การกลอมเกลาทางสงคมเปนกระบวนการทางการศกษามวตถประสงคเพอใหสงคมดำารงอยและชวยใหบคคลในสงคมมชวตรวมกนกบบคคลอนในสงคมไดเปนอยางดและมความสข กระบวนการทางสงคมจงตองการตวแทนของสงคมใหทำาหนาทเตรยมบทบาททางสงคมใหกบสมาชก

ตลวตร พานชเจรญ (2536) ไดกลาวถง Socialization ในภาษาไทยไดแปลออกเปนหลายคำา เชน สงคมประกต สงคมการณ การขดเกลาทางสงคมและการกลอมเกลาทางสงคมมองในแงสงคมวทยา คำา คำานหมายถง กระบวนการซงสงคมเตรยมสมาชกใหมหรอเตรยมซำาสมาชกเกา เพอการมสวนรวมอยางมประสทธผลในหนาทตาง ๆ ของสงคม

สพตรา สภาพ (อางใน กมลพร สงฆม. 2543) กลาวถงตวแทนขดเกลาทางสงคมวามตวแทนขดเกลาอย 6 ประเภท คอ

1. ครอบครวเปนสถาบนพนฐานของสงคมในการใหการอบรมบมนสยและพฒนาพฤตกรรมของเดกเปนอยางด การอบรมทางตรงเปนการอบรมสงสอนกนตรง ๆ วาอะไรดไมดหรอควรไมควร สวนการอบรมทางออมเปนการอบรมแบบไมเปนทางการอาจเปนการเลยนแบบหรอรบไปโดยไมรตว

2. กลมเพอน มอทธพลตอทศนคตของวยรนเปนอยางยง มการเลยนแบบทาทางหรอเครองแตงกายพวกเดยวกน

3. โรงเรยน เปนเสมอนบานทสองของเดกและมอทธพลมากในการพฒนา บคลกภาพทำาใหปรบตวแบบคณคา ความร ทงโดยรตวและไมรตว

14

4. กลมอาชพ ไดแก การเรยนรเกยวกบบทบาท ทางสงคมทเกดขนในททำางานจากเพอนรวมงาน ผบงคบบญชาหรออยใตบงคบบญชา

5. ตวแทนสถาบนศาสนามงขดเกลาคนทางดานจรยธรรมใหแนะนำาทางชวตเปนเครองยดเหนยวจตใจเพอเปาหมายในการกระทำา ตวแทนทางศาสนา ไดแก วด นกบวช ผสอนศาสนา บางสงคมอาจรวมถงผอาวโสทเปนผนำาในการประกอบพธกรรมตาง ๆ

6. สอมวลชน ไดแก วทย โทรทศน หนงสอพมพ ภาพยนตร เปนตน ซงมสวนใน การขดเกลาทางสงคมแกมนษยในดานตาง ๆ ตงแตความคด ความเชอ แบบของความประพฤตอทธพลของสอมวลชนนจะมมากนอยเพยงไรขนอยกบแตละบคคลวาไดรบการอบรมเลยงดใหมเหตผล เจตคตตอสงทคนไดรบแตกตางกนขาวสารทไดรบหรอไมยอมรบหรอการวางเฉยไมวาจะมปฏกรยาแบบใดกตาม อยางนอยกเปนกระบวนการถายทอดวฒนธรรมของคนบางกลมและตองการความรของบคคลอกสวนหนง

การถายทอดและการเรยนรมนษยสามารถดำารงเผาพนธได เพราะมการถายทอดความรและประสบการณทสงสมมาเปนอารยธรรมทสบเนองมาชานานใหแกสมาชกรนใหมของสงคม ซงความรและประสบการณทถายทอดนนจะมความละเอยดซบซอน โดยจะเกยวของกบการทำามาหากนและอดมการณ วฒนธรรมของกลม และรปแบบในการถายทอดนนจะตองมความสอดคลองสมพนธกบวถชวตของผเรยนอยางใกลชด เพอวถแนวการดำาเนนชวตของชมชนอยางเปนปกต (นธ เอยวศรวงศ. 2536) ซงการถายทอดความร โดยเปนระบบนจะเกดขนภายในทองถน ซงระบบการถายทอดความรในทองถนทมมาตงแตดงเดมเรมโดยการถายทอดความรภายในครอบครวโดยเรมจากบาน ตอจากนน จะมโอกาสเรยนรในวดและ

15

มการขยายโอกาสไปจนถงการเรยนในโรงเรยน การเรยนรในบานมผสอนเปนผรทมความเชยวชาญและประสบการณในสาขานนทอาจจะเปนบรรพบรษหรอผรอน ๆ เนอหาทถายทอดเปนวชาชพทมการถายทอดมานานแลว การถายทอดความรเปนการปฏบตใหดเปนตวอยางหลาย ๆ ครงจนผเรยนรและปฏบตไดเปนอยางด ผเรยนทนำาวชาทไดเรยนรมาปฏบตเปนเวลานานกจะสามารถถายทอดใหกบลกหลานและผสนใจอนตอไปได (ชเกยรต ลสวรรณ. 2535) การศกษาสมยกอนเปนเครองมอในการสบทอดเจตนารมณของชมชนมไดผกขาดโดยสถาบนใด สถาบนหนง แตมครอบครวและวดอนเปนสถาบนความเชอทางศาสนา มบคคลทมความชำานาญเฉพาะดานในชมชนทชวยกนสอนโดยผานการกระทำาและพธกรรมตาง ๆ ในการขดเกลาทางสงคมของสมาชกภายในชมชน นาจะเกดจากประสบการณในการดำาเนนชวตทมความสมพนธกนระหวางคนกบธรรมชาตเพอการอยรวมกนอยางเปนปกตสขและทายทสดบทเรยนตาง ๆ ในการดำาเนนชวตกควรมการถายทอดจากคนรนหนงไปสอกรนหนงอยางตอเนองการถายทอดในลกษณะนจดไดวาเปนมรดกทางวฒนธรรม

