28

บทท 4 ผลการศกษา

การศกษารปแบบการจดการการตลาดผกอนทรยของเกษตรกร ต าบลแมทา อ าเภอแมออน

จงหวดเชยงใหม มผลการศกษาดงตอไปน

4.1 สถานทตงและประวตความเปนมา ชมชนต าบลแมทาเกดขน โดยสนนษฐานวา เมอป พ.ศ. 2186 มชนเผาตางๆ เชน ลวะขนคง อพยพมาจากเชยงใหม บรเวณแจงหวรน เนองจากหลกเลยงการเกบภาษ 4 บาทในขณะนน ตอมาม ชาวเชยงแสนหนศกหวเมองเขามาทางล าน าแมทา ลองลงมาถงหวยแมบอนมาตงบานเรอนทบาน ปาหมาก จ านวน 11 ครวเรอน กลมคน ขม เขมร เปนกลมทมาสมทบภายหลง ในสมยนนมการตงผปกครองปกครองกนเอง ตอมาเมอมผอพยพมาอยอาศยเพมมากขน จงเกดเปนบานหวทง บานคอกลาง บานทาขาม บานโหง บานขามเปย บานหวยทราย บานปานอต บานมอน บานดอนชย ซงมการอาศยอยรวมกน รวมท าบญ ท าไรนา ท าสวน อยกนอยางมความสข จนมหลายครอบครวหลายหมบานมากขน ตอมาคนเผา ลอ ยอง กเขามาอาศยอยในบานปานอตและบานดอนชยมากขน เมอเจาล าพนทราบไดใชใหทาวขนเมองล าพนเขาไปโนมนาวใหชาวบานเขาสวย และไดตงทาวขนขนปกครอง เมอมการรวบรวมหวเมองเปนประเทศ (ประเทศสยาม) จงไดยกเลกต าแหนงทาวขน และมการแตงตงก านน ผใหญบานปกครองคนในต าบลและหมบาน ชาวต าบลแมทาจงขอสงกดอยในเขตปกครองของเมองเชยงใหม เพราะการเดนทางไปเชยงใหมในสมยนนสะดวกกวาการไปล าพน ต าบลแมทา ตงอยทางทศใตของอ าเภอแมออน และอยทางทศตะวนออกเฉยงใตของจงหวดเชยงใหม มพนท 108 ตารางกโลเมตร หรอ 67,500 ไร แบงการปกครองเปน 7 หมบาน ไดแก หมท 1 บานทามอน หมท 2 บานทาขาม หมท 3 บานคอกลาง หมท 4 บานหวยทราย หมท 5 บานปานอต หมท 6 บานดอนชย และ หมท 7 บานใหมดอนชย มจ านวนประชากรทงสน 4,748 คน เปนชาย 2,403 คน หญง 2,345 คน จ านวนครวเรอน 1,336 หลงคาเรอน

สภาพดนทวไป เปนดนรวนปนทราย เหมาะส าหรบท าการเกษตรกรรม ประชากรมอาชพหลก คอ ท าสวน และอาชพเสรม คอ ท าเครองจกรสานจากไมไผ

ภาพท 4.1 ทตงต าบลแมทา อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม

29

สถานทส าคญในต าบล ไดแก 1) อบต.แมทา 2) สถานอนามยต าบลแมทา 3) วดศรบญเรอง และ 4) อางเกบน าหวยแมบอน

ต าบลแมทามอาณาเขตตดตอกบพนทขางเคยง ดงน ทศเหนอ ตดตอกบต าบลทาเหนอ อ าเภอแมออน และต าบลออนใต อ าเภอสนก าแพง จงหวดเชยงใหม ทศใต ตดตอกบต าบลทาปลาดก อ าเภอแมทา และต าบลมะเขอแจ อ าเภอเมอง จงหวดล าพน ทศตะวนออก ตดตอกบต าบลทงกวาว อ าเภอเมองปาน และต าบลบานคา อ าเภอเมอง จงหวดล าปาง ทศตะวนตก ตดตอกบต าบลบานธ อ าเภอบานธ จงหวดล าพน

สภาพภมประเทศของต าบลแมทา มลกษณะเปนพนทราบเชงเขา มเทอกเขานอยใหญสลบซบซอน โดยมพนทบรเวณตอนกลางของต าบลตงแตเหนอจดใตมลกษณะเปนทราบรมน า ภเขาทส าคญในต าบล ไดแก ดอยมอนแกว ดอยมอนครง ดอยน าขน ซงอยบรเวณดานทศตะวนตกของต าบล และดอยขมด า ดอยแมคอม ซงอยทางทศตะวนออกของต าบล มอางเกบน า 2 แหง ไดแก อางเกบน าหวยบอน และอางเกบน าหวยขน ในอดตนนเกษตรกรในต าบลแมทา ท าการเพาะปลกยาสบ มะเขอเทศ ถวลนเตา หรอพชอนๆ ตามกระแส สวนใหญจะเปนการปลกพชเชงเดยว เกษตรกรต าบลแมทาในอดตนนแทบจะไมมขาวกน ตองน าผลผลตไปขอแลกขาวกบต าบลอนๆ มปญหาหนสนจากการปลกพชเชงเดยว และสญเสยรายไดสวนใหญไปกบปยเคม และยาฆาแมลง ท าการเกษตรแตไมเคยบนทกขอมลการผลต ไมไดคดก าไรขาดทน ไมเคยสรปการขายผลผลตวาไดก าไรหรอขาดทนไปเทาไหร จดเปลยนทส าคญของชมชนคอ มนกพฒนาเอกชนเขามาถายทอดความรเรองเกษตรอนทรยใหแกเกษตรกรในต าบลแมทาในชวงป พ.ศ. 2526 วถชวตของเกษตรกรกเรมทจะเปลยนไป เรมแรกนนมการสงเสรมใหเกษตรกรปลกผกอนทรย จากการปลกเพอบรโภคในครวเรอนพฒนามาเปนการจ าหนาย สถานทจดจ าหนายหลก ไดแก ตลาดทอยในชมชน ตอมาเกษตรกรหลายรายในต าบลเรมหนมาปลก ผกอนทรยเพมมากขน จงถงจดเรมตนของการรวมกลมเกษตรกรผปลกผกอนทรย ปจจบนมกลมสมาชกทจ าหนายผกอนทรยทงหมด 21 กลม โดยมเกษตรกรต าบลแมทาทจ าหนายผกอนทรยโดยตรงกบผบรโภคจ านวน 28 ราย สงทส าคญกอนทผลผลตจะน าไปขายในตลาดระดบจงหวด คอ เกษตรกรตองไดรบมาตรฐานเกษตรอนทรยกอน ซงในปจจบนกลมเกษตรกรต าบลแมทา ไดรบมาตรฐานเกษตรอนทรย ขององคกรมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) แลวทกราย เนองจากกลมมกฎระเบยบขอบงคบตางๆ เชน ขอบงคบในเรองของมาตรฐานเกษตรอนทรย มการตรวจแปลงของสมาชกเพอสรางความมนใจใหกบผบรโภคใหมากทสด มการประชมรวมกนเพอตงราคากลางของผก และมการแตงกายทเปนเอกลกษณของกลม พชผกทท าการเพาะปลกนนสวนมากจะเปนพชทองถนตามฤดกาล มการวางแผนการผลตลวงหนา และมการจดบนทกรายรบ–รายจาย ทชดเจนเพอแสดงใหเหนถงรายได และตนทนของการผลต โดยจ าแนกลกษณะการจดจ าหนาย ได 2 ลกษณะ ดงน 1) เกษตรกรน าไปจ าหนายดวยตนเองทตลาด และ 2) การจ าหนายระบบสมาชกทจดสงผลผลตถงบาน (CSA)

30

4.2 ทมาของการตดสนใจปลกผกอนทรยของเกษตรกรต าบลแมทา จากการลงพนทต าบลแมทาและพดคยกบ นายพฒน อภยมล หนงในผน าชมชนทางดานความคด และการเปลยนวถชวตจากการท าเกษตรเชงเดยวสเกษตรยงยน ซงเปนเกษตรกรรนแรกๆ ทท าการปลกพชอนทรยแตในปจจบนไดลดบทบาทตวเองลงมาถายทอดประสบการณใหแกคนรนหลงและกลมคนทเขามาศกษาแลกเปลยนโดย พอพฒน ไดเลาความเปนมาของต าบลแมทา ดงน

ภาพท 4.2 นายพฒน อภยมล และครอบครว เดมทพนทแมทาเปนพนททรฐบาลใหสมปทานปาไมสก ไมท าหมอนรถไฟ กบบรษทบอมเบยเบอรมา จ ากด ซงสงผลกระทบกบพนทปาตนน าทเคยมความอดมสมบรณ เมอปาไมลดลง น าทเคยมตลอดกเรมขาดหาย ท าใหชวงหนงชาวบานเรมมการตอตานการใหสมปทานปาไมของรฐบาล หลงจากทรฐบาลยกเลกการใหสมปทานปาไม ชาวบานไดปลกยาสบอยางแพรหลาย สงเกตไดจากการทม โรงบมยาสบเกาทเลกใชแลวยงมใหเหนอยในพนท การปลกยาสบของแมทานนเกดจากการสงเสรมใหปลกโดยมสญญาผกมด หรอทเรยกวา เกษตรแบบพนธะสญญา ซงระบบเกษตรแบบนท าใหชาวบาน มความรสกอดอดเปนอยางมาก และยงท ากยงเปนหน หลงจากนนในป พ.ศ. 2526 ขาวโพดฝกออนถกน าเขามาแทนการปลกยาสบ เนองจากระยะเวลาในการปลกสนกวา ไมตองใชยาฆาแมลง และผลตไดประมาณ 3–4 รอบตอป แตการปลกขาวโพดฝกออนตองใชปยเคมในปรมาณทสงมาก แมจะเปลยนจากการปลกยาสบมาเปนขาวโพดฝกออน เกษตรกรในแมทากยงมปญหาหนสนเชนเดม เนองจากการปลกขาวโพดฝกออนหลายๆ รอบ ท าใหดนเสอมขาดความอดมสมบรณ จงตองเพมปรมาณการใชปยเคมขนเรอยๆ นอกจากน พนทปาในแมทายงตองเจอปญหาการบกรกของเกษตรกรเพอเปดพนท ใหมท าการเกษตร สงผลใหปาตนน าของแมทาลดลงไปอก ตอมาในป พ.ศ. 2529 ไดมนายชมชวน บญระหงส นกพฒนาเอกชนภาคเหนอ จากโครงการพฒนาองคกรชมชน มลนธพฒนาศกยภาพชมชน (Northnet Thailand) เขามาเกบขอมลรวมกบแกนน าในต าบลแมทาประมาณ 10 คน ซงพอพฒน กเปนหนงในบคคลเหลานน เพอรวมกนหาทางออกใหกบเกษตรกรในแมทาทตองประสบกบปญหาหนสนจากการท าเกษตรเคมเชงเดยว ซงไดมการพดคยกนถงเรองเกษตรทางเลอก ในความหมายของพอพฒน เกษตรทางเลอก คอ การเกษตรทเกษตรกรมทางเลอกของตนเอง เกษตรกรเขาใจเขาถงตนทนการผลต และมความมนคงทางอาหาร ในตอนนนแมทาเปนหนงในพนทน ารองในการท าเกษตรยงยน ไดรบ

31

งบประมาณจ านวนหนงในการด าเนนการสงเสรมเกษตรยงยน ทเนนการลด ละ เลกการใชสารเคม หรอ ทเรยกวา การท าเกษตรอนทรย แตในทางปฏบตไดผลนอยมาก เนองจากกระแสการสงเสรมพชเชงเดยวของรฐสามารถสรางแรงจงใจใหกบเกษตรกรไดมากกวา ถงแมเกษตรกรแมทาสวนใหญยงไมใหความส าคญกบการท าเกษตรยงยน แตยงมกลมแกนน าจ านวนหนงทเรมปรบเปลยนตนเอง เรมมการทบทวนอดตทผานมาของตนเอง สรปไดวา การท าพชเชงเดยว ยงท ายงจน เปนหนมากขนเรอยๆ พอพฒนเลาวาท าใหนกถงคนโบราณทชอบพดไว “ความจนไมมอยในหมคนขยน” แตท าไมเกษตรกรยงขยนยงจน พอพฒน ไดยกตวอยางกรณ ขาวโพดฝกออนทถอวาเปนพชเศรษฐกจหลกของแมทาวา ในป พ.ศ. 2526 ราคารบซอผลผลตขาวโพดฝกออนของเกษตรกร 20 บาทตอกโลกรม ราคาปยยเรย กระสอบละ 150 บาท ราคาปยแอมโมเนย กระสอบละ 80 บาท ราคาจางรถไถ 26 บาทตอไร จนกระทงป พ.ศ. 2553 ราคารบซอขาวโพดฝกออนของเกษตรกรยงคงทอยท 20 บาทตอกโลกรม แตราคาปย คาจางรถไถ กลบเพมสงขนตลอด เหนไดอยางชดเจนวา “ตนทนการผลตของเกษตรกรสงขนแตรายไดยงเทาเดม สงผลใหเกษตรกรเปนหนอยางยงยน”

อยางไรกตาม เกษตรกรในแมทาไมไดมการพดคยกนเพยงแควธการท าเกษตรเพยงอยางเดยว แตยงตองค านงถงปาไม ดน และน าดวย เพอก าหนดรปแบบการท าเกษตรทเหมาะสมตอแมทา การท าเกษตรยงยนยงคงมองถงความมงคงของทดน ชมชนแมทาพยายามสรางจตส านกใหกบลกหลานใหมความหวงแหนในทดน ใหเหนคณคาและมลคาทไดจากทดน ทส าคญคอ ทดนเปนแหลงสรางอาหารใหกบเราได แตเกษตรกรตองเปนคนสรางอาหารเอง โดยดวาตนเองกนอะไร ใหปลกอนนน ซงสงเหลานหาไมไดจากการท าเกษตรเชงเดยว ท าใหแกนน าบางสวนขาดความเชอมนในเกษตรเชงเดยว และตดสนใจเลกท าเกษตรเชงเดยว เลกใชปยเคม สารเคม ตงแตนนมา และเปลยนรปแบบเปนการท าเกษตรอนทรยเนนความหลากหลายของพชผกในแปลงเกษตร ซงแกนน าเชอวาจะท าใหเกดความยงยนในชวตไดมากกวา

นอกจากน ปญหาจากการท าเกษตรเชงเดยวของแมทามความชดเจนมากขนเมอเกดภยแลง ในป พ.ศ. 2535 ในปนนชมชนแมทาสวนใหญไมสามารถปลกขาวได ท าใหประสบกบปญหาการขาดแคลนขาวไปทวต าบลแมทา จากเหตการณดงกลาวสงผลใหชาวแมทาเรมตระหนกถงความอยรอดของคนในชมชนมากขน ท าใหหลายครอบครวหนมาใหความส าคญกบการเพมความหลากหลายของพชทปลกลงในแปลงของตนเองและพยายามลด ละ เลกการใชสารเคมกนมากขน แตสวนใหญยงคงเปนการท าเกษตรเชงเดยวกนอย

จากนนในป พ.ศ. 2536 คณวฑรย เรองเลศปญญากล จาก สหกรณกรนเนท จ ากด (GreenNet Cooperation) ไดเขาศกษาพนทแมทา พบวา แมทามศกยภาพในการปลกขาวโพดฝกออน จงไดเขามาสงเสรมการปลกขาวโพดฝกออน ล าไย และผกอนทรย สงผลใหราคาขาวโพดขยบจาก 20 บาทตอกโลกรม เปน 25 บาทตอกโลกรม แมเกษตรกรจะไดขายผลผลตในราคาทสงขน แตปญหาทตามมา คอ อายเฉลยของเกษตรกรทสงขน ขาดแรงงานคนหนมสาวในการท าเกษตร ท าใหชมชนชาว แมทาตองรวมกนวเคราะหตนเองอกครง จงเกดค าถามวา “เกษตรยงยนจะยงยนไดอยางไร ในเมอ

32

ลกหลานตองออกนอกชมชน ไมไดอยกบครอบครว” ท าใหผน าทางดานการท าเกษตรยงยนหรอเกษตรอนทรย เรมคดกนอกครงในการดงลกหลานใหกลบคนสชมชน โดยมงเนนทการหาแนวทางในการสรางรายไดใหกบลกหลาน

