เมืองกาญจนบุรี (เก่า): ลักษณะรูปแบบเมืองหน้าด่าน จาก ... · ดำ รงวิช ก

153เมองกาญจนบร (เกา): ลกษณะรปแบบเมองหนาดานจากหลกฐานทางโบราณคด

เมองกาญจนบร (เกา): ลกษณะรปแบบเมองหนาดาน

จากหลกฐานทางโบราณคดวรพจน หรณยวฒกล

ดำ�รงวช�ก�ร มกราคม-มถนายน 2556

154

บทคดยอ

เมองกาญจนบร (เกา): ลกษณะรปแบบเมองหนาดาน

จากหลกฐานทางโบราณคด

“เมองกาญจนบร (เกา)” นบวาเปนพนททมความสำาคญตอความ

มนคงของประเทศในสมยอยธยาเปนอยางมาก เนองจากเปนเมองหนา

ดานสดทายกอนกองทพพมาจะเขาตเมองสพรรณบรและกรงศรอยธยา

ดวยเมอพมายกทพเขามาทางดานพระเจดยสามองคแลวตองเอาชนะ

กองทพทตงอยทเมองกาญจนบรใหไดเสยกอนหากหลกเลยงเลยไปแลว

จะถกกองทพทเมองกาญจนบรตตลบหลงและกระหนาบขางได ดงนนทอง

ทเมองกาญจนบรจงถกใชงานเปนสนามรบมาหลายครง

การศกษาทางโบราณคดในบรเวณพนทเมองกาญจนบร (เกา) จงม

ความสำาคญในแงของการเรยนรประวตศาสตรดานการสงครามในชวงสมย

อยธยาไดเปนอยางด จากการดำาเนนงานขดคน – ขดแตงโบราณสถานตางๆ

ทปรากฏอยภายในเมอง หลกฐานทพบทงหมดนน สามารถนำามาใชในการ

ศกษาวเคราะหลกษณะรปแบบของเมอง ซงผลทไดจากการศกษาพบวา

เมองมลกษณะรปแบบเปนเมองเปด ใชสภาพภมศาสตรตามธรรมชาตเปน

แนวปองกนเมอง ภายในเมองประกอบดวยพนทใชประโยชน 3 สวน คอ

1. พนทดานลทธความเชอ ไดแก กลมวดรางจำานวน 4 วด

2. พนทดานการเมองการปกครอง ไดแก ปอมคายสำาหรบระดม

ไพรพลเพอเตรยมความพรอมในสงคราม

3. พนทอยอาศยชวคราวเมอยามเกดศกสงคราม


อาจกลาวไดวา รปแบบการใชพนทในเมองกาญจนบร (เกา) น นา

จะเปนแบบแผนของการใชพนทของเมองหนาดานสมยอยธยาของไทย ซง

สามารถนำามาใชในการพฒนาองคความรดานการศกษาประวตศาสตรการ

สงครามในชวงสมยอยธยาไดตอไปในอนาคต


156

Abstract

Old Kanchanaburi Town: An Archaeological Study

of Border Town Archaeology in Thailand

“Old Kanchanaburi Town” was an important town which, as

a border town, prevented the Burmese battalions from moving on to

Suphanburi town and Ayutthaya.

The results of this archaeological study and analysis show that the

town has no artificial boundaries but that the natural geographic features

were used as defensive lines. The areas of the town were possibly

divided into 3 functional areas as follows;

1. The religious area which comprised 4 temples

2. The political area which was composed of a fort and related

defensive features

3. The domestic area which was very probably for temporally

habitation

The result of researching Old Kanchanaburi Town also show

the general land use patterns of the border towns during the Ayutthaya

period of historic Thailand.


เมองกาญจนบร (เกา)

: ลกษณะรปแบบเมองหนาดานจากหลกฐานทางโบราณคด

วรพจน หรณยวฒกล *

Worapoj Hirunyawuttikul

1. ขอมลทวไป1

จากเอกสารทางประวตศาสตร เมองกาญจนบร (เกา) นบวาเปน

เมองสำาคญเมองหนงในสมยอยธยา เนองจากตงอยในแนวเสนทางการ

เดนทพระหวางกรงศรอยธยากบพมา ปจจบนตงอยในบรเวณพนทตำาบล

ทาเสา อำาเภอเมอง จงหวดกาญจนบร ตามพกดภมศาสตร บรเวณรงท

14 องศา 6 ลปดา 50 ฟลปดา เหนอ และ แวงท 99 องศา 24 ลปดา

10 ฟลปดา ตะวนออก พกดกรด 47 PNR 437603 (แผนทภาพถายทาง

อากาศชดของกรมแผนททหาร ลำาดบชด L7017 พมพครงท 1-RTSD

ระวาง 4837 II บานลาดหญา มาตราสวน 1 : 50,000

มอาณาเขตตดตอกบพนทใกลเคยง ดงน

ทศเหนอ ตดกบ เขาชนไก

ทศตะวนออก ตดกบ พนทบานทาหวา หม 6

และ บานทงนานางหรอก หม 3

ตำาบลลาดหญา อำาเภอเมองกาญจนบร

* นกศกษาปรญญาโท สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตร คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร1 อทยานประวตศาสตรเมองสงห, เมองกาญจนบรเกา, กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2534,

35.