กระบวนการเรยนรของชมชนเปนกระบวนการทมรากฐานจากประเพณวฒนธรรมทองถนซงไมไดแยกระหวางการเรยนรกบวถชวต การเรยนรและการปฏบตเนอหา อกทงกระบวนการเรยนรยงเปนหนงเดยว ซงกระบวนการดงกลาวเกดจากทองถน เพอความเหมาะสมกบทองถนและชวยใหบคคล ชมชน สามารถดำาเนนชวตอยไดโดยมองคประกอบสำาคญคอ ภมปญญาพนบาน (เสร พงศพศ. 2536) การถายทอดภมปญญาชาวบาน ชาวบานไดใชสตปญญาของตนสะสมความรประสบการณ เพอการดำารงชวตมาโดยตลอด มการถายทอดจากคนรนหนงไปสคนอกรนหนงตลอดมาดวยวธการตาง ๆ ทแตกตางกนออไปตามสภาพแวดลอม แตละทองถนโดยอาศย

16

ศรทธาทางศาสนา รวมทงความเชอบรรพบรษเปนพนฐานในการถายทอดการเรยนรสบตอกนมา

จารวรรณ ธรรมวตร (2531) ไดกลาวถงการถายทอดภมปญญาพนบานมการถายทอดหลากหลายรปแบบตามเนอหาและกลมเปาหมาย การถายทอดใหกบเดกจะตองสนกไมซบซอนมการละเลนปรศนา สำาหรบการเลานทานและการลองทำา แตการถายทอดใหกบผใหญจะใชวธบอกเลา พธสขวญ พธทางพทธศาสนา พธกรรม และการประกอบอาชพการแสดงมหรสพ ซงทกวธแอบองอยกบศรทธาในอำานาจศกดสทธ ศรทธาในพทธศาสนาไมนยมขบวนการเรยนรทขาดศรทธารองรบ

ดงนนภมปญญาทองถน ภมปญญาชาวบาน เทคนควทยาพนบานหรอเทคโนโลยพนบานกตามสบทอดกนมาตงแตบรรพบรษถงคนรนปจจบนและอนาคตไดกดวยการเรยนรของบคคลและชมชน (อนรกษ ปญญานวฒน. 2540)

เสร พงศพศ (2536) ไดกลาวไววา กระบวนการเรยนร คอ กระบวนการอนมรากฐานอยทประเพณวฒนธรรมทองถน ไมไดแยกระหวางการเรยนรกบวถชวตการเรยนรและการปฏบตเนอหาและกระบวนการเรยนรเปนหนงเดยว กระบวนการดงกลาวเกดจากทองถนชวยใหบคคลสามารถดำาเนนชวตอยได องคประกอบสำาคญคอ ภมปญญาพนบาน การปฏบตตามอยางแบบแผนของผรชวยใหบคคลสามารถดำาเนนชวตอยได การอบรมสงสอนในระบบสงคมวฒนธรรมทมอยจรง กระบวนการนไดถกปรบตามสภาพการณสงคมทเปลยนไป การคมนาคมและการตดตอทสะดวกยงขน ทำาใหการไปมาหาสการดงาน การรวมกนทำา ขามเขตแดนของชมชน อำาเภอ จงหวด และภาค เปนไปได เนอหาและวธการหลายอยางในกระบวนการนกถกปรบตามเชนเดยวกน เกณฑการปรบตว ความตองการและสภาพการณทเปนจรงของชาวบานในทองถนแตละทอง

17

ถน แตละแหง เพอจดมงหมายของการพงตนเองและการพงพากนอยางมศกดศร

อทธพลของปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงภมปญญาทองถนตอการจดการความหลากหลายทางชวภาพของพชสมนไพรนน พบวา อทธพลของวฒนธรรมชมชน ระบบการผลตพนบาน ระบบการแพทยพนบานมผลตอการดำารงไว ซงภมปญญาทองถนและความหลากหลายทางชวภาพ พชสมนไพร สวนวฒนธรรมสมยใหม ระบบการผลตแผนใหม และระบบการแพทยสมยใหมมผลกระทบตอภมปญญาทองถนและมผลตอการลดลงของพชสมนไพร

3.ภมปญญาการจดการและการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพบานจตร สายรอคำา (2541) ไดศกษาบทบาทของผหญงกบ

รปแบบการจดการพชผกพนบานกลาวถงรปแบบการจดการวา เปนลกษณะของการมสวนรวมในกระบวนการเรยนรจากผอน และการถายทอดใหความรแกลกหลานรนตอไป

ชชาต เหลยมวานช (2537) ไดศกษาเครอขายการเรยนรในการดแลรกษาสขภาพของประชาชนในชมชนชนบทกลาววา ความสมพนธของครอบครวและเพอนบาน ระยะเวลาความสมพนธของบคคล การเรยนรเพอใหเกดความชำานาญตองอาศยมตดานเวลา ซงถาเปนการดแลรกษาเยยวยาชนสงกจะใชเวลามากขน ความถของการพบปะหรอความใกลชดกน จำานวนครงของการพบปะและความใกลชดสนทสนมกนยอมเปนชองทางใหเกดการเรยนรไดเสมอ การแลกเปลยนและการพงพากน เปนวฒนธรรมของประชาชนชนบททมการชวยเหลอเกอกลกน

ผใหญวบลย เขมเฉลม (อางใน กฤษฎา บญชย. 2539) ไดกลาวถงภมปญญาทองถนความหลากหลายทางชวภาพวา คนม