หลงจากไดพดคยกบพอพฒน ผประสานงานของเครอขายผปลกผกอนทรยไดน าทมผวจยเขาศกษาแปลงเกษตร และพดคยกบเกษตรกรเจาของแปลงทท าการเกษตรอนทรย พบวา พนททใชในการปลกผกอนทรยของเกษตรกรแมทามขนาดตงแต 2 งาน ถง 1 ไร เศษ เนนความหลากหลายของชนดผกทปลก และจะเปนการปลกพชผกพนบานตามฤดกาลเปนหลก เนองจากงายตอการดแลรกษา สามารถเตบโตไดงาย ไมคอยมแมลงศตรพชมารบกวน โดยสาเหตทเกษตรกรเหลานเลกจากการท าเกษตรเชงเดยว หรอ การปลกขาวโพดฝกออน แลวหนมาปลกผกอนทรย เนองจากกอนทเกษตรกรจะเปลยนมาท าเกษตรอนทรย เกษตรกรมปญหาหนสน บางคนมปญหาสขภาพ ในครงแรกทเหนกลมแกนน าสงเสรม พดคยใหท าเกษตรอนทรย ใหปลกผกกนเอง ยงคงมค าถามวา แลวจะอยไดอยางไร จะสามารถลดหนไดจรงหรอ เพราะแมแตปลกขาวโพดฝกออนหลายรอบตอป ยงไมสามารถปลดหนได จนกระทงไดเหนผลเชงประจกษจากกลมผน าทลงมอท าเกษตรอนทรยวา การท าเกษตรอนทรยสามารถด ารงชพอย ได และทส าคญคอ สามารถปลดหนสนได ท าให เกษตรบางรายเรมหนมาปลกผกและท า เกษตรอนทรยกนมากขน ทงจากการชกชวน ปรกษาหารอกบแกนน า และการชกชวนกนในกลมญาตพนอง เพอนบานใกลกน สงผลใหในปจจบนนต าบลแมทา (ป พ.ศ.2557) มกลมเกษตรกรรวมกลมกจกรรม 21 กลม โดยมขอตกลงทเชอมกนระหวางกลมกจกรรม คอ สมาชกตองลด ละ เลกการใชสารเคมในการท าเกษตร ลกษณะการรวมกลมเปนการรวมกลมขนาดเลก สมาชกใน 21 กลม ประกอบดวย 81 ครวเรอน จากจ านวนครวเรอนทงหมดของต าบลแมทา ประมาณ 1,400 ครวเรอน และมพนทท าเกษตรอนทรย ประมาณ 500 กวาไร จากพนททงหมดประมาณ 9,000 ไร ทไดรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย ซงอาจจะไดรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) และ/หรอ มาตรฐานเกษตรอนทรยแหงประเทศไทย (มกท.)

หลงจากทนกพฒนาเอกชนเขามาศกษาชมชนรวมกบแกนน าชมชน และจากการรวมกนวเคราะหสภาวะหนสน และปญหาขาดแคลนขาว ท าใหเกดการรวมกลมยอยขนหลายกลมเพอใชเปนมาตรการในการชวยเหลอกนของคนในชมชนในแตละดาน เชน กลมออมทรพย ธนาคารขาว ธนาคารววควาย กองทนยา และกองทนขาวสาร เปนตน และมเครอขายคณะกรรมการกลางแมทา ทจะคอยหนนเสรมเพอแกไขปญหาใหญๆ ในกรณทกลมกจกรรมยอยไมสามารถแกไขได ท าใหชมชนแมทาเปนชมชนทเขมแขง มศกยภาพ เปนชมชนทสามารถพงตนเองไดตามหลกเศรษฐกจพอเพยงเปนชมชนทเหนความส าคญของทรพยากรปาไม ดน และน า โดยเนนการท าเกษตรอนทรยทใหความส าคญกบการรกษาสมดลของสงแวดลอม และการน าลกหลานกลบคนชมชน เพอใหชมชนพงตนเองไดอยางยงยน

33

4.3 ก าเนดตลาดผกอนทรย

ส าหรบความเปนมาดานตลาดของเกษตรกรผปลกพชผกอนทรยหรอแมกาด (แมคา) ของต าบลแมทานน ทางทมผศกษาวจยไดรวบรวมขอมลจากการพดคยกบผน า แมกาด และนกพฒนาเอกชน พบวาทเกษตรกรแมทาเปลยนรปแบบจากการท าเกษตรเคมเชงเดยวเปนการท าเกษตรยงยนและมงเนนการผลตแบบเกษตรอนทรย สาเหตหนงมาจากความตองการแกปญหาหนสนของเกษตรกร แมการปลกผกและท าการเกษตรอนทรยจะสามารถชวยใหเกษตรกรแมทาสามารถลดตนทนการผลตในเรองของการซอปยเคม สารเคมก าจดศตรพช และสามารถลดรายจายในครวเรอนส าหรบคาอาหารลงไปได แตนนยงไมเพยงพอตอความตองการทจะแกปญหาหนสนของเกษตรกรแมทา ดงนนนอกจากเกษตรกรจะปลกผกเพอบรโภคในครวเรอนแลว เกษตรกรจ าเปนตองมรายไดจากท าเกษตรอนทรยดวย ดงนนเกษตรกรจงเรมทจะน าผลผลตทมในแปลงของตนเองออกจ าหนาย ดงน

1) ตลาดในชมชนทองถน

เนองจากมพชผกทปลกไวเหลอจากการบรโภค ซงถาปลอยไวกจะเนาเสยหาย เพอเปนการเพมรายไดอกทาง กลมผน าจงไดน าผกอนทรยไปขายทตลาดเชาในชมชน แตขายไดนอยและราคาต าเนองจากครวเรอนในชมชนสวนใหญปลกพชผกไวบรโภคกนเอง ดงนน จงไดเรมมองหาตลาดทไกลออกไป โดยเรมจากการน าผกใสรถไปเรขายทจงหวดล าพน เนองจากต าบลแมทาอยไมไกลจากตลาดล าพนมากนก ตอมาเมอมเกษตรกรผปลกผกอนทรยเพมขน จงจ าเปนตองหาตลาดใหมเพอรองรบผลผลตทเพมมากขน อยางไรกตาม ยงคงมเกษตรกรบางรายทยงคงน าผกทปลกไปขายทตลาดเชาในชมชนอย

2) ทดลองตลาดในเมองเชยงใหม

หลงจากการสงเสรมของกลมผน ารวมกบนกพฒนาเอกชนใหเกษตรกรในแมทาท าเกษตรอนทรยมาระยะหนง ไดมการพดคยกนถงผลผลตพชผกอนทรยในสวนทเหลอจากการบรโภคในครวเรอนของเกษตรกรวาควรจะท าอยางไร จงไดเรมมการทดลองท าตลาดรวมกบ นายชมชวน บญระหงส โดยยดเครอขายแมกาดเกษตรอนทรยจงหวดเชยงใหมทงจาก อ าเภอแมรม อ าเภอพราว อ าเภอสนทราย อ าเภอดอยสะเกด อ าเภอสนก าแพง และ อ าเภอแมออน (ต าบลแมทา) ซงนาจะมการเชอมโยงกนในเครอขายเพอท าตลาดผกอนทรย จงไดเรมทดลองน าพชผกไปขายทตวเมองเชยงใหม ตลาดทแมกาด น าพชผกไปขายในตอนนน ไดแก มหาวทยาลยเชยงใหม กาดตนพยอม โรงพยาบาลแมและเดก หลงจากน าพชผกไปขายไดระยะหนงปรากฏวา ขายผลผลตไมไดหรอขายไดไมหมด แตกลบตองมรายจายเพมขน เชน คารถในการเดนทางและขนสง ตองไปขายทกวน พรอมกบตองท าการผลตควบคกนไปดวย จงท าใหเกดความไมสมดลกนทงเวลาและรายไดทไดรบ 3) ตลาดเอกชน

ในป พ.ศ. 2536 พชผกอนทรยของเกษตรกรแมทาไดมโอกาสในการขยายตลาด โดยม สหกรณกรนเนท จ ากด (Green Net Cooperation) เขามาสงเสรมการปลกขาวโพดฝกออน ล าไย และผก

34

อนทรย และพรอมจะรบซอผลผลตจากเกษตรกร ภายใตเงอนไขทวา สหกรณกรนเนท จ ากด จะรบซอผลผลตจากเกษตรกรทไดรบการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงประเทศไทย (มอท.) แลวเทานน ซงสงผลใหราคาขาวโพดฝกออนมราคาสงขน แตในปจจบนน สหกรณกรนเนท จ ากด ไดยกเลกการรบซอ ผกอนทรยจากเกษตรกรแมทา เนองจากมปญหาในดานการบรหารจดการดานการจดเกบ

ส าหรบเกษตรกรทปลกผกอนทรยในชวงนนไดมการพดคย วเคราะห เพอหาแนวทางในการแกไขรวมกนอกครงรวมกบเครอขายฯ โดยมสถาบนชมชนเกษตรกรรมยงยน (Institute for a Sustainable Agriculture Community – ISAC) เปนผด าเนนการและประสานงานในการหาตลาด ซงไดมการเชาตกเพอเปดเปน “ศนยสนคาเพอสขภาพและสงแวดลอม” หรอทเรยกกนทวไปวา “ศนยอมบญ” โดยเกษตรกรจะท าหนาทในการผลตพชผกอนทรยสงใหกบทางศนยอมบญ และมเจาหนาท ซงเปนนกพฒนาเอกชนเปนผขายผลผลตทรบจากเกษตรกร เพอใหเกษตรกรไดมเวลาในการผลตพชผกอยางเตมท แตเมอใหนกพฒนาเอกชนเปนคนขายพชผก ท าใหเกดปญหาผบรโภคไมมความเชอมนในผลผลตทน าไปจ าหนาย เนองจากเมอผบรโภคสอบถามถงวธการผลตผกอนทรยวาท าอยางไร ผขา ยมความมนใจหรอไมวา ไมไดมการใชสารเคมจรง ซงผขายไมสามารถตอบค าถามใหกบผบรโภคได และอกปญหาหนงทพบในชวงนน คอ ความหลากหลายของชนดผกมนอยมาก สวนใหญจะเปนผกกาด ท าใหขายสนคาไมหมด ตองประสบกบภาวะขาดทน จนตองหยดการรบซอผลผลตจากเกษตรกรลงในปถดมา

4) รวมกลมขายตรงกบผบรโภค

ในป พ.ศ. 2537 เจาหนาท ISAC กบเกษตรกรไดมการพดคยรวมกนอกครงถงรปแบบการตลาดทเหมาะสมส าหรบผกอนทรย จงไดขอตกลงรวมกนทจะท าในรปแบบของตลาดนด โดยเรมจากการน าผลผลตไปขาย “ตลาดตามหนวยงาน” โดย ISAC จะท าหนาทเปนผประสานกบหนวยงานใหกบเกษตรกร ซงจะก าหนดวนทเกษตรกรจะน าผลผลตไปขายทกวนจนทร วนพธ และวนศกร ผลปรากฏวาสามารถขายสนคาไดเฉพาะในชวง 2 เดอนแรกเทานน เนองจากผบรโภคไมมความเขาใจในเรองของผกอนทรยและผกปลอดภย เพราะชวงนนมการน าพชผกและอาหารปลอดภยของสาธารณสขจงหวด เขามาขายรวมดวย ซงทางเครอขายฯ จงตดสนใจแยกตวออกมาขอท าตลาดทขายเฉพาะพชผกและอาหารอนทรย จงไดยายสถานทขายสนคาไปท “ตลาดค าเทยง” ในวนเสาร ส าหรบชวงแรกทเปดตลาดใหม ISAC จะชวยคาเดนทางของแมกาด 1 เทยว เพอลดภาระคาใชจายของแมกาด เมอทางเครอขายฯ ไดเรมท าตลาดส าหรบพชผกอนทรยโดยเฉพาะ ประกอบกบการวเคราะหปญหาในการขายพชผกอนทรย พบวา ความเขาใจและความเชอมนของผบรโภคตอการผลตพชผกอนทรยมความส าคญ ทางเครอขายฯ จงหามาตรการในการสรางความเขาใจและความเชอมนใหกบผบรโภค เชน การประชาสมพนธ แจกใบปลว การพดคยของแมกาดกบผบรโภค รวมถงการจดเวทและเชญตวแทนจากทงผผลต นกวชาการ และผบรโภค ใหมการพบปะ แลกเปลยนความคดกน พรอมกบจดกจกรรมน าผบรโภคเขาศกษาแปลงของเกษตรกรทปลกผกอนทรย ท าใหทงเกษตรกรผปลกผกอนทรยและผบรโภคมความเขาใจกนมากขน แตปญหายงไมไดหมดแคนนเมอถงฤดแลง เกษตรกรไมสามารถผลตพชผกจ าพวกผกจน เชน ผกกวางตง และผกตลาดทวไปได จงไดน าผกพนบานเขาไปขายแทน

35

ปรากฏวา ผบรโภคสวนใหญเปนคนเมอง ไมรจกผกพนบานและไมเคยบรโภคผกพนบาน ท าใหขายผกไดนอยลง ท าใหเครอขายผผลตมพดคยรวมกนอกครง จงไดขอสรปรวมกนในการท าขอมลเกยวกบการประกอบอาหารจากผกพนบานใหกบผบรโภค เชน การท าแผนพบวธการประกอบอาหารจากผกพนบาน จดกจกรรมท าอาหารใหผบรโภคลองชม เปนตน สงผลใหผบรโภคเรมรจกและบรโภคผกพนบานเพมมากขน พรอมกนนทางผผลตยงไดมการพดคยกบแพทยในจงหวดเชยงใหมเกยวกบการหาคณคาหรอคณประโยชนจากผกพนบานแตละชนด จงไดมการวจยคณประโยชนของผกพนบานขน แตสามารถท าไดเพยงไมกชนด เชน ชะอม ชงโค เปนตน เนองจากแพทยทชวยท าการศกษาไดยายโรงพยาบาล หลงจากนน ไดมการตงชมรมผผลตพชผกเพอสขภาพและสงแวดลอมขน และอกมาตรการหนงคอ การสรางมาตรฐานใหกบพชผกอนทรย เพอสรางความมนใจใหกบผบรโภค และเพอเปนมาตรการในการคดกรองแมกาดทน าผลผลตเขามาขายในตลาดพชผกอนทรย ทางกลมผน าแมทา เชน พอพฒน ไดเขารวมหาทางออกรวมกนส าหรบมาตรฐาน ซงในครงแรกไดมการพดถงมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงประเทศไทย (มอท.) แตหลงจากไดรวมกนวเคราะหแลวพบวา ขอก าหนดหรอขอปฏบตไมคอยสอดคลองกบบรบทชมชนของกลมผผลตพชผกภาคเหนอ ทมลกษณะของการผลตทมความหลากหลายชนดพชในพนท และสวนใหญเปนพนทขนาดเลก นอกจากน การรบรองของ มอท. เปนการขอรบรองเปนรายพช และมคาใชจายคอนขางสง ในทสดจงไดมการจดตงสมาคมมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ โดยความรวมมอทงจากตวแทนผปลกพชผกอนทรย ตวแทนผบรโภค และตวแทนจากนกวชาการ ทรวมกนในการก าหนดมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) ซงเปนมาตรฐานปรบจากมาตรฐานสากล เพอใหมความสอดคลองกบบรบทพนทและการผลตของเกษตรกรในภาคเหนอ รวมถง มคาใชจายในการของรบรองถกกวามาตรฐานสากลอนๆ ซงตอมามาตรฐาน มอน. เปนขอกฎกตกาททางเครอขายตกลงรวมกนส าหรบผทตองการน าผลผลตมาขายทตลาดอนทรยตองไดรบรองมาตรฐาน มอน. เปนอยางต า พรอมทงชวงนนไดมการสรางกฎกตการวมกนภายในเครอขายและกลมกจกรรม เชน กฎระเบยบของแมกาด ซงลกษณะการปฏบตตามกฎระเบยบ การตรวจสอบ การแกไข การลงโทษ จะเปนกลมยอยทตองดแลกนเองระหวางสมาชก แตถาเกดปญหา หรอขอรองเรยนจากผบรโภคทกลมยอยไมสามารถจดการแกไขเองได เครอขายจะเปนผเขามาด าเนนการแกไข เพอเปนมาตรการในการสรางการยอมรบตอผบรโภค ซงสงเหลาน ท าใหเกษตรกรสามารถขายผลผลตไดดขนเรอยๆ จนกระทงเจาของทไดเพมคาเชา ทางเครอขายจงยายตลาดไปทหนาหมบานอมบญอกครงในป พ.ศ. 2539 ชวงป พ.ศ. 2541 - 2542 นายชมชวน ไดรบทนจาก ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ในการศกษารปแบบตลาดทเหมาะสมส าหรบผกอนทรย ซงต าบลแมทาเปนหนงในพนทศกษา จากการศกษาในครงนนไดทดลองท า “ตลาดนดในโรงเรยน” ไดแก โรงเรยนดาราวทยาลย ปรนสรอแยลวทยาลย และมงฟอรตวทยาลย ซงปจจบนกลมเกษตรกรจากแมทาไมไดน าผลผลตพชผกไปขายทตลาดนดในโรงเรยนแลว สวนการจ าหนายอกรปแบบหนงทเกษตรกรจากแมทาไดมการจดจ าหนาย คอ รปแบบ “Community Support Agriculture (CSA)” เปนระบบการตลาดแบบสมาชกทด าเนนการโดยเจาหนาทของศนยอมบญ ซงเกษตรกรจะสงผลผลตใหศนยรวบรวมสนคาอมบญ ขนตอน