158

แผนทหมายเลข 1 แสดงตำาแหนงทตงของเมองกาญจนบร (เกา)

ทศใต ตดกบ พนท หม 1 ตำาบลลาดหญา

อำาเภอเมองกาญจนบรและแมนำาแควใหญ

ทศตะวนตก ตดกบ หวยลำาตะเพน

(อทยานประวตศาสตรเมองสงห, 2534, หนา 35)

ในสวนของขอมลเอกสารจากหลกฐานประเภทพงศาวดารตางๆ2 สามารถ

สรปชวงเวลาการทำาสงครามระหวางไทยกบพมา ทเกยวของกบเมอง

กาญจนบร (เกา) ไดดงน

2 ดำารงราชานภาพ,สมเดจกรมพระยา ไทยรบพมา, พระนคร: บรรณาการ, 2515., พนรตน,

สมเดจพระ, พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา, กรงเทพฯ: โรงพมพโพธสามตน, 2515,

ศลปากร, กรม, พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม 2, กรงเทพฯ: คลง

วทยา, 2506. และ ศลปากร, กรม, คำาใหการชาวกรงเกา คำาใหการขนหลวงหาวด และ

พระราชศาวดารกรงเกา ฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต, พระนคร: คลงวทยา, 2510.



160

3 อทยานประวตศาสตรเมองสงห, เมองกาญจนบรเกา, กรงเทพฯ: กรมศลปากร, 2534.4 สำานกศลปากรท 2 สพรรณบร, รายงานเบองตนการขดศกษาทางโบราณคดปอม

เมองกาญจนบรเกา โครงการอนรกษและพฒนาเมองกาญจนบรเกา ตำาบลลาดหญา

อำาเภอเมอง จงหวดกาญจนบร, 2552.

จากตารางขางตนแสดงใหเหนถงระยะเวลาในการใชประโยชน

พนทเมองกาญจนบรจากหลกฐานประเภทลายลกษณอกษรไดเปน 3 ชวง

ระยะเวลา ดงน

1. ชวงทหนงพทธศตวรรษท 21 - 22 (พ.ศ. 2091 - 2135)

2. ชวงทสองพทธศตวรรษท 23 (พ.ศ. 2206)

3. ชวงทสามพทธศตวรรษท 24 (พ.ศ. 2302 - 2374)

ในสวนของการขดศกษาทางโบราณคดภายในบรเวณพนทเมอง

กาญจนบร (เกา) ไดดำาเนนงานมาแลวทงสน 3 ครง คอ การดำาเนนงานขด

แตงกลมวดราง โดยอทยานประวตศาสตรเมองสงหในป พ.ศ. 25333 การ

ดำาเนนงานขดแตงปอมหนมมเมอง และหลมขดคนทางโบราณคดจำานวน

2 หลม (T.1 และ T.2) โดยสำานกศลปากรท 2 สพรรณบร ในป พ.ศ. 25524

และการขดคนทางโบราณคดโดยผวจยจำานวน 3 หลม (TP.1, TP.2 และ

TP.3) ในป พ.ศ. 2554


แผนผงหมายเลข 1 แสดงตำาแหนงหลมขดศกษาทางโบราณคดในบรเวณเมองกาญจนบรเกาทผานมาทงหมด

2. หลกฐานทพบจากการดำาเนนงานทางโบราณคด

จากการสำารวจ และขดแตงทางโบราณคดพบวา พนทภายใน

เมองมลกษณะเปนพนทราบ ไมมแนวกำาแพงลอมรอบ ภายในเมองม

โบราณสถานทสำาคญอยทงสน 5 แหงคอ วดขนแผน, วดแมหมายเหนอ,

วดแมหมายใต, วดปาเลไลยก และปอมหน โดยผลจากการศกษาทาง

โบราณคดในบรเวณพนทโบราณสถานตางๆ มรายละเอยดดงน


162

วดปาเลไลยก ตงอยในบรเวณพนทเหนอสดของเมอง ภายในวด

ปรากฏโบราณสถานทสำาคญคอ มณฑปกออฐ, วหาร และเจดยทรงกลม

กำาหนดอายสมยของวดจากรปแบบศลปะของฐานเจดยททองไมมการ

คาดประดบดวยลกแกวอกไก อนเปนเอกลกษณของเจดยทสรางขนในชวง

ปลายของอยธยาตอนกลางเปนอยางนอย (ราวพทธศตวรรษท 21)5 และ

มการซอมแซมอกครงในสมยอยธยาตอนปลาย โดยพจารณาจากรปแบบ

ของวหารทมลกษณะเปนอาคารทรงตกทกำาหนดอายไดราวปลายพทธ

ศตวรรษท 22 - ครงแรกของพทธศตวรรษท 236

5 สนต เลกสขม, ศลปะอยธยา: งานชางหลวงแหงแผนดน, (กรงเทพฯ: เมองโบราณ,

2542), 76.6 เรองเดยวกน, 134.

ภาพท 1 – 4 สภาพโบราณสถานภายในวดปาเลไลยในปจจบน


ภาพท 5 และ 6 ลกษณะรปแบบทางสถาปตยกรรมของฐานเจดยประธานวดปาเลไลยก (บน)

เปรยบเทยบกบเจดยรายทรงระฆง วดพระศรสรรเพชญ จงหวดพระนครศรอยธยา (ลาง)


164

วดขนแผน ตงอยในหางจากวดปาเลไลยกมาทางดานทศใตประมาณ

500 เมตร ภายในวดปรากฏโบราณสถานทสำาคญคอ เจดยทรงปรางค,

อโบสถ, มณฑปกออฐ, เจดยทรงกลม และฐานเจดยราย กำาหนดอายสมย

ของวดจากรปแบบศลปะของปรางคประธานไดราวสมยอยธยาตอนกลาง

(พทธศตวรรษท 21) ซงมรปแบบทใกลเคยงกบปรางคประธานวดพระธาต

สวนแตง จงหวดสพรรณบร7 ซงสอดคลองกบรปแบบศลปะของใบเสมาท

พบจากการขดแตงอโบสถ ทมลกษณะคลายกบใบเสมาวดหลมดน จงหวด

ราชบร ทกำาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 218

7 ประภสสร ชวเชยร, “ขอสนนษฐานอายปรางคประธานวดพระธาตสวนแตง,” เมอง

โบราณ. 36, (4 ต.ค.-ธ.ค. 2553): 97–105.8 กมล ฉายาวฒนะ, “ใบเสมาในภาคกลางของประเทศไทยระหวางพทธศตวรรษท 19–20”

(วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากร, 2523), 54.

ภาพท 7 และ 8 สภาพโบราณสถานภายในวดขนแผนในปจจบน


ภาพท 9 รปแบบปรางคประธานวดพระธาตสวนแตง จงหวดสพรรณบรทมรปแบบศลปะคลายกบปรางคประธานวดขนแผน

ซงกำาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 21

ภาพท 10 และ 11 ลกษณะรปแบบทางศลปะใบเสมาอโบสถวดขนแผน (ซาย) เปรยบเทยบกบใบเสมาวดหลมดน จงหวดราชบร (ขวา) ซงกำาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 21


166

ภาพท 12 – 15 สภาพโบราณสถานภายในวดขนแผนในปจจบน


ภาพท 16 – 19 ลกษณะรปแบบเปรยบเทยบปอมเมองสงขลาเกา (ซาย) กบปอมหนเมองกาญจนบรเกา (ขวา)


168

วดแมหมายเหนอ และวดแมหมายใต ตงอยตรงขามกบวดขนแผน

มาทางดานทศตะวนออกประมาณ 100 เมตร ภายในวดปรากฏโบราณ

สถานทสำาคญคอ ฐานวหารกออฐ, ฐานเจดยรายทรงปรางค, และฐาน

เจดยรายทรงกลม กำาหนดอายสมยของวดจากรปแบบของฐานวหารท

มลกษณะแอนทองสำาเภาซงเปนเอกลกษณของสถาปตยกรรมในสมย

อยธยาตอนปลาย9 (ราวพทธศตวรรษท 23 – 24)

ปอมหน 4 ปอม ตงอยในบรเวณตอนกลางของเมอง มรปทรง

สเหลยมดานไมเทา ขนาดประมาณ 9 x 10 เมตร สง 3 เมตร มผนงเรยบ

ใชวธการกอหนซอนเปนชนสงขนไป มลกษณะคลายคลงกบปอมเมอง

สงขลาเกา กำาหนดอายรปแบบทางสถาปตยกรรมของปอมหนไดราวสมย

อยธยาตอนกลาง – ปลาย (ปลายพทธศตวรรษท 22 – พทธศตวรรษท 23

เปนอยางนอย)10

ในสวนของการขดคนทางโบราณคด ไดทำาการสมขดในบรเวณ

พนทภายในตวเมองจำานวนทงสน 5 หลม (แผนผงหมายเลข 1) ผลทได

จากการดำาเนนงานในทกหลม พบชนการอยอาศยในอดตปรากฏอยเพยง

ชนเดยว ดงน

9 สภทรดศ ดศกล,ม.จ., ศลปะในประเทศไทย, (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศลปากร,

2546), 36.10 สำานกศลปากรท 2 สพรรณบร,รายงานเบองตนการขดศกษาทางโบราณคดปอม

เมองกาญจนบรเกา โครงการอนรกษและพฒนาเมองกาญจนบรเกา ตำาบลลาด

หญา อำาเภอเมอง จงหวดกาญจนบร, 2552. และ โอวาท โกญจนวรรณ, “การ

ศกษาปอมเมองสงขลาเกา กงอำาเภอสงหนคร จงหวดสงขลา”, สารนพนธหลกสตร

ศลปศาสตรบณฑต ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร,

2531.



170

ภาพท 20 – 22 แผนผงชนดน (Soil profile description) หลมขดคน T.1


ภาพท 23 – 25 แผนผงชนดน (Soil profile description) หลมขดคน T.1


172

ภาพท 26 – 28 แผนผงชนดน (Soil profile description) หลมขดคน TP.1




174



3.ผลการศกษาลกษณะรปแบบเมองและการใชประโยชน

พนทภายในเมอง (Pattern and functional area)

3.1 ลกษณะรปแบบของเมอง (Pattern of the town)

จากการศกษาลกษณะสภาพทางภมศาสตรของเมอง พบวามหวย

ลำาตะเพนและแมนำาแควใหญ เปนแนวปองกนพนทเมองดานทศตะวนตก

และทศใต พนทดานทศเหนอมเขาชนไกเปนแนวปองกน สวนพนทดาน

ทศตะวนออกนนเปดโลง

ลกษณะทางภมศาสตรเหลาน แสดงใหเหนถงการเลอกตำาแหนงทตง

ของเมองโดยใชสภาพแวดลอมทางธรรมชาตเปนแนวปองกนเมอง ซงการ

เลอกใชสภาพแวดลอมทางธรรมชาตในการสรางแนวปองกนน เปนการ

ชวยประหยดเวลาและทรพยากรในการสรางเมอง กลาวคอ เมอทตงของ

เมองเลอกจดยทธศาสตรในการสรางบนพนทน จงไมมความจำาเปนในการ

สรางกำาแพงเมองเพอปองกนเมองขนอก

ประเดนความเปนไปไดอกดานหนงของการไมสรางกำาแพงเมอง

ขนในบรเวณเมองกาญจนบร (เกา) น นอกจากเพอเปนการประหยดเวลา

และทรพยากรแลว หากพจารณาจากสภาพแวดลอมทพบวาพนทดาน

ทศตะวนออกของเมองนนเปดโลงเนองจากไมมแนวกำาแพงเมองหรอสง

กดขวางใดปรากฏอย กอใหเกดความสะดวกในการละทงเมองไดโดยงาย

ซงหากเกดเหตสงครามประชดเมองจนไมสามารถปองกนเมองได การ

ละทงเมองหรอถอยแนวปองกนออกไปทางดานทศตะวนออกนน

สามารถกระทำาไดทนทโดยไมตองมาพะวงกบการทขาศกจะยดเอาเมองน

เปนฐานทมนอกดวย


176

ภาพท 35 ตำาแหนงทตงของเมองและสภาพแวดลอมทางธรรมชาตโดยรอบ

การทเมองกาญจนบร (เกา) นไมไดสรางไวมนคงแขงแรงอยาง

เมองหนาดานชนในอนๆ ลกษณะดงกลาวนสะทอนใหเหนถงรปแบบ

ของการตงเมองหนาดานชนนอก ทเปนเพยงเมองตงรบปะทะเพอชะลอ

กองทพของพมา มากกวาจะเปนเมองตโตในคราวสงครามสมยกรง

ศรอยธยา

2.2 รปแบบการใชประโยชนพนทภายในเมอง

(Land use pattern in the town)

การจำาแนกพนทในการใชประโยชนภายในเมอง เปนการศกษา

จากหลกฐานทางโบราณคดทงหมดทพบจากการขดคนและขดแตงทาง

โบราณคดทผานมา ผลจากการศกษาพบวา พนทภายในเมองกาญจนบร

(เกา) น มการจดสรรพนทในการใชประโยชนออกเปน 3 สวนสำาคญคอ


พนททางศาสนา พนททางการเมองการปกครอง และพนทอยอาศย

ชวคราว ดงน

แผนผงหมายเลข 2 แสดงลกษณะรปแบบการใชสอยของพนทตางๆ (Functional Area) ภายในเมองกาญจนบร (เกา)

• พนททางศาสนา (religious function area)

ปรากฏอยในบรเวณพนทดานทศเหนอของเมอง ประกอบดวย

กลมวดทงสน 4 วด คอ วดขนแผน, วดปาเลไลยก, วดแมหมายเหนอ และ

วดแมหมายใต ตำาแหนงทตงของกลมวดเหลาน พบวาตงอยในบรเวณ

พนททหางจากแมนำาแควใหญมาก แตอยใกลกบหวยลำาตะเพนซงเปน

ทางนำาทมขนาดเลกกวา จากลกษณะการวางตำาแหนงทตงของกลมวด


178

เหลาน อาจสะทอนใหเหนถงการคำานงถงความปลอดภยของศาสนสถาน

ในคราวศกสงครามเปนหลก แตกยงอยในพนททผคนสามารถเขาถงได

งายเมอตองประกอบพธกรรมทางศาสนาโดยใชหวยลำาตะเพนเปนเสน

ทางในการเดนทาง ซงแตกตางกบตำาแหนงวดทวไปในสมยอยธยาทมกตง

อยใกลกบแมนำาสายหลกเพอสะดวกในการคมนาคมและการใชประโยชน

ในกจกรรมดานตางๆ ภายในวด

ภาพท 37 ตำาแหนงโบราณสถานในบรเวณเมองกาญจนบร (เกา) จากภาพถายดาวเทยม Point - Asia


นอกจากตำาแหนงทตงของวดแลว ผลจากการศกษายงพบวา วด

ตางๆ เหลานสามารถกำาหนดอายของสงกอสรางตางๆไดตงแตพทธศตวรรษ

ท 21 – 24 ซงรวมเปนระยะเวลากวา 400 ป อกทงยงปรากฏรองรอยของ

การซอมแซมอาคารหรอสงกอสรางตางๆ อยางนอย 2 ครง และมการ

สรางสงกอสรางตางๆเพมเตมจากเมอครงแรกสรางวดมากมาย สงตางๆ

เหลานลวนสะทอนใหเหนถงการใชประโยชนวดในกจกรรมทางศาสนาท

หนาแนนและตอเนองยาวนาน อาจกลาวไดอกนยหนงวา ผคนทอาศยอย

ในบรเวณพนทเมองกาญจนบร (เกา) นยอมมเปนจำานวนมาก และอยตอ

เนองมาไมนอยกวา 400 ป

• พนททางการเมองการปกครอง (Political function area)

ปรากฏอยในบรเวณพนทดานทศใตของเมอง สงสำาคญทบงบอก

ถงกจกรรมในดานน คอ ปอมหนจำานวน 4 ปอม มขนาดประมาณ 168 x

355 เมตร ซงเดมเชอกนวาเปนปอมมมเมอง แตจากการศกษาพบวาปอม

แหงนนาจะเปนเพยงสวนหนงของแนวคายทใชสำาหรบการรวมพล หรอเปน

ทหลบภยของผคนในคราวศกสงครามเทานน เนองจากหลกฐานทางโบราณคด

ทพบภายในพนทปอมนน มปรมาณทเบาบางและปรากฏชนวฒนธรรม

ในการใชประโยชนพนทเพยงชนเดยว ผนวกกบการปรากฏอยของกลมวด

ตางๆทอยภายนอกพนทปอม และอายสมยในการสรางปอมทปรากฏขน

หลงการมอยของกลมวดตางๆ เหลาน แสดงใหเหนถงการมอยของเมอง

แหงนกอนการสรางปอมไดอยางชดเจน

มลเหตของการสรางปอมทปรากฏขนในชวงหลง เมอพจารณา

จากขอมลทางเอกสารทแสดงเปนตารางไวขางตนนน นาจะเปนผลมาจาก

สงครามทมมากขน ซงพบวาตงแตชวงพทธศตวรรษท 22 เปนตนมานน

ปรากฏศกสงครามกบพมาถง 7 ครงโดยแตละครงลวนเปนสงครามทม


180

ความสำาคญแทบทงสน รวมถงสงครามคราวเสยกรงครงท 2 และสงคราม

เกาทพในชวงตนรตนโกสนทรอกดวย

ในสวนของตำาแหนงทตงของปอมนน พบวาตงอยใกลกบแมนำา

แควใหญในจดทหวยลำาตะเพนมาบรรจบ ตำาแหนงทตงดงกลาวนเปนจด

ยทธศาสตรสำาคญในการปองกนเมองจากขาศกทเดนทพมาทางเรอ ยอม

แสดงใหเหนถงการวางแนวปะทะกบขาศกหากมการสรบประชดเมอง ซง

ตองปะทะกบกลมกองทหารทอยในปอมคายกอนทจะสามารถเขาไป

โจมตพนทอนภายในเมองได

• พนทอยอาศยชวคราวหรอพนทอยอาศยเบาบาง

(Temporally domestic function area)

การอยอาศยภายในเมองกาญจนบร (เกา) นน ปรากฏรองรอย

หลกฐานอยทวไป แตหลกฐานทพบนน มการกระจายตวในเชงกวาง

(Horizontal distribution) มากกวาเชงลก (Vertical distribution) ซงลกษณะ

รปแบบการกระจายตวดงกลาวนน ไมสอดคลองกนกบอายสมยของ

โบราณสถานทพบภายในเมอง กลาวคอ กลมโบราณสถานตางๆทพบ

ภายในเมองนนสามารถกำาหนดอายไดตงแตพทธศตวรรษท 20 – 24 ซง

บงบอกถงการใชประโยชนพนทในกจกรรมทางศาสนาและการเมองการ

ปกครองทหนาแนนและตอเนองยาวนาน อาจกลาวไดอกนยหนงวา ผคน

ทอาศยอยในบรเวณพนทเมองกาญจนบร (เกา) นยอมมเปนจำานวนมาก

และอยตอเนองมาไมนอยกวา 400 ปแตจากชนวฒนธรรมทพบในหลมขด

คนทงหมดนน กลบพบชนการทบถมทางวฒนธรรมเพยงชนเดยวเทานน

การไมสอดคลองกนของกลมหลกฐานสองชดทกลาวมาขางตนน แสดงให

เหนวาพนทภายในเมองกาญจนบร (เกา) นน ไดปรากฏการอยอาศยของ

ผคนอยจรง โดยจากหลกฐานประเภทโบราณวตถทพบนนสามารถกำาหนด


อายสมยในการเรมเขามาใชประโยชนพนทเพอการอยอาศยราวพทธ

ศตวรรษท 21–24 แตการอยอาศยดงกลาวเปนไปในลกษณะทเบาบาง

ระยะเวลาขาดชวง ไมมความตอเนองกนในเรองของลำาดบระยะเวลา อน

แสดงใหเหนวากลมคนไดเขามาใชประโยชนพนทเพออยอาศยเพยงชว

ครงชวคราว อาจเปนในชวงทมศกสงครามประชดเมอง ซงพนทอยอาศย

ทแทจรง หรอพนทอยอาศยถาวร (Domestic function area) อาจตงอยใน

บรเวณพนทใดพนทหนงทไมหางจากกลมโบราณสถาน แตอยางไรกตาม

การดำาเนนงานขดคนทผานมานนยงไมไดครอบคลมพนทภายในเมอง

อยางแทจรงจงอาจยงไมพบพนทอยอาศยของผคนภายในเมองกเปน

ได การวเคราะหในครงนจงเปนการวเคราะหตามหลกฐานเทาทปรากฏ

เทานน

ภาพท 38 ชนสวนเครองถวยจน สมยราชวงศหมง กำาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 21


182

ภาพท 39 ตวอยางชนสวนเครองถวยจน สมยราชวงศชง กำาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 23

ภาพท 40 ตวอยางเศษภาชนะดนเผาจากแหลงเตาแมนำานอย กำาหนดอายไดราวพทธศตวรรษท 22 – 23


การใชประโยชนพนทเมองกาญจนบร (เกา) นนสนสดลงในสมยท 3

น ซงเปนผลมาจากการยายเมองหลวงจากกรงศรอยธยามาตงทกรงธนบร

และกรงเทพมหานคร สงผลใหบทบาทความสำาคญของเมองในการปองกน

ทพของพมาลดความสำาคญลง เนองจากเดมทพพมาจะยกมาทางดาน

พระเจดยสามองค ดานเมองศรสวสด เพอเขาเขตสพรรณบรโดยทางบก

แตเพยงทางเดยว ตอมาในสมยรตนโกสนทรตอนตน พมาสามารถยก

ทพมาทางเรอ ลองแมนำาแควนอยมาขนทปากแพรก เนองจากพมาไม

จำาเปนตองเดนทพไปเมองสพรรณเพอตดเขาตกรงศรอยธยา แตใชเรอ

เดนทางจากปากแพรกมาตามลำานำาแมกลอง ตดเขาลำานำาทาจนและแมนำา

เจาพระยาเขาสกรงเทพมหานคร11

เมอยทธศาสตรทางการสงครามเปลยนแปลงไปดงกลาว สมเดจ

กรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาท ซงเปนแมทพรบกบพมาทางดานน

เสมอ จงไดเลอนฐานการตงรบศกจากบรเวณเมองกาญจนบร (เกา) มาตง

ทปากแพรกทางฝงซายของลำานำาแมกลอง อนเปนเหตใหเมองตองถกทง

รางไปในชวงสมยรตนโกสนทรตอนตน โดยเมองกาญจนบร (ใหม) ในระยะ

แรกนนมลกษณะเปนคายปกเสาระเนยด แลวถมดนเปนเชงเทน12 ซงอาจ

เปนไดวารปแบบในการตงคายเมองกาญจนบร (ใหม) นนนาจะเปนรป

แบบเดยวกบปอมคายทปรากฏอยในเมองกาญจนบร (เกา) และคงมการ

ขดรอแนวคนดนและไมระเนยดในบรเวณพนทเมองเกาออก เพอปองกน

ไมใหพมายดเปนฐานทมนได จงไมเหลอหลกฐานใหเหนในปจจบน

11 วรวธ สวรรณฤทธ, โบราณคดและประวตศาสตรเมองกาญจนบร (กาญจนบร: ภาค

วชาประวตศาสตร คณะวชามนษยศาสตรและสงคมศาสตร วทยาลยครกาญจนบร

สหวทยาลยทวารวด, 2531), 102.12 เรองเดยวกน, หนาเดยวกน.


184

แผนผงหมายเลข 3 แสดงพนทบรเวณตลาด และแนวกำาแพงเมองกาญจนบร (ใหม) เขยนเมอ ร.ศ.128 โดยกรมแผนท


4. สรปผลการศกษา

ผลจากการศกษาลกษณะรปแบบและการกำาหนดพนทในการใช

ประโยชนของเมองกาญจนบร (เกา) ในครงน สามารถสรปเปนรปแบบ

(Pattern) ของลกษณะการตงเมองหนาดานในสมยอยธยาไดดงน

• ตำาแหนงทตงคำานงถงจดยทธศาสตรทางการสงครามเปนหลก

โดยคำานงถงเสนทางการเดนทพ และสภาพปจจยแวดลอมทางภมศาสตร

เปนสำาคญ

• ลกษณะของเมองเปนเมองเปด ไมมการสรางกำาแพงเมองลอม

รอบ แตใชปราการธรรมชาตเชน แมนำา, ลำาคลอง, ภเขา ฯลฯ ปองกนเมอง

และตองมพนทเปดโลงเพอความสะดวกในการถอยทมนหรอละทงเมอง

หากเกดพลาดพลงในสงคราม ลกษณะของเมองเปดแบบน แสดงใหเหน

ถงความแตกตางของรปแบบเมองหนาดานกบเมองใหญอนๆ เชน เมอง

สพรรณบร, เมองราชบร, เมองพษณโลก ฯลฯ ไดอยางชดเจน

• มการจดสรรพนทในเชงการเมองการปกครองทชดเจน อาจม

ลกษณะเปนแนวคายสำาหรบรวบรวมกำาลงไพรพลหรอเปนทหลบภยของ

ผคนในคราวสงคราม จนถงเตรยมความพรอมในดานตางๆ ทเกยวของ

กบศกสงคราม โดยตำาแหนงของพนทตองตงอยในจดทเสยงตอการเขา

ปะทะกบขาศก

อยางไรกตามลกษณะรปแบบทปรากฏใหเหนน เปนเพยงรปแบบ

ตวอยางทพบจากการศกษาเฉพาะในเมองกาญจนบร (เกา) เทานน ซง

สามารถนำาไปใชเปนองคความรเรมตนในการศกษาเปรยบเทยบกบการ

ศกษาวจยเมองหนาดานอนเพมเตมในอนาคต อนจะเปนการพฒนาองค

ความรเรองรปแบบในการตงเมองหนาดานในสมยอยธยาไดอยางชดเจน

ยงขน


186

บรรณานกรมกมล ฉายาวฒนะ. “ใบเสมาในภาคกลางของประเทศไทยระหวางพทธ-

ศตวรรษท 19 – 20” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาโบราณคดสมยประวตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร, 2523.

จารก วไลแกว. “เมองกาญจนบรเกาและคายของกองทพไทยและพมาใน

สงครามทงลาดหญาปมะเสง พ.ศ. 2328.” เอกสารสมมนา

ประวตศาสตรเมองกาญจนบร, กาญจนบร: วทยาลยครกาญจนบร,

2534.

__________. “แหลงโบราณคดสมยลพบรในจงหวดกาญจนบร.” ศลปากร.

31, 3 (ก.ค.- ส.ค., 2530): 28-32.

__________. เตาแมนำานอย 2. กรงเทพฯ: ฝายวชาการ กองโบราณคด

กรมศลปากร, 2533.

ดำารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. ไทยรบพมา. พระนคร: บรรณาการ,

2515.

ตร อมาตยกล. นำาเทยวจงหวดกาญจนบร. กรงเทพฯ: โรงพมพกรมยทธ-

ศกษาทหารบก, 2516.

น. ณ ปากนำา. “มณฑปวดหวยพล ศลปสถาปตยกรรมสมยอยธยา ณ

เมองนครชยศร,” เมองโบราณ. 8, 3 (ส.ค. - พ.ย. 2525): 3.

ปรวรรต ธรรมปรชากร. “การใชเครองถวยจนและเครองถวยเวยดนามใน

การกำาหนดอายหลกฐานทางโบราณคด และรปแบบศลปะ: กรณ

ศกษาลวดลายปนปนประดบบนโบราณสถานในประเทศไทยระหวาง

พทธศตวรรษท 19 – 24.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต


สาขาวชาโบราณคด บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร,

2547.

__________. “เครองถวยจน.” ใน เอกสารประกอบการสอนวชาสมมนา

โบราณคดจน 304543, กรงเทพมหานคร: หลกสตรปรญญาโท

โบราณคดสมยประวตศาสตร ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด

มหาวทยาลยศลปากร, 2551.

ปรวรรต ธรรมปรชากร และคณะ. ศลปะเครองถวยในประเทศไทย. กรงเทพ

มหานคร: โอสถสภา, 2539.

ประทป เพงตะโก. “กระเบองเชงชายสมยอยธยา.” วทยานพนธปรญญา

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรศลปะ บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร, 2540.

ประภสสร ชวเชยร. “ขอสนนษฐานอายปรางคประธานวดพระธาตสวนแตง.”

เมองโบราณ. 36, 4 (ต.ค. - ธ.ค. 2553): 97-105.

__________. “วดวรเชตเทพบำารง: แบบอยางงานชางของอยธยาในพทธ-

ศตวรรษท 22.” ดษฎนพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาประวต-

ศาสตรศลปะไทย บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยศลปากร, 2552.

__________. “สายววฒนาการสองแบบของเจดยทรงปรางคในพทธ

ศตวรรษท 21 จากขอสงเกตสวนประดบเรอนธาต.” ศลปากร. 52,

4 (ก.ค. - ส.ค. 2552): 16-27.

พนรตน, สมเดจพระ. พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา. กรงเทพฯ : โรง

พมพโพธสามตน, 2515.

พทยา บนนาค. เสมา สมา: หลกสมาในศลปะไทยสมยอยธยาชวงหลง

เสยกรงครงแรกถงครงหลงและกรงธนบร . กรงเทพฯ: โรงพมพ

สำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, 2551.


188

มณฑลราชบร. สมดราชบร. พระนคร: โรงพมพหนงสอไทย, 2468.

รวมศกด ไชยโกมนทร. สงครามประวตศาสตร. กรงเทพฯ: มตชน, 2543.

วรวธ สวรรณฤทธ. กาญจนบรดนแดนตะวนตก. กรงเทพฯ: โอเดยน

สโตร, 2545.

__________. โบราณคดและประวตศาสตรเมองกาญจนบร. กาญจนบร:

ภาควชาประวตศาสตร คณะวชามนษยศาสตรและสงคมศาสตร

วทยาลยครกาญจนบร สหวทยาลยทวารวด, 2531.

__________. ประวตศาสตรเมองกาญจนบร. กาญจนบร: คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร สถาบนราชภฏกาญจนบร, 2542.

ศลปากร, กรม. คำาใหการชาวกรงเกา คำาใหการขนหลวงหาวด และ

พระราชศาวดารกรงเกาฉบบหลวงประเสรฐอกษรนต. พระนคร:

คลงวทยา, 2510.

ศลปากร, กรม. พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เลม 2. กรงเทพฯ:

คลงวทยา, 2506.

สภทรดศ ดศกล, หมอมเจา. ศลปะในประเทศไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลย


สนต เลกสขม. เจดย: ความเปนมาและคำาศพทเรยกองคประกอบเจดย

ในประเทศไทย. กรงเทพฯ: มตชน, 2535.

__________. เจดยเพมมม เจดยยอมม สมยอยธยา. กรงเทพฯ: อมรนทร

การพมพ, 2529.

__________. “ปรางคของวดปรางคหลวง จงหวดนนทบร กบการกำาหนด

อาย.” เมองโบราณ. 23, 3 (ก.ค.-ก.ย. 2540): 63-70.

__________. ศลปะอยธยา: งานชางหลวงแหงแผนดน. กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ, 2542.


สำานกศลปากรท 2 สพรรณบร. รายงานเบองตนการขดศกษาทางโบราณคด

ปอมเมองกาญจนบรเกา โครงการอนรกษและพฒนาเมองกาญจนบร

เกา ตำาบลลาดหญา อำาเภอเมอง จงหวดกาญจนบร, 2552.

__________. รายงานเบองตนการขดคน – ขดแตงและบรณะโบราณสถาน

วหารหลวงพอตะโกส วดศรมหาโพธ ตำาบลศรมหาโพธ อำาเภอ

นครชยศร จงหวดนครปฐม, 2552.

อทยานประวตศาสตรเมองสงห. เมองกาญจนบรเกา. กรงเทพฯ: กรม


โอวาท โกญจนวรรณ. “การศกษาปอมเมองสงขลาเกา กงอำาเภอสงหนคร

จงหวดสงขลา.” สารนพนธหลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชา

โบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2531.

Documents

เมืองกาญจนบุรี (เก่า): ลักษณะรูปแบบเมืองหน้าด่าน จาก ... · ดำ รงวิช ก