สภร ทมทอง

การพฒนาอนทรยสงวร

การพฒนาอนทรยสงวร โดย สภร ทมทอง www.ajsupee.com

พมพครงท ๑ กนยายน๒๕๕๔ จำนวน๓๐,๐๐๐เลม

ISBN : 978-616-7115-23-8

ภาพปก/ภาพประกอบ มนตชยขาวสำอางค

แบบปก/รปเลม คณตศาสตรเสมานพรตน

เจาภาพจดพมพ : บรษท ปตท.เคมคอล จำกด (มหาชน)

บรษท เอสซจ ซเมนต จำกด

บรษท เอสซจ เปเปอร จำกด (มหาชน)

บรษท วเอส เคม(1970) จำกด

ผมจตศรทธา

ดำเนนการผลต : บรษท ฟรมายด พบลชชง จำกด

www.freemindbook.com

พมพท : บรษท ศรวฒนาอนเตอรพรนท จำกด (มหาชน)

www.sirivatana.co.th

แจกเปนธรรมทาน หามจำหนาย

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ

ประธานกรรมการ

(พระเมธรตนดลก)

คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ

พระสธธรรมานวตรประธานกรรมการ

อาจารยรงษสทนต กรรมการ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาพระพทธศาสนา

(พระสธธรรมานวตร)

คณบดบณฑตวทยาลย

กรรมการ

(พระสธธรรมานวตร)

กรรมการ

(ดร.วฒนนทกนทะเตยน)

กรรมการ

(อาจารยรงษสทนต)

กตตกรรมประกาศ

ขอนอบนอมตอพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน ผ ไกลจากกเลส ตรสร

ชอบได โดยพระองคเอง

ขอนอบนอมพระธรรมอนพระผมพระภาคตรสไวดแลว

ขอนอบนอมพระอรยสงฆผปฏบตดปฏบตชอบ

ขอกราบเทาคณพอคณแมและกราบครบาอาจารยทงหลาย

ขอกราบขอบพระคณ เจาคณอาจารยพระสธธรรมานวตร คณบดบณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ผเปนประธานกรรมการควบคมวทยานพนธ ท ได ใหคำแนะนำใน

การแก ไขปรบปรง และขอขอบพระคณ อาจารยรงษ สทนต อาจารยประจำบณฑตวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ผเปนกรรมการควบคมวทยานพนธ ท ไดเสยสละเวลาในการให

คำปรกษาพรอมทงใหคำเสนอแนะในการแก ไขปรบปรง

ขอขอบพระคณ คณทศพร คณสภาพร ศรกร ท ได ใหทนการศกษาในการเรยนหลกสตรพทธ

ศาสตรมหาบณฑตน รวมทงได ใหทพกอาศยแกผวจยมาเปนเวลาหลายปทอาศยอย ใน

กรงเทพมหานคร

ขอขอบพระคณ ญาตธรรม และ เพอนรวมปฏบตธรรมทงหลาย ท ใหความเมตตา ใหความ

ชวยเหลอและใหความปรารถนาดมาตลอด

ขอขอบพระคณ เพอนรวมรนนสตปรญญาโท ภาคพเศษทกทาน ท ใหกำลงใจ สอบถามความ

คบหนาของงานคอยมาสงขาวและใหความชวยเหลอในการตดตอประสานงาน

ขอขอบพระคณ ผบรหาร คณาจารย และเจาหนาทบณฑตวทยาลยทกรป/คน ทคอยตดตาม

แจงขาวใหความชวยเหลอและอำนวยความสะดวกดานการตดตอประสานงาน

ขอขอบพระคณญาตพนองทงหลายท ได ใหความรกและความปรารถนาดมาโดยตลอด

หากจะมคณประโยชน ใดๆ เกดจากวทยานพนธเลมน ขอนอมบชาคณพระรตนตรย คณพอ

คณแมคณครบาอาจารยและขออทศสวนกศลโดยไมมสวนเหลอใหสรรพสตว

สภร ทมทอง

คำนำ

หนงสอ“การพฒนาอนทรยสงวร”นพมพจากวทยานพนธเรอง“ศกษาการพฒนาอนทรย

สงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท : A STUDY OF THE DEVELOPMENT OF

INDRIYASAMVARA (SENSE-RESTRAINT) IN THERAVADA BUDDHISM”ซง

เปนสวนหนงของการศกษา หลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธ

ศาสนาบณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยพทธศกราช๒๕๕๓ใน

สวนของเนอหานนคงไวตามวทยานพนธ เพยงแตเปลยนชอใหสนลง และยายเชงอรรถทงหมด

ไปรวมไวทายเลมโดยเรยงตามลำดบบท

เนอหาของวทยานพนธนน ผเขยนไดทำวจยตอนเปนนสตปรญญาโท มการปรบปรงแก ไข

หลายครง โดยไดรบคำแนะนำจาก คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ มเจาคณอาจารย

พระสธธรรมานวตร เปนประธานกรรมการ และอาจารยรงษ สทนต เปนกรรมการ และ

คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ม ทานเจาคณพระเมธรตนดลก เปนประธานกรรมการ

พระสธธรรมานวตร, ดร.วฒนนท กนทะเตยน และอาจารยรงษ สทนต เปนกรรมการ

จนมเนอหาอยางทปรากฏ ขอกราบนมสการขอบคณ พระอาจารย อาจารยทกทาน รวมทง

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยท ไดกอใหเกดหนงสอเลมนขน

เมอจบการศกษาแลว ผเขยนมความเหนวา เนอหาในวทยานพนธนนาจะมประโยชนสำหรบ

สาธชนผสนใจพอสมควร จงไดปรกษากบทานเจาภาพเพอจดพมพเผยแพรเปนธรรมทาน

โดยออกแบบรปเลมไม ใหดเปนวชาการมากนก และไดขออนญาตจดพมพกบคณบดบณฑต

วทยาลยคอเจาคณอาจารยพระสธธรรมานวตรซงทานอนญาตดวยความเตมใจ

ขออนโมทนาบรษท ปตท.เคมคอล จำกด(มหาชน), บรษท เอสซจ ซเมนต จำกด, บรษท

เอสซจ เปเปอร จำกด (มหาชน), บรษท วเอส เคม(1970) จำกด, ผมจตศรทธา และ

มหพนธ ไฟเบอรซเมนต จำกด (มหาชน) ผเปนเจาภาพในการจดรปเลมและจดพมพ,

คณมนตชย ขาวสำอางค เจาของรปภาพทอนญาตใหนำมาประกอบหนงสอโดยไมคดมลคา,

บรษท ฟรมายด พบลชชง จำกด ทจดรปเลมอยางสวยงามนาอาน และผเกยวของอนๆ

ท ไม ไดเอยนาม หากมความผดพลาดประการใด อนเกดจากความดอยสตปญญาของผเขยน

กขอขมาตอพระรตนตรยและครบาอาจารยทงหลาย และขออโหสกรรมจากทานผอานไว ณ

ทนดวย

สภร ทมทอง ๖ พฤษภาคม ๒๕๕๔

บทท ๒ ความหมายและความสำคญ

ของอนทรยสงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท ๓๖

๒.๑ ความหมายของอนทรยสงวร ๓๗

๒.๑.๑ความหมายของคำวาอนทรยตามรปศพทบาลและพระพทธพจน ๓๗

๒.๑.๒ความหมายของคำวาสงวรตามรปศพทบาลและพระพทธพจน ๔๗

๒.๑.๓ความหมายจากคมภรอรรถกถา ๖๓

๒.๑.๔ความหมายจากนกปราชญตางๆ ๗๑

๒.๒ ความสำคญของอนทรยสงวร ๘๒

๒.๒.๑ความสำคญตอการดำรงชวตประจำวน ๘๓

๒.๒.๒ความสำคญตอการปฏบตธรรมเพอความหลดพน ๑๐๗

๒.๒.๓ประโยชนของการมอนทรยสงวร ๑๑๘

๒.๒.๓.๑สำหรบบคคลทวไป ๑๑๘

๒.๒.๓.๒สำหรบพระภกษสามเณรและบรรพชต ๑๒๕

๒.๒.๔โทษของการขาดอนทรยสงวร ๑๓๓

๒.๒.๔.๑สำหรบบคคลทวไป ๑๓๓

๒.๒.๔.๒สำหรบพระภกษสามเณรและบรรพชต ๑๓๕

๒.๒.๔.๓การเกดในอบายภม ๑๔๔

สารบญ

บทคดยอภาษาไทย ๑๖

บทคดยอภาษาองกฤษ (Abstract) ๑๘

บทท ๑ บทนำ ๒๒

๑.๑ ความเปนมาและความสำคญของปญหา ๒๓

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๒๕

๑.๓ คำจำกดความของศพททใชในการวจย ๒๖

๑.๔ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ ๒๗

๑.๕ ขอบเขตของการวจย ๓๔

๑.๖ วธดำเนนการวจย ๓๔

๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๓๔

บทท ๓ วธปฏบตอนทรยสงวรและหลกธรรมทเกยวของ ๑๕๐

๓.๑ กระบวนการทำงานของอนทรยสงวร ๑๕๑

๓.๑.๑กระบวนการรบรอารมณทางทวาร๖ ๑๕๑

๓.๑.๒การปฏบตอนทรยสงวร ๑๖๒

๓.๑.๒.๑อนทรยสงวรอนยอดเยยมในอรยวนย ๑๖๒

๓.๑.๒.๒อนทรยสงวรของพระเสขะและพระอเสขะ ๑๖๗

๓.๑.๒.๓องคธรรมหลกท ใช ในการปฏบต ๑๖๙

๓.๑.๒.๔อบายและวธประกอบการฝกอนทรยสงวร ๑๗๙

(๑) การปฏบตกรรมฐาน ๑๘๐

(๒) ไมถอโดยนมตและอนพยญชนะ ๑๘๘

(๓) เลอกอารมณ ๑๘๙

(๔) หลบหลกอารมณ ๑๙๓

(๕) เผชญหนาอยางมสต ๑๙๔

(๖) เผชญหนาเอาชนะอารมณ ๑๙๖

(๗) ปฏบตตามวนยโดยเครงครด ๑๙๘

(๘) โยนโสมนสการ ๒๐๑

(๙) ปดทวาร ๒๐๒

(๑๐)สกแตวาร ๒๐๓

(๑๑)การตกเตอนตนเอง ๒๐๔

(๑๒)การทำกตกาบางอยาง ๒๐๖

๓.๑.๓ตวอยางการปฏบตอนทรยสงวรในคมภร ๒๐๘

๓.๑.๓.๑บคคลผทมอนทรยสงวร ๒๐๙

๓.๑.๓.๒บคคลผท ไมมอนทรยสงวร ๒๑๓

๓.๒ อนทรยสงวรกบหลกธรรมทเกยวของ ๒๑๖

๓.๒.๑อนทรยสงวรกบไตรสกขา ๒๑๗

๓.๒.๒อนทรยสงวรกบกระบวนการปฏจจสมปบาท ๒๒๐

๓.๒.๓อนทรยสงวรกบสตปฏฐาน ๒๒๗

๓.๒.๔อนทรยสงวรกบลำดบการปฏบตธรรมตามพระบาล ๒๓๒

๓.๒.๕อนทรยสงวรในหมวดธรรมอนๆ ๒๓๔

บทท ๔ วธนำแนวปฏบต

และประยกตหลกอนทรยสงวรในสงคมไทยปจจบน ๒๓๖

๔.๑ ปญหาของการขาดอนทรยสงวร ๒๓๗

๔.๑.๑ทำใหมกองทกขเกดวนเวยนไปเรอยๆไมสนสด ๒๓๙

๔.๑.๒ทำใหเกดความลำบากในการแสวงหากามคณ ๒๔๐

๔.๑.๓มมากกยงทกขมากและมปญหาสลบซบซอนตามมามาก ๒๔๑

๔.๑.๔เกดการแบงแยกและเหนคนอนเปนฝายตรงขาม ๒๔๓

๔.๑.๕ไมเกดการศกษาและแกปญหาไม ไดจรง ๒๔๔

๔.๒ สาเหตของการขาดอนทรยสงวร ๒๔๘

๔.๒.๑ไมรความจรงของสงทงปวง ๒๔๘

๔.๒.๒ไมรจกความสขอยางแทจรง ๒๕๑

๔.๒.๓ไม ไดรบการพฒนาจต ๒๕๓

๔.๒.๔ไมมหลกใหจตยด ๒๕๕

๔.๒.๕การศกษาทมงเนนผดทาง ๒๕๗

๔.๒.๖สงคมและวฒนธรรมท ไมเหมาะสม ๒๖๐

๔.๓ ผลกระทบของการขาดอนทรยสงวร ๒๖๖

๔.๔ แนวทางการพฒนาอนทรยสงวร ๒๗๓

๔.๔.๑การฝกอนทรยสงวรทางทวารทง๖ ๒๗๓

(๑) ทางตา ๒๗๔

(๒) ทางห ๒๗๖

(๓)ทางจมก ๒๗๗

(๔)ทางลน ๒๗๗

(๕)ทางกาย ๒๗๘

(๖)ทางใจ ๒๗๙

๔.๔.๒การฝกเพอเตรยมพฒนาอนทรยสงวร ๒๘๐

(๑) ฟงผรจรงใหเกดความเขาใจถกตอง ๒๘๑

(๒)สมมาทฏฐเปนหวหนาทำใหพฒนาถกทาง ๒๘๓

(๓)ใหรจกความสขทควรกลวและไมควรกลว ๒๘๘

(๔)ปฏบตสมาธภาวนาเพอพฒนาจต ๒๙๑

(๕)ใหการศกษาทถกตอง ๒๙๓

(๖)ความเคยชนในแงด ๒๙๗

(๗) สงเสรมวฒนธรรมและสงคมทดงาม ๓๐๐

บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๓๐๔

๕.๑ สรปผลการวจย ๓๐๕

๕.๒ ขอเสนอแนะ ๓๒๑

คำอธบายสญลกษณและคำยอ ๓๒๒

เชงอรรถ ๓๒๘

บรรณานกรม ๓๔๒

ประวตผวจย ๓๔๘

บทคดยอ

วทยานพนธเรองนมวตถประสงค ๓ ประการ คอ (๑) เพอศกษาความหมายและความสำคญ

ของอนทรยสงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท (๒) เพอศกษาวธปฏบตอนทรยสงวรและหลก

ธรรมทเกยวของ (๓) เพอนำเสนอวธปฏบตและประยกตหลกอนทรยสงวรในสงคมไทยปจจบน

จากการวจยพบวา อนทรยสงวร หมายถง การปดกน การหาม การปองกน การระมดระวง

ไม ใหจตถกฉดดงออกไปสนใจอารมณอนจะเปนเหตใหเกดอกศล และยงหมายถงการคมครอง

รกษาจตใหอยกบหลกอนมนคงไว ทำใหจตรอดพนจากการถกครอบงำดวยกเลสตางๆ เมอม

การรบรอารมณหรอเรยกวาความคมครองทวาร

อนทรยสงวรนนมความสำคญตอการดำรงชวตประจำวน ทำใหมการฝกจต ทำใหเปนผมศลด

ทำใหชวตอยอยางรมเยนเปนสข และมความสำคญตอการปฏบตธรรมเพอความหลดพน โดย

เปนหมวดธรรมในภาคปฏบต เปนเหตทำใหสจรต ๓ สมบรณ เกดสมาธ เกดปญญา จนถง

ความสนไปแหงทกข ได

อนทรยสงวรมประโยชน ทำให ไดรบความสขอนประณตปราศจากกเลสรบกวน และเปน

ประโยชนตอการฝกปฏบตในธรรมวนย สำหรบพระภกษสามเณรกมประโยชนมาก ทำให

สามารถอย ในเพศพรหมจรรย ไดนาน เปนเหตใหเจรญงอกงามในธรรมวนย มคณธรรมตางๆ

เปนบญเขตอนยอดเยยมหากขาดอนทรยสงวรแลวจะนำความทกขมาใหมากมายและมอกศล

วตกเขามารบกวนมากจนอย ไมเปนสข สำหรบพระภกษกทำใหกลายเปนผมวเมาในกามคณ ๕

เปนเหตใหตองลาสกขาไป เสอมจากประโยชนทมงหมายจากการบวช เมอตายไปกเปนเหตให

เกดในอบายภมได

วธปฏบตอนทรยสงวรอนยอดเยยมในพระธรรมวนยนน พระพทธองคทรงมงเนนใหมการพฒนา

อนทรย ใหเกดประโยชนอยางสงสด คอ มปญญาเหนความจรงของสงขารทงปวง เรยกวา

อนทรยภาวนา องคธรรมหลกท ใช ในการฝกหด คอ มสต มความรตว ไมหลงลม เตรยม

พรอมอยเสมออบายวธในการฝกใหมอนทรยสงวรเชนการปฏบตกรรมฐานการไมยดถอนมต

และอนพยญชนะ เลอกอารมณ หลบหลกอารมณ เผชญหนาอยางมสต การปฏบตตามวนย

อยางเครงครดและโยนโสมนสการเปนตนอนทรยสงวรนนมความเกยวของกบหลกธรรมอนๆ

เชนไตรสกขาปฏจจสมปบาทและสตปฏฐานเปนตน

แนวทางในการนำหลกอนทรยสงวรมาประยกต ในสงคมไทย คอ ให ใชตา ห จมก ลน กาย

และใจอยางถกตองมความสำรวมระวงทางทวารทง๖ไมหลงยนดยนรายไปตามอารมณรจก

บงคบควบคมตนเอง ไมทำตามความอยากและกเลสตางๆ เรมตนดวยการฟงคำสอนของ

พระพทธเจาใหเกดสมมาทฏฐรจกความจรงและวธปฏบตตอความจรงตามหลกอรยสจรจกสข

ทควรกลวและไมควรกลว สงเสรมการปฏบตสมาธภาวนาเพอพฒนาจต และใหการศกษาท

ถกตอง

ABSTRACT

This thesishas threeobjectives.Theyare: (1) toexamine themeaningand the

importanceofIndriyasamvara(sense-restraint)inTheravadaBuddhism(2)tostudy

the practices of Indriyasamvara and the principles involved (3) to provide the

methodofpracticeand theapplicationof Indriyasamvara toThaisocieties.From

thestudy,itisfoundthat:-

Indriyasamvara means obstructing, prohibiting, preventing and guarding the mind

from being pulled out to indulge in the sense-object which is the cause of

unwholesomeness (akusala). Italso refers to theprotectingof themindand the

fixing of it on a firm ground in order to be free from being dominated by

defilements(kilesa)whenanobjectisfound.Itcanalsobecalledtheprotection

of the sense-doors. The Indriyasamvara is important to the daily life. It also

causesthementaltraining,thegoodmoralityandthepeacefulhappinesstoarise.

Moreover, it isalso important forpractising theDhamma to the liberationof the

defilements. Itbelongs to theDhammacategorywhichcomplete theThreeRight

Conducts(Sucarita)whichcausestheconcentration(samadhi)andthewisdomto

arise.Italsoleadsthepractiserstotheendofsuffering.

Thesis title :AStudyoftheDevelopmentofIndriyasamvara

(Sense-Restraint)inTheravadaBuddhism

Researcher :Mr.SupeeThumthong

Degree :MasterofArts(BuddhistStudies)

Thesis Supervisory:PhraSuthithammanuwat PaliIX,M.A.,PhD.

Mr.RangsiSuthon PaliIX,M.A.

Date of Graduation : 28 March 2011

ThewaytoapplythePrincipleof Indriyasamvara toThaisocietiesistousethe

eyes,theears,thenose,thetongue,thebodyandmindrightlywithrestraintby

mindfulness, not to be pleased, not to be non please, knowing how to control

oneself,not todoaccordingtoone’sownwishanddefilements, that istostart

with listening to theBuddha’s teaching inorder tohaveRightUnderstanding, to

knowthetruthandthewaytopracticetothetruthaccordingtothePrincipleof

TheFourNobleTruths,toknowthehappinesstobeafraidofandnottobeafraid

of,topromotethepracticeofmeditationandtogivetherighteducation.

The Indriyasamvara isbeneficial inproviding the finehappinessarising from the

freedomfrom thedefilementsand inpracticing in theDhammaandVinaya. It is

veryuseful formonksandnovices inmaintaining their lives.Bearing thevirtue,

thus, they become the great fields of merit. When there is no Indriyasamvara,

therewillbeagreatdealofsufferinganddistractionfromunwholesomethought.

AsforaBhikkhu,ifhehasnoIndriyasamvarahewillbecomeindulgedinthefive

sensual pleasures, the fact ofwhichwill causehim to disrobe. He, thus,will

losethebenefitofhisordination.Hewill,thus,beborninthelowerrealmsafter

hisdeath.

In thewayofpracticing Indriyasamvara, theBuddhaemphasized the thehighest

benefits that is wisdom realizing the truth in aggregates, up to causing the

practisers to see the truth,which is called indriya-bhavana. ThemainDoctrinal

Principle use in the practice of Indriyasamvara is mindfulness, awareness,

unforgetfulnessandreadiness.Thewayofpracticestobeof Indriyasamvara are

thepracticeofmeditation, thenonattachmenttothesignandtheattributes, the

selection of the temperaments, the escape from the temperaments, the

confrontation of the temperaments with mindfulness, the strict practice of the

Vinayaandthemakingofwisereflectionetc.Ontheotherhand,The Indriyasam

vara is of connection with other Doctrinal Principles such as The Threefold

Training,TheDependentOrigination,TheFourFoundationofMindetc.

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

22การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

23

อนทรยสงวร หมายถง ความสำรวมอนทรย

๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไม ใหยนด

ยนรายในเวลาเหนรปฟงเสยงดมกลนลมรส

ถกตองโผฏฐพพะ รธรรมารมณดวยใจโดยม

สตคอยกำกบเมอมการรบรอารมณ อนจะทำ

ใหมการรบรอารมณเปนไปอยางบรสทธ ไม

เกดความยนดยนราย ดวยการรบรอารมณ

อยางบรสทธตรงไปตรงมาเชนน จะทำให ไม

เกดความยนดหลงตดยดในสงทนาพอใจ และ

ไมหลงยนรายในสงท ไมนาพอใจ

สำหรบผทขาดอนทรยสงวร เมอมการรบร

อารมณ ใดๆ แลว กจะเกดความยนดยนราย

ในอารมณนนตามความเคยชน อนจะเปน

สาเหตใหเกดการกระทำ การพด การคดไป

ตามกำลงของกเลส นำไปสการแสวงหาและ

หลงยดตดในสงทคดวาจะทำใหเกดความพง

พอใจเมอนำมาเสพบรโภค ทำใหเกดปญหา

มากมายตดตามมาดงทปรากฏในปจจบน

ทางแยกสำคญคอการมสตปดกนกเลส

ตงแตเรมตนกระบวนการรบรอารมณ

ซงเปนการใชอนทรยอยางสรางสรรค เพอ

การศกษาพฒนาจตใจใหดงามขน ในสงคม

ไทยป จจบ นซ ง เต ม ไปด วยส งย วยวนใจ

มากมาย การฝกฝนพฒนาอนทรยสงวรจงม

ความจำเปนอยางยง

๑.๑ ความเปนมาและความสำคญของปญหา

๑ บทนำ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

24การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

25

อนทรยสงวรนเปนคำสอนแนวปฏบต ทพระผม

พระภาคทรงเนนไวมากในกระบวนการฝกฝน

พฒนาคน โดยเปนหมวดธรรมทพระองค

ตรสไวเปนลำดบของการปฏบตถดจาก

ปาต โมกขสงวร๑ หากอนทรยสงวรไมม

ไตรสกขากไมม ในทางตรงกนขาม หากม

อนทรยสงวร ไตรสกขาจงม เปรยบเหมอน

ตนไม หากกงและใบโดนทำลายแลว สวนอนๆ

ของตนไมกยอมไมถงความบรบรณ แตหากกง

และใบสมบรณ สวนอนๆ ของตนไม กพลอย

บรบรณ ไปดวย๒ การสำรวมระวงในทกทวาร

จะทำใหพนจากทกขทงปวงได๓ ผ ไมสำรวม

อนทรยยดถอในนมตและ อนพยญชนะ หาก

ตายไปตอนนน กจะทำให ไปเกดในนรกหรอเปน

สตวเดรจฉานการนอนหลบยงดเสยกวา๔

หลกคำสอนเรองอนทรยสงวร และตวอยาง

การนำหลกคำสอนน ไปประพฤตปฏบต ม

ปรากฏอยหลายแหงทวไป ในพระไตรปฎก

พระผมพระภาคไดทรงแสดงธรรมตามความ

เหมาะสมแกบคคล สถานท และเวลา พระ

อรรถกถาจารย พระฎกาจารย และพระ

อาจารยผรจนาคมภรทมเนอหาเกยวของกบ

เรองอนทรยสงวรก ไดอธบายสบตอกนมา

นกปราชญ ในยคปจจบนก ไดอธบายขยาย

ความดวยภาษาสมยใหม ประยกต ใหเขากบ

ยคสมยทเปลยนแปลงไป

เนองจากหลกคำสอนเรองอนทรยสงวรมอย

อยางกระจดกระจาย ไมเปนหมวดหม และใน

แตละแหงกมมมมองทแตกตางกนออกไปตาม

ความเหมาะสมของสถานการณทเปนเหตให

พระผมพระภาคทรงแสดงธรรม การจะ

ทำความเขาใจเรองอนทรยสงวรใหละเอยด

ชดเจนครอบคลมทกแงมมนนทำไดยาก ผวจย

จงมความตองการทจะรวบรวมคำสอนเรอง

อนทรยสงวร ซงพระผมพระภาคทรงแสดงไว

ตามทตางๆ รวมทงคำอธบายจากคมภรท

เกยวของ นำมาศกษาใหละเอยดในหลากหลาย

แงมม เพ อ ให เหนถงภาพรวมของเร อง

อนทรยสงวรและความเชอมโยงกบหมวด

ธรรมอนในกระบวนการปฏบตธรรมรวมทงจะ

ได ทราบถ งพฒนาการของการต ความ

พระพทธพจนเกยวกบเรองอนทรยสงวร ใน

ยคสมยทแตกตางกน จากยคของพระอรรถ

กถาจารยจนกระทงถงนกปราชญยคปจจบน

อกดวย

ผวจยตองการทำวจยเรองน เพอศกษาวา

อนทรยสงวรนนมความหมาย ความสำคญ

มวธการปฏบตอยางไร ประโยชนของการม

อนทรยสงวรและโทษของการขาดอนทรย

สงวรเปนอยางไร ตวอยางของการนำอนทรย

สงวรไปปฏบตจรงในคมภร ใชวธการใด และ

เกดผลอยางไร เปนตน เพอทจะชวยใหเกด

เขาใจเรองอนทรยสงวรไดอยางถกตอง เพอ

เปนแนวทางในการปฏบต และสามารถนำไป

ประยกต ใชกบสงคมไทยในยคปจจบนได

๑.๒ วตถประสงคของการวจย

๑.๒.๑ เพอศกษาความหมายและความสำคญของอนทรยสงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท

๑.๒.๒เพอศกษาวธปฏบตอนทรยสงวรและหลกธรรมทเกยวของ

๑.๒.๓เพอนำเสนอวธปฏบตและประยกตหลกอนทรยสงวรในสงคมไทยปจจบน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

26การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

27

๑.๓ คำจำกดความของศพททใชในการวจย

อนทรยสงวร หมายถง ความสำรวมอนทรย ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ไม ใหยนด

ยนรายในเวลาเหนรปฟงเสยงดมกลนลมรสถกตองโผฏฐพพะรธรรมารมณดวยใจ

อารมณ หมายถง สงทถกจตร สงทเปนทหนวงเหนยวใหจตเกดขน การเกดขนของจตมได

เพราะมการรอารมณอยางใดอยางหนง ม ๖ อยาง ไดแก รปารมณ สททารมณ คนธารมณ

รสารมณโผฏฐพพารมณและธรรมารมณ

อายตนะภายใน หมายถง สงเชอมตอ หรอสงทเปนเหตใหเกดการรอารมณ โดยเปนฝายท

อยภายในเปนเครองมอในการรบรไดแกตาหจมกลนกายและใจ

อายตนะภายนอก หมายถงสงทเปนอารมณมาเชอมตอกบอายตนะภายในทำใหเกดการรบ

รเกดขนไดแกรปเสยงกลนรสสมผสและธรรมารมณ

ทวาร หมายถงชองทางหรอประตสำหรบการรบรไดแกตาหจมกลนกายและใจ

นมต หมายถงการยดถอแบบรวบรดเปนกลมกอนเชนคนผหญงผชายสนขแมวเปนตน

อนพยญชนะ หมายถง การยดถอแบบแยกแยะรายละเอยด เชน ตา ห จมก ปาก เสนผม

เปนตน

การพฒนาอนทรยสงวร หมายถง การปฏบต ควบคม ปองกน รวมถงการฝกฝนพฒนาจต

เพอใหรเทาทนอารมณทกระทบทางอายตนะ๖

ไดศกษาวจยเรอง “การปฏบตวปสสนากรรม

ฐานตามแนวทางของพระครโพธสารคณ

(ประยงค อปลวณโณ)” วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต สาขาพระพทธศาสนา

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

ไดแสดงใหเหนถงความสำคญของสตในการ

ปฏบตวปสสนากรรมฐาน สตเปนแกนหลก

ในการฝกฝนพฒนาจตใจตนเอง เพอใหม

การกระทำทางกายทถกตองการพดทถกตอง

ทางใจไมถกกเลสเขาครอบงำ และสตนเอง

เปนเครองมอหลกในการพฒนาปญญาเพอร

เหนตามความเปนจรง ทานไดกลาวถงสตเปน

อปกรณ ในการควบคมการกระทำ และกอให

เกดความสงวรความตอนหนงวา

สตเปนอปกรณ ในการควบคมกายทวาร วจ

ทวาร และมโนทวารใหดำรงอย ในสภาวะท

ปกต คอใหมสตสงวร คอ ความสำรวมในทาง

อนทรยทง ๖ ไดแก สำรวมตา ห จมก ลน

กาย และใจ เมอกระทบกบอารมณภายนอก

สตทำหนาทกำกบไม ใหจตใจไปเสวยอารมณ

ยนด ยนรายในการรบรอารมณนน นอกจากนน

สตยงหมายถงการไมลม ความไม เผลอ

ไมเลนเลอ ไมฟนเฝอเลอนลอยไปตามอำนาจ

แหงกามคณ ๕ อนนาใครนาปรารถนานาพอใจ

จนทำใหเกดปญหาตอตนเองและสงคมดวย

การแสวงหาทรพยสนเงนทองโดยความ

ไมสจรต ลวงละเมดตอศลธรรมและกฎหมาย

บานเมอง๕

๑.๔ ทบทวนเอกสารและรายงานการวจยทเกยวของ

๑.๔.๑ พระมหาเขมทอง ตนตปาโล (ฤทธลอไกร)

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

28การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

29

ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาอทธพลของ

อายตนะ(สอ)ทมตอการพฒนาคณภาพชวต”

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต สาขา

ธรรมนเทศมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย แสดงใหเหนถงความสำคญของ

อายตนะภายใน คอ ตา ห จมก ลน กาย

และใจ ซงหากไดการรกษาควบคมดแลว

กจะนำประโยชนมาใหมากมาย ทานกลาว

ไวตอนหนงวา

บคคลรกษาอนทรย ๖ คอ ตา ห จมก ลน

กาย ใจ ดวยความสำรวมระวง เรยกวาสต

สงวร ซงพระพทธเจาตรสวา “ภกษรกษา

อนทรยคอจกษ ชอวาถงความสำรวมใน

จกขนทรย” ถาบคคลทวไปพงรจกเลอกรบ

อารมณทพอเหมาะ เชน จะชมรายการ

โทรทศนหรอฟงวทยกควรเลอกจะชมหรอฟง

รายการทเหมาะสม ควรปดกนกระแสกเลส

ดวยบานประตคอสต หรอคอยปดกนกระแส

กเลสทเขามาทางอายตนะ คอ ตา ห จมก

ลน กาย ใจ ดวยสต แตถาจะตดกระแสกเลส

เหลานน ตองตดดวยปญญา๖

๑.๔.๒ พระมหาบรณะ ชาตเมโธ (โพธนอก)

ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาเรองสตในฐานะ

องคธรรมเพอการพฒนาชวตตามหลกคำสอน

ของพทธศาสนาเถรวาท” วทยานพนธศาสน

ศาสตรมหาบณฑต สาขาพทธศาสนาและ

ปรชญา มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

โดยแสดงใหเหนความสำคญของสตทงตอ

ตนเอง ตอครอบครว ตอประเทศชาตและตอ

โลก เปนความจำเปนอยางยงทคนทกวยจะได

ทำการฝกฝนใหมสต เพราะสตนนกอใหเกด

ประโยชนทงทางโลกและทางธรรม การงาน

ทางโลกยอมสำเรจลลวงไปดวยดสามารถผาน

ปญหาอปสรรคตางๆไปไดดวยดทำใหประสบ

ความสขความเจรญรงเรองในหนาทการงาน

และการประพฤตปฏบตธรรม ยอมสามารถ

บรรลธรรมตามความปรารถนาได หรอถาไม

สามารถบรรลนพพานในชาตน กทำให ไดรบ

ความสงบสขในการดำเนนชวต และไดกลาวถง

สตเปนเสมอนกำแพงกนอนตรายไม ให

เกดขนกบตวเราความตอนหนงวา

หลกธรรมทพระพทธองคทรงแสดงไวเกยวกบ

สตน กเพอเปนปทฏฐานใหจตมความรเทาทน

ตออารมณตางๆ ทเขามากระทบทางตา ห

จมก ลน กาย และใจ กลาวไดวาสตนเปน

เสมอนกำแพงกนอนตรายทงปวงไม ใหเกดขน

เชน วาตภยและภยตางๆ เปนตนทจะเกดขน

กบเราในขณะใดขณะหนง เมอจตรเทาทน

อารมณเหลานน ยอมสามารถขจดออกไปได

หรอใหเบาบางไดตามลำดบ๗

๑.๔.๓ พระมหาสวฒน สวฑฒโน (จนทะคด)

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

30การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

31

ศกษาวจยเรอง“การนำหลกวปสสนากรรมฐาน

มาใช ในการลดภาวะความแปรปรวนทาง

อารมณ ในสตรวยทอง” วทยานพนธอกษร

ศาสตรมหาบณฑต สาขาศาสนาเปรยบเทยบ

มหาวทยาลยมหดล แสดงใหเหนถงความ

สำคญของสต ในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

มประโยชน ในการควบคมสภาพจตใจ ทำ

ใหมรางกายและจตใจปลอดโปรง เปน

สมาธ ลดละพฤตกรรมตางๆ ทผดพลาด

ลงไปได โดยทานไดรวบรวมประโยชนของ

การฝกฝนสตไวเปนขอๆดงน

(๑) ควบคมรกษาสภาพจตใหอย ในภาวะท

ตองการ โดยตรวจตรากระบวนการรบรและ

กระแสความคด เลอกรบสงทตองการ กน

ออกไปซงสงท ไมตองการ ตรงกระแสความ

คดใหนงเขาท และทำใหจตเปนสมาธไดงาย

(๒) ทำใหรางกายและจตใจอย ในสภาพท

เรยกไดวา เปนตวของตวเอง เพราะมความ

โปรงเบา ผอนคลาย เปนสขโดยสภาพของมน

เอง พรอมทจะเผชญความเปนไปตางๆ และ

จดการกบสงทงหลายในโลกอยางไดผลด

๑.๔.๔ พระสมภาร ทวรตน

(๓) ในภาวะทจตเปนสมาธ อาจใชสตเหนยวนำ

กระบวนการรบร และกระแสความคด ทำ

ขอบเขตการรบรและความคดใหขยายออกไป

ในมตตางๆ หรอใหเปนไปตางๆ ได

(๔) โดยการยดจบอารมณทเปนวตถแหงการ

พจารณาวางไวตอหนา จงทำการพจารณา

สบคนดวยปญญาดำเนนไปไดชดเจนเตมท

เทากบเปนพนฐานการสรางเสรมปญญาให

เจรญบรบรณ

(๕) ชำระพฤตกรรมตางๆ ทงกายกรรม

วจกรรม มโนกรรม ใหบรสทธ อสระ ไม

เกลอกกลว หรอเปนไปดวยอำนาจตณหา

อปาทาน และรวมกบสมปชญญะ ทำให

พฤตกรรมเหลานนเปนไปดวยปญญา หรอ

บรสทธลวน๘

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

32การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

33

ศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหคณคา

ของศลทมตอสงคมไทย” วทยานพนธพทธ

ศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย แสดงใหเหนถงความ

สำคญของศลในระดบตางๆตงแตศล๕อน

เปนพนฐานของสงคม จนกระทงถงศลทม

ความละเอยดซงเปนศลของพระภกษและ

ภกษณ รวมทงปารสทธศล๔คอปาตโมกข

สงวรอนทรยสงวรปจจยสนนสสตศลอาชว

ปารสทธศล ซงการทจะรกษาศลใหมความ

บรสทธ ไดดทสดกคอการมสต ทานไดกลาว

ถงการมสตรกษาคมครองอนทรยทง ๖ กคอ

สงเดยวกนกบการปฏบตสตปฏฐาน๔นนเอง

ความตอนหนงวา

อนทรยสงวร หรอสตสงวร คอการสำรวม

อนทรยมจกขเปนตน ระวงไม ใหบาปอกศล

ธรรมครอบงำจตในเมอรบรอารมณ ๖ คอ

เมอตาเหนรป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนลม

รส กายถกตองสมผส และใจรคดเรองราว

ตางๆ ... อนทรยสงวรน เปนการทำลาย

อภชฌาและโทมนส ซงสตปฏฐานกเปนการ

ทำลายอภชฌาและโทมนสเหมอนกน จงกลาว

ไดวาเปนอยางเดยวกน... แตเมอสำรวมอนทรย

จะมทงกายบรสทธ ใจบรสทธ คอมทงศล

สมาธ ปญญา ดงนน อนทรยสงวรจงสามารถ

ชำระกเลสทงอยางหยาบ อยางกลาง อยาง

ละเอยดได อนทรยสงวรนจะบรสทธ ไดดวย

กำลงของสต๙

๑.๔.๕ พระอบล กตปญโญ (แกววงษลอม)

เขยนหนงสอ“ตามรอยพระอรหนต”โดยทาน

ไดรวบรวมวธการเดนตามรอยพระอรหนต ซง

พระผมพระภาคตรสไว ในพระไตรปฎกและคำ

อธบายในคมภรตางๆ มอรรถกถาและวสทธ

มรรคเปนตน ในหนงสอน ไดแสดงใหเหน

ลำดบการปฏบตธรรมอยางเปนขนเปนตอน

ตงแตเรมตนจนกระทงบรรลเปนพระอรหนต

การสรางพนฐานอนมนคงในการปฏบตธรรม

ขนสง คอ การมศลทบรสทธและการฝกฝน

สต การสำรวมดวยสต ไดแกการมสตคอย

ระวงรกษาทวารทง ๖ และทวารทง ๓ สต

เปนเครองกนความชวไดอยางด สามารถ

ละอกศล ทำกศลใหเจรญ ละสงทม โทษ

ทำในสงทปราศจากโทษ ประคบประคอง

ตนใหถงความหลดพนได ทานไดกลาว

ตกเตอนให ไมประมาทในการปฏบตอนทรย

สงวรวา

สำหรบเวลาบางคราวจตใจเยอกเยนอย ก

สำรวมไดงาย แตบางคราวใจไมเปนเชนนน

จงไมควรประมาทวาเคยสำรวมไดมาครงหนง

ไมตองกวดขนนก จะเสยท เปนอนวาทางด

ทสดทจะทำตวเองใหเยอกเยนปราศจากไฟ

และกาวขนสคณความดในเบองสง อนตนจะ

บรรลขนไปได โดยลำดบแลว ควรสำรวมเตมท

ในททกสถาน ในเวลาทกกาล และระลกถง

พระพทธดำรสททรงกำชบอยเสมอ พรอมทง

ทำความเคารพตอพระดำรสนนอยางหนกแนน

มนคง๑๐

๑.๔.๖ พทธทาสภกข

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

34การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

35

๑.๕ ขอบเขตของการวจย

การวจยครงน เปนการศกษาวจยเชงเอกสาร (Documentary research) และเชงพรรณนา

(Descriptive research) โดยอาศยขอมลในพระไตรปฎกของนกายเถรวาทเปนหลก สวนคำ

อธบายเพมเตมจะนำมาจากอรรถกถา ฎกา และปกรณวเสสของนกายเถรวาท รวมทงเอกสาร

การวจยและหนงสออนๆทเกยวของ

๑.๖ วธดำเนนการวจย

๑.๖.๑ คนควาและรวบรวมขอมลในสวนทวาดวยอนทรยสงวรจากพระไตรปฎกอรรถกถา

ฎกาปกรณวเสสเอกสารงานวจยและหนงสอทเกยวของ

๑.๖.๒ศกษาและวเคราะหขอมลเพอใหเกดความถกตองมากทสด

๑.๖.๓ สรปและนำเสนอขอมล

๑.๖.๔ เสนอแนวทางการประยกต ใชกบสงคมไทยปจจบน

๑.๗ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

๑.๗.๑ทำใหทราบความหมายและความสำคญของอนทรยสงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท

๑.๗.๒ทำใหทราบวธปฏบตอนทรยสงวรและหลกธรรมทเกยวของ

๑.๗.๓ทำให ไดแนวทางการพฒนาอนทรยสงวรในสงคมไทยปจจบน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

36การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

37

๒.๑ ความหมายของอนทรยสงวร

ในการศกษาวจยเกยวกบการพฒนาอนทรยสงวรน เรมตนผวจยจะทำการศกษาถงความหมาย

ของคำวาอนทรยสงวรในแงมมตางๆ ประกอบไปดวยความหมายตามรปศพทบาล ความ

หมายตามพระบาลพทธพจนทพระพทธเจาตรสเอาไว ความหมายจากคมภรอรรถกถาทขยาย

ความจากพระบาลและความหมายจากนกปราชญผมความร ในพทธศาสนาเถรวาท

๒.๑.๑ ความหมายของคำวา “อนทรย” ตามรปศพทบาลและพระพทธพจน

ความหมายตามรปศพทบาล เปนการขยายความในเชงไวยากรณของภาษา ซงในคมภรอรรถกถา

ฎกา กมการขยายความไวสวนหนง เปนการขยายความไว ในลกษณะเปนรปวเคราะหของศพท

เพอใหเขาใจความหมายของศพทนนๆ ชดเจนขน สวนในคมภรระดบไวยากรณกจะอธบายการ

ประกอบศพทขนมาจากธาตปจจยในทางภาษาสวนความหมายตามพระพทธพจนนนจะนำมา

จากพระไตรปฎก

๒ ความหมายและความสำคญ ของอนทรยสงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

38การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

39

ก) ความหมายของคำวา “อนทรย” ตามรปศพทบาล

คำวา อนทรย มรปศพทตามภาษาบาลวา อนทรย มาจากศพทเดมวา อนท ดงทพระอรรถ

กถาจารยทานไดอธบายความหมายโดยรปศพท ไววา

ตตถ จกขทวาเร อนทฏ กาเรตต จกขนทรย. โสตฆานชวหากายทวาเร อนทฏ กาเรตต

กายนทรย. วชานนลกขเณ อนทฏ กาเรตต มนนทรย๑ซงแปลความไดวา

ทชอวา จกขนทรย เพราะอรรถวาครองความเปนใหญ ในจกขวาร

ทชอวา โสตนทรยเพราะอรรถวา ครองความเปนใหญ ในโสตทวาร

ทชอวา ฆานนทรยเพราะอรรถวาครองความเปนใหญ ในฆานทวาร

ทชอวา ชวหนทรยเพราะอรรถวาครองความเปนใหญ ในชวหาทวาร

ทชอวา กายนทรยเพราะอรรถวาครองความเปนใหญ ในกายทวาร

ทชอวา มนนทรยเพราะอรรถวาครองความเปนใหญ ในลกษณะการรอารมณ

จากคำอธบายของพระอรรถกถาจารยนศพทวาอนทรยอย ในรปสนธกบศพทอนซงสามารถ

แยกสนธไดดงตอไปน

จกขนทรย=จกข+อนทรย

โสตนทรย=โสต +อนทรย

ฆานนทรย=ฆาน+อนทรย

ชวหนทรย=ชวหา+อนทรย

กายนทรย=กาย+อนทรย

มนนทรย = มน +อนทรย

พระฎกาจารย ไดขยายความหมายของศพทวา อนท มความหมายเทากบ ปรมสสร แปลวา

ความเปนใหญ,ความเปนอสระ,เปนจอมดงบาลวา“จกขทวาเร อนทฏ กาเรตต จกขทวาร

ภาเว ตทวารเกห อตตโน อนทภาว ปรมสสรภาว การยตต อตโถ”๒

การสำเรจรปของศพทอนทรย =อนทศพท+อยปจจย,สำเรจรปเปนอนทรยดวยการ

แปลงท เปนทรดงททานกลาวไว ในคมภรอภธานนปปทปกาสจวา “อนทต ปรมสสรย กโรตต

อนโท, อตตา; ตสส ลงค อนทรย. อโย... อนทสส ภาโว อนทยนต วคคเห อนทยนต ปท

สกกตญเญว วทต ตเทว ปท ทการสส ทรกาเร กเต จกขาทน เยว วทต”๓

ในคมภรสมโมหวโนทนอรรถกถาวภงค ได ใหความหมายของอนทรยไวดงบาลวา“โก ปเนส

อนทรยฏโ นามาต. อนทลงคตโถ อนทรยตโถ อนทเทสตตโถ อนทรยตโถ อนททฏตโถ

อนทรยตโถ อนทสฏตโถ อนทรยตโถ อนทชฏตโถ อนทรยตโถ. ... อปจ อาธปจจสงขาเตน

อสสรยฏเนาป เอตาน อนทรยาน๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

40การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

41

พระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจา

ชอวา อนท (ผเปนใหญ) เพราะความเปนผ

ยงใหญทสด, กรรมทเปนกศลและอกศล

กชอวา อนท เพราะไมมสงใดจะใหญยง

ไปกวากรรมทงหลาย เพราะฉะนน อนทรย

ทงหลายจงเปนเครองหมายของพระพทธเจา

ผเปนใหญสด และอนทรยทงหลายทเกดจาก

กรรม คอ ตา ห เปนตน เปนเครองหมาย

แสดงถงความเปนใหญของกรรม (ความหมาย

ท๑)

อนทรยเหลานนอนพระสมมาสมพทธเจาผเปน

ใหญนนทรงแสดงแลว (ความหมายท ๒)

อนทรยเหลานน อนพระสมมาสมพทธเจา

ผเปนใหญนนทรงเหนแลว (ความหมายท ๓)

อนทรยเหลานน อนพระสมมาสมพทธเจา

ผ เปนใหญนน ทรงประกาศตามทตรสร

(ความหมายท ๔) อนทรยบางอยาง พระผม

พระภาคทรงเสพแลวดวยการทำให เปน

อารมณ และอนทรยบางอยางทรงเสพแลว

ดวยการอบรม เพราะฉะนน จงชอวาอนทรย

เพราะเปนสงอนบคคลผ เปนใหญเสพแลว

(ความหมายท๕)

จากบาลทแสดงมานพระอรรถกถาจารย ได ใหความหมายของอนทรยศพท ไวดงน

(๑)อนทลงคตถ เปนเครองหมายแหงความเปนใหญ

(๒)อนทเทสตตถอนผเปนใหญแสดงแลว

(๓)อนททฏตถ อนผเปนใหญเหนแลว

(๔)อนทสฏตถ อนผเปนใหญประกาศแลว

(๕) อนทชฏตถ อนบคคลผเปนใหญเสพแลว

(๖) อาธปจจสงขาตอสสรยฏ ความเปนอสระกลาวคอความเปนอธบด

ความหมายวา เปนอสระ กลาวคอความเปน

อธบดนน หมายความวา มความเปนใหญ

ในความเปนไปแหงวญญาณในทางทวาร

นนๆ เชน จกขนทรยเปนใหญ ในความเปนไป

แหงจกขวญญาณและจตอนๆ ทเกดขนทาง

จกขทวาร เพราะเมอจกขนทรยแกกลา จกข

วญญาณเปนตนนนกแกกลา เมอจกขนทรย

ออนจกขวญญาณเปนตนนนกออนไปดวย๕

สรปคำอธบายตามรปศพท ทานอธบาย

อนทรยมาจากอนท+อยความหมายของ

อนท ศพท ขยายความดวยคำวา ปรมสสร,

อสสร,อาธปจจมความหมายโดยสรปดงน

อนทรย หมายถง ความเปนใหญ โดยกจ

หนาท ในการรบรอารมณทางจกขทวาร

เปนตน และเปนใหญ ในการเปนเหตใหจต

อนๆ เกดขนเปนไปทางทวารตางๆ อนทรย

แตละอยางมความสามารถในการทำหนาท

เกยวกบเรองนนๆ โดยเฉพาะ หากขาด

อนทรยหรออนทรยบกพรองกจะไมสามารถ

ทำกจได เชน จกขนทรยเปนใหญ ในการ

กอให เกดการรบรรปทมองเหนไดทางตา

และเปน เหต ให เกดจต ในทางจกขทวาร

คอ ปญจทวาราวชชนจต จกขวญญาณ

สมปฏจฉนจต สนตรณจต โวฏฐพพนจต

กศลจตหรออกศลจต โสตนทรยเปนใหญ ใน

การกอใหเกดการรบรเสยงทางหและเปนเหต

ใหเกดจตในทางโสตทวารคอปญจทวาราวชชน

จต โสตวญญาณ สมปฏจฉนจต สนตรณจต

โวฏฐพพนจต กศลจตหรออกศลจต แม

ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย

กมความหมายในทำนองเดยวกน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

42การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

43

นบตงแตผวพรรณ รปราง ทรวดทรง ฯลฯ

รวมไปถงคณภาพของใจ ทเปนอปนสยใจคอ

ความเคยชน จรต อธยาศยตางๆ เกดจาก

กรรมเกาปรงแตงขนมา

เมอมตาหจมกลนกายใจมาแลวกมการ

รบร โลก เรยกวาผสสะ ทำใหเกดความรสก

ตอโลกและทำกรรมใหมตอไปอกตาหเปนตน

เหลานจงเปนทตงของเวทนา ทำให เกด

ความรสก เมอเหนกรสกอยางใดอยางหนง

เมอคดนกกรสกอยางใดอยางหนง

ทมสงนนสงนขนมามากมาย เปนตวเรา ของ

เรา เปนเขา ของเขา กเกดจากตา ห จมก

ลน กาย ใจ สวนนเปนผลของกรรม เปน

กรรมเกา อาศยกรรมเกาแลวกระทบผสสะ

กบโลก เกดความรสกกบโลก หลงโลก

เขาใจผด หลงยดมนจรงจงกบโลก กทำ

กรรมใหมวนเวยน ออกจากวงจรน ไม ได

เลยตองเกดตายวนเวยนไมสนสด

อนทรย ๖คอตาหจมกลนกายใจเปน

ทางทผดขนของกเลสนานาประการและกเลส

กไมเคยเตมอม แมวาจะหารปทสวยงามมาให

ตาดมากเพยงไร กเลสก ไมเคยเตมอม มแต

อยากดใหสวยงามยงขนกวาเดมไปอก ฟง

เสยงท ไพเราะมากสกเพยงไร กเลสกไมเคย

อม มแตอยากฟงใหมากและไพเราะยงขนไป

กวาเดม แมทางทวารอนๆ ก โดยทำนอง

เดยวกนน โดยเฉพาะทางใจนน เปนทผดขน

ของก เลสมากมายเหลอประมาณ ส งใด

ทนาชอบใจ จะทำใหมความสขกพยายาม

ขวนขวายหามา ชาวโลกทงหลายจงพากน

แสวงหาเงนทองชอเสยงตำแหนงการเปน

ทยอมรบของบคคลอน เพอใหจตใจมความ

รสกมนคงมความสำคญปลอดภย

คำวา อนทรย ท ใช ในพระบาลทแสดงเกยว

กบอนทรยสงวรวา อนทรเยส คตตทวาโร

หรอ อนทรยสวเรน สมนนาคโต๖ หมายเอา

เฉพาะอายตนะภายใน ๖ คอ ตา ห จมก

ลน กาย ใจ ซงตา ห จมก ลน กาย โดย

สภาวะเปนอปาทายรป๗ คอ รปทตองอาศย

มหาภตรปสวนใจนนเปนนามธรรม

ตา เปนรปชนดหนง โดยสภาวะนนเปนสงท

ไมมตวตนเปนปสาทรปทอย ในอตภาพรางกาย

น ซงเปนสภาวะทเหนไม ได แตกระทบได

โดยกระทบกบรปารมณแลวทำใหเกดการมอง

เหนขน แลวสภาวธรรมอนๆ มผสสะ เวทนา

สญญา เปนตนเกดขน มชอเรยกวาจกขบาง

จกขายตนะบาง จกขธาตบาง จกขนทรยบาง

โลกบาง ทวารบาง สมทรบาง ปณฑระบาง

เขตบาง วตถบาง เนตรบาง นยนาบาง

ฝงนบาง บานวางบาง๘ อนทรยคอหจมก

ลนกายกเชนเดยวกน๙

สวนมนนทรยมชอเรยกหลายอยาง ดงพระ

บาลวา “จต ทเกดขนในสมยนน เปนไฉน จต

มโน มานส หทย ปณฑระ มโน มนายตนะ

มนนทรย วญญาณ วญญาณขนธ มโน

วญญาณธาตทเหมาะสมกน๑๐ ในสมยนน นชอ

วาจตทเกดขนในสมยนน”๑๑

ตามพระบาลในคมภรปฏฐาน ทแสดงเกยวกบ

ความเปนเหตปจจยของธรรมทงหลายจกขนทรย

เปนตนนนเปนปจจยแกจกขวญญาณเปนตน

โดยการเกดกอน๑๒และเปนอนทรย๑๓เปนตน

ตาหจมกลนกาย ใจนนเปนกรรมเกา๑๔

เปนสงทถกปจจยปรงแตง เปนผลของกรรม

เกดจากกรรมเกาๆ ทเคยทำเอาไวแลว ประมวล

มาจนเปนสงทสมมตวาเปนตวเปนตน แตละคน

กแตกตางกนไปตามกรรม ทำกรรมดกปรง

แตงใหดด ทำกรรมไมดหรอไมประณตกปรง

แตงใหดไมด ชนสวนแตละอยางทเปนอวยวะ

ของเราน มความละเอยดปลกยอยไมเหมอนกน

เลย กเพราะแตละคนทำกรรมมาแตกตางกน

ข) ความหมายของคำวา “อนทรย” ตามพระพทธพจน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

44การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

45

แตสงขารธรรมทกอยาง ลวนตกอยภายใต

กระแสของการเปลยนแปลง คงอย ใน

สภาพเดมไม ได จะไปบงคบบญชาเอาตามใจ

ชอบไม ได จงตองดนรนแสวงหาอยางไมหยด

หยอนไดมาแลวกพยายามหาวธการรกษาเอา

ไว ใหยาวนาน ไมตองการสญเสยไป เปรยบ

ประดจคนบาทตะโกนบอกใหนำในแมนำท

กำลงไหลไปอยหยดไหล ทงทตามความเปน

จรงแลว แมนำก ไหลไปอยางนนเองตามเหต

ปจจย

สงขารทงหลายคอตาหจมกลนกายใจ

และอารมณ คอ รป เสยง กลน รส สมผส

ทางกาย สงทรบรทางใจ กทำนองเดยวกน

ทกส ง เปลยนแปลงอยตลอดเวลา ใครท

ตองการใหสงนนหยดนงคงท เฉพาะจดท

ตนเองตองการ กเปนคนบาหนกกวาคนบาท

ตะโกนบอกใหนำหยดไหลหลายเทานกแตคน

ทงโลกกบาแบบเดยวกน จงไมม ใครร

ปลอยใหจตใจหลงบาไปอยางนน เมอ

พระพทธเจาตรสรความจรงแลวนำบอก กม

คนเปนจำนวนนอยทยอมรบฟง คนสวนมากก

ยงหลงอยเชนเดม ดจปลาทหลงกลนเบดตอง

ทนทกขทรมานไมจบสนดงพระพทธพจนวา

ภกษทงหลาย พรานเบดหยอนเบดทมเหยอลง

ไปในหวงนำลก ปลาตวใดเหนแกเหยอกลน

เบดนน ปลาตวนนชอวากลนเบดของนาย

พรานเบด ถงความวบต ถงความพนาศ ถก

พรานเบดทำไดตามใจปรารถนา แมฉนใด

ภกษทงหลาย เบด ๖ ชนดน กฉนนนเหมอน

กน มอย ในโลกเพอความวบตของสตวทงหลาย

เพอฆาสตวทงหลาย เบด ๖ ชนด อะไรบาง

คอ รปทพงรแจงทางตา ทนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ ชวนใหรก ชกให ใคร พาใจใหกำหนด

มอย ถาภกษยงเพลดเพลน เชยชม ยดตดรป

นนอย ภกษนเราเรยกวา ผกลนเบดของมาร

ถงความวบต ถงความพนาศ ถกมารผมบาป

ทำไดตามใจปรารถนา ฯลฯ รสทพงรแจง

ทางลน ฯลฯ ธรรมารมณทพงรแจงทางใจ...๑๕

อนทรย๖ประการเหลานทำใหเราเชอมตอ

รบรกบโลกภายนอก คอ สงทเปนอารมณ

ภายนอกรป เสยงกลนรสสมผสทางกาย

และสงทรบรทางใจได ผท ไมรเทาทนสงเหลาน

วา มการเปลยนแปลงเคลอนไหวอยตลอด

เวลา กเปนคนทหลงโลก ราวกบจมอย ใน

มหาสมทรอนกวางใหญ ทกขและอนตราย

มากมายกตดตามบคคลนนไป สวนผรตาม

ความเปนจรง ไมยดมนถอมน ในส ง

ทงหลาย กเปนผทอยเหนอโลก สามารถ

ขามพนมหาสมทรอนกวางใหญ ไปสสถานท

อนปลอดภยได ดงทพระผมพระภาคตรสไว

ในปฐมสมททสตรและทตยสมททสตรวา

ภกษทงหลาย ปถชนผ ไม ไดสดบยอมกลาววา

สมทร สมทร นนไม ใชสมทรในอรยวนย

นนเปนแองนำใหญ เปนหวงนำใหญ ภกษ

ทงหลาย จกขเปนสมทรของบรษ กำลงของ

จกขนนเกดจากรป บรษใด อดกลนกำลงอน

เกดจากรปนนได บรษน ไดขามสมทรคอจกข

ซงมทงคลน วงวน สตวราย และผเสอนำ เรา

เรยกวา บคคลผลอยบาปขามถงฝงดำรงอย

บนบก...โสตะ...ฆานะ...ชวหา...มโน...๑๖

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

46การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

47

ในงานวจยน อนทรยหมายเอาเฉพาะ ตา ห

จมก ลน กาย ใจ แต ในทอนๆ อนทรยยง

หมายรวมถง ความเปนเพศชาย ความเปน

เพศหญง ความมชวตของนามรป, เวทนา ๕

ประเภท, สภาวธรรม ๕ ประการ คอ

สทธนทรย สตนทรย วรยนทรย สมาธนทรย

ปญญนทรย,ปญญาทเปนระดบโลกตตระคอ

อนญญาตญญสสามตนทรย อญญนทรย

อญญาตาวนทรย รวมเปนอนทรย ๒๒

ประเภท๑๘

สรปความหมายไดวา อนทรย คอ ตา ห

จมก ลน กาย ใจ เปนใหญ ในการรบร

อารมณ ในทางทวารตางๆ เชน ตา ครอง

ความเปนใหญ ในการรบรอารมณทางตา

ทำใหจตเกดขนรอารมณทปรากฏไดทางตา

คอ สสน วรรณะตางๆ ได หากปราศจาก

จกขนทรยแลว การเหนก ไมสามารถทจะ

ม ได กลาวโดยโวหารอนเปนทเขาใจกนกคอ

คนตาบอด หครองความเปนใหญ ในการรบร

อารมณทางห ทำใหจตเกดขนร อารมณ

ทปรากฏไดทางห คอ เสยงตางๆ ได หาก

ปราศจากโสตนทรยแลว การไดยนก ไม

สามารถจะมได เปนคนหหนวก แมทางทวาร

อนๆกโดยทำนองเดยวกน

๒.๑.๒ ความหมายของคำวา “สงวร” ตามรปศพทบาลและพระพทธพจน

ก) ความหมายของคำวา “สงวร” ตามรปศพทบาล

คำวาสงวรรปศพทบาลวาสวรมาจากส+วร,สเปนคำอปสรรคมความหมายหลายอยาง

เชนสโมธาน(รวมเขาดวยกน)สงเขป (ยนยอ)สมนตตถ (รอบๆ)สมทธย (บรบรณ)สมมา

สททตถ (ความด) ภสตถ (อรรถวายง) สหตถ (รวบรวม) อภมข (ตอหนา) สงคต (พบกน)

ปธาเน(ปด)ปภว(แหลงกำเนด)ปชา(การบชา)ปนปปนกรยา(กระทำบอยๆ)เปนตน๑๙แต

ในทน ใช ในความวาปธาน(ปด)ปธาเนและมตวอยางคำศพทททานยกเปนอทาหรณวาสวโต

(การปด),สวโร๒๐

วร ธาต มอรรถวา ยาจจฉาภตย (จ.) ขอ, ปรารถนา, เขาหา - รบใช

อาวรเณ (ภ.จ.) ปดกน – กดขวาง, ระวง, ปองกน, สำรวม๒๑

ในทน ใช ในอรรถ อาวรณ โดยไดแสดงตวอยางของอรรถน ไววา สลสวโร, สว โต

ปาตโมกขสม๒๒,สวนคำแปลทมผรวบรวมไวเชน

สวร (ป.), สวรณ (นป.) การปด, การบง, การมง, ความระวง, การปองกน,

ส บทหนา วร อาวรเณ, อ, ย๒๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

48การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

49

ข) ความหมายของคำวา “สงวร” ตามพระพทธพจน

ความหมายของสงวรตามพระพทธพจน พระผมพระภาคทรงแสดงไว มปรากฏในพระสตตนต

ปฎกและพระอภธรรมปฎกเปนจำนวนมาก พระพทธพจนนนแสดงทงลกษณะและวธการปฏบต

เกยวกบอนทรยสงวร อกทงไดทรงแนะนำเทคนควธการเพอใหการปฏบตไดผล มเนอหาท

คลายคลงกนโดยทรงแสดงตามพระบาลวา

สงวร น. ความระวง, ความเหนยวรง, ความ

ปองกน, ก. สำรวม, เหนยวรง, เชน สงวรศล,

สงวรธรรม, ถาใชเปนสวนทายของสมาส

หมายความวา ความสำรวม, ความระวง เชน

อนทรยสงวร จกษส งวร ญาณสงวร

ศลสงวร๒๔

จากความหมายตามรปศพทบาลทอธบายใน

แงหลกภาษา อนทรยสงวร แปลตามศพทวา

การปดกนอนทรย , การปองกนอนทรย ,

ความสำรวมอนทรย , ความระวงอนทรย

หากแปลแบบขยายความออกไปก ไดความวา

การปดกน การปองกนสงไมด สำรวมระวง

อนตรายหรอกเลสตางๆ เวลาทเกดการ

รบรอารมณทางอนทรยทง ๖

กถญจ มหาราช ภกข อนทรเยส คตตทวาโร

โหต. อธ มหาราช ภกข จกขนา รป ทสวา

น นมตตคคาห โหต นานพยญชนคคาห

ยตวาธกรณเมน จกขนทรย อสวต วหรนต

อภชฌาโทมนสสา ปาปกา อกสลา ธมมา

อนวาสสเวยย, ตสส สวราย ปฏปชชต, รกขต

จกขนทรย, จกขนทรเย สวร อาปชชต.

โสเตน สทท สตวา... ฆาเนน คนธ ฆายตวา...

ชวหาย รส สายตวา... กาเยน โผฏพพ

ผสตวา... มนสา ธมม วญญาย... โส อมนา

อรเยน อนทรยสวเรน สมนนาคโต อชฌตต

อพยาเสกสข ปฏสเวเทต. เอว โข มหาราช

ภกข อนทรเยส คตตทวาโร โหต๒๕

มหาบพตร ภกษชอวาคมครองทวารในอนทรย

ทงหลาย เปนอยางไร คอ ภกษในธรรมวนยน

เหนรปดวยตาแลวไมรวบถอ ไมแยกถอ ยอม

ปฏบต เพอสำรวมในจกขนทรย ซงเมอไม

สำรวมแลว กจะเปนเหตใหถกบาปอกศลธรรม

คออภชฌาและโทมนสครอบงำได จงรกษา

จกขนทรย ถงความสำรวมในจกขนทรย

ฟงเสยงดวยห... ดมกลนดวยจมก... ลมรส

ดวยลน... ถกตองโผฏฐพพะดวยกาย... ร

ธรรมารมณดวยใจ... ภกษผประกอบดวย

ความสำรวมอนทรยอนเปนอรยะน ยอมเสวย

สขอนไมระคนกบกเลสในภายใน มหาบพตร

ภกษชอวาคมครองทวารในอนทรยทงหลาย

เปนอยางนแล๒๖

ในพระบาลททรงแสดงเกยวกบอนทรยสงวรน

มเนอหาแสดงไวเปนสวนๆพอแยกแยะไดดงน

(๑)ทรงตงคำถามทเปน กเถตกมยตาปจฉา

คอ คำถามทประสงคจะตอบขยายเนอความ

ดวยพระองคเองวา กถญจ มหาราช ภกข

อนทรเยส คตตทวาโร โหต เปนเหมอนการ

ตงหวขอทจะขยายความตอไป ทำใหผฟง

ทราบวา เนอหาทพระองคทรงแสดงในลำดบ

ถดจากน ไป จะเปนการอธบายเรองการ

คมครองทวารในอนทรยทงหลาย

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

50การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

51

(๒) ทรงขยายความใหเหนถงวธการท

จะสงวรในทวารทง ๖ คอ ทางตา ทางห

ทางจมกทางลนทางกายทางใจตามลำดบ

ดวยพระบาลวา อธ มหาราช ภกข จ กขนา

รป ทสวา... รกขต มนนทรย มนนทรเย

สวร อาปชชต ซงเปนสวนทขยายความให

ทราบถงวธการปฏบตอนทรยสงวรใหผฟง

ทราบอยางชดเจน

(๓) ทรงแสดงอานสงสของการมอนทรย

สงวรดวยพระบาลวา โส อมนา อรเยน

อนทรยสวเรน สมนนาคโต อชฌตต อพยา

เสกสข ปฏสเวเทต เปนการแสดงใหทราบวา

หากปฏบตอนทรยสงวรไดตามททรงแสดงมา

ขางตนนนจะไดรบประโยชนอยางไร

(๔) ทรงสรปลงทายวา เอว โข มหาราช

ภกข อนทร เยส คตตทวาโร โหต เพอ

ใหทราบวา สงทพระองคทรงขยายเนอความ

มาขางตนนน เปนเนอหาเกยวกบเรองการ

คมครองทวารในอนทรยทงหลายหรออนทรย

สงวรดงททรงตงคำถามไวขางตนนนเอง

ในตอนขยายความใหเหนถงวธการปฏบต

อนทรยสงวร พระบาลบางแหงมคำอธบาย

ลกษณะของการสงวรเพมเตมเขามาอกใน

ตอนทายดงพระบาลวา

ตตถ กตมา อนทร เยส คตตทวารตา.

อเธกจโจ จกขนา รป ทสวา... โสเตน สทท

สตวา... ฆาเนน คนธ ฆายตวา... ชวหาย รส

สายตวา... กาเยน โผฏพพ ผสตวา... มนสา

ธมม วญญาย... รกขต มนนทรย มนนทรเย

สวร อาปชชต. ยา อเมส ฉนน อนทรยาน

คตต โคปนา อารกโข สวโร. อย วจจต

อนทรเยส คตตทวารตา๒๗

ในพระบาลทยกมาน พระผมพระภาคทรง

แสดงขยายเนอความของการสงวรโดยทรง

เพมพระบาลมาอก๔บทคอ

(๑) คตต ความคมครอง

(๒) โคปนา กรยาทคมครอง

(๓) อารกโข ความรกษา

(๔) สวโร ความสำรวม

พระบาลทง ๔ บทน โดยเนอความกอยาง

เดยวกน เปนการเพมเตมเขามาเพอขยาย

ความใหเขาใจชดเจนขนซงเปนลกษณะเฉพาะ

ของคมภรอภธรรมปฎก แตก ไดตดพระบาล

ทแสดงเกยวกบอานสงสของอนทรยสงวร

ออกไป คอจะไมมพระบาลวา โส อมนา

อรเยน อนทรยสวเรน สมนนาคโต อชฌตต

อพยาเสกสข ปฏสเวเทต ดงทแสดงไว ใน

พระสตตนตปฎก

ในตอนสรปลงทาย พระบาลบางแหงเปลยน

คำสรป ในตอนทายวา อมาย อนทร เยส

คตตทวารตาย อ เปโต โหต . . .๒๘ อมาย

อนทร เยส คตตทวารตาย สมนนาคโต

ปคคโล อนทรเยส คตตทวาโร๒๙ คำสรปน

แมจะตางกนเลกนอยในแงของพยญชนะ

แตกมเนอหาอยางเดยวกนนนเอง

ลกษณะของอนทรยสงวรตามพระบาลทแสดง

มาขางตน จะเหนวา พระผมพระภาคไม ได

ทรงหามการเหน การฟงเสยง การดมกลน

การลมรสการถกตองโผฏฐพพะและการรบร

ธรรมารมณทางใจ แตอยางใด พระองคทรง

แสดงถงการรบรอารมณทางทวารทง๖ตาม

หนาทของอนทรยปกตดงพระบาลวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

52การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

53

พระบาลวาจกขนา รป ทสวาเปนตนแสดง

ใหเหนวา อนทรยสงวรไม ใชการหลบหน

อารมณ หลกหน ไม ให เหนรป ไม ใหฟง

เสยง ไม ใหดมกลน ไม ใหลมรส ไม ใหถกตอง

โผฏฐพพะดวยกายไม ใหรบรธรรมารมณแต

เปนการทจตไดรบการคมครองไม ใหเกด

กเลส เมอมการรบรอารมณทางทวารทง ๖

ซงการหลบหนอารมณ ไมดรปทางตา ไมฟง

เสยงทางห เปนตนนน พระผมพระภาคทรง

ปฏเสธวา ไม ใชวธการปฏบตพฒนาอนทรย ใน

คำสอนของพระองคเปนวธการของศาสดาอน

ดงเรองทพระองคทรงสนทนากบอตตรมาณพ

ลกศษยของปาราสรยพราหมณ ในอนทรย

ภาวนาสตร ปาราสรยพราหมณสอนลกศษย

วา อยาดรปทางตา อยาฟงเสยงทางห ซง

พระองคตรสวา หากเจรญอนทรยอยางนน

สาวกทปฏบตจนสำเรจกจะเปนคนตาบอด

เปนคนหหนวกอยางแนนอน และพระองค

ไดทรงแสดงการเจรญอนทรยอนยอดเยยมใน

อรยวนยใหทานพระอานนทฟง๓๐

ทางตาจกขนา รป ทสวา ... เหนรปดวยตาแลว

ทางห โสเตน สทท สตวา ... ฟงเสยงดวยหแลว

ทางจมกฆาเนน คนธ ฆายตวา ... ดมกลนดวยจมกแลว

ทางลนชวหาย รส สายตวา ... ลมรสดวยลนแลว

ทางกายกาเยน โผฏพพ ผสตวา ... ถกตองโผฏฐพพะดวยกายแลว

ทางใจ มนสา ธมม วญญาย ... รธรรมารมณดวยใจแลว

การปฏบตเพอใหมอนทรยสงวรตามททรง

แสดงไวนน เมอมการรบรอารมณทางทวาร

ทง ๖ แลว ใหปฏบตโดยการไมรวบถอ ไม

แยกถอ ในรปทเหน ในเสยงท ไดยนเปนตน

หากมการรวบถอหรอการแยกถอ คอเกด

การตดในนมตและอนพยญชนะแลว กจะ

เปนเหต ใหบาปอกศลคออภชฌาและ

โทมนสครอบงำได การเกดกเลสนมสาเหต

มาจากการท ไมสำรวมอนทรย แลวไป

อโยนโสมนสการโดยความเปนของสวยงาม

หรอของไมสวยงาม หากคดถงในแงสวยงาม

นาพอใจ จะทำใหอภชฌาหรอกามฉนทะเกด

ขน หากคดถงในแงความเปนของไมสวยงาม

ไมนาพอใจ จะทำให โทมนสหรอพยาบาทเกด

ขนดงทพระพทธองคตรสวา

อะไรเลาเปนอาหารททำกามฉนทะทยงไมเกด

ใหเกดขน หรอทำกามฉนทะทเกดขนแลวให

เจรญไพบลยยงขน คอ สภนมตมอย การทำ

มนสการโดยไมแยบคายในสภนมตนนใหมาก

นเปนอาหารททำกามฉนทะทยงไมเกดใหเกด

ขน หรอทำกามฉนทะทเกดขนแลวใหเจรญ

ไพบลยยงขน

อะไรเลาเปนอาหารททำพยาบาททยงไมเกด

ใหเกดขน หรอทำพยาบาททเกดขนแลวให

เจรญไพบลยยงขน คอ ปฏฆนมตมอย การ

ทำมนสการโดยไมแยบคายในปฏฆนมตนนให

มาก นเปนอาหารททำพยาบาททยงไมเกดให

เกดขน หรอทำพยาบาททเกดขนแลวใหเจรญ

ไพบลยยงขน๓๑

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

54การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

55

สำหรบรปทเหนทางตา หากเปนรปของเพศ

ตรงขาม การยดในนมตหรอการรวบถอ ไดแก

การหลงไปในเรองรปพรรณสณฐานวาหญง

ชายสวยหลอหนด เปนตนสวนการยดใน

อนพยญชนะหรอการแยกถอ ไดแกการหลง

ไปในสวนยอยของรางกายวาสวยงาม เชน

หนาอกสวย ตาสวย ผมสวย ควสวย จมก

สวย เลบสวย เปนตน การทหลงคดไป ใน

เรองสวยงามอยางน จะทำใหกเลสประเภท

ราคะเกดขน สวนรปของสงอนก โดยทำนอง

เดยวกนเชนการเหนวาเสอผามสสนสวยงาม

โทรศพทมรปทรงสวยงาม รถยนตสวยงาม

เปนตน กเปนเหตใหเกดกเลสประเภทราคะ

คอความยนดพอใจในสงนน เมอมองเหนแลว

กเลสเกดขนแลวครอบงำจตได อยางนชอวา

ไมสำรวมจกขนทรย

สำหรบเสยงท ไดยนทางหการยดในนมตหรอ

การรวบถอ ไดแก การหลงไป ในเรองของ

เสยงวาเสยงหญง เสยงชาย เสยงไพเราะ

เสยงนมเสยงกลมกลอมเปนตนสวนการยด

ในอนพยญชนะหรอการแยกถอ ไดแก การ

หลงไปในรายละเอยดของเสยงเชนพดชมวา

อยางน พดถงคนทเรารก พดยกยอง หรอ

บรรยายถงสงทนาชอบใจ เปนตน การทหลง

คดไปในเสยงอยางน จะทำใหกเลสประเภท

ราคะเกดขน อยางนชอวาไมสำรวมโสตนทรย

แมทางทวารอนๆ กโดยทำนองเดยวกน หาก

มการรวบถอ แยกถอในดานความสวยงาม

กจะเกดกเลสประเภทความยนดตดของ หรอ

ในบาลใชคำวาอภชฌา

รป เสยง กลน รสสมผสทางกาย ของเพศ

ตรงขามกนยอมมอานภาพในเรองนมากกวาสง

อนรปเสยงเปนตนของสตรยอมครอบงำจต

ของบรษไดมากทสด และรป เสยง เปนตน

ของบรษยอมครอบงำจตของสตรไดมากทสด

ดงทพระผมพระภาคตรสวา

ภกษทงหลาย เราไมเหนรปอนแมอยางหนง ท

จะครอบงำจตของบรษอย ไดเหมอนรปสตรน

ภกษทงหลาย รปสตรยอมครอบงำจตของ

บรษอย ได (๑) ... เราไมเหนโผฏฐพพะอนแม

อยางหนง ทจะครอบงำจตของสตรอย ได

เหมอนโผฏฐพพะบรษน โผฏฐพพะบรษยอม

ครอบงำจตของสตรอย ได (๑๐)๓๒

ทแสดงมานน เปนเรองเกยวกบการเกดกเลส

ประเภทความพอใจตองการอยากไดตดของ

เน อ งจากการไปหลงยดตด ในนม ตและ

อนพยญชนะในแงทนาชอบใจ ในแงท ให

ความสขความพอใจแกตน

ในทางตรงกนขาม หากไปยดตดในนมตและ

อนพยญชนะในฝายท ไมนาชอบใจ ในแงทจะ

มาทำราย หรอทำใหสญเสยประโยชนของตน

เชนรปไมสวยเสยงไมเพราะกลนเหมนรส

ไมอรอย การสมผสถกตองทางกายทหยาบ

กระดาง เปนตน กจะกอใหเกดกเลสประเภท

การไมพอใจ บาล ใชคำวา โทมนสส เมอม

กเลสเกดขนครอบงำจต กชอวาเปนการไม

สำรวมอนทรยเชนเดยวกน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

56การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

57

ดงนนการสำรวมอนทรย จงปฏบตโดยการ

ไมยดตดในนมตและอนพยญชนะ ดงพระบาลวา

น นมตตคคาห โหต นานพยชนคคาห๓๓

ไมหลงไปจรงจงกบสงทรบรไมหลงยดถอจรงจง

วาเปนนนเปนน สง ตำ ดำ ขาว ด ชว ถก

ผดสวยไมสวยทานใหรบร แตอยายดถอ

เปนจรงเปนจง เพราะโดยความจรงของสง

ทงปวงนน มนไมมอะไรเทยงแทถาวร พอจะ

ไปจรงจงได มแตของไมเทยง เปนทกข เปน

อนตตาบางสงมนใหความสขไดกจรงแต ไมม

แกนสารพอจะไปยดถอเอาได

หรอ หากรบรอารมณแลว เกดความรสกวา

เปนนนเปนน แลวมโยนโสมนสการ ใส ใจใน

แงมมทถกตอง กเลสไมเกดขน อยางนกเปน

อนทรยสงวรเหมอนกน

หรอ แมบางครง มกเลสเกดขน แตกเลสไม

ครอบงำจต กยงเปนอนทรยสงวรไดอย

เพราะกเลสทเกดขนน กเปนธรรมารมณทรบร

ไดดวยใจ เมอมกเลสเกดขนแลว ไมยดถอ

จรงจง ไมเกดอภชฌาและโทมนส หรอบาป

อกศลครอบงำจตจงยงเปนการสงวรเอาไว ได

ตามธรรมชาตของจตของปถชนโดยทวไป

เปนจตทยงไม ไดรบการฝกฝน จงมลกษณะท

แสสายเทยวไปดอารมณตางๆ ทางตา ห

จมกลนกายใจหากไมมหลกยดอนมนคงไว

ท ใดทหนง ใจกเทยวไปทางนนทางน กระโจน

ไปเกาะกบอารมณรปเสยงกลนรสสมผส

ธรรมารมณไมอยท ใดทหนงนานถกดงไปทศ

นนทศน บางคราวถกอารมณทางตาลากไป

บางคราวถกอารมณทางหลากไป บางคราว

ถกอารมณทางจมกลากไป บางคราวถก

อารมณทางลนลากไป บางคราวถกอารมณ

ทางกายลากไป บางคราวถกอารมณทรบร ได

ทางใจลากไป ตากฉดไปหาดรปทนาพอใจ

เมอเจอรปท ไมนาพอใจกเกดความเกลยด

ตองหลบหน หฉดไปฟงเสยงทนาพอใจ เมอ

เจอเสยงท ไมนาพอใจกเกดความเกลยด ตอง

หลบหน ใจฉดไปหาอารมณทางใจทนาพอใจ

เมอเจออารมณท ไมนาพอใจกเกดความเกลยด

ตองหลบหน

แตหากไมเกดความยนดในอารมณทนารก ไม

เกดความยนรายในอารมณท ไมนารก มหลก

อนมนคงไว มความระลกรอยทกายของ

ตนเองอยางมนคง มความรตวอยเสมอ

รจกวธฝกฝน คมครองจต ไม ใหถกกเลส

เขามาครอบงำได จนหลดพนจากกเลสโดย

สนเชง ลกษณะเชนนเปนการสำรวม ดงท

พระพทธองคตรสวา

ภกษทงหลาย ความสำรวม เปนอยางไร คอ

ภกษในธรรมวนยนเหนรปทางตาแลว ไมยนด

ในรปทนารก ไมยนรายในรปท ไมนารก เปนผ

ตงมนกายคตาสต มอปปมาณจตอย และรชด

เจโตวมตตและปญญาวมตตตามความเปนจรง

อนเปนทดบไปโดยไมเหลอแหงธรรมทเปน

บาปอกศลเหลานนท เกดขนแลวแก เธอ.. .

กายคตาสตทภกษรปใดรปหนงเจรญ ทำให

มากแลว ตายอมไมฉดภกษนนไป ในรปท

นาพอใจ รปท ไมนาพอใจยอมไมนาเกลยด...

ลนยอมไมฉด...ใจยอมไมฉดภกษนนไป ใน

ธรรมารมณทน าพอใจ ธรรมารมณท ไม

นาพอใจยอมไมนาเกลยด ภกษทงหลาย

ความสำรวมเปนอยางนแล๓๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

58การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

59

ความสำรวมลกษณะทพระพทธองคตรสน ม

ลกษณะท ใหเตรยมตวไว ใหด ตงมนอย ใน

กายคตาสต คอมสต ระลกอย ในขอบเขต

ของกายตนเอง ไมหลงเทยวแสสายไป

ขางนอก ดวยวธการเชนน จตกจะไมถกดง

ออกไปหาอารมณทนาพอใจ ไมเกดความยนด

เมอเปนเชนน หากประสบกบอารมณท ไมนา

พอใจ กจะไมเกดความเกลยดขน แตหากไม

ไดฝกฝนเตรยมตวเอาไว ไมมสตทตงมนอย

ในกาย จตจะถกดงออกไปหาอารมณทนา

พอใจเกดความยนดขนอยางนกไม ไดสำรวม

หากประสบกบอารมณท ไมนาพอใจ กจะเกด

ความเกลยดขน อยางนก ไม ไดสำรวมอก

เชนเดยวกน

ในการมองด การฟงเสยงหรอการทำอะไร

ตางๆนนตองพยายามสำรวมจตเพอไม ให

บาปอกศลธรรม คอความยนดและความ

ยนรายครอบงำจตได ดงทพระองคทรงแสดง

อนทรยสงวรสำหรบพระนนทะ คอใหมความ

รตวอยางเตมท ในการมองไปในทศตางๆ

หากมความจำเปนตองมองไปดานทศตะวนออก

ทศตะวนตก ทศเหนอ ทศใต ทศเบองบน

ทศเบองลาง กใหสำรวมจตทงหมด ไม ให ใจ

วอกแวกหรอซดสายไปตามอารมณ ทำให

ความยนดยนรายครอบงำจตไม ได๓๕

การมปญญา มการพจารณาในการเลอกรบร

อารมณ หากไปเสพอารมณเชนใดแลว

อกศลธรรมทงหลายเจรญขน กศลธรรมทง

หลายเสอมลง อารมณเชนนนไมควรเสพ

แตหากไปเสพอารมณเชนใดแลว อกศลธรรม

ทงหลายเสอมลง กศลธรรมทงหลายเจรญขน

อารมณเชนนนควรเสพ อยางนก เปนการ

ปฏบตเพอสำรวมอนทรยเชนกน๓๖

เมอเหนรปทางตา สวยกตาม ไมสวยกตาม

ฟงเสยงทางห เพราะกตาม ไมเพราะกตาม

ดมกลนดวยจมกหอมกตามเหมนกตามรรส

ดวยลน อรอยกตาม ไมอรอยกตาม สมผส

ทางผวกาย ออนนมกตาม แขงกระดางกตาม

รบรอารมณทางใจนาพอใจกตามไมนาพอใจ

กตามไมปลอยใหความตดใจหรอความขดใจ

เขาครอบงำจตอยางนชอวาสำรวมอนทรย

การรจกหามจตทกำลงดำเนนไปผดทาง

ทำการดดหรอทรมานจตหลายๆ ครง จต

กจะเกดความเขดหลาบไดเปรยบเหมอนคน

ทเฝาขาวกลาท ไมประมาท หากมโคลงมากน

ขาวกลา กรบจบผกเชอก แลวตดวยไม แลว

ปลอยเขาฝงไป ทำอยางนหลายๆ ครง โคก

เขดหลาบ ไมกลากลบเขาลงไปกนขาวกลาอก

เพราะกลวถกต ขาวกลากถงความบรบรณ

เมอใดทรจกขมขจตบอยๆ เมอรบรอารมณ ใน

ทางทวารทง ๖ ตามแนวทางทถกตอง จตก

ยอมสงบนงอยภายใน และมความตงมนเปน

หนงไดดงทพระพทธองคตรสวา

ภกษทงหลาย ฉนทะ (ความพอใจ) ราคะ

(ความกำหนด) โทสะ (ความขดเคอง) โมหะ

(ความหลง) หรอแมความกระทบกระทงในใจใน

รปทพงรแจงทางตา พงเกดขนแกภกษหรอ

ภกษณรปใดรปหนง ภกษหรอภกษณรปนนพง

หามจตจากรปทพงรแจงทางตานน โดย

พจารณาวา ทางนนมภย มภยจำเพาะหนา ม

หนาม รกชฏ เปนทางออม เปนทางผด และไป

ลำบาก ทางนนเปนทางทอสตบรษดำเนน ไม ใช

ทางทสตบรษดำเนน ทานไมควรดำเนนไปทาง

นน ภกษหรอภกษณพงหามจตจากรปทพงร

แจงทางตานน... เมอใดภกษขมขคกคามจตใน

ผสสายตนะ ๖ ประการดแลว เมอนนจต

ยอมอยสงบนงอยภายใน ตงมน เปนหนง

ผดขน๓๗

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

60การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

61

ภกษไมพงเปนผมตาลอกแลก

พงปองกนห มให ไดยนคามกถา ไมพงตดใจในรส

และไมพงยดถออะไรๆ ในโลกวาเปนของเรา๓๘

ตาชอบรป ยนด ในรป ชนชมในรป พระผม

พระภาคทรงฝก คมครอง รกษา สำรวม

พระเนตร และทรงแสดงธรรมเพอสำรวมตา

นน หชอบเสยง ยนดในเสยง ชนชมในเสยง

ฯลฯ จมกชอบกลน ยนดในกลน ฯลฯ ลนชอบ

รส ยนดในรส ชนชมในรส พระผมพระภาค

ทรงฝก คมครอง รกษา สำรวมลน และทรง

แสดงธรรมเพ อสำรวมลนน น กายชอบ

โผฏฐพพะ ยนด ในโผฏฐพพะ ช นชมใน

โผฏฐพพะ ใจชอบธรรมารมณ ยนด ใน

ธรรมารมณ ชนชมในธรรมารมณ พระผมพระ

ภาคทรงฝก คมครอง รกษา สำรวม และทรง

แสดงธรรมเพอสำรวมใจนน๔๐

ซงหากปฏบตไดตามพระบาลทแสดงไวน ผ

ปฏบตกจะไดรบอานสงส คอการมความสข

ภายในจตใจ ท ไมระคนดวยกเลส ไมม

ความยนดยนราย ไม ใชสขทเกดจากกเลส

ไมมกเลสเขามารบกวน ดงพระพทธพจนทวา

“ภกษผประกอบดวยความสำรวมอนทรยอน

เปนอรยะน ยอมเสวยสขอนไมระคนกบกเลส

ในภายใน”๔๑

การสำรวมอนทรยเปนเรองของจตท ไมมกเลส

เขาครอบงำ เมอรบรอารมณตางๆ ไม ใช

เปนเรองของทาทางภายนอก โดยปกตแลว

เมอจตใจดงาม ไมมกเลสเขาครอบงำ การ

แสดงออกทางกาย วาจา กยอมมความ

ถกตองดงามตามไปดวย การกระทำทจรต

ทางกาย ทางวาจากม ไม ได แต ในทาง

ตรงกนขาม การกระทำทดดทางกาย คำพด

ทฟงไพเราะทางวาจา อาจจะมาจากจตใจ

ท ไมดงามก ได เชน ทำทาทางเหมอนคน

ออนนอมถอมตน แตจตใจมความปรารถนา

อยากใหคนชมวาตนเปนคนด หรอแสดงออก

เหมอนคนมกนอยสนโดษ เพราะรวา คนสวน

ใหญชอบและจะนำลาภสกการะมาใหเยอะ

กวาน เปนตน การแสดงออกเชนน แมด

ภายนอกจะมความสำรวมระวง แต ไมเชอ

วาการสำรวมอนทรย เพราะจตใจประกอบไป

ดวยกเลส การประพฤตลกษณะนเปนการ

หลอกลวงโดยใชอรยาบถ ดงนน ความ

ประพฤตถกตองสมควรในอายตนะมแกผ

สำรวมอนทรย ความประพฤตในสตมแกผท

อยดวยความไมประมาท๔๒

คาถาวา ภกษไมพงเปนผมตาลอกแลก

เปนตนน ทานพระสารบตรไดนำไปแสดง

ขยายความโดยละเอยด แสดงใหเหนวธ

การปฏบตปลกยอยในแงมมตางๆ ในการใช

สายตากตองระวง เวลาเขาบานตองไมเทยว

มองนนมองนสะเปะสะปะไปการใชหฟงกตอง

รจกเลอกฟงแตเรองทเหมาะสม การพดคย

กตองไมพดเรองทขดขวางการเจรญกศล

มเรองการเมองเรองคนเดนคนดงเรองละคร

เรองดนฟาอากาศเปนตนหากจะพดกพดใน

แงความจรงทวา สงขารทงหลายลวนไม

เทยง เปนตน เพราะหากไมระวง คนทม

สตยงออนอย กจะเกดความยนดยนรายตอ

อารมณและเปนอนตรายตอตนเอง๓๙

พระผมพระภาคไดทรงฝกฝนพฒนาอนทรย

ทง ๖ เรยบรอยแลว พระองคจงทรงแนะนำ

บอกสอนวธฝกฝนอนทรย ใหแกสาวกทงหลาย

ทานพระสารบตรไดนำมากลาวสรรเสรญเอา

ไว ซงเปนการแสดงลกษณะของการสำรวม

อนทรย ในเวลาทตาเหนรปทนาพอใจหรอไม

นาพอใจ หฟงเสยงทนาพอใจหรอไมนาพอใจ

จนถงใจรบรธรรมารมณทนาพอใจหรอไมนา

พอใจ ซงบงบอกลกษณะของผมอนทรยสงวร

ไดเปนอยางดมขอความวา

พระผมพระภาคทรงเหนรปทางพระเนตรแลว

ไมดพระทย ไมเสยพระทย ทรงวางเฉย ม

สตสมปชญญะอย ทรงสดบเสยงทางพระโสต

แลว ฯลฯ ทรงดมกลนทางพระนาสกแลว

ฯลฯ ทรงลมรสทางพระชวหาแลว ฯลฯ ทรง

ถกตองโผฏฐพพะทางพระวรกายแลว ฯลฯ

ทรงรธรรมารมณทางพระทยแลว ก ไมด

พระทย ไม เสยพระทย ทรงวางเฉย ม

สตสมปชญญะอย...

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

62การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

63

สรปความไดวาสงวรหมายถงการปดกนปองกนไม ใหมบาปอกศลธรรมทงหลายเกดขนใน

จต อนทรยสงวร จงหมายถง ปดกน ปองกน ไม ใหมบาปอกศลธรรมทงหลายเกดขนในจต

เวลาทมการรบรอารมณทางทวารทง ๖ หรอ หมายถงการคมครอง การปองกนรกษาจตให

มนคงไว เมอรบรอารมณแลว อารมณกจะไมฉดจตใหออกไปสนใจภายนอก ไมหลงยนด ใน

อารมณทนารกไมเกลยดชงในอารมณท ไมนารก

พระธรรมเทศนาเกยวกบอนทรยทง ๖ น พระผมพระภาคทรงแสดงไว ในพระสตรตางๆ เปน

อนมาก แสดงใหเหนถงความจรงของอนทรย ๖ เหลานวาเปนธรรมะท ไมมตวตน เปนสง

ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา แสดงถงอารมณทถกรบรทางอายตนะตางๆ กลวนเปนสงไมม

ตวตนเชนกน แสดงโทษของการใชอนทรย ไมถกตอง แสดงประโยชนของการใชอนทรยท

ถกตอง แสดงเทคนควธการฝกฝนพฒนาอนทรย จนสามารถเปนนายเหนออนทรย ได

ทรงแสดงใหเหมาะกบผฟงทอย ในสถานการณนนๆ เปนรายๆ ไป ท ไดจดเปนหมวดหมรวมไว

สวนหนงโดยเฉพาะรวบรวมไว ในสงยตตนกาย สฬายตนวรรคพระไตรปฎกเลมท๑๘

๒.๑.๓ ความหมายจากคมภรอรรถกถา

ในคมภรชนรองจากพระไตรปฎกคอ อรรถกถาและปกรณวเศษตางๆ ไดอธบายเกยวกบเรอง

อนทรยสงวรไวเปนอนมาก โดยการขยายความจากพระบาลพทธพจน แสดงใหเหนถงลกษณะ

ของอนทรยสงวร และชตวสภาวะทเปนตวสงวรใหเขาใจพระพทธพจน ไดชดเจนและถกตอง

ยงขนแตกมเนอหาทคลายๆกนในทนจะยกคำอธบายมานำเสนอบางสวน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

64การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

65

พระอรรถกถาจารย ผอรรถาธบายเนอความ

พระบาลมกจะแสดงขยายความใหเหนถง

สงวร ๕ ประการ คอ (๑) ปาตโมกขสงวร

(๒)สตสงวร(๓)ญาณสงวร(๔)ขนตสงวร

(๕) วรยสงวร๔๓ มรายละเอยดพอสงเขป

ดงน

(๑)ปาตโมกขสงวรคอการสำรวมในศลอน

เปนพนฐานรองรบคณธรรมเบองสง เรยกวา

สลสงวรกม คณธรรมขนสงขนไปคอสมาธ

และปญญาทจะสามารถละกเลสไดศลสงวรน

มหลายระดบ แลวแตเพศและสถานะของ

บคคลนน คอ ศล ๕ และศล ๘ สำหรบ

คฤหสถ ศล๑๐สำหรบสามเณรศล๒๒๗

สำหรบพระภกษศล๓๑๑สำหรบพระภกษณ

เมอมการสำรวมระวงรกษามเจตนาทจะงด

เวนความผดพลาดทางกาย วาจา ตามศล

เหลานนเรยกวาปาตโมกขสงวรซงพระบาล

ทแสดงถงปาตโมกขสงวรมวา “มาเถด ภกษ

เธอจงเปนผมศล สำรวมดวยการสงวรใน

ปาตโมกข เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร

อย จงเปนผมปกตเหนภยในโทษแมเลกนอย

สมาทานศกษาอย ในสกขาบททงหลายเถด”๔๔

(๒)สตสงวรคออนทรยสงวรตามพระบาล

นนเอง ทานเรยกวาสตสงวร เพราะวาเปน

การรกษาจตไม ใหเกดอกศล เมอมการรบร

อารมณทางทวารทง ๖ องคธรรมหลกใน

การเฝารกษาจตกคอสต พระอรรถ

กถาจารยทานไดยกพระพทธพจนวา รกขต

จกขนทรย จกขนทรเย สวร อาปชชต๔๕ มา

เปนตวอยางของสตสงวรน

(๓) ญาณสงวร คอ การปดกนกเลสชนด

ตดขาดดวยปญญา ทำใหกเลสไมมโอกาสเกด

ขนไดอกเพราะหมดเหต การเหนแจงตาม

ความเปนจรงวา สงขารธรรมทงหลายไม

เทยง เปนทกข เปนอนตตา แลวจตกปลอย

วางความยดมนถอมนในสงขารธรรมทงหลาย

กเลสทงหลายท เคยเกดเพราะมความ

ยดมนถอมน กถกทำลายไป โดยสนเชง

ความยดมนถอมนหรออปาทานน เกดขนได

เพราะอวชชาคอการไมรความจรง เมอปญญา

รความจรง กหมดความยดมนถอมน ตวอยาง

เกยวกบญาณสงวร ทานยกพระคาถาทพระ

ผมพระภาคตรสวา

ยาน โสตาน โลกสม สต เตส นวารณ

โสตาน สวร พรม ปญญาเยเต ปถยยเร๔๖

กระแสเหลาใดในโลก สตเปนเครองกนกระแสเหลานนได เรากลาวธรรมเครองปองกนกระแส

ทงหลาย ปญญาปดกนกระแสเหลานนได๔๗

(๔)ขนตสงวรคอความอดทนอดกลน ไม

ทอถอย ตอสงท ไมนาชอบใจตางๆ ตงแตดาน

กายภาพ เชน ความหนาว ความรอน ฝนตก

แดดออก จนกระทงถงอดทนตอการกระทำ

ของผอน เชน คนททำราย หรอคนทวาราย

เปนตน ความอดทนกคอ ความสามารถท

จะคงสภาพจตทเปนกศลไว ได ไม โกรธ ไม

ขดเคองไมอาฆาตพยาบาทไมวาจะเผชญกบ

อารมณ ใดๆ ทานไดยกบาลมาประกอบคำ

อธบายวา

ขโม โหต สตสส อณหสส ... เปนผอดทนตอ

ความหนาว ความรอน ความหว ความ

กระหาย ตอการถกเหลอบ ยง ลม แดด

และสตว เลอยคลานทงหลายรบกวน ตอ

ถอยคำหยาบคายรายแรงตางๆ เปนผอดกลน

เวทนาอนม ในรางกายทเกดขนแลว เปนทกข

กลาแขง เผดรอน ไมนายนด ไมนาพอใจ

พรากชวตได๔๘

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

66การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

67

ในอรรถกถาบางแหง ไดแสดงใหเหนถงองค

ธรรมของการสงวรแตละประเภท เพอให

สามารถกำหนดสภาวะและเขาใจสงวรแตละ

ประเภทไดงายขนดงตอไปน

เจตนาและวรตท เปนไปแลวดวยการละ

ปาณาตบาตเปนตน และดวยการกระทำวตร

ปฏบต โดยยอ คอการสำรวมกายและวาจา

ทงปวง โดยพสดาร คอการไมลวงกองอาบต ๗

ชอวาสลสงวร สตสงวรคอสตนนเองหรอกศล

ขนธอนมสตเปนประธาน ญาณสงวรคอญาณ

นนเอง กศลขนธอนเปนไปแลวดวยความอดกลน

เพราะมอโทสะเปนประธานชอวาขนตสงวร

อาจารยพวกหนงกลาววาปญญา ความเพยร

อนเปนไปแลวดวยความอดกลนกามวตกเปนตน

ชอวาวรยสงวร ในสงวรเหลานน พงทราบวา

ปาตโมกขสงวรชอวาสงวรเพราะปองกนความ

เปนผทศลมกายทจรตเปนตน

สตสงวรชอวาสงวรเพราะปองกนความหลง

ลม ญาณสงวรชอวาสงวรเพราะปองกนความ

ไมร ขนตสงวรชอวาสงวรเพราะปองกนความ

ไมอดทน วรยสงวรชอวาสงวรเพราะสำรวม

คอปดกนความเกยจคราน๕๐

จากคำอธบายของพระอรรถกถาจารย คำวา

สวรหมายถงการปองกนการปดการหาม

การไม ใหบาปอกศลเขามาครอบงำจต สวร

แมจะแยกเปน ๕ อยาง แตกมความหมาย

ในทำนองเดยวกน คอ การปองกนหรอการ

หามไม ใหบาปอกศลเขามาสจต ปองกน

ดวยศลเรยกวาปาตโมกขสงวรหรอสลสงวร

ปองกนดวยสตเรยกวาสตสงวร ปองกนดวย

ปญญาเรยกวาญาณสงวร ปองกนดวยความ

อดทนอดกลนเรยกวาขนตสงวร ปองกนดวย

ความเพยรเรยกวาวรยสงวร

(๕) วรยสงวร คอ การปดกนกเลสทงหลาย

ไม ใหเกดโดยอาศยความเพยรพยายามมการ

พยายามปองกนไมใหอกศลเกดขน พยายาม

ละอกศลทเกดขนแลว พยายามทำกศลท

ยงไมเกดใหเกดขน พยายามทำกศลทเกด

ขนแลวใหเจรญงอกงามไพบลยยงๆ ขน

ทานยกบาลมาประกอบคำอธบายวา

อปปนน กามวตกก นาธวาเสต ... ภกษ

ในธรรมวนยนพจารณาโดยแยบคายแลว

ไมรบกามวตกทเกดขน ละ บรรเทา ทำให

สนสด และทำใหถงความเกดขนไม ไดอกตอไป

พจารณาโดยแยบคาย แลวไมรบพยาบาท

วตกทเกดขน ฯลฯ ไมรบวหงสาวตกทเกดขน

ฯลฯ ไมรบบาปอกศลธรรมทเกดขนแลวเกดขน

อก ละ บรรเทา ทำใหสนสด และทำใหถง

ความเกดขนไม ไดอกตอไป ซงเมอเธอไม

บรรเทาอย อาสวะและความเรารอนทกอ

ความคบแคน กจะพงเกดขน เมอเธอบรรเทา

อย อาสวะและความเรารอนทกอความคบ

แคน ยอมไมมแกเธอดวยอาการอยางน๔๙

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

68การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

69

ในบรรดาสงวร๕ประการนนสงวรประการ

ท ๒ พระอรรถกถาจารยทานเรยกวา สต

สงวร โดยยกพระบาลมาประกอบคำอธบาย

วา รกขต จกขนทรย จกขนทร เย สวร

อาปชชต ซงเปนพระบาลทแสดงอนทรยสงวร

นนเอง ดงนน อนทรยสงวรตามพระบาลก

คอสตสงวรนเอง โดยพระอรรถกถาจารย

ทานเนนไปทตวองคธรรมทจะทำใหเกดการ

สงวรขนทงทางตาหจมกลนกายใจองค

ธรรมทสำคญในการปฏบตอนทรยสงวรคอตว

สต ดงททานอธบายไววา “สตสงวรคอสต

นนเองหรอกศลขนธอนมสตเปนประธาน”และ

“สตสงวรชอวาสงวรเพราะปองกนความหลง

ลม”

ความหมายของคำวา สวร ทมความหมายใน

ทำนองเดยวกนน พระอรรถกถาจารยทาน

อธบายไวจะยกมารวบรวมดงน

ทชอวา สงวร เพราะอรรถวา สงวร อธบาย

วา ปด คอ หาม ไดแก ไม ใหเปนไป๕๑

สงวรนแมทงหมด ทานเรยกวา สงวร เพราะ

เปนเครองระวงกายทจรต และวจทจรต

เปนตน ทตนตองระวงตามหนาทของตน๕๒

อนทรยคอจกษ ชอจกขนทรย ทชอวา สงวร

เพราะกนไว อธบายวา เพราะปด คอกนไว ได.

คำวา สงวรน เปนชอของสต. การสำรวมใน

อนทรยคอจกษ ชอวาการสำรวมจกขนทรย๕๓

อกอยางหนง ทชอวาผสำรวมแลว เพราะ

อรรถวา สงวรระวง อธบายวา กน คอปด

ภกษผสงวรระวงในจกขนทรย คอผมจกขนทรย

อนระวงรกษาแลว อธบายวา กน คอปด บาน

ประตคอสตทรกนวา การสำรวมทางจกขนทรย

ในจกษทวาร เหมอนคนปดบานประตทประต

เรอน ฉะนน๕๔

สำหรบสภาวะของความสงวรกบอสงวร พระ

อรรถกถาจารยทานไดระบสภาวธรรมและการ

เกดขนเอาไว เมอมการเหนรปทางตา ไดยน

เสยงทางห เปนตนแลว กจะมการปรงแตง

ตอไปเกดเปนจตกศลบาง อกศลบางในชวนวถ

ซงตามปกต จตมการเกดดบสบตอเนองกนไป

๗ ขณะ หากมการรบรอารมณทางตา ห

จมก ลน กาย ใจ แลวมการปรงแตงเปน

อกศลทชวนวถ เรยกวาอสงวร แตหากมการ

ปรงแตงเปนกศลทชวนวถ เรยกวาสงวร

ซงพระอรรถกถาจารย ไดระบสภาวธรรมของ

อสงวรและสงวรไวอยางละ ๕ ประการ ซง

เปนสภาวธรรมทตรงกนขามกนนนเอง ดงคำ

อธบายวา

ความเปนผทศล ความเปนผหลงลมสต

ความไมร ความไมอดทน ความเกยจคราน๕๕

บรรดาธรรม ๕ เหลานน แมธรรมอยางหนง

ยอมไมเกดขนในจตทงหลายม โวฏฐพพนจต

เปนทสดในปญจทวาร แตยอมเกดในขณะแหง

ชวนจตเทานน ธรรมนนแมเกดขนในชวนจต

ทานเรยกวาอสงวรในทวาร ๕

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

70การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

71

จรงอย ผสสะเกดพรอมกบจกขวญญาณ ชอ

วาจกขสมผส เจตนาชอวามโนกรรม จตนนชอ

วาทวารแหงมโนกรรม ในจกขวญญาณน

อสงวร ๕ อยางยงไมม ผสสะทเกดพรอมกบ

สมปฏจฉนนจตชอวามโนสมผส เจตนาชอวา

มโนกรรม จตนนชอวาทวารแหงมโนกรรม ใน

สมปฏจฉนนจตแมน อสงวรกยงไมม แม ใน

สนตรณจตและโวฏฐพพนจตกมนยนแหละ

แตวาผสสะทเกดพรอมกบชวนจตชอวามโน

สมผส เจตนาชอวามโนกรรม จตนนชอวา

ทวารแหงมโนกรรม ความไมสำรวมในชวนจต

นนชอวาจกขอสงวร แม ในโสตฆานชวหา

กายทวาร กมนยนเหมอนกน๕๖

บรรดาสงวรเหลานน วาโดยอรรถไดแกธรรม

๕ เหลาน คอ ศล สต ญาณ ขนต วรยะ ใน

บรรดาธรรมทง ๕ แมเหลานนแมธรรมอยาง

หนง ยอมไมเกดในจตทงหลาย มโวฏฐพพน

จตเปนทสดในปญจทวาร ธรรมนนยอมเกดใน

ขณะแหงชวนจตเทานน แมเกดในชวนจต ทาน

กเรยกวา สงวรในปญจทวาร๕๗

สรปความไดวา พระอรรถกถาจารยทานให

ความหมายของ สวร = ปด = หาม = กน

เมอวาโดยสภาวะ อสงวร คอ ในขณะทเปน

ชวนจตมสภาวธรรม๕ประการเหลานเกดขน

ไดแก ความเปนผทศล ความหลงลมสต

ความไมร ความไมอดทน ความเกยจคราน

สวนสงวร คอ ในขณะทเปนชวนจตมสภาว

ธรรม ๕ ประการเกดขน ไดแก ศล สต

ญาณ ขนต วรยะ

๒.๑.๔ ความหมายจากนกปราชญตางๆ

ตอไปจะนำความหมายของอนทรยสงวรมาจากทนกปราชญตางๆ แสดงไว นกปราชญเหลาน

เปนผท ไดรบการยอมรบวา มความร ในทางพทธศาสนาเถรวาท บางทานมชวตอย ใกลเคยงกบ

ปจจบน เพงมรณภาพไปไมนาน บางทานยงมชวตอย ความหมายททานให ไวจงเปนถอยคำ

ท ใชกนในยคปจจบน เปนการสอสารกบคนในยคปจจบน ทำใหเขาใจกนไดงายขน ในทนจะ

นำมาจากคำอธบายของนกปราชญ ๓ ทาน คอ (๑) พระโสภณมหาเถระ (มหาสสยาดอ)

(๒)พทธทาสภกข(๓)พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต)

๑) พระโสภณมหาเถระ (มหาสสยาดอ)

พระโสภณมหาเถระ (มหาสสยาดอ) พระเถระผมชอเสยงชาวพมา ทานเปนผเชยวชาญในดาน

ปรยตธรรม ทงพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภรอนๆ อกทงทานยงสามารถเชอมโยงความร

ดานปรยตธรรม ไปสสภาวะทเกดจากการปฏบตธรรมไดอยางกลมกลนและประกอบไปดวย

หลกฐานอางอง หนงสอททานเขยนไดรบการแปลเปนภาษาไทยและพมพเผยแพรมากพอ

สมควร ในวงการวปสสนากรรมฐานในประเทศไทย ยอมรจกทานเปนอยางด หลายๆ สำนก

ได ใชแนวทางททานสอนมาเปนหลกในการปฏบตและการสอน

ทานกลาวถงความหมายของอนทรยสงวรศล คอ การใชสตสำรวมระวงไม ใหเกดกเลสขณะทม

วญญาณเกดขนรบรอารมณ โดยใหความหมายในลกษณะการอธบายแบบอภธรรม ชถงองค

ธรรมของสงวรแตละอยาง บอกถงสงวรธรรมม ๕ อยาง ไดแก ศล สต ปญญา ขนต และ

วรยะ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

72การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

73

ถาสงวรธรรมคอ ศล สมาธ ปญญา ขนต

และวรยะ เกดขนในชวนจตทางจกขทวารการ

สำรวมอนทรยยอมปรากฏทางจกขทวาร

บคคลนนชอวามอนทรยสงวรศลหมดจด ใน

ทางตรงกนขาม ถาอสงวรธรรม คอ ความ

ไมมศล การลมสต ความหลง ความไมอดทน

และความเกยจคราน เกดขนในชวนจต การ

สำรวมอนทรยยอมไมปรากฏทางจกขทวาร

บคคลนนชอวา มอนทรยสงวรบกพรอง สวน

ความสำรวมอนทรยทางโสตะ ฆานะ ชวหา

กาย และมโน กอธบายในทำนองเดยวกน๕๘

ทานไดอธบายสงวร ๕ อยาง คอ ปาตโมกข

สงวร อนทรยสงวร ญาณสงวร ขนตสงวร

และวรยสงวร ตามท ไดแสดงไว ในคมภร

อรรถกถา โดยได ใหความหมายและบอกองค

ธรรมของสงวรชนดนนๆ ใหชดเจนยงขน

ดงขอความวา

ปาตโมกขสงวร หมายถง การสำรวมในพระ

ปาตโมกข ความวบตแหงปาตโมกขศล เปน

การตองอาบตเพราะลวงละเมดสกขาบท

ทางกายและวาจา แตความไมมศลในเรองน

เกดทางมโนทวาร ม ใช เกดทางทวาร ๕

เพราะเปนวตกกมกเลสทางใจ สวนอสงวร

ธรรม ๔ อยางอนเกดทางทวารทง ๖

สงวรธรรมประการท ๒ คอ สตสงวร จด

เปนอนทรยสงวรอยางแทจรง โดยองคธรรม

คอ สตเจตสกทคมครองมใหเกดกเลสทาง

ทวารทง ๖ สวนความไมมสต เปนการลม

กำหนดรเทาทนสภาวธรรมทมาปรากฏทาง

ทวารทง ๖ โดยองคธรรม คอโลภเจตสกท

เรยกวา อภชฌา (ความละโมบ) และโทมนส

(โทสะ)

เมอใดทมธรรมะเหลาน เกดขนในชวนจต

เมอนนเปนสงวร เมอใดทเปนฝายตรงขาม

ไดแก ความไมมศล การลมสต ความหลง

ความไมอดทน และความเกยจครานเกดขนใน

ชวนจต เมอนนเปนอสงวร สตสงวรนนเปน

อนทรยสงวรอยางแทจรง ดงททานได

อธบายไววา

การใชสตสำรวมอนทรย เพอไม ใหเกดกเลสใน

ขณะทวญญาณ ๖ คอ จตท ไดเหน ไดยน ร

กลน ลมรส รสมผส และนกคดเรองราวตางๆ

กำลงรบรอารมณ ๖ คอ รป เสยง กลน รส

สมผส และธรรมารมณ ทมาปรากฏทางทวาร

ทง ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ชอวา

อนทรยสงวรศล

การเกดวถจตทมการสำรวมอนทรย หรอ

ขาดการสำรวมอนทรย กลาวคอเมอสตางๆ

(รปารมณ) ปรากฏทางจกขทวาร อาวชชนจต

(ปญจทวาราวชชนจต) พจารณารปารมณนน

เองเกดขนแลวกดบลง ปญจทวาราวชชนจต

ดบลงแลว ในลำดบนน จกขวญญาณจตผเหน

รปารมณ สมปฏจฉนจตทคลายกบผ รบ

รปารมณ สนตรณจตทคลายกบผ ไตสวน

รปารมณ โวฏฐพพนจตทคลายกบผตดสน

รปารมณ จตเหลานยอมเกดขนตามลำดบๆ

แลวดบตามๆ กนไป หลงจากโวฏฐพพน

จตดบลงแลว กามชวนจตดวงใดดวงหนงทม

โยนโสมนสการเปนตน เปนปจจยโดยมากยอม

เกดหลายขณะ (๖ หรอ ๗ ขณะ)

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

74การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

75

สงวรธรรมประเภทท ๓ คอ ญาณสงวร โดย

องคธรรม คอ ปญญาทเปนอรยมรรค ทละ

กระแสบาปอนไดแก ตณหา ทฏฐ อวชชา

ฯลฯ ไดเดดขาด โดยสรป ญาณสงวรหมายถง

ปจจยสนนสสตศล วปสสนาญาณและปญญา

ทเปนอรยมรรค สวนความหลง โดยองคธรรม

คอโมหเจตสกทตรงขามกบญาณทง ๓ นน

สงวรธรรมประการท ๔ ขนตสงวร ความ

อดทนมใหเกดความขดใจในขณะประสบความ

เยน ความรอน ความหวกระหาย ตลอดจน

สมผสททนไดยาก และคำดาวาตเตยน โดย

องคธรรมคอ อโทสเจตสก

สงวรธรรมประการท ๕ คอ วรยสงวร ความ

เพยรเพอละกามวตก เปนตน โดยองคธรรม

คอ วรยเจตสกทจดเปนสมมปปธาน

อนง อนทรยสงวรศล ยอมหมดจดดวยสงวร

๔ อยางนอกจากปาตโมกขสงวร และในสงวร

๔ อยางเหลานน ญาณสงวรไมอาจเกดขน

กอนการปฏบตธรรม เพราะจดเปนวปสสนา

ญาณและมรรคญาณ ซงเปนผลของการเจรญ

วปสสนา สวนสงวร ๓ อยาง คอ สตสงวร

ขนตสงวร และวรยสงวร เปนธรรมสำคญ

ในการเจรญอนทรยสงวรศล๕๙

๒) พทธทาสภกข

พทธทาสภกขเปนพระภกษเถรวาททมชอเสยง

และเปนทรจกทสดในยคปจจบนทานไดศกษา

คนควาพระไตรปฎก อรรถกถา และคมภร

ตางๆรวมทงคำสอนในลทธศาสนาอนๆอยาง

แตกฉาน ไดแปลและรวบรวมเนอหาธรรมะ

สำคญๆ จากพระไตรปฎกมาไว ใหคนรนหลง

ศกษาตอได โดยงาย และไดนำคำสอนธรรมะ

บางเรองทสำคญจากพระไตรปฎกมาเผยแพร

ใหเปนทรจกกนอยางแพรหลาย นบวาทาน

เปนผทรอฟนการศกษาชนโลกตตระขนมาใหม

หลงจากทเงยบหายไปเปนเวลานาน หนงสอ

และคำสอนของทานมมากมาย ทงเปนภาษา

ไทยและแปลเปนภาษาตางประเทศ

ทานได ใหความหมายของอนทรยสงวรเอาไว

วา“อนทรยสงวร คอ การสำรวมตา ห จมก

ลน กาย ใจ หกอยางไว ดวยหวงวา รป

เสยง กลน รส สมผส และความรสกนกขน

เองในใจ อยาทำความรกใครพอใจยนดหรอ

ความโกรธเคองหงดหงดยนราย ใหเกดขนใน

ใจของตนได”๖๐

ความหมายตามท ให ไวน กสอดคลองกบ

ความหมายในพระพทธพจนนนเอง นอกจากน

ทานยงมองวาอนทรยสงวรไม ใชแคเรองศล

แตยงรวมถงการเจรญวปสสนาจนกระทง

บรรลธรรมเปนพระอรหนต ซงอนทรยสงวร

เปนพนฐานใหจตวางเฉยเมอตามองเหนรป

หฟง จมกดมกลน เปนตน ในขณะนนก

สามารถเพงมองใหเหนความจรงของรปเสยง

กลนรสสมผสธรรมารมณและสภาวธรรม

ตางๆ ทเกดขน ใหเหนโดยความเปนของวาง

เปลาจากตวตน จนกระทงหลดพนกได ดงนน

การบำเพญอนทรยสงวรนน หากมความ

ตงใจจรง กสามารถถงทสดแหงทกข ได

ดงททานกลาวไววา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

76การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

77

การสำรวมอนทรยนน ไม ใชมแตอยางตำเปน

ขนศล อาจมสงขนไปจนถงขนบรรลอรหตตผล

ถาผ ใดสำรวมอนทรยชนดเกดญาณวเศษมอง

เหนเปนวปสสนา ถงกบเหนความเปนอนตตา

ของสงทกอยางทงทเปนภายนอกและภายใน

จนอนตตานปสสนาญาณเกดขนแลว ผนนจะ

บรรลถงทสดแหงทกข ไดแกนพพาน ขอน

หมายความวา ไม ใชเพยงแตการเหนรปแลว

เฉยไดอยางเดยว ซงเปนเพยงอนทรยสงวร

ศล แต ในขณะทเฉยนนแหละหมายถงการเพง

ความเปนธาต ความเปนของวางเปลาในรป

เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณ ตลอดถง

ผสสะ และเวทนาทกชนดทอาศยรปเปนตน

เกดขน จนเกด วมตขน...๖๑

บางทานถามวา บำเพญแตอนทรยสงวร กด

เหมอนจะพอแลว หรอไมเหนจำเปนตอง

บำเพญอะไรอกมใชหรอ? ขอตอบวา ใชก ได

ไม ใชกได ขอนหมายความวา ถาทานเหนตรง

ตามความเปนจรงวา ธรรมเชนอนทรยสงวร

น เมอผหวงประโยชนอยางยอด บำเพญ

ดวยความมหรและสจจะ กยอมกาวหนา

ขนไปเองตามลำดบ เพราะปณธานเดมมอย

ในใจ แตถงกระนนกคงผานไปตามลำดบ และ

จะแบงใหสงเกตและศกษางายๆ สกกขนกได

ผบำเพญคงมความมงหมายเบองปลายอยท

“ทสดแหงทกข” กแลวกน๖๒

สำหรบการศกษาและปฏบตทานพทธทาสภกข

กใหความสำคญมาก โดยเนนวาการศกษาท

ถกตองนนตองเรมตนทอนทรย ๖ การ

ศกษาพระพทธศาสนาท ใชกนอย ในปจจบน

เรมตนดวยการเรยนรพทธประวต ใหทราบวา

พระพทธเจาประสตเมอใด ชออะไร พระบดา

พระมารดาชออะไร มเหตอยางไรจงคดออก

ผนวช รวมทงศกษาถงเหตการณ สถานท

บ คคลท เ ก ย วข องกบพระองค ให เ ข า ใจ

แลวศกษาพระธรรมทพระองคทรงแสดงเปน

หมวดๆ โดยยกหมวดธรรมออกมาจาก

พระไตรปฎกบางสวน มาเปนหลกสตรในการ

เรยน จดการเรยนเปนนกธรรมชนตร ชนโท

และชนเอกสวนการเรยนภาษาบาลนนแมจะ

มถง ๙ ระดบขน แตกเปนเพยงการแปล

คมภรช นหลง เชน อรรถกถาธรรมบท

มงคลตถทปน สมนตปาสาทกา วสทธมรรค

อภธมมตถสงคหะ เปนตน โดยจะเรยนเนนใน

การแปลถายทอดจากภาษาบาลมาเปนภาษา

ไทยเปนหลก ไม ไดเนนความเขาใจในหวขอ

ธรรม เพอนำมาประพฤตปฏบตใหถงความ

พนทกข

พทธทาสภกข ไดวจารณวา การศกษาท

ดำเนนการอยนน เปนการศกษาทยงไมถก

ทาง เพราะไมเปนไปเพอการดบทกข การ

ศกษาทถกตองตามแนวคดของทานนน ยด

ตามกรอบอรยสจ ๔ วา ทกขมาไดอยางไร

และทำอยางไรจะไมเปนทกข ซงทกขนนมา

จากการยดมนถอมน “ตวก - ของก” ซงเรม

ตนมาจากการรบรอารมณทางตาหจมกลน

กาย ใจ แลวไมมสตสำรวมระวงจตใจตนเอง

ทำใหทกขเกดขนในจตใจการศกษาทถกตอง

จงเรมตนทตา ห จมก ลน กาย และใจ

ทจะใชมนอยางถกตอง เปนประโยชน

ดงขอความททานไดฝากไว ในมรดกธรรมดงน

มรดกท ๑๐๘ : ศกษาหรอสกขาตามความเหน

ของขาพเจา คอ การรจกตวเอง - เหนตวเอง

- ดวยตวเอง - ในตวเอง – เพอตวเอง อยาง

แจมชด ถกตอง และสมบรณ จนทำใหเกด

ประโยชนสงสดแกทกฝาย๖๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

78การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

79

มรดกท ๑๑๑ : ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปน

สงทตองควบคมใหดๆ มนจะเกดเปนนรกขน

มาเมอมการปฏบตผด และจะเกดเปนสวรรค

ขนมาเมอมการปฏบตถก ณ ทนนๆ จงจดการ

กบ ตา ฯลฯ ใจ ใหถกตอง ในเมอมการสมผส

ณ ทนนๆ จนเปนสวรรคอย ได จนตลอดเวลา

เถด จะเปนพทธบรษทโดยสมบรณอย ใน

ขนตน๖๔

มรดกท ๖๗ : ก ข ก กา ของพทธศาสนา

มไดตงตนทพระรตนตรย แตตงตนการศกษา

ทการกระทบทางตา ห จมก ลน กาย ใจ วา

ไดกอให เกดตณหาอปาทานแลวเกดทกข

ควบคมการเกดเหลาน ไดกจะดบทกข ได แลว

กจะมพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ขนมา

เอง

มรดกท ๖๘ : โลกทงหมดสำเรจอยทตา ห

จมก ลน กาย ใจ เพราะเรามตา ฯลฯ โลกจง

ม และเกดกรณตางๆ ทเปนปญหาขน เพราะ

ไมรความจรงของเรอง ตา ฯลฯ หรอโลก

อยางถกตองนนเอง

มรดกท ๖๙ : ปฏจจสมปบาทฝายเกดทกข

เกดขนทกคราวทจตมตณหาคอโง เมอมผสสะ

โง เวทนาโง เพราะอำนาจของอวชชา จนเกด

ตณหา หรอ มกเลสครอบงำ; ดงนน ระวง

อยาโง เมอมผสสะใดๆ ใหปฏจจสมปบาทฝาย

ทกขเกดขน๖๕

มรดกท ๑๓๔ : การทจะเกดสขหรอทกข ทำ

ผดหรอทำถกนน ขนอยกบการสมผสอารมณ

ทมากระทบวาสมผสมนดวยวชชาหรออวชชา,

คอ มสตสมปชญญะหรอไมม ถามสตสมป

ชญญะกควบคมการปรงแตงของจตไว ได

ในลกษณะท ไม เกดก เลสและความทกข

ถาปราศจากสตสมปชญญะกตรงกนขาม๖๖

๓) พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต)

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต)เปนพระนกปราชญผมความรความเชยวชาญหลกธรรมใน

พทธศาสนาเถรวาทเปนอยางยง ทานมความสามารถในการอธบายขยายความและประยกตหลก

ธรรมในคมภร มาอธบายปรากฏการณทางสงคมทเกดขน และไดแนะนำวธการปฏบตทสอดคลอง

กบธรรมะ ดวยความเปนกลางเสมอมา หนงสอและคำบรรยายของทานไดรบการยอมรบจาก

นกศกษาและผสนใจธรรมะอยางกวางขวาง วรรณกรรมทางพทธศาสนาททานไดรวบรวมขน

เปนมรดกธรรมอนลำคาแหงยคน คอ หนงสอพทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ

พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลธรรมและพจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลศพท

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

80การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

81

ทานได ใหความหมายของอนทรยสงวรหมายถงการมสตทพรอมอยเมอรบรอารมณ เมอม

สตอยจงไมปลอยจตไปตามนมตหมายทำใหจตไมเกดอภชฌาและโทมนสซงการจะทำเชนนน

ไดจะตองฝกเตรยมความพรอมเอาไวมการอบรมอนทรยเอาไวกจะชวยในใหปลอดภยจากบาป

อกศลธรรมทงหลาย และความรทเอนเอยงบดเบอน องคธรรมสำคญในการปฏบตคอสต ดงท

ทานไดอธบายไววา

อนทรยสงวร แปลวา การสำรวมอนทรย เรยกอกอยางหนงวา การคมครองทวาร (เรยกเตม

วา คมครองทวารในอนทรยทงหลาย) หมายถง การมสตพรอมอยเมอรบอารมณมรป เปนตน

ดวยอนทรยมตาเปนอาท คอไมปลอยใจไปตามนมตหมายตางๆ อนจะเปนเหตใหเกดความ

ตดพนขนเคอง ชอบใจ ไมชอบใจ แลวถกอกศลธรรมเขาครอบงำจตใจ การปฏบตตามหลกน

ชวยไดทงดานปองกนความชวเสยหาย ปองกนความทกข และปองกนการสรางความรความคด

ทบดเบอนเอนเอยง อยางไรกตาม การทจะปฏบตให ไดผล มใชวาจะนำหลกมาใชเมอไรกได

ตามปรารถนา เพราะสตจะตงมนเตรยมพรอมอยเสมอ จำตองมการฝกฝนอบรม อนทรยสงวร

จงตองมการซอมหรอใชอยเสมอ การฝกอบรมอนทรย มชอเรยกวาอนทรยภาวนา (แปลตาม

แบบวาการเจรญอนทรย) ผทฝกอบรมหรอเจรญอนทรยแลว ยอมปลอดภยจากบาปอกศล

ธรรม ความทกขและความรทเอนเอยงบดเบอนทงหลาย ในแงความรความคดทเอนเอยง

บดเบอนนน (ในทนหมายเฉพาะปลอดภยจากเหตใหม ไมพดถงเหตทสงสมไวเกา คอตณหา

มานะ ทฏฐทมอยเดม ซงเปนอกตอนหนงตางหาก) เพราะปองกนไว ไดกอนทสงเหลานนจะเกด

ขน หรอแมหากความชอบใจไมชอบใจจะหลดรอดเกดขนมา กสามารถระงบ หรอสลดทงไปได

เรวพลน อนทรยสงวรนจดวาเปนหลกธรรมในขนศล แตองคธรรมสำคญทเปนแกนคอสตนนอย

ในจำพวกสมาธ ทำใหมการใชกำลงจตและการควบคมจตอยเสมอ จงเปนการฝกอบรมสมาธไป

ดวยในตว๖๗

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) เนนคำ

สอนเรองอนทรยสงวรในแงของการใชอนทรย

เพอการศกษาเอาไวเปนอยางมาก โดยเฉพาะ

ในยคปจจบนทมสงเราเขามามากมาย หาก

การใชอนทรย ไมถกตอง ใชเพอเสพเสวย

อารมณทางโลกเพอหาความสขจากรปเสยง

กลน รส สมผส อยางนเปนวงจรของความ

ทกขและทำใหเกดปญหาตางๆมากมายแต

หากใชอนทรยอยางถกตอง เปนไปเพอการ

ศกษา กจะมประโยชนตงแตการดำเนน

ชวตธรรมดา จนถงการเปนผมอสระ

หลดพน หมดทกข ไปได โดยทานไดอธบาย

กระบวนธรรมทเกดขนทงฝายทกขกบฝาย

หมดทกข ใหเขาใจได โดยงาย เมอมการรบร

อารมณ จนเกดความรสกแลว หากมการ

ปฏบตอยางถกตอง กจะเปนจดเปลยนท

สำคญ ทานจงไดแนะนำการใชอนทรยท

ถกตอง และแนะนำหลกโยนโสมนสการ๖๘

เพอให ใชอนทรยดวยสตปญญา จะไดเปนไป

ฝายออกจากทกข

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

82การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

83

๒.๒ ความสำคญของอนทรยสงวร

อนทรยสงวรนนมความสำคญในทกๆระดบในหวขอนจะกลาวถงความสำคญของอนทรยสงวร

ในแงมมตางๆ ทงในระดบธรรมดา คอ การดำรงชวตประจำวน และสำหรบผปฏบตธรรมเพอ

ความหลดพนจากทกขทงปวง โดยจะยกตวอยางแสดงใหเหนประโยชนของการมอนทรยสงวร

และโทษของการขาดอนทรยสงวร ตามทพระพทธเจาทรงแสดงไว และมตวอยางเรองราว

ปรากฏอย ในคมภรตางๆ

เรองนจะมองในแงมมธรรมดา ท ใชชวตกนอย

ทกวนๆ ซงจะตองมการเกยวของกบเรอง

ตางๆ ทเขาใหรบรทางตา ห จมก ลน กาย

และใจ เปนประจำอยแลว เมอรบรแลว บาง

อารมณมอทธพลตอจตใจ กเกดเจตนาในการ

ทำตอบสนองทงดานความคดดานการกระทำ

และดานคำพด เปนสงททกคนประสบและม

ปฏกรยาตอบสนองอยทกวน และหากเขาใจ

ใหลกซงลงไปแลว การดำรงชวตธรรมดาๆ

ประจำวนนแหละ เปนการฝกฝนปฏบตธรรมท

สงทสด ดงนน หากเขาใจเรองน ใหถกตอง ก

เปนการฝกฝนปฏบตธรรมเพอความพนทกข ใน

ชวตประจำวนไปดวย

จตนนเปนประธานในการรบรอารมณ เปน

สภาวธรรมทเกดดบรวดเรวมาก และเกดดบ

สบตอเนองกนไปไมมการหยดนง การเกดดบ

ของจตนนเปนไปในลกษณะสบตอ เมอดวง

เกาดบไปกเปนปจจยใหจตดวงใหมเกดขน

อยางนเรอยไป ในคมภรสายอภธรรมเรยก

การเปนปจจยเกอหนนกนไปในลกษณะเชนน

วา อนนตรปจจย สมนนตรปจจย อปนสสย

ปจจย นตถปจจยและวคตปจจย๖๙ ซงจตท

เกดดบสบตอกนไปอยางรวดเรว รอารมณ

สลบผลดเปลยนไปตามทวารตางๆ ทางตา

บาง ทางหบาง ทางจมกบาง ทางลนบาง

ทางกายบาง ทางใจบาง เหมอนลงเทยว

กระโดดไปตามกงไมดงพระพทธพจนวา“เรา

ไมเหนธรรมอนแมอยางหนงทเปลยนแปลงเรว

เหมอนจตน จตนเปลยนแปลงเรวจนเปรยบ

เทยบกบอะไรไม ไดงายๆ”๗๐และวา

๒.๒.๑ ความสำคญตอการดำรงชวตประจำวน

๑) ทำใหมการฝกจต เมอฝกแลวจะมประโยชนมากทสด

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

84การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

85

ตถาคตเรยกสงน วา จตบาง มโนบาง

วญญาณบาง จตเปนตนนน ดวงหนงเกดขน

ดวงหนงดบไปตลอดทงคนและวน เปรยบ

เหมอนลงเมอเทยวไปในปาเลกและปาใหญ จบ

กงไม ปลอยกงไมนนแลว ยอมจบกงอน ปลอย

กงนนแลวยอมจบ กงอนตอไป ฉะนน ตถาคต

จงเรยกสงนวา จตบาง มโนบาง วญญาณบาง

จตเปนตนนน ดวงหนงเกดขน ดวงหนงดบไป

ตลอดทงคนและวน๗๑

ในขททกนกาย คาถาธรรมบทแสดงลกษณะ

ทวไปของจตเอาไววา (๑)ทรงคม ไปได ไกล

เพราะสามารถรบอารมณทอย ไกลตวได หรอ

แมแตอารมณอดตทดบไปแลว และอารมณ

อนาคตทยงไมเกดขนกสามารถร ได(๒) เอกจร

เทยวไปผเดยว เพราะจตเกดดบทละขณะแต

ความ ไวของจ ตน น เ ก ดด บรวด เร วมาก

จนกระทงเราไมสามารถกำหนดแยกแยะไดวา

เกดดบขณะไหน (๓) อสรร ไมมรปราง

เพราะจตเปนนามธรรมท ไมมตวใหมองเหน

ไมสามารถกระทบถกตองไดเหมอนกบรางกาย

(๔) คหาสย มถำเปนทอาศย เพราะจตนน

อาศยเกดทรางกายของคนเรา๗๒

ในลกษณะขอท ๔ น แสดงถงกายและจตม

ความสมพนธกนอยางแยกไมออกเราจะมชวต

ดำเนนไปและมการกระทำตางๆไดกเพราะม

จตอาศยเกดอยทรางกายน ถาไมมจตกจะ

เปรยบประดจทอนไม ท ไมสามารถทำสง

ตางๆ ไดเลย ดงพระบาลวา “อกไมนานนก

รางกายนกจกปราศจากวญญาณ ถกทอดทง

ทบถมแผนดน เหมอนทอนไมท ไรประโยชน

ฉะนน”๗๓ และวา “กายของเรานคมกนเปน

รปราง ประกอบขนจากมหาภตรป ๔ เกดจาก

บดามารดา เจรญวยเพราะขาวสกและ

ขนมสด ไมเทยงแท ตองอบ ตองนวดเฟน

มอนแตกกระจดกระจายไปเปนธรรมดา

วญญาณของเราอาศยและเนองอย ในกายน”๗๔

นอกจากน จตยงมลกษณะทมความวจตรมาก

ดวยความวจตรของจตน ทำใหมนษยสามารถ

คดคนทำวตถสงของ และศลปวทยาการตางๆ

ไดอยางวจตรพสดารยงนก

จตของปถชนทยงไม ไดฝกมลกษณะหลาย

ประการ เชน (๑) ผนทน ดนรน เพราะตอง

ออกไปรบอารมณทางทวารตางๆ (๒) จปล

กวดแกวง เพราะขาดความมนคง เมอม

อารมณมากระทบกหวนไหวไปตามอารมณ

(๓)ทรกขรกษาไว ไดยากเพราะการทรกษา

จตใหมนคงแนบแนนอยกบสงทดนน เปนสงท

ยาก (๔) ทนนวารย หามไว ไดยาก เพราะ

การทจะหามจตใหออกจากความชว เปนสงท

ทำไดยาก (๕) ทนนคคห ขมไดยาก เพราะ

เมอจตตกไปในฝายชวแลว การทจะบบบงคบ

จตใหถอยหางออกมาจากความชว เปนสงท

ทำไดยาก(๖)ลห เกดดบเรว(๗)กามนปาตน

มกตกไปสกามารมณอยเสมอ (๘) สทททส

เหนไดยาก(๙)สนปณเปนสภาวะทละเอยด๗๕

จากลกษณะดงทกลาวมาน จะเหนไดวา จต

ของปถชนนนดนรนกวดแกวงและโนมนอมเขา

ไปหากาม คอ รป เสยง กลน รส สมผส

ตลอดเวลา การทเปนเชนนทำใหจตตกไปฝาย

อกศลเปนอนมาก แมจะมกศลเกดขนมาบาง

แตอกศลกมาหลอกลอทำใหมดมนหลงไปตาม

ไดอยางงายดายดวยสภาพจตทเปนเชนนจง

เปนเหตใหตองประสบกบความทกขยาก

มากมาย

จตนนเปนผนำของสงทงหลาย ในการกระทำ

ทกอยาง ไมวาจะดหรอไมด เลวหรอประณต

จตนนเองเปนผนำในการกระทำทางกาย ทาง

วาจา และทางใจคด และทำให ไดรบผลของ

การกระทำตามสมควร วทยาการทกาวหนา

ในปจจบนนทกอยาง จตเปนผกอสรางใหเกด

ขนแมแตความเปนไปของโลกกเพราะอำนาจ

ของจตนำไป โลกจะดงามสงบสขหรอ

เดอดรอนทกขทน กดวยอำนาจจตของ

ผคนทอย ในโลกทำใหเปนไป ดงพระพทธ

พจนทวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

86การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

87

มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏา มโนมยา

มนสา เจ ปทฏเน ภาสต วา กโรต วา

ตโต น ทกขมเนวต จกกว วหโต ปท.

ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สำเรจดวยใจ ถาคนมใจชว กจะพดชวหรอทำชว

ตามไปดวย เพราะความชวนน ทกขยอมตดตามเขาไป เหมอนลอหมนตามรอยเทาโคทลาก

เกวยนไป ฉะนน๗๖

มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏา มโนมยา

มนสา เจ ปสนเนน ภาสต วา กโรต วา

ตโต น สขมเนวต ฉายาว อนปายน.

ธรรมทงหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สำเรจดวยใจ ถาคนมใจด กจะพดดหรอทำดตาม

ไปดวย เพราะความดนน สขยอมตดตามเขาไป เหมอนเงาตดตามตวเขาไป ฉะนน๗๗

จตเตน นยต โลโก จตเตน ปรกสสต

จตตสส เอกธมมสส สพเพว วสมนวค.

โลกถกจตนำไป ถกจตผลกไสไป จตเปนธรรมอยางหนงท โลกทงหมดตกอย ในอำนาจ๗๘

การฝกฝนพฒนาดานจตใจเปนสงทพระผม

พระภาคทรงเนนมาก แตการฝกฝนจตนน

ทำไดยาก คนท ไมเคยฝกอาจจะเกดความไม

มนใจวาจะฝกฝนไดจรงหรอไมการศกษาเรอง

จตใหเขาใจ ทำใหผศกษามความมนใจในการ

ฝกฝนวา จตนนเปนสงสามารถฝกหด

ควบคม ยงยงได เมอมความชำนาญก

สามารถ ใช จ ตน น เป น เคร อ งม อ ได ตาม

ปรารถนา แตเมอจตยงไม ไดฝก กเหมอนม

เครองมออยกบตว แตเครองมอนนไว ใจไม ได

เพราะไมสามารถบงคบควบคมได ตาม

พระพทธพจนนนจตเปนสงทประภสสร แต

เศราหมองขนมวกเพราะเกดกเลสเขามา

ตามความเคยชน ถาสามารถกนกเลสไม ให

เขามาได การฝกฝนพฒนาจตกจะเปนไป

ไดแนนอนดงพระพทธพจนทวา

จตนผดผอง แตจตนนแลเศราหมองเพราะ

อปกเลสทเกดขนภายหลง ปถชนผ ไม ไดสดบ

ยอมไมทราบจตนนตามความเปนจรง เพราะ

เหตนน เราจงกลาววา “ปถชนผ ไม ไดสดบ

ยอมไมมการอบรมจต”๗๙

จตนผดผอง และจตนนแลหลดพนแลวจาก

อปกเลสทเกดขนมาภายหลง อรยสาวกผ ได

สดบยอมทราบจตนนตามความเปนจรง

เพราะเหตนน เราจงกลาววา “อรยสาวกผ

ไดสดบยอมมการอบรมจต”๘๐

วธการกนกเลสไม ใหเขามาภายในจต ดวยวธ

การปฏบตอนทรยสงวร มสตปดกนไม ใหจต

หลงไปในอารมณทปรากฏทางตาทางหทาง

จมก ทางลน ทางกาย ทางใจ จงเปนสงท

สำคญมากเมอมการฝกฝนจนสามารถปองกน

กเลสไม ให ไหลเขามาสจตได กสามารถทำ

จตตภาวนาขนสง คอสมถะและวปสสนา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

88การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

89

ใหประจกษแจงสภาวธรรมตามความเปนจรง

โดยความเปนสงท ไมเทยง ไมสามารถดำรง

อย ไดนาน มแลวกหายไป เปนทกข ทนอย ใน

สภาพเดมไม ไดเมอปจจยเปลยนสงนนกตอง

เปลยนสลายไปและเปนอนตตาคอปราศจาก

ตวตนใดๆ ทจะจบยดเอาสภาวธรรมมาเปน

เจาของได ทำใหจตปลอยวางขนธ ๕ ทเคย

ยดมนถอมนเอาไว บรรลคณวเศษไปตาม

ลำดบจนกระทงถงความพนทกขจตท ไดรบ

การฝกฝน คมครอง รกษาดแลว จงนำมา

ซงประโยชนมากมายมหาศาล ตงแตขนตน

จนกระทงถงความพนทกข ดงพระพทธพจน

ตอไปน

เราไมเหนธรรมอนแมอยางหนงท ไดเจรญแลว

ยอมควรแกการใชงานเหมอนจตน จตท ได

เจรญแลวยอมควรแกการใชงาน๘๑

เราไมเหนธรรมอนแมอยางหนงท ไดเจรญทำ

ใหมากแลว ยอมเปนไปเพอประโยชนมาก

เหมอนจตน จตท ไดเจรญทำใหมากแลวยอม

เปนไปเพอประโยชนมาก๘๒

เราไมเหนธรรมอนแมอยางหนงท ไดเจรญทำ

ใหมากแลว ยอมนำสขมาใหเหมอนจตน จตท

ไดเจรญทำใหมากแลวยอมนำสขมาให๘๓

เราไมเหนธรรมอนแมอยางหนงท ไดฝก ได

คมครอง ไดรกษา ไดสำรวมแลวยอมเปนไป

เพอประโยชนมากเหมอนจตน จตท ไดฝก ได

คมครอง ไดรกษา ไดสำรวมแลวยอมเปนไป

เพอประโยชนมาก๘๔

จตตสส ทมโถ สาธ การฝกจตนบไดวาเปน

ความด, จตต ทนต สขาวห จตทฝกไดแลว

นำสขมาให๘๕

จตต คตต สขาวห จตทคมครองไดแลว นำ

สขมาให๘๖

๒) ทำใหปาตโมกขสงวรบรสทธและยงยน

ศลปาตโมกขนน เปนการสำรวมระวงทาง

ดานกาย วาจา เปนศลททำใหคนในสงคม

อยรวมกนอยางมความสงบสข ไมมการ

เบยดเบยนกน และยงเปนพนฐานสำหรบการ

ปฏบตธรรมขนสงตอไปอกดวย หากคนใน

สงคมไมประพฤตผดศล ๕ ประการ อนเปน

ศลขนพนฐาน คนกจะอยดวยกนอยางมความ

สข ยงศลทมากขอขนไปกจะชวยใหมความ

สะดวก สบายและสงบมากขนไปตาม

ลำดบ ศล ๘ กทำใหสะดวกขน ไมตอง

ตระเตรยมอาหารรบประทานในตอนเยน ไม

ตองวนวายกบการแตงตว และเสยเวลาไปกบ

การดหนงดละครอนเปนขาศกตอกศล ศลของ

พระภกษกทำใหทานเปนผทเบาสบาย ไมตอง

สะสมสงใดๆ ใหเปนภาระหนกเหมอนชวต

ฆราวาส การประพฤตธรรมในขนสงตอไป

คอสมาธและปญญา กเปนไปได โดยสะดวก

ไมตองมเครองกงวล

การรกษาศลปาตโมกขนน ตองคอยสำรวม

ระวงทจะงดเวนการกระทำหรอคำพดอนจะ

ทำใหผดศลซงเปนเรองลำบากในชวตประจำ

วนมการหลงลมมากบางครงอาจถกกเลสอน

รนแรงเชนความโลภความโกรธอยางหนก

ครอบงำจตใจ ทำใหประพฤตลวงศลได

เพราะอารมณทกระทบทางตา ห จมก ลน

กาย ใจ บางอยางกอใหเกดกเลสจนทำให

หลงลมสต หมดความละอายและความเกรง

กลวตอบาป ทำผดพลาดไปแลว จงมาเสยใจ

ในภายหลง

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

90การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

91

สงทจะชวยใหการรกษาศลปาตโมกขเปนไปได

อยางบรสทธและยงยนคอการสำรวมอนทรย

เพราะการกระทำผดทางกายวาจานนตนตอ

แทๆออกจากจตใจทถกอกศลครอบงำหากม

การปฏบตอนทรยสงวร ฝกสตใหคอยเฝาด

รทนจตใจตนเองอยเสมอ การจะทำสงท

ผดพลาดกม โอกาสเปนไป ไดยาก เมอ

สามารถปฏบตอนทรยสงวรไดด การจะ

กระทำสงทผดทางกาย วาจา กมไม ได ปาต

โมกขสงวรกจะบรสทธและรกษาได โดยไมตอง

ฝน เพราะเปนการรกษาทตนตอของการ

กระทำ คอการรกษาทจต อนทรยสงวรนน

เปนสงทละเอยดกวาปาต-โมกขสงวร ซงพระ

ผมพระภาคทรงแนะนำใหปฏบตในลำดบถดไป

ดงพระบาลวา “พราหมณ ในกาลใดภกษเปน

ผมศล สำรวมดวยการสงวรในปาต โมกข

เพยบพรอมดวยอาจาระและโคจร เปนผเหน

ภยในโทษแมเลกนอย สมาทานศกษาในสกขา

บททงหลาย ในกาลนน ตถาคตยอมแนะนำ

เธอใหยงขนไปวา “มาเถดภกษ เธอจงเปนผ

คมครองทวารในอนทรยทงหลาย”๘๗

เมอปฏบตอนทรยสงวรดแลว มสตคมครอง

จตใจอยเสมอ ปาตโมกขสงวรกยอมยงยน

ไมมการทำผดดานกายวาจา จนเปนเหตให

ศลขาดทำลาย ดงท ในวสทธมรรคแสดงวา

“กแล เมออนทรยสงวรนน ภกษไมทำใหถง

พรอมอยางนแลว แมศลปาฏโมกขกยอมไม

ยงยนอย ได เปรยบเหมอนขาวกลาทมไดทำรว

ลอม กไมยงยนอย ได ฉะนน”๘๘ และวา “แตเมอ

อนทรยสงวรนน อนภกษทำใหถงพรอมแลว

แมศลปาฏโมกขกยอมยงยน เหมอนขาวกลาท

มรวลอมไวด ยอมยงยนอย ได ฉะนน”๘๙

๓) ทำใหกเลสไมเขาสจตใจ

กเลสเปนเครองเศราหมองของจต ทำใหจต

มดมว เรารอน กเลสทงหลายทเขาครอบงำ

จตใจ ทำใหมนษยตกอยภายใตอำนาจของ

กเลสมราคะ โทสะ เปนตน กระทำสงตางๆ

ตามอำนาจของกเลส จนเกดการเบยดเบยน

แกงแยงแขงขน ทำลายลางกน จนถงขนาด

เขนฆากนอยางไรคณธรรม กเลสทงหลาย

เหลานนกเขามาโดยอาศยตา ห จมก ลน

กายใจนนเองตอนแรกกเลสอาจจะไมรนแรง

มากนก แตเมอสงสมมากเขากกลายเปนกเลส

ทมกำลงแรง สามารถทำความผดอยางคาด

ไมถง แมกระทงสามารถฆามารดาบดาของ

ตนกได

ทวารทง๖ เปรยบเหมอนกบประตบานหาก

ไมมนายประตคอสตคอยเฝาระวงรกษา

โจรคอกเลสกเขาสบาน ทำรายเจาของ

บานและทำลายสงของตางๆ ในบานให

พนาศไป ทำใหจตใจของผท ไมมสต ถกกเลส

ทำใหรอนรม แผดเผาดงไฟ ตองดนรน

ขวนขวายจตใจไมสงบสขคณธรรมตางๆ ใน

จตใจกโดนทำลายไป หากกเลสมกำลงแรงก

ทำลายความรสกผดชอบชวด ทำใหหลงไปทำ

ในสงทผด อนจะนำทกข โทษภยใหแกตนทงใน

โลกนและโลกหนาแตหากมการฝกฝนสตเฝา

รกษาจตใจไม ใหกเลสเขามาเมอตาเหนรป ห

ไดฟงเสยง จมกดมกลน ลนลมรส กาย

ถกตองสมผสทางกาย ใจรบรธรรมารมณ

จตใจของผนนกจะไมถกกเลสเขาครอบงำ

เหมอนนายประตปดประตบานเอาไวอยาง

แนนหนา โจรกเขามาทำรายไม ได ผนนกจะม

แตความสขอนปราศจากโทษ จตใจไมมกเลส

รวรด ดงเรอนทมงดแลว สมดงพระคาถาท

พระผมพระภาคตรสวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

92การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

93

ฝนยอมรวรดเรอนทมงไมดได ฉนใด

ราคะยอมรวรดจตท ไม ไดอบรมได ฉนนน

ฝนยอมรวรดเรอนทมงดแลวไม ได ฉนใด

ราคะยอมรวรดจตทอบรมดแลวไม ได ฉนนน๙๐

เมอเหนรปทงหลายทางตาแลว จตหลงชอบ

รปทนาพอใจ หรอหลงชงรปท ไมนาพอใจ

เปนการหลงลมสต จตหลงซดสายไปตาม

อารมณถกอารมณครอบงำ จตก ไมตงมน

ธรรมฝ ายด ง ามท งหลายค อสมถะและ

วปสสนากยอมไมเกดขน ชอวามชวตอยดวย

ความประมาท สวนเมอเหนรปทงหลายทาง

ตาแลว จตไมหลงใหลไปชอบหรอชงใน

อารมณ เปนการไมหลงลมสต จตไมหลงซด

สายไปตามอารมณไมถกอารมณครอบงำจต

กตงมนธรรมฝายดงามทงหลายคอสมถะและ

วปสสนากยอมเกดขน ชอวามชวตอยดวย

ความไมประมาท สมดงพระบาลทพระผม

พระภาคทรงแสดงไว ในปมาทวหารสตรวา

ภกษผอยดวยความไมประมาท เปนอยางไร

คอ เมอภกษสำรวมจกขนทรยอย จตยอมไม

ซานไปในรปทงหลายทพงรแจงทางตา เมอ

เธอมจตไมซานไปแลว ปราโมทยกเกด เมอ

เกดปราโมทย ปตกเกด เมอใจเกดปต กายก

สงบ ภกษผมกายสงบ ยอมอยสบาย จตของ

เธอผอยสบายยอมตงมน เมอจตตงมน ธรรม

ทงหลายกปรากฏ เพราะธรรมทงหลาย

ปรากฏ เธอยอมนบวา เปนผอยดวยความไม

ประมาทแทจรง ฯลฯ เม อภกษสำรวม

ชวหนทรยอย จตยอมไมซานไป ฯลฯ เธอยอม

นบวา เปนผอยดวยความไมประมาทแทจรง

ฯลฯ ภกษทงหลาย ภกษผอยดวยความไม

ประมาทเปนอยางนแล๙๔

ความไมประมาท คอ การมชวตท ไมปราศจาก

สต ดงทพระอรรถกถาจารยทานอธบาย

ดวยคำวา การไมอยปราศจากสต๙๑ ความ

ไมประมาทนนเปนธรรมทเปนหวขอสำคญ

ในกระบวนการปฏบตธรรม ในบรรดาธรรมทง

หลายนนสตเปนอธบด๙๒ การดำรงชวตอย

ดวยความไมประมาทน เปนคำสงสอนท

ประมวลธรรมทงหมดทพระพทธองคทรง

สงสอนมาตลอด๔๕พรรษาดงททรงแสดง

ในปจฉมโอวาทวา “ภกษทงหลาย บดนเรา

ขอเตอนเธอทงหลาย สงขารทงหลายมความ

เสอมไปเปนธรรมดา เธอทงหลายจงทำหนาท

ใหสำเรจดวยความไมประมาทเถด”๙๓

อนทรยสงวรนนเปนการมสตอยตลอดในเวลา

ทมการเหนการไดยนการไดกลนการลมรส

การถกตองสมผสทางกาย การรอารมณทาง

ใจ ซงทกคนตองมการเหน ไดยน เปนตนเปน

ประจำอยแลวในชวตประจำวน อนทรยสงวร

จงเปนการฝกฝนสตท ไมตองมรปแบบใดๆ

เพราะไมวาจะอย ในสถานท ใด กยอมมการ

เหน ไดยน ไดกลน ลมรส ถกตองสมผสทาง

กายและรอารมณทางใจทงนน

๔) ทำใหเปนผมชวตอยดวยความไมประมาท

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

94การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

95

ในเทวทหสตร พระผมพระภาคไดทรงแสดงถง

พระเสขะ ซงเปนบคคลทควรทำความไม

ประมาทในการเหนการไดยนการไดกลนการ

รรส การกระทบสมผสทางกาย และการรบร

ธรรมารมณทางใจ ทงนเพราะวา การรบร

อารมณทางทวารทง๖นนกตองมดบางไมด

บาง นาชอบใจบาง ไมนาชอบใจบางเปนเรอง

ปกตหากไมประมาท มสตรเทาทน ไมหลง

ยนดยนราย กจะสามารถมจตตงมน กระทำ

ความเพยร จนถงความสนทกขเปนพระ

อรหนต ได ในทสด สวนพระอรหนตนน ทาน

ทำความไมประมาทมาจนสำเรจแลว จงไมตอง

ขวนขวายกระทำอกตอไป๙๕

๕) ทำใหมารไม ไดชองมาทำราย

มาร ไดแก ผทฆาคณงามความด ประกอบไป

ดวย (๑) ขนธมาร มารกลาวคอขนธ ๕ (๒)

กเลสมารมารกลาวคอกเลส(๓)เทวปตตมาร

มารกลาวคอเทวดา (๔) อภสงขารมาร มาร

กลาวคออภสงขารทปรงแตงหลอกจต (๕)

มจจมารมารกลาวคอความตาย

มารทอย ใกลชดและตดตามคอยหาชองเขามา

ทำรายอยตลอดคอกเลสมารกเลสมารน ไดแก

กเลสประเภทตางๆเชนความตองการอยากได

มาเปนของตน ความยดตดในสงใดสงหนง

ความไมพอใจ ความไมชอบใจ ความเยอหยง

ถอตว เปนตน กเลสเหลานจะคอยหาโอกาส

เขามาเมอมการรบรอารมณทางตาทางหทาง

จมกทางลนทางกายทางใจหากบคคลไมม

สตคอยกำกบ ไมระวงรกษาจตใจใหทนการณ

เมอมการเหน การไดยนเปนตน ก เลสก

สามารถเขาในจตใจและทำรายบคคลนน ขน

แรก ทำใหจตใจเปนอกศล มความเศราหมอง

ไมสบาย ไมสงบ ขนตอมา กทำใหตอง

ขวนขวายกระทำบางอยางออกมาทางกาย

วาจา ตามกำลงของกเลสประเภทนน ซงหาก

รายแรงกถงขนผดศลธรรม แมกระทงฆาบดา

มารดาตนเอง เปนเหตให ไดรบโทษในชาต

ปจจบน และเปนเหตให ไปเกดในอบายภมใน

ชาตตอๆไปเมอกรรมนนสงผล

จะเหนไดวากเลสนนม โทษอยางมากทำใหผ

ทถกกเลสครอบงำ มจตหลงงมงาย ไมรจกผด

ชอบชวด ไมมหรโอตตปปะ สามารถทำความ

ผดรายแรงได ทงทตามธรรมดาปกตอาจจะด

เปนคนด แตเมอกเลสมความโลภ ความโกรธ

เปนตนครอบงำ กสามารถกระทำอยางคนสน

สตได ดงนน จงควรสำรวมระวงดวยการมสต

อยเสมอ เมอมการรบรอารมณทางทวารตางๆ

ไมปลอยใหกเลสม โอกาสไหลเขาไปภายในได

เมอกระทำไปจนชำนาญมสตปญญาแกกลา ก

จะสามารถทำลายชองทางการเกดกเลสได โดย

สนเชง พระผมพระภาคทรงอปมาเชนกบเตาท

ออกหากน เมอเจอสนขจงจอกกไมยอมโผลหว

และเทาออกจากกระดองของตน ทำใหสนข

จงจอกไมม โอกาสในการทำรายได ในทสดก

เดนหนไป๙๖

ในพระบาลททรงแสดงเกยวกบการฝกฝนสต

พระผมพระภาคทรงแนะนำใหภกษทงหลาย

ระลกรอยแต ในกายเวทนาจตธรรมอน

เปนอารมณของพระพทธเจาและทานผรทง

หลาย อยาไดสงจตใหซดสายออกไปตามรป

เสยง กลน รส สมผสทางกาย ทนารก นา

พอใจ เพราะหากสงจตออกไปสนใจในอารมณ

เหลานน กจะเปนเหตใหเกดกเลสไหลเขามาส

จตใจ และสามารถกระทำอนตรายประการ

ตางๆ ไดเปนอยางมาก ดงเรอง นกมลไถถก

เหยยวจบไดเพราะไปเทยวหากนในสถานทซง

ไม ใชถนของบดาตน แตเมอภายหลง เทยว

หากนในถนของบดาตน กลาวคอกอนข ไถ ก

สามารถหลบเหยยวทจะบนมาโฉบ หลบลงไป

ใตกอนข ไถรกษาตนใหปลอดภยไดเรองนพงร

โดยอปไมยวา สถานทซงไม ใชถนของบดาตน

ของภกษทงหลาย คอ รป เสยง กลน รส

สมผสทางกาย ทนาใคร นาพอใจ หากภกษ

เทยวสงจตใหซดสายไปตามอารมณเหลานน

มารกจะไดชอง สวนสถานทซงเปนถนของ

บดาตนของภกษทงหลาย คอ สตปฏฐาน ๔

หากภกษมจตอยกบกมมฏฐานเหลาน มารกจะ

ไม ไดชอง ดงทพระผมพระภาคตรสเตอนภกษ

ทงหลายไววา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

96การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

97

ภกษทงหลาย เพราะเหตนน เธอทงหลายอยาเทยวไปในแดนอนทเปนอโคจร เมอเธอทงหลาย

เทยวไปในแดนอนทเปนอโคจร มารกจกไดชอง ไดอารมณ แดนอนทเปนอโคจรของภกษ เปน

อยางไร คอ กามคณ ๕ ประการ... ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเทยวไปในแดนทเปนของ

บดาของตนอนเปนโคจรเถด เมอเธอทงหลายเทยวไปในแดนทเปนของบดาของตนอนเปนโคจร

มารกจกไม ไดชอง ไม ไดอารมณ แดนทเปนของบดาของตนอนเปนโคจรของภกษ เปนอยางไร คอ

สตปฏฐาน ๔ ประการ๙๗

มารยอมครอบงำบคคลผพจารณาเหนความงาม

ไมสำรวมอนทรย ไมรจกประมาณในการบรโภค

เกยจคราน มความเพยรยอหยอน

เหมอนพายพดตนไมท ไมมนคงใหหกโคนลงได ฉะนน

มารยอมไมครอบงำบคคลผ ไมพจารณาเหนความงาม

สำรวมอนทรยดแลว รจกประมาณในการบรโภค

มศรทธาและปรารภความเพยร

เหมอนพายพดโคนภเขาศลาไม ได ฉะนน๙๘

๖) ทำให ไมเสอมจากกศลธรรมทงหลาย

การเกดเปนมนษยนนไดยากแสนยาก๙๙ ม

พระพทธพจนแสดงความยากของการเกดเปน

มนษย ไวดวยอปมาตางๆมากมาย เชน อปมา

เรองเตาตาบอดซงอาศยอย ในทะเลทกวางใหญ

รอยปจงจะโผลหวขนมาครงหนง การทเตานน

จะสอดคอเขามาในแอกทบรษโยนลงไปในทะเล

นนเปนการยาก การเกดเปนมนษยยากกวานน

รวมทงการเกดขนของพระพทธเจา การไดฟง

พระสทธรรมกเปนการยาก โอกาสความเปนไป

ไดทจะไดขณะทสมบรณพรอมทกอยาง ไดเปน

มนษย ไดเกดในประเทศทสมควร เปนเรองท

เปนไปไดยาก

เมอการได โอกาสเปนมนษยพบพระพทธศาสนา

เปนเรองยากดงท ไดกลาวมาแลว ผทเปนพทธ

บรษทควรจะไดเปนผท ไมเสอมจากความด

งามทงหลาย มแตความเจรญยงๆ ขนฝาย

เดยว ซงการทจะทำใหจตใจไมหลงใหลไปตาม

อารมณ สำหรบปถชนผทยงไม ไดรบการฝกฝน

ยอมเปนเรองทเปนไปไม ไดเลย เพราะจตของ

ปถชนนนมลกษณะทดนรน กวดแกวง ไหลไป

ตดของในกามคณอยเสมอ แมจะตองการแต

ความเจรญ ก ไมอาจไดดงปรารถนา เพราะ

การดำรงชวตอย ในโลกมรป เสยง กลน รส

สมผสทางกาย ธรรมารมณ ทนารก นาพอใจ

มากมาย ดงนน การฝกจตใหมสต มความ

สำรวมระวง ไมหลงกำหนด เพลดเพลน ตด

ของในอารมณทงหลาย จงเปนสงทจะทำให

ผนนไมเสอมไปจากกศลธรรมทงหลาย ดงท

พระผมพระภาคตรสไว ในสงวรสตรวา “รปท

พงรแจงทางตาทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ

ชวนใหรก ชกให ใคร พาใจใหกำหนดมอย ถา

ภกษไมเพลดเพลน ไมเชยชม ไมยดตดรปนนอย

ขอนภกษพงทราบวา เราไมเสอมจากกศลธรรม

ทงหลาย นพระผมพระภาคตรสวาเปนความไม

เสอม”๑๐๐

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

98การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

99

๗) ทำใหมสขมากในปจจบน

การปฏบตในทางพระพทธศาสนานน ผปฏบต

จะพบความสงบสขยงๆ ขนไปตามลำดบขน

ของการปฏบต เพราะเปนการปฏบตเพอ

รจกทกขตามความเปนจรง ไม ใชการไป

หนทกข ทกขเปนสงทตองทำความเขาใจให

ถกตองตามความเปนจรงวา เปนสงท ไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา ไมควรยดมนถอมน

สงทตองละคอสมทยอนเปนเหตใหเกดทกข

คอความยดมนถอมน อยากจะใหเปนอยางท

ตนตองการ เมอจตใจยอมรบความจรงวา

ทกสงเปนไปตามกระบวนการทางธรรมชาต

ไมมใครมอำนาจถอครองสงใดได ธรรมชาตม

ความถกตอง เปนเชนนนเอง สงทผดพลาด

คอการท เราเขาไปยดมนถอมนในสงท

ไมเทยงวาเทยง สงทเปนทกขวาเปนสข

สงทเปนอนตตาวาเปนอตตา จตใจกปลอย

วางภาระหนกทเคยแบกมาลงเสยได

เมอมการปลอยวางสงตางๆ ไปตามลำดบของ

ความรความเขาใจทเกดขนจากการปฏบต ทกข

ทเคยเกดเพราะไปแบกสงนนสงนเอาไว กจะ

หมดไปตามลำดบ ความสข ความสงบ ความ

เบาสบายกจะปรากฏขนในจตใจของผนนดง

นน ผปฏบตจงพบกบความสขอนปราศจาก

อามสมากขนไปตามลำดบ เปนความสขท ไม

ตองแสวงหาจากท ไหนเลย เพราะมอยภายใน

จตใจ แตเดมไมเคยไดพบ เพราะไปแบกภาระ

ไวอยางหนกหนวง ในลำดบการปฏบตธรรมขน

สงขนไปเรอยๆกมาจากการปฏบตทเปนฐานมา

จากจดเรมตนนนเอง เมอมการเรมตนปฏบต

ตงแตอนทรยสงวรเปนตน กจะไดพบความสข

เปนผลและยงเปนเหตแหงการสนอาสวะทง

หลายดวย๑๐๑

๘) เปนการรกตวเองอยางถกตอง

มนษยทงหลายลวนรกตวเองมากทสด

อยากใหตวเองมความสขความสบายไมอยาก

ใหตองทนทกขทรมาน หรอประสบกบความ

เดอดรอนอยางใดอยางหนงดงนนแตละคนจง

พยายามขวนขวายในการทจะทำใหตนเองม

ความสขปลอดภยแสวงหาหลกประกนในชวต

เพอวาจะได ไมตองลำบาก หรอลดโอกาสทจะ

ตองเสยงใหมากทสด สวนมากเชอมนกนวา

ไดแก การมเงนทองเกบไว ในธนาคารอยาง

เพยงพอ มทดนหรออสงหารมทรพยอนๆ

เปนหลกฐานอนมนคง ผคนสวนมากจงพากน

แสวงหาเงนทอง นำเงนท ไดนนมาซอบาน

รถยนต โทรทศน วทย โทรศพทมอถอ และ

วสดอปกรณอำนวยความสะดวกอยางมากมาย

ดวยคดวา สงเหลานนจะทำใหชวตประสบกบ

ความสข แตดเหมอนวา ยงวงตามลาหาความ

สข ความสขกวงหนหางออกไปทกท แมจะม

วตถมากแตความสขไม ไดเพมตามปรมาณของ

วตถเลย สวนความลำบากและความเครยด

จากการทตองขวนขวาย แขงขน แยงชงกน

ในการหาเงนทองมอยเปนประจำ

มนษยรกตนเองอยากใหตนเองมความสขแตก

ตองประสบกบความเครยดอยางมากมาย

ทำใหตองหาทางออกผอนคลายความเครยดกน

ไปตางๆ นานา บางกดหนง ฟงเพลง เลมเกม

หรอไปทองเทยวตามสถานบนเทงตางๆ ทำให

ลมความเครยดไดบาง หรอบางกลมหา

ทางออกอยางผดพลาดรายแรง ดวยการดม

สรา เสพสงเสพตด เทยวกลางคน เปนตน

บางครงอาจจะเปนเหตใหกระทำความผด

รายแรงจนผดกฎหมายบานเมองแทนทจะแก

ปญหาได กลบกลายเปนทบถมปญหาใหหนก

ยงขนไปกวาเดม

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

100การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

101

การรกษาตนเองทถกตองตามหลกการแหง

พระพทธศาสนา และหลกความเปนจรงกคอ

การมชวตอยอยางเรยบงาย สนโดษ ม

ความสำรวมระวงในการกระทำสงตางๆ สง

ใดทจะนำทกข โทษภยมาใหแกตนเองทงชาต

นและชาตหนากละเวนเสย ดวยการมชวตอย

เชนนกไมตองแสวงหาวตถมามากจนเกนไปใช

เทาทจำเปน ไมตองเดอดรอนในการแสวงหา

และการสำรวมระวงในดานความประพฤตทาง

กายวาจาใจกเปนการทำใหตนเองมความสข

ไมตองคอยหวาดระแวงภยตางๆ หลงจากตาย

แลวกไปเกดในสคตโลกสวรรค

คนทกลาววารกตนเอง แตกระทำทจรตประการ

ตางๆ เชน ฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผด

ในกามพดเทจดมสราเมรยหรอกระทำทจรต

ประการอน แม ไมถงกบลวงละเมดศล๕ดวย

คดวาจะทำใหตนเองมความสข แตคนทกลาว

เชนนน ไม ไดรกตนเองจรง เพราะการกระทำ

ทจรตมแตจะนำผลรายมาให เขากระทำตวเอง

ราวกบเปนศตรกน ในชาตนกตองไดรบทกข

โทษภย และชาตหนากตองไปเกดในอบายภม

ตองประสบกบความทกขอยางมหนต

ดงนน ผทรกตนเองอยางแทจรง คอ ผท

ประพฤตสจรต มความสำรวมอนทรย สำรวม

ในการกระทำทางกาย วาจา ใจ เพราะจะ

ทำใหบคคลนน มชวตอยอยางสขสงบในชาตน

และเปนเหตให ไปเกดในสคตภม ไดประสบกบ

ความสข หากเขาใจการประพฤตปฏบตธรรม

ขนสงขนไปสจรตและความสำรวมเหลานกเปน

รากฐานของการปฏบต สามารถทจะนำใหถง

ความสนทกข ไดการรกตนเองจงเปนการรกษา

จากภายใน รกษาทจตใจใหมความสำรวมระวง

อยเสมอดงคาถาทพระพทธเจาตรสไววา

การสำรวมกายเปนการด

การสำรวมวาจาเปนการด

การสำรวมใจเปนการด

การสำรวมในททงปวงเปนการด

บคคลสำรวมในททงปวงแลว มความละอายตอบาป

เรากลาววารกษาตน๑๐๒

บคคลพงรกษาความกำเรบทางกาย

พงสำรวมกาย ละกายทจรตแลว

พงประพฤตกายสจรต

บคคลพงรกษาความกำเรบทางวาจา

พงสำรวมวาจา ละวจทจรตแลว

พงประพฤตวจสจรต

บคคลพงรกษาความกำเรบทางใจ

พงสำรวมใจ ละมโนทจรตแลว

พงประพฤตมโนสจรต

นกปราชญผสำรวมกาย สำรวมวาจา สำรวมใจ

ชอวาเปนผสำรวมดแท๑๐๓

การชนะตนของบคคลผฝกตนดแลว

ประพฤตสำรวมเปนนตยนนแล

ประเสรฐกวาการชนะผอน

เทวดา คนธรรพ มาร หรอพรหม

ไมอาจทำชยชนะของบคคลเชนนนใหกลบแพ ไดเลย๑๐๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

102การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

103

๙) เปนการฝกสตปฏฐานอนเปนทางสายเอก

การปฏบตสตปฏฐาน คอการมสตเฝาตาม

พจารณารกาย เวทนา จต ธรรมหรอสรป

ใหสนกวานน คอ การเฝาดกายและใจของ

ตนเอง ใหเกดความเขาใจอยางถองแทวา เปน

สงท ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา จนจตเกด

ความเบอหนาย คลายกำหนด หมดความ

ยดมนถอมนในกายและใจในทสด สตปฏฐาน

เปนทางสายเอกทพระผมพระภาคทรงยกยอง

และทรงรบรองผลของการปฏบต ไวอยาง

ชดเจนอานสงสของการปฏบตสตปฏฐานพระผ

มพระภาคตรสไววา “ภกษทงหลาย ทางนเปน

ทางเดยว เพอความหมดจดแหงสตวทงหลาย

เพอกาวลวงโสกะและปรเทวะ เพอดบทกขและ

โทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอทำนพพานให

แจง คอสตปฏฐาน ๔ ประการ”๑๐๕

อนทรยสงวร คอการทจตมสตคอยกำกบจตใจ

ไม ใหเปนอกศล เมอมการรอารมณทางตา ห

จมกลนกายและใจการจะเกดอนทรยสงวร

ไดนนกตองมการฝกสตมา เพอใหสตรเทาทน

อารมณตามความเปนจรง ไมหลงไปจนถก

อารมณครอบงำเอาหากไม ไดฝกฝนสตมากอน

การทจะมอนทรยสงวรเมอกระทบกบอารมณก

เปนไปไดยากหรอเปนไปไม ไดเลย เพราะจตมก

จะไหลไปเปนอกศลตามความเคยชน การฝก

สตใหจตมอนทรยสงวรนนเปนสงเดยวกนกบ

การปฏบตสตปฏฐานนนเอง อนทรยสงวรเปน

การแสดงถงการทจตมสตคอยกำกบ สวน

สตปฏฐาน ๔ เนนถงวธการในการฝกสต

ตงแตขนตนอยางงายๆ จนถงขนละเอยด

ทสดจนสามารถรแจงอรยสจได ทำให

ทราบวา ในการฝกใหมสตนน ทำอยางไรบาง

เอาสงใดเปนอารมณ ใหสตระลก ซงกคอ

แยกแยะออกเปน๔สวนคอ

(๑)กายานปสสนา ไดแก การตามพจารณา

ดสวนยอยตางๆ ในรางกาย คอ ลมหายใจ

การเดน การยน การนง การนอน อาการ

ยอยๆทางกาย เชนคเขา เหยยดออกกาว

ไปขางหนาถอยหลง ธาตทง๔คอ ธาตดน

ธาตนำ ธาตไฟ ธาตลม อาการ ๓๒ และ

โทษของรางกายโดยการเปรยบเทยบกบศพใน

ชวงเวลาตางๆกน

(๒) เวทนานปสสนา ไดแก การตามดความ

รสกสขทกขและอทกขมสข

(๓) จตตานปสสนา ไดแก การตามดจตท

ปรงแตงเปนจตชนดตางๆ จตมราคะ จตไมม

ราคะ จตม โทสะ จตไมม โทสะ จตม โมหะ

จตไมมโมหะเปนตน

(๔)ธมมานปสสนา ไดแก การตามดทงนาม

และรปทเสมอกน โดยความเปนสงท ไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา แบงออกเปน๕หมวด

คอ นวรณ ๕ อปาทานขนธ ๕ อายตนะ

ภายในและอายตนะภายนอกอยางละ ๖

โพชฌงค๗สจจะ๔๑๐๖

สตปฏฐานเปนทพระพทธเจาทรงพรำสอน

ภกษทงหลาย ท เรยกวาเปนอนสาสน๑๐๗

เปนกองกศลทงปวงเพราะการทจะจตเปนกศล

ไดนน ตองมสตประกอบรวมอยดวยเสมอ ไม

วาจะเปนภกษบวชใหม ภกษปานกลาง ภกษ

บวชนานแลว เปนผเรมศกษา เปนพระเสขะ

และเปนพระอเสขะตางกปฏบตสตปฏฐาน๑๐๘

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

104การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

105

๑๐) ทำใหละอาสวะบางอยางได

อาสวะ คอ กเลสทครอบคลมจตไว เปน

ดจของหมกดอง ผทยงละกเลสไม ได จตก

ไมเปนอสระ ผทละกเลสไดทงหมดแลว คอ

พระอรหนต เปนผทหมดจดจากกเลสทงหลาย

มชวตดำรงอย ในโลกแต ไมตดอยกบโลก

ดงหยดนำไมตดอยบนใบบว ดำรงขนธ ใหเปน

ไปอยดวยความมปญญาเหนประโยชน และ

ความกรณาตอหมสตวทงหลายเปนสำคญ

รอเพยงเวลาทจะดบขนธปรนพพานไปดงไฟ

สนเชอ เหมอนกบลกจางรอเวลาเลกงาน แต

สำหรบผทยงไมเปนพระอรหนต เปนพระเสขะ

๓ จำพวก คอ พระโสดาบน พระสกทาคาม

พระอนาคาม และกลยาปถชนผ ใครตอการ

ปฏบตธรรม มงปฏบตธรรมเพอความเปนพระ

โสดาบน ทานเหลาน ยงมกเลสเหลออย มาก

นอยตามภมธรรมของตน ภมธรรมสงขน ก

ละกเลสไดมากขนไปตามลำดบ

ในการละกเลสนนไม ใชจะรอใหมรรคจตเกดขน

แลวทำการประหารเปนสมจเฉท ทำใหกเลสไม

เกดอกเลย เพราะวา กวาจะถงความสมบรณ

พรอมเตมเปยมแหงบารม ก ไมสามารถทจะ

คาดเดาไดวาเปนเมอไร แตทแนนอนในการ

ดำเนนชวต กคอกเลสสามารถเกดขนได

ตลอดเวลา ทเราเผลอหรอวาหลงลมสต

การเหนการไดยนการไดกลนการลมรสการ

ถกตองสมผสทางกาย และการรบรอารมณ

ทางใจมอยตลอดเวลากเลสกสามารถเขามาได

ตลอดเวลาเชนเดยวกน ดงนน หากสามารถ

ละกเลสไดดวยวธการใดวธการหนง กควร

กระทำและฝกฝนเพมพนใหมความชำนาญ

ยงๆ ขนไป

แนวทางการละกเลสนนมหลายอยาง กเลส

บางอยางละไดดวยการเกดปญญาเหนอยาง

ถกตอง กเลสบางอยางละไดดวยการสำรวม

ระวงทางทวารทง ๖ ในสพพาสวสตรพระ

ผมพระภาคทรงแสดงแยกอาสวะเปน ๗

ประการ คอ (๑) อาสวะทตองละดวยทส

สนะ (๒) อาสวะทตองละดวยการสงวร (๓)

อาสวะทตองละดวยการใชสอย (๔) อาสวะ

ทตองละดวยความอดกลน (๕) อาสวะทตอง

ละดวยดวยการเวน (๖) อาสวะทตองละดวย

การบรรเทา (๗) อาสวะทตองละดวยการ

เจรญ๑๐๙

อาสวะประเภทท๒นนเปนประเภททตองละ

ดวยการสงวร คอ มการสำรวมระวงทางตา

ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

เพราะวา หากไมสำรวม เมอมกเลสเกดขนก

จะกอใหเกดความเดอดรอนใจ๑๑๐ จตใจไมสงบ

ไมสามารถทจะเจรญธรรมขนสงตอไปได แต

หากมการพจารณาโดยแยบคาย เปนผสำรวม

อนทรยอาสวะและความเรารอนไมเกดขนไม

เกดความเดอดรอนใจ เมอจตใจสงบ ก

สามารถเจรญธรรมขนสงตอไปได เพราะการ

สงวรเปนตนนเปนเบองตนของการบรรลมรรค

ผล นพพาน ดงทพระอรรถกถาจารยทาน

กลาววา “กถาวาดวยอาสวะทพงละเพราะ

สงวรเปนตนน บณฑตพงทราบวา เปนบพพ

ภาคปฏปทาของโสดาปตตมรรค และของ

มรรคทง ๓ เหลานนแมทงหมด”๑๑๑

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

106การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

107

๑๑) เปนมงคลในชวต

มงคลคอสงทดงามอนกระทำใหการดำเนน

ชวตมแตความเจรญรงเรอง กาวหนาไป ใน

คณธรรมขนตางๆ ไปตามลำดบ จากขนตนจน

กระทงถงทสด ทสดของมงคลคอการทำใหเขา

ถงสภาวะพระนพพาน อนเปนความสวสดในท

ทกสถานในกาลทกเมอดงบาทคาถาสรปมงคล

ทวา “สพพตถ โสตถ คจฉนต” อนทรยสงวร

นนเปนมงคลประการหนงในบรรดามงคล ๓๘

ประการ ในบททวา ตโป เมอทำตามสงทเปน

มงคลกจะเปนการชนะตนเอง ซงเปนการชนะ

อนประเสรฐทสด ไมม ใครสามารถกระทำให

กลบพายแพ ได๑๑๒

ในการใชชวตประจำวน โดยเฉพาะอยางยงการ

ทำงาน ไมวาจะเปนงานราชการหรอเอกชน

การเปนผทสำรวมอนทรยกมสวนชวยเปนอยาง

มาก ในการใหการทำงานนนดำเนนไปดวย

ความราบรน ไมเสยเวลาไปกบเรองราวท ไร

สาระมากนก เพราะโดยสวนใหญ เวลาทสญ

เสยไปในการทำงาน เนองมาจากการทตองม

การถกเถยงเพอทจะยนยนวา ความเหนของ

ตนเองดกวาหรอถกตองมากกวาคนอนๆ ทำให

เสยเวลาในการใหเหตผล และบางครงอาจกอ

ใหเกดความขดแยงขนไดเนองจากแทนทจะพด

ดวยเหตผล กกลายเปนการพดดวยอารมณ

มความโกรธ ไมพอใจกน ตองการเอาชนะกน

เปนหลกดงนนการเปนผมสตรเทาทนอารมณ

ไมหลงไปตามอารมณ ทำใหการพดคยสนทนา

กบผอนในเรองการทำงานเปนไปอยางมเหตผล

และมความเปนกลาง จตไมเปนอกศลไปตาม

อำนาจอคต นบวาเปนการใชชวตทเปน

มงคลด มฤกษด ยามดอยกบตนเสมอ

สำหรบผท ไดฟงสจธรรม ทพระอรหนตสมมา

สมพทธเจาทรงประกาศเอาไว ไดทราบความ

จรงของสงทงหลายทงปวงวา เปนสงท ไมควร

ยดมนถอมน เปนสงทยดถอเอาไว ไม ได เพราะ

ไม ใชตวเรา ไม ใชของเราจรง แมจะหลงผด

และยดถอวาเปนของเรา สงนนกไม ใชของ

เราอยด โลกไมมทตานทาน มแตทกข มแต

ความเรารอน เมอฟงแลวกเกดศรทธา ตงใจ

ปฏบตเพอความหลดพนจากความเหนผดและ

ความยดถอทงมวล ในการปฏบตธรรมเพอ

ความหลดพนนน อนทรยสงวรกมความสำคญ

เปนอยางมาก จะยกมากลาวบางประการ

ดงตอไปน

การศกษาพระธรรมคำสงสอนขององคสมเดจ

พระสมมาสมพทธเจานน กเพอนำมาประพฤต

ปฏบตตาม ใหถงความพนทกขทางใจโดยสน

เชง เพราะพระองคทรงสอนเรองทกขและ

การดบทกขเทานน๑๑๓ ดงนน การศกษาท

ถกตองตามหลกการทพระองคทรงสงสอน

ตองเปนไปเพอการนำความสงสอนนนไปปฏบต

ทำตนใหถงความพนทกข เปนการเรยนในแบบ

นสสรณปรยต ไม ใชศกษาเพอเอาภมความร

มาอวดอางหรอถกเถยงกน เพราะการศกษา

เชนนนเปนการศกษาทอปมาดวยการจบงพษท

หาง จบไมดแลวกถกงกดเอา ตองประสบกบ

ความทกขทรมาน๑๑๔ อนทรยสงวรนนเปนสวน

หนงของคำสอนในสวนการปฏบต ทผศกษา

ตองนำมาประพฤตปฏบตตามเพอทจะไดรบ

ประโยชนจากการศกษาพระธรรมคำสงสอน

อยางแทจรงดงพระบาลวา

๒.๒.๒ ความสำคญตอการปฏบตธรรมเพอความหลดพน

๑) อนทรยสงวรเปนหมวดธรรมในภาคปฏบต

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

108การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

109

คำสงสอนสวนปรยต เปนอยางไร คอ คำสง

สอนทเลาเรยนของเขา คอ สตตะ เคยยะ

เวยยากรณะ คาถา อทาน อตวตตกะ ชาตกะ

อพภตธรรม เวทลละ นชอวาคำสงสอนสวน

ปรยต...

คำสงสอนสวนปฏบต เปนอยางไร คอ การ

ปฏบตชอบ การปฏบตเหมาะสม การปฏบตท

ไมเปนขาศก การปฏบตทเออประโยชน การ

ปฏบตธรรมถกตองตามหลกธรรม การรกษาศล

ใหบรบรณ ความเปนผสำรวมอนทรยทง ๖

(ตา ห จมก ลน กาย ใจ) ความเปนผรจก

ประมาณในการบรโภคอาหาร ความเปนผม

ความเพยรเครองตนอยเสมอ สตสมปชญญะ

สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔

อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคม

องค ๘ นชอวาคำสงสอนสวนปฏบต...๑๑๕

แกนสารของธรรมะทงหลายคอความหลดพน

เพอใหถงจดมงหมายนน หมวดธรรมในภาค

ปฏบตจงตองเลอกและคดสรรเอาเฉพาะสวนท

สมควรแกการบรรลธรรม อนเปนการปฏบตท

ถกตองเหมาะสมตามหลกธรรม ไมคลาด

เคลอน เออประโยชน เปนธรรมททำใหเปน

อธเทพ ทเหนอกวาเหลาเทวดาและพรหม

ทงมวล๑๑๖ และเปนธรรมอนสมควรแก โพธ

ญาณดงพระบาลวา

ธรรมอนสมควรแก โพธญาณ เปนอยางไร

คอ การปฏบตชอบ การปฏบตเหมาะสม การ

ปฏบตท ไมเปนขาศก การปฏบตไมคลาดเคลอน

การปฏบตทเออประโยชน การปฏบตธรรมถก

ตองตามหลกธรรม การรกษาศลใหบรบรณ

ความเปนผสำรวมอนทรยทง ๖ ความเปน

ผรจกประมาณในการบรโภคอาหาร ความ

เปนผมความเพยรเปนเครองตนอย เสมอ

สตสมปชญญะ เหลาน ตรสเรยกวาธรรมอน

สมควรแก โพธญาณ๑๑๗

อนทรยสงวรเปนหมวดธรรมสำคญ ใน

กระบวนการปฏบตธรรมไปตามลำดบ ในพระ

สตรทแสดงลำดบของการปฏบตธรรมทเปนไป

โดยลำดบ พระพทธองคทรงแสดงอนทรย

สงวรตอจากปาตโมกขสงวร มพราหมณ

คนหนงมาถาม เกยวกบวธการปฏบตไปตาม

ลำดบในพระธรรมวนยน พระองคทรงแสดง

เรยงลำดบดงน คอ ปาตโมกขสงวร อนทรย

สงวร โภชเนมตตญญตา ชาครยานโยค

สตสมปชญญะ เขาสเสนาสนะอนสงด กำจด

นวรณ ๕ ประการ การไดฌาน ๔ คอ

ปฐมฌานทตยฌานตตยฌานจตตถฌาน๑๑๘

ลำดบการปฏบตธรรมทมแสดงซำกนมากทสด

คอ แสดงตามรปแบบพระพทธพจน ในทฆนกาย

สลขนธวรรค สามญญผลสตร พระสตรอนๆ

ในทฆนกาย สลขนธวรรค คอ อมพฏฐสตร

โสณทณฑสตร มหาลสตร ชาลยสตร มหา

สหนาทสตรสภสตรเกวฏฏสตรโลหจจสตร

และ เตวชชสตร ในพระพทธพจน ไดละขอความ

ทซำกนดวยเครองหมายฯลฯโดยแสดงเรยง

ลำดบของการปฏบตดงนคอปาตโมกขสงวร

อนทรยสงวร สตสมปชญญะ สนโดษ เขาส

เสนาสนะอนสงด กำจดนวรณ ๕ ประการ

การไดฌาน ๔ คอ ปฐมฌาน ทตยฌาน

ตตยฌาน จตตถฌาน วปสสนาญาณ โลก

ยอภญญา ๕ อาสวกขยญาณ๑๑๙

จากตวอยางทนำมาแสดงน จะเหนไดวา คำ

สอนเรองอนทรยสงวรนน มความสำคญเปน

อยางมากในลำดบการปฏบตธรรม ซงอย ใน

ขนตนถดมาจากเรองปาตโมกขสงวร เปน

พนฐานสำคญมากในการทจะกาวหนาไปสการ

ปฏบตธรรมขนสง คอการฝกฝนใหเกดสมาธ

และวปสสนา จนกระทงมปญญาละกเลสได

ถงความหลดพนในทสดดงพระพทธพจนวา

๒) เปนหมวดธรรมสำคญในกระบวนการปฏบตธรรมตามลำดบ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

110การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

111

ในอมตธรรมนน ธรรมนคอ

ความสำรวมอนทรย ความสนโดษ

และความสำรวมในปาตโมกข

เปนเบองตนของภกษผมปญญา๑๒๐

ภกษใดเปนผสำรวมแลว มสต เสพบทอนไมมโทษ

ดำรงอย ในมรรคคอบทแหงธรรมทแสดงไวดแลว

พระพทธเจาทงหลายทรงบญญตเรยกภกษนนวา

เปนสมณะจำพวกท ๓ ผดำรงอย ในมรรค๑๒๑

พรหมจรรย เปนธรรมทนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ หาไดยากในโลก... ความไมสำรวม

อนทรย เปนอนตรายตอพรหมจรรย... ความสำรวมอนทรย เปนอาหารของพรหมจรรย๑๒๒

ในการดำเนนชวตตามปกต มทงการรบรสง

ตางๆทางตาหจมกลนกายใจและมการ

กระทำตอบสนองออกมาทางกาย ทางวาจา

ทางใจ โดยจะกระทำททางใจกอน เมอมการ

กระทำทางใจเปนกศลบางอกศลบาง จตเปน

กศลเรยกวามโนสจรต เปนอกศลเรยกวามโน

ทจรต เมอมกำลงมากจงกอใหเกดการกระทำ

ออกมาทางกายทางวาจา ถาเปนการกระทำ

ทางกายทดเรยกวากายสจรต การพดทาง

วาจาทดเรยกวาวจสจรต หากตรงขามกเปน

กายทจรตวจทจรต

๓) เปนเหตใหสจรต ๓ บรบรณและสงตอใหถงความหลดพน

ในการกระทำออกมาทางกาย ทางวาจา ทาง

ใจนน การกระทำทางใจเปนสงทสำคญทสด

เพราะการกระทำทางกายทางวาจา กออกมา

จากการกระทำทางใจนนเอง การทจะมการ

กระทำทางออกมาทางกาย วาจาอยางถกตอง

ดงามไมลวงศลไมทำรายบคคลอนใหเดอดรอน

ไมพดใหบคคลอนตองเสยใจเจบปวดหรอเกด

ความแตกแยกกน สงทสำคญกคอจตใจทดงาม

เปนกศลเปนพนฐาน การมสตคอยปองกน

รกษา ดแล ตงแตตนทางคอการรอารมณจง

เปนการแกทตนเหต เมอมสตคอยรกษาจต

ตงแตการรบรอารมณ กจะไมถกอารมณ

ครอบงำคอไมหลงชอบอารมณทเปนฝายดไม

หลงชงอารมณฝายไมด จตในขณะนนเปนกศล

เปนมโนสจรต เมอมการกระทำทางกายทดก

เปนกายสจรต การพดทดกเปนวาจาสจรต

อนทรยสงวรจงทำใหมสจรต ๓ คอ กาย

สจรต วจสจรต มโนสจรต มากขนไปตาม

ลำดบ หากอนทรยสงวรสมบรณ สจรต ๓

กจะสมบรณ ไปดวย และในทำนองเดยวกน

หากยอนกลบไปกลาวถงสาเหตททำใหเกด

อนทรยสงวร การมสตสมปชญญะทำใหม

อนทรยสงวรมากขนไปตามลำดบ หาก

สตสมปชญญะสมบรณ อนทรยสงวรกจะ

สมบรณ ไปดวย

การสงตอกนไปของกระบวนธรรมในการปฏบต

เรมตนจากการคบสตบรษ ไดฟงพระสทธรรม

จนถงการมสตสมปชญญะทำใหเกดอนทรย

สงวรอนทรยสงวรทำใหเกดสจรต๓เรอยไป

จนกระทงถงความหลดพน มพระพทธพจน

แสดงไววา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

112การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

113

การคบสตบรษทบรบรณ ยอมทำใหการฟงสทธรรมบรบรณ

การฟงสทธรรมทบรบรณ ยอมทำใหศรทธาบรบรณ

ศรทธาทบรบรณ ยอมทำใหการมนสการโดยแยบคายบรบรณ

การมนสการโดยแยบคายทบรบรณ ยอมทำใหสตสมปชญญะบรบรณ

สตสมปชญญะทบรบรณ ยอมทำใหความสำรวมอนทรยบรบรณ

ความสำรวมอนทรยทบรบรณ ยอมทำใหสจรต ๓ บรบรณ

สจรต ๓ ทบรบรณ ยอมทำใหสตปฏฐาน ๔ บรบรณ

สตปฏฐาน ๔ ทบรบรณ ยอมทำให โพชฌงค ๗ บรบรณ

โพชฌงค ๗ ทบรบรณ ยอมทำใหวชชาและวมตตบรบรณ

วชชาและวมตตนมอาหารอยางน และบรบรณอยางน๑๒๓

ในพระสตรนมลำดบการดำเนนไปของกระบวน

ธรรมในการปฏบตดงตอไปน คอ การคบสต

บรษ การฟงสทธรรม ศรทธา การมนสการ

โดยแยบคาย สตสมปชญญะ อนทรยสงวร

สจรต ๓ สตปฏฐาน ๔ โพชฌงค ๗ วชชา

และวมตต สวนในสตสมปชญญสตรแสดง

ลำดบการดำเนนไปของกระบวนธรรมในการ

ปฏบต คอ สตสมปชญญะ หร โอตตปปะ

อนทรยสงวร ศล สมมาสมาธ ยถาภตญาณ

ทสสนะนพพทาและวราคะ๑๒๔

จากพระสตรทยกมาแสดงน ช ให เหนวา

อนทรยสงวรเปนสงสำคญมากในกระบวนการ

ปฏบตธรรมทจะสงตอใหถงความหลดพน

อนเปนจดหมายสงสดของการปฏบตธรรม

โดยอนทรยสงวรจะทำใหเกดความบรสทธ

ทางใจ เปนจตใจทมศลคอไมถกกเลสครอบงำ

ไมมความเดอดรอนใจ เมอจตดำเนนเชนน

มากขนกจะเปนจตทมความปราโมทย ปต

ปสสทธ สข และสมมาสมาธ มความตงมน

เหมาะควรสำหรบการจะนำมาเจรญวปสสนา

สามารถทจะเฝาดนามและรปใหเหนประจกษ

ตามความเปนจรงได ดงทพระพทธเจา

ตรสวา “ภกษทมจตตงมนยอมรชดตามความ

เปนจรง”๑๒๕ แตหากไมมสตสมปชญญะ หร

โอตตปปะกจะไมม อนทรยสงวรและคณธรรม

ประการอนๆ กจะไมมดวยเชนกน เหมอน

ตนไมทมกงและใบวบตสะเกดเปลอกกระพ

แกนของตนไมกจะไมสมบรณ

๔) ทำใหเกดสมมาสมาธ

สมาธเปนความตงมนแหงจต ในทน หมายถง

สมมาสมาธอนเปนองคหนงในอรยมรรคมองค๘

ประการมสมมาทฏฐเปนตน จตทมสมมา

สมาธจะมลกษณะทตงมน ออนโยน ซอตรง

นมนวลและเหมาะสมสำหรบการใช ในการ

เจรญวปสสนา หากจตไมมสมมาสมาธกจะไม

สามารถเจรญวปสสนาได ดงนน การฝกฝน

ใหจตมสมมาสมาธจงเปนสงทสำคญและขาด

ไม ได สำหรบผทหวงการหลดพนจากกเลส

โดยสนเชง วปสสนาปญญาจะร เหนทก

อยางไดตามความเปนจรง แตการทจะม

วปสสนาปญญาไดตองมสมมาสมาธเปน

บาทฐานเสยกอน หากไมมสมมาสมาธ

วปสสนาปญญากเกดไม ไดเชนเดยวกน จตทม

สมมาสมาธมลกษณะดงพระพทธพจนวา

“เมอจตเปนสมาธบรสทธผดผอง ไมมกเลส

เพยงดงเนน ปราศจากความเศราหมอง ออน

เหมาะแกการใชงาน ตงมน ไมหวนไหวอยางน

ภกษนนนอมจตไปเพอญาณทสสนะ”๑๒๖ ซงจต

ทมสมาธนนมาจากการท จตใจปลอดจาก

นวรณและมความสข ดงพระพทธพจนวา

“เมอภกษนนพจารณาเหนนวรณ ๕ ทตนละได

แลว ยอมเกดความเบกบานใจ เมอเบกบานใจ

กยอมเกดปต เมอใจมปต กายยอมสงบ เธอม

กายสงบ ยอมไดรบความสข เมอมความสข

จตยอมตงมน”๑๒๗

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

114การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

115

ส มมาสมาธ น น เ ป น ผลมาจากกา รฝ ก

สตสมปชญญะ จนจตใจมศลคอมความเปน

ปกต ไมถกอารมณครอบงำจนกอให เกด

อภชฌาและโทมนสดงท ไดกลาวแลว ดงนน

อนทรยสงวรจงเปนตนทางทสำคญมากในการ

ทจะทำใหเกดสมมาสมาธหากไมมอนทรย

สงวร สมมาสมาธกม ไม ได หรอปฏบตธรรม

ไปไดพอสมควร มสมาธขนมาบาง หากเกด

ความประมาท ไมสำรวมอนทรย กมโอกาสท

จะเสอมจากคณธรรมขนโลกยะทตนเคยไดดง

บาลวา “โมคคลลานะ เมอมถอยคำแกงแยง

กพงหวงการตองพดกนมาก เมอมการพดกน

มาก กพงหวงความฟงซาน คนฟงซานกม

ความไมสำรวม จตของผ ไมสำรวมกหางไกล

จากสมาธ”๑๒๘ และภาษตของพระกมารบตร

เถรสหายกเถระวา

ในสามญญสตร พระผมพระภาคทรงแสดง

คณสมบตของภกษผทจะหลกไปบำเพญ

สมมาสมาธ ใหจตตงมน จนกระทงได

ฌาน ๔ ไว คอ (๑) ประกอบดวยอรยศล

(๒) ประกอบดวยอรยอนทรยสงวร

(๓) ประกอบดวยอรยสตสมปชญญะ

(๔) ประกอบดวยอรยสนโดษ เม อม

คณสมบต ๔ ประการน แลว ก ไปน ง

ขดสมาธ ตงกายตรง ดำรงสตเอาไวเฉพาะ

จนสามารถละนวรณทง ๕ และจตเปนสมาธ

ได๑๓๐ การทพระภกษจะไปสสถานทเงยบสงด

นนเปนเรองททำไดยากถงแมวาจะเบอความ

วนวายในสถานทซงเตมไปดวยเสยงตางๆ

อยากไปอยเงยบๆ คนเดยว แตเมอไปอย ในท

เงยบสงด ในถำหรอในปาชาเปนตน หากไมม

คณธรรมพนฐานทถกตอง จตของภกษผยงไม

ไดสมาธกจะเกดความกลว ความหวาดหวน

ตางๆนานาและจมลงสความฟงซาน๑๓๑

ภกษทงหลายผ ไมสำรวมจต ทองเทยวไปตามชนบทตางๆ

ยอมทำสมาธคลาดเคลอน

การทองเทยวไปยงแวนแควนจะชวยอะไรไดเลา

เพราะฉะนน ภกษพงกำจดความแขงด

ไมพงใหมจฉาวตกและกเลสมตณหาเปนตนครอบงำ เจรญฌาน๑๒๙

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

116การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

117

๕) ทำใหถงความสนทกขทงปวง

ทกข คอสภาวะท ไรแกนสารปราศจากตวตน

เปนสงทเกดเมอมเหตและดบไปเมอหมดเหต

กลาวโดยรวบรดทสด อปาทานขนธทง ๕

เมอมอปาทานขนธจงมทตงใหเกดทกขอก

มากมายทกขจะเกดหรอหมดทกขมทมาจาก

การรบรรปทางตา ไดยนเสยงทางห เปนตน

หากไมมสตสมปชญญะรเทาทนอารมณตาม

ความเปนจรงเกดความกำหนดยนด ยดตด

ในอารมณนน ทกขกเกดหากรบรรปทางตา

ไดยนเสยงทางห เปนตนแลว มสตสมปชญญะ

รเทาทนอารมณตามความเปนจรง ไมเกด

ความกำหนดยนด ไมยดตดในอารมณนน

ทกขก ไมม ดงนน การทจะมทกขหรอจะไมม

ทกขกดไดจากชวตประจำวน ทมการเหน ได

ยน ไดกลน ลมรส สมผสทางกาย และการ

รบรอารมณทางใจ ไม ใชการหลบอารมณ ไป

ไม ใหเหน ไม ให ไดยนเปนตน แตเปนการ

ฝกฝนปฏบตใหมสตสมปชญญะ ไม ใหมทกข

เกดเมอมการรบรอารมณทางทวารทง ๖

จงสามารถเปนขอปฏบตโดยยอทนำไปปฏบต

ไดเลย ดงทพระปณณะไดขอใหพระผมพระ

ภาคทรงโอวาทโดยยอ เพอททานจะไดนำไป

ประพฤตปฏบต ซงพระผมพระภาคทรงแสดง

วธการททำใหทกขเกด และวธการททำใหทกข

ดบ ทานไดนำไปปฏบตจนกระทงบรรลธรรม

เปนพระอรหนตดงพระพทธพจนวา

“ปณณะ รปทพงรแจงทางตา ทนาปรารถนา

นาใคร นาพอใจ ชวนใหรก ชกให ใคร พาใจ

ใหกำหนดมอย ถาภกษยงเพลดเพลน เชยชม

ยดตดรปนนอย เมอเธอเพลดเพลน เชยชม

ยดตดรปนน ความเพลดเพลนยอมเกดขน เรา

กลาววา เพราะความเพลดเพลนเกด ทกข

จงเกด เสยงทพงรแจงทางห...กลนทพงรแจง

ทางจมก...รสทพงรแจงทางลน...โผฏฐพพะท

พงรแจงทางกาย...ธรรมารมณทพงรแจงทาง

ใจ...๑๓๒

รปทพงรแจงทางตา ทนาปรารถนา นาใคร

นาพอใจ ชวนใหรก ชกให ใคร พาใจใหกำหนด

มอย ถาภกษไมเพลดเพลน ไมเชยชม ไมยด

ตดรปนนอย เมอเธอไมเพลดเพลน ไมเชยชม

ไมยดตดรปนน ความเพลดเพลนยอมดบ เรา

กลาววา เพราะความเพลดเพลนดบ ทกข

จงดบ เสยงทพงรแจงทางห... กลนทพงร

แจงทางจมก . . . รสทพงร แจงทางลน . . .

โผฏฐพพะทพงรแจงทางกาย... ธรรมารมณท

พงรแจงทางใจ...

ผมอนทรยสงวรอยางสงสดกคอบคคลทเปน

พระอรหนต หมดกเลส หมดทกข ในวฏฏะไป

โดยสนเชง อนทรยสงวรนนนำประโยชนมาให

ตงแตระดบตน ทำใหกเลสลดลงทกขนอยลง

จนกระทงถงสงสดคอพนจากอาสวะทงปวง

ดงพระบาลวา

สวนภกษทมจตไมฟงซาน ไมกลบกลอก ม

ปญญารกษาตน สำรวมอนทรย คบหาแตมตร

ด เปนนกปราชญ พงทำความสนทกข ได๑๓๓

การสำรวมตา เปนการด

การสำรวมห เปนการด

การสำรวมจมก เปนการด

การสำรวมลน เปนการด

การสำรวมกาย เปนการด

การสำรวมวาจา เปนการด

การสำรวมใจ เปนการด

การสำรวมทวารทงปวง เปนการด

ภกษผสำรวมทวารทงปวง

ยอมพนจากทกขทงปวงได๑๓๔

เราละผสสายตนะ ๖ ไดแลว

คมครองสำรวมระวงทวาร ๖ ดวยด

กำจดสรรพกเลสอนเปนมลรากแหงวฏฏทกข

ไดหมดแลว จงหมดสนอาสวะ๑๓๕

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

118การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

119

๑) กเลสไมครอบงำ

คฤหสถดำรงชวตอยทามกลางอารมณอนเปน

ทเพลดเพลน นาใคร นาพอใจ อนเปนทมา

ของกเลสประเภทตางๆ โดยเฉพาะความ

กำหนดทางเพศทเกยวกบเพศตรงขาม ซง

หากไมมการฝกสตใหจตมอนทรยสงวร ใน

คราวกเลสครอบงำจตใจรนแรง กอาจจะ

กระทำในสงทลวงศลได หากมการฝกปฏบต

อนทรยสงวรกจะชวยบรรเทากเลสไม ให

ครอบงำจต หรอหากถกกเลสครอบงำ

จตใจ กยงม โอกาสชวยผอนหนกใหเปนเบา

ไมลวงละเมดศล ในเรองน พระเจาอเทนได

ตรสถงความแตกตางของการสำรวมและไม

สำรวมใหทานพระปณโฑลภารทวาชะฟงวา

สมยใด แมขาพเจาเอง ไม ไดรกษากาย วาจา

ใจ ไมตงสตไวมน ไมสำรวมอนทรย เขาไป

ภายในวง สมยนน ความโลภกครอบงำ

ขาพเจายงนก แตสมยใดขาพเจาไดรกษากาย

วาจา ใจ ตงสตไวมน สำรวมอนทรย เขาไป

ภายในวง สมยนน ความโลภก ไมครอบงำ

ขาพเจา๑๓๖

๒) นำความสขอยางยงมาให

อารมณทรบรนนมทงท เปนฝายอฏฐารมณ

อารมณทนาชอบใจ กบฝายอนฏฐารมณ

อารมณท ไมนาชอบใจ โดยธรรมดาทวไปของ

คนท ไม ไดฝกจต เมอประสบกบอฏฐารมณก

เกดความชอบใจ ตดของ อยากใหอยนานๆ

เมอประสบกบอนฏฐารมณกเกดความไมชอบใจ

ไมอยากใหอย จตใจจงดนรนกระวนกระวาย

อยอยางนอยเสมอคอ(๑)ดนรนอยากไดสง

ทด เมอไดมาแลวกพยายามเกบรกษา ปองกน

เอาไว ใหอยนานทสด เมอสงทดนนสญหาย

โดนทำลาย หรอเสอมไปตามกฎไตรลกษณ ก

เกดความทกขทรมานใจ (๒) ดนรนไมอยาก

ใหประสบกบสงท ไมด หาวธการปองกน

ไม ใหเจอ เมอตองประสบกบสงท ไมดกตอง

ทกข ใจ

การมอนทรยสงวร เปนการมสตปองกนไว

ตงแตตามองเหนรป หไดยนเสยง จมกดมกลน

ลนลมรส กายไดสมผสทางผวหนง ใจไดรบร

อารมณทางใจ เปนการปองกนเอาไวตงแตตน

ทำให ไมเกดความยนดยนราย ไมเกดกเลสเขา

มาครอบงำ ไมถกกเลสชกนำให ไปทำสงทผด

พลาดสามารถงดเวนทจรตตางๆไดเมอเปน

เชนน กทำให ไมมเรองยงยากตดตามมาทำให

ใชชวตในปจจบนอยางไมเปนทกขนก ในภายหนา

กมโอกาสไปเกดในสคตโลกสวรรค หรอหากม

ศรทธา บวชเปนพระภกษกจะสามารถดำรง

สมณะเพศได จนประสบความสำเรจในการ

ปฏบตธรรมสมตามวตถประสงค

บคคลทวไป ในทน หมายถง บคคลท เปน

ฆราวาสยงตองอยสงคมทยงเหยง เปนทมา

ของกเลสและปญหามากมาย เปนผ ใชชวต

ธรรมดาไปตามประสาปถชน เรยนหนงสอ

ทำการงาน มครอบครว เลยงลกหลาน เลยง

พอแม มเรองตองใหเขาไปเกยวของและจดการ

มากมายหากบคคลเหลานมอนทรยสงวรกจะ

เปนประโยชนชวยใหการดำเนนชวตนนเรยบ

งายมากขน นอกจากนนแลว แมบคคลผทมง

ปฏบตเพอความพนทกข ไมวาจะอย ในเพศ

ฆราวาส มครอบครว ไมมครอบครว หรอ

บคคลผออกบวชเปนบรรพชตกไดรบประโยชน

เหลานเชนเดยวกน

๒.๒.๓ ประโยชนของการมอนทรยสงวร

๒.๒.๓.๑ สำหรบบคคลทวไป

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

120การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

121

จตใจทดนรนเปนจตใจท ไมมความสข มแต

ความเรารอน รอนเพราะไฟคอกเลส จตใจจง

ไมเคยไดประสบกบความสขอยางแทจรงเลย

ยงแสวงหา ความสขกยงถอยหางออกไป

เรอยๆ ทงน เพราะวาหาความสขไมถกตอง

ความสขความทกขนนอยทจตใจ ดงนน การท

จะมความสขความทกขกหาไดทจตใจนนเอง ไม

ได ไปหาทวตถหรออารมณภายนอก เมอทราบ

วาความทกข ใจเกดจากการดนรนของจตใน๒

รปแบบดงทกลาวมาแลว ความสขใจเกดจาก

การทจตใจหยดการดนรนไขวควา การท

จตใจจะหยดดนรนไขวควากเพราะจตไมตกเปน

ทาสของอารมณ ไมถกอารมณครอบงำเอา ซง

จะเปนไปไดเมอมการฝกสตอบรมอนทรยสงวร

เมอมการสำรวมอนทรยทง ๖ ไดแลว กจะได

รบความสขอนเกดจากจตใจท ไมตองดนรน

เปนความสขอนมากมายมหาศาลทมอยภายใน

จตใจตลอดเวลา ดงทพระพทธเจาตรสวา

“ภกษทงหลาย ผสสายตนะ ๖ ประการนท

บคคลฝกด คมครองด รกษาด สำรวมดแลว

ยอมนำสขมประมาณยงมาให”๑๓๗ และม

คาถาวา

ภกษใดคมครองทวารทง ๖ น คอ

ตา ห จมก ลน กาย และใจ

ทงรจกประมาณในการบรโภค สำรวมอนทรยทงหลาย

ภกษนนยอมประสบสขทงทางกายและทางใจ

ภกษเชนนนจะไมมความรมรอนกาย เรารอนใจเลย

ชอวาอยเปนสขทงกลางวนและกลางคน๑๓๘

๓) เปนอยผาสก

การปฏบตทถกตองเหมาะสมตามหลกธรรม

ไมปฏบตผดพลาดคลาดเคลอนไปจากธรรม

จะทำใหผปฏบตมความเปนอยทมความสข

เพราะธรรมยอมรกษาผทปฏบตธรรม ดงบาล

ทวา “ธมโม หเว รกขต ธมมจาร”๑๓๙ ในตอน

ปฏบตเรมแรกนน ผปฏบตตองรกษาศลและ

ฝกฝนใหมสตสมปชญญะอยางเครงครด เอา

จรงเอาจง ไมทอดทงธระในการภาวนา แต

เมอการปฏบตนนไดผลและมความชำนาญมาก

ขนสตสมปชญญะทฝกฝนเอาไวนนเองจะกลบ

มารกษาผปฏบต เมอเกดความคดทจะทำสง

ไมด มความหลงไปตามอำนาจกเลส กจะม

สตสมปชญญะรเทาทนเรวขน สามารถตด

กระแสของกเลสใหขาดลงได เรวหรอชาตาม

กำลงของสตสมปชญญะ อยางนชอวาธรรม

ท ไดฝกฝนปฏบตนนเองชวยรกษาไม ใหกระทำ

ส งทผดพลาด ตอไปเม อสตสมปชญญะ

แขงแกรงมากขน จนโพธปกขยธรรมทง ๓๗

ประการครบสมบรณ สามารถตดกเลสเปน

สมจเฉทเปนพระอรยเจาแลว กเลสทละได

ดวยมรรคกจะไมม โอกาสเกดขนอกเลย เมอ

กเลสมกำลงและโอกาสในการเกดขนนอยลง

ผปฏบตกจะเปนอยดวยความผาสกมากขนไป

เรอยๆ จนกระทงเปนพระอรหนต ซงการ

ปฏบตกเรมตงแตขนตน คอ การรกษาศล

การฝกฝนสต ใหจตมอนทรยสงวร ดง

พระพทธพจนวา

ความอยผาสก เปนอยางไร คอ การปฏบต

ชอบ การปฏบตเหมาะสม การปฏบตท ไมเปน

ขาศก การปฏบตไมคลาดเคลอน การปฏบตท

เออประโยชน การปฏบตธรรมถกตองตาม

หลกธรรม การรกษาศลใหบรบรณ ความเปน

ผสำรวมอนทรยทง ๖ (ตา ห จมก ลน กาย

ใจ) ความเปนผรจกประมาณในการบรโภค

อาหาร ความเปนผมความเพยรเครองตนอย

เสมอ สตสมปชญญะ สตปฏฐาน ๔

สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ

๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘ นพพาน

และปฏปทาเครองดำเนนไปสนพพาน นชอวา

ความอยผาสก๑๔๐

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

122การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

123

๔) อย ใกลพระนพพาน

พระนพพานนนเปนจดหมายปลายทางของ

ทกๆ ชวต เพราะวาหากไมถงพระนพพาน ก

ไมมทางพนออกไปจากวฏฏทกข ตองเวยนเกด

เวยนตายอยอยางนนบชาตไมถวนดงทเคยเปน

มาแลว พระนพพานจงเปนจดสดทายของ

ธรรมทกอยางดงพระพทธพจนทวา“นพพาน

ปรโยสานา สพเพ ธมมา”๑๔๑ ผทเกดเปน

มนษยพบพระพทธศาสนาจงสมควรปรารถนา

พระนพพาน ดงทปยาตายายแต โบราณไดสง

สอนสบๆ กนมาวา เมอทำบญประการหนง

ประการใดแลว ใหปรารถนาพระนพพานโดย

กลาวคำบาลวา “นพพานปจจโย โหต” พระ

นพพานนนไมมอะไรในแบบโลกๆ ไมมการมา

ไมมการไป ไมมการตงอย ไมมการจต ไมม

การอบตไมมทตงอาศยไมเปลยนแปลงไมม

อารมณยดเหนยว นนแหละเปนทสดแหง

ทกข๑๔๒

ในชวงชวตของเรามเปาหมายมากมายทรอให

ไปถง มความรมากมายกองมหมาให ไปขดคน

แสวงหา แตเรามเวลานอยเหลอเกน สงทเรา

ควรจะทำเปนงานเรงดวนทสดในการเกดเปน

มนษย คอการเดนทางเพอไปสพระนพพาน

เทานน พระนพพานไม ใชเปนทางเลอกวาจะ

ไปหรอไม ไปก ได แตเปนกฎบงคบทแนนอน

ตายตววา หากอยากจะพนจากทกขตองไป

ใหถงพระนพพาน ไมอยางนนจะพนจากทกข

ไม ได ยงตองเวยนวายตายเกดไปไมรสนสด

ดงนน การปฏบต ใหสมบรณ ในศล การม

อนทรยสงวร การรจกประมาณในการบรโภค

และการประกอบความเพยรเครองตนอย

เนองๆ จงเปนสงควรใส ใจปฏบตดวยความไม

ประมาท

การปฏบตธรรมตงแตเรมตนจนกระทงถงทสด

องคธรรมทสำคญในการปฏบตคอสต ซงเปน

ธรรมทเปนอธบดของธรรมทงปวงดงบาลวา

“สตาธปเตยยา สพเพ ธมมา”๑๔๓ซงการมสต

จะเปนสงทชวยอปการะใหเกดการสมบรณ

ดวยศล การมอนทรยสงวร และคณธรรมใน

กระบวนการปฏบตอ นๆ ผท ไมประมาท

ประกอบดวยคณธรรมมศล อนทรยสงวร

รจกประมาณในการบรโภค ประกอบความ

เพยรเครองตนอยเสมอ จะเปนผท ไมเสอม

ชอวาเปนผอย ใกลพระนพพาน๑๔๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

124การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

125

๕) ทำใหผปฏบตเปนผมคณธรรมของผประเสรฐเปนตน

การเปนพระอรยเจาผทรงคณธรรม พระผมพระภาคไม ไดทรงจำกดไวเฉพาะพระภกษหรอภกษณ

เทานนธรรมะทพระองคทรงแสดงนนผ ใดปฏบตตามผนนกไดรบผลตามสมควรแกการปฏบต

ไมเลอกวาจะเปนคฤหสถหรอบรรพชต หากมความตงใจแนวแน ไมทอถอย ยอมประสบผลใน

การปฏบตไดเชนเดยวกน แมความเปนพระภกษโดยอกความหมายหนง กคอผทเหนภยใน

วฏฏสงสาร การจะเปนพระภกษกเปนดวยขอปฏบต ดงนน ในพทธศาสนาจงไม ไดจำกดเรอง

วยและเพศในการบรรลคณธรรมขนตางๆอยทการปฏบตดงคาถาวา

ผยงอย ในวยหนม วยสาว หรอวยกลางคน

สำรวมตนแลว ไมทำบาป

เปนมน มจตหางจากบาป

ไม โกรธงาย ไมวารายใครๆ

นกปราชญทงหลายประกาศวาเปนมน๑๔๕

อนง สมณะใดรแจงธรรม

สำรวมจตของตนได ไมกลาวมากทงทร

สมณะนนชอวาเปนมน

ยอมควรแกปฏปทาของมน

สมณะนนเปนมนไดบรรลปฏปทาของมนแลว๑๔๖

บคคลผสำรวมมอ สำรวมเทา สำรวมวาจา สำรวมตน

ยนดธรรมภายใน มจตตงมน อยผเดยว สนโดษ

บณฑตทงหลายเรยกวา ภกษ๑๔๗

ผทปฏบตตามคำสงสอนของพระพทธเจาเปนผ ไมฟงซานไมถอตวไม โลเลไมปากกลาไมพด

พรำเพรอ มสตตงมน มสมปชญญะ มจตตงมน มจตแนวแน สำรวมอนทรย น ไดชอวาเปน

บรษททเลศ๑๔๘ เปนผท ไดมตรสหายมาก๑๔๙ แมหากยงไมถงทสดทกข ในชาตปจจบน ยงตอง

เกดอก ผทมการสำรวมและฝกฝนอนทรย กจะไปเกดในสคตโลกสวรรค อนเปนสถานทคนทง

หลายไปแลวไมเศราโศก๑๕๐

๒.๒.๓.๒ สำหรบพระภกษสามเณรและบรรพชต

สำหรบพระภกษสามเณรและเหลานกบวชทงหลาย การมอนทรยสงวรนนนบวามประโยชนมาก

เพราะผทเขามาบวชโดยมากยงเปนปถชนอย และยงไม ไดฝกจต ม โอกาสทกเลสจะเกดขน

ครอบงำและลาสกขาออกไปได โดยงาย โดยเฉพาะเกยวกบเพศตรงขาม ทงๆ การบวชนนเปน

ของยาก ผมศรทธากทมเทจตใจเพอให ไดบวช แตเมอบวชแลว ขาดความสำรวมระวงทาง

อนทรย กเลสเกดขนครอบงำ กมเหตผลจนลาสกขา เวยนกลบมาเปนผมกมากในกาม และ

ประสบกบปญหาตางๆ มากมายเชนเดม การมอนทรยสงวรนนมประโยชนสำหรบนกบวช

มากมายเชน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

126การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

127

๑) สามารถสบตอชวตพรหมจรรย ได

การประพฤตพรหมจรรย ในเพศของพระภกษ

นน เปนสงททำไดยาก โดยเฉพาะภกษหนม

และสามเณรทกำลงอย ในชวงวยรน เพราะม

ความกำหนดตองการทางเพศสง เมอไดพบ

กบสตรทสวยงามนารกยอมเกดความกำหนด

รกใคร ไดงาย ภกษและสามเณรบางรปก

ไมสามารถทจะผานกเลสประเภทน ไปได จน

กระทงไมสามารถประพฤตพรหมจรรย ในเพศ

บรรพชตได ตองลาสกขาออกไปมครอบครว

ทงน เพราะรป เสยง กลน รส สมผสทาง

กายของเพศตรงขามนนมอทธพลรนแรงมาก

หากไมมสตสมปชญญะคอยควบคมดแลจต

เม อ ไดพบเหน เพศตรงขามกจะถกก เลส

ครอบงำได โดยงายดงนนการมอนทรยสงวร

จงมความจำเปนมากสำหรบพระภกษหนมและ

สามเณรทงหลาย เวลาทจะเดนเขาบานหรอ

ไป ในสถานท ซ งมผหญงอย เพ อท จะได

สามารถดำรงรกษาเพศบรรพชตเอาไว ได

และสามารถปฏบตธรรมมความเจรญกาวหนา

ได ดงมคำตกเตอนพระภกษในเรองการเขาไป

บณฑบาตในบานเอาไววา “ภกษพงคมครอง

ทวาร สำรวมระวง ทำใจใหเคารพเออเฟอ

แลว เทยวบณฑบาตตามลำดบสกล ตาม

ลำดบตรอก”๑๕๑

ในคราวหนง สทธวหารกของทานพระสาร

บตรไดลาสกขาออกไปเปนคฤหสถ ทานพระ

สารบตรไดกลาวกบภกษทงหลายวาภกษผ ไม

ค มครองทวารในอนทรยท งหลาย ไมร

ประมาณในการบรโภคอาหาร ไมประกอบ

ความเพยรเครองตนอยเนองๆ ยอมเปนอยาง

นแหละ เปนไปไม ไดเลย ทภกษนนจะสบตอ

พรหมจรรย ใหบรสทธบรบรณ ไดจนตลอด

ชวต ในทางตรงกนขามธรรมะทจะทำใหพระ

ภกษสามารถประพฤตพรหมจรรยตอไปได

อยางบรสทธจนตลอดชวต คอ (๑) การ

คมครองทวารในอนทรยทงหลาย (๒)

การรประมาณในการบรโภคอาหาร (๓)

การประความเพยรเครองตนอยเนองๆ๑๕๒

สำหรบการปฏบตของภกษหนมตอสตรน มคำ

สนทนาของพระปณโฑลภารทวาชะกบพระเจา

อเทน ซงสามารถสรปวธการปฏบตตอสตร

อนเปนเหตใหภกษหนม ผยงไมหมดความ

ราเรงในกามทงหลาย ประพฤตพรหมจรรย

บรสทธบรบรณจนตลอดชวตและปฏบตอย ได

นานดงตอไปน

(๑)ตงจตไว ในสตรทงหลายทมอายปนมารดา

วาเปนมารดา ตงจตไว ในสตรทงหลายคราว

พสาวนองสาววาเปนพสาวนองสาว ตงจตไว

ในสตรทงหลายคราวธดาวาเปนธดา

(๒) บางครงเกดราคะ ใหพจารณากายนขน

เบองบนแตพนเทาขนไปพจารณาลงเบองลาง

แตปลายผมลงมา มหนงหมอย โดยรอบ

เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วา

ในรางกายนม ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ

เอน กระดก เยอในกระดก ไต หวใจ ตบ

พงผด มาม ปอด ไส ใหญ ไสนอย อาหาร

ใหมอาหารเกาดเสลดหนองเลอดเหงอ

มนขน นำตา เปลวมน นำลาย นำมก ไขขอ

มตร

(๓) การมอนทรยสงวร ไมยดถอในนมตคอ

การรวบถอ และอนพยญชนะคอการแยกถอ

สวนยอยๆ๑๕๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

128การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

129

ภกษผเขามาบวชในพระพทธศาสนา กเปรยบ

เหมอนกบนกรบผเขาสสงคราม แตสงครามน

ไม ใชการตอสกบศตรภายนอก เปนสงคราม

ทำลายลางความเหนผดและความยดมน

ถอมนในสงทงปวง ทำลายลางภพชาตให

หมดไป ไมตองมาเกดวนเวยนอก นบไดวา

เปนสงครามครงยงใหญทสดในสงสารวฏ

ภกษบางรปเมอเขามาบวชแลวกลาสกขาไป

เพราะส ไม ไหว บางรปเพยงไดยนเรองราว

เกยวกบเรองผหญงกลาสกขา บางรปไดเหน

ผหญงสวยๆ กลาสกขา บางรปไดพดคย

ออดออนกนกลาสกขา บางรปกถกยวยวนจน

ทนไม ไหว ไม ไดบอกลาสกขาเสพเมถนกบ

ผหญง ตองตายจากความเปนภกษไป อปมา

ดจนกรบพายแพ ในสงครามนกรบบางคนเหน

กลมควนจากขาศกกยอมแพ บางคนเหนธง

ของขาศกกยอมแพ บางคนไดยนเสยงอกทกท

ขาศกกรฑาทพเขามากยอมแพ บางคนเขาไป

สแลวถกขาศกฆาตาย

พระพทธเจาไดทรงแนะนำใหภกษระมดระวง

ไว ใหด เวลาเขาไปในหมบาน ตองรกษากาย

รกษาวาจา มสตต งม น สำรวมอนทรย

เตรยมพรอมปองกนเอาไวเสมอ เมอเหนรป

ฟงเสยงเปนตนแลว จะได ไมเกดความยนด

ยนรายแลวฝกฝนใหจตเปนสมาธ เมอจตเปน

สมาธบรสทธผดผอง ไมมกเลสเพยงดงเนน

ปราศจากความเศราหมอง ออน เหมาะแก

การใชงานตงมนไมหวนไหวใหนอมนำจต

ไปเพออาสวกขยญาณ จนรชดตามความ

เปนจรงในอรยสจบรรลธรรมเปนพระอรหนต

พระองคทรงเปรยบภกษนเหมอนนกรบอาชพ

นนถอดาบและโล ผกสอดธนและแลงแลวเขา

สสมรภม ชนะสงครามนนแลว เปนผพชต

สงคราม ยดคายสงครามนนไว ได๑๕๔ และได

ชอวาเปนผอยอยางไมพายแพหมมาร๑๕๕

ขอปฏบตทเปนอนทรยสงวรน เปนขอปฏบตท

ไมผดพลาด เปนขอปฏบตทสมควร เปนไป

เพอคณธรรมเบองสงขนไป ไดเรมทำเหตเพอ

ใหถงความสนไปของอาสวะเรยกวาอปณณก

ปฏปทา๑๕๖เมอปฏบตอยางนกจะสามารถเปน

ผ เจรญงอกงามในธรรมวนยนยงๆ ขนไป

จนถงความหลดพนได เปรยบเหมอนนาย

โคบาลผฉลาดทประกอบดวยคณสมบต ๑๑

ประการ มการรรปโค ฉลาดในลกษณะโค

เปนตน สามารถเลยงฝงโคใหเจรญ เพม

จำนวนมากขนได ภกษก เชนเดยวกนตอง

ประกอบดวยธรรม ๑๑ ประการ จะเปนผ

สามารถถงความเจรญงอกงามไพบลย ใน

ธรรมวนยน ได ธรรม ๑๑ ประการ คอ ภกษ

ในธรรมวนยน (๑)รรป(๒)ฉลาดในลกษณะ

(๓) กำจดไขขาง (๔) ปกปดแผล (๕) สมไฟ

(๖) รทานำ (๗) รธรรมทดมแลว (๘) รทาง

(๙) ฉลาดในโคจร (๑๐) รดนมใหเหลอ (๑๑)

บชาภกษทงหลายผเปนเถระ เปนรตตญญ

เปนผบวชนานดวยการบชาอยางยง ในธรรม

๑๑ ประการททรงแสดงนน ประการท ๔

การปกปดแผล ไดแก อนทรยสงวร๑๕๗

๒) ทำใหสามารถเจรญงอกงามในธรรมวนยน ได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

130การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

131

พระภกษผทเหนรปทางตาแลว ฟงเสยงทางห

แลว ดมกลนทางจมกแลว ลมรสทางลนแลว

ถกตองสมผสทางผวกายแลว รบรอารมณ

ทางใจแลว ไมด ใจ ไมเสยใจ มอเบกขา ม

สตสมปชญญะอย ผประกอบดวยคณธรรม

อยางน เปนผควรแกของทเขานำมาถวาย

ควรแกของตอนรบ ควรแกทกษณา ควรแก

การทำอญชล เปนนาบญอนยอดเยยมของ

โลก๑๕๘ และผทมความอดทนไดตออารมณท

รบรทางทวารทง ๖ ได เปรยบเหมอนมา

อาชาไนยพนธดของพระราชาทประกอบดวย

คณสมบตทสมควรเปนมาตน๑๕๙

ภ กษ ผ ม ค ว ามสำรวมระว ง เป นผ ท ค ว ร

สรรเสรญยกยองในทกสถานท ในทารกมมก

สตร พระผมพระภาคทรงแสดงเหตทควร

ตำหนหรอสรรเสรญพระภกษไม ใชเพราะเหต

แหงการอยปาหรออยบานเปนตน พระภกษผ

มสตไมฟงซานไมถอตวไม โลเลไมปากกลา

ไมพดพรำเพรอ มสตมนคง มสมปชญญะ ม

จตตงมน มจตแนวแน ประกอบดวยอนทรย

สงวร ไมวาจะอย ในท ใดๆคออยปาเปนวตร

ผอย ใกลบาน ผเทยวบณฑบาตเปนวตร ผรบ

นมนต ผทรงผาบงสกลเปนวตร ผทรงคหบด

จ วร กควรแกการสรรเสรญ ในทาง

ตรงกนขาม หากพระภกษเปนผประมาท

หลงลมสต ไมประกอบดวยอนทรยสงวร ไม

วาจะอย ในท ใดๆกควรถกตำหนตเตยน๑๖๐

พระพทธเจานนเปนผท ไดฝกฝนอนทรยจน

สำเรจแลวทรงแนะนำบอกสอนและฝกผอน

การฝกฝนและปฏบตของพระองคนน มความ

สำรวมระวงมาตงแตยงไม ไดบรรลธรรม ใน

คราวยงเปนพระโพธสตว พระองคเขาไป

บณฑบาตในกรงราชคฤห พระเจาพมพสาร

เหนกทรงเลอมใสเปนอยางมากไดสงคนให ไป

ตดตามดวาจะไปทางไหนหรอพกอยท ไหน๑๖๑

เมอพระองคตรสรเปนพระอรหนตสมมาสม

พทธเจา ทรงละกเลสพรอมทงวาสนาไดแลว

กรยาอาการตางๆ นาเลอมใสมาก ทรงเปนทตง

แหงความเลอมใส มอนทรยสงบ มพระทย

สงบ ทรงฝกฝนแลว ทรงคมครองแลว ทรง

สำรวมอนทรย๑๖๒

สำหรบพระภกษนน แมรางกายจะอย ในท

ใกลชดพระพทธเจาจนจบชายจวรได แตเปนผ

หลงลมสต ไมรสกตว มจตไมตงมน กระสบ

กระสาย ไมสำรวมอนทรย กยงชอวาอยหาง

ไกลพระพทธเจา พระองคกหางไกลภกษนน

เพราะภกษนนยงไมเหนธรรม เมอไมเหนธรรม

ชอวาไมเหนพระพทธเจา สวนภกษทมสต

ตงมน มความรสกตว มจตตงมน แนวแน

สำรวมอนทรย แมจะอยหางตง ๑๐๐ โยชน

กชอวาอย ใกลพระพทธเจา พระองคกอย ใกล

ภกษนน เพราะภกษนนเหนธรรม เมอเหน

ธรรม ชอวาเหนพระพทธเจา๑๖๓

๓) ทำใหเปนบญเขตอนยอดเยยมและควรตอการสรรเสรญ ๔) ชอวาทำตามอยางและอยรวมกบพระพทธเจาได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

132การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

133

ในคณกโมคคลลานสตร พระผมพระภาคทรง

แสดงลำดบการปฏบตธรรมในพระธรรมวนยน

ซงคณกโมคคลลานพราหมณฟงแลวเกดความ

เลอมใสยงนก และไดถามถงเหตทสาวกบาง

พวกไมถงพระนพพานทงๆทพระองค ไดตรส

บอกทางเอาไว โดยชดเจนอยางยงแลว ซง

พระผมพระภาคไดตรสวา พระองคเปน

เพยงผบอกทางเทานน คณกโมคคลลาน

พราหมณ ไดกราบทลถงลกษณะของพระภกษ

ในพระพทธศาสนา ทพระผมพระภาคสามารถ

อยรวมดวยได ดงคำทพราหมณกราบทลพระ

ผมพระภาควา

สวนกลบตรผมศรทธา ออกจากเรอนบวชเปน

บรรพชต เปนผ ไม โออวด ไมมมายา ไม

เจาเลห ไมฟงซาน ไมถอตว ไม โลเล ไม

ปากกลา ไมพดพรำเพรอ คมครองทวารใน

อนทรยทงหลาย รประมาณในการบรโภค

อาหาร ประกอบความเพยรเครองตนอยาง

ตอเนอง นำพาในความเปนสมณะ มความ

เคารพอยางจรงใจในสกขา ไมมกมาก ไมยอ

หยอน ทอดธระในโอกกมนธรรม เปนผนำใน

ปวเวก ปรารภความเพยร อทศกายและใจ

มสตมนคง มสมปชญญะ มจตตงมน มจต

แนวแน มปญญา ไมเปนดงคนหนวกและคนใบ

ทานพระโคดมผเจรญยอมอยรวมกบกลบตร

เหลานนได๑๖๔

๑) นำทกขอยางยงมาให

เพราะเหตทตาหจมกลนกายและใจตอง

มการรบรอารมณตางๆอยเสมอหากไมมการ

สำรวมระวงเอาไวทำใหเกดความยนดยนราย

เกดกเลสและกอใหเกดการกระทำตามกเลส

เปนเหตนำทกขตางๆ มาให๑๖๕ ทกขทจะเกด

ขนได กเกดขนผานมาทางทวารทง ๖

เหลานนนเอง ดงทพระพทธเจาตรสวา ภกษ

ทงหลาย ผสสายตนะ ๖ ประการนทบคคล

ไมฝกไมคมครอง ไมรกษา ไมสำรวมแลว ยอม

นำทกขมประมาณยงมาให ตนเองกจะเกด

ความเดอดรอนใจ ตเตยนตนเองในภายหลง๑๖๖

และนกปราชญทงหลายกยอมตเตยนท ไม ได

มการฝกฝนตนเอง ไดเกดมาในโลก มแต

ลมหลงมวเมาประมาทไปกบโลก ไมมความ

รความเขาใจโลกขนมาเลยไม ไดเจรญในธรรม

ตางๆทควรทำใหมขน๑๖๗

๒.๒.๔ โทษของการขาดอนทรยสงวร

การขาดอนทรยสงวรนนมโทษหลายประการนบตงแตเกดความยนดยนรายและมกเลสเกดขน

มากมาย กเลสนนเปนทมาของการกระทำ คำพด ความคดท ไรประโยชน บางคราวไม ใช ไร

ประโยชนอยางเดยว ยงเกดโทษและความเดอดรอนตดตามมาดวย ทำให ใชชวตไปดวย

ความทกขและหากเปนผปฏบตธรรมหรอนกบวชกไมอาจประสบความสำเรจในการปฏบตธรรม

ในทนจะยกโทษของการขาดอนทรยสงวรมากลาวบางประการ

๒.๒.๔.๑ สำหรบบคคลทวไป

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

134การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

135

แมลงวนคอความดำรทองราคะ

จกไตตอมบคคลท ไมคมครองในจกขทวารและโสตทวาร

ไมสำรวมในอนทรยทงหลาย

ภกษทำตนใหเปนผมกใหญ ชมเพราะกลนดบ

ยอมอยหางไกลจากนพพาน มแตความคบแคนเทานน๑๖๘

๒.๒.๔.๒ สำหรบพระภกษ สามเณรและบรรพชต ๒) อกศลวตกเขารบกวนทำใหอย ไมเปนสข

ผท ไมมความสำรวมระวงในการด การฟง

การดมกลน การลมรส การสมผสทางผวกาย

และการรบรอารมณทางใจ ไมระมดระวงเทยว

ไปรบรอารมณตางๆ หลงยนดยนรายไปกบ

อารมณ เขากจะถกความตรกนกคดอนเปน

อกศลททำใหเกดความรกบางทำใหเกดความชง

บาง เกดขนรบกวนจตใจอยเสมอ ทำใหจตใจ

ฟงซานคดไปเรองนนเรองน ไมหยด แม ไม

อยากจะคดถงเรองเหลานน ก ไมอาจจะ

หามได เหมอนกบแมลงวนมาคอยบนไตตอม

ทำใหเกดความรำคาญ จตใจก ไม ไดพกผอน

หาความสงบสขไม ได การทจตจะเปนสมาธก

ยอมเปนไปไม ไดดงทพระพทธเจาตรสวา

พระภกษนนมชวตทเนองอยกบคฤหสถ ทาน

ไมสามารถหาเลยงชพดวยการปลกพช เลยง

สตว เปนตนได การเลยงชพทบรสทธของ

ทานคอการเทยวบณฑบาตตามลำดบเรอน

ซงเปนวตรปฏบตของพระพทธเจาทงหลาย

คฤหสถผทำบญดวยภตตาหารประเภทตางๆ

กดวยหวงบญกศล เนองจากไดถวายทานแก

พระทกข เณยบคคล และถวายแกทานผ

ประพฤตปฏบตเพอความเปนพระอรยเจา

ภกษทประกอบดวยคณธรรม ยอมเปน

ทกขเณยบคคลผยอดเยยม เปนเหตใหทานท

ทายกไดถวายแกทานมผลมากมอานสงสมาก

พระผมพระภาคทรงหามพระภกษทงหลายไม

ใหแสวงหาปจจยเลยงชพ ดวยวธการท ไม

สมควร มการเปนหมอดดวง ทำนายทายทก

เปนหมอรกษาโรคเปนตน โดยไดทรงบญญต

สกขาบททเกยวกบการเลยงชพเอาไว และได

ทรงแสดงประเภทของการแสวงหาท ไม

เหมาะสมไว โดยละเอยด ดงทแสดงไว ในพระ

สตตนตปฎกในหวขอมชฌมศล๑๖๙ และมหา

ศล๑๗๐ เนองจากภกษเปนผทขอปจจย ๔ ม

อาหารบณฑบาตเปนตนจากคฤหสถ ไมตอง

ทำมาหากนเองมความสะดวกและมโอกาสใน

การศกษาและปฏบตธรรมไดมาก พระองคจง

ทรงเนนใหภกษเปนผทมศล มความสำรวม

ระวง รบปฏบตโดยไมประมาทให ไดบรรล

ธรรมอนเปนประโยชนตน แลวบอกสอน

ผอนตอไป สวนการทภกษไมมศล เทยว

บณฑบาตเลยงชพนนพระองคทรงตำหนวา

“ภกษทงหลาย การทภกษทศลเทยวบณฑบาต

เลยงชพนเปนการกระทำทตำทราม การท

ภกษทศลประพฤตเชนน ยอมถกชาวโลกดาวา

เจาคนนอมบาตรเทยวขอชาวโลกมาเลยง

ชพ”๑๗๑

๑) เสอมทง ๒ ดานเหมอนทอนไม ไรประโยชน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

136การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

137

ดงนน พระภกษทบวชมาดวยวตถประสงคท

ถกตอง คอดวยความเขาใจอยางถองแทวา

ชวตเปนทกข เพราะถกชาต ชรา มรณะ

และทกขประการอนๆ ครอบงำ ไม

สามารถทจะหลกหนหรอขอผดผอนได จง

มศรทธาออกบวชเพอจะปฏบตใหถงทสดแหง

กองทกข เมอบวชมาดวยวตถประสงคเชนน

แลว ไมปฏบตตามไตรสกขา เปนผทศล

มความกำหนด หลงลม ไมสำรวมอนทรย

หลงกระทำไปตามใจกเลส กเปนการกระทำท

ไมถกตอง ไมสามารถทจะบำเพญใหสำเรจ

ประโยชนตนตามวตถประสงค ได อกทงไม

สามารถบำเพญประโยชนตอผอนได ดจทอน

ฝนทเขาเผาศพไมสามารถนำมาใชประโยชน

ใดๆไดเลยดงพระบาลวา

กลบตรนเปนผบวชดวยเหตผลตามทกลาวมา

แลวน แตแลวกลบตรนนกลบเกดความละโมบ

กำหนดยนดอยางแรงกลาในกาม มจต

พยาบาท คดประทษราย หลงลมสต ไมรสก

ตว มจตไมตงมน มจตกระสบกระสาย ไม

สำรวมอนทรย บคคลผเสอมจากโภคะของ

คฤหสถ และไมสามารถบำเพญประโยชน

สำหรบความเปนสมณะใหบรบรณ ได เรา

เรยกวา เปนเหมอนทอนไมทถกทงไว ในปาชา

ไฟไหมทง ๒ ขาง ตรงกลางเปอนคถ ยอมไม

อำนวยประโยชนเปนเครองเรอน ทงไมอำนวย

ประโยชนเปนอปกรณ ในปา...๑๗๒

๒) จะกลายเปนผมวเมาในกามคณ ๕

ตณหานนมทมาจากทกทวาร ตาเหนรปแลว

เกดตณหา หรอเกดความอยากดรปอยางใด

อยางหนง เรยกวารปตณหา หไดยนเสยง

แลวเกดตณหา หรอเกดความอยากฟงเสยง

อยางใดอยางหนง เรยกวาสททตณหา จมก

ดมกลน ลนลมรส กายถกตองสงทสมผสได

ทางกาย ใจรบรธรรมารมณ ก โดยทำนอง

เดยวกนแมกเลสประเภทอนคอโทสะโมหะ

กเกดเพราะอาศยตาเหนรป หไดยนเสยงเปน

ตนเชนเดยวกน ดงนน จงตองมสตคอยหาม

จตจากกเลสประเภทตางๆ เหลาน เมอม

การเหน ไดยน ไดกลน รรส สมผสทางกาย

รธรรมารมณทางใจ

หลกการปฏบตอนทรยสงวรจงมความสำคญ

มาก เพราะหากไมสำรวมทางทวารทง ๖

กเลสกจะเขามาครอบงำจตใจ ทำใหหลงตดของ

อยากไดรป เสยง กลน รส สมผส หรอท

เรยกวากามคณ ๕ จนประมาทมวเมาไม

สามารถปฏบตเพอถงความพนทกข ตองจม

จอมอยกบกองทกขอยตอไปอกนานแสนนาน

อปมาเหมอนขาวกลาถงแมจะมความสมบรณ

แตคนเฝาประมาท ปลอยให โคลงไปลย กน

และทำลายเสย ขาวกลานนกไมเจรญงอกงาม

ดงพระพทธพจนวา

ขาวกลาถงจะสมบรณ แตคนเฝาขาวกลา

ประมาท และโคตวกนขาวกลากลงลย ขาว

กลาโนน พงถงความเมามนเลนเลอตาม

ตองการ แมฉนใด ปถชนผ ไม ไดสดบ กฉนนน

เหมอนกน ไมทำความสำรวมในผสสายตนะ

๖ ประการ ยอมถงความมวเมาประมาทใน

กามคณ ๕ ตามตองการ๑๗๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

138การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

139

๓) ทำใหตองลาสกขา

พระภกษผบวชเขามาในพระพทธศาสนา เมอ

ยงไมบรรลถงทสดแหงทกข โดยเฉพาะอยาง

ยงภกษหนมทบวชเขามาใหม ยอมมอนตราย

แกเพศพระภกษ อนเปนสาเหตทำใหตองสละ

เพศพระภกษมาเปนคฤหสถตามเดม ซงถอวา

เปนการเปลยนแปลงกลบตาลปตรท ไมสมควร

เกดขน เปนการตายทสำคญอยางหนง อปมา

เหมอนคนถกตดศรษะ ไมอาจมชวตอย ได

โดยการตอศรษะเขากบรางกายนน๑๗๔ เหมอน

ใบไมเหยวเหลองหลดจากขวแลว ไมอาจเปน

ของเขยวสดตอไปได ๑๗๕ เหมอนตนตาล

ยอดดวนท ไมอาจงอกไดตอไป๑๗๖ เหมอนแผน

ศลาหนาแตกออกเปน ๒ เสยงจะประสานให

สนทเปนเนอเดยวกนอกไม ได๑๗๗

เพศพระภกษนนเปนเพศทสง สวนคฤหสถ

เปนเพศทตำตอยเพราะตองวนวายอยกบการ

ทำมาหากน เลยงดบตรภรรยา ซงเปนการ

กระทำทวนวายและเหนอยยาก ในอมภยสตร

พระผมพระภาคทรงแสดงภย ๔ ประการ ท

กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอน

บวชเปนบรรพชตในธรรมวนยนพงประสบ จน

ตองลาสกขาออกมาใชชวตเปนคฤหสถเหมอน

เดม คอ (๑) อมภย (๒) กมภลภย (๓)

อาวฏฏภย(๔)สสกาภยซงอาวฏฏภยไดแก

กามคณ ๕ กบ สสกาภยไดแกผหญง

สาเหตมาจากการขาดทพระภกษอนทรย

สงวรโดยตรงทเดยว ดงทพระพทธเจาตรส

วา

อาวฏฏภย เปนอยางไร คอ กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต คด

วา “เราถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสครอบงำ ตกอย ใน

กองทกข มทกขประดงเขามา ไฉนหนอ การทำกองทกขทงหมดน ใหสนสดจะพงปรากฏ”

เธอบวชอยอยางน ในเวลาเชาครองอนตรวาสกถอบาตรและจวร เขาไปบณฑบาตตามหมบาน

หรอตำบล ไมรกษากาย วาจา ใจ มสตไมตงมน ไมสำรวมอนทรย เธอเหนคหบดหรอบตร

คหบดในหมบานหรอตำบลนน เอบอม พรงพรอม บำเรอตนอยดวยกามคณ ๕ คดอยางนวา

“เมอกอนเราเปนคฤหสถเอบอม พรงพรอม บำเรอตนอยดวยกามคณ ๕ โภคทรพย ในตระกล

ของเรากมอยพรอม เราสามารถทจะใชสอยโภคทรพยและทำบญได ทางทด เราบอกคนสกขา

กลบมาเปนคฤหสถ ใชสอยโภคทรพยและทำบญ” เธอบอกคนสกขากลบมา เปนคฤหสถ น

เรยกวา ภกษผกลวอาวฏฏภย บอกคนสกขากลบมาเปนคฤหสถ คำวา อาวฏฏภย นเปนชอเรยก

กามคณ ๕ นเรยกวา อาวฏฏภย

สสกาภย เปนอยางไร คอ กลบตรบางคนในโลกนมศรทธาออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต คด

วา “เราถกชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสครอบงำ ตกอย ในกองทกข

มทกขประดงเขามา ไฉนหนอ การทำกองทกขทงหมดน ใหสนสดจะพงปรากฏ” เธอบวชอย

อยางน ในเวลาเชาครองอนตรวาสกถอบาตรและจวร เขาไปบณฑบาตตามหมบานหรอตำบล

ไมรกษากาย วาจา ใจ มสตไมตงมน ไมสำรวมอนทรย เธอเหนมาตคาม(สตร)ในหมบานหรอ

ตำบลนนนงไมเรยบรอย หรอหมไมเรยบรอย ราคะรบกวนจตของเธอเพราะเหนมาตคามนงไม

เรยบรอยหรอหมไมเรยบรอย เธอมจตฟงซานเพราะราคะ จงบอกคนสกขากลบมาเปนคฤหสถ

นเรยกวา ภกษผกลวสสกาภย บอกคนสกขากลบมาเปนคฤหสถ คำวา สสกาภยน เปนชอเรยก

มาตคาม นเรยกวา สสกาภย๑๗๘

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

140การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

141

๔) เปนเหมอนนกรบถกขาศกฆาตาย

หากจะเปรยบการตอสกบกเลสเปนการตอส

กบขาศกศตร กจะสามารถแบงบคคลประเภท

ตางๆไดดงน(๑)ผท ไมมความรไม ไดปฏบต

ธรรมเลย เปนผทยงไม ไดเรมลงมอทำอะไร

ถกขาศกศตรครอบงำ พาไปทำอยางนนบาง

อยางนบาง จนชวตตองเหนอยยากลำบาก

ไม ไดพบความสขใจอยางแทจรงเลย ขาศกได

ครอบครองจตใจของผนนเอาไวอยางเบดเสรจ

เดดขาดเรยบรอยแลว(๒)เปนผท ไดยนไดฟง

พระธรรม เรมลงมอปฏบตธรรม เหนกเลสท

เขามาครอบงำจตใจ ในการตอสกบกเลสนน

บางครงกพายแพ บางครงกชนะ สำหรบผท

เรมปฏบต การพายแพตอกเลสจะมมาก แต

เมอปฏบต ไปนานเขา มความชำนาญ ม

สตสมปชญญะมากขน กจะชนะกเลสไดบอย

ขนและมากขนไปตามลำดบ (๓)ผทชนะกเลส

เรยบรอยแลว ไมตองตอสกบกเลสอกตอไป

เปนผมจตใจทสะอาดหมดจด อย ในโลกแต ไม

ตดของกบโลก ใชชวตและทำประโยชนแก โลก

ดวยกรณาและปญญา

จากท ไดแยกประเภทมานน ประเภทท ๑ คอ

ปถชนทยงคงมดบอดดวยอำนาจอวชชา ใช

ชวตไปอยางมดมน จมอยกบกองทกข ไป

เรอยๆ จนกวาจะมโอกาสไดฟงพระสทธรรม

ประเภทท ๒ เปนปถชนท ไดรบการศกษา ได

ฟงพระสทธรรมและเรมปฏบตเพอความพน

ทกข จนถงพระอรยเจา ๓ ขนแรกคอพระ

โสดาบน พระสกทาคาม และพระอนาคาม

ซงเปนพระเสขบคคล ประเภทท ๓ เปนพระ

อรหนต หลดพนจากกเลสทงปวงแลว เปน

พระอเสขบคคล

สำหรบพระภกษ เมอบวชเขามาแลวกตอง

ศกษาและปฏบตธรรม เพอลดละกเลสตางๆ

อปมากเหมอนกบนกรบทเขาสสมรภม ตอง

ตอสกบขาศก บางครงกพายแพ บางครงก

ชนะบางครงตองบาดเจบโดนทำรายมากบาง

นอยบาง แตบางครงกรายแรงทสด คอถก

ขาศกนนฆาตาย ตองเสยชวตในสมรภม

นนเองโดยมอปมาอปไมยดงน

พระภกษ คอ นกรบอาชพ, การนงสบงหม

จวร อมบาตร เพอจะเขาบาน คอ การถอ

ดาบและโลผกสอดธนและอาวธตางๆ เพอจะ

เขาไปสสมรภม , บานอนเปนสถานทเทยว

บณฑบาตคอสมรภมรบ,การทภกษไมรกษา

กายไมรกษาวาจาไมรกษาจตมสตไมตงมน

ไมสำรวมอนทรยคอนกรบไม ไดระวงตวใหด,

สตรทนงหมไมเรยบรอย คอ ศตร, ราคะเกด

ขนแกภกษนนคอการถกศตรทำราย,การถก

กเลสครอบงำจนตองลาสกขาในทนนคอการ

ถกศตรฆาในสมรภม, การถกกเลสครอบงำ

กลบมาจากทนน ลาสกขาระหวางทาง คอ

การถกศตรทำรายไดรบบาดเจบสาหส หน

ออกมาจากสมรภมรบไดแตมาเสยชวตกลาง

ทาง๑๗๙

๕) อยเปนทกขและกระวนกระวายใจ

ผทมจตใจสงบรมเยนจากภายใน เปนความสข

ทเกดจากภายในตน เปนความเอบอม เบกบาน

สดชน เยอกเยน อยภายในตน ไมตอง

แสวงหาสงภายนอกมาเปนเครองลอใหจตใจม

ความสข ผนนยอมมความสขโดยไมองอามส

ใดๆ ไมขนอยกบสงแวดลอมภายนอก ไมตอง

แสวงหารปเสยงกลนรสสมผสทางกายท

นาพอใจใหเกดความเดอดรอนเหนอยยาก

ซงความสงบสขภายในจตใจเชนน มจดเรมตน

มาจากการมสตสมปชญญะ รเทาทนอารมณ

จงเกดปญญาเหนอยางถองแทวา ทกสงอย

ภายใตกฎไตรลกษณ คอไมสามารถดำรงอย

ไดนาน คงอย ในสภาวะเดมไม ได ไมเปนไป

ตามอำนาจบงคบบญชาของผหนงผ ใด จตใจ

ปลอยวางสงตางๆ เมอปลอยวางได ความ

ทกขเรารอนทเกดขนเพราะความยดมนถอมน

กหมดไป เกดเปนความสงบเยนอนปราศจาก

การปรงแตงเขามาแทนท

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

142การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

143

ความทกขเรารอนในจตใจของคนเราทงหลาย

มาจากการคดนกปรงแตงไปตามกเลส อยาก

ไดแตสงทด ไมอยากไดสงท ไมด จงตองเกด

การแสวงหาสงทดและปองกนสงท ไมด ไม ให

เขามาสตนเอง เมอไดสงทดกพอใจ ตดของ

ยดมนถอมน เมอประสบกบสงท ไมนาพอใจก

เศราโศกเดอดรอนทรนทราย แททจรงแลว

ทงดและไมดเปนโลกธรรม ไมวาใครกตามท

ย ง อย ใ น โลกก ต อ งประสบท งสองส ง น

เชนเดยวกน พระอรหนตสมมาสมพทธเจาก

ทรงไดรบทกขทางกาย และมผดาวา ใสราย

พระองคมากมาย แตพระองค ไมทรงมความ

ทกขรอนกระวนกระวายภายในจตใจเลย

ความทกขรอนภายในจตใจพระองคละไดแลว

ทควงตนโพธ ในวนเพญเดอน๖

ความทกขเรารอนภายในจตใจเกดจากการ

แสวงหา อยากไดสงทด และเกดการ

หาทางปองกนสงท ไมด ไม ใหเขามาสชวต

เมอไมเปนไปดงใจ กเกดความทกขซำซอน

ขนมา คอทกขเพราะวาไม ไดตามทตนเอง

ปรารถนาหากเปนเชนนเรอยไปกจะประสบ

แตความทกขความกระวนกระวายใจอยตลอด

ไป เพราะทกสงทกอยางยอมไมเปนไปตามใจ

ปรารถนาสงท ไมเทยงจะหวงใหเทยงนนยอม

เปนไปไม ได สงทคงอย ในสภาพเดมไม ไดจะ

ใหคงอยตลอดไปยอมเปนไปไม ได สงทบงคบ

บญชาใหเปนไปตามชอบใจไม ได จะบงคบเอา

ตามชอบใจยอมเปนไปไม ได ซงความปรารถนา

อยากได กเปนผลมาจากเมอรบรอารมณทาง

ตาหจมกลนกายใจแลวไมมสตรเทาทน

ถกกเลสมความอยากไดเปนตนครอบงำเอา

ทำใหตองดนรน ขวนขวาย แสวงหาสงตางๆ

เอามาสนองกเลสแตกเลสไมเคยรจกพอ ไม

รจกเตม มแตความเรารอนอยากไดอยรำไป

ผทตกอย ในอำนาจของกเลสเนองจากไมม

อนทรยสงวร จงตองประสบความทกข

เรารอนจากการทจะตองแสวงหา การเกบ

รกษาเอาไว หาความสงบสขอยางแทจรงไม

ไดดงคาถาทพระผมพระภาคตรสวา

ภกษใดไมคมครองทวารทง ๖ น คอ

ตา ห จมก ลน กาย และใจ

ทงไมรจกประมาณในการบรโภค

ไมสำรวมอนทรยทงหลาย

ภกษนนยอมประสบทกขทงทางกายและทางใจ

ภกษเชนนนจะมแตความรมรอนกาย เรารอนใจ

ชอวาอยเปนทกขทงกลางวนและกลางคน๑๘๐

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

144การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

145

๒.๒.๔.๓ การเกดในอบายภม

การเกดเปนมนษยนนเปนสงท ไดแสนยากเมอ

ไดอตภาพเปนมนษยและพบพระพทธศาสนา

การศกษาและปฏบตเพอใหเขาถงทสดแหง

ทกข โดยสนเชง จงเปนสงทพทธบรษทควร

ใหความสำคญเปนอนดบแรก การไดเกด

เปนมนษยแลวไม ไดบรรลคณธรรมเปนพระ

อรยเจา นบวาเปนความนาเสยดายประการ

หนงทเดยว ในสมยทพระผมพระภาคยงทรง

พระชนมอย ผทยงไม ไดบรรลธรรมขนสงสด

ถกตำหน ดงคาถาในโคตมพทธวงศวา “ใน

กาลน บดน ภกษเหลาใด เปนพระเสขะ ยงไม

บรรลอรหตตผล ละภพมนษย ไป ภกษ

เหลานน ถกวญญชนตำหน”๑๘๑

อบายภมเปนสถานทปราศจากความสขความ

เจรญม๔ประเภทคอนรกสตวเดรจฉาน

เปรต และอสรกาย การเกดในอบายภมนน

เปนสงทเปนไปได โดยงาย ผทเปนมนษยนน

เมอตายไปแลว จะไปสสคตนนมนอย สวนท

ไปสอบายภมนนมมากกวา แมแตผท เปน

เทวดา เมอสนชวตไปแลว ทจะไปสสคตนนม

นอย สวนท ไปอบายภมนนมมากกวา ไมตอง

กลาวถงผทเคยอย ในอบายภมเมอตายไปแลว

โดยมากกเกดวนเวยนอย ในอบายภมนนเอง

การทจะไดม โอกาสมาเกดในสคตภม เปน

มนษยหรอเทวดานน เปนสงทเปนไปไดยาก

อยางยง

การทจะไปสสคตหลงจากตายไปแลวนน ด

จากจตตอนกอนทจะตาย หากจตดงามกจะ

เปนเหตนำไปสสคต แตหากจตเศราหมอง

มความตดของตองการ มความไมพอใจ หรอ

เกดกเลสประการอนๆ กเปนนำไปทคต๑๘๒

เมอยอนกลบมาดสภาพจตใจในขณะทยงมชวต

อย ในชวตประจำวน โดยมากจตใจของผท ไม

ไดฝกฝน อบรมเจรญศล สมาธ ปญญา เปน

จตใจทเตมไปดวยกเลส ม โลภ โกรธ หลง

เปนเจาครอบครองจตใจอย โอกาสทจตเปน

กศลมนอยเตมท ดวยเหตน เมอถงเวลาใกล

ตายจตจะเปนอกศลตามความเคยชนเปนเหต

ใหเกดในอบายภมได โดยงาย กเลสทงหลาย

มาจากการไมมอนทรยสงวรนนเอง ดงนน

ผท ไมมอนทรยสงวรนอกจากจะประสบ

ความทกข ในปจจบนแลว เมอตายไปกไปเกด

ในอบายภมดงพระพทธพจนวา

ภกษทงหลาย ภกษผประกอบดวยธรรม ๒

ประการ ยอมอยเปนทกข อดอด คบแคน

กระวนกระวายในปจจบนน หลงจากมรณภาพ

แลว พงหวงไดทคต ธรรม ๒ ประการ อะไร

บาง คอ

๑. ความไมคมครองทวารในอนทรยทงหลาย

๒. ความไมรจกประมาณในการบรโภค๑๘๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

146การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

147

บคคลทะลวงโสตนทรยดวยขอเหลกทคม ไฟตด ลกโชน โชตชวง ...