36

หลงจากนนเปนหนาทของศนยรวบรวมสนคาอมบญด าเนนการ ทงการบรรจพชผก และการสงผกใหกบสมาชก แตระบบนไดหยดลงในป พ.ศ. 2547

ในป พ.ศ. 2543 เกษตรกรแมทาไดมการจดตงสหกรณการเกษตรยงยนแมทาขน เพอใหความชวยเหลอสมาชกในการท าการเกษตร เชน เปนแหลงเงนทน เปนผประสานงานดานตางๆ ทเกยวของ เปนตน หลงจากนนการด าเนนงานของเกษตรกรแมทาจะด าเนนงานภายใตระบบกลม เครอขาย และสหกรณ ป พ.ศ. 2545 เกษตรกรแมทาไดยายจากตลาดหนาหมบานอมบญ เนองจากทางเจาของทตองการเพมคาเชาท ทาง ISAC จงไดมองหาตลาดแหงใหม เพอใหเกษตรกรสามารถน าผลผลตไปขายได จงไดเขาไปพดคยกบผทดแลรบผดชอบตลาด เจเจ มารเกต ไดขอตกลงวา ทางตลาด เจเจ มารเกต จะจดพนทส าหรบขายผลผลตเกษตรอนทรย ของเครอขายแมกาดเกษตรอนทรยจงหวดเชยงใหมในทกวนพธ และวนเสาร ซงเกษตรกรยงน าผลผลตไปขายจนกระทงปจจบน แตตลาด เจเจ มารเกต นนยงไมมความมนคงเพยงพอเนองจากเกษตรกรไมสามารถรไดวาเมอไหรทตลาดจะหยดตอสญญาเชา เมอการท าเกษตรอนทรยของแมทาเรมเปนทรจกของจงหวดเชยงใหมและพนทใกลเคยง มหนวยงานเขาไปสนบสนนในการหาตลาดเพม คอ สาธารณสขจงหวดเชยงใหม ไดเขาไปสงเสรมการท าตลาดผกอนทรยของเกษตรกรแมทา และเครอขายฯ ท าใหเกดตลาดเกษตรอนทรยขน 4 แหง ไดแก 1) “มมเกษตรอนทรยในตลาดหนองหอย” ทกวนองคารและวนอาทตย จากโครงการเชยงใหมอาหารปลอดภย ในป พ.ศ. 2547 2) “ตลาดสดสนปาขอย” จ าหนายทกวนจนทรและวนศกร 3) “ตลาดทสาธารณสข” จ าหนายทกวนศกร และ 4) “ตลาดทโรงพยาบาลแมและเดก” จ าหนายทกวนพธ ทง 3 ตลาด เกดจากโครงการตอเนอง 3 ป ของสาธารณสขจงหวดเชยงใหม ในป พ.ศ. 2552 แมโครงการจะสนสดลงแลว แตเกษตรกรยงน าผลผลตเกษตรอนทรยไปเปดจ าหนายทตลาดจนถงปจจบน หลงจากนนตลาดเกษตรอนทรยทเกษตรกรแมทาน าผลผลตไปจ าหนายเรมคงท ไมคอยเกดปญหาในการจ าหนายผลผลต เนองจากผบรโภครบรในผลตภณฑและมจ านวนเพมมากขน พรอมกบชวตความเปนอยของเกษตรกรเรมดขน สามารถลดปญหาหนสน และเกษตรกรบางรายสามารถปลดหนสนได เกษตรกรจงเรมหนมองทกลมเดกรนลกหลาน พยายามทจะดงลกหลานทออกไปท างานนอกชมชนกลบคนถน จงท าใหเกดการรวมตวกนของลกหลานของผน าการเปลยนแปลงสวถเกษตรอนทรย และเกษตรกรผทปรบเปลยนวถการผลตสเกษตรอนทรยแลว ซงเปน เปนการรวมตวกนของกลมเดกรนใหมทมแนวคดทตองการตอยอดการท าเกษตรอนทรยของแมพอทท าอย โดยอาศยความร ความสามารถ และประสบการณของแตละคนเขามาจดการดานการตลาด โดยมองหาชองทางระบบตลาดทางเลอกใหกบผบรโภค จงไดเดกรนใหมจ านวน 3 คน รวมตวกนท าตลาดระบบ CSA โดยจะรวบรวมผกจากสมาชกกลมทกคนแลวจดสงใหกบผบรโภค ในป พ.ศ. 2553 5) สรางตลาดผลตภณฑอนทรย (ขวงเกษตรอนทรย)

เพอลดขอกงวลเรองของสถานทจ าหนายทตองยายไปมาอยางในอดต จงไดมการพดคยรวมกนอกครงระหวางนกพฒนาเอกชนกบเกษตรกรภายในเครอขายแมกาดเกษตรอนทรยจงหวดเชยงใหม

37

ไดขอสรปเหนรวมกนวา ทางเครอขายฯ นาจะมตลาดเปนของตนเอง สามารถจดการไดดวยเครอขายโดยตรง จงเปนทมาของ “ขวงเกษตรอนทรย” ในปลายป พ.ศ. 2554 โดยการเชาทราชพสด ท าสญญาเชาในนามของมลนธพฒนาศกยภาพชมชน (Northnet Thailand) โดยม ISAC เปนผด าเนนดแลดานการจดการตลาด ซงชวงแรกเปดตลาดทกวน แมกาดน าผลผลตมาขายทขวงฯ ไดทกวน แตตอมาจ านวนแมกาดเรมลดลง สงผลใหจ านวนผบรโภคลดลงดวย ISAC จงไดประชมพดคยกนกบแมกาดเพอวเคราะหรวมกนโดยอาศยขอมล เชน รายไดของแมกาดในแตละวน และชวงเวลาทผบรโภคนยมมาทตลาดมากทสด พบวา ในวนองคารและวนพฤหสบดเปนวนทแมกาดขายผลผลตไดมากทสด และชวงเวลาทผบรโภคมาซอของทตลาดมาก คอ ชวงบาย จงเปลยนเวลาเปดจากชวงเชา (9.00–11.00 น.) เปนชวงบาย (11.00 – 18.00 น.) ซงแนวทางในการด าเนนงานตอไป คอ การเพมความหลากหลายใหกบผบรโภค เชน เพมอาหารสด ไข และอาหารแปรรป เปนตน เพอใหผบรโภคสามารถซอของเพอประกอบอาหารไดครบจากขวงเกษตรอนทรยทเดยว ท าใหปจจบนมตลาดทรองรบเครอขายแมกาดเกษตรอนทรยจงหวดเชยงใหมทสามารถสรางความมนใจใหกบแมกาดและผบรโภคพชผกอนทรยได ส าหรบตลาดทแมกาดแมทาน าผลผลตไปขายในปจจบนประกอบดวย 6 ตลาด โดยจะใชวธจดแมกาดหลกไปจ าหนายประจ าทตลาดแตละแหง ดงน

1. ขวงเกษตรอนทรย จ าหนายทกวนองคารและวนพฤหสบด 2. เจเจ มารเกต จ าหนายทกวนพธและวนเสาร 3. มมในตลาดหนองหอย จ าหนายทกวนองคารและวนอาทตย 4. ตลาดสดสนปาขอย จ าหนายทกวนจนทรและวนศกร 5. ตลาดโรงพยาบาลแมและเดก จ าหนายทกวนพธ 6. ตลาดในสาธารณสขจงหวดเชยงใหม จ าหนายทกวนศกร โดยมขอบงคบวา เกษตรกรแตละรายจะเลอกสถานทจ าหนายไดไมเกน 3 ท เพอเปนการแบง

พนทจ าหนายใหทวถงกนทงเครอขาย และยงชวยใหแมกาดมเวลาเหลอพอทจะจดการผลผลตของตนเองในแปลงเกษตร

4.4 รปแบบโดยรวมของการจดการตลาดผกอนทรยตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4P ส าหรบการจดการการตลาดนน กลมเกษตรกรไดยดหลกของ สวนประสมทางการตลาด ทงในดานของ รปแบบของผลผลต ราคา สถานท รวมถงการประชาสมพนธสงเสรมการขาย ดงน

1) ดานผลผลต มการสรางความหลากหลายใหแกผลตภณฑ เพราะนอกจากพชผกทเปนอนทรยแลว เกษตรกรยงท าการแปรรปผลผลต เพอเพมมลคาของสนคาดวยโดยใชวตถดบของตนเอง 70% ขนไป และหามใสผงชรสหรอวตถกนเสยโดยเดดขาด

2) ดานราคา จะมการประชมกลมกนทกๆ 3 เดอน เพอก าหนดราคาผกของกลมสมาชกใหเปนราคากลาง โดยจะมตวแทนผผลต และตวแทนผบรโภคสนคาเกษตรอนทรยในจงหวดเชยงใหมก าหนดราคารวมกน

38

2536

ISAC

Green Net

ผก

ขาวโพดฝกออน

ล าไย

มกท.

หยด

2537

ทดลองตลาดตามหนวยงาน

ตลาดค าเทยง

หยด

ทกวนเสาร

2538

มอน.

ตลาดหนาอมบญ

ขนคาเชา

2539

ชมรมผผลตพชผกเพอสขภาพและสงแวดลอมจงหวดเชยงใหม

2540/41

ศกษารปแบบตลาดรวมกบนกพฒนาเอกชน

ตลาดนดในโรงเรยน

รร.ดาราวทยาคม

รร.ดาราวทยาลย

หยด (2547)

2545

รร.ปรนสรอยแยลวทยาลย

รร.มงฟอรตวทยาลย

CSA

ตลาดหนองหอย

สาธารณสข

2547

ตลาด เจ เจ มารเกต

หยด เสาร พธ

2552

ตลาดสดสนปาขอย

รพ.แมและเดก

ตลาดทสาธารณสข

2554

ขวงเกษตรอนทรย

ศนยสนคาเพอสขภาพ และสงแวดลอม (อมบญ)

หยด

องคาร อาทตย

จนทร

ศกร พธ

หยด

หยด

สาธารณสข

ISAC

2554

ภาพท 4.3 ความเปนมาของตลาด

39

3) ดานสถานทจดจ าหนาย ทางกลมมสถานทจ าหนายทง ตลาดสด ตลาดเฉพาะทาง หรอแมแตตลาดในโรงเรยนและโรงพยาบาล

4) ดานการสงเสรมการขาย ทางกลมจะสรางความเขาใจกบลกคาเกยวกบผลผลต ทงในดานของราคาและดานมาตรฐานอนทรย รวมไปถงการแนะน าขอมลหรอวธการปรงอาหารด วยผกพนบานใหแกลกคา นอกจากนในต าบลแมทา ยงมกลมเกษตรกรรนใหม 5 ราย ทมวธการจ าหนายผลผลตทนอกเหนอไปจากสมาชกรายอนๆ โดยมบรการสงผลผลตใหกบลกคา หรอการจ าหนายผลผลตในรปแบบทเกษตรกรกลมนเรยกกนวา “ผกกลอง” การจ าหนายผกกลองสวนใหญเนนการจ าหนายไปยงผบรโภคทไมมเวลามาตลาด หรอชาวตางชาตทอาศยในตวเมองจงหวดเชยงใหม การจ าหนายจะตงราคาไวท กลองละ 300 บาท สงอาทตยละครง โดยในกลองจะมพชผกตามฤดกาล รวมถงผลไมหมนเวยนเปลยนกนไปในปรมาณทสามารถน าไปปรงอาหารไดอยางเพยงพอส าหรบหนงอาทตย โดยมการคดค านวณตนทนทชดเจนเพอการตงราคาใหเปนธรรมแกทงผบรโภค และผผลตเอง

4.5 การจดการ กฎ ระเบยบ ขอบงคบ ของเกษตรกรกลมผกอนทรย ต าบลแมทา

การจดการ กฎ ระเบยบ ขอบงคบ ของเกษตรกรกลมผกอนทรย ต าบลแมทา มดงตอไปน 1) การกอตงกลม ในปจจบนนมกลมเกษตรกรในเครอขาย ต าบลแมทาทน าผลผลตไปจ าหนายยงตลาดนดเกษตรอนทรยจ านวน 20 กลม ( ไมรวมกลม CSA ) ผทจะเขากลมไดนนตองไดรบมาตรฐาน มอน. หรอ มกท. โดยใหแมกาดเกาส ารวจความพรอมของผทตองการเขารวมกลม จากนนใหกรรมการเครอขายเขาส ารวจแปลง หากยงไมไดรบมาตรฐาน (หรออยในชวงระยะปรบเปลยน) จะไมสามารถน าไปจ าหนายได แตจะเปนการปลกเพอบรโภคเองในครวเรอน หรอจ าหนายในตลาดอนๆ ทวไปทไมใชตลาดอนทรย หากผานการรบรองมาตรฐานแลวจงจะสามารถน าผลผลตไปจ าหนายได 2) การจดการกลม ในแตละกลมจะมสมาชกโดยประมาณ 4 ราย โดยโครงสรางกลมจะประกอบไปดวย ประธาน ผประสานงาน เหรญญก และประชาสมพนธ โดยจะดแลซงกนและกนทงในเรองของการผลต การควบคมมาตรฐาน และการจ าหนาย ตวอยางของกจกรรมทสมาชกท ารวมกนในกลม เชน จะมการออมเงนรวมกนวนละ 10 บาท และรายปอกปละ 120 บาท เพอใชเปนแหลงเงนทนใหแกสมาชกในกลมในกรณทเดอดรอน หรอเกดเหตฉกเฉน 3) การตรวจสอบมาตรฐาน กลมเกษตรกรแมทาใช มาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) เปนหลก ซงมความแตกตางกบมาตรฐานเกษตรอนทรยสากลอนหลกๆ ดงน

- คาใชจายในการขอรบรอง มอน. มราคาถกกวามาตรฐานอนๆ - ความถในการตรวจแปลงของ มอน. จะมากกวา โดยเฉพาะในชวงของการปรบเปลยนเปน

เกษตรอนทรย การด าเนนงานมลกษณะคลายกบพแนะน านอง นอกจากการปฏบตในแปลงทถกตองแลวยงมผลท าใหเกดความหลากหลายในการผลตในแปลง เกดการวางแผนการผลต ซงจะท าใหแกปญหาดานการตลาดได เชน ปญหาผลผลตไมตอเนอง เปนตน

40

- มอน. เปนมาตรฐานทเขาใจสภาพของชมชนมากกวามาตรฐานสากลอน เนองจากเปนมาตรฐานทเกดจากการศกษาบรบทของชมชน และการมสวนรวมในการก าหนดทงจากเกษตรกร ผบรโภค นกวชาการ และเนนความเขาใจไปยงผบรโภคถงความส าคญและความแตกตางจากมาตรฐานอนๆ

4) กฎระเบยบของเกษตรกรผจ าหนายผลตภณฑอนทรยและบทลงโทษของเกษตรกรผจ าหนายผลตภณฑอนทรย

กฎระเบยบของเกษตรกรผจ าหนายผลตภณฑอนทรย (1) ตองเปนสมาชกเครอขายผผลตผกอนทรยแมทา (2) ตองเปนผมอดมการณสอดคลองกบเครอขาย ในการลด ละ เลก จากการใชสารเคม (3) ตองผานการอบรมเสรมแนวคด เทคนคเกษตรกรรมยงยน พรอมทงตงใจท าสวนของตนใหมความหลากหลาย (4) สนคาทน ามาขายตองผานกระบวนการแบบปลอดสารเคมทกขนตอน (5) สนคาทน ามาขาย เมอทางเครอขายเหนวาผดปกต สามารถตรวจสอบ ถามทมาทไปได (6) ตองตดบตรประจ าตวทกครง หากหายตองเสยคาท าบตร 10 บาท ถาหายอกคดเพม เปน 20 บาท (7) ตองตดปายกลมทกครง และตดในทๆ เหนไดชดเจน หากหายตองเสยคาท าปายใหม 30 บาท ถาหายอกคดเพมเปน 40 บาท (8) ในการมาขายสนคาแตละครงตองเสยคาบ ารงตลาด ครงละ 10 บาท เพอสมทบกองทนกลมแมกาด หรอเปนไปตามก าหนดของกลมนนๆ (9) ใหมการจดบนทก การน าพชผกไปขายในแตละวน (10) สมาชกสามารถฝากขายของได แตตองเปนสมาชกทถกตองตามกฎของเครอขาย และท าเกษตรกรรมยงยนอยางจรงจง (11) สมาชกใหมทจะน าสนคามาขาย ตองมระยะปรบเปลยนอยางนอย 1 ป และตองตรวจสอบตามมาตรฐานของตลาดนดผกอนทรย (12) ใหสมาชกแมกาดทกคนเขารวมประชมประจ าเดอนกรรมการเครอขายทกครง (13) หามซอกลาพชผกลมลกจากภายนอกมาปลกในแปลง แตซอจากสมาชกในกลมได บทลงโทษของเกษตรกรผจ าหนายผลตภณฑอนทรย (1) สมาชกคนใด ไมปฏบตตามกฎทรวมกนวางไวนตองถกระงบการขาย ตงแต 3 เดอน ถง 3 ป โดยอยทดลยพนจของคณะกรรมการเครอขาย (สมาชกสามารถชแจงเหตผลได) (2) หากพบสมาชกท าผดกฎระเบยบใหกลมด าเนนการตามกฎระเบยบโดยเครงครด (3) หากทางกลมไมสามารถด าเนนการได ใหแจงคณะกรรมการเครอขายด าเนนการ (4) หากสมาชกท าผดกฎระเบยบแลวทางกลมปกปดไวหากเครอขายทราบภายหลง จะถกตดออกจากการเปนสมาชกทงกลม

41

5) ลกษณะการปลกพช เกษตรกรเนนปลกผกตามฤดกาล เพราะชวงแรกทปลกผกนนยงไมสามารถน าไปขายไดเนองจากปลกแลวผกไมสวยและไมไดขนาด จงมการเรยนรจากประสบการณของตนเอง และค าแนะน าจากนกวชาการ ท าใหรวาผกชนดใดควรจะปลกชวงใดและตองการการดแลแบบใด เชน ฤดหนาว จะปลก กะหล าปล บลอกโคล ฤดฝน ปลก กระเจยบแดง ขาวโพดออน ถวลสง และฤดรอน จะปลก ผกช ตนหอม ผกบง รวมไปถงผลไมตางๆ เกษตรกรกมการปลกไวเพอขายเชนกน

6) การเกบเกยวและจดการผลผลต การเกบเกยวผลผลตนนจะท าการเกบกอนวนจ าหนาย 1 วนหลงจากเกบเกยวแลวจะท าการตกแตงและแบงผลผลตส าหรบจดจ าหนายในวนรงขน

7) การเดนทาง และขนสง การเดนทางขนสงนนทางเกษตรกรจะมการรวมกลมกนเพอเดนทางไปยงตลาดโดยรถเชาในราคา 900 บาทตอครง กลมเกษตรกรจะท าการจายคารถโดยการนบจ านวนตะกราผลผลตทจะน าไปจ าหนายทงหมดแลวหารวาแตละรายน าผลผลตไปเทาไหรเพอความยตธรรม ในกรณทเกษตรกรน าผลผลตไปจ าหนายไมเทากน

8) การตงราคาขาย ทางกลมเกษตรกรไดมการประชมกลมเครอขายแมกาดใหญทก 2 เดอน เพอสอบถามถงปญหาและประชมในเรองตางๆ ตามสถานการณรวมไปถงการตงราคาขายสนคาดวย เพอใหเปนธรรมทงแกผจ าหนายและผบรโภคและไมใหเกดความแตกตางกนทางดานราคาของเกษตรกรในแตละอ าเภอทเขามาจ าหนายผลผลต

9) การแปรรป เกษตรกรจะใชฝมอสวนตวในการปรงอาหาร อาจจะมทงอาหารคาวและหวาน รวมไปถงน าผลไม แยม ฯลฯ สวนใหญเกษตรกรผมาจ าหนายจะมสนคาแปรรปตดมาดวยเกอบทกครง อยางนอยรายละ 1 ชนด มทงปรงส าเรจ และมาปรงทตลาดกอนทจะขาย

10) กลมลกคา ลกคาของกลมเกษตรกรผจ าหนายผกอนทรยสวนใหญจะเปนกลมคนทรกสขภาพและมความเขาใจในมาตรฐานของเกษตรอนทรย

ภาพท 4.4 เครองแตงกายตามระเบยบของแมกาดเกษตรอนทรย

42

ภาพท 4.5 ความเปนมาของกลมเกษตรอนทรยแมทา

-บอมเบเบอรมา -บรษทยาสบ

-พอคาคนกลาง

-นกพฒนาเอกชน

-ISAC

-กรนเนท

-ISAC

-กรนเนท -เกษตรจงหวด

เชยงใหม

-ม.แมโจ -สาธารณสข - สสส

-เจฟ รทเทอฟอรด

2526 – 2536 - เกษตรทางเลอก

-ปรบเปลยนตนเอง - สรางจตส านก

- ลดการใชปย - ขาวโพดฝกออนอนทรย

- ปยเคมลดลง - คนรนใหมกลบถน

- ไดมาตรฐานอนทรย -เกดตลาดอนทรย

อดต – 2526 - เกษตรเคม

-สมปทานปาไม

- ปลกยาสบ

- ปาไมลดลง - น าแลง - หนสน

- ดนเสอม

2536 – ปจจบน

- ไดมาตรฐานอนทรย - ปลกพชผสมผสาน

- ขายสนคาดวยตวเอง

- มตลาดหลายรปแบบ

- คณภาพชวตดขน

- หมดหนสน

- ไดรบการยอมรบ

ยคเกษตรเคม และพนธสญญา ยคเรยนรและปรบเปลยน กลมเกษตรอนทรยแมทา

รบผลประโยชนจาก

ทรพยากรธรรมชาต

ใหความรมาตรฐาน เกษตรอนทรย

สงเสรมสนบสนน

การตลาดเกษตรอนทรย

43

4.6 รปแบบการตลาดของเกษตรกรผปลกผกอนทรย ต าบลแมทา 4.6.1 การตลาดระบบสมาชก Community Support Agriculture (CSA) การตลาดระบบสมาชกของ ต าบลแมทา หรอทกลมนเรยกตวเองวา กลมผกอนทรยกลยาณมตร กอตงเมอป พ.ศ. 2553 โดยการรวมตวของกลมคนรนใหมในชมชนแมทา ต าบลแมทา อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ทหนกลบมาท าเกษตรอนทรยในชมชนตอจากพอแมของตนเอง มเปาหมายเพอท าการตลาดเกษตรอนทรยทเสรมสรางความมนคง สรางศกดศร ความภาคภมใจใหกบเกษตรกรรนใหม พรอมกบสรางระบบตลาดทเปนธรรมตอผบรโภค ผผลต และสงแวดลอมภายใตการท าตลาดระบบ Community Support Agriculture (CSA) ประกอบดวยสมาชก 5 ราย ไดแก

1) นายยทธศกด ยนนอย อาย 37 ป ประธานกลม 2) นายสราวธ วงศกาวน อาย 28 ป 3) นายอาภากร เครองเงน อาย 32 ป 4) นายสาคร สทธนล อาย 27 ป 5) นายอภศกด ก าเพญ อาย 30 ป ผประสานงาน

สมาชกแตละรายมลกษณะแปลงทคลายคลงกน คอ ท าเกษตรผสมผสาน ประกอบดวย ไมผล ไมยนตน ผกพนบาน พชผกทวไป แนวคดของกลม ตองการตอยอดการท าตลาดผกอนทรยของพอแมทท าอยแลว และตองเปนตลาดทมระบบทเปนธรรมตอผบรโภค สงแวดลอม และตอผผลตเอง และตองสรางรายไดเลยงครอบครวใหอยได ซงตลาดรปแบบตลาดระบบสมาชก หรอ ระบบ Community Support Agriculture (CSA) เปนระบบทสามารถตอบสนองของความตองการของกลมได

1) ความเปนมาของตลาดรปแบบตลาดระบบสมาชก หรอ ระบบ Community Support Agriculture (CSA) ของกลมผกอนทรยกลยาณมตร

เรมตนจากนายยทธศกด ยนนอย ไดลาออกจากงานประจ าและมครอบครว จงมความคดวาจะท าอยางไรใหสามารถเลยงครอบครวไดบนพนฐานการท าเกษตรอนทรย จงเกดการรวมกลมคนรนใหม ซงมพอแมทท าเกษตรอนทรย ในต าบลแมทา อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหม และไดมการพบปะพดคยแลกเปลยนความคดเหนระหวางกน โดยเรมมองจากการทพอแมของตนเองท าเกษตรอนทรย และมการท าตลาดเองในรปแบบของตลาดสด ตลาดนดอนทรย โดยการน าผลผลตไปขายเองทตลาด จงเกดความคดวา นาจะมตลาดรปแบบอนอกทสามารถเปนชองทางเพมรายไดของครอบครว และเปนระบบทเปนธรรมตอผบรโภค สงแวดลอม และตอผผลตเอง

ในขณะท นายอภศกด ก าเพญ หนงในสมาชกกลม ไดเหนการท าตลาดในรปแบบตลาดระบบสมาชก หรอ ระบบ Community Support Agriculture (CSA) จากการไปฝกงานและรวมแลกเปลยนเรองการท าสวนเกษตรอนทรยของประเทศสหรฐอเมรกา ไดใหขอมลกบสมาชกกลมในเรองของตลาดระบบ CSA วา คอ ระบบทผบรโภคชวยสนบสนนการผลต โดยการจายลวงหนา หรอเปนลกษณะของทผบรโภคมพนธะสญญาในการซอลวงหนา และเมอไดมการพดคยกนภายในกลม สรปไดวา ตลาดรปแบบนนาสนใจ จงระดมความคดเพอหาความเปนไปไดในการท าตลาด หาแนวทางการบรหาร

44

จดการตลาดรปแบบน โดยไดท าการคนหา ศกษารปแบบการท าตลาดระบบ CSA ในประเทศไทยวามทไหนบาง และเปนอยางไร

ตนแบบในการท าตลาดระบบ CSA ของกลมในชวงแรก มาจาก 2 ตนแบบ ไดแก 1) จากการถายทอดขอมลของนายอภศกด ทไดจากการฝกงานทประเทศสหรฐอเมรกา และ 2) จากการพดคยกบรนพทท างานในโครงการผกประสานใจและเกษตรกรดานชาง อ าเภอดานชาง จงหวดสพรรณบร โดยคณระววรรณ ศรทอง เมอไดตนแบบแลว ทางกลมไดท าการเลอกวา จะท าตลาดระบบ CSA ในรปแบบใดใหเหมาะสมกบพนทจงหวดเชยงใหม และท าการวเคราะหความเปนไปไดของการท าตลาดระบบ CSA ในรปแบบตางๆ โดยค านงวา ลกคากลมเปาหมาย ตองเปนคนใกลตว เพราะตองการใหคนใกลตวไดบรโภคสงทดๆ ซงไดแก สมาชกในชมชน ขาราชการ ผน าในชมชน เนนบคคลทมเงนเดอนประจ า เพราะตองจายเงนมดจ า จายลวงหนา โรงเรยน และโรงพยาบาลในชมชน ซงไดแก โรงเรยน ทาปาสก โรงเรยนแมทาวทยาคม และโรงพยาบาลแมทา ซงอยในอ าเภอแมทา จงหวดล าพน ซงอยไมไกลจากจดรวบรวมและบรรจผลผลต

ชวงแรกไดทดลองท าเสนทางการตลาด ไมตองการขนสงไปไกล ตองการใหคนใกลตวไดบรโภคสงทดๆ จงเรมทอ าเภอแมทา จงหวดล าพน ซงอยใกลถนนซปเปอรไฮเวย การเดนทางสะดวก หางจากต าบลแมทาประมาณ 20 กโลเมตร การขนสงสะดวก ไมตองเขาไปในตวเมองเชยงใหม ซงมระยะทางประมาณ 80 กโลเมตร โดยไดท าหนงสอขออนญาตถงหนวยงานราชการตางๆ เพอขอเขาไปท าความเขาใจกบผบรหาร และขอประชมบคลากรในเรองของตลาดระบบ CSA โดยมการใหเบอรโทรศพทตดตอไว หากมผใดสนใจสามารถตดตอกลบไดโดยเรมจากโรงเรยนทาปาสก แตเกดการเขาใจผดวา ทางกลมจะเขาไปใหความรเรองการปลกผกอนทรยกบบคลากรและนกเรยน ในสวนของโรงเรยนแมทาวทยาคม กถกปฏเสธ เพราะทางโรงเรยนแจงวา บคลากรยงไมมความพรอม

ส าหรบโรงพยาบาลแมทา ในชวงทเขาไปตดตอ เปนชวงทผอ านวยการโรงพยาบาลคนใหมยายมาปฏบตหนาท เปนคนหนมไฟแรง และสนใจเรองเกษตรอนทรย ตองการใหทางกลมสงผลผลตใหโรงครวของโรงพยาบาล และใหเปดตลาดนด เพราะตองการใหคนไข และบคลากรไดบรโภค แตตลาดนดไมใชจดมงหมายของกลม ไมใชระบบทกลมตองการท า ซงกลมตองการทดลองท าตลาดระบบ CSA อยางไรกตาม ทางโรงพยาบาลไดมการอนญาตใหใชสถานทจดตลาดนดจ าหนายผลผลตเกษตรอนทรย โดยในวนเปดตลาดนด ทางกลมไดน าผลผลตไปจ าหนาย และใชถงพลาสตกในการบรรจผลผลต แบงออกเปน 3 ขนาด ตามราคา ชดละ 50 บาท 100 บาท และ 200 บาท จ าหนายผลผลตอยางเดยว ไมไดน าเสนอเรองตลาดระบบ CSA กบลกคา แตสดทาย กมลกคาทเปนหมอสงผลผลต ชดละ 50 บาท ประมาณ 10 ราย อก 1 ถง 2 ราย สงชดละ 100 บาท และไดรายชอลกคากลบมา

เมอไดรายชอลกคา ทางกลมเรมมการเตรยมงาน โดยการลงรายการชนดผกทสมาชกแตละรายผลตได ในชวงนนบนไวทบอรด และจะมการประชมทกครงกอนทจะสงผก บรรจภณฑทใชยงคงเปนถงพลาสตก ในชวงแรกทเรมท าระบบ CSA พบปญหาหลายประการ เชน ผกไมสวย ไมเปนทนาประทบใจของลกคา ผกทลกคาตองการเปนผกฤดหนาว ซงทางกลมไมสามารถผลตได เพราะในขณะนน

45

เปนชวงเดอนสงหาคม เดอนกนยายน ซงผกทมกเปนผกทวไป และผกพนบาน ประกอบกบมการเกบเงนเปนชวงๆ เพราะไมไดแจงลกคาวาตองจายเงนลวงหนา และรายไดหกคาใชจายแลวเหลอแบงกนได 20 บาทตอครอบครว สงสดทได 80 บาทตอครอบครว เนองจากไมไดคดคาบรการสง ปรากฏวาท าแลวไมคมทน ท าไดแคประมาณ 4 สปดาห จงขอหยดชวคราว แตกยงมลกคาอก 2 ถง 3 ราย ทยงรบผลผลตอย ในชวงทหยดสงผลผลต ทางกลมกยงมการพดคยถงปญหาและแนวทางในการแกไขอยอยางตอเนอง ซงทางกลมไดวเคราะหแลวพบวา ลกคาเปาหมายทอยใกลตวไมเหมาะสม เนองจากผลผลตทจดสงใหลกคาสามารถหาซอไดตามตลาดสดทวไป ซงชวงเวลานนกไมเหมาะสม ส าหรบเปาหมายตอไป ทางกลมมองเปาหมายของลกคาทอยในเมองเชยงใหม ซงใชระยะทางในการขนสงแคประมาณ 1 ชวโมงครง แตกยงมปญหาเรองการเขาถงเปาหมาย ในขณะนนมลกคา 1 ราย เปนชาวตางชาต ชอ เจฟ รทเทอรฟอรด เปน NGO และท าหนาทเปนทปรกษาโครงการตางๆ พาเพอนทมรานอาหารชอ ซอสซา คทเชน ซงเปนอาหารเมกซกน ตงอยตรงขามกาดสวนแกว มาพดคย โดยตองการใหทางกลมสงสนคาใหทางรานอาหาร ซงทางกลมเคยท าแลวเกดปญหาหลายประการ สดทายสรปวา ไมท า ตอมา นายยทธศกด ไดเสนอแนวความคด ตลาดระบบ CSA ใหกบนายเจฟ ปรากฏวา นายเจฟ ไดเคยทดลองท าระบบนมากอน แตไดเลกท าแลว เพราะไมมผกสง ไมสามารถหาแรงงานในการผลตได อยางไรกตามนายเจฟ รทเทอรฟอรด ยงมฐานลกคาเกาทเปนชาวตางชาตทโรงเรยนนานาชาตเชยงใหม 10 กวาราย ดงนน ทางกลมจงไดลกคาเกาของนายเจฟ มาเปนลกคากลมแรก เมอไดรายชอลกคาแลว ทางกลมไดมการปรกษาหารอกบนายเจฟ เพอหารปแบบของการจดจ าหนาย ไดขอสรปวา ควรจดเปนกลองในราคา 200 บาท โดยมขนาดและราคาเดยวแตเนนทความหลากหลายของผก หลงจากนนไดมการพดคยเรองความเหมาะสมของวนทจะจดสงผลผลตใหลกคา สรปไดเปนวนพธ เพราะเปนวนทสมาชกทกคนวางตรงกน สวนในวนอนๆ สมาชกบางคนตองไปจ าหนายผลผลตทตลาดอนๆ ดวย กอนทจะสงผก มการนดลกคามาพดคยชแจงรายละเอยดถงขนาดของกลองผก ปรมาณ รวมไปถงราคาจ าหนาย ชนดของผกเปนชนดไหนบาง จดสงเมอไหร จายเงนอยางไร เปนตน โดยวางระบบขายผกบรรจกลองๆ ละ 200 บาท และสงใหลกคาสปดาหละ 1 กลอง โดยมเงอนไขใหลกคาจายเงนลวงหนา 10 สปดาห หรอ 2,000 บาท

ในป พ.ศ. 2554 มลกคาเปนชาวตางชาต ประมาณ 10 กวาราย โดยจะสงผกทกวนพธ กอนวนสงผกจะนดประชมกลมในวนจนทร เพอใหสมาชกแจงวา มผลผลตอะไรบาง แลวเขยนรายการชนดผกทสมาชกแตละคนมลงไวทบอรด หลงจากนน นายยทธศกด จะท าการค านวณชนดและจ านวนผกทจะบรรจลงกลองตามราคากลอง คอ 200 บาท โดยราคาผกจะคดราคาจากตลาดแมกาด ในชวงแรกใชเครองคดเลขในการค านวณ ท าใหเสยเวลามาก เนองจากคดผดบอย ตอมานายยทธศกด ไดมการออกแบบโปรแกรมเพอชวยในการค านวณ ท าใหสะดวกและรวดเรวขน ไมเสยเวลามากในขนตอนน

กอนวนจดสงผก 1 วน สมาชกแตละรายจะน าผกทมมาทจดบรรจลงกลอง โดยผกแตละชนดจะถกมดก ามาเรยบรอยแลว เมอมาถงสมาชกแตละรายจะน าผกทมบรรจลงในกลองโฟมแตละ

46

กลอง ตามรายการทไดลงไวลวงหนาใน ภายในกลองโฟม ชนลางสดจะมขวดน าดมพลาสตก ขนาด 500 มลลลตร ซงภายในบรรจซลกาเจลแชแขง จ านวน 3 ขวด ชนถดมาเปนกระดาษรอง ชนถดขนมาจะเปนผลไมหรอผลผลตทมน าหนกมากหรอบอบช ายาก สวนชนบนสดเปนผลผลตทบอบช างาย โดยจะม นายอาภากร เครองเงน เปนผควบคมคณภาพของผลผลต เมอท าการบรรจผลผลตลงกลองเสรจเรยบรอยแลว จะน ากลองผลผลตจดเรยงขนรถกระบะ ซงเปนพาหนะในการจดสง โดยเรยงกลองตามล าดบความใกลไกลของบานลกคา รถจะออกสงผลผลตในเวลา 05.00 น. โดยเรมแรกจะใหสมาชกหมนเวยนกนไปสงผลผลตใหลกคา เพอใหเปนงานในทกๆ ต าแหนง แตสดทายกลบเกดปญหา ความสบสนในงาน มการเกบเงนซ าซอนกน การสอสารกนเองภายในกลมทไมเขาใจบางครงท าใหสงสนคาผด หลงจากททางกลมไดประชมกนแลวจงมมตวา ในการสงผลผลตแตละครงจะตองมผท าหนาทหลก คอ ผประสานงานกลมซงไดแก นายอภศกด ก าเพญ และผทขบรถ ไดแก นายสราวธ วงศกาวน

ภาพท 4.6 กลองผก และรถทเตรยมเรยงกลองผกเพอไปจ าหนาย

ภาพท 4.7 กจกรรมการคดแยกและบรรจผกกลอง CSA

ปจจบน กลมไดเปลยนชอเปน “กลมวสาหกจชมชนแมทาออรแกนค (Meatha Organic)”

เนองจากมการขยายจ านวนสมาชกเพมมากขน จาก 5 ราย เปน 15 ราย โดยเปนคนรนใหมทมเปาหมายเดยวกน ท าการจดทะเบยนกลมเมอ มถนายน พ.ศ. 2557 ซงยงคงด าเนนงานภายใตเปาหมายและการตลาดแบบเดม แตไดเพมเตมกจกรรมตางๆ เขามาอก ทงนเพอใหสามารถบรรลเปาหมายในการสบสานพฒนาและตอยอดเกษตรอนทรยจากพอแม ควบคกบการพฒนาชมชน และมกจกรรมตางๆ ไดแก 1) รวบรวมผลผลตอนทรยเพอจ าหนายในรปแบบตลาดตางๆ ทเหมาะสม เชน ผก ผลไมสงตรงถง

47

บาน (CSA BOXES) 2) บรการรบฝกอบรมและศกษาดงานเกยวกบการท าเกษตรอนทรย และ 3) การพฒนาผลตภณฑแปรรปจากผลผลตเกษตรอนทรย

จากผลการด าเนนงานทผานมากวา 4 ป ตงแตป พ.ศ. 2553 ถงปจจบน ป พ.ศ. 2557 ทางกลมไดสรปบทเรยนในดานตางๆ ท าใหรบรถงปญหาทเกดขนไมวาจะเปนทางดานทเกยวของกบผบรโภคและผผลตเอง จงไดมปรบเปลยนระบบใหมเพอใหสอดคลองกบสถานการณ และสามารถแกไขปญหาตางๆ ทเกดขน จงไดจดท าเอกสารขนมาเพอชแจงใหกบสมาชกไดรบทราบ โดยมกระบวนการดงน

(1) ปรบเปลยนขนาดของกลอง โดยมการเพมขนาดเปน 3 ขนาด เพอใหสอดคลองกบก าลงการบรโภคทแตกตางกนของสมาชกใหเลอกตามความตองการ คอ

- ขนาดเลก (S) ราคา 200 บาท มผกประมาณ 5 ชนด น าหนกประมาณ 1-1.5 กโลกรม - ขนาดกลาง (M) ราคา 250 บาท มผกประมาณ 7 ชนดพรอมผลไม น าหนกประมาณ

2-2.5 กโลกรม - ขนาดใหญ (L) ราคา 300 บาท มผกประมาณ 10 ชนดพรอมผลไม น าหนกประมาณ

3-4 กโลกรม พรอมกบมสนคาพเศษใหภายในกลองเดอนละ 1 ครง เชน แยมผลไมอนทรย เตาหอนทรย ซอวอนทรย และอนๆ ซงเปนผลผลตในกลมและในเครอขายเกษตรอนทรยในประเทศไทย

(2) สมาชกสามารถเลอกผกและผลไมไดตามความตองการในแตละอาทตย และท าการเลอกภายใตระยะเวลา 1 เดอน แตอาจเปนผลผลตทปลกไดในแตละฤด ซงทางกลมจะจดท าแบบฟอรมพรอมรายการผลผลตใหทานสมาชกเลอกในแตละเดอน ผลผลตทเลอกอาจเหมอนหรอแตกตางกนในแตละอาทตยไดตามความตองการ

(3) ระยะเวลาในการเกบเงนลวงหนาจะสมพนธกบแบบฟอรมการเลอกผกคอ 1 เดอน หากสมาชกทานใดตองการเปลยนขนาดของกลองสามารถท าไดเมอครบรอบคอ 1 เดอน และการจายเงนลวงหนาสามารถจายเงนสดหรอการโอนเงน และแจงใหทางกลมฯ รบทราบเมอโอนเงนแลวอาจเปนเอกสารหรอSMS ทงนเพอการจดท าบญชการเงนทถกตองและเปนประโยชนกบทงสองฝาย

(4) กลองบรรจภณฑ ทางกลมฯ มการปรบเปลยนเปนกลองกระดาษทง 3 ขนาด เพอสอดคลองกบการรกษาธรรมชาตชวยลดโลกรอนโดยไมใชกลองโฟม

(5) ทางกลมฯ ไดจดท ารายการผลตภณฑเกษตรอนทรยทนาสนใจใหสมาชกสามารถเลอกซอไดตามความตองการ (แตคดราคาตางหากจากราคากลองผก) อาทเชน แยมผลไมอนทรย เตาหอนทรย ซอวขาวอนทรย เตาเจยวอนทรย มะเขอเทศอนทรยอบแหง น าผงปา ผลตภณฑจากปาชมชน และอนๆ อกมากมาย ทงทเปนผลตภณฑของกลมฯ และของเครอขายเกษตรอนทรยในประเทศไทยทเปนเครอขายรวมกน

48

(6) ตวอยาง แบบสงซอผลตภณฑเกษตรอนทรย

รายการผลตภณฑเกษตรอนทรย โปรดท าเครองหมาย ในรายการผลตภณฑเกษตรอนทรยทตองการ ล าดบ รายการ ราคาตอหนวย(บาท) สงทตองการ

จ านวน(หนวย) ราคารวม(บาท) 1 แยมสบปะรดอนทรย 60(ขวด 200 กรม) 2 เตาหถวเหลองอนทรย 20(กอน) 3 ถวลสงอนทรยอบกรอบ 25(100 กรม) 4 เตาเจยวอนทรย (ขวด) 5 ซอวขาวอนทรย (ขวด) 6 หมายเหต: โปรดช าระเงนสดในวนทไดรบสนคา

แบบฟอรมส ารวจรายการผกทตองการรบในกลอง CSA

ประจ าเดอนตลาคม 2557 โปรดท าเครองหมาย ในรายการผกและผลไมททานตองการแตละอาทตย

ขนาดทตองการ □ S สามารถเลอกผกได 5 ชนด ราคา 200 บาท

□ M สามารถเลอกผกและผลไมได 7 ชนด ราคา 250 บาท

□ L สามารถเลอกผกและผลไมได 10 ชนด ราคา 300 บาท ล าดบ รายการผก พธท 1 ต.ค. 57 พธท 8 ต.ค. 57 พธท 15 ต.ค. 57 พธท 22 ต.ค. 57 พธท 29 ต.ค. 57

1 2 3 4

2) การจดการตลาด CSA ตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P

(1) ผลตภณฑ ( Product) ผลผลตพชผกเปนเกษตรอนทรย ทท าการเพาะปลกเอง และผานการรบรองมาตรฐานจากองคกรมาตรฐานเกษตรอนทรยอนทรยภาคเหนอ (มอน.) หรอ มาตรฐานเกษตรอนทรยแหงประเทศไทย (มกท.) ผลผลตมความหลากหลาย ปจจบนผลผลตและสนคาทจดสง จะเปนผลผลตเกษตรอนทรย ไดแก พชผกตามฤดกาล ไดแก ผกพนบาน เชน ผกสวนครว ไดแก ตะไคร ขา มะนาว ผกทวไป เชน ผกบง กะหล าปล กวางตง ถวฝกยาว ผลไม เชน กลวย มะละกอ มะไฟ และกระทอน เปนตน โดยผลผลตของสมาชกกลมจะมการคดแยกเหมอนกบการจ าหนายยงตลาดทวไปเพอใหงายตอการคดราคาตนทน อกทงทางกลมมการปรบเปลยนขนาดของกลองบรรจผลผลต

49

โดยมการเพมขนาดเปน 3 ขนาด เพอใหสอดคลองกบก าลงการบรโภคทแตกตางกนของสมาชก โดยใหเลอกตามความตองการ คอ

- ขนาดเลก (S) ราคา 200 บาท มผกประมาณ 5 ชนด น าหนกประมาณ 1-1.5 กโลกรม

- ขนาดกลาง (M) ราคา 250 บาท มผกประมาณ 7 ชนดพรอมผลไม น าหนกประมาณ 2-2.5 กโลกรม

- ขนาดใหญ (L) ราคา 300 บาท มผกประมาณ 10 ชนดพรอมผลไม น าหนกประมาณ 3-4 กโลกรม

พรอมกบมสนคาพเศษใหภายในกลองเดอนละ 1 ครง เชน แยมผลไมอนทรย เตาหอนทรย ซอวอนทรย และอนๆ ซงเปนผลผลตในกลมและในเครอขายเกษตรอนทรยในประเทศไทย และมการจดท ารายการผลตภณฑเกษตรอนทรยทนาสนใจใหสมาชกสามารถเลอกซอเพมไดตามความตองการ เชน แยมผลไมอนทรย เตาหอนทรย ซอวขาวอนทรย เตาเจยวอนทรย มะเขอเทศอนทรยอบแหง น าผงปา ผลตภณฑจากปาชมชน และอนๆ อกมากมาย ทงทเปนผลตภณฑของกลมฯ และของเครอขายเกษตรอนทรยในประเทศไทยทเปนเครอขายรวมกน (2) ราคา (Price) ราคาของสนคาเปนราคาทเปนธรรมตอทงผผลตและผบรโภค โดยผผลตเนนสรางความเขาใจใหแกผบรโภคในเรองราคาผลผลต โดยใหขอมลทมาทไปของราคา ตนทนการผลต ซงทางกลมจะใชราคาตามราคาตลาดทกลมแมกาดอนทรยจ าหนายในปจจบนเปนพนฐานในการรบผลผลตจากสมาชกกอนจะเพมคาด าเนนการในสวนตางๆ โดยในการตงราคาจะด าเนนการรวมกนระหวางผขายและผซอ ซงไดแก เกษตรกร และผบรโภค ระยะเวลาในการเกบเงนลวงหนาจะสมพนธกบแบบฟอรมการเลอกผกคอ 1 เดอน หากสมาชกตองการเปลยนขนาดของกลองสามารถท าไดเมอครบรอบคอ 1 เดอน และการจายเงนลวงหนาสามารถจายเงนสด หรอโอนเงนไดทธนาคารกรงไทย

ภาพท 4.8 ตารางราคารบผลผลตจากสมาชกในกลม

(3) สถานทจดจ าหนาย (Place) สถานทจดจ าหนายจะเปนการสงตามจดสงทไดตกลงไวกบผบรโภคซงสวนใหญจะเปนทอยอาศยของผบรโภคเอง สวนสถานทรวบรวมและบรรจผลผลตลงกลอง มการปรบปรงอยตลอดเวลาเพอใหมความสะดวก รวดเรวและคลองตวในการปฏบตงาน

50

(4) การสงเสรมการขาย (Promotion) ผผลตมการท าความเขาใจกบผบรโภคถงกระบวนการผลต คณคา คณประโยชนของพชผกพนบานแนะน าถงวธการปรงผกพนบานชนดตางๆ วาควรท าเปนอาหารประเภทใดจงจะเหมาะสมทสด

3) ปจจยภายนอกทสงผลตอการจดการตลาดในรปแบบตลาดนดของผกอนทรย ปจจยส าคญทท าใหเกด ตลาด CSA ไดมาจาก นายเจฟ รทเทอรฟอรด ซงเปนทปรกษา

ส าคญของกลม ซงไดเคยทดลองท าระบบตลาด CSA ในเมองเชยงใหมมากอนแตตองลมเลกไปเนองจากผลผลตทไมเพยงพอ แตนายเจฟ รทเทอรฟอรด ยงคงมฐานลกคาอยในมอซงตอมาไดพฒนามาเปนลกคากลมแรกในเมองเชยงใหมของการท าการตลาด CSA ของแมทา

4) จดแขง จดออน โอกาส ปญหาและอปสรรค ของการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาด CSA

จดแขง กลมมการแบงหนาทความรบผดชอบอยางชดเจนและรบผดชอบหนาทของตนเองไดเปนอยางด ซงจะมความผดพลาดนอยมาก และการชวยกนคดและน าข อมลทมมารวมกน ท าใหกลมมพลง เปนก าลงใจซงกนและกนอยกนแบบครอบครว มการเกบเงนลวงหนาจากลกคา ตามหลกของการบรหารแบบ CSA ท าใหกลมเกษตรกรมเงนทนทใชในการผลต

จดออน ทางกลมยงขาดความรในเรองการบรหารจดการอยพอสมควร เชน ระบบการขนสงอกทงผลผลตยงไมมความหลากหลาย และขอจ ากดของคนรนใหมในเรองของความอดทนรอน อดทนหนาว ความขเกยจของบคคล

โอกาส เปนการตลาดแนวใหมทมผบรโภคสนใจโดยเฉพาะชาวตางชาตทไมสะดวกในการเดนทาง และเชยงใหมยงเปนเมองทมการประชาสมพนธในเรองของเกษตรอนทรยอยางตอเนองทงในนตยสารของเชยงใหม เวบไซด ของมหาวทยาลยเชยงใหม จงท าใหกลม CSA ไดมโอกาสในการประชาสมพนธและมโอกาสทจะไดลกคาเพมขน

อปสรรค กลม CSA มอปสรรคใหญทส าคญคอการเดนทางไปมาของลกคาชาวตางชาตเพราะกลมลกคาบางสวนเปนชาวตางชาตทเดนทางมาท างานเมอครบก าหนดการท างานกเดนทางกลบประเทศ ท าใหยอดของลกคาไมคงทและทางกลมตองหาลกคาใหมอยเสมอ

5) การวเคราะหตนทนการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาด CSA - ตนทนคาน ามนเชอเพลงในการเดนทางรอบละ ประมาณ 1,200 บาท จะท าการหาร

กบจ านวนกลองผกทน าไปสงจงจะไดตนทนตอกลอง - สวนตนทนอนๆไมเปนทเปดเผยนก มขอมลเพยง คาผลตภณฑอนทรย 55% คาขนสง

20% คาการตลาด คาอปกรณ คาแรง 25% ของราคาจ าหนาย

51

4.6.2 การตลาดเกษตรอนทรย ในรปแบบตลาดนด ตลาดเกษตรอนทรยในรปแบบตลาดนดในทน หมายถง ตลาด เจเจ มารเกต อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม ตลาดเจเจ มารเกต มจดเรมตนมาจากการยายตลาดของกลมเกษตรกรจาก ตลาดอมบญ เนองจากการขนคาเชาและเพมกฎระเบยบตางๆขนมา เชน ตองการใหเกษตรกรมาจ าหนายในทกๆวน ซงกอใหเกดความยงยาก และยงมปญหาในเรองของความสะอาดอกทงความปลอดภยต าเพราะตลาดอมบญอยใกลแหลงมวสมตางๆท าใหรสกถงความไมมนคงและไมปลอดภย ทาง ISAC จงจ าเปนตองหาตลาดใหมทราคาคาเชาต ากวามความปลอดภยและสะอาดมากกวามารองรบจนในทสดจงไดมาจ าหนายทตลาดแหงน

ภาพท 4.9 ตลาด เจเจ มารเกต

เจเจ มารเกต จะเปดใหทางเกษตรกรจ าหนายทกๆวนพธ และวนเสาร ในเวลา 5.00 -12.00 น. ลกษณะของตลาด เจเจ มารเกต นนจะเปนตลาดผกอนทรยทอยในตลาดโครงการใหญ สวนเหตผลทจดตลาดแหงนใหอยในรปแบบตลาดนดนนเพราะนอกจากผกอนทรยแลวทางตลาดยงไดมการจดจ าหนายสนคาประเภทอนๆอกเชน ผกปลอดภยทมจ าหนายในวนอาทตย ซงไมเกยวของกบทางกลมเกษตรอนทรยหรอสนคาอกหลายชนดในสวนอนๆของโครงการ ซงเปดโอกาสโดยทวไปส าหรบผทตองการ จะเขามาจ าหนายสนคา ส าหรบการจดจ าหนายทสถานทแหงนนนทางเกษตรกรจะน าผลผลตมายงสถานทททางตลาดจดไวให โดยมโตะเปนทวางสนคามขนาด 150 x 80 เซนตเมตร หากจ าหนายในวนพธจะเสยคาบ ารงในราคา 40 บาท ตอ โตะ 3 ตว แตถาเปนวนเสาร ราคาจะอยท 35 บาท ตอ โตะ 1 ตว เพราะวนเสารจะเปนวนทผบรโภคมจ านวนมากกวา ซงสอดคลองกบงานวจยของ โอกามา จาแกะ ทท าการวจยในเรองของ การจดการตลาดทางเลอกเกษตรอนทรยจงหวดเชยงใหมในป 2548 พบวา ณ ชวงเวลาทท าการศกษามลกคามาซอผลผลตทตลาด เจเจมารเกต ในวนพธประมาณ 200 คนโดยม แมกาดประมาณ 10 คน สวนในวนเสาร มลกคาจ านวน 600 คนและมแมกาด 30 คน

52

ภาพท 4.10 แผนทตลาด เจเจ มารเกต 1) ขอมลทวไปของเกษตรกรผปลกผกอนทรยในรปแบบการจดการการตลาดผกอนทรยแบบตลาดนด ตวอยางเกษตรกรทผวจยไดท าการศกษาเปนหนงในเกษตรกรทน าสนคาเกษตรอนทรยของตนเองมาจ าหนายในตลาดแหงน ทงในวนพธและวนเสารและกไดใหขอมลทสอดคลองกนส าหรบจ านวนผบรโภคทมาซอผลผลตอนทรยซงกท าใหนางสาฐาน เครองเงน มการเตรยมผลผลตมาจดจ าหนายตางกนในทง 2 วนนดวย นางสาฐาน เครองเงน เปนเกษตรกรในกลมแมทา 6 โดยมหนาทในกลมคอเหรญญกกลม แตเดมนน นางสาฐาน ปลกพชเคมเปนหลก ซงไดแก ขาวโพดฝกออน ถวลสง ยาสบ พรก ซงนางสาฐานไดเลาใหฟงวาการท าเกษตรเคมเมอในอดตนน ตองใชแรงงานเปนจ านวนมาก และมค าใชจายในการด าเนนงานสงจากคาปยเคมและคาจางแรงงาน บางครงกโดนกดราคาจนในทสดกพบวาตวเองมหนสนอยในหลกแสนบาท ตอมาประมาณป 2550 นางสาฐานไดเหนตวอยางของผทท าเกษตรอนทรยทประสบความส าเรจ และพงพาตวเองไดจรงจงสนใจและเรมทจะพดคยกนเองในครอบครวและไดขอสรปวาควรจะท าเกษตรอนทรย นางสาฐาน เครองเงน ท าเกษตรอนทรยบนเนอท 1 ไร 2 งาน ในปจจบนไดรบมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.)

ภาพท 4.11 นางสาฐาน เครองเงน กบแปลงเพาะปลกผกอนทรย และตลาด เจเจ มารเกต

53

ซงเปนขอบงคบหลกของเครอขายตลาดเกษตรอนทรยทเชยงใหมเรยบรอยแลว หลงจากทตรวจสอบมาตรฐานและผานแลวนน ครงแรกท นางสาฐาน ไดน าผลผลตไปจ าหนายเรมตนดวยผกเพยง 4 ตะกรา แตไมกลาน าไปจ าหนายดวยตวเองจงใหลกชายไปจ าหนายไดเงนมาทงหมด 995 บาท

ภาพท 4.12 ตวอยางแผงวางผกอนทรย และขนาดตะกราทน าผกไปจ าหนาย ส าหรบในปจจบน นางสาฐานไดน าผลผลตไปจ าหนายท เจเจ มารเกต ประมาณ 8 ตะกรา ส าหรบวนพธ รายไดประมาณ 1,950 บาท ตอครง วนเสาร 12-15 ตะกรารายไดประมาณ 3,025 บาท สวนหนสนทเคยมประมาณ 1 แสนบาทนนสามารถปลดหนใหตวเองไดตงแตป พ.ศ. 2555 โดยผกทปลกในปจจบนนจะเปนผกตามฤดกาลเปนหลก เชนปลกกะหล า บรอคโคลในฤดหนาว ปลกกระเจยบแดง มนแกว ถวลสง ในฤดฝน สวนในฤดรอนปลก ผกช ตนหอม ผกกาด ผกบง ซงอาจจะใช ตาขายกรองแสงชวยบงแดดในฤดรอน 2) การจดการการตลาดผกอนทรยตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P รปแบบและขนตอนในการจดการทงหมดของ นางสาฐาน เครองเงน ตงแตแปลงผกในพนท ต าบลแมทา จนถงแผงผกในจงหวดเชยงใหมนน หากจะเรยงล าดบเปนขนตอนตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P กสามารถอธบายไดดงน 1. ผลตภณฑ ( Product) ผลตภณฑเปนพชผกอนทรยทผานการรบรองมาตรฐานจากองคกรมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) และมความหลากหลายทงผก และผลไม อกทงยงมสนคาแปรรปทท ามาจากผลตภณฑอนทรยทงหมด ซงการเกบผกผลไมนน นางสาฐาน จะเลอกเกบกอนวนไปจดจ าหนาย 1 วน เรมจากผลไมและผกทสามารถเกบไวไดนานเชน มนแกว ถวลสง และจะเกบผกทเหยวเฉาไดงายเปนล าดบสดทาย

ภาพท 4.13 การลางผกหลงจากการเกบเกยว

54

จากภาพดานบนจะเหนบอน าท นางสาฐาน น าผกทเกบจากแปลงมาลางกอนทจะเกบลงตะกราเพอทจะน าไปท าการแบงในตอนค าตอไป เมอไดผกและผลไมในปรมาณทตองการทจะน าไปจ าหนายแลว กจะเรมท าการแบงออกเปนก าพรอมจ าหนายโดยแบงตามขนาดทก าหนดไวในกลมหลงจากนนจงเกบผลผลตลงตะกราพรอมน าไปจ าหนายในวนรงขน ส าหรบการแปรรปในวนพธ นางสาฐาน จะแปรรปอาหารไปจ าหนายดวย เชน ขาวตมมด หมกปลา และขาวนง นางสาฐานเนนการเรยงสนคาทดเปนระเบยบเรยบรอยและสะอาด

ภาพท 4.14 ผลตภณฑทผานการแปรรปแลว (ขาวตมมด) ของนางสาฐาน เครองเงน

2. ราคา (Price) ราคาทจ าหนายเปนราคากลางทไดตกลงรวมกนภายในเครอขายแมกาดเกษตรอนทรย โดยเนนความยตธรรม สมเหตสมผลและไดประโยชนรวมกนอยางถงทสดทงผจ าหนาย และผบรโภคการจ าหนายสนคา เนองดวยราคาสนคาเกษตรอนทรยของทางกลมเปนราคากลางทเทากนทกคนจงขนอยกบเทคนคสวนตวของผขายเองทจะลดหรอแถมสนคาใหแกลกคาประจ าของตนเอง 3. สถานทจดจ าหนาย (Place) ตลาดเจเจ มารเกต เปนชองทางตรงระหวางผผลตถงมอผบรโภค เปนตลาดนดยอยทอยในโครงการใหญ จงไมมปญหาในเรองของทจอดรถหมดปญหาความรบเรงและระบบการจราจรทตดขดส าหรบเมองใหญ และเหมาะสมส าหรบสนคาเกษตรอนทรย กา รเดนทางไปจ าหนายผลผลตนน กลมเกษตรกรจะมการรวมกลมกนไปซง นางสาฐานกถอวาเปนหนงในกลมนน โดยจะมการคดคาใชจายในการเดนทางของเกษตรกรแตละคนตามจ านวนตะกราทน าไปจ าหนายน ามานบรวมกนแลวจงน าไปหารราคาคารถ โดยมราคาคารถทตายตวคอไป – กลบ ในราคา 900 บาท 4. การสงเสรมการขาย (Promotion) กลมเกษตรกรมการท าความเขาใจกบผบรโภคอยเสมอในเรองของประโยชนของสนคาเกษตรอนทรย มการโฆษณาประชาสมพนธทงจากทางกลมเอง และจากเวปไซด ของทางตลาด เจเจ มารเกต และมการปรงอาหารโดยใชวตถดบจากผลตภณฑอนทรยของแมกาดใหลกคาชม พรอมทงแจกสตรอาหารเพอเปนทางเลอกในการบรโภคของกลมลกคา 3) ปจจยภายนอกทสงผลตอการจดการตลาดในรปแบบตลาดนดของผกอนทรย ปจจยทส าคญส าหรบตลาด เจเจ มารเกต นนคอ หนวยงานทสงเสรมและสนบสนน ซงไดแก ISAC ทมสวนเปนอนมากเรมตงแตการเขามาสงเสรมใหความร เกยวกบการปลกผกอนทรย จนกระทงสนบสนนในเรองของการขอรบรองมาตรฐานอนทรยจาก มอน. ดวยการเปนพเลยงในทกๆดาน อกทง ISAC กยงเปนหวแรงใหญในการหาตลาดใหแกผจ าหนายหรอแมกาด และเปนหลกในการ

55

ประชมเกยวกบการตงราคาตงกฎขอบงคบ รวมไปถงการแตงกายของแมกาดในเวลาจ าหนายสนคา และเกษตรจงหวดเชยงใหมกบมหาวทยาแมโจ มการรวมมอกนจดกจกรรม ใชความรแกผบรโภคในเรองของเกษตรอนทรย สวนผบรโภคทตลาด เจเจ มารเกต นนเปนกลมคนทมความเขาใจในเรองของผลผลตเกษตรอนทรย รกสขภาพ และมความเขาใจเกยวกบวถการผลตและจ าหนายของแมกาดเปนอยางด 4) จดแขง จดออน โอกาส ปญหาและอปสรรค ของการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาดนด (เจเจ มารเกต) จดแขง เปนตลาดทเปดมานานจงมความผกพนกนระหวางผจ าหนายและผบรโภคซงชวยแนะน ากลมลกคาใหมเขามาอยางตอเนอง ผลตภณฑทน ามาจ าหนาย ทตลาด เจเจ มารเกต เปนผลตภณฑอนทรยทสามารถตรวจสอบได และไดรบมาตรฐานเปนทนาเชอถอ จดออน อยในมมอบ ไกลจากถนนใหญ คนทวไปจะมองไมเหนจะรเฉพาะกลมลกคาเดมเทานน แมกาดเรมมอายมากขนบางครงอาจเหนอยลาในการท าสงใหมๆ และทส าคญยงขาดคนรนใหมมาตอยอด โอกาส เปนตลาดทเปดมานานจงเปนสถานททยงมลกคาเขามาอยางตอเน อง และยงมกลมแรงงานตางชาตทไมมประกนสงคมของไทยมาเลอกซอผลตภณฑอนทรยโดยใหเหตผลวาเมอไมสามารถใชสทธในการรกษาพยาบาลในประเทศไทยได อยางนอยการบรโภคผลตภณฑอนทรยกมสวนชวยในการดแลและรกษาสขภาพของตนเองในเบองตน ปญหาและอปสรรค เนองจากตลาด เจเจ มารเกต เปนสถานทเชาท าใหการบรหารจดการไมสามารถท าไดอยางเตมท เจาของตลาดหากตองการจะเปลยนจดจ าหนายกสามารถเปลยนไดเลยไมตองรอถามความเหนจากเกษตรกร สวนในเรองของหองน าในบางครงกไมเปดใหใชบรการ จงมปญหาพอสมควร บางครงเกดความสบสนของลกคาในเรองของวนจ าหนาย เพราะตลาดจะมการจดงานอนๆอยตลอด เชนตลาดผกปลอดภยของ สาธารณสข ซงมความหลากหลายของผลตภณฑซงจะเปดในวนอาทตยเมอมการตดปายประชาสมพนธ ท าใหลกคาเขาใจผดคดวากลมเกษตรกรเปลยนวนจ าหน าย เพราะผบรโภครายใหมบางรายยงไมมความเขาใจอยางเพยงพอระหวาง ผกปลอดภย กบ ผกอนทรย อกทงการเปดตลาดในตอนเชาและไมมอาหารปรงส าเรจจงไมสะดวกส าหรบกลมลกคาทไมมเวลาท าอาหารดวยตวเอง 5) การวเคราะหตนทนการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาดนด คาใชจายในการจ าหนายผลผลตทตลาด เจเจ มารเกต ในสวนสามารถทจะระบไดมดงตอไปน - คาเชาแผง วนพธ 40 บาท วนเสาร 35 บาท โดยจะมการเกบไว 10 บาทส าหรบการบรหารจดการ สวนทเหลอจะรวมเพอเปนคาเชาพนทในการจ าหนายท ตลาด เจ.เจ มารเกต ซงเกบโดยคณะกรรมการของเครอขาย - คาเงนออมในกลมทไปจ าหนาย 10 บาทตอครงทไปจ าหนาย - คาเงนออมรายป เกบปละ 1 ครง 120 บาท ไวเปนทนใหแกสมาชกยามฉกเฉน

56

- คาใชจายในการเดนทางไมแนนอนเพราะตองเฉลยกบสมาชกรายอนๆทเดนทางมาดวยกน สวนตนทนในการผลตนน ไมสามารถทจะระบไดเนองจากเกษตรกรไมไดมการจดบนทกไว เพราะเหนวาท ามานานพอทจะท าทกอยางไดตามความเคยชน และเหน วายงยากจงละเลยการ จดบนทกท าใหไมสามารถทจะหาตนทนทแทจรงในการด าเนนงานของเกษตรกรได 4.6.3 ตลาดเกษตรอนทรยในรปแบบของตลาดชองทางเฉพาะ ในทนหมายถง ขวงเกษตรอนทรย ตงอยท ถนนเลยบคลองชลประทาน ต าบลสเทพ อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม ทางไปพชสวนโลก หางจากตลาดตนพะยอม 2 กโลเมตร ขวงเกษตรอนทรยมวตถประสงคเพอเปนแหลงรองรบผลผลตแกเกษตรกรเกษตรอนทรยของกลมภาคเหนอตอนบน ประกอบดวยจงหวดเชยงใหม จงหวดล าพน จงหวดล าปางและจงหวดแมฮองสอน และเปนแหลงแลกเปลยนเรยนรรวมกนระหวางผผลตและผบรโภค โดยมเปาหมายในการสรางชมชนเกษตรกรรมยงยน ซงหมายถง การสรางความสมพนธทดของกลมเกษตรกรและกลมผบรโภคในการจดการระบบเกษตร ระบบตลาด ระบบการแปรรป ระบบตลาดทเปนธรรม ระบบการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ฯลฯ รวมกนโดยมเปาหมายคอ การเพมพนความสามารถของคนในชมชนความมนคงและอธปไตยดานอาหาร การพงตนเอง ความเปนธรรม และการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทสมดลและยงยน สบเนองมาจากความตองการของแมกาดอนทรยทตองการมตลาดทเกษตรกรสามารถบรหารจดการไดเอง โดยไมตองมาคอยกงวลในเรองของการโยกยายเปลยนแปลงสถานทจ าหนายอยตลอดเวลา จงไดมการพดคยกนระหวางนกพฒนาเอกชนกบเกษตรกรในเครอขายแมกาดอนทรยจงหวดเชยงใหม ไดขอสรปทวาเกษตรกรอนทรยควรจะมตลาดของตวเองและสามารถจดการไดดวยเครอขายเอง จงเปนทมาของ ขวงเกษตรอนทรยในป พ.ศ. 2554 โดยขวงเกษตรอนทรยตงอยบนทราชพสด มการท าสญญาเชาในนามของ มลนธพฒนาศกยภาพชมชน (Northnet Thailand) โดยม ISAC เปนผดแลดานการจดการตลาด เรมแรกนนเปดตลาดทกวน แตตอมาจ านวนเกษตรกรทเขามาจ าหนายกลบลดนอยลงเรอยๆ เหตเพราะเกษตรกรไมสามารถเตรยมผลผลตไดทน ซงสงผลใหจ านวนผบรโภคลดนอยลงไปดวย จงไดมการประชมระหวาง แมกาดขวงเกษตรอนทรย กบ ISAC เพอวเคราะหปญหา และดขอมลทผานมา พบวา วนองคารและวนพฤหสบด เปนวนทแมกาดมรายไดจากการขายมากกวาวนอนๆ และชวงเวลาทผบรโภคเขามาซอสนคานนมากทสดคอชวงบาย จงไดขอสรปของวนทจะท าการจ าหนายสนคาเกษตรอนทรยของขวงเกษตรอนทรย เปนทกวน องคาร และวนพฤหสบด ในเวลา 14.00 – 18.00 น. โดยมโตะไวส าหรบจ าหนายสนคาขนาด 120 X 80 เซนตเมตร ในราคา 20 บาทตอโตะหนงตว โดยปจจบนมแมกาดมาจ าหนายโดยประมาณวนละ 20-30 ราย

ภาพท 4.15 แผนทขวงเกษตรอนทรย จงหวดเชยงใหม

57

ภาพท 4.16 ขวงเกษตรอนทรย จงหวดเชยงใหม

1) ขอมลทวไปของเกษตรกรผปลกผกอนทรยในรปแบบการจดการการตลาดชองทางเฉพาะ นางสพรรณ ก าเพญ (แมสพรรณ) ขนาดพนททท าการเกษตรในปจจบน 2 ไร 2 งาน มทงปลกผกและผลไม ในอดตนน แมสพรรณ เคยเพาะปลกยาสบ ถวฝกยาว มะเขอ โดยใชสารเคม หรอปยเคมเตมพนท สามารถเพาะปลกไดปละ 3 ครง มรายรบเฉลยอยท 100,000 บาทตลอดทงป แตกจะหมดไปกบรายจายทงคาปย คาขาว คาอาหาร เพราะทกอยางตองซอทงหมด ไมเวนแมแตพชผกผลไม บางครงเมอเงนขาดมอกตองหยบยมญาตพนองเพราะการปลกพชเศรษฐกจในบางครงกยงมคาใชจายในการยกรอง ถาปลกถวกตองจางถอน แมสพรรณไดเขามามสวนรวมกบการปลกผกอนทรยเมอป พ.ศ. 2536 และไดรบมาตรฐาน มกท. ในป พ.ศ.2538 การเขามาท าเกษตรอนทรยนนเรมแรก แมสพรรณกยงไมทราบวา มทก. คออะไร จน กรนเนท ไดเขามาใหความรในเรองของเกษตรอนทรย จากทเรมแรกยงไมคดอะไร แตพอจะตองเขาสมาตรฐาน มกท. กตองพยายามปฏบตตามมาตรฐานใหได โดยมพเลยงทส าคญกคอ กรนเนท แมสพรรณเรมปลก กฐน เพอเปนแนวกนชนท าผดท าถกไปเรอยๆแตกคดเสมอวา “ถาจะปลกเพออนาคต เรากตองปลกใหไดมาตรฐาน” แตสงทสรางความล าบากใจใหแก แมสพรรณนนกลบกลายเปนการจดบนทก เพราะแมสพรรณรตววาเปนคนท ไมคอยอาน ไมคอยเขยน กเลยท าใหรสกอดอดทจะตองมาจดบนทกในทกๆวน เกยวกบเรอง ปยทใช เมลดพนธ และการบรหารจดการในแปลง เพราะเราจะตองรวาคาใชจายทใชไปในแตละปนนเปนจ านวนเงนเทาไหร โดยน าผลผลตทไดไปจ าหนายยงตลาดในชมชนทกๆวน เรมแรกแมสพรรณปลกพชแค 6 ชนดขายไดวนละประมาณ 60 – 70 บาทแตมเงนเหลอเกบออมจงตดสนใจทจะไปขายทกๆวน จนในบางครงกมลกคามาตดตอซอเพมเตมถงบาน ส าหรบมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ หรอ มอน. นนเปนมาตรฐานหลงจากท นางสพรรณ ไดรบมาตรฐาน มกท. แลวซงหนวยงานทสนบสนนใหท าคอ ISAC

58

ในป พ.ศ. 2538 แมสพรรณ ไดลงทนซอทดนไวส าหรบปลกผกเพมเตมหลงจากทผลผลตเรมทจะจดจ าหนายได สวนสาเหตทตองซอทดนเพมนนเปนเพราะทดนทมอยไมสามารถท าการปลกผกไดทงปเนองจากเปนทสง สวนทดนใหมนนมล าหวยอยดานหลงมน าตลอดป จงลงทนเดนไฟฟาเขาสวนแมรายไดจะนอยแตกลบสามารถอยรอดได หลงจากนนกพยายามเกบเงนซอ แกลบ เลยงหม เลยงวว เงนทหยบยมกสามารถใชคนเจาหนไดภายใน 2 ป ปจจบน นางสพรรณ เปนสวนหนงของแมกาดทจ าหนายสนคาทขวงเกษตรอนทรย โดยการจ าหนายสนคาทขวงเกษตรอนทรยของนางสพรรณ นนจะเนนไปทอาหารแปรรปเปนหลกวนละ 2 – 3 ชนด โดยจะท าอาหารแปรรปทขวงเกษตรอนทรยเลย เชน แกงอาหารพนบาน ทขวงเกษตรอนทรยนนจะมการเกบคาแผงราคา 20 บาทตอแผง และจะเกบเพมอก 2 บาท เพอเปนคาสวนกลางของตลาด สวนรายไดทไดรบประมาณ 1,000 บาทตอครง

ภาพท 4.17 นางสพรรณ ก าเพญ

2) การจดการการตลาดผกอนทรยตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P รปแบบและขนตอนในการจดการทงหมดของ นางสพรรณ ตงแตแปลงผกในพนทต าบลแมทา จนถงแผงผกในจงหวดเชยงใหมนน หากจะเรยงล าดบเปนขนตอนตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P กสามารถอธบายไดดงน 1. ผลตภณฑ ( Product) ผลตภณฑเปนพชผกอนทรยทผานมาตรฐานรบรองมาตรฐานจากองคกรมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) และมความหลากหลายทงผก และผลไม อกทงยงมสนคาแปรรปทท ามาจากผลตภณฑอนทรยทงหมด การเกบผกผลไมนน นางสพรรณ จะเกบผกทอยไดนานกอน เชน ตะไคร พรกขหน มะเขอ ถาเปนผกใบหรอผกทเหยวเฉางายจะเกบในตอนเยน โดยใชแรงงานทมในครอบครว โดยหลกจากเกบแลว นางสพรรณจะลางผกทสวนซงเคลดลบทส าคญในการประหยดเวลาคอ คดผกในขณะทตด ท าใหหลงจากทลางผกแลวสามารถน ากลบมาแบงเพอรอขายไดเลย การแบงผลผลต จะท าการแบงใสถง เชน พรกขหนครงขดตอถง พรกหนม 7-8 เมดตอถง การแปรรป อาหารแปรรปทนางสพรรณจ าหนายยงขวงเกษตรอนทรยนนจะเปนอาหารจ าพวกแกงพนบาน หรอแกงแค โดยเตรยมเครองแกงและวตถดบไปจากบานแลวคอยน าไปปรงทขวงเกษตรอนทรยตอครงทไปขวงเกษตรอนทรย นางสพรรณ จะแปรรปอาหารประมาณ 2-3 ชนด หลงจากนนจงเรยงผกในตะกรา

59

ถาชนดทเหยวงายจะแยกใสอางไวกอน การเรยงผกผลไม นางสพรรณจะมหลกสวนตว เชน จะน าพรกหนมกบตะไครไวดวยกน แยกกลวยกบผกเพราะกลวกลวยซงมน าหนกจะไปทบผก อาหารแปรรปกจะอยอกสวนของแผง 2. ราคา (Price) สวนผกจะท าการแบงเปน 2 ขนาด ก าเลก 5 บาท ก าใหญ 10 บาท ซงจะเปนไปตามมาตรฐานทตกลงกนไวภายในเครอขายแมกาดเกษตรอนทรย เนนความยตธรรม สมเหตสมผลและไดประโยชนรวมกนอยางถงทสดทงผจ าหนาย และผบรโภค สวนการจ าหนายสนคาเนองดวยราคาสนคาเกษตรอนทรยของทางกลมเปนราคากลางทเทากนทกคนจงขนอยกบเทคนคสวนตวของผขายเองทจะลดหรอแถมสนคาใหแกลกคาประจ าของตนเอง 3. สถานทจดจ าหนาย (Place) ขวงเกษตรอนทรย เปนชองทางตรงระหวางผผลตถงมอผบรโภค เปนตลาดชองทางเฉพาะทมขนเพอขายสนคาอนทรยโดยเฉพาะ การเดนทางไปจ าหนายผลผลตนน กลมเกษตรกรจะมการรวมกลมกนไปซง นางสพรรณกถอวาเปนหนงในกลมนน โดยจะมการคดคาใชจายในการเดนทางของเกษตรกรแตละคนตามจ านวนตะกราทน าไปจ าหนายน ามานบรวมกนแลวจงน าไปหารราคาคารถ โดยมราคาคารถทตายตวคอไป – กลบ ในราคา 900 บาท 4. การสงเสรมการขาย (Promotion) กลมเกษตรกรมการท าความเขาใจกบผบรโภคอยเสมอในเรองของประโยชนของสนคาเกษตรอนทรย มการโฆษณาประชาสมพนธทงจากทางกลมเอง และจากเวบไซดสนคาเกษตรอนทรยในจงหวดเชยงใหม เวบไซดของ ISAC เวบไซดของต าบลแมทา มเอกสารหรอสอสงพมพตางๆของจงหวดเชยงใหม และหนวยงานราชการ อกทงมการประชาสมพนธทางรายการโทรทศนทางชอง ไทย พ บเอส ทส าคญทสดคอการรกษามาตรฐานเพอทจะใหลกคามการถายทอดตอกนไปแบบปากตอปาก 3) ปจจยภายนอกทสงผลตอการจดการตลาดชองทางเฉพาะของผกอนทรย ปจจยทส าคญส าหรบ ขวงเกษตรอนทรย นนคอ ในปลายป พ.ศ. 2554 มลนธพฒนาศกยภาพชมชน (Northnet Thailand) หรอ ISAC ไดท าการเชาทราชพสด เพอน ามาพฒนาใหเปนตลาดเกษตรอนทรยทแทจรงและลดปญหาในเรองของความไมมนคงส าหรบสถานทจดจ าหนายใหหมดไป โดยท าสญญาเชาในนามของ ISAC เองและใชเวลาในการด าเนนงานนานถง 4 ป ซงเรมตงแตการปรบปรงสถานท อปกรณ ปรบปรงภมทศน จนถงการกอสรางโครงอาคารสถานทจดจ าหนาย 4) จดแขง จดออน โอกาส ปญหาและอปสรรค ของการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาดชองทางเฉพาะ จดแขง ขวงเกษตรอนทรยเปนสถานทจดจ าหนายทมการท าสญญาเชาในระยะยาว 30 ป เปนถนนสายหลกทอยใกลสถานทราชการ และเครอขายสามารถบรหารจดการไดเอง ท าใหเกษตรกรรสกถงความมงคง และผลตภณฑทน ามาจ าหนาย ทขวงเกษตรอนทรย เปนผลตภณฑอนทรยทสามารถตรวจสอบได พนทตดถนนสายทองเทยวเดนทางสะดวก มทจอดรถ

60

มผลตภณฑทหลากหลายเนองจากปจจบนมการน าเนอสตวอนทรยมาจ าหนาย เชน เนอหม ปลา ไขไก อกทงผลตภณฑแปรรปชนดตางๆ เชนปลาทอด หมทอด ขนมตม ขนมกยชาย ขาวย า แยม ล าไยอบแหง ท าใหผบรโภคมทางเลอกในการบรโภคมากขน

ภาพท 4.18 ผลตภณฑแปรรป

เปนสถานทส าหรบการศกษาตลาดอนทรยของหนวยงานทงภาครฐและเอกชน ทงจากในและตางประเทศ ซงแมกาดเกษตรอนทรยเชยงใหมสามารถสอสารกบกลมคนตางชาตไดเปนอยางด เปนการสรางความประทบใจไดอกทางหนง

ภาพท 4.19 การเยยมชมขวงเกษตรอนทรยของนกศกษาจาก สหรฐอเมรกา

จดออน ขวงเกษตรอนทรยเปนตลาดทเปดใหมจงยงมการปรบปรงสถานทหรอเปลยนมมในการขายสนคาบางเพอหาความลงตวและเหมาะสมใหแกผจดจ าหนาย อปกรณในการอ านวยความสะดวกอาจจะยงไมพรอมเทาทควร เชน ไฟฟา น าประปา หองน า โอกาส เปนสถานททกลมเกษตรกรใหความคาดหวงถงการเจรญเตบโต มการวางแผนในการขยายตลาดมความคดทจะใหขวงเกษตรอนทรยเปนจดศนยกลางในการจ าหนายผลตภณฑอนทรยของภาคเหนอ และมโครงการในการเปดขวงเกษตรอนทรยเปนรานอาหารและรานกาแฟ และสนคาแปรรปตางๆทเหมาะกบการเปนของฝากโดยใชผลตภณฑทงหมดจากเครอขายเกษตรอนทรย ซงอยในระหวางการด าเนนการขออนญาตการสรางอาคารจากเจาของสถานทคอราชพสด และชลประทานเชยงใหม

61

สวนเกษตรกรเองกไดมการฝกอบรมการท าอาหารแปรรปเพอเตรยมการจ าหนาย เชน ซอว เตาเจยว แยม และแมกาดสวนใหญเปนกลมทมศกยภาพและพรอมในการขบเคลอน ปญหาและอปสรรค จะมในชวงเรมตงตลาดใหมเพราะยงหาขอสรปในเรองของวนเปดตลาดไมได และแมกาดทเปนสมาชกใหมมความสนใจจะมาจ าหนายในวนทคนมากเทานน แตทายทสดมการแกปญหาโดยการปรบความเขาใจในรายบคคล ระยะทางยงไกลอยพอสมควรหากเทยบกบระยะทางส าหรบกลมลกคาทอยในเมอง อกทงระยะเวลาเชาสนเกนไปจาก 30 ป ในปจจบนนผานมาแลวกวา 5 ป และมหนวยงานเทศบาลจงหวดเชยงใหม และสาธารณะสขพยายามจะเขามาขอใชพนทและเขามาท าประโยชนโดยตรงดวยตวเองซงทางขวงเกษตรอนทรยไดแสดงจดยนทชดเจนวาจะจ าหนายแตสนคาเกษตรอนทรยเพยงเทานน 5) การวเคราะหตนทนการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาดชองทางเฉพาะ คาใชจายในการจ าหนายผลผลตท ขวงเกษตรอนทรย ในสวนสามารถทจะระบไดมดงตอไปน - คาเชาแผง 20 บาทตอแผง - คาเงนออม ทกๆ 100 บาททขายไดในวนนนจะถกหกเขากองกลาง 2 บาท โดย แมกาดผจ าหนายจะเปนผช าระดวยตวเองโดยไมมการตรวจสอบใดๆ เพอแสดงถงความไวใจ และความซอสตยตอตนเองของแตละบคคล - คาใชจายในการเดนทางไมแนนอนเพราะตองเฉลยกบสมาชกรายอนๆทเดนทางมาดวยกน แตสวนใหญจะมาประมาณ 7 ราย ถาเฉลยแลวจะตกตะกราละประมาณ 25 บาท แตตนทนในการผลตนนไมสามารถทจะระบไดเนองจากเกษตรกรไมไดมการจดบนทกไว เพราะเหนวาท ามานานพอทจะท าทกอยางไดตามความเคยชน และเหนวายงยากจงละเลยการจดบนทกไป ท าใหไมสามารถทจะหาตนทนทแทจรงในการด าเนนงานของเกษตรกรได 4.6.4 การตลาดเกษตรอนทรย ในรปแบบตลาดทวไป ในทนหมายถง ตลาดหนองหอย ถนน เชยงใหม-ล าพน ต าบลวดเกต อ าเภอเมองเชยงใหม จงหวดเชยงใหม ตลาดแหงนเปนตลาดทวไปทจ าหนายสนคาหลากหลากชนด ตงแตเสอผา ผลตภณฑพลาสตก และมสวนไวส าหรบจ าหนายผก ผลไม อาหารสด อยดานหลงตลาด แผงส าหรบจ าหนายผกอนทรยจะอยดานหลงสดของตลาด มจ านวน 4 แผง มปายบอกวาเปนสนคาอนทรยโดยเฉพาะซงจดท าขนโดย สาธารณสขจงหวดเชยงใหม เพราะการทเกษตรกรอนทรยมโอกาสเขามาจ าหนายทตลาดหนองหอยนน เกดขนจากการชกชวนของ สาธารณสขจงหวดเชยงใหม ในโครงการ เชยงใหมอาหารปลอดภยในป พ.ศ. 2547 ซงในปจจบนนโครงการไดสนสดแลวแตกลมเกษตรกรยงมการจ าหนายเรอยมาโดยมเกษตรกรจากต าบลแมทา และเกษตรกรจากอ าเภอสารภ ตลาดหนองหอยเปนตลาดทวไปทเปดท าการทกวนแตเกษตรกรอนทรยจะมการผลดเปลยนกนมาจ าหนายตามทไดตกลงกนภายในกลม

62

ภาพท 4.20 ตลาดหนองหอย

ภาพท 4.21 แผนทตลาดหนองหอย

1) ขอมลทวไปของเกษตรกรผปลกผกอนทรยในรปแบบการจดการการตลาดผกอนทรยแบบตลาดทวไป นางบวใส กนทะดา มพนทในการเพาะปลก 1 ไร 2 งาน กอนเรมตนในการท าเกษตรอนทรยนน นางบวใส ปลกขาวโพดฝกออน ยาสบ ซงเปนเกษตรเคม หลงจากปลกได 18 ป มหนสนอยกบ ธ.ก.ส. 90,000 บาท จนในทสด นายพฒน อภยมล หรอ พอพฒน มาชกชวนไปเยยมชมสวนเกษตรอนทรยททกๆอยางสามารถกนไดอยางปลอดภย จงกลบมาชกชวนสมาชกในครอบครวเพอลองท าตาม นางบวใส เรมปลกผกอนทรยในป พ.ศ. 2545 ซงเปนชวงททาง ธ.ก.ส. พกช าระหน เรมแรกนนการปลกผกอนทรยมปญหาเพราะผกโตไมไดขนาดไมสามารถไปจ าหนายได แตไดรบค าแนะน าจากเกษตรกรทได

63

เรมท ามากอน จนไดรบมาตรฐาน มอน. และสามารถช าระหนไดหมดในระยะเวลา 3 ป หนาทภายในกลม ของนางบวใส คอ เหรญญกของเครอขายเกษตรกรอนทรยทต าบลแมทา

ภาพท 4.22 นางบวใส กนธะดา

แนวคดของนางบวใสในเรองของพนทในการท าเกษตรอนทรย คอ ไมจ าเปนตองมพนทขนาดใหญ เพราะตวเกษตรกรเองนนแหละทจะท าไมไหว พนทเพยง 4 - 5 ไร เหมาะสมทสด สวนการไปจ าหนายสนคานนแรกๆ นางบวใส มความรสกเขนอายแตในปจจบนนกลบไมอยากหยด อยากเจอลกคา อยากเจอเพอน ชอบพดคย และขอส าคญในปจจบนนสขภาพดมากตางจากสมยทท าเกษตรเคมอยางเหนไดชด คตทนางบวใส กนธะดา คดอยตลอดตอนเรมท าเกษตรอนทรย คอ “ตองกลาทจะเปลยน ถงจะส าเรจ และอยากลวทจะท า”

ภาพท 4.23 ตวอยางรายไดทจดบนทกไว และความส าเรจของเกษตรกรอนทรย

2) การจดการการตลาดผกอนทรยตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P รปแบบและขนตอนในการจดการทงหมดของ นางบวใส ตงแตแปลงผกในพนท ต าบลแมทา จนถงแผงผกในจงหวดเชยงใหมนน หากจะเรยงล าดบเปนขนตอนตามหลกสวนประสมทางการตลาด 4 P กสามารถอธบายไดดงน 1. ผลตภณฑ ( Product) ผลตภณฑเปนพชผกอนทรยทผานมาตรฐานรบรองมาตรฐานจากองคกรมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ (มอน.) และมความหลากหลายทงผก และผลไม อกทงยงมสนคาแปรรปทท ามาจากผลตภณฑอนทรยทงหมด การเกบผกผลไมนน นางบวใสจะเรมเกบชะอม

64

พรกขหน กลวย มะละกอ กระทอน ในตอนเชาจนถงประมาณ 09.00 น. แลวจงไปเกบผก ลางผก ท าเปนก าวางใสในตะกรารอจ าหนาย สวนการแปรรป นางบวใส ท าย าหนอไม และขาวนง

ภาพท 4.24 อาหารแปรรปจากหนอไม

2. ราคา (Price) สวนผกจะท าการแบงเปน 2 ขนาด ก าเลก 5 บาท ก าใหญ 10 บาท ซงจะเปนไปตามมาตรฐานทตกลงกนไวภายในเครอขายแมกาดเกษตรอนทรย เนนความยตธรรม สมเหตสมผลและไดประโยชนรวมกนอยางถงทสดทงผจ าหนาย และผบรโภคการจ าหนายสนคา เนองดวยราคาสนคาเกษตรอนทรยของทางกลมเปนราคากลางทเทากนทกคนจงขนอยกบเทคนคสวนตวของผขายเองทจะลดหรอแถมสนคาใหแกลกคาประจ าของตนเอง 3. สถานทจดจ าหนาย (Place) ตลาดหนองหอย เปนตลาดสดทสามารถจ าหนายสนคาไดตลอดทงวน ซงเปนทรบรโดยทวกนของผบรโภคอาหารอนทรย การเดนทางไปจ าหนายผลผลตนน กลมเกษตรกรจะมการรวมกลมกนไปซง โดยจะมการคดคาใชจายในการเดนทางของเกษตรกรแตละคนตามจ านวนตะกราทน าไปจ าหนายน ามานบรวมกนแลวจงน าไปหารราคาคารถ โดยมราคาคารถทตายตวคอไป – กลบ ในราคา 900 บาท

ภาพท 4.25 การขนสงสนคาอนทรยมายงสถานทจดจ าหนาย

65

4. การสงเสรมการขาย (Promotion) ตลาดหนองหอย เคยอยในโครงการเชยงใหมอาหารปลอดภย จงผานการประชาสมพนธมาโดยตลอด และม เฟสบค (Facebook) กนธะดาฟารม (Kantada Farm) ซงเปนอกหนงชองทางในการประชาสมพนธและท าความเขาใจกบลกคา ในปจจบนนนางบวใสมลกคาประจ าซงเกดจากการรกษามาตรฐานของตวเองอยางเครงครด 3) ปจจยภายนอกทสงผลตอการจดการตลาดทวไป (ตลาดหนองหอย) หนวยงานทส าคญคอสาธารณะสขจงหวดเชยงใหม เพราะเปนหนวยงานทชกชวนเขามายงตลาดหนองหอย มการชวยประชาสมพนธ จดพนทจ าหนาย และปายโฆษณาตางๆให แมปจจบนนจะสนสดโครงการไปแลวแตเกษตรกรกยงสามารถจ าหนายตอไปได โดยจายคาแผง 25 บาท ตอหนงแผง ม ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) เขามาชวยในเรองของการอบรมแมกาด 4) จดแขง จดออน โอกาส ปญหาและอปสรรค ของการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาดทวไป จดแขง ตลาดหนองหอยเปนตลาดทวไปทสามารถจ าหนายสนคาไดตลอดทงวน จงสามารถน าผลผลตมาจ าหนายไดมากกวาตลาดอนๆ ทจะมลกคามาแคชวงเชาหรอเยนเทานน และผลตภณฑทจ าหนายกไมเหมอนแมคารายอนๆ มความแตกตางอยางเหนไดชด เพราะเปนผกอนทรยในตลาดสด จดออน เนองจากเปนตลาดสดททมสนคาหลากหลายจงหลกเล ยงไม ไดทจะมการเปรยบเทยบราคาโดยผบรโภคระหวางผลตภณฑอนทรยกบเคม จงตองมการท าความเขาใจแกผบรโภคอยางตอเนอง

โอกาส ไดรบการสนบสนนจากหนวยงานสาธารณสขจงหวดเชยงใหมในเรองของสถานทจ าหนาย โดยทกลมเกษตรกรไมตองไมหาสถานทจ าหนายดวยตวเอง รวมไปถงการประชาสมพนธทมอยางตอเนองจนเปนทรจกจนถงปจจบน ปญหาและอปสรรค เครอขายไมไดใหความส าคญกบทางตลาดหนองหอยมากนกเนองจากพนทจ าหนายมจ ากดและไมสามารถขยายไดอก การท ากจกรรมทตลาดแหงนจงมนอยมาก และทส าคญยงไมมสมาชกใหมทเขามาเพมเตม การเขาถงตลาดยากเพราะไมมทจอดรถยนต และมมจ าหนายยงอยในสดของตลาด สวนใหญจะตองเปนลกคาทรจกอยแลวถงจะเขามา นอยครงทจะไดลกคาใหม 5) การวเคราะหตนทนการจดการการตลาดผกอนทรยในรปแบบตลาดทวไป คาใชจายในการจ าหนายผลผลตท ตลาดหนองหอย ในสวนสามารถทจะระบไดมดงตอไปน - คาเชาแผง 25 บาทตอหนงแผง - คาเงนออมครงละ 20 บาท ทกวนทมาจ าหนาย - คาใชจายในการเดนทางไมแนนอนเพราะตองเฉลยกบสมาชกรายอนๆทเดนทางมาดวยกน โดยการน าเอาตะกราผลผลตมานบจ านวนแลวคดราคาเฉลยตอราย ซงราคาคารถจะอยท 900 บาทตอครงซงเปนราคามาตรฐานเทากนทกตลาด จะเหนไดวากลมเกษตรกรจาก ต าบลแมทา อ าเภอแมออน จงหวดเชยงใหมนน มลกษณะการจ าหนายผลตภณฑอนทรยทคลายคลงกนในลกษณะตลาดทแมกาดน าผกอนทรยและผลตภณฑ แปรรปตางๆทกลมเกษตรกรท าการเพาะปลก และแปรรปดวยตนเองมาวางจ าหนายเพอใหผบรโภค

66

มาเลอกซอ ซงเกษตรกรไดรบการสนบสนนจากหนวยงานทเกยวของในการอ านวยความสะดวกเรองของสถานทจ าหนายโดยมกฎระเบยบขอบงคบทชดเจน ตงแตเรมขนตอนการปลกจนไปถงการจ าหนาย ซง รายละเอยดนนสวนใหญจะมความแตกตางกนเพยงสถานทจดจ าหนาย ราคาคาเชาแผงทจดจ าหนาย และการเกบเงนของกลมแมกาดในตลาด สวนรปแบบทแตกตางไปอยางเหนไดชดนนกคอ รปแบบตลาด แบบ Community Support Agriculture (CSA) ของกลมคนรนใหมในต าบลแมทา ทมการจดการผลตภณฑอนทรยของตวเอง ทงในเรองของการจดเตรยมผลผลต การเกบเงนรวมไปจนถงการจดสงสนคาใหถงมอผบรโภค

67

ภาพท 4.26 สวนประสมทางการตลาดผลตภณฑอนทรย

เกษตรกรอนทรย

ต าบลแมทา

ผลตภณฑ

อนทรย

ผลตภณฑ

อนทรย

เจเจ มารเกต

ขวงเกษตรอนทรย

ตลาดหนองหอย

ผบรโภค

ผบรโภค

ทเปนสมาชก

ตลาดส าหรบสมาชก

ตลาดนด

ตลาดชองทางเฉพาะ

ตลาดสด

เกบ

ลาง

บรรจกลอง

เกบ

ลาง

บรรจ

แปรรป

Price

ราคากลาง เทากนทกตลาด

price

เพมคาบรหารจดการ เขามาในสนคา

Product

place

Promotion

CSA