จฑามาศ ศภพนธ

คณะครศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช

2558

สณฐานวทยาของเมลดพนธและการรวบรวมเมลดพนธพช

ทองถนทมการน ามาใชประโยชน

ในอ าเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

Seed morphology and seed collection of advantage

local plant at

Mueang district, Nakhon Si Thammarat province

(ก)

สณฐานวทยาของเมลดพนธและการรวบรวมเมลดพนธพชทองถนทมการน ามาใชประโยชน ในอ าเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช

Seed morphology and seed collection of advantage local plant at Mueang district, Nakhon Si Thammarat province

จฑามาศ ศภพนธ

คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครศรธรรมราช

บทคดยอ

การส ารวจทางสณฐานวทยาของเมลดพนธพชทองถนในพนทอ าเภอเมองจงหวดนครศรธรรมราช พบวา มเมลดพนธพชทองถนทส ารวจพบมทงหมด 50 ชนด ไดแก เหรยง ยางนา กระโดน ตะโก ฉง ทเรยนเทศ ลกเนยง นน ชงโค มะมด กะพอ ยานาง มะหาด แอปเปลน า ตะขบ มะหวด สะแกนา จาก สะบา หางนกยงฝรง กลวยมสง เขลยง สายหยด ราชพฤกษ ตาเปดตาไก มะเมา มะนาวไมรโห ผกเสยนนา กระถนไทย ระก า มะมวงหมพานต หมาก ยาสบ สมเชง มะแวงตน หวายน า กระทง มะกล าตาหน รางจด ไทรยอย ขเหลก อโสก นมแมว หมากเหลอง ชมพมาเหมยว กระดงงาจนผกชไทย หกวาง พรกไทยด า และกระถนณรงค ซงจะพบไดในแหลงพนททตางกนทงทราบลม ทงนา รมหวยหนอง คลอง บง บรเวณปาเขาชาวบานในทองถนมประสบการณและเรยนรวธน ามาใชประโยชนเปนอาหารและยาสมนไพร ทงในสวนของยอด ใบ ดอก ผล หนอ หวเหงา รากและล าตน ในการเกบตวอยางสามารถเกบตวอยางไดเพยง 18 ชนด คอ เหรยง ยางนา มะหาด สะแกนา จาก สะบา หางนกยงฝรง สายหยด ราชพฤกษ ตาเปดตาไก กระถนไทย ระก า หวายน า มะกล าตาหน ไทรยอย หมากเหลอง พรกไทยด า และกระถนณรงค เนองจากพชบางชนดไมไดอยในชวงใหผลผลต และบางชนดพชนนเสยหายขณะเกบรกษาเนองจากความชนสงท าใหขนราเกดความเสยหายแกเมลดพนธ จากจ านวนชนดเมลดพนธพชทพบวามมากถง 50 ชนด แสดงใหเหนวาในพนทจงหวดนครศรธรรมราชยงมความหลากหลายของจ านวนชนดเมลดพนธพช และจากการส ารวจพบวาพชเมลดพนธพชเรมมปรมาณลดนอยลงอยางเหนไดอยางชด ผลการส ารวจในครงนพบวาประชาชนในอ าเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราชยงมความสนใจในการทจะท าการส ารวจเมลดพชเนองจากสามารถอนรกษพชชนดนนใหยงคงอยแลวยงเปนการเพมรายไดและถอเปนภมปญญาทองถนอกดวย ประชาชนสวนใหญเหนควรใหมการเพาะขยายเมลดพนธทก าลงจะสญหายใหคงอยในทองถน โดยหนวยงานทเกยวของควรใหการสงเสรมและสนบสนนการเพาะเมลดพนธพชตางๆ และชวยเกบขอมลเชงวทยาศาสตรเพอเปนการสบทอดภมปญญาของ

(ข)

ทองถนตอไป และจากการส ารวจในครงนไดเปนการสงเสรมใหนกศกษารายวชาสวนพฤกษศาสตรโรงเรยนไดฝกปฏบตการเกบตวอยางเมลดพชทองถนเปนประสบการณตรงจากการปฏบตจงเปนแนวทางทชวยใหนกศกษาไดพฒนาทกษะในงานส ารวจและเกบรวบรวมพรรณพชตอไป

ค านยม

การวจยในครงนไดใชงบประมาณในการวจยจากโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารป 2558 โดยมวตถประสงคเพอศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของเมลดพนธพชทองถนทมการน ามาใชประโยชนในจงหวดนครศรธรรมราช รวบรวมและเกบรกษาเมลดพนธพชทองถนทมการน ามาใชประโยชนในจงหวดนครศรธรรมราช และท าการเกบรวบรวมตวอยางโดยท าเปนตวอยางแหงหรอตวอยางดอง ในการศกษาครงนไดน ามาเปนแนวทางใหนกศกษารายวชาสวนพฤกษศาสตรโรงเรยน 2/2557 ไดรวมศกษาและด าเนนการ จงเปนการสงเสรมใหนกศกษาไดเรยนรการศกษาวจยอยางเปนระบบทางวทยาศาสตร และสามารถรวบรวมเมลดพนธพชในทองถนในรปของขอมล และสามารถน าไปใชประโยชนไดตอไป

ขอขอบคณโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารฯ ทสนบสนนทนวจย ปราชญทองถนและชาวบานในชมชน รวมถงอาจารย เจาหนาททชวยในการด าเนนการครงน และทส าคญคอนกศกษาหลกสตรวทยาศาสตร ในรายวชาสวนพฤกษศาสตรโรงเรยน ภาคเรยนท 2/2557

ผวจยหวงเปนอยางยงวางานวจยชนนจะเปนประโยชนตอนกศกษา และผสนใจในงานวจยสามารถใชเปนแนวทางในการประยกตใชและพฒนางานวจยไดตอไป

จฑามาศ ศภพนธ 2558

(ค)

สารบญ

หนา

บทคดยอ (ก) ค านยม (ข)

สารบญ (ค) สารบญตาราง (ง) สารบญภาพ (จ)

บทน า ความส าคญของปญหา 1 วตถประสงคของการทดลอง 2 ขอบเขตของการวจย 2 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 การตรวจเอกสาร 3 อปกรณและวธการทดลอง 11

ผลการทดลอง 14 สรปและวจารณผลการทดลอง 17เอกสารอางอง 18 ภาคผนวก 19

(ง)

1

บทท 1 บทน ำ

ควำมส ำคญและทมำของปญหำทท ำกำรวจย หำกกลำวถงพชทองถนแลวนอยคนนกทจะรจกเพรำะสวนใหญจะนกถงพชทสำมำรถพบเหนไดใน

พนททตนเองอำศย แตถำมองยอนกลบไปแลวนนพชทปลกอยในปจจบนไมใชพชทองถนแตเปนพชท

ปลกไวเพอประดบบำนเรอนสวนพชทองถนจรงๆนนคอพชทมอยในทองถนและมชอตำมทองถนนนๆ มทง

ไมลมลกและไมยนตน มลกษณะทงไมเลอย ไมทรงพม และไมตน เตบโตจำกปจจยในธรรมชำต ทแวดลอม

อยและกระจำยพนธดวยสภำวะธรรมชำตในแตละฤดกำล พบไดในแหงพนทตำงกนทงทรำบลม ทงนำ รม

หวยหนอง คลอง บง ชำยทะเล บรเวณปำเขำ เนนโคก บนควน ชำวบำนในทองถนม ประสบกำรณและ

เรยนรวธน ำมำใชประโยชนเปนอำหำรและยำสมนไพร ทงในสวนของยอด ใบ ดอก ผล หนอ หวเหงำ รำก

และล ำตน (นำยมำโนช วำมำนนทและคณะ, 2538). ในปจจบนพชเหลำนเหลอเพยงเลกนอยและหำได

ยำกบำงชนดตองเขำไปในปำลก บำงชนดกลมตำยและถกท ำลำยโดยกำรกระท ำของมนษย ทงกำรรกล ำ

พนทปำเพอสรำงทอยอำศย กำรเปลยนสภำพปำไปปลกพชเศรษฐกจแทน จงท ำใหตระหนกถง

ควำมส ำคญในสวนนและมควำมคดวำ ควรทจะมกำรอนรกษพนธกรรมพชในทองถนโดยกำรรวบรวมและ

เกบรกษำเมลดพนธพชในทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในครวเรอน รวมไปถงกำรศกษำลกษณะทำง

สณฐำนวทยำของเมลดพนธพช ทงนเพอสนองโครงกำรพระรำชด ำร โครงกำรอนรกษพนธกรรมพช ของ

พระบำทสมเดจพระเจำอยหว สมเดจพระเทพรตนรำชสดำ สยำมบรมรำชกมำร และเพอเปนแหลงเรยนร

ใหแกเยำวชนรนหลงไดศกษำไดตระหนกและมองเหนควำมส ำคญของกำรอนรกษพนธกรรมพช และท

ส ำคญเพอใหพชพรรณเหลำนคงอยคกบคนไทย

อ ำเภอเมองจงหวดนครศรธรรมรำช ประกอบไปดวย ต ำบลในเมอง ต ำบลทำงว ต ำบลนำทรำย

ต ำบลทำงว ต ำบลคลง ต ำบลทำเรอ ต ำบลทำไร ต ำบลปำกนคร ต ำบลไชยมนตร ต ำบลก ำแพงเซำ ต ำบล

นำเคยน ต ำบลโพธเสดจ ต ำบลบำงจำก ต ำบลทำชก ต ำบลมะมวงสองตน ต ำบลปำกพน อำจกลำวไดวำ

อ ำเภอเมองเปนอ ำเภอทมควำมอดมสมบรณ ทงควำมหลำกหลำยทำงชวภำพ และมพชพรรณมำกมำย

หลำยชนดทงทรจกและไมรจก จงเหนไดวำ ประชำชนสวนใหญสำมำรถน ำพชพรรณเหลำนมำใชประโยชน

ในหลำยดำน เชน ในดำนเศรษฐกจ ดำนอำหำร อกทงยงมกำรน ำพชพรรณมำแปรรปเพอเปนรำยได

2

นอกจำกนยงมพชพรรณอกหลำยชนดทจดวำไดเปนสมนไพรมสรรพคณในกำรบ ำบดรกษำโรคจงตอง

ท ำกำรศกษำส ำรวจเพอรวบรวมและเกบรกษำเมลดพนธพชในทองถน

พชทองถนนนอยคกบสงคมไทยมำเปนเวลำนำน ผคนทอำศยในชนบทจะมควำมคนเคยเปนอยำงดเนองจำกแพรกระจำยอยตำมแหลงทอยใกลบำน บำงชนดสำมำรถเกบมำใชประโยชนโดยไมตองปลกเนองจำกสำมำรถขนไดเองตำมรมทำงหรอรอบบรเวณบำน พชทองถนสำมำรถน ำมำใชประโยชนไดหลำยรปแบบเชน เปนสมนไพร บ ำรงก ำลง หรอใชผลตเปนสงของเครองใชตำงๆ พชทองถนนนสำมำรถทจะขยำยพนธไดดวยวธหลำกหลำยวธ หนงในวธทท ำใหมกำรแพรกระจำยไดอยำงรวดเรวคอกำรขยำยพนธดวยเมลด ซงถำหำกเรำรจกลกษณะและสณฐำนวทยำของเมลดพชทองถนแลวจะท ำใหเรำทรำบถงรปแบบของกลยทธในกำรขยำยพนธของพชแตละชนด เนองจำกในปจจบนนพชทองถนในจงหวดนครศรธรรมรำชมปรมำณลดลงเปนจ ำนวนมำก ถำหำกเรำทรำบลกษณะทำงสณฐำนวทยำจะท ำใหสำมำรถมขอมลทจะน ำมำใชในกำรขยำยพนธได อกทงในงำนวจยครงนจะท ำกำรรวบรวมเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำชซงยงไมเคยมกำรรวบรวมมำกอนอกดวย

วตถประสงค 1. เพอศกษำลกษณะทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช 2. เพอรวบรวมและเกบรกษำเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช

ขอบเขตของกำรวจย ศกษำลกษณะทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนโดยกำรเกบรวบรวมในพนทอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช หลงจำกนนจงท ำกำรเกบรวบรวมตวอยำงโดยท ำเปนตวอยำงแหงหรอตวอยำงดองแลวแตละชนดของเมลดพช

ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

1.ทรำบลกษณะทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช 2.รวบรวมและเกบรกษำเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช

3

บทท 2

ตรวจเอกสำร

ประเทศไทยเปนประเทศทมพชพรรณนำนำชนดและสำมำรถน ำมำใชประโยชนไดตงแตอดตกำลจำกสถำนกำรณในปจจบนทเทคโนโลยเจรญกำวหนำไปอยำงรวดเรวและมกำรน ำเอำเทคโนโลยไปใชในกำรพฒนำพช จนบำงครงสงผลกระทบตอสงแวดลอม ท ำใหพชพรรณทมหลำกหลำยชนดลดจ ำนวนลงรวมถงพชทองถนทกระจำยอยทวไปเชนเดยวกน ปจจบนมกำรรณรงคใหมกำรอนรกษพชทองถนซงตองอำศยขอมลหลำยอยำงในกำรจดกำร หนงในขอมลนนคอขอมลทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนซงถำหำกเรำรจกลกษณะและสณฐำนวทยำของเมลดพชทองถนแลวจะท ำใหเรำทรำบถงรปแบบของกลยทธในกำรขยำยพนธของพชแตละชนดได ดงนนในงำนวจยครงนจะท ำกำรรวบรวมเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำชแลวน ำมำศกษำลกษณะทำงสณฐำนวทยำแลวเกบรกษำเพอเปนขอมลเฉพำะของอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำชซงยงไมเคยมกำรรวบรวมมำกอน พชทองถนสำมำรถจ ำแนกกำรใชประโยชนจำกพชไดหลำยลกษณะดวยกน และในพชชนดหนงๆ นนกมกำรน ำมำใชประโยชนไดหลำยลกษณะ ซ งสำมำรถแบงตำมลกษณะกำรใชประโยชน ในชวตประจ ำวนของชมชนในทองถนได 5 กลม ดงน (ยงยง, 2542) 1. ใชเปนอำหำร ทงทเปนอำหำรมนษยโดยตรงหรอเปนอำหำรสตว ทใชเปนอำหำรหลกคอ ธญพช ซงหมำยถงเมลดของพชในวงศหญำ Poaceaeทงหมด เชน ขำวเจำ ขำวเหนยว ขำวสำล ขำวฟำง เปนตน พชผกและผลไมจดวำมควำมส ำคญตอสขภำพของมนษยและเปนพชกลมใหญทสดทผลไมบำงชนดถกพฒนำมำเปนพชปลกแลว เชน มะไฟ กระทอน ระก ำ สละ ในขณะทยงคงมอกหลำยชนดทไมไดพฒนำและก ำลงอยในภำวะเสยงตอกำรสญพนธ เชน คอแลน ตะครอ ตะขบไทย

4

นอกจำกนยงมพชเครองเทศ พชเครองดม พชใหสในกำรปรงอำหำร เชน พรกไทย สะคำน อบเชย ขมน ตะไคร ขำตน มะแขน เตย อญชน พชทใชในกำรสบ ขบเคยว เพอควำมเพลดเพลน เชน หมำก พล และพชทใชเปนอำหำรสตว ทงสตวเลยงและสตวปำ สวนมำกเปนพชในวงศหญำ 2. ใชท ำทอยอำศยและเครองมอทเกยวของ กำรสรำงบำนเรอนมกเปนพชทมเนอไมแขง เหนยว ทนทำน เชน สก ประด ตะเคยน เครองเรอน เครองใชในบำน เครองดนตร จกสำน กระดำษ สงทอ เชน หวำย ไผ ตองกง ลำน กก เปนตน ไผสสก จำก ขอย ปลกท ำรวเปนแนวกนลม หรอใชมงหลงคำ พชทมเนอไมแขงหลำยชนดใชเปนไมฟนและถำน และยงมพชทสำมำรถประดบใหเกดควำมสวยงำม คอไมดอกไมประดบ เชน กลวยไม แจง พด โมก หมำก 3. ใชท ำเครองน งหม สงทอ รวมถงพชท เปนสยอม เชน ตนลนน ปอ ฝำย ปำน ศรนำรำยณ น ำเสนใยมำถกทอเปนเครองนงหม สวนพชทใหสยอมเครองนงหมและเครองใชอนๆ เชน สจำกไมแกแลใหสเหลอง ไมฝำง ใหสแดง ผลมะเกลอใหสด ำ เปนตน 4. ใชท ำยำรกษำทงคน สตว รวมทงพชพษตำงๆ ทใชเปนยำปองกนและก ำจดแมลง สมนไพรรกษำคนมควำมแตกตำงกนไปตำมชนเผำทอำศยในสภำพภมประเทศ และภมอำกำศตำงกน เชน สมนไพรทใชกนในหมชำวเขำเผำตำงๆ ในภำคเหนอซงมสภำพเปนเขำสง มฤดแลงทชดเจน อำกำศหนำวเยน ยอมตำงจำกสมนไพรทใชในหมชำวปำเผำซำไกทพบทำงภำคใตซงมสภำพแวดลอมและภมอำกำศตำงกนไปอยำงมำก สวนสมนไพรรกษำสตวอำจเปนกำรใชเพอก ำจดแมลงทเปนสำเหตหรอเปนผลจำกโรค เชน กำรใชสมนไพรหนอนตำยอยำกฆำหนอนทกดกนตำมแผลเปอยบนผวหนงสตว หรอพชทเปนยำถำยพยำธในสตว หรอใชเปนสมนไพรปองกนและก ำจดโรคหรอแมลงศตรพชอนๆ เชน สำรสกดจำกสะเดำ ขำ ตะไคร ใชก ำจดแมลงศตรผกหรอน ำมนตะไครหอมไลยง เปนตน 5. พชทเกยวของกบควำมเชอ พธกรรม หรอสญลกษณ ไดแก วำนและไมมงคล เชน มะยม มะขำม ขนน ชอของพชเหลำนเปนมงคลใหปลกในบำนด แตไมควรปลก ระก ำ จำก ลนทม มะรม ไวในบรเวณบำนเพรำะมชอทไมไพเรำะหรอไมเปนมงคลนนเอง ควำมเชอเหลำนมควำมแตกตำงกนไปตำมชนกลมตำงๆ ซงมอำรยธรรมควำมเชอทแตกตำงกน

เมลด (Seed) เมลดประกอบดวยสวนส ำคญ คอ เปลอกหมเมลด ตนออน และอำหำรส ำหรบเลยงตนออน สวน

ทคลำยตนและใบเลกๆ อยภำยในเมลด คอ ตนออนและ สวนทมสขำวหนำ แยกออกไดเปน 2 ซก คอ

อำหำรส ำหรบเลยงตนออน

1. Seed coat (เปลอกหมเมลด) เกดมำจำกเยอทหมไข ท ำหนำทปองกนอนตรำยใหกบเอมบรโอ ปองกนกำรสญเสยน ำ เปลอกหมเมลดม 2 ชน เปลอกชนนอกหนำ เหนยว และแขง เรยกวำ เทสตำ (testa) สวนเปลอกชนในมกเปนเยอบำง ๆ เรยกวำ เทกเมน (tegmen)

5

2. Endosperm (เอมโดสเปรม) ท ำหนำทสะสมอำหำรพวกแปง ไขมน โปรตน และน ำตำล ใหแก เอมบรโอ(ตนออน)

3. Embryo เจรญจำกไซโกต มสวนประกอบทส ำคญ คอ - Cotyledon (ใบเลยง) มหนำทเกบสะสมอำหำรใหแกเอมบรโอ และปองกนกำรบบสลำยของเอมบรโอขณะทมกำรงอก - Caulicle (ล ำตนออน) ประกอบ 2 สวนคอ ล ำตนออนเหนอใบเลยง เรยกวำ เอปคอตล(epicotyl) มสวนปลำยสดเรยกวำ ยอดออน ซงเจรญเปนล ำตน กง กำน ใบ และดอก สวนล ำตนออนใตใบเลยง เรยกวำ ไฮโปคอตอล (hypocotyl) มสวนปลำยสดเรยกวำ รำกออน จะเจรญเปนรำกแกว ลกษณะกำรงอกของเมลด แบงออกเปน 2 แบบ คอ

1. กำรงอกทชใบเลยงขนมำเหนอดน (Epigeal germination) รำกออนงอกโผลพนเมลดออกทำงร ไมโครโพล(micropyle) เจรญสพนดนจำกนน ไฮโปคอตล(hypocotyl) จะงอกและเจรญยดยำวตำมอยำงรวดเรว ดงสวนของใบเลยง(cotyldon) กบ เอปคอตล(epicotyl) ขนมำเหนอดน เชน กำรงอกของพชในเลยงคตำง ๆ 2. กำรงอกทฝงใบเลยงไวใตดน (Hypogeal germination) พบใน พชใบเลยงเดยว พชพวกนมไฮโปคอตล(hypocotyl) สน เจรญชำ สวนเอปคอตล(epicotyl) และยอดออน (plumule) เจรญยดยำวไดอยำงรวดเรว เชน เมลดขำว ขำวโพด หญำ ฯลฯ กำรพกตวของเมลด (Dormancy) หมำยถง สภำพทเอมบรโอในเมลดสำมำรถคงสภำพและมชวตอยไดโดยไมเกดกำรงอก

6

ภำพท 1 สวนประกอบของเมลด

ทมำ : http://bragrisc.wikispaces.com/PLANT +MORPHOLOGY+AND+PHYSIOLOGY

ภำพท 2 กำรงอกของเมลด

7

ทมำ : http://bragrisc.wikispaces.com/PLANT +MORPHOLOGY+AND+PHYSIOLOGY กำรเกบและรกษำตวอยำงพนธไมแหง วตถประสงคของกำรเกบตวอยำงพรรณไมกเพอ

1. น ำมำวเครำะหหำชอทแนนอน คอ ชอพฤกษศำสตรของพรรณไม ดวยเหตทวำพนธไมชนดเดยวกน โดยมำกมชอเรยกหลำยชอตำมทองถนนนๆ และโดยท ำนองเดยวกนชอทองถนเหมอนกนแตอำจจะเปนพรรณไมคนละชนดกน เพอกนควำมสบสนในกำรเรยกพนธไมจงตองใชชอพฤกษศำสตรเปนส ำคญ

2. เกบเปนตวอยำงไวเปนหลกฐำนอำงอง เพอเทยบเคยงในกำรตรวจวเครำะหหำชอพนธไมในครงตอไป และสงไปแลกเปลยนกบสถำบนทำงพฤกษศำสตรแหงอนๆ

3. เปนกำรทรำบถงปรมำณ ถนก ำเนด และเขตกำรกระจำยพนธของพนธไมตำงๆ ดวย 4. เปนกำรรวบรวมจ ำนวนพรรณพฤกษชำตของประเทศไทยวำมจ ำนวนทงสนกชนด

อปกรณทใชในกำรเกบตวอยำง

1.แผงอดพนธไม มลกษณะเปนแผนสเหลยมผนผำสองอนประกบกน ขนำดกวำงยำว ประมำณ 30 เซนตมตร X 45 เซนตเมตร แผนสเหลยมนโปรงเปนตำรำง วสดทใชอำจจะเปนไมหรอโลหะขนอยกบควำมสะดวก แตควรจะมน ำหนกเบำ

2.เชอกส ำหรบผกแผงอดพนธไมจะตองมเชอกมดอกสองเสนเพอประโยชนใน กำรอดพนธไมใหเรยบ ไมหงกงอเมอแหง เชอกควรใชเชอกแบนๆ เชน ไสตะเกยงขนำดกวำงประมำณ 2.5 เซนตมตร ยำวประมำณ 1.5 เมตร ปลำยเชอกขำงหนงควรท ำเปนหวงเพอสะดวกในกำรรอยเชอกผกเวลำอด เชอกผกนใชเขมขดผำใบหรอเขมขดหนงแทนกได

3.กรรไกรตดกงไม กรรไกรชก หรอขวำน มดพบ พลวหรอเสยม กรรไกรชกหรอขวำน ส ำหรบตดกงไมทอยสงๆ เปนทอนๆ แลวใชกรรไกรตดกงไม ตดตกแตงใหไดขนำดพอดกอนท จะอดแผง มดพบใชแซะพชทเกำะอยตำมกงไมหรอตำมกอนหน พลวหรอเสยมส ำหรบใชขดพนธไมทจ ำเปนตองใชรำกหรอสวนของตนทอยใตดน

4.ถงพลำสตกและยำงส ำหรบรดปำกถง ถงพลำสตกใชส ำหรบใสพนธไมทตดเปนก งเลกๆ แลวระหวำงทำงทเดนเกบ เนองจำกพนธไมมขนำดตำงๆ กน ดงนนจงควรมถงพลำสตกหลำยๆ ขนำดกะใหใสพนธไมแลวมดปดปำกถงไดพอด ถงพลำสตกถำเลอกใชอยำงชนดหนำกจะเปนกำรประหยด เพรำะใชเสรจแลวลำงน ำเกบไวใชครงตอไปได ถงพลำสตกจะปองกนพนธไมเหยวแหงกอนอดในแผงไดเปนอยำงด 5.กระดำษอดพนธไมนยมใชกระดำษหนงสอพมพ 1 ค พบครงตำมขวำงส ำหรบ

8

อดพนธไม 1 ชน คนกลำงดวยกระดำษลกฟกแขงซงมรองตำมขวำง กระดำษหนงสอพมพจะชวยซบน ำจำกพนธไม สวนกระดำษลกฟกแขงจะชวยท ำใหพนธไมใหเรยบเสมอกน และชวยระบำยควำมชนออกทำงรองของลกฟกดวย

6.ปำยกระดำษแขงส ำหรบผกพนธไม ขนำดกวำงยำวประมำณ 2 เซนตเมตร X 3 เซนตเมตร ปลำยขำงหนงเจำะรรอยดำยท ำเปน 2 ทบ ยำวประมำณ 10 เซนตเมตรใชส ำหรบผกและเขยนหมำยเลขของพนธไมใหตรงกบหมำยเลขของสมดบนทก

7.สมดบนทก ใชส ำหรบจดขอควำมตำงๆ ทเกยวกบพนธไม เชน วน เดอน ป ทเกบลกษณะทอำศย ถนฐำน (Locality) ชอพนเมอง (Local Name) ระดบควำมสงและลกษณะเดนของ พนธไมทอำจจะเปลยนแปลง หรอไมสำมำรถสงเกตไดจำกตวอยำงพนธไมแหง เชน กำรมยำง สของดอกและผล กลนของใบ ดอก ผล รสของผล ลกษณะของเปลอกไมเปนตน สมดบนทกควรมขนำดทสำมำรถพกตดตวไดงำย

8.ดนสอด ำ ใชส ำหรบบนทกขอควำมในสมดบนทก และเขยนหมำยเลขบนปำยกระดำษแขง ไมนยมใชปำกกำเพรำะตวหนงสออำจจะเลอะเลอนได

9.เครองวดระดบควำมสง (altimeter) ใชส ำหรบวดดวำพนธไมทเกบขนอยในพนททสงจำกระดบน ำทะเลเทำไร ควำมสงอำจเปนฟตหรอเมตรขนอยกบมำตรำของเครองวดแตละชนด 10.กลองถำยรป ควรเปนกลองทสำมำรถตดเลนสถำยใกล (close-up) ใชส ำหรบถำยภำพตวอยำงพนธไมทไมสำมำรถเกบตวอยำงไดทงหมด ลกษณะ ทอำศย เปนตน

11.เทปวดระยะอปกรณอนๆ นอกเหนอจำกนทควรมตดตว เชน แวนขยำย (ก ำลงขยำย 10-20 เทำ)และกลองสองทำงไกล เปนตน หลกกำรเกบตวอยำงพนธไม

โดยทวๆ ไปมหลกทควรทรำบกอนทจะเกบตวอยำงพนธไมดงน 1.พนธไมทเกบนนควรค ำนงวำ จะน ำไปตดบนกระดำษตดตวอยำงพนธไมซงมขนำดประมำณ 30

เซนตเมตร X 42 เซนตเมตร ดงนนควรพยำยำมเลอกเกบตนหรอกงทมขนำดพอเหมำะ 2.พยำยำมเลอกเกบตนหรอกงทมลกษณะปกต ไมใชตนทก ำลงเหยว แมลงกด ไฟไหม หรอเปน

โรค 3.เมอเกบตวอยำงพนธไมทมขนำดเลก จะตองเกบทงตนใหตดรำกและควรเกบตนทมขนำดปำน

กลำง ทงนควรบนทกชวงขนำดของตนทพบดวย แตถำหำกพนธไมทจะเกบมขนำดสงตำงกนระหวำง ๓- ๑๐ ซม. กสำมำรถทจะเกบตวอยำงขนำดตำงๆ กน และตดบนกระดำษตดพนธไมตวอยำงแผนเดยวกนได

4.พชบำงชนด ใบมรปรำงหลำยแบบ ควรเลอกเกบตวอยำงใหไดครบ

9

5.พยำยำมท ำตวอยำงทเกบใหสะอำด ขณะทเกบถำสำมำรถท ำใหพนธไมทมล ำตนใตดนและรำก ตองพยำยำมขดอยำงระมดระวงไมใหลกษณะบำงอยำงผดไปจำกเดมพยำยำมท ำใหดนและกรวดทรำยออกใหหมด อำจท ำโดยกำรลำงหรอเคำะกบพนดนหรอกอนหนเบำๆ

6.ตวอยำงพนธไมแตละชนดทเกบ ควรเกบใหมปรมำณพอเพยงส ำหรบควำมตองกำรทจะใชโดยทวไปจะเกบประมำณ ๔-๖ ชน แตถำหำกวำตองกำรทจะแลกเปลยนกบพพธภณฑพชอนๆ กควรทจะเกบมำกกวำน

7.ขณะทเกบตวอยำงควรเตรยมถงพลำสตกทมขนำดตำงๆ กน พนธไมทมขนำดใกลเคยงกน ควรใสไวในถงเดยวกน ถงทใสใหมขนำดพอเหมำะกบตนหรอกง เมอใสพนธไมมำกพอสมควรแลวมดปดปำกถง เพอรกษำควำมชนภำยในถง พนธไมทตดมำจะไดไมเหยวเรวถงทใสพนธไมเตมแลวมหลำยๆ ถง ใสรวมกนในถงใหญ พวกทมล ำตนบอบบำงควรเอำไวตอนบนๆ เพอปองกนกำรกระทบกระทงซงอำจจะเสยรปไปได

8.พนธไมบำงชนดทมบำงสวนบอบบำงเหยวงำย ควรทจะรบอดลงแผงในทนททเกบ 9.พนธไมทเกบทกชนดในแตละทองท ใหผกปำยกระดำษแขงซงเขยนหมำยเลขของพนธไมใหตรง

กบหมำยเลขของสมดบนทก ถำชนดเดยวกนและเกบทเดยวกนใหจดจ ำนวนชนของชนดนนๆ ดวย วธเกบตวอยำง

วธเกบตวอยำงพนธไมนน แลวแตประเภทของพนธไม กำรเกบไผ ปำลม เตยกระบองเพชร และพชทมใบหนำและอวบใหญ เชน ศรนำรำยณ พลบพลง เปนตน มวธเกบตวอยำงพเศษแตกตำงจำกไมดอกทวๆ ไป ส ำหรบไมดอกทวๆ ไปมวธเกบดงน

1.ประเภทไมตนหรอไมพมหรอไมลมลกบำงชนด เกบเปนกงทมดอกหรอชอดอกตดกบใบและผล ขนำดยำวประมำณ 30 เซนตเมตร หำกชอดอกหรอใบมลกษณะยำวเกนหนำกระดำษอดกควรหกพบใหพอด ไมตองตดทง เพรำะจะไดทรำบขนำดแทจรง ควรเกบใบ ดอก ผล และเนอไมจำกตนเดยวกน

ใบ เลอกเกบแตใบทสมบรณไมถกแมลงหรอสตวกดท ำลำย หรอใบเปนโรคหงกงอ ไมควรเกบใบทเกดตำมหนอทแตกจำกตอ หรอกงทถกตดไป หรอใบของกลำไม เพรำะมกจะมขนำดสดสวนผดไปจำกปกต ควรเกบใบทแกจด และเกบมำทงกงไมใชเดดมำเปนใบๆ

ดอก เกบเปนชอ ควรเกบใหไดทงดอกตมและดอกบำนเตมทแลว และเกบชอดอกใหตดกบใบดวย ผล เกบใหตดกบใบเชนกน ควรเกบใหไดทงผลออนและผลแกจดซงตดอยบน ตน ถำผลเปนผลแหงขนำดใหญ หรอผลสด กใหตำกแหงแลวตดปำยหมำยเลขใหตรงกบ หมำยเลขของตวอยำงใบและดอก ผลสดนควรตำกแหงโดยฝำนผำครงตำมยำวของผล เพอรกษำ

รปทรงของผลนนไว หรออำจใชดองในขวด ในแอลกอฮอล 70% และปดปำยไวเชนกน 2.ประเภทไมลมลกตนเลกๆ เชน หญำ ใหเกบทงตนพรอมทงรำก

10

3.พนธไมชนดหนงเกบตวอยำงประมำณ 3-5-10 ชน แลวแตกรณ แตละชนผกปำยหมำยเลขพนธไมชนดหนงๆ ถำเกบหลำยชนทกๆ ชน จะมหมำยเลขเดยวกน พนธไมตำงชนดจะม หมำยเลขตำงกน

4.บนทกลกษณะตำงๆ ของพนธไมแตละชนดทเกบลงในสมดบนทก ใสหมำยเลข ใหตรงกนกบปำยหมำยเลขทผกพนธไมแตละชนด บนทกตำมหวขอตำงๆ ดงน Date : วน เดอน ป ทเกบพนธไมนน จะเปนกำรทรำบถงฤดออกดอกออกผลของพนธไมนนๆ Locality : ทองททเกบ ตองบนทกจงหวด อ ำเภอ ต ำบล หรอถนฐำนอนๆ เชน ภเขำทเกบ ล ำหวย เปนตน Altitude : ระดบควำมสง ใชเครองวดควำมสงจำกระดบน ำทะเล (Altimeter)หรอสอบถำมได ตำมจงหวดตำงๆ Local Name : ชอพนเมอง ชอทเรยกพนธไมในทองททเกบ ควรสอบถำมชอจำกชำวบำน Note : บนทกลกษณะเดนของพนธไมทอำจเปลยนแปลงได หรอไมสำมำรถสงเกตไดจำกตวอยำงพนธไมแหง เชน ลกษณะเดนของพนธไม ขนำด ควำมสงโดยประมำณปรมำณจ ำนวนพนธไมทพบวำหำยำก หรอมมำกนอยเพยงใด ชนดของปำทพนธไมขน ปำดงดบ ปำชำยเลน เปนตน

นอกจำกนลกษณะของดอก เชน ส จ ำนวนของสวนประกอบ กลน กำรมยำงของตน สของผลหรอลกษณะเดนอนๆ ประโยชนและโทษของพนธไมนนถำทรำบCollector......No….. ลงชอผเกบและหมำยเลขเรยงตำมล ำดบไว ผเกบแตละคนใชหมำยเลขของตนตดตอกนไป ไมวำจะเดนทำงไปเกบพนธไมในทองทใด

5.เกบตวอยำงพนธไมใสถงพลำสตก มดปำกถงดวยยำงรด แลวน ำออกมำอดแผงเมอกลบถงทพก กำรอดแหงพนธไม

กำรอดพนธไมเพอใหไดตวอยำงทด ควรท ำทนทเมอเกบตวอยำงพนธไมมำได วำงตวอยำง พนธไมลงบนกระดำษหนงสอพมพ 1 คทพบครง ใชกรรไกรตดกงไมตกแตงใหไดขนำดพอเหมำะ จดใหขนำดพอด อยำใหเกนหนำกระดำษและแผงอด เรยงใหใบคว ำบำงหงำยบำงเพอจะไดเหนลกษณะของใบทงสองดำนขณะแหงแลว แลวพลกกระดำษแผนทเปนคนนปดทบลงไปและระหวำงชนวำงกระดำษ 2-3 แผนซอนไวเพอดดซมควำมชนจำกพนธไม ระหวำงพนธไมชนดหนงๆ นนสอดกระดำษลกฟกไวเพอชวยใหควำมชนระเหยออกไปไดเรว เสรจแลวกอนปดแผงใชกระดำษลกฟกปดทบทงสองดำนและผกมดใหแนน เพอเวลำแหงพนธไมจะไดเรยบพนธไมทมดอกบอบบำง ดอกหนำหรอเปนกงขนำดใหญควรท ำดงน

11

1.พนธไมทมดอกบอบบำง เชน ผกบง ดอกกลวยไม ใชกระดำษไขหรอกระดำษเซลโลเฟนวำงทงดำนบนและดำนลำงของดอก เพอกนไมใหตดกระดำษหนงสอพมพ ซงจะท ำใหฉกขำดงำยเวลำเปลยนกระดำษ

2.พนธไมทมดอกหนำ เชน ดอกชบำ พดตำน ซงมกจะขนรำไดงำย และมกจะตดกบกระดำษทอด ใชกระดำษบำงๆ ทดดซบน ำไดขนำดพอดกบดอกรองทงดำนลำงและดำนบนกอนท จะอดมกจะจมในแอลกอฮอล ๗๐-๙๕ % หรอฟอรมำลน เพอฆำเซลลจะท ำใหแหงเรวขน

3.พนธไมทมดอกตดกบกงทมขนำดใหญ เวลำอดใบและดอกมกจะรวงงำยเนองจำกถกแรงกดรดของแผง จงควรใชกระดำษฟำงตดเปนชนเลกๆ ใหพอดกบใบหรอดอก หมนใบหรอดอกใหไดระดบเดยวกบกงทมขนำดใหญและควรคนกระดำษลกฟกระหวำงพนธไมพวกนทกชน

4.พนธไมทมหนำมแขง ใหตดหนำมดำนทกดเขำหำกระดำษลกฟกกอนอดยกเวน หนำมทใบของพวกเตยดอกหรอผลทเหลอจำกกำรตกแตง ดอกหรอชอดอกใสถงพลำสตกเลกๆ เกบไวใชตรวจหำชอวทยำศำสตร หรออดและเกบใสซองแลวตดลงบนกระดำษตดพนธไมแหงเพอทจะไดศกษำลกษณะตำงๆ ไดงำย โดยไมตองท ำใหตวอยำงพนธไมทตดไวเสยหำย

5.วธอบหรอผงพนธไมใหแหง พนธไมทอดลงแผงเรยบรอยดแลว ควรท ำใหแหงทนทอยำปลอยทงไวนำนรำอำจจะขนได

กำรท ำพนธไมทอดใหแหงอำจท ำโดย 5.1กำรตำกแดด ควรหมนเกบแผงทตำกแดดเมอหมดแสงอำทตย อยำปลอยทงใหตำกน ำคำงหรอ

ตำกฝน จะท ำใหตวอยำงทอดเสยหำยได 5.2กำรอบดวยควำมรอน โดยใชอปกรณตำมภำพ (เตำอบพนธไมชนดใชควำมรอนจำกหลอดไฟ)

หรอใชควำมรอนจำกกำรผงไฟ ในกรณไปเกบตวอยำงในแหลงธรรมชำตเปนระยะเวลำ หลำยวนและไมมวธอบแหงอยำงอน

ไมวำจะท ำวธใดจะตองคอยหมนเปลยนกระดำษทชน เนองจำกซบน ำจำกพนธไมวนแรกทท ำแหงควรเปลยนกระดำษ ๒ ครง กระดำษทใชแลวท ำใหแหงแลวใชใหมได แผงทอดพนธไมหลงจำกทอบแหงหรอตำกแดดแลวประมำณครงวน ตองคอยดงเชอกรดแผงใหแนนอยเสมอเพรำะวำพนธไมทอดแหงจะยบตวลง เชอกทรดจะหลวมถำปลอยไวไมคอยรดใหตง ใบหรอดอกอำจจะเหยวยนได วธอำบน ำยำพนธไมทแหงแลว

12

พนธไมทอบแหงสนทดแลว กอนทจะน ำไปตดบนกระดำษตดพนธไมจะตองอำบน ำยำกนแมลงเสยกอน น ำยำทใชมสวนผสมดงน 85% เอทธลแอลกอฮอล 5 ลตร เมอรครค คลอไรด* 75 กรม (สำรนเปนพษรำยแรงได ควรระวง)

วธอำบน ำยำ เทน ำยำทผสมเขำกนดแลวลงในถงพลำสตก แลวใชปำกคบทท ำดวยไมหรอ พลำสตกคบพนธไมแหงแชลงในน ำยำประมำณ 1 นำท แลวน ำกลบมำวำงบนกระดำษซบหรอ

กระดำษฟำง วำงทวไวจนแหงสนท หรออำจจะน ำมำอบใหมอกครง ระหวำงพนธไมแตละชนจะตองไมลมแทรกกระดำษลกฟกเพอชวยกดพนธไมทอำบน ำยำแลว (มกจะพอง) ใหแบนรำบในขณะทชบน ำยำตองระวงอยำใหสวนตำงๆ ของรำงกำยถกน ำยำเปนอนขำด ควรจะใสถงมอยำงขณะทคบพนธไมชบน ำยำดวย วธตดพนธไมบนกระดำษตดพนธไม

พนธไมทอำบน ำยำแหงสนทดแลว น ำมำตดบนกระดำษสขำว ขนำดกวำงยำวประมำณ 30 X 42 เซนตเมตร ชนด 300 กรม เพอชวยใหกงพนธไมตวอยำงไมเปรำะหกงำยเวลำน ำตวอยำงพนธไมออกจำกตมำศกษำ วธกำรตดพนธไม

1.ใชแปรงจมกำวทำลงบนกระจกเรยบ ขนำดประมำณ 30 X 42 เซนตเมตร โดยทำบำงๆ ใหพอดกบขนำดของพนธไมทจะตด

2.ใชปำกคบวำงพนธไมดำนทจะตดกบกระดำษใหแตะกำวบนกระจก กดใหตดกำวจนทว 3.น ำกลบมำวำงบนกระดำษตดพนธไม กะใหวำงตรงกลำงคอนไปทำงขวำใหเหลอทมมซำย

ส ำหรบตดปำยบนทกขอมล 4.ใชกระดำษฟำงหรอกระดำษหนงสอพมพปทบ แลวจงใชถงทรำยวำงทบอกท ใหเรยบ

เสมอกน 5.เมอกำวแหงดแลว เยบพนธไมใหตดกบกระดำษโดยใชดำยสขำวทมควำมเหนยวเยบเรม จำกโคนกงหรอโคนตน แลวโยงไปตำมสวนตำงๆ ใหมนคงและดสวยงำม หรอจะใชแถบกำวผำปด ทบไวเปนระยะๆ

6.ปดปำยบนทกขอมลซงจะตองเขยนรำยละเอยดตำงๆ ทลอกมำจำกสมดบนทกขอมลท จะตองเขยนเพมเตมคอ ชอผ เกบ (collector) หมำยเลขล ำดบท เกบ (collecting number)ช อวทยำศำสตรและชอผตรวจสอบหำชอของพนธไม วธรกษำตวอยำงพนธไมแหง

พนธไมทตดลงบนกระดำษตดพนธไมเรยบรอยแลว เมอไดตรวจหำชอวทยำศำสตรทถกตองแลวน ำไปเกบใหเขำหมวดหมวำอยในวงศ (family) ใด สกล (genus) ใด และชนด(species) ใด ในตเกบพรรณไมของพพธภณฑพชพนธไมแตละชนดจะมกระดำษปกสขำวขนำดใหญกวำกระดำษแขง ทตดพนธ

13

ไมเลกนอยหมไว ทดำนหนำของปกเขยนชอวทยำศำสตรและวงศของพนธไมชนดนนๆ พนธไมแตละชนดทอยในสกลเดยวกนใสไวในปกอกชนหนงเพอสะดวกในกำรยกพนธไมทงตงออกมำด กำรเกบจะเกบ ใสในตไมขนำดประมำณดงน สง 2.5 เมตร กวำง 1.5 เมตร ลก 0.75 มลลเมตร ภำยในตแบงเปนชองๆ แตละชองใสลกเหมนไวภำยในเพอกนแมลงหองพพธภณฑพชทจะเกบตใสตวอยำงพนธไมแหง ควรเปนหองทโปรง อำกำศถำยเทสะดวกไมอบชน เพอปองกนเชอรำขนในต

บทท 3 วธกำรด ำเนนกำร

งำนวจยสณฐำนวทยำของเมลดพนธและกำรรวบรวมเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใช

ประโยชนในอ ำเภอเมองจงหวดนครศรธรรมรำชมวตถประสงค เพอศกษำเพอศกษำลกษณะทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในจงหวดนครศรธรรมรำชและรวบรวมและเกบรกษำเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในจงหวดนครศรธรรมรำชเพอใหบรรลวตถประสงคดงกลำวจงมวธกำรด ำเนนกำรวจยดงตอไปน วธกำรศกษำลกษณะทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในจงหวดนครศรธรรมรำช

1. ก ำหนดพนทศกษำ ก ำหนดพนทในอ ำเภอเมองจงหวดนครศรธรรมรำช ลงพนทเกบขอมลแตละต ำบล โดย

ประสำนงำนกบผน ำชมชน ปรำชญชำวบำนในพนทท ำกำรรวบรวมขอมลทเกยวของกบสณฐำนวทยำเบองตนจำกพนทเกบตวอยำงและกำรใชประโยชนของพชทองถนโดยกำรใชแบบสอบถำมจำกคนในทองถนและนกพฤกษศำสตรพนบำนรวมทงจำกกำรรวบรวมเอกสำรเกยวกบพชทองถนทพบในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช 2. กำรเกบตวอยำงลกษณะทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถน 2.1 อปกรณ/สำรเคม/วธกำร

1. สมดบนทก 2. กลองถำยรป 3. ไมบรรทด 4. ถำดส ำหรบตำกเมลดพนธ 5. ถงบรรจเมลดพนธพช 6. ขวดเกบเมลดพนธพชทมฝำปด 7. ปำยตดขอมลเมลดพนธพช 8. แอลกอฮอล 70%

14

2.2 วธกำรศกษำ 2.2.1 กำรศกษำลกษณะทำงกำยภำพของพนธพช 1. สงเกตและจดบนทกประเภทของพนธพชวำเปนไมประเภทใด เชน ไมยนตน

ไมลมลก ไมเถำ ไมเกำะ หญำ กำฝำก ถำยภำพเกบไว 2. สงเกตและจดบนทกลกษณะของใบ โดยจะสงเกตรปรำงของใบวำมลกษณะรปทรง

อยำงไร ดผวใบทงดำนหนำ และดำนหลง ถำยภำพเกบไว 3. ส งเกตและจดบนทกลกษณะของดอกและผลวำมลกษณะอยำงไร และม

สวนประกอบใดบำง

4. สงเกตและจดบนทกลกษณะของดนบรเวณทพบพนธพชวำมลกษณะดนอยำงไร 2.2.2 กำรเกบตวอยำงเมลดพนธพช

กำรเกบเมลดพนธพช จะเกบเมลดจำกผลโดยเกบผลใหตดกบใบและเกบทงผลออนและผลแกจดซงตดอยบนตน (ถำเปนผลสดหรอผลแหงขนำดใหญดกำรเกบตวอยำงแหงเฉพำะสวนและกำรดอง) โดยจะมวธกำรเกบแหงเมลดพนธ ดงน

- วธกำรเกบแหงเมลดพนธ เมลดพนธทเกบจำกผลแหง วธกำรเกบ :

เกบผลไปแขวนผงลม ทงไวใหแหงสนทน ำผลไปตำกแดดประมำณ 3-5 วนน ำผลมำเทเมลดออกจำกผล แลวน ำมำท ำควำมสะอำด น ำเมลดพนธมำบรรจในถงกระดำษบบอำกำศออกใหหมดปดปำกถงใหแนน และเขยนรำยละเอยดไวขำงถงหรออำจจะบรรจเมลดพนธลงในขวดแลวปดฝำใหสนท จำกนนน ำไปเกบไวในตเยนหรอตเกบเมลดพนธ

เมลดพนธทเกบในระยะเรมสกแก วธกำรเกบ : น ำพชทจะเกบมำมดรวมกน 5-6 ฝกตอมดน ำไปแขวนผงลมในทอำกำศถำยเท 8-10 วน (หำมตำกแดด)น ำผลมำกะเทำะเมลดออกจำกผล แลวน ำมำท ำควำมสะอำดน ำเมลดพนธมำบรรจในถงกระดำษบบอำกำศออกใหหมด ปดปำกถงใหแนน และเขยนรำยละเอยดไวขำงถงหรออำจจะบรรจเมลดพนธลงในขวดแลวปดฝำใหสนท จำกนนน ำไปเกบไวในตเยนหรอตเกบเมลดพนธ

เมลดพนธทเกบเมอผลสกแก วธกำรเกบ : น ำเอำผลสกแกมำผำ เพอน ำเมลดออกมำลำงใหสะอำดน ำเอำเมลดทลำงสะอำดแลว ไปตำกแดดใหแหงประมำณ 2-3 วนน ำเมลดมำคดพนธทสมบรณ มน ำหนกดน ำเมลดพนธมำบรรจในถงกระดำษบบอำกำศออกใหหมด ปดปำกถง

15

ใหแนน และเขยนรำยละเอยดไวขำงถงหรออำจจะบรรจเมลดพนธลงในขวดแลวปดฝำใหสนท จำกนนน ำไปเกบไวในตเยนหรอตเกบเมลดพนธ

- วธกำรดองตวอยำงเมลดพนธ กำรน ำตวอยำงพชทเกบไดน ำไปแชในน ำยำดองทเหมำะสม น ำยำทน ำมำดองนโดยทวไปนอกจำกจะฆำเซลลแลว ยงรกษำสภำพเซลลดวย ชนสวนของพชทดองไวบำงสตรของน ำยำสำมำรถทจะน ำสไลดถำวรไดดวย วธนถำถำพชขนำดเลกอำจดองไดทงตน แตถำเปนพชขนำดใหญกจะใชเฉพำะบำงสวนเทำนนน ำยำดอง เปนสำรละลำยทมสวนประกอบของสำรเคมตำงๆ ซงมสตรตำงๆ กน ใหคณภำพและประสทธภำพไมเหมอนกน ทนยมโดยทวไปแบงออกเปนสองประเภทไดแก 1.) น ำยำดองแบบธรรมดำ 1.1 ฟอรมำดไฮด หรอ ฟอรมำลน 3-5% สำมำรถใชแชตวอยำงไดระยะเวลำนำนโดยไมเปรำะ ประกอบดวยฟอรมำดไฮด40 % 3-5 มลลลตรน ำกลน 97-95 มลลลตร 1.2 เอธลแอลกอฮอล 70% สเขยวของคลอโรฟลลจะจำง เซลลเหยว และเนอเยอเปรำะ ประกอบดวยเอธลแอลกอฮอล 70% 70 มลลลตรน ำกลน 25 มลลลตร 1.3 เอฟเอเอ(ฟอรมำลน อะซตก แอลกอฮอล)ตวอยำงทดองไมสำมำรถรกษำสภำพสเขยวไวได ประกอบดวยกรดอะซตก5 มลลลตรเอธลแอลกอฮอล 95% 50 มลลลตรฟอรมำลน 40 มลลลตรน ำกลน 35 มลลลตร 2.) น ำยำดองรกษำสภำพส 2.1 กำรดองเพอรกษำส เขยว ประกอบดวยฟอรมำลน 40% 12 มลลลตรโซเดยมคลอไรด 4กรม คอปเปอรซลเฟต1 กรมน ำกลน 230 มลลลตร 2.2 กำรดองเพอรกษำสแดง สม และเหลองฟอรมำลน 40% 25 มลลลตรกลเซอรน25 มลลลตรซงคคลอไรด50 กรมน ำกลน 1000 มลลลตร 2.3 กำรดองรกษำสขำวหรอสเหลองออนโปแทสเซยมไนเตรต30 กรมโซเดยมคลอไรด90 กรมน ำกลน 4500 มลลลตรคอปเปอรซลเฟต0.5 กรม 2.2.3 วธกำรเกบขอมลตวอยำงเมลดพนธ จำกกำรเกบตวอยำงเมลดพนธจำกพชทในจงหวดนครศรธรรมรำช เพอประเมนควำมหลำกหลำยของเมลดพนธพชทองถนทมอยใน อ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช มวธดงน

16

1.) ขนำดของเมลดสมเมลดพนธแตละชนดมำท ำกำรวดควำมกวำง ควำมยำว และควำมหนำของเมลดพนธพนเมอง ตวอยำงทไดจำกกำรส ำรวจ โดยกำรวดใชเครองวด คอ เวอรเนยร 2.) รปรำงของเมลดพนธ พจำรณำจำกสดสวนควำมยำวตอควำมกวำง ทไดจำกกำรวดควำมกวำงและควำมยำวของเมลด เปรยบเทยบสดสวนควำมยำวตอควำมกวำง ทไดจำกเกณฑกำรจ ำแนกรปรำงของเมลด

3.) สของเปลอกหมเมลด และเมลด

บทท 4 ผลกำรศกษำ

จำกกำรลงพนทส ำรวจพนทองถนอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช ซงประกอบไปดวย ต ำบลในเมอง ต ำบลทำงว ต ำบลนำทรำย ต ำบลทำงว ต ำบลคลง ต ำบลทำเรอ ต ำบลทำไร ต ำบลปำก

17

นคร ต ำบลไชยมนตร ต ำบลก ำแพงเซำ ต ำบลนำเคยน ต ำบลโพธเสดจ ต ำบลบำงจำก ต ำบลทำชก ต ำบลมะมวงสองตน และต ำบลปำกพน พบวำมเมลดพนธพชทองถนทพบทงหมด 31 วงศ จ ำนวน 50 ชนด ไดแก วงศ ACANTHACEAE ไดแก รำงจด(Thumbergia laurifoliaLindl.) วงศ ANACARDIACEAE ได แก มะม ด (Mangifera foetidaLour.) และมะม ว งห มพ ำนต (Anacardium occidentale L.) ANNONACEAE จ ำน วน 5 ช น ด ค อ ท เร ย น เท ศ (Annona muricata L.) ก ล ว ย ม ส ง (Uvaria grandifloraRoxb.) สำยหยด(Desmos chinensisLour.) นมแมวMelodorum siamense (Scheff) Ban. และกระดงงำจน Artabotrys hexapetalus (L.f.) Bhandari. วงศ APIACEAE ไดแก ผกชไทย(Coriandrum sativum L.) วงศ APOCYNACEAE ไดแก มะนำวไมรโห(Carissa carandas L.) วงศ ARECACEAE ไดแก จำก(Nypa fruticansWurmb.) ระก ำ(Salacca wallicnianaC.Mart.) และหมำก(Areca catechu L.) ว งศ BOMBACACEAE ได แ ก น น (Ceiba pentandra (L.) Gaertn.) ว งศ CAESALPINIACEAE ไดแก ชงโค(Bauhinia purpurea L.) วงศ CLEOMACEAE ไดแก ผกเสยนนำ(Cleome gynandra L.) วงศ CLUSIACEAE ไดแก กระทง(Calophyllum inophyllum L.) วงศ COMBRETACEAE ไดแก สะแกนำ(Combretum quadrangulare Kurz.) และหกวำง(Terminalia catappa L.) ว ง ศ DIPTEROCARPACEA ได แ ก ย ำ งน ำ (Dipterocarpus alatusRoxb.ex.) ว งศ EBENACEAE ไดแก ตะโก(Diospyios rhodcalyx) วงศ EUPHORBIACEAE ไดแก มะเมำ(Antides ma ghaesembilla Gaertn.) และ มะกล ำตำหน(Abrus precatorius L.) วงศ GNETACEAE ไดแก เขลยง(Gnetum gnemonLonn.) วงศ LECYTHIDACEAE ไดแก กระโดน(Careya sphaericaRoxb.) วงศ LEGUMINOSAE ไดแก กระถน ไทย(Leucaena leucocephala Wit.) และ อโสก(Saraca indica L.) วงศ LEGUMINOSAE-CAESALPINOIDEAE ไดแก หำงนกยงฝรง(Delonix regia (Bojer ex Hook.) Raf.) ร ำ ช พ ฤ ก ษ (Cassia fistula L.) แ ล ะ ข เ ห ล ก (Senna siamea(Lam.) ว ง ศ LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE ไดแก ลกเนยง(Archidendron jiringa (Jack) I.C. Nielsen) สะบำ( Entada rheediiSpreng.) แ ล ะ ก ร ะ ถ น ณ ร ง ค ( Acacia auriculaeformisCunn.) ว ง ศ MENISPERMACEAE ไดแก ยำนำง(Tiliacora triandra (Colebr.)) วงศ MIMOSACEAE ไดแก เหรยง(Parkia javanicaMerr.) วงศ MORACEAE ไดแก ฉง(Ficus botryocarpaMiq.) มะหำด(Artocarpus lakoochaRoxb.) และไทรยอย(Ficus benjamina L.) วงศ MYRSINACEAE ไดแก ตำเปดตำไก(Ardisia crenata Sims) และชมพมำเหมยว(Syzygium malaccense) วงศ PALMAE ไดแก กะพอ(Licuala spinosa Wurmb.) หวำยน ำ(Calamus siamensis) และหมำกเหลอง(Chrysalidocarpus lutescen) วงศ PIPERACEAE ไดแกพรกไทยด ำ (Piper nigrum L.) วงศ RUTACEAE ไดแกสม เช ง(C.sinensis (L.) Osbeck) วงศ SAPINDACEAE ได แก มะหวด (Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh.) วงศ SAPOTACEAE ไดแก แอปเปลน ำ (Chrysophyllum cainito L.) วงศ SOLANACEAE

18

ไดแก ยำสบ(Nicotiana tabacum L.) และมะแวงตน (Solanum indicum L.) วงศ TILIACEAE ไดแก ตะขบ(Muntingia calabura L.)(ตำรำงท 1) ตำรำงท 1พชทองถนทส ำรวจในพนทอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช

ท ชอ ชอวทยำศำสตร ชอวงศ

1 รำงจด Thumbergia laurifolia Lindl. ACANTHACEAE

2 มะมด Mangifera foetidaLour. ANACARDIACEAE 3 มะมวงหมพำนต Anacardium occidentale L. ANACARDIACEAE

4 ทเรยนเทศ Annona muricata L. ANNONACEAE 5 กลวยมสง Uvaria grandiflora Roxb. ANNONACEAE

6 สำยหยด Desmos chinensis Lour. ANNONACEAE

7 นมแมว Melodorum siamense (Scheff) Ban. ANNONACEAE 8 กระดงงำจน Artabotrys hexapetalus (L.f.) Bhandari ANNONACEAE

9 ผกชไทย Coriandrum sativum L. APIACEAE

10 มะนำวไมรโห Carissa carandasL. APOCYNACEAE 11 จำก Nypa fruticans Wurmb. ARECACEAE 12 ระก ำ Salacca wallicniana C.Mart. ARECACEAE 13 หมำก Areca catechu L. ARECACEAE

14 นน Ceiba pentandra (L.) Gaertn. BOMBACACEAE 15 ชงโค Bauhinia purpurea L. CAESALPINIACEAE 16 ผกเสยนนำ Cleome gynandraL. CLEOMACEAE

17 กระทง Calophyllum inophyllum L. CLUSIACEAE

18 สะแกนำ Combretum quadrangulare Kurz. COMBRETACEAE 19 หกวำง Terminalia catappa L. COMBRETACEAE

20 ยำงนำ Dipterocarpus alatus Roxb.ex. DIPTEROCARPACEA 21 ตะโก Diospyios rhodcalyx EBENACEAE 22 มะเมำ Antidesma ghaesembilla Gaertn. EUPHORBIACEAE 23 มะกล ำตำหน Abrus precatorius L. EUPHORBIACEAE 24 เขลยง Gnetum gnemon Lonn. GNETACEAE

25 กระโดน Careya sphaerica Roxb. LECYTHIDACEAE 26 กระถนไทย Leucaena leucocephala Wit. LEGUMINOSAE

19

27 อโสก Saraca indica L. LEGUMINOSAE

28 หำงนกยงฝรง Delonix regia (Bojer ex Hook.) Raf. LEGUMINOSAE-CAESALPINOIDEAE

29 รำชพฤกษ Cassia fistula L. LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE

30 ขเหลก Senna siamea (Lam.) LEGUMINOSAE – CEASALPINOIDEAE

ตำรำงท 1(ตอ) พชทองถนทส ำรวจในพนทอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช

ท ชอ ชอวทยำศำสตร ชอวงศ 31 ลกเนยง Archidendron jiringa (Jack) I.C. Nielsen LEGUMINOSAE-

MIMOSOIDEAE

32 สะบำ Entada rheediiSpreng. LEGUMINOSEAE– MIMOSOIDEAE

33 กระถนณรงค Acacia auriculaeformisCunn. LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE

34 ยำนำง Tiliacora triandra (Colebr.) MENISPERMACEAE 35 เหรยง Parkia javanica Merr. MIMOSACEAE 36 ฉง Ficus botryocarpa Miq. MORACEAE 37 มะหำด Artocarpus lakoocha Roxb. MORACEAE 38 ไทรยอย Ficus benjamina L. MORACEAE

39 ตำเปดตำไก Ardisia crenata Sims MYRSINACEAE

40 ชมพมำเหมยว Syzygium malaccense MYRTACEAE 41 กะพอ Licuala spinosa Wurmb. PALMAE 42 หวำยน ำ Calamus siamensis PALMAE 43 หมำกเหลอง Chrysalidocarpus lutescens PALMAE

44 พรกไทยด ำ Piper nigrum L. PIPERACEAE

45 สมเชง C. sinensis (L.) Osbeck RUTACEAE 46 มะหวด Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. SAPINDACEAE 47 แอปเปลน ำ Chrysophyllum cainito L. SAPOTACEAE

20

48 ยำสบ Nicotiana tabacum L. SOLANACEAE

49 มะแวงตน Solanum indicum L. SOLANACEAE 50 ตะขบ Muntingia calabura L. TILIACEAE

บทท 5 สรปผลและขอเสนอแนะ

จำกผลกำรส ำรวจทำงสณฐำนวทยำของเมลดพนธพชทองถนในพนทอ ำเภอเมอ งจงหวด

นครศรธรรมรำช พบวำมเมลดพนธพชทองถนทส ำรวจพบมทงหมด 50 ชนด ไดแก เหรยง ยำงนำ กระโดน ตะโก ฉง ทเรยนเทศ ลกเนยง นน ชงโค มะมด กะพอ ยำนำง มะหำด แอปเปลน ำ ตะขบ มะหวด สะแกนำ จำก สะบำ หำงนกยงฝรง กลวยมสง เขลยง สำยหยด รำชพฤกษ ตำเปดตำไก มะเมำ มะนำวไมรโห ผกเสยนนำ กระถนไทย ระก ำ มะมวงหมพำนต หมำก ยำสบ สมเชง มะแวงตน หวำยน ำ กระทง มะกล ำตำหน รำงจด ไทรยอย ขเหลก อโสก นมแมว หมำกเหลอง ชมพมำเหมยว กระดงงำจนผกชไทย หกวำง พรกไทยด ำ และกระถนณรงค ซงจะพบไดในแหลงพนททตำงกนทงทรำบลม ทงนำ รมหวยหนอง คลอง บง บรเวณปำเขำชำวบำนในทองถนมประสบกำรณและเรยนรวธน ำมำใชประโยชนเปนอำหำรและยำสมนไพร ทงในสวนของยอด ใบ ดอก ผล หนอ หวเหงำ รำกและล ำตน

ในสวนของกำรเกบตวอยำงนนพบวำ สำมำรถเกบตวอยำงไดเพยง 18 ชนดเทำนน คอ เหรยง ยำงนำ มะหำด สะแกนำ จำก สะบำ หำงนกยงฝรง สำยหยด รำชพฤกษ ตำเปดตำไก กระถนไทย ระก ำ หวำยน ำ มะกล ำตำหน ไทรยอย หมำกเหลอง พรกไทยด ำ และกระถนณรงค เนองจำกพชบำงชนดไมไดอยในชวงใหผลผลต และบำงชนดพชนนเสยหำยขณะเกบรกษำเนองจำกควำมชนสงท ำใหขนรำเกดควำมเสยหำยแกเมลดพนธ

21

จำกจ ำนวนชนดเมลดพนธ พชทพบวำมมำกถง 50 ชนด แสดงให เหนวำในพนทจงหวดนครศรธรรมรำชยงมควำมหลำกหลำยของจ ำนวนชนดเมลดพนธพช และจำกกำรส ำรวจพบวำพชเมลดพนธพชเรมมปรมำณลดนอยลงอยำงเหนไดอยำงชด ผลกำรส ำรวจในครงนพบวำประชำชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำชยงมควำมสนใจในกำรทจะท ำกำรส ำรวจเมลดพชเนองจำกสำมำรถอนรกษพชชนดนนใหยงคงอยแลวยงเปนกำรเพมรำยไดและถอเปนภมปญญำทองถนอกดวย ประชำชนสวนใหญเหนควรใหมกำรเพำะขยำยเมลดพนธทก ำลงจะสญหำยใหคงอยในทองถน โดยหนวยงำนทเกยวของควรใหกำรสงเสรมและสนบสนนกำรเพำะเมลดพนธพชตำงๆ และชวยเกบขอมลเชงวทยำศำสตรเพอเปนกำรสบทอดภมปญญำของทองถนตอไป

และจำกกำรส ำรวจในครงนไดเปนกำรสงเสรมใหนกศกษำรำยวชำสวนพฤกษศำสตรโรงเรยนไดฝกปฏบตกำรเกบตวอยำงเมลดพชทองถนเปนประสบกำรณตรงจำกกำรปฏบตจงเปนแนวทำงทชวยใหนกศกษำไดพฒนำทกษะในงำนส ำรวจและเกบรวบรวมพรรณพชตอไป

เอกสำรอำงอง

กองกำนดำ ชยำมฤต.2541. คมอจ ำแนกพรรณไม. กรงเทพฯ : บรษท ไดมอนดพรนตง จ ำกด. 235 หนำ.

กองกำนดำ ชยำมฤต.2548. ลกษณะประจ ำวงศพรรณไม. กรงเทพฯ : กลมพฤกษศำสตรปำไมส ำนกวจยกำรอนรกษปำไมและพนธพช กรมอทยำนแหงชำตฯ. 112 หนำ.

กองกำนดำ ชยำมฤต.2549. ลกษณะประจ ำวงศพรรณไม เลม2. กรงเทพ ฯ : กรมอทยำนแหงชำต สตวปำ และพนธพช. 88 หนำ.

โครงธนำคำรพนธกรรมพช 50 ป.กำรเกบรกษำเมลดพนธภำยใตสภำพเยนยงยวด. คนเมอ20 กมภำพนธ 2558 จำกhttp://www.rdi.ku.ac.th/seed/history.html

ชศร ไตรสนธ. (2552).กำรส ำรวจพชพรรณในทองถนพฤกษศำสตร. คนเมอ 20 กมภำพนธ 2558

http://library.cmu.ac.th/rsc/?newsdetail.php&id=505.

เตม สมตนนท. 2545. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย. หอพรรณไม กรมอทธยำนแหงชำตสตวปำ

22

และพนธพช. เทดศกด โทณลกษณ เบญจมำศ ศลำนอย ฉลองชย แบบประเสรฐ และยงยง ไพศำนตวฒนำ.

(2551). กำรศกษำสณฐำนวทยำของเมลดกลวย. คนเมอ 20 กมภำพนธ 2558 จำก

http://kucon.lib.ku.ac.th/cgi-.

ยงยง ไพสขศำนตวฒนำ. 2542. พฤกษศำสตรพนบำนหลกและแนวทำงกำรท ำวจย.แนวทำงในกำรศกษำ ควำมหลำกหลำยทำงชวภำพ. อกษรสยำมกำรพมพ, กรงเทพมหำนคร. สรวฒน บญชยศร และ สขทย พงศพฒนศร. (2553). ควำมหลำกหลำยและกำรใชประโยชนของ

พชผกพนบำนในเขตชมชนรอบกวำนพะเยำ. คนเมอ 20 กมภำพนธ 2558 จำก

tar.thailis.or.th/bitstream.

Hooker,J.D.1875. Flora of British India.I.L.Reeve&Co.Ltd.,London, England. Keng, H. 1969. Order and Families of Malayan Sedd Plants. Singapore University

of Malaya Press. Kuala Lumper. Larsen ,K. and I. Nielsen. 1994. Flora of Thailand Meeting. Aarhus University Department

of Systematic Botany / Herbarium AAU 27th to 30th July. Porter, C.L.1967.Taxonomy of Flowering Plants.W.H. Freeman and Company.Sanfrancisco. PLANT MORPHOLOGY AND PHYSIOLOGY. http://bragrisc.wikispaces.com/PLANT +MORPHOLOGY+AND+PHYSIOLOGY

ภำคผนวก

23

ตวอยำงแบบสอบถำม เลขทแบบสอบถำม…………................

แบบสอบถำมโครงกำรวจย เรอง สณฐำนวทยำและกำรรวบรวมเมลดพนธพชทองถนทมกำรน ำมำใชประโยชนในอ ำเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมรำช ผสมภำษณ...................................................... วนท........................ เวลำ....................

24

สวนท 1 ขอมลทวไป ชอผใหสมภำษณ...................................................เพศ........................อำย....................................... ทอย...................................................................................................................................................... อำชพ........................................................................................................................ ........................... สวนท 2 ขอมลของพชทองถนทน ำมำใชใชประโยชน ชอชนด............................................ ลกษณะทำงพฤกษศำสตร.................................................................................................................... สวนทใช............................................................................................................................. .................. บรเวณทเกบ(รวมถงลกษณะสภำพพนท) ............................................................... ........................... ............................................................................................................................. ................................ ขอมลทวไปเกยวกบแหลงทมำ(ขนบรเวณใด, เกบชวงเวลำใดเปนตน) ............................................................................................................................. ................................ .................................................................................................. ........................................................... วธกำรขยำยพนธของพชทองถนชนดนนๆ ............................................................................................................................. ................................ ............................................................................................................................. ................................ ภำพวำด/ภำพถำยเมลดพนธในพนทเกบตวอยำง สวนท 3 ขอมลของกำรใชประโยชน ประเภทของกำรใชประโยชน(บรโภค/สมนไพร/เครองใช/ของเลน/อนๆ) …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. วธกำรท ำ(แนบรปถำย) ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. ขอสงเกตในกำรใชประโยชน ............................................................................................................................................................. .. สวนท 4 ควำมคดเหนเกยวกบกำรใชประโยชน.................................................................................... ....................................................................

1. เหรยง

ภาพท 1 เหรยง

ชอวทยาศาสตร : Parkia javanica Merr. ชอวงศ : MIMOSACEAE ชออนๆ : เหรยง เรยง สะเหรยง(ภาคใต) กะเหรยง นะกง นะรง (มาลาย ภาคใต)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนเหรยง จดเปนเปนไมยนตนผลดใบขนาดกลาง มล าตนเปนเปลาตรง มความสงไดถง 50 เมตร มพพอนสงถง 6 เมตร ลกษณะโดยทวไปจะคลายคลงกบสะตอ แตจะแตกตางกนตรงทพมใบของตนเหรยงมกจะเปนพมกลม ไมแผกวางมากนก และมพมใบแนนและเปนสเขยวทบกวาพมใบของสะตอ เปลอกตนเรยบ ทกงกานมขนปกคลมขนอยประปราย และเปนตนไมทชอบแสงสวางและพนทคอนขางชมชน มกจะเรมผลดในในชวงทออกชอดอก และใบจะหลดรวงจนหมดตนเมอผลเรมแกพรอมๆ ไปกบใบออนทจะเรมผลออกมาใหม สวนวธการปลกตนเหรยงจะนยมขยายพนธดวยวธการใช เมลดเปนหลก นอกจากนยงสามารถขยายพนธดวยวธอนๆ ไดอก เชน การตดกงปกช าและการตดตา แตไมเปนทนยม

2

ใบเหรยง มกานใบยาวประมาณ 4-12 เซนตเมตร มตอมเปนรปมนยาว 3.5-5 มลลเมตร อยเหนอโคน สวนกานแกนชอใบจะยาวประมาณ 25-40 เซนตเมตร มชอใบแขนงดานขางประมาณ 18-33 ค ใตรอยตอของกานชอใบแขนงดานขางมกมตอมเลกๆ ขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 2-3 เซนตเมตร สวนชอแขนงยาวประมาณ 7-12 เซนตเมตร ในแตละชอมใบยอยประมาณ 40-70 ค โดยใบยอยมลกษณะเปนรปขอบขนานแคบ มความ กวางประมาณ 5-7 มลล เมตร และ ยาวประมาณ 1.5-1.8 มลลเมตร สวนปลายใบแหลมโคงไปทางดานหนา สวนฐานใบมกยนเปนตงเลกนอย สวนเสนแขนงของใบดานขางไมปรากฏชดเจน ดอกเหรย ง ออกดอกเปนชอกลม มขนาดของดอกกวางประมาณ 2 เซนต เมตร และยาวประมาณ 5 เซนตเมตร มกานชอดอกยาวประมาณ 20-25 เซนตเมตร สวนกานดอกยอยมกานดอกสนๆ และมใบประดบยาวประมาณ 4-10 มลลเมตร รองรบกลบรองกลบดอกของดอกสมบรณเพศเชอมตดกนเปนหลอด โดยจะออกดอกในชวงเดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม ผลเหรยง หรอ ฝกเหรยง ผลเปนฝกกวางประมาณ 3-4 เซนตเมตร และยาวประมาณ 22-28 เซนตเมตร ตวฝกตรงไมบดเวยนเหมอนกบสะตอบางพนธ และเมลดกไมนนอยางชดเจน ฝกเมอแกเตมทเปลอกจะแขงและมสด า โดยจะออกผลหรอฝกในชวงประมาณเดอนพฤศจกายนถงเดอนธนวาคม และฝกจะแกในชวงประมาณเดอนมกราคมถงเดอนกมภาพนธ ลกเหรยง หรอ หนอเหรยง มลกษณะคลายกบถวงอกหวโตแตจะมขนาดทใหญกวาและ มสเขยว มรสมนและกลนฉน เกดมาจากการน าเมลดเหรยงของฝกแกไปเพาะในกระบะทรายเพอใหเมลดงอกรากและมใบเลยงโผลขนมาเหมอนกบถวงอก จงจะสามารถน ามารบประทานได (เมลดเหรยงนนมเปลอกแขงจงไมสามารถรบประทานไดโดยตรง ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดเปนรปไข มขนาดประมาณ 11 x 20 เซนตเมตร หนงฝกมเมลดประมาณ 20 เมลด เปลอกหมเมลดมสน าตาล และเมลดภายในจะมสเขยว สรรพคณของเหรยง :

1. เมลดเหรยงมรสมน มสรรพคณชวยบ ารงรางกาย 2. ลกเหรยง สรรพคณชวยท าใหเจรญอาหารไดด 3. ลกเหรยงมวตามนเอ วตามนซ และแคลเซยม จงชวยท าบ ารงเหงอกและฟนแขงแรง 4. เปลอกและเมลดมคณคาทางสมนไพรทดกวาสะตอ แตสวนใหญแลวจะใชเมลดเพอเปน

ยาแกอาการจดเสยดแนนทอง 5. ชวยขบลมในล าไส 6. เปลอกตนใชเปนยาสมานแผล ชวยลดน าเหลอง

3

ลกษณะของล าตนเหรยง ลกษณะของดอกเหรยง

ลกษณะของฝกเหรยง ลกษณะของเมลดเหรยง

4

ภาพท 2 เหรยง 2.ยางนา

ภาพท 3 ลกษณะของยางนา

ชอวทยาศาสตร : Dipterocarpus alatus Roxb.ex. G.Don ชอวงศ : DIPTEROCARPACEA

5

ชอสามญ : ยางขาว ยางแมน า ยางหยวก (เหนอ) ยางก ง (เลย) ยางควาย (หนองคาย) ยางตง (ชมพร) ยางใต ยาง เนน (ภาคตะวนออก) กาตล ขะยาง จะเตยล จอง ชนนา ทองหลก ยาง เยยง รา ลอย เหง

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนยางนาเปนไมยนตนขนาดใหญ ไมผลดใบหรอผลดใบระยะสน สงไดถง 50 เมตร ล าตนเปลาตรง เปลอกตนสออกเทาออน เกลยง หลดลอกออกเปนชนกลมๆ โคนตนมกเปนพพอน เรอนยอดเปนพมกลม ทบ ตามกงออนและยอดออนมขน และมรอยแผลใบเหนชด

ใบยางนา เปนใบเดยว เรยงเวยนสลบ รปไขแกมรปขอบขนาน กวาง 6-14 เซนตเมตร ยาว 12.5-25 เซนตเมตร ใบมขนปกคลม ใบดานทองใบมขนรปดาวสนๆ เนอใบหนาและเหนยว ยนเปนลอน โคนใบมนกวาง ปลายใบสอบทๆ ขอบใบเปนคลนเลกนอย ใบออนมขนสเทา ใบแกเกลยงหรอเกอบเกลยง กานใบ ยาว 3-4 เซนตเมตร มขนประปราย ใบมหใบขนาดใหญ ดอกยางนา ออกรวมกนเปนชอสนๆแบบชอกระจะ ตามงามใบตอนปลายกง ดอกขนาด 4 เซนตเมตร สชมพออน ชอละ 4-5 ดอก ดอกขนาดใหญ เรยงตวหลวมๆ เปนชอหอยยาวถง 12 เซนตเมตร กานชอมขน กลบดอกม 5 กลบ รปขอบขนาน สวนปลายกลบมนและบดเวยน โคนกลบชดกน ชนกลบเลยงโคนเชอมตดกนเปนร ปถวยมครบตามยาว 5 ครบ ปลายแยก เปน 5 แฉก มแฉกยาว 2 แฉก และสน 3 แฉก มขนสนๆสน าตาลปกคลม เกสรเพศผมากกวา 25 อน กานชอบเรณสน ปลายอบเรณมรยางครปเสนดาย รงไขมขน กานเกสรตวเมยอวน และมรอง ผลยางนา เปนผลแหงรปกระสวย มหลอดกลบเลยงหมจนมด ยาว 2-2.5 เซนตเมตร มป กขนาดใหญ 2 อน ท พฒนามาจากกลบ เล ยง สแดงอมชมพ กวาง 2 -2.5 เซนต เมตร ยาว 11-15 เซนตเมตร เมอสกสน าตาล เสนปกตามยาวม 3 เสน ปกสน 3 ปก ยาวประมาณ 1 เซนตเมตร สวนกลางผล มครบตามยาว 5 ครบ เสนผานศนยกลางผล 2.2-2.8 เซนตเมตร ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดมขนาด 3.5 × 3 เซนตเมตร เปลอกหมเมลดมน าตาล มลกษณะ 5 แฉก ปกของยางนายาวประมาณ 10-12 เซนตเมตร กวาง 2-2.5 เซนตเมตร สนผาศนยกลาง 1 เซนตเมตร เมลดมลกษณะสขาวครม แขง มกลนเหมอนน ามนยาง

สรรพคณของยางนา ต ารายาไทย น าตมเปลอก กนแกตบอกเสบ บ ารงรางกาย ฟอกเลอด บ ารงโลหต และใชทาถนวด (ขณะรอนๆ) แกปวดตามขอ ตนมน ามนยาง รสรอนเมาขน มสรรพคณหามหนองและสมานแผล

6

ใชทาแผลเนาเปอย แผลมหนอง แผลโรคเรอน แกโรคหนองใน ใชยาเครองจกสาน ทาไม อดเรอรว และผสมขเลอยจดไฟ หรอท าไต น ามนยางผสมกบเมลดกยชาย (Allium tuberosum Roxb.) ควใหเกรยม บดใหละเอยด ใชอดฟนแกฟนผ น ามนยาง 1 สวน ผสมกบแอลกอฮอลกน 2 สวน กนเปนยาขบปสสาวะ แกมตกดระดขาว จบเปนยาขบเสมหะ

ลกษณะของล าตนยางนา ลกษณะของกงตนยางนา

7

ลกษณะของหลงใบยางนา ลกษณะของหนาใบยางนา

ลกษณะของผลยางนา ลกษณะของเมลดยางนา

ภาพท 4 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของยางนา

3. กระโดน

8

ภาพท 5 ลกษณะของตนกระโดน

ชอวทยาศาสตร : Careya sphaerica Roxb.

ชอวงศ : LECYTHIDACEAE

ชอสามญ : Tummy-wood ชออนๆ : หกวาง (จนทบร), ขย (กะเหรยง- กาญจนบร), แซงจแหน เสเจออะบะ

(กะเหรยง-แมฮองสอน), พย (ละวา-เชยงใหม), ปยขาว ผกฮาด ผาฮาด (ภาคเหนอ), กระโดนโคก กระโดนบก ปย (ภาคเหนอ, ภาคใต), ตนจก (ภาคกลาง), ปยกระโดน (ภาคใต), เกาปย (คนเมอง), ละหมด (ขม)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตนกระโดน จดเปนไมยนตนผลดใบขนาดกลาง มลกษณะของเรอดยอดเปนพมกลมแนนทบ

มความสงของตนประมาณ 10-20 เมตร เปลอกตนหนาเปนสด าหรอสน าตาลด า แตกลอนเปนแผน

ตนมกงกานสาขามาก สวนเนอไมเปนสแดงเขมถงสน าตาลแกมแดง พบไดตามปาเบญจพรรณชน ปา

หญาและปาแดง ขยายพนธดวยวธการใชเมลดในชวงฤดฝน และวธการตอนกงตอน

9

ใบกระโดน ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบเวยนเปนกลมตามปลายกง ลกษณะของใบเปนรป

ไขกลบ ปลายใบมนและมจงแหลมยน โคนใบสอบเรยว สวนขอบใบเปนหยกเลกนอยตลอดทงขอบใบ

ใบมขนาดกวางประมาณ 15-25 เซนตเมตร และยาวประมาณ 30-35 เซนตเมตร ผวใบทงสองดานม

ลกษณะเกลยง เนอใบหนาและคอนขางนม มเสนแขนงใบอยประมาณขางละ 8-15 เสน เสนใบยอย

เปนแบบรางแห เหนไดชดเจนทางดานลาง กานใบอวบเกลยงและมความยาวประมาณ 2-3

เซนตเมตร ในหนาแลงใบแกทองใบจะเปนสแดง และจะทงใบเมอออกใบออน ยอดออนของใบเปนส

น าตาลแดง ใบกอนรวงเปนสแดง

ดอกกระโดน ดอกมขนาดใหญ ออกดอกเปนชอแบบกระจะตามปลายกงทไมมใบ สนมาก ใน

แตละชอมดอกประมาณ 2-6 ดอก ลกษณะของดอกคลายเปนดอกเดยว มกลบดอก 5 กลบ แตละ

กลบดอกยาวประมาณ 1-5 นว ลกษณะของกลบดอกเปนรปขอบขนาน แยกกน ขอบกลบและปลาย

กลบเปนสเขยวออน สวนโคนกลบเปนสชมพ โคนกลบดอกเชอมตดกนเปนรประฆง รวงไดงาย โดย

ดอกจะบานในเวลากลางคน และมกจะรวงในชวงเชา ดอกมเกสรเพศผสขาวจ านวนมากยาวประมาณ

4-5 เซนตเมตร กานเกสรยาวเรยงตวกนแนนเปนพ โคนกานเกสรเชอมตดกนเปนวงสแดงออนๆ โดย

เกสรทสมบรณจะอยขางใน ขานฐานดอกมลกษณะเปนรปวงแหวน ขอบนนขน สวนเกสรเพศเมยมรง

ไขใตวงกลบ ลกษณะเปนรปกระสวยกลบ ม 4 ชอง ในแตละชองจะมออวลจ านวนมาก โดยเกสรเพศ

เมยจะตดคงทน และกานเกสรเพศเมยจะยาวประมาณ 4-6 เซนตเมตร ดอกมใบประดบลกษณะกลม

หรอร 3 ใบ มกลบเลยงดอก 4 กลบ แยกจากกน ยาวประมาณ 8-10 มลลเมตร เปนสเขยวออน หนา

และคอนขางมน โดยจะออกดอกในชวงเดอนมกราคมถงเดอนเมษายน

ผลกระโดน ผลมลกษณะกลมหรอเปนรปไข อวบน า มเนอสเขยว คอนขางแขง ผลมขนาดกวางประมาณ 5 เซนตเมตร และยาวประมาณ 6.5 เซนตเมตร ผวผลเรยบ เปลอกหนา ทปลายผลจะมกลบเลยงทตดทนอย และมกานเกสรเพศเมยตดอยทปลายผลดวย ผลสดเปนสเขยว เมอสกแลวจะเปลยนเปนสน าตาล โดยจะออกผลในชวงเดอนภมภาพนธถงเดอนมถนายน

ลกษณะสณฐานเมลด : เมลดจ านวนมากและมเยอหม เมลดเปนสน าตาลออน ลกษณะของเมลดเปนรปไขและแบน

มขนาดกวางประมาณ 1 เซนตเมตร และยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร

10

ลกษณะของใบกระโดน ลกษณะของดอกกระโดน

ลกษณะของผลกระโดน

ภาพท 6 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกระโดน

11

4.ตะโก

ภาพท 7 ลกษณะของตนตะโก

ชอวทยาศาสตร : Diospyios rhodcalyx ชอวงศ : EBENACEAE ชอสามญ : Ebony

12

ชออนๆ : ตะโกนา, โก, นมงว, มะโก, มะถาน, ไฟผ

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตน เปนไมตน สงไดถง 15 เมตร เปนไมเนอแขงและเหนยว อายยนยาว ล าตนมเปลอกหมสด าแตกเปนสะเกดหนาๆ ใบ เดยวเรยงสลบกนรปไข หรอรปปอมๆ โคนใบสอบเปนรปลม ปอมหรอปาน ปลายใบโคงมน ปาน เวาเขา หรอหยกคอดเปนตงสนๆ ผวเกลยงเขยวสด ใบดกและ หนาทบ ดอก ออกตามงามใบ กานดอกยาว 1–3 มม. มขนนม ดอกเพศผและดอกเพศเมยอยตางตนกน ดอกเพศผจะออกเปนชอๆ ละประมาณ 3 ดอก ดอกเพศเมยออกดอกเดยวๆ ฝก/ผล กลมเมอออนมขนสน าตาลแดง โคนและปลายผลมกบม มยางมาก ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดรปรางยาวร เสนผาศนยกลาง 5-7 มลลเมตร เมลดมเนอเยอสด (pulb) สขาวลอมรอบ

การใชประโยชน : ไมประดบ สมนไพร ไมใชท าเฟอรนเจอรหรอดามเครองมอ ผลออนใชยอมผา ยอมแห ไมดด แหลงทพบ : ขนไดทวประเทศเวนภาคใต พบตามปาผลดใบจนถงรมทงนาทระดบ 40- 300 เมตร เหนอระดบน าทะเล สรรพคณทางยา : - เปลอก ตน และแกน บ ารงธาต บ ารงก าลง ตมกบเกลอ อมรกษาร ามะนาด - ผลแกทองรวง คลนไส ทองเสย แกอาการบวม ขบพยาธ แกกษย แกฝเนา - เปลอกผล เผาเปนถาน ขบปสสาวะ - เมลด รสฝาดเฝอน แกบด แกทองรวง

ลกษณะของล าตนตะโก ขนาดความยาวของใบตะโก

13

ลกษณะของชอดอกตะโก ลกษณะของผลตะโก

ลกษณะของเมลดตะโก

ภาพท 8 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของตะโก

5.ฉง

14

ภาพท 9 ลกษณะของตนฉง

ชอวทยาศาสตร : Ficus botryocarpa Miq. ชอวงศ : MORACEAE ชอสามญ : Duea ching ชออนๆ : ชงขาว จงขาว ซงขาว

มะเดอซง เดอฉง

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมยนตนตระกลมะเดอสงประมาณ 3 - 5 เมตร

แตกกงกานมาก เปลอกตนเรยบ สน าตาล อมเขยว ใบ ใบเดยวขนาดใหญสเขยวเขมกวางประมาณ 5-6 นว ยาวประมาณ 8 นว กานใบสแดง

หนาใบเรยบเปนมน ขอบใบเรยบ หลงใบมกานใบนน ผล ผลกลมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1-1.2ซม. ผลออกตามตนและกงกาน ม

ลกษณะเปนชอ ๆ ละประมาณ 5-30 ผล ผลกลมสเขยว มยางสขาวขน เพาะขยายพนธ การเมลดและตอนกง

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดเลกๆ สชมพออนอยภายในผล ลกษณะคลายเกสรตวผเบยดกนอยภายใน ไมสามารถ

วดขนาดเมลดได

ประโยชน : ผลออน (รสชาตฝาดมน) น ามารบประทานเปนผกสด เปนผกเหนาะทกนกบอาหารทมรสเผด ไดแก น าพรก แกงพงปลา หรอกนรวมกบน าพรก ขนมจนน ายา หรอแกงชนดตาง ๆ บางคนนยมน าไปปรงใสแกงเผด สรรพคณทางยา :

- เปลอกตน มรสฝาด รบประทานแกทองรวง ชะลางบาดแผล เปนยาสมานด

- ราก เปนยาแกไข กระทงพษไข แกไขหว ไขกาฬ ไขพษทกชนด กลอมเสมหะและโลหต

15

ลกษณะของใบฉง ลกษณะของชอผลฉง

ลกษณะของผลฉง ลกษณะของภายในผลฉง

ภาพท 10 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของฉง

6. ทเรยนเทศ

16

ภาพท 11 ลกษณะของตนทเรยนเทศ

ชอวทยาศาสตร : Annona muricata L. ชอวงศ : ANNONACEAE

ชออน ๆ : ทเรยนแขก (ภาคกลาง) หมากเขยบหลดหรอหมากพลด (ภาคอสาน) ทเรยนน า (ภาคใต) และมะทเรยน (ภาคเหนอ) ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

เปนตนไมขนาดเลก สง 3-5 เมตร เปลอกมกลนฉน ใบเดยวเรยงสลบสองดานในระนาบเดยว รปรกวาง 3-7 เมตร ปลายใบแหลม เมอขยมกลนเหมน ดอกเดยว ออกทซอกใบหอยลง อยตดกน 2-3 ดอก กลบดอกม 6 กลบ เรยงเปน 2 ชน ชนละ 3 กลบ สเหลอง กลบหนาแขงฉ าน า ผลเปนกลม รปกลมร ขนาด 10-25 เซนตเมตร ปลายผลท เปลอกนอกมหนามแหลม เนอสขาวนม มกลนหอม รสหวานอมเปรยว ภายในมเมลดสด า รปร ผลมรปรางคลายทเรยน มหนาม เปลอกสเขยว เนอสขาว ฉ าน า รสหวานอมเปรยว ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดแกมสด า แบนรปร ความยาวประมาณ 1.5-2 เซนตเมตร กวางประมาณ 1 เซนตเมตร ความหนาประมาณ 0.5 เซนตเมตร เปลอกหมเมลดมลกษณะแขง เมอขดผดเปลอกหมเมลดจะมลกษณะสเหลอง การใชประโยชน : ทเรยนเทศใชกนเปนผลไมสด และน ามาแปรรปเปนผลไมกวน เยลล ไอศกรมและซอส ในมาเลเซยน าไปท าน าผลไมกระปอง เวยดนามนยมท าเปนน าผลไมปน เมลดมพษ ใชท ายา

17

เบอปลาและเปนยาฆาแมลง ในทางโภชนาการ ทเรยนเทศมคารโบไฮเดรตมาก โดยเฉพาะน าตาลฟรกโทส วตามนซ และวตามนบ ผล ใบ และเมลดมฤทธทางยา ใชเปนยาสมนไพร ชาวโอรงอสลในรฐเประ ประเทศมาเลเซยใชใบใชฆาแมลงขนาดเลก ผลใชรกษาโรคกระเพาะอาหาร และมสารตานอนมลอสระ

การขยายพนธ : การเพาะเมลดท าไดโดยการน าเมลดมาเพาะเมลดจะงอกภายใน7วน แตตนกลาจะโตชาและออกดอกเมอมอายไมต ากวา 3 ป จงนยมขยายพนธดวยการเสยบยอด และทาบกง

ลกษณะของล าตนทเรยนน า ลกษณะของดอกทเรยนน า

ลกษณะของหนาใบทเรยนน า ลกษณะของหลงใบทเรยนน า

18

ลกษณะของผลทเรยนน า ลกษณะของเมลดทเรยนน า

ภาพท 12 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของทเรยนน า 7.เนยง

ภาพท 13 ลกษณะของตนเนยง

ชอวทยาศาสตร : Archidendron jiringa (Jack) I.C. Nielsen ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

19

ไมตนขนาดกลาง สง 10-15 เมตร เปลอกตนสเทาหรอน าตาลออนปนเทา เรอนยอดเปนพมกลมใหญ ดอกสขาวขนาดเลก ออกเปนชอ ผลเปนฝกแบนเปนเกลยวไปทางเดยวกน คลายรปเกอกมา ผวสน าตาลคล า เมลดมพษ

ลกษณะสณฐานของเมลด : เปลอกมลกษณะเปนรปฝาหอย มลกษณะเปนโคงงอ สด า ผวภายในจะเปนสครมและ

เมลดจะแขง รปรางจะมลกษณะกลมรหรอตามลกษณะของเปลอก ผวภายนอกมลกษณะน าตาล มความกวางประมาณ 3-4 เซนตเมตร เมลดจะสามารถแบงไดเปน 2 ฝา มกลนฉน เปนเอกลกษณของเนยง ประโยชน : รบประทานรวมกบอาหาร

ลกษณะของล าตนเนยง ลกษณะของชอดอกเนยง

20

ลกษณะของใบเนยง ลกษณะของผลเนยง

ลกษณะของเมลดเนยง ลกษณะภายในของเมลดเนยง

ภาพท 14 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของเนยง

8. นน

21

ภาพท 15 ลกษณะของตนนน

ชอวทยาศาสตร : Ceiba pentandra (L.) Gaertn. ชอวงศ : BOMBACACEAE ชออนๆ : งาว งวนอย งวสรอย งวสาย

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมยนตน ผลดใบในฤดแลง ประมาณปลายเดอนกมภาพนธถงเมษายน ล าตนสงใหญ เปลาตรง แผพมกวางบรเวณยอด พบหนามตามโคนตน ล าตนมสเขยว สง 8-30 เมตร ใบประกอบแบบนวมอ เรยงสลบ ใบยอย 5-9 ใบ รปขอบขนานแกมใบหอก กวาง 1.5-4.5 เซนตเมตร ยาว5-16 เซนตเมตร ปลายรปหอกเรยวแหลม ขอบใบเรยบ โคนใบเรยวแหลม กานใบและเสนใบมสน าตาลแดง กานใบยอยยาว 0.3-0.5

22

เซนตเมตร กานใบรวมยาว 8-20 เซนตเมตร ดอกชอกระจะ ออกทซอกใบ ขนาด 2-3.5 เซนตเมตร ดอกยอยจ านวนมาก ลกษณะดอกเปนรปถวย ปลายแยกเปน 5 กลบ ยาว 1 -1.5 นว กลบดอกสขาวแกมเหลอง กลบดอกตดกนทฐาน กลบดานนอกเปนสขาวนวล และมขน ดานในสเหลอง เกสรตวผ 5-6 อน กานเกสรตวเมยไมแยก ผลเปนฝกยาวร แหงแตก รปขอบขนาน กวาง 2 นว ยาว 4-5 นว ปลายและโคนผลแหลม เปลอกแขง แตกเปน 5 พ มเสนใยสขาวคลายเสนไหมยาวหมเมลด เปนปยนน น ามายดใสหมอน ทนอน ฝกออนมากๆทเนอยงไมเปลยนเปนปยนน ใชเปนอาหารได โดยรบประทานสด หรอใสแกง

ลกษณะสณฐานของเมลด : เปลอกหมเมลดมสด า ผวขรขระ มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 0.5 เซนตเมตร ผลดานในมสขาวครม ลกษณะนม มจ านวนมากใน 1 ผล สรรพคณ : ยาพนบานอสาน ใช เปลอกตน ตมน าดม แกบด แกอาหารเปนพษ ต ารายาไทย ใช ทงตน ตมน าดม แกไอ แกไข เปลอกตน รสเยนเอยน แกไข แกบด แกรอนใน ขบปสสาวะ ท าใหอาเจยน บ ารงก าหนด ตมดมแกหด แกหวดในเดก ตมรวมกบหมาก ลกจนทนเทศ และน าตาล ดมขบปสสาวะ ใชไดดในรายทเปนนวในกระเพาะปสสาวะ ดอกแหง แกไขแกปวด ราก รสจดเอยน ตมน าดม เปนยาบ ารงก าลง แกบดเรอรง แกทองเสย ท าใหอาเจยน ขบปสสาวะ แกพษแมลงปอง ต าคนเอาน าดม แกเบาหวาน เมลด รสเอยนมน น ามนจากเมลด รสรอนเปนยาระบาย ขบปสสาวะ ยางไม รสฝาดเมา เปนยาบ ารงก าลง ฝาดสมาน แกทองรวง แกระดขาวมากเกนไป ใบ รสเยนเอยน ต าพอกแกฟกช า เผาไฟ ผสมหวขมนออยและขาวสก พอกฝ ตมน าดมแกไข แกโรคเรอน ต ากบหวหอม ขมน ผสมน าดมแกไอ แกเสยงแหบ แกหวดลงทอง แกทอปสสาวะอกเสบ ใบออนรบประทานแกเคลดบวม ผลออน รสหวานฝาดเยน เปนยาสมาน ราก แกบด แกล าไสอกเสบ คนเอาน า ทานแกโรคเบาหวาน เมลด ขบปสสาวะ ประโยชน : นนเปนพนธไมน าเขาจากตางประเทศ มถนก าเนดในปาเขตรอนของประเทศเปร มปลกในประเทศไทยเพอใชปยจากผลท าหมอนและทนอน ออกดอกระหวางเดอนมกราคมถงมนาคม นอกจากนเมลด สกดเปนน ามนพช กากทเหลอใชเปนวตถดบในอตสาหกรรมอาหารสตว ไสนน ใชเพาะเหนฟาง เนอไมนน ท ากระสวนทอผา เยอกระดาษ สนรองเทา ราก ใชประโยชนในทางการแพทย

23

ลกษณะของล าตน ลกษณะของใบนน

24

ลกษณะของฝกแก ลกษณะของเมลด

ภาพท 16 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของนน

9. ชงโค

จ

25

ภาพท 17 ลกษณะของตนชงโค

ชอวทยาศาสตร : Bauhinia purpurea Linn. ชอวงศ : CAESALPINIACEAE นเวศวทยา : ในธรรมชาตพบขนตามปาเบญจพรรณ ปจจบนน ามาปลกรมทาง

และสถานทราชการ สามารถขนไดดทวไป

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตนสงถง 10 เมตร ผลดใบชวงสน ๆ ใบ เปนใบเดยว ออกสลบ รปมนเกอบกลม แยกเปน

2 พ ปลายมนกลม กวาง 8-16 ซม. ยาว 10-14 ซม. ขอบใบเรยบ ดอก ชอดอกออกขาง ๆ หรอปลายกง 6-10 ดอก กลบดอก 5 กลบ สชมพถงมวงเขม รปรกวางตรงสวนกลางเมอบานวดผาศนยกลาง 6-8 ซม. เกสรผ 3 อน รงไขมขน ฝกยาว 20-25 ซม. เมอแกแตกเปน 2 ซก เมลดกลมม 10 เมลด

ลกษณะสณฐานเมลด : เปลอกหมเลดมลกษณะแขง มสน าตาล มลกษณะกลมแบน เมอเจอความรอนจะแตกออก

ดานในจะมสเปนสน าตาลเขม มความกวางของเมลดประมาณ 2 เซนตเมตร

26

ประโยชน : ใบตมกนรกษาอาการไอ ดอกเปนยาระบายดบพษไข รากตมกนเปนยาระบาย ปลกเปนไมดอกไมประดบไดด

ลกษณะของฝกออนชงโค

ลกษณะของเมลดชงโค

ภาพท 18 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของชงโค

27

10. มะมด

ภาพท 19 ลกษณะของตนมะมด

ชอวทยาศาสตร : Mangifera foetida Lour. ชอวงศ : ANACARDIACEAE ชออน : มะละมดไทย มะมวงปา (ใต) มะแจ มาจง มาแจฮแต (มลาย-นราธวาส)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมยนตนขนาดกลางถงขนาดใหญ สง 8-40 เมตร เรอนยอดเปนพมทรงสงถงคอนขางกลม

วดรอบล าตน 80-150 ซม. ล าตนเปลาตรง เปลอกสน าตาลอมเขยวคล า แตกเปนสะเกดหยาบ ๆ เปลอกชนในสน าตาลแดง

ใบ ใบเดยวออกเรยงเวยนสลบเปนกลมตามปลายกง แผนใบคลายแผนหนงเปนคลนแขง กรอบ ใบรปรแกมรปขอบขนานหรอรปหอก ขนาดใบกวาง 4-11 ซม. ยาว 10-32 ซม. โคนใบสอบเบยว ปลายใบเปนตงทๆ ใบพงตงชน เนอใบหนามากเกลยงเปนมน เสนแขนงใบม 12 -26 ค

28

เรยวโคงและขนานกน เสนรางแหเหนไมชด เสนกลางใบขนเปนสนทางดานหลงใบ กานใบอวบเป นรองทางดานบน โคนกานบวม กานใบยาว 2-5.5 ซม.

ดอก มขนาดเลก สชมพหรอสสมมกลนหอมเยน ออกดอกเปนชอใหญตามปลายกง คลายชอมะมวง ชอหนงๆ ยาว 7-21 ซม. เปนดอกสมบรณเพศ กานดอกสแดงเขมกลบดอกและกลบรองดอกมอยางละ 5กลบ กลบรองกลบดอกรปไข ขนาด 2 -4 มม. สวนกลบดอกรปหอก ขนาดกวาง 2.5 มม. ยาว 7-10 มม. เกสรผม 5 อน ในจ านวนนเปนเกสรผปลอม 4 อน เกสรผแททเหล ออย อน เด ยวจะยาวกว า เกสรผ ปลอม ร งไขกลม ขนาดกวาง 1 .8 มม . ยาว 2 มม . ผล รปไขแกมรปขอบขนาน ลกษณะเปนปอมเบยวๆ เนอหนา ขนาดกวาง 7.5 ซม. ยาว 10.5 ซม. ผลสก สเหลองแกมเขยว ภายในมเมลด

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดเดยว ทรงกลม หรอรปไข กวาง 5-8 ซม. ยาว 8-15 ซม. เปลอกผลหนาเรยบเกลยง สเขยวอมเหลอง เมอสก สเขยวอมน าตาลเมลดมเนอนมสเหลองตดกบเปลอกหมเมลดหนาแขง ระยะเวลาการเปนดอก -ผล : ออกดอกประมาณเดอนมกราคม-มนาคม ผลแกระหวางเดอน มถนายน-สงหาคม ลกษณะทางนเวศและการกระจายพนธ :

พบขนตามชายฝงแมน า ในปาพรและในปาดบชนทลมต าทางภาคใตของประเทศไทย บางครงพบในปาทสงจากระดบน าทะเลปานกลางขนไปจนถง 600 เมตร ในตางประเทศพบทเวยดนาม พมา มาเลเซย อนโดนเซย และฟลปปนส การขยายพนธ : เพาะเมลด ชอบความชนสง และแสงแดดเตมวน ประโยชน :

ผลใชรบประทาน ผลออน รบประทานเปนผกสด ผกแกม ย า มรสเปรยว ผลสกรสหวานอมเปรยวเนอไมใชกอสราง ตกแตงภายใน ใชท าฟน ใหไฟแรง เนอไมใชกอสรางและท าดามเครองมอเครองใชไดด

29

ลกษณะของล าตนมะมด ลกษณะของใบมะมด

30

ลกษณะของผลมะมด ลกษณะของเมลดออนมะมด

ภาพท 20 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของมะมด 11. กะพอ

31

ภาพท 21 ลกษณะของตนกะพอ ชอวทยาศาสตร : Licuala spinosa Wurmb.

ชอวงศ : PALMAE ชออนๆ : พอ (ภาคใต)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตน ไมพม สงถง 5 เมตร มกแตกหนอเปนกอใหญ แตละตนมเสนผาศนยกลาง 5 -8 เซนตเมตร ยอดออน ใบออนและชอดอก มสะเกดรงแคสน าตาลแตหลดรวงงาย ใบประกอบรปพด กานใบยาว 1-2 เมตร ขอบกานใบมหนามสเหลอง มลกษณะไมแนนอน เรยงตวกนอยางไมเปนระเบยบตลอดทงกาน ใบยอยอยรวมกนเปนกลม 18-19 กลม แตละกลมมใบยอย 3-4 ใบ ขอบใบเชอมตดกนเกอบตลอด แตละใบยอยยาว 50-70 เซนตเมตร ปลายใบยอยหยกเวา ดอกเปนชอเชงซอน 2 ชน ชอดอกยาว 1-2 เซนตเมตร ดอกหนงๆ จะใหผลเพยงผลเดยว ผลลกษณะคอนขางกลม มเสนผาศนยกลาง 0.8-1 เซนตเมตร เมอสกจะมสสมถงแดงคล า

32

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดมลกษณะกลมรปหยดน า สขาว ผวหยาบ ขนาดประมาณ 1 เซนตเมตร สวนทใชบรโภค ยอดออน โดยตดเอาสวนปลายหรอสวนยอดของล าตน ซงเมอลอกกาบนอกจะไดเนอในนม การขยายพนธโดยการแยกหนอ สภาพแวดลอมทเหมาะสมพบล าธาร ทลมน าขงในปาพร และปาดงดบชน ฤดกาลทใชประโยชน : ตลอดทงป การปรงอาหาร : ยอดออนทลอกกาบออกแลว น ามาตมเปนผกจม น ามาสบหรอหนเปนฝอยส าหรบแกงเลยง แกงกะท ลกษณะพเศษ ยอดออนทดบ มรสฝาดอมหวานเลกนอย ขอควรระวง ยอดออนทดบชาวบานเชอวาถากนสดๆ จะ “เสาะทอง” คอยอยยากจงนยมน ามาตมกอน รบประทาน

ลกษณะของล าตนกะพอ ลกษณะของใบกะพอ

33

ลกษณะของชอผลกะพอ ลกษณะของเมลดกะพอ

ภาพท 22 ลกษณะทางพฤกษศาสตรกะพอ 12. ยานาง

ภาพท 23 ลกษณะของตนยานาง

ชอวทยาศาสตร : Tiliacora triandra (Colebr.) ชอวงศ : MENISPERMACEAE ชอสามญ : Bamboo grass ชออนๆ : จอยนาง (เชยงใหม) เถายานาง เถาวลยเขยว (กลาง) ยาดนาง (สราษฎรฯ)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

34

ล าตน ไมเถาเลอย เถากลมขนาดเลก มเนอไม เลอยพนตามตนไม หรอกงไม เถามสเขยว ยาว 10-15 เมตร เถาออนสเขยว เมอเถาแกจะมสคล า แตกเปนแนวถ เถาออนมขนนมสเทา เหงาใตดน กงกานมรอยแผลเปนรปจานทกานใบหลดไป มขนประปราย หรอเกลยง ใบ ใบเดยว หนา สเขยวเขมเปนมน เรยงแบบสลบ รปไข ยาวประมาณ 6-12 เซนตเมตร กวางประมาณ 4-6 เซนตเมตร ขอบใบเรยบ ปลายใบแหลม ฐานใบมน ผวใบเปนคลนเลกนอย กานใบยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร ผวใบเรยบมน ไมมหใบ เนอใบคลายกระดาษ แตแขง เหนยว มเสนใบกงออกจากโคนใบรปฝามอ 3-5 เสน และมเสนแขนงใบ 2-6 ค เสนเหลานจะไปเชอมกนทขอบใบ เสนกลางใบดานลางจะยนละเอยดใกลๆโคน ขนเกลยง กานใบผวยนละเอยด

ดอก ดอกออกเปนชอเลกๆแบบแยกแขนงตามขอและซอกใบ มดอก 1-3 ดอก สเหลอง กานชอดอกยาวประมาณ 0.5 เซนตเมตร แยกเปนชอดอกเพศผและชอดอกเพศเมย ดอกเพศผสเหลอง กลบเลยงม 6-12 กลบ กลบวงนอกสดมขนาดเลกทสด กลบวงในมขนาดใหญกวาและเรยงซอนกน รปรกวาง ยาว 2 มลลเมตร คอนขางเกลยง กลบดอกม 3 หรอ 6 กลบ สอบแคบ ปลายเวาตนยาว 1 มลลเมตร เกลยง เกสรเพศผม 3 อน เปนรปกระบอง ยาว 1.5 -2 มลลเมตร ดอกเพศเมย กลบเลยงวงในรปกลม ยาว 2 มลลเมตร ดานนอกมขนประปราย กลบดอกม 6 กลบ รปรแกมขอบขนานยาว 1 มลลเมตร เกสรเพศเมยม 8-9 อน แตละอนยาวไมถง 1 มลลเมตร ตดอยบนกานชสนๆ ยอดเกสรเพศเมยไมมกาน ผล เปนผลกลม ผลกลมรปไขกลบ กวาง 6-7 มลลเมตร ยาว 7-10 มลลเมตร ผวเกลยง มเมลดแขง ผลสเขยว ฉ าน า ออกเปนพวง ตามขอและซอกใบ ตดบนกานยาว 3-4 มลลเมตร เมอสกจะเปลยนเปนสสมและแดงสด ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดรปเกอกมา ผนงผลชนในมสนไมเปนระเบยบ ขนาดของเมลดกวางประมาณ 1-1.5เซนตเมตร ยาว 1-1.5 เซนตเมตร

ฤด : ออกดอกชวงเดอนมนาคมถงเมษายน การขยายพนธ : ขยายพนธโดยการใชหวใตดน เถาแกทตดหวปกช ายอด หรอการเพาะเมลด สรรพคณ / การใชประโยชน : ยอดออน น าไปเปนสวนประกอบในแกงตางๆ เชน แกงหนอไม แกงรวมกบผกชนดอนๆ ใบ รสจดขม ใชเปนยาถอนพษหรอถาเราน ามาปรงผสมกบสมนไพรชนดอนๆ จะเปนยาแกไข แกรากสาด แกไขพษ แกไขเซองซม แกไขปวดหวตวรอน แกไขอสกอใส หด เหอด แกไขสะบดรอน รกษาลนกระดาง คอแขง คางแขง เปนยากวาดคอ แกไขฝดาษ และแกไขด าแดง

35

กานทมใบ ผสมกบพชอนใชเปนยาแกทองเสย ราก รสจด รสจดขม แกเบอเมา กระทงพษไข แกไข แกเมาสรา ถอนพษส าแดง แก

ทองผกไมถาย ทงตน รสจดขม น ามาปรงเปนยาแกไขกลบ

ลกษณะของใบยานาง

36

ลกษณะของชอผลยานาง ลกษณะของผลยานาง

ลกษณะของเมลดยานาง

ภาพท 24 ลกษณะทางพฤกษศาสตรยานาง

13. มะหาด

37

ภาพท 25 ลกษณะตนของมะหาด

ชอวทยาศาสตร : Artocarpus lakoocha Roxb. ชอวงศ : MORACEAE ชออนๆ : กาแย ขนนปา ตาแป ตาแปง มะหาดใบใหญ หาดหนน หาด

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนมะหาด จดเปนไมยนตนขนาดใหญไมผลดใบ ทมความสงของตนประมาณ 15-20 เมตร และอาจสงไดถง 30 เมตร ล าตนมลกษณะเปลาตรง ทรงพมกลมหรอแผกวาง เปลอกล าตนเปนสด า สเทาแกมน าตาล หรอสน าตาลอมแดงถงน าตาลเขม ตนแกผวเปลอกจะคอนขางหยาบ ขรขระและแตกเปนสะเกดเลกๆ

ใบมะหาด ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบในระนาบเดยวกน ลกษณะของใบเปนรปร รปไข หรอรปขอบขนาน ปลายใบมนหรอแหลมเปนตงแหลม โคนใบมนหรอเวามนหรอแหลมกวาง และอาจเบยวไมสมมาตรกน สวนขอบใบเรยบเปนคลนเลกนอยหรอมซฟนเลกนอย

ดอกมะหาด ออกดอกเปนชอกระจกแนนกลมสเหลองหมนถงสชมพออน โดยจะออกตามซอกใบ ดอกเปนแบบแยกเพศอยในตนเดยวกน แตอยคนละชอ ชอดอกเพศผกลม

ผลมะหาด ผลเปนสดและมเนอ เปนผลรวมสเหลอง ลกษณะของผลเปนรปทรงกลมคอนขางบดเบยวเปนตะปมตะปา ผลมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 5-8 เซนตเมตร ผวผลขรขระและม

38

ขนนมคลายก ามะหย ผลออนเปนสเขยว พอสกจะเปลยนเปนสเหลองออนถงสม เมอแกเปนสเหลองปนน าตาล

เมลดมะหาด เปนรปขอบขนานหรอเกอบกลม เมลดเปนสน าตาล ขนาดประมาณ 1.2 เซนตเมตร โดยจะตผลในชวงเดอนมนาคมถงเดอนพฤษภาคม

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดแขง ม2-4เมลด รปร ยาว 2.5-3 เซนตเมตร สด า ผวมน มเนอหมทโคนเมลดสเหลองสด หมเปนรปถวย ยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร ประโยชน : ล าตนบรเวณทเปนปม จะมรสเบอเมา ใชในการถายพยาธและรกษาโรคผวหนง หรอตมเอาไอรมหวรสดวง ทวารท าใหแหง เปลอกตน ผสมกบเปลอกตนมะคาแต อยางละครงก ามอท าเปนยาประคบแกฟกช า ปวดบวม หรอผสมกบรากพงคอยางละครงก ามอ เปนยาสมาน แผล เนอไมน ามาแปรรปใชในการกอสรางอาคาร บานเรอน

ลกษณะของล าตนมะหาด ลกษณะของใบมะหาด

ลกษณะของดอกมะหาด ลกษณะของผลมะหาด

39

ลกษณะของเนอในมะหาด ลกษณะของเมลดมะหาด

ภาพท 26 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของมะหาด 14. แอปเปลน า

ภาพท 27 ลกษณะของตนแอปเปลน า

ชอวทยาศาสตร : Chrysophyllum cainito L. ชอวงศ : SAPOTACEAE ชอสามญ : Star apple ชออนๆ : สตารแอปเปล (กรงเทพฯ) แอบเปลเมอง

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ล าตน ไมยนตนสง 5-15 เมตร กงออนสสม เรอนยอดแผกวาง เปลอกล าตนเรยบ ส

น าตาล

40

ใบ ใบมน ใบเดยวเรยงสลบ แผนใบรปไขแกมขอบขนาน ขนาด 5-7 x 12-15 เซนตเมตร ขอบใบเรยบ ปลายใบแหลม โคนใบรปลม ผวใบหนา เรยบและมน มคลนเลกนอย ทองใบสเขยว หลงใบและใบออนมขนก ามะหยสทองแดงหรอสนมปกคลม เสนใบจาง

ดอก ชอดอกออกเปนกระจกตามซอกใบ ดอกยอยสเขยวแกมเหลอง กลบดอกและกานดอกมขนสน าตาลปกคลม กลบเลยง รปสามเหลยม ม 5 กลบ กลบดอก 5 กลบ ผลเดยวขนาดใหญ รปทรงกลม

ผล ผลแบบ berry รปรางกลม มน ายางสขาว ผลดบสเขยวเมอสกสเขยวหรอสมวงด า เนอผลฉ าน า หวและทายเมลดเรยวแหลม ตรงกลางปอง ผวมนคอนขางแขง สน าตาลหรอสด า มกลนหอม ผลสมวงและผลสเขยว (รสชาตหอมหวานกวา)

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดสด าน าตาล เปนมนวาว ม 1-5 เมลด เมลดแบนร ลกษณะแขง เมอแหงจะ

ออกเปนสน าตาลเขม กวางประมาณ 1 เซนตเมตร ยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร ฤด : ออกดอกในชวงเดอนมถนายน – สงหาคม การขยายพนธ : ขยายพนธโดยการตดตา ตดกง ประโยชน : ปลกตามอาคารบานเรอนเพอเปนไมผล ผลสกรบประทานได สาเหต : สาเหตทเรยกวา Apple star เนองจากเวลาผามนตามขวางจะเหนเปนแฉกๆ เหมอนดาว

ลกษณะใบแอปเปลน า

41

ลกษณะของของล าตนแอปเปลน า ลกษณะของเมลดแอปเปลน า

ภาพท 28 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของแอปเปลน า

15. ตะขบ

ภาพท 29 ลกษณะของตนตะขบ

42

ชอวทยาศาสตร : Muntingia calabura L. ชอวงศ : TILIACEAE ชอสามญ : Calabura, Jam tree ชออนๆ : ครบฝรง (สราษฎรธาน), หมากตะโกเสะ (กะเหรยงแดง), ตากบ (มง),

เพยนหมาย (เมยน), ตะขบฝรง (ไทย)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนตะขบ จดเปนไมพมหรอไมยนตนขนาดเลก มความสงไดประมาณ 5-7 เมตร และอาจสง

ไดถง 10 เมตร แตกกงกานแผขนานกบพนดน เปลอกล าตนเรยบเปนสเทา ตามกงออนมขนนมขนปกคลม ตะขบหรอตะขบฝรงนมถนก าเนดในอเมรกากลางและอเมรกาใตพบปลกเปนไมประดบ หรอไมผลทวไปในเขตรอน ในประเทศพบพบปลกเปนไมประดบหรอไมผล และมกพบขนเปนวชพชตามทรกรางวางเปลาตามปาโปรงทวไป หรอมกขนเองตามธรรมชาตทนกและสตวขนาดเลกถายมลเมลดตะขบทงไว สามารถขยายพนธไดเองโดยวธการเพาะเมลด ออกดอกและตดผลไดตลอดทงป ใบตะขบ ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบแบบทแยงกน ลกษณะของใบเปนรปไขแกมขอบขนาน ปลายใบเรยวแหลม โคนใบมนหรอขางหนงมนสวนอกขางหนงแหลม สวนขอบใบจกเปนซฟนเลกๆ ใบมขนาดกวางประมาณ 1.5-3.5 เซนตเมตร และยาวประมาณ 4.5-9 เซนตเมตร หลงใบดานบนเปนสเขยว สวนทองใบดานลางเปนสนวล หลงใบและทองใบมขนนมจบดจะรสกเหนยวมอเลกนอย เสนแขนงใบม 3-5 เสน กานใบยาวประมาณ 0.2-0.6 เซนตเมตร และมขน โคนกานเปนปมๆ ดอกตะขบ ออกเปนดอกเดยวหรออกเปนค โดยจะออกบรเวณเหนอซอกใบ ดอกเปนสขาว เมอดอกบานจะมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 2 เซนตเมตร กลบดอกยนเปนสขาวม 5 กลบ ลกษณะของกลบดอกเปนรปไขกลบปอมๆ ปลายกลบมน มขนาดกวางประมาณ 9 มลลเมตร และยาวประมาณ 11 มลลเมตร สวนกลบเลยงม 5 กลบ ไมตดกน เปนสเขยว ลกษณะเปนรปหอก ปลายกลบแหลมเปนหางยาว โคนกลบตด กลบดานนอกมขนขนปกคลม สวนดานในเกลยง กลบเลยงมขนาดกวางประมาณ 3 มลลเมตร และยาวประมาณ 10-12 มลลเมตร ดอกมเกสรเพศผจ านวนมาก กานเกสรยาวประมาณ 5-6.5 มลลเมตร เกลยง สวนกานเกสรเพศเมยสน ภายในม 5-6 ชอง แตละชองจะมไขออนจ านวนมาก กานดอกยาวประมาณ 1.5-1.6 เซนตเมตร มขน

ผลตะขบหรอลกตะขบและเมลด ผลเปนผลสด ลกษณะของผลเปนรปทรงกลม มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 0.75-1.5 เซนตเมตร เปลอกผลบาง ผลออนเปนสเขยว เมอสกแลวจะเปลยนเปนสแดง ผลมรสหวาน ภายในม ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดกลมแบนสขาวขนาดเลกภายในผลจ านวนมาก

43

ประโยชนของตะขบ : ผลสก มรสหวานเยนหอม มสรรพคณเปนยาบ ารงก าลง ท าใหชมชนหวใจ ดอก มสรรพคณเปนยาแกอาการปวดศรษะ ชวยแกอาการปวดเกงในทางเดนอาหาร ตมรวม

กบสมนไพรอนกนเปนยาขบระดของสตรและเปนยาแกโรคตบอกเสบ เปนยาแกปวดและแกอกเสบ เนอไม มสรรพคณเปนยาแกทองรวง บดมกเลอด เปนยาแกอาการปวดศรษะ เปนยาแก

ไขหวด เปนยาขบไสเดอน เปนยาแกตานขโมย ใบ มรสฝาดเอยด มสรรพคณเปนยาขบเหงอ ราก มสรรพคณเปนยาแกเสมหะ ชวยกลอมเสมหะ เปนยารกษาโรคผวหนง แกผนคนตามตว ตน ตมกบน ากนเปนยาระบาย เนองจากมสาร mucilage มาก และเปนยาแกโรคผวหนง เปลอกตนสดหรอแหง (รสฝาด) ประมาณ 1 ฝามอ น ามาสบเปนชนตมในน าเดอน 1

ลตร ประมาณ 15 นาท แลวกรองเอาแตน าดมเปนยาระบายกได

ลกษณะของล าตนตะขบ ลกษณะของผลตะขบ ลกษณะของเมลดตะขบ

ภาพท 30 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของตะขบ

16.มะหวด

44

ภาพท 31 ลกษณะของตนมะหวด

ชอวทยาศาสตร : Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. ชอวงศ : SAPINDACEAE ชออนๆ : หวดฆา หวดคา (อดรธาน ) , สหวด (นครราชสมา), สฮอกนอย หวดลาว

(ภาคเหนอ), มะหวดปา หวดคา (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ), หวดเหลา (ภาคตะวนตกเฉยงเหนอ, คนเมอง), ก าซ า มะหวด (ภาคกลาง), ชนร มะหวดบาท มะหวดลง (ภาคตะวนออกเฉยงใต), ก าจ า น าซ า มะจ า หมากจ า (ภาคใต), สหวดใหญ (บางภาคเรยก), ซ า (ทวไป), สอเกากะ ยาตนไก (มง), เดยงอายเปยว (เมยน), มะซาหวด (ไทลอ)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : มะหวดจดเปนไมพมผลดใบหรอไมยนตนขนาดเลก มความสงของตนประมาณ 5-10 เมตร

และสงไดถง 15 เมตร ทรงพมกลมหรอเปนรปไข เปลอกตนเปนสน าตาล แตกเปนรองตามยาว กงแขนงเปนรปทรงกระบอกเปนรอง ทกงกานมขนละเอยด เมอยงออนอยจะมขนสนๆ ขยายพนธดวยวธการเพาะเมลด และวธการท ากงตอน เจรญเตบโตไดดในดนแทบทกชนด ชอบดนทกชนดทระบายน าไดด ชอบแสงแดดจด

ใบมะหวด ใบเปนใบประกอบแบบขนนกปลายค เรยงเวยนสลบ แกนกลางใบประกอบยาวประมาณ 10 - 30 เซนตเมตร มใบยอยประมาณ 3 - 6 ค ลกษณะของใบยอยเปนรปไขถงรปไขกลบ ปลายใบแหลม

45

โคนใบสอบ ใบมขนาดกวางประมาณ 2 - 11 เซนตเมตร และยาวประมาณ 3 - 30 เซนตเมตร แผนใบเปนสเขยวเขม ผวใบดานลางมสออนกวา ผวใบมขนนมปกคลมอยทงสองดาน แผนใบบางแตคอนขางเหนยวและยนเปนลอย สวนใบออนเปนสน าตาลอมเขยว

ดอกมะหวด ดอกเปนสขาวถงสเหลองออนๆ ออกดอกเปนชอแบบแยกแขนงตง จากปลายยอดหรอซอกใบใกลปลายยอด มความยาวถง 50 เซนตเมตร ดอกยอยเปนสขาวมขนาดเลกและมกลนหอมออนๆ ดอกเปนแบบแยกเพศ มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 0.8 - 1 เซนตเมตร มกลบดอก 4 - 5 กลบ เกลยงหรอมขน กลบดอกเปนสขาว โคนกลบแคบ มขนและมเกลดเลก 1 เกลด ทมสนนน 2 สน ดอกมเกสรเพศผ 8 อน กานเกสรมขนสน าตาลออนๆ สวนกานเกสรเพศเมยยาวและไมมขน สวนกลบเลยงดอกม 5 กลบ ลกษณะของกลบเปนรปครงวงกลม กลบนอก 2 กลบ จะเลกกวากลบใน และมขนทดานนอก โดยจะออกดอกในชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนมนาคม ผลมะหวด ผลเปนผลสดแบบมเนอ ลกษณะของผลเปนรปรเวาเปนพ ผวผลเกลยง ผลมขนาดกวางประมาณ 0.5-1 เซนตเมตร และยาวประมาณ 1.5 - 2 เซนตเมตร ผลมพ 2 พ ผวเกลยงเปลอกและเนอบาง ผลออนเปนสเขยว เมอสกแลวจะเปลยนเปนสเหลองแดง และจะเปลยนเปนสมวงด าเมอแกจด เนอผลฉ าน ามรสหวานใชรบประทานได

ลกษณะสณฐานของเมลด : ผลมเมลดสน าตาลด าเปนมน 1 เมลด ลกษณะของเมลดมะหวดเปนรปทรงรแกมรปขอบ

ขนาน ยาว 0.5- 1 เซนตเมตร กวาง 0.5-0.6 เซนตเมตร โดยจะตดผลใชวงเดอนเมษายนถงเดอนพฤษภาคม นเวศวทยา : มเขตการกระจายพนธในประเทศอนเดย จนตอนใต ออสเตรเลย และเอเชยตะวนออกเฉยงใต สวนในประเทศไทยพบไดทกภาค ตามปาผลดใบ รมล าธาร ชายปาชน ชายปาดบ ปาเตงรง ปาดบแลง และพนทโลงแจง ทระดบความสงจากระดบน าทะเลปานกลาง 300 -1,200 เมตร ออกดอกเดอน กมภาพนธ - มนาคม ตดผลเดอน เมษายน - พฤษภาคม สรรพคณของมะหวด :

1.ผลมสรรพคณบ ารงก าลง (ผล) 2.เปลอกตนมสรรพคณชวยบ ารงธาตในรางกาย แกธาตพการ (เปลอกตน) 3.รากมสรรพคณชวยแกวณโรค (ราก) 4.รากใชตมกบน าดมแกเบอเมา (ราก)

46

5.รากใชต าพอกศรษะแกอาการปวดศรษะได หรอใชรากฝนกบเหลาขาวแลวน าพอกกได (ราก)

6.รากและใบมสรรพคณชวยรกษาอาการไข (ราก,ใบ) ดวยการใชรากต าพอกศรษะหรอน ามาฝนกบเหลาขาวใชพอกศรษะ จะชวยแกไขได (ราก) 7.ชวยแกพษรอน (ราก) 8.รากหรอใบมะหวดใชผสมกบสมนไพรอน ตมกบน าดมเปนยาแกซาง (โรคในเดกเลก ทม

อาการเบออาหาร ซม ลนเปนฝา มเมดขนในปากและคอ) (ใบ) 9.เมลดน ามาตมกบน าใหเดกรบประทานเปนยาแกซาง แกไอกรน แกไอหอบในเดก (เมลด)

ประโยชนของมะหวด : 1.เนอผลมะหวดฉ าน า ผลสกมรสจดฝาดถงหวาน ใชรบประทานเปนผลไมได 2.ใบออนใชรบประทานเปนผกได โดยจะรบประทานเปนผกสด ตม ลวกจมกบน าพรก หรอ

ใชใสในแกงผกรวม ใสปลายาง ฯลฯ และชาวบานยงน ามาใชรองพนหรอคลมขาวทจะใชท าขนมจนเพอชวยกนบดไดอกดวย

3.เนอไมมะหวดสามารถน ามาใชในงานกอสราง ท าไมฟน หรอใชท าดามเครองมอทางการเกษตรได

ลกษณะของใบมะหวด

47

ลกษณะของล าตนมะหวด ลกษณะของเมลดมะหวด

ภาพท 32 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของใบมะหวด

17.สะแกนา

48

ภาพท 33 ลกษณะของตนสะแกนา

ชอวทยาศาสตร : Combretum quadrangulare Kurz. ชอวงศ : COMBRETACEAE ชออนๆ : ขอนแข ขอนแด จองแข (แพร), แก (อบลราชธาน), แพง (ภาคเหนอ), แก

(ภาคอสาน), สะแก (ภาคกลาง), ซงแก (เขมร-ปราจนบร) เปนตน

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนสะแกนา จดเปนไมยนตนทมความสงของตนประมาณ 5-10 เมตร (บางวาสงไดประมาณ

15-20 เมตร) เปลอกตนเรยบเปนสเทานวล ตามกงออนเปนสนสมม สวนตางๆ ของล าตนมขนเปนเกลดกลมๆ ตนสะแกนาทมอายมากบรเวณโคนตนจะพบหนามแหลมยาวและแขง หรอเปนกงทแปรสภาพไปเปนหนามสนตามโคนตน เนอใบหนาเปนมน ใบมสเขยวสด ผวใบทงสองดานมเกลดสเงนอยหนาแนน ผวใบดานบนสากมอ กานใบสน ขยายพนธดวยวธการเพาะเมลด เปนไมกลางแจง ทขนไดในทกชนด แตเจรญเตบโตไดดในดนเหนยว ชมชน และควรปลกในชวงฤดฝนมเขตการกระจายพนธจากอนเดยจนถงคาบสมทรอนโดจน พบไดตามปาละเมาะทวไป ปาเตงรง หรอรมธารน าชายปา ทระดบความสงจากระดบน าทะเลต ากวา 250 เมตร

ใบสะแกนา ใบเปนใบเดยวออกเรยงตรงขาม ลกษณะของใบเปนรปร รปไขกลบ หรอรปไขกลบแกมขอบขนาน ปลายใบมนหรอเวาเปนแองตนๆ โคนใบสอบแคบไปยงกานใบ สวนขอบใบเรยบ

49

หรอหยกเป นคล น เลกนอย ใบมขนาดกวางประมาณ 3 -6 เซนต เมตร และยาวประมาณ 6-15 เซนตเมตร

ดอกสะแกนา ดอกมขนาดเลกสขาวหรอสเหลองออน ออกดอกเปนชอตามซอกใบและ ทปลายยอด ชอดอกเปนแบบชอเชงลด ยาวประมาณ 4-5 เซนตเมตร ไมมกานดอก ในชอหนงจะ มดอกขนาดเลกจ านวนมาก กลบเลยงทโคนทเชอมตดกนเปนรปกรวย สวนปลายแยกเปนกลบ 4 กลบ กลบเลยงเปนสขาวอมเหลอง สวนกลบดอกม 4 กลบ สขาวอมเหลอง ลกษณะเปนรปไขกลบ ปลายมน หลดรวงไดงาย ดอกมเกสรเพศผ 8 อน เกสรเพศเมย มรงไขเหนอวงกลบ โดยจะออกดอกในชวงเดอนกมภาพนธถงมนาคม

ผลสะแกนา ผลเปนผลแหง ขนาดประมาณ 1-2 เซนตเมตร ลกษณะของผลเปนรปไข มครบ 4 ครบ สน าตาลอมขาว ผลเมอแกหรอสกจะเปลยนเปนสเหลองสน าตาล ลกษณะสณฐานของเมลด :

ผลมเมลดสน าตาลแดง 2 เมลด ลกษณะของเมลดเปนรปกระสวย มสน 4 สน ตามยาว มลกษณะแขง ยาว 1 เซนตเมตร กวาง 0.5 เซนตเมตร สรรพคณของสะแกนา :

1.ตนและใบใชปรงเปนยารกษามะเรงภายในตางๆ เมลดมสรรพคณแกมะเรง สวนรากมสรรพคณเปนยาแกมะเรงทตบ ปอด ล าไส กระเพาะอาหาร และกระเพาะปสสาวะ

2.เมลดมสรรพคณแกซาง ตานขโมย ทง 5 สวน มรสเมาใชเปนยาแกซางตานขโมย พงโรกนปอด ชวยแกผอมแหง เปนยาแกพษไขเซองซม

3.เมลดมรสเบอเมาน าเมลดมาต า (ใหใชเมลดแกในขนาด 1 ชอนคาว หรอประมาณ 3 กรม หรอใชเมลดประมาณ 15-20 เมลด น ามาสบใหละเอยด) ผสมกบไขทอดใหเดกกนเพยงครงเดยวขณะทองวาง เปนยาถายพยาธไสเดอน พยาธตวกลม และพยาธเสนดายในเดกไดดมาก โดยจะใชเวลาประมาณ 3-4 ชวโมง ถาไมถายออกมากใหรบประทานยาถายเอาตวออกมา กระพมสรรพคณเปนยาขบพยาธเสนดาย สวนรากมรสเมาใชเปนยาเบอพยาธเดก ฆาพยาธ ขบพยาธ ทง 5 สวนมรสเมา สรรพคณเปนยาขบพยาธในทอง

4.ใบออนมรสฝาดเมา สรรพคณเปนยาแกไข ชวยแกบดมกเลอด ใชเปนยารกษาแผลสด แกบาดแผล ใชปรงเปนยาแกอาการปวดเมอยตามรางกาย

5.รากมรสเมาใชปรงเปนยาแกไสดวนไสลาม ชวยแกไขสนนบาต ชวยแกเสมหะ ชวยแกมกเลอด ตกมกลก ชวยแกรดสดวง แกกามโรคทเขาขอออกดอก หนองใน ชวยแกน าเหลองเสย ชวยรกษาฝมะมวง ฝตางๆ

6.ตนมรสเมา มสรรพคณเปนยาแกอาเจยนเปนโลหต ใชปรงเปนยารกษาฝ กระพมรสเบอรอน มสรรพคณชวยแกคนทวารเดก

50

7.เนอไมน ามาตมกบน าดม จะชวยขบน าคาวปลาส าหรบหญงหลงคลอดบตร 8.เมลดแก ชวยแกคดทะราด ทงตน ชวยแกอจจาระหยาบ เหมนคาว ชวยแกฝตานซาง หมายเหต : เราสามารถใชเมลดสะแกนาเปนยาไดโดยตรง โดยไมตองน ามาแยกแลวท าให

บรสทธ และสามารถเกบเมลดสะแกนาไวใชเปนยาไดหลายปโดยไมเปนอนตราย แตตองเกบเมลดสะแกนาแลวปดใหสนทและแหง เพอปองกนไมใหเชอราขน และการน ามาใชหามใชเกนกวาขนาดทก าหนดเดดขาด

ลกษณะของล าตนสะแกนา ลกษณะของการเรยงใบสะแกนา

ลกษณะของชอผลสะแกนา ลกษณะของผลสะแกนา

51

ลกษณะของเมลดสะแกนา

ภาพท 34 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของสะแกนา

18.จาก

ภาพท 35 ลกษณะของตนจาก

52

ชอวทยาศาสตร : Nypa fruticans Wurmb. ชอวงศ : ARECACEAE ชอสามญ : Nypa, Atap palm

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนจาก เปนปาลมแตกกอจากล าตนใตดนหรอล าตนทเลอยไปบนดน โดยโผลกานใบและตว

ใบขนมาอยเหนอดน ล าตนจะแตกแขนงอยใตดนท าใหขนเปนกอๆ และหลายทอด ตนจากมความสง ประมาณ 3 เมตร เจรญเตบโตไดดในดนเหนยว มอนทรยวตถสง และมน าทวมขง ชอบแสงแดดจด

ใบจาก ใบเปนใบประกอบแบบขนนก เรยงตรงขามกน มใบยอยเปนรปขอบขนาน มความกวางประมาณ 5-6 เซนตเมตร และยาวประมาณ 90-120 เซนตเมตร แผนใบหนา ปลายใบลกษณะเรยวแหลม โคนใบเปนรปลม (ลกษณะคลายใบมะพราว) และเปนรปรางน าคว า ทผวใบดานบนมสเขยวเขมเปนมน สวนผวใบดานลางมสนวล สวนกาบใบใหญหอโคนตน กานใบทแตกใหมจะเปนสมวงแดง[1],[2] สวนโคนใบจะมกะเปาะอากาศ เปนตวชวยพยงใหใบชขนเหมอนชชพ สวนกาบใบนบางครงจะเรยกวา “พอนใบ” สวนชอดอกทแทงออกมาเรยกวา “นกจาก”

ดอกจาก ดอกมสเหลอง ออกดอกเปนชอแบบกระจกแนนระหวางกาบใบ ดอกเปนรปกลม ดอกเปนแบบแยกเพศอยในตนเดยวกน ชอดอกจะชตงขนและโคงลง มความยาวประมาณ 25-65 เซนตเมตร ออกดอกไดตลอดทงป

ผลจาก ผลอยรวมกนเปนชอ มผลยอยอยเปนจ านวนมากเปนกระจกเรยกวา “โหมงจาก” ลกษณะของผลเปนรปทรงไขกลบ (คลายกบผลระก า แตไมมหนาม) แบนและนนตรงกลาง ผลมสน าตาลเรยบเปนมน มความกวางประมาณ 3-10 เซนตเมตร และยาวประมาณ 6.5-7.5 เซนตเมตร ผลมสนแหลมหรอมรองผลประมาณ 9-10 รอง ขางในมเนอเมลดสขาว มปรมาณของเนอไมมากนก และใชรบประทานได มรสชาตคลายกบลกตาลสด ลกษณะสณฐานของเมลด : ผลมเมลดเมลดมลกษณะเปนรปไข มสขาว ยาว 3-4 เซนตเมตร กวาง 2-3 เซนตเมตร นเวศวทยา :

พบขนในดนเลนคอนขางแขงและเหนยว ตามชายฝงรมแมน า ล าคลองทเปนน ากรอยลกเขาไปจากชายฝงทะเล ผลแกประมาณ เดอนตลาคม-ธนวาคม สรรพคณ :

ใบจากน ามาใชตมดมแกแกอาการทองรวงได กลบดอกของดอกจาก สามารถน ามาใชเปนสวนผสมของชาสมนไพรได (กลบดอก) ประโยชนของจาก :

53

1. ประดบ ประดบรมน ากรอย หรอรมทะเล หรอในพนททมน าทวมขง หรอใชปลกเพอเปนแนว

กบลม เพอชวยลดเสยงรบกวน สวนผลมลกษณะทสวยงาม ใชปลกเปนไมกระถางประดบได

เชนกน

2. การจบจองทดน หากใครปลกในบรเวณไหนกจะถอวาเปนทดนของคนนน ซงปลกโดยวธการ

ลงแขก ผทไปชวยปลกจะเปนพยานในการจบจองทดนดวย

3. ประโยชนตนจากทเหลอใช สามารถน ามาใชท าเปนเชอเพลงได

4. ประโยชนของลกจากออนหรอผลออน สามารถน ามาไปแกงท าเปนอาหาร ตมกนกบน าพรก

ใชเปนผกเหนาะน าพรก กนรวมกบแกงไตปลา ท าเปนแกงกะท ฯลฯ หรอหากปลอยใหออน

พอเหมาะ หรอลกจากหนมกผาเอาเมลดมารบประทานสดเปนผลไมได หรอจะน ามาลอย

แกว หรอใชเชอมรบประทานเปนขนมหวานหรอทานรวมกบไอศกรมกอรอยไมใชนอย

5. ผลจากทสกแลวจะมเนอเยอสขาวและใส นมมรสหวาน ใชรบประทานเปนของหวาน หรอท

เรยกวา “ลกจากเชอม”

6. ผลออนทแตกหนอ จะมจาวจากอยขางใน สามารถน ามารบประทานไดเชนเดยวเหมอน

จาวมะพราวและจาวตาล

ลกษณะของล าตนจาก ลกษณะของใบจาก

54

ลกษณะของชอผลจาก ลกษณะของผลจาก

ภาพท 36 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของจาก

19.สะบา

55

ภาพท 37 ลกษณะของสะบา

ชอวทยาศาสตร : Entada rheedii Spreng. ชอวงศ : LEGUMINOSEAE – MIMOSOIDEAE ชออนๆ : มะนม หมากงม สะบา สะบาชาง มะบา มะบาหลวง

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมเถาเนอแขงขนาดใหญ เลอยพาดพนตนไมอน สง 10-20 เมตร แตกกงกานมาก ล าตนมกคดงอหรอบดเปนเกลยว เปลอกนอกเรยบสน าตาลแก

ใบเปนใบประกอบแบบขนนกสองชน เรยงตรงขาม ใบยอย 3-4 ค เรยงตรงขาม รปไขกลบ กวาง 1.3-3.5 เซนตเมตร ยาว 2.5-7 เซนตเมตร ปลายใบแหลมถงทเลกนอย และมกมตงแหลม กานใบยาว 4.0-7.6 ซม. มขนเลกนอยกระจายทวไป แผนใบเกลยง อาจพบขนโคงงอเลกนอยทโคนใบและเสนกลางใบ เสนใบ 7-11 ค

ดอก แบบชอกระจะ สขาวแลวเปลยนเปนสเหลอง ออกทซอกใบ ยาว 18-23 ซม. กานชอ ดอกยาว 6.5-9.2 ซม. เกลยง ดอกยอยขนาดเลก 195-237 ดอก กานดอกสนมาก ยาวประมาณ 0.5 มม. เกลยง ใบประดบ 1 อน รปแถบหรอคลายทองเรอ ยาว 1-2 มม. โคนตด ปลายแหลม ขอบเรยบ สเขยว มขนเลกนอย กลบรองดอกรปถวย ปากกวาง หลอดกลบ กวางไมเกน 0.5 มม. ยาว 1 มม. ปลายแยกแฉกแหลมตน เกลยง สเขยว กลบดอก 5 กลบ แยกกน รปรแคบถงรปหอก กวาง 0.5-1.0 มม. ยาว 2.5-3.0 มม. โคนตดและแตะกบกลบเลยงและเกสรเพศผ เกสรเพศผ 10 อน อบเรณ 2 พ ยาวประมาณ 0.5 มม. สเหลอง กานชอบเรณเชอมกนทโคนเลกนอย ประมาณ 1.0 มม.ปลายแยกกนยาว 6-9 มม. สขาวหรอสขาวอมเหลอง รงไขเกลยง รปไข ขนาด 0.5 มม. อาจพบถง 1 มม. กานรงไขสนมาก กานและยอดเกสรเพศเมยยาว 0.5 มม. สขาวหรอสขาวอมเหลอง มกหลดรวงงาย

56

ผล เปนฝกรปขอบขนานตรง หรอคดงอและบดไปมา กวาง 7-15 เซนตเมตร ยาวไดถง 2 เมตร เปลอกผลแขงเปนเนอไม แตละผลม 13-15

ลกษณะสณฐานของเมลด : แตละขอม 1 เมลด เมอแกขอจะหกเปนทอนๆ เมลดสน าตาล ถงแดงคล า รปกงกลม แบน

แขง ผวมนเรยบ กวาง 4.3-4.6 ซม. ยาว 4.8-5.2 ซม. หนา 1.9-2.1 ซม. เนอในเมลดสขาวนวล มกขนพนไมอนตามรมล าธารบรเวณปาดงดบ ปาเบญจพรรณ ปาดบแลง หรอปาผลดใบ ทระดบความสงไดถง 900 เมตร ออกดอกชวงเดอน มนาคมถงพฤษภาคม ตดผลราวเดอนพฤษภาคมถงกรกฎาคม และเปนผลขนาดใหญ ราวเดอนกนยายน

สรรพคณ : ยาพนบานอสาน ใช เมลด หรอราก ฝนเหลา ทาและฝนน า แกโรคผวหนง และแผลเรอรง ทงตน ผสมในลกประคบ แกปวดขอ ปวดเมอย ต ารายาไทย เนอในเมลดดบ รสเบอเมา แกโรคผวหนง ผนคน แกโรคเรอน แกกลากเกลอน คดทะราด มะเรง ฆาเชอโรคผวหนง เขายาแกไขพษเซองซม แกหด เมลดในสมใหไหมเกรยมปรงเปนยารบประทานแกพษไขตวรอน แกไขทมพษจดและเซองซม เถา รสเมา ต าพอกผมหรอผวหนง ฆาพยาธผวหนง

ลกษณะของตนสะบา ลกษณะของเมลดสะบา

57

ภาพท 38 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของสะบา

20. หางนกยงฝรง

ภาพท 39 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของหางนกยงฝรง

ชอวทยาศาสตร : Delonix regia (Bojer ex Hook.) Raf.

ชอวงศ : LEGUMINOSAE-CAESALPINOIDEAE

ชอสามญ : Flame Tree, Royal Poinciana

ชออนๆ : หางนกยงฝรง อนทร สมพอหลวง หงอนยง

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ไมยนตนขนาดกลาง มความสงประมาณ 12-18 เมตร มเรอนยอดแบแผกวางเปนทรงกลม

คลายรม และแผกงกานออกคลายกบตนจามจร แตจะมขนาดเลกกวา ล าตนหางนกยงฝรง ลกษณะ

ล าตนจะเกลยงเปลอกมสน าตาลออนอมขาวถงสน าตาลเขม โคนตนเปนพพอน และเมอตนโตเตมท

มกจะมรากโผลขนมาบนดนโดยรอบ ซงตนหางนกยงฝรงจะขยายพนธดวยวธการใชเมลดเปนหลก แต

กสามารถใชวธการตดตา ตอกง และเสยบยอดกไดเชนกน โดยจะเจรญเตบโตไดดในดนทวไป

58

ใบหางนกยงฝรง ลกษณะของใบเปนใบประกอบแบบขนนกสองชนเรยงเวยนสลบกน และม

ใบยอยเรยงตรงขามกน โดยขนาดของใบยอยจะมขนาดใกลเคยงกบใบยอยของมะขาม แผนใบเปนรป

ขอบขนาน ปลายกลมโคนเบยว ผวใบเกลยง ตนหางนกยงฝรงเปนพชผลดใบ ซงมกจะผลดใบในชวง

เดอนมนาคมถงชวงเดอนมถนายน

ดอกหางนกยงฝรง ลกษณะเปนชอดอก ออกดอกตามปลายกงและตามหามใบใกลปลายกง

ดอกประกอบดวยกลบดอก 5 กลบ มเกสรตวผยาวงอนออกมาเหนอกลบดอก กลบดอกประกอบดวย

2 ส คอสแดงและสเหลอง แตเวลามองอาจจะเหนเปนสแสด ซงดอกใดทมสเหลองมากกวา ดอกกเปน

สแสดออกเหลองๆ แตถาดอกใดมสแดงมากกวากจะออกเปนสแสดออกแดง (แตกมหางนกยงบางตน

ทสามารถออกดอกเปนสแดงแทๆ และดอกหางนกยงฝรงสเหลองแทไดเหมอนกน แตกหาดไดยากนก)

ปกตแลวโดยทวไปจะพบแตหางนกยงดอกสแสด และดอกหางนกยงฝรงจะออกดอกและทงใบอยใต

ตนเหลอแตบอกทบานสะพรง ท าใหดงดงามมากเปนพเศษ โดยในประเทศไทยฤดทออกดอกของตน

หางนกยงฝรง กคอในชวงเดอนเมษายนถงเดอนพฤษภาคม

ผลนกยงฝรง ลกษณะของผลเปนฝกแบนแขง โคงเปนรปดาบ ยาวประมาณ 30-60

เซนตเมตร และกวางประมาณ 3-5 เซนตเมตร ลกษณะของฝกเปนขอๆ แตละขอจะมเมลด 1 เมลด

เมอฝกแกจะแตกออก และในฝกมเมลดเรยงอยตามขวางประมาณ 20-40 เมลด

ลกษณะสณฐานวทยาของเมลด :

เมลดออนมสเขยว สวนเมลดแกเตมทจะเปนสเทาอมขาว ลกษณะคอนขางเปนทรงกลม

(หรอทรงกระบอกหวทายมน)

ลกษณะของล าตนหางนกยงฝรง ลกษณะของใบหางนกยงฝรง

59

ลกษณะของดอกหางนกยงฝรง ลกษณะของฝกหางนกยงฝรง

ภาพท 40 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของหางนกยงฝรง

21. กลวยมสง

ภาพท 41 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกลวยมสง

ชอวทยาศาสตร : Uvaria grandiflora Roxb.

ชอวงศ : ANNONACEAE

60

ชออนๆ : กลวยมดสง กลวยมดสง ยานนมควาย

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ล าตน ไมเถาเนอแขงขนาดใหญ

ใบ เปนใบเดยวเดยว เรยงสลบ

ดอก ออกเดยวๆ ทปลายกงและตามกง ตรงขามหรอเยองกบใบเลกนอย กลนหอมออน

กลบเลยง 3 กลบ สเขยวอมเหลอง รปสามเหลยม กลบดอกเรยงสลบกน 2 ชน ชนละ 3 กลบ สแดง

เลอดนก โคนกลบสเหลองออน

ผล เปนผลกลม มจ านวนมากอยบนแกนตมกลม แตละผลรปทรงกระบอกสนๆ ปลายมน

คอดเวาเลกนอยบางตอนตามผวมตมเลกๆกระจายและมขนประปรายมเมลดมาก

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดมลกษณะกลมรปหยดน า สด า ผวมนเรยบ ขนาดประมาณ 1 เซนตเมตร

ฤดกาลออกดอก : เดอนกมภาพนธ

การขยายพนธ : เพาะเมลด ตอนกง

นเวศวทยา : ชอบดนทมความชนสง ระบายน าด และชอบแสงแดดจด พบมากทางภาคใตของไทย

ประโยชน : ผลสกมกลนหอม กนได รสหวานอมเปรยว ชาวมลายใชใบตมกบขาวกนบรรเทาอาการ

ทองขน ทองเฟอ และน าใบและรากมาตมเปนยาบ าบดอาการปวดทอง ถาน ามาใชแทนหวาย

ลกษณะของใบกลวยมสง ลกษณะของดอกกลวยมสง

61

ลกษณะของผลกลวยมสง ลกษณะของเมลดกลวยมสง

ภาพท 42 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกลวยมสง

22. เขลยง

62

ภาพท 43 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของเขลยง

ชอวทยาศาสตร : Gnetum gnemon Lonn. ชอวงศ : GNETACEAE ชออนๆ : เขลยง เหมยง เหลยง มนควาย

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ลกษณะล าตน เปนไมทรงพมอยใตรมเงา ล าตน เปนขอ ๆ สงประมาณ 3-4 เมตร แตสวน

ใหญสงประมาณ 3 เมตร ลกษณะใบ ใบจะออกมาจากปลายยอดและกง ใบรปลายแหลม ออกมาเปนค ๆ ใบยาว

10-20 เซนตเมตร ลกษณะดอก ดอกออกเปนชอมขนาดเลก ออกมาตามขอกง แตละชอดอก ยาวประมาณ

3-4 เซนตเมตร คลายดอกพรกไทย มปมหมโคนดอก เวลาบานกลบดอกสขาวเกสรสขาวเปนฝอย ลกษณะผล ผลมลกษณะกลมร คลายรปไข หวแหลม ทายมน ผลออนและผลแกสเขยว

เมอสกเหลองเขม ชอหนงจะมผลประมาณ 10-15 ผล สวนทใชเปนอาหาร : ยอดออน ผลดอกออน

ลกษณะสณฐานเมลด : เมลดเปนรปร คลายไขมสขาวขนลกษณะแขงมากและมความกวางของเมลดประมาณ 0.5-1 เซนตเมตรและมความยาวของเมลดประมาณ 2-3 เซนตเมตร

63

ลกษณะใบเขลยง ลกษณะของผลเขลยง

ลกษณะของเมลดเขลยง

ภาพท 44 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของเขลยง

64

23. สายหยด

ภาพท 45 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของสายหยด

ชอวทยาศาสตร : Desmos chinensis Lour. ชอวงศ : ANNONACEAE ชอสามญ : Chinese Desmos, Desmos

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนสายหยด มถนก าเนดในประเทศจนตอนใต ตลอดจนเอเชยตะวนออกเฉยงใตสวนทเปน

แผนดนใหญ ตอลงไปจนถงแหลงมลาย ซงประเทศไทยกเปนแหลงก าเนดดงเดมของตนสายหยดดวย โดยพบขนกระจายอยทวประเทศ จดเปนไมเถาเลอยหรอไมพมรอเลอย มความยาวหรอความสงไดประมาณ 1-5 เมตร เปลอกเถาเรยบเปนสน าตาลเขมเกอบด า ตามกงออนมขนสน าตาลปกคลมอยหนาแนน มรระบายอากาศ พอกงแกจะเกลยงเปนสด าและมชองอากาศจ านวนมาก ขยายพนธโดยใชเมลดและการตอนกง ปลกไดในดนทวไป เจรญเตบโตไดดในดนรวนทมความอดมสมบรณ สามารถเกบความชนไดด น าทวมไมถง ชอบความชนปานกลางและแสงแดดแบบเตมวน มกพบขนตามปาดบชน ปาดบแลง และตามปาเบญจพรรณตงแตมความสงจากระดบน าทะเลจนถง 600 เมตร

ใบสายหยด ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบ ลกษณะของใบเปนรปขอบขนาน หรอรปขอบขนานแกมรปใบหอก ปลายใบเรยวแหลมหรออาจพบตงแหลม โคนใบมนหรอเวาเลกนอย สวนขอบใบเรยบหรอเปนคลนเลกนอย ใบมขนาดกวางประมาณ 3-7 เซนตเมตร และยาวประมาณ 6-15 เซนตเมตร หลงใบเรยบเกลยงเปนมน สวนทองใบเรยบเปนสเขยวนวล เนอใบบางและเหนยว มขนกระจายอยทงสองดาน พบมากทใบออนและแผนใบดานลาง ใบออนเปนสแดง มเสนแขนงใบประมาณ 8-10 ค มกานใบยาวประมาณ 5 มลลเมตร

65

ดอกสายหยด ออกดอกเดยว โดยจะออกดานลางตรงขามกบใบ ตอนเรมออกเปนสเขยวและต อม าด อกจะ เป ล ยน เป น ส เห ล อ งถ งส ส ม อ อน ม ขน าด เส น ผ าน ศ น ย ก ล างป ระม าณ 5-8 เซนตเมตร กลบดอกม 6 กลบ แบงเปน 2 ชน กลบดอกชนนอกแยกกนม 3 กลบ ลกษณะเปนรปขอบขนานหรอรปขอบขนานแกมรปร มขนาดกวางประมาณ 1.3-1.8 เซนตเมตร และยาวประมาณ 5-13 เซนตเมตร แตละกลบมลกษณะบดงอ โคนกลบดอกมรอยคอดใกลกบฐานดอก ปลายแหลม โคนตด สวนขอบเรยบหรอเปนคลน มขนนมกระจายอยทงสองดาน และกลบดอกดานในม 3 กลบ เรยงจรดและแยกกน มขนาดเลกและสนกวากลบดอกชนนอก ลกษณะเปนรปขอบขนานหรอรปหอก มขนาดกวางประมาณ 0.5-1.3 เซนตเมตร และยาวประมาณ 2-7 เซนตเมตร ปลายแหลม โคนตด โดยเหนอโคนกลบเลกนอยมกคอดเวา สวนขอบเรยบ และมขนสนนมทงสองดาน ดอกมเกสรเพศผ 150-240 อน ลกษณะเปนรปคลายทรงกระบอก ยาวประมาณ 1-1.5 มลลเมตร อบเรณเกลยงเปนสเหลอง อาจพบขนเลกนอยทโคน สวนเกสรเพศเมยแยกกน 30-50 อน ในแตละอนม 5-7 ออวล ลกษณะเปนรปทรงกระบอก มขนาดกวางประมาณ 0.5 มลลเมตร และยาวประมาณ 2-3 มลลเมตร

ผลสายหยด ออกผลเปนกลม มประมาณ 5-35 ผลยอย ผลยอยแตละผลจะมลกษณะคลายลกปดคอด คอจะคอดเปนขอๆ ระหวางชวงเมลด ไดถง 7 ขอ แตละผลจะมขนาดกวางประมาณ 5 เซนตเมตร และยาวประมาณ 2-4 เซนตเมตร ผวผลเรยบเปนมน ผลสดหรอผลออนเปนสเขยว เมอสกแลวจะเปลยนเปนสด า เปนมน และหอยลง กานผลยอยยาวประมาณ 8 มลลเมตร กานชอผลยาวประมาณ 2-3.5 เซนตเมตร มขนขนกระจายตามกานผลและกานผลยอย ภายในผลยอยหนงผลจะมเมลดประมาณ 2-5 เมลด มรอยคอดระหวางเมลดชดเจน

ลกษณะสณฐานเมลด : เมลดมลกษณะเปนรปทรงกลมกลมหรอรปร ผวเมลดเกลยยงและเปนสน าตาล มขนาดกวาง

ประมาณ 0.4-0.5 เซนตเมตร และยาวประมาณ 0.6-0.8 เซนตเมตร โดยจะตดผลในชวงเดอนพฤษภาคมถงเดอนตลาคม

ลกษณะของชอผลสายหยด

66

ลกษณะของผลสายหยด ลกษณะของเมลดสายหยด

ภาพท 46 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของสายหยด 24. ราชพฤกษ

ชอวทยาศาสตร : Cassia fistula L.

ชอวงศ : LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE

ชอสามญ : Pudding Pine, Indian Laburnum, Golden Shower Tree

ชออนๆ : คน ลมแลง ชยพฤกษ

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตน ไมยนตนผลดใบขนาดกลาง สง 9-15 เมตร มกแตกกงต า ล าตน คอนขางเปลาตรง

เปลอก สเทาขาว หรอน าตาลเทา เรยบหรอแตกเปนสะเกดหนาในตนขนาดใหญ ใบเปนใบประกอบ

แบบขนนก ปลายค เรยงสลบ แกนยาว 20-30 เซนตเมตร ใบยอย เกลยงออกตรงกนขาม 3-8 ค แผน

ใบยอย รปไข หรอรปไขแกมขอบขนานกวาง 4-9 เซนตเมตร ยาว 7-13 เซนตเมตร ปลายใบแหลม

โคนสอบ กวางหรอเบยวเลกนอย ขอบใบเรยบ กานใบยอยยาว 5-10 เซนตเมตร หใบขนาดเลก หลด

รวงงาย ดอกออกเปนชอ 8-10 มลลเมตร แตรวงงาย กลบเลยง รปกระจะหอยลงออกตามกงยาว

20-40 เซนตเมตร แกนเกลยงกานดอกยอยยาว 1.1-3.5 เซนตเมตร ใบประดบยาวรแกมไข ยาว

7-10 มลลเมตร มขนละเอยดดานนอกสวนดานในเกลยง กลบดอก สเหลองสดรปไขถง ไขกลบเบยว

เลกนอย กวาง 10-15 มลลเมตร ยาว 25-35 มลลเมตร โคนเบยวสอบเขาเปนกานสนๆ เกสรเพศผ

10 อน ขนาดไมเทากนโดย 3 อนทยาวทสด 3 เซนตเมตร อบเรณยาว 5 มลลเมตร เปดดานบนและ

ดานลาง อก 4 อนสนกวามกานยาว 8-10 มลลเมตร อบเรณเปดเฉพาะสวนฐาน และอก 3 อนทลด

รป ล งม ขน าด เล กยาวป ระมาณ 5 ม ล ล เมต ร ร ง ไข รป แถบ ห รอขอบ ขนานแคบ ยาว

67

1.5-2 เซนตเมตร มขนปกคลมตลอดรวมทงกานชรงไข และกานเกสร ฝก/ผล หลงจากทดอกไดรบ

การผสมแลว จะมการเจรญ เตบโตของผล อยางรวดเรวเปนฝกกลมยาวถง 60 เซนต เมตร

เสนผาศนยกลาง 1.5-2.5 เซนตเมตร ฝกสดสเขยว ฝกแหงสน าตาลด าเลยง เมลดมจ านวนมากเรยง

ขวางโดยแตละเมลดจะมเยอกนเปนหองๆ เมลดรปรแบน สน าตาลเกลยงเปน

ภาพท 47 ลกษณะของเมลดราชพฤกษ

25.ตาเปดตาไก

ภาพท 48 ลกษณะของตาเปดตาไก

ชอวทยาศาสตร : Ardisia crenata Sims

ชอวงศ : MYRSINACEAE

ชอสามญ : Christmas berry

68

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตนตาเปดตาไก จดเปนไมพมขนาดเลก มความสงไดประมาณ 1-2 เมตร พบขนตามพนทปา

ดบชนและปาดบแลงทวทกภาคของประเทศ เจรญเตบโตไดดในดนรวนทระบายน าด

ใบตาเปดตาไก ใบเปนใบเดยว ออกเรยงเวยน ลกษณะของใบเปนรปรหรอรปไขกลบ ปลาย

ใบแหลมหรอเรยวแหลม โคนใบสอบเรยว สวนขอบใบหยกมนและมตอม ใบมขนาดกวางประมาณ 3-

5 เซนตเมตร และยาวประมาณ 6-15 เซนตเมตร เนอใบหนาคลายแผนหนง ใบเปนสเขยวสด เมอใบ

ดกจะเปนพมนาชมยงนก

ดอกตาเปดตาไก ออกดอกเปนชอคลายซรม โดยจะออกทปลายกงและตามซอกใบ กลบเลยง

ดอกเปนสเขยวม 5 กลบ สวนกลบดอกม 5 กลบ โคนเชอมกนเปนรประฆง ดอกเปนสชมพแกมขาว

หรอสมวงแกมชมพ ผวมตอมกระจาย ดอกมเกสรเพศผประมาณ 4-5 อน ตดทหลอดกลบดอก เกสร

เพศเมย มรงไขอยใตวงกลบ

ผลตาเปดตาไก ผลเปนผลสด ผลมลกษณะกลม เมอสกเปนสแดง ภายในผลมเมลดเดยวแขง

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดมลกษณะกลม สด า ผวเรยบ ขนาดประมาณ 0.5 เซนตเมตร

ลกษณะของดอกตาเปดตาไก ลกษณะของผลตาเปดตาไก

69

ลกษณะของเมลดตาเปดตาไก

ภาพท 49 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของตาเปดตาไก

26.มะเมา

70

ภาพท 50 ลกษณะของตนมะเมา

ชอวทยาศาสตร : Antidesma ghaesembilla Gaertn.

ชอวงศ : EUPHORBIACEAE

ชอสามญ : Antidesma acidum Retz

ชออนๆ : ขะเมาผา เมาไขปลา เมาทง มงเมา เมาตาควาย เมาสรอย มะเมาขาว

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ไมยนตน หรอไมพมขนาดเลก สงไดถง 20 เมตร เปลอกตนสน าตาลเทา แตกเปนสะเกด

เลกๆ กงออนและยอดออน มขนสนนมสน าตาล ใบเดยว เรยงสลบ ในระนาบเดยวกน แผนใบกวางรป

ไขถงรปร กวาง 3.5-4.5 เซนตเมตร ยาว 5-7 เซนตเมตร ปลายมนกลมหรอเปนตงแหลมเลกนอย โคน

มนกลมถงหยกเวา ขอบใบเรยบ ผวใบเกลยงทงสองดาน หรอมขนเลกนอยตามเสนใบและดานหลงใบ

แผนใบบางคลายกระดาษถงกงหนาคลายแผนหนง มขนสนนมถงเกลยงทงสองดาน เสนแขนงใบขาง

ละ 5-8 เสน เสนใบยอยแบบรางแหชดเจน กานใบยาว 0.5-1 เซนตเมตร มขนประปรายถงหนาแนน

หใบรปลมแคบ ยาว 4-6 มลลเมตร รวงงาย ดอกออกเปนชอแบบชอเชงลด ตามซอกใบใกลยอดและ

ปลายกง ยาว 1-2 เซนตเมตร แยกเพศอยตางตน ดอกมขนาดเลกมาก มดอกยอยจ านวนมาก สเขยว

71

ขนาดเลก ดอกเพศผมชอดอกยาว 4-6 เซนตเมตร แกนชอมขนสนนมสน าตาลแดง ใบประดบรปใบ

หอก ยาวประมาณ 1 มลลเมตร มขนสนนม ดอกเพศผยาว 2-3 มลลเมตร ไมมกาน กลบเลยง 4-6

กลบ แยกจากกน รปคลายสามเหลยมถงรปขอบขนาน ยาวประมาณ 1.5 มลลเมตร ปลาแหลมถงมน

ผวดานนอกมขนสนนม ดานในเกลยง ไมมกลบดอก เกสรเพศผม 4-6 อน ยาวประมาณ 2 มลลเมตร

กานชอบเรณสขาว มขน อบเรณม 2 พ คอนขางกลม สขาว มเกสรเพศเมยทเปนหมน รปกรวยกลบ

มขนสนนม

ลกษณะสณฐานเมลด

เมลดขนาดเลก 1-2 เมลด พบตามปา มความกวางประมาณ 0.5 เซนตเมตรและมความยาว

ของเมลดประมาณ 0.5 เซนตเมตร

ลกษณะของชอดอกมะเมา ลกษณะชอผลของมะเมา

72

ลกษณะของเมลดมะเมา

ภาพท 51 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของตนมะเมา

27.มะนาวไมรโห

ภาพท 52 ลกษณะของตนมะนาวไมรโห

ชอวทยาศาสตร : Carissa carandas L.

ชอสามญ : Karanda; Carunda

ชออนๆ : มะนาวโห, หนามแดง,หนามขแฮด (เชยงใหม)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

เปนพชทมลกษณะเปนไมพมยนตนขนาดยอม สง 2-3 เมตร ตามกงกานมหนามคอนขางยาว

และแหลม ลกษณะใบ เปนใบเดยวรปไขร ปลายและโคนมน ขอบเรยบ ดอกมขนาดเลกมสขาวเปนชอ

หอมกลบดอกเปนรปหอก ผลขนาดเทาหวแมมอ เปนพวงสแดงสดแกสด ารบประทานได

ลกษณะสณฐานเมลด : เปนเมลดทมเมอกอยภายนอกเมลดและเมลดมสขาวมกลนชนมความกวางของเมลด

ประมาณ 0.5 เซนตเมตรและมความยาวของเมลดประมาณ 1 เซนตเมตร

ประโยชน :

73

1.ใบ รสปราขน ตนดม แกทองรวง แก เจบคอ แกปวดห ผลสก รสเปรยว แกโรค

ลกปดลกเปด ผลดบ รสฝาด สมานแผล เนอไม รสเผอน บ ารงรางกาย ราก รสเฝอนเมา ขบพยาธ

บ ารงธาต เจรญอาหาร

2.มะมวงหาวมะนาวโห สามารถน ามาใชประกอบอาหารหรอท าขนมไดหลากหลายเมน เชน

ผดไทยเตาหมะนาวโห น าพรกเผามะนาวโห ฟรตตลมหาว เปนตน

ลกษณะของใบมะนาวไมรโห ลกษณะของดอกมะนาวไมรโห

ลกษณะของผลมะนาวไมรโห

ภาพท 53 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของมะนาวไมรโห

74

28.ผกเสยนนา

ชอวทยาศาสตร : Cleome gynandra L. ชอวงศ : CLEOMACEAE ชอสามญ : Wild spider flower, Spider Weed, Spider Flower ชออนๆ : ผกเสยนขาว ผกเสยนไทย ผกเสยนบาน ผกเสยนตวผ (ภาคกลาง), สม

ลกษณะทางพฤกษาศาสตร : จดเปนไมลมลกมความสงประมาณ 30-15 เซนตเมตร สวนตางๆ ของตนมขนปกคลม สวน

รากเปนรากแกว และรากแขนงจ านวนมาก ขยายพนธดวยวธการเพาะเมลด โดยมถนก าเนดและมเขตการกระจายพนธอยทวไปในทวปเอเชย (รวมทงไทย) และแอฟรกา ส าหรบในประเทศไทย แหลงทพบผกเสยน มกพบขนเปนวชพชตามทองไรปลายนา ทรกรางวางเปลาทวไป และรมล าธาร

ใบ มใบเปนใบประกอบม 3-5 ใบยอย กานใบมความยาวประมาณ 3-8 เซนตเมตร ลกษณะของใบยอยเปนรปไขกลบหรอรปใบหอกกลบ ยาวประมาณ 2.5-5 เซนตเมตร ปลายใบแหลม โคนเรยวสอบ สวนขอบใบเปนจกฟนเลอยละเอยด และมใบประดบจ านวนมาก ใบยอยม 3 ใบ ยาวประมาณ 0.5-2.5 เซนตเมตร กานสน ดอก ออกดอกเปนชอทปลายกง ยาวประมาณ 5-2 เซนตเมตร ขยายอกในชอผล ดอกจ านวนมาก สวนกานดอกยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร กลบเลยงดอกม 4 กลบ ลกษณะเปนรปใบหอก ยาวไดประมาณ 7 มลลเมตร มเกสรตวผ 6 อน ตดบนกานชเกสรรวมทยาวประมาณ 0.8-2.3

75

เซนตเมตร กานมเกสรสมวง ยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร อบเรณมสเขยวอมน าตาล ลกษณะเปนรปขอบขนาน ยาวประมาณ 1-3 มลลเมตร กานรงไขสนๆ ยาวประมาณ 1-2 มลลเมตร ยนยาว 1-1.4 เซนตเมตร ในผล รงไขเปนรปทรงกระบอกสนๆ ยาวประมาณ 2-3 มลลเมตร มกานเกสรตวเมยสน ยอดเกสรเปนตมและตดทน ผลผกเสยนนา ลกษณะของผลมลกษณะเปนฝกยาวคลายถวเขยว ฝกมสเขยวเปลยนเปนสน าตาลออน ฝกยาวประมาณ 4-9.5 เซนตเมตร ดานในฝกมเมลดจ านวนมาก ลกษณะสณฐานเมลด: เมลดมน าตาลแดงปนสด า ผวเมลดมรอยยนยาวประมาณ 0.2-0.3 เซนตเมตร

ลกษณะของตนผกเสยนนา ลกษณะของเมลดผกเสยนนา

ภาพท 54 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของผกเสยนนา 29. กระถน

ภาพท 55 ลกษณะของชอฝกกระถน

ชอวทยาศาสตร : Leucaena leucocephala Wit.

76

ชอวงศ : LEGUMINOSAE ชอสามญ : lpil – lpil , Lead Tree.

ชออนๆ : กระถนบาน กะเสดโคก ตอเบา สะตอเทศ สะตอเบา ผกกานถน

ลกษณะทางพฤกษาศาสตร : ตนกระถน และมถนก าเนดในอเมรกาเขตรอนและในหมเกาะในมหาสมทรแปซฟค มการน าเขามาปลกในประเทศไทยตงแตสมยสโขทย เนองจากตนกระถนเปนพชทขยายพนธไดงายจงพบไดทวไป จดเปนไมพมหรอไมตนขนาดเลก มขนาดความสงประมาณ 3-10 เมตร ไมผลดใบ ลกษณะทรงตนเปนเรอนยอดรปไขหรอกลม เปลอกตนมสเทา และมปมนนของรอยกงกานทหลดรวงไป และขยายพนธดวยวธการใชเมลด เจรญเตบโตไดดในดนรวนซยหรอในดนเหนยวอมน าไดด

ใบกระถน ใบเปนใบประกอบแบบขนนกสองชน เรยงสลบกน ยาวประมาณ 12.5-25 เซนตเมตร แกนกลางใบประกอบมขน ใบแยกแขนงประมาณ 3-19 ค เรยงตรงขามกน มความยาวประมาณ 5-10 เซนตเมตร สวนใบยอยมประมาณ 5-20 ค เรยงตรงขามกน ลกษณะของใบยอยเปนรปขอบขนาน มความกวางประมาณ 2-5 มลลเมตร และยาวประมาณ 0.6-2.1 เซนตเมตร โคนใบเบยว ปลายใบแหลม ขอบใบมขน แตละใบมเสนแขนงอยประมาณขางละ 5-6 เสน สวนกานใบยอยมความยาวประมาณ 1 มลลเมตร

ดอกกระถน ดอกมสขาว ออกดอกเปนชอแบบกระจดแนนตามงามใบและปลายกง ประมาณ 1-3 ชอ กลบเลยงโคนตดกนลกษณะเปนรประฆง สวนปลายแยกเปนสามเหลยมเลก 5 แฉก มขน สวนกลบดอกม 5 กลบ มเกสรตวผ 10 อน เมอดอกบานเตมทจะกวางประมาณ 2-2.5 เซนตเมตร โดยจะออกดอกในชวงเดอนพฤษภาคมถงเดอนมถนายน

ฝกกระถน ฝกมลกษณะแบน ปลายฝกแหลม โคนสอบ ฝกเมอแกจะแตกตามยาว ฝกยาวประมาณ 10-20 เซนตเมตร และกวางประมาณ 1.5-2 เซนตเมตร ในฝกมเมลดเรยงตามขวางอยประมาณ 15-30 เมลด และจะออกผลในชวงเดอนกรกฎาคมจนถงเดอนมกราคม

ลกษณะทางสณฐานของเมลด เมลดกระถน เมลดมลกษณะเปนรปไขแบนกวาง มสน าตาลและเปนมน

77

ลกษณะของล าตนกระถน ลกษณะของใบกระถน

ลกษณะของดอกกระถน ลกษณะของการเรยงของเมลดกระถนในฝก

ลกษณะของเมลดกระถน

ภาพท 56 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกระถน 30. ระก า

78

ภาพท 57 ลกษณะของผลระก า

ชอวทยาศาสตร : Salacca wallicniana C.Mart.

ชอวงศ : ARECACEAE

ชอสามญ : Rakam

ชออนๆ : ก า ระก ากอก ระนองเรยก สมก า สวนทางมลายเรยก สะละ สะลก

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตน ระก าเปนพรรณไมพวกปาลมชนดหนงทแตกหนอออกเปนกอทล าตนอยใตดน ล าตนสง

เพาะเหนอผวดน โดยทวไปสงไมเกน 2 เมตรมหนามยาวและแขง

ใบ แตกเปนกอใหญ สเขยวแก ทางใบจะยาวมลกษณะเหมอนขนนก กานใบจะมหนามใบจะ

ออกเปนชอ ใบยอยมความยาว 2 ฟต และกวาง 2 นว

ดอก เปนดอกสมบรณเพศ แตกออกตรงระหวางโคนใบ

ผล เมอดอกรวงโรย จะกลายเปนผลรวมกนเปนกระจกแบบทะลาย ผลกลมโต ลายแหลม

เปลอกผลจะเปนเกลด ผลออนมสน าตาล ผลแกสแดง

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดมลกษณะกลมรยาว สน าตาล ผวมนเรยบ ขนาดประมาณ 2.5 เซนตเมตร มเมลดเดยว

ในหนงผล

การใชประโยชน :

79

ระก ารบประทานเปนผลไมสด และน ามาปรงรสเปรยวในอาหาร เชน น าพรก ตมย า ตมสม

ขาวย า และอาหารหวาน เชน น าระก า ระก าลอยแกว ไมของตนระก าเมอลดเอาหนามออกใชกนท า

เปนฝาบาน ปอกเปลอกไมระก าออก เนอของไมระก า ใชท าจกขวดน าได ผวระก าน ามาสกดน ามน

ระก าได

ฤดกาลใชประโยชน : มถนายน - กรกฎาคม

ศกยภาพการใชงาน : ใชรบประทาน ท าเปนน าพรกระก า

ก.ลกษณะของล าตนระก า ลกษณะของใบระก า

ลกษณะของผลระก า ลกษณะของเมลดระก า

ภาพท 58 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของระก า

80

31. มะมวงหมพานต

ภาพท 59 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของมะมวงหมพานต

ชอวทยาศาสตร : Anacardium occidentale L.

ชอวงศ : ANACARDIACEAE

ชอสามญ : Cashew nut tree

ชออนๆ : กะแตแก (มลาย-นราธวาส) กาย (ตรง) ต าหยาว ทายลอ สมมวงชหนวย

(ภาคใต) นายอ (มลาย-ยะลา) มะมวงกาสอ (อตรดตถ) มะมวงกลา มะมวงลงกา มะมวงสนหน

มะมวงหยอด (ภาคเหนอ) มะมวงทนหนวย

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ไมตน สงไดถง 12 เมตร เปลอกเรยบ สน าตาล ใบเดยว เรยงเวยน รปไขกลบถงรปรกวาง

โคนใบแหลม ปลายใบกลม ใบหนาเหมอนแผนหนง เกลยง ชอดอกแบบชอแยกแขนงหรอชอเชงหลน

ใบประดบรปขอบขนานแกมรปไข สเขยวออน มแถบสแดง แลวเปลยนเปนสแดง ดอกแยกเพศรวม

81

ตน สขาวนวล ดอกมกลนหอม ผลเปลอกแขงเมลดเดยว รปไต สน าตาลปนเทา เมลดรปไต สวนของ

ฐานรองดอกขยายใหญ อวบน า รประฆงคว า มกลนหอม กนได

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดรปไต เมอแหงมสน าตาลด า ขนาดประมาณ 2.8 เซนตเมตร

สวนทใช : ยางจากผลสด ทยงไมสก 1 ผล ทเดดออกมาใหมๆ, ยางจากตน เมลด

สรรพคณ :

ยางจากผลสด ยางจากตน - เปนยารกษาหด

เมลด - ผสมยารบประทาน แกกลากเกลอน และโรคผวหนง แกเนอหนงชาในโรคเรอน

ยางจากตน - ท าลายตาปลา และกดท าลายเนอทดานเปนปมโต แกเลอดออกตามไรฟน

วธและปรมาณทใช :

ยางจากผลสด - ทยงไมสก 1 ผล ทเดดออกมาใหมๆ ใชยางจากผลทางตรงบรเวณทเปนหด

ทาบอยๆจนกวาจะหาย

ภาพท 60 ลกษณะของเมลดมะมวงหมพานต

ง

82

32. หมาก

ภาพท 61 ลกษณะของตนหมาก

ชอวทยาศาสตร : Areca catechu Linn.

ชอวงศ : ARECACEAE

ชอสามญ : Areca nut, Areca nut palm, Areca palm

ชออนๆ : หมากเมย (ทวไป), หมากสง (ภาคใต)

83

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตนหมาก เปนไมยนตนประเภทหมากหรอปาลมทมหนอ ล าตนแตกออกเปนกอ กอหนงๆ ม

ประมาณ 6-12 ตน ตามล าตนจะเปนขอปลอง และโคงงอออกจากโคนกอ สง 25-30 ฟต

ใบ เปนใบประกอบแบบขนนก ออกเรยงเวยนหนาแนนทปลายยอด กานใบรวมยาวได

ประมาณ 130-200 เซนตเมตร ลกษณะของใบยอยรปใบหอก ปลายใบแหลม โคนใบเรยวแคบ ใบ

ออนมรอยแยก ใบมขนาดกวางประมาณ 2.5-6 เซนตเมตร และยาวประมาณ 50-70 เซนตเมตร แผน

ใบเรยบหนา กาบใบหมล าตน

ดอก จะออกตามซอกโคนกานใบหรอกาบนอก ดอกออรวมกนเปนชอขนาดใหญประกอบ

ไปดวยโคนจนยดตดอยทขอของล าตน กานชอดอกเปนเสนยาวแตกออกโดยรอบแกนกลาง มกลบหม

ชอขนาดใหญยาวประมาณ 40 เซนตเมตร เปนมนเงา

ผล ผลออกเปนทะลาย ลกษณะของผลเปนรปทรงกลม รปกลมร รปไข รปไขปลายแหลม

หรอเปนรปกระสวยขนาดเลก โดยเฉลยแลวผลทรวกมนเปนทะลาย ในหนงทะลายจะมผลอย

ประมาณ 10-150 ผล ผวผลเรยบ มกลบเลยงตดเปนขวผล ผลมขนาดกวางประมาณ 5 เซนตเมตร

และยาวประมาณ 7 เซนตเมตร ผลดบหรอผลสดเปลอกผลจะเปนสเขยวเขม เรยกวา “หมากดบ”

ผลเมอแกเปลอกผลจะเปลยนเปนสเหลองสมทงผลหรอสแดงแกมสม เรยกวา “หมากสก

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดในผลมรปกลม ผลหนงจะมเมลดอยภายในหนงเมลด

การขยายพนธ : ขยายพนธดวยการเพาะเมลดและแยกหนอ ชอบแดดจด ตองการน ามาก ปลกได

ในดนทกชนด ทงในกระถางและลงดน

ประโยชน : แกเมารถ ขบปสสาวะผลออนมรสฝาดหวาน สรรพคณเปนยาชวยท าใหเจรญอาหาร

เปลอกผลมสรรพคณเปนยาบ ารงธาต

84

ลกษณะของล าตนหมาก ลกษณะของใบหมาก

ลกษณะของชอผลหมาก ลกษณะของเมลดหมาก

ภาพท 62 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของหมาก

33.ยาสบ

85

ภาพท 63 ลกษณะของตนยาสบ

ชอวทยาศาสตร : Nicotiana tabacum L.

ชอวงศ : SOLANACEAE

ชอสามญ : Tobacco

ชออนๆ : จะวว (เขมร – สรนทร)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร

ไมลมลก สง 0.6-2 เมตร ตามล าตนและยอดมขนออนปกคลม ทกสวนของตนมตอมน ายางเหนยว ใบ เปนใบเดยวออกเรยงสลบ รปไขแกมขอบขนาน กวาง 10-20 เซนตเมตร ยาว 30-60 เซนตเมตร ปลายใบมน โคนใบเรยวสอบ ทองใบและหลงใบมขนปกคลม ขอบใบเรยบและเปนคลนเลกนอย ดอก เปนดอกชอออกทปลายยอด มกลบดอก สชมพปนขาว 5 กลบ สวนโคนเชอมตดกนเปนรประฆง ปลายกลบแหลม มขนขาวปกคลม กลบเลยงสเขยว โคนเชอมตดกน ปลายแยกเปนแฉกแหลม ผล เปนผลแหง รปขอบขนาน ผลออนสเขยว เมอแกสน าตาล แตกออกได ดานในมเมลดสน าตาลจ านวนมาก

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดสน าตาลขนาดเลกอยภายในฝกจ านวนมาก

86

สรรพคณ : รกษาเหา หด เปนยาถอนพษ รกษาแผลน ารอนลวก รกษาโรคผวหนง แกหวด คดจมก

ฉดพนฆาแมลงและเพลยตางๆ ไดผลด

ลกษณะของใบยาสบ ลกษณะของดอกยาสบ

ลกษณะของผลและเมลดยาสบ

ภาพท 64 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของยาสบ

87

34. สมเชง

ภาพท 65 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของสมเชง

ชอวทยาศาสตร : C. sinensis (L.) Osbeck

ชอวงศ : RUTACEAE

ชอสามญ : Orange, Sweet orange

ชออนๆ : สมเกลยง

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตนสมเชง เปนไมยนตนขนาดเลกถงขนาดกลาง มความสงไดประมาณ 5-7 เมตร ทรงตน

คอนขางทบ แผกวาง ล าตนและกงกานแขงแรง สวนมากจะมหนามตามล าตน เปนหนามแขงขนาด

ใหญ

ใบสมเชง ใบออนเปนเหลยมและมหนามแหลมทซอกใบ ใบประกอบมใบยอยใบเดยว ออก

เรยงสลบ ลกษณะเปนรปวงรถงรปไข ปลายใบแหลมมน บางครงเวาตนเลกนอย ขอบใบเปนคลนถง

หยกมน ใบมขนาดกวางประมาณ 1-2 นวฟต และยาวประมาณ 2-3 นวฟต สของใบดานหลงใบจะ

88

เปนสเขยวเขมและเปนมน สวนทองใบจะเปนสเขยวออน กานใบสน แผเปนครบ มหใบเลกเรวแทบ

มองไมเหน

ดอกสมเชง ออกดอกเปนชอกระจะตามซอกใบ ดอกยอยดอกเดยวถงหลายดอก ประมาณ

10-20 ดอก เปนดอกแบบสมบรณเพศ มขนาดปานกลาง เมอดอกดอกบานจะมกลนหอมมาก กลบ

ดอกเปนสขาว มประมาณ 4-5 กลบ ดอกมเกสรเพศผ 20-25 อน ฤดทผลดอกจะอยในชวงประมาณ

เดอนมนาคมถงเดอนเมษายน และดอกจะบานในชวงระหวางเดอนเมษายนถงเดอนพฤษภาคม

ระยะเวลาการผลดอกจนถงดอกบานประมาณ 30 วน และระยะเวลาทดอกบานจนถงผลแกประมาณ

8 เดอน

ผลสมเชง ลกษณะของผลเปนรปทรงกลมถงกลมแปน ผลออนเปนสเขยวเขม เมอแกจะ

เปลยนเปนสเหลองแกมเขยวถงสมสด มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 8-10 เซนตเมตร ผวผลม

ตมน ามนเลกๆ กระจายอยรอบผล เปลอกผลมความหนาประมาณ 0.5 เซนตเมตร ลกษณะคอนขาง

แขง ภายในผลแบงเปนชองประมาณ 12 ชอง อดกนแนนดวยเนอผล มลกษณะเรยวยาว สเหลอง

ภายในมน ารสหวานอมเปรยว ตรงกลางมแกนแขงสขาว เปลอกดานในเปนสขาว ภายในมเมลด

ลกษณะสณฐานของเมลด :

ลกษณะเปนรปไขแกมรปลม เมลดยน สขาว เมลดคอนขางแบน ขนาดประมาณ 1.5

เซนตเมตร

การขยายพนธ : ใชเมลด การปกช า การตอน การตดตา และตอกง

ประโยชนของสมเชง :

1.ผลมสรรพคณเปนยาบ ารงรางกาย ชวยท าใหเจรญอาหาร (ผล)

2.ชวยลดระดบน าตาลในเลอด เนองจากสมเกลยงมไฟเบอรและมสาร pectin สง ซงเปนตว

ชวยลดการดดซมน าตาลจากทางเดนอาหาร จงท าใหลดระดบน าตาลในเลอดได (ผล)

3. ชวยลดระดบไขมนในเลอด (ผล)

4. ต ารายาไทยจะใชเปลอกสมจนหรอเปลอกสมเกลยง ใชเขายาแกลมวงเวยน หนามด

ตาลาย ใจสน (เปลอกผล)

5.ในทางสคนธบ าบด น ามนจากเปลอกสมเกลยง ถกน ามาใชเพอผอนคลายความเครยดหรอ

อาการนอนไมหลบเนองจากความกงวล ชวยกระตนใหเบกบาน (น ามนจากเปลอกผล)

89

6. ผลมสรรพคณชวยแกรกษาโรคลกปดลกเปด (ผล)

7.ใชเปนยาแกไข (ผล)

8. ผลมสรรพคณชวยแกอาการไอเรอรง หลอดลมอกเสบ (ผล)

9.ผลมสรรพคณชวยกดเสมหะ (ผล) สวนใบมสรรพคณเปนยาขบเสมหะ (ใบ)

10. ดอกมสรรพคณเปนยาแกบด (ดอก)

11.ชวยในการยอยอาหาร (น ามนจากเปลอกผล)

12. ชวยขบปสสาวะ (ใบ)

13.ชวยขบระดของสตร บบมดลก (ใบ)

14. เปลอกผลมสรรพคณชวยท าใหประจ าเดอนของสตรมาเปนปกต (เปลอกผล)

15.ชวยขบน าด กระตนการท างานของน าเหลอง (น ามนจากเปลอกผล)

ลกษณะของใบสมเชง ลกษณะของดอกสมเชง

ลกษณะของผลสมเชง ลกษณะของเมลดสมเชง

90

ภาพท 66 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของสมเชง

35. มะแวง

ภาพท 67 ลกษณะของตนมะแวง

91

ชอวทยาศาสตร : Solanum indicum L.

ชอวงศ : SOLANACEAE

ชอสามญ : Brinjal

ชออนๆ : แวงคม (สราษฎรธาน, สงขลา), มะแควง มะแควงขม มะแควงคม มะ

แควงด า(ภาคเหนอ), หมากแขง หมากแขงขม (ภาคอสาน)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตนมะแวง จดเปนไมพมขนาดเลก มอายประมาณ 2-5 ป มความสงของตนประมาณ 1 -1.5

เมตร ล าตนมขนาดเลกและกลม เนอแขง เปนสเขยวอมเทา แตกกงกาน ทงตนมขนนมสเทาขนปก

คลม และมหนามแหลมขนกระจายอยทวตน สวนเปลอกตนเรยบเปนสน าตาล

ใบมะแวง ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบ ลกษณะของใบเปนรปร ปลายใบแหลมเลกนอย

โคนใบมน สวนขอบใบหยกเวามนเขาหาเสนกลางใบและมคลนเลกนอย ใบมขนาดกวางประมาณ 4-6

เซนตเมตร และยาวประมาณ 5-10 เซนตเมตร หลงใบ ทองใบ และกานใบมขนสนๆ ปกคลม โดยทอง

ใบจะมขนหนาแนนหลงใบ และมหนามสนๆ และมกานใบยาว

ดอกมะแวง ออกดอกเปนกระจกตามงามใบหรอปลายกง ประมาณ 3-6 ดอก ดอกเปนสมวง

ออน มขนาดกวางประมาณ 2 เซนตเมตร ใจกลางของดอกมเกสรเพศผสเหลอง 5 อน เชอมตดกนกบ

โคนกลบดอก ปลายกลบดอกจะแยกออกเปนแฉก 5 แฉก ปลายแหลม คลายรปดาว กานดอกมหนาม

เปนตมเลกๆ ยาวประมาณ 5 มลลเมตร สวนกลบเลยงเชอมตดกน ปลายแยกเปนแฉก 5 แหลม

ปลายแหลม ดานนอกมขน

ผลมะแวง ลกษณะของผลเปนรปทรงกลม ผวผลเรยบเกลยงและมน ผลออนเปนสเขยวหรอส

ขาวไมมลาย สวนผลสกเปนสแดงสมหรอเปนสเหลองอมสม ผลมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 1

เซนตเมตร หรอมขนาดเทากบมะแวงเครอ แตจะมสเขยวมากกวา และมรสขมขดกวา

ลกษณะสณฐานของเมลด :

ภายในผลมะแวงตนจะมเมลดขนาดเลก ลกษณะเปนรปกลมแบน สน าตาลออนอยเปน

จ านวนมาก

การขยายพนธ : เมลด

92

สรรพคณของมะแวง :

1 .รากและผลมรสขมเปรยว เปนยาเยน มพษเลกนอย สรรพคณชวยท าใหเจรญอาหาร

(ราก,ผล) สวนใบกมสรรพคณบ ารงธาตเชนกน (ใบ)

2 . รากและผลมรสขมขนเปรยว สรรพคณชวยแกน าลายเหนยว (ราก,ผล)

3. ชวยแกคอแหง (ผล)

ลกษณะของใบมะแวง ลกษณะของดอกมะแวง

ลกษณะของผลมะแวง

ภาพท 68 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของมะแวง

36. หวายน า

93

ภาพท 69 ลกษณะของหวายน า

ชอวทยาศาสตร : Calamus siamensis

ชอวงศ : PALMAE

ชอสามญ : Rattans.

ลกษณะทางพฤกษศาสตร

เปนหวายชนดขนเปนกอพบตามรมหวย กาบหมล ามสเขยวแกมน าตาลเมอสด และมส

น าตาลออกสเหลองเมอแหง มขยสด ากระจายอยใตโคนหนาม มหนามหลายขนาดรปสามเหลยมแบน

โคนหนามสเดยวกบกาบหมล าปลายสด า ขนกระจายเดยวๆ และฐานเชอมตดกนเปนแถบตามแนว

เฉยงหรอขวางล า ระหวางหนามขนาดใหญมหนามขนาดเลกรปสามเหลยมแบนสนๆ ขนกระจายเดยว

แทรกอยอยางสม าเสมอ ปลายหนามชขน ปากกาบหมล ามหนามรปสามเหลยมสน าตาลออกด า knee

เหนชด มหนามบรเวณสน ดานขางเกลยง ocrea เหนชดสน าตาลแดง กานใบมหนามแนนสน าตาล

เทากระจายทวไปทงดานบนและดานลาง ทขอบมหนามขนาดใหญรปเลบเหยยว และมหนามขนาด

เลกปนอย ทางใบมหนามรปเลบเหยยวปลายสด าเรยงเปนกลมๆ และมหนามขนาดเลกกวาอยดานบน

กระจายทวไป ใบยอยรปยาวเรยว มสเขยวแกมเหลองเมอสดและสเทาออกน าตาลเมอแหง เสนใบม

จ านวน 3 เสน ขอบมปมหนาม หลงใบมหนามรปขน หางกนเปนระยะๆ บนเสนใบทกเสน ทองใบม

หนามรปขนสน าตาลปลายสขาว เรยงหางกนเปนระยะๆ บนเสนกลางใบ ใบยอยแตละขางของทางใบ

เรยงตวแบบตรงขาม เยองหรอสลบกน อยางสม าเสมอ

ลกษณะสณฐานของเมลด :

94

เมลดมลกษณะกลมผวขรขระ มสด า ขนาดประมาณ 1.5 เซนตเมตร

ขยายพนธ: การขยายพนธดวยเมลดและหนอ

ประโยชนของหวาย

1. หนอหรอยอดหวายน ามาประกอบอาหาร

2.ล าตนน ามาจกสานเปนเครองใชในครวเรอนและงานหตถกรรม

ฤดกาลทใชประโยชนได: ทกฤดกาล

ลกษณะของชอผลหวายน า

ลกษณะของเมลดหวายน า

ภาพท 70 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของหวายน า

95

37. กระทง

ภาพท 71 ลกษณะของกระทง

ชอวทยาศาสตร : Calophyllum inophyllum L.

ชอวงศ : CLUSIACEAE

ชอสามญ : Alexandrian laurel, Beautiful-leaf

ชออนๆ : เนาวกาน (นาน), สารภทะเล(ประจวบครขนธ) ทง (กระบ), สารภ

แนน (ภาคเหนอ), นอ (ภาคอสาน), กระทง กากทง (ภาคกลาง), กะทง(ภาคใต)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ตนกระทง จดเปนไมยนตนขนาด กลางถงขนาดใหญไมผลดใบ เรอนยอดเปนทรงพมทบ ไม

เปนระเบยบ ล าตนคอนขางสนและมกบดแตกเปนกงใหญๆ จ านวนมากทงแนวนอนและแนวตง หรอ

หองลง มความสงของตนประมาณ 8-20 เมตร เปลอกตนเปนสน าตาลเขมหรอสแดงเขม ตนเมอแกจะ

96

แตกเปนรอง ภายในมยางสเหลองใสๆ เปลอกดานในเปนสชมพ สวนแกนไมเปนสน าตาลอมแดง ตา

ยอดเปนรปกรวยคว า มขนสน าตาลปนสแดงอยประปราย

ใบกระทง ใบเปนใบเดยวออกเรยงตรงขามกน ลกษณะของใบเปนรปร หรอเปนรปไขกลบ

แกมขอบขนาน โคนใบสอบ ปลายใบมนกวางและมกหยกเวาเลกนอย ใบมความกวางประมาณ 4-8

เซนตเมตร และยาวประมาณ 8-15 เซนตเมตร ใบเปนสเขยวเขม เนอใบคอนขางหนาแขง และเกลยง

ขอบใบเรยบและผวมนเคลอบ ทองใบเรยบเปนสออนกวา มเสนแขนงใบถมากและขนานกน มองเหน

ไมชดเจน สวนเสนกลางใบเปนรองทางดานหลงใบ ใบออนเปนสน าตาลแดง เมอแกจะแหงเปนส

น าตาล และมกานใบยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร

ดอกกระทง ออกดอกเปนชอตามปลายกงและตามงามใบ ชอละประมาณ 5-8 ดอก ดอกเปน

ดอกเดยวแยกกนอสระ ดอกเปนสขาวมกลนหอมออนๆ กลบเลยงดอกม 4 กลบ ยาวประมาณ 2.7-

10 มลลเมตร โดยสองกลบนอกจะเปนรปขอบขนานแกมรปไขกลบและงอเปนกระพง ยาวประมาณ

0.5 เซนตเมตร สวนอกสองกลบถดเขาไปจะมขนาดทใหญกวาเลกนอย สวนกลบดอกม 4 กลบ กวาง

ประมาณ 7-8 มลลเมตร และยาวประมาณ 9-12 มลลเมตร ลกษณะเปนรปชอน หรอรปไขกลบ ขอบ

งอ ดอกเมอบานเตมทจะมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 2 เซนตเมตร ลกษณะของดอกเปนดอก

ตมคอนขางกลมสขาวนวล ดอกมเกสรตวผสเหลองจ านวนมาก มกลนหอม เปนแตมสเหลองรอบๆ

เกสรตวเมยทชพนเกสรตวผ

ผลกระทง ผลเปนผลสดคอนขางกลมและฉ าน า ผลมลกษณะทรงกลมหรอเปนรปไขและแขง

ผลมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 2-3 เซนตเมตร ผวผลเรยบ ปลายผลเปนตงแหลม ผลสดส

เขยว เมอผลสกจะเปลยนเปนสเหลอง เมอผลแหงผลจะยนและเปลยนเปนสออกน าตาลปนแดงออน

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดมเปลอกแขง สน าตาลกลมรคลายผลน าเตา

ประโยชนของกระทง :

1. ทงตนและใบ สามารถน ามาใชท าเปนยาเบอปลาได

2. น ามนจากเมลดสามารถน ามาใชประโยชนในการปรงเครองส าอาง ผลตภณฑเสรมความ

งาม และใชท าสบได

3. น ามนจากเมลดน ามาใชผสมท าเปนน ามนไบโอดเซลได

97

4. ยางจากตนและเปลอกตนใชแตงกลน

5. นยมปลกตนกระทงเพอเปนไมใหรมเงา ชอบอยใกลแหลงน า ปลกไดตงแตชายทะเลถง

บนเขาสง หรอจะปลกไวในกระถางกได เนองจากเปนไมทเจรญเตบโตชา (ไมควรปลกไว

ใกลบรเวณอาคาร เพราะตนกระทงระบบรากมความแขงแรง อาจท าใหเกดความ

เสยหายกบตวอาคารได) ใบไมหลดรวงงายและมนเปนเงาสวยงาม ทนดนเคม แสงแดด

จด และลมแรงไดเปนอยางด อกทงยงไมมโรคและแมลงมารบกวน สามารถควบคมการ

ออกไดดวยการใหน าและการใสปยอยางถกตอง

6. เนอไมกระทง สามารถน ามาใชงานกอสราง ท าเครองเรอน ท าต ไมหมอนรถไฟ

เครองมอเกษตรกรรม เชน แอก ฯลฯ หรอใชท าเรอ และกระดกงเรอได

ลกษณะของล าตนกระทง ลกษณะของใบกระทง

ลกษณะของดอกกระทง ลกษณะของผลแกกระทง

98

ลกษณะของผลออนกระทง ลกษณะของเมลดกระทง

ภาพท 72 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกระทง

38. มะกล าตาหน

ภาพท 73 ลกษณะของมะกล าตาหน

ชอวทยาศาสตร : Abrus precatorius L. ชอวงศ : EUPHORBIACEAE

ชออนๆ : กล าเครอ กล าตาไก มะกล าเครอมะแคก ไมไฟ มะกล าแดง เกมกรอม ชะเอมเทศ

ตากล ามะขามเถา

99

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมเถาขนาดเลก เถากลมเลกเรยว ใบประกอบขนนก เหมอนใบมะขาม ดอกเลกสขาวหรอส

มวงแดงเหมอนดอกถว เปนชอเลก ฝกแบนยาวโคงเลกนอยเทาฝกถวเขยว ฝกออนมสเขยว

จะเปลยนเปนสน าตาลเมอแก ภายในฝกมเมลด 4-8 เมลด ผวมนเงา เมลดมพษมาก ขนตามทรกราง

รมรวทวไป

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดกลมร สแดงสดทขวเปนสด า ขนาดเลกกวาเหรยญหนงบาท อาการพษ : ผปวยทกลนเมลดมะกล าตาหนจะมชวงระยะแฝงหรอภาวะทอาการพษยงไมแสดง

(latent period) ระหวาง 2-3 ชวโมง ถง 2-3 วน จากนนพษของมะกล าตาหนจะท าใหเกดผลตอ

ระบบและอวยวะตาง ๆ ภายในรางกาย อาการพษของมะกล าตาหนจะมความรนแรงมากนอย

แตกตางกน ขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน ขนาดรบประทาน สภาวะรางกาย และอายของผไดรบ

สารพษ อยางไรกตาม หากคนไขไมไดรบการรกษาทถกตอง อาจท าใหเสยชวตได

ผลของความเปนพษตอระบบและอวยวะตาง ๆ เปนดงน

ระบบกระเพาะอาหารและล าไส ฤทธระคายเคองของสารพษ abrin ท าใหเกดการอกเสบของ

กระเพาะและล าไสอยางรนแรง รวมกบอาการคลนไส อาเจยน ทองเสย กลนล าบาก และปวดเกรง

ทอง นอกจากนอาจไปท าลายเยอบเมอกของล าไสเลกท าใหมเลอดออกทางอจจาระ และ อาเจยนเปน

เลอดได

ระบบหวใจและหลอดเลอด พษเมลดมะกล าตาหนไมมผลโดยตรงตอหวใจ แตอาจท าใหเกด

อาการชอค ความดนเลอดต า และหวใจเตนเรวหลงจากทคนไขอาเจยนและทองเสยอยนาน สาร

abrin มฤทธโดยตรงตอเมดเลอดแดงท าใหเมดเลอดตกตะกอนและแตกตว และอาจท าใหเกด

เลอดออกในทางเดนอาหาร

ระบบทางเดนหายใจ คนไขอาจเกดภาวะ cyanosis คอ เกดการขาดเลอดหรอออกซเจนจน

ท าใหผวหนงเปลยนสเปนสเขยว ซงเปนผลสบเนองมาจากทคนไขมความดนโลหตต า และชอค

ระบบประสาทสวนกลาง อาจมอาการเซองซม ชกกระตก ประสาทหลอน และมอสน

ระบบทางเดนปสสาวะ อาการปสสาวะนอยลงหรอไมปสสาวะเลย อาจเปนผลมาจากความ

ดนโลหตต าทเกดขนเปนเวลานาน แตกอาจมสาเหตมาจากภาวะไตลมเหลวเฉยบพลน การอดตนของ

ทอปสสาวะดวยฮโมโกลบนทมาจากเซลลเมดเลอดแดงทถกท าลาย ซงมผลสงเสรมใหไตวาย

การกระจายพนธ :

100

พบตงแตอนเดย ถงเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในประเทศไทยพบขนทวไปตามปาเปดหรอในท

โลง จะทงใบในหนาแลง

ลกษณะของล าตนมะกล าตาหน ลกษณะของฝกมะกล าตาหน

ลกษณะของเมลดมะกล าตาหน

ภาพท 74 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของมะกล าตาหน

39. รางจด

101

ภาพท 75 ลกษณะของรางจด

ชอวทยาศาสตร : Thumbergia laurifolia Lindl.

ชอวงศ : ACANTHACEAE

ชออนๆ : ก าลงชางเผอก ขอบชะนาง เครอเขาเขยว ยาเขยว (ภาคกลาง) คาย รางเยน

(ยะลา) จอลอดเออ ซงกะ ปงกะละ พอหนอเตอ (กะเหรยง -แมฮองสอน) ดเหวา (ปตตาน) ทดพด

(นครศรธรรมราช) น านอง (สระบร) ย าแย แอดแอ (เพชรบรณ)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ไมเลอยหรอไมเถา เนอแขง ใบ ใบเดยว ออกตรงขาม รปขอบขนานหรอรปไข ปลายใบเรยว

แหลม โคนใบมนเวา มเสน 3 เสนออกจากโคนใบ ดอก มสมวงอมฟา ออกเปนชอหอยลงตามซอกใบ

ใบประดบสเขยวประแดง กลบเลยงรปจาน ดอกรปแตรสน โคนกลบดอกสเหลองออน เชอมตดกน

เปนหลอด ปลายแยกเปน 5 กลบ เกสรเพศผ 4 อนผล เปนฝกกลม ปลายเปนจะงอย เมอแกแตกเปน

2 ซก

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดมลกษณะกลมร มสด า ขนาดเลกกวาเหรยญหนงบาท

สรรพคณ :

102

รากและเถา - รบประทานแกรอนใน กระหายน า ใบและราก - ใชปรงเปนยาถอนพษไข เปนยาพอกบาดแผล น ารอนลวก ไฟไหม ท าลายพษยาฆาแมลง พษจากสตรกนนใหเปนกลาง พษจากดมเหลามากเกนไป หรอยาเบอชนดตางๆ เขาสรางกายโดยตงใจหรอไมตงใจกตาม เชน ตดอยในฝกผลไมทรบประทาน เมออยในสถานทหางไกล การน าสงแพทยตองใชเวลา อาจท าใหคนไขถงแกชวตได ถามตนรางจดปลกอยในบาน ใชใบรางจดไมแกไมออนเกนไปนก หรอรากทมอายเกน 1 ปขนไป และมขนาดเทานวช มาใชเปนยาบรรเทาพษเฉพาะหนากอนน าสงโรงพยาบาล (รากรางจดจะมตวยามากกวาใบ 4-7 เทา) ดนทใชปลก ถาผสมขเถาแกลบหรอผงถานปน จะชวยใหตนรางจดมตวยามากขน

ลกษณะของใบรางจด ลกษณะของดอกรางจด

ลกษณะของฝกรางจด ลกษณะของเมลดรางจด

ภาพท 76 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของรางจด

103

40. ไทรยอย

ภาพท 77 ลกษณะของไทรยอย

ชอวทยาศาสตร : Ficus benjamina Linn. ชอวงศ : MORACEAE ชออนๆ : ไทร, ไทรกระเบอง, ไทรยอยใบแหลม

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไทรยอย เปนไมยนตน สงไดถง 10 เมตร มรากอากาศ น ายางขาว ใบเดยว เรยงสลบ รปวงร รปใบหอกหรอรปไขแกมวงร กวาง 1.5-6 ซม. ยาว 3-12 ซม. ดอกชอ เกดภายในฐานรองดอก ทมรปรางกลมคลายผล ออกเปนคทซอกใบ แยกเพศอยในชอเดยวกน ผลสด รปกระสวย รปไข รปไขกลบหรอรปคอนขางกลม เมอสกเปลยนเปนสเหลอง สมและแดงเขมตามล าดบ ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดออนมลกษณะกลม สขาว และเมอเมดแกจะมสด า ขนาดเลกมากและมจ านวนมาก สรรพคณของ ไทรยอย :

104

ราก เปนยาบ ารงน านม รากอากาศขบปสสาวะ แกไตพการ (โรคเกยวกบทางเดนปสสาวะ มปสสาวะขนขน เหลองหรอแดง มกมอาการแนนทอง กนอาหารไมได) ปสสาวะพการ (อาการปสสาวะปวด หรอกะปรบกะปรอย หรอขนขน สเหลองเขม หรอมเลอด) แกกษย (อาการปวยทเกดจากหลายสาเหต ท าใหรางกายเสอมโทรม ซบผอม โลหตจาง ปวดเมอย) การกระจายพนธ : มถนก าเนดจากประเทศอนเดยและภมภาคมาเลเซย

ประโยชน : รากอากาศเปนยาขบปสสาวะ แกไตพการ บ ารงน านม และเปนไมปลกประดบ

ลกษณะของใบไทรยอย ลกษณะของชอผลไทรยอย

ลกษณะของผลไทรยอย ