#รวมสบสานพระราชปณธานรชกาลท 5หนงสอทระลกเนองในงานปยมหาราชานสรณ 2562

4

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

พระปยมหาราชาสดด

เทดพระเกยรตเกรกไกรไวเหนอเกลาพระปยมหาราชเจาจอมสยามมาเถดมาชาวจฬา ฯ ทกเขตคามยสบสามตลาคมกมกราบกราน พระมหากรณาธคณบญของชาตทรงเลกทาสไทถวนลวนสขศานตอารยะกอเกดนานบปการโลกกลาวขานเอกกษตรยขตตยา สสบสองปทรงครองราชยชาตรงโรจนกอประโยชน การทหาร การศกษาสาธารณสข คมนาคม พฒนาศาสนา วฒนธรรม ล�าเรองรอง ธ ทรงสรางแผนดนทองครองใจราษฎรทรงน�าชาตกาวไกลไมเปนสองทรงผกไมตรจตมตรเนองนองพระเกยรตคณแซซองกองเกรยงไกร นอมประนมบงคมเบองยคลบาทพระปยมหาราชราชาสมย ธ สถตคจฬา ฯ ประชาไทยเทดพระคณแนบไวนรนดร

ขาพระพทธเจาสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ

(นายสทธชย ศรกาญจน รอยกรอง)

5

ปยมหาราชานสรณ | 2562

6

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

จฬาลงกรณมหาวทยาลยเปนสถาบนการศกษาขนสงแหงแรกของประเทศไทยทพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลา

เจาอยหวสถาปนาขนเพอเปนพระบรมราชานสรณทยงใหญและถาวรสมพระเกยรตแหงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ดวยมพระราชประสงคใหมมหาวทยาลยขนส�าหรบเปนสถาบนอดมศกษาของชาวสยาม รวมถงการขยายโอกาสทางการศกษา

ใหกบปวงชนชาวไทยทกคนโดยเทาเทยมกน เพอน�าพาประเทศชาตไปสความเจรญรงเรอง นบเปนพระมหากรณาธคณลนเกลา

ลนกระหมอมทยงคงแผปกพสกนกรไทยมาจนถงปจจบน

ส มาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในพระบรมราชปถมภส�านกในพระมหากรณาธคณอนลนเกลา

ลนกระหมอมหาทสดมไดน จงจดงานปยมหาราชานสรณขนเปนประจ�าทกปในวนคลายวนสวรรคตของพระบาทสมเดจ

พ ระจลจอมเกลาเจาอยหว วนท 23 ตลาคม เพอใหชาวจฬาฯ และประชาชนทวไปรวมร�าลกและสบสานพระราชปณธาน

แ หงองคสมเดจพระปยมหาราช รวมถงหารายไดสมทบทนจฬาสงเคราะหและทนอาหารกลางวน ซงสมาคมจะไดจดสรร

ใหแกนสตจฬาลงกรณมหาวทยาลยทประพฤตด แตขาดแคลนทนทรพย อนเปนการสนองพระคณในการใหสรางความเทาเทยม

ในการศกษาใหสบทอดตอไป

ก ารจดงานปยมหาราชานสรณ 2562 ไดรบความรวมแรงรวมใจอยางดยงจากนสตเกาและประชาชนทวไป

ผ มขอขอบพระคณผบรจาคเงนและผสนบสนนการจดงานในปนทกทานทไดรวมกนจดงานปยมหาราชานสรณ อนนบเปนการ

บ�าเพญกศลอนยงใหญอทศถวายแดพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระปยมหาราช ผทรงพระคณอนประเสรฐ สมาคม

นสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในพระบรมราชปถมภจะไดน�าทนทรพยทไดรบในครงนไปใชตามเจตนารมณของทกทานตอไป

นายวบลย ฤกษศระทย

นายกสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ

สารนายกสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ในพระบรมราชปถมภ

7

ปยมหาราชานสรณ | 2562

เนองในวนปยมหาราชทเวยนมาอกวาระหนง สมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลยฯ จงรวมกบนสตเกาจฬาฯ

ทกสาขาอาชพ จดงานปยมหาราชานสรณ 2562 ภายใตแนวคด “รวมสบสานพระราชปณธานรชกาลท 5 Chula for Everyone”

สบเนองจากพระราชด�ารส ความตอนหนงวา “เจานายราชตระกล ตงแตลกฉนเปนตนลงไป ตลอดจนถงราษฎรทต�าทสด จะใหไดม

โอกาสเลาเรยนไดเสมอกน” แสดงใหเหนวาทรงใหความส�าคญและความเทาเทยมในการจดการศกษา การรวมสบสานพระราชปณธาน

ในครงน จงเปนการชวยเพมโอกาสใหกบนสตทเรยนหรอประพฤตด แตยงขาดแคลนทนทรพย เพอสงเสรมใหนสตไดเลาเรยนและเตบโต

ไปเปนบคลากรคณภาพของประเทศชาต เปนก�าลงส�าคญพฒนาประเทศไทยของเราใหกาวหนากาวไกลในทก ๆ ดาน เชนเดยวกบ

การพฒนาประเทศทเกดขนหลาย ๆ ดานในรชสมยของลนเกลารชกาลท 5

กจกรรมในงานปยมหาราชานสรณ 23 ตลาคม 2562 ประกอบดวยพธวางพวงมาลาถวายสกการะพระบรมราชานสาวรย

สมเดจพระปยมหาราชและสมเดจพระมหาธรราชเจา ณ จฬาลงกรณมหาวทยาลย และเขารวมพธบ�าเพญกศลฯ

ของรฐบาล ณ ทองสนามหลวง นอกจากนนในชวงค�าจะมการจดรายการพเศษทางสถานโทรทศนสกองทพบก

ชอง 5 รบบรจาคเงนเพอสมทบกองทนจฬาสงเคราะหและทนอาหารกลางวนส�าหรบนสต นอกจากนนยงไดจดท�า

หนงสอทระลกในรปแบบอเลกทรอนกส หรอ E-book น�าเสนอเรองราวความรงเรอง 42 เรองในรชสมยของพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว นบเปนการถายทอดเรองราวททรงคณคาและสรางแรงบนดาลใจในการสบสานพระราชปณธาน

ดานตาง ๆ ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวอกทางหนง

ในนามของคณะกรรมการด�าเนนงานปยมหาราชานสรณ 2562 ดฉนขอกราบขอบพระคณผบรจาคเงน

และผสนบสนนการจดงานในปนทก ๆ ทานทไดรวมกนจดงานปยมหาราชานสรณใหสงางาม สมพระเกยรต อนเปนการบ�าเพญกศล

อนใหญยงอทศถวายแดพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระปยมหาราช ผเปนทรกยงของคนไทยทกคน

นางสาวอจฉรนทร พฒนพนธชย

ประธานคณะกรรมการด�าเนนงานปยมหาราชานสรณ 2562

สารประธานคณะกรรมการดำาเนนงานปยมหาราชานสรณ 2562

8

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

งานปยมหาราชานสรณ 2562 เปนอกโอกาสหนงทนสตเกาจฬาฯ ทกคน จะไดรวมร�าลกถงพระมหากรณาธคณ

และสบสานพระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว คณะกรรมการด�าเนนงานฯ มอบหมายใหฝายสาราณยกร

จดท�าหนงสอทระลก เพอเผยแพรพระเกยรตคณแหงองคสมเดจพระปยมหาราช ผเปนทรกยงของชนชาวไทยทกหมเหลา

และน�าเสนอวตถประสงคและแนวคดหลกของการจดงานในปน

“รวมสบสานพระราชปณธานรชกาลท 5 Chula for Everyone” เปนแนวคดหลกในการจดงานครงน กองบรรณาธการ

จงน�าค�าวา Chula for Everyone มาเปนชอหนงสอ เพอตอกย�าการสบสานพระราชปณธานของในหลวงรชกาลท 5 ททรงม

พระราชวสยทศนวา “การศกษาเปนของทกคน ทกคนควรไดรบการศกษา” นอกจากนนการศกษายงเปนพนฐานในการพฒนา

ตอยอดดานตาง ๆ ตอไปอยางไปไมสนสด ดงตวอยางทเราจะไดพบเหนความเจรญทเกดขนในรชสมยของพระองค ลวนมาจาก

การศกษาไมวาจะแงมมใดกตาม

หนงสอเลมนจงรวบรวมเรองราว 42 เรองทเกดขนในสมยรชกาลท 5 ทเราคนไทย (อาจ) ไมเคยรมากอน ในรปแบบ

หนงสออเลกทรอนกส หรอ E-Book นบเปนการถายทอดเรองราวททรงคณคาและสรางแรงบนดาลใจในการพฒนาหรอสบสาน

พระราชปณธานดานตาง ๆ ของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในรปแบบใหม เพมความสะดวกสบายในการอาน

และภาพทมคณคาทางประวตศาสตร ซงไดรบอนเคราะหจากคลงขอมลดจทลจฬาลงกรณราชบรรณาลย หอจดหมายเหตแหงชาต

กรมศลปากร และหอประวตจฬาลงกรณมหาวทยาลย พรอมเรองราวเกรดนารตาง ๆ ควรคาแกการจดจารกไวในความทรงจ�า

คณะอนกรรมการฝายสาราณยกรหวงวาหนงสอทระลกเนองในงานปยมหาราชานสรณ 2562 จะเปนสวนหนง

ในการรวมร�าลกถงพระมหากรณาธคณแหงองคพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระผพระราชทานก�าเนดจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย สถาบนอนเปนทรกยงของพวกเราชาวจฬาฯ ทกคน

นายอธศล ธญญ ณ ปอมเพชร

ประธานอนกรรมการฝายสาราณยกร งานปยมหาราชานสรณ 2562

สารประธานอนกรรมการฝายสาราณยกร งานปยมหาราชานสรณ 2562

9

EDITORIAL TEAMอ.สวสด จงกล | ศ.ดร.สเนตร ชตนธรานนท | นางสาวอจฉรนทร พฒนพนธชย

นายสทธชย ศรกาญจน | น.ส.รชดาพร เสยงเสนาะ | นายกฤษ พฒนสาร

นายอธศล ธญญ ณ ปอมเพชร

นายเธยรดนย เสรมบญไพศาล | นายปกรฐ กนกธนาพร | นายวลลภ รจขจร

นายถรวฒ พรรคกลน | นายชนภทร จนทรหลาฟา

นายศวช สดาเดช

นายศกดชย ยอดวานช | ผศ.ดร.วฒพงศ กตตธเนศวร | นายวรพฒน คงสทธ

นายวโรจน พรประกฤต | นายเกยรตพร ศรชยสกล | นายสพจน เศรษฐวงศ

นายธต โตววฒน

นายณฐวฒ บวสข | นายอาทตย สมสราง

คลงขอมลดจทลจฬาลงกรณราชบรรณาลย ส�านกงานวทยทรพยากร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

หอจดหมายเหตแหงชาต กรมศลปากร | หอประวตจฬาลงกรณมหาวทยาลย

ทปรกษา

บรรณาธการ

ฝายเนอหา

ฝายภาพ

ฝายโฆษณา

ฝายศลป

ทมาภาพถาย

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

พระปยมหาราชาสดด

สารจากนายกสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลยฯ

สารประธานคณะกรรมการด�าเนนงานปยมหาราชานสรณ 2562

สารจากประธานฝายสาราณยกร

บทน�า พระราชปณธานในหลวงรชกาลท 5 กบการจดการศกษาอยางเทาเทยม

ปฐมบทแหงความรงเรอง 42 เรองใหมในรชสมย ร.5 ทคนไทย (อาจ) ไมเคยร

พลกแผนดน

พระราชพธบรมราชาภเษก 2 ครง

วาราชการแผนดนและแถลงผลงานประจ�าปดวยพระองคเอง

สภาทปรกษาราชการแผนดนและสภาทปรกษาสวนพระองค

ราชกจจานเบกษา สงพมพทรงคณคา

หอรษฎากรพพฒน รากฐานความมงคงของแผนดน

จาก Book Club สธนาคาร

เมอเวยง วง คลง นา มาเปน 12 กระทรวง

เสนาบดในรชสมย

เสดจประพาสตน พระมหากรณาธคณสปวงประชา

เกดสาธารณปการ

กจการไปรษณยและโทรเลข

ก�าเนดโทรศพทในสยาม

แรกมไฟฟาใชในสยาม

ความยากล�าบากของโรงพยาบาลแหงแรกของไทย

ก�าเนดรถราง

รถไฟหลวงตลอดพระราชอาณาจกร

เสนทางธนบตรและเหรยญในรชกาลท 5

ขยายเมองและเศรษฐกจดวยถนนกวารอยสาย

ถนนราชด�าเนน ตนแบบความงามจากเมองน�าหอม

รถยนตคนแรกในสยาม

เชอมเมองดวยการขดขยายคลอง

สารบญ

10

1

5

2

6

3

7

4

8

9

10

12

13

14

15

16

17

18

11

4

6

7

8

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

32

34

36

38

40

42

44

46

48

50

52

54

56

58

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

19

20

สรางสยามอารยะ

ทรงเลกธรรมเนยมหมอบคลาน

อบายเลกทาส

แตงตวแฟนซมมาแตครงกระโนน

การศกษาการขดคอคอดกระในสมยรชกาลท 5

Exhibition ครงแรกในบางกอก

สยามมกฎราชกมาร รชทายาทตามแบบอารยประเทศ

สมเดจพระบรมราชนนาถพระองคแรก

ขนนางตางประเทศในราชส�านก

ยคเดนศลปกรรม

บชาพระพทธศาสนาดวยของแปลก

ศลปะแรกมในรชกาลท 5

สถาปตยกรรมไทยทแสดงความเปนสยาม

จดเปลยนสถาปตยกรรมไทย (วงเจานายสไตลฝรง)

รามเกยรตวดพระแกว 1 ในทระลก 100 ป กรงรตนโกสนทร

พระบรมรปทรงมา: ความสามคคของปวงประชา

สการสถาปนาจฬาลงกรณมหาวทยาลย

แฟชนของสะสมยอดฮตในรชกาลท 5

พระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ

กลาแกรงวเทโศบาย

การเสดจประพาสตางประเทศครงแรกในประวตศาสตร

พระราชอาคนตกะผเยอนสยามในรชกาลท 5

เบองหลงการเสดจประพาสยโรป

ดษฎบณฑตกตตมศกดพระองคแรกของสยาม

เมอสยามไปรวมงาน WORLD EXPO

เมอตองมแผนทกบโฉนด

รายนามทปรกษาและคณะกรรมการด�าเนนงานปยมหาราชานสรณ 2562

สารบญ

11

ปยมหาราชานสรณ | 2562

60

62

64

66

68

70

72

74

76

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

100

102

104

106

108

111

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

บทนำาพระราชปณธานในหลวงรชกาลท 5 กบการจดการศกษาอยางเทาเทยม

นบแตสมยอดตเรอยมาจนถงรตนโกสนทรตอนตน สถาบนการปกครองของสยามยดถอแนวทาง การปกครองทเนนการรกษาความสงบและความเปนระเบยบเรยบรอยของสงคม มากกวาการพฒนาความเจรญ ดานตาง ๆ ใหเกดขนในราชอาณาจกร ภาพของสถาบนการปกครองของสยามและประชาชนนนหางเหนกนมาก ตางฝายตางไมทราบความเปนไป แมวาประชาชนจะเปนแรงงานส�าคญของอาณาจกร แตกลบไมมบทบาทส�าคญในการเมองการปกครอง ยงไปกวานนลทธเทวราชา ถอวาพระมหากษตรยคอสมมตเทพ ทรงเปนทงเจาชวตและเจาแผนดน ทกสงทกอยางในอาณาจกรด�ารงอยเพอสนองความตองการของพระมหากษตรย ประชาชนมฐานะเปนเพยงขาของพระองค ความเปนไปของรฐจงขนอยกบพระมหากษตรย ตราบใดทประเทศชาตบานเมองสงบเรยบรอยด ไมมภยสงครามหรอภยพบต ถอวาสถาบนการปกครองไดท�าหนาทของตนโดยสมบรณแลว

ลกษณะเชนนด�าเนนมายาวหลายรอยป แตเมอเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหว ลทธจกรวรรดนยมหลงไหลถาโถมเขาสภมภาคอษาคเนยอยางทไมเคยปรากฏมากอน บานเมอง

คลาคล�าไปดวยฝรงตะวนตก แมจะน�าเอาศลปวทยาการและอารยธรรมหลากหลายเขามาเผยแพร แตเปาหมายส�าคญ

คอการรกรานหาทางผนวกเอาเปนเมองขน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรเทาทนประเดน ส�าคญนเปนอยางด แมจะเสดจขนครองราชยตงแตยงทรงพระเยาว แตกทรงขวนขวายศกษาแผนงาน

การปกครองบานเมองในรปแบบตาง ๆ สงหนงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงใหความส�าคญอยางมาก คอ การศกษา

แตเดมการศกษาของไทยมศนยกลางอย 3 แหง คอ บาน วด และวง รปแบบของการศกษาไมเปนทางการ คอ เรยนรกนเองตามอธยาศยของแตละคน อกทงเรยนกนตามความถนดของผสอนเปนส�าคญ โดยมพระภกษ นกปราชญ พอแม หรอชางวชาชพตาง ๆ เปนผถายทอดความรให การศกษาในราชส�านก ซงเปนการศกษา ของเจานายชนสงเปนการศกษาทคอนขางมระบบและเปนทางการทสด เพราะมการสบทอดความรทชดเจน ทงยงม

ชาวตางชาตเขามาชวยสอนและวางระบบอยางตอเนอง ดวยพระองคมพระราชประสงคใหพระบรมวงศานวงศ ขนนาง ขาราชการ บตรหลาน ไดรบการศกษา

มความรความสามารถเทาทนชาวตะวนตก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงโรงเรยนหลวงขนในพระบรมมหาราชวง

เมอ พ.ศ. 2414 สอนหนงสอและขนบธรรมเนยมราชการใหพระราชวงศและขนนางผใหญ ปตอมาทรงใหตงโรงเรยนสอนภาษาองกฤษขนทตกรมประตพมานไชยศร เพอสอนนกเรยนมหาดเลกใหมความรสงขน นอกจากนน

การศกษาจะยงเปนเครองมอหนงทจะชวยใหประชาชนใชในการยงชพ ดวยชวงนนทรงก�าลงผลกดนการเลกทาสใหเกดขนในสยาม เมอทาสเปนอสระแลว หากไมมวชาความรจะไมสามารถท�ามาหากนเลยงตวเองได ในทายทสดกจะกลบไปเปนทาสอก จงทรงใหความส�าคญกบการใหการศกษาใหแกพสกนกรอยางแขงขน เพราะไมเพยงชวยใหทาสเปนไทแกตว แตยงชวยเปลยนสถานะหรอเลอนชนทางสงคมไดอกดวย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ

กรมพระยาด�ารงราชานภาพ ตรสเลาวา การศกษานเปนสงหนงททรงตงพระราชอตสาหะ จดการใหลลวงเปนขน ๆ

12

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

มาโดยล�าดบ แมจะทรงพบอปสรรคอยบาง แตกมไดทรงละเลก ในขณะเดยวกนกมไดทรงจดการอยางผลนผลน เทาททรงจดกเพยงแตขอใหเดนหนาไว

ตอมาคณะมชชนนารเผยแพรศาสนาไดเขามาจดตงโรงเรยนสอนหนงสอขน ทงโรงเรยนกลตรวงหลง

และโรงเรยนอสสมชญ ท�าใหการศกษาในสยามเรมไดรบความสนใจและกาวหนาขนอกมาก เมอมผจบการศกษาหลกสตรเบองตนแลว ตองการจะเลาเรยนวชาชนสงขนไป แตยงตดขดดวยไมมสถาบนการศกษาชนสง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงใหความสนพระราชหฤทยในการจดการศกษาขนสงเปนอยางมาก แตเนองดวยสยามยงไมมความพรอมในหลายประการ จงทรงใหชะลอการตงสถาบนการศกษาชนสงไปกอน

แตกทรงตดตามจดการการเรยนการสอนของโรงเรยนทมอยอยางตอเนอง ในเมอสยามยงไมมสถาบนการศกษาชนสง แตดวยทรงมพระราชประสงคใหขนนาง ขาราชการ

และพระบรมวงศานวงศมความรความสามารถกวางขวางเยยงชาวตางประเทศ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให สงคนไปศกษาตอยงตางประเทศ เพอจะไดน�าความรกลบมาพฒนาประเทศใหเจรญยง ๆ ขนไป แตภายหลง ทรงเหนวาวธดงกลาวใหผลชาไมทนการณ จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหขาราชการชวยกนศกษาแบบแผน การศกษาขององกฤษและฝรงเศส พรอมความเหนในการจดการศกษาของนกเรยนสยาม ท�าเปนแผนการศกษาเสนอตอพระองค ท�าใหเกดการปฏรปการศกษาในเวลาตอมา

13

ปยมหาราชานสรณ | 2562

นอกจากจะทรงสนพระราชหฤทยในการจดการศกษาใหมขนแลว ยงทรงมงเนนการกระจายโอกาส และความเทาเทยมกนทางการศกษาอกประการหนง ทรงตองการใหพสกนกรทกหมเหลาไดรบการศกษา อยางทวถงกน ดงนนเมอการศกษาในราชส�านกเปนระบบดแลว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดขยาย

การศกษามายงประชาชน โดยอาศยรปแบบการศกษาของโรงเรยนหลวงในพระบรมมหาราชวง ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงโรงเรยนหลวงขนทวดมหรรณพาราม ใหบตรหลานราษฎรโดยทวไปมโอกาสศกษาเลาเรยน ครนการจดการเรยนการสอนของโรงเรยนมหรรณพารามเจรญขนแลว จงทรงใหขยายการศกษาออกไปยง

ทวทกภมภาคของประเทศ ผานการเลอกสรรวดตาง ๆ ทเหนวาจะเปดการเรยนการสอนได สอนหนงสอใหแก

บตรหลานของผทสนใจ การจดการศกษาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเจรญกาวหนาขนเปนล�าดบอยางรวดเรว มการตงโรงเรยนพระต�าหนกสวนกหลาบ ในพระบรมมหาราชวง สอนตามอยางการศกษาในสงคโปร มการสอบไลเกดขนเปนครงแรก การตงโรงเรยนนายทหารมหาดเลก การเปดโอกาสใหผทมความร

ความสามารถฝกใฝในการศกษาสอบชงทนไปศกษาตอตางประเทศ การตงหอสมดวชรญาณ เพอเปดโอกาส

ใหประชาชนทวไปไดเขามาศกษาหาความรจากหนงสอต�าราทรวบรวมไว เพราะการพมพเจรญขนกวาในสมยกอน

มการพมพหนงสอกนมาก เกดหนงสอด ๆ และเอกสารราชการทส�าคญควรคาตอการศกษา นอกจากนน

ยงมการจดการศกษาดานวชาชพตาง ๆ เชน โรงเรยนแพทย โรงเรยนฝกหดคร เปนตน การจดการศกษาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทเปนรปธรรมหลายประการ

แสดงใหเหนถงพระราชปณธานอนมงมนในการเรมตนการพฒนาการศกษาของชาต ใหเกดขนและมนคงถาวรในประเทศไทย เพอเปนรากฐานการพฒนาสงคมไทยตอไปในอนาคต ดงพระราชด�ารสตอนหนงทพระราชทานแกนกเรยนโรงเรยนพระต�าหนกสวนกหลาบ ความวา

“เจานายราชตระกล ตงแตลกฉนเปนตนลงไป ตลอดจนถงราษฎรทต�าทสด จะใหไดมโอกาส

เลาเรยนไดเสมอกน ไมวาเจาวาขนนางวาไพร เพราะฉะนนจงขอบอกไดวา การเลาเรยนในบานเมองของเราน

จะเปนขอส�าคญทหนง ซงฉนอตสาหจดใหเจรญขนจงได”

14

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

15

ปฐมบทแหงความรงเรอง 42 เรองใหมในรชสมย ร.5 ทคนไทย (อาจ) ไมเคยร

ปยมหาราชานสรณ | 2562

16

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

17

พลกแผนดน

ปยมหาราชานสรณ | 2562

18

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

พระราชพธบรมราชาภเษก 2 ครงพระราชพธบรมราชาภเษก เปนราชประเพณคสงคมไทยมายาวนานโดยไดรบ

อทธพลจากคตอนเดยแตเดมมแบบแผนรายละเอยดอยางไรไมปรากฏชด แตมการเรยกชอพธตางกนออกไปในแตละสมย รวมถงจดพระราชพธอยางเหมาะสมกบเวลาและสถานการณบานเมองในขณะนน ในสมยรตนโกสนทร เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกประดษฐานพระบรมราชจกรวงศเมอ พ.ศ. 2325 บานเมองยงไมสงบเรยบรอย ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหประกอบพระราชพธปราบดาภเษกแตโดยสงเขป จนเมอบานเมองเรมเขาสสภาวะปกต จงโปรดฯ ใหขาราชการผรครงกรงเกาประชมปรกษาหารอเพอตงการพระราชพธ

บรมราชาภเษกตามอยางโบราณราชประเพณ และไดยดแบบแผนการราชาภเษกดงกลาวสบมาเพอความเปนพระมหากษตรยโดยบรบรณ

กาลเวลาสบเนองมาจนเมอพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคตในวนท 1 ตลาคม 2411 ขาราชการชนผใหญจงประชมปรกษาเรองการถวาย

สรราชสมบตแดพระเจาแผนดนพระองคใหม ซงในทประชมนนไดเหนพองตองกนเปนเอกฉนทกราบบงคมทลเชญสมเดจฯ เจาฟาจฬาลงกรณ กรมขนพนตประชานาถ ขนเปนพระเจาแผนดน และทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหประกอบพระราชพธบรมราชาภเษก เมอวนท 11 พฤศจกายน 2411 เฉลมพระปรมาภไธยวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณฯ พระจฬาลงกรณเกลาเจาอยหว

ในระยะเวลา 5 ปแรกของรชกาล ทรงแตงตงใหสมเดจเจาพระยาบรมมหา ศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) เปนผส�าเรจราชการแผนดน การราชการแผนดนใด ๆ ไมตองบญชาเอง เปนแตกราบทลขอราชการตาง ๆ ใหทรงทราบ เมอเจรญพระชนมพรรษาครบ 20 พรรษา จงผนวชเปนพระภกษเปนเวลา 15 วน เมอทรงลาสกขามาแลว จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหประกอบพระราชพธบรมราชาภเษกอกครงหนง เมอวนท

16 พฤศจกายน 2416 และเฉลมพระปรมาภไธยในครงนวา พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณฯ พระจลจอมเกลาเจาอยหว การจดพระราชพธบรมราชาภเษกในครงหลงนตางจากรชสมยของพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เพราะเปนเสมอนสญลกษณแสดงความพรอมในการรบพระราชภาระ และการมพระราชอ�านาจในการบรหารราชการ แผนดนโดยสมบรณ หลงจากนนตลอดระยะเวลา 42 ปทด�ารงอยในสรราชสมบตอนยาวนานน ไดทรงบ�าเพญพระบารมของพระมหากษตรยโดยบรสทธและครบถวนทกประการ พระองคจงเปนทรกของประชาชนอยางแทจรง

1

19

ปยมหาราชานสรณ | 2562

20

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

วาราชการแผนดนและแถลงผลงานประจำาปดวยพระองคเอง

นบแตเสดจเสวยราชสมบตสบตอจากพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว เมอวนท 1 ตลาคม 2411 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ยงมไดทรงบรรลนตภาวะ ครนเมอทรงลาพระผนวชและทรงบรรลนตภาวะ ตงแตวนท 20 กนยายน 2416 เปนตนมา พระองคบรหารราชการแผนดนโดยพระองคเอง มสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) เปนทปรกษาราชการแผนดน

ในการบรหารราชการแผนดนโดยพระองคเองนน จะเหนไดวา ตรสสงดวยพระโอษฐ หรอมพระราชหตถเลขาไปพระราชทาน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงมพระราชหตถเลขาสงราชการตลอดเวลา แมในชวงททรงพระประชวรใกลเสดจสวรรคต จากหลกฐานทางประวตศาสตรพบรางพระราชหตถเลขาททรงมพระราชกระแสด�ารสสงใหอาลกษณเขยนเพอน�าขนทลเกลาฯ ถวายใหทรงลงพระปรมาภไธย แตไมทนการณ

พบวาแมเรองเลกนอย เชน การปกเสาไฟฟาบนถนน กตองทรงสงดวยพระองคเอง

นบวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงบรหารราชการแผนดนมาดวยภาระอนหนกหนวงตลอดรชกาล

พระราชกรณยกจส�าคญในการบรหารราชการแผนดนทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงรเรมอกประการหนง คอ การแถลงผลงานของพระองค ทกปตลอดรชสมย เรมครงแรกนบตงแตวนเฉลมพระชนมพรรษา ใน พ.ศ. 2417 ทรงแถลง ผลงานของรฐบาลทไดทรงบรหารราชการแผนดนมาในชวงขวบปแดผแทนรฐบาล ตางประเทศ และขาทลละอองธลพระบาทในการเฉลมพระชนมพรรษา ณ พระทนงอนนตสมาคม ตรงกบวนท 21 กนยายน 2417 ในครงนน ทรงกลาวถงการยกเลกประเพณหมอบคลาน เปลยนเปนธรรมเนยมยน การตงสภาทปรกษาราชการแผนดนและทปรกษาในพระองค การเรมการเลกทาส และการเลกบอนเบย ซงทรงกลาวเฉพาะงานส�าคญ และทรงคดขนใหมเทานน

ประเพณแถลงผลงานของรฐบาลนมมาจนถงสมยรชกาลท 6 และ 7 กอนทประเทศจะไดเปลยนมาเปนระบอบประชาธปไตย เมอวนท 24 มถนายน 2475 รฐบาลจากระบอบรฐธรรมนญจงไดถอประเพณการแถลงผลงานของรฐบาลแกประชาชนเปนการประจ�าทก ๆ ป ใหประชาชนทราบวาในปทผานมา รฐมนตรของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดกระท�าการมผลงานอยางใดส�าเรจบาง และยงคางอยจะตองด�าเนนการตอไปอยางไรบาง เพอประชาชนจะไดทราบความกาวหนาของรฐบาลโดยตลอด

2

21

ปยมหาราชานสรณ | 2562

22

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

สภาทปรกษาราชการแผนดน และสภาทปรกษาในพระองคเม อพระบาทสมเดจพระจลจอมเกล า เจ าอย ห วมพร ะชนมพรรษา

ครบ 20 พรรษา ทรงวาราชการบานเมองดวยพระองคเอง แมวาจะทรงเปน พระมหากษตรย ในระบอบสมบรณาญาสทธราชยแตกม ไดทรงผกขาดการใช อ� านาจแต เ พยงพร ะองค เด ยว กลบโปรดใหม การแต งต งคณะบคคล เพอถวายความคดเหนแดพระองค กอใหเกดการตงสภาทปรกษาราชการแผนดน

(Council of State) และสภาทปรกษาในพระองค (Privy Council) ใน พ.ศ. 2417การตงสภาทปรกษาน นบเปนแนวความคดใหมและเปนกาวแรกททรงรเรม

น�าเอาแบบอยางการปกครองของประเทศตะวนตกมาดดแปลงใชในประเทศไทย ทงยงแสดงน�าพระราชหฤทยทมงหวงใหเปนประโยชนตอประเทศชาต ทรงยอมลดพระราชอ�านาจสทธขาดโดยชอบธรรม ททรงมอย ยอมใหขาราชการชนสงทลทดทานขดขวาง เพอจะเปนประโยชนแกราษฎรใหมากทสด

สภาทปรกษาราชการแผนดนประกอบดวยสมาชกจ�านวน 12 คน มหนาท

ถวายค�าปรกษาและความคดเหนตาง ๆ ดานนตบญญต โดยพระมหากษตรย ทรงเปนประธานในทประชม เมอขอราชการใดเปนทเหนชอบของเสยงสวนใหญในทประชม

ใหออกเปนกฎหมายบงคบใชตอไป ผลงานรางกฎหมายทส�าคญของสภาน ไดแก การออก

พระราชบญญตเกษยณอายลกทาสลกไทย พ.ศ. 2417 จนสามารถเลกทาสไดหมดประเทศ ใน พ.ศ. 2448 แตตอมาสภาทปรกษาราชการแผนดนไมกลาถวายความเหนในขอกฎหมาย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยบเลกสภา และใหตราพระราชบญญตรฐมนตร ร.ศ. 113 ขนใน พ.ศ. 2437 เพอจดตงรฐมนตรสภา ท�าหนาทถวายค�าปรกษาเกยวกบการออกแบบและการแกไขกฎหมายเกาและคดท�ากฎหมายใหมแทน

สวนสภาทปรกษาในพระองคประกอบดวยพระบรมวงศานวงศ และขาราชการ ชนผใหญจ�านวน 49 คน มหนาทถวายค�าปรกษาสวนพระองค สบสวนขอเทจจรงในราชการตาง ๆ เพอกราบบงคมทลและถวายความเหนใหทรงทราบ สอดสองเหตการณส�าคญ ในบานเมอง รวมไปถงการช�าระความฎกาทมผน�ามาถวาย สภานด�าเนนการเรอยมาจน พ.ศ. 2435 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงปฏรปการปกครอง และโปรดเกลาฯ ใหเปลยนสภาทปรกษาในพระองคเปนองคมนตรสภาแทน ถอวาสภาทปรกษาในพระองคนเปนตนแบบของคณะองคมนตรในปจจบน

3

23

ปยมหาราชานสรณ | 2562

24

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ราชกจจานเบกษาสงพมพทรงคณคา

ในสมยรชกาลท 5 มสงพมพฉบบส�าคญอยฉบบหนง คอ หนงสอราชกจจานเบกษา แตเดมผทใหก�าเนดหนงสอราชกจจานเบกษา คอ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชปรารภวา มผทจรตคดหลอกลวงคนอน โดยอางหนงสอราชการ ในขณะเดยวกนราษฎรสวนมากไมรจกตราแผนดน เมอเหนหนงสอประทบตราใด ๆ กเขาใจวาเปนหนงสอราชการ เกรงกลวอ�านาจหรอค�าพดของผนน กบการบอกกลาวขอราชการซงจะบงคบใชแกราษฎรนน

จะตองปาวประกาศกนออกไปเปนชน ๆ สนเปลองก�าลงและเสยเวลาอยางมาก จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพมพหนงสอราชกจจานเบกษา ตงแต พ.ศ. 2401 แตการออกหนงสอราชกจจานเบกษาในรชกาลท 4 น เปนพระราชนพนธโดยพระองคเอง เมอมพระราชกรณยกจอนมาก จงท�าใหการพมพหนงสอนตดขด พมพไดเพยง 1 ป

กงดเวนไมไดออกอกตลอดรชสมยตอมาเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงราชการโดยพระองคเอง จง

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหโรงพมพหลวงรอฟ นธรรมเนยมการพมพราชกจจานเบกษาขนใหมอกครง เมอวนท 17 พฤษภาคม 2417 แตใหพมพเปนหนงสอบอกขาวราชการ

มขาวในพระราชส�านก ประกาศพระราชบญญต พมพออกเปนสปดาหทกวนอาทตย และขายแกผทตองการ มการบอกรบเปนสมาชก ปรากฏวาหนงสอราชกจจานเบกษา ไดตพมพออกจ�าหนายในรชกาลท 5 ตลอดรชกาล แมจะมขาดชวงไปบางแตไมมากนก แตกนบวาเปนเอกสารหลกในการประกาศแจงกฎหมายและค�าสงราชการใหประชาชนทราบ อยางเปนทางการ และถอหนงสอพมพฉบบเดยวทมอายยนยาวมาตลอดทกรชกาล ตราบเทาทกวนน

ภายหลงการเปลยนแปลงการปกครอง การพมพหนงสอราชกจจานเบกษา ไดยายมาอยภายใตการดแลของส�านกนายกรฐมนตร มการแบงพมพออกเปน 2 แผนก คอ แผนกกฤษฎกา พมพเรองทเกยวกบกฎหมาย และ แผนกราชกจจานเบกษา

พมพเรองทไมเกยวของกบกฎหมาย มประกาศขาวสารราชการทวไป เปนอาท คณคาของราชกจจานเบกษาทมคายง คอ สามารถใชเปนหลกฐานอางองเรองราวตาง ๆ ทเกดขน

ไดเปนอยางด นอกจากนนยงเปนเครองมอในการประกาศใชกฎหมาย เพราะกฎหมายจะมผลบงคบตอเมอไดมการประกาศลงในราชกจจานเบกษาแลว ซงเปนตนแบบของการประกาศ

ใชกฎหมายสบมาจนถงปจจบน ดวยเหตนจงถอเอาวนท 17 พฤษภาคมของทกป เปนวนทระลกของหนงสอพมพใน

ประเทศไทย ตามวนออกหนงสอราชกจจานเบกษาฉบบแรกในรชกาลท 5 ดงทไดกลาวมาแลว

4

25

ปยมหาราชานสรณ | 2562

26

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

หอรษฎากรพพฒน รากฐานความมงคงของแผนดน

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวทรงปรบปรงรปแบบการจดเกบภาษมาเปนแบบเจาภาษนายอากร คอ ใหการจดเกบภาษผกขาดโดยเอกชน หากผใด จะรบเหมาผกขาดการจดเกบภาษใด กใหเขามารวมประมล รฐบาลจะมอบอ�านาจสทธขาดในการจดเกบภาษอากรชนดนนใหกบผประมลทใหราคาสงสด เมอถงเวลาทก�าหนด

ตองน�าเงนภาษอากรทจดเกบไดมาสงตามจ�านวนทประมลไว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ

ทรงมพระราชด�ารเกยวกบระบบภาษในสยามขณะนนวา เงนภาษอากรนนถอเปนประโยชนทส�าคญยงของแผนดน แตดวยการจดเกบภาษนนยงไมถกตองเปนระบบ สงผลให ภาษรวไหลออกไป แทนทจะเกบไดมาก ในทางปฏบตจรงกลบเกบไดนอยเนองดวยไมมระบบทเปนรปธรรมรบรอง ดวยเหตนจงทรงคดปฏรประบบการเกบภาษในเวลาตอมา

ใน พ.ศ. 2416 ทรงใหตงหอรษฎากรพพฒนขน ท�าหนาทเปนส�านกงานกลาง

ในการเกบเงนผลประโยชน รายได ภาษอากรของแผนดนทงขาเขาและขาออก แลวรวบรวมเพอเปนรายไดของรฐในทแหงเดยว ไมกระจดกระจายอยตามหนวยงานตาง ๆ

ตามทเคยเปนมาเมอครงในอดต พรอมก�าหนดใหหนวยงานราชการแตละแหงท�าหนาท

ในการรวบรวมเงนภาษเขาสหอรษฎากรพพฒนเพอเปนรายไดแผนดนตอไป สวนการจดเกบภาษ ในภมภาคนน ชวงแรกไดใหเทศาภบาลบางแหงจดเกบภาษอากรเอง ปรากฏวาจดเกบภาษอากรไดเพมขนมาก จงใหเลกระบบเจาภาษนายอากรโดยสนเชง ทงใหเทศาภบาล จดเกบภาษเองเหมอนกนหมดทกมณฑล และใหมพนกงานบญชกลางรวบรวมบญชแผนดน และตรวจตราการเกบภาษอากรใหเปนไปอยางรดกม ไมรวไหลดงแตกอน ซงนบเปน

ตนก�าเนดของกระทรวงการคลงในปจจบนใน พ.ศ. 2418 ทรงใหตราพระราชบญญตกรมพระคลงมหาสมบต จ.ศ. 1237

ตงกรมพระคลงมหาสมบต โดยแยกงานการคลงออกจากงานการตางประเทศทเคยมมาแตเดม และในป พ.ศ. 2433 ไดยกฐานะกรมพระคลงมหาสมบต ขนเปนกระทรวงพระคลงมหาสมบต และมการพฒนาดานการเงนการคลงอยางมาก เชน การจดท�างบประมาณแผนดนขนเปนครงแรก ใน พ.ศ. 2439 เพอก�าหนดขอบเขตรายจายมใหเกนก�าลงของเงนรายได อนเปนการรกษาดลยภาพและความมนคงทางการคลงของประเทศ

การปฏรประบบภาษ อนน�าไปสรากฐานทางการเงนและการคลงทแขงแกรงน เปนเพราะพระราชวสยทศนและพระปรชาญาณของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทไดทรงวางรากฐานระเบยบการปฏบตการภาษอากร ไวเปนครงแรก ท�าใหรฐบาล

มรายไดเพมมากขน จนสามารถน�าไปพฒนาดานตาง ๆ ของประเทศไดอยางตอเนองตลอดรชสมยของพระองค

5

27

ปยมหาราชานสรณ | 2562

28

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

จาก Book Club สธนาคารในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมการตดตอและคาขาย

กบตางประเทศเพมขนอยางมาก ท�าใหธนาคารพาณชยตางประเทศเรมเขามาด�าเนนกจการในประเทศไทยตงแต พ.ศ. 2431 เปนตนมา โดยเฉพาะอยางยงธรกจการแลกเปลยน เงนตราตางประเทศ อกทงมการจดท�าบตรธนาคารมาใชในระบบเศรษฐกจสยาม ท�าใหธรกจการธนาคารเรมมความส�าคญตอระบบเศรษฐกจและการคาของสยามในขณะนน

พระเจานองยาเธอ กรมหมนมหศรราชหฤทย เสนาบดกระทรวงพระคลง มหาสมบต ซงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงใหตงขน จงมพระด�ารตงธนาคารของชาต เพอเปนตวแทนทางการเงนของรฐบาล และท�าหนาทเปนผพมพธนบตรและน�าออกใชอกดวย แตพระด�ารดงกลาวตองระงบไว เนองจากบรรดาทปรกษาทางการเงน

ชาวตางประเทศพากนคดคาน แตมไดทรงยอทอ จงทรงลดแรงทดทานดวยการเปลยนแนวคดจากการตงธนาคารแหงชาต มาเปนธนาคารพาณชย โดยใหเกดเปนธนาคารทดลองเสยกอน

การทดลองด�าเนนการธนาคารพาณชยในครงนนน นอกจากจะชวยใหความรในการบรหารธนาคารแลว ยงเปนการฝกใหชาวสยามคนเคยกบธนาคารพาณชยอกดวย พระองคทรงจดหาเงนลงทนจ�านวนหนง และยนขออนญาตจดตง “บคคลภย”

(Book Club) ขน เรมสงซอกระดาษเครองมอเครองใชตาง ๆ ตดตอขอเชาตกแถวของพระคลงขางท ณ ต�าบลบานหมอ พรอมทงจดหาพนกงาน รวมทงผจดการไวเตรยมเปดด�าเนนการธนาคารทดลองตอไป

บคคลภยเปดด�าเนนการในวนท 4 ตลาคม 2447 มเบองหนาเปนหองสมด

แตเบองหลงด�าเนนธรกจธนาคารพาณชย รบฝากเงน เมอน�ามารวมเขากบทนของ

บคคลภยแลว ไดน�าไปใหกยมในธรกจทดนและสงกอสรางและรบจ�านองเปนสวนใหญ และเพมการเบกถอนเงนดวยเชค การแลกเปลยนเงนตรา ซงเปนธรกจทสาขาธนาคารพาณชย ตางประเทศผกขาดไวทงหมด กจการของบคคลภยด�าเนนมาโดยเรยบรอยประสบความส�าเรจ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงสนบสนนการจดตงธนาคารเตมรปแบบ เปนธนาคารไทยแหงแรก และไดรบพระราชทานพระบรมราชานญาตใหจดตง “บรษทแบงกสยามกมมาจล ทนจ�ากด” ซงตอมาคอ “ธนาคารไทยพาณชย” ในปจจบน

6

29

ปยมหาราชานสรณ | 2562

30

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เวยง วง คลง นา มาเปนกระทรวงทง 12

การปกครองของสยามเ มอครงตนกรงรตนโกสนทรนน ใ ชระบบจตสดมภตามอยางกรงศรอยธยาสบกนมาตงแตรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ แบงออกเปน 4 กรมใหญ เรยกวา เวยง วง คลง นา แตมเสนาบดอย 6 ต�าแหนง คอ เสนาบดกรมทง 4 และอครมหาเสนาบด คอ สมหนายกกรมมหาดไทย ดแลหวเมองฝายเหนอ และสมหพระกลาโหม ดแลหวเมองปกษใตและการทหารทงทางบกและเรอ สนนษฐานวานาจะเปนต�าราหรอแบบอยางการปกครองของอนเดย เพราะประเทศอน ๆ ทใกลเคยงโดยสวนใหญจะปกครองดวยระบบเดยวกนนทงสน

เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงราชการดวยพระองคเองแลว พระองคทรงเปลยนแปลงวธการปกครองแผนดนตลอดมาเพอใหเหมาะสมแกกาลสมย แนวทางของพระองคในการปฏรปการปกครอง คอ เรมจาก พ.ศ. 2431 ทรงใหเพม ยกเลกหรอปรบปรงโยกยาย กองตาง ๆ แยกหนวยงานราชการบางหนวยออกจากจตสดมภ ยกกรมบางกรมออกไปตงเปนกรมหมบาง หรอรวมกองตาง ๆ เขาดวยกนแลวตงชอใหมบาง จนในทสดทรงยกเลกจตสดมภและทรงตงกระทรวงขน 12 กระทรวง ดงปรากฏเมอวนท 1 เมษายน 2435 แตกอนหนานนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงทดลองระบบการปกครองททรงพระราชด�ารจดขนใหมใหเหนประโยชนแนนอน จงยงมไดประกาศแกไขต�าแหนงเสนาบดเดม แตทรงตงเสนาบดขนใหม 6 ต�าแหนง คอ เสนาบดกรมยทธนาธการ

กรมพระคลงมหาสมบต กระทรวงยตธรรม กรมธรรมการ กรมโยธาธการ กรมราชเลขาธการ นงประชมรวมกบเสนาบด 6 ต�าแหนงเดม คอ อครมหาเสนาบดกระทรวงกลาโหม อครมหาเสนาบดกรมมหาดไทย เสนาบดกระทรวงการตางประเทศ นายกกรรมการ ซงบญชาการในต�าแหนงเสนาบดกระทรวงนครบาล เสนาบดกระทรวงวง เสนาบด กระทรวงเกษตราธการ นงประชมเปนเสนาบดสภา และเสดจประทบเปนประธานเอง มการประชมปรกษาหารอราชการมากวา 3 ป จนมพระราชด�ารวาเหนควรใชเปนแบบแผน จงมพระบรมราชโองการใหตงเสนาบดทง 12 ต�าแหนง

พระราชกรณยกจดานการปฏรปการปกครองถอเปนพระอจฉรยภาพยง ทรงเลกจตสดมภทใชกนมากวา 400 ป มาตงเปนกระทรวง 12 กระทรวง แลวตอมา

จงไดปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม ใหเหมาะสม เชน เปลยนแปลงปรบปรงขอบขายงานของกระทรวง ทบวง กรมใหเหมาะสมกบกาลสมย สวนต�าแหนงเสนาบด กไดเปลยนกนขนมาสนองเบองพระยคลบาทตามความเหมาะสมเพอบรหารราชการแผนดน

เรยกไดวา ทรงพลกแผนดนอยางสงบเรยบรอย ไมมการจลาจลหรอกบฏใด ๆ เกดขนในสยามทงสน

7

31

ปยมหาราชานสรณ | 2562

32

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เสนาบดในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเคยมพระราชด�ารสใจความวา

หากพระมหามงกฎสงางามดวยเพชรนลจนดาทประดบฉนใด เสนบาดขาราชการทวรยะอตสาหะเฉลยวฉลาดในราชการยอมเปรยบเหมอนเพชรประดบพระมหามงกฎฉนนน ตลอดรชสมยอนยาวนานถง 42 ป ทรงมเสนาบดทไววางพระราชหฤทยเปนจ�านวนมาก และเปนปจจยใหรชกาลของพระองคมความเจรญกาวหนาอยางทไมมสมยใดในประวตศาสตรสยามเคยเปนมากอน

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ เสดจเสวยราชยแตยงทรงพระเยาว จงมเสนาบดผใหญจ�านวนหนงทถวายงานในราชการ เชน เจาพระยาสรวงษไวยวฒน

(วร บนนาค) สมหพระกลาโหม เจาพระยาภาณวงศมหาโกษาธบด (ทวม บนนาค) เสนาบดกรมพระคลง กรมทา และวาการตางประเทศ ฯลฯ และทจะขาดเสยมไดเลยกคอ สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ ผส�าเรจราชการแผนดน ในชวงตนรชกาลท 5 ดวย

และเนองจากเสดจขนครองราชยในเวลาทพระราชอนชาจ�านวนมากยงทรงพระเยาว ไดทรงประสบทกขสขตอสดวยกนมาจนเจรญพระชนม ดงนนจงมพระราชอนชาททรงมความรความสามารถจะชวยราชการ กลาวเฉพาะพระโสทรอนชา คอ สมเดจฯ เจาฟาฯ กรมพระจกรพรรดพงศ กทรงเปนปฐมเสนาบดกระทรวงพระคลงมหาสมบต สมเดจฯ เจาฟาฯ กรมพระยาภานพนธวงศวรเดช กทรงกอตงโทรเลขไปรษณย และวาราชการหลายกระทรวง สวนพระราชอนชาตางพระมารดากมอกจ�านวนมากมายททรงรบราชการในต�าแหนงส�าคญตาง ๆ แตทจะละเลยมได คอ ผทพระพทธเจาหลวงทรงเรยกวามอซายมอขวาของพระองค คอ สมเดจฯ กรมพระยาเทววงศวโรปการ ปฐมเสนาบดกระทรวงการตางประเทศ และ สมเดจฯ กรมพระยาด�ารงราชานภาพ ปฐมเสนาบดกระทรวงมหาดไทย ซงตองนบเปนศษยทลนเกลาฯ รชกาลท 5 ทรงสงสอนฝกฝนมาอยางใกลชด นอกจากนน ยงทรงมพระราชโอรสธดารนโตททรงเจรญวย

ทนรบราชการสนองพระเดชพระคณในรชกาล เชน พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระจนทบรนฤนาถ, กรมหลวงนครไชยศรสรเดช, กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ เปนตน

ในชวงกลางรชสมยนอกจากจะไดทรงอาศยพระเจานองยาเธอ พระเจา ลกยาเธอแลว ยงมเสนาบดทโดดเดนไววางพระราชหฤทยอกจ�านวนไมนอย เชน เจาพระยาสรศกดมนตร (เจม แสง-ชโต) มหาดเลกเดม เจาพระยาภาสกรวงศ เสนาบดกระทรวงธรรมการ เจาพระยาเทเวศรวงศววฒน เสนาบดกระทรวงเกษตราธการ เจาพระยายมราช เสนาบดกระทรวงโยธาธการ นบไดวารชสมยของพระองคมความเจรญสงได สวนหนง กดวยเพราะมเสนาบดทมากมความสามารถและมมมองทกวางไกลสนองงานได

ดงพระราชประสงค

8

33

ปยมหาราชานสรณ | 2562

34

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เสดจประพาสตน พระมหากรณาธคณสปวงประชา

หากกลาวถงประวตของการเสดจประพาสหวเมองตงแตกรงสโขทยเรอยมานน ไมมบนทกวามพระมหากษตรยพระองคใดเสดจออกนอกพระนครในยามบานเมองสงบสขเลย แมจะมบางพระองคเสดจพระราชด�าเนนเยอนสถานทตาง ๆ บาง แตเปนการเสดจแบบราชการ จวบจนถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคโปรดจะเสดจประพาสหวเมองในพระราชอาณาจกรเกอบทกภมภาค เพอทรงตรวจเยยม

ความเปนอยของราษฎรอยางใกลชดและความสงบสขของเมองตาง ๆ อยเปนประจ�ามไดขาด ตราบจนสนรชกาล และการเสดจประพาสของพระองคไดกลายเปนอกหนงพระราชกรณยกจส�าคญ ซงสบทอดตอมาจนถงรชสมยปจจบน

นอกจากนนพระองคยงทรงรเรมเสดจประพาสรปแบบใหมหรอนยม เรยกกนในสมยนนวา การเสดจประพาสแบบไปรเวต คอ โปรดจะเสดจพระราชด�าเนนอยางธรรมดาสามญ มผตามเสดจเพยงไมกคน ไมมหมายก�าหนดการแนชด ท�าใหไมมทองตราสงหวเมองใหจดการรบเสดจ การเสดจยงทใด เมอใด อยางไร สดแลวแต

พระราชประสงค แมผตามเสดจกไมลวงรมากอน เปนดงเชนราษฎรไปเทยวเลนพกผอน การประพาสเชนนมจดประสงคเพอจะไดทรงสมาคมและทราบถงความเปนอยของราษฎรอยางใกลชด เปนพระมหากรณาธคณททรงพระกรณาตอพสกนกรของพระองคอยางแทจรง ยงผลใหการเสดจในแตละครงปรากฏเรองราวสนกสนานเลาขานตอกนมาใหไดร�าลกถงพระเกยรตคณจวบจนปจจบน

การเสดจประพาสตนทง 2 ครง ในชวง พ.ศ. 2447 และ 2449 ผานจงหวดในแถบภาคกลางปจจบน แตละครงกนเวลานบเดอน ยงประโยชนมหาศาล มเพยงชวยบรรเทาพระพลานามยสวนพระองคเทานน แตรวมถงเรองอน ๆ สดจะหยบยกขน

พรรณนาไดหมด การเสดจพระราชด�าเนนยงทใด แมจะเปนการสวนพระองคกมไดทรงละเลยงานราชการ แตกลบเอาพระราชหฤทยใสอยางอตสาหะไปในคราวเดยวกน ตลอดเสนทางเสดจพระราชด�าเนนพระองคทอดพระเนตรและตรวจตราสงตาง ๆ พรอมทงมพระบรมราชโองการใหจดการแกไข เพอใหเกดความเรยบรอยแกสถานทซงพระองคเสดจเยอนเกอบทกหนทกแหง

จนกลาวไดวา “การเสดจพระราชด�าเนนของพระองคยงทใด ทรงคณประโยชน อยางใหญยงแกราษฎร ณ ทนน”

9

35

ปยมหาราชานสรณ | 2562

36

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

กจการไปรษณยและโทรเลข เมอ พ.ศ. 2412 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวพระราชทาน

พระบรมราชานญาตใหชาวองกฤษจดตงบรษทด�าเนนกจการโทรเลข แตการด�าเนนงานกลบลมเหลว ใน พ.ศ. 2418 กรมกลาโหมจงสรางทางสายโทรเลขสายแรกจากกรงเทพไปถงกระโจมไฟ นอกสนดอนปากแมน�าเจาพระยา อ.ปากน�า จ.สมทรปราการ รวมระยะทาง 45 กโลเมตร เพอใชสงขาวสารราชการเปนหลก ใน พ.ศ. 2421 กรมกลาโหมไดสรางทางโทรเลข สายท 2 จากกรงเทพฯ ถงพระราชวงบางปะอน และกรงเกา ดวยเหตนท�าใหสยาม

ไดเขารวมเปนสมาชกสหภาพโทรเลขระหวางประเทศ (International Telegraph Union หรอ ITU) ตงแตวนท 20 เมษายน 2426 นบเปนความกาวหนาอยางมาก

ทสยามมโอกาสเขาเปนสมาชกในองคกรระหวางประเทศในขณะนน กจการโทรเลขกาวหนา

ขนเปนล�าดบ มการสรางสายโทรเลขผานจงหวดตาง ๆ ไปจนถงพระตะบอง และเชอมตอ

กบสายโทรเลขอนโดจน ไซงอนซงเปนสายแรกทตดตอกบตางประเทศ กอนจะเปดใหบรการ

แกประชาชนเปนครงแรก ในวนท 26 กรกฎาคม 2426 ภายหลงจากนนเพยงไมกปกรมโทรเลข

ไดสรางสายโทรเลขไปเชอมกบสายโทรเลขขององกฤษไปยงพมา ปนง และสงคโปร ท�าใหการตดตอสอสารระหวางกนสะดวกมากในเวลานน

สวนจดเรมตนของกจการไปรษณยของไทยเกดขนในป พ.ศ. 2423 จมนเสมอใจราชท�าหนงสอกราบบงคมทลขอใหเปดกจการไปรษณยขนในประเทศไทย ทรงมพระราชด�ารเหนชอบและทรงใหตงกรมไปรษณยขน กจการไปรษณยไดเปดรบฝากสงจดหมาย

หรอหนงสอเปนการทดลองในพระนครและธนบรขน เมอวนท 4 สงหาคม 2426

มทท�าการแหงแรก เรยกกนวา “ไปรษณยาคาร” ตงอย ณ รมแมน�าเจาพระยาบรเวณปากคลองโองอาง (ปจจบนรอลงแลว) เมอเกดการไปรษณยขน จงเกดการผลตแสตมป

รวมไปถงจดพมพไปรษณยบตรเปนครงแรก และตอมาไดตงโรงเรยนไปรษณยและคมนาคมขน รวมไปถงการขยายกจการไปรษณยดวยการสรางทท�าการไปรษณยแหงท 2 แสดง

ใหเหนวาภายในระยะเวลาไมนาน กจการไปรษณยในไทยไดกาวหนาอยางรวดเรวมากเชนเดยวกบกจการโทรเลข

ภายหลงไดมการรวมกจการของกรมไปรษณยและกรมโทรเลขเขาดวยกน เปนกรมไปรษณยโทรเลข ซงไดยายไปใชอาคารทท�างานเดมของสถานกงสลองกฤษ ถนนเจรญกรง เปนทท�าการไปรษณยโทรเลขกลาง ตอมาอาคารหลงนนทรดโทรมและคบแคบ จงไดรออาคารเดมทงและสรางอาคารใหม คอ “อาคารไปรษณยกลาง” ซงยงคงอยมาจนถงปจจบน กจการไปรษณยและโทรเลขคงอยในประเทศไทยมาเปนเวลายาวนานกวาศตวรรษ จนในทสดความเจรญของเทคโนโลยท�าใหประชาชนเลกใชโทรเลขไปในทสด เหลอเพยงกจการไปรษณยทยงคงอยในประเทศไทยเทานน

10

37

ปยมหาราชานสรณ | 2562

38

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

39

ปยมหาราชานสรณ | 2562

เกดสาธารณปการ

40

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

กำาเนดโทรศพทในสยามการน�าเครองโทรศพทเครองแรกเขามาในประเทศไทยเกดขนเมอใดนน ไมมหลกฐาน

ปรากฏแนชด แตเปนทเขาใจกนวา ประเทศไทยมเครองโทรศพทใชเปนครงแรกราว พ.ศ. 2424

เนองดวยกระทรวงกลาโหมไดทดลองน�าเครองโทรศพท หรอ เตลโฟน เขามาตดตง

ทกรงเทพฯ และจงหวดสมทรปราการแหงละเครอง เพอใชในการแจงขาวเรอเขาและออกทปากน�า สมทรปราการ ใหทางกรงเทพฯ ทราบ ในระยะแรกนนมนายเฮนร อาลาบาสเตอร ชาวองกฤษเปนผสอนการใชทงโทรศพทและโทรเลข ดงปรากฎความในบนทกจดหมายเหตสยามสมยวา “มสเตอรอาลาบาสเตอรเปนธระเซอรเว แลสอนพวกขาราชการใหเรยนร วชาสายโทรเลข สายเตลโฟน ไดรขาวทางไกลแตทกแหงพภพ ดวยอาศยตาดของท สายโทรเลขเขยนมาและไดรขาวแตไกลอาศยห ไดยนค�าทเขาพดมาตามเตลโฟนดวย”

ตอมาใน พ.ศ. 2429 กรมไปรษณยโทรเลขรบโอนกจการโทรศพทจากกระทรวงกลาโหมมาด�าเนนการและเปดโอกาสใหประชาชนไดเชาใชเครองโทรศพทเปนครงแรก

ในประเทศไทย โดยโทรศพททใชในระยะแรกนนเปนเครองระบบแมกนโต เครองระบบนไมมหนาปด ทก ๆ เครองจะตองมแบตเตอรตออยกบตวเครอง เพอปอนกระแสไฟ

ในการพดกน สามารถตดตอเบอรอนไดเพยงเบอรเดยว เวลาจะตดตอใหหมนคนหมน ทตวเครอง จงจะมสญญาณไฟสวาง และเสยงกระดงดงขนทตสลบสายโทรศพทกลาง แลวพนกงานโทรศพทจะตอสายสอบถาม และตอสายไปหาผเชารายอน ๆ ทตองการ

จะพดดวย เมอเลกพดแลวกตองหมนแมกนโตอกครง เพอใหเกดสญญาณขนทตสลบสาย แลวพนกงานจะไดปลดปลกตอสายออก ในระยะแรกมจ�านวนผเชาทงสน 61 ราย มระยะทางสายทงสนยาวประมาณ 86 กโลเมตร เครองโทรศพทระบบแมกนโตมใชงาน อยนานกวา 20 ป ตอมาไดมเครองโทรศพทแบบใหมใชแรงไฟจากทท�าการโทรศพทกลางแทน และเปนสายค มการปองกนมใหเสนแรงไฟฟาจากสายไฟฟาทอยใกลเคยงเขารบกวนการฟงเสยงโทรศพท การใชโทรศพทจงสะดวกดขน

กจการโทรศพทเจรญขนอยางรวดเรว มหลกฐานวาใน พ.ศ. 2465 มผเชาใชโทรศพทเกอบ 1,500 เลขหมาย ในวนหนง ๆ มการเรยกพนกงานโทรศพทกลางใหตอสายถงกวา 15,000 ครง จงท�าใหมการขยายกจการของโทรศพทออกไปอยางกวางขวาง กอนทจะพฒนาเปนระบบอตโนมตทผเชาโทรศพทสามารถหมนหมายเลขลงบนหนาปดตดตอถงกนไดเองครงแรก ใน พ.ศ. 2480

11

41

ปยมหาราชานสรณ | 2562

42

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

แรกมไฟฟาใชในสยามไฟฟามใชครงแรกในโลกของเราเมอ 31 ธนวาคม 2422 ทเมนโลปารค

รฐนวเจอรซ สหรฐอเมรกา ไมกปหลงจากนนจงมการสรางระบบไฟฟาแสงสวางท

กรงลอนดอน ประเทศองกฤษและทสถานเพรลสตรท ตอนใตกรงนวยอรก สหรฐอเมรกา ส�าหรบในประเทศไทยนน ผมสวนส�าคญใหเกดการใชไฟฟาขนเปนครงแรกในประเทศไทย คอ จอมพล มหาอ�ามาตยเอก เจาพระยาสรศกดมนตร (เจม แสง-ชโต) เมอครงด�ารงต�าแหนง จมนไวยวรนาถ ไดเปนอปทตไปยงตางประเทศ มโอกาสไดเหนเมองทสวางไสวดวยไฟฟา จงน�าความมากราบทลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว แตพระองคมพระราชด�ารสวา “ไฟฟา หลงคาตด ขาไมเชอ” จมนไวยวรนาถจงน�าเงนสวนตวไปซอเครองผลตกระแสไฟฟาจากประเทศองกฤษ จ�านวน 2 เครอง มาเรมผลตกระแสไฟฟาครงแรกในประเทศไทย

แสงสวางจากไฟฟาเกดขนในประเทศไทยเปนครงแรกจากการเปดดวงโคมระยาแกว ณ พระทนงจกรมหาปราสาท ในวนท 20 กนยายน 2427 ซงเปนวนเฉลมพระชนมพรรษาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว แตเดมโคมระยาแกวบนพระทนงใชจดดวยเทยนไขและน�ามนกาดมความล�าบากในการจด เมอพระองคไดทอดพระเนตรแสงสวางจากไฟฟาแลว ทรงเหนวาไฟฟานบเปนประโยชนอยางมาก ทงสะดวกและประหยดกวาการใชน�ามนและแกสจดโคมไฟในยามนน ราษฎรทวไปควรจะไดใชประโยชนจากไฟฟาดวย นอกจากจะพระราชทานเงนคาเครองก�าเนดไฟฟาคนใหเจาหมนไวยวรนาถแลว

ยงทรงวางแผนจะใหมโรงไฟฟาขนาดใหญขนเพอประชาชนตอไป จงมพระบรมราชานญาต

ใหตงธรกจดานไฟฟาในสยามขนหลงจากนน ตอมาใน พ.ศ. 2432 คนไทยกลมหนง ซงมเจาหมนไวยวรนาถรวมอยดวย รวมกน

ตงกอตงบรษทและโรงผลตไฟฟาขนทวดเลยบหรอวดราชบรณะ บรเวณเชงสะพานพทธฯ แตการด�าเนนงานเกดขาดทน จงโอนกจการใหกบบรษทของชาวเดนมารก ซงไดสมปทานเดนรถรางในกรงเทพฯ อยในขณะนน แตยงใชมาลาก บรษทแตรมเวยจงขอตงโรงไฟฟาขนอกแหงหนง เพอจายไฟใหรถรางซงหนมาใชไฟฟาแทนมา ท�าใหกรงเทพฯ จงมรถไฟฟาเกดขนเปนสายแรกของเอเชยใน พ.ศ. 2437 การด�าเนนธรกจไฟฟาในประเทศไทยเจรญรดหนามาเปนล�าดบท�าใหประชาชนทวไป ไดรบความสะดวกสบายและมไฟฟาใชกนอยางกวางขวางจนถงในระดบภมภาค

12

43

ปยมหาราชานสรณ | 2562

44

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ความยากลำาบากของโรงพยาบาลแหงแรกของไทย

ใน พ.ศ. 2424 เกดอหวาตกโรคระบาดชกชม พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงพระกรณาโปรดฯ ใหตงโรงพยาบาลขนชวคราวในชมชนรวม 48 ต�าบล เมอ

โรคระบาดบรรเทาลง โรงพยาบาลจงปดตวลงตาม หากแตในพระราชหฤทยทรงตระหนกวา โรงพยาบาลนนจะยงประโยชนบ�าบดทกขบ�ารงสขใหพสกนกร จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตงคณะกรรมการจดสรางโรงพยาบาลขน เพอกอสรางโรงพยาบาลถาวรแหงแรก ณ บรเวณวงของกรมพระราชวงบวรสถานพมข (วงหลง) ทางฝ งตะวนตกของแมน�าเจาพระยา พระราชทานพระราชทรพยเปนทนแรกเรมในการด�าเนนการ แตหลงจากด�าเนนการ ไปไดประมาณ 2 เดอน สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาศรราชกกธภณฑประชวรพระโรคบด สนพระชนมเมอวนท 31 พฤษภาคม 2430 ยงความอาลยเศราโศกในพระราชหฤทยยงนก ครนเสรจงานพระเมรแลว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรอโรงเรอนและเครองใชตาง ๆ

ในงานพระเมรน�าไปสรางโรงพยาบาล ณ บรเวณวงหลงดงกลาว นอกจากนยงพระราชทานทรพยสวนของสมเดจเจาฟาศรราชกกธภณฑฯ แกโรงพยาบาลอกดวย

การกอสรางโรงพยาบาลแลวเสรจเปดรบรกษาคนไขทงแผนปจจบนและแผนโบราณของไทยในวนท 26 เมษายน 2431 พระราชทานนามโรงพยาบาลแหงแรกนวา

“โรงศรราชพยาบาล” เมอการกอสรางเสรจเรยบรอยแลว การเปดด�าเนนงานของ โรงพยาบาลไมงายอยางทคด เพราะขาดแคลนหมอ ยงไปกวานนโรงพยาบาลเปนของใหม แมจะไมคดคารกษาพยาบาล ทงคายา คาหอง คาอาหาร และคารกษา ซงเรยกกนวา “เงนขวญขาว” แตกลบไมมคนไขเขามารกษา เพราะไมไววางใจ มแตประเภทอาการเพยบหนก เมอสงมารกษาทโรงพยาบาลศรราช จงไมทนการณ ท�าใหโรงพยาบาลกลายเปนเรอนตายของคนไข เกดความกลวโรงพยาบาลใหมนกนมาก จงตองไปเทยวตระเวนหาคนจนยากไรอนาถาทเปนขอทาน มแผลพพองตามรางกายมารกษา แตไมไดรบความนยม เพราะกลววาถาอาการปวยหายแลวจะกลบไปขอทานอกไมได ในทสดกตองไปกวาดตอนบาวไพรของขนนางทงหลายใหไปรกษา ไปขอยา ความเชอถอในโรงพยาบาลแหงน

จงดขนตามล�าดบ จากโรงพยาบาลเรอนไมมงหลงคาจากจงขยบขยายเปนอาคารผปวย ททนสมย ไดรบการสนบสนนจากผมจตศรทธาชวยสนบสนนสงเสรมมาตลอดจนกาวหนาพฒนามาถงปจจบน

13

45

ปยมหาราชานสรณ | 2562

46

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

กำาเนดรถรางสยามในสมยรชกาลท 5 เจรญดวยเทคโนโลยหลายประการ เชน มรถรางและ

รถไฟใช กาวหนาทดเทยมประเทศอน ๆ อยางมาก กจการรถรางเรมมใชงานกอนรถไฟ เกดขนครงแรกเมอวนท 22 กนยายน

2431 โดยนายจอหน ลอฟตล ชาวเดนมารก ไดขออนญาตตอรฐบาลสยามท�าสมปทานการรถรางขน ภายหลงจากการสรางถนนเจรญกรงเมอป 2404 ปรากฏวาถนนสายน

มคนสญจรไปมากนมากเพราะเปนถนนสายยาวและเชอมระหวางเมองและทาเรอ พนถนนสรางครงแรกเปนอฐเรยงตะแคง ในไมชากช�ารดทรดโทรมลงอยางรวดเรว ไมสะดวกแกรถมา รถลาก และคนเดนเทา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงมพระบรมราชานญาต ใหด�าเนนการได ดวยทรงเหนวาการมรถรางเปนความสะดวกของราษฎรในการ สญจรไปมา นายจอหนไดเรมวางรางใหรถวงตงแตบางคอแหลม ถนนตก มาตามเสนทางถนนเจรญกรง จนถงพระบรมมหาราชวง ในระยะแรกนนใชมาลากรถไปตามราง มปญหาคอ เสยเวลาในการเดนทางมาก ท�าใหไมคอยเปนทนยมนก กจการจงขาดทน ตองเปลยนมอผด�าเนนการมาถง 3 ครง ใน 4 ป

ครนเมอมการใชไฟฟาเกดขนในสยาม จงไดเปลยนจากการใชมาลากมาใชก�าลงไฟฟาแทน ไดท�าพธเปดใชเปนครงแรก เมอพฤษภาคม พ.ศ. 2437 ถอไดวา

การใชก�าลงไฟฟาในกจการรถรางน ท�าใหประเทศไทยเปนประเทศแรกในโลกทใชก�าลงไฟฟาในการเดนรถราง เพราะแมแตประเทศองกฤษซงเปนประเทศทจดระบบการเดนรถราง

ทเจรญกาวหนาทสดของโลกประเทศหนงในขณะนน ยงไดเรมงานรถรางเมอ พ.ศ. 2446 หลงจากทประเทศไทยใชก�าลงไฟฟาในการเดนรถรางถง 9 ป

กจการของบรษทรถรางเจรญกาวหนาเปนล�าดบ และเปนปกแผนมนคงยงขน นอกจากการปรบปรงรถรางสายเจรญกรงแลว ไดเปดเดนรถสายสามเสนเพมขนอกสายในเดอนกนยายน พ.ศ. 2444 และรถรางสายดสต ซงวงรอบเมองใน พ.ศ. 2448 เมอเวลาผานไปเทคโนโลยไดเขามามบทบาทในประเทศไทยมากขน ท�าใหกจการของรถรางเรมเสอมลง เพราะประชาชนสวนใหญหนมาใชรถยนตซงสะดวกสบายมากกวา ท�าใหกจการรถรางขาดทน จงไดโอนมาเปนของรฐบาลใน พ.ศ. 2493 กอนทจะยกเลกการเดนรถทกเสนทางอยางถาวรใน พ.ศ. 2511

14

47

ปยมหาราชานสรณ | 2562

48

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

รถไฟหลวงตลอดพระราชอาณาจกรกจการรถไฟในประเทศไทยนน มจดประกายเกดขนในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 เนองดวยคณะราชทตจากองกฤษไดมาเขาเฝา และถวายสงของตาง ๆ หนงในนน คอ รถไฟจ�าลองพรอมรางสามารถแลนไดจรง เปนทสนพระราชหฤทยของลนเกลารชกาลท 4 เปนอยางยง ทรงมพระราชด�ารทจะสถาปนากจการรถไฟขนในสยาม แตมทนการณไดดวนเสดจสวรรคตเสยกอน กจการรถไฟ จงมไดเกดขนในสมยนน

ครนเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระองคไดทอดพระเนตรรถไฟขององกฤษ เมอคราวเสดจประพาสอนเดย จงมพระราชด�ารทจะสานตอกจการนใหเกดขนในรชสมยของพระองค ลวงเลยมาหลายปจนเขาส พ.ศ. 2429 รฐบาลสยามจงอนมตสมปทานแกบรษทชาวเดนมารก เพอสรางทางรถไฟสายแรกขนในประเทศไทย คอ ทางรถไฟสายปากน�า ระหวางกรงเทพฯ – สมทรปราการ ดวยเหตผลดานความมนคง เพอใชส�าหรบการขนสงก�าลงพลและยทธปจจย ไปทปากน�าเจาพระยาใหรวดเรวขน การด�าเนนการชวงแรกเปนไปอยางลาชา จงทรงตองเรงรดและชวยแกปญหา เชน พระราชทานเงนใหยมไปสมทบสวนหนง และไดเสดจพระราชด�าเนนแซะดนเปนปฐมฤกษ เมอวนท 16 กรกฎาคม 2434 การกอสรางใชเวลา 2 ป จงแลวเสรจ

ไดเสดจมาทรงเจมหวรถไฟและเปดทางรถไฟ ณ สถานสมทรปราการ เมอวนท 11 เมษายน 2436 อยางเปนทางการ

เมอกจการรถไฟยงอยในชวงตงไขนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงกรมรถไฟ อยในสงกดกระทรวงโยธาธการ ในเดอนตลาคม พ.ศ. 2433 เพอรบผดชอบเปดประมลสรางทางรถไฟสายกรงเทพฯ-นครราชสมา ขนใน พ.ศ. 2434 และใน พ.ศ. 2439 การกอสรางไดส�าเรจลงบางสวน พระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหวจงเสดจพระราชด�าเนนมาประกอบพธเปดการเดนรถไฟระหวางสถานกรงเทพฯ-อยธยา เมอวนท 26 มนาคม 2439 ทางราชการจงไดถอเอาวนท 26 มนาคม เปนวนสถาปนากจการรถไฟไทยในสยาม การกอสรางทางรถไฟตอเนองจากโครงการเดมยงมอยอยางตอเนอง เชน จากอยธยาผานชมทางบานภาชถงสถานแกงคอย และจากสถานแกงคอยถงสถานนครราชสมา จนแลวเสรจเมอวนท 21 ธนวาคม 2443 และเพอใหการพฒนารถไฟเปนไปอยางคลองตว พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงใหแยกกรมรถไฟออกเปน 2 กรม คอ กรมรถไฟหลวงสายเหนอ และกรมรถไฟหลวงสายใต

ในชวงปลายรชสมยของพระองคไดมการกอสรางทางรถไฟเพมเตมอกหลายสาย เชน ทางรถไฟสายเพชรบร ทางรถไฟสายเหนอ ทางรถไฟสายตะวนออก ทางรถไฟสายใต จนกลาวไดวา ทรงวางรากฐานรถไฟหลวงใหแลนไปไดทวพระราชอาณาจกรในรชสมยของพระองค

15

49

ปยมหาราชานสรณ | 2562

50

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เสนทางธนบตรและเหรยญในรชกาลท 5แตเดมมาระบบการเงนของไทยใชหอยเบย ประกบ เงนพดดวง ป กระเบอง

อยางแพรหลาย แมตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงใหสรางเงนเหรยญและเงนกระดาษขนในระบบเงนตรา เรยกวา “หมาย” แบงเปนหมายราคาต�า หมายราคาต�าลง และหมายราคาสง แตไมเปนทนยมใชงานมากนก เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงวาราชการดวยพระองคเองในชวงแรก ทรงใหจดท�าเหรยญกษาปณแบบใหมขน ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหน�าพระบรมรปของพระองคประทบลงบนเหรยญ ซงนบเปนครงแรกทมการน�าพระบรมรปของพระมหากษตรยไทยประทบลงบนเหรยญกษาปณ นอกจากนนยงใหสรางเงนกระดาษชนดราคาต�าขน เรยกวา “อฐกระดาษ” แตกยงไมเปนทนยมเชนเดยวกบหมาย

ตอมาธนาคารพาณชยตางประเทศ เชน ธนาคารฮองกงและเซยงไฮ ธนาคารชารเตอรแหงอนเดย ออสเตรย และจน ธนาคารแหงอนโดจน ไดเขามาเปดสาขาในสยาม และขออนญาตน�าตวสญญาใชเงนชนดหนง เพอใชช�าระหนระหวางธนาคารกบลกคา

หรอทเรยกกนวา “บตรธนาคาร” ออกใชงานในระหวางชวง พ.ศ. 2432-2445 ซงท�าใหคนไทย

ตดปากเรยกบตรธนาคารนวา “แบงกโนต” หรอ “แบงก” แมวาแบงกในยคนนจะเปนทรจกในวงแคบเฉพาะลกคาทตองตดตอกบธนาคารกตาม

ใน พ.ศ. 2433 ชวงเวลาเดยวกนกบการใชบตรธนาคารอยนน กระทรวงพระคลงมหาสมบตไดเตรยมออกตวเงน เรยกวา “เงนกระดาษหลวง” ซงพมพจากประเทศเยอรมน แตปรากฎวาทายทสดมไดน�าออกใช เนองจากความไมพรอมในการบรหาร จนกระทงใน พ.ศ.2445 จงไดมการออกใชธนบตรส�าเรจเปนครงแรก พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มพระบรมราชโองการใหตรา “พระราชบญญตธนบตรสยาม ร.ศ. 121” พรอมทงจดตง “กรมธนบตร” ท�าหนาทดแลการใชงานธนบตร โดยประชาชนสามารถน�าเงนตราโลหะมาแลกเปลยนเปนธนบตรได สงผลใหธนบตรมบทบาทหนาทส�าคญในระบบการเงนนบแตนนเปนตนมา

นอกจากการใชธนบตรอยางแพรหลายตงแต พ.ศ. 2445 แลวมานน ใน พ.ศ. 2441 ยงเปนปทส�าคญอกวาระหนง เนองจากมการเปลยนแปลงมาตราเงนตราไทยทใชอยขณะนน คอ ชง ต�าลง บาท สลง เฟ อง มาเปน “สตางค” และ “บาท” โดย 100 สตางค เทากบ 1 บาท โดยใชสบมาจนถงปจจบน และไดทรงยกเลกการใชเงนพดดวง หลงจากทไดใชมาเปนเวลานานกวา 600 ป นบวาเปนยคสนสดของเงนพดดวงอยางแทจรง

16

51

ปยมหาราชานสรณ | 2562

52

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ขยายเมองและเศรษฐกจ ดวยถนนกวารอยสาย

ภายหลงการลงนามในสนธสญญาเบาวรงในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว สยามเปดประเทศและท�าการคาเสรกบตางชาต ท�าใหประชาชนเรมมเงนจบจาย กจการการคาตาง ๆ ลวนเตบโต เกดหางรานเลกใหญขนมากมาย อยรมถนนทมอยเดมเพยง 3 สาย คอ เจรญกรง บ�ารงเมอง และเฟ องนคร ถนนจงกลายเปนสาธารณปโภคพนฐานและเปนสงส�าคญเพออ�านวยความสะดวกสบายในการสญจรไปมา

เมอลวงเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงให ตดถนนใหมขนนบรอยสาย เชน ถนนราชน ถนนอษฎางค ถนนราชด�าเนน ถนนเยาวราช ถนนราชวงศ ถนนอนวงศ ถนนจกรวรรด ถนนอณากรรณ ถนนพฤฒบาศ (ปจจบนคอ ถนนนครสวรรค) ถนนสามเสน ถนนกรงเกษม ถนนวสทธกระษตรย ถนนเทวยรยาตร (ปจจบนคอ ถนนประชาธปไตย) ยงไปกวานน เมอมถนนผานคลอง ยอมเกดสะพาน สะพานส�าคญในสมยนน เชน สะพานผานพภพลลา สะพานผานฟาลลาศ รวมถงสะพาน ทมค�าวา “เฉลม” ขนตนและตอทายดวยตวเลข เพราะสรางในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา เชน สะพานเฉลมศร 42 สะพานเฉลมศกด 43 สะพานเฉลมเกยรต 44 สะพานเฉลมโลก 45 สะพานเฉลมวรรค 58 รวมทงสนแลว 17 สะพาน

ถนนสายตาง ๆ เมอประกอบกนเปนโครงขายไดเอออ�านวยความสะดวกใหกบการสญจรภายในเมองและชานเมอง ทงยงชวยเปดพนทใหม ๆ ซงแตเดมเปนเรอกสวนไรนาเขาไมถงความเจรญใหกลายเปนชมชนตาง ๆ ภาพถนนสายใหญทมผคนสญจรไปมา อยางคกคก มรถยนต เสาไฟฟา และตกรามบานชองทนสมย ทดเทยมตางประเทศ ในสมยนน เปนสงแสดงใหเหนวาประโยชนจากการสรางถนนเหลานกระจายสประชาชนทวไป ไมวาจะเปนขาราชการ พอคา ไพรทาส และชาวตางชาตทเขามาตดตอซอขาย

เรยกไดวา การสรางถนนในพระนครในสมยรชกาลท 5 นนเปนไปเพอสาธารณประโยชน สรางความสะดวกสบายและเจรญกาวหนากวาแตกอนเปนอนมาก

17

53

ปยมหาราชานสรณ | 2562

54

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ถนนราชดำาเนน ตนแบบความงามจากเมองนำาหอม

ภายหลงจากทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจนวตพระนครจากการเสดจประพาสยโรปครงแรก เมอ พ.ศ. 2440 ทรงโปรดเกลาฯ ใหปรบปรงเปลยนแปลงบานเมองหลายประการ ใหทนสมยทดเทยมนานาอารยประเทศ เรองหนงททรงใหสรางเลยนแบบตางประเทศ คอ การสรางถนนราชด�าเนน เมอวนท 15 สงหาคม 2442 โดยแบงถนนเสนนเปน 3 ชวง คอ ราชด�าเนนนอก ราชด�าเนนกลาง และราชด�าเนนใน

ดงททราบกนดวาในรชสมยของในหลวงรชกาลท 5 มการตดถนนใหม ๆ ขนมากมาย แตสาเหตของการตดถนนราชด�าเนน เปนไปตามพระราชด�ารทวา ทองทในต�าบลบานพานถมและต�าบลปอมหกก�าลงดสกรบางสวนยงเปนเรอกสวนไรนา ขาดถนนหลวง ไมสมบรณเทยบเทาทองทต�าบลอน อกทงขณะนนทรงใหสรางพระราชวงดสตขนมาใหม เพราะในพระบรมมหาราชวงแออดอยอาศยไมสบาย จงจ�าเปนตองมถนนเสนใหมเพอใชเปนเสนทางเชอมระหวางพระบรมมหาราชวงกบพระราชวงดสตไวดวยกน ถนนเสนใหมนมตนแบบมาจากกถนน Champs Elysees (ชองป เอลเซ) ในกรงปารส ประเทศฝรงเศส ทเคยเสดจไปทอดพระเนตรแลวรสกพอพระทย จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางถนนขน พระราชทานนามวา “ถนนราชด�าเนน” เชนเดยวกบถนนควนสวอลก (Queen’s Walk) ในกรนปารก (Green Park) ทกรงลอนดอน องกฤษ การสรางถนนเสนนยงถอเปนถนนสายแรกทใชวธการก�าหนดคาทดนในการเวนคนเพอตดถนนอกประการหนงดวย

การสรางถนนราชด�าเนนเสรจสนสมบรณครบทง 3 ชวง ใน พ.ศ. 2446 เมอสรางเสรจใหม ๆ ถนนราชด�าเนนเปนถนนโลงกวาง มชองทางสญจร 5 ชอง เพอการจราจรของรถและทางเทา และยงตดตงเกาอเหลกทโคนตนไม พรอมไฟสองสวางจากเสาไฟตามแบบอยางจากตางประเทศ แตยงไมมอาคารใดตงอยสองขางทาง เปนถนนทสวยงามและเปนศรสงาของบานเมอง เชอมระหวางสถาปตยกรรม 2 ยค คอ สถาปตยกรรมแบบไทยเดม (พระบรมมหาราชวง) และไทยใหม (พระราชวงดสต) ขณะทองคประกอบทแวดลอมถนนราชด�าเนน ไมวาจะเปนสะพาน พระราชวง วง และต�าหนก ลวนสรางขนดวยสถาปตยกรรมแบบตะวนตก สะทอนความเปลยนแปลงอดมคตทางการเมองจาก พระราชอ�านาจเดมสพระราชอ�านาจสมยใหม แสดงออกเชงอารยะถงความเปนเมองศวไลซตอนานาประเทศ น�าพาสยามเขาสยคสมยใหมใหทดเทยมชาตอน ๆ ไดอยางทนทวงท ผานการวางผงเมองใหทดเทยมมหานครตางประเทศ

18

55

ปยมหาราชานสรณ | 2562

56

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

57

ปยมหาราชานสรณ | 2562

รถยนตคนแรกในสยามการคมนาคมของสยามแตโบราณใชวธการเดนดวยเทาเปนหลก หรอใชสตว

ชนดตาง ๆ น�าพาไป สวนการสญจรทางน�าจะใชเรอเปนหลก เชน เรอส�าป นหนงล�าหนงอาจเปนทงเรอเพอเดนทางไปทตาง ๆ รบสงผคน หรอเปนเรอทใชขายของเชนในตลาดน�าแบบโบราณ เมอสยามขยายเขตเมองใหกวางขวางยงขน มการตดถนนรนแคมตาง ๆ เปนจ�านวนมาก แตในชวงแรกยงไมมรถยนตวงไปมา คงมแตรถลาก รถมา หรอคนขมาหรอเดนบนถนนเทานน ผดกบตางประเทศ เชน ในยโรปใชรถยนตเดนทางเปนพาหนะ กนไปมาเปนปกต

ใน พ.ศ. 2447 พระเจาลกยาเธอ กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ เสดจพระราชด�าเนนไปรกษาพระองค ณ กรงปารส ประเทศฝรงเศส ทรงทราบวา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ สนพระราชหฤทยในรถยนตเปนอยางยง จงไดทรงสงบรษทเยอรมนทกรงปารสประกอบรถยนตยหอ เมอรเซเดส-เบนซ 4 สบ 35 แรงมา ขนคนหนง ซงในขณะนน

ถอไดวาเปนรถยนตชนยอด เมอไดรถยนตมาแลว ทรงวาจางคนขบชาวองกฤษขบรถคนนตระเวนไปทวยโรป เพอทดสอบเครองยนตและตวรถ จากนนจงวนกลบไปยงนครปารส เพอสงรถกลบไปยงสยาม รถยนตคนแรกในประวตศาสตรไทยคนนเดนทางมาถงสยามเมอวนท 19 ธนวาคม 2447 เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทอดพระเนตรเหน ทรงพอพระราชหฤทยเปนอยางยง ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระเจาลกยาเธอ กรมหลวงราชบรดเรกฤทธ เปนสารถขบรถยนตพระทนงเปนพระองคแรก

ดวยทรงโปรดปรานและพอพระราชหฤทยรถยนตดงกลาว เพราะสะดวกสบายและรวดเรวกวาการใชรถมา ยามใดทพระองคทรงวางเวนจากพระราชกรณยกจ กมกเสดจฯ เยอนพนทตาง ๆ ดวยรถยนตพระทนงคนดงกลาวเสมอ ภายหลงมพระราชด�ารวารถยนตเพยงคนเดยวไมพอเพยงตอการใชงาน จงตดสนพระราชหฤทยสงรถยนตจ�านวนมาก พระราชทานแกพระบรมวงศานวงศ เพอใชในราชการแผนดนในอกไมกเดอนถดมา

การใชรถยนตในสยามนยมและแพรหลายอยางรวดเรวมาก มพระราชด�ารใหจดงานวนชมนมรถยนตครงแรก ในวนท 7 ตลาคม 2448 มการตกแตงประดบประดารถยนต และน�ามาออกวงเปนขบวนทนาตนตาตนใจแกชาวเมองเปนอนมาก ภายในเวลา 3-4 ป รถยนตในกรงเทพฯ เพมขนอยางกาวกระโดด ทงรถสวนตว รถโดยสารวงกนขวกไขวไมเปนระเบยบ จงเปนทมาของการตราพระราชบญญตรถยนตฉบบแรกขนเมอ พ.ศ. 2452

จากพระมหากรณาธคณททรงมตอไพรฟาประชาชน นบตงแตการสรางถนนหนทาง เรอยมาจนถงการออกพระราชบญญตจราจร ท�าใหคนไทยนยมการใชรถยนตเพอการเดนทางเพมมากขน เปนความเจรญอกประการหนงทเกดจากพระราชวสยทศนอนกวางไกลในการพฒนาบานเมองใหเจรญทดเทยมนานาอารยประเทศ

19

58

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เชอมเมองดวยการขดขยายคลองในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ถอไดวาเปนยคท

มการขดคลองมากทสดยคหนง ทรงมพระบรมราโชบายสงเสรมใหหนวยราชการและเอกชนขดลอกคลองเกาและขดคลองขนใหมเปนจ�านวนมาก ทงขดเพอขยายพนทเพาะปลก โดยเฉพาะอยางยงการปลกขาวซงเปนสนคาส�าคญ รวมถงเสนทางคมนาคมระหวางกรงเทพฯ กบจงหวดขางเคยง ซงเปนแหลงผลตขาวทส�าคญ และเปนเสนทางล�าเลยงขาวออกสตลาดตางประเทศ ดงปรากฏพระราชด�ารในการประกาศเรองอนญาตขดคลองวา “การขดคลอง เพอทจะใหเปนทมหาชนทงปวงไดไปมาอาศย แลเปนทางทจะใหสนคาไดบรรทกไปมาโดยสะดวก ซงใหผลแกการเรอกสวนไรนา ซงจะไดเกดทวขนในพระราชอาณาจกร เปนการอดหนนการเพาะปลกในบานเมองใหวฒนาเจรญยงขน”

คลองเปรมประชากร เปนคลองขดสายแรกททรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหขดขน

เมอ พ.ศ. 2412 ใชเวลาประมาณ 18 เดอน เพอเชอมแมน�าเจาพระยาจากคลองผดงกรงเกษมบรเวณหนาวดโสมนสวหาร กรงเทพฯ ไปทะลต�าบลเกาะใหญ อ�าเภอกรงเกา พระนครศรอยธยา เปนระยะทางกวา 50 กโลเมตร เนองจากทรงเหนวาการเดนเรอขนลองตามแมน�าเจาพระยาออมไปมาท�าใหเสยเวลามาก การขดคลองใหมนชวยรนระยะทางระหวางกรงเทพฯ กบกรงเกาใหสนลง และขยายพนทการเพาะปลกเขาไปในบรเวณ

ทคลองตดผาน ซงเดมเปนปารกชฏเตมไปดวยสตวปาตาง ๆ จนไมมใครกลาเขาไปอยอาศย

ทงยงพระราชทานชอคลองเปรมประชากร พรอมทงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหใชคลองน

โดยไมตองเสยคาธรรมเนยมขดคลองและภาษคลองใด ๆ ทงสน ดวยทรงมพระราชประสงคทจะขดคลองนเพอใหเปนการเฉลมพระเกยรตและพระราชกศลใหราษฎรไดรบความสะดวกสบายโดยทวกน

คลองทขดขนในสมยรชกาลท 5 อกหลายสาย เชน คลองนครเนองเขต คลองประเวศบรรมย คลองอดมชลจร คลองราชมนตร คลองทววฒนา คลองนราภรมย คลองรงสตประยรศกด คลองประปา และคลองแยกอกหลายคลองดวยกน เปน Mega Project ทเปลยนปาใหเปนเมอง และเชอมการคมนาคมระหวางเมองตาง ๆ ไมเพยงแตกรงเทพฯ เทานน และเพมพนทการเกษตรดงทกลาวไปแลว และยงเปนหลกฐานแหงความส�าเรจ ในการพฒนาทดนใหเกดประโยชนอยางเตมท นบวาเปนพระราชกศโลบายอนสขมคมภรภาพของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทจะใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนา บานเมองอยางแยบยล

20

59

ปยมหาราชานสรณ | 2562

60

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

61

ปยมหาราชานสรณ | 2562

สรางสยามอารยะ

62

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ทรงเลกธรรมเนยมหมอบคลาน พระราชกรณยกจแรกของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวหลงจาก

ททรงบรรลนตภาวะแลว คอ การเลกธรรมเนยมหมอบคลาน ดวยมพระราชด�ารวาธรรมเนยมหมอบคลานเปนเรองทลาสมย เปนทวพากษวจารณของชาวตะวนตกวาเปนการกระท�าท

กดขเหยยบย�ามนษยดวยกน ค�าวจารณเหลานไมเปนผลดตอการตดตอคบคาสมาคม

กบชาวตะวนตก เพราะนโยบายส�าคญในการรกษาเอกราชของชาตของไทย คอ การพฒนาบานเมองใหเจรญทดเทยมกบนานาอารยประเทศ มใหชาวตะวนตกใชเปนขออางในการ เขาแทรกแซงได ทรงตระหนกถงค�าวพากษวจารณทแสดงถงความไมเทาเทยมกน ซงชาวตะวนตกถอเปนเรองส�าคญของเหลามนษยชาตททกชวตจะตองมความเปนอย

และคณภาพชวตทดเสมอกน ดงนนเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ประกอบพระราชพธ

บรมราชาภเษกครงหลง เมอ พ.ศ. 2416 จงทรงมพระราชด�ารสตรสตอทประชมมหาสมาคมใหยกเลกธรรมเนยมการหมอบคลาน ความวา “ธรรมเนยมทหมอบคลานนน ใหเปลยนอรยาบถเปนยนเปนเดน ธรรมเนยมทถวายบงคมและกราบไหวนน ใหเปลยนอรยาบถเปนกมศรษะ” นบเปนการเปลยนแปลงขนบธรรมเนยมครงใหญ เพอความเจรญรงเรองของประเทศชาต คอ เปลยนจากการหมอบคลานเขาเฝาหรออยเฉพาะพระพกตรมาเปนการยนโคงศรษะค�านบตามแบบสากลในไพรชประเทศ

สมเดจเจาฟากรมพระยานรศรานวดวงศ ทรงเลาถงเรองราวในครงนนไววา “…พออาลกษณอานประกาศจบ เหลาขาเฝานบแตกรมพระราชวงบวรฯ เปนตน บรรดา ทหมอบอยเตมทงทองพระโรงกลกขนยนถวายค�านบพรอมกนดเหมอนกบเปลยนฉากรปภาพอยางหนงเปนอยางอน ๆ ไป ในทนทอยางนาพศวงอยางยง...” แตการประกาศ ณ ทนนยงไมทราบทวถงไปทงพระบรมมหาราชวง เมอเสดจเขาสเขตชนใน จงมการอานประกาศ

อกครง ดงททรงเลาไววา “...เมอเสดจขนขางในไปประทบทพระทนงภทรบฐทพระทนงไพศาลทกษณ เจานายและขาราชการผหญงเฝา กมอานประกาศและลกขนยนเฝา... กเปนอนเพกถอนระเบยบการเขาเฝาอยางเกาซงเคยใชมาหลายรอยป...”

การลกขนยนถวายค�านบแทนการหมอบกราบอาจดนาพศวงอยางยงส�าหรบคนไทยในสมยนน แตกเปนสงททรงพยายามทจะใหเลกการกดขแกกน อนเปนเครองขดขวาง ความเจรญรงเรอง และธรรมเนยมใหมทใหโคงศรษะกไดใชมาจนถงทกวนน ซงเปนธรรมเนยมทประเทศถอกน และเหมาะสมกบคนไทยจะถอดวย แนวทางหลกในการการบรหารราชการแผนดนของในหลวงรชกาลท 5 ททรงตงพระราชหฤทยมนมาตลอดรชสมยของพระองควาจะ “ไมกดขซงกนและกน” เหนจากเลกไพร เลกทาส หรอพระราชกรณยกจอน ๆ ทพฒนาคณภาพชวตของชาวสยามในสมยนนใหทดเทยมนานาอารยประเทศ

21

63

ปยมหาราชานสรณ | 2562

64

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

อบายเลกทาสสภาพบานเมองในสยามสมยตนรชกาลท 5 ยงคงเหลอมล�าทางชนชนกนอยมาก

ระบบทาสมอยทวทกแหง ทาสตองท�างานหลายรปแบบทงหนกและเบา ถกกดขขมเหง มชวตผกตดอยกบนายเงน บตรทเกดมาในชวงทเปนทาส จะตองตกเปนของนายเงน ท�าใหประชากรสวนใหญไมมเสรภาพ เปนเหตส�าคญขดขวางการพฒนาชาตและบานเมอง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระราชด�ารจะท�าใหราษฎรทเปนทาสไดเปนไท มชวตหากนไดอยางมความสข แตการยกเลกขนบประเพณทผคนคนเคยมายาวนานและมผลประโยชนเกยวเนองกบชนชนสงผเปนเจาของทาสไมใชเรองงายนก

รวมถงตวทาสเองทกลวการออกไปใชชวตทเปนไท อยางไรคงสบายสฝากชวตไวกบมลนายไมได จงทรงใชอบายทวา การทาสนนจะมอยตามเดมกได ขอแตอยางเดยว อยาใหกลบตรทเกดในรชกาลของพระองคเปนทาสกแลวกน ใครเคยเปนทาสมาในรชกาลกอน ๆ จะยอมเปนทาสอยตอไปกตามใจ

การเลกทาสดวยวธดงกลาวมาน จงไมกระทบกระเทอนถงใคร เพราะเมอออกพระราชบญญตพกดเกษยณอายลกทาสลกไทฉบบแรกออกมาเมอ พ.ศ. 2417 นน

เดกทเกดในสมยรชกาลท 5 มอายไมเกน 5 ป เทานน จงไมมใครรสกเดอดรอนแตอยางใด ครนเมอเดกเหลานนเตบโตขนแลว ทาสกคอย ๆ หมดไป ไมมการรบราฆาฟน หรอสนเปลองงบประมาณเชนประเทศอน ๆ สมดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด�ารงราชานภาพ

ตรสเลาไววา “การเลกทาสในสยามนไมใชวาไมมการรบพงอยางเดยว ยงแทบกลาวไดวาไมมใครรสกเสยดวยซ�าไป”

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงใชหลายวธในการเลกทาส เชน การประกาศหามมใหกลบมาเปนทาสอก การลดคาตวทาสเดม การชวยไถถอนทาสบางสวน การใหเลกบอนเบย สาเหตหนงของการซอขายทาส จนทายสดทรงใหตราพระราชบญญตทาส รศ. 124 ใหเลกทาสทวพระราชอาณาเขต นบวาเปนพระบรมราโชบายทถอวาวเศษ

ยงนก ทรงใชเวลายาวนานกวา 30 ป จงหมดสนทาสไปจากแผนดนสยาม

22

65

ปยมหาราชานสรณ | 2562

66

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

แตงตวแฟนซมมาแตครงกระโนนประเทศองกฤษในรชสมยของสมเดจพระราชนนาถวคตอเรย หรอทเรยกวา

ยควคตอเรยนนน เปนชวงทบานเมององกฤษเจรญรงเรอง เศรษฐกจเตบโตท�าใหผคนมงม และพลงการปฏวตอตสาหกรรมท�าใหการผลตสนคาตาง ๆ ท�าไดในปรมาณมากขน

และราคาถกลง รวมถงสงทอเสอผาอาภรณ ดงนนในยคน จงเกดการละเลนใหมในหมผดชาวองกฤษ คอ การแตงกายแฟนซ ซงพฒนามาจากงานเตนร�าสวมหนากากทเรยกวา Masquerade Ball การแตงแฟนซยควคตอเรยนท�าไดหลายหลายแนวทาง เชน แตงกายดวยชดชาตอน ชดโบราณ ชดแตงกายนกแสดง ชดแตงกายตามเทพนยาย ชดทออกแบบขนตามแตจนตนาการ ไปจนถงการใสหนากากตาง ๆ หรอหวรปสตว ฯลฯ

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงไดรบการศกษาเรองสากล เคยเสดจประพาสตางประเทศ และทรงเจรญพระราชไมตรกบราชส�านกตางชาตเปนอนมาก จงไดทรงรบธรรมเนยมเหลานมาปรบรบมาใชบาง งานแตงกายแฟนซครงแรกของ

ราชส�านกพระพทธเจาหลวง เกดขนในวนขนปใหม (หมายถง 1 เมษายนในยคนน) พ.ศ. 2417 และไดจดเปนระยะ ๆ ตลอดรชสมย รวมถงแมในเวลาทเสดจไปประทบตางจงหวด เชน พระราชวงบางปะอน อยธยาดวย ตามทปรากฏหลกฐานในพระราชกจ และภาพถาย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ เคยทรงแตงเปนทกษตรยแบบตะวนตก เครองแบบชาวสกอต และในยคหลง ๆ กเคยทรงแตงเปนเจกลากรถ ฯลฯ

พระราชนพนธ พระราชพธสบสองเดอน ทรงอธบายถงพธในเดอน 5 ไววา “เมอใชธรรมเนยมฝรงชกชมขน มการเลยงโตะในวงเนอง ๆ บางปกมแตงพระองคตาง ๆ

ตามชอเรยกฝรงวาแฟนซเดรสส บางปกแตงพระองคตามธรรมเนยม และมการเลนตาง ๆ ตอเวลาเลยงโตะแลว เปนอยางเลนโยนน�าบาง เลนกลบาง เลนเทยเตอรบาง มแฟรขายของครงหนงเมองปกน นพศก 1249”

จากพระราชนพนธขางตนจะเหนไดวา กจกรรมในวนปใหมนน ไมเพยงแตเปนการรบการละเลนแตงแฟนซมาใชเทานน ยงรวมไปถงการกนเลยงอยางทางการ

บนโตะใชสอมมดชอน ซงตางไปจากการเปบมอในชวตประจ�าวน ตลอดจนการเลนมายากล การแสดงละครเวท และรวมไปถงการออกรานขายของดวย ซงเปนเรองใหมในสงคมไทยสมยนน สงเหลานจงฝกฝนใหราชส�านกและขาราชการคนเคยกบธรรมเนยมสากลมากยงขน อกทางหนงดวย กระนนกเคยมพระราชด�ารสในงานเลยงปใหมอยคราวหนงใจความวา ธรรมเนยมอยางฝรงทมคณกควรรบมา แตธรรมเนยมโบราณใดทดกตองประพฤต

ตอไปใหมนคง

23

67

ปยมหาราชานสรณ | 2562

68

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

การศกษาการขดคอคอดกระในสมยรชกาลท 5

ในสมยโบราณ การเดนทางทางเรอไปทางตะวนออกของดนแดนเอเชยอาคเนย จะตองผานชองแคบมะละกาและชองแคบซนดา มกถกโจรสลดปลนและดานเกบภาษ นกเดนทางจงเลยงไปใชเสนทางลดทางบก คอ คอคอดกระ จากตะกวปาไปยงไชยา ความคดรเรมขดคลองลดเชอมอาวไทยกบทะเลอนดามน ปรากฏในพระราชนพนธของสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาท เรองนราศเสดจไปตเมองพมา มพระราชด�ารใหขดคลองทบรเวณกระบร ดวยเหตผลทางยทธศาสตร ตอมาในสมยรชกาลท 3 และ 4

มชาวองกฤษเสนอใหขดคลองผานคอคอดกระ แตโครงการนเดนหนาตอไมได ดวยเพราะไมมเงนทน และเปาหมายของรฐบาลองกฤษในการขอขดคอคอดกระกลบมเหตผลทางการเมอง รฐบาลไทยจงไดแตประวงเวลาออกไป

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สถานการณเปลยนแปลงไปจากสมยกอนหนา เนองดวยมคณะส�ารวจจากฝรงเศสทมชอเสยงจากการขดคลองสเอชส�าเรจทอยปตเขามาขอขดคอคอดกระ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ไมทรงยนดทจะใหสมปทานในการขดทนททนใด จนกวาจะส�ารวจพนทอยางละเอยดกอน

คณะท�างานจากฝรงเศสจงไดเรมส�ารวจ เกดเปนแผนทการส�ารวจคอคอดกระของนายเดอลองกฉบบ ค.ศ. 1881 ภายใตพระบรมราชานญาตของรชกาลท 5 ในการนมรบสงใหชาวองกฤษซงใกลชดราชส�านกไทยตดตามไปดวยเพอจะไดเปดเผยและตรวจสอบการส�ารวจได

ผลการส�ารวจปรากฏวาเสนทางทควรจะเปนแนวคลองนน ตองผานหมเทอกเขาหนแขงทมความสงไมสม�าเสมอกน และมลกษณะคดเคยวมาก หากจะตกแตงแนวคลอง

ใหเปนเสนตรงกจะพบอปสรรคยงขน สรปแลวการขดคลองในแถบนไมอาจส�าเรจลงไดโดยงาย เพราะยากตอการขดเจาะและไมคมทนทจะเดนหนาบกเบกพนท การยบโครงการขดคลองกระโดยกะทนหนท�าใหทมงานฝรงเศสเสยหนามใชนอย ตามวสยชาวสยามผเหนอกเหนใจ ผอนอยเสมอ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงมพระราชบญชาอครราชทตสยามประจ�ากรงปารส จดงานเลยงรบรองขนทสถานทตประจ�ากรงปารส ทงยงพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ เพอเรยกขวญและเปนก�าลงใจใหแกคณะส�ารวจจากฝรงเศส

และรกษาน�าใจเพอผดงมตรภาพระหวางกนเอาไวโครงการขดคอคอดกระในสมยกาลท 5 จงยตลงใน พ.ศ. 2428 และไมถก

หยบยกขนมาถกอกเลยจนตลอดรชกาล

24

69

ปยมหาราชานสรณ | 2562

70

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

25

71

ปยมหาราชานสรณ | 2562

ใน พ.ศ. 2424 หรอ 1 ปกอนทกรงรตนโกสนทรจะมอายครบ 100 ป พระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหเตรยมการพธสมโภชพระนครอยางยงใหญ เพอเปนการสนองพระมหากรณาธคณของสมเดจพระบรพมหากษตรยาธราชเจาทง 4 พระองค แหงพระบรมราชวงศจกร กอนพธฉลองการสมโภชจะเรมขน ไดทรงใหบรณปฏสงขรณวดพระศรรตนศาสดารามเพอความเปนสรมงคล ทรงใหหลอพระบรมรปรชกาลท 1-4 เพอถวายบงคมระลกถงพระมหากรณาธคณ และประดษฐานไวในพระทนงศวาลยมหาปราสาททสรางขนใหม สรางพระปฐมบรมราชานสาวรย เปนมณฑปศลาประดษฐานพระบรมรปรชกาลท 1 ณ สนามหลวง ทรงใหสรางอาคารศาลสถตยตธรรม แตอกสงหนงทเปนสงทแปลกใหมส�าหรบคนในสมยนน คอ การเตรยมการจดงานแสดงสนคาแหงชาต หรอ นาเชนแนลเอกซฮบเชน (National Exhibition) อยางยงใหญททองสนามหลวง

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระราชประสงควา ดวยการท�ามาคาขาย การท�ากสกรรมในรชสมยของพระองคเจรญรงเรองอยางมาก ควรจะรวบรวมผลตผลตาง ๆ ทงพชพรรณการเกษตร สนคาพนเมองทท�าขนจากฝมอชาวสยาม และเครองไมเครองมอประกอบกจการทงปวง มาจดแสดงใหเจานาย ขาราชการ และพอคาประชาชน รวมถงชาวตางชาต ไดรจกรบรและชนชมกบสงของเหลาน อนจะกอใหเกดการศกษาเรยนร และเปดโลกทศนของคนไทยทงปวงทมาเขาชมใหกวางขวางมากยงขน แมจะพระองคจะมพระราชด�ารวา การจดนทรรศการครงนอาจไมเลศหรสวยงามเชนนทรรศการสนคานานาชาตในตางประเทศ เพราะรวบรวมสนคาแปลกตาจากหลาย ๆ ประเทศมาใหดชม แตจะเปนเครองเตอนใจวาสงของทน�ามาจดแสดงทงหมดนนเกดมขนได เพราะทก ๆ คนชวยกนกอรางสรางแผนดนนขนมา

การจดงานในครงนไดรบความรวมมอรวมแรงจากเจานายและขาราชการอยางแขงขน น�าสนคาตาง ๆ มากมายจากทกสารทศสยามเขามาจดแสดงทกระโจมทองสนามหลวง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนมาทรงเปดนทรรศการเมอวนท 26 เมษายน 2425 และทอดพระเนตรสนคาตาง ๆ ดวยความชนชมโสมนส หลงจากนนไดเปดใหประชาชนเขาชมนทรรศการนนานกวา 3 เดอน นาเชนแนลเอกซฮบเชน นทรรศการสนคาแหงชาตสยามครงแรกจงปดตวลง

Exhibition ครงแรกในบางกอก

72

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

สยามมกฎราชกมาร รชทายาทตามแบบอารยประเทศ

ในชวงกรงศรอยธยาตอนตนนน ไมมการสถาปนาต�าแหนงรชทายาทเปนการเฉพาะ แตใหพระราชโอรสและพระอนชาไปครองเมองส�าคญทเรยกวาเมองลกหลวง ท�าใหการสบสนตตวงศไมมกฎเกณฑชดเจน ตอมาสมเดจพระบรมไตรโลกนาถทรงตรากฎมณเฑยรบาลขน ก�าหนดใหมต�าแหนง พระมหาอปราช กระนนต�าแหนงนกมไดสถาปนาในทกรชกาล จนถงแผนดนสมเดจพระเพทราชา ไดทรงก�าหนดพระยศของพระมหาอปราช เปนกรมพระราชวงบวรสถานมงคล หรอ วงหนา โดยสรปต�าแหนงรชทายาทในสมยอยธยามทงกรณทเปน

และมเปนพระราชโอรส แตการไดราชสมบตจรงนน ขนกบปจจยเกยวกบอ�านาจทางการเมองมาประกอบเปนหลก

ครนกรงรตนโกสนทร ลนเกลารชกาลท 1 ทรงสถาปนาพระราชอนชาขนเปนสมเดจกรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาท เพราะไดทรงกระท�าศกท�าราชการรวมกน มาแตครงเกากอน และแมวาเมอพระอนชาสวรรคตไปแลว ทรงตงลนเกลารชกาลท 2

เปนวงหนาสบแทน แตกเปนเพยงครงเดยวเทานนทมการตงพระราชโอรสเปนวงหนา

จากนนมาในรชกาลท 2-5 ไดตงวงหนาจากพระราชอนชาหรอพระญาตวงศอนใกลชด ทงนโดยค�านงถงพระบารม การยอมรบของผคนและความไววางพระราชหฤทยดวย

และในกรณของกรมพระราชวงบวรวชยชาญ วงหนาพระองคสดทายในรชกาลท 5 นน

ไดรบการสนบสนนจากสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ ผส�าเรจราชการแผนดน อยางไรกตาม วงหนาในกรงรตนโกสนทร หากไมนบรวมลนเกลารชกาลท 2 ลวนแตสวรรคตไปกอนพระเจาแผนดน ท�าใหในความเปนจรงราชสมบตลวนสบมายงพระราชโอรสทงสน

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมความรเรองตะวนตกมาแตตน และยงเสดจประพาสตางประเทศ ทรงเขาใจธรรมเนยมราชตระกลทยอมรบใชกนในสากลประเทศ จงมพระราชด�ารจะตง The Crown Prince เปนรชทายาทตามแบบอารยประเทศ เพอใหการสบราชสนตตวงศเปนไปตามสายพระโลหตใกลชดทสด และมความชดเจน

ดงนนเมอวงหนาองคสดทายเสดจทวงคตไปแลว จงทรงตง เจาฟาชายมหาวชรณหศ

พระราชโอรสองคใหญอนประสตแตสมเดจพระนางเจาสวางวฒนา พระบรมราชเทว ขนเปน สมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร พระองคแรก ทรงด�ารงต�าแหนงรชทายาท เมอ พ.ศ. 2429 การนไดทรงฝกสอนพระราชทานพระโอวาทความรแกพระรชทายาทดวยพระองคเอง แมตอมาจะมเหตวปโยค ดวยสยามมกฏราชกมาร พระองคแรกเสดจสวรรคตไปในพระวยเยาว กไดทรงสถาปนา สมเดจฯ เจาฟามหาวชราวธ กรมหลวงเทพทวาราวด ขนเปนพระรชทายาทสบแทน และในการตอมาไดเสดจขนครองราชย เปนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6

26

73

ปยมหาราชานสรณ | 2562

74

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

สมเดจพระบรมราชนนาถพระองคแรกแตโบราณมานนการเทยบพระยศพระอครมเหสของพระมหากษตรยไทย

ยงไมแยกขาดออกจากพระยศเจานายอนอยางชดเจน เชน พระอครมเหสในรชกาลท 1

มพระนามวา กรมสมเดจพระอมรนทรามาตย ซงเปนพระยศ กรมสมเดจพระ อนเปนพระยศสงสดของเจานายในเวลานน

ตอมาในรชกาลท 5 ไดโปรดใหก�าหนดท�าเนยบพระยศพระภรรยาเจาใหเปน ระบบแบบแผนยงขน โดยขนานพระยศพระอครมเหสวา สมเดจพระนางเจา พระบรมราชเทว หรอพระอรรคราชเทว และไดโปรดใหสถาปนา พระนางเจาสนนทากมารรตน พระนางเจาสวางวฒนา และพระนางเจาเสาวภาผองศร ด�ารงต�าแหนงพระอครมเหสตามล�าดบ

ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจประพาสยโรป ครงแรก ทรงพระกรณาโปรดฯ ใหสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระอครมเหส ส�าเรจราชการแผนดนแทนพระองคเปนระยะเวลากวา 8 เดอน พระปรชาสามารถ ในการบรหารราชการดวยความเรยบรอยนนเปนทประจกษ ผคนทงปวงเรยกขานวา

“สมเดจรเยนท” เมอในหลวงรชกาลท 5 เสดจนวตพระนครแลว จงไดสถาปนาพระอสรยยศ

ขนเปน สมเดจพระนางเจา พระบรมราชนนาถ เปนการใชศพทค�าวาพระราชนเปนครงแรก

ในประวตศาสตรคกบค�าวาพระราชา ใหคลายกบ The King and The Queen แสดงใหเหน ถงการยกยองสตรเสมอกบบรษ ซงเปนแนวทางทประเทศทางตะวนตกยดถอกน

อยางแพรหลายสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถ เปนพระราชธดา

ในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ประสตแตสมเดจพระปยมาวด ศรพชรนทรมาตา (เจาจอมมารดาเป ยม) พระราชสมภพเมอป 2407 มพระประวตวาเฉลยวฉลาดมาตงแต

ทรงพระเยาว เมอทรงรบราชการในฐานะพระภรรยาเจาแลว ไดมพระราชโอรสธดาถง 9 พระองค ซงในเวลาตอมาไดเสดจเสวยราชยเปนพระมหากษตรยถง 2 พระองค คอ ลนเกลารชกาลท 6 และลนเกลารชกาลท 7 จงได รบการเฉลมพระนาม

ในรชกาลท 6 วา สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง สมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง

ทรงเปนนางแกวคพระราชหฤทยของในหลวงรชกาลท 5 ทรงรวมทกขรวมสขรวมคด รวมแกไข บ�าเพญพระราชกรณยกจนอยใหญนานปการ เฉพาะการททรงท�าโดยพระองคเอง ยกตวอยางส�าคญ เชน ทรงตงโรงเรยนและบ�ารงการศกษาสตรทงในพระนครและ ในทองทอนเปนอนมาก ทรงตงสภาอณาโลมแดง (สภากาชาดไทย) ทงยงทรงเปน

สตรทเปนผบงคบการพเศษของกรมทหารมาเปนพระองคแรกอกดวย

27

75

ปยมหาราชานสรณ | 2562

76

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

77

ปยมหาราชานสรณ | 2562

ยคเดนศลปกรรม

78

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

28

79

ปยมหาราชานสรณ | 2562

ขนนางตางชาตในราชสำานกในโลกไรพรมแดนปจจบน ภาครฐเรมพดกนถงศกยภาพในการแขงขนของไทย

ดวยการดงก�าลงคนทมศกยภาพจากตางประเทศมารวมพฒนาดวย ใครจะรบางวา พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงมพระราชทศนญาณขอนมากอนถงรอยกวาปแลว

การสรางสยามใหเจรญรงเรองและมระบบระเบยบ ตลอดจนสาธารณปโภคทชาตอารยะพงมนน จ�าเปนตองอาศยผรผเชยวชาญในเรองดงกลาวมาออกแบบ จดตงระบบงาน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ จงไดโปรดใหหาชาวตางชาตทมความรความสามารถมารบราชการในสยาม ดงมตวอยางทส�าคญ เชน

นายเฮนร อาลาบาสเตอร (Henry Alabaster) ซงเคยเปนรองกงสลองกฤษ ภายหลงโปรดใหเชญกลบมาเปนทปรกษาสวนพระองค ไดมสวนส�าคญในการวางรากฐานดานการท�าแผนท การสรางถนน กจการไปรษณยโทรเลข โทรศพท และพพธภณฑ ทานผนสมรสกบสตรไทยมลกหลานสบสกลเศวตศลา ในไทยตอมา

พระยาชลยทธโยธน (André du Plessis de Richelieu) เปนผวางรากฐานราชการทพเรอไทย ตลอดจนวชาการบงคบการเรอรบ

นายยอรช ปาด (Georges Padoux) ทปรกษาดานกฎหมาย ซงมบทบาทในการยกรางประมวลกฎหมายแรกของไทย คอกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ. 127 อนเปนผลงานเอกในรชกาลท 5 ทชาวตางชาตยกยอง

พระยากลยาณไมตร (Jens Iverson Westengard) และนายเอดเวรด เฮนร สโตรเบล (Edward Henry Strobel) ซงมบทบาทเกยวกบราชการความสมพนธระหวางประเทศและสนธสญญา โดยเฉพาะการแกไขปญหาพรมแดน และการผอนคลายปญหาเรองสทธสภาพนอกอาณาเขต

นอกจากนนยงม พลตรพระยาวาสเทพ (G. Schau) ชาวเดนมารก ชวยจดระเบยบกรมต�ารวจ พระยามหธร (Tokiji Masao) ชาวญปน ผชวยทปรกษากระทรวงยตธรรม นายวลเลยม อลเฟรด คณะตลเก (William Alfred Kunatelake) ชาวลงกา ชวยงานกรมอยการ ตอมาไดเปนเจากรมอยการ ทพระยาอรรถการประสทธ ตนสกล คณะดลก

ในดานศลปะ กทรงวาจางศลปนมชอเสยงมาชวยดานการออกแบบและกอสรางอาคารสถานท เชน พระทนงอนนตสมาคม ไดแก นายมารโอ ตมาญโญ (Mario Tamagno) นายกาลเลโอ คน (Galileo Chini) และนายคารโล รโกล (Carlo Rigoli)

บคคลทส�าคญและมเกยรตประวตสงสดอนจะละเลยมไดกคอ เจาพระยาอภยราชา (Gustave Rolin-Jacquemyns) อดตเสนาบดชาวเบลเยยม ททรงวาจางมาในฐานะทปรกษาราชการทวไป มอ�านาจถวายค�าแนะน�าเกยวกบราชการสยามในทกเรองทกกระทรวง และเปนเจาพระยาตางชาตเพยงคนเดยวในยครตนโกสนทร

80

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

บชาพระพทธศาสนาดวยของแปลกนบตงแตโบราณมา นอกจากพระมหากษตรยจะทรงท�านบ�ารงกจการบานเมอง

ใหเจรญรงเรองแลวนน ยงทรงรบธระแหงพระพทธศาสนา ทรงเปนพทธศาสนปถมภก และทรงท�านบ�ารงพระบวรพทธศาสนาใหเปนหลกธรรมอนยดเหนยวจตใจแกปวงพสกนกร

เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจเถลงถวลยราชสมบต ใน พ.ศ. 2411 ทรงสถาปนาพระอารามขนแหงแรก คอ วดราชบพธสถตมหาสมาราม เปนวดประจ�ารชกาล มสถาปตยกรรมภายนอกตงแตบานประตก�าแพงวดแกะสลกเปนรปทหารมหาดเลกแตงกายอยางทหารตะวนตก ลกษณะการตกแตงอาคารบนพนไพทตกแตงดวยศลปกรรมแบบไทยประเพณ สวนภายในอาคารไมวาจะเปนพระอโบสถหรอพระวหารตกแตงดวยสถาปตยกรรมแบบตะวนตก จงเรยกรปแบบการตกแตงวดราชบพธวา “นอกไทย ในฝรง”

ตอมาใน พ.ศ. 2419 ทรงมพระราชศรทธาสถาปนาวดนเวศธรรมประวต เพอเปนวดประจ�าพระราชวงบางปะอน โดยมแรงบนดาลพระราชหฤทยทจะสรางพระอารามถวายในรปแบบสถาปตยกรรมตะวนตก ตามจารกความวา “...พระประสงคจะทรงบชาพระพทธศาสนาดวยของแปลกประหลาด และเพอใหอาณาประชาราษฎรทงปวงชมเลนเปนของประหลาด ไมเคยมในพระอารามอน เปนของมนคงถาวร” สถาปตยกรรมของพระอารามนจงเปนสถาปตยกรรมแบบโกธก พระอโบสถเปนยอดแหลมเฉกเชนพระมหาวหารในยโรป ภายในตกแตงดวยกระจกสจากประเทศอตาล ธรรมาสนเทศนเปนทรงฝรง เปนตน

ครนลวงมาถง พ.ศ. 2441 ทรงสถาปนาวดเบญจมบพตรดสตวนาราม ใหเปน พระอารามประจ�าพระราชวงดสต ทรงสงหนออนสขาว (Pure White) จากเหมองคารรารา เมองมสซา-คารรารา แควนทสกาน ประเทศอตาล เพอตกแตงพระอโบสถถวายเปน พทธบชา ในสมยนนหนออนจากอตาลนบเปนของแปลกหาชมไดยากยงนก

นอกจากนในคราวเสดจพระราชด�าเนนประพาสประเทศทางยโรป ไดทรงสงซอสนคาจากตางประเทศเพอถวายเปนพทธบชาแกพระอารามตาง ๆ อาท โคมไฟทรงฝรง

มจารกวา “ทระลกเสดจพระพาสยโรป ร.ศ. 126” ถวายแกพระอารามตาง ๆ เชน วดบวรนเวศวหาร วดราชบพธสถตมหาสมาราม และน�าไปตกแตงบรเวณโถงบนได พระทนงอนนตสมาคมอกดวย นบไดวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงม

พระราชวสยทศนกวางไกล ทรงยดมนศรทธาในพระพทธศาสนาอยางแนวแน ในขณะเดยวกนทรงเปดรบเอาวฒนธรรมตะวนตกเขามาผสมกบความเปนไทย เพอแสดง ใหนานาอารยประเทศไดเหนถงความเจรญและการปรบตวของประเทศไทยไดอยางลงตว

29

81

ปยมหาราชานสรณ | 2562

82

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ศลปะแรกมในรชกาลท 5ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนบวาเปนยคทองทง

ดานศลปกรรม ประตมากรรมรวมถงงานหตถกรรมของสยามอยางแทจรง ดวยทรงม พระราชด�ารในการท�านบ�ารงพระบวรพทธศาสนาดวยศลปวตถทเปนของแปลกตาซงไมเคยมมากอนในสยาม อาท พระพทธรปศลปะคนธารราฐ และพดรอง เปนตน

พระพทธรปองคหนงทสรางดวยศลปกรรมแบบใหมในรชกาลท 5 คอ

พระคนธารราษฎร เปนพระพทธรปยนปางขอฝน ทสรางขนตามลกษณะของพระพทธรป

ศลปะอนเดยแบบคนธาระ หรอ คนธารราฐ ทไดรบอทธพลทางศลปะแบบกรก มพระพกตรสมจรงตามแบบมนษย พระเกศาหยกศกเกลาเปนมนโมล ไมมพระรศม มกลามเนอ อยางมนษย ครองจวรรวแบบธรรมชาต พระพทธรปองคนทรงใหนายอลฟอนโซ ทอรนาเรลล ประตมากรชาวอตาเลยนเปนผปนแบบ สรางแลวเสรจใน พ.ศ. 2453 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงตองพระราชหฤทยในพทธศลปลกษณะนเปนอยางยง ทรงม แนวพระราชด�ารวา “...อยากเหนพระเปนคน อยากใหเหนหนาเปนคนฉลาด อดทน มความคดมาก ไมใชท�าหนาบง ไมใชนงยมกรม ไมใชนงหลบเผลอไผล ใหเตมอยดวยสตสมปชญญะ...” ปจจบนพระพทธปฏมาองคนจดแสดงอย ณ พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร

ศลปวตถอกประเภทหนงทเกดขนในรชสมยน คอ พดรอง โดยมลเหต

แตเดมนน พระสงฆจะถอพชนแทนตาลปตร แตรปทรงของพชนนนไมตองพระราชหฤทยในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชด�ารวา “ไมงาม” จงทรงสรางพดรอง ใหพระสงฆใชแทนพชน โดยลกษณะเปนพดหนานาง ท�าโครงไมไผขง หมดวยผาแพร แลวปดดวยผาโหมดเรยบ ๆ ตอมาในรชกาลท 5 จงมความนยมประดษฐใหมความวจตรงดงาม ดวยวสดมคาตาง ๆ และท�าดวยผาอยางด เชน ผาแพร ผาโหมด ผาอตลด ผาสกหลาด ทงแบบเรยบและมลวดลาย พดรองทมลวดลายมขนครงแรกคอ พดรอง

งานขนพระทนงวโรภาษพมาน โดยปกลายเปนอกษร จ 3 ตวภายใตพระเกยวยอด พดรองตอมาคอ พดรองไอยราพต ในงานพระราชพธบรมราชาภเษก พ.ศ. 2416 จากนนจงมความนยมในการจดสรางพดรองขนโดยมความนยมปกดน รวมไปถงการตกแตงลวดลาย ท�าผาทอพมพลาย และมการสงแบบลายไปสงทอพดจากประเทศจนและประเทศญปน เพอน�ามาถวายเปนพทธบชาสบตอมาจนถงปจจบนอกดวย

นบไดวาในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนน เปนยคทองแหงงานศลปะเพอถวายเปนพทธบชาทรบการสบทอดสงตอรนสรนไมเสอมสญหายไปอยางแทจรง

30

83

ปยมหาราชานสรณ | 2562

84

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

สถาปตยกรรมไทยทแสดงความเปนสยาม

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนยคทสยามตดตอกบนานาอารยประเทศอยางกวางขวาง จงเกดภาพของอทธพลชาตตะวนตกเขามาปรากฎอยในสยามผานงานสถาปตยกรรมอยางหลกเลยงไมได แตดวยพระบรมราโชบายอนสขมคมภรภาพ ทรงท�านบ�ารงความเปนไทยของสยามเอาไวผานสถาปตยกรรมตาง ๆ ดงปรากฏใหเหนมาจนถงปจจบน

นบแตชวงตนรชกาล เมอ พ.ศ. 2416 ทรงตงการพระราชพธทรงพระผนวช ทรงใหสรางพระทนงทรงผนวชขน ณ บรเวณพระพทธนเวศนในสวนศวาลยเพอเปนทประทบขณะทรงครองเพศบรรพชต พระทนงองคนมสถาปตยกรรมเปนอาคารทรงไทยสง 2 ชน ประดบชอฟาใบระกา หางหงส ปดทองทบ ภายในเขยนภาพจตรกรรมพระราชประวตและเหตการณส�าคญตาง ๆ หลายปตอมา ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหยายพระทนงทรงผนวช

มาปลกเปนกฏเจาอาวาสวดเบญจมบพตรดสตวนาราม และเขยนจตรกรรมฝาผนงเลาเรองพระราชประวตและเหตการณส�าคญตงแตทรงโสกนตจนถงการยายพระทนงทรงผนวช

พ.ศ. 2418 มพระราชด�ารจะสรางพระทนงทองพระโรงแบบตะวนตกเพมเตม ซงแตเดมไดทรงสรางหมพระทนงตาง ๆ เปนอาคารชนเดยวแบบตะวนตกขนรายลอมกอนหนานนแลว แตสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศไดกราบบงคมทลขอแกไข แบบยอดของพระทนงใหเปนทรงปราสาทอยางไทยประเพณ จงทรงท�ายอดพระมหาปราสาทตามฐานานศกดแหงสถาปตยกรรมในพระมหากษตรย ใหชอพระทนงวา พระทนงจกร มหาปราสาท เปนอาคารทมลกษณะแปลกตาโดดเดนกวาพระทนงองคอน ๆ แมในปจจบนเวลาจะผานมาลวงเลยกวาศตวรรษ แตพระทนงองคนยงคงเปนหนงในจดดงดดส�าคญทสดของผทมาเยอนพระบรมมหาราชวง

ใน พ.ศ. 2421 ทรงใหสรางพระทนงศวาลยมหาปราสาทขนในบรเวณสวนศวาลย และใหหลอพระบรมรป รชกาลท 1-4 ขน ประดษฐานภายในพระทนง เพอใหเจานายและ

ขาราชบรพารไดถวายบงคมแสดงความจงรกภกด พระทนงองคนมลกษณะเดนคอ มยอดพระมหาปราสาท 5 ยอด และงดงามดวยสถาปตยกรรมไทยทรงสรรคดวยฝมอชางชนสง ตอมาในสมยรชกาลท 6 ทรงใหยายพระบรมรปออกไปทปราสาทพระเทพบดร พระทนงองคนจงวางลง นอกจากนนใน พ.ศ. 2440 ทรงใหสรางพระทนงราชกรณยสภา เพอเปนทประชมปรกษาราชการแผนดน มลกษณะสถาปตยกรรมภายนอกแบบไทยแทงดงามไมแพพระทนงอน ๆ

เหลานเปนเพยงถาวรวตถทแสดงถงความเจรญรงเรองของสถาปตยกรรมไทยในรชสมยของพระองคซงยงสบทอดสบสานมาถงปจจบนไดอยางชดเจน

31

85

ปยมหาราชานสรณ | 2562

86

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

จดเปลยนสถาปตยกรรมไทย(วงเจานายสไตลฝรง)

สถาปตยกรรมอนเนองในสถาบนพระมหากษตรยในราชวงศจกรนน ปรากฎรปแบบศลปะจากตางประเทศใหเหนอยเสมอ ในชวงตนกรงรตนโกสนทรจะพบสถาปตยกรรม แบบไทยประเพณและจนผสมกนเปนสวนมาก เมอลวงเขารชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงรบรปแบบสถาปตยกรรมตะวนตกมาสรางพระทนงองคตาง ๆ เชน พระทนงอนนตสมาคม (องคเดม)

เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจเถลงถวลยราชสมบตแลว ไดเสดจพระราชด�าเนนเยอนตางประเทศ อาท สงคโปร ชวา อนเดย ไดทอดพระเนตรความเจรญรงเรองและความงามจากในนานาประเทศ จงทรงรเรมน�าสถาปตยกรรมตะวนตก มาสรางพระราชวงและวงพระราชทานแดพระราชโอรส เชน เมอ พ.ศ. 2419 ทรงวาจาง นายจอหน คลนช สถาปนกชาวองกฤษออกแบบพระทนงจกรมหาปราสาท แรกเรม มพระราชประสงคใหเปนพระทนงแบบตะวนตกทงหมด หลงคาเปนทรง MANSARD

แตสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ กราบบงคมทลขอใหสรางเปนทรงปราสาทอยางสถาปตยกรรมไทยประเพณ นอกจากนน ทรงใหสรางพระทนงบรมพมาน สถาปตยกรรมแบบเฟรนช เรเนซองส พระราชทานแกสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชรณหศ สยามมกฎราชกมาร และหอคองคอเดย หรอศาลาสหทยสมาคมในปจจบน เปนสถาปตยกรรมแบบอารคโคง เพอเปนสโมสรส�าหรบทหารมหาดเลก

จดเปลยนส�าคญทางสถาปตยกรรมตะวนตกในสยามนน เกดขนหลงจากทเสดจพระราชด�าเนนทรงเยอนประเทศในแถบยโรปครงแรก เมอ พ.ศ. 2440 มพระราชด�ารจะสรางพระราชวงใหมขนบรเวณทงดานตะวนออกเฉยงเหนอของพระบรมมหาราชวง เรยกวา วงสวนดสต ภายในประกอบดวยหมพระทนงและพระต�าหนกแบบตะวนตก อาท พระทนงอนนตสมาคม สถาปตยกรรมแบบนโอเรเนซองส ใชเปนทองพระโรง พระทนงอมพรสถาน ใชเปนทประทบ เปนตน

นอกจากนนในรชสมยรชกาลท 5 พระบรมวงศานวงศตางไดรบพระราชทานวงในรปแบบสถาปตยกรรมตะวนตก อาท วงบางขนพรหม พระราชทานแดสมเดจฯ เจาฟาบรพตรสขมพนธ กรมพระนครสวรรควรพนต วงปารสกวน พระราชทานแดสมเดจฯ เจาฟาจกรพงษภวนาถ กรมหลวงพษณโลกประชานาถ สงเหลานถอเปนหมดหมายส�าคญของการพฒนาสถาปตยกรรมในรชสมยของพระองค กอนจะแพรหลายสไพรฟาประชาชนในเวลาตอมาจนมการพฒนาอยางเจรญรงเรองมาถงปจจบน

32

87

ปยมหาราชานสรณ | 2562

88

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

รามเกยรตวดพระแกว 1 ในทระลก 100 ป กรงรตนโกสนทร

ในหวงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวประจวบกบวาระ ทกรงรตนโกสนทรสถาปนามาครบ 100 ป ดงนนจงถอเปนศภวาระมงคลอยางยงทจะจดงานฉลองสมโภชขนตามประเพณนยม ซงวดพระศรรตนศาสดารามกมอายครบศตวรรษ

ในวาระเดยวกน สถาปตยกรรมตาง ๆ ทสรางขนแตเกากอนเรมช�ารดทรดโทรมตามกาลเวลา แมจะไดเคยบรณปฏสงขรณครงใหญเมอ พ.ศ. 2375 มาแลวกตาม แตกยงมไดงดงาม

คงสภาพนาชมนาพงพอใจ พระบาทสมเดจพระพระจลจอมเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหบรรดาเจานายพระราชอนชาในพระองครวมกนซอมพระอารามใหงามยงดวยวจตรศลปตาง ๆ ลวงหนากอนถงเกอบ 3 ป นบเปนการปฏสงขรณวดพระแกวเปนครงท 2 ในแผนดนรตนโกสนทร

การปฏสงขรณใหญในครงนนนอกจากจะทรงสงโมเสกทท�าจากทองค�าเปลวตกแตงพระศรรตนเจดยซงเดมเปนพระเจดยปนสขาว ทรงบรณะหลงคาและยอดมงกฎวหารยอดทงประดบกระเบองถวยใหม ทรงสรางบษบกประดษฐานพระบรมราชสญลกษณประจ�ารชกาลกอนขนบรเวณฐานไพท ทรงใหสรางยกษทวารบาลเพมเตมแลวยงทรงใหซอมพระระเบยงและซมประตทางเขาวดทงหมด และใหซอมจตรกรรมฝาผนงเรองรามเกยรต ทเขยนเมอสมยรชกาลท 3 ใหสมบรณ ทงยงทรงใหเกณฑกวเกอบ 70 ชวต รวมกนแตงโคลงรามเกยรตเลาเรองทเขยนนน พระระเบยงหองละ 28 โคลง รวมเปนโคลง 4,984 บท แลวท�าศลาจารกไวตามเสาพระระเบยงโดยรอบ และใหมกองตรวจแกเนอความแกไขโคลงทงหมดใหไพเราะและถกตองตามฉนทลกษณ ยงปรากฏวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวพระราชนพนธโคลงรวมกบเหลากวถง 8 หองในการบรณะจตรกรรมฝาผนงในครงนดวย

ผลงานจตรกรรมฝาผนงเรองรามเกยรตทระเบยงวดพระแกวททรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสรางขนเปนพทธบชาอยางสมบรณในครงนน ยงปรากฏอยเปนหลกฐานแหงความรงเรองและพระปรชาสามารถอยางยงทอนชนรนหลงควรคาแกการตอยอด และรกษาไวใหคงอยคกบประเทศไทยสบไป

33

89

ปยมหาราชานสรณ | 2562

90

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

พระบรมรปทรงมา: ความสามคคของปวงประชา สการสถาปนา

จฬาลงกรณมหาวทยาลยพระบรมราชานสาวรยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ณ พระลาน

พระราชวงดสต ซงรจกกนทวไปวา “พระบรมรปทรงมา” สรางขนใน พ.ศ. 2451 เนองในอภลกขตสมยพระราชพธรชมงคลาภเษก ทรงครองสรราชสมบตครบ 40 ป ยาวนานกวาพระมหากษตรยพระองคใดในราชอาณาจกร

พระบรมรปทรงมาองคน นายจอรจ เออรเนสต ซอลโลล เปนประตมากร ในคราวทเสดจพระราชด�าเนนเยอนยโรปครงท 2 เมอ พ.ศ. 2450 ไดเสดจไปประทบ

เปนแบบป นพระบรมรปดวยพระองคเอง แลวหลอขนทโรงหลอของบรษทซสแฟรส (Susse Freres Fondres) กรงปารส ประเทศฝรงเศส ดวยหมายทจะสรางเปนอนสาวรย

หนาพระราชวงสวนดสตททรงสรางขนใหมในขณะนน เมอทางสยามรบทราบพระราชประสงคดงกลาว จงพรอมใจกนทลเกลาฯ

ถวายเงนเรยไรเพอจดสรางของทลพระขวญถวายในพระราชพธรชมงคลาภเษก โดยสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราวธ สยามมกฎราชกมาร เปนองคประธาน การเรยไรเงนในครงนนรวมจ�านวนเงนไดถง 1,200,000 บาทเศษ ซงมจ�านวนมากกวาทตองใชสรางพระบรมรปหลายเทา จงใชเงนเพยงสวนหนงจดสรางพระบรมรป สงจากกรงปารสมาถงกรงเทพฯ ใน พ.ศ. 2451 และมอบหมายใหชางชาวอตาเลยนประจ�ากรมโยธาธการท�าแผนหนออนส�าหรบประดษฐานพระบรมรป

วนท 11 พฤศจกายน 2451 อนเปนวนครองสรราชสมบตครบ 40 ป สมเดจพระบรมโอรสาธราช ทรงเปนผแทนปวงชนชาวสยาม กราบบงคมทลนอมเกลาฯ ถวายพระบรมรปเปนของทลพระขวญ ซงเปนสวนหนงของพระราชพธรชมงคลาภเษกในวาระนน

เงนทเรยไรทเหลอจากการสรางพระบรมรป ทงเงนตนและดอกเบย เปนจ�านวนเงน 982,672 บาท 47 สตางคนน ทรงพระกรณาโปรดเกลาใหน�าไปฝากไวในธนาคาร ตอมาใน พ.ศ. 2453 เมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหน�าดอกผลจากเงนจ�านวนนซงเรยกกนวา เงนหางมา ไปสรางสถาบนอดมศกษาถวายเปนพระบรมราชานสาวรยแดสมเดจพระบรมชนกนาถ พระราชทานนามวา “โรงเรยนขาราชการพลเรอนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว” และตอมาใน พ.ศ. 2459 จงสถาปนาเปน “จฬาลงกรณมหาวทยาลย” ตราบจนปจจบนน

34

91

ปยมหาราชานสรณ | 2562

92

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

35

93

ปยมหาราชานสรณ | 2562

แฟชนของสะสมยอดฮตในรชกาลท 5แผนดนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนชวงทสยามพฒนาสความเจรญ

อยางกาวกระโดด เนองดวยคบหากบตางประเทศ ซงกเปนเหตใหไดรบศลปวฒนธรรม

จากตางชาตมาดวย รชกาลท 5 จงเปนรชสมยทมแฟชนสงของเครองใชจ�านวนมาก เรมจากในราชส�านกแลวขยายออกไปยงกลมคนชนสงขาราชการตาง ๆ ดงเชน ตลบงา ชดชา และสนคาศลปกรรมจากหางฟาแบรเฌ

ตลบงา คอ งาชางกลงเปนรปตลบทรงตาง ๆ มฝาปด ส�าหรบสตรไวใสสผง น�าหอม และเครองหมากซงเปนเครองอปโภคทขาดไมไดในยคนน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ

โปรดวาเงางามสวยเหมอนกลองยาสบเมยรชอม แตนนมาเจานายสตรจงแสวงหาตลบงามาสะสม มการประกวดรางวล ประชนกนทฝมอการกลง ความเงางาม รปทรง จ�านวนตลบในเถาตงแตใบใหญสดถงใบจว และตงชอตลบคลองจองกนเปนชด

การดมชาจนเปนทนยมในสยามมานาน ชดชาจงเปนเครองอปโภคทนยมมไวทกบาน ประกอบดวยถาดรอง ถวยชา ปานชา ประดษฐเปนทรงมลวดลายและสตาง ๆ ตอมาในรชกาลท 5 ไดโปรดใหสงผลตชดชาจากโรงงานในยโรป ท�าเปนชดสตาง ๆ ครบตามวน เรยกวา ชดจกร มทงแบบไทย แบบจน แบบจโบ ในชดชาแบบจน ไดผกอกษร พระปรมาภไธยยอ จปร. เปนลายอยางอกษรจน บางครงจงเรยกวา ชดชา จปร. และในภายหลง หางกมตงฮวดกเปนคนสงเขามาจ�าหนาย บางครงจงเรยกวา ชดกมตง

หางฟาแบรเฌ (Faberge) เปนหางท�างานศลปะเครองประดบสะสมในรสเซย มผลงานชอกอง เชน น�าไขมาประดบลายลงยา เรยกกนวา ไขฟาแบรเฌ ในครงแรกพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ทรงไดรบการถวายเครองใชชนหนงเปนไมตรจตจากพระเจาซาร ตอมาจงทรงตดตอและสงฟาแบรเฌ ใหท�าเปนคอลเลกชนเฉพาะ จงเปนราชส�านกตะวนออกแหงเดยวทมผลงานฝมอฟาแบรเฌ เชน เจดยบรรจพระธาต บาตรน�ามนต หบพระโอสถ ของประดบ เชงเทยน ฯลฯ และตอมาในรชกาลท 6 กยงไดทรงสงท�าพระพทธรปจากหางนดวย

ศลปวตถตามพระราชนยมเหลาน นอกจากจะแพรขยายสสงคมกลายเปนวฒนธรรมทรงเรองของยคแลว ยงเปนมรดกตกทอดเปนสมบตส�าคญของชาต ปจจบนหลายชนยงจดแสดงอยทพระราชวงดสต และพระราชวงบางปะอน

94

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

พระราชนพนธของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ

พระอจฉรยภาพของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวสวนหนงปรากฏแกสายตามหาชนผานพระราชนพนธทมอยจ�านวนมาก

ในกลมพระราชนพนธรอยกรองนน แสดงถงความแตกฉานทงในทางภาษา และสะทอนถงความรอบรในพระองค มโคลงพรรณนาความโทมนสใน ร.ศ. 112 ซงปจจบนรจกกนในชอ ขตตยพนธกรณ โคลงสภาษตทศนฤทมนาการ ทรงสอนสงทประพฤตแลวจะไมมค�าวาเสยใจในภายหลง 10 ประการ โคลงสภาษตโสฬสไตรยางค ซงทรงสอนถงกลมของพฤตกรรมหรอคณธรรม 16 กลม ๆ ละ 3 ประเดน ตลอดจนกลอนบทละครเรอง เงาะปา ซงทรงไดแรงบนดาลพระราชหฤทยจากนายคะนง เงาะททรงรบไวเปนมหาดเลก

และลลตนทราชาครต ซงทรงสรปเนอเรองมาจากพนหนงทวา อาหรบราตร เปนตน ในกลมทสอง เปนพระราชนพนธทรงเลารายละเอยดการเสดจประพาสตาง ๆ

อนอาจนบไดวา ทรงเปนคนไทยพระองคแรกทบกเบกการเขยนจดหมายเหตหรอสารคดทองเทยว เชน พระราชนพนธไกลบาน ซงทรงเลาเรองการเสดจประพาสยโรปครงหลงทางพระราชหตถเลขาพระราชทานพระราชธดา จ�านวน 43 ฉบบ พระราชนพนธ ระยะทางเทยวชวากวาสองเดอน ทรงบรรยายการเสดจประพาสชวาครงท 2 และพระราชนพนธจดหมายเหตรายวน เมอเสดจประพาสเกาะชวาครงหลง รวมตลอดถง เสดจประพาสตน ร.ศ. 125 คอ การเสดจอยางล�าลองไปทรงพบปะประชาชนและทอดพระเนตรบานเมองครงท 2 ฯลฯ

และกลมส�าคญสดทาย คอ พระราชนพนธททรงบรรยายความรเกยวกบไทยคด การปกครอง วฒนธรรม ประวตศาสตร ธรรมเนยมราชส�านกอยางลกซงแตกฉาน พระราชนพนธในกลมนนบเปนหลกฐานปฐมภมและต�าราอางองจนถงปจจบน เชน พระบรมราชาธบายแกไขการปกครองแผนดน จากแบบแผนเดมทใชมาตงแตสมยอยธยา มาเปนระบบกระทรวง ทบวง กรม, พระราชวจารณจดหมายเหตความทรงจ�าของกรมหลวง นรนทรเทว ซงทรงอธบายประวตศาสตรในชวงกรงธนบรตอกบตนกรงรตนโกสนทรอยางละเอยด และพระราชพธสบสองเดอน ซงเปนหลกในการสบคนเกยวกบธรรมเนยมและ

พระราชกจในราชส�านกไทยตลอดทกเดอนในหนงปนอกจากน ยงมพระราชนพนธเบดเตลดอนอกเปนจ�านวนมาก นบไดวาพระบาท

สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงเปนกวทรงสรรควรรณกรรมทมคณคาครบถวนนาสนใจชวนตดตามเปนอยางยง สมเปนมรดกของชาตทส�าคญและจดเปนอกหนงสง ทอนชนรนหลงควรจะไดภาคภมใจ

36

95

ปยมหาราชานสรณ | 2562

96

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

97

ปยมหาราชานสรณ | 2562

กลาแกรงวเทโศบาย

98

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

การเสดจประพาสตางประเทศครงแรกในประวตศาสตร

ราชประเพณไทยสบมาแตโบราณ ไมเคยมพระเจาแผนดนและเจานายราชตระกลพระองคใดเสดจไปตางประเทศ เวนแตเสดจไปทรงท�าศกสงคราม ธรรมเนยมนปรากฏอยทวไปในประเทศอนในภมภาคอกดวย แตเมอลวงเขารชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงคบหาแลกเปลยนความรกบชาวตางชาตจ�านวนมาก ท�าใหทรงเขาใจโลกกวาง เมอทรงครองราชยจงมพระราชประสงคจะเสดจตางประเทศ เพอทศนศกษาบานเมองทเจรญแลว แตการนนยงไมทนส�าเรจกเสดจสวรรคตเสยกอน เมอพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหวเสวยราชย จงทรงตงพระราชปณธานทจะสบสานพระราชกรณยกจขอนของสมเดจพระบรมชนกนาถ ทรงหารอกบสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ ผส�าเรจราชการแทนพระองค และตกลงเสดจฯ สงคโปรและบตตาเวย ซงเดนทางไมยากและไกลนกกอนเปนอนดบแรก

การเสดจครงนน กงสลองกฤษและฮอลนดาในไทยไดพรอมใจกนกราบทล ไปยงประเทศของตน ใหจดการรบเสดจกษตรยสยามครงแรกในประวตศาสตรอยางยงใหญ เปนทางการ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนโดยเรอพระทนงพทยมรณยทธ จากทาราชวรดฐถงเมองสงคโปรในวนท 16 มนาคม 2413 ม ผส�าเรจราชการเมองสงคโปร ขาราชการ พอคาและประชาชน เฝาฯ รบเสดจและถวายชยมงคล รฐบาลสงคโปรไดจดท�าเนยบรฐบาลใหเปนทประทบ โอกาสส�าคญน ไดมพระราชโทรเลขกราบทลขอบพระทยไปยงสมเดจพระราชนนาถวคตอเรยแหงองกฤษ ซงทรงมพระราชโทรเลขตอบกลบมาแสดงความยนดและถวายพระพร ขณะประทบอยทสงคโปรน ไดเสดจไปทอดพระเนตรบานเมองอยางทวถง โดยเฉพาะการจดสาธารณปโภคพนฐาน เชน ไปรษณย สถานดบเพลง โรงท�ากาซหงตม ศาล คก โรงพยาบาล โรงเรยนกรมทหาร ฯลฯ เมอเสดจไปถงบะเตเวย (กรงจารกาตา) ซงในเวลานนเปนของฮอลนดา รฐบาลฮอลนดาโดยกงสลเยอเนอราลกรบเสดจเปนการยงใหญเชนกน มการเชญเสดจประทบพระทนงในทองพระโรง เปนตน อนสรณในเหตการณส�าคญทพระเจาแผนดนสยามเสดจตางประเทศครงแรกคอ การพระราชทานรปหลอชางส�ารด เพอตงเปนอนสาวรยไวทหนาอาคารรฐสภา (เดม) ของสงคโปร และหนาอาคารพพธภณฑ เมองบะเตเวย (ซงเปนเหตใหคนอนโดนเซยเรยก พพธภณฑสถานแหงชาตวา ตกชาง มาจนทกวนน)

การเสดจพระราชด�าเนนตางประเทศครงแรกน ไมเปนเพยงเครองเฉลมพระเกยรตยศใหปรากฏในสากล และเปนเกยรตยศนมตหมายของยคใหมของ กรงสยามเทานน แตยงไดทรงน�าความเจรญทไดทรงพบเหนไปรเรมในการพฒนาประเทศในเวลาตอมา และเปนตนทางของการเสดจตางประเทศครงอน ๆ อกเปนอนมากในรชสมย

37

99

ปยมหาราชานสรณ | 2562

100

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

พระราชอาคนตกะผเยอนสยามในรชกาลท 5

ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมการรบรองพระราชอาคนตกะจากนานาประเทศอยเนองนตย อาท เมอตนรชกาล นายพลยลสซส เอส. แกรนต อดตประธานาธบดแหงสหรฐอเมรกาคนแรกทเดนทางเยอนสยามตามค�าเชญของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวนานกวา 1 สปดาห เมอ พ.ศ. 2422 ปรากฏวาในครงนน

ไดทรงปรกษาเรองสราในเมองไทย และอดตประธานาธบดแกรนตไดถวายค�าแนะน�าควบคมการดมและจ�าหนายสราซงกเปนวธทใชมาจนถงทกวนน การรบรองอดตประธานาธบดสหรฐฯในครงนนสวนหนงกเพอสมพนธไมตรทจะเปนประโยชนตอความสมพนธระหวาง 2 ชาต

นอกจากนนยงมเจานายพระราชวงศจากประเทศแถบยโรปเสดจเยอนสยามอยสม�าเสมอ อาท พระราชวงศแหงออสเตรย เดนมารก อตาล บาวาเรย (รฐหนงในเยอรมน) กรซ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดการรบรองอยางพระราชสมพนธมตร แตคงไมมครงใดยงใหญเกนกวาการรบรอง แกรนดดยกซารเรวช เจาชายมกฎราชกมารแหงรสเซย (สมเดจพระเจาซารนโคลสท 2 ในกาลตอมา) ซงเสดจพระราชด�าเนนมาเยอนราชอาณาจกรสยามอยางเปนทางการ เมอวนท 20-24 มนาคม 2434 นบเปนเวลา 5 วนแหงความทรงจ�าในดนแดนนยายทางตะวนออก ดวยการตอนรบอยางมโหฬารทสดเทาทเคยมมา และถอเปนจดเรมตน แหงมตรภาพอนยนยงในฐานะพระสหายสนทในลนเกลารชกาลท 5

เรอพระทนงของเจาชายมกฎราชกมารแหงรสเซยผานสนดอนปากน�าเขามายงทาเทยบเรอทประดบประดาอยางงดงามดวยขอความตอนรบภาษารสเซย มทหารกองเกยรตยศสยามทบรรเลงเพลงชาตรสเซยรบเสดจ จนกระทงถงวนสงเสดจกลบ ตลอดเวลา

ทประทบในพระนครมการฉลองอยางยงใหญ ทประทบ ณ พระราชวงสราญรมยตกแตง อยางสวยงามทสด พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวพระราชทานเครองราชอสรยาภรณมหาจกรบรมราชวงศ ซงเปนเครองราชอสรยาภรณชนสงสดของไทยทสงวนไว

เฉพาะผมก�าเนดเปนเจานายชนสงแดเจาชายมกฎราชกมารในวาระนนดวย นอกจาก จะประทบอยทกรงเทพฯ แลว ยงไดเสดจไปประทบยงพระราชวงบางปะอน มกจกรรมปกนกแบบไทยทไปกนเปนคณะใหญทสดในโลกกวา 3,000 คน และทรงใหจดการคลองชางขนทเพนยด เปนพระราชพธคลองชางทสมบรณแบบทสดและยงใหญทสดครงสดทาย ของแผนดนสยาม การถวายการตอนรบอยางอบอนของสยามในครงนนไดผกพระทย เจาชายซารเรวชเปนอยางมาก โดยเฉพาะอยางยงกบพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จนถงกบเกดค�าพดกลาวเปรยบเปรยกนตดปากถงใครตอใครทท�าอะไรใหญโต หรหราวา “ยงกบรบซารจากรสเซย”

38

101

ปยมหาราชานสรณ | 2562

102

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

39

103

ปยมหาราชานสรณ | 2562

เบองหลงการเสดจประพาสยโรปเปนททราบกนทวไปวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไดเสดจประพาส

ยโรป 2 ครง ใน พ.ศ. 2440 และ 2450 ยงประโยชนแกสยามมากมาย การเสดจประพาสยโรปครงแรกใน พ.ศ. 2440 นบเปนครงแรกของพระมหากษตรยไทยและในภมภาค ทเสดจประพาสยโรป สวนการเสดจประพาสยโรปครงท 2 ใน พ.ศ. 2450 ทรงมจดประสงคส�าคญ คอ เพอรกษาพระอาการประชวร นอกจากนนยงทรงเจรจาขอราชการบานเมองกบชาตตาง ๆ ทงยงไดรบการถวายพระเกยรตสงสดในการทลเกลาฯ ถวายปรญญากตตมศกดทางกฎหมายจากมหาวทยาลยเคมบรดจ

ดวยเหตน การเสดจพระราชด�าเนนเยอนยโรปทง 2 ครงของพระเจาแผนดนสยามจงแฝงกศโลบายอนแยบคายหลายประการ เชน การก�าหนดล�าดบเสนทางเสดจ กลาวคอ เสดจขนแผนดนยโรป ณ อตาล มหาอ�านาจยโรปทวางตวเปนกลาง เพอแสดงจดยนในการเสดจเยอนนานาประเทศฉนมตร จากนนจงเสดจฯ เยอนรสเซย กอนฝรงเศส เพอกระชบความสมพนธกบรสเซย อนจะสงผลตอทาทของฝรงเศสในการเจรจาตาง ๆ

รวมทงเสนทางทเสดจฯ ผาน ทรงเลอกเสนทางทพระองคจะไดทรงศกษาดงานความเจรญ เพอน�ามาพฒนาประเทศ เชน การทอดพระเนตรคลองสเอช ซงเปนคลองทขดขนใหม

ใชเปนเสนทางลดระหวางยโรปและเอเชย ในฝ งประเทศยโรปยงปรากฏการเตรยมการรบเสดจอยางนาอศจรรย เพราะ

หลายประเทศตางสอบถามถงรายละเอยดพธการรบเสดจจากประเทศทเสดจพระราชด�าเนนผานมาแลวเพอน�ามาเปนแบบอยาง เชน เนเธอรแลนดขอขอมลจากเบลเยยม หรอฝรงเศสซงเปนระบอบสาธารณรฐแลว ถงกบขอขอมลจากราชส�านกรสเซย เพอถวายพระเกยรตอยางสงสด รวมถงสเปนทเกาะตดสถานการณจากราชทตสเปนในประเทศกอนหนา ทจะเสดจถงสเปน เพอทจะไดจดเตรยมวธการรบเสดจมใหขาดตกบกพรอง

ตลอดระยะเวลาอนยาวนานระหวางการเสดจประพาสยโรป นานาประเทศ ทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจเยอนไดตอนรบตามธรรมเนยมปฏบตสากลอยางสมพระเกยรต การยอมรบดงกลาวมใชเรองงายส�าหรบประเทศจากตะวนออกไกลในขณะนน แตดวยการปฏบตพระองคตลอดจนพระสตปญญาทเฉยบแหลม เชน

การปรากฏพระองคในฉลองพระองคแบบตะวนตก การเจรจาโตตอบดวยภาษาองกฤษ ไดอยางคลองแคลว และแสดงพระราชปฏภาณไหวพรบอยางเทาทน และทรงมความรรอบในวฒนธรรมของยโรปเปนอยางดยง กอปรกบพระราชกรณยกจททรงบ�าเพญตลอดมา ท�าใหเมอเสดจพระราชด�าเนนไป ณ เมองใดกจะมประชาชนมาเฝาชมพระบารมมากมาย ดวยความอยากรอยากเหนองคพระมหากษตรยจากเอเชยจากขาวทไดรบฟงมา ดงปรากฎในหนาหนงสอพมพในขณะนนทรายงานขาวการเสดจพระราชด�าเนนอยางตอเนองและชนชม

104

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ดษฎบณฑตกตตมศกดพระองคแรกของสยาม

เมอครงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนน

เยอนประเทศในทวปยโรปเมอ พ.ศ. 2440 นน ทรงครองราชยสมบตประกอบพระราชกรณยกจมาแลวเกอบ 30 ป ประกอบพระราชกรณยกจมากมายหลายประการเปนทประจกษ แกสายตาอาณาประชาราษฎรและประชาคมชาวโลก องคกรตาง ๆ ลวนยนดทพระองคเสดจพระราชด�าเนนมาเยอน ดงเชนทมหาวทยาลยออกซฟอรด ประเทศองกฤษ รองอธการบด ในขณะนน ไดเชญเสดจเยยมสถานทตาง ๆ และถวายเลยงพระกระยาหารกลางวน

พรอมทงกลาวสนทรพจนวา ไดเคยมการเลยงทส�าคญ ๆ ทวทยาลยนมาแลวเปนอนมาก

แตไมเคยมการเลยงเปนเกยรตยศใหญยงเหมอนครงน “ดวยเปนสงส�าคญซงเชอมวทยาลย ฝายตะวนตกใหตดกบพระนครฝายตะวนออก” เมอเสดจนวตพระนครแลว มหาวทยาลยออกซฟอรด ไดทลเกลาฯ ถวายดกรอยางสง ผานสถานเอกอครราชทตไทยประจ�ากรงลอนดอน เปนเครองประดบพระเกยรตยศในการเสดจพระราชด�าเนนมาเยยมเยอนมหาวทยาลย รวมถงพระเกยรตคณอนกวางไกลจากพระราชกรณยกจทงปวงททรงบ�าเพญเพอประเทศชาตตลอดมา

ครนเมอทรงวางแผนจะเสดจพระราชด�าเนนประพาสทวปยโรปครงหลง

มหาวทยาลยเคมบรดจไดกราบบงคมทลเชญเสดจฯ ไปยงมหาวทยาลย และขอพระราชทานพระบรมราชานญาตทลเกลาฯ ถวายปรญญานตศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกดกอนเสดจฯ ไมนาน แตดวยหมายก�าหนดการเสดจฯ ทไมลงตว ท�าใหมไดเสดจตามค�าทลเชญ ของมหาวทยาลย แตมหาวทยาลยกมไดยอทอ ขอพระราชทานพระบรมราชานญาต จดพธทลเกลาฯ ถวายปรญญาเปนการพเศษทคฤหาสถของดยกแหงเดวอนเชยร ผเปนนายกสภามหาวทยาลยเคมบรดจ อยางสมพระเกยรต ปรากฏพระบรมฉายาลกษณ ในฉลองพระองคครยของมหาวทยาลยเคมบรดจ เปนทนาชนชมแกพสกนกรไทย

มาจนถงทกวนนมลเหตหนงทมหาวทยาลยชนน�าของโลกตางถวายพระเกยรตดานกฎหมายอยาง

สงน สวนหนงมาจากพระราชกรณยกจในการปฏรประบบกฎหมายของสยามในขณะนน

เนองดวยแตเดมใชกฎหมายตราสามดวงเปนหลกในการปกครอง แตมกประสบปญหาเรองสทธสภาพนอกอาณาเขตกบชาตตาง ๆ ท�าใหพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหกระทรวงยตธรรมปรบปรงระบบกฎหมาย เรมจากจดท�า ประมวลกฎหมายอาญา จนส�าเรจเปนกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ. 127 เมอวนท

21 กนยายน 2451 นบเปนพระเกยรตคณอนรงเรองทปรากฏแกนานาประเทศในขณะนน

40

105

ปยมหาราชานสรณ | 2562

106

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เมอสยามไปรวมงาน WORLD EXPOหากเอยถงงาน World Expo หรอมหกรรมแสดงผลงานนทรรศการนวตกรรม

ระดบสากล คงเปนทคนเคยกบพวกเราทกคนในปจจบนเปนอยางด งานนถอเปน 1 ใน 3

งานทยงใหญระดบโลก จดทก ๆ 5 ป เปนรองเพยงแคการแขงขนกฬาโอลมปกและฟตบอลโลก และจดขนในทก ๆ 5 ป เปนเวลาตอเนองมากวา 150 ป

งาน World Expo มชอเดมวา World’s Fair จดขนครงแรกเมอ ค.ศ. 1851 ทสวนไฮดปารก กรงลอนดอน ประเทศองกฤษ น�าเสนอและแลกเปลยนวฒนธรรม

และนวตกรรมใหชาวโลกรบร ประเทศไทยของเราเขารวมงาน World Expo ครงแรกเมอ ค.ศ. 1862 หรอ พ.ศ. 2405 ในสมยรชกาลท 4 แตเปนเพยงการสงสงของไปจดแสดงและขายในงานเทานน แตไมคอยไดรบความสนใจจากผเขาชมมากนก

ครนเมอถงคราวทรฐบาลฝรงเศสจะเปนเจาภาพจดงาน World EXPO 1900 เมอ พ.ศ. 2443 ไดเชญใหสยามเขารวมงานดงกลาว เมอความทราบฝาละอองธลพระบาททรงใหชะลอการตอบกลบไวกอนจนกวาพระองคจะเสดจพระราชด�าเนนเยอนฝรงเศส ใน พ.ศ. 2440 และเมอไดทรงพบกบประธานาธบดฝรงเศสแลว จงไดทรงตอบรบค�าเชญ นบเปนการรวมนทรรศการทปารสครงท 4 ของสยาม แตการรวมงานในครงนนไมเหมอนครงกอน ๆ เพราะพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวมพระบรมราชวนจฉยถง สงทจะน�าไปจดแสดงและขายเปนทระลก การแสดงทางวฒนธรรมตาง ๆ รวมถงการ จดตกแตงสถานทเปนศาลาไทยทจ�าลองเอกลกษณทางสถาปตยกรรมแบบสยามทสรางขน

อยางวจตรงดงามไปตงบรเวณขางหอไอเฟล เพอใหเปนทสนใจของผเขารวมงาน การจดงานครงนนส�าเรจลลวงไปไดดวยด เพราะมพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาเสาวภาผองศร พระบรมราชนนาถ ทรงเปน องคประธานจดงาน ทรงทดรองพระราชทรพยจายไปกอน และทรงมอบหมายเจานายหลายพระองคดแลงานสวนตาง ๆ รวมถงใหเอกชนทสนใจสงของไปรวมจดแสดง และขายเปนทระลกในงานไดดวย

งาน Paris EXPO 1900 แมมก�าหนดจดงานเพยง 3 เดอน แตเปนชวงเวลาทสยามไดแสดงวฒนธรรมของตนตอสายตาชาวโลกไดอยางภาคภมและเดนชด ดวยสายพระเนตรอนกวางไกลของในหลวงรชกาลท 5 อยางแทจรง

41

107

ปยมหาราชานสรณ | 2562

108

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

เมอตองมแผนทกบโฉนดการท�าโฉนดก�าหนดเขตทดน รวมไปถงการครอบครองและปกปนทท�ากน

มความส�าคญมาแตสมยโบราณแลว เนองดวยประโยชนในการเกบอากรของรฐ เพยงแต ไมเนนเรองกรรมสทธทดนมากเทากบการใหความส�าคญกบผลตผลเพราะตองจายเปนภาษอากร อกทงทดนในสมยกอนมมากมาย สามารถจบจองท�ากนตามตองการ

โดยไมตองแยงกนเหมอนในปจจบน เมอลวงเขาสรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ประเทศไทย

ตองระแวดระวงการเขามารกล�าดนแดนของประเทศมหาอ�านาจ ลนเกลารชกาลท 5

ทรงเรมตระหนกวาถาไมก�าหนดอาณาเขตและท�าแผนทของประเทศใหแนนอนแลว คงเปน ผลเสยทจะสงผลตอการเสยดนแดนในทสด การส�ารวจแผนทจงเรมอยางจรงจง ใน พ.ศ. 2424 รฐบาลสยามไดจางนายเจมส เอฟ. แมคคารธ มาท�าแผนทของประเทศไทย กอนทสมเดจฯ กรมพระยาด�ารงราชานภาพจะทรงใหตงโรงเรยนฝกท�าแผนทขน

เพอสอนคนไทยใหท�าแผนทเปน เมอการท�าแผนทพฒนาขนแลว การท�าโฉนดจงเกดขนในเวลาตอมา

เนองดวยในขณะนนกระทรวงมหาดไทยตองการแผนทเพอวางแผนการปกครองมณฑลทจดตงใหม สวนกระทรวงเกษตราธการดแลดานการเกบภาษพชผล และมหนาทจดการทดนใหมคนเขาไปท�ากน ระงบการววาทเรองทดน และแบงสนปนสวนทดน แตการก�าหนดเขตทดนใหราษฎรมใชเรองงาย จงตองวางระบบการท�าทดน จดทะเบยนท�าโฉนดทดน

ทงทเปนเรอกสวนไรนาและทอยใหถกตองเปนระเบยบ การท�าโฉนดทดนครงแรกเรมตนทเมองกรงเกาใน พ.ศ. 2444 โฉนดทดน

ฉบบแรกของไทยเปนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ขาหลวงเกษตรไดทลเกลาฯ ถวายโฉนดส�าหรบทดนของพระองค เมอวนท 1 ตลาคม 2444 ณ พระทนงวโรภาสพมาน พระราชวงบางปะอน เปนโฉนดทดนหมายเลข 1 ทออกโดยกระทรวงเกษตราธการ

จากนนจงเรมการออกโฉนดขยายไปยงกรงเทพฯ และมณฑลอน ๆ ตามล�าดบจากจดเรมตนทเปดโอกาสใหคนจบจองทดนและท�าโฉนดใหกรรมสทธแกราษฎร

อยางชดเจนในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว นบเปนการเรมตนใหอ�านาจแกประชาชนของรฐ ลมเลกแนวคดเดมทวา ทดนทกทเปนของหลวง จะเวนคนเมอใด

กได การเรมท�าแผนทและโฉนดจงไดยงประโยชนอยางมหาศาลตอการพฒนาประเทศในระยะตอมา

42

109

ปยมหาราชานสรณ | 2562

110

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

111

ปยมหาราชานสรณ | 2562

รายนามทปรกษาและคณะกรรมการดำาเนนงานปยมหาราชานสรณ 2562

ทปรกษา

ประธานคณะกรรมการดำาเนนงาน

รองประธานคณะกรรมการดำาเนนงาน

ฝายหารายได ฝายทนจฬาสงเคราะห ประธานอนกรรมการ ทปรกษา

รองประธานอนกรรมการ ประธานอนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

รองประธานอนกรรมการ

ศ.กตตคณ นพ.ภรมย กมลรตนกล

ศ.ดร.บณฑต เอออาภรณ

นายเทวนทร วงศวานช

นายสหรฐ บญโพธภกด

นายฉตรชย พรหมเลศ

ดร.ลกขณา ลละยทธโยธน

นางรตนาวล โลหารชน

ดร.คงกระพน อนทรแจง

ดร.ทวารฐ สตะบตร

นางพมพใจ ลอสสระนกล

ดร.ลกขณา ลละยทธโยธน

นางรตนาวล โลหารชน

ดร.คงกระพน อนทรแจง

ดร.ทวารฐ สตะบตร

นางพมพใจ ลอสสระนกล

น.ส.เพยงพนอ บญกล�า

รศ.ดษฎ สงวนชาต

รศ.เพญพรรณ ยงคง

นางรชน พฒนผลไพบลย

นายสรยะ ประสาทบณฑตย

น.ส.อจฉรนทร พฒนพนธชย

นายศกดชย ยอดวานช นายกสมาคมนสตเกาจฬาลงกรณมหาวทยาลยฯ

ผศ.ดร.วฒพงศ กตตธเนศวร ศ.กตตคณ ดร.คณหญงสชาดา กระนนทน

รองอธการบดจฬาลงกรณมหาวทยาลย

(รบผดชอบงานดานกจการนสต) หรอผแทน

ดร.ปรเมธ วมลศร

นายรงโรจน รงสโยภาส

นายวรตน เออนฤมต

นายพรพจน เพญพาส

นายสารชถ รตนาวะด

น.ส.ดวงใจ อศวจนตจตร

นายนพดล ปนสภา

นายอาทตย นนทวทยา

นายกฤษณ อมแสง

นางนวลพรรณ ล�าซ�า

น.ส.ดวงใจ อศวจนตจตร

นายนพดล ปนสภา

นายอาทตย นนทวทยา

นายกฤษณ อมแสง

นางนวลพรรณ ล�าซ�า

นางสายสม วงศาสลกษณ

อ.รศนาภรณ วรวรรณ

ศ.ดร.ปารชาต สถาปตานนท

อ.ดร.รบขวญ ภษาแกว

อนกรรมการและเลขานการ

อนกรรมการและผชวยเลขานการ

ผชวยเลขานการ

ผศ.ศรมา บนนาค

น.ส.วไล สรเชษฐชย

น.ส.พรรณนดา ชนะพนธ

ฝายรายการโทรทศน

ฝายการเงน

ฝายกจกรรมนสต ฝายสาราณยกร

ฝายพธการ

ฝายประชาสมพนธ

ฝายสารสนเทศ

ฝายสรางสรรคและกจกรรม

ประธานอนกรรมการ

ประธานอนกรรมการ

ประธานอนกรรมการ ทปรกษา

อนกรรมการและเลขานการ

ประธานอนกรรมการ

ประธานอนกรรมการ

ประธานอนกรรมการ

ประธานอนกรรมการ

รองประธานอนกรรมการ

รองประธานอนกรรมการ

รองประธานอนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ

นายสรพงษ เออชชย

น.ส.จระเกศ ศรปรดาภกด

นายฐต สทธกลพานช

น.ส.ชนนกานต พรณสาร

น.ส.นาฏอนงค วมกตะนนทน

ผศ.ดร.ชยพฒน หลอศรรตน

ผศ.สรายทธ ทรพยสข

ผศ.ดร.สธนะ ตงศภทย

ผอ�านวยการส�านกบรหารกจการนสต

อนสาสกหอพกนสตชาย

อ.สวสด จงกล

ศ.ดร.สเนตร ชตนธรานนท

นายสทธชย ศรกาญจน

ผศ.พงศกร ยมสวสด

ผศ.ดร.ระว สจจโสภณ

นางอรพรรณ วไลลกษณ

นายมาศถวน ชาญวรกล

น.ส.ภญญา ลฬหบญเอยม

นางกตยา ฤกษภรทต

นายพธา อดมกาญจนนนท

น.ส.อาณกนาถ ครบนพรตน

นางจ�านรรค ศรตน

นายภทรกฤช เตชะศกานต

ผศ.ดร.ชยพร ภประเสรฐ

น.ส.วรรณกร อยเจรญ

นายกรรชต จตระทาน

น.ส.ชนดดา พทยศร

นางภมลภา สนตโชค

นายสทธศกด สจรตตานนท

นางรตวลค ธนาธรรมโรจน

นางนวลจนทร ทองธรรมชาต

อ.รศนาภรณ วรวรรณ

นายบณณญาณ อรยศรวฒนา

น.ส.ชนาศลป น�าวล

น.ส.วรดา รศมไพศาล

อนสาสกหอพกนสตหญง

ผอ�านวยการฝายพฒนานสต

นายกสโมสรนสต

ประธานฝายนสตสมพนธ

อ.ศรธช ศรชมแสง

น.ส.พมพศา จราธวฒน

นายสรวทย โกมลทวเกษม

น.ส.นภส พรรตนรกษา

112

น.ส.รชดาพร เสยงเสนาะ

นายกฤษ พฒนสาร

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

ฝายปฏคม

กรรมการดำาเนนงาน

ฝายประสานงานและเลขานการ

ประธานอนกรรมการ

ประธานอนกรรมการ ประธานอนกรรมการ

ทปรกษา

รองประธานอนกรรมการ

รองประธานอนกรรมการ รองประธานอนกรรมการ

อนกรรมการและเลขานการ

อนกรรมการ

อนกรรมการ อนกรรมการ

ผศ.ดร.ระว สจจโสภณ

นายวรวชญวทย ประเสรฐยง

นายณฐพงศ กลพฤกษ

นายอรยะ ไชยสวสด

นายสวจชย ตงเผาพงศ

นายธนภพ บ�าเพญเกยรตกล

นายกตตภพ ธรรมะวรคณ

นางศรประภสสร พราวพนธ

ผศ.ดร.ระว สจจโสภณ

นายปกรฐ กนกธนาพร

นายน�าโชค อนเวยง

นายพฤษภ พรมวงษ

นายทศพร พทธมณ

นายเดวด อภยวงศ

น.ส.ธญญา ศรจรรยานนท

น.ส.เพชรปภสร จตตวสทธกล

น.ส.กาญจณ เจรญรตนวฒน

น.ส.ณฏฐญา เมฆสมณะศกด

นายน�าพล โพธวงศ

นายพชต พงษประเสรฐ

น.ส.นราพร เครอตา

รศ.เพญพรรณ ยงคง

รศ.นพ.ก�าธร พฤกษานานนท

นายศลปชย วชระ

นางทศนยนาถ พฤกษไพบลย

ดร.ธชพล กาญจนกล

นายพสษฐ ชะเอมกล

อ.รศนาภรณ วรวรรณ

นายวชย วนวทย

นายธรนนท ศรหงส

น.ส.เพยงพนอ บญกล�า

นายยทธศกด ศภสร

นางสมหะทย พานชชวะ

นางปรยาพร กยาวฒนกจ นายกสมาคมครศาสตรสมพนธ

นายกสมาคมนสตเกาทนตแพทยศาสตรนายกสมาคมนสตเกานตศาสตร

นายกสมาคมนสตเกานเทศศาสตร นายกสมาคมนสตเกาคณะพาณชยศาสตรและการบญช

นายกสมาคมศษยเกาแพทยจฬาลงกรณฯนายกสมาคมนสตเกาพยาบาลศาสตร นายกสมาคมนสตเกาคณะเภสชศาสตร

นายกสมาคมนสตเการฐศาสตร นายกสมาคมนสตเกาวศวกรรมศาสตร

นายกสมาคมนสตเกาวทยาศาสตร นายกสมาคมนสตเกาวทยาศาสตรการกฬา

นายกสมาคมเศรษฐศาสตร นายกสมาคมนสตเกาคณะศลปกรรมศาสตร

นายกสมาคมนสตเกาสถาบนบณฑตบรหารธรกจศศนทร นายกสมาคมนสตเกาคณะสถาปตยกรรมศาสตร

นายกสมาคมนสตเกาคณะสหเวชศาสตร นายกสมาคมนสตเกาคณะสตวแพทยศาสตร

นายกสมาคมนสตเกาอกษรศาสตร ประธานชมรมนสตเกาจตวทยา

นายกสมาคมนสตเกาหอพกนสตจฬาลงกรณมหาวทยาลย ประธานนสตเกาภาคเหนอ

ประธานนสตเกาภาคกลาง ประธานนสตเกาภาคตะวนออก ประธานนสตเกาภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ประธานนสตเกาภาคใต

นายกตต วสทธรตนกล

นายศลปชย วชระ

นางวรรณพร พรประภา

นายอธศล ธญญ ณ ปอมเพชร นายมกร พงษธนพฤกษ

นายพสษฐ ชะเอมกล

นายเธยรดนย เสรมบญไพศาล นางทศนยนาถ พฤกษไพบลย

นายศวช สดาเดช

อ.ศรธช ศรชมแสง

นายอดศร แซล

ดร.พมพพนธ ศรพพธ

ดร.อมร เอยมตาล

ดร.ชนนทร ตวนชะเอม

น.ส.หทย รจนาศรไพโรจน

น.ส.อญชสา ตระชศกด

นายธรสษฐ องคประเสรฐกล

นายกษดเดช โกศลศานต

นายสทธพนธ สระภกด

นายพชญา พรายแกว

นายเมศยะ โตพนธานนท

นายจกรพงศ สวรรณกนษฐ

นายธรรมชาต ดานธ�ารงกล

นายนพรตน ธรรมทตโต

นายชนภทร จนทรหลาฟา

นายประกายสทธ ณฐกจมงคลชย

นายกตตศกด เพชรหาญ

นายพทยตม ภรมยจตต

น.ส.พชรนทร ทนผล

นางมรกต ยบอนซอย

ดร.ปต ตณฑเกษม

นายปรญญา ยมะสมต

นายชาตชาย พยหนาวชย

นางกณการ วรวรรณ

ดร.อดทต วะสนนท

นายสเทพ พนธเพง

ดร.สภามาส ตรวศวเวทย

นายภทรพล ตลารกษ

อ.ดร.รบขวญ ภษาแกว

นายอศวน เตชะเจรญวกล

นายภาคภม ค�านวนศร

รศ.ดร.สมทธ บญชตมา

นางรตนาวล โลหารชน

นายกฤษณ อมแสง

113

ปยมหาราชานสรณ | 2562

114

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

115

ปยมหาราชานสรณ | 2562

116

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

117

ปยมหาราชานสรณ | 2562

118

CHULA FOR EVERYONE | จฬาฯ เพอทกคน

119

ปยมหาราชานสรณ | 2562

#รวมสบสานพระราชปณธานรชกาลท 5