บคคลควานฆานนทรยดวยมดตดเลบทคม ไฟตด ลกโชน โชตชวง ...

บคคลเฉอนชวหนทรยดวยมดโกนทคม ไฟตด ลกโชน โชตชวง ....

บคคลแทงกายนทรยดวยหอกทคม ไฟตด ลกโชน โชตชวง ...

ภกษทงหลาย ความหลบยงประเสรฐกวา แตเรากลาววาความหลบเปนหมนสำหรบผมชวต

กลาววาไรผลสำหรบผมชวต กลาววาเปนความเขลาสำหรบผมชวต สวนบคคลตกอย ใน

อำนาจของวตกเชนใดแลว พงทำลายสงฆ ใหแตกกน กไมควรตรกถงวตกเชนนนเลย เราเหน

โทษนแลวาเปนหมนสำหรบผมชวต จงกลาวอยางน

ภกษชวจำนวนมากมผากาสาวะพนทคอ

มธรรมเลวทราม ไมสำรวม

ยอมตกนรกเพราะบาปกรรมทงหลาย๑๘๕

พระผมพระภาคไดทรงแสดงโทษของการไมม

อนทรยสงวรไวอยางรนแรงคอ การทตาเหน

รป หไดยนเสยงเปนตน แลวตดในนมตและ

อนพยญชนะ หากสนชวตในตอนนนจะเกดใน

นรกหรอกำเนดสตวเดรจฉานการทบคคลเอา

หลาวเหลกทรอนแทงตายงดกวาการตดใน

นมตและอนพยญชนะ เพราะหลาวเหลกท

แทงตานนเจบเพยงชาตเดยว แลวกจบกน

ไป แตการตดในนมตและอนพยญชนะ ทำ

ใหตองประสบกบความทกขนบชาตไมถวน

ยงไปเกดเปนสตวนรกกตองประสบกบทกข

ทางกาย หนกกวาโดนหลาวแทงตาอยาง

เปรยบเทยบกนไม ได แมทางทวารอนก โดย

ทำนองเดยวกน เมอเปนเชนน ความหลบยง

ประเสรฐกวาการรบรอารมณแลวขาดความ

สำรวมระวงดงพระพทธพจนวา

บคคลแทงจกขนทรยดวยหลาวเหลกทรอน ไฟ

ตด ลกโชน โชตชวง ยงประเสรฐกวา สวน

การถอนมตโดยอนพยญชนะในรปทพงรแจง

ทางตาไมประเสรฐเลย วญญาณทเนองดวย

ความยนดในนมต หรอเนองดวยความยนดใน

อนพยญชนะ เมอตงอย พงตงอย ได ถาบคคล

กระทำกาลกรยาในสมยนน เปนไปไดทบคคล

นนจะพงถงคตอยาง ๑ ใน ๒ อยาง คอ นรก

หรอกำเนดสตวดรจฉาน เราเหนโทษนแลจง

กลาวอยางน๑๘๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

148การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

149

ในทางตรงกนขาม หากขาดอนทรยสงวรแลว

จะมโทษตดตามมามากมาย เรมตงแตการอย

ไมเปนสข มความคดปรงแตงวนวายเรารอน

ไปตามกเลสเมอถกกเลสครอบงำคณธรรมท

เคยมกเสอมลง หลงไปทำสงตางๆ โดยขาด

สตปญญา บางคราวกทำทจรตทำใหตอง

ประสบกบความทกข ในชาตนและชาตหนา

โดยเฉพาะอยางยง ผทเหนโทษภยของวฏฏะ

ตองการพนจากทกขทงปวง มศรทธาออกบวช

ตงใจทจะปฏบตตามคำสอนของพระพทธเจา

ใหบรสทธบรบรณอยางเตมท หากขาด

อนทรยสงวรแลว กจะทำใหการปฏบต ไม

ประสบความสำเรจ เปนเหตใหตองลาสกขา

นบวาประสบความเสอมอยางมาก

จากท ไดทำการศกษาวจยเกยวกบ ความหมาย

และความสำคญของอนทรยสงวรในพระพทธ

ศาสนาเถรวาทนน ไดความวา อนทรยสงวร

มความหมายในแงมมของการรจกปองกน

ปดกน ระวง เอาไวต งแตขนตน ซ ง

เปนการระวงเอาไวทตนเหต รวมไปถงการ

คมครองรกษาจตใหรอดพนจากไปกเลสม

อภชฌาและโทมนสเปนตน เมอตามองเหน

รป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนไดลมรส

กายถกตองสมผสใจไดรบรอารมณตางๆ

จงสงเกตไดวา หลกธรรมเรองอนทรยสงวร

นนมความสำคญมาก ทงตอการดำรงชวต

ประจำวนและจำเปนในการปฏบตธรรมเพอ

ความหลดพน อนทรยสงวรจะทำใหมการ

ฝกฝนจตอยเสมอและทำให ไมเกดกเลสขนมา

ทำรายจตเมอเปนเชนนนจตยอมมความสงบ

สข รมเยน ปลอดโปรง ไมตองวงวนไปตาม

ความยนดยนราย การดำรงชวตกมความ

ผาสกไปไดตามอตภาพ อกทงไดรบความร

จากการใชอนทรยดวย อนทรยสงวรเปนจด

ตงตนของการศกษาเรยนรอยางแทจรง

เปนการพจารณาดสงทมาปรากฏทงฝายด

และฝายไมด ดวยจตใจทตงมนเปนกลาง

ปราศจากอคตและความคดปรงแตงผดๆ จะ

ทำใหเกดความเขาใจความจรงเพมมากขน

ทำใหเกดสตเกดสมาธเกดปญญายงๆขนไป

จนกระทงเกดความรแจงความจรงของสง

ทงปวงได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

150การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

151

๓.๑ กระบวนการทำงานของอนทรยสงวร

หลงจากท ไดทราบความหมาย และความสำคญของอนทรยสงวรแลวจากบทท ๒ ในบทน ผ

วจยจะทำการศกษาวธปฏบตอนทรยสงวรการฝกฝนเพอใหมอนทรยสงวรเกดขนดวยเทคนควธ

การตางๆ เพอจะสามารถนำสงทฝกเอาไวแลวไปใช ใหเกดประโยชน ใชอนทรยทง ๖ คอ ตา

หจมกลนกายและใจใหเกดการศกษาเรยนรไดมปญญารเทาทนสงทงปวงเพมขน

๓.๑.๑ กระบวนการรบรอารมณทางทวาร ๖

เนองจากอนทรยสงวรเกยวของกบการรบรอารมณ ในทางทวารทง ๖ กอนทจะกลาววธการ

ปฏบต จะไดกลาวถงกระบวนรบรอารมณ เพอใหทราบวา กระบวนการรบรเปนอยางไร ม

อปกรณ ในการรบรอะไรบาง สงทถกรบรอะไรบาง และทำใหเกดการรบร ไดอยางไรบาง ชวง

ไหนของกระบวนการรบรทเกดการสงวรได เมอรเชนนแลวจะสามารถทำเหตปจจยทจะชวยใน

การฝกฝนไดถกตองขน เพราะทกสงลวนไมมตวตน ไมอาจบงคบใหเปนไปตามใจปรารถนา

ได ลวนเปนไปตามเหตปจจย เมอรจกความจรงของสงนน กสามารถทำเหตปจจยให

สอดคลองและเหมาะสมได

๓ วธปฏบตอนทรยสงวรและหลกธรรมทเกยวของ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

152การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

153

๑) อปกรณ ในการรบร

อปกรณ ในการรบรเปนสงทอยภายใน ซงเปน

เครองมอตอเชอมใหรจกกบโลกภายนอก

เรยกวาอายตนะภายใน ๖ มจกขายตนะ

เปนตน หรออนทรย ๖ มจกขนทรยเปนตน

อปกรณ ในการรบรมอย ในรางกายนนเอง ม

สถานทอยและลกษณะแตกตางกนออกไป

ดงน

(๑)จกขนทรย เปนจกขปสาทรปทซมซาบอย

บรเวณตาดำ มลกษณะทสามารถกระทบกบ

รปารมณคอสงทสามารถร ไดทางตา แลว

เกดการรบรขนมาเปนการมองเหนรป

(๒) โสตนทรย เปนโสตปสาทรปทซมซาบอย

บรเวณชองห มลกษณะทสามารถกระทบกบ

สททารมณคอเสยงทสามารถร ไดทางห แลว

เกดการรบรขนมาเปนการไดยนเสยง

(๓) ฆานนทรย เปนฆานปสาทรปทซมซาบ

อยบรเวณโพรงจมก มลกษณะทสามารถ

กระทบกบคนธารมณคอกลนทสามารถร ไดทาง

จมกแลวเกดการรบรขนมาเปนการดมกลน

(๔) ชวหนทรย เปนชวหาปสาทรปทซมซาบ

อยบร เวณปลายลน มลกษณะทสามารถ

กระทบกบรสารมณคอรสทสามารถร ไดทาง

ลนแลวเกดการรบรขนมาเปนการลมรส

(๕)กายนทรยเปนกายปสาทรปทซมซาบอย

ทวรางกาย มลกษณะทสามารถกระทบกบ

โผฏฐพพารมณคอความเยน-รอนออน-แขง

ตง-ไหวทสามารถถกตองไดทางกายแลวเกด

การรบรขนมาเปนการถกตองสมผส๑

(๖) มนนทรย เปนจตททำหนาท ในการรบร

อารมณ ในทางทวารทง ๖ ถงจะมอปกรณ ใน

การรบรและสงทถกร แตหากไมมจตททำ

หนาท ในการรบร กจะไมมการรอารมณเกด

ขน

๒) สงทถกรบร

สงทถกรบรเรยกอกอยางหนงวาอารมณ อน

เปนสงทยดเหนยวของจต เพราะจตนนเปน

ธรรมชาตทรบรอารมณ หากไมมอารมณจตก

เกดขนไม ไดอารมณแยกเปน๖กลมตามการ

ปรากฏทางทวารทง๖คอ

(๑) รปารมณ สตางๆ ทสามารถมองเหนได

ทางตา สน ไม ใชคน สตว หญง ชาย ฯลฯ

เปนเพยงสตดกนเทานน

(๒)สททารมณ เสยงตางๆทสามารถไดยน

ทางห เสยงน ไม ใชเสยงผหญง เสยงผชาย

เสยงนก เสยงแมว ฯลฯ เปนเพยงคลนสงๆ

ตำๆเทานน

(๓) คนธารมณ กลนตางๆ ทสามารถดมได

ทางจมก กลนน ไม ใชกลนขนน กลนทเรยน

กลนดอกไม ฯลฯ เปนเพยงสกแตวากลน

เทานน

(๔) รสารมณ รสตางๆ ทสามารถลมไดทาง

ลนรสน ไม ใชรสเนอปลารสเนอหมรสผลไม

ฯลฯเปนเพยงสกแตวารสเทานน

(๕) โผฏฐพพารมณ สงสมผสตางๆ ท

สามารถกระทบไดทางกาย สงสมผสน ไมแขน

ไม ใชขาไม ใชทอนไมฯลฯเปนเพยงสกแตวา

สงสมผสกายเทานน

(๖)ธมมารมณ สงทรบร ไดทางใจเปนอารมณ

อนๆทงหมดทรบร ไดทางใจไดแก (๑)ปสาท

รป ๕ อยาง (๒) สขมรป รปละเอยด ๑๖

อยาง (๓) เจตสก สภาวธรรมทเกดประกอบ

กบจตมจำนวน๕๒ประเภท (๔)จตมจำนวน

๘๙ประเภท(๕)พระนพพาน(๖)บญญตสง

ทสมมตขน ถอยคำ สญลกษณ ฯลฯ ท ใช

สำหรบสอสารกน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

154การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

155

๓) การรบร

กระบวนการรบรอารมณนน นอกจากจะตองม

อปกรณสำหรบเปนทวารในการรบร คอ ตา

หจมกลนกายใจอารมณคอรปเสยง

กลน รส สมผสทางกาย ธรรมารมณ สง

สำคญทกอให เกดการรบรขนกคอจต ซง

จตตามทแสดงไวตามคมภรสายอภธรรมทาน

แยกออกเปน๒กลมคอ

(๑) ภวงคจต จตทเปนรากฐานของชวต จต

ประเภทน ไมมการรบรอารมณทางทวารทง ๖

เปนสงททำใหชวตยงดำรงอย ได และดำเนน

ตอไปเรอยๆ อยางไมขาดสาย ตราบใดทยงม

กเลสมการทำกรรมอยกจะตองมการดำเนน

ไปของชวตอยตลอดไป ภวงคจตนเมอแยกให

ละเอยดลงไป ไดแก จตททำหนาท ในการจต

(การตาย)ปฏสนธ(การเกดใหม)ภวงค(การ

ดำรงภพชาตความเปนสตวบคคลนนไว ไม ให

ตาย)

(๒) วถจต จตทขนสวถของการรบร โลก

ภายนอก จตประเภทนมการรบรอารมณทาง

ทวารทง๖มความรสกนดคดตางๆตอสงเรา

จากภายนอกทมากระทบ เมอแยกละเอยดลง

ไป ไดแก จตททำหนาทเหน ทำหนาท ไดยน

ทำหนาทรกลน ทำหนาทรรส ทำหนาทรบร

สมผสทางกายทำหนาทรอารมณทางใจ

กระบวนการทำงานของจตทเกยวของกบ

การปฏบตอนทรยสงวร คอ กระบวนการ

ทำงานของวถจต ซงเปนจตทคนเคยกนอย

ในชวตประจำวน เพราะถงแมวาจตจะเปน

นามธรรม ไมมรปราง ไมมสณฐาน ไม

สามารถมองเหนได แตปรากฏการณของจตก

มอยกบเราอยางใกลชดการเหนเปนจตทเหน

การไดยน เปนจตท ไดยน การคดนก เปนจต

คดนก เหลานเปนปรากฏการณของจตทเรา

คนเคยกนอยแลว

วถจตม ๖ วถคอ

จกขทวารวถ จตเกดขนรอารมณทางตา รรปารมณ

โสตทวารวถ จตเกดขนรอารมณทางห รสททารมณ

ฆานทวารวถจตเกดขนรอารมณทางจมก รคนธารมณ

ชวหาทวารวถจตเกดขนรอารมณทางลน รรสารมณ

กายทวารวถ จตเกดขนรอารมณทางกาย ร โผฏฐพพารมณ

มโนทวารวถจตเกดขนรอารมณทางใจ รอารมณ ไดทงหมด

รวมทงอารมณ๕อยางขางตนดวย

ถากลาวใหยอลงอก คอ ทางปญจทวารวถ

ไดแก ตา ห จมก ลน กาย และทางมโน

ทวารวถ

กระบวนการทำงานของวถจต เรมจากอายตนะ

ภายในคอ ตาห จมก ลน กาย กระทบกบ

อารมณคอรป เสยงกลน รสสมผสตาม

ลำดบ แลวกเกดการรบร (วญญาณ) ขน

ตอจากนน กมกระบวนการทำงานของจตตอไป

มความรสกตอสงนน ความชอบ ไมชอบ

เปนตน สวนทางใจ ไมตองอาศยการกระทบ

กบอารมณ โดยตรง นกคดถงอารมณทเหน

ไดยน ไดกลน รรส ถกตองสมผส ทเพงผาน

ไป รบอารมณตอมาจากทางปญจทวารก ได

หรอคดนกอารมณท ไมตองผานมาทางทวาร

ทง ๕ ก ได กระบวนการรบรน เขยนใหด

งายๆดงน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

156การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

157

ตากระทบ รปเกดจกขวญญาณ การเหน

หกระทบ เสยงเกดโสตวญญาณ การไดยน

จมกกระทบ กลน เกดฆานวญญาณ การรกลน

ลนกระทบ รสเกดชวหาวญญาณ การรรส

กายกระทบ โผฏฐพพะเกดกายวญญาณ การรสมผสทางผวกาย

ใจ รบรธรรมารมณและอารมณ๕อยางขางตน เกดมโนวญญาณ

ตวอยางกระบวนการทำงานของจต พจารณา

ไดจากพระพทธพจน โดยตรง เชน “เพราะ

อาศยจกขและรป วญญาณจกขจงเกด ความ

ประจวบแหงธรรม ๓ เปนผสสะ เพราะผสสะ

เปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะเวทนาเปน

ปจจย ตณหาจงเกด...”๒ ทางทวารอนกโดย

ทำนองเดยวกน นเปนกระบวนการทำงานของ

จตทกอใหเกดตณหา ความตดของ ความ

ทะยานอยาก เรมแรกกเรมทการกระทบกน

ของอายตนะภายในกบอารมณ ตอจากนน

กมการปรงแตงทสลบซบซอนไปตามสญญา

และความนกคดปรงแตงดงพระพทธพจนวา

จกขวญญาณเกดขนเพราะอาศยจกขและ

รปารมณ ความประจวบกนแหงธรรมทง ๓

เปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจง

เกด บคคลเสวยอารมณ ใด ยอมหมายร

อารมณนน บคคลหมายรอารมณ ใด ยอมตรก

อารมณนน บคคลตรกอารมณ ใด ยอมคดปรง

แตงอารมณนน บคคลคดปรงแตงอารมณ ใด

เพราะความคดปรงแตงอารมณนนเปนเหต

แงตางๆ แหงปปญจสญญายอมครอบงำ

บรษ ในรปทงหลายทจะพงรแจงทางตา

ทงทเปนอดต อนาคต และปจจบน โสต

วญญาณเก ดข น เพราะอาศ ย โสตะและ

สททารมณ...มโนวญญาณเกดขนเพราะอาศย

มโนและธรรมารมณ ...”๓

ในคมภรสายอภธรรมไดแยกแยะกระบวนการทำงานของวถจต หลงจากทอายตนะภายใน

กระทบกบอารมณแลว มจตเกดขนทำหนาทตอเนองกนเปนขนตอนไปตามลำดบ ในทางปญจ

ทวารวถ กระบวนการรบรรปหนงครง จะมจตเกดดบสบตอกน ๑๗ ขณะ วถจตตามปกตจะ

เปนดงน

๑. อตตภวงคเรมนบเมออายตนะภายในกระทบกบอารมณ

๒. ภวงคจลนะภวงคจตไหว

๓. ภวงคปจเฉทะตดกระแสภวงค

๔. ปญจทวาราวชชนะจตนอมเขาไปหาอารมณสนใจอารมณนน

๕. ปญจวญญาณทำหนาทเหนทางตาไดยนทางหรกลนทางจมกรรสทางลน

รสมผสถกตองทางกายอยางใดอยางหนง

๖. สมปฏจฉนะรบอารมณตอมาจากปญจวญญาณ

๗. สนตรณะพจารณาอารมณ

๘. โวฏฐพพนะตดสนอารมณ

๙. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๐. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๑. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๒. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๓. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๔. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๕. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๑๖. ตทารมมณะรบรอารมณเดมอกตดตอกน๒ขณะ

๑๗. ตทารมมณะรบรอารมณเดมอกตดตอกน๒ขณะ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

158การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

159

สวนทางมโนทวารนน ไมตองอาศยการกระทบระหวางปสาทรปกบอารมณภายนอก เปนการ

รบรอารมณตอมาจากปญจทวาร หรอนกถงอารมณอนไดดวยจต จงมวถจตเกดดบสบตอกน

หลงจากภวงคปจเฉทะแลวตามปกตมลกษณะดงน

๑. มโนทวาราวชชนะจตนอมเขาไปหาอารมณสนใจอารมณนน

๒. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๓. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๔. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๕. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๖. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๗. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๘. ชวนะเกดกศลจตหรออกศลจตตดตอกนไป๗ขณะ

๙. ตทารมมณะรบรอารมณเดมอกตดตอกน๒ขณะ

๑๐.ตทารมมณะรบรอารมณเดมอกตดตอกน๒ขณะ๔

โดยธรรมชาตของจตแลวเปนสงประภสสร คอ สะอาด บรสทธ ผองใส ในแบบของจต คอ

จตเปนธาตร ท ไมมอปกเลสเกดขน แมจตยงไมมคณธรรมตางๆ เกดขน ไมมศล ไมมสมาธ

ไมมปญญาแต โดยธรรมชาตดงเดมมลกษณะทสะอาดไมมความเศราหมองขนมวใดๆทจตนน

เศราหมองขนมว เพราะถกอปกเลสทเกดขนภายหลงนนมาครอบงำจตจตตกอยภายใตอำนาจ

ของบาปอกศลธรรมทงหลายทเกดขน ทำใหเกดความมดมว ลมหลง หมกมน ไปตามอารมณ

ตางๆ จนกระทงทำใหเกดคำพด การกระทำ ความคดทผดพลาด กอทกข ใหแกตวจตเอง

และตอรางกายตนเองจนถงตอบคคลอนตอสงแวดลอมและตอโลก

ความเศราหมอง ขนมว เปนทกขทเกดขนใน

จตนน ก ไม ไดอยนาน เปนสงทเกดขนกบจต

เปนคราวๆตามเหตปจจยเมอหมดเหตกหมด

ไปดวย จตกยงสภาพความประภสสรอย แต

กากของความทกขและปญหาทสรางขน กยง

คงตามมาใหผลเปนวบากตอไป จงทำใหจต

ตองรบร เรองนนเรองน ท เปนผลของการ

กระทำทเกดจากกเลสไปเรอยๆ สำหรบผท

ไมรกตกอยภายใตอำนาจของกเลสทเกดขน

เปนคราวๆ น มกเลสแลวไปทำกรรม แลว

กไดรบผลเปนวบากตอไป เปนวงกลมของ

ความทกข

สวนผทรความจรงตามทพระพทธเจาสอนไว

ร วาจตนนเปนส งหนงท ไม ใชตวตน และ

อปกเลสทเกดขนภายหลง กเปนสงหนงท

ไม ใชตวตนและไม ใชจต รปรางกายและสงท

เปนอารมณของจตกเปนสงหนงท ไม ใชตวตน

และไม ใชจต จตกจะสามารถหลดพนจาก

อปกเลสไมถกอปกเลสเขามาครอบงำไมหลง

ทำตามอปกเลส มสต ปองกน คมครองจต

เมอมการกระทบอารมณทางทวารทง ๖ เมอ

ไดฝกปฏบตจนมปญญา กจะถอดถอนความ

เหนผดและความยดถอในสงตางๆ ได ผทร

ความจรงอยางน จงจะมการฝกฝนพฒนาจต

ได๕

เมอทราบธรรมชาตดงเดมของจตเชนนแลว

กจะทราบไดวาสงตางๆ ทเกดขนภายหลง

เชน ความยนด ความยนราย ความทกข

ความเศราความอยากไดความอจฉารษยา

ความวตกกงวล ความหงดหงด การแยงชงกน

การเอารดเอาเปรยบกน การทบตทำรายกน

เปนตนเหลาน เปนสงทเกดขนมาในภายหลง

ไมใชธรรมชาตของจตเปนสงทเกดขนเนองจาก

จตไม ไดรบการคมครอง รกษา หรอปองกน

เอาไว เมอสงเหลานเกดขน กครอบงำจต

ทำใหจตกลายสภาพ ไมหลงเหลอลกษณะท

สะอาดผดผอง

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

160การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

161

คนเราทจตใจปกตธรรมดาอย ยอมไมมความ

คดทจะไปทำรายเบยดเบยนผอน แตหากจต

ไม ไดรบความคมครองปองกนเอาไว เมอรบร

อารมณแลว ความโกรธ ความไมพอใจ

ความเคยดแคนชงชง เกดขนครอบงำจต

ทำใหจตกลายสภาพจากทผดผองกลายเปน

จตทมความรมรอน ทำใหบคคลนนกลาย

สภาพ จากเปนคนธรรมดา กลายเปนดจ

สตวนรกทสามารถทำรายเบยดเบยนสตว

อน หรอทำรายเบยดเบยนเพอนมนษย

ดวยกนเองได

ใจปกตธรรมดายอมไมมความคดทจะไปขโมย

ฉอฉล หรอคดโกงของผอน แตหากจตไม ได

รบความคมครองปองกนเอาไว เมอรบร

อารมณแลว ความอยากไดทเกนขอบเขตเกด

ขนครอบงำจต จตกกลายสภาพจากเดมท

ผดผอง กลายเปนจตทมความอยากนำหนา

บคคลนนกกลายสภาพเปนผทสามารถขโมย

ฉอฉล หรอคดโกงผอนได ทงท โดยปกตแลว

เขาไมสามารถทำเชนนนได แตเพราะไม ได

คมครองจตเอาไว จงรกษาความเปนปกต

เอาไว ไม ได ถกความยนดยนรายและกเลส

ครอบงำกกลายเปนผททำทจรตได และดวย

ผลของการทำทจรตนนเอง เขายอมไดรบผล

เปนความทกข ใจ ไมสบายใจ เดอดรอน อย

ในโลกดวยความยากลำบาก ตองหลบหน

หรอโดนจบในขอหาตางๆ เมอตายไป หาก

กรรมนนสงผลกทำให ไปเกดในอบายภม

จตท ไม ไดฝก ไม ไดคมครอง ไม ไดปองกน

รกษาไว ม โทษแกผทเปนเจาของมากมาย

อยางน นบวาเปนความเสยหายอนใหญหลวง

ทสด และในทางตรงกนขาม หากจตไดรบ

การฝก ไดรบการคมครอง ไดรบการ

ปองกนรกษาเอาไวอยางด ดวยสต ดวย

ปญญา กยอมเปนไปเพอประโยชนและ

ความสขแกผทเปนเจาของอยางมากทสด

เพราะทกสงทกอยางเรมจากจตนเอง หาก

จดเรมตนดงาม ถกตอง ไมผดพลาด มความ

สะอาดผดผองสงทตามมากยอมเปนประโยชน

ดงทพระพทธเจาตรสไววา

เราไมเหนธรรมอนแมอยางหนง ท ไม ไดฝก ไม

ไดคมครอง ไม ไดรกษา ไม ไดสำรวมแลว

ยอมเปนไปเพอมใชประโยชนมากเหมอนจตน

จตท ไม ไดฝก ไม ไดคมครอง ไม ไดรกษา ไม

ไดสำรวมแลว ยอมเปนไปเพอมใชประโยชน

มาก

เราไมเหนธรรมอนแมอยางหนง ท ไดฝก ได

คมครอง ไดรกษา ไดสำรวมแลว ยอมเปนไป

เพอประโยชนมากเหมอนจตน จตท ไดฝก ได

คมครอง ไดรกษา ไดสำรวมแลวยอมเปนไป

เพอประโยชนมาก๖

เมอทราบธรรมชาตของจต ทราบเรองการไม

อบรมจต ทราบเรองการอบรมจต ทราบ

ความแตกตางของจตทยงไม ไดฝก ไม ได

คมครองไม ไดรกษาไม ไดสำรวมกบจตท ได

ฝก ไดคมครอง ไดรกษา ไดสำรวมแลวกจะ

เปนเครองกระตนเตอนจตใจสำหรบผทเปน

สาวกของพระพทธเจา ใหหนมาเรยนร

ภายในตน เรยนรสงทอย ใกลเรามากทสด

สงทเหนผดและยดถอวาเปนตวเราเปน

ของเรามากทสด เพอจะไดฝกฝน คมครอง

รกษา และสำรวมอยางถกวธ อนจะเปนเหต

ใหเกดประโยชนสขแกผเปนเจาของ ตามวธ

การทพระพทธเจารบรองไวตอไป

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

162การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

163

๓.๑.๒ วธการปฏบตอนทรยสงวร

เมอทราบกระบวนการรบรอารมณแลว จะไดศกษาถงวธการปฏบตและการพฒนาอนทรยสงวร

ตามทพระพทธเจาทรงสอนเอาไว อนทรยสงวรในพระธรรมวนยนกบในคำสงสอนอนมความ

แตกตางกน การฝกฝนพฒนาอนทรยนนมตงแตระดบปถชนทเรมฝก อนทรยสงวรของพระอรยเจา

๓ลำดบตนและอนทรยท ไดรบการฝกเรยบรอยแลวของพระอรหนต

๓.๑.๒.๑ อนทรยสงวรอนยอดเยยมในอรยวนย

การปฏบตอนทรยสงวรในทางพระพทธ

ศาสนานนไม ไดหมายถงการปดตาไม ใหเหน

การปดห ไม ให ไดยน เปนตน ในขนตน

หมายถงการฝกใหมสตเพอคอยควบคม

จตใจ ควบคมความรสก ปองกนไม ใหบาป

อกศลธรรมทงหลายเกดขน เมอเกดการรบ

รทางตาหจมกลนกายใจไม ใหถกชกจง

ไป ในทางทถกกเลสครอบงำ ซงหากขาด

อนทรยสงวรจะเกดความยนดในอารมณทนา

พอใจ เกดความยนรายในอารมณท ไมนา

พอใจอกศลธรรมตางๆกจะแตกตวไดมากขน

เปนการพอกพนความโลภ ความโกรธ ความ

หลงอนจะนำความทกขมาใหแกตนและบคคล

อน

ในขนสง เมอกลายเปนผเจรญอนทรยแลว

มการพฒนาอนทรย ให ใชการไดอยางสมบรณ

แลว มความหมายถงขนเปนนายเหนอความ

รสกตางๆทเกดจากการรบรเหลานนเนองจาก

เกดปญญาเหนตามความเปนจรงวา สงทง

หลายเหลานนไม ใชตวตนของเรา และหมด

ความยดมนถอมนไปตามลำดบ จนกระทงม

สตสมปชญญะทสมบรณเปนพระอรหนตผอย

เหนอโลก ทานรบรอารมณเหลานนไปตาม

ปกตเหมอนคนทวไป แตจตใจไมเกยวของ

ผกพนไมมกเลสเกดขนอกเลย

การปฏบตเพอพฒนาอนทรยคอตาหจมก

ลนกายใจทำโดยการมสตรเทาทนปฏกรยา

ของจตทมตออารมณนน คอ รถงความ

ชอบใจหรอไมชอบใจทเกดขนในจตตามความ

เปนจรง เมอรเทาทนปฏกรยาในจตเหลานน

ตามความเปนจรงแลว จตกจะเปนกลาง

ตออารมณ อภชฌาและโทมนสไมสามารถ

ครอบงำจตได

วธการปฏบตอนทรยสงวรในทางพระพทธ

ศาสนามความแตกตางไปจากวธการของ

ศาสดาอนๆ ศาสดาอนนนมแนวคำสอนเนนไป

ในทางดานกดขมก เลส หลกหนอารมณ

ปฏเสธชาวโลก ซงเปนการปฏบตสดโตง

ประเภทหนงทเรยกวาอตตกลมถานโยค เปน

การบงคบกายบงคบใจของตนใหเกดความ

ลำบาก เชน ปาราสรยพราหมณแสดงวธการ

เจรญอนทรยแกสาวกทงหลายวา อยาดรป

ทางตา อยาฟงเสยงทางห๗ บางกลมยดถอ

วธการทปฏบตอยางสดโตงเพอกดขมกเลส

โดยการทำตวเปนพวกชเปลอย กนหญาเปน

อาหาร กนมลโคเปนอาหาร นงหมแตเสอผา

หอศพ ถอนผมและหนวด เดนอยางเดยวไม

ยอมนง เดนกระโหยง นอนบนหนาม เปนตน

ซงพระผมพระภาคทรงแสดงวา คนเหลาน

เปนผทชอบทำตนใหเดอดรอน๘

การฝกฝนพฒนาอนทรย ไปตามลำดบ เรยก

ชอตามภาษาบาลวาอนทรยภาวนา ใน

พระพทธศาสนานนมหลายระดบขน ดงท

พระพทธเจาทรงขยายความไว ในอนทรย

ภาวนาสตร ทานพระอานนทเถระไดกราบทล

ขอใหทรงแสดงวธการพฒนาอนทรย คอ

ตาหจมกลนกายใจอนยอดเยยมในทาง

พระพทธศาสนาพระองค ไดทรงแสดงวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

164การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

165

การเจรญอนทรยอนยอดเยยมในอรยวนย

เปนอยางไร คอ ภกษในธรรมวนยนเหนรป

ทางตาแลว จงเกดความชอบใจ เกดความไม

ชอบใจ และเกดทงความชอบใจและความไม

ชอบใจ ภกษนนรชดอยางนวา ‘เราเกดความ

ชอบใจ เกดความไมชอบใจ และเกดทงความ

ชอบใจและความไมชอบใจนแลว ความชอบใจ

เปนตนนนถกปจจยปรงแตง เปนของหยาบ

อาศยกนและกนเกดขน ยงมสงทละเอยด

ประณต คออเบกขา’ ความชอบใจ ความไม

ชอบใจ ความชอบใจและความไมชอบใจนน

ทเกดขนแลวแกภกษนนจงดบไป อเบกขายอม

ดำรงมน เปรยบเหมอนบรษมตาดกระพรบตา

แมฉนใด ความชอบใจ ความไมชอบใจ ความ

ชอบใจและความไมชอบใจ อนเกดขนแลวแก

ภกษรปใดรปหนง ฉนนนเหมอนกน ยอมดบไป

อยางเรวพลนทนทโดยไมยากอยางน อเบกขา

ยอมดำรงมน อานนท นเราเรยกวา การเจรญ

อนทรย ในรปทพงรแจงทางตาอนยอดเยยมใน

อรยวนย๙

ขอความในพระบาลน พระผมพระภาคทรง

แสดงการพฒนาอนทรยอนยอดเยยมในอรย

วนยในทางจกขทวาร คอ เหนรปทางตาแลว

มว ธการพฒนาอนทรยอยางไร แมทาง

โสตทวาร ฆานทวาร ชวหาทวาร กายทวาร

และมโนทวาร กมขอความทำนองเดยวกนน

เปลยนไปแตคำอปมาเทานน จากพระบาลน

สามารถพจารณาวธการพฒนาอนทรย ไดวา

เมอเหนรปทางตาแลว ตามปกตกจะเกด

ปฏกรยาทางใจขนมา ๓ แบบดวยกน คอ

(๑) เกดความชอบใจในสงทเหนนน (๒) เกด

ความไมชอบใจในสงทเหนนน (๓) เกดทง

ความชอบใจและไมชอบใจในสงทเหนนน

ประเดนสำคญของการปฏบตอยท การรชด

ปฏกรยาทเกดขนในจตทง ๓ อยางนนตาม

ความเปนจรง เมอรตามความเปนจรงกจะ

ทราบวา ปฏกรยาของจตทง ๓ อยางนน

เปนสงทปจจยปรงแตงขนมาปจจยทปรงแตง

นน มทงตวอารมณ จตทมองเหน สญญา

ความจำไดหมายรเกาๆ เกยวกบสงทเหนนน

ทศนคตหรอคณคาท ใส ใหกบสงทเหนนน แต

เดมไมมความรสกเชนน แตเมอมองเหนรป

ทางตา กเกดความรสกชอบหรอไมชอบขน

ความรสกชอบหรอไมชอบสงทมองเหนนน

เปนสงทหยาบ เพราะตองขนอยกบอารมณท

เหนถกอารมณนนครอบงำเอาจตหลงใหลไป

ชอบบางไมชอบบางโดยความจรงแลวสงท

มอง เหนก เป นอย อย างน นตามธรรมดา

ธรรมชาตของสงนน แตผทเหนกลบไปมความ

ชอบหรอไมชอบอนเปนความหลงไปตามกเลส

ของตนเอง อาการทหลงไปชอบบางไมชอบ

บาง เรยกวา การถกอภชฌาและโทมนส

ครอบงำ

คำวาการรชดนนเปนลกษณะของการรตาม

ท เปนจรง โดยเฉพาะการรความจรงของ

สงขารธรรมทงหลาย อนมลกษณะไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา เมอรความจรงเชนน

ผปฏบตกจะเกดความร ว า ความชอบใจ

ความไมชอบใจทเกดขนนน เปนความหลงใหล

ไปเองทงนน สงทเหนนน รวมทงสภาวธรรม

ทงหลายทเกดขนจากการมองเหนเปนเหต ก

ลวนแต ไมอยนานเลย เปนของทมขนเพยงชว

ครงชวคราวเทานน จตกจะเปนอเบกขาคอ

การวางเฉยได การวางเฉยประเภทน ไม ใช

การวางเฉยเพราะไมรเรองอะไร แตเปนการ

วางเฉย เพราะรเทาทนอารมณทกอยาง

คอรป เสยงกลนรสสมผสทางกายและ

ธรรมารมณตามความเปนจรงเมอรตามความ

เปนจรงจตกไมหลงไปยดมนถอมนมชอเรยก

ตามคมภรอรรถกถาวาวปสสนเปกขา๑๐การ

วางเฉยเพราะรแจงความจรง

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

166การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

167

การเจรญอนทรยอนยอดเยยมในอรยวนยดงท

พระพทธเจาทรงแสดงน เปนวธการปฏบต

วปสสนาใหรเทาทนอารมณ และปฏกรยาทม

ตออารมณนนตามความเปนจรง เปนการมอง

เหนวา ทกอยางอยภายใตกฎไตรลกษณ ทก

สงทกอยางเกดจากเหตปจจยปรงแตงและ

ตองดบสลายไป ในทสด หากความชอบใจ

ความไมชอบใจ ทงความชอบใจทงความไม

ชอบทเกดขน กดบไปไดอยางรวดเรวและไม

ยากลำบากจตเปนอเบกขา

ยงกระบวนการทจตเปนอเบกขาไว กถอได

วาพฒนาอนทรย ไดดยงขน ดงอปมาวา

เปรยบเหมอนบรษมตาดกะพรบตา เปรยบ

เหมอนบรษมกำลงดดนวมอได โดยไมยาก

เปรยบเหมอนหยาดนำกลงไปบนใบบวทเอยง

นดหนอย ยอมไมตดอย เปรยบเหมอนบรษม

กำลงตะลอมกอนเขฬะไวทปลายลนแลวถมไป

โดยไมยาก เปรยบเหมอนบรษมกำลงเหยยด

แขนออกหรอคแขนเขา เปรยบเหมอนบรษม

กำลงเอาหยดนำ๒หยดหรอ๓หยดใสลง

ในกระทะเหลกทรอนจดตลอดวน นำทหยดลง

ยงชาไป ทแทหยดนำนนจะระเหยแหงไปเรว

พลนทนท๑๑ อยางน ไดชอวาการเจรญอนทรย

อยางยอดเยยม

สรปความไดวา การปฏบตอนทรยสงวรอน

ยอดเยยมทพระผมพระภาคทรงมงหมาย

อยางแทจรงนน คอการเจรญวปสสนา เพอ

ใหเหนความจรง แลวปลอยวางความความ

เหนผดและความยดมนถอมนทมตอสงนน

ไมหลงปรงแตงไปตามอารมณทรบร เมอ

ไมหลงปรงแตงไปตาม ความชอบใจ ความไม

ชอบใจกยอมหมดไปอวชชาคอการไมรตาม

ความเปนจรงของสงตางๆ นนเอง เปน

ตนตอของกเลสทงหลายทเขามาครอบงำ

จตใจเมอมการรบรอารมณ แมวาในตอน

เรมตนของการปฏบตอนทรยสงวร จะมการ

รกษาศล การคดพจารณาธรรมหมวดตางๆ

การทำสมาธเจรญสมถภาวนาเพอปรบจตให

เหมาะสมและทำใหกเลสไมครอบงำจตแตก

เปนการทำได เพยงช วคราว การเจรญ

วปสสนาเทานน จะทำใหหมดกเลสโดยสนเชง

เปนวธการแก ไขไดอยางถาวร

ในอนทรยภาวนาสตรนนเอง พระผมพระภาค

ไดทรงแสดงถงการปฏบตพฒนาอนทรย

สำหรบพระอรยเจา ๓ ลำดบตน คอ พระ

โสดาบนพระสกทาคามพระอนาคามทมการ

พฒนาอนทรย ไปตามลำดบ จนกระทงถง

ประสบความสำเรจ คอ เปนผทเจรญอนทรย

เสรจแลว อนทรยทง ๖ อย ในอำนาจของทาน

เมอเหนรปทางตา ไดยนเสยงทางห เปนตน

แลวทานสามารถควบคมจตใจใหเปนไปไดดงท

ทานประสงคเปนพระอรหนตดงพระบาลวา

พระเสขะผกำลงปฏบต เปนอยางไร คอ

ภกษในธรรมวนยนเหนรปทางตาแลว จงเกด

ความชอบใจ เกดความไมชอบใจ และเกดทง

ความชอบใจและความไมชอบใจ เพราะความ

ชอบใจ ความไมชอบใจ ความชอบใจและ

ความไมชอบใจทเกดขนแลวนน ภกษนนจง

อดอด เบอหนาย รงเกยจ ฟงเสยงทางห

แลว... ดมกลนทางจมกแลว... ลมรสทางลน

แลว... ถกตองโผฏฐพพะทางกายแลว... รแจง

ธรรมารมณทางใจแลว...๑๒

พระอรยะผเจรญอนทรยแลว เปนอยางไร

คอ ภกษในธรรมวนยนเหนรปทางตาแลว จง

เกดความชอบใจ เกดความไมชอบใจ และเกด

ทงความชอบใจและความไมชอบใจ ถาเธอหวง

วา เราพงมความหมายร ในสงทปฏกลวาเปน

สงท ไมปฏกลอย กมความหมายร ในสงทปฏกล

นนวาเปนสงท ไมปฏกลอย ถาหวงวา เราพงม

ความหมายร ในสงท ไมปฏกลวาเปนสงทปฏกล

อย กมความหมายร ในสงท ไมปฏกลนนวาเปน

สงทปฏกลอย... อกประการหนง ภกษฟงเสยง

ทางหแลว... ภกษดมกลนทางจมกแลว... ภกษ

ลมรสทางลนแลว... ภกษถกตองโผฏฐพพะทาง

กายแลว... ภกษรแจงธรรมารมณทางใจ

แลว...๑๓

จากพระพทธพจนทยกแสดงมานน จะเหนวา

พระอรยเจาผเปนเสขะเมอละความเหนผด

ไดแลว กปฏบตพฒนาอนทรยตอไปเพอละ

ความยดมนถอมน โดยลำดบของการละ

สงโยชน ๑๐ ประการนน พระโสดาบนละ

ได ๓ ประการ คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา

๓.๑.๒.๒ อนทรยสงวรของพระเสขะและพระอเสขะ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

168การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

169

และ สลพพตปรามาส พระสกทาคาม ทำ

กเลสใหเบาบางลง พระอนาคามละกามราคะ

และปฏฆะพระอรหนตละรปราคะอรปราคะ

มานะอทธจจะและอวชชา

จะเหนไดวา ในการปฏบตธรรมเพอบรรล

ธรรมเปนพระอรยเจาไปตามลำดบนน มวธ

การปฏบตแบบเดยวกนนนเอง คอ การฝกให

จตมสตสมปชญญะเมอมสตสตกจะรกษาจต

ทำใหจตมศล มความสงวรระวง ปองกน

อกศลได จตใจเปนกศล จตทมศลนจะละ

กเลสอยางหยาบได เมอฝกสตสมปชญญะ

มากขนไปอก จตมศลมความสงวรระวงเพม

มากขนกจะสงบเบาออนปราศจากนวรณ

ทกลมรมจตใจ เปนสมมาสมาธ สามารถละ

กเลสอยางกลางคอประเภทนวรณ ได จตท

มสมมาสมาธนนเปนจตควรแกการพจารณาด

กายใจใหเหนความจรง เกดปญญาไปตาม

ลำดบ กเลสทละเอยดประเภทสงโยชนและ

อนสยสามารถละไดดวยปญญา

จงอาจกลาวไดวาการปฏบตอนทรยสงวรนน

เปนการฝกใหมสตคอยระวงไม ใหเกดอกศล

ทางทวารทง ๖ เปนการปฏบตธรรมตงแตขน

ตนจนถงขนสดทาย โดยชนตนๆ กยงมกเลส

เกดขนมาครอบงำจตบอยๆ ฝกไปอกกเลสก

ลดลงไปเรอย จนทายทสด ไมมกเลสเกดขน

อกเลยสามารถปองกนและละไดแบบเดดขาด

ในการปฏบตนน พดอยางยอๆ กใชองคธรรม

ทเปนหลกใหญอย ๒ ประการ คอ สตกบ

ปญญา ขนแรกกใชวธปองกนกอน เมอรบร

อารมณทางตาหจมกลนกายใจแลว ใหม

สตเปนเครองปองกนกระแสไมใหเกดกเลสขน

จะได ไมหลงใหลหมกมน ตดตนอยกบอารมณ

ตางๆ ดวยการปฏบตอยางน ความชอบใจ

ไมชอบใจและกเลสตางๆจะไมเกดขน จตจะม

ความปลอดโปรง เบาสบาย มความสข และ

เปนสมาธขนตอมา กถอดถอนทำลายกเลส

ทละเอยดดวยปญญา ดงทพระพทธองคตรส

กบอชตมาณพวา

๓.๑.๒.๓ องคธรรมหลกท ใช ในการปฏบต

องคธรรมหลกของการพฒนาอนทรย ตาม

พระบาลในอนทรยภาวนาสตร คอ การรชด

อนเปนลกษณะของปญญาเหนความจรง การ

ทจะมปญญาเหนความจรงไดกตองมจตท

พรอมสงบเบาออนโยนควรแกการใชงาน

คลองแคลว และตรง๑๕ เพราะจตทมความ

ตงมนจะทำใหรชดตามความเปนจรง๑๖ จต

ตงมนมลกษณะบรสทธผดผอง ไมมกเลส

ปราศจากความเศราหมอง ออน เหมาะแก

การใชงานตงมน ไมหวนไหว๑๗จตตงมนเปน

สมมาสมาธเปนพฒนาการทมาจากการทจตม

ความสข๑๘ การทจะมจตตงมนเปนสมาธได

กตองอาศยการฝกฝนใหจตมสตอน เปน

อปปมาทธรรม ซงความไมประมาทนเปน

ธรรมทมอปการะมากในกระบวนการปฏบต

ดงททานพระสารบตรไดรวบรวมไว ในสงคต

สตรวา

ธรรม ๑ ประการทมอปการะมาก คออะไร

คอ ความไมประมาทในกศลธรรมทงหลาย๑๙

นคอธรรม ๑ ประการทมอปการะมาก๒๐

ธรรม ๒ ประการทมอปการะมาก คออะไร

คอ

๑. สต (ความระลกได)

๒. สมปชญญะ (ความรตว)

นคอธรรม ๒ ประการทมอปการะมาก๒๑

กระแสเหลาใดในโลก

สตเปนเครองกนกระแสเหลานนได

เรากลาวธรรมเครองปองกนกระแสทงหลาย

ปญญาปดกนกระแสเหลานนได๑๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

170การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

171

ความไมประมาทคอการไมอยปราศจากสต

มสตอย เสมอในการกระทำสงตางๆ เหน

คณคาของเวลา ไมปลอยชวตใหลองลอยไป

อยางไรจดหมาย พยายามปรบปรงแก ไขสง

ตางๆ ใหดขน การระมดระวงอยเสมอ ไม

ยอมถลำไปในทางเสอม ไมยอมพลาดโอกาส

แหงความกาวหนาตระหนกถงสงทตองทำและ

ตองไมทำ ใส ใจสำนกในหนาท ไมปลอยปละ

ละเลย มความสำนกรบผดชอบอย เสมอ

อปปมาทธรรมนนเปนธรรมขอใหญ และม

ความสำคญมากในพระพทธศาสนาพระธรรม

ทพระผมพระภาคทรงแสดงไวเปนอนมาก

กรวมลงในความไมประมาท ความสำคญของ

อปปมาทธรรมเหนไดจากพระพทธพจนดง

ตอไปน

ภกษทงหลาย เมอดวงอาทตยกำลงจะอทย

ยอมมแสงอรณขนมากอน เปนบพนมต ฉนใด

อปปมาทสมปทากเปนตวนำ เปนบพนมต

เพอความเกดขนแหงอรยมรรคมองค ๘

ฉนนน๒๒

ภกษทงหลาย ธรรมอนเปนเอก มอปการะมาก

เพอความเกดขนแหงอรยมรรคมองค ๘ ธรรม

อนเปนเอก คออะไร คออปปมาทสมปทา๒๓

ภกษทงหลาย เราไมพจารณาเหนธรรมอนแม

อยางหนง ทเปนเหตใหอรยมรรคมองค ๘ ท

ยงไมเกดกเกดขน หรอเปนเหตใหอรยมรรคม

องค ๘ ท เกดขนแลวถงความเจรญเตมท

เหมอนอปปมาทสมปทาน๒๔

สตวทงหลายไมม เทา มสองเทา มส เทา

หรอมเทามากกตาม มรป หรอไมมรปกตาม

มสญญา ไมมสญญา หรอมสญญากไม ใช ไม

มสญญาก ไม ใชกตาม มประมาณเทาใด

ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาบณฑตกลาว

วา เลศกวาสตวมประมาณเทานน ฉนใด กศล

ธรรมทงหมดกฉนนนเหมอนกน มความไม

ประมาทเปนมล รวมลงในความไมประมาท

ความไมประมาทบณฑตกลาววาเลศกวากศล

ธรรมเหลานน๒๕

รอยเทาของสตวทเทยวไปบนแผนดนทงหมด

รวมลงในรอยเทาชาง รอยเทาชางชาวโลก

กลาววาเลศกวารอยเทาเหลานน เพราะเปน

รอยใหญ แมฉนใด กศลธรรมทงหมดกฉนนน

เหมอนกน มความไมประมาทเปนมล รวมลง

ในความไมประมาท ความไมประมาทบณฑต

กลาววาเลศกวากศลธรรมเหลานน๒๖

ภกษทงหลาย แสงสวางของดวงดาวทงหมด

ยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงแสงสวางของ

ดวงจนทร แสงสวางของดวงจนทรชาวโลก

กลาววา เลศกวาแสงสวางของดวงดาว

เหลานน แมฉนใด กศลธรรมทงหมดกฉนนน

เหมอนกน มความไมประมาทเปนมลรวมลงใน

ความไมประมาท ความไมประมาทบณฑต

กลาววาเลศกวากศลธรรมเหลานน๒๗

ภกษทงหลาย บดนเราขอเตอนเธอทงหลาย

สงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดา

เธอทงหลายจงทำหนาท ใหสำเรจดวยความไม

ประมาทเถด นเปนพระปจฉมวาจาของพระ

ตถาคต๒๘

สตเปนสภาวธรรมทเปนเจตสกเกดพรอมกบ

จต ดบพรอมกบจต รอารมณเดยวกนกบจต

สตนนเกดกบจตประเภททดงามเทานน ไมเกด

กบอกศลสตเปนความระลกไดทเปนไปในสงท

เปนกศล เชน การมเจตนาในการเสยสละ

การมเจตนางดเวนจากทจรต การทำจตใจให

สงบดวยสมถกมมฏฐาน หรอการอบรมเจรญ

ปญญาใหเขาใจสภาวธรรมตามความเปนจรง

ดวยวปสสนากมมฏฐาน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

172การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

173

ในคมภรอภธรรมปฎก ธรรมสงคณ ไดแสดง

สภาวธรรมตางๆ ทเกดขนพรอมกบจต ซงม

หลากหลายประเภท หากเปนจตทเปนฝายด

งาม กจะปรากฏสตเปนสภาวธรรมหนงทเกด

ประกอบกบจตนนดวย โดยมชอหลายอยาง๒๙

และไดขยายความวา

สตนทรย ทเกดขนในสมยนน เปนไฉน

สต ความตามระลก ความหวนระลก สต

กรยาทระลก ความทรงจำ ความไมเลอนลอย

ความไมหลงลม สต สตนทรย สตพละ

สมมาสต๓๐ ในสมยนน นชอวาสตนทรย ทเกด

ขนในสมยนน๓๑

สตเปนความระลกได ไมหลงลมในกศลธรรม

ทงหลาย โดยปกตทวไปคนเรานนขาดสต

ทำใหจตใจลองลอยออกไปยดตดกบสงทรบร

เชน เมอเหนรปทางตา ใจทขาดสตกสงออก

ไปยดเกาะตามอำนาจของความจำเดมๆ วา

เปนหญงสาวสวย เปนญาตเรา เปนเพอนเรา

เปนศตรเรา เปนตนทำใหจตตกไปฝายอกศล

ไดงายเพราะมความเคยชนอยมาก เมอเหน

หญงสาวสวยกเกดราคะ เมอเหนผทเปนญาต

เรากเกดความดใจตดของ เมอไดยนเสยงทาง

ห ใจกสงออกไปรบรเกาะตดอยกบถอยคำท

คนอนพด ทำใหจตขาดสต เปนอกศล หาก

เปนคำสรรเสรญกด ใจ คำตำหนก โกรธ

ขดเคอง แมทางทวารอนๆ กทำนองเดยวกน

สวนสตทำใหจตเปนกศล อนเปนไปในทาน

ศล ภาวนา ทำใหจตไดรบการคมครองรกษา

เหมอนกบขนคลงของพระเจาจกรพรรด

รายงานสมบต ใหทราบ ดงทพระนาคเสน

เถระกลาวไววา

มหาบพตร ขนคลงของพระเจาจกรพรรด

ยอมทลพระเจาจกรพรรดใหระลกถงอสรย

สมบตทงเวลาเยนและเวลาเชาวา ขาแตเทวะ

ชางมประมาณเทาน มามประมาณเทาน รถม

ประมาณเทาน พลเดนเทามประมาณเทาน

เงนมประมาณเทาน ทองมประมาณเทาน

สมบตทงปวงมประมาณเทาน ขอเทวะจง

ระลกถงอสรยสมบตนน ฉนใด ขอถวาย

พระพรมหาบพตร สตกฉนนนเหมอนกนแล

ยอมใหระลกถงกศลธรรมท งหลาย คอ

สตปฏฐาน ๔ เหลาน สมมปปธาน ๔ เหลาน

อทธบาท ๔ เหลาน อนทรย ๔ เหลาน พละ

๕ เหลาน โพชฌงค ๗ เหลาน นอรยมรรค

ประกอบดวยองค ๘ นสมถะ นวปสสนา

เหลานเปนอรยสจ นเปนวชชา นเปนวมตต

เหลานนเปนโลกตรธรรม มหาบพตร สตมการ

ระลกเปนลกษณะอยางนแล๓๒

จตนนเกดดบไปทละดวง เกดเปนขณะๆ สบ

ตอกนไป เมอมสตเกดขน จะทำใหจตนนเปน

กศลอกศลจะดบลงไป เมอจตใจเปนกศลแลว

หากมความคดเจตนาเกดขน กรรมทางใจเปน

มโนสจรต การกระทำทผดพลาดทางกาย

วาจาก ไมม เพราะการกระทำทผดพลาดทง

หลายออกมาจากจตทเปนอกศล การกระทำ

ทางกายทถกตองเปนกายสจรต การพดท

ถกตองเปนวจสจรตซงสจรตทง๓ประการน

เปนกศลกรรมนำประโยชนและความสขมาให

ทงในชาตนและชาตหนา เมอมสตบอยครง

เขา กศลธรรมทงหลายกเจรญงอกงาม

อกศลธรรมทงหลายกออนกำลงลงไปตาม

ลำดบ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

174การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

175

สตนนมลกขณาทจตกกะ(อาการ๔อยางมลกษณะเปนตน)วา

(๑)อปลาปนลกขณาสต สตมอาการไมเลอนลอยเปนลกษณะ

(๒)อสมโมสนรสา มการไมหลงลมเปนกจ

(๓)อารกขปจจปฏานา มการคอยรกษาจตเปนอาการปรากฏ

วสยาภมขภาวปจจปฏานาวา หรอมการมงตรงตออารมณทกำลงปรากฏ

เฉพาะหนาเปนอาการปรากฏ

(๔)ถรสญญาปทฏานา มการจำไดอนมนคงเปนเหตใกล ใหเกด

กายาทสตปฏานปทฏานาวาหรอมสตปฏฐาน๔คอกายานปสสนาสตปฏฐาน

เปนตนเปนเหตใกล ใหเกด๓๓

อนทรยทง๖คอจกขนทรยโสตนทรยฆานนทรยชวหนทรยกายนทรยและมนนทรยเปน

ชองทางทำใหการรบร และตอจากนนจงเกดจตชนดทเปนกศลหรออกศลขน เมออกศลเกดขน

เรยกวาอสงวร เพราะอนทรยเปนเหตทำใหเกดอกศลเลยเรยกวาไมสำรวมอนทรย หากรบร

แลวกศลเกดขน เรยกวาสงวร อนทรยเปนเหตใหเกดกศลนนเลยเรยกวาสำรวมอนทรย

จกขนทรยกลาวโดยสภาวะ ไดแก จกขปสาทรป เปนรปชนดหนงซงมความสามารถในการ

กระทบกบสสนตางๆ เปนเหตปจจยใหเกดการเหนคอจกขวญญาณ และเปนทวารใหเกดจตประเภท

อนๆตดตามมามสมปฏจฉนจตสนตรณจต โวฏฐพพนจตชวนจตเกดขน เปนกศลบางอกศล

บางเกดขนมาในจต เปนสงวรหรออสงวรในชวนจตนน หากเปนจตทดงามมศลเปนตนเกด

ประกอบรวมดวยจดเปนสงวร หากเปนจตท ไมดมความทศลเปนตนเกดประกอบจดเปนอสงวร

ในทางทวารอนๆกโดยทำนองเดยวกน

การสงวรนนเปนลกษณะของสตทปดกนไม ให

กเลสไหลเขามาสจตใจ เมอตาเหนรปหไดยน

เสยง จมกดมกลน ลนลมรส กายถกตอง

สมผสทางกายใจคดนกและรบรอารมณตางๆ

สตนนไม ไดเกดทจกขปสาท ดงนน คำกลาว

ถงการสำรวมในจกขนทรยนนจงเปนคำพดท

ใหเปนทเขาใจกนในความหมายทวา เมอเหน

รปทางตาแลว สามารถทจะปดกนไม ใหกเลส

ไหลเขาไปสจต ไม ใหอภชฌาโทมนสครอบงำ

จตไดสตนนเกดขนทชวนจต สตนนเองเปน

ตวสงวร และทำใหอนทรยสงวรม ได

เมอเหนรปทางตาแลวมสต ไมหลงลมจตเปน

กศลกเปนจตทมความสำรวมเรยกวาสำรวม

จกขนทรยเพราะมตาเปนเหตเมอไดยนเสยง

ทางหแลว มสต ไมหลงลม จตเปนกศล เปน

จตทมความสำรวมเรยกวาสำรวมโสตนทรย

เพราะมหเปนเหต แมการสำรวมในทางทวาร

อนๆกโดยทำนองเดยวกนน แตหากเปนไปใน

ทางตรงกนขามคอ เหนรปทางตาแลวหลงลม

สต จตเปนอกศล ถกความยนดยนรายหรอ

กเลสตางๆครอบงำชอวาไมสำรวมอนทรย

การวนจฉยเรองจตขณะใดเกดการสงวรน

คมภรวสทธมรรคไดอธบายรายละเอยดเอาไว

ตามการรบรอารมณ ในวถจตดงขอความวา

ในคำวา ถงความสำรวมในจกขนทรยนน

พงทราบวา อนทจรง ความสำรวมหรอไม

สำรวมกตามในจกขนทรยหาม ไม เพราะสต

กด ความหลงลมสตกด ม ไดอาศยจกษ

ประสาทเกดขน... ในขณะแหงชวนจต ถา

ความทศลกด ความหลงลมสตกด ความไมรก

ด ความไมอดทนกด ความเกยจครานกด เกด

ขนไซร ความไมสำรวมกมขน กความไม

สำรวมทมขนอยางนนน พระผมพระภาคเจา

ตรสวาความไมสำรวมในจกขนทรย๓๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

176การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

177

ความสำรวมและไมสำรวมนน มไดเฉพาะตอนทจตทำหนาทเปนชวนจตเทานน ไมมตอนทเปน

ภวงคอาวชชนะทสสนะสมปฏจฉนะสนตรณะโวฏฐพพนะและตทารมมณะเลยโดยเขยน

แยกแยะขณะจตทเกดการสงวรและไมสงวรทางจกขทวารเปนตวอยางดงน

(๑)อตตภวงครปมาสคลองจกษกระทบกบจกขปสาทะ

(๒)ภวงคจลนะภวงค ไหว

(๓)ภวงคคปจเฉทะตดกระแสความสบตอของภวงคเพอขนสการรบรรป

(๔)กรยามโนธาตทำอาวชชนกจนกหนวงถงรป

(๕)จกขวญญาณทำทสสนกจการเหนรป

(๖)วบากมโนธาตทำสมปฏจฉนกจรบรปนนตอ

(๗)อเหตกวบากมโนวญญาณธาตทำสนตรณกจตรกตรองพจารณารป

(๘)อเหตกกรยามโนวญญาณธาตทำโวฏฐพพนกจตดสนอารมณ

(๙)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๐)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๑)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๒)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๓)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๔)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๕)ชวนะเปนกศลหรออกศลเกดสบตอ๗ขณะ

(๑๖)ตทารมมณะรบอารมณเดมตออก๒ขณะ

(๑๗)ตทารมมณะรบอารมณเดมตออก๒ขณะ

จากลำดบการเกดของวถจตทางจกขทวารท

ไดแสดงมาน ลำดบท ๑ – ๘ และ ลำดบท

๑๖–๑๗ไมมการสำรวมหรอไมสำรวมการ

สำรวมหรอไมสำรวมจะเกดขนในตอนทเปน

ชวนจต ซงโดยปกตนนเกดสบตอกนไป ๗

ขณะตามลำดบท๙-๑๕เปนจตทเปนกศล

บาง อกศลบาง หากจตเปนกศล มสตเกด

ประกอบดวย เพราะสตเกดกบกศลจตทก

ประเภทเปนการสำรวมจกขนทรยแตหากจต

เปนอกศล เปนการไมสำรวมจกขนทรย ทาง

ทวารอนๆกโดยทำนองเดยวกน

ถ ง แม ว า ภ ว ง คจ ต ทว ปญจวญญาณ

สมปฏจฉนจต สนตรณจต โวฏฐพพนจต

และตทารมมณจต ไม ไดมการสำรวมหรอไม

สำรวมในขณะจตนน แตเมอกลาวแสดงโดย

ภาพรวมของการรบรอารมณ ในทวารทง ๖

หากจตเปนกศลมสตเกดทชวนจตจตทงหมด

ทเกดขนโดยมทวารนนเปนเหต กชอวาสำรวม

ดวย หากจตเปนอกศล ไมมสตเกดทชวนจต

จตทงหมดทเกดขนโดยมทวารนนเปนเหต ก

ชอวาไมสำรวมดวย เหมอนกบประตเมองทง

๔ ดาน หากไม ไดระวงรกษาแลว ประต

ภายในบานเรอนกชอวาไม ไดรกษาระวงดวย

เพราะเมอพวกโจรสามารถเขามาทางประต

เมองแลว กเขามาปลนทรพยสนได แตหาก

ประตเมองทง ๔ ดานไดรบการระวงรกษาไว

เปนอยางดแลว พวกโจรไมสามารถเขามา

ภายในเมองไดถงแมภายในเมองไมตองระวง

รกษาอะไรก ไม เกดความเสยหายใดๆ๓๕

อนทรยสงวรนมสตเปนเหตใหสำเรจ ดงท

คมภรวสทธมรรคอธบายไววา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

178การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

179

เหมอนอยางวา ปาฏโมกขสงวรภกษพงใหถง

พรอมดวยศรทธา ฉนใด อนทรยสงวรกพง

ใหถงพรอมดวยสต ฉนนน เพราะวาอนทรย

สงวรศลนนเปนสตสาธนะ (มสตเปนเหตให

สำเรจ) เหตทอนทรยทงหลายทตงมนแลว

ดวยสต ไมเปนชองท โทษทงหลายมอภชฌา

เปนตนจะพงไหลเขามาได

สรปไดวา สภาวธรรมททำใหการพฒนา

อนทรยสงวรประสบความสำเรจคอสต สตท

ฝกไวดแลวจะคอยรกษาจตใหเปนกศล เมอม

การรบรอารมณทางทวารทง ๖ ปดกนไม ให

อกศลเขามาในจตใจได สตจงอปมาเหมอนกบ

นายประตทคอยเฝาระวงรกษาไม ใหมผราย

เขามาภายในบานได สตทคอยเฝาระวง

รกษาจตเมอรบรอารมณทางทวารทง ๖

เชนนเปนลกษณะของการมอนทรยสงวร๓๖

๓.๑.๒.๔ อบายและวธประกอบการฝกอนทรยสงวร

อบายและวธประกอบการฝกอนทรยสงวรนนมมากมาย เพราะคนมจรตอธยาศยตางกน วธท

เหมาะสมและไดผลกบแตละบคคลไมเหมอนกน ซงผทมความสามารถรจรตอธยาศยทสะสมมา

ของผฝกรความแกความออนของอนทรยและบอกสอนไดตรงมากทสดกคอพระอรหนตสมมา

สมพทธเจา พระองคทรงมพระญาณชอวาอาสยานสยญาณและอนทรยปโรปรยตตญาณ

เทคนควธการในยคหลงๆ กมมากมาย ซงครบาอาจารยทงหลายไดคดคนขนเพอฝกลกศษย

ในทนจะไดรวบรวมเทคนคการฝกใหมอนทรยสงวรจากพระพทธพจนและคมภรตางๆมาแสดง

พอเปนแนวทางดงตอไปน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

180การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

181

(๑) การปฏบตกรรมฐาน

ขอน เปนวธทจะทำใหมอนทรยสงวรอยาง

สมบรณทสด เมอบคคลปฏบตกรรมฐานตาม

แนวทพระพทธเจาสอนไว จนมปญญาเหน

ความจรง รแจงอรยสจ มวชชาเกดขน

ถอนความเหนผดและความยดมนถอมนใน

สงทงปวงไดแลว การใชอนทรยทง ๖ ก

ยอมเปนการสงวรอยเองโดยธรรมชาต

เพราะอนทรยของทานผทรแจงความจรงแลว

ยอมไมเทยวแสสายไปยดถอตดของในอารมณ

ตางๆ ไมเกดความยนดยนรายในอารมณ

ทงปวง เพราะเขาใจความจรงวา สงทงปวง

วางเปลาจากตวตน เปนสงท ไมเทยง เปน

ทกข เปนอนตตา จงเขาไปเกยวของกบสง

ตางๆ ดวยใจทเปนอสระ ไมสามารถทำด

ทำชวได ทำไดแตสงทเหนอดเหนอชวเทานน

เปนสกแตการกระทำ เรยกวากรยา ไมเปน

การกระทำดวยอำนาจตณหาอปาทานอก

ตอไป ไมมการทำกรรมเกดขน ทานเปนพระ

อรหนต อยจบพรหมจรรยแลว มกจทควร

ทำไดทำเสรจแลว

สวนผปฏบตทยงไมมปญญาจนถงความเปน

พระอรหนต เปนพระอรยบคคลระดบรอง

ลงมา การใชอนทรยของทานกเปนไปเพอการ

ศกษาเรยนรความจรง อาจมความยนดยนราย

เกดขนบาง แต ไมตดของนานนก สามารถ

สละทงความรสกเชนนนไดเรว แลวกมาเพง

พจารณาความจรงของสงนน เพอเกดปญญา

ยงๆขน

สำหรบผทปฏบตกรรมฐานทยงไม ใชพระอรยเจา

กเปนการฝกฝนใหมสตปองกนกเลสตางๆให

จตมความสะอาด ปลอดโปรง เปนสข และ

เปนสมาธชวงนเปนการปองกนกเลสใหมๆไม

ใหเกดขน ไม ใหกเลสเขามาปดบงจต แลวใช

จตทมสมาธนนมามองดความจรงของกายใจ

และปรากฏการณตางๆ ทเกดขน เพอใหเกด

ปญญา เปนการถอดถอนความเขาใจผด

ความหมายรผด ความยดถอ ความยนดยน

รายของทานเหลานกยงมมากบางนอยบาง

ตามกำลงสตปญญาของตน เมอฝกใหม สต

ปญญา สตปญญานนกจะทำหนาทคมครอง

รกษาจตโดยอตโนมตทเดยว

การปฏบตกรรมฐานไมวาจะเปนสมถกรรมฐาน

หรอวปสสนากรรมฐาน เปนการฝกใหมสต

เมอมสตคอยคมครองจต จะกอใหเกดอนทรย

สงวรตามมาโดยอตโนมต แต ในการปฏบต

สมถะและวปสสนามความแตกตางกน คอ

สมถกรรมฐาน เปนการมสตคอยระลกรอยท

อารมณเดยว ผลท ไดคอมจตทสงบปราศจาก

นวรณ มความปลอดโปรง เบาสบาย มกำลง

และมความสข หากมความแนบแนนเปนหนง

มาก กไดฌานระดบตางๆ เปนการใส ใจไปท

ตวอารมณ เรยกวาอารมมณปนชฌาน สวน

วปสสนากรรมฐาน เปนการฝกใหมสต ม

สมาธ เมอจตมสมาธตงมนดแลว ก ใหตาม

พจาณารทงนามและรปใหเหนความจรง คอ

เปนไปตามกฎไตรลกษณ ผลท ไดคอการเขาใจ

ความจรงของสภาวธรรม จตหมดความเหนผด

และหมดความยดมนถอมนในนามรป เปนการ

ใส ใจไปทลกษณะของสภาวธรรม เรยกวาลก

ขณปนชฌาน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

182การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

183

การฝกสตโดยการปฏบตกรรมฐาน เปนสงทม

ความจำเปนมากทสดในการสรางอนทรย

สงวร เพราะหากรอใหอารมณกระทบเสย

กอน จงคอยสงเกตดวา จตเกดอภชฌาและ

โทมนสหรอไม ยอมไมทนกเลส เพราะความ

เคยชนของกเลสอนมอวชชาเปนประธานนนม

มาก และเกดอยเปนประจำมานานแสนนาน

จตกเปนอนตตาเกดไปตามความเคยชน จะ

บงคบใหเปนไปตามใจก ไม ได ถงแมจะไม

อยากมกเลส แตกเลสกเกดขนเพราะเคยชน

มานานทเรยกวาอนสย มนเปนสงทยงละไม ได

และตามไปในอารมณตางๆ เมอรบรอารมณ

แลวเกดความรสกขนเปนปฏกรยาตอบสนองทด

เปนอตโนมตดงทพระพทธเจาตรสวา

ภกษทงหลาย เพราะอาศยจกขและรป จกข

วญญาณจงเกด ความประจวบแหงธรรม ๓

เปนผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย สข ทกข

หรออทกขมสขทสตวเสวยจงเกด เขาอนสข

เวทนาถกตองแลว ยอมเพลดเพลน เชยชม

ยดตด บคคลนนมราคานสย (กเลสอนนอน

เนองอย ในสนดานคอราคะ) นอนเนองอย อน

ทกขเวทนาถกตองแลว ยอมเศราโศก ลำบาก

รำไร ทบอก ครำครวญ ถงความลมหลง เขา

มปฏฆานสย (กเลสนอนเนองอย ในสนดานคอ

ปฏฆะ) นอนเนองอย อนอทกขมสขเวทนาถก

ตองแลว ยอมไมรชดถงความเกดขน ความ

เสอมไป คณ โทษ และธรรมเปนเครองสลด

ออก จากเวทนานนตามความเปนจรง เขาม

อวชชานสย (กเลสนอนเนองอย ในสนดานคอ

อวชชา) นอนเนองอย๓๗

ดงนน จงตองฝกใหจตมสตอยกบกรรมฐาน

โดยเฉพาะทองเทยวอยภายในกายของตนท

เรยกวากายคตาสต๓๘ เมอจตมสตรอยภายใน

ตนมนคงด กเปนการสำรวมอายตนะทง ๖

อยภายใน จตไมเทยวซดสายออกไปภายนอก

หากมอารมณกระทบทางตา ห เปนตน สตก

จะเกดเรวขน มความสงวรมากขน จนกระทง

รเทาทนอารมณทงหมด ไมวาอารมณ ใดมา

กระทบ กมสตรทน เปนผมอนทรยสงวรท

สมบรณ ดงตวอยางทานพระมหาโมคคลลานะ

เจรญกายคตาสต มสตตงมนอย ในภายใน

ตนอย พระผมพระภาคเหนดงนน จงไดทรง

เปลงอทานขนวา “ภกษทเจรญกายคตาสต

แนวแน สำรวมในผสสายตนะทง ๖ มจตตง

มนเสมอ กจะพงรการดบกเลสของตนได”๓๙

ทานพระมหากจจายนเถระผเปนเลศกวาภกษ

ทงหลายดานขยายความธรรมะทพระพทธเจา

ตรสไว โดยยอใหพสดาร ไดแสดงการไม

สำรวมอนทรย ไมมการคมครองทวารให

โลหจจพราหมณฟง ทานแสดงวา ไดแก ผท

รบรอารมณทางทวารทง ๖ แลว เกดความ

ยนดยนรายขนมา เปนผทมจตไมตงมนอย ใน

กายคตาสต จตซดสายออกไปภายนอก ขณะ

นนจตเปนอกศลเกดตดตามมา และเขาไมรจก

วธทจะทำใหจตหลดพนไปดงคำวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

184การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

185

พราหมณ บคคลบางคนในโลกน เหนรปทางตา

แลวยอมยนดในรปทนารก ยอมยนรายในรปท

ไมนารก เปนผ ไมตงมนกายคตาสต มปรตตจต

อย และไมรชดเจโตวมตตและปญญาวมตต

ตามความเปนจรง อนเปนทดบไปโดยไมเหลอ

แหงธรรมทเปนบาปอกศลเหลานนทเกดขนแลว

แกบคคลนน ฟงเสยงทางห ฯลฯ ดมกลนทาง

จมก ฯลฯ ลมรสทางลน ฯลฯ ถกตอง

โผฏฐพพะทางกาย ฯลฯ รแจงธรรมารมณทาง

ใจแลว ยอมยนดในธรรมารมณทนารก ยอม

ยนรายในธรรมารมณท ไมนารก เปนผ ไมตงมน

กายคตาสต มปรตตจตอย และไมรชดเจโต

วมตตและปญญาวมตตตามความเปนจรง อน

เปนทดบไปโดยไมเหลอแหงธรรมทเปนบาป

อกศลเหลาน นท เกดข นแลวแกบคคลน น

พราหมณ บคคลชอวาไมคมครองทวารเปน

อยางนแล๔๐

ตามปกตของคนทวไปนน จตใจยอมไหลไปใน

รป เสยง กลน รส สมผสทางกาย และ

ธรรมารมณทนาพอใจ ซงจตท ไหลออกไป

เชนน เปนลกษณะของจตทถกตณหาครอบงำ

เพราะไมมสตรเทาทน ประเภทของตณหาท

แยกโดยอารมณม ๖ ประเภทคอ รปตณหา

สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพ

ตณหา ธมมตณหา เปนความอยาก ความ

ตองการความยดตดในอารมณทง๖

อาการทตณหาไหลออกไปตามอารมณ ในทวารทง ๖ เปนการขาดสต ไมมความสำรวมระวง

อนทรย ทำใหเกดกเลสเกดขนตดตามมามากมาย สวนการเจรญกายคตาสตนนเพอเปนการฝก

สตทำใหมสตตงมนอยภายในตนปองกนรกษาอนทรยมขอความททานพระมหากจจายนเถระ

ไดขยายความพระพทธพจนทวาสวนต สพพธ โสตา๔๑และสต เตส นวารณ๔๒ไว ในคมภร

เนตตปกรณวา

ภกษทงหลาย คำวา สวต (ไหลไป) นแลเปนชอของอายตนะภายใน ๖

จกษ (ตา)

ยอมไหลไปในรปารมณทนาพอใจ ยอมขดเคองในรปารมณทตนไมชอบใจ

โสตะ (ห)

ยอมไหลไปในสททารมณทนาพอใจ ยอมขดเคองในสททารมณทตนไมชอบใจ

ฆานะ (จมก)

ยอมไหลไปในคนธารมณทนาพอใจ ยอมขดเคองในคนธารมณทตนไมชอบใจ

ชวหา (ลน)

ยอมไหลไปในรสารมณทนาพอใจ ยอมขดเคองในรสารมณทตนไมชอบใจ

กายยอมไหลไปในโผฏฐพพารมณทนาพอใจ ยอมขดเคองในโผฏฐพพารมณทตนไมชอบใจ

ใจยอมไหลไปในธมมารมณทนาพอใจ ยอมขดเคองในธมมารมณทตนไมชอบใจ

ยอมไหลไปโดยอาการทงปวงอยางน เพราะฉะนน ทานจงกลาววา

สวนต สพพธ โสตา (กระแส คอ ตณหาทงหลายยอมไหลไปในอายตนะทงปวง)๔๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

186การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

187

เมอบคคลเจรญกายคตาสต กระทำใหมากแลว

จกข (ตา)

ยอมไมดงไปในรปารมณทนาชอบใจ ยอมไมขดเคองในรปารมณทตนไมชอบใจ

โสตะ (ห)

ยอมไมดงไปในสททารมณทนาชอบใจ ยอมไมขดเคองในสททารมณทตนไมชอบใจ

ฆานะ (จมก)

ยอมไมดงไปในคนธารมณทนาชอบใจ ยอมไมขดเคองในคนธารมณทตนไมชอบใจ

ชวหา (ลน)

ยอมไมดงไปในรสารมณทนาชอบใจ ยอมไมขดเคองในรสารมณทตนไมชอบใจ

กายยอมไมดงไปในโผฏฐพพารมณทนาชอบใจ

ยอมไมขดเคองในโผฏฐพพารมณทตนไมชอบใจ

ใจยอมไมดงไปในธมมารมณทนาชอบใจ

ยอมไมขดเคองในธมมารมณทตนไมชอบใจ เพราะเหตไร?

เพราะปองกนรกษาอนทรยทงหลาย (มจกขเปนตน)

ไวดแลว กระแสทงหลายมตณหาเปนตนเหลานน บคคลจะปองดวยดดวยธรรมอะไร?

ดวยการรกษาคอสต เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา

สต เตส นวารณ (สตเปนเครองกนกระแสคอตณหาเหลานน)๔๔

ตามขอความอธบายทยกมานแสดงใหเหนวา

การฝกสตดวยกรรมฐานอยางใดอยางหนง

ไมวาจะเปนสมถกรรมฐานหรอวปสสนากรรม

ฐาน โดยเฉพาะการมสตพจารณาอย ใน

ขอบเขตกายของตน จะทำใหเกดสตรเทา

ทนอารมณ คอ ไม เกดการหลงชอบไป

ในอารมณทนาพอใจและไมขดเคองในอารมณ

ท ไมนาพอใจ ซงกคอการเกดอนทรยสงวร

ในทางทวารตางๆ น น เอง เพราะการ

ทำกรรมฐานนนทำใหเกดสตสมปชญญะ

มากย งข น และสตสมปชญญะนน เปน

ปจจยใหเกดอนทรยสงวร ดงพระพทธพจน

ทวา “สตสมปชญญะทบรบรณ ยอมทำให

ความสำรวมอนทรยบรบรณ”๔๕ และวา

“เมอสตสมปชญญะม หรและโอตตปปะ

ของบคคลผสมบรณดวยสตสมปชญญะ ชอ

วามเหตสมบรณ เมอหรและโอตตปปะม

อนทรยสงวรของบคคลผสมบรณดวยหรและ

โอตตปปะ ชอวามเหตสมบรณ”๔๖

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

188การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

189

(๒) ไมถอโดยนมตและอนพยญชนะ

วธการนถอเอาตามหลกปฏบตอนทรยสงวร ในพระบาลทพระพทธเจาตรสวา น นมตตคคาห,

นานพยญชนคคาห แปลวา ไมรวบถอ ไมแยกถอ หากไมมการยดถออารมณตางๆ โดยนมต

และโดยอนพยญชนะอารมณทมาปรากฏทางตาหจมกลนกายและใจกจะเปนเพยงสกวา

อารมณทถกรบรเทานนผปฏบตไดอยางนจะไมถกอารมณนนครอบงำเอาแตหากหลงลมสตไป

ใส ใจในนมตและอนพยญชนะเขาแลวกจะมการเสวยความรสก เขาไปมสวนรวมเปนจรงเปนจง

กบอารมณนนจตกจะเกดความยนดยนรายและเกดกเลสตดตามมาดงพระพทธพจนวา

เพราะเหนรปจงหลงลมสต

เมอใส ใจนมตทนารก

กมจตกำหนดเสวยอารมณนน ทงตดใจอารมณนนอย

เวทนาทเกดจากรปจำนวนมากกเจรญแกเขา

และจตของเขากถกอภชฌาและวหงสาเขาไปกระทบ

เมอเขาสงสมทกขอยอยางน

บณฑตกลาววา ยงหางไกลนพพาน...๔๗

การทจะไมตดในนมตและอนพยญชนะของอารมณ ไดนน จะตองมการฝกฝนสตมาเปนอยางด

ใหมสตวองไว ระลกไดทนทวงทเมอมการรบรอารมณ และนำเอาปญญาความรตางๆ ท ไดสงสม

เอาไวจากการศกษาและปฏบตธรรมมาชวยในการพจารณาใหเหนแจมแจงตามความเปนจรง

(๓) เลอกอารมณ

คณธรรมทงหลายรวมทงอนทรยสงวรเปนสภาวธรรมอยางหนง ซงอยภายใตกฎไตรลกษณ คอ

เปนสงทดำรงอยเพยงชวคราว เกดเพราะเหตปจจย เมอหมดเหตปจจยกดบไป ไมสามารถ

บงคบบญชาใหเกดตามความตองการไดการทจะปฏบตอนทรยสงวรคอเหนรปทางตาไดยน

เสยงทางห เปนตนแลว ไมเกดอกศลคออภชฌาและโทมนสกตองอาศยเหตทเหมาะสม การ

เลอกอารมณกเปนเหตอยางหนง ทจะทำใหการปฏบตอนทรยสงวรประสบความสำเรจ

อารมณ ใดทรบรแลวทำใหเกดอกศลมากขนกวาเดม ไมควรจะเขาไปเสพอารมณนน

สวนอารมณ ใดทรบรแลวทำใหเกดกศลมากขน ควรจะเสพอารมณนน ดงเรองทพระผม

พระภาคตรสกบทาวสกกะในสกกปญหสตรวา

ทาวสกกะจอมเทพทรงชนชมอนโมทนาพระภาษตของพระผมพระภาค ดงนแลว ไดทลถาม

ปญหาใหยงขนไปวา “ขาแตพระองคผนรทกข ภกษปฏบตอยางไร จงจะชอวาปฏบตเพอสำรวม

อนทรย”

พระผมพระภาคตรสตอบวา “จอมเทพ เรากลาวรปทพงรแจงทางตาไว ๒ อยาง คอ รปท

ควรเสพและรปท ไมควรเสพ กลาวเสยงทพงรแจงทางหไว ๒ อยาง คอ เสยงทควรเสพและ

เสยงท ไมควรเสพ กลาวกลนทพงรแจงทางจมกไว ๒ อยาง คอ กลนทควรเสพและกลนท ไม

ควรเสพ กลาวรสทพงรแจงทางลนไว ๒ อยาง คอ รสทควรเสพและรสท ไมควรเสพ กลาว

โผฏฐพพะทพงรแจงทางกายไว ๒ อยาง คอ โผฏฐพพะทควรเสพและโผฏฐพพะท ไมควรเสพ

กลาวธรรมารมณทพงรแจงทางใจไว ๒ อยาง คอ ธรรมารมณทควรเสพและธรรมารมณท ไม

ควรเสพ”

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

190การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

191

เมอพระผมพระภาคตรสอยางน ทาวสกกะ

จอมเทพไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคยอมรชด

เนอความแหงพระภาษตทพระผมพระภาค

ตรสไว โดยยอน ได โดยพสดารอยางนวา “เมอ

บคคลเสพรปทพงรแจงทางตาเชนใด อกศล

ธรรมทงหลายเจรญยงขน กศลธรรมทงหลาย

เสอมลง รปทพงรแจงทางตาเชนนเปนรปท ไม

ควรเสพ เมอบคคลเสพรปทพงรแจงทางตา

เชนใด อกศลธรรมทงหลายเสอมลง กศลธรรม

ทงหลายเจรญยงขน รปทพงรแจงทางตาเชนน

เปนรปทควรเสพ...เสยงทพงรแจงทางห...

กลนทพงรแจงทางจมก...รสทพงรแจงทาง

ลน...โผฏฐพพะทพงรแจงทางกาย...ธรรมารมณ

ทพงรแจงทางใจ ...๔๘

อรรถกถาของสกกปญหสตรไดขยายขอความ

ตอนนเอาไวสรปความวา

(๑) เมอดรปใดความรกเปนตนเกดขน ไมพง

เสพ ไมพงแลดรปนน แตเมอดรปใด ความ

สำคญวาไมงาม ยอมตงมน ความเลอมใส

ยอมเกดขน หรอการกลบไดซงความสำคญวา

ไมเทยงพงเสพรปนน

(๒) เม อฟง เสยงทมอกษรวจตรกด ม

พยญชนะวจตรกดยอมเกดความรกเปนตนขน

เสยงเชนนนไมพงเสพแตเมอฟงเสยงใดแมแต

เพลงขบของคนตกนำทประกอบดวยอรรถ

ประกอบดวยธรรม เกดความเลอมใสขนหรอ

ความเบอหนายยอมตงมน เสยงเหนปานนน

พงเสพ

(๓) เมอดมกลนใด เกดความกำหนดเปนตน

ขนมากลนอยางนนไมพงเสพแตเมอดมกลนใด

ยอมมการกลบไดความเขาใจวาไมงามเปนตน

กลนอยางนนพงเสพ

(๔) เมอลมรสใด เกดความกำหนดเปนตนขน

มา รสอยางนนไมพงเสพ แตเมอลมรสใด

เกดความเขาใจวา เปนของปฏกลในอาหาร

และยอมอาศยแรงกายเพราะรสท ไดลมเปน

ปจจยแลวสามารถกาวลงสอรยภมได หรอ

เมอบรโภคแลวมการสนกเลสไป รสเหนปาน

นนพงเสพ

(๕) เมอถกตองโผฏฐพพะใด ยอมเกดราคะ

เปนตน ไมพงเสพโผฎฐพพะเชนนน แตเมอถก

ตองสงใด มการสนกเลสเครองหมกดองได

เหมอนของพระสารบตรเถระเปนตน ทงความ

เพยร กไดรบการประคบประคองไวเปนอยาง

ด และทงประชมชนในภายหลงกยอมไดรบ

การอนเคราะหดวยการดำเนนตามเยยงอยาง

ท ไดเหน โผฎฐพพะเหนปานนนพงเสพ ใน

เรองเกยวกบโผฏฐพพะน ทานพระอรรถกถา

จารยยกตวอยางดงน พระสารบตรเถระไม

เคยเหยยดหลงบนเตยงตลอด ๓๐ ป พระ

มหาโมคคลลานเถระกเหมอนกน พระมหา

กสสปเถระไมเคยเหยยดหลงบนเตยง๑๒๐ป

พระอนรทธเถระ๕๕ปพระภททยเถระ๓๐

ป พระโสณเถระ ๑๘ ป พระรฏฐปาลเถระ

๑๒ปพระอานนทเถระ๑๕ปพระราหลเถระ

๑๒ปพระพากลเถระ๘๐ปพระนาฬกเถระ

ไมเคยเหยยดหลงบนเตยงจนปรนพพาน

(๖) เมอพจารณาธรรมารมณทจะพงรแจงได

ดวยใจเหลาใด ยอมเกดราคะเปนตนขนมา

หรอความเพงเลงอยากไดเปนตน โดยนย

เปนตนวา “ขอใหสมบตทนาปลมใจของคน

เหลาอนจงเปนของเราเถด” อยางน ไมควรเสพ

แตการพจารณาดวยความเมตตาเปนตนวา

“ขอใหพวกสตวทงหมด จงเปนผ ไมมเวรกน

เถด” ธรรมเหนปานนเหลานนพงเสพ ทานได

ยกตวอยางพระเถระ ๓ รปทประกอบอย ใน

ธรรมารมณทควรเสพดงตอไปน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

192การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

193

พระเถระ๓รปในวนเขาพรรษาไดวางกฎไว

วา ความตรกทเปนอกศลมความตรกถงความ

ใครเปนตน พวกเราไมพงตรก ครนในวน

ปวารณา พระเถระในสงฆถามผ ใหม ในสงฆ

วา “คณ ในเดอนน คณใหจตวงวนไปกแหง”

พระเถระรปท ๑ เรยนวา “ทานขอรบกระผม

ไม ได ใหวงออกนอกเขตบรเวณวด” พระเถระ

ในสงฆจงถามรปท ๒ วา “ของคณกแหง”

รปท๒นนตอบวา “ทานขอรบกระผมไม ได

ใหวงไปนอกทอย”ครนแลวพระเถระทง๒รป

กพากนถามพระเถระบางวา “ของทานเลา

ขอรบ” พระเถระตอบวา “ผมไม ได ใหวงออก

นอกขนธ ๕ หมวดทแนบแนนในภายใน”

ทานทง๒รปจงเรยนวา“ทานขอรบทานได

ทำสงททำไดยากแลว พงเสพธรรมทพงรแจง

ไดดวยใจเหนปานน ไวเถด”๔๙

นอกจากทรงแสดง สงทควรเสพและไมควร

เสพ โดยอารมณทง ๖ นแลว ในเสวตพพา

เสวตพพสตร พระผมพระภาคทรงแสดงเกยว

กบสงทควรเสพและไมควรเสพแงมมอนอก

ซงเปนสงทเกยวของกบชวตประจำวนของพระ

ภกษ ประกอบดวยจวร บณฑบาต เสนาสนะ

หมบานนคมนครชนบทบคคลซงจะตอง

เลอกใชสอยและเสพใหเหมาะสม เพอใหการ

ปฏบตอนทรยสงวรประสบผลสำเรจคอหาก

เสพแลวกศลธรรมเสอมลงอกศลธรรมเจรญ

ขน กไมควรเสพ หากเสพแลว อกศลธรรม

เสอมลง กศลธรรมเจรญขน กควรเสพ ซง

หากผ ใดรและปฏบตตามเชนน กจะเปนไป

เพอประโยชนและความสขตลอดกาลนาน๕๐

(๔) หลบหลกอารมณ

การหลบหลกอารมณนเปนวธการกนไวดกวา

แก เปนการปฏบตดวยความไมประมาท

ความไมประมาทระวงเอาไวกอน จะทำใหการ

ปฏบตประสบผลสำเรจได เพราะหากประมาท

เลนเลอไป ผดพลาดเพยงครงเดยวอาจจะทำ

ใหตองเสยใจในภายหลง หรอหากเปนพระ

ภกษกอาจทำใหตองลาสกขาออกมาเปน

คฤหสถ ความประสงคทจะบวชมาเพอปฏบต

ธรรมกไมประสบความสำเรจ ระวงเอาไวกอน

จงเปนการดกวา ความประมาทนนเปนทาง

แหงความตาย๕๑ และทำใหประสบความ

เสอมประการตางๆ พระพทธองคตรสเรอง

การไมคลกคลดวยหมคณะ ไมคลกคลกบพวก

คฤหสถตางๆเอาไวเพอเปนการปองกนกเลส

ทจะเกดขน เพราะตอนคบกนแรกๆกเลสอาจ

จะไมรนแรง ดเหมอนไมมอะไร แตเมอนานๆ

ไปหลงลมสตกเกดเปนอนตรายไดมาก

สำหรบพระภกษ มอบายสำหรบหลบหลก

อารมณทหลากหลาย เชน เมอรสกวาจวรส

สวยจนเกดความพอใจในสของจวรตน กนำไป

ยอมจนเหนวาไมสวยและไมเกดความพอใจใน

สจวรนน หากรบนมนต ไปในท ใดแลว รวาจะ

ไดเหนรป ไดฟงเสยง ไดกลน ลมรสทนา

ตดใจทำใหตดของในสงนนๆ กอยารบนมนต

หรอใหพระรปอนไปแทน หากสถานทซงไม

เหมาะสมก ใหหลกเลยง สถานทซงภกษควร

จะหลกเลยง ไมควรเขาไปเรยกวาอโคจร

ภกษผเขาไปในทอโคจรมรายละเอยดดงพระ

บาลวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

194การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

195

อโคจร เปนไฉน ภกษบางรปในธรรมวนยนเปนผมหญงแพศยาเปนโคจร มหญงหมายเปนโคจร

มสาวเทอเปนโคจร มบณเฑาะกเปนโคจร มภกษณเปนโคจร หรอมรานสราเปนโคจร เปนผอย

คลกคลกบพระราชา มหาอำมาตยของพระราชา เดยรถย สาวกเดยรถย ดวยการคลกคลกบ

คฤหสถท ไมสมควร หรอเสพ คบ เขาไปนงใกลตระกล ท ไมมศรทธา ไมเลอมใส ไมเปนดจ

บอนำ มกดาและบรภาษ ปรารถนาแตสงทมใชประโยชน ปรารถนาแตสงท ไมเกอกล ปรารถนา

แตสงท ไมผาสก ไมปรารถนาความหลดพนจากโยคะแกพวกภกษ ภกษณ อบาสกและอบาสกา

เชนนน นเรยกวา อโคจร๕๒

(๕) เผชญหนาอยางมสต

สตหมายถงความระลกไดความนกไดไมหลงลมไมปลอยให ใจลอยสตมความสำคญในการ

กระทำทกๆ อยาง ทำให โอกาสทจะเกดความผดลดลงได เมอมความจำเปนตองเผชญหนา

กบอารมณอยางหลกเลยงไม ได กควรตงสตไว ในแงมมทถกตอง เพอเปนการปองกนกเลส

การตงสตเมอตองเผชญหนากบอารมณน เปนการปฏบตตามแนวทพระผมพระภาคตรสตอบแก

ทานพระอานนท ในเรองการปฏบตตอสตรทวา

ทานพระอานนททลถามวา

“พวกขาพระองคจะปฏบตตอสตรอยางไร พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสตอบวา

“อยาด”

“เมอจำตองด จะปฏบตอยางไร พระพทธเจาขา

“อยาพดดวย”

“เมอจำตองพด จะปฏบตอยางไร พระพทธเจาขา”

“ตองตงสตไว”๕๓

ลกษณะการตงสตไว คอ การตงจตเอาไว ใหเหมาะสมในสตรทงหลาย สตรอายมากคราวแม

กตงจตไววาเปนดงแม สตรอายมากคราวพกตงจตไววาเปนพสาว สตรอายคราวนองกตงจตไว

วาเปนนองสาว ดงเชนททานพระปณโฑลภารทวาชะตอบแกพระเจาอเทน ถงวธการทจะทำให

ภกษหนมสามารถประพฤตพรหมจรรย ในเพศพระภกษไดจนตลอดชวตคอตงจตไว ในสตรทง

หลายคราวมารดาวาเปนมารดา ตงจตไว ในสตรทงหลายคราวพสาวนองสาววาเปนพสาวนอง

สาวตงจตไว ในสตรทงหลายคราวธดาวาเปนธดา๕๔

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

196การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

197

(๖) เผชญหนาเอาชนะอารมณ

การเอาชนะอารมณ ไม ไดมงหมายจดการทตว

อารมณ เพราะตวอารมณทรบรนนเปนสง

ภายนอก สวนการปฏบตธรรมม งการ

ขดเกลา ปรบปรง เปลยนแปลง สภาวะ

จตใจซงเปนสงทอยภายใน การเอาชนะ

อารมณ ในทนจงหมายถงการทประสบกบ

อารมณแลว สามารถทจะวางจตไดอยาง

ถกตองตออารมณนน เรมตงแตการไมหลง

ชอบ ไมหลงชงในตวอารมณนน จนกระทง

ถงการรจกอารมณตามความเปนจรง หมด

ความยดมนถอมน ตามปกตคนเราตองม

การเหน ไดยน ไดกลน รรส ถกตองสมผส

ทางกาย และการรบรอารมณทางใจเปน

ประจำอยแลว การทสามารถเอาชนะจตใจ

ตนเองเมอมการรบรอารมณทางทวารทง

๖ น จงเปนการชนะอนยอดเยยม เปนการ

ชนะจากภายในตนเอง ทำใหจตใจไมเปน

ทกขประเสรฐกวาการชนะขาศกภายนอก

การปฏบตธรรมเพอใหถงการพนทกขนน

เปนการรจกอารมณตามทเปนจรงวาเปนสงท

ไมเทยงเปนทกขและเปนอนตตาเมอรความ

จรง จตใจกจะหมดความเหนผดและละความ

ยดมนถอมนได ในทสด การหลบหลกอารมณ

อนเปนขาศก เปนประโยชน ในการเรมฝก

ปฏบต แตการทจะหลบอารมณตลอดเวลานน

เปนไปไม ได ยอมตองมโอกาสเจอกบอารมณ

อนเปนขาศกเปนบางครง ดงนน ในการฝก

ปฏบตจงตองมการพสจนตนเองอย เสมอ

โดยเรมจากอารมณท ไมรนแรงนกหดเอาชนะ

อารมณเหลานน แลวกเปลยนเปนอารมณท

รนแรงมากขนหากรตววายงไมสามารถทจะ

เอาชนะอารมณ ใดได หากเปนไปไดกควรหลบ

หลกกอน หรอหากหลบหลกไม ได กควร

เตรยมหาวธการปองกนเอาไว

การฝกสตเปนสงสำคญในการฝกเผชญหนา

เอาชนะอารมณน ถาขาดการระลกหรอรสก

ตวแลวจะไมสามารถทำสำเรจไดเลย ดงนน

ผปฏบตจงตองฝกสต มความระลกรสกตว

ตามดกายและใจของตนเองอยเสมอ แลวก

ออกมาเผชญหนากบอารมณเพอพสจนตนเอง

โดยเรมจากสงทงายกอน แลวจงขยบไปหา

อารมณทยากขนอยางคอยเปนคอยไป หาก

พายแพตออารมณ ใดกไมควรทจะทอแทให

พยายามฝกสตตอไป แลวกมาพสจนตนเอง

ใหม ดวยการปฏบตเชนน จะทำใหรจก

ตนเองตามความเปนจรง ไมหลงตนเองวา

เปนผทมอนทรยแกกลา เพราะบางครงเมอ

หลบอารมณออกไป กดมความสงบและไมม

กเลสเขามารบกวน อาจจะเกดการคดเขาขาง

ตนเองไดวา มคณธรรมมากจนไมมกเลสแลว

ตอเมอมาประสบกบอารมณนนแหละจงจะ

ทำใหรความจรง

การจะเอาชนะอารมณนน อาจใชวธการ

ลงโทษจตใจอยางตรงไปตรงมา เพอเปนการ

ฝกฝนจตใจตนเอง เชน เมออาหารชนดท

ถกปากมาวางไวอยเฉพาะหนา ถาความพอใจ

ดนรนยงไมระงบ กยงไมรบประทาน จะ

พจารณาโดยความเปนธาตหรอความเปน

ปฏกล จนความอยากระงบเปนปกตเสยกอน

จงลงมอรบประทาน

หากเกดความรสกพอใจตดของเปนตน กบอก

ความรสกของตนตอครอาจารยหรอเพอนพระ

ภกษ โดยไมตองกระดากอายแตอยางใด

ในไมชาจะหมดความรสกชนดนน เอาชนะ

ลวงหนาเสยกอนทกอยาง ถาไมชนะกจะ

ทรมานจนชนะให ได

รสกโกรธยงกทนใหยงกดจนหายโกรธ ขเกยจ

กทำเรอยไปจนหายขเกยจ ทกอยางตองทำ

ดวยความมานะอดทน ในทสดกจะกลายเปนผ

ท ไมหวนไหวได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

198การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

199

พระวนยบางสกขาบททพระผมพระภาคทรงบญญตไว เพอเปนการกนไม ใหเกดความผดพลาด

ทรนแรงเมอภกษตองเจอกบอารมณขาศก โดยเฉพาะเพศหญง เชน เรองการหามอยกบหญง

สองตอสองในทลบตาและในทลบห๕๕ กเพอปองกนไมภกษเกดการทำผด เพราะภกษบางรปยง

ไมหมดกเลส เมอตองพบเจอหรอพดคยกบผหญงอาจจะเกดกเลสอยางรนแรง สามารถทำ

ความผดกาวลวงสกขาบทได แตหากอย ในสถานทซงมบคคลอนเหนได หรอไดยนเสยงพดได๕๖

กเปนเครองชวยปองกนไดอกทางหนง

(๗) ปฏบตตามวนยโดยเครงครด

วนยทพระผมพระภาคทรงบญญตเอาไวนน เปนการวางกฎเกณฑอยางเหมาะสมกบการทจะทำ

ใหจตใจกาวหนาไปในคณธรรมเบองสงได โดยงาย หากสามารถทจะสำรวมระวง ประพฤต

ปฏบตวนยทพระองคทรงวางเอาไว จะทำใหเปนผทมสตร เทาทนความเหมาะสมและ

ไมเหมาะสมในการกระทำ การพด ซงเปนการฝกใหจตมอนทรยสงวรไดงายขน และเปนสวน

เบองตนทสำคญทจะทำใหมการปฏบตอนทรยสงวร

วนยทเปนเครองชวยในการปฏบตอนทรยสงวรนน เหนไดชดเจนมากในพระบญญตทเปนสกขาบท

ของพระภกษและภกษณ ทงทมาในพระปาตโมกขและขอปฏบตปลกยอยนอกพระปาตโมกขท

เรยกวาอภสมาจาร ถงกระนนกด แมคฤหสถมศล ๘ กกอใหเกดอนทรยสงวรไดเปนอยางด

เชนเดยวกน การไมรบประทานอาหารในเวลาวกาลตามสกขาบทขอท ๖ จะทำใหมความ

สะดวกสบายไมตองเสยเวลาแสวงหาอาหารการไมทดทรงดอกไมไมลบไลดวยของหอมและ

ไมดการละเลนอนเปนขาศกตอกศลตามสกขาบทขอท๗จะทำให ไมมความยงยากดานการแตง

ตวจนเกนไป เพราะการขวนขวายในการแตงตวใหดสวยงาม เปนเหตนำมาซงความตดของ ใน

รางกายการเทยวดการละเลนกเปนเหตใหเกดอกศลจตได โดยงายการไมนงนอนบนทนงทนอน

อนใหญและวจตรสวยงามตามสกขาบทขอท ๘ จะทำใหลดความตดของในความสะดวกสบาย

ลดความตดสขทางกายสมผสรวมทงไมตดใจในการนอนมากเกนไป

มพระวนยของพระภกษเปนอนมากทชวยใหเกดอนทรยสงวร เปนการฝกสตใหมการสำรวม

ระวงในการกระทำทางกาย ทางวาจา แมวนยบญญตจะเปนเรองเกยวกบความประพฤตทาง

กายและวาจา แตกชวยใหมสตไดมาก เพราะการจะกระทำทางกายทางวาจากออกมาจากจต

เมอหดระมดระวงความประพฤตทางกาย วาจา กเปนการทำใหมสตอยกบการกระทำ

บอยๆ ไมกระทำทางกายและพดดวยความหลงลมสต ตองคอยตรวจตราตนอยเสมอ

เปนการฝกสตขนตน เพอกาวไปสการฝกใหมสตรเทาทนเมอมการรบรอารมณทางทวารทง ๖

ซงเปนอนทรยสงวรอนแทจรงตอไป

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

200การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

201

ในเสขยวตร ๗๕ ประการแสดงถงมารยาท

อนดงาม เมอพระภกษจะแสดงออกทางกาย

และวาจา จะตองสำรวมระวงเปนอยางมาก

หากจงใจทำผดพลาดตองอาบตทกกฎ โดยม

หวขอครอบคลม การนงหม การเดน การนง

การมอง การบณฑบาต การฉน การพด

การแสดงธรรม เชน ครองอนตรวาสกให

เรยบรอย๕๗ ครองอตตราสงค ใหเรยบรอย๕๘

ปกปดกายใหดไปในละแวกบาน๕๙ ปกปดกาย

ใหด นงในละแวกบาน๖๐ สำรวมด ไป ใน

ละแวกบาน สำรวมด นงในละแวกบาน๖๑

ทอดจกษลงไปในละแวกบาน๖๒มจกษทอดลง

นงในละแวกบาน๖๓ ไมเวกผา ไป ในละแวก

บาน๖๔ไมนงเวกผาในละแวกบาน๖๕ ไมหวเราะ

ดง ไป ในละแวกบาน๖๖ ไมนงหวเราะดงใน

ละแวกบาน๖๗ พดเสยงเบาในละแวกบาน๖๘

นงพดเสยงเบาในละแวกบาน๖๙เปนตน

พระวนยบญญตบางขอ บญญต ใหทำลาย

สสนอนสวยงามของบรขารเครองใช เพอ

ทำใหลดความตดของในสงสวยงามไดอกทาง

หนง เชน ทรงใหตดจวรเปนทอนแลวเยบตอ

กน โดยออกแบบเหมอนคนนาของชาวมคธ๗๐

การจำกดสของจวร รม รองเทา ทกรองนำ

การใหเผาระบมบาตรเสยกอนจงนำมาใชสอย

ไดเปนตน

(๘) โยนโสมนสการ

โยนโสมนสการหมายถง การใส ใจโดยถกตอง ถกตามหลกการ ถกกบเหตผล ถกอบาย ถก

วธการ ถกตรงตามทมนเปนจรง ถกตามหลกการทพระพทธเจาสอนเอาไว รวมทงการรจกคด

พจารณา รจกมองใหถกแงมม มองในมมทจะทำให ไดรบประโยชนจากสงนน ทำใหเกดความร

ความเขาใจทถกตองเมอมความเขาใจอยางถกตองกจะมการปฏบตตอสงนนไดอยางเหมาะสม

ไม เกดโทษตอตนเองและผอน จนเกดปญญาเหนความจรง โยน โสมนสการทำใหม

สตสมปชญญะและอนทรยสงวรทบรบรณ ไดดงพระพทธพจนทวา

การคบสตบรษทบรบรณ ยอมทำใหการฟงสทธรรมบรบรณ

การฟงสทธรรมทบรบรณ ยอมทำใหศรทธาบรบรณ

ศรทธาทบรบรณ ยอมทำใหการมนสการโดยแยบคายบรบรณ

การมนสการโดยแยบคายทบรบรณ ยอมทำใหสตสมปชญญะบรบรณ

สตสมปชญญะทบรบรณ ยอมทำใหความสำรวมอนทรยบรบรณ๗๑

ตามแนวทางการปฏบตตามลำดบในพระพทธพจนน เรยงลำดบธรรม คอการคบสตบรษ การ

ฟงสทธรรม ศรทธา โยนโสมนสการ สตสมปชญญะ อนทรยสงวร การจะมอนทรยสงวรม

เหตตงตนมาจากการท ไดคบสตบรษโดยเฉพาะอยางยงพระสมมาสมพทธเจาพระอรยเจาผทรง

คณธรรมจนกระทงถงผท ไดศกษาเลาเรยนพระพทธพจน ไดฟงพระสทธรรมจากทานเหลานนม

ศรทธาเชอมน แลวพจารณาธรรมเหลานนโดยแยบคายกจะเกดสตสมปชญญะอนจะเปนเหตให

เกดอนทรยสงวร ดงนน การพจารณาธรรมตามแงมมอนถกตองตามหลกธรรมทพระผมพระภาค

ทรงแสดงไว จงเปนวธการอยางหนงทจะทำใหเกดอนทรยสงวรสำหรบวธการโยนโสมนสการนน

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต)ไดรวบรวมจากพระพทธพจนมาสรปไว๑๐อยาง๗๒

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

202การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

203

(๙) ปดทวาร

ในการฝกตอนตนนน การปลอยใหมการเหน การไดยนเปนตน หรอใหจตเทยวไปรบรอารมณ

ตางๆ ไปตามปกต อาจจะทำใหการฝกไมกาวหนาเทาทควร เนองจากมความเคยชนของกเลส

อยมากพอตาเหนหไดยนกเลสกเกดขนเขาครอบงำจตไปตามความเคยชนการหลบไปเพอ

ไมตองเหน ไมตองไดยนสงทจะทำใหเกดกเลสกเปนการกระทำทมประโยชนผฝกสตตอนตนๆ

นน สตสมปชญญะยงไมเขมแขง การจะอวดเกงกบกเลสหรอทาทายกเลสเปนเรอง

ประมาทมากเกนไป กเลสนนมลกเลนแพรวพราวมาก ผปฏบตอาจจะร ไมทน เมอถกกเลส

ครอบงำแลวทำใหทำสงทผดพลาดไดจงควรปดกนทวารเอาไวบางผปฏบตพงทำตนดงคำ

ททานพระมหากจจายนเถระแนะนำเอาไววา

ผเปนปราชญนนถงมตาด กพงทำเปนเหมอนคนตาบอด

ถงมหด กพงทำเปนเหมอนคนหหนวก

ถงมปญญา กพงทำเปนเหมอนคนใบ

ถงมกำลง กพงทำเปนเหมอนคนออนแอ

ครนเมอประโยชนเกดขนแลว ถงจะนอนในเวลาใกลจะตาย

กยงทำประโยชน ใหสำเรจได๗๓

(๑๐) สกแตวาร

ในขนการปฏบตอนทรยสงวรทสงยงขนไป ผทมสตปญญามาก สามารถทจะเปนเพยงแคสก

แตวารอารมณทปรากฏทางทวารตางๆ โดยไม ใสความคดเหน ทศนคต การตดสนดชว ความ

จำหมายเกยวกบสงทรบรนน ทำให ไมเกดความหลงไปยดวาเปนสงนนสงน เมอไม ไปหลงยดก

ไมเกดกเลสไมเกดทกขดงทพระผมพระภาคทรงแสดงแกทานพระพาหยะวา

เมอใด เธอเมอเหนรปกสกแตวาเหน เมอฟงเสยงกสกแตวาฟง เมอรบรอารมณท ไดรบรกสกแตวา

รบร เมอรแจงธรรมารมณทรแจงกสกแตวารแจง เมอนน เธอกจะไมม เมอใด เธอไมม เมอนน

เธอกจะไมยดตดในสงนน เมอใดเธอไมยดตดในสงนน เมอนน เธอจกไมมในโลกน ไมมในโลกอน

ไมมในระหวางโลกทงสอง นเปนทสดแหงทกข๗๔

ผทปรารถนาทจะปฏบตใหถงทสดแหงทกข จงควรหมนฝกฝนในเรองอนทรยสงวรใหมาก ใหม

สตสมปชญญะจนสามารถเหนสกแตวาเหนเปนตนได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

204การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

205

(๑๑) การตกเตอนตนเอง

การตกเตอนตนเองน คลายกบเรองโยนโส

มนสการ แตเนนในแงของการพจารณาดวย

ความรสกในจตใจของตนเอง ไม ใชสกแตวา

คดเอาดวยสมอง เพราะการพจารณาดวย

ความรสกในจตใจมความลกซงมากกวา กอให

เกดการเปลยนแปลงชวตไดมาก การเตอนตน

ดวยตนเองนน๗๕ กใชหลกการจากคำสอน

ทพระผมพระภาคทรงแสดงไวแลว มาเปน

เครองยำเตอนใหลกซ งลงไป ในจตใจ

จนจตใจเกดความหนกแนนคลอยตาม

ทำใหเมอรบรอารมณทางทวารทง ๖ ไมวา

จะดหรอไมด จตใจกจะสามารถวางเฉยได

ไมเกดความยนด ยนราย แลวฝกฝนตนเอง

ดวยวธอนๆ ประกอบกนกจะทำใหการฝก

อนทรยสงวรประสบความสำเรจได

พระผมพระภาคทรงแสดงวธการภาวนาใหแก

พระราหลเถระ ใหทำการภาวนาเสมอดวย

แผนดน นำ ไฟ ลม และอากาศ เพราะวา

หากทำการภาวนาเชนนน จตใจจะมความ

มนคงหนกแนนสมำเสมอทงในอารมณฝายด

และไมด เมอมการรบรสงทนาพอใจและไมนา

พอใจ กจะไมถกกเลสเขาครอบงำจตใจได

อปมาดจวา คนทงหลายทงของสะอาดบาง

ไมสะอาดบาง คถบาง มตรบาง นำลาย

บาง นำหนองบาง เลอดบาง ลงบน

แผนดน นำ ไฟ ลม และอากาศ แผนดน

นำ ไฟ ลม และอากาศก ไมรสกอดอด

ระอา หรอรงเกยจของนน๗๖

เมอรบรอารมณทงหลายแลว หากเกดการ

ยนดยนราย กจะเกดอนตรายสำหรบผนน

ทำใหเปนผทถกกเลสครอบงำ จตใจไมเปน

กลางไมสามารถแกปญหาอยางสมเหตสมผล

ได มกจะทำตามอำนาจของกเลสในขณะนน

เชน มคนสรรเสรญกชอบใจ รกคนทชมนน

แตพอคนดาก ไมชอบใจ โกรธคนทดานน

ทงสองกรณนจตใจไมเปนความเปนกลาง

เชนเดยวกน สำหรบผท เปนชาวพทธแลว

ความรสกเชนนเปนอนตราย กอใหเกดอคต

และผนนไมสามารถรเหนธรรมตามความเปน

จรงได ในพรหมชาลสตร พระผมพระภาค

ทรงสงสอนไม ใหยนดยนราย แมกระทงใน

กรณทเกยวของกบพระรตนตรยหากมคนวา

ตเตยนพระรตนตรย ก ไมควรผกอาฆาต

พยาบาทตอคนเหลานน หรอหากมคนมา

กลาวยกยองพระรตนตรย กไมควรรนเรง

ด ใจกบคนเหลานน เพราะจะเปนอนตราย

ดวยการทำเชนนนได๗๗

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

206การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

207

(๑๒) การทำกตกาบางอยาง

ในการฝกใหจตเกดมอนทรยสงวร ในตอนตน

นนนบวาเปนเรองยาก เพราะธรรมชาตของ

จตใจคนเราตามปกตทยงไม ไดฝก มลกษณะ

เหมอนลงทกระโดดไปกระโดดมา ไมหยดอย

กบท มกจะไหลลงไปสทตำเสมอ การ

กำหนดกตกาบางอยางใหกบตนเอง หรอมขอ

ตกลงของกลมท ไมขดกบพระธรรมวนย นำมา

เปนขอสำหรบฝกฝนกเปนสงทมประโยชน

เหมอนกบการมกฎกตกาสำหรบเดกนกเรยนท

ทำผด หากทำผดกตองถกลงโทษ เมอถก

ทำโทษ เดกเกดการหลาบจำและไมทำเชนนน

อก จตใจก เชนเดยวกน หากมความ

ผดพลาดเกดกเลสขน ผปฏบตในตอนเรม

ตน กอาจจะมกตกาสำหรบตนเอง เปน

การลงโทษจตบางอยาง เพอใหเกดการ

เรยนรและการเขดหลาบทจะไมทำเชนนน

อกในพระวนยบญญตของพระภกษกมเรองใน

ทำนองน แตเปนระเบยบเพอใหหมสงฆอย

ดวยกนดวยความเรยบรอยดงาม และใหผ

กระทำผดสำรวมระวงในกาลตอไป

พระเจาปเสนทโกศลทรงเสวยพระกระยาหาร

เกน แลวทรงอดอด เมอไดฟงพระพทธเจา

ตรสคาถาวา “มนษยผมสตอยทกเมอ รจก

ประมาณในโภชนะท ไดแลว ยอมมเวทนาเบา

บาง เขายอมแกชา อายกยงยน”๗๘ จงให

มาณพคนหนงเรยนคาถานน แลวใหกลาว

คาถาในตอนทจะเสวย โดยใหคาจางวนละ

๑๐๐ กหาปณะ เมอทำเชนน พระองคกมสต

ในการเสวย ไมเสวยเกน รางกายกกระปร

กระเปรา

ในอรรถกถาสตปฏฐานสตร มตวอยางพระ

ภกษททานทำกตกากนไวหลายอยาง เพอเปน

ประโยชน ในการฝกฝนจตใจ เชน ภกษกลม

หนงตงกตกากนวา เมอเดนเรยงแถวเขาไป

บณฑบาตภายในบาน หากภกษรปใดมกเลส

เกดขนในจตใจกใหนงลง จนกวากเลสจะหาย

เสยกอนจะคอยลกขนแลวเดนตอ ภกษรปท

ตามมาขางหลงกใหหยดรอดวย ภกษอกกลม

หนงตงกตกากนวา จะไมยอมพดเรองท ไม

จำเปน โดยการอมนำเขาไปบณฑบาตภายใน

บาน เมอชาวบานถาม กจะพจารณากอนวาม

ประโยชนหรอเปลา หากมประโยชนกจะกลน

นำแลวกตอบคำถาม หากเปนเรองท ไมม

ประโยชนกจะไมตอบอมนำเอาไวอยางนน

เมอออกจากหมบานแลวจงคอยบวนนำทง๗๙

กตกาเหลาน อาจจะดแปลกไปบาง แตหาก

สามารถฝกฝนจตใจใหดงามขน มความ

สำรวมระวงเพมขนและไมขดกบพระธรรมวนย

กสามารถทำได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

208การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

209

๓.๑.๓ ตวอยางการปฏบตอนทรยสงวรในคมภร

เทคนควธการปฏบตอนทรยสงวรมหลากหลายดงท ไดกลาวมาแลว ผทปฏบตกฝกฝนแตกตาง

กนไปตามความเหมาะสมของแตละคน และเมอเหตการณเฉพาะหนาขนกตองแก ไขไปตามสต

ปญญา ในทน จะยกตวอยางบคคลทมอนทรยสงวร ทานปฏบตกนอยางไร ทำใหทานรอดพน

จากกเลสและอนตรายทเกดขนเฉพาะหนาไดอยางไรบาง และตวอยางผ ไมมอนทรยสงวร

ทำใหทานถกกเลสครอบงำและเกดอนตรายตอทานอยางไรบาง

๓.๑.๓.๑ บคคลผทมอนทรยสงวร

(๑)พระวงคสะและพระนนทะ

พระวงคสเถระตอนบวชใหม เมอพบเจอกบ

อารมณทนาพอใจ โดยเฉพาะผหญงสวยๆ

ทานเกดความกำหนดยนดพอใจในหญงเหลานน

ความกำหนดรบกวนจตไมยนดในการประพฤต

พรหมจรรย ทานกมวธทจะบรรเทาความ

กำหนด ทงการโยนโสมนสการดวยตนเอง

ทง โดยการสอบถามวธการกบผท เปน

บณฑตแลวนำไปปฏบตตาม จนไดเปนพระ

อรหนตองคหนงในพระพทธศาสนา

ในคราวหนง มสตรจำนวนมากพากนประดบ

ประดารางกายอยางสวยงาม เขาไปยงอาราม

เทยวดทอยของภกษทงหลาย ในขณะนน ทาน

พระวงคสะไดเหนสตรเหลานน กเกดความ

กำหนดขน ความกำหนดรบกวนจต ทานก

พจารณาดวยตนเองวา นนไม ใชลาภของเรา

เลย เราได ไมดเลย ความตรกกบความคะนอง

อยางเลวทรามกำลงเขาครอบงำเราผออกจาก

เรอนบวชเปนบรรพชต ทางนนไมนายนด ควร

ยนดในทางทพระพทธเจาสอนไว๘๐ บางคราวก

พจารณาวา รป เสยง กลน รส สมผส ลวน

แต ไมเทยง แปรปรวนเปลยนแปลงไปทงนน

ทานผรทงหลายรแจงอยางนแลว มตนหลดพน

เทยวไป๘๑

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

210การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

211

ในคราวหนง ทานเดนเขาไปบณฑบาตในเมองสาวตถกบพระอานนท เมอเกดความกำหนดขน

แผดเผารบกวนจตจงไดถามวธแก ไขกบอานนทพระอานนท ไดบอกอบายวธวา

จตของทานเรารอน เพราะความสำคญผด

ทานจงละทงนมตวางาม ซงประกอบดวยราคะ

ทานจงดสงขารทงหลาย โดยความเปนของแปรผน

โดยความเปนทกข และอยาดโดยความเปนอตตา

จงดบราคะแรงกลา อยาถกราคะเผาผลาญบอย ๆ เลย

ทานจงอบรมจต ใหมอารมณเดยว

ใหตงมนด ดวยการพจารณาเหนวาไมงาม

จงอบรมกายคตาสต และจงเปนผเบอหนายใหมาก

ทานจงอบรมความไมมนมต และจงถอนมานานสย

จากนน ทานจกเปนผสงบ เทยวไป เพราะละมานะได๘๒

สวนพระนนทะนน ทานเปนผเลศกวาภกษทงหลายผมอนทรยสงวร เวลามองไปทศใดๆ ทาน

ตองสำรวมจตทงหมด เปนผทมสมปชญญะอยางเตมท ในมองทศนนๆ ดวยคดวา “เมอเรามอง

ดทศตะวนออกอยอยางน บาปอกศลธรรมคออภชฌาและโทมนสจกครอบงำจตของเราไม ได”๘๓

(๒)พระภกษปฏบตอนทรยสงวรคนละทวาร

การหดฝกปฏบตใหมสตในขนตนหากฝกโดยใชการรบร ในทางทวารทง๖มาเปนเครองฝกหด

คอเมอตาเหนรปกมสตรทน เมอหไดยนเสยงกมสตรทน เมอจมกดมกลนกมสตรทน เมอลนลม

รสกมสตรทน เมอกายถกตองสมผสทางกายกมสตรทน เมอใจคดหรอมความรสกเปลยนแปลง

อยางไรกมสตรทนการปฏบตอยางนอาจจะยากหรอเฝอเกนไปสำหรบผเรมปฏบตแทนทจะทำ

ใหการปฏบตไดผลดกลบทำใหเปนความกงวลเครงเครยดขนมาไดดงนนการฝกแบบปดทวาร

อนๆ กอน แลวมงใหความสนใจกบการฝกททวารใดทวารหนงเสยกอน กจะทำใหการฝกนนม

ความชำนาญไดงายขนเมอฝกทวารใดทวารหนงเปนแลวกสามารถมสตททวารอนๆได โดยไม

ยาก ดงเรองในอรรถกถาขททกนกาย ธรรมบท ทสามเณรอาย ๗ ขวบไดแสดงวธการปฏบต

แกทานพระโปฐละ ผเปนพหสตทรงจำพระไตรปฎกและอรรถกถา ใหปดทวาร ๕ คอ ตา ห

จมกลนกายแลวเรมปฏบตทางใจทานพระโปฐละปฏบตตามนนพระผมพระภาคประทบอย

หางจากทนน๑๒๐โยชนทอดพระเนตรเหนและไดตรสพระคาถาเมอจบลงทานพระโปฐละได

บรรลธรรมเปนพระอรหนต๘๔

อยางไรกตาม แมฝกสำรวมระวงในทวารใดทวารหนงในตอนตน ในทสดแลวกตองมาปฏบต

เพอใหเกดความสำรวมในทกทวารดงมเรองทพระภกษ๕รปทานไดพยายามปฏบตสำรวม

คนละทวาร คอ รปหนงสำรวมจกขทวาร รปหนงสำรวมโสตทวาร รปหนงสำรวมฆานทวาร

รปหนงสำรวมชวหาทวาร รปหนงสำรวมกายทวาร ทานเหลานนตางกเถยงกนวา การปฏบต

ของตนนนยากกวา เมอตกลงกนไม ไดจงมาเขาเฝาทลถามพระผมพระภาค พระองคทรงแสดง

ใหทราบวาการสำรวมในแตละทวารนนยากทงหมดภกษควรจะเปนผทสำรวมในทวารทงหมด

เมอสำรวมทงหมดแลวกจะพนจากทกขทงปวง๘๕

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

212การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

213

(๓)พระจตตคตตเถระ

มเรองเลาไว ในคมภรวสทธมรรควา พระจตต

คตตเถระอย ในถำใหญชอกรณฑกะในถำใหญ

กรณฑกะมจตรกรรมเรองอภเนษกรมณของ

พระพทธเจา ๗ พระองค สวยงามเปนทนา

พอใจมาก ภกษหลายรปเดนดเสนาสนะเหน

จตรกรรมนนเขา กกลาวชมกบพระเถระวา

“จตรกรรมนนสวยงามนาพอใจมาก” พระ

เถระกลาววา “ทานผมอายทงหลาย เมอ

กระผมอย ในถำมากวา ๖๐ ป ยงไมรวา

จตรกรรมมหรอไมมเลย วนน อาศยทานทง

หลายผมตาดจงไดรเดยวนเอง”พระเถระอย

ในถำนนมานานแต ไมเคยแหงนหนาดถำเลย

ในคราวทพระราชานมนต ไป ไมวาพระราชา

หรอพระเทวนมสการกตาม ทานกลาวแตคำ

วา“สขโหตมหาราชา”เพราะไม ไดกำหนด

หมายวาเปนพระราชาหรอพระเทวตอมาทาน

ไดบรรลธรรมเปนพระอรหนต ในคมภรสรป

เรองน ไววา เพราะเหตนน แมกลบตรอนผ

ใครประโยชน ไมพงเปนผมนยนตาลอกแลก

เหมอนลงในปา เหมอนเนอตนในดง และ

เหมอนเดกออนสะดงกลว พงทอดจกษ

แลดชวแอก อยาพงไปสอำนาจของจตท

หลกหลกเหมอนลงปา๘๖

๓.๑.๓.๒ บคคลผท ไมมอนทรยสงวร

(๑)ดาบส๒ทาน

ในสมยพทธกาล มพระภกษเหนผหญงแตงตว

สวยงาม หลงลมสต ขาดอนทรยสงวร จน

เกดกเลสครอบงำจตใจ แลวเกดความกระสน

อยากลาสกขา โดยสวนใหญเกดกบภกษหนม

และสามเณรทงหลาย ซงเปนผทมอายอย ใน

ชวงวยรน บวชเขามาใหม การปฏบตสมถ

กรรมฐานท ใชเปนเครองบรรเทากเลสยงไม

ชำนาญ และการปฏบตวปสสนากรรมฐานก

ยงออนอย เปนเหตใหพระผมพระภาคทรง

แสดงชาดก อนเปนเรองราวในอดตเปน

ตวอยาง ช ใหเหนโทษของกเลสทเกดมา

จากการขาดความสำรวมระวง เมอกเลส

เกดขนมาแลว กทำใหคณธรรมตางๆ เสอม

ไป แมผทเคยไดฌานสมาบตกเสอม ดง

เรองทเลาไว ในอรรถกถาหารตชาดก

หารตดาบสนนเปนผท ไดอภญญา ๕ และ

สมาบต๘ตอมาพระราชาเลอมใสนมนต ให

พกอย ในพระราชอทยานและดแลเปนอยางด

ตอมา พระราชาไปปราบศตรทชายแดน จง

มอบหมายใหพระมเหสดแลแทน ดาบสนนได

เหนผวพรรณของพระมเหส ในตอนไปรบ

อาหารบณฑบาต กเลสกเขาครอบงำ จนได

เสพเมถนกบพระนาง ทำใหฌานและอภญญา

เสอมหมด ในตอนหลงเหนโทษในเรองน

จงทำสมาธแลวก ไมกลบมาในเมองอกเลย๘๗

ในชาดกมคาถาทดาบสกราบทลพระราชาวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

214การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

215

ขอถวายพระพรมหาบพตร ฤๅษแมมปญญา

ยนดแลวในคณธรรม ยงถกความคดลามกประกอบดวยราคะ

ทยดถอวางาม เบยดเบยนเอาได๘๘

และมเรองทเลาไว ในอรรถกถาโลมกสสปชาดก โลมกสสปดาบสเปนผทมอนทรยสงบระงบ

อยางยง มตบะแรงกลา ภพของทาวสกกเทวราชหวนไหวดวยเดชแหงตบะของดาบสนน ทาว

สกกเทวราชทรงกลวเดชของดาบสนน จงหาวธทำลายตบะ โดยรวมมอกบพระเจาพาราณส

ใหนำทานโลมกสสปะมาทำพธบชายญ พระเจาพาราณสกจะไดเปนพระราชาทยงใหญทสด ม

สมบตเหมอนกบทาวสกกะ พระราชาทรงให ไสยหะอำมาตย ไปเชญ แตดาบสไมยอมมา ทาว

สกกเทวราชจงแนะนำใหมอบพระราชกมารนามวาจนทวดเปนขอแลกเปลยนทานโลมกสสปะ

เหนพระนางจนทวดซงมรปรางหนาตาสวยงามมากกหลงรกเนองจากไมมการสำรวมอนทรย

ทางตาในการแลด และไมมการสำรวมอนทรยทางใจคอการคดถงดวยอำนาจกเลสกเลส

เขาครอบงำทานจงเสอมจากฌานและรบทจะมาทำการบชายญเพราะอยากไดตวนางจนทวด

ในการบชายญจะตองมการฆาสตว มชาง มา โค เปนตนเปนจำนวนมาก เมอโลมกสสปดาบส

จะเรมลงมอฆา ชาวเมองทชมนมกนอย ในทนนพากนรองครำครวญวาเปนสงท ไมเหมาะสม

และหมสตวทกลวตายตางกสงเสยงรองดงลน ดาบสมสตระลกได เกดความสลดใจ จงเจรญ

ฌานใหม แสดงธรรมแกพระราชา ทำลายหลมยญ ปลอยสตวทงหมด แลวไดเหาะไปยงปา

หมพานต เจรญพรหมวหารธรรมอยจนตลอดชวต เมอสนชวตแลวไปเกดทพรหมโลก๘๙

ในเรองนมคาถากลาวไว ในชาดกวา

ดวงจนทรกมกำลง ดวงอาทตยกมกำลง

สมณะและพราหมณทงหลายกมกำลง ฝงสมทรกมกำลง

แตหญงทงหลายมกำลงเหนอกวากำลงทงหมด

เพราะพระนางจนทวดได ใชฤๅษชอโลมสกสสปะ

ซงมตบะสงบชายญชอวาชเปยยะ เพอประโยชนแกพระบดาได๙๐

(๒)เรองสามเณรไมสำรวมทางหเปนตน

สำหรบกรณการไมสำรวมอนทรยทางห เชน เรองสามเณรปาลตะซงเปนหลานชายของพระ

จกขปาลเถระ เมอคราวจงพระเถระซงตาบอดไปถงหมบานแหงหนงในระหวางทาง ไดยนเสยง

หญงคนหนงซงกำลงเกบฟนรองเพลง สามเณรถอนมตในเสยงของหญงนนเกดราคะขนมา จง

ขออนญาตพระเถระไปทำธระ ได ไปหาหญงนนจนศลวบต ลาสกขาออกมาเปนคฤหสถ ทาน

พระจกขปาลเถระเลยไมยอมใหจง๙๑ เรองทยกมาเปนตวอยางน นอกจากจะแสดงถงความไม

สำรวมทางตาทางห แลว ยงแสดงถงการไมสำรวมทางใจ คอ เกดกเลสขนจนครอบงำจตใจ

แลวกประพฤตลวงศลทางกายแสดงถงความไมสำรวมทางกายดวย

สำหรบกรณการไมสำรวมทางจมก ในปทมปปผสตรมตวอยางเรองพระภกษทเรยนกรรมฐาน

จากสำนกพระผมพระภาคแลวเขาปาเพอปฏบตธรรม หลงจากทฉนภตตาหารเสรจแลว กลงไป

ทสระนำแลวดมกลนดอกบว ชนชอบการดมกลนดอกบวดวยอำนาจของตณหา จนเทวดาทม

ความเอนดหวงประโยชนเกอกลมาตกเตอนใหมสต โดยกลาวหาวา ทานเปนผ “ขโมยกลน”

ทงทพระภกษไม ไดขโมยโดยการหกดอกบวหรอขดเหงาบวไปแตอยางใดในทสดพระภกษทานก

เกดสตรเทาทนกเลสของตนและกลาวขอบคณเทวดาทชวยตกเตอน๙๒

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

216การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

217

๓.๒ อนทรยสงวรกบหลกธรรมทเกยวของ

อนทรยสงวรนนเปนหลกธรรมในภาคปฏบต ทพระพทธองคทรงแสดงไวรวมอยกบหมวดธรรม

อนๆ มความเกยวของกบหลกธรรมหมวดอนหลายหมวด บางคราวแสดงไวตามลำดบของการ

ปฏบต บางคราวแสดงเปนตนทางของความดบทกขหรอปญหาตางๆ เปนตน ในทน จะแสดง

หลกธรรมทเกยวของบางประการ

๓.๒.๑ อนทรยสงวรกบไตรสกขา

ไตรสกขาเปนวธการเรยนร ฝกฝน พฒนา

ชวตทง๓ดานคอ(๑)ดานพฤตกรรมการ

แสดงออกทางกาย วาจา เปนพนฐานสำหรบ

การพฒนาดานจตใจและปญญาตอไป (๒)

ดานจตใจ ทำจตใหมกำลง ตงมน มคณภาพ

ทดเหมาะตอการนำไปใชงานและ(๓)ดาน

ปญญา ใหมองเหนสงทงหลายทงปวงตาม

ความเปนจรง จนเลกเหนผดและเลกยดมน

ถอมนในสงทงปวงได เรยกชอวา อธศลสกขา

อธจตตสกขา อธปญญาสกขา หรอจำแนก

เปนขนธ๓ไดแกสลขนธสมาธขนธปญญา

ขนธ ตามพระบาลโดยทวไป อนทรยสงวรนน

แยกตางหากออกมาจากสลขนธ ดงพระพทธ

พจนวา

ภกษนนประกอบดวยอรยสลขนธ อรยอนทรย

สงวร อรยสตสมปชญญะและอรยสนโดษ

อยางนแลว พกอย ณ เสนาสนะเงยบสงด

คอ ปา โคนไม ภเขา ซอกเขา ถำ ปาชา

ปาชฏ ทแจง ลอมฟาง เธอกลบจากบณฑบาต

ภายหลงฉนอาหารเสรจแลว นงขดสมาธตง

กายตรง ดำรงสตเฉพาะหนา๙๓

จากพระพทธพจนน แสดงคณสมบตของภกษ

ผทมคณสมบตพรอม ในการไปสสถานทเงยบ

สงดเพอทำสมาธ ประกอบดวยคณสมบต ๔

ประการ คอ (๑) อรยสลขนธ (๒) อรย

อนทรยสงวร (๓) อรยสตสมปชญญะ (๔)

อรยสนโดษ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

218การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

219

ในสามญญผลสตรและสตรอนๆ ทแสดงในลกษณะเดยวกนน อรยสลขนธเมอจำแนกแสดงโดย

ละเอยด ไดแก ศล๓ประเภทคอ จฬศลมชฌมศลมหาศล แต ไม ไดชชดใหเหนวาธรรมะ

อะไรเปนสมาธขนธและปญญาขนธบาง สวนในสภสตร ทานพระอานนท ไดแสดงการจดแบง

อรยสลขนธอรยสมาธขนธอรยปญญาขนธโดยรายละเอยดพอสรปไดดงน

(๑) อรยสลขนธประกอบดวยศล๓ประเภทคอจฬศลมชฌมศลมหาศล

(๒) อรยสมาธขนธ ประกอบดวยอนทรยสงวรอรยสตสมปชญญะอรยสนโดษ

การละนวรณ๕ปฐมฌานทตยฌานตตยฌานจตตถฌาน

(๓) อรยปญญาขนธ ประกอบดวยวชชา๘ประการ๙๔

การสงเคราะหอนทรยสงวรเปนอรยสมาธขนธ เปนคำททานพระอานนทตอบแกสภมาณพ

โตเทยยบตรสภมาณพไดถามถงธรรมทพระผมพระภาคทรงสรรเสรญและทรงใหสาวกสมาทาน

ตงมนประพฤตปฏบตตามคอธรรม๓ประการคออรยสลขนธอรยสมาธขนธอรยปญญาขนธ

เมอถามถงอรยสมาธขนธ ทานพระอานนท ไดรวบรวมธรรมทสงเคราะหเขาเปนอรยสมาธขนธ

เรมตงแตอนทรยสงวรเปนตนไปจนถงจตตถฌาน หากเปนการแสดงดวยคำวาสกขาโดยตรง

ทานแบงศลและการสำรวมระวงทงหมดเปนอธสลสกขาฌานทง๔เปนอธจตตสกขา๙๕

อรรถกถาและคมภรรนหลงๆ จดอนทรยสงวร

เปนศลอย ในกลมของศลม๔ประการเรยก

วา จตปารสทธศล ทานนยมอธบายเปนศล

สำหรบพระภกษ ซงประกอบดวย (๑) ปาต

โมกขสงวรศล ความสำรวมระวงในปาตโมกข

(๒) อนทรยสงวรศล ความสำรวมระวง

อนทรย (๓) อาชวปารสทธศล ความบรสทธ

ในดานการแสวงหาปจจยเลยงชพ (๔) ปจจย

สนนสสตศล การพจารณาใชสอยปจจย๙๖

เรองการจดแบงศลเปน ๔ ประการเชนน ไม

ไดมมาในพระพทธพจน เปนการนำเนอหาท

แสดงในพระพทธพจนนนมาจดหมวดหม ใหม

ซงหากดตามพระพทธพจนตามทยกมาขางตน

นนแลวจดอนทรยสงวรอย ในหมวดสมาธ

จากท ไดอธบายมานน สรปไดวา คมภรชน

พระไตรปฎก ไมวาจะเปนพระสตตนตปฎก

และพระอภธรรมปฎก ไดแสดงเรองอนทรย

สงวรแยกออกตางหากจากศล เปนการปฏบต

เปนลำดบถดไปตอจากปาตโมกขสงวร เมอม

การจดเขาเปนขนธ ทานพระอานนทจดเขาใน

สมาธขนธ คอหมวดธรรมทเปนการฝกฝนดาน

การพฒนาจตใจใหเกดความตงมน อนเปนสง

สำคญในการจะนำมาเจรญวปสสนาตอไป

หรอทเรยกวาการฝกอธจต ซงกสอดคลองกบ

การศกษาวจยทผานมา องคธรรมหลกของ

การมอนทรยสงวรนนคอสต ตวสตนนทาน

จดอย ในหมวดสมาธ ดงคำของพระนางธมม

ทนนาเถรวา “สมมาวาจา สมมากมมนตะ

และสมมาอาชวะ ทรงจดเขาในสลขนธ

สมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ

ทรงจดเขาในสมาธขนธ สมมาทฏฐ และสมมา

สงกปปะ ทรงจดเขาในปญญาขนธ”๙๗ สวน

คมภรอรรถกถาและคมภรชนหลงนยมนำมา

จดเปนปารสทธศล ๔ ซงอธบายเปนศล

สำหรบพระภกษ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

220การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

221

๓.๒.๒ อนทรยสงวรกบกระบวนการปฏจจสมปบาท

ปฏจจสมปบาทเปนการแสดงใหเหนถง ทกสงลวนองอาศยกนและกนเกดขน อย ในรปของ

กระบวนการแหงเหตปจจยทตอเนอง ไมมอตตาตวตนทเทยงแท หรอผมอำนาจทดำรงอย ได

อยางเดยวๆ ทกสงอย ในรปของกระแสท ไหลไปไมหยดนง มาจากความเปลยนแปลง และ

เปลยนแปลงไปเรอยๆกระบวนการปฏจจสมปบาทม๒สายคอ

(๑)สมทยวาระเปนปฏจจสมปบาทฝายเกดทกข

(๒)นโรธวาระเปนปฏจจสมปบาทฝายดบทกข

ในทางปฏบต บางครงพระพทธเจาทรงแสดงกระบวนธรรมตามสภาพความเปนไปในชวต

ประจำวน ชนดทจะมองเหนและเขาใจกนไดงายๆ กม ในกรณเชนนกระบวนธรรมฝายกอเกด

ทกขหรอปฏจจสมปบาทสมทยวาระจะเรมตนทการรบรทางอายตนะทง๖แลวแลนตอไปทาง

ขางปลายตลอดสาย จนถงชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส ละชวงตนของ

กระบวนธรรม ตงแตอวชชาเปนตนมาไว ในฐานใหเขาใจวามแฝงอยดวยพรอมในตว สวน

กระบวนธรรมฝายดบทกข หรอปฏจจสมปบาทนโรธวาระ กจะตงตนทดบตณหาเปนตนไป คอ

ตงตนหลงจากรบรและเกดเวทนาแลว ไมยอนไปพดถงการดบอวชชาเปนตนในชวงแรกเลย

ในทนจะอธบายปฏจจสมปบาทโดยยอๆดงน

(๑) สมทยวาระ กระบวนการปฏจจสมปบาท

ทง ๒ สาย ใหความสำคญกบการรบรทาง

ทวารทง ๖ เพราะเปนจดทเปนทางแยกวา

จะเปนสายเกดทกขหรอสายดบทกข เพราะ

ไมวาจะเปนสายเกดทกขหรอสายดบทกขก

เรมตนทการรบรอารมณเชนเดยวกน เมอม

การผสสะกบอารมณทางทวารทง ๖ แลว

เกดความรสกขน หากไมมสตรเทาทน จะเกด

ตณหาอปาทานในสงนนทำใหเกดความยดมน

ถอมน เกดเปนภพ ชาตและเกดทกข ในทสด

ซงทกขเกดวนเวยนเชนน จากการทมผสสะ

แลวไมมสตรเทาทน

แมการทำสมถภาวนาจนจตสงบไดฌาน หรอ

เกดความรพเศษทเปนโลกยอภญญา มการ

สามารถระลกชาตได การมตาทพยสามารถ

เหนนรก สวรรค ได เปนตน เมอมการรบร

เชนนนแลว ไมมสตรเทาทนตามความเปนจรงวา

สงทถกรและความรนน เปนสงทดำรงอยเพยง

ชวคราว เกดเพราะเหตปจจยปรงแตงเมอหมด

เหตกตองแตกสลายไป จะใหมนคงถาวรหรอ

บงคบบญชาใหเปนไปอยางท ใจตองการไม ได

เกดความยดมนถอมนในความรขน กเปน

ลกษณะของมจฉาทฏฐเชนเดยวกน ในพรหม

ชาลสตร พระผมพระภาคทรงแสดงความเหน

ผดจำนวน ๖๒ ประการ ผทมความเหนผด

เหลานน กมทงผท ไดฌาน ผท ได โลกยอภญญา

ผทเปนนกทฤษฎ ผทเปนนกคดเหตผล การท

เกดความเหนผดตางๆ ขน กเพราะไปยดมน

ในความรของตนนนเอง ความรนนไดมาจาก

การเหนดวยตนเองบาง จากการอนมานบาง

จากการคาดเดาบาง ซงมตนตอมาจากผสสะ

ทางทวารทง ๖ เมอไมรเทาทนความเปนจรง

กเกดการยดมนถอและเกดทกข ในทสด ดงท

พระผมพระภาคตรสไววา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

222การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

223

สมณพราหมณเหลานนทกจำพวกรบสมผส

(ผสสะ) ทางผสสายตนะ ๖ แลว เกดเวทนา

(ความรสก) เพราะเวทนาเปนปจจยจงเกดม

ตณหา (ความอยาก) เพราะตณหาเปนปจจย

จงเกดมอปาทาน (ความยดมนถอมน) เพราะ

อปาทานเปนปจจยจงเกดมภพ (ความม ความ

เปน) เพราะภพเปนปจจยจงเกดมชาต (ความ

เกด) เพราะชาตเปนปจจยจงเกดมชรา (ความ

แก) มรณะ (ความตาย) โสกะ (ความเศรา

โศก) ปรเทวะ (ความครำครวญ) ทกข (ความ

ไมสบายกาย) โทมนส (ความไมสบายใจ)

และอปายาส (ความคบแคนใจ)๙๘

การเกดผสสะทางทวารทง ๖ เปนเรองปกต

เปนการทำงานของนามรปทเปนไปตามเหต

ปจจย เมอมจกขปสาทด มรปมากระทบกบ

จกขปสาท มการรบรคอจกขวญญาณเกดขน

การทมการประชมของธรรมะ๓ประการคอ

จกขรปและจกขวญญาณเชนนเรยกวาผสสะ

แมทางทวารอนก โดยทำนองเดยวกน เมอม

การรบรอารมณแลว กจะมความรสกตอ

อารมณนน หากไมมสตรเทาทน กจะหลงใหล

ไปตามอารมณ ถกอารมณครอบงำเอา กเลส

กเกดขนในจตใจในขณะนน เปนการสราง

ความเคยชนของกเลส คอเปนสาเหตใหกเลส

ประเภทนนเกดขนได โดยงายมากขน

คนทวไปท ไม ไดฝกฝนสตใหเกดอนทรยสงวร

กจะมกเลสเกดตามความเคยชน คอ อารมณ

ทนาชอบใจกเกดราคะความกำหนดตองการ

อารมณท ไมนาชอบใจกเกดโทสะความขดเคอง

อารมณปานกลางก ไมรตามความเปนจรง

การปลอยจตใจไปตามความเคยชนของกเลส

เชนนเปนการทำใหเกดทกขหมนวนเปนวงจร

อบาทวทดำเนนไปไมมสนสด ซำยงกอความ

เคยชนใหทกขเกดงายยงขนอกดวยสขเวทนา

ถกตองแลวกมราคานสย ทกขเวทนา

ถกตองแลวกมปฏฆานสย อทกขมสข

เวทนาถกตองแลวกมอวชชานสยการจะถง

ความสนทกข ในปจจบนก เปนไป ไม ได ๙๙

เพราะการไมมสตร เทาทนเมอมการรบร

อารมณทางทวารทง๖นนเปนเหตใหเกดทกข

ดงทพระผมพระภาคตรสไววา

ความเกดแหงทกข เปนอยางไร คอ เพราะ

อาศยจกขและรป จกขวญญาณจงเกด ความ

ประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะ

เวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด ความเกดแหง

ทกขเปนอยางนแล... เพราะอาศยมโนและ

ธรรมารมณ มโนวญญาณจงเกด ความ

ประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะ

เวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด ความเกดแหง

ทกขเปนอยางนแล๑๐๐

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

224การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

225

(๒) นโรธวาระ ในทางตรงกนขามกบฝาย

สมทยวาระทกลาวมาแลว หากมการฝกสตร

เทาทนเมอมการรบรอารมณทางทวารทง ๖

อารมณทนาพอใจกไมเกดราคะ อารมณท ไม

นาพอใจกไมเกดโทสะอารมณทเปนปานกลาง

ก ไมหลง สามารถรอารมณตามความเปน

จรง เหนความเกด ความดบ อสสาทะ อา

ทนวะ และนสสรณะของสงนน จะไมเกด

ทกขขนในกระบวนการรบรอารมณนน

ความเคยชนของกเลสทเคยเกดในอารมณนนก

จะลดลง สขเวทนาถกตองแลว ราคานสยก

ไมม ทกขเวทนาถกตองแลว ปฏฆานสยกไมม

อทกขมสขเวทนาถกตองแลว อวชชานสยกไม

ม สตทเคยเกดกจะเกดบอยขน จตมความตง

มนด เปนเหตใหเกดปญญาเหนความจรง

จนกระทงปลอยวางและถงความสนทกข ใน

ปจจบนได๑๐๑ เพราะการมสตรเทาทนนนและ

มปญญาจนสามารถละตณหาเสยไดนน ทำให

อปาทาน ภพ ชาต ดบสนทไปได เปนการ

หมดไปแหงทกขดงทพระผมพระภาคตรสวา

ความดบแหงทกข เปนอยางไร คอ เพราะ

อาศยจกขและรป จกขวญญาณจงเกด ความ

ประจวบแหงธรรม ๓ ประการเปนผสสะ

เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงเกด เพราะ

เวทนาเปนปจจย ตณหาจงเกด เพราะตณหา

นนแลดบไมเหลอดวยวราคะ อปาทานจงดบ

เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ เพราะภพดบ

ชาต (ความเกด) จงดบ เพราะชาตดบ ชรา

(ความแก) มรณะ (ความตาย) โสกะ (ความ

เศราโศก) ปรเทวะ (ความครำครวญ) ทกข

(ความทกขกาย) โทมนส (ความทกข ใจ) และ

อปายาส (ความคบแคนใจ) จงดบ ความดบ

แหงกองทกขทงมวลนม ไดดวยประการฉะน

ความดบแหงทกขเปนอยางนแล๑๐๒

จากท ไดอธบายมานน จะเหนไดวา อนทรย

สงวรนนมความสำคญมากโดยทำหนาทเปน

เหมอนทางแยกของกระบวนการปฏจจสมป

บาทหากรบรอารมณแลวเกดกเลสเกดความ

ยดมนถอมนขน เปนปฏจจสมปบาทสายเกด

ทกข หากรบรอารมณแลวไมเกดกเลส ไมเกด

ความยดมนถอมน เปนปฏจจสมปบาทสายดบ

ทกข ตามการอธบายแนวปฏจจสมปบาทน

สตทคอยกนกระแสกเลสทมาจากทวารทง

๖ เปนตวจกรทสำคญทสดในการปฏบต

ธรรม เมอมสตรอารมณทางทวารทง ๖ ก

เปนการดบแหงกองทกขทงมวล เพราะทกข

ทแทจรงนนเกดจากความยดมนถอมนในขนธ

๕ เมอไมมความยดมนถอมนกไมมทกข ทยง

คงมทกขอยกเพราะวาไมมสตรเทาทน ทำให

เกดความยดมนถอมน เมอมการฝกสตเพมขน

รเทาทนมากขน การทจะหลงยดมนถอมน

นอยลงทกขกนอยลงไปตามลำดบจนกระทง

สตสมบรณรเทาทนทงหมดการยดมนถอมน

ไมม ทกขกไมมเลย เปนพระอรหนต หมดสน

อาสวะทงปวง

ในมหาตณหาสงขยสตร พระผมพระภาคทรง

แสดงปฏจจสมปบาททง ๒ สาย ทรงแสดง

ใหเหนถงกระบวนการเกดทกขและกระบวนการ

ดบทกขเรมจากการรบรอารมณทางอนทรย๖

เมอมการเหนรปทางตา ฟงเสยงทางห ดม

กลนทางจมกลมรสทางลนถกตองโผฏฐพพะ

ทางกายรแจงธรรมารมณทางใจหากเปนผท

ไม ไดรบการฝกฝนพฒนา เปนดงเดกทารกท

ไรเดยงสา ไมมสต จะเกดความกำหนดใน

อารมณทน าพอใจ เกดความขดเคองใน

อารมณท ไมนาพอใจ มแตความยนดยนราย

เพลดเพลนตดใจในเวทนา เพราะมความ

เคยชนทตดมาจากความเปนเดก เปนเหตให

เกดทกขวนเวยนซำซากทเรยกวาวฏฏสงสาร

บคคลนนจะเปนผทจมอย ในกองทกขดงพระ

บาลวา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

226การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

227

กมารนนเหนรปทางตาแลวกำหนดในรปทนา

รก ขดเคองในรปท ไมนารก เปนผมสตในกาย

ไมตงมน และมจตเปนกามาวจรอย ไมรชดถง

เจโตวมตตปญญาวมตตอนเปนทดบไมเหลอ

แหงบาปอกศลธรรมตามความเปนจรง เขา

เปนผสมบรณดวยความยนดและความยนราย

อยางน เสวยเวทนาอยางใดอยางหนง สขก

ตาม ทกขกตาม มใชทกขมใชสขกตาม ยอม

เพลดเพลน บนถง ตดใจเวทนานน เมอกมาร

นนเพลดเพลน บนถง ตดใจเวทนานนอย

ความเพลดเพลนกเกดขน ความเพลดเพลนใน

เวทนาทงหลาย เปนอปาทาน เพราะอปาทาน

เปนปจจย ภพจงม เพราะภพเปนปจจย ชาต

จงม เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ

ปร เทวะ ทกข โทมนสและอปายาสจงม

ความเกดขนแหงกองทกขทงสนนน ยอมมได

อยางน ฟงเสยงทางห... ดมกลนทางจมก...

ลมรสทางลน... ถกตองโผฏฐพพะทางกาย...

รแจงธรรมารมณทางใจ... ความเกดขนแหง

กองทกขทงสนนน ยอมม ไดอยางน๑๐๓

สวนบคคลผท ไดฟงธรรม มศรทธาในพระผม

พระภาค เหนวาการวนเวยนไปตามสงสารวฏ

นนมแตความทกข โลกน ไมมอะไรเปนทพงได

มแตอยากจะพนไปจากการเวยนวายตายเกด

เทานน และเหนวาการอยครองเรอนเปนทมา

ของธลคอกเลสมากมาย การออกบวชนนม

ความปลอดโปรงกวา สามารถประพฤตพรหม

จรรย ใหประสบความสำเรจได กสละบาน

เรอนออกบวชเปนบรรพชต ประพฤตปฏบต

ตามคำสงสอนของพระพทธเจา เรมตนจาก

ประพฤตทางกายวาจาใหเรยบรอย สำรวม

ระวงในปาตโมกข มความสนโดษในปจจย

สำหรบเลยงชพ มอนทรยสงวร ละนวรณ

๕ และมสมมาสมาธ รจกวธการทจะละ

กเลสได เมอรบรอารมณทางทวารทง๖แลว

ไมกำหนดในรปทนารก ไมขดเคองในรปท

นาชงเปนผมสตในกายตงมนเสวยเวทนาใดๆ

กไมเพลดเพลนหมกมน เมอเปนเชนน ความ

เพลดเพลนตดใจในเวทนาทงหลาย กดบไป

อปาทาน ภพ ชาต กดบไป เปนกระบวนการ

ดบสนทไปแหงทกข๑๐๔

๓.๒.๓ อนทรยสงวรกบสตปฏฐาน ๔

หลกปฏบตทเปนหนทางสายเอก เปนทางทพระพทธเจาผเปนเอกของโลกทรงคนพบและทรง

ประกาศไว เปนทางททำใหถงจดหมายปลายทางคอพระนพพานอยางเดยว เปนทางทมอย ใน

พระธรรมวนยนเทานน เปนไปเพอความบรสทธของเหลาสตว เพอกาวลวงโสกะและปรเทวะ

เพอความดบไปของทกขและโทมนส เพอใหบรรลถงอรยมรรค และทำใหแจงพระนพพาน ถง

ความพนทกข ไดอยางแทจรง ทางนคอสตปฏฐาน ๔ ซงเปนหลกในการฝกฝนจตใหม

คณภาพ เปนธรรมสวนทเปนไปเพอการตรสร พฒนาจตใหมสมาธ มปญญาเหนความ

จรง จนกระทงเหนอรยสจ หลดพนจากทกขทงปวง ซงหลกของสตปฏฐานกบอนทรยสงวร

นนกมความคลายคลงและเกยวเนองกนอยขอแยกกลาวเปนขอๆดงน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

228การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

229

(๒) เปนลำดบการปฏบตถดจากปาตโมกข

สงวรเชนเดยวกน ผจะปฏบตสตปฏฐานให

ประสบผลสำเรจ มความเจรญกาวหนาไปใน

กศลธรรมทงหลายนนตองเปนผทมศลรกษา

ศลใหจตเปนกศลมความออนโยนเปนพนฐาน

ทด แลวอาศยจตทมศลนนเจรญสตปฏฐาน

เพราะวาศลนนเปนเบองตนของกศลธรรมทง

หลาย อปมาเหมอนกบแผนดนทเปนทตงของ

การทำการงานตางๆ บคคลยนอยบนแผนดน

แลวจงทำได ดงนน หากกลาวถงการปฏบต

ธรรมอยางยอๆ ในพระธรรมวนย ใหเรมตน

ดวยการมศลสำรวมในปาตโมกขแลวกเจรญ

สตปฏฐาน ดงทมภกษรปหนงมาถามพระผม

พระภาคใหทรงบอกขอปฏบตอยางยอทสด

จะนำได ไปปฏบตตอไป พระผมพระภาคตรส

ใหทำเบองตนของกศลธรรมทงหลาย ให

หมดจดกอน เบองตนของกศลธรรมทงหลาย

คอการมศลสำรวมระวงในปาตโมกขมปกต

เหนภยในโทษเพยงเลกนอย สมาทานศกษาใน

สกขาบททงหลาย เมอดำรงอย ในศลแลว ก

พงเจรญสตปฏฐาน ๔ ประการการทำเชนน

พงหวงความเจรญในกศลธรรมทงหลายตลอด

คนและวนทจกมาถงไมมความเสอมเลย๑๐๖

ในการปฏบตอนทรยสงวรก โดยทำนองเดยว

กนกบสตปฏฐาน มลำดบการปฏบตถดจาก

ปาตโมกขสงวร บางพระสตรพระผมพระภาค

ทรงแสดงศลโดยแยกเปนจฬศล มชฌมศล

และมหาศลแลวแสดงอนทรยสงวรตอจากศล

๓ ประเภทนน๑๐๗ ในบางพระสตรทรงแสดง

เนนใหภกษปฏบตปาตโมกขสงวร จนเปนผม

ศล สำรวมในพระปาตโมกขแลว พระองคจง

ทรงแนะนำใหปฏบตอนทรยสงวรเปนขนตอน

ตอไปดงพระบาลวา

พราหมณ ในกาลใดภกษเปนผมศล สำรวม

ดวยการสงวรในปาตโมกข เพยบพรอมดวย

อาจาระและโคจร เปนผเหนภยในโทษแมเลก

นอย สมาทานศกษาในสกขาบททงหลาย ใน

กาลนน ตถาคตยอมแนะนำเธอใหยงขนไปวา

“มาเถด ภกษ เธอจงเปนผคมครองทวารใน

อนทรยทงหลาย”๑๐๘

(๑) องคธรรมหลกคอตวสตเชนเดยวกน

ความหมายของสตปฏฐานตามนยอรรถกถา

ทานแสดงไว ๓ ประการ คอ (๑) อารมณ

แหงสต (๒) การทพระศาสดาไมทรงด

พระทยและเสยพระทย ในเมอสาวกทงหลาย

ปฏบตแตกตางกน ๓ แบบ และ (๓) ตวสต

แตเมอกลาวในเรองสตปฏฐาน ๔ คำวา

สตปฏฐาน ทานหมายถงตวสต ทมลกษณะ

ระลกได ไมหลงลมในกศลธรรมทงหลาย

สตปฏฐานคอสตอยางเดยว แตทแสดงแยก

ออกเปน ๔ ประเภท คอ กาย เวทนา จต

ธรรม เพราะอารมณททำใหเกดสตนนมหลาก

หลาย และแสดงใหเหมาะสำหรบบคคลทม

จรตตางกน๑๐๕

อนทรยสงวรเปนการแสดงโดยถงวธการปด

กน คมครอง รกษาทวาร เมอมการรบร

อารมณ ซงธรรมท เปนดจนายประตคอย

คมครองปองกนรกษาทวารคอสตดงนนพระ

อรรถกถาจารยจงเรยกอนทรยสงวรอกชอ

หนงวาสตสงวร อนทรยสงวรแยกออกเปน

การสำรวมในทวารทง ๖ กเพราะทวารทง ๖

เปนตนเหตทมาของกเลสตางๆ สวนองคธรรม

หลกท ใช ในการสำรวมกคอสต เมอมสต

อกศลบาปธรรมทงหลายทยงไมเกดกเกดขน

ไม ได ทเกดขนแลวกถกละไป กศลธรรมทง

หลายท ไมเคยมกมขน ทเคยมแลวกเจรญงอก

งามไพบลย ไปตามลำดบ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

230การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

231

(๕) ปฏบตธรรมนอยคลอยตามธรรมหลก

ขอนอธบายตามความหมายของคำวา ธมมา

นธมมปฏปตต คำวา ธมม หมายถง ธรรมท

เปนหลกใหญ ในการปฏบต ธรรมะอนเปน

เปาหมายใหญไดแกมรรคผลนพพานคำวา

อนธมม หมายถง ธรรมยอยทมสวนเสรมใน

การปฏบตเพอใหบรรลถงธรรมะใหญนน ดงนน

ธรรมานธรรมปฏบต จงหมายถงการปฏบต

ธรรมใหถกตองตามหลกการ ตามความมง

หมาย คอ หลกยอยคลอยตามหลกใหญ หลก

เบองตนเออหรอเปนไปเพอหลกเบองปลายเชน

ปฏบตศลถกหลก เปนไปเพอการบรรลมรรค

ผลนพพานมใชปฏบตโดยงมงาย ไรหลกการ

หรอทำใหเขวไปดวยตณหาและทฏฐ ในคมภร

ขททกนกาย จฬนทเทส ไดแสดงแยกแยะวา

ธรรม ไดแก โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ

เพราะเปนธรรมหลกทเปนไปเพอการรแจง

อรยสจ เมอธรรมเหลานครบบรบรณ รวมลง

ในจตใจของบคคลใด บคคลนนกจะตรสรอรย

สจ สวนอนธรรม ไดแก ขอปฏบตทสมควร

แกการทจะบรรลธรรม มการรกษาศล การ

สำรวมอนทรย เปนตน๑๑๑

ตามนยทแสดงมานจะเหนไดวา อนทรย

สงวรนนเปนธรรมยอย (อนธรรม) ทตอง

ประพฤตปฏบตใหสอดคลองกบสตปฏฐานซง

เปนธรรมหลก (ธรรม) ทำให โพธปกขยธรรม

นนสมบรณ จงจะประสบผลสำเรจในการ

ปฏบตและเปนไปเพอการพนทกขอยางแทจรง

หากปฏบตอนทรยสงวรเปนตนไมสอดคลอง

กบหลกโพธปกขยธรรม กอาจทำไปดวย

อำนาจความตองการและความเหนผดตางๆ

ได ซงจะใหประโยชนความสขทเปนโลกยะ

สงสดทำให ไดฌานไปเกดในพรหมโลกแต

ไมพนทกขจรง ดงนน ตองปฏบตธรรมยอยม

อนทรยสงวรเปนตน ใหสอดคลองกบธรรม

หลกคอสตปฏฐาน ๔ เปนตน จงเรยกวา

ธมมานธมมปฏบต

(๓) สตเปนเหตใหมอนทรยสงวร ในสต

สมปชญญสตร พระผมพระภาคทรงแสดง

ลำดบพฒนาการของการปฏบตธรรม เรมจาก

การปฏบตสตสมปชญญะ เมอมสตสมปชญญะ

กจะเปนเหตใหธรรมฝายดอยางอนเกดขนตาม

ลำดบ คอ หรโอตตปปะ อนทรยสงวร ศล

สมมาสมาธ ยถาภตญาณทสสนะ นพพทา

วราคะและวมตตญาณทสสนะพฒนาการของ

ธรรมเชนนแสดงใหเหนถงการดำเนนไปของจต

ทธรรมะทงหลายยอมไหลคลอยไปตามกน

ดจกระแสนำไหลลาดไปสทลม ผปฏบต

มหนาทฝกใหจตมสตสมปชญญะ เมอมสต

สมปชญญะกจะมธรรมอนๆ เกดขนตามสมควร

แกเหต ซงรวมทงอนทรยสงวรดวย อนทรย

สงวรจงเปนผลมาจากการมสต ดงพระพทธ

พจนทวา “เมอสตสมปชญญะม หรและโอตตป

ปะของบคคลผสมบรณดวยสตสมปชญญะ ชอ

วาม เหตสมบรณ เมอหรและโอตตปปะม

อนทรยสงวรของบคคลผสมบรณดวยหรและ

โอตตปปะ ชอวามเหตสมบรณ”๑๐๙

(๔) เนนการละอภชฌาและโทมนสเชนเดยวกน

ในหลกการปฏบตอนทรยสงวรนน ทานไม ให

ความยดถอในนมตและอนพยญชนะ เพราะ

หากยดถอแลวจะเปนเหตใหเกดอภชฌาและ

โทมนส บาปอกศลธรรมทงหลายทเกดขน

ทานเนนก เลสคออภชฌาและโทมนสเปน

ประธาน หากละได ใจเปนอเบกขา กเรยกได

วาเปนผมการพฒนาดานอนทรยสงวร ในดาน

การปฏบตสตปฏฐาน การตามรกายในกาย

การตามรเวทนาในเวทนา การตามรจตในจต

การตามรธรรมในธรรม การปฏบตเชนน จะ

สามารถละอภชฌาและโทมนสในโลกได ดง

พระพทธพจนวา “พจารณาเหนกายในกายอย

มความเพยร มสมปชญญะ มสต กำจด

อภชฌาและโทมนสในโลกได”๑๑๐

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

232การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

233

พระสตรขนาดยาวในคมภรทฆนกายและ

มชฌมนกาย พระผมพระภาคทรงแสดง

แยกแยะใหเหนหมวดธรรมทครอบคลมทงหมด

ในกระบวนการปฏบตธรรม พระองคทรง

แสดงการประพฤตพรหมจรรยตามลำดบของ

ไตรสกขา คอ อธศลสกขา อธจตตสกขา

อธปญญาสกขา โดยทรงแยกแยะใหเหน

หมวดธรรมทละเอยดขน สามารถเรยงลำดบ

ไดดงน คอ ปาตโมกขสงวร อนทรยสงวร

สตสมปชญญะ สนโดษ เขาสเสนาสนะอน

สงด กำจดนวรณ ๕ ประการ การไดฌาน

๔ คอ ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน

จตตถฌาน วปสสนาญาณ โลกยอภญญา ๕

อาสวกขยญาณ๑๑๕

ในมหาอสสปรสตรมชฌมนกายมลปณณาสก

พระผมพระภาคทรงแสดงขอทภกษทงหลาย

ควรศกษา ใหสมกบทหมชนเรยกวาเปน

“สมณะ” และภกษทงหลายกปฏญญาตนวา

เปน“สมณะ”ซงเมอศกษาและปฏบตตามแลว

จะกอประโยชนคอ (๑)ทำใหเปนสมณะดงท

ปฏญญาเอาไวจรง (๒) ปจจย ๔ ททายก

ถวายมผลมากมอานสงสมาก (๓) การบวชไม

เปนหมน มประโยชน มความเจรญ ซ ง

พระองค ไมทรงใหหยดนงเพยงขนใดขนหนง

แตทรงใหเพยรปฏบตไปยงขนไป ลำดบของ

ขอปฏบตมดงน คอหรโอตตปปะกายสมาจาร

บรสทธวจสมาจารบรสทธมโนสมาจารบรสทธ

อาชวะบรสทธ สำรวมอนทรย รจกประมาณ

ในโภชนะตนบำเพญเพยรเจรสตสมปชญญะ

การละนวรณ๕ฌาน๔วชชา๓๑๑๖

ในพระพทธพจนเปนอนมากทแสดงลำดบของ

การปฏบตธรรมตงแตตน จนกระทงถงการร

แจงตามความเปนจรง ลำดบการปฏบตธรรม

ในตอนตนนนจะทรงแสดงอนทรยสงวรแทรก

อยดวยเสมอดงตวอยางพระพทธพจนวา

เมอบวชแลวอยางน สำรวมดวยการสงวรใน

พระปาตโมกข เพยบพรอมดวยมารยาทและ

โคจร (การเทยวไป) เหนภยในโทษแมเพยง

เลกนอย สมาทานศกษาอย ในสกขาบท

ประกอบดวยกายกรรมและวจกรรมอนเปน

กศล มอาชวะบรสทธ สมบรณดวยศล

คมครองทวารในอนทรยทงหลาย สมบรณ

ดวยสตสมปชญญะ (และ) เปนผสนโดษ๑๑๒

ภกษในธรรมวนยนเปนผสำรวมดวยปาตโมกข

สงวรอย ถงพรอมดวยอาจารและโคจร เหน

ภยในโทษทมประมาณนอย สมาทานศกษา

ในสกขาบททงหลาย คมครองทวารในอนทรย

ทงหลาย รจกประมาณในการบรโภค หมน

ประกอบความเพยรเปนเครองตนอยตลอด

ปฐมยามและปจฉมยาม หมนประกอบความ

เพยรในการเจรญโพธปกขยธรรมอยางตอ

เนอง มปญญาเปนอบายในกจทงปวง๑๑๓

ตวอยางในพระพทธพจนน และพระพทธพจน

อนๆ ทยกมาแสดงเปนตวอยาง จะเหนไดวา

การปฏบตธรรมไปตามลำดบนน มอนทรย

สงวรเปนสวนประกอบอยดวยในขนตอน

ตนๆ ของการปฏบต ตอจากความสำรวม

ระวงในศล เมอมการปฏบตอนทรยสงวรกจะ

สงผลให ศลมความละเอยดบรสทธยงขนไป

ดวยและเปนไปเพอใหเกดสมาธในขนตอๆไป

ดวยตามลำดบของศลสมาธปญญาซงศล

ทจะเปนไปเพอใหเกดสมาธนน เปนศลทม

ความละเอยดไมดางพรอย ดงพระพทธพจน

วา “ศลท ไมขาด ไมทะล ไมดาง ไมพรอย

เปนไท ทานผรสรรเสรญ ไมถกตณหาและ

ทฏฐครอบงำ เปนไปเพอสมาธ”๑๑๔

๓.๒.๔ อนทรยสงวรกบลำดบการปฏบตธรรมตามพระพทธพจน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

234การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

235

วธการปฏบตอนทรยสงวรอนยอดเยยมใน

ธรรมวนยน มความหมายไปในแนวทางการ

ปฏบตดานวปสสนา คอ เมอเหนรปดวยตา

เปนตนแลว เกดความชอบใจ ไมชอบใจ

ใหรชดสภาวะทเกดขนนนตามความเปนจรง

เหนเปนของปรงแตง เปนสงทองอาศยปจจย

เกดขน ไมมตวตน จตกจะมความเปนอเบกขา

มความตงมนอย ซงเปนความวางเฉยเพราะม

ความรขนสง ไม ใชวางเฉยเพราะกดขมหรอไม

สนใจ เปนการมปญญามองเหนความจรงของ

สงนน

การทจตจะมความตงมนด สามารถพจารณา

เหนสงตางๆ ไดอยางแจมแจง จนมปญญา

มองเหนความจรงได ตองอาศยจตทมความ

พรอม ดวยเหตนเองคำสอนเกยวกบอนทรย-

สงวรจงปรากฏอย ในหลกธรรมภาคปฏบต

โดยเฉพาะกลมหลกธรรมทเปนพนฐาน

ตองไดรบการฝกฝนตงแตตน หากมพนฐาน

ทด การฝกฝนในขนตอไปกยอมประสบ

ความสำเรจได

๓.๒.๕ อนทรยสงวรในหมวดธรรมอนๆ

นอกจากท ไดกลาวมาแลว อนทรยสงวรยงจด

อย ในธรรมหมวดอนๆ อกเปนอนมาก เชน

เปนหนงในขอปฏบตทเปนทางนำไปสการม

ปญญา จนถงความพนทกข เรยกวาจรณะ

๑๕๑๑๗ เปนการทำความเพยรในการปองกนไม

ใหเกดกเลสขนทางทวารทง ๖ อนเปนความ

เพยรทสำคญและเปนหลกอยางหนงในปธาน

๔๑๑๘ เปนคำสงสอนทพระพทธเจาทรงพรำ

สอน ใหสาวกทงหลายนำไปปฏบต แลวจะม

ปาฏหารยคอความนาอศจรรยเกดขนกบผทนำ

ไปปฏบต ทำใหหมดกเลส หมดความทกข ได

อยางแทจรง ซงเปนปาฏหารยทพระพทธเจา

ยกยอง เรยกวาอนสาสนปาฏหารย๑๑๙ เปน

ขอปฏบตท ไมผดพลาด เปนขอปฏบตทถกตอง

ตรงตามกฎเกณฑทจะทำให ไดรบความสงบ

รมเยน เปนสข ตงแตเรมตน หากปฏบตแลว

นำแตผลทดมาให จนกระทงสงสดคอพนจาก

ทกข เรยกวาอปณณกธรรม๑๒๐ และเปนขอ

ปฏบตททำใหเปนผ ไมเสอมจากกศลธรรมทง

หลาย ชอวาเปนผอย ใกลพระนพพาน๑๒๑

เปนตน

จากการวจยในบทน ทำใหทราบวา วธการ

ปฏบตอนทรยสงวรในพระธรรมวนยนแตกตาง

จากคำสอนอนๆ เปนอยางมาก คำสอนของ

ศาสดาอนๆบางกหามการเหนหามการไดยน

บางก ใหฝกหดทรมานตนดวยวธการตางๆ

บางกสอนทำจตใหสงบนงไมตองไปรบรหรอ

ไปมความรสกกบอารมณตางๆ อยางพวกทำ

สมถะภายนอกเปนตนวธปฏบตอนทรยสงวร

ทวามความหมายวา ใหสำรวมระวง ปดกน

ปองกนก เลสตางๆ น น เปนเพยงข นตน

เปนการปฏบตในขนทยงไมสามารถพฒนาตน

ใหสงยงขนไปกวานเทานนพระพทธองคทรง

ม ง เนน ใหมการพฒนาอนทรย ให เกด

ประโยชนอยางสงสด คอ มปญญาเหน

ความจรง จนสามารถเปนนายเหนอ

อนทรย ได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

236การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

237

หลงจากท ไดทำการศกษาวจยจนไดทราบความหมาย ความสำคญ วธการปฏบต และหลก

ธรรมทเกยวของกบเรองอนทรยสงวรตามท ไดนำเสนอในบทท๒และบทท๓แลวนนในบท

น ผวจยจะไดนำแนวคดเรองอนทรยสงวรมาประยกต ใช เปนการนำองคความรมามองปญหา

ในสงคมไทย และเสนอแนวทางในการพฒนาอนทรยสงวรอยางกวางๆ และเปนกลางๆ เอาไว

เพอใหผวจยทานอนๆ นำไปขยายผลหรอนำไปประยกต ใช ในแงมมทจำเพาะเจาะจง โดยปรบ

ใหเหมาะกบกลมบคคลสถานทและเวลาตอไป

๔.๑ ปญหาของการขาดอนทรยสงวร

ปญหาทเกดจากการขาดอนทรยสงวรนนมทงปญหาระดบลกซงทสดซงคนทวไปอาจไมมองวา

เปนปญหา นนคอยงคงเวยนเกดเวยนตายอยตอไปเรอยๆ ซงการเกด การตาย เชนน

พระพทธเจาตรสวาเปนตวทกขความเกดเปนทกขความตายเปนทกขการเกดทกขครงกเปน

ทกขทกครงไป เปนสตวอบายกทกข เปนมนษยกทกข เปนเทวดากทกข แมเปนพระพรหม

ทบางคนอาจเหนวาเปนชวตทประเสรฐ กไม ไดมอะไรทแตกตางไปจากเดม ทมองเหนวาแตก

ตางไปจากเดม กเปนเพยงตามดบอดท ไปหลงมายาของทกขเทานน เปนการจมอย ในกองทกข

เมอจมอย ในกองทกขกไมอาจพนไปจากทกข

๔ วธนำแนวปฏบตและประยกตหลกอนทรยสงวร ในสงคมไทยปจจบน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

238การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

239

ปญหาระดบหยาบๆทพอมองเหนและคนกมอง

ออกวาเปนปญหา คอ การขาดอนทรยสงวร

ทำใหคนตกเปนทาสของสงตางๆ เพราะการ

ไมมสตรเทาทนเมอเหนรปทางตา ไดยนเสยง

ทางหดมกลนทางจมกลมรสทางลนถกตอง

สมผสทางกาย รสกนกคดทางใจ กจะเกด

ความรสกชอบบาง ไมชอบบาง สงใดทกอให

เกดความชอบความพอใจ กตองการทจะ

แสวงหาเอามาเกบรวบรวมไว ให ไดมากทสด

เอามาด เอามาฟง ฯลฯ เพอใหเกดความพง

พอใจ จนกลายเปนทาสของวตถ ความสข

ความพงพอใจตางๆไดมาจากวตถเมอคนสวน

มากมแนวคดเชนน กเกดอตสาหกรรมขนมา

เปนอนมาก จดมงหมายหลกของอตสาหกรรม

กเพอผลตวตถให ไดจำนวนมากๆ ตอบสนอง

ความตองการของคน ทำสงทเกนความจำเปน

สำหรบการดำเนนชวต นำปญหามามากมาย

สรางความยงยากใหแกชวตสวนตว ครอบครว

สงคม ประเทศชาต และโลกโดยสวนรวม

การผลตสงหนงกยอมเปนการทำลายสงหนง

เมอผลตวตถสงของมาใชสอยและอำนวยความ

สะดวก กไดทำลายทรพยากรธรรมชาตไปเปน

อนมากปาไมแหลงนำอากาศภเขาเปนตน

ถกทำลายไปจนเสยหายและกอใหเกดปญหาสง

แวดลอมตดตามมา

การใชอนทรยทง๖โดยไมระวงไมมการปองกน

กเลส ดำเนนชวตแบบปลอยตว ขาดสต ไม ได

รบการเตอนสตใหรสำนก มแต โฆษณาชวนเชอ

กนใหมมากๆใหดมากๆให ไดยนมากๆใหเสพ

มากๆ มแตพอกพน ความโลภ ความโกรธ

ความหลง กอใหเกดความวนวายเดอดรอนทง

แกตนและผอน การเบยดเบยนกน การแยงชง

กน การเอารดเอาเปรยบกน ตลอดจนปญหา

สงคมตางๆ จงเกดเพมขนมากมาย สรปแยก

เปนขอดงน

การขาดอนทรยสงวรทำใหเกดอภชฌา คอความพอใจ อยากได กำหนด เพลดเพลนในอารมณท

นาพอใจและเกดโทมนสคอความไมพอใจหงดหงดขดเคองอารมณท ไมนาพอใจทำใหอารมณ

ตางๆในโลกแยกออกเปน๒ขางไดแกอารมณทนาปรารถนากบอารมณท ไมนาปรารถนาเกด

การแสวงหาอารมณทนาปรารถนา และวงหนอารมณท ไมนาปรารถนา เมอเหน ไดยน ดมกลน

ลมรสกระทบสมผสทางผวกายรบรอารมณทางใจกจะมเกดความยนดยนรายตออารมณบอยๆ

เขากกลายเปนผทเตมไปดวยความยนดยนราย คอ เหนรปดวยตาแลว บางรปกเกดความยนด

บางรปกเกดความยนราย ไดยนเสยงดวยหแลว บางเสยงกเกดความยนด บางเสยงกเกดความ

ยนรายรบรอารมณทางใจแลวบางอารมณกเกดความยนดบางอารมณกเกดความยนราย

เรมมาตงแตเดก มอายตนะครบสมบรณแลว ไดรบการปรนเปรอดวยอารมณตางๆ รป เสยง

กลน รส สมผส พอแม ญาตพนอง ตางกเอาใจใสดแลกน เขากำหนดอยากได ในรปเปนตนท

นารก ขดเคองในรปเปนตนท ไมนารก จนเกดเปนผทเตมไปดวยความยนดยนรายในอารมณตางๆ

เมอมการรบรอารมณ ใดๆ แลว เกดความรสก กเพลดเพลน ตดใจ ตกเปนทาสของเวทนานน

การขาดสต หลงเพลดเพลนกบเวทนาทเกดขน นนแหละเปนความยดถอ เปนเหตใหเกด

กองทกขวนเวยนไปไมสนสด เปนไปตามกระบวนธรรมฝายเกดทกขท ไรตวตน ดงท ไดกลาวไว

แลว(หวขอ๓.๒.๒หนา๒๒๐)เขยนเปนแผนภาพไดวา

๔.๑.๑ ทำใหมกองทกขเกดวนเวยนไปเรอยๆ ไมสนสด

เกดเวทนา

อยางใดอยางหนง

ยอมเพลดเพลนบนถง

ตดใจเวทนานน

ภพมขน

ชาตมขน

ชรามรณะมขนฯลฯ

=กองทกข

ความเพลดเพลน

ในเวทนา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

240การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

241

จากกระบวนการเกดขนของกองทกขตามทพระพทธเจาตรสไวน ยอมเปนกฎเกณฑทแนนอนวา

สตว โลกสวนมากตางพากนวนเวยนเกดตายไปอกเรอยๆ เพราะมความหลงยนดยนรายอย ใน

อารมณตางๆ กนทงนน อารมณทนารกกพากนแสวงหา ไดมาแลวกกอดรดเอาไวแนน ไมยอม

ปลอยวาง อารมณท ไมนารกกพากนหน ปรงแตงวธการมากมายเพอหลบหน พากนเกด

แกตายวนเวยนไปซำๆซากๆประสบกบความทกขยากมากมายแตความจรงกไม ไดมอะไร

ไม ไดมตวเรา ของเรา ตวคนอน ของคนอน เปนแตกองทกขลวนๆ เปนแตสงทปราศจากแกน

สาร ไมสามารถจะจบยดเอามาเปนเจาของได หมสตวเตมไปดวยความไมร มวลมหลง

เพลดเพลนอยกบทกข กไมอาจพนไปจากทกข ได เกดกทกขนนแหละเกดแกกทกขนนแหละ

แก ตายกทกขนนแหละตาย เมอยงหลงยนดยนราย ขาดความสำรวมระวง กไมอาจหาทาง

ออกจากคกแหงชวตน ไดเลย

๔.๑.๒ ทำใหเกดความลำบากในการแสวงหากามคณ

รปเสยงกลนรสสมผสทนารกนาใครนาพอใจทำใหเกดความกำหนดอยากไดสงเหลาน

ใหความเพลดเพลนไดกจรง แต ใหความสขไดเพยงเลกนอย มทกขมาก มความลำบากมาก

มความคบแคนมาก เพราะโดยตวของมนเองนน เปนของไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวน

เปนธรรมดา ไมม ใครเปนเจาของมนไดจรง มนจงม โทษมากมาย ตองเหนอยยากในการ

แสวงหาการเกบรกษาหวงแหนใหเปนของเราจนบางครงกตองเกดการทำรายเบยดเบยนกน

ฆากนทำทจรตตางๆเพอแยงชงกน

๔.๑.๓ มมากกยงทกขมากและมปญหาสลบซบซอนตามมามาก

เมอขาดอนทรยสงวรขาดสตสมปชญญะไมระมดระวงเมอตามองเหนรปหฟงเสยงจมกดม

กลนลนลมรสกายกระทบสมผสทางผวหนงใจรบรความรสกหรออารมณทางใจเปนธรรมดา

ของจตปถชนทจะหลงยนดในอารมณทนาพอใจ หลงยนรายในอารมณท ไมนาพอใจ อารมณท

นาพอใจทำใหเกดความสข อารมณท ไมนาพอใจทำใหเกดความทกข เขากจะเกดการแสวงหา

สขวงหนความทกข

กามนนม โทษมาก ตองเหนอยยากในการ

แสวงหา เพราะแสวงหากามจงตองตรากตรำ

ทำงานดวยความยากลำบาก บางครงได ไม

สมดงใจ กพากนเศราโศก ครนไดมาแลวก

ตองยากลำบากในการดแลรกษาไม ใหสญหาย

ไม ใหถกขโมยไป เปนเหตใหเกดการทะเลาะ

ววาทระหวางกน แกงแยง ทำรายกน

ทำสงครามแยงชงกนจนถงแกความตาย

บางคนลกขโมยของผ อ น ถก เขาจบได

ถกทำโทษตางๆ นานา และเพราะกามนน

เปนเหต ชนทงหลายกพากนทำกายทจรต

วจทจรต มโนทจรต หลงจากตายไปแลวก

ไปเกดในอบายเพราะผลของกรรมนน๑

เมอขาดอนทรยสงวรกจะพากนไปหลงยนดใน

กามคณ คอ รป เสยง กลน รส สมผส

เหลานน ไปหลงคดวาไดมาแลว มมากๆ แลว

จะทำใหมความสข ไมรจกความสขท ไมตอง

องอาศยวตถ จตเคยชนไปแตทางนนเสยแลว

ตองประสบความยากลำบากเดอดรอน

เพราะการแสวงหา การหวงแหนรกษา

การแยงชงผลประโยชนกน นำทรพยากร

ธรรมชาตมาใชสอยมากเกนไป ทำใหเกด

ปญหาดานอนๆเพมขนมาอก

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

242การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

243

ดวยความไมรนนเอง ทำใหหลงคดวา การได

รปเสยงกลนรสสมผสและอารมณทางใจ

ทดๆ แลวจะทำใหเกดความสขเขาจงพยายาม

ทมเทเรยวแรงขวนขวายศกษาเรยนรทำการ

งานตางๆ เพอให ไดสงเหลานนมา แต โดย

ธรรมชาตของสงทงปวงทเปนฝายสงขาร

นนมนเปนสงท ไมเทยง ไมสามารถใหความ

สขไดอยางแทจรงไมมใครทเปนเจาของหรอ

มอำนาจบงคบบญชาใหเปนไปดงใจปรารถนา

ไดตลอด ในเวลาหนงใหความสขได เวลา

ตอมาก ใหความสขไม ได เดมมเทานแลวม

ความสข ตอมาม เทาเดมแต ไมอาจจะม

ความสขได ตองมใหมากกวาเดม ดกวาเดม

แพงกวาเดม สำคญกวาเดม วจตรพสดาร

กวาเดม ซงจะตองมากกวาเดมขนไปไมสนสด

เพอให ไดความสขเทาเดมนน

การทเขาแสวงหาความสขโดยวธนน จงไม

อาจจะใหความสขไดอยางแทจรง เขาจงตอง

แสวงหาใหยงขนไปอก ตองเพมเรยวแรงและ

กำลงกายกำลงใจมากขนไปอกแตยงพยายาม

กยงมทกขมากขนและมปญหาสลบซบซอน

มากขน ลำบากในการหา ลำบากในการดแล

สงทหามาไดใหมนคงทนใหมนเปนประโยชน

กบเราหรอพวกของเราตลอด ซงเปนการฝน

กฎเกณฑธรรมชาตและไมอาจจะเปนจรงได

ดวยความเหนผดทวา มเครองอำนวยความ

สะดวกเยอะๆ มสงท ใหความบนเทงเยอะๆ ม

สงท ไดดงใจมากๆ จะมความสข ชาวโลกจง

พากนสรางสงอำนวยความสะดวก และสงท

ใหความบนเทงขนมามากมาย ใชทรพยากรใน

โลกใหหมดเปลองไปอยางรวดเรวแตกยงไมม

วแวววาจนเปนสขสมดงทคดไว มแตลมหลง

มวเมา เจอทางตน และมปญหามากขนทกวน

ทงทรพยากรธรรมชาตทหมดไป เศษกากของ

เสยทเหลอจากการใชสอยททงเปนขยะ สง

ตางๆททำลายสภาพแวดลอมนำเสยมลพษ

ทางอากาศ และปญหามากมายท ไมอาจจะ

กลาวไดหมด

โดยความจรงแลว สงทงหลายทงปวงในโลกน

ลวนเปนไปตามเหตปจจยของมนมนเปนอยาง

นน เพราะเหตปจจยบบบงคบ มนจงไม

สามารถจะเปนอยางอนจากทมนกำลงเปนอย

ได มนไม ไดด ไม ไดชวดวยตวของมนเอง มน

เปนอยางทมนเปน แตการขาดอนทรยสงวร

ทำใหเกดความหลงรกหลงชงสงท ไปรบรเขา

ตดยดในนมตเครองหมายและรายละเอยด

ของสงนน เกดความรสกเปนจรงเปนจง แลว

ใหคาสงตางๆเปนดชวถกผดบวกลบสง

ตำสำคญไมสำคญนาพอใจไมนาพอใจ

เมอเขาไปยดถอสงใดสงหนงใหเปนทรก

สงทตรงกนขามกบสงทยดนน กจะเปน

ทตงของความเกลยดชง สงหนงใหความ

พอใจสบายใจแตอกสงหนงใหความไมพอใจ

หงดหงด ขดเคอง จงเกดความรสกทคบแคบ

มากขนเรอยๆ เปนสงท ใหความสขแกเรา

เปนพวกของเรา กบ สงท ใหความทกขแกเรา

ไม ใชพวกของเรา มความเหนทแบงแยกฝาย

เรา ฝายเขา มมมมองทคบแคบ เตมไปดวย

อคต

การใชชวตทเตมดวยอคตเชนน เตมไปดวย

ความมดมด มองไมเหนความจรง ยศหรอ

ความนาเชอถอของเขายอมเสอม อยางท

พระพทธเจาอปมาวา ดจพระจนทร ในขาง

แรม๒ บคคลใดทเปนฝายตนหรอใหประโยชน

แกตน กดเปนมตร ทำใหอะไรกถกหรอดด

ไปหมด บคคลใดท เปนฝายคนอนหรอทำ

ประโยชน ใหแกผอน กเปนศตร เปนฝาย

ตรงขามทำอะไรกดไมนาเชอถอจนทำใหเกด

ความแยกพรรคแยกพวก เปนฝายจนกระทง

ถงกบทำราย ทบต ตอส หรอแมกระทงเกด

สงครามกน

๔.๑.๔ เกดการแบงแยกและเหนคนอนเปนฝายตรงขาม

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

244การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

245

มนษยทเกดมาในโลก โดยธรรมชาตกเปนเหมอนญาตพนองในครอบครวเดยวกน ลวนเปนไป

ตามเหตปจจยตกอย ในกฎไตรลกษณ เปนเพอนรวมเกดแก เจบตายดวยกนทงหมดทงสน

สงตางๆในโลกกเปนของกลางไม ใชสมบตของใครเปนพเศษไมมใครมอำนาจครอบครองสง

ใดๆไวแตเพยงผเดยวแตสงททำใหเกดความรสกแบงแยกขนมากดวยอาศยความรสกสองขว

น คอ ความพอใจ ไมพอใจตามภาษาบาลวา อภชฌาและโทมนส ซงสงนเกดมาจากการขาด

อนทรยสงวรผคนจงจมอยกบโลกอยกบการแบงแยกอยกบของเปนคๆท ไมแน ไมนอนและ

ไมมแกนสารพอจะเปนทพงไดซงเปนธรรมชาตของโลกไมอาจจะพนไปจากโลกได

๔.๑.๕ ไมเกดการศกษาและแกปญหาไมไดจรง

ในกระบวนการรบรของมนษยเรานน จะเกดขนโดยการประจวบกนขององคประกอบ ๓ อยาง

คอ(๑)อายตนะภายในไดแกตาหจมกลนกายใจ(๒)อายตนะภายนอกไดแกรป

เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณ (๓) วญญาณ ไดแก จกขวญญาณ โสตวญญาณฆาน

วญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ ธรรมะ ๓ ประการประจวบกนเขาน

เรยกวาผสสะ ไดชอผสสะไปตามทวารทง๖ ไดแกจกขสมผส โสตสมผสฆานสมผสชวหา

สมผส กายสมผส มโนสมผส เมอการรบรเกดขน การเสวยอารมณทเรยกวา เวทนา ไดแก

สข ทกข หรอเฉยๆ กเกดตามมา แตวสยของปถชนทขาดสตสมปชญญะ กระบวนการรบรจะ

ไมหยดเพยงเทาน

กลาวคอ เมอมการเสวยอารมณแลว จะมการกำหนดหมายสงท ไดรบรนน ทำใหเกดไปหมาย

ใหเปนสงนนสงน มคณคาอยางใดอยางหนง ตามขอมลเดมทสะสมเอาไว เมอคดนกถงไปตาม

ขอมลเดมๆ สงขารกปรงแตงไปตามความเคยชน ของตณหา มานะ และทฏฐ ทำใหการ

กำหนดหมายขอมลมความสลบซบซอน หลากหลาย และแตกแขนงออกไปเปนอนมาก๓

สามารถนำมาเขยนแผนภาพไดดงน

แผนภาพแสดงการเกดความสลบซบซอนในกระบวนการรบร

อายตนะ +

อารมณ +

วญญาณ =

ผสสะ

วตกกะ

ปปญจะ =

สงขาร

ปปญจสญญาสงขา

เวทนา สญญา

กระบวนการรบรแบบบรสทธ

กระแสปกตตามธรรมชาต

กระบวนการรบรแบบหลงไปตามโลก

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

246การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

247

การศกษาทถกตองนน เปนไปเพอใหเกด

ปญญาเขาใจความจรง ทงปญญาท ใช ในการ

แกปญหาทางสงคม ประเทศชาต และโลก

จนถงแกปญหาเกยวกบความทกขทเกดขนใน

ใจตนเองตองอาศยขอมลทบรสทธและจตใจ

ทเปนกลาง จงจะไดแกปญหาไดอยางถกตอง

ซงตองอาศยการปฏบตทถกตองมาตงแตขนตน

จากขนศลขนอนทรยสงวรเปนตนมา

ถาปฏบตขนตนไมถกตอง ขาดอนทรยสงวร

เ ก ด ค ว ามย นด ย น ร า ยต อ อ า รมณ ห ร อ

เหตการณตางๆ เมอมการรบรหรอเขาไป

ศกษาปญหาเรองใดเรองหนงกทำให ไดความร

ทบดเบอน เอนเอยง มอคตเคลอบแฝง ไม

ถกตองตามความเปนจรง ไมตรงกบสภาวะท

มนเปน มฝายทเราชอบ มฝายทเราไมชอบ

และเมอมาผสมกบจตใจทหลงรกหลงชง ไม

เปนกลาง มการแยกพวกแยกพวก เหนแก

พวกพองหรอผลประโยชนสวนตนเขาไปอก

การจะศกษาเพอหาวธแกปญหาเรองใดเรอง

หนงกเปนไปไดยาก ไมอาจแกปญหาไดจรง

หรอมปญหาอนๆ ตามมาอกมากมาย ยงการ

แกปญหาทลกซง คอ เรองละความเหนผด

และความยดมนถอมนวา เปนตวเรา เปนของ

เราทตดอยกบเรามานานหากขาดการปฏบต

ทถกตองตงแตตนกไมมทางเปนไปไดเลย

ความจรง เมอมการกระทบอารมณแลว ยอม

เกดเวทนา คอความรสกตออารมณ เปนสข

บาง เปนทกขบาง เปนอทกขมสขบาง นเปน

กระบวนการทเกดขนเปนไปตามธรรมดา โดย

ปราศจากตวตน แตเมอร ไม เทาทนกเกด

ตณหา อปาทาน เกดภพ ชาต ชรามรณะ

และปญหาตางๆเขามามากมายไมอาจทำให

เกดการศกษาเพอรความจรง ไมสามารถแก

ปญหาได แตหากรเทาทนความจรง การ

กระทบผสสะ กเปนเครองมอในการศกษา

ใหเกดปญญา จนกระทงเหนความจรง ไม

หลงใหลไปตามตณหาอปาทานและสามารถ

ปฏบตตอสงทงปวงไดอยางถกตอง ดงท ได

กลาวแลว (หวขอ ๓.๒.๒ หนา ๒๒๐) โดย

สามารถเขยนเปนแผนภาพไดดงน

แผนภาพแสดงจดทเปนทางแยก

บคคลผมอนทรยสงวร สามารถรทนการเสพเสวยอารมณของตน ดวยการหมนเจรญ

สตสมปชญญะ ไมปลอยใหตณหาเขามามอทธพลใหเวทนาดำเนนการตอไปจนถงสญญา

สญญากไมอาจดำเนนการตอไปจนถงสงขารได หากกระบวนธรรมตรงนถกตดตอนดวยการ

ใส ใจแบบโยนโสมนสการ กลาวคอ ใชกระบวนการโยนโสมนสการเขามาเปลยนตณหาใหเปน

ฉนทะกระบวนการรบร โลกกจะดำเนนไปสววฏฏะคอการดำเนนชวตดวยปญญานนเอง

มอนทรยสงวร,มสตปญญา ทกขหมด

ขาดอนทรยสงวร,ขาดสตปญญา ทกขเกด

อายตนะ +

อารมณ +

วญญาณ =

ผสสะ

เวทนา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

248การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

249

๔.๒ สาเหตของการขาดอนทรยสงวร

๔.๒.๑ ไมรความจรงของสงทงปวง

ธรรมชาตของอนทรยทง๖คอตาหจมกลนกายใจนนกเหมอนกบธรรมะฝายสงขารทง

หลายคอ ลวนแตเกดเพราะองอาศยเหตปจจย เปนสงท ไมเทยง ไมคงทนถาวร และไม ใชตว

ตนไมสามารถบงคบบญชาไดอยางแทจรง

อนทรยเหลานเปนสจธรรมฝายทกข คอ โดยตวของมนเองเปนสงทวางเปลาจากแกนสาร

คาดหวงวามนจะใหความสขไดอยางแทจรงกยอมเปนไปไม ไดจะใชตาในการหาความสขใชห

ในการหาความสข ใช ใจในการหาความสข อยางน ไมสามารถจะใหความสขอยางแทจรง

และเปนความเหนทผดพลาดไปไกลเพราะโดยธรรมชาตมนเปนทกข

อารมณอนเปนภายนอก คอ รป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณ ทเปนฝายสงขารกโดย

ทำนองเดยวกน โดยธรรมชาตแลว เปนสงท ไมเทยง เปนสงไมคงทนถาวรและเปนสงไม ใชตว

ตน การทบคคลจะไปคาดหวงวา สงเหลานจะเทยงแทแนนอน จะคงทน ใหความสขไดจรง

สามารถควบคมได คาดการณ ได เปนของเราตลอดไป ความคาดหวงอยางน ยอมไมอาจเปน

ความจรงได ซงสงทงปวงในโลกกมอยเทาน มอายตนะภายใน กบอายตนะภายนอก ซง

ลวนแตเปนสงไรตวตน เมอสงไรตวตนสองสงกระทบกน จะกอใหเกดสงทมตวตนกยอม

เปนไปไม ได ดงนน ความรสกวามตวตน จนกระทงเกดความสำคญมนหมายตางๆ นานา

เกดจากความไมรความจรงเทานนเอง

ผท ไมรความจรงของอนทรย หลงเขาใจผดคดวา มตาแลวจะชวยใหเปนสข ใชตาไปดรปสวยๆ

ไปดสถานทตางๆ ทนารนรมย จะทำใหมความสขได มหแลวจะชวยใหเปนสข ใชหไปฟงเสยง

เพราะๆ แลวจะทำใหมความสขได ดมกลนหอมๆ ทานอาหารอรอยๆ สมผสทางผวกายทออน

นม ให ใจไดรบรแตอารมณทดๆ คดอยางน พากนแสวงหาแตอารมณดๆ หนอารมณท ไมด

ทมเทความสามารถแรงกายแรงใจทงหมดเพอหามาให ไดมากๆ

แต โดยความจรงแลว แมแตตนตอของการรบร คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ โดย

ธรรมชาตกเปนทกข ไปคาดหวงวาไดดสงสวยๆ แลวจะเปนสข หากเพลดเพลนอยอยางนน ก

ชอวาเพลดเพลนอยกบทกข เมอเพลดเพลนอยกบทกข กไมอาจพนจากทกข ไปไดยงมชวต

วนเวยนอยกบสงไมแนนอน จมอย ในความทกขตอไป เพราะความไมรของตนเอง แมทางทวาร

อนๆกทำนองเดยวกน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

250การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

251

หากรวาความจรงวา ตาเปนตนนนเปนทกข

เปนภาระหนก เปนสงท ไมแนนอน โดยตวมน

เองกเปนสงไมแนนอน กจะเบอหนายคลาย

กำหนด๔การจะไปหลงยนดยนรายเอาตาห

จมก ลน กาย ใจ ไปเทยวดอารมณนน

อารมณนเพอใหมความสขกหมดไปโดยสนเชง

ความไมรความจรงของตา ห จมก ลน กาย

ใจ วาเปนทกข ตามหลกทพระพทธเจาทรง

แสดงเอาไววาอปาทานขนธทง๕เปนทกขก

หลงผดและยดถอวา เปนตวเรา เปนของเรา

เกดความอยากดวยความไมร หลงเพลนอย

กบทกข ตณหา ความเพลดเพลนนน เปน

ทกขสมทย คอเหตใหเกดทกข จงเปนทกข

วนเวยนไมสนสด

ถาเปนผทรเหนความจรงแลววา ตา ห จมก

ลน กาย และใจ เปนทกข การจะมความ

เพลดเพลนทตาไปเหนรปตางๆ หไปไดยน

เสยงตางๆ กยอมหมดไปโดยสนเชง การเหน

การไดยนเปนตนนนเปนภาระทตองแบกหาม

สำหรบทานเหลานน เมอไมมความเพลดเพลน

กบการเหนรป การฟงเสยง เปนตน กยอม

เปนอนทรยสงวรชนสงทสด และเปนไปเอง

โดยธรรมชาต

๔.๒.๒ ไมรจกความสขอยางแทจรง

ความสขหรอความพนทกขอยางแทจรง ม

เพยงอยางเดยวเทานนคอพระนพพานดงท

พระพทธองค ไดแสดงพระนพพานวาเปน

ทกขนโรธ และวาพระนพพานนนเปนบรมสข

ทพงอนแทจรง ทเทยงแท และเปนสข จงม

อยางเดยวจะหาสงเทยงแทหรอหาความสข

อนแทจรงในโลกน ยอมหาไม ได เพราะโลกน

มแตทกข สวนพระนพพานนนเหนอโลก

ผท ไมรสจธรรมความจรงขอน ไม ไดฟงผร

อยางพระพทธเจา กคดหาวธทจะมความสข

กนไปตางๆนานาทหยาบทสดกหาความสข

จากการด การฟง การดมกลน การลมรส

การสมผสทางผวหนง ละเอยดขนมาหนอยก

หาความสขดานจตใจ

ดวยการไมรจกความสขอนแทจรงวาคอพระ

นพพาน กเปนปญหาอนใหญหลวงขอหนง

เพราะเมอไมร กพากนแสวงหารป เสยง

กลน รส สมผส โดยหลงคดวา มของดๆ ม

มากๆใชสอยเยอะๆมสงอำนวยความสะดวก

มากๆ แลวจะทำใหมความสขได ประกอบกบ

มการโฆษณาชวนเชออยเปนประจำผคนกเลย

ไมระวง นกวาไดด ไดฟง ไดสมผส อยางคน

อนเขาแลวจะดจะทำใหมความสข

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

252การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

253

เปนธรรมดาของสงทงหลายในโลกท ใหความ

สขไม ไดจรง ผคนกตองแสวงหาผสสะท ใหมๆ

มากระทบกบตา ห จมก ลน กาย และใจ

เพอใหเกดความสขวบๆ วาบๆ อยรำไป ซง

ความสขเหลานนากลวมาก เพราะนำมาซง

ความทกขยากทรมาน นบตงแตการแสวงหา

เมอไดมาแลวกตองหวงแหนดแลรกษาให ใหม

อยเสมอหาวธใหมนอยกบเรานานทสดหาวธ

ปองกนไม ใหตกไปเปนสมบตของผอน แต

ทายทสดก ไมอาจฝนความจรงได เพราะ

สงใดท ไมเทยง กยงไมเทยงอยเชนนน

สงใดเปนทกข กเปนทกขอยเชนนน สงใด

ไม ใชตวตน กไม ใชตวตนอยเชนนนนนเอง

หากไดรวาความสขทแทจรงนนมอยางเดยว

คอพระนพพาน วธการทจะทำใหถงพระ

นพพานนน จะตองไมหลงยนดยนรายไปกบ

โลก ใจเปนกลางตอโลก ปลอยวางโลกได

ดงนแลว การปฏบตตนกยอมเปนไป ในทาง

ตรงกนขามคอ มแตการสละออกปลอยวาง

ใจเปนกลางตอสงตางๆ ไม ไปเทยววนวายหา

สงมาเสพให ใจฟงซานขนๆลงๆอกตอไป

๔.๒.๓ ไม ไดรบการพฒนาจต

ปถชนท ไม ไดสดบ ไรการศกษา ยดถอรป

เปนตนโดยความเปนตวตน เปนตวเราของ

เราอนทจรงกไม ไดมจรงหรอกขนาดตวตน

ของเขายงไมมเลย สงอนเปนของเขาจกม

ไดอยางไรเลา

ธรรมชาตของจตปถชนทยงมความไมร ม

ความเขาใจผดในสงทงปวง เปนผทยงไมร

ความจรง กเลส ตณหา อปาทาน ทเกด

เนองจากความไมรของเขานน กยอมชกพาให

เขาไปดไปฟงไปดมกลนไปลมรสไปกระทบ

สมผสทางผวกาย ไปคดนก ใครครวญทางใจ

เขาไมสามารถจะอยนงๆ ได เพราะธรรมชาต

ของจตทยงไม ไดฝกฝนเปนเชนนน ยงใชการ

ไม ได นำแตเรองทจะทำใหเปนทกขมาส

ตนเองผดกบจตท ไดรบการฝกฝนแลวจะนำ

ความสขมาให

เมอจตไม ไดรบการฝกฝนกใชการไม ได นำแต

ความทกขมาใหผทเปนเจาของ เมอจตเปน

ทกข คนไมมความรก ไมรจะแก ไขอยางไร

นอกจากไปหาวตถสงของภายนอกมาเสพ

ทำใหเกดความสขขน หลงลมความทกข ไดชว

ครงชวคราว เมอเปนทกขอก กหาอารมณมา

นอนกอดเอาไว จะไดเปนสข ทำแบบนครง

แลวครงเลาหาทางออกไม ได

แทนทเขาจะทำการพฒนาจต ใหมคณภาพ

มศลสมาธปญญาและคณธรรมประการตางๆ

เพอจตจะไดมความสขดวยตนเอง โดยไมตอง

ไปพงพาสงท ไมแนนอนขางนอก ดวยการถก

อวชชาหมหอ ไม ไดฟงผรจรง จงมมจฉา

ทฏฐ มงไปพฒนาวตถภายนอก ใหมนคงทน

สามารถบงคบควบคม หรอคาดการณ ได

ตามใจปรารถนา จนเกดวตถสำหรบอำนวย

ความสะดวกขนมามากมาย แตผคนในโลกก

ยงจมอย ในกองทกขเชนเดม และยงทกข

มากมายสลบซบซอนมากขนไปกวาเดม

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

254การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

255

การพฒนาทถกตอง เพอจะไดประสบกบ

ความสขนน พระพทธเจาผเปนสพพญญได

ตรสแสดงเอาไวแลว เมอมการพฒนาแลว

จตกจะมความสขเปนขนๆ ไป เรมจากศล

เมอจตมศล กจะมความสขโดยไมตองม

เรองเดอดรอนใจในภายหลง ไมตองกลว

ใครมาวา ไมตองกลวตกอบาย จตม

อนทรยสงวร กจะมความสขทละเอยด

ประณตขน ไมตองเกลอกกลวกบความ

ยนดยนราย จตมสมาธ กมความสขเพราะ

ปราศจากนวรณ จตมปญญา กมความสข

ในแบบทเปนอสระ ไมมเครองพนธนาการ

ใดๆดงท ไดกลาวไวแลวในหวขอ๒.๒.๓

สำหรบผมการพฒนาจต กจะมเครองอย

สบายของจตในปจจบน ทำใหจตมความสข

โดยไมตองไปขวนขวายหาอารมณมาเสพเสวย

ใหยงยาก ผ ไดฌานกมความสขกบฌาน เปน

เครองอยสบายในชาตปจจบน หรอเหลาพระ

อรยเจากมธรรมะอนเครองอยสบายมากมาย

เมอไมมการพฒนาจต ไม ไดเนกขมมสข ไม ได

สขอนเกดจากวเวก ไม ไดสขอนเกดจากความ

สงบ ไม ไดสขอนเกดการมปญญา กยอมเปน

ธรรมดาอยเอง ทผนนจะไปยนด ในสขชนดท

เปนกามสข สขจากการด การฟง การหาสง

แปลกๆ นาตนเตนมาผสสะ เมอทำบอยๆ

อยางนนกเกดความเคยชน ทำวธอยางนน

เรอยไป แสวงหาแตสงททำใหเกดความยนด

สงทนารก นาใคร นาพอใจ ทงๆ ทเปนสงท

หาไดยากในโลก และมนเปนสงทชวคราว

เทานน ไมอาจหาไดจรง จตมแตแสวงหาออก

ไปดออกไปฟงออกไปรบร ไมมการปดการ

กนไมมการหดกลบ

๔.๒.๔ ไมมหลกใหจตยด

สำหรบผทยงไม ไดฝกฝนตนเอง หรอเรมตน

ฝกฝนใหมๆ ยงมสตไมมนคง มปญญายงไมร

แจงแทงตลอด หากไมมหลกใหจตอย ไมมท

อยทเหมาะสมใหกบจตแลว จตกจะเทยวแส

สายไปรบรอารมณทางทวารตางๆ ไมมหยด

นง ไม ไดพกผอน ไปทางตา ทางห ทางจมก

ทางลนทางกายทางใจแมแตนอนหลบกยง

แสสายไปรบรอารมณทางใจ โดยการปรงแตง

เปนความฝนตางๆ นานา ดงทพระพทธองค

ทรงอปมา การแสสายไปรบรอารมณทาง

ทวารตางดจดงสตว๖ชนดคอ

ตา เปรยบเหมอน ง

ห เปรยบเหมอน จระเข

จมก เปรยบเหมอน นก

ลน เปรยบเหมอน สนข

กาย เปรยบเหมอน สนขจงจอก

ใจ เปรยบเหมอน ลง

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

256การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

257

อนทรยเหลานมอารมณตางกน เปรยบเหมอน

สตวซงมทหากนแตกตางกน มทอยแตกตาง

กน มสถานททมนพอใจแตกตางกน หาก

บคคลจบสตวเหลานนมาผกดวยเชอก แลวนำ

มามดรวมกนไว สตวเหลานนกจะพยายามดง

ไปยงทหากนและทอยของตนเอง งดงเขาไปส

จอมปลวก จระเขดงลงนำ นกดงบนขนส

อากาศ สนขดงเขาบาน สนขจงจอกดงเขา

ปาชา ลงดงเขาปา สตว ใดมกำลงมากกวาก

จะลากสตวอนๆ ไป ทเปนเชนน เพราะไมม

หลกทมนคงสำหรบผกสตวเอาไว

อปไมยกไดแก บางคราวบคคลกถกตาลากไป

ดหจมกลนกายใจกไปดวยแตตกอย ใน

อำนาจของตาถกตาลากพาไปบางคราวถกห

ลากไปฟง ทางทวารอนกทำนองเดยวกน ท

เปนเชนน เพราะไมมหลกหรอเสาอนมนคงใน

การผกจตเอาไวหลกหรอเสาอนมนคงนนได

แกกายคตาสต คอ สตท เปนไป ในกาย๕

สำหรบวธปฏบตกายคตาสตกคอการตามร

กายในกายมการตามรลมหายใจเขา ลมหายใจ

ออกอรยาบถใหญอรยาบถยอยเปนตน๖

ผท ไมรเรองการมสตอยกบตวเอง ใชชวตไป

ดวยความประมาท ลมหลง มวเมา มความ

หลงลม ขาดสต เขายอมถกอารมณทมา

กระทบนน ชกพาใหจตไปสนใจทางนนทางน

ไมมทางหยดหยอน ใจไมมวนไดพกผอน

ทำงานทงวนทงคน ถกบบคนให ไปเทยวรบร

อารมณตางๆมากมายไม ไดพบกบความสงบ

สขอนแทจรง

๔.๒.๕ การศกษาทมงเนนผดทาง

การศกษานนมความสำคญ มผลตอความรสก

นกคดของผคนเปนอยางมาก เพราะมการให

การศกษาเรยนรตงแตเดก สถาบนทางการ

ศกษาก ไดรบการรบรองจากสงคมโดยทวไป

ในแงของความรความชำนาญในดานตางๆ

และภาครฐกมการบงคบใหบคคลตองเขารบ

การศกษาตงแตยงเดก เปนการศกษาภาค

บงคบ หนวยงานตางๆ จะรบคนเขาทำงาน

สวนใหญกจะพจารณาจากวฒการศกษา ม

สถาบนการศกษาใหการรบรอง ดงนน ผคน

สวนมากหากม โอกาสกขวนขวายเพอใหม

การศกษาแมผปกครองกสงลกหลานเขาเรยน

ตามสถาบนตางๆ

เมอเปนเชนน หากจดการศกษาใหถกตองตาม

ครรลองของสมมาทฏฐปญหาตางๆในโลกก

จะไดรบการแก ไข การศกษากสรางประโยชน

แก โลกไดอยางมากมายมหาศาล แตหาก

จดการศกษาทผดพลาด หลงใหลไปตาม

มจฉาทฏฐ สนองความอยากได ความ

ตองการของมนษยอนไมมวนสนสด ปญหา

ตางๆ กไม ไดรบการแก ไข ซำยงสรางปญหา

เพมใหแก โลกมากมาย และรวดเรวมากขนไป

กวาเดม เพราะผ ไมมการศกษา หากจะสราง

ปญหาขนมาบาง กสรางปญหาได เพยง

เลกนอยและไมสลบซบซอนมากนก สวนผม

ศกษานน หากสรางปญหาขน กสราง

ปญหาทรนแรง สงผลกระทบไปในวงกวาง

รวดเรว และสลบซบซอนกวามาก

การศกษาทมงเนนผดทาง ยอมนำมาสความ

เสยหาย ทแตกกระจายตวอยางรวดเรว ดง

จะยกตวอยางมาบางประการ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

258การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

259

(๑) เนนวชาชพ แต ไมเนนดานคณธรรม

สถาบนการศกษาในยคปจจบน ไดแบบอยาง

การจดการศกษามาจากประเทศทเจรญแลว

เนนในดานฝกหดผศกษาใหมความรความ

ชำนาญดานวชาชพเฉพาะดานเปนหลก หากผ

เรยนมความรความชำนาญ สามารถนำความ

รนนไปประยกต ใช ในงานตางๆ เมอเรยนจบ

ออกไปแลว กถอวาเปนการประสบความ

สำเรจของสถาบนการศกษาแลว แตการ

ศกษาโดยทวไปไม ไดเนนใหผเรยนมคณธรรม

ผทมความรความชำนาญหากขาดคณธรรม

แลว กยอมใชความรนนไป ในแงทจะไดรบ

ประโยชนมาใหตวเองและพรรคพวกของ

ตวเอง และใชความชำนาญในดานตางๆ เพอ

ผลตหรอจดหาสงทมาบำรงบำเรอตนเอง ใน

การหาผลประโยชนมาเพอตน มการใชความร

ของตนนนมอมเมาหลอกลวงผอนดวยการ

โฆษณาชวนเชอตางๆ

(๒)เนนองคความร ไมเนนการควบคมตนเอง

สถาบนการศกษาในปจจบน เนนการเรยนการ

สอนองคความรท ไดรบการรวบรวมจากคนรน

กอนและคนรนปจจบน ตามหลกสตรท ไดวาง

เอาไว เปนความรทมากมายเกนความจำเปน

ผเรยนจำตองเรยนรเนอหาองคความรซงม

มากมายนนเปนการทองจำทำความเขาใจใน

สวนของเนอหา ไม ใชการเรยนเฉพาะเทาท

จำเปนและเพยงพอสำหรบคนหนงๆ ในการ

ดำเนนชวตของเขาไมมการฝกหดตนเอง ให

รจกบงคบกาย วาจา ใจ ไมมการควบคม

อนทรยทง ๖ คอ ตา ห จมก ลน กาย ใจ

มแต ใหเรยนสาขาวชาตางๆ ซงแตกแขนงออก

ไปมากมาย ไมอาจชวยใหจตใจมความรมเยน

เปนสขได

(๓) เนนสอนใหเกดความเหนแกตว ในชวง

ระยะเวลาทเรยนอยนน สวนใหญถกสอนใหม

ความเหนแกตว เหนแกพวกพองของตว เหน

แก โรงเรยนหรอสถาบนการศกษาของตวเอง

สอนวธใหรจกหาเงนใหมากๆ ใหละโมบ โลภ

มาก แมการกฬากเปนเลนเพอชยชนะเหนอผ

อน

(๔) การศกษากลายเปนการคาหรออาชพ

สถาบนศกษาเปนเพยงสถานทสอนวชาชพ

บางทกทำเพอการคา แสวงหากำไรจากการ

ศกษาทจดขน ทำใหคดหาอบายวธเพอให ได

กำไรมากทสดเปนหลก ไม ไดคดคำนงในแง

คณธรรมของผทศกษา

(๕) ใหเสรภาพเกนขอบเขตจนควบคมไม ได

การศกษาในแนวทางท ใหอสระแกผเรยนมาก

จนเกนจำเปน เปนอสรภาพในทางทำตามใจ

กเลส ไมมการบงคบควบคม ไม ไดสอนใหเกด

ความรจกมความละอาย ไมสอนใหมความ

เกรงกลวตอบาป บางครงกถอเสยวา หากได

มาโดยไมผดกฎหมาย จะไดมามากมายเทาไร

จะเสพบรโภคมวเมามากเทาไรกไมเปนไร ยง

ไดความสะดวกสบายตามใจตนเองมากเทาไร

กยงแสดงถงความเปนอสระมากขนเทานนแต

ความเปนจรงหาเปนเชนนนไม เพราะการ

กระทำเชนนนเปนการตกเปนทาสของกเลส

อยางโงหวไมขน หมดความสามารถทจะ

ควบคมบงคบกเลสไมหลงเหลอความเปนตว

ของตวเองมแตกเลสชกพาใหหมนวนแสวงหา

ดนรนไปทางนนทางน ไมมทางสนสด

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

260การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

261

๔.๒.๖ สงคมและวฒนธรรมท ไมเหมาะสม

ขอนเลอนลงมามองทภายนอกเปนเหตทมอย

ภายนอก เปนสงเรา สงยวย อนมาปรากฏ

ทางตาหจมกลนกายและใจซงแม ไม ใช

เหตโดยตรง เปนเหตโดยออมๆ แตกม

อทธพลสงผลตอผคนท ไมมความร และขาด

สตสมปชญญะไดอยางมากเชนเดยวกน

สาเหตของการขาดอนทรยสงวรโดยตรงนน

กคอ ไมมสตมาคมครองใจ ไมมความรตว ไม

ไดสำรวมระวง เวลาทตาเหนรป หฟงเสยง

เปนตน เลยเกดความยนดยนราย และบาป

อกศลธรรมทงหลายเกดขนมาครอบงำจตใจ

ซงหากมสตคอยคมครองรกษาจตมความรตว

มความสำรวมระวงปองกนอยเสมอ สงภาย

นอกกไมมผลอะไรสงนนกเปนอยางนนของมน

รปสวยกสวยอยอยางนน รปไมสวยกไมสวย

อยอยางนน เสยงเพราะกเพราะอยอยางนน

เสยงไมเพราะกไมเพราะอยอยางนน แตไมมผล

ตอจตใจเลย แตสำหรบผทยงไมมสตมาคอย

คมครองรกษาจต หรอมสตไมมนคงนก สง

ภายนอกกมอทธพลแกเขาได

สงคมและวฒนธรรมทเปนตวผลกดนความเปน

ไปของโลก เตมไปดวยมจฉาทฏฐ คอความ

เหนทผดพลาดจากความเปนจรง ผนำทาง

การเมอง ผนำทางการศาสนา ผปกครองทง

ระดบประเทศและระดบยอยๆลงมาโดยมาก

ลวนเตมไปดวยความเหนท ไมสอดคลองกบ

หลกสจธรรม หรอหากจะมความถกตองอย

บาง กไมเพยงพอทจะตอสกบกเลสตณหาใน

ใจคนทมอยดงเดมได

ประกอบกบเครองมอสอสารทรวดเรวเขาถง

ผคนไดอยางกวางขวาง ระบบธรกจทมงเนน

แตผลกำไรเปนความสำเรจ ทำใหเกดการ

โฆษณาชวนเชอ ในแนวทางทชกนำผคนใหตก

ไปส โมหภม ทำใหขาดสตสมปชญญะ เกด

ความเคยชนท เลยเถด เกนกวาความ

จำเปนตามธรรมชาต กลายเปนธรรมดาของ

กเลสไป ไม ใชธรรมดาตามธรรมชาตของชวต

ไม ใชธรรมดาของกายและใจทเพยงแตตอง

บรหารดแลใหพอเปนไปได แต ไดถกกระตน

จากสงคมและวฒนธรรมจนเกดความหลง

ความอยากจนยากจะควบคมได

พฤตกรรมเคยชนทางกายทางวาจา เปนสงท

มความสำคญ เปนจดเรมตนทจะนอมนำจตใจ

ใหคลอยไปทางฝายดงามและถกตองได การ

จะมพฤตกรรมเคยชนไดนนมาจากการ

ปฏบตตามระเบยบวนยโดยเครงครด มการ

ควบคม บงคบ กำกบดแลอยางเหมาะสม

แตคร ง โบราณมา วฒนธรรมไทยหลาย

ประการท ไดรบการประพฤตปฏบต และมผล

ทำใหจตใจออนโยน เชน ความออนนอม

ความเออเฟอเผอแผ การรจกใหอภย ความ

เคารพตอผทมอายมากกวาเปนตน

ในปจจบนประเทศไทยมวฒนธรรมบางประการ

ท ไมเหมาะสม ไมเออตอการทจะนอมนำจตใจ

ใหมความสำรวมระวง ซงวฒนธรรมหลายๆ

อยางรบมาจากประเทศตะวนตก โดยมองกน

วาเปนความทนสมย โกเก หรหรา มหนามตา

จนเกดทำตามๆ กนไปอยางแพรหลาย จนเปน

พฤตกรรมเคยชนทางกายวาจาท ไมเหมาะสม

จะยกตวอยางมาบางประการเชน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

262การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

263

(๑) สอตางๆ และโฆษณาทขาดความ

รบผดตอสงคม โทรทศน วทย อนเทอรเนต

สอกระจายเสยง หนงสอพมพ แผนพบ ฯลฯ

นบวาไดเขามาบทบาทในชวตประจำวนของ

ผคน ทกคนมโอกาสเขาถงขอมลผานสอตางๆ

เหลานดวยกนทงนน หากมองในแงเปนกลาง

ยอมเปนการดทผคนจะไดมโอกาสรบรขาวสาร

อนเปนประโยชนแกตนเองได โดยรวดเรวหาก

ตองการรเรองใดๆตองการขอมลใดกสามารถ

คนหาได โดยงายหากจะดภาพฟงเสยงเพอ

ใหเกดความรกสามารถทำได โดยสะดวก

แตเมอคนมกเลส ขาดสตสมปชญญะ จงม

แนวโนมทจะใชเครองมอเครองใชตางๆ ไปใน

ทางทจะทำใหตนมวเมามความสข ไดรเรอง

นนเรองนสนองความอยากของจต ดหรอฟง

เพอผอนคลาย หรอเปนงานอดเรกเปนตน

สอตางๆ ในปจจบนไดมงเนนแตแนวทางให

ความบนเทงแกผคน ทำใหผชมหลงตดใจ

หลงตดตามเปนหลก ไม ไดมงเนนในดานใหขอ

คด หรอสงทเปนประโยชน ในชวตแกผชมเลย

เมอดและฟงบอยๆ กจะถกครอบงำดวยขอมล

หากเปนขอมลทผดพลาดกเปนอนตรายเปน

อยางมาก

ละครทว หรอภาพยนตรทสรางขน มงเนนไป

ในทางคาขายให ไดกำไร จงสรางไป ใน

แนวทางทผคนสนใจ มการฆาหรอทำลายลาง

กนอยางใหญ โตมโหฬาร หรอผดศลธรรมใน

แง ใดแงหนง ผชมทขาดสตสมปชญญะ โดย

เฉพาะเดกและเยาวชนเสพภาพและขอมล

เชนนบอยๆ จตใจกจะเกดความดานชา ไม

ละอายตอความชว แขงกระดาง ทำใหยาก

ตอการฝกฝนใหจตมความออนโยน นมนวล

และบางทตวพระเอกนางเอกในเรองนนม

ความสามารถในเชงฆาหรอทำลายผอน กเกด

ลทธเอาอยางได โดยงาย

โฆษณาตางๆ ทมงเนนแตการขายสนคาให ได

มากๆ กจะมการมอมเมาดวยคำโฆษณา

ชวนเชอตางๆ ทดงดงามสวยหร ทำใหผฟง

เกดความอยาก หรอรสกวาโกหร เมอได

ครอบครองหรอไดทำอยางท โฆษณานน เมอ

เปนเชนนแลว จตใจกมแตกระโจนไขวควาไป

ตามแรงอยากยากทจะควบคมได

สวนอนเทอร เนตนนเปนทรวมของผคนท

หลากหลายความคดตางความเชอตางอดมคต

กน เปนทรวมของขอมลมากมายมหาศาล ทงด

และไมด หากฝายรฐหรอฝายผ ใหบรการไม

ควบคมดแล ฝายผ ใชบรการขาสตสมปชญญะ

กม โอกาสถกครอบงำจากขอมลขาวสารตางๆ

ได โดยงายบางทกเนนแตเรองความสนกสนาน

ฝายเดยว โดยไมนกถงผลกระทบทจะตามมา

เชน มการทำเกมตางๆ ใหเลน และทำได

เหมอนจรงมากขน เปนเรองเกยวกบการตอส

การเอาชนะกนดวยวธการตางๆ ทำใหจตใจ

ผคนนนดานชา แขงกระดาง ไมรจกทตำทสง

ไมรจกการออนนอมถอมตน เปนคนเหนแกตว

ไมยอมฟงใคร และฝกยากยงขนไปเรอยๆ

(๒)วฒนธรรมบชาวตถสงของภายนอกใน

ปจจบน ผคนมองกนทวตถภายนอก หรอมอง

กนทมอำนาจเปนหลกไม ไดมองกนทคณธรรม

ภายใน แมแตการยกยองสรรเสรญกน กนำ

เรองทเกยวกบยศ ตำแหนง เงนทอง มาเปน

สงวดในการนยมยกยองกน ใครมมากกวาก

ถอวาดกวา ใครมนอยกไมนานบถอ ใหความ

สำคญกบการไดมสงของมาสมผสทางตา ห

จมก ลน กาย โดยเฉพาะเรองกามารมณ

โทรทศน วทย หนงสอพมพ และนตยสารทง

หลายกพากนเปนสอแหงกเลส โฆษณาแต

เรองวตถ ใหคนหลงใหลในวตถตางๆ ทำให

เกดความรสกเหมอนกบวา หากไมมสงนน

จะเปนทลาสมยไมสมบรณตองมอยางคนอน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

264การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

265

(๓) วฒนธรรมท ใหผหญงนงหมไมมดชด

การนงหมนน วตถประสงคตามหลกการ

พจารณาปจจยในขอทวาดวยเครองนงหม ก

เพยงเพอปกปดอวยวะอนทำใหเกดความ

ละอาย นารงเกยจตอสายตาของผพบเหน

ทำให ไมเกดอกศลสำหรบผพบเหน แต ใน

ปจจบน ไดมการเอาผหญงมาเปนเหยอ

สำหรบหาความเพลดเพลนของผชาย หรอ

โฆษณาในการขายสนคาบางอยาง ชกจงให

ผคนสนใจเขามาชมงานหรอสนคาชนดนนๆ

เชนงานขายรถยนตขายบานเปนตนโดยให

ผหญงหนาตาสวยๆ นงหมไมมดชด นงหม

ดวยเสอผานอยชน เปนสงเครองดงดดใจ ซง

เปนธรรมดาอยเองทรปรางของหญงยอมเปน

ทดงดดใจผชายได โดยงาย แตกกอใหเกด

ความเสยหายตดตามมามากมาย ทำใหเหน

ภาพของหญงทแตงตวโดยทำนองนกลายเปน

เรองธรรมดาไป

แมฝายหญงเอง การนงหมก ไมตรงตาม

วตถประสงคทถกตองมากขน กลายเปนการ

นงหมเพออยากจะอวด อยากจะโชวอวยวะ

ตางๆ ใหมองเหนชดเจนโดดเดนขนโดยผาน

เสอผา ไมอยากจะปด มแตอยากจะอวด

อยากจะโชว อยากจะยว กมจตโนมเอยงไป

ดานทตำลงแมแตนกเรยนนกศกษากยงแตง

เครองแบบท เนนไป ในทางนน แมจะมกฎ

ระเบยบอะไรตางๆ กไมอยากจะทำตาม ถอ

เสยวาเปนแฟชนบาง ตามกระแสสงคม

บาง แตสงผลทำใหจตใจมความเอนเอยง

ไปในทางทตำลง

(๔) วฒนธรรมเลยงสราในงานตางๆ เมอ

จะแสดงความยนด ใหพร ในงานมงคลตางๆ

หรอระลกถงกนกชแกวเหลาขนเหนอหวแลว

พดอยางนนอยางน แลวกดมเหลา มกนเหลา

เมายากนอยางเมามายเอกเกรก มแตคนเมา

ขาดสต ถอวาเปนเรองธรรมดาทจดงานตางๆ

แลวตองมการเลยงสรากน ไมเวนแมกระทง

งานบญ หรองานบวช กยงมการเฉลมฉลอง

ใหญ โต และทขาดไม ไดกคอการเลยงสรา

นนเองหากไมสราในงานกเหมอนกบงานจะไม

เปนงาน เปนเรองการตามใจตวเอง เพราะ

ชอบดมเหลา เอาเหลามาชเหนอหวแลวดม

ใหพร อวยพรกนใหประสบกบความสขความ

เจรญ เหลาน น เปนนำ เมาเปนของหาม

ผดตามศลขอ๕โดยความเปนจรงควรเลอก

นำทสะอาดทสด ทบรสทธทสดมาใช ใน

ความหมายอนบรสทธ แลวดมใหพรกน เมอ

ไปเอาเหลาอนเปนของมนเมาของไมบรสทธ

มาเปนเครองดมใหพรกน กแสดงถงความ

ไมบรสทธ ใจตอกนอยแลว

(๕)วฒนธรรมไมรจกทตำทสงวฒนธรรมท

กอใหเกดความออนนอมถอมตน จตใจออน

โยนและประณตคอยๆหายไปคนไมคอยให

ความสำคญ ไมคอยไดปฏบตกน เชน ความ

เคารพยำเกรงเกยวกบทตำทสง เคารพพอแม

ครบาอาจารย พระภกษสามเณร แมช หรอ

ญาตผ ใหญเปนตน

เมอไมมการปฏบตทำนองน ทำใหจตใจเกด

ความกระดาง เยอหยง เปนวฒนธรรมท ไมม

คนเฒาคนแก ทำใหเกดทฏฐมานะตามมา

มากมาย บางกถอวาตนไดมการศกษาเลาเรยน

สงกวา มความรมากกวา มปรญญาสงสง

ทำให ไมมความเคารพในคนสงอายท ไรการ

ศกษาอยางตน ไมอยากทำงานทคนไรการศกษา

ทำ เชน งานใชแรงงาน เศษขยะนดหนอยก

ไมเกบเอง ตองใหภารโรงหรอคนเกบขยะมา

เกบมากวาด อกทงครบาอาจารย ในยคสมยน

กไมคอยทำตนใหเปนทเคารพของลกศษยมากนก

มขาวคราวความเสยหายปรากฏออกมาบอยครง

ครอาจารยทำตนเปนเพยงแคผรบจางสอน

หนงสอเทานน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

266การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

267

(๖) วฒนธรรมทางดนตรทเรารอนและเนอหายวย ดนตรในยคใหมเปนดนตรทมจงหวะเรว

เรารอนกระตนความเมามนทางดานกายใหขยบไปดวยและกไปกระตนกเลสใหเรารอนไปดวย

เนอหาของเพลงกออกไปในทำนองกระตนกเลส โดยเฉพาะเรองทางกามารมณ โดยไรความ

ละอาย ทำใหคนยคใหมพดและคดตามเพลงเหลานน จนเปนเรองทธรรมดาไป ไม ไดถอเปน

เรองทนาละอาย

๔.๓ ผลกระทบของการขาดอนทรยสงวร

โทษของการอนทรยสงวรมมากมายดงท ไดกลาวไวแลวในหวขอ๒.๒.๔การขาดอนทรยสงวร

นนยงสงผลกระทบตดตามมาอกมาก เรมตงแตตวบคคลทขาดอนทรยสงวรนนเอง และสงคม

ไมวาจะขนาดเลกหรอขนาดใหญ ประกอบดวยสถาบนอะไรมากมายกตาม กเปนสงทเกดขน

จากคนหลายๆ คนรวมกนขน ผลกระทบจงกระจายตว สลบซบซอนมากขนไปเรอยๆ จนหา

ตนเหตอนแทจรงไมเจอถงจะหาความรกนมากมายเพอแก ไขปญหาเหลานนกไมอาจแก ไขไดจรง

ในทนจะไดกลาวถงผลกระทบ๓ดานคอดานปจเจกชนดานเศรษฐกจและดานสงคม

(๑)ดานปจเจกชน

ในแงผทมปญญาจากขนการฟง รวาโลกน ไมม

แกนสารถกไฟเผาลกโพลงอยเปนนตย ไมม

อะไรนายดถอ ไมนาเขาไปเกยวของกบอะไร

เพราะจะนำความทกขมาใหไมควรเขาไปหลงรก

เพราะโสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสะ

จะเกดขนเมอสงทรกแปรปรวนเปนอยางอนไป

เมอเขาใจอยางนแลว กมความปรารถนาจะ

พนไปจากโลก พนจากความเกด แก เจบ

ตาย พยายามฝกฝนตนเอง เพอใหมปญญา

เหนแจงความจรง แตหากผปฏบตนนขาด

อนทรยสงวร กไมอาจประสบความสำเรจ

ในการปฏบตธรรมได เพราะจตทเทยวหา

อารมณมาเสพ เปนจตทมความฟ งซาน

ไมเปนตวของตวเอง จตหลงยนดยนรายตอ

อารมณท ไปรบรเขาแลว จะไมตงมนเปนกลาง

ไมเปนสมาธ การทจะพจารณาสงตางๆ ให

เกดปญญากยอมเปนไปไม ได

หรอหากมองในแงผลพลอยไดจากการปฏบต

คอความสงบสขอนประณตในภายใน ผทขาด

อนทรยสงวรกยอมไม ไดสมผสความสขชนดน

พอไมรความสขชนดทประณต กจะไปหลง

ยนด ในความสขทเกลอกกลวดวยกเลส ไป

หลงกามสข มปญหาวนเวยน ซำซาก สขชว

ประเดยวประดาว กจะมความทกขวนกลบมา

อยเสมอ

และหากผปฏบตนนเกดความประมาทไดผล

จากการปฏบต เพยงเลกนอยแลวกพอใจ

ไมสำรวมระวงไมปดกนไมหามอารมณทควร

หาม นกวาตนมสตแลวบาง มมานะวาตนได

บรรลแลวบาง หากไมระวง ไมสำรวมอนทรย

สงวร เทยวด เทยวฟง โดยไมระวง กเลสก

จะเกดขนไดอก

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

268การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

269

สำหรบผท ไมรธรรมะ ไมสนใจธรรมะ ไม ได

ปฏบตธรรม จะมโทษตดตามมากมาย เพราะ

เมอไมสำรวมระวงอนทรย กจะเคยชนไปตาม

กระแสของตณหา มานะ และทฏฐ เกดมาได

ตา ห จมก ลน กาย และใจ อนเปนผลมา

จากกรรมเกา กใช ไมเปนประโยชน มแตลม

หลงไปตามโลก เทยวหาเสพรสอรอยของ

โลกเสยเวลาศกษาวชาการตางๆฝกฝนความ

สามารถ ทมเทแรงกายแรงใจทงหมดทงสน

เพอแสวงวตถสงของเอามาเสพ เอามาสะสม

ไวมากๆ โดยคดวาจะทำใหตนมความสข

เอบอมสมบรณพรอมเมอตองแยงชงกบผอน

หรอรกษาผลประโยชนตน ตองประสบกบ

ความเครยด ความวตกกงวล เปนอยางมาก

ไมพบกบความสงบสขเลยในชวต บางครงก

ลงทนทำทจรตเพอให ไดมา ซงเปนการลงทน

ท ไมคมคาแมแตนอย สำหรบคนทจมอยกบ

โลกยนดยนรายไปกบโลกเชนนนบวาขาดทน

เปนอนมาก

เมอคนขาดความสำรวมระวงอนทรย จตกจะ

หลงไปตามอารมณตางๆ ทำใหเกดความยนด

ยนราย และเกดกเลสอนๆ ทสลบซบซอน

ตดตามมา เมอเกดกเลสแรงขน กจะถกกเลส

นนครอบงำจต ทำใหสญเสยความเปนตวของ

ตวเอง กเลสทเกดขนนนกสามารถสงการ ใช

แขน ขา ปาก ไปทำตามอำนาจกเลส สงผล

ใหเกดความทกขยากเปนวบากมาสบคคลนน

เขากจะใชชวตอยางลมหลง เปนทกข เมอ

ตายไป ยอมไมพนจากอบาย ทคต วนบาต

นรก

โดยธรรมดา คนทวไปก ไมคอยมคณธรรม

ประจำใจอยแลวยงขาดอนทรยสงวรกทำให

ถกกเลสครอบงำเขาไปอก ดงททานอปมาวา

เหมอนกบโจรมาปลนบานราง บานรางนคอ

ตาห จมกลนกายและใจซงเปนสงไรตว

ตน ไมมสงทมคาพอทจะเอาชวตไปฝากไวกบ

มน โจรกคอรป เสยงกลน รสสมผส และ

ธรรมารมณเมอรบรเขาแลว แทนทจะไดรบ

ประโยชน ไดรบความร ไดเหนความจรง

กลบกลายเปนยงมดบอดหนกไปกวาเดม

คณธรรมมศลเปนตน ซงไมคอยมอยแลว ไป

รบรอารมณ กเลสเกดขนเขามาครอบงำ จน

ขาดความยบยงชงใจ ไปทำความผด ลวงศล

เปนตนได ถาเปรยบเทยบในแงทวา หากรบร

อารมณแลว ทำใหเกดกเลสครอบงำ อยางน

การไม ไปรบรกยงดกวา การนอนหลบยงด

กวาอยางนอยกไม ไปทำอะไรผดแตการนอน

หลบนนเปนหมนสำหรบผประพฤตพรหม

จรรย เพราะผทฝกฝนตนเอง ตองใชสงเหลา

นเปนอปกรณ ในการศกษา ใหมประสบการณ

มความรจนเขาใจในสงทงปวงได

จตของผท ไม ไดรบการฝกฝนและขาดการ

สำรวมระวง มกจะเทยวแสวงหาอารมณทนา

พอใจ ไปหลงรกอารมณอยางหนง เมอมการ

หลงรกอารมณอยางหนงไปแลว อารมณ ใน

ฝายตรงขามกเกลยดชง ไมพอใจ ไมอยากได

ทำใหสงตางๆ ในโลก ซงเปนปกตธรรมดาท

ลวนเกดขน เปนไปตามเหตปจจย เหตปจจย

บบบงคบใหมนเปนอยางนน มนจงเปนอยาง

อนไปไม ได กลายเปนสงมพษมภยตอตนเอง

ขน มสงทนาพอใจ มสงไมนาพอใจ สงทนา

พอใจกรก สงไมนาพอใจกเกลยด โลกจงแยก

ออกเปน๒ขางผคนกแยกออกเปน๒ฝาย

มมมองตอสงตางๆ กจะเตมไปดวยอคต มด

บอด และเอาความพอใจสวนตนเปนทตง

การทจะมองเหนความจรงกเปนไปไม ได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

270การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

271

(๒)ดานเศรษฐกจ

เมอคนขาดการสำรวมระวง ไมรจกยบยงชงใจ

ไมมสตปญญา มองไมออกวาอะไรควรอะไรไม

ควร เมอถกกเลสมความอยากได ความสำคญ

ตน ความเขาใจผด เปนตนครอบงำ กพากน

ขวนขวายทำในสงท ไมควรทำ ละเลยสงท

ควรทำไปเสย เขายอมพลาดจากประโยชนท

ควรจะได ในปจจบนและในชาตตอๆ ไป

ผคนทวไปพากนแสวงหา พากนครอบครองใน

สงท ไม ใชของตน และไมสามารถตดตามตนไป

ไดเชนเงนทองทดนตำแหนงเมอไดสงเหลา

นมาแลวกพากนนำไปใช ในการทำใหตนมความ

สขในทางทผดพลาด หาสงมาสมผสทางตา ห

จมกลนกายและใจหาวธบำรงบำเรอตนเอง

ใหมความสข เอบอมอยางเตมท ทมกำลง

ทงหมดเพอหาสงเหลาน ทำงานหาเงนไดมา

เทาไรกไมรจกพอ เสยเงนทองในการซอหา แต

กไมสามารถใหความสขทแทจรงได ตองหาสง

ทแปลกใหมมาสมผสไปเรอยๆ ซงสงเหลานนก

ตองใชเงนในการซอหา กตองแสวงหาเงนกนไป

ไมมวนไดหยดพก

เมอผคนหลงไปในทางเสพเสวย แสวงหาสง

ใหมๆ เพอใหมความสข พวกพอคากมการ

โฆษณาชวนเชอ หลอกลวง ทำใหเสยเงนทอง

มากมายเพอซอสงท ไรประโยชน ผคนสวน

มากจงมปญหาดานเงนทองไมพอใช ชกหนา

ไมถงหลง รายไดเขามามจำกด แตรายจาย

สำหรบซอหาวตถมาบำเรอตนและพวกพอง

ของตนมากจนหาไมทน เมอเปนเชนนน กตอง

กผอนมากอน แลวหาใชเขาทหลง ในดานการ

คาขาย กพฒนาใหมการผอนไดรปแบบตางๆ

นานา ทำให ไดสงของตางๆ มาโดยงายดาย

แตตองประสบความยากลำบากในภายหลง

ตองทำงานหาเงนมาใหเขาทกเดอนๆไป

แมแตเศรษฐกจในระดบครอบครว กมปญหา

มากมาย เพราะไมรจกสนโดษ ไมรจกเพยงพอ

เมอมความอยากไดเกดขน ก ไมรจกยบยง

ไมรจกสำรวมระวง ไมอาจจะพงพาตนเองได

ระบบเศรษฐกจท ใหญขนไปกวานนกยงมปญหา

มากขน รฐตองเสยงบประมาณไปชวยเหลอ

ใหเงนฟรบางใหสาธารณปโภคฟรบางใหเงนก

กอนบาง กไมอาจจะแกปญหาไดอยางแทจรง

เพราะคนมความอยากไมรจกพอ และขาด

ความสำรวมระวง กยงเสรมใหความอยาก

มกำลงมากขนไปอก

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

272การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

273

(๓)ดานสงคม

เมอผคนสวนมากในสงคม มความอยากได ม

ความตองการเพอตนเองและพวกพองของ

ตนเอง ตางคนตางมความอยากได กเกดการ

แยงชงทรพยากรทมอยอยางจำกด คนทม

ความสามารถกจะรวบรวมทรพยากรมา

ครอบครองเอาไวมากๆ สำหรบอำนวยความ

สะดวกเอาไวเสพไม ใชเฉพาะวนนเดอนนป

น แตเกบไวเพออกหลายวน หลายเดอน

หลายปขางหนา ซงคนทมความสามารถเชนน

มจำนวนนอย แต ไดครอบครองทรพยากรเอา

ไวมาก คนทเหลอเปนจำนวนมากกพากนอด

อยากมไมพอสงคมทเตมไปดวยคนทมความ

อยากไดเชนน กตองมการคดโกง ฉอฉล

ขโมยและการกระทบกระทงกนและกนเกดขน

มากมายตดตามมา

ผคนสงคมขาดความระมดระวง ขาดความ

สำรวมอนทรย ไมมความยบยงชงใจ กจะ

ถกชกชวน ชกจง โนมนาว ได โดยงาย

และโดยรวดเรวอยางยงในปจจบน ทำให

เกดปญหาหลงมวเมา ปญหายาเสพตด

อาชญากรรมฯลฯ

และสงคมเกดการแบงแยกทางความคดได

โดยงาย เนองจากมสอสารทรวดเรว ฝายท

หวงผลประโยชนเพอตนเองและพวกพองของ

ตน กปลอยขอมลขาวสารอนเปนเทจ ทำลาย

ฝายตรงขามได โดยงายดาย ผคนทขาด

สตสมปชญญะ ขาดความสำรวมระวงในการ

รบขอมลขาวสาร มความยนดยนรายไปตางๆ

นานา ตางพากนยดถอตามความเหนหรอ

ทศนคตทตนชอบใจแลวไปเกลยดคนทมความ

คดเหนตรงขาม มองเหนเขาเปนศตร ความ

แบงแยกทางเชอชาต ศาสนา มองไมเหนวา

เปนเพอนมนษย เปนสตวทรวมเกด แก เจบ

ตายดวยกนทงนนกเกดขนมากมาย

๔.๔ แนวทางการพฒนาอนทรยสงวร

ในหวขอน ผวจยจะไดเสนอแนวทางในการพฒนาอนทรยสงวร ตามหลกการของพระพทธ

ศาสนาเถรวาท ซงมงเนนการแกปญหาใหเดดขาดและแก ไดอยางแทจรง ใหหมดสนปญหา

หมดทกข ไปตามลำดบ จนกระทงดบทกข ไดสนท ไมมทกขเกดขนมาอก ตามคำสงสอน

ของพระอรหนตสมมาสมพทธเจาแนวทางทนำเสนอนเปนเพยงแนวทางหนงเทานน

๔.๔.๑ การฝกอนทรยสงวรทางทวารทง ๖

วธการฝกใหมอนทรยสงวรเมอรบรอารมณทางทวารทง ๖ เกบความมาจากเนอหาเกยวกบ

อบายและวธประกอบการปฏบตอนทรยสงวรตามท ไดศกษามาแลว (หวขอ ๓.๑.๒.๔ หนา

๑๗๙) เปนแนวทางทปนกนหลายๆ วธ วธหนงอาจใช ไดผลสำหรบคนหนง แตอาจจะไม ไดผล

สำหรบอกคนหนงกเปนเรองธรรมดาจะนำเสนอไวพอเปนแนวทางสำหรบนำไปปฏบตดงน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

274การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

275

(๑)ทางตา

เม อตาได เหนรป หากเปนรปทสวยงาม

ยวยวนใจนาหลงใหลโดยเฉพาะเพศตรงขาม

กใหมสตควบคม อยาไปสนใจในรายละเอยด

ของรปนนวาสวยอยางไรมรายละเอยดสวนเวา

สวนโคงอยางไร หากมความพอใจหรอมราคะ

เกดขน ใหอดทนอยาเขาไปใกลชด อยาพด

คยหรอจบตอง หากเหนวามกเลสมากขนให

หลบหนาจากอารมณนนไปกอน หากเหนของ

สวยงามแตยงควบคมตนเองได ไมมกเลส

อะไรรนแรงนก ใหมสตเพงมองไปในทางเหน

ของปฏกล เปนของไมสวยไมงาม ภายใน

ประกอบไปดวยของปฏกลมประการตางๆเชน

ผมขนเลบฟนหนงเนอเอนกระดกฯลฯ

นำเหลอง เลอด ไขขอ มตร ตามแตจะนกได

ใหทำตวดจคนตาดเปดปากถงแลวเทออก ก

จะเหนสงตางๆทอย ในถงไดรปทวาสวยงาม

นกเชนเดยวกน เตมไปดวยของไมสวยไม

งามแตฉาบทาลบไล ไวดวยผวทลวงตา

ภายนอก

หรอมองใหเหนโดยความเปนสวนประกอบของ

ธาตทง ๔ ธาตดน ธาตนำ ธาตไฟ ธาตลม

มองดแลวก ไมเหนมแกนสารอะไร หรอเพง

มองใหเหนโทษในแงทวารางกายนนเปนดจ

ซากศพ อกไมนานกจะทงคนโลกไป และให

มองลกลงไป ในแงของความจรงท เปน

ธรรมดาสามญของสงขารทกอยาง ซงลวน

แต ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา มความ

แปรปรวนไปเปนธรรมดา คงอย ในสภาพเดม

ไม ไดความไมมแกนสารซงซอนอย ในรปนน

โดยสรปแลว มองใหเหนสกวารป เปนสงท

มองเหนไดทางตาเทานน ไมทำในใจวาเปน

หญง ชาย เดก ผ ใหญ สาว หนม เปนตน

เรยกวาไมยดถอโดยนมต และไมเพงเฉพาะ

เปนสวนๆวาตาหจมกแกมคางมอเทา

ฯลฯ สวยหรอไมสวยเปนตน นเรยกวาไมถอ

โดยอนพยญชนะ โดยใหมสตระลกรอยภายใน

กายตนเองเอาไว ใหมากๆ เมอมองเหนแลว

จะได ไมถกรปนนดงดดความสนใจไป หรอ

หากดงดดไปจนหลงลมตนเองไปแลว เมอนก

ไดก ใหมสตกลบมาทกายของตนกอน มารลม

หายใจหายใจออก เดนไปเดนมารบรถงกายท

เคลอนไหว เปนตน อยางนกจะชวยใหมสตด

ขนไมหลงไปตามรปทรบรนนมากนก

ถาจะตองมการพบเจอกนกบรปนนตามหนาท

ก ใหกำหนดใจในเรองธระหรอหนาททตนพง

กระทำ ไม ใหเลยไปยดถอเอาเปนคนนนคนน

เปนคนนารก เปนคนไมนารก ไมเลยเถดไป

ยดถอในนมตและอนพยญชนะ ทำไดอยางนก

จะไมเกดความรกความชงในรปนน เปนผม

ความสำรวมทางตาด ไมมกเลสเกดขนเมอ

เหนรป การเหนรปกเปนไปตามหนาท และได

เหนความจรงของรปนนดวย

ในดานรปทเปนวตถสงของกเชนเดยวกน เมอ

มองเหนแลว กไมควรไปใส ใจในเรองสวยงาม

ยหอนนยหอน มราคามากมราคานอย ผคน

เขากำลงนยมกน ไดมาแลวจะทำใหรสกโกเก

ฯลฯ ใหมสตอยกบตนเองไว เมอความยนด

ยนรายลดลงแลว จงพจารณาใหถองแทถง

คณประโยชนของสงนน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

276การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

277

(๒)ทางห

เมอไดฟงเสยงทเพราะหรอไมเพราะ ใหมสต

ไม ไปยดถอเสยงนนโดยรวบรด คอ ไมผกใจ

วา เสยงหญง เสยงชาย เสยงของคนรก

เสยงของศตร เสยงหมา เสยงแมว เสยง

กลอง เสยงขลย เปนตน ไมถอโดยแยกแยะ

รายละเอยด คอไมทำการกำหนดเปนเสยงชม

เสยงดาเสยงนนทาเสยงเสยดสเสยงแดกดน

เปนตนพจารณาใหเหนเปนสกแตวาเสยงท

เคลอนทมาตามอากาศ เปนสงท ไมมตวตน

แมผทกระทำใหเกดเสยงนนกไมมตวตน เสยง

นนจะมตวตนไดอยางไร เปนสงทเปนไปตาม

กฎธรรมดาของธรรมชาต คอ เปนสงไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา มเสยงดงเกดขน เสยง

ตงอยแลวเสยงกเงยบไปแลวเทานน

พงพจารณาใหเหนวา ไมควรใส ใจเสยงดา

หรอเสยงชมของคนทวไปนก เพราะคนโดย

ทวไปนนเปนพวกทขาดสต หากเขาชอบเขาก

ชม เขาไมชอบเขากดา ไม ไดมเหตผลหรอขอ

เทจจรงอะไรมากนก ผทดานนเปนผขาดสต

หากเราไป ใส ใจหรอโกรธตอบผทดานน

เรากเปนผขาดสตเสยยงไปกวาเขานน

คนทวไปไมมความรแจง เปนผทหลงงมงาย

อยกบโลก ถกกเลสเกดขนครอบงำแลวกพดไร

สาระไปเรอยเปอย หากเราเอาคำพดของคน

เชนนนมาเปนจรงเปนจงเสยแลว กนบวาเรา

นนโงมากเหลอเกน เมอไม ใสถงเสยงตางๆ

อยางน ได ไมหลงยนดยนรายชอวาสำรวม

อนทรยคอหเอาไว ได

(๓) ทางจมก

เมอไดดมกลน ใหมสต ไมถอโดยรวบรดวา

กลนผหญง กลนผชาย กลนหอม กลนเหมน

กลนฉน กลนเนา เปนตน และไมยดถอโดย

แยกแยะรายละเอยดเขาไปสบคนวา กลน

นำหอม กลนดอกไม กลนนคนเขานยมกน

กลนนของยหอน กลนนราคาแพง เปนตน

พจารณาใหเหนเปนสกแตวาเปนกลนทลอย

มากระทบจมกเทานน เปนสงท ไมมตวตน

แมสงทเปนตนตอใหเกดกลนนนก ไมมตวตน

กลนนนจะมตวตนไดอยางไร เปนสงทเปนไป

ตามกฎธรรมดาของธรรมชาต คอ เปนสงไม

เทยงเปนทกขเปนอนตตามกลนเกดขนตง

อย แลวกหายไปแลวเทานน เมอไมยดตดใน

นมตและอนพยญชนะอยางน ได ไมยนด ใน

กลนทนาพอใจ ไมหงดหงดในกลนท ไมนา

พอใจ ไมเกดกเลสขน ชอวาสำรวมอนทรยคอ

หเอาไว ได

(๔)ทางลน

เมอไดลมรส ใหมสต ไมถอโดยรวบรดวา

รสของคาว ของหวาน เปรยว เคม ขม เผด

เปนตนและไมถอโดยแยกแยะรายละเอยดสบ

คนลงไปวา รสพรก รสเกลอ รสนำตาล

รสมะมวง รสขนน เปนตน หรอไมตองหา

รายละเอยดวา ทรสเปนเชนนเพราะสงนนสง

นมากเกนไปหรอนอยเกนไป รสนปรงโดยคน

นนคนน มะมวงรสนมาจากจงหวดน ขนนรส

นนมาจากจงหวดนน เปนตน พจารณาให

เหนเปนสกแตวาเปนรสทมากระทบลน

เทานนเปนสงท ไมมตวตนแมสงทเปนตนตอ

ใหเกดรสนนก ไมมตวตน รสนนจะมตวตนได

อยางไร เปนสงทเปนไปตามกฎธรรมดาของ

ธรรมชาต คอ เปนสงไมเทยง เปนทกข เปน

อนตตา มรสเกดขน ตงอย แลวกหายไปแลว

เทานน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

278การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

279

เมอบรโภคอาหารกไมพงบรโภคไปตามความ

อยาก พงพจารณาอาหารนนวาเปนสกแต

วาธาต เปนของไมสะอาด รางกายนกเปน

ของไมสะอาด เมอของไมสะอาดมารวมกนก

ยงไมสะอาดอยางยง แลวกบรโภคพอสมควร

ประมาณ เพยงเพอยงอตภาพใหเปนไปได

ทำใหหายหวกระหาย รางกายมกำลงพอทำ

ประโยชนตอไปได เมอไมยดตดในนมตและ

อนพยญชนะอยางน ไดไมยนดในรสทนาพอใจ

ไมหงดหงดในรสท ไมนาพอใจ ไมเกดกเลสขน

ชอวาสำรวมอนทรยคอลนเอาไว ได

(๕)ทางกาย

เมอไดรบสมผสทางผวกายกไมถอโดยรวบรดวา

สมผสนเยน รอน ออน แขง นมนวล เปนตน

ไมถอโดยแยกแยะรายละเอยดวา เปนสมผส

ของหญงของชายของฟกของหมอนและไม

ไปหารายละเอยดใหยงขนไปวาสมผสนมๆน

จากผาฝายทนำมาจากทน สมผสนทำจาก

หนงสตวราคาแพง เปนตน พจารณาใหเหน

เปนสกแตวาเปนสมผสทกระทบกบผวกาย

เทานนเปนสงท ไมมตวตนแมสงทเปนตนตอ

ใหเกดสมผสนนกไมมตวตน สมผสนนจะมตว

ตนไดอยางไร เปนสงทเปนไปตามกฎธรรมดา

ของธรรมชาต คอ เปนสงไมเทยง เปนทกข

เปนอนตตา มสมผส เกดขน ตงอย แลวก

หายไปแลวเทานนไมเกดความซาบซานเพราะ

พอใจ ไมเกดความเรารอนเพราะไมพอใจ

เมอไมยดตดในนมตและอนพยญชนะอยางน

ไดไมยนดในสมผสทนาพอใจไมหงดหงดใน

สมผสท ไมนาพอใจ ไมเกดกเลสขน ชอวา

สำรวมอนทรยคอกายเอาไว ได

(๖)ทางใจ

เมอใจรบรธรรมารมณ ใหมสต ไมถอโดย

รวบรดคอไมยดถอสงทรบรทางใจวา นเปน

เรองเศราโศก เรองรก เรองเพลดเพลน เรอง

นากลว เรองด เรองเลวราย เปนสข เปนทกข

เปนตน ไมถอโดยแยกแยะรายละเอยดตอไปวา

เรองนเกดจากผนนผน เรองนดเพราะอยางนๆ

เรองนเลวรายเพราะอยางนๆ สขนสบายด

อยางนๆ ทกข ไมสบายอยางนๆพจารณาให

เหนเปนสกแตวาเปนอารมณท ใจรบร

เทานน เปนสงท ไมมตวตน เปนสงท เปน

มายามาหลอกใหจตหลงเทานน เปนสงทเปน

ไปตามกฎธรรมดาของธรรมชาต คอ เปนสง

ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา มการเกด

ปรากฏขนแลวกหายไปแลวเทานน

พงพจารณาใหเหนวาสขทกขสงบฟงซาน

เบอ เซง ฯลฯ ทจตไปรบรเขาลวนเปนสงท

แปรปรวนไปเปนธรรมดา เปนสงทเกดเปน

ครงๆ เทานน สขกไมเหนตองด ใจอยากได

เพราะสกหนอยกแปรปรวนเปนอยางอนไป

ทกขกไมเหนตองรอนใจอะไรนก เพราะสก

หนอยกแปรปรวนเปนอยางอนไปเชนกน

ทกๆ สภาวะทเกดขนลวนเทาเทยมกนอยางน

การจะเทยวแสวงหาสงดๆ ทมนคงถาวรกเปน

เรองไรเดยงสา การจะหาความสงบตลอดกาล

กเปนไปไม ได การจะบงคบควบคมให ไดดงใจ

ปรารถนากไรสาระ เมอไมยดตดในนมตและ

อนพยญชนะอยางน ได ไมยนดในอารมณทนา

พอใจ ไมหงดหงดในอารมณท ไมนาพอใจ

ไมเกดกเลสขน ชอวาสำรวมอนทรยคอใจเอา

ไว ได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

280การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

281

๔.๔.๒ การฝกเพอเตรยมพฒนาอนทรยสงวร

หวขอนจะนำเสนอการฝกเพอเตรยมพฒนาอนทรยสงวรเปนการใชอนทรย ใหถกตองตงแตตน

โดยใช โสตนทรยฟงผรหรอใชจกขนทรย ในการอานใหเกดความเขาใจทำใหมความเหนถก รวา

อะไรเปนอะไรและจะปฏบตตอสงนนอยางไรเปนการฝกมนนทรยแลวทำสมาธภาวนาเพอฝกฝน

จต ใหเปนจตทมสตสมปชญญะ สามารถนำไปฝกอนทรยสงวรตอไปได รวมทงจะไดนำเสนอ

แนวทางปฏบตขนพนฐาน เพอเปนการเตรยมจตใหมความออนโยน พรอมสำหรบการฝก

ทำใหฝกขนสงตอไปไดงายขนดงตอไปน

(๑)ฟงผรจรงใหเกดความเขาใจถกตอง

ในสมมาทฏฐอนเปนสวนทเปนโลกยะ ทเปน

ฝายบญ ใหวบากเปนสงทด นาพอใจ เปน

ความเหนถกตองใน ๑๐ ประการ ไดแก (๑)

ทานท ใหแลวมผล (๒) ยญทบชาแลวมผล

(๓)การเซนสรวงทเซนสรวงแลวมผล(๔)ผล

วบากแหงกรรมททำดและทำชวม (๕)โลกนม

(๖) โลกหนาม (๗) มารดามคณ (๘) บดาม

คณ (๙) สตวทเปนโอปปาตกะม (๑๐) สมณ

พราหมณผประพฤตปฏบตชอบทำใหแจงโลกน

และโลกหนาดวยปญญาอนยงเอง แลวสอนผ

อนใหรแจงกมอย ในโลก๗

สมมาทฏฐขอสดทาย คอ มความเชอมนใน

ปญญาตรสรของพระพทธเจาธรรมะเปนสงท

เปนดำรงอยอยางนน ไมมการแปรเปลยนเปน

อยางอนไป พระตถาคตทงหลายจะอบตขน

หรอไมอบตขนกตามเมอพระพทธเจาไปตรสร

แลว จงนำมาบอก แสดง แตงตง เปดเผย

กระทำใหงายๆ พระองคทรงบอกความจรง

แลวกทรงบอกวธการปฏบตทสอดคลองกบ

ความเปนจรงใหดำเนนชวตไปได โดยไมทกข

ผทเชอมนในปญญาตรสรของพระพทธเจา

ฟงคำสงสอนของพระองค ใหเขาใจ แลวนำ

ไปปฏบตตามดวยความพากเพยร ดำเนน

ชวตไปตามคำสอนนนแหละ จงจะสามารถ

ทำตนใหพนไปจากปญหาตางๆ จนกระทง

พนไปจากทกขทงปวงได สามารถแกปญหา

ตางๆ ได โดยเดดขาด ไมตองมาวนเวยน ม

ปญหานนปญหานซำแลวซำเลา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

282การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

283

สวนคนทงหลายท ไมรจรง และคนทร ไมจรง

น น ไมอาจจะแกปญหาใหหมดไป ได โดย

เดดขาดแกปญหานปญหาอนกเกดขนแก ได

หนงปญหา อาจเปนเหตใหเกดปญหาเพมขน

มาอกเปนรอยเปนพนปญหา ดงนน หากฟง

และปฏบตตามผ ไมรใชแนวคดทศนคตหรอ

อดมคตของผ ไมมความร ในการดำเนนชวต

ยอมไมอาจจะแกปญหาไดอยางแทจรง โลกท

เปนอย ในขณะน มปญหามากมาย กเพราะม

ความเหนทผดพลาด เพราะฟงผ ไมรจรง

หลงคดไปวาการมวตถเอามาไวบรโภคใชสอย

มากๆ การมสงอำนวยความสะดวกมากๆ

แลวจะทำใหคนมความสข ตามแนวคดทาง

วทยาศาสตร คนทงโลกพากนบชาวทยาศาสตร

และใหความสำคญกบแนวคดนเปนอยางมาก

เอามาเปนแนวทางในการดำเนนชวตและ

พฒนาประเทศ

เราจงควรฟงผทรความจรง ใหเกดความ

เขาใจวาอะไรเปนอะไรตงแตตน ใหเกดสมมา

ทฏฐในขนการฟง กจะทำใหการดำเนนชวตนน

เปนไปโดยถกตองทำใหประสบกบความเจรญ

กาวหนายงๆ ขนไป เปนมงคลสำหรบชวตใน

ขอตนๆ คอ ไมคบหาสมาคม ไมเชอฟงคน

พาลทงหลายท ไมรเรอง คบหาสมาคม เชอฟง

เหลาบณฑตมพระพทธเจาเปนตน เมอฟงผร

จรง กจะเกดความเขาใจสงทงปวงโดย

ถกตอง อนจะนำไปสการพฒนาทถกตอง

ตอไป

(๒)สมมาทฏฐเปนหวหนาทำใหพฒนาถกทาง

ความเหนทถกตองสอดคลองกบความเปนจรง

นน มความสำคญเปนอนดบแรก หากความ

เหนผดพลาดแลว การกระทำ คำพด ความ

คด กยอมผดพลาด สงทจะเปนผลตดตามมา

คอความทกขและปญหาตางๆ วนเวยนเปน

วงกลม ไมสามารถหาทางออกไดจรง และ

ทายทสดกจะเจอทางตน เกดมาจนกระทง

ตาย ก ไมอาจแกปญหาได แลวยงตอง

วนเวยนเกดใหม ไดประสบกบปญหาเดมๆ

ซำแลวซำเลา เปนสงซำๆ ซากๆ จำเจ และ

มองดนาเบอหนายสำหรบผทมปญญา ดงท

พระพทธเจาไดตรสวา ทกขา ชาต ปนปปน

การเกดทกคราวเปนทกขทกคราว ปญหา

ในการเกดทกครง กยงแบบเดมๆ ซงเราอาจ

ศกษาประวตศาสตรของมวลมนษยชาต ท ได

รบการบนทกเอาไวกมปญหาเบยดเบยนแยง

ชง เกดสงครามระหวางประเทศ กเพยงเพอ

จะไดสงมาสนองอตตาตวตน จนถงทกวนนก

ยงเชนเดม และในอนาคตกยงคงเปนไปอยาง

นน เราทงหลายผท ไมเหนความจรง กจะพา

กนวายวนอย ในวฏฏสงสารอนเปนทะเลแหง

ความทกข ไมสามารถออกมาได กเพราะไมร

ความจรงอยางเดยวแทๆ

การทเราไมรความจรงวาโลกมนเปนทกข ก

เลยพากนหลงเพลดเพลน เพลดเพลนอยกบ

ทกขก ไมอาจจะพนไปจากทกข ได พากนนอน

กอดทกข ไว โดยไมรสกตวนกวาเปนสขนกวา

ด เทยวเลนสนกสนานอยกบกองทกข มว

หวเราะราเรงอย นกวาเปนสงสำคญทสดใน

ชวตแทจรงเปนของไรแกนสาร

การฟงผทรจรง ผทรอบร โลกอยางแจมแจง

คอการฟงพระพทธเจาจงเปนสงทมากอน

เมอฟงเขาใจ นำไปปฏบตกปฏบตดวยความ

เขาใจถกตอง จนมปญญาร เหนความจรง

ความเหนทถกตองน เรยกวาสมมาทฏฐ ใน

บรรดาองคมรรคนน สมมาทฏฐนนเปน

หวหนา ดงทพระพทธเจาตรสวา “ภกษทง

หลาย บรรดาองค ๗ นน สมมาทฏฐเปน

หวหนา”๘

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

284การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

285

ดงนน การมสมมาทฏฐนำหนา จงเปนเรองท

สำคญมาก จะทำใหชวตนนดำเนนไปโดยไมทกข

มากนก แตจะไม ใหทกขเลยนมนเปนไปไม ได

เพราะธรรมชาตมนเปนตวทกข พระพทธเจา

ทรงสงสอนเอาไวแลวถายงไมเหนวากายกบ

ใจมนเปนทกข สงขารทงหลายทงปวงมนเปน

ทกข ไม ใชวามนจะไมทกข มนกยงเปนทกข

อยางเดมนนเอง

สมมาทฏฐตามหลกอรยสจทพระพทธเจา

แสดงไวคอ (๑)รชดตามความเปนจรงวาน

ทกข (๒) ร ชดตามความเปนจรงวา น

ทกขสมทย (๓) รชดตามความเปนจรงวา น

ทกขนโรธ (๔) รชดตามความเปนจรงวา น

ทกขนโรธคามนปฏปทา๙

ขอท๑ รชดตามความเปนจรงวา นคอทกข

คำวา ทกข ในทนหมายถง สงทปราศจาก

แกนสารไมมตวตนเปนตวทกข เปนตวภาระ

ไมสามารถจะจบยดเอามาเปนทพงอนถาวรได

คอ มนมธรรมชาตทมนเกดเพราะเหตเพราะ

ปจจย เกดมาแลว เปนของไมเทยง เปนทกข

และเปนอนตตา และเปนทตงของความทกข

อนๆ ทตดตามมาอกมากมาย คอ อปาทาน

ขนธทง๕ไดแกรป เวทนาสญญาสงขาร

วญญาณ อนทเปนทตงของความยดถอ ถก

ความยดถอพาไปทำนนทำน และปรากฏการณ

ตางๆ ท เกดข นท งหมด เปนทกข ดงท

พระพทธเจาขยายความวา ความเกดเปนทกข

ความแกเปนทกข ความตายเปนทกข โสกะ

ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาสเปนทกข การ

ประสบกบอารมณอนไม เปนทรกเปนทกข

ความพลดพรากจากอารมณอนเปนทรกเปน

ทกข การไม ไดสงทตองการเปนทกข โดยยอ

อปาทานขนธ ๕ เปนทกข

อปาทานขนธ ๕ คอ รป เวทนา สญญา

สงขาร วญญาณ อนเปนทตงของความยดมน

ถอมนนนเปนทกข กายกบใจนเปนทกข รทกข

วามนเปนทกขมนไม ใชตวตนเปนของไมเทยง

เปนทกข เปนอนตตา อยางนเรยกวารทกข

ตามความเปนจรง ไม ใชรวามนเปนอยางอน

ไม ใชรวากายใจนมนสขบางมนทกขบาง

เวทนาคอความรสกกเปนทกข ไม ใชสขบาง

ทกขบาง แมสขเวทนากเปนทกข คอเปนของ

เกดดบไม ใชตวตนไรแกนสารแมทกขเวทนา

กเปนทกขเปนของเกดดบไม ใชตวตนไรแกน

สาร แมอทกขมสขเวทนากเปนทกข เปน

ของเกดดบไม ใชตวตนไรแกนสารแมกศลก

เปนทกข เพราะเปนของเกดดบ เปนของ

เปลยนแปลง เปนของบงคบบญชาไม ได แม

อกศลกเปนทกข เพราะเปนของเกดดบ เปน

ของเปลยนแปลงเปนของบงคบบญชาไม ได

พระพทธเจาทรงสอนความจรงใหรวาธรรมชาต

จรงๆ เปนอยางน ถายงไมร กฟงเอาไวกอน

แลวไปฝกฝนเพอใหร จะได ไมหลงไปร ในแง

มมอนทมนผดพลาดไปจากความเปนจรง

แลวกออกนอกทางไปเรอย เมอมความเหนผด

ความคดการกระทำและคำพดการดำเนนก

จะผดพลาดไปดวย

ขอท ๒ รชดตามความเปนจรงวา นคอ

ทกขสมทย รเหตใหเกดทกขเหตใหเกดทกข

คอตณหา ตวความอยากได ความตองการ

ความคาดหวงดวยความไมร ตณหานเปนเหต

เกดขนในภพใหม ประกอบดวยความกำหนด

ยนด เปนเหตให เกดความเพลดเพลนใน

อารมณนนๆ ไดแก กามตณหา ภวตณหา

และวภวตณหา

เมอไมรความจรงกเกดความคาดหวงไมรวามน

เปนทกขกคาดหวงวามนจะไมทกขคาดหวงวา

มนจะสขไมรวาสงทงหลายไมเทยงกคาดหวง

วามนจะเทยง อนนเปนเหตใหเกดทกข โดย

ธรรมชาตแทจรงของสงทงหลายทงปวงนน

มนใหความสขไม ไดจรง แต ไปคาดหวงวามน

จะใหความสขไดจรง รป เสยง กลน รส

สมผส ชอเสยง เงนทอง ลาภ ยศ ตำแหนง

หรอการยอมรบของสงคมคาดหมายวามนจะ

ใหความสขไดจรงเรยกวากามตณหา

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

286การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

287

ความอยาก ความคาดหวงดวยความไมร

แลวไปเพลดเพลนยนดทำนนทำนวนเวยนอย

อยากไดอนหนง ไมอยากไดอนหนง ยนดจะ

เอาแตอนหนงหนอกอนหนงไปเรอยๆอยางน

ไมมทางสนสดได มแตเกดทกขวนเวยนไป

เรอยๆ พอเกดความทกขขน อยกบความทกข

ไม ได ปฏเสธมน หาทางออกไม ได ไปนอน

กอดสขไวแต โดยธรรมชาตของสขกใหความ

สขไม ไดจรง ความสขดบไปมนกเปลยนเปน

ทกขเกดขน พอทกขเกดขนอกกอย ไม ไดอก

ไปนอนกอดสขอนใหม บางคนแคเฉยๆ กอย

ไม ไดแลว อทกขมสขกอย ไม ไดอกเหมอนกน

หางานทำใหมความสข ใหชวตไดรบการเตม

เตม หางานทำใหมความสข แลวมนสขไม ได

จรง กตองไปหาสงใหมทำไปเรอยๆ จนวนวาย

ไปหมด ยงหาความสขไม ได อยางน เปน

เพราะวาไมรจกทกขตามทมนเปนจรงไมรจก

สงทงหลายทงปวงวามนใหความสขไม ไดจรง

แลวเกดความอยาก

สงทงหลายเกดขนเมอมเหตเมอไมรความจรง

อนน ไปหลงคดวา มนจะไมม มนไมนาจะม

ไมควรจะม ไมควรจะเกด เพลดเพลนอยกบ

สภาวะท ไมม ขาดสญไป หมดไปโดยสนเชง

เรยกวาวภวตณหา

สงทงหลายหมดไปเมอหมดเหตเมอไมรความ

จรงอนน กหลงคดวา ไดมาแลวมนจะเทยง

สขแลวมนจะคงทนตลอดไปยนดเพลดเพลนท

มนยงคงอยอยางนน อยากใหอยนาน อยกบ

ความสงบสข จนถงเขาฌานระดบตางๆ ม

ความเพลดเพลนยนดอยเรยกวาภวตณหา

ขอท ๓ รชดตามความเปนจรงวา นคอ

ทกขนโรธะ ความดบสนทของทกข ความไมม

ทกข ความอสระจากทกข คอความไมมตณหา

นนแหละตณหาเปนความคาดหวงอยากใหมน

เปนอยางนน อยากใหมนเปนอยางน พอเลก

คาดหวงกบสงตางๆสงตางๆกไมมอทธพลตอ

จตใจอกตอไปจตใจอยเหนอสงปรงแตงทงปวง

จะไดเหนธรรมะอกอยางหนงซงไม ใชทกขเปน

ความสนไปแหงทกขคอพระนพพาน

ขอท ๔ รชดตามความเปนจรงวา นคอ

ทกขนโรธคามนปฏปทา ขอปฏบตทจะทำให

ถงทกขนโรธคออรยมรรคมองค๘ประการ

มสมมาทฏฐเปนหวหนา อรยมรรคนมสมมา

ทฏฐนำหนา ถามสมมาทฏฐนำหนา ชวตกจะ

เปนไปโดยสบาย ไมเปนทกขมากนก บรหาร

ชวตใหมนพอเปนไปไดเมอมสมมาทฏฐนำหนา

ไวเชนน ยอมทราบวา สงปรงแตงทงหมดใน

โลกนนมนเปนทกขมแตทกขทเกดมแตทกข

ทดบไป นอกจากทกข ไมมอะไรเกด นอกจาก

ทกข ไมมอะไรดบ การทจะแสวงหาความสข

อยางแทจรง ในโลกนยอมไม ได เพราะ

ความไมมทกข ความพนทกข ทเรยกกนวา

ความสขทแทจรงนน คอทกขนโรธ ไม ใชสง

ทอย ในโลก แตเปนสงทอยเหนอโลก เปน

โลกตตระ

เหตใหเกดทกขอนแทจรง ไม ใชปรากฏการณ

ตางๆ เพราะปรากฏการณทกอยางนน ลวน

เปนทกข เพราะกายกบใจเปนทกข และเปน

ทตงของความทกข โลกกเปนทกข เปนสงท

ไมมแกนสาร ไมเทยง ไมคงทน เกดเพราะ

เหตปจจย เหตใหเกดทกขคอตณหา เปน

ความอยากดวยความไมรปรารถนาคาดหวง

ใหสงตางๆเปนอยางนนอยางน

ความพนทกข การมความสขทแทจรง ไม ใช

การมวตถสงของมากๆ หรอการไดสงตางๆ

สมใจปรารถนา แตเปนความสนตณหา สน

ความอยากสนความคาดหวงหนทางคออรย

มรรคมองค๘ประการมสมมาทฏฐ เปนตน

หากบคคลไดฟงความจรงของพระอรยเจา ท

จรงแทแนนอน ไมม เปลยนแปลงอยางน

อยางนอยกทำให ไมหลงใหลไปตามไปกเลส

มากนก

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

288การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

289

(๓)ใหรจกความสขทควรกลวและไมควรกลว

สขทสงสดแทจรง ไมมการแปรปรวนกลบ

กลายเปนทกข มเพยงอยางเดยวเทานนคอ

พระนพพาน ดงทพระพทธพจนทวา พระ

นพพานเปนสขอยางยง พระนพพานนนเปน

วสงขาร เปนธรรมชาตท ไมมการปรงแตง ซง

ผมปญญา ไมยดมนถอมนหลดพนไปจากโลก

จงจะไดสมผส ถงแมยงไมถงพระนพพาน ใน

ฝายสงขารกยงมสขอกมาก แมจะยงอย

ภายใตกฎเกณฑของโลกทมความเสอมไปเปน

ธรรมดา แตกเปนเครองอยสบายในปจจบน

เอาไวสำหรบพกผอนอยางมความสข ไมตอง

เทยวเปนทกขวนเวยนไปกบโลกสขเหลานเปน

สงทควรสรางใหมขน เปนสขทควรรจก ไม

ควรกลว ดงทพระพทธเจาตรสวา พงรการ

ตดสนความสข ครนรแลว พงประกอบเนองๆ

ซงความสขในภายใน๑๐

สขทควรกลว คอ ความสขทเกดจากกามคณ

ทง๕รปเสยงกลนรสสมผสเพราะมนให

ความสขไดกจรง แตนำความทกขยากลำบาก

มาใหมากมายสขนอยแตทกขมากสวนสขอก

ชนดหนงไมควรกลว คอความสขท เปน

เนกขมมสข สขอนเกดจากไดสมาธเปนฌาน

ระดบตางๆความสขชนดน ไมตองเสยเงนทอง

ไมตองมการเบยดเบยนแกงแยงกบใคร เปน

ความสขท ไมเปลองทรพยากรธรรมชาต ไมนำ

ความทกขมาให ในภายหลง พระองคจงทรง

แนะนำใหเสพ ใหเจรญ ใหกระทำใหมาก

เพราะเมอรจกสขชนดน การจะไปยนดในสขท

เปนกามสขกยอมเปนไปไดยาก

อนทรย ๖ เปนแหลงทมาของความสขและ

ความทกข มนษยปถชนทงหลายกพากน

แสวงหาความสขวงหนความทกขสวนใหญก

พากนคดวา ไดดรปสวยๆ ฟงเสยงเพราะๆ

ดมกลนหอมๆ ลมรสอรอยๆ สมผสทางผว

กายทออนนม ไดมอะไร ไดเปนอะไร อยางท

ใจอยาก ไมมอะไรบางอยางท ไมนาปรารถนา

แลวจะทำใหมความสข ความพยายามของ

พวกเขาจงทมเทมงให ได รป เสยง กลน รส

สมผส และอารมณทนาปรารถนา หาวธ

ปองกนไม ใหสงท ไมนาปรารถนานนมาถงตน

แตตามความเปนจรงของสงทงหลายทงปวง

ทงความสขทแสวงหากด รป เสยงกลน รส

สมผส และอารมณทนาปรารถนากด ลวนแต

เปนของไมเทยง ไมสามารถใหความสขได

อยางแทจรง ไมมแกนสาร ไมม ใครทจะเอา

มาเปนเจาของครอบครองได พวกทพากนวง

หาความสขจากการไดรปเปนตน จงไมอาจจะ

มความสขไดอยางแทจรง ตองเปนทกข

ทรมานในการแสวงหามาดวยความยาก

ลำบาก ไดมาแลวกตองดแลรกษา ไม ใหมน

เสอม ไม ใหมนเสยหายไป อยากใหเปนของ

เราหรอของฝายเราอยางเดยว ซงเปนการฝน

กฎธรรมชาตอยางรนแรง เขาประสบกบความ

ทกขทรมานและมปญหามากมาย แมมวตถ

สงของ เงนทอง เครองอำนวยความสะดวก

มากมายกหาความสขในชวตไม ได

สวนอนทรยสงวรนน มงการระมดระวงใจ

ตนเอง ไม ใหหลงไปยนดยนรายในอารมณท

มาปรากฏทางตาห จมก ลน กาย และใจ

หากมสงใดทตองเขาไปจดการ หรอนำมาใช

สอย กเขาไปเกยวของดวยความระมดระวง

ไม ใหเกดเปนพษเปนภยแกตนเองและผอน

การมสตสงวรระมดระวง ไมหลงไปตามรป

เสยงกลน รสสมผสธรรมารมณทำให ไม

เกดกเลสขนมาบบคนจตใจของตนเอง ทงใน

แงความอยากจะได อยากจะม อยากจะเอา

อนเปนอภชฌา ตออารมณทนาพอใจ และใน

แงความหงดหงด ไมพอใจตออารมณท ไมนา

พอใจ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

290การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

291

เมอไมมกเลสอนเปนตนเหตของความทกขท

คอยมาบบคนจตใจ ใจกจะมความสงบและ

เกดความสขในภายในขนมาเอง เปนความสข

ท ไมตององอาศยวตถมาเราหรอกระตนใหเกด

ไม ใชสขทเกดจากการไดสมใจกเลส แตเปน

ความสขในภายในจตใจของตนเอง อยางท

พระพทธองคเรยกวาอพยาเสกสข เมอเปน

ดงนแลว ความสขกเปนไปได โดยงายดาย

เพราะเขาไดพบกบแหลงทมาของความสขจาก

ภายใน เปนผมความสามารถทจะเปนสขโดย

ไมอาศยสงเราภายนอก เปนความสขท ไม

ระคนดวยกเลส จตใจสะอาด ปลอดโปรง

และจะเปนไปเพอเปนสมาธและปญญา

ตอไปซงสภาวะทางจตทดำเนนไปจากนลวน

เตมไปดวยความสข เมอมอนทรยสงวรกจะ

เปนไปเพอใหเกดสมาธซงธรรมฝายสมาธลวน

เกยวของกบความสข คอ ปราโมทย ปต

ปสสทธสขสมาธ

(๔)ปฏบตสมาธภาวนาเพอพฒนาจต

ดงท ไดกลาวไววา อนทรยสงวรทำใหมการฝก

จต (หวขอ๒.๒.๑หนา๘๓)และอบายการ

ฝกขอหนงกคอการปฏบตกรรมฐาน (หวขอ

๓.๑.๒.๔หนา๑๘๐)การฝกสมาธภาวนาเปน

วธการทำใหมสตรเทาทนจตใจของตนเอง ม

ความตงมน ปราศจากนวรณ มความสงบสข

อยภายใน ทำใหจตมสตสมปชญญะ มความ

รตวอยเสมอ เมอมสตอยอยางน เมอรบร

อารมณกจะรเทาทน รทนตามองเหน หไดยน

ใจคดนก หรอมความรสกใดๆ เกดขน กรทน

ไมหลงไปตามอารมณ จะสามารถปองกนไม

ใหกเลสเกดขนได หรอหากมกเลสเกดขน

เปนความพอใจ ไมพอใจ สงทเหลานกเปน

ธรรมารมณทรบร ไดทางใจเมอมสตรทนได ไว

กเลสกไมมเวลาในการกอตวมาก เปนกเลสไม

รนแรงนก พอมสตรทนกจะไมทำตามกเลส

ไม ใหอาหารกเลส สกหนอยมนกดบไป จะม

อนทรยสงวรทหนกแนนขนไปเรอยๆ

ดงนน เราจงควรทปฏบตสมาธภาวนาอยเปน

ประจำ การฝกสมาธภาวนานน ไมจำเปนวา

จะตองไปทำตามรปแบบใดรปแบบหนง และ

ทำอยางเขมขนมกำหนดระยะเวลา ทกคน

สามารถฝกได ในชวตประจำวน เพยงแตมสต

ระลกรกายระลกใจ มความรสกตว ไมหลง

ไปในโลกของความคดนกปรงตางมากเกนไป

กายเปนอยางไรกใหรสกหายใจเขาหายใจ

ออก เดน ยน นง นอน เหยยด ค ใหคอย

สงเกตอาการทางกายของตวเองบอยๆ ใจ

เปนอยางไรก ใหรสก สบายใจ ไมสบายใจ

เปนสขเปนทกขเครยดวตกกงวลหงดหงด

เหมอลอยกใหคอยสงเกตใจตวเองบอยๆเมอ

ทำไปเรอยๆ นานเขากจะเกดความชำนาญ

สามารถใชชวตอยางมสต สตนกจะคอย

คมครองรกษาจตเมอมการเหนไดยนดมกลน

ลมรสสมผสทางกายและรบรอารมณทางใจ

จะไมเกดความยนดยนราย หรอเกดกรเทาทน

ได ไวจะไม ไปทำผดพลาดอนทรยสงวรกจะม

มากขนไปตามลำดบ

การปฏบตสมาธภาวนานนมประโยชนตอชวต

มาก ทำใหมสต มความรตว ไมหลงลมตว

ไมหลงด หลงฟง หลงคดนก ทำใหมอนทรย

สงวร และคณธรรมทงหลายกจะงอกงาม

พฒนามากขนชวตจะมความสขขนโดยไมตอง

คอยแสวงหาวตถมาปรนเปรอ จตจะมความ

สขจากภายใน มความมกนอยสนโดษ เราจง

ควรทำความเขาใจในวธการฝกสมาธภาวนา

แลวนำมาปฏบตให ได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

292การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

293

ในการฝกหดปฏบตสมาธภาวนาในตอนตน

จะใชรปแบบใดก ได ขอใหเกดสต มความร

เนอรตว รเทาทนจตใจของตนเอง ไมหลง

ไปตามโลก และหากเขาใจสมาธภาวนาอยาง

ถกตองแลว กจะสามารถปฏบตในชวตประจำ

วนได ไม ไดเบยดบงเวลาทำงานแตประการใด

หากแตจะชวยใหมเวลามากขนอก เพราะเมอ

มสตอย กจะไม ไปมววนวายทำอะไรท ไม

จำเปน ไมมวไปดทว ไมหลงอยกบขาวตาม

หนาหนงสอพมพ ไมหลงหมกมนพดคยเรอง

หนงละครหรอไมมวไปสนใจเรองคนอนเขาก

จะมเวลาในการทำงานมากขน ทำดวยสต ม

ความรเนอรตวอย ไม ใจลอยไปทอน การ

ทำงานกผดพลาดนอย อยางนกมประโยชน

ตงแตขนตน คอทำใหมศล การกระทำทาง

กาย ทางวาจาท ไมผดพลาด และทำใหม

อนทรยสงวรเปนลำดบตอมา

โดยเฉพาะการปฏบตภาวนาตามหลกสต

ปฏฐาน ๔ นน มอานสงสทำใหละความยนด

ยนรายได โดยตรงทเดยว ดงทพระพทธเจา

ตรสวา “พจารณาเหนกายในกายอย มความ

เพยร มสมปชญญะ มสต กำจดอภชฌาและ

โทมนสในโลกได”๑๑ เวทนา จต และธรรม ก

โดยทำนองเดยวกน ซงการกำจดอภชฌาและ

โทมนสน เปนหลกของอนทรยสงวรนนเอง

หมายความวา หากฝกสตไดตามหลกมหาสต

ปฏฐานแลว เมอใชตา ห จมก ลน กาย ใจ

กจะมสตปดกน ไม ใหเกดอภชฌาและโทมนส

ดงท ไดเปรยบเทยบไว ในหวขอ ๓.๒.๓ (หนา

๒๒๗)

(๕) ใหการศกษาทถกตอง

อยางท ไดกลาวมาแลววา การศกษานนม

ความสำคญมาก เพราะเขาไปเกยวของกบ

ผคนตงแตเดกจนกระทงโต หากใหการศกษา

ทถกตอง ผท ไดรบการศกษากจะมพฒนาการ

ดานตางๆ ทงดานพฤตกรรม ดานคณภาพ

ของจต และดานปญญา เปนตนทางทจะแก

ปญหาทกอยางไดอยางแทจรง ในเรองนจะ

กลาวแยกเปนขอๆดงน

(๕.๑) มวตถประสงค ในการใหการศกษาท

ถกตอง การศกษาในยคปจจบน ไมวาจะเปน

ระดบประถมศกษา มธยมศกษา ปรญญา

ระดบตางๆ เนนหนกในดานการใหความร ใน

การนำไปประกอบอาชพ เพอใหสามารถมงาน

ทำ มเงนใช พฒนาความสามารถในการ

ทำงานเฉพาะดาน เปนผชำนาญการในดาน

นนๆเชนเปนแพทยเปนวศวกรเปนครเปน

ตน และในแตละวชาชพนนกมความชำนาญ

ปลกยอยลงไปอก เปนแพทยเฉพาะทาง เปน

วศวกรโยธาวศวกรไฟฟาเปนตน

เมอสถาบนทางการศกษา เนนหนกไปในดาน

การใหความชำนาญเฉพาะดานเชนนแลว

หากผเรยนสามารถเรยนจบ มความร ความ

ชำนาญตามสาขาวชาทตนจบมานน นำไป

ประกอบอาชพได สถาบนทางการศกษาก

ถอวาประสบความสำเรจแลว การศกษาเชนน

ทำใหคนฉลาดขน เกงขน มความสามารถ

เชยวชาญเฉพาะดานมากขน บางครงกด

เหมอนเปนอตสาหกรรมสำหรบผลตบณฑตท

มความสามารถดานนนๆ ปอนใหกบโรงงาน

อตสาหกรรมหรอหนวยงานตางๆ แต ไม ได

เนนสอนใหเปนคนดมคณธรรม

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

294การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

295

การทคนมความชำนาญเฉพาะดานก เปน

ประโยชน ทำใหสามารถเลยงครอบครว

ชวยเหลอคนอนสงคมรวมทงประเทศชาตให

พฒนาไดแตคนทมความรมากหากใชความร

ไปในทางเสยหาย คดโกง ทำลายลาง กทำ

แบบคนฉลาด สรางความเสยหายไดมาก

คดโกงไดมากทำลายไดมากสามารถแสวงหา

ผลประโยชน ใหแกตนเองและพวกพองได

อยางแยบยลเบยดเบยนคดโกงผอนหาวธการ

จบกมหรอลงโทษไดยาก

การศกษาในยคน ไม ไดเนนการรจกควบคม

ตนเองใหเปนผมความสำรวมระวง มความ

สนโดษ พอใจในสงทตนเองม ผศกษาไม

สามารถควบคมความอยากของตนเองได จง

ใชความรนน เปนเครองมอสำหรบแสวงหาสง

ทตนเองตองการ ผลตสงอำนวยความสะดวก

ตางๆ ใหมากขน ทำการโฆษณาชวนเชอดวย

วธการตางๆ ทนาตนตาตนใจ อยางชาญ

ฉลาด อยางผสำเรจการศกษาในขนสง ทำให

ผคนหลงงมงายไดเปนอยางมาก ผคนสามารถ

หาวตถมาครอบครอง และมความสะดวก

สบายมากขนแตกอใหเกดปญหาอนๆตามมา

มากมาย เชน ทรพยากรธรรมชาตถกทำลาย

ไปนำเสยอากาศเปนพษ โลกรอนขนปญหา

ยาเสพตดปญหาอาชญากรรมตางๆ

การศกษาทถกตองควรเนนใหผศกษามความร

ความเขาใจเกยวกบชวต ใหมความรวาชวต

นนเปนมาอยางไร เปาหมายทถกตองใน

การมชวตเปนอยางไร มวธอยางไรทจะทำ

ใหถงเปาหมายนน วชาชพทศกษาเลาเรยนก

เปนสวนหนงในวธทจะทำใหการดำเนนชวตนน

มความสะดวกสบายตามสมควรและนำไปส

เปาหมายได ซงแนวทางในการดำเนนชวตให

ถกตองนแหละเปนสงสำคญมาก

ดงนน ระบบการศกษาควรเนนใหผศกษา

รจกการควบคมจตใจตนเอง ใหเปนผมวนย

มความสนโดษ รจกพอด รจกอะไรด อะไร

ไมด มความละอายตอสงท ไมด ใหผเรยน

เปนผมคณธรรม สงเหลานเปนจดเรมตนท

สำคญ ในการทจะชวยพฒนาใหเกดอนทรย

สงวร เปนผสามารถใชอนทรยเพอใหเกด

ความรมการศกษาเรยนร ไปจนตลอดชวตไม

ไดเนนทการมทรพยภายนอก เพราะสงเหลาน

ไมสามารถเปนทพ งไดจรง เปนเพยงสง

อำนวยความสะดวกเมอใชชวตอย ในโลกน

เทานน เนนไปทการไดมอรยทรพย อนเปน

ทรพยทตดตวไปได

(๕.๒)ศกษาดวยการปฏบตในชวตจรง การ

ศกษาไมควรหยดอยท โรงเรยนทมหาวทยาลย

หรอทหองเรยนใดหองเรยนหนง เรยนจบ

สอบเสรจได ใบประกาศนยบตรได ใบปรญญา

บตรแลวกแลวกนไป การศกษาเรยนรทแทจรง

ควรเปนการศกษาและปฏบตในทกกจกรรมของ

การใชชวต เพอเปนการฝกฝนตนเอง โดย

เฉพาะเรองอนทรยสงวรนนตองมการฝกหดให

คนเคยอยเสมอ สงเสรมใหมมากขน ชำนาญ

ขน ใชการไดดขน เปนประโยชนตอตนเองและ

สงคมยงขนเปนลำดบไป เพราะคนเราตองม

การเหนไดยนไดกลนรรสถกตองสมผสทาง

ผวกายรสกนกคดทางใจเปนประจำอยแลวก

ตองหดใชอนทรยเหลาน ใหเกดประโยชน เปน

คนทดเปน ฟงเปน ไดรบประโยชนจากการด

การฟง เรากไมตองไปคดคนหาเอาเอง เปน

การทนเวลาเอาความรท ไดนนมาเปนฐานใน

การพฒนาใหยงขนไปได หากดไมเปน ฟงไม

เปนกจะไม ไดรบประโยชนรวมทงเกดโทษจาก

การดการฟงได

ถาใชอนทรยเปนก ใชดวยสตและใหเกด

ปญญา ไดรขอมลของเรองราวตางๆ วาม

ท ไปทมาอยางไร หรอขอมลของวตถสงของ

มวตถประสงค ในการใชอยางไรบาง มคณ

อยางไร มโทษอยางไร เวลาทตองการขอมล

เกยวกบเรองนนๆ กดงขอมลเอามาใช ได

ไม ไปทำตามความไมร หรอทำไปตามความ

ชอบใจไมชอบใจ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

296การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

297

(๕.๓) การรจกพจารณาใชสอยปจจย ๔

เรองปจจย ๔ เปนสงทขาดไม ได ตองมการ

เกยวของอยเสมอเปนสงทจะทำใหมชวตอยตอ

ไปได ในเมอตองเกยวของเปนประจำกตองม

การพจารณาเพอฝกฝนตนเอง ใหมการพฒนา

ยงๆขนจากสงเหลานอาหารเสอผาเครองนง

หม ทอยอาศย ยารกษาโรค ควรฝกเอาไว ให

เคยชน ใหมการพจารณากอนการบรโภค

ใชสอย จะกนอะไร จะกนอยางไร จะใช

เสอผาอะไร จะใชอยางไร ใหเขาใจความมง

หมายทแทจรงจะได ไมหลงตดของในแงตามใจ

กเลส ไมกนตามความอยาก ไมนงหมเพราะ

โกเกเปนตน

เมอไดฝกฝนตนเองกบเรองปจจยแลว เรอง

อปกรณเครองอำนวยความสะดวกตางๆ ซงนบ

วนจะมมากขน ทำใหชวตสะดวกมากขน เวลา

จะใชสอยกจะไดมการพจารณาถงจดมงหมาย

นำมาใช ใหเกดประโยชน ทำใหชวตสบายขน

ปลอดโปรงขน เปนกศลไดงายขนไมสรางความ

วนวาย เดอดรอนใหตนเอง เพราะหากไมรจก

การพจารณาในการใชสอย เครองอำนวยความ

สะดวกตางๆ เหลานนกจะกอความยงยากให

เปนอนมาก เมอชอบใจตดของกบความสะดวก

สบายแลว อาจจะคดวา สงนนจำเปนสำหรบ

ชวตไมมไม ไดตองขวนขวายหามากเปนเรอง

ลำบากในการแสวงหา ทงๆ ทสงนนไม ใชสงท

จำเปนมกไดไมมกได

(๕.๔) ใชเทคโนโลยเพอการศกษาและ

สรางสรรคเทคโนโลยนนเปนของกลางๆหาก

มสตปญญา มความรแลวนำมาใช ใหเกด

ประโยชน กมประโยชนมากและทำไดอยาง

รวดเรว ชวยทนระยะเวลาและทรพยากรได

มาก แตหากไมมสตปญญา ไมมความร กจะ

ลมหลงไปตามกำลงของกเลส ใชเทคโนโลย

เหลานนเพอใหเกดความสข ลมหลง มวเมา

แลววนเวยนอย ในวงวนแหงความทกขอยอยาง

นน

ดงนน การมจตใจท ใฝศกษา มจตสำนกใน

การพฒนาตนเองใหยงๆ ขนไปนน มความ

สำคญมาก เทคโนโลยตางๆ ไมวาจะเปนวทย

โทรทศน โทรศพทมอถอ คอมพว เตอร

อนเตอรเนต ฯลฯ มขนมาแลว เรากนำมาใช

ใหเกดการศกษาเรยนร ไดวงกวางตอไป

(๖) ความเคยชนในแงด

ความเคยชนเปนการสรางความคนเคยในขน

ตนทสด เปนปกตในชวตธรรมดาททำอยเปน

ประจำโดยไมรสกวาถกบงคบ เพราะเปนการ

กระทำททำบอยๆ จนกระทงเปนอตโนมต

เปนสงท ไดรบการปลกฝงเอาไว ในจตใจ โดย

เฉพาะหากไดรบการปลกฝงมาตงแตวยเดก

พอแม ญาตพนอง ครอาจารย สงสอนและ

เปนตวอยาง ปลกฝงมาเรอยๆ ทงทบาน ท

โรงเรยน มหาวทยาลยและในสงคม จะทำให

การดำเนนชวต แนวคด และทศนคตตางๆ

เอนไปในทางทดงาม สามารถทำการฝกฝน

และสอนสงอนๆทดงามใหยงขนไปได โดยงาย

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

298การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

299

ความเคยชนนนมทงฝายดและฝายไมด หาก

ปลกฝงคณธรรมฝายด โดยใชความเคยชนใน

ชวตธรรมดากจะเปนสงทมประโยชนมาก เชน

ความมวนย ความขยนหมนเพยร ความรสก

เหนอกเหนใจผอน ไมเหนแกตว ความกตญญ

ความมหรโอตตปปะ ความออนนอมถอมตน

เคารพผทควรเคารพ ความเคารพนบถอกนท

คณธรรม การรจกบงคบควบคมจตใจของ

ตนเอง ไม ใหหลงไปกบรป เสยง กลน รส

สมผสและธรรมารมณ

การทำใหเกดความเคยชนก ใชการปฏบตตาม

ระเบยบวนย ตอนแรกอาจจะตองมการ

บงคบและรสกฝนใจบาง แตเมอทำบอยๆ

จนเคยชนกจะไมรสกฝนอกตอไป ความม

ระเบยบวนยนนมความสำคญมาก เพราะ

จะทำใหการงานทกอยางประสบความสำเรจ

ไดดไมตองมเรองวนวายเดอดรอนหรอตอง

เรงรบทำเอาในภายหลง นกเรยนทมวนยใน

การเรยน กจะทำใหการเรยนนนมความราบรน

และสอบดวยความปลอดโปรง เพราะวาได

เรยนไดอานหนงสอเตรยมพรอมมาตามลำดบ

คนทำงานทมวนยในการทำงาน งานททำกจะ

เสรจโดยราบรนและเรยบรอยไปตามลำดบ

ไมตองมาเรงรบทำเมอจวนเจยนเปนตน

ในการฝกอนทรยสงวรและธรรมะขนสงขนไปก

เชนเดยวกน หากมความเคยชนทดงาม ได

ผานการฝกฝนตามระเบยบวนยตางๆ มา

ดแลว มความเคยชนทด กสามารถฝกฝนตอ

ได โดยงาย และทำใหการฝกฝนนนประสบ

ความสำเรจได พระพทธเจากทรงเนนการ

ฝกฝนในทางวนยเปนอนดบแรกเชนกน เมอ

ภกษบวชเขามาใหมก ใหอย กบอปชฌาย

อาจารย อยางนอยเปนเวลา ๕ พรรษา

เพอฝกหดและใหเคยชนกบความประพฤตท

เรยบงาย มกนอย สนโดษ ขดเกลา ทำใหม

กายและวาจาเรยบรอย ทำใหเปนผทมความ

สำรวมระวงในปาตโมกข จากนนจงมาฝกฝน

ใหมอนทรยสงวร มสตรเทาทนเมอมการรบร

ทางทวารทง ๖ตอไป ซงการปฏบตในเรองน

กยากขนไป แตหากเคยผานการฝกมาแลว

และจตโนมเอยงไปในทางทดงามยงๆ ขน

กมความพากเพยรพยายาม มความอดทน

ในการฝกใหประสบความสำเรจได

ดงนน ความเคยชนทแสดงออกมารปของการ

กระทำทางกาย การพดทางวาจา หรอความ

คดนกทางใจนน มความสำคญมาก หากม

ความเคยชนทด การดำเนนชวตกโนมเอยงไป

ในทางทดยงขน และการฝกในทางดกเปนไป

ไดงายหากความเคยชนไมดการดำเนนชวตก

โนมเอยงไปในทางท ไมดการมาฝกฝนทางทด

ขนกทำได โดยยาก พระพทธเจาจงทรงสง

สอนใหพทธบรษทมวนยในการดำเนนชวตใหด

งามถกตอง สำหรบพระภกษและภกษณกม

สกขาบทมากมายเอาไวสำหรบฝกหดกน

สำหรบฆราวาสอบาสกอบาสกากมขอปฏบตท

เหมาะสมทพงปฏบตตอกนเอาไว ใหฝกฝน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

300การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

301

(๗)สงเสรมวฒนธรรมและสงคมทดงาม

วฒนธรรมทนยมปฏบตกนบางอยางนนไม

เหมาะสมเพราะกอใหเกดความไมรจกละอาย

ความเยอหยงอวดด เปนคนจตใจเรารอน

เรยกรองหาแตเสรภาพตามใจกเลส ไมรจก

บงคบควบคมจตใจตนเอง จตมความแขง

กระดาง นำไปฝกไดยาก หากจะพฒนา

อนทรยสงวรจำเปนตองสงเสรมวฒนธรรมทด

งาม อนจะเปนเหตใหมจตใจออนโยน สงบ

เยอกเยน รจกบาป บญ คณ โทษ เมอเปน

เชนนแลว การจะฝกจตในขนสงขนไปกทำได

งาย จะกลาวในแงมมทตรงกนขามกบสาเหต

ของการขาดอนทรยสงวร (หวขอ ๔.๒.๖

หนา ๑๔๒) เพราะหากปองกนทสาเหตแลว

สงเสรมในทางตรงกนขามกสามารถชวยไดอก

ทางหนง

(๗.๑) สอตางๆ และโฆษณาตองไดรบการ

ควบคม อยางท ไดกลาววา โทรทศน วทย

อนเทอรเนต สอกระจายเสยง หนงสอพมพ

แผนพบ ฯลฯ นบวาไดเขามาบทบาทในชวต

ประจำวนของผคน เมอคนมก เลส ขาด

สตสมปชญญะ จงมแนวโนมทจะใชเครองมอ

เครองใชตางๆ ไปในทางทจะทำใหตนมวเมาม

ความสข เมอดและฟงบอยๆ กจะถกครอบงำ

ดวยขอมล หากเปนขอมลทผดพลาดกเปน

อนตรายเปนอยางมาก จงตองอาศยจตสำนก

ของผทผลตสอเหลานนทตองมความรบผดชอบ

ตอสงคมใหมากไมเหนแกกำไรเงนทองรางวล

ฯลฯ จนใสขอมลทรนแรงและไมรบผดชอบ

แตจตสำนกของผผลตกขนอยกบสตปญญาของ

เขา ดงนน หนวยงานทรบผดชอบเกยวกบสอ

ควรจะตองมการกำกบควบคมดแลตรวจสอบ

และคดกรองทเขมงวด

(๗.๒) นบถอบชากนทคณธรรม การนบถอ

หรอบชาใครกตามควรสงเสรมใหมการนบถอ

กนทคณธรรม คณงามความด หรอคณ

ประโยชนทบคคลนนไดทำไว ใหมองกนท

คณธรรม ไมควรยกยองเกยวกบยศ ตำแหนง

เงนทอง หรออำนาจ ผทรำรวย มอำนาจ

หากไมมคณธรรมกไมควรไดรบการยกยองใน

ทางตรงขามควรไดรบการตำหนเสยมากกวา

(๗.๓) มคานยมใหผหญงนงหมมดชด การ

นงหมของเพศหญงซงเปนเพศแม ควรไดรบ

การเคารพนบถอจากผคน เพราะเปนเพศท ให

กำเนดผคน จงควรมวฒนธรรมหรอคานยมใน

แงการปกปดใหมดชด เรยบรอย สวยงาม

ไมตองถงกบตองแตงตวเปนหญงแบบโบราณ

เพยงแตอยาใหหวอหวาหรอวบๆ แวมๆ

ในทสาธารณะจนดนาเกลยด นกเรยน นก

ศกษา ขาราชการ ฯลฯ ควรมขอกำหนด

บงคบในเรองการแตงกายใหสภาพ

(๗.๔)งานตางๆ ควรเปนงานมงคลทแทจรง

ในงานตางๆ ทมการจดกนขน แทนทจะเปน

งานมงคล เปนการเรมตนสการคดด ทำด

พดดแตเทาทเปนอยนนเปนงานอวมงคลเสย

มากกวา ไมจดงานขนมายงดกวา ไมตอง

ทำบาปอกศลและไมเสยเงนทองดวย เชน

ในงานตางๆ มกจดใหม สรา เบยร ดนตร

โคโยต ฯลฯ มาใหความบนเทงสนกสนาน

และบางงานกมการฆาสตวเพอมาทำอาหาร

อกดวย งานท จด เชนน นบไดว า เปนงาน

อวมงคลไปเสยสน เพราะมแตเรองบาปอกศล

ผดศล ทำใหหลงงมงาย และสนเปลองเงน

ทองไปโดยเปลาประโยชนอยางแทจรง ไม ใช

เฉพาะงานธรรมดาทวไป แมแตงานทเกยวของ

กบพระพทธศาสนาเชนทอดกฐนทอดผาปา

บวชนาค ฯลฯ กยงมลกษณะเปนเชนนนดวย

แทนทจะเปนมงคลแกชวต กลบกลายเปน

อวมงคลไป

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

302การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

303

ดงนน ควรมคานยมในการจดงานใหถกตอง

ใหเปนมงคล เปนสงดงามแกชวตอยางแทจรง

เปนงานทมแตการคดด ทำด พดด ถกตอง

ตามหลกสจรตและมงคล ๓๘ ประการ

หากจดแลวไมเปนมงคลกไมควรจดเลยเสยด

กวา เพราะอยางนอยทสดกไมมเรองยงยาก

และไมเสยเงนทองโดยเปลาประโยชน

(๗.๕)ใหรจกทตำทสงควรสงเสรมวฒนธรรม

หรอคานยมทรจกทตำทสงเปนการฝกฝนใหม

จตทออนโยนและมความประณต ทำให

ทำลายความสำคญตนได ตองรจกเคารพ

เคารพพอแม ครบาอาจารย พระภกษ

สามเณรแมช หรอญาตผ ใหญ เปนตนตอง

ใหความเคารพ ตองกลาวคำขอโทษ ขอขมา

ใหถกตองเหมาะสมกบบคคลนนๆ ในสถานท

สำคญๆ กควรมการบงคบใหมการออนนอม

ตามรปแบบทเหมาะสม ไม ใหทำตามใจของ

ตนเอง เชน พระเจดย โบสถ ควรใหถอด

รองเทา หามพดคยกนหรอทำกรยาอาการไม

เหมาะสมเปนตน

(๗.๖) วฒนธรรมทางดนตรควรมความ

เยอกเยนและเนอหาเปนคตสอนใจ ดนตร

หรอศลปะแขนงใดแขนงหนงควรมความสงบ

เยอกเยน มเนอหาทสอนใจผท ไดฟง เพราะ

เนอหาของเพลงตางๆ เปนทำนอง มความ

ไพเราะ ทองจำไดงาย หากเนอหาตรงตาม

หลกสจธรรมและเปนคตสอนใจ กจะชวย

กลอมเกลาจตใจผทฟงไดบาง ทำใหจตใจสงบ

เยอกเยนลง และบางครงอาจพจารณาเหน

ความจรงไดจากเนอหาของดนตรนนแหละ

จากคำแนะนำวธปฏบตอนทรยสงวรทางทวาร

ทง ๖ ตามทกลาวมานน สรปความไดวา

การฝกใหมสตเตรยมพรอมเอาไวกอนนนม

ความสำคญมาก เมอรบรอารมณจะได ไม

ขาดสต ไมถกอารมณฉดดงจตออกไป

ภายนอก จนทำใหเกดความยนดยนรายและ

เกดกเลสอนๆ ตดตามมา เมอมการรบร

อารมณ ใดๆ แลว กอยาใส ใจในแงนาพอใจ

หรอไมนาพอใจ อยาตามอารมณเหลานนไป

ใหกลบมามสตอยทตนเองพจารณาอารมณ

นนใหเหนความจรงในแงททำใหจตวางเฉยได

ทำใหจตมความตงมนเปนกลาง และพจารณา

ใหลกซงลงไป ใหเหนลกษณะสามญท เปน

สาธารณะแกสงขารทงหลายทงปวงวา เปน

สงไมเทยงเปนทกขเปนอนตตา

สำหรบการฝกเพอเตรยมพฒนาอนทรยสงวร

เปนการฝกใชอนทรย ใหถกตองตงแตตน โดย

เฉพาะการปรบมนนทรย ใหมความรทถกตอง

ไดรวาอะไรเปนอะไรและจะปฏบตตอสงนน

อยางไร แลวทำสมาธภาวนาเพอฝกฝนจต

ใหเปนจตทมสตสมปชญญะ สามารถนำไปฝก

อนทรยสงวรตอไปได รวมทงการปฏบตขน

พนฐาน การใหการศกษาและการดำรงชวต

ประจำวนใหถกตอง เปนการเตรยมจตใหม

ความออนโยนพรอมสำหรบการฝกทำใหฝก

ขนสงตอไปไดงายขน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

304การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

305

๕.๑ สรปผลการวจย

จากการวจยเกยวกบเรองการพฒนาอนทรยสงวรในพระพทธศาสนาเถรวาท ท ไดทำมาตงแต

ตนสามารถสรปผลการวจยไดเปนขอๆตามลำดบเนอหาดงตอไปน

๕.๑.๑ ความหมายของอนทรยสงวร

คำวา“อนทรย”ในหลกธรรมเรองอนทรยสงวรนหมายถงอนทรย๖ประการไดแกตาห

จมกลนกายใจเปนอายตนะภายในซงโดยสภาวะแลวกเปนสงทวางเปลาจากตวตนเปน

เพยงสภาวธรรมแตละอยางทเกดขนและเปนไปตามเหตปจจย เปนกองทกขทมาจากความ

เปลยนแปลงและเปลยนแปลงไปเรอยๆ ไมมการหยดนง เปนสงทตกอยภายใตกฎเกณฑของ

ธรรมะฝายสงขารคอเปนสงไมเทยงเปนทกข เปนอนตตาไดชอวาเปนอนทรย ในแงทวาเปน

ใหญ ในกจหนาทเฉพาะอยางซงเปนผลมาจากกรรมเกา ตาเปนใหญ ในการมองด หเปนใหญ ใน

การฟง จมกเปนใหญ ในการดมกลน ลนเปนใหญ ในการลมรส กายเปนใหญ ในการสมผสทาง

ผวหนง ใจเปนใหญ ในการรบรอารมณทกอยาง ตลอดจนความรสก นกคด ทศนคต อดมคต

และคดปรงแตงใหเกดกระทำตางๆ

๕ สรปและขอเสนอแนะ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

306การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

307

คำวา “สงวร” หมายถง การปดกน ปองกน

ไม ใหมบาปอกศลธรรมทงหลายเกดขนในจต

เวลาทมการรบรอารมณทางทวารทง๖หรอ

จะหมายถงการคมครอง การปองกนรกษาจต

ไม ใหถกกเลสครอบงำ ซงทำได โดยการฝกให

มสตระลกรอย ในกายของตนเองใหมนคงไว

เมอรบรอารมณแลว อารมณกจะไมฉดจตให

ออกไปสนใจภายนอก ไมหลงยนดในอารมณท

นารกไมเกลยดชงในอารมณท ไมนารกมจตท

ไมถกกเลสครอบงำ และรวธการฝกฝนให

หมดจดจากกเลสตางๆ ดวยการทำกรรมฐาน

เปนการปองกนทตนเหต

เมอวาโดยสภาวะของการสงวรและอสงวร

เปนการตดสนกนทชวนจตหลงจากทมการรบร

อารมณทางทวารทง ๖ แลว หากชวนจตท

เกดขนเปนกศล มธรรมะฝายกศล คอ ศล

สต ปญญา ขนต และวรยะอยางใดอยาง

หนงเกดขน ชอวามอนทรยสงวรเกดขน

ทางทวารนนๆ แตหากชวนจตทเกดขนเปน

อกศลมธรรมะฝายอกศลเกดขนคอความไม

มศล การลมสต ความหลง ความไมอดทน

และความเกยจครานอยางใดอยางหนงเกดขน

ชอวาไมมอนทรยสงวรทางทวารนนๆ เปนเหต

ใหเกดความยนดยนรายและบาปอกศลธรรม

อนๆเกดตดตามมาครอบงำจตใจได

ในการพฒนาอนทรยอนยอดเยยมในอรยวนย

นน เปนการฝกใหจตมความเปนกลางตอ

อารมณตางๆ ใหรวดเรว ปลอยความพอใจ

ไมพอใจแลววางเฉยได ไวยงขน จนมปญญา

หมดความเหนผดและความยดมนถอมนในสง

ตางๆ ได เปนผมอำนาจเหนออารมณตางๆ

ได ในทสด

ในทางพระพทธศาสนานน ผท ไดฝกพฒนา

อนทรยสงวรมาจนสมบรณแลวไดแกพระ

อรหนต ทานไดผานการฝกฝนพฒนามา

จนกระทงเกดอาสวกขยญาณ มวชชา รแจง

อรยสจสมบรณแลว หมดกเลสโดยสนเชงแลว

ทานจงปดกนกเลสไม ใหเกดขนเมอมการรบร

อารมณตางๆไดทกอารมณเปนผทมปญญา

วางเฉยตอสงขารทงหลายทมาปรากฏทาง

ทวารทง ๖ ไดชอวาผทมอนทรยสงวร

อยางสมบรณ สวนพระอรยเจาลำดบรองลง

มายงไมสมบรณ เพราะยงมความยนดยนราย

ในบางอารมณ ได มากนอยตามกำลงสต

ปญญาสวนปถชนยอมมความยนดยนรายเกด

ขนในอารมณมากมาย ตองอาศยการปองกน

ใหหางไกลจากกเลส โดยการสำรวมระวงการ

กระทำ คำพด ความคด การเลอกอารมณ

การมเครองอยเปนสขในปจจบนทเหมาะสม

เอาไวเพอไม ให ใจหวนกลบไปหาความสขจาก

การเสพอารมณ ตลอดจนการฝกฝนทำกรรม

ฐานตางๆ เพอใหเกดสมาธและเกดปญญา

ใหหางไกลจากกเลสตางๆ

๕.๑.๒ ความสำคญของอนทรยสงวร

อนทรย ๖ น เปนจดเรมตนของการรบร

และทำใหม เรองราวตางๆ สบตอ ขยาย

แตกตว กระจายออกไปเรอยๆ จนดเหมอนม

อะไรจนเตมโลก แทจรงเปนเพยงโลกในความ

รสกของแตละบคคลทปรงแตงตอมาจากการ

รบรอารมณทางทวารทง ๖ อาศยตากระทบ

กบรปเกดการมองเหนขนเปนการสมผสทาง

ตา ตอจากจดน กทำใหเกดความรสกวาม

ผคนผหญง ผชายหมา แมวสวย ไมสวย

สงตำดำขาวใหญเลกเพมขนมามากมาย

จากความไมมอะไรเลย อาศยตากม โลกทาง

ตาขนมา โลกทางห โลกทางจมก โลกทางลน

โลกทางกายโลกทางใจกโดยทำนองเดยวกน

โดยเฉพาะโลกทางใจยงแตกตวมากมาย ม

ความเชอ ความเหน หลกวชา ปรชญา แนว

คด ทฤษฎ ทศนคต อดมคต เกดขนมา

มากมายในโลกน และจะเกดขนอกตอไปไมมท

สนสด

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

308การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

309

นอกจากจะเปนจดเรมตนแลว อนทรย ๖

ประการเหลานยงเปนจดทเปนทางแยก

เปนหวเลยวหวตอของทางสองแพรงใน

การดำเนนชวต จะเปนสขหรอเปนทกข จะ

ไมมปญหาหรอมปญหาจะเปนกศลหรออกศล

จะมกเลสมากขนหรอกเลสลดลง จะหลง

งมงายหนกขนหรอมความฉลาดรเทาทนสง

ตางๆเพมขนกเรมตนจากจดนเชนเดยวกน

ทางสายหนง นำไปสความมวเมาประมาท

ลมหลง หมกมน จมตดอยกบโลกหนกยงขน

ไปเรอยๆ กอให เกดบาปอกศลแตกตวไป

มากมาย ตามองเหนรป แลวกเกดความลม

หลงในสงทมองเหน ไมมปญญารความจรง

ของสงนน นเรยกวาโมหะ ตามองเหนรปแลว

อยากไดสงนน รสกตดของ อยากครอบครอง

เปนเจาของ นเรยกวาโลภะ เมอไม ไดสงนน

สงนนไมเปนไปตามท ใจปรารถนา สญเสยสง

นนไปดวยเหตใดเหตหนง หรอมผอนพรากสง

นนไปทำให ไม ไดรบสงนนกหงดหงดขดเคอง

ไมพอใจนเรยกวาโทสะเมออยากไดสงนนมา

ครอบครอง ไมอยากสญเสยสงนนไป กเกด

การกระทำตามความหลงของตนวนเวยนไป

เรอยๆ โลภะ โทสะ โมหะจงเปนกเลสมลฐาน

ใหเกดการกระทำทางกาย ทางวาจาและทาง

ใจ กเลสอนๆ ทงความอจฉาผอนทมมากกวา

ตระหนหวงแหนของทม ไมอยากใหคนอนได

ไปมความสำคญตนเพราะอาศยการครอบครอง

สงนนเปนตน กเลสเหลานนผลกดนใหเกดการ

กระทำ คำพด และความคดทผดพลาด เปน

กายทจรต วจทจรต มโนทจรต ความทกข

และปญหากตดตามมามากมายเหลอจะคณา

นบ แลวยงตองเวยนเกดเวยนตายในภพชาต

ตางๆ ไมมสนสด หาทสดเบองตนและเบอง

ปลายไม ได พากนตดอย ในคกชวต หาทาง

ออกไม ได

ทางอกสายหนง นำไปสการรเทาทน มสต

สมปชญญะ สำรวมระวง ใชสงทมองเหน

ไดยนดมกลนลมรสสมผสรบรทางใจเปน

อปกรณ ในการศกษาเรยนร ฝกฝนตนเองจนม

ปญญามองเหนความจรงของสงนนไมประมาท

ไมมวเมา ไมลมหลง ไมจมตดอยกบโลก

ละกรรมชว ประกอบแตกรรมทด กายสจรต

วจสจรต มโนสจรต จนกระทงมปญญาเบอ

หนายคลายกำหนดหลดพนเปนอสระไปจาก

สงเหลานน

ความสำคญอยทวา หากไมมความรเพยงพอ

ไมรความจรงของสงทงปวง ไมรจกวธปฏบตท

ถกตองตอสงนน จนกระทงไมรจกความ

สำรวมระวงอนทรยแลว ตามปกตมนษยทวไป

จะถกชกจงใหดำเนนชวตไปในทางทจะลมหลง

หาความสขจากอารมณตางๆพากเพยรศกษา

เรยนร ทำการงานตางๆ กเพอแสวงหารป

เสยงกลนรสสมผสทนาพอใจและสงททำ

ใหสนกสนาน มาปรนเปรอ ตา ห จมก ลน

ผวกาย และใจของตนตามความอยาก รป

เสยงกลนรสสมผสธรรมารมณทดกดงดด

ใจใหวงไปไขวควา ทำใหพลอยเกลยดชง

อารมณฝายตรงขาม เกดความหลงรกหลงชง

อารมณตางๆ เปนเหตเพมพนกเลสขนมา

มากมายตองแกงแยงแขงขนกนเพอให ไดรป

เสยงกลนรสสมผสทนาพอใจสรางความ

เดอดรอนวนวายใหแกตนเองและบคคลอน

แกสงคมประเทศชาต ทำลายทรพยากร เกด

การแยงชงเอารดเอาเปรยบกน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

310การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

311

อนทรยสงวรจงเปนทางแยกทสำคญเกยวกบ

เรองน เปนการเตอนใหมสต หยดยงการ

กระทำตามความเคยชน ฝกใหรจกสำรวม

ระวงในการใชงาน ใชอนทรยทง ๖ ให

ถกตอง เปนไปเพอความสงบจากความยนด

ยนราย ปราศจากอคตในอารมณตางๆ เพอ

การศกษาใหเกดสตปญญายงๆ ขนไป เมอใช

ชวตไปในโลกตามองเหนรปกเปนไปเพอใหม

สตสมปชญญะเขมแขงขน มปญญาเขาใจ

ความจรงของโลกเพมขน หไดยนเสยง กเปน

ไปเพอใหมสตสมปชญญะเขมแขงขนมปญญา

เขาใจความจรงของโลกเพมขน แมทางทวาร

อนๆกทำนองเดยวกนสามารถอย ในโลกดวย

ความรเทาทน ไมอยดวยอำนาจตณหาและ

ทฏฐ จนกระทงพนทกข เปนอสระจากโลกไป

ในทสด

โดยปกตมนษยปถชนทงหลายพากนแสวงหา

ความสข วงหนความทกข สวนใหญพากนคด

วา ไดดรปสวยๆ ฟงเสยงเพราะๆ ดมกลน

หอมๆ ลมรสอรอยๆ สมผสทางผวกายทออน

นม ไดมอะไร ไดเปนอะไร อยางท ใจอยาก

ไมมอะไรบางอยางท ไมนาปรารถนา แลวจะ

ทำใหมความสขความพยายามของพวกเขาจง

ทมเทมงให ได รป เสยง กลน รส สมผส

และอารมณทนาปรารถนา หาวธปองกนไม ให

สงท ไมนาปรารถนานนมาถงตน

แตตามความเปนจรงของสงทงหลายทงปวง

ทงความสขทแสวงหากด รป เสยงกลน รส

สมผสและอารมณทนาปรารถนากดลวนแต

เปนของไมเทยง ไมสามารถใหความสขได

อยางแทจรง ไมมแกนสาร ไมม ใครทจะเอา

มาเปนเจาของครอบครองได พวกทพากนวง

หาความสขจากการไดรปเปนตน จงไมอาจจะ

มความสขไดอยางแทจรง ตองเปนทกข

ทรมานในการแสวงหามาดวยความยาก

ลำบาก ไดมาแลวกตองดแลรกษาไม ใหมน

เสอม ไม ใหมนเสยหายไป อยากใหเปนของ

เราหรอของฝายเราอยางเดยว ซงเปนการฝน

กฎธรรมชาตอยางรนแรง เขาประสบกบความ

ทกขทรมานและมปญหามากมาย แมมวตถ

สงของ เงนทอง เครองอำนวยความสะดวก

มากมายกหาความสขในชวตไม ได

สวนหลกของอนทรยสงวรน น ม งการ

ระมดระวงใจตนเอง ไม ใหหลงไปยนดยนราย

ในอารมณทมาปรากฏ ทางตา ห จมก ลน

กายและใจหากมสงใดทตองเขาไปเกยวของ

จดแจง จดการหรอนำมาใชสอย กเขาไป

เกยวของดวยความระมดระวง ไม ใหเกดเปน

พษเปนภยแกตนเองและผอนการมสตสงวร

ระมดระวง ไมหลงไปตามรป เสยงกลน รส

สมผส ธรรมารมณ ทำให ไมเกดกเลสขนมา

บบคนจตใจของตนเอง ทงในแงความอยากจะ

ได อยากจะม อยากจะเอาอารมณทนาพอใจ

ทเรยกวาอภชฌา และในแงความหงดหงด

ไมพอใจตออารมณท ไมนาพอใจ ทเรยกวา

โทมนส

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

312การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

313

เมอไมมกเลสอนเปนตนเหตของความทกขท

คอยมาบบคนจตใจ ใจกจะมความสงบและ

เกดความสขในภายในขนมาเอง เปนความสข

ท ไมตององอาศยวตถมาเราหรอกระตนใหเกด

ไม ใชสขทเกดจากการไดสมใจกเลส แตเปน

ความสขในภายในจตใจของตนเอง อยางท

พระพทธองคเรยกวาอพยาเสกสข เมอเปน

ดงนแลว ความสขกเปนไปได โดยงายดาย

เพราะเขาไดพบกบแหลงทมาของความสขจาก

ภายใน เปนผมความสามารถทจะเปนสขโดย

ไมอาศยสงเราภายนอก เปนความสขท ไม

ระคนดวยกเลส จตใจสะอาด ปลอดโปรง

และจะเปนไปเพอเปนสมาธและปญญาตอไป

ซงสภาวะทางจตทดำเนนไปจากนลวนเตมไป

ดวยความสข เมอมอนทรยสงวรกจะเปนไป

เพอใหเกดสมาธ ซงธรรมฝายสมาธลวน

เกยวกบของกบความสข คอ ปราโมทย

ปต ปสสทธ สข สมาธ และทำใหถงความ

สนไปแหงทกขทงปวงไดอกดวย

วธปฏบตอนทรยสงวรในพระพทธศาสนานนไม

ไดหามการรบรอารมณ แตเปนการฝกใหมสต

รเทาทน เมอรบรอารมณ ใดๆ แลวจะได ไม

เกดความยนดยนราย หรอหากเกดความ

ชอบใจไมชอบใจขน กสามารถรทนและทำให

ความชอบใจความไมชอบใจทเกดขนดบไปได

โดยรวดเรว วธนเปนการปองกนตงแตขนตน

ทสด ทำให ไมเกดบาปอกศล ไมเกดปญหา

และไมเกดทกขตางๆ ตดตามมา ในทาง

ตรงกนขาม หากเกดปญหาขนมาแลว บาป

อกศลหรอเปนดงมารไดชองเขามาแลวกจะ

แก ไขยาก ทงทเปนคนด มความรจกผดชอบ

ชวด แตก ไมสามารถอดทนตอความเยายวน

หรอโทสะทรนแรง ทำบาปอกศลลงไปได

ดงนน การปองกนไวตงแตขนตนจงเปนสงท

สำคญมาก

องคธรรมสำคญท ใชระมดระวงตงแตตนกคอ

การมสต ซงเปนตวควบคมจตไว ใหอยกบหลก

ไม ใหถกอารมณลากจตออกไป เหมอนเชอก

สำหรบดงจตไว เรยกอกอยางหนงวาการ

คมครองทวาร เมอมสตเตรยมพรอมตนตว

อยเสมอ เปนผ ไมประมาท หากรบรอารมณ

ใดๆ แลว ไมปลอยจตออกไปสนใจตามนมต

และอนพยญชนะ มสตในกายตงมนด อยางน

กจะทำให ไมเกดความชอบใจไมชอบใจ สตนน

เปนหลกธรรมในฝายสมาธ ทำใหมการใช

กำลงจตและมการควบคมจตอยเสมอ การ

ฝกสตอยางนจงเปนการฝกใหจตมสมาธไป

ดวยในตวคอเมอมสตบอยๆตอเนองในทกๆ

อรยาบถ จตกจะมความตงมนมากขน ไดรบ

การคมครองมากข น เรยกวามทวารท

คมครองแลวในอนทรยทงหลาย เมอจตม

ความตงมนเปนสมาธ กสามารถนำมาใชงาน

ดานปญญา มองเหนความจรงได เมอรบร

อารมณเขามาแลว พจารณาอารมณนนเพอ

เกดความรเทาทนเชนพจารณาคณโทษขอด

ขอเสยของอารมณนน และอยเหนออารมณนน

ได เมอมปญญากจะยอนกลบมารกษาคมครอง

อนทรย ไดละเอยดและลกซงขน สามารถ

ปองกนกเลสไดมากขนเสรมกนไปอยางน

ดงนน การฝกใหมสตอยกบตว มความรตว

ตนตว เปนผ ไมประมาทอยเสมอ จงมความ

สำคญมากในการพฒนาอนทรยสงวร สตทจะ

มมากขนมาไดนนกดวยการฝกกรรมฐานตางๆ

ตามรปแบบทเหมาะสมกบตนเอง โดยเฉพาะ

การฝกใหมสตรอย ในกายตนเองเสมอทเรยก

วากายคตาสต เมอมสตอยกบตนเองกเหมอน

กบมเสาหรอหลกทมนคงด การปลอยจตให

ลองลอยไปสนใจอารมณตางๆ กนอยลง

นอกจากการฝกใหมสตดวยกรรมฐานตางๆ

แลว กมเทคนควธการอนๆ ทจะชวยใหมสต

มากขนมความสำรวมระวงดขนเชนการรจก

เลอกอารมณ หลบหลกอารมณหรอสถานทซง

ไม เหมาะสม ปฏบตตามระเบยบวนยให

เครงครดไมปฏบตตามความชอบใจของกเลส

รจกใส ใจใหถกตอง เตอนตนเองอยเสมอหรอ

ตงกตกาบางอยางกบตนเองเปนตน

๕.๑.๓ วธปฏบตอนทรยสงวรและหลกธรรมทเกยวของ

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

314การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

315

อนทรยท ไดรบการพฒนาขนเปนการพฒนาท

ยอดเยยม คอ เมอตาเหนรปเปนตนแลว เกด

ความชอบใจ เกดความไมชอบใจ และเกดทง

ความชอบใจและความไมชอบใจ กรชดอยาง

รวดเรว เหนวาเปนสงทหยาบ ความชอบและ

ไมชอบดบไป จตเปนอ เบกขาไดอยาง

รวดเรว เปรยบเหมอนคนตาดกะพรบตา

สวนผทพฒนาอนทรย ไดเรยบรอยแลว เปนผ

ทสามารถควบคมอนทรย ได สามารถใชงาน

ตามใจปรารถนา

สำหรบธรรมะทพระพทธเจาทรงประกาศเอา

ไวดแลว กเพอใหประพฤตพรหมจรรยเพอ

ความสนไปใหทกข โดยชอบ ในการกระบวน

พฒนาตนเพอความพนทกขนน ตองพฒนาตน

ใหเหนอโลก โลกนนเปนทกข เปนสงท ไรแกน

สาร ไมสามารถจะเปนทพงได เราจงไม

สามารถหาความพนทกข ในโลกได ความพน

ทกขนนไดแกสภาวะเหนอโลกคอพระนพพาน

ซงเปนสงทควรกระทำใหแจง ในกระบวนการ

พฒนาตนเองเพอกระทำใหแจงพระนพพาน

นน อนทรยสงวรเปนหลกธรรมทสำคญ

มาก เปนตวรบชวงการพฒนาตอมาจาก

การมศล และเปนตวหนนชวยใหจตเกด

สมาธ เปนจตทปราศจากกเลส ออนโยน

สงบ คลองแคลว พรอมสำหรบการใชงาน

ในดานปญญา

แม ในทกขนตอนของการปฏบตกยงคอยหนน

อยเสมอ เพราะคนเราจะตองมการใชอนทรย

ทง ๖ อยเปนประจำ หากใชอนทรยอยาง

ถกตองเปนพนฐานนอกจากชวยปองกนกเลส

ปองกนความชวเสยหายตงแตขนตน และ

ปองกนความทกข ไม ใหเกดขนไดแลว ยง

ปองกนความคดปรงแตงตางๆ ทบดเบอนขอ

เทจจรงไปตามอคต การรบขอมลกถกตอง

บรสทธ ไมบดเบอน ไมเอนเอยง ไมเจอดวย

ตณหาและทฏฐ ไมมความคดนกปรงแตงเขา

มาครอบงำ มมมองกชดเจนเตมท ทำใหเกด

ปญญา มองเหนสงทงหลายทงปวงตามความ

เปนจรงได โดยงาย

อนทรยสงวรนนมความเกยวของกบหลกธรรม

อนๆ เชน เปนธรรมะฝายสมาธในไตรสกขา

เปนธรรมะสำคญในปฏจจสมปบาทฝายนโรธ

วาระ เปนการฝกสตตามหลกสตปฏฐาน เปน

ธรรมะพนฐานในการปฏบตเพอใหจตเปนสมาธ

เปนหนงในขอปฏบตทเปนทางนำไปสความพน

ทกข เรยกวาจรณะ ๑๕ เปนการทำความ

เพยรในการปองกนไม ใหเกดกเลสขนทาง

ทวารทง ๖ เปนหลกอยางหนงในปธาน ๔

เปนคำสงสอนทพระพทธเจาทรงพรำสอน ให

สาวกทงหลายนำไปปฏบตแลวจะมปาฏหารย

คอความนาอศจรรยเกดขนกบผทนำไปปฏบต

ทำใหหมดกเลส หมดความทกข ไดอยาง

แทจรง ซ ง เปนปาฏหารยทพระพทธเจา

ยกยอง เรยกวาอนสาสนปาฏหารย เปนขอ

ปฏบตท ไมผดพลาด นำแตผลทดมาให เรยก

วาอปณณกธรรมเปนตน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

316การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

317

๕.๑.๔ อนทรยสงวรประยกต ใช ในสงคมไทยปจจบน

ไมวาจะในยคไหนๆผคนกตองมการเหน การไดยน การดมกลน การลมรสการกระทบสมผส

ทางผวกายและการรบรความรสกนกคดทางใจกเลสกไม ไดขนอยกบยคสมยเปนสงททำให

จตเศราหมองและสรางความเดอดรอนวนวายทกคราวทเกดขน และเกดขนเมอรบรอารมณแลว

หลงเตลดไปตามอารมณ สงท ไมเหมอนกนกเปนเพยงความวจตรพสดารของเรองราวตางๆ

เทานนดงนน เรองอนทรยสงวรหรอการฝกฝนพฒนาอนทรยจงมความจำเปนในทกยคทกสมย

รวมทงในยคปจจบน ยงมความเจรญมาก มสงยวยมาก มลอใจมาก ม โฆษณาชวนเชอ

มาก หรอมขอมลมากเทาไร กยงตองมอนทรยสงวรใหมากยงขน เพราะหากไม ไดสำรวม

ระวงอนทรย ปญหาและความเดอดรอนตางๆ กจะเกดขนไดรวดเรวกวาเดม มความรนแรง

และแผขยายไปสวงกวางไดงาย

การขาดอนทรยสงวรนำปญหามากมายมาให

นบตงแตปญหาทคนทวไปไม ไดมองวาเปน

ปญหา คอการเวยนเกดเวยนตายไมสนสด

เพราะการขาดอนทรยส งวรทำใหหลง

เพลดเพลนอยกบโลกการเพลดเพลนอยกบโลก

กเปนการเพลดเพลนอยกบทกข เมอเพลดเพลน

อยกบทกขก ไมอาจพนจากทกข ไปได ปญหา

ระดบรองๆ ลงมา กทำใหผคนตองเดอดรอน

จากกเลสทเกดขน รกสข เกลยดทกข อยากม

ความสข ไมอยากเปนทกข ทำใหตองวงวน

แสวงหาวตถสงของ วงไล ไขวควาสงตางๆ

ตามความอยากท ไมมวนเตม ทำลาย

ทรพยากรธรรมชาตมาสรางสงอำนวยความ

สะดวกตางๆจนเกดปญหาภยธรรมชาตและ

เมอตางคนตางมความอยากไดมาเปนของตนก

ตองมการแกงแยง ชงดชงเดน เบยดเบยน

กนเองเปนศตรกนอยรวมกนไมเปนสข

ปญหาตางๆ ทเกดขนมากมายเปนผลมาจาก

ความไมสำรวมระวงอนทรยนนเอง และการ

แก ไขปญหาเหลานนกยาก เพราะความร

ของคนทวไป ไดเลยเถดไปตามความยนด

ยนรายของตนเอง ขอมลตางๆ ไดถก

บดเบอนไปตามอคตของตน การแกปญหา

จงไม ไดแกทตนตอจรงๆ เมอแกปญหาหนง

ปญหาอกมากมายกเกดตดตามขนมาภายหลง

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

318การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

319

สาเหตของการขาดอนทรยสงวรนน สาเหต

ใหญทสดกคอการไมมความร ไมรความ

จรงของสงทงปวงอยางถงทสด รเพยง

บางสวน รบางแงบางมม หรอมความรกร

อยางผดๆ แตกยดถอวาถก จนกอใหเกด

ทฤษฎทศนคตอดมคตมากมายขนมาในโลก

แตกไมอาจแกปญหาใดๆไดมแตสรางปญหา

ใหมมากขน สาเหตระดบรองลงมา คอ

ความไมรธรรมชาตของความสข ไมรวาอะไร

ใหความสขไดอยางแทจรง หลงผดคดวาได

อะไรตามตองการแลวจะเปนสข ได เสพ

บรโภคมากๆ แลวจะเปนสขอยางแทจรง การ

พฒนากผดทางไปไกล มวแต ไปพฒนาดาน

วตถไมมการพฒนาจตไมหลกยดการศกษา

ทจดใหมขนกเพยงเพอแสวงหาวตถมาเสพ

บร โภค เปนการศกษาทม ง เนนผดทาง

จนกระทงวฒนธรรมและคานยมตางๆกคลอย

ไปตามแนวนน

การขาดอนทรยสงวรสงผลกระทบไปในทกๆ

เรองทงในดานปจเจกชนเศรษฐกจและดาน

สงคม ทำใหผคนตองเปนทกขทรมานไปตาม

อำนาจของกเลสทแผดเผา หาความสขสงบ

อนแทจรงไม ได วงหาสขตงแตเกดจน

กระทงตาย ตองหลอกตนเองใหหลง

หมกมนอยกบความสขชวคราวทเกดจาก

ผสสะอนไรแกนสาร ทำใหเสยเงนทอง เสย

เวลาไปทงชวตโดยเปลาประโยชน ระบบ

เศรษฐกจก ไมอาจพงพาตนเองได เพราะไม

รจกยนดพอใจในสงทตนม มวแตพงพาวตถท

จะเอาบร โภค ตองขวนขวายหาเงนมาซอ

สงของทมราคาแพง ตองมการแกงแยงกบคน

อน เหนแกตนเองและพวกพองของตน เมอ

มองดในภาพรวมระดบสงคม จงมปญหา

มากมาย

การแกปญหาตางๆ ให ไดผลอยางแทจรงนน

เราตองฟงผรจรงและทำตามผรจรงเทานน

ไมอยางนนแลวกไมอาจแกปญหาไดจรง มแต

ปญหาทสลบซบซอนยงขน ผรความจรงของ

สงทงปวงอยางแจมแจง คอองคสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจา เมอฟงแลวกมาพจารณาให

เกดความรความเขาใจ เปนความรทถกตอง

เรยกวามสมมาทฏฐ เมอมสมมาทฏฐเปน

หวหนาการแกปญหาตางๆกจะมไดทำใหม

กระบวนการพฒนาทถกทาง จะนำความสงบ

สขและรมเยนมาใหตามลำดบไป

เมอมความเขาใจทถกตองกจะรธรรมชาตของ

ความสข ความสขทแทจรงเปนอยางไร จะไป

ถงไดดวยวธไหนความสขท ไดมาจากการเสพ

บรโภคไมอาจใหความสขไดจรง นำแตความ

ทกขยากเดอดรอนมาให สวนความสขอน

แทจรงจะเกดขนดวยการฝกหดพฒนาตนเอง

รจกบงคบควบคมตนเอง ไมทำตามความ

อยากและกเลสตางๆ เมอเปนเชนนน ระบบ

การศกษาทจดตงขนกมวตถประสงคเปนไปใน

ทางนระเบยบปฏบตในสงคมวฒนธรรมและ

คานยมกจะโนมเอยงมาทางน เปนแนวทาง

พฒนาทถกตอง ผคนมการศกษาเรยนรทแท

จรงสามารถแกปญหาตางๆไดอยางแทจรง

สรปไดวาจดเรมตนของการศกษาเรยนรทแท

จรง ซงเปนการพฒนาทถกทาง ทำใหเกด

ความสขสงบรมเยน ทำใหแกปญหาทกอยาง

ไดอยางแทจรงนน กเรมตนจากการใชตา ห

จมก ลน กาย และใจใหถกตอง รจก

สำรวมระวงเวลาเขาไปเกยวของกบสง

ตางๆ ไม ใหสงนนเปนเหตใหเกดกเลส เกด

โทษตอตนเองและผอน ไดรขอมลเกยวกบสง

นนๆวาเปนอะไรสรางขนไดอยางไรสรางขน

มาเพราะอะไร มวตถประสงคอยางไร เอามา

ใชประโยชน ไดอยางไร จนรความจรงของสง

นน เมอจำเปนตองใช กสามารถนกถงขอมล

แลวเอามาพฒนาตอยอดได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

320การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

321

การรจกสำรวมระวง มการคมครองปองกน

เวลามการเหนการไดยนการดมกลนการลม

รส การสมผส การคดนกหรอรบรความรสก

ตางๆ เปนหลกการของอนทรยสงวรตามท

พระพทธเจาทรงสงสอนไว เมอฝกหดใหมการ

คมครองไดบอยๆ มนคงขน กชอวาไดเปนผม

ทวารอนคมครองแลวในอนทรยทงหลาย

จะทำใหจตเปนสมาธ มความตงมนด จะทำ

กจการงานใดๆ กทำดวยเหตผล งานสำเรจ

ดวยด หรอจะพจารณาความจรงอะไรกแจมชด

เกดประโยชนทงทางโลกและทางธรรม

การจะมอนทรยสงวรไดนน จะตองมสตตงมน

เตรยมพรอมอยเสมอจงตองมการฝกอบรมไว

โดยการฝกใหมสต มความรตวเปนพนฐาน

เอาไว และมการซอมอยเสมอๆ เมอมการ

กระทบอารมณทางทวารทง ๖ เปนการ

พฒนาอนทรยทง ๖ ใหมคณภาพ นำมาใช

ประโยชน นำความสงบสขมาให เรยกวา

อนทรยภาวนา ผทมอนทรยทฝกดแลว

ยอมเปนผทปลอดภยจากบาปอกศล และ

ปลอดภยจากทกขทจะเกดมาจากกเลสตางๆ

แม ในยคสมยทมเรองราวมากมายอยางยค

ปจจบน มสงยวยวนใจมาลอมากมาย หลก

อนทรยสงวรกยงใช ไดเสมอเพราะเปนการ

ปองกนไวตงแตตน

๕.๒ ขอเสนอแนะ

จากท ไดทำการวจยมา ทำใหทราบวาหลกธรรมเรองอนทรยสงวรนนมความสำคญเปนอยาง

มากเปนหลกธรรมในสวนของภาคปฏบต เพอใหเกดความสงบสขและยงเปนจดตงตนทำ

ใหเกดการศกษาทแทจรงอกดวย เปนขอปฏบตอยระหวางศลกบสมาธและตอไปถง

วปสสนา เมอมศลแลว พระพทธองคทรงแนะนำใหฝกอนทรยสงวร แลวจงไปฝกฝนใหเกด

สมาธและปญญาตอไปซงหากทำความเขาใจใหละเอยดกจะชวยใหเขาใจเรองการปฏบตทงใน

สวนการดำเนนชวตทถกตอง ทำให ไมเปนทกข ไดประโยชนจากการใชอนทรยทง ๖ และโดย

เฉพาะอยางยงทำใหเขาใจการปฏบตวปสสนากรรมฐานไดถกตองและครอบคลมยงขนดวย ใน

การวจยคราวน ไดศกษาเฉพาะเรองการพฒนาอนทรยสงวรอยางเดยว จงขอเสนอแนะใหม

การศกษาเรองทเกยวของตอไปคอ

๕.๒.๑ศกษาความสมพนธระหวางอนทรยสงวรกบการปฏบตวปสสนา

๕.๒.๒ศกษาอนทรยสงวรของผปฏบตสมถะวปสสนาในสงคมปจจบน

๕.๒.๓ศกษาการพฒนาหลกธรรมอนๆทเกยวของกบอนทรยสงวร

อนเปนขอปฏบตในขนตนเชนโภชเนมตตญญตาชาครยานโยคะเปนตน

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

322การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

323

คำอธบายสญลกษณและคำยอ

ในวทยานพนธน ผวจยไดอางองขอมลจากคมภรพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬา

เตปฏก พทธศกราช ๒๕๐๐ และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙รปแบบการอางองขนตนดวยอกษรยอชอคมภรแลวตามดวย

เลม/ขอ/หนา ตวอยาง เชน ท.ส. (บาล) ๙/๒๓๔/๗๗. หมายถง สตตนตปฏก ทฆนกาย

สลขนธวคคปาล (ภาษาบาล) พระไตรปฎกเลมท ๙ ขอ ๒๓๔ หนา ๗๗, ท.ส. (ไทย)

๙/๔๘๖/๒๑๖.หมายถงสตตนตปฎกทฆนกายสลขนธวรรค(ภาษาไทย)พระไตรปฎกเลมท

๙ขอ๔๘๖หนา๒๑๖เปนตน

อรรถกถา อางองอรรถกถาภาษาบาลฉบบสยามรฐ พทธศกราช ๒๕๓๕ รปแบบการ

อางองขนตนดวยอกษรยอชอคมภรแลวตามดวยเลม/หนาตวอยางเชนอภ.ว.อ.(บาล)๔๗/

๒๐๐. หมายถง อภธมมฏกถา วภงควณณนา สมโมหวนทน (ภาษาบาล) เลมท ๔๗ หนา

๒๐๐ เปนตน อรรถกถาภาษาไทยใชพระไตรปฎกและอรรถกถาแปล ฉบบมหามกฎราช

วทยาลย พทธศกราช ๒๕๒๕ รปแบบการอางองขนตนดวยอกษรยอชอคมภรแลวตามดวย

เลม/ภาค/หนาตวอยางเชนอภ.ว.อ.(ไทย)๒/๑/๔๑๑หมายถงอภธรรมปฎกสมโมหวโนทน

วภงคอรรถกถา (ภาษาไทย) เลม๒ภาค๑หนา๔๑๑หากเลมใดไมม “ภาค”จะแทนดวย

เครองหมาย–,หากเลมใดม“ตอน”เพมขนมาดวยจะใสวงเลบไวหลงภาค

ปกรณวเสสอางองปกรณวเสสภาษาไทยฉบบมลนธมหามกฏราชวทยาลยคอคมภรวสทธ

มรรคแปล รปแบบการอางองขนตนดวยอกษรยอชอคมภรแลวตามดวย ภาค/ตอน/หนา

ตวอยาง เชน วสทธ. (ไทย) ๑/๑/๑๔-๑๕. หมายถง วสทธมรรคแปล (ภาษาไทย) ภาค ๑

ตอน๑หนา๑๔-๑๕เปนตน

พระไตรปฎกภาษาบาล

ท.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกายสลขนธวคคปาล(ภาษาบาล)

ท.ม. (บาล) = สตตนตปฏก ทฆนกายมหาวคคปาล(ภาษาบาล)

ม.ม. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกายมลปณณาสกปาล(ภาษาบาล)

ม.อ. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกายอปรปณณาสกปาล(ภาษาบาล)

ส.ส. (บาล) = สตตนตปฏก สงยตตนกายสคาถวคคปาล(ภาษาบาล)

ส.สฬา. (บาล) = สตตนตปฏก สงยตตนกายสฬายตนวคคปาล(ภาษาบาล)

อง.ฉกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกายฉกกนปาตปาล(ภาษาบาล)

อง.อฏก.(บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกายอฏกนปาตปาล(ภาษาบาล)

อง.ทสก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกายทสกนปาตปาล(ภาษาบาล)

ข.ธ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกายธมมปทปาล(ภาษาบาล)

ข.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกายสตตนปาตปาล(ภาษาบาล)

ข.เถร. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกายเถรคาถาปาล(ภาษาบาล)

ข.จ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกายจฬนทเทสปาล(ภาษาบาล)

อภ.สง. (บาล) = อภธมมปฎก ธมมสงคณปาล(ภาษาบาล)

อภ.ว. (บาล) = อภธมมปฏก วภงคปาล(ภาษาบาล)

อภ.ป. (บาล) = อภธมมปฏก ปคคลปญญตตปาล(ภาษาบาล)

อภ.ป. (บาล) = อภธมมปฏก ปฏานปาล(ภาษาบาล)

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

324การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

325

พระไตรปฎกภาษาไทย

ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎกมหาวภงค(ภาษาไทย)

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎกมหาวรรค(ภาษาไทย)

ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกายสลขนธวรรค(ภาษาไทย)

ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกายมหาวรรค(ภาษาไทย)

ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกายปาฏกวรรค(ภาษาไทย)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกายมลปณณาสก(ภาษาไทย)

ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกายมชฌมปณณาสก(ภาษาไทย)

ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกายอปรปณณาสก(ภาษาไทย)

ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกายสคาถวรรค(ภาษาไทย)

ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกายนทานวรรค(ภาษาไทย)

ส.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกายขนธวารวรรค(ภาษาไทย)

ส.สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกายสฬายตนวรรค(ภาษาไทย)

ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกายมหาวารวรรค(ภาษาไทย)

อง.เอกก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกายเอกกนบาต(ภาษาไทย)

อง.ทก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกายทกนบาต(ภาษาไทย)

อง.ตก. (ไทย)= สตตนตปฎก องคตตรนกายตกนบาต(ภาษาไทย)

อง.จตกก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายจตกกนบาต(ภาษาไทย)

อง.ปญจก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายปญจกนบาต(ภาษาไทย)

อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายฉกกนบาต(ภาษาไทย)

อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายสตตกนบาต(ภาษาไทย)

อง.อฏก. (ไทย) = สตตนตปฏก องคตตรนกายอฏฐกนบาต(ภาษาไทย)

อง.นวก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายนวกนบาต(ภาษาไทย)

อง.ทสก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายทสกนบาต(ภาษาไทย)

อง.เอกาทสก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกายเอกาทสกนบาต(ภาษาไทย)

ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายธรรมบท(ภาษาไทย)

ข.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายอทาน(ภาษาไทย)

ข.ว. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายวมานวตถ(ภาษาไทย)

ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายอตวตตก(ภาษาไทย)

ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายสตตนบาต(ภาษาไทย)

ข.เถร. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายเถรคาถา(ภาษาไทย)

ข.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายมหานทเทส(ภาษาไทย)

ข.จ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายจฬนทเทส(ภาษาไทย)

ข.พทธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกายพทธวงศ(ภาษาไทย)

อภ.สง. (ไทย) = อภธมมปฎกธมมสงคณ(ภาษาไทย)

อภ.ว. (ไทย) = อภธมมปฎกวภงค(ภาษาไทย)

อภ.ป. (ไทย) = อภธมมปฏก ปฏฐาน(ภาษาไทย)

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

326การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

327

อรรถกถาภาษาบาล

ข.จ.อ. (บาล) = ขททกนกายสทธมมปปชโชตกาจฬนทเทสอฏกถา(ภาษาบาล)

อภ.สง.อ.(บาล) = อภธมมปฏกธมมสงคณอฏสาลนอฏกถา(ภาษาบาล)

อภ.ว.อ. (บาล) = อภธมมฏกถาวภงควณณนาสมโมหวโนทน(ภาษาบาล)

อรรถกถาภาษาไทย

ท.ส.อ. (ไทย) = ทฆนกายสมงคลวลาสนสลกขนธวรรคอรรถกกถา(ภาษาไทย)

ท.ปา.อ. (ไทย) = ทฆนกายสมงคลวลาสนปาฏกวรรคอรรถกกถา(ภาษาไทย)

ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกายปปญจสทนมลปณณาสกอรรถกถา(ภาษาไทย)

ม.อ.อ. (ไทย) = มชฌมนกายปปญจสทนอปรปณณาสกอรรกถกถา(ภาษาไทย)

ส.ข.อ. (ไทย) = สงยตตนกายสารตถปปกาสนขนธวารวรรคอรรถกถา(ภาษาไทย)

ข.ธ.อ. (ไทย)= ขททกนกายธมมปทฏฐกถา(ภาษาไทย)

ข.อต.อ. (ไทย) = ขททกนกายปรมตถทปนอตวตตกอรรถกถา(ภาษาไทย)

ข.ส.อ. (ไทย) = ขททกนกายปรมตถโชตกาสตตนบาตอรรถกถา(ภาษาไทย)

ข.ชา.อ. (ไทย) = ขททกนกายชาตกฏฐกถา(ภาษาไทย)

ข.จ.อ. (ไทย)= ขททกนกายสทธมมปปชโชตกาจฬนทเทสอรรถกถา(ภาษาไทย)

อภ.สง.อ.(ไทย) = อภธรรมปฏกธมมสงคณอฏฐสาลนอรรถกถา(ภาษาไทย)

อภ.ว.อ. (ไทย) = อภธรรมปฎกสมโมหวโนทนวภงคอรรถกถา(ภาษาไทย)

ปกรณวเสสภาษาไทย

วสทธ. (ไทย) = คมภรวสทธมรรคแปล(ภาษาไทย)

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

328การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

329

เชงอรรถ

บทท๑๑ ดรายละเอยดในท.ส. (บาล)๙/๑๙๓/๖๓,ท.ส. (ไทย)

๙/๑๙๓/๖๕, ม.อ. (บาล) ๑๔/๗๕/๕๔, ม.อ. (ไทย)

๑๔/๗๕/๗๙.หนา๒๔

๒ ดรายละเอยดใน อง. ฉกก. (บาล) ๒๒/๕๐/๓๔๖,

อง.ฉกก.(ไทย)๒๒/๕๐/๕๑๘-๕๑๙.หนา๒๔

๓ ดรายละเอยดใน ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๖๐-๑/๘๐, ข.ธ.

(ไทย)๒๕/๓๖๐-๑/๑๔๖.หนา๒๔

๔ ดรายละเอยดใน ส. สฬา. (บาล) ๑๘/๒๓๕/๑๕๗-๘,

ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๓๕/๒๓๐.หนา๒๔

๕ พระมหาเขมทอง ตนตปาโล (ฤทธลอไกร), “การปฏบต

วปสสนากรรมฐานตามแนวทางของพระครโพธสารคณ

(ประยงค อปลวณโณ)”, วทยานพนธพทธศาสตรมหา

บณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย,๒๕๔๗).หนา๒๗

๖ พระมหาบรณะชาตเมโธ(โพธนอก),“การศกษาอทธพล

ของอายตนะ (สอ) ทมตอการพฒนาคณภาพชวต”,

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย :

มหาจฬาลงกรณราช-วทยาลย,๒๕๔๓).หนา๒๘

๗ พระมหาสวฒน สวฑฒโน (จนทะคด), “การศกษาเรอง

สตในฐานะองคธรรมเพอการพฒนาชวตตามหลกคำสอน

ของพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธศาสนศาสตรมหา

บณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฎราช

วทยาลย,๒๕๔๘).หนา๒๙

๘ พระสมภาร ทวรตน, “การนำหลกวปสสนากรรมฐานมา

ใชในการลดภาวะความแปรปรวนทางอารมณของสตรวย

ทอง”, วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต, (บณฑต

วทยาลย:มหาวทยาลยมหดล,๒๕๔๓).หนา๓๑

๙ พระอบลกตปญโญ(แกววงษลอม), “การศกษาวเคราะห

คณคาของศลทมตอสงคมไทย”, วทยานพนธพทธศาสตร

มหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย),๒๕๓๗.หนา๓๒

๑๐ พทธทาสภกข,ตามรอยพระอรหนต,(กรงเทพมหานคร

:ธรรมสภา,ม.ป.ป.),หนา๒๖๖.หนา๓๓

บทท๒๑ อภ.ว.อ.(บาล)๔๗/๒๐๐.หนา๓๘

๒ อภ.ว.มลฏกา(บาล)หนา๘๗.หนา๓๙

๓ มหามกฏราชวทยาลย, อภธานปปทปกาและอภธานป

ปทปกาสจ , (กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย,

๒๕๓๕),หนา๒๘๓-๔.หนา๓๙

๔ อภ.ว.อ.(บาล)๔๗/๒๐๑-๒.หนา๓๙

๕ ดรายละเอยดในอภ.ว.อ.(ไทย)๒/๑/๔๑๑.หนา๔๑

๖ ท.ส.(บาล)๙/๒๑๓/๗๐.หนา๔๒

๗ ดรายละเอยดในอภ.สง.(ไทย)๓๔/๕๙๕/๓๙๐.หนา๔๒

๘ ในอรรถกถา อธบายวา รปเรยกวาจกขเพราะวาเปนผนำ

ในการเหน เรยกวาจกขายตนะเพราะวาเปนถนเกดและ

เปนทประชมแหงธรรมมผสสะเปนตน เรยกวาจกขธาต

เพราะวาความเปนของวางเปลาและมใชสตว เรยกวา

จกขนทรยเพราะวายอมครองความเปนใหญ ในลกษณะ

แหงการเหน เรยกวาโลกเพราะวาตองชำรดทรดโทรม

เรยกวาทวารเพราะวาเปนทางเขาไป เรยกวาสมทร

เพราะวาใหเตมไดยาก เรยกวาปณฑระเพราะวาบรสทธ

เรยกวาเขตเพราะวาเปนทเกดเฉพาะแหงธรรมมผสสะ

เปนตน เรยกวาวตถเพราะวาเปนทอาศยแหงธรรมม

ผสสะเปนตน เรยกวาเนตรและนยนาเพราะวาแสดงทาง

ทเสมอไมเสมอ นำอตภาพไป เรยกวาฝงนเพราะวานบ

เนองดวยกายของตนและเรยกวาบานวางเพราะวาเปนท

สาธารณะแกสตวเปนอนมากและหาเจาของมได ดราย

ละเอยดในอภ.สง.อ.(ไทย)๑/๒/๒๑๙-๒๒๐.หนา๔๒

๙ ดรายละเอยดใน อภ .ว . (ไทย) ๓๔/๕๙๖-๕๙๙/

๑๙๐-๑๙๑.หนา๔๒

๑๐ คำวา จตต มรปวเคราะหวา อารมมณ จนเตตต จตต

(ธรรมทชอวาจต เพราะอรรถวา รอารมณ) เมอวาโดย

ลกษณะเปนตน จตมการรแจงอารมณเปนลกษณะ

(วชานนลกขณ) มการเปนหวหนาของสหชาตธรรมเปนกจ

(ปพพงคมรส) มการเกยวของกนเปนอาการปรากฏ

(สนธานปจจปฏาน) มนามรปเปนเหตใหเกด (นามรป

ปทฏาน)ดรายละเอยดในอภ.สง.อ. (ไทย)๑/๑/๓๑๕-

๓๑๖.

ชอวาจตเพราะเปนธรรมชาตทวจตร ชอวามโนเพราะ

กำหนดรอารมณ ชอวาหทยเพราะอยภายใน ชอวา

ปณฑระเพราะบรสทธ ชอวามนายตนะเพราะเปนถนเกด

เปนสถานทประชม และเปนเหต ชอวามนนทรยเพราะ

เปนใหญ ในการรบรอารมณ ชอวาวญญาณเพราะยอมร

แจง ชอวาวญญาณขนธเพราะเปนกองวญญาณ ชอวา

วญญาณธาตเพราะเปนสภาวะท ไม ใชสตวบคคลตวตน ด

รายละเอยดใน อภ.สง.อ. (ไทย) ๑/๑/๓๗๕-๓๗๘.

หนา๔๒

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

330การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

331

๑๑ อภ.ว.(ไทย)๓๔/๖/๒๘.หนา๔๒

๑๒ เปนปจจยโดยการเกดกอนตามบาลวา จกขายตน

จกขวญญาณธาตยาตสมปยตตกานญจธมมานปเรชาต

ปจจเยน ปจจโย. โสตายตนะเปนตนก โดยทำนองน

ดรายละเอยดในอภ.ป.(บาล)๔๐/๑๐/๖.หนา๔๒

๑๓ เปนปจจยโดยการเปนอนทรยตามบาลวา จกขนทรย

จกขวญญาณธาตยา ตสมปยตตกานญจ ธมมาน อนทรย

ปจจเยน ปจจโย. โสตนทรยเปนตนก โดยทำนองน ด

รายละเอยดในอภ.ป.(บาล)๔๐/๑๖/๗.หนา๔๒

๑๔ ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๔๖/๑๗๙.

หนา๔๒

๑๕ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๓๐/๒๑๙-๒๒๐.หนา๔๕

๑๖ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๒๘/๒๑๗.หนา๔๕

๑๗ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๒๙/๒๑๘-๒๑๙.หนา๔๕

๑๘ ดรายละเอยดในอภ.ว.(ไทย)๓๕/๒๑๙/๑๙๗.หนา๔๖

๑๙ พระคนธสาระ แปลและเรยบเรยง, ปทรปสทธ, พมพ

เนองในโอกาสครบ๓๐ปการกอตงสำนกเรยนบาลใหญ

วดทามะโอ, (กรงเทพฯ : หางหนสวนจำกด ไทยรายวน

การพมพ,๒๕๔๗),หนา๘๕๘-๘๕๙.หนา๔๗

๒๐ เรองเดยวกน,หนา๘๕๙หนา๔๗

๒๑ พระวสทธาจารมหาเถระ, ธาตวตถสงคหปาฐนสสยะ,

พระราชปรยตโมล (อปสโม)และคณะ ปรวรรตและแปล,

(กรงเทพฯ : โรงพมพมหาจฬาลกรณราชวทยาลย,

๒๕๓๕), หนา ๓๙๘., และพระมหาปราโมทย ปโมทโต,

พจนานกรมธาตภาษาบาล, (กรงเทพฯ : บรษท เอก

พมพ ไทยจำกด,๒๕๔๑),หนา๑๒๘.หนา๔๗

๒๒ เรองเดยวกน,หนา๑๒๘และ๓๙๙.หนา๔๗

๒๓ พนตรป.หลงสมบญ,พจนานกรม มคธ-ไทย,พมพครง

ท๒,(กรงเทพฯ:อาทรการพมพ,ม.ป.ป.),หนา๖๘๘.

หนา๔๗

๒๔ ราชบณฑตยสถาน,พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน

พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพฯ : นานมบคสพบลเคชน,

๒๕๔๖),หนา๑๑๖๐.หนา๔๘

๒๕ ท.ส.(บาล)๙/๒๑๓/๗๐.หนา๔๙

๒๖ ท.ส.(ไทย)๙/๒๑๓/๗๒-๗๓.หนา๔๙

๒๗ อภ.สง.(บาล)๓๔/๑๓๕๔/๓๐๓,อภ.ว.(บาล)๓๕/๕๑๗/

๒๙๙,อภ.ป.(บาล)๓๖/๗๗/๑๓๑-๒.หนา๕๐

๒๘ อภ.ว.(บาล)๓๕/๕๑๗/๒๙๙.หนา๕๑

๒๙ อภ.ป.(บาล)๓๖/๗๗/๑๓๒.หนา๕๑

๓๐ ดรายละเอยดในม.อ.(ไทย)๑๔/๔๕๓/๕๐๔.หนา๕๒

๓๑ ส.ม.(ไทย)๑๙/๒๓๒/๑๖๒.หนา๕๓

๓๒ อง.เอกก.(ไทย)๒๐/๑-๑๐/๑-๒.หนา๕๕

๓๓ ท.ส.(บาล)๙/๒๑๓/๗๐.หนา๕๖

๓๔ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๔๗/๒๖๔.หนา๕๗

๓๕ ดรายละเอยดในอง.นวก.(ไทย)๒๓/๙/๒๑๓-๕.หนา๕๘

๓๖ ดรายละเอยดในท.ม.(ไทย)๑๐/๓๖๕/๑๙๑-๒.หนา๕๘

๓๗ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๔๖/๒๕๙-๒๖๐.หนา๕๙

๓๘ ข.ม.(ไทย)๒๙/๑๕๗/๔๓๗.หนา๖๐

๓๙ ดรายละเอยดใน ข.ม. (ไทย) ๒๙/๑๕๗/๔๓๘-๔๔๐.

หนา๖๐

๔๐ ข.จ.(ไทย)๓๐/๑๘/๑๑๕-๑๑๗.หนา๖๑

๔๑ ท.ส.(ไทย)๙/๒๑๓/๗๓.หนา๖๑

๔๒ ดรายละเอยดใน ข.จ. (ไทย) ๓๐/๑๒๑/๓๙๙-๔๐๐.

หนา๖๑

๔๓ ดรายละเอยดใน ม.ม.อ. (ไทย) ๑/๑/๕๘-๕๙, ม.ม.อ.

(ไทย) ๑/๑/๑๕๓-๑๕๔, ส.ข.อ. (ไทย) ๓/-/๑๓-๑๔,

ข.ส.อ. (ไทย) ๑/๕/๑๙-๒๐, ข.จ.อ. (ไทย) ๖/-/๔๑๑-

๔๑๒,อภ.สง.อ.(ไทย)๑/๒/๓๖๔-๓๖๖,อภ.ว.อ.(ไทย)

๒/๒/๓๕๖,วสทธ.(ไทย)๑/๑/๑๔-๑๕.หนา๖๔

๔๔ ม.อ.(ไทย)๑๔/๗๕/๗๙.หนา๖๔

๔๕ ท.ส.(บาล)๙/๒๑๓/๗๐.หนา๖๕

๔๖ ข.จ.(บาล)๓๐/๖๐/๗.หนา๖๕

๔๗ ข.จ.(ไทย)๓๐/๖๐/๑๒.หนา๖๕

๔๘ ม.ม.(ไทย)๑๒/๒๔/๒๔.หนา๖๕

๔๙ ม.ม.(ไทย)๑๒/๒๖/๒๕.หนา๖๖

๕๐ ข.อต.อ.(ไทย)๑/๔/๒๑๕.หนา๖๗

๕๑ ม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๑๕๓.หนา๖๘

๕๒ ม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๕๙.หนา๖๘

๕๓ ม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๑๗๘.หนา๖๘

๕๔ ม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๑๘๐.หนา๖๘

๕๕ ทสสลย มฏสจจ อญญาณ อกขนต โกสชช, อภ.สง.อ.

(บาล)๔๖/๒๑๙.หนา๖๙

๕๖ ดรายละเอยดใน อภ.สง.อ. (ไทย) ๑/๑/๒๘๓-๒๘๔.

หนา๗๐

๕๗ อภ.สง.อ.(ไทย)๑/๑/๒๘๕.หนา๗๐

๕๘ พระโสภณมหาเถระ (มหาสสยาดอ), วปสสนานย

เลม ๑, พระพรหมโมล (สมศกด อปสโม) ตรวจชำระ

พระคนธสาราภวงศ แปลและเรยบเรยง, (กรงเทพฯ :

หางหนสวนจำกดซเอไอเซนเตอรจำกด,๒๕๔๘),หนา

๑๓-๑๔.หนา๗๓

๕๙ เรองเดยวกน,หนา๑๔-๑๘.หนา๗๔

๖๐ พทธทาสภกข,ตามรอยพระอรหนต,(กรงเทพมหานคร:

ธรรมสภา,ม.ป.ป.),หนา๒๑๘.หนา๗๕

๖๑ เรองเดยวกน,หนา๒๒๖-๗.หนา๗๖

๖๒ เรองเดยวกน,หนา๒๕๖.หนา๗๖

๖๓ พทธทาสภกข, มรดกธรรม, (กรงเทพฯ : ธรรมสภา,

๒๕๓๘),หนา๔๑.หนา๗๗

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

332การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

333

๖๔ เรองเดยวกน,หนา๔๒.หนา๗๘

๖๕ เรองเดยวกน,หนา๒๗-๒๘.หนา๗๘

๖๖ เรองเดยวกน,หนา๕๐.หนา๗๘

๖๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบ

ปรบปรงและขยายความ,พมพครงท๑๑,(กรงเทพฯ:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ๒๕๔๖) ,

หนา๖๔-๖๕.หนา๘๐

๖๘ เรองเดยวกน,หนา๖๖๗-๗๓๒.หนา๘๑

๖๙ ดรายละเอยดใน อภ.ป. (ไทย) ๔๐/๑-๒๔/๒/๒-๑๔.

หนา๘๓

๗๐ง.เอกก.(ไทย)๒๐/๔๘/๙.หนา๘๓

๗๑ ส.น.(ไทย)๑๖/๖๑/๑๑๖.หนา๘๔

๗๒ ดรายละเอยดใน ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๗/๒๒, คำอธบาย

ลกษณะของจตดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒

(ตอน๑)/๔๑๖-๔๑๗.หนา๘๔

๗๓ ข.ธ.(ไทย)๒๕/๔๑/๓๘.หนา๘๔

๗๔ ท.ส.(ไทย)๙/๒๓๔/๗๘.หนา๘๔

๗๕ ดรายละเอยดใน ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๓/๒๒, ข.ธ. (บาล)

๒๕/๓๕/๒๒,ข.ธ.(บาล)๒๕/๓๖/๒๒.หนา๘๕

๗๖ ข.ธ.(บาล)๒๕/๑/๑๕,ข.ธ.(ไทย)๒๕/๑/๒๓.หนา๘๖

๗๗ ข.ธ.(บาล)๒๕/๒/๑๕,ข.ธ.(ไทย)๒๕/๒/๒๔.หนา๘๖

๗๘ ส.ส. (บาล) ๑๕/๖๒/๔๔, ส.ส. (ไทย) ๑๕/๖๒/๗๓.

หนา๘๖

๗๙ อง.เอกก.(ไทย)๒๐/๕๑/๙.หนา๘๗

๘๐ อง.เอกก.(ไทย)๒๐/๕๒/๑๐.หนา๘๗

๘๑ อง.เอกก.(ไทย)๒๐/๒๒/๕.หนา๘๘

๘๒ อง.เอกก.(ไทย)๒๐/๒๘/๕.หนา๘๘

๘๓ อง.เอกก(ไทย)๒๐/๓๐/๖.หนา๘๘

๘๔ อง.เอกก(ไทย)๒๐/๔๐/๗.หนา๘๘

๘๕ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๕/๒๒, ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๕/๓๖.

หนา๘๘

๘๖ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๖/๒๒, ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๖/๓๖.

หนา๘๘

๘๗ ม.อ.(ไทย)๑๔/๗๕/๗๙.หนา๙๐

๘๘ วสทธ.(ไทย)๑/๑/๗๖.หนา๙๐

๘๙ วสทธ.(ไทย)๑/๑/๗๗.หนา๙๐

๙๐ ข.ธ.(ไทย)๒๕/๑๓-๑๔/๒๘.หนา๙๒

๙๑ อปปมาโทตนปปมชชนสตยาอวปปวาโส,ข.จ.อ.(บาล)

๓๘/๒๖๗.หนา๙๒

๙๒ สตาธปเตยยาสพเพธมมา,อง.อฏก.(บาล)๒๓/๘๓/

๒๘๑.หนา๙๒

๙๓ หนททาน ภกขเว อามนตยาม โว; วยธมมา สงขารา,

อปปมาเทน สมปาเทถ, ท.ม. (บาล) ๑๐/๒๑๘/๑๓๕,

ท.ม.(ไทย)๑๐/๒๑๘/๑๖๖.หนา๙๒

๙๔ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๙๗/๑๐๘.หนา๙๓

๙๕ ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๓๔/๑๖๘-๑๖๙.

หนา๙๔

๙๖ ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๒๔๐/๒๔๑-๒๔๒.

หนา๙๕

๙๗ ส.ม.(ไทย)๑๙/๓๗๒/๒๑๗-๒๑๘.หนา๙๖

๙๘ ข.ธ.(ไทย)๒๕/๗-๘/๒๖.หนา๙๖

๙๙ กจโฉมนสสปฏลาโภ,ข.ธ.(บาล)๒๕/๑๘๒/๔๙.หนา๙๗

๑๐๐ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๙๘/๑๐๙.หนา๙๗

๑๐๑ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๒๓๙/๒๓๙-๒๔๑.

หนา๙๘

๑๐๒ส.ส.(ไทย)๑๕/๑๑๖/๑๓๕.หนา๑๐๑

๑๐๓ข.ธ.(ไทย)๒๕/๒๓๑-๒๓๔/๑๐๔-๑๐๕.หนา๑๐๑

๑๐๔ข.ธ.(ไทย)๒๕/๑๐๔-๑๐๕/๖๒.หนา๑๐๑

๑๐๕ส.ม.(ไทย)๑๙/๓๖๗/๒๑๐.หนา๑๐๒

๑๐๖ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๗๒-๔๐๕/๓๐๑-

๓๔๐.หนา๑๐๓

๑๐๗ดรายละเอยดใน ส.ม. (ไทย) ๑๙/๓๖๘/๒๑๑-๒๑๒.

หนา๑๐๓

๑๐๘ดรายละเอยดใน ส .ม. (ไทย) ๑๙/๓๗๐/๒๑๔-๕.

หนา๑๐๓

๑๐๙ดรายละเอยดในม.ม.(ไทย)๑๒/๑๖/๑๘.หนา๑๐๕

๑๑๐ดรายละเอยดในม.ม.(ไทย)๑๒/๒๒/๒๒.หนา๑๐๕

๑๑๑ดรายละเอยดในม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๑๗๗.หนา๑๐๕

๑๑๒ดรายละเอยดในข.ธ.(บาล)๒๕/๑-๑๓๖/๔-๕.หนา๑๐๖

๑๑๓ปพเพ จาห ภกขเว เอตรห จ ทกขญเจว ปญญาเปม

ทกขสสจนโรธ,ม.ม.(บาล)๑๒/๒๔๖/๒๐๘.หนา๑๐๗

๑๑๔ดรายละเอยดในม.ม.(ไทย)๑๒/๒๓๘/๒๕๒.หนา๑๐๗

๑๑๕ข.ม.(ไทย)๒๙/๕๐/๑๗๖.หนา๑๐๘

๑๑๖ดรายละเอยดในข.จ.(ไทย)๓๐/๑๑๙/๓๘๘.หนา๑๐๘

๑๑๗ข.ม.(ไทย)๒๙/๑๙๘/๕๘๒.หนา๑๐๘

๑๑๘ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๗๔-๖/๗๘-๘๑.

หนา๑๐๙

๑๑๙ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๑๕๐-๒๕๓/๔๘-๘๖,

และพระสตรอนๆในสลขนธวรรค.หนา๑๐๙

๑๒๐ข.ธ.(ไทย)๒๕/๓๗๕/๑๔๙.หนา๑๑๐

๑๒๑ข.ส.(ไทย)๒๕/๘๘/๕๒๒.หนา๑๑๐

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

334การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

335

๑๒๒อง.ทสก.(ไทย)๒๔/๗๓/๑๖๑.หนา๑๑๐

๑๒๓อง.ทสก.(ไทย)๒๔/๖๑/๑๓๖.หนา๑๑๒

๑๒๔ดรายละเอยดใน อง.อฏก. (ไทย) ๒๓/๘๑/๔๐๕-๔๐๖.

หนา๑๑๒

๑๒๕สมาหโตภกขเวภกขยถาภตปชานาต,ส.สฬา.(บาล)

๑๘/๙๙/๗๖.หนา๑๑๓

๑๒๖ดรายละเอยดใน ท .ส . (ไทย) ๙/๒๓๔/๗๗-๗๘.

หนา๑๑๓

๑๒๗ท.ส.(ไทย)๙/๒๒๕/๗๕.หนา๑๑๓

๑๒๘อง.สตตก.(ไทย)๒๓/๖๑/๗๒.หนา๑๑๔

๑๒๙ข.เถร.(ไทย)๒๖/๓๗/๓๑๖.หนา๑๑๔

๑๓๐ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๒๑๖-๒๒๕/๗๓-๕.

หนา๑๑๕

๑๓๑ดรายละเอยดใน อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๙๙/๒๓๒-๒๔๐.

หนา๑๑๕

๑๓๒ม.อ.(ไทย)๑๔/๓๙๕/๔๔๗-๘.หนา๑๑๖

๑๓๓ข.เถร.(ไทย)๒๖/๖๘๒/๔๕๖.หนา๑๑๗

๑๓๔ข.ธ.(ไทย)๒๕/๓๖๐-๑/๑๔๖.หนา๑๑๗

๑๓๕คาถาของพระปาราปรยเถระ ข.เถร. (ไทย) ๒๖/๑๑๖/

๓๔๕.หนา๑๑๗

๑๓๖ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๑๒๗/๑๕๕.หนา๑๑๙

๑๓๗ดรายละเอยดในส.สฬา.(ไทย)๑๘/๙๔/๙๗.หนา๑๒๐

๑๓๘ข.อต.(ไทย)๒๕/๒๙/๓๗๖.หนา๑๒๑

๑๓๙ข.เถร.(บาล)๒๖/๓๐๓/๓๑๘.หนา๑๒๑

๑๔๐ข.ม.(ไทย)๒๙/๑๙๘/๕๘๐.หนา๑๒๑

๑๔๑อง.ทสก.(บาล)๒๔/๕๘/๘๕.หนา๑๒๒

๑๔๒ดรายละเอยดใน ข.อ. (ไทย) ๒๕/๗๑/๓๒๑-๓๒๒.

หนา๑๒๒

๑๔๓อง.อฏก. (บาล)๒๓/๘๓/๒๘๐,อง.ทสก. (บาล)๒๔/

๕๘/๘๕.หนา๑๒๓

๑๔๔ดรายละเอยดใน อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๗/๖๐-๖๒.

หนา๑๒๓

๑๔๕ข.ส.(ไทย)๒๕/๒๑๘/๕๕๐.หนา๑๒๔

๑๔๖ข.ส.(ไทย)๒๕/๗๒๙/๖๗๒.หนา๑๒๔

๑๔๗ข.ธ.(ไทย)๒๕/๓๖๒/๑๔๖.หนา๑๒๔

๑๔๘ดรายละเอยดใน อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๔๓/๘๗-๘๘.

หนา๑๒๕

๑๔๙ดรายละเอยดใน ข . เถร. (ไทย) ๒๖/๖๑๐/๔๔๕.

หนา๑๒๕

๑๕๐ดรายละเอยดในข.ว.(ไทย)๒๖/๖๑๘/๖๗.หนา๑๒๕

๑๕๑ข.เถร.(ไทย)๒๖/๕๗๙/๔๓๙.หนา๑๒๖

๑๕๒ดรายละเอยดใน ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๒๐/๑๔๑.

หนา๑๒๖

๑๕๓ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๒๗/๑๕๒-๑๕๕.

หนา๑๒๗

๑๕๔ดรายละเอยดในอง.ปญจก.(ไทย)๒๒/๗๖/๑๓๖-๑๓๘.

หนา๑๒๘

๑๕๕ดรายละเอยดใน ข .เถร. (ไทย) ๒๖/๕๑๓/๔๒๗.

หนา๑๒๘

๑๕๖ดรายละเอยดในอง.ทก.(ไทย)๒๐/๑๖/๑๕๙.หนา๑๒๙

๑๕๗ดรายละเอยดในอง.เอกาทสก.(ไทย)๒๔/๑๗/๔๓๕-๘.

หนา๑๒๙

๑๕๘ดรายละเอยดใน อง.ฉกก (ไทย) ๒๒/๑/๔๑๑-๔๑๒.

หนา๑๓๐

๑๕๙ดรายละเอยดใน อง.ฉกก (ไทย) ๒๒/๕/๔๑๖-๗.

หนา๑๓๐

๑๖๐ดรายละเอยดใน อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๕๙/๕๕๒.

หนา๑๓๐

๑๖๑ดรายละเอยดใน ข.ส. (ไทย) ๒๕/๔๑๓-๔๑๕/๕๙๖.

หนา๑๓๑

๑๖๒ดรายละเอยดใน ข.อ. (ไทย) ๒๕/๑๐/๑๘๔-๑๘๕.

หนา๑๓๑

๑๖๓ดรายละเอยดในข.อต.(ไทย)๒๕/๙๒/๔๖๕.หนา๑๓๑

๑๖๔ม.อ.(ไทย)๑๔/๗๘/๘๔.หนา๑๓๒

๑๖๕ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๙๔/๙๗.หนา๑๓๓

๑๖๖ดรายละเอยดใน ข .ม. (ไทย) ๒๙/๘๕/๒๕๕-๖.

หนา๑๓๓

๑๖๗ดรายละเอยดในข.ม.(ไทย)๒๙/๑๓/๖๕-๖.หนา๑๓๓

๑๖๘อง.ตก.(ไทย)๒๐/๑๒๙/๓๗๘-๓๗๙.หนา๑๓๔

๑๖๙ดรายละเอยดในท.ส.(ไทย)๙/๑๑-๒๐/๕-๘.หนา๑๓๕

๑๗๐ดรายละเอยดใน ท .ส . (ไทย) ๙/๒๑-๒๗/๘-๑๐.

หนา๑๓๕

๑๗๑ส.ข.(ไทย)๑๗/๘๐/๑๒๗.หนา๑๓๕

๑๗๒ส.ข.(ไทย)๑๗/๘๐/๑๒๗.หนา๑๓๖

๑๗๓ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๔๖/๒๖๐.หนา๑๓๗

๑๗๔ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๑/๕๕/๔๓.หนา๑๓๘

๑๗๕ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๑/๙๒/๘๒.หนา๑๓๘

๑๗๖ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๑/๑๙๘/๑๘๕.หนา๑๓๘

๑๗๗ดรายละเอยดใน ว .มหา. (ไทย) ๑/๑๗๒/๑๔๒.

หนา๑๓๘

๑๗๘อง.จตกก.(ไทย)๒๑/๑๒๒/๑๘๖.หนา๑๓๙

๑๗๙ดรายละเอยดในอง.ปญจก.(ไทย)๒๒/๗๖/๑๓๒-๑๓๓.

หนา๑๔๑

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

336การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

337

๑๘๐ข.อต.(ไทย)๒๕/๒๘/๓๗๕.หนา๑๔๓

๑๘๑ข.พทธ.(ไทย)๓๓/๑๑/๗๑๙.หนา๑๔๔

๑๘๒ดรายละเอยดในม.ม.(ไทย)๑๒/๗๐/๖๒-๓.หนา๑๔๕

๑๘๓ข.อต.(ไทย)๒๕/๒๘/๓๗๕.หนา๑๔๕

๑๘๔ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๒๓๕/๒๓๑-๒๓๓.หนา๑๔๖

๑๘๕ข.ธ.(ไทย)๒๕/๓๐๗/๑๒๙.หนา๑๔๗

บทท๓๑ ดรายละเอยดใน อภ.สง.อ. (ไทย) ๗๖/๒๒๒-๒๒๓.

หนา๑๕๖

๒ ม.อ.(ไทย)๑๔/๔๒๑/๔๗๙.หนา๑๕๖

๓ ม.ม.(ไทย)๑๒/๒๐๔/๒๑๓-๒๑๔.หนา๑๕๖

๔ ดรายละเอยดในมหามกฏราชวทยาลย,อภธมมตถสงคห

บาลและอภธมมตถวภาวนฎกา ฉบบแปลเปนไทย,

(กรง เทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย , ๒๕๓๙) ,

หนา๑๔๑-๑๘๖.หนา๑๕๘

๕ ดรายละเอยดใน อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๕๑-๒/๙-๑๐.

หนา๑๕๙

๖ อง.เอกก.(ไทย)๒๐/๓๙-๔๐/๗.หนา๑๖๑

๗ ดรายละเอยดในม.อ.(ไทย)๑๔/๔๕๓/๕๐๔.หนา๑๖๓

๘ ดรายละเอยดในม.ม.(ไทย)๑๓/๗/๗-๘.หนา๑๖๓

๙ ม.อ.(ไทย)๑๔/๔๕๔/๕๐๕.หนา๑๖๔

๑๐ ม.อ.อ.(ไทย)๓/๒/๕๓๐.หนา๑๖๕

๑๑ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๔๕๔-๔๕๙/๕๐๕-๘.

หนา๑๖๖

๑๒ ม.อ.(ไทย)๑๔/๔๖๐/๕๐๘.หนา๑๖๗

๑๓ ม.อ.(ไทย)๑๔/๔๖๑-๒/๕๐๘-๕๑๐.หนา๑๖๗

๑๔ ข.ส.(ไทย)๒๕/๑๐๔๒/๗๔๖.หนา๑๖๙

๑๕ โสภณเจตสกทเรยกวายคลธรรม๖ค ๑๒ประเภทคอ

กายปสสทธ จตตปสสทธ, กายลหตา จตตลหตา, กาย

มทตา จตตมทตา, กายกมมญญตา จตตกมมญญตา,

กายปาคญญตาจตตปาคญญตา,กายชกตาจตตชกตา,

ดรายละเอยดในอภ.สง.(ไทย)๓๔/๑/๒๗.หนา๑๖๙

๑๖ สมาหโตภกขเวภกขยถาภตปชานาต.,ส.สฬา.(บาล)

๑๘/๙๙/๗๖.หนา๑๖๙

๑๗ สมาห เต จต เต ปรสท เธ ปร โยทาเต อนงคเณ

วคตปกกเลเส มทภเต กมมนเย ฐเต อาเนญชปปตเต,

ท.ส.(บาล)๙/๒๓๔/๗๗.หนา๑๖๙

๑๘ ตสส เม ปญจ นวรเณ ปหเน อตตน สมนปสสโต

ปาโมชช ชายต, ปมทตสส ปต ชายต, ปตมนสส กาโย

ปสสมภต, ปสสทธกาโย สข ปฏสเวเทต, สขโน จตต

สมาธยต,ท.ส.(บาล)๙/๒๒๕/๗๔.หนา๑๖๙

๑๙ กศลธรรมคอธรรมอนหาโทษมได ไดแก การบำเพญศล,

การสำรวมอนทรย, ความเปนผรจกประมาณในโภชนะ,

ในการประกอบเนองๆ ซงความเพยรของบคคลผตนอย,

ธรรม ๗ ประการ, การเจรญวปสสนาใหแกกลา,

ปฏสมภทา๔มอรรถปฏสมภทาเปนตน,ธรรมขนธ๕มศล

ขนธเปนตน, ฐานะและมใชฐานะ, สมาบต, อรยสจ, โพธ

ปกขยธรรมมสตปฏฐานเปนตน,วชชา๘มวปสสนาญาณ

เปนตน ดรายละเอยดใน ท.ปา.อ. (ไทย) ๓/๒/๔๖๐.

หนา๑๖๙

๒๐ ท.ปา.(ไทย)๑๑/๓๕๑/๓๖๗.หนา๑๖๙

๒๑ ท.ปา.(ไทย)๑๑/๓๕๒/๓๖๙.หนา๑๖๙

๒๒ ส.ม.(ไทย)๑๙/๕๔/๔๔.หนา๑๗๐

๒๓ ส.ม.(ไทย)๑๙/๖๘/๔๙.หนา๑๗๐

๒๔ ส.ม.(ไทย)๑๙/๘๒/๕๔.หนา๑๗๐

๒๕ ส.ม.(ไทย)๑๙/๑๓๙/๗๒.หนา๑๗๐

๒๖ ส.ม.(ไทย)๑๙/๑๔๐/๗๕.หนา๑๗๑

๒๗ ส.ม.(ไทย)๑๙/๑๔๖/๗๖.หนา๑๗๑

๒๘ ท.ม.(ไทย)๑๐/๒๑๘/๑๖๖.หนา๑๗๑

๒๙ ดรายละเอยดในอภ.สง.(ไทย)๓๔/๑/๒๗.หนา๑๗๒

๓๐ สตอนสสตปฏสสตสตสรณตาธารณตาอปลาปนตา

อสมมสนตาสตสตนทรยสตพลสมมาสตมคำอธบาย

ตามอรรถกถาวา ชอวาสตเพราะการระลก แสดงสภาวะ

ของสต ชอวาอนสสต เพราะการตามระลก เพราะการ

ระลกบอยๆ ชอวาปฏสสต เพราะการระลกเฉพาะโดย

การระลกดจไปขางหนา ชอวาสรณตา เปนอาการทระลก

ชอวาธารณตา เพราะทรงจำสงท ไดฟงและไดเรยนมา

ชอวาอปลาปนตาเพราะเปนภาวะท ไมเลอะเลอนชอวา

อสมมสนตาเพราะความไมหลงลมในการงานททำและคำ

พดทลวงมานานได ชอวาสตนทรย เพราะครองความเปน

ใหญ ในลกษณะแหงการชวยอปการะธรรมอนๆ ชอวาสต

พละ เพราะไมหวนไหวไปในเพราะความประมาท ชอวา

สมมาสต เพราะเปนสตตามความเปนจรง เปนสตนำออก

จากวฏฏทกขและเปนกศล ดรายละเอยดใน อภ.สง.อ.

(ไทย)๑/๑/๓๘๖-๓๘๗.หนา๑๗๒

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

338การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

339

๓๑ อภ.สง.(ไทย)๓๔/๑๔/๒๙.หนา๑๗๒

๓๒ อภ.สง.อ.(ไทย)๑/๑/๓๓๐.หนา๑๗๓

๓๓ ดรายละเอยดใน อภ .สง .อ . (บาล ) ๔๖/๒๖๔,

และอภ.สง.อ.(ไทย)๑/๑/๓๓๑.หนา๑๗๔

๓๔ วสทธ.(ไทย)๑/๑/๔๕-๖.หนา๑๗๕

๓๕ ดรายละเอยดในวสทธ.(ไทย)๑/๑/๔๖-๗.หนา๑๗๗

๓๖ วสทธ.(ไทย)๑/๑/๗๕.หนา๑๗๘

๓๗ ม.อ.(ไทย)๑๔/๔๒๕/๔๘๔.หนา๑๘๒

๓๘ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๕๓-๑๕๙/๑๙๖-

๒๐๗.หนา๑๘๓

๓๙ ข.อ.(ไทย)๒๕/๒๕/๒๒๐.หนา๑๘๓

๔๐ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๑๓๒/๑๖๒-๑๖๓.หนา๑๘๔

๔๑ ข.ส.(บาล)๒๕/๑๐๔๑๕๓๑.หนา๑๘๕

๔๒ ข.ส.(บาล)๒๕/๑๐๔๒/๕๓๒.หนา๑๘๕

๔๓ คณารกษ นพคณ ผแปล, เนตตปกรณแปลและเนตต

สารตถทปน, (กรงเทพฯ : หจก. ทพยวสทธ, ๒๕๔๔),

หนา๒๐.หนา๑๘๕

๔๔ เรองเดยวกน,หนา๒๑.หนา๑๘๖

๔๕ อง.ทสก.(ไทย)๒๔/๖๑/๑๓๖.หนา๑๘๗

๔๖ อง.อฏก.(ไทย)๒๓/๘๑/๔๐๕.หนา๑๘๗

๔๗ ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๙๕/๑๐๑.หนา๑๘๘

๔๘ ท.ม.(ไทย)๑๐/๓๖๕/๒๙๑-๒๙๒.หนา๑๙๐

๔๙ ดรายละเอยดใน ท.ม.อ. (ไทย) ๒/๒/๒๐๐-๒๐๒.

หนา๑๙๒

๕๐ ดรายละเอยดในเสวตพพาเสวตพพสตรม.อ.(ไทย)๑๔/

๑๑๙-๑๒๓/๑๓๕-๑๕๙.หนา๑๙๒

๕๑ อปปมาโท อมต ปท, ปมาโท มจจโน ปท., ข.ธ. (บาล)

๒๕/๒๑/๑๙.หนา๑๙๓

๕๒ อภ.ว.(ไทย)๓๕/๕๑๔/๓๘๘.หนา๑๙๔

๕๓ ท.ม.(ไทย)๑๐/๒๐๓/๑๕๑.หนา๑๙๕

๕๔ ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๑๒๗/๑๕๒.

หนา๑๙๕

๕๕ ดรายละเอยดใน ว.มหา. (ไทย) ๑/๔๔๔/๔๗๔-๔๗๕.

หนา๑๙๘

๕๖ ดรายละเอยดใน ว .มหา. (ไทย) ๑/๔๕๓/๔๘๐.

หนา๑๙๘

๕๗ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๗๖/๖๕๐.หนา๒๐๐

๕๘ ดรายละเอยดใน ว .มหา. (ไทย) ๒/๕๗๗/๖๕๑.

หนา๒๐๐

๕๙ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๗๘/๖๕๒.หนา๒๐๐

๖๐ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๗๙/๖๕๓.หนา๒๐๐

๖๑ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๑/๖๕๕.หนา๒๐๐

๖๒ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๒/๖๕๖.หนา๒๐๐

๖๓ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๓/๖๕๗.หนา๒๐๐

๖๔ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๔/๖๕๘.หนา๒๐๐

๖๕ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๕/๖๕๙.หนา๒๐๐

๖๖ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๖/๖๖๐.หนา๒๐๐

๖๗ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๗/๖๖๑.หนา๒๐๐

๖๘ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๘/๖๖๒.หนา๒๐๐

๖๙ ดรายละเอยดในว.มหา.(ไทย)๒/๕๘๙/๖๖๓.หนา๒๐๐

๗๐ ว.ม.(ไทย)๕/๓๔๕/๒๑๓-๔.หนา๒๐๐

๗๑ อง.ทสก.(ไทย)๒๔/๖๑/๑๓๖.หนา๒๐๑

๗๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม ฉบบ

ปรบปรงและขยายความ,พมพครงท๑๑,(กรงเทพฯ:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา

๖๖๗-๗๓๒.หนา๒๐๑

๗๓ ข.เถร.(ไทย)๒๖/๕๐๑/๔๒๕.หนา๒๐๒

๗๔ ข.อ.(ไทย)๒๕/๑๐/๑๘๖.หนา๒๐๓

๗๕ อตตนาโจทยตตาน ปฏมเสตมตตนา,

โสอตตคตโตสตมาสขภกขวหาหส,

ข.ธ.(บาล)๒๕/๓๗๙/๘๓.หนา๒๐๔

๗๖ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๑๙/๑๒๙-๑๓๐.

หนา๒๐๕

๗๗ดรายละเอยดในท.ส.(ไทย)๙/๕-๖/๒-๓.หนา๒๐๖

๗๘ ส.ส.(ไทย)๑๕/๑๒๔/๑๔๕.หนา๒๐๖

๗๙ ดรายละเอยดในม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๖๙๘-๙.หนา๒๐๗

๘๐ ดรายละเอยดในส.ส.(ไทย)๑๕/๒๐๙/๓๐๓-๔.หนา๒๐๙

๘๑ ดรายละเอยดในส.ส.(ไทย)๑๕/๒๑๐/๓๐๔-๕.หนา๒๐๙

๘๒ ส.ส.(ไทย)๑๕/๒๑๒/๓๐๗-๘.หนา๒๑๐

๘๓ อ.อฏฐก.(ไทย)๒๓/๙/๒๑๔.หนา๒๑๐

๘๔ ดรายละเอยดในข.ธ.อ.(ไทย)๑/๒(ตอน๔)/๑๑๘-๑๒๒.

หนา๒๑๑

๘๕ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒ (ตอน๔)/๓๔๑-๖.

หนา๒๑๑

๘๖ ดรายละเอยดใน วสทธ . ( ไทย) ๑/๑/๗๙-๘๑.

หนา๒๑๒

๘๗ ดรายละเอยดใน ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๕/๖๔๙-๖๕๘.

หนา ๒๑๓

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

340การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

341

๘๘ ข.ชา.(ไทย)๒๗/๔๕/๓๐๘.หนา๒๑๔

๘๙ ดรายละเอยดใน ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๕/๖๘๖-๖๙๖.

หนา๒๑๔

๙๐ ข.ชา.(ไทย)๒๗/๖๕-๖/๓๑๑.หนา๒๑๕

๙๑ ดรายละเอยดใน ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒ (ตอน๑)/๒๖-๗.

หนา๒๑๕

๙๒ ดรายละเอยดใน ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๓๔/๓๓๕-๖.

หนา๒๑๕

๙๓ ท.ส.(ไทย)๙/๒๑๖/๗๓.หนา๒๑๗

๙๔ ดรายละเอยดในท.ส.(ไทย)๙/๔๕๐-๔๗๙/๑๙๘-๒๑๒.

หนา๒๑๘

๙๕ ดรายละเอยดใน ข .มหา. (ไทย) ๒๙/๕๒/๑๘๑.

หนา๒๑๘

๙๖ ดรายละเอยดในวสทธ.(ไทย)๑/๑-๓๓-๔.หนา๒๑๙

๙๗ ม.ม.(ไทย)๑๒/๔๖๒/๕๐๓.หนา๒๑๙

๙๘ ท.ส.(ไทย)๙/๑๔๔/๔๕.หนา๒๒๒

๙๙ ดรายละเอยดใน ม.อ . (ไทย) ๑๔/๔๒๕/๔๘๔-๕.

หนา๒๒๓

๑๐๐ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๑๐๖/๑๑๙-๑๒๐.หนา๒๒๓

๑๐๑ ดรายละเอยดใน ม.อ . (ไทย) ๑๔/๔๒๖/๔๘๕-๖.

หนา๒๒๔

๑๐๒ส.สฬา.(ไทย)๑๘/๑๐๖/๑๒๐.หนา๒๒๔

๑๐๓ม.ม.(ไทย)๑๒/๔๐๙/๔๔๔-๕.หนา๒๒๖

๑๐๔ดรายละเอยดใน ม.ม . (ไทย) ๑๒/๔๑๔/๔๕๐-๑.

หนา๒๒๖

๑๐๕ดรายละเอยดในม.ม.อ.(ไทย)๑/๑/๖๕๖-๘.หนา๒๒๘

๑๐๖ดรายละเอยดใน ส.ม. (ไทย) ๑๙/๔๑๒/๒๖๙-๒๗๐.

หนา๒๒๙

๑๐๗ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๑๙๔-๒๑๓/๖๕-๗๓.

หนา๒๒๙

๑๐๘ม.อ.(ไทย)๑๔/๗๕/๗๙.หนา๒๒๙

๑๐๙อง.อฎฐก.(ไทย)๒๓/๘๑/๔๐๖.หนา๒๓๐

๑๑๐ท.ม.(ไทย)๑๐/๓๗๓/๓๐๑.หนา๒๓๐

๑๑๑ดรายละเอยดในข.จ.(ไทย)๓๐/๑๕๕/๔๙๐.หนา๒๓๑

๑๑๒ท.ส.(ไทย)๙/๑๙๓/๖๕.หนา๒๓๒

๑๑๓อภ.ว.(ไทย)๓๕/๕๐๘/๓๘๕.หนา๒๓๒

๑๑๔ท.ม.(ไทย)๑๐/๑๔๑/๘๘.หนา๒๓๒

๑๑๕ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๑๙๓-๒๔๘/๖๕-๘๔.

หนา๒๓๓

๑๑๖ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๑๕-๔๓๓/๔๕๑-

๔๖๒.หนา๒๓๓

๑๑๗ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๒๒-๓๐/๒๔-๓๔.

หนา๒๓๔

๑๑๘ดรายละเอยดใน ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๐/๒๘๓-๔.

หนา๒๓๔

๑๑๙ดรายละเอยดในท.ส.(ไทย)๙/๔๘๖/๒๑๖.หนา๒๓๔

๑๒๐ดรายละเอยดใน อง .ตก . ( ไทย) ๒๐/๑๖/๑๕๙.

หนา๒๓๔

๑๒๑ดรายละเอยดใน อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๗/๖๐-๒.

หนา๒๓๔

บทท๔๑ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๗๘/๑๗๙-๑๘๒.

หนา๒๔๑

๒ ดรายละเอยดใน อง .จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๗/๒๙.

หนา๒๔๓

๓ ดรายละเอยดใน ม.ม . (ไทย) ๑๒/๒๐๔/๒๑๓-๕.

หนา๒๔๕

๔ ดรายละเอยดในส.สฬา.(ไทย)๑๗/๑/๑-๒.หนา๒๕๐ ๕ ดรายละเอยดใน ส.สฬา. (ไทย) ๑๘/๒๔๗/๒๖๒-๓.

หนา๒๕๖

๖ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๑๕๓-๑๕๙/๑๙๖-

๒๐๗.หนา๒๕๖

๗ ดรายละเอยดในม.อ.(ไทย)๑๔/๑๓๖/๑๗๕.หนา๒๘๑

๘ ม.อ.(ไทย)๑๔/๑๓๗/๑๗๖.หนา๒๘๓

๙ ดรายละเอยดใน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๘๖/๓๒๔-๓๓๘.

หนา๒๘๔

๑๐ ดรายละเอยดใน ม.อ . (ไทย) ๑๔/๓๒๘/๓๙๕-๖.

หนา๒๘๘

๑๑ ท.ม.(ไทย)๑๐/๓๗๓/๓๐๑.หนา๒๙๒

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

342การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

343

บรรณานกรม

ภาษาบาล – ไทย ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๐๐.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย. ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๙.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. วภงคมลฏกา วภงคอนฏกา.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพวญญาณ,๒๕๓๖.

มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎกและอรรถกถาแปล ชด ๙๑ เลม.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๒๕.

มหามกฏราชวทยาลย.อรรถถาพระไตรปฎก ฉบบสยามรฐ ๔๘ เลม .

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๓๕.

มหามกฏราชวทยาลย.วสทธมรรคแปล.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๓๘.

มหามกฏราชวทยาลย.อภธมมตถสงคหบาลและอภธมมตถวภาวนฎกา ฉบบแปลเปนไทย.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๓๙.

พระมหากจจยนเถระ. เนตตปกรณแปลและเนตตสารตถทปน. คณารกษ นพคณ ผแปล.

กรงเทพมหานคร:หจก.ทพยวสทธ,๒๕๔๔.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ

พระพรหมคณาภรณ(ป.อ.ปยตโต). พทธธรรม (ฉบบปรบปรงและขยายความ).

พมพครงท๑๑.กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๖.

พทธทาสภกข. ตามรอยพระอรหนต.กรงเทพมหานคร:ธรรมสภา,มปป.

พทธทาสภกข.มรดกธรรม.กรงเทพมหานคร:ธรรมสภา,๒๕๓๘.

พระโสภณมหาเถระ(มหาสสยาดอ).วปสสนานย เลม ๑.

พระพรหมโมล(สมศกดอปสโม)ตรวจชำระพระคนธสาราภวงศแปลและเรยบเรยง.

นครปฐม:ห.จ.ก.ซเอไอ-เซนเตอร,๒๕๔๘.

มหามกฏราชวทยาลย.อภธานปปทปกาและอภธานปปทปกาสจ.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๓๕.

พระพทธปปยะ.ปทรปสทธ.พระคนธสาระแปลและเรยบเรยง.

พมพเนองในโอกาสครบ๓๐ปการกอตงสำนกเรยนบาลใหญวดทามะโอ,

กรงเทพมหานคร:ห.จ.กไทยรายวน-การพมพ,๒๕๔๗.

พระวสทธาจารมหาเถระ.ธาตวตถสงคหปาฐนสสยะ.

พระราชปรยตโมล(อปสโม)และคณะปรวรรตและแปล.

กรงเทพมหานคร:โรงพมพมหาจฬาลกรณราชวทยาลย,๒๕๓๕.

พระมหาปราโมทยปโมทโต.พจนานกรมธาตภาษาบาล.

กรงเทพมหานคร:บรษทเอกพมพ ไทยจำกด,๒๕๔๑.

พนตรป.หลงสมบญ.พจนานกรม มคธ-ไทย.พมพครงท๒,กรงเทพมหานคร:อาทรการพมพ,มปป.

ราชบณฑตยสถาน.พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒.

กรงเทพมหานคร:นานมบคสพบลเคชน,๒๕๔๖.

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

344การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

345

(๒) วทยานพนธ

พระมหาสวฒนสวฑฒโน(จนทะคด).

“การศกษาเรองสตในฐานะองคธรรมเพอการพฒนาชวตตามหลกคำสอนของพทธศาสนาเถรวาท”.

วทยานพนธศาสนศาสตรมหา-บณฑต.บณฑตวทยาลย:มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย,๒๕๔๘.

พระมหาเขมทองตนตปาโล(ฤทธลอไกร).

“การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวทางของพระครโพธสารคณ(ประยงคอปลวณโณ)”.

วทยานพนธพทธศาสตรมหา-บณฑต.บณฑตวทยาลย:มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๗.

พระมหาบรณะชาตเมโธ(โพธนอก).

“การศกษาอทธพลของอายตนะ(สอ)ทมตอการพฒนาคณภาพชวต”.

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย:มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๓.

พระสมภารทวรตน.

“การนำหลกวปสสนากรรมฐานมาใช ในการลดภาวะความแปรปรวนทางอารมณของสตรวยทอง”.

วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย:มหาวทยาลยมหดล,๒๕๔๓.

พระอบลกตปญโญ.

“การศกษาวเคราะหคณคาของศลทมตอสงคมไทย”.

วทยานพนธพทธ-ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๗.

พระครประคณสรกจ(สชาตชโนรโส).

“การศกษาวธการสอนวปสสนากรรมฐานตามแนวทางของสำนกวปสสนาวเวกอาศรม”

วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๘.

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

346การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

347

อนทรยสงวรเปนจดตงตนของการศกษาเรยนรอยางแทจรง

เปนการพจารณาดสงทมาปรากฏทงฝายดและฝายไมด

ดวยจตใจทตงมนเปนกลาง

ปราศจากอคตและความคดปรงแตงผดๆ

จะทำใหเกดความเขาใจความจรงเพมมากขน

ทำใหเกดสต เกดสมาธ เกดปญญายงๆ ขนไป

จนกระทงเกดความรแจงความจรงของสงทงปวงได

วธปฏบตอนทรยสงวรทมความหมายวา

ใหสำรวมระวง ปดกน ปองกนกเลสตางๆ นน

เปนเพยงขนตน

เปนการปฏบตในขนทยงไมสามารถพฒนาตนใหสงยงขนไปกวานเทานน

พระพทธองคทรงมงเนนใหมการพฒนาอนทรยใหเกดประโยชนอยางสงสด

คอ มปญญาเหนความจรง

จนสามารถเปนนายเหนออนทรยได

การพฒนาอนทรยสงวร

สภร ทมทอง

348

ประวตผวจย ชอ :นายสภรทมทอง

วนเดอนปเกด :วนท๑๓พฤษภาคม๒๕๑๕

สถานทเกด :บานหนองฮะต.หนองฮะ

อ.สำโรงทาบจ.สรนทร

การศกษา : เปรยญธรรม๔ประโยค

:ประกาศนยบตรบาลใหญวดทามะโอจ.ลำปาง

: ปรญญาตรวศวกรรมศาสตรบณฑต

สาขาวศวกรรมไฟฟามหาวทยาลยขอนแกน

:ปรญญาโทพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาพระพทธศาสนา

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

งานปจจบน : อาจารยสอนพเศษปรญญาตร

วชาพระอภธรรมปฎก

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

วทยาเขตบาฬศกษาพทธโฆสจ.นครปฐม

:บรรยายธรรมะตามสถานทตางๆ

ทงในกรงเทพฯและตางจงหวด

:เผยแผธรรมะทางเวบไซดwww.ajsupee.com