18

สมพนธกบสงเหลานมากอนหลายพนปหลายชวอายคนแลว แตทไมพดถงความหลากหลาย กเพราะเราอยกบมนมานานโดยทไมจำาเปนตองพดถง มนษยเรมเรยนรจากประสบการณ โดยการนำาสงตาง ๆ มากนเปนอาหารหรอเอามาแกปญหาความทกขยากโดยการบงเอญกด โดยการทสงสยปรากฏการณทมนเกดขนไมวาระหวางพชกบสตว หรอระหวางพชกบพช เมอมนคลคลายปญหาทเกดขน มนษยกรจกนำามาแกปญหาทมนคลายกน เชน เหนลงกนใบไมขณะทเจบปวยอย มนษยกเรมสงสยวาถาคนเจบปวยมอาการเหมอนลงแลวนำาใบไมมาใหคนกนบางมนจะสามารถแกไขไดหรอไม ซงบางอยางมนกกลายเปนยารกษาโรค มนมอารยธรรมทถกสงสมมายาวนาน มวฒนธรรม มการปฏบต มกระบวนการเรยนร ทำาใหคนรวธใชประโยชนจากพช จากความหลากหลายอนนมา มวธการจดการเยอะแยะ ตงแตกระบวนการแปรรปกลายเปนยารกษาโรคตาง ๆ เหลานเปนเรองทเกยวของกบวถชวตชาวบานมานาน เพยงแตมนไมไดพดเชงหลกวชาการ

ภมปญญาทองถนในการจดการความหลากหลายทางชวภาพ แบงไดเปน 2 ระดบ คอ ระดบทสงเกตไดจากภายนอก คอ องคความร เทคโนโลยพนบาน และพฤตกรรมการใชชวตของชมชน ซงจะแสดงใหเหนถงภมปญญาไดเดนชด กบระดบทลกลงไป คอ ระบบความคด ระบบคณคา ซงเปนสงทแฝงอยเบองหลงองคความร เทคโนโลยพนบาน และพฤตกรรมทงหลาย และเปนตวกำาหนดโลกทศน กระบวนการเรยนรของชมชน ซงระบบความคดดงกลาวยากแกการสงเกตเพยงผวเผน จะตองพยายามศกษาทำาความเขาใจอยางลกซง ภมปญญาทองถนในการจด การความหลากหลายทางชวภาพจงม 2 มตซอนกน ดงน

1. ระบบคด ระบบคณคา ระบบความเชอ ของชมชนทมตอความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมธรรมชาต ดงเชน ในสงคมชน

19

เผาปกากะญอ ทระบบคด ระบบคณคา ความเชอทวามนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต ธรรมชาตมสงศกดสทธคมครอง และมนษยกอยภายใตการคมครองของสงศกดสทธดวยเชนกน มนษยจงตองนอบนอมตอธรรมชาต ดงนน ระบบคด ระบบคณคา ความเชอของชนพนเมองในสงคมตะวนออกทมตอสภาพแวดลอม อาจเรยกโดยรวมวาเปนอดมการณสำานกของชมชนในการใชชวตทสมดลกบสภาพแวดลอมธรรมชาต

2. “องคความร ทมธรรมชาตและระบบนเวศทงหมดทงในแง”ความรในการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเพอการอยรอดของชมชน ความรในการรกษาฟ นฟ อนรกษและพฒนาความหลากหลายทางชวภาพ เพอใหเปนฐานทรพยากรของชมชน ไดแก ความรหมวดพนบาน สมนไพร ความรในการทำาเกษตรกรรม ความรดานอาหาร ทอยอาศย การใชสอย วสดธรรมชาตความรดานศลปหตถกรรมตาง ๆ เปนตน รปธรรมขององคความรเหลาน เชน การใชเทคโนโลยพนบานในการผลต เชน การเกยวขาวของชาวนาภาคใต เครองมอดกสตว อปกรณรกษาโรคของหมอพนบาน เปนตน

ระบบคด ระบบคณคา ความเชอ และองคความรของชมชนทองถนทมตอความหลากหลายทางชวภาพไดสะทอนผานวถชวตการทำามาหาเลยงชพ โครงสรางความสมพนธของสงคม ประเพณ พธกรรม และสญลกษณตาง ๆ ดงเชน ความเชอของชมชนวา ดน นำา ปา มผคมครอง ความเชอดงกลาวไดเชอมโยงกบองคความรในการทำาเกษตรทจะไมทำาลายปา เชน การทำาไรหมนเวยน ระบบเหมองฝาย ในขณะเดยวกนระบบความเชอดงกลาวกสงผลตอพฤตกรรมของชมชน เชน การไมใชประโยชนในปาศกดสทธของชาวลมนำาสายบร และปตตาน หรอการไมตดไมใหญ ไมลาสตวใหญของชาวปกากะญอในปาทงใหญนเรศวร ซงระบบคณคา ความเชอกไดแสดงออกผานประเพณ เชน พธไหวผฝาย พธบวชปา เปนตน

20

สมนไพรเปนเครองมอสำาคญในการรกษาโรคของชาวชนบทมานานนบรอยป การใชสมนไพรโดยการเกบจากแหลงธรรมชาตและไมมการปลกทดแทน ทำาใหสมนไพรจากแหลงธรรมชาตลดลง และอาจไมมใชตอไปในอนาคต หมอพนบานมสวนทำาใหเกดปญหาการขาดแคลนสมนไพรไดเชนกน เพราะมการเกบมาจากปา ดงนนการรวมมอในการปลกสมนไพรการอนรกษ และกระจายพนธสมนไพรจงเปนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพไปในตว ทงนการปลกสมนไพรยงมความสำาคญและจำาเปนอยางยงเพราะ

1) แหลงสมนไพร จดวาเปนแหลงความรทางการแพทยและเภสชกรรมแผนใหมเปนจดเรมตนในการคนหายาจากธรรมชาต

2) สวนสมนไพรทปลกไวใช อาจกลายเปนความหวงทจะชวยใหมนษยมอายยนยาวขนเพราะเกดจากการนำาสมนไพรไปทดลองและวจยในการรกษาโรค และสงเสรมใหรางกายแขงแรง มภมตานทานโรคดขน

3) การปลกสมนไพรจะทำาใหคนตระหนกถงคณคาของธรรมชาต และชวยกนดแลรกษาไมใชเฉพาะสมนไพรทปลกเทานน อาจหมายถงการรกษาสมนไพรมนปาดวย

4) การปลกสมนไพรเปนการสรางคณคาทางเศรษฐกจใหกบประเทศ หากสามารถผลตสมนไพรเพอการสงออกไปทวโลก นอกจากจะลดปรมาณการสงซอยาแผนปจจบนลงแลว ยงมรายไดเพมจากการสงออกสมนไพรอกดวย

เอกวทย ณ ถลาง (ม.ป.ป.) ไดใหความหมายของภมปญญาวา เปนความร ความคดความเชอ ความสามารถ ความชดเจนทกลมชนไดจากประสบการณทสงสมไว ในการปรบตวและการดำารงชพในระบบนเวศ หรอสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ละสงแวดลอมทางสงคม และวฒนธรรมทไดมการพฒนาการสบสานกนมาเปนความร ความคด ความเชอ ความสามารถ ความชดเจน

21

ทเปนผลของการใชสตปญญาปรบตวกบสภาวะตาง ๆ ในพนททกลมชนนนตงหลกแหลงถนฐานอยและไดแลกเปลยนสงสรรคทางวฒนธรรมกบกลมชนอน จากพนทสงแวดลอมอนทไดมการตดตอสมพนธกน แลวรบเอาหรอปรบเปลยนนำามาสรางประโยชนหรอแกปญหาไดในสงแวดลอมและบรบททางสงคม วฒนธรรมของกลมชนนน ภมปญญาจงมทงภมปญญาอนเกดจากประสบการณในพนท ภมปญญาทมาจากภายนอกและภมปญญาทผลตใหมหรอผลตซำา เพอแกปญญาและการปรบตวใหสอดคลอง กบความจำาเปนและการเปลยนแปลง

ความสำาคญของภมปญญาชาวบานทมตอการอนรกษและพนความหลากหลายทางชวภาพ ดงคำากลาวของ J. Bandyopadhyay และ Shiv (อางในเสนห จามรก และ ยศ สนสมบต. 2536) “ความอยรอดของปาเขตรอนขนอยกบความอยรอดของบรรดาสงคมมนษยซงดำารงวถชวตตามแบบของปา บทเรยนเพอความอยรอดเหลานไมไดมาจากตำารบตำาราการจดการปาแบบวทยาศาสตรแตอยางใด หากแตเปนความรทแนบแนนอยภายในชวตและความเชอถอในหมชนชาวปาของโลก ”

จากการศกษาวจยของโครงการวจยเชงปฏบตการปาชมชนในภาคเหนอและอสานในชวงป2527 – 2537 ไดวเคราะหและสรปภมปญญาชาวบานในสวนทเกยวของกบระบบนเวศไวดงน

1. ความรเกยวกบความสมพนธขอทรพยากรดน นำา ปา กบคนในระบบนเวศ ชาวบานตระหนกวา หากปาหมดกจะไมมนำาในลำาหวย ระบบการผลตของชมชนจะไมไดผล คงอยไมได

2. ความรเกยวกบโครงสรางและลกษณะของปา ชาวบานเขาใจการจดลำาดบชนของตนไมและพชพรรณในปาหรอถนทอยของพชทจำาเปนตอการดำารงชวต เชน ผกปา สมนไพร ชาวบาน

22

สามารถจำาแนกออกเปนประเภทตาง ๆ เพอประโยชนของการอนรกษและการใชสอยในชวตประจำาวน

3.ความรเกยวกบขดจำากดของการใชประโยชนจากปา ทำาใหเกดการสรางกฎเกณฑขนเพอกำาหนดแนวทาง วธการ และขอหาม เพอปองกนมใหการใชประโยชนจากปามากเกนไป

4. ความรเรองการหมนเวยนธาตอาหารในดน และความเชอมโยงของมวลชวภาพในระบบนเวศเขตรอน เชน ระบบการทำาไรหมนเวยน ทเผาตนไมแหงเพอเตมธาตอาหารจากมวลชวภาพแกดน การปลอยใหปาฟ นตวเอง การไมนยมปลกพชชนดเดยวตลอดแปลง

5. ความรเรองการทดแทนในสงคมพช รกระบวนการฟ นตวของปา รจกพนธไมเดนในปาเปนประโยชน ชาวบานคนหนงอาจจะรจกพนธไมและสรรพคณของพชตาง ๆ ไมตำากวา 500 ชนด เสนห จามรก (อางในกฤษฎา บญชย. 2540)

จะเหนไดวากระบวนการเรยนรของชมชนตอธรรมชาตและสงคม จนกอเกดภมปญญาในการดำารงชพ ทงในสวนทเปนอดมการณสำานก และในสวนทเปนเทคโนโลยมความเปนวทยาศาสตรอยางยง เพราะชมชนไดทำาการวจย ทดลอง วเคราะห ประเมนผล และนำากลบไปพฒนาปรบปรงหากประสบปญหา กจะใชกระบวนการวจยอก กระบวนการดงกลาวเปนวฏจกรทกระทำาอยางตอเนอง สงผลใหเกดการยกระดบองคความรและพฒนาความหลากหลายทางชวภาพ

4.ความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมแนวคดความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมในระบบ

นเวศ แนวความคดจะเนนในเรองของความสมพนธระหวางสงคมมนษยและสงคมตนไม ในระบบนเวศถกเสนอโดยกลมนกมนษยศาสตร Rambo (อางใน ลำาแพน จอมเมอง. 2540)

23

ไดศกษาเกยวกบสงแวดลอมของมนษยโดยพจารณาวา สงคมมนษยและสงคมพชเปนสงคมทมความสมพนธตอกน ทงสองสงคมมองคประกอบไปดวยหนวยตาง ๆ เรมจากปจเจกชน ครอบครว กลมและองคกรตาง ๆ มระบบเศรษฐกจ ระบบการเมอง ระบบการปกครองเปนตน โยงยดหนวยยอยตาง ๆ สวนสงคมพชประกอบขนดวยโครงสรางของสงมชวต และสงไมมชวตมความเชอมโยงกนดวยวงจรตาง ๆ เชน วงจรอาหาร วงจรธาต เปนตน สงคมมนษยและสงคมตนไมจะมความสมพนธระหวางกน ซงอาจจะเปนการสงเสรมและการทำาลายซงกนและกน เชน สงคมมนษยจะใชประโยชนจากปามากเกนไป จนปาไมไมอาจรกษาความสมดลไวได กเกดความเสอมโทรมและยงทำาใหเกดอทกภย ความแหงแลง เปนตน การพจารณาถงการรวมกนทงสองสงคมจะเปนแนวคดเบองตนของการจด การปา เพอใหสงคมทงสองอยรวมกนได

กมราภรณ เสราด (2536) ไดกลาววา ในการดำาเนนชวตของมนษยในสงแวดลอมหนง ๆนน วฒนธรรมทางดานการบรโภคถอวาไดเปนวถการดำารงชวตอกประการหนงทมนษยไดพยายามคดคนหาเครองมอ เพอทจะนำาไปปรบใช และนำาเอาทรพยากรทมอยมาใชเปนประโยชนทางดานอาหาร ซงหมายถงการดำารงชวตอยไดตอไป ซงวฒนธรรมนไมสามารถอยดวยตวของมนเองโดด ๆ เพราะยงมปจจยอกหลายอยาง ซงตางมความสมพนธเชอมโยงกนจนสงผลตอแบบแผนการบรโภค ทำาใหไดอาหารทจะนำาไปหลอเลยงรางกายของมนษยนนเอง

พอหลวงจอน โอโดเชา (อางใน บานจตร สายรอคำา. 2541) ปราชญชาวบานกลาววา ในตวเรามวญญาณหรอขวญอย 37 ตว 32 ใน 37 เปนวญญาณทอยกบปา คอ อยกบตนไม

24

หรออยกบสตวชนดใดชนดหนง หากตนไมหรอสตวชนดนนตายหรอสญหายไป ปกากะญอจะมชวตอยไมได และเมอแรกเกดปกากะญอจะตดสายสะดอของทารกไปตดกบตนไมใหญตนใดตนหนงในปาใกลหมบาน ตองเปนตนไมใหญ หามตดหามโคน หรอเผาตนไมนนเดดขาดเพราะมความเชอวาขวญของเดกจะถกทำาลายและเสยขวญจะตองทำาพธแก และหากตนไมตายเดกอาจจะเจบปวยและตายในทสด การดำาเนนชวตของชาวปกากะญอจำาเปนตองอยรอดรวมกน และชวตของคนมความสมพนธกบตนไมตงแตเกด

การศกษาภมปญญาในการดแลสขภาพของตนเอง ชมชนชาวเขา 6 เผา ธงชย สาระกล (2538) ไดศกษาภมปญญาในการดแลสขภาพตนเองดวยความเชอวา การเจบปวยมสาเหตมาจากอำานาจลกลบ การจะหายจากการเจบปวยตองทำาพธขอขมาลาไหว หรอเลยงผ การหาสาเหตการเจบปวยนน จะมการเสยงทายดวยวธการตาง ๆ โดยหมอผ เชน หมอผกระเหรยงใชวธทำานายโรคจากกระดกไก หมอผชาวเยาใชไมทเรยกวา จาว ขณะทชาวมงใชวธการเขา“ ”ทรง สวนภมปญญาของชาวเขาอกประการหนง คอ การนำาสมนไพรมาใชรกษาโรค ซงหลายชนดไดจากปา บางชนดไดจากบรเวณบาน สมนไพรทใชสวนใหญเปนใบไม เปลอกไม เนอไม ราก ตลอดจนกระดกสตว เชน เขาเลยงผา เขยวอน ขาไกปา วธใชสมนไพรคอ การนำามาตมดม นำามาตำา และทาแผล ใชสดดม หรอนำามาอบไอนำาเพอรกษาโรค

ชชาต เหลยมวานช (2537) ไดศกษาเรอง เครอขายการเรยนรในการดแลรกษาสขภาพของประชาชนในชนบท พบวา ไดมการเรยนรตามเครอขายของสงคมชนบท ซงเรมตนจากครอบครว เครอญาต แลวขยายออกไปยงเพอนบาน ทงภายในชชมชนและนอกชมชน เสถยร ฉนทะ (2542) ไดศกษาเรองภมปญญาทองถนกบการจดการความหลากหลายทางชวภาพของสมนไพร : กรณศกษา วถ

25

ชมชนไทยลอ จงหวดเชยงราย พบวา ภมปญญาทองถนเปนชดองคความรทพฒนาขนในบรบททางกายภาพ และสงคมวฒนธรรมระหวางมนษยกบระบบนเวศนน ๆ และไดสะทอนใหเหน 2 มต คอ ประการแรกสะทอนชวต โลกทศน และความเชอในการใหคณคาของชมชนทมตอสมพนธภาพระหวางมนษยกบธรรมชาตและสงเหนอธรรมชาต ประการทสอง สะทอนใหเหนถงองคความรทเปนความรเชงเทคนคกบการจดการทรพยากร โดยเฉพาะความหลากหลายทางชวภาพพชสมนไพร ภมปญญาดงกลาวมการเรยนร การถายทอด และการปรบตวทามกลางการเปลยนแปลงทางสงคม โดยผานครอบครว เครอญาต และหมอพนบานของชมชนทมการใชประโยชน การอนรกษ ฟ นฟสมนไพรตามระบบนเวศตาง ๆ และนำาไปสการดำารงไวซงความหลากหลายทางชวภาพพชสมนไพรอย 2 ระดบ คอ 1) ระดบครอบครวและเครอญาต 2) ระดบชมชน เพญจนทร ประดบมข (2534) ไดศกษาสงคมวฒนธรรมของการใชสมนไพร พบวา หมอพนบานมทศนคตตอการดำารงอยของพชสมนไพรดานการสญเสยพนทปา เนองจากการถางปาเพอการทำาไรไถนา การลกลอบตดไมสงผลใหเกบยาลำาบากขน สมนไพรมแนวโนมจะหายไป หมอพนบาน จงแกปญหาโดยการนำาพนธมาปลกไวบรเวณบานหรอเถยงนา W.H River Federick Dunn (อางในกฤษฎา บญชย. 2540) ไดศกษาความหลากหลายทางชวภาพพชสมนไพรทางชาตพนธ การแพทยหรอการแพทยพนบานในชนพนเมองตาง ๆ ประเดนความหลากหลายทางวฒนธรรมทงในโลกทศน กระบวนการเรยนรนำาไปสการวนจฉยโรค การรกษาโรคโดยใชทรพยากรทางชวภาพของทองถนเปนปจจยสำาคญ

ดงนนแนวคดความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมจงเปนแนวคดหนงทสะทอนภมปญญาทองถนถงกระบวนการสบทอดภมปญญาดานการจดการความหลากหลายพชสมนไพร เพอการ

26

ดแลสขภาพของชาวชนบทดวยสมนไพรควรจะมการเรยนร สบทอด เพอมใหสญหายและเปนไปอยางตอเนอง จากการศกษาของนกการศกษาหลายทานปจจบนพบวา มสตรตำารายาพนบานทถายทอดมาแตอดต กระจดกระจาย สญหายไปจำานวนมาก ขาดความมนใจ และสญเสยศกยภาพในการดแลสขภาพตนเองขนพนฐาน และการรกษาตนเองในโรคงาย ๆ ทไมจำาเปนตองใชบรการทางการแพทยแผนปจจบน

5.ขอมลทวไปของบานปอบด ตำาบลคขาด5.1 ขอมลดานการเมองการบรหาร ประวตความเปนมาของหมบานปอบด บานปอบด หมท 1 เรมกอตงเมอประมาณป พ.ศ.

2459 โดยการอพยพเขามาของชาวจนแผนดนใหญ แรกเรมพนททงหมดเตมไปดวย ตนปอบด ซงมลกยาวบดเปนเกลยว จงไดชอ“ ”วา บานปอบด และเรยกกนมาตงแตนนจนถงปจจบน หลงจากนน“ ”ประมาณป พ.ศ. 2469 กไดตงสถานทสงฆขนขงเรยกวา “วดบานปอบด และไดพระราชทานวสงคามสมาเมอวนท ” 6 สงหาคม พ.ศ. 2531 เขตวสงคามสมากวาง 21 เมตร ยาว 42.7 เมตร ปจจบนตงอยเลขท 240 ม. 1 มเนอททงหมด 15 ไร 3 งาน 79 ตร.ว หลงจากสรางวดเสรจ ประมาณป พ.ศ. 2481 ไดกอตงโรงเรยนบานปอบดขน ซงเปนโรงเรยนขยายโอกาสทางการศกษา ดำาเนนการจดการศกษาตงแตระดบกอนประถมศกษา , ประถมศกษาจนถงระดบมธยมศกษาตอนตนโดยเรมกอตงเมอวนท 21 ก.ย 2481 มเนอท 43 ไร 1 งาน 45 ตร.ว

ปจจบนบานปอบด หมท 1 มนายอทธพทธ วระพฒน เปนกำานนตำาบลคขาด

27

วดบานปอบด เลขท 240 ม. 1 มพระปลดบญเทยง พทธญาโณ รองเจาคณะ อำาเภอคง เปนเจาอาวาส

โรงเรยนบานปอบด มผ.อ.สมคร ยศกระโทก เปนผบรหาร

ทตงทตงบานปอบด หมท 1 ตำาบลคขาด อำาเภอคง จงหวด

นครราชสมา -มพนททงหมด 1,510 ไร-พนททำาการเกษตร 1,300 ไร -พนทอยอาศย 150 ไร-พนทสาธารณประโยชน 60 ไร

อาณาเขตดานพนทบานปอบด หมท 1 ตำาบลคขาด อำาเภอคง จงหวดนครราชสมา

-ทศเหนอ ตดตอกบ บานเมองคง หมท 2 ตำาบลคขาด-ทศใต ตดตอกบ พนททำาการเกษตร-ทศตะวนออก ตดตอกบ บานโนนตาแกว หมท 18

ตำาบลคขาด-ทศตะวนตก ตดตอกบ บานตอนเตง หมท 15 ตำาบลค

ขาด

28

ภาพท 1 แผนทหมบานปอบดขอมลดานประชากร

จำานวน 193 ครวเรอนชาย 475 คนหญง 470 คนรวม 945 คน

ลกษณะภมอากาศลกษณะภมอากาศเปนแบบ รอนแหงแลง ม 3 ฤด ไดแก

-ฤดรอน จะอยในชวง เดอนกมภาพนธ – เดอนพฤษภาคม

-ฤดฝน จะอยในชวง เดอนมถนายน – เดอนกนยายน-ฤดหนาว จะอยในชวง เดอนตลาคม – เดอนมกราคม

การคมนาคมบานปอบด หมท 1 ตำาบลคขาด อยหางจากทวาการอำาเภอคง

ประมาณ 7 กเมตร การคมนาคมขนสงสะดวก มถนนสายหลกตดผานกลางชมชนไปจนถงตวอำาเภอ คอ ถนนสายเมองคง – บานวด (

29

ทางหลวง 2160) และมถนนสายรองเขาสหมบานครอบคลมทกจดอยางทวถง ซงถนนในหมบานมทงหมด 18 สาย แบงออกเปน

- ถนนลาดยาง 1 สาย - ถนนคอนกรตเสรมเหลก 10 สาย- ถนนดนลกรงบดทบแนน 7 สาย

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม-ทรพยากรปาไมมทงเกดขนเองตามธรรมชาต และชาวบาน

ปลกขนมา โดยสวนใหญทปลกขนจะเปนแบบหวไรปลายนาและเลยบคลองสาธารณะ

-แหลงนำา มแหลงนำาตามธรรมชาตไวอปโภค – บรโภค ภายในหมบานแหลงนำา

-ฝากกกเกบนำาม 2 ฝายคอบานปอบดและฝายคมบานใหม-สรระนำาม 1 สระคอ สระวดราง-คลองม 1 คลอง คอ คลองลำาหวยไผ

สาธารณปการในหมบาน-โทรศพทสวนบคคลในพนทม 579 เลขหมาย-หอกระจายขาวจำานวน 1 แหง-ระบบประปาหมบานจำานวน 193 ครวเรอน-แหลงนำาผวดนทใชผลตประปาจำานวน 1 แหง-การมไฟฟาใชทงหมดจำานวน 193 ครวเรอน-ไฟฟาสาธารณะมจำานวน 4 จด

ผนำาชมชน/ปราชญ/ผทรงคณวฒชอ – สกล บาน

เลขทความร / ความสามารถท

โดดเดน 1. น า ย เ ฉ ล ย ว พทธจาร

49 โฆษกประจำาหมบาน

30

2. นายมงคล ยงนอก

45 หมอดนประจำาหมบาน

3. นางสภาพ ยงนอก

10 การขบรองเพลงโคราช

4. นายสมฤทธ เชตนอก

107 การทำาพธเรยกขวญนาค

5. นายเอยง หวงยวนกลาง

62 มคคทายกดานศาสนาประจำาหมบาน

6. นายชน นกระโทก

109 งานจกสานและหตถกรรม

7. นางแจง ดอกกระทม

64 วฒนธรรม ประเพณทองถน

8. นางสงวาล คงนอก

14 การทำาขนมทองถน / ขนมไทย

กลม / องคกรชมชนชอกลม / องคกร ชอประธาน จำานวนสมาชก

(คน) 1. กลมสตรแมบาน

นางพะยอม เจรญชย

135

2. กลมผสงอาย

นายประเสรฐ สนประกอบ

117

3. กลม อ.ส.ม

นางบงอร รามะเรง 227

4. ประปาหมบาน

นายอทธพทธ วระพฒน

331 ครวเรอน

อาสาสมครหมบาน

31

ชอ – สกล บานเลขท ตำาแหนง1. นางบงอร รามะเรง 227 ประธาน อ.ส.ม2. นางสงวาลย คงนอก 14 รองประธาน อ.ส.ม3. นางสรนทร ปญญา 46 เลขา อ.ส.ม4. นายสมย ดอกกระทม 209 อ.ส.ม / อป.ภร5. นายบญเยยม ยงนอก

194 อ.ส.ม / อป.ภร

6. นายสมศร รถเพรช 247 อ.ส.ม / อป.ภร7. นางนรนทร นกระโทก 117 อ.ส.ม8. นางอไร พรกษา 95 อ.ส.ม9. นางพรรณน มงคยงกลาง

1 อ.ส.ม

10. นางดวงรตน ศลากลาง

217 อ.ส.ม

11. นางวไล ดอกกระทม

209 อ.ส.ม

12. นางแจว ดอกกระทม

65 อ.ส.ม

13. นางบวลอย คำาจนดา

63 อ.ส.ม

14. นางเฉลย นานอก 215 อ.ส.ม15. นางลำาดวน รามะเรง

250 อ.ส.ม

16. นางมณฆรา ศรนอก

246 อ.ส.ม

17. นางนนทกา แช 53 อ.ส.ม

32

กลาง18. นางพมพ กลวยนอก

232 อ.ส.ม

19. นางมะลซอน นอยกลาง

191 อ.ส.ม

20. นางพะยอม เจรญชย

258 อ.ส.ม

21. นายมงคล ยงนอก 45 อป.ภร22. นายเบม ชนวงค 162 อป.ภร23. นายโกญจนาท ศลากลาง

217 อป.ภร

24. นายพจน พรกษา 95 อป.ภร25. นายเงน รามะเรง 227 อป.ภร26. นายเกษม ศลากลาง

54 อป.ภร

27. นางสาวสภาพร มลด

114 อป.ภร

28. นายดำารงเกยรต คำาจนดา

60 อป.ภร

29. นายอานนท แกวทอง

194 อป.ภร

30. นายจำารส แชกลาง 56 อป.ภร

ภาพท 1 ตารางผนำาชมชน/ราชญ/ผทรงคณวฒการปกครอง

ผใหญบานชอ นายอทธพทธ วระพฒน

33

ผชวยผใหญบานชอ 1. นายล คำาจนดา 2. นายสมย ดอกกระทม

สมาชก อบต. ชอ 1. นายพจน พรกษา 2. นายโกญจนาท ศลากลาง

การปกครองแบงออกเปน 4 คม ดงน1. คมปอบด (ฝงหวฝาย) หวหนาคมชอ นายล คำาจนดา

ม 50 ครวเรอน2. คมปอบด (ฝงตะวนออก) หวหนาคมชอ นายคณ ยงนอก

ม 45 ครวเรอน3. คมบานใหม หวหนาคมชอ นายบญเยยม ยงนอก

ม 64 ครวเรอน4. คมโนนขามพฒนา หวหนาคมชอ นายสมย ดอกกระทมม 34 ครวเรอนรายชอคณะกรรมการหมบาน ม 13 คน คอ

-นายอทธพทธ วระพฒน ตำาแหนงผใหญบาน-นายล คำาจนดา ตำาแหนงผชวยผใหญบาน-นายสมย ดอกกระทม ตำาแหนงผชวยผใหญบาน-นายพจน พรกษา ตำาแหนงสมาชก อบต.-นายโกญจนาท ศลากลาง ตำาแหนงสมาชก อบต.-นางพะยอม เจรญชย ตำาแหนงประธานกลมสตรแม

บาน-นายประเสรฐ สนประกอบ ตำาแหนงประธานกลมผสงอาย-นางบงอร รามะเรง ตำาแหนงประธานกลม อสม.-นายสมศร รถเพชร ตำาแหนง อสม.- นางวไล ดอกกระทม ตวแทนชาวบาน- นางวรณ ยงนอก ตวแทนชาวบาน

34

-นายสดสาย ศลากลาง ตวแทนชาวบาน-นายจำารส แชกลาง ตวแทนชาวบาน

ขอมลดานเศรษฐกจการประกอบอาชพ

อาชพทำานา จำานวน 90 ครวเรอนทำาสวน จำานวน 1 ครวเรอนทำาไร จำานวน 1 ครวเรอนรบจาง จำานวน 80 ครวเรอนคาขาย จำานวน 11 ครวเรอนเลยงสตว จำานวน – ครวเรอนรบราชการ จำานวน 10 ครวเรอนประกอบอาชพอยางเดยว จำานวน 85 ครวเรอนประกอบอาชพหลายอยาง จำานวน 45 ครวเรอนคนวางงานในชมชน จำานวน – ครวเรอน

แหลงเงนทน-ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ (ธกส.)-สหกรณการเกษตรสาขาคง-ธนาคารอนๆ ทงภาครฐและเอกชน-กลมออมทรพยหมบาน-กองทนหมบาน-แหลงเงนกนอกระบบ

ผลตภณฑ / สนคา เดนและสรางรายไดดใหแกชมชนชอผลตภณฑ / สนคา

แหลงวตถดบ วธการผลต ตลาด

เครองจกรสาน (สมไก)

-ตนไผเลยงทปลกไว และซอจากหมบานอน

นำาตนไผทไดมาผาเปนเสนเลกๆ จากนน

วางขายในหมบาน, หมบานใกล

35

-ตนไผบานทเกดขนเองแถวรมคลองสาธารณะ

จำานำามาสานขนรปเปนสมไก

เคยง

กลมเศรษฐกจชอกลม ปท

จดตง

ลกษณะกจกรรมเดน จำานวนสมาชก (คน)

จำานวนเงนกองทน

1.กลมกองทนเงนลาน

2545

เงนสนบสนนจากทางรฐบาลเพอการประกอบอาชพ ใหหมบานละหนงลานบาท โดยใหแตละหมบานบรหารจดการเอง ในการปลอยก เกบดอกเบย เพอเปนเงนทนในการประกอบอาชพ และเปนเงนทนในการพฒนาศกยภาพของหมบานดวย

93 2,000,000

2.กลมออมทรพย

2547

สนบสนน / สงเสรมใหสมาชกรจกการออม และรจกใชจายอยางประหยดเพออนาคตในวนขางหนา โดยรบฝากเงนจากสมาชกทกเดอนและ

90 100,000

36

สามารถถอนหรอกเพมเตมเมอจำาเปน และคดดอกเบยในอตราทถกกวาแหลงเงนกอนๆ

3.กลมฌาปณกจ สงเคราะหหมบาน

2543

เปนการชวยเหลอญาตของสมาชกทเสยชวตในดานคาใชจายในการดำาเนนงาน ซงจะเรยกเกบเงนจากสมาชกทกคน คนละ 50 บาท เพอนำาเงนทไดมามอบใหกบครอบครวของสมาชกทเสยชวต

350 ครวเรอน-บานปอบด ม.1-บานดอนเตง ม.15-บานโนนไร ม.21-บานโนนตาแกวม.18

ครวเรอนละ 50 บาท เมอมสมาชกเสยชวต

4.กลมกองทนปย

2555

เปนการนำาเงนกองกลางของหมบานมาซอปยจากตวแทน แลวนำามาปลอยใหสมาชกทไมมเงนทนกยมกอน แลวคอยสงคนหลงฤดเกบเกยว โดยคดดอกเบยถกกวาทองตลาด

31 79,990

37

5.กลมกองทนขาวเปลอก

2555

ดำาเนนการเชนเดยวกนกบกองทนปย โดยจะจดกองกลางซอขาวปลก ใหสมาชกทไมมเงนกองทนกยม แลวคอยสงคน หลงฤดการเกบเกยว และคดดอกเบยในอตราทถกกวาทองตลาด

43 2,500 ก.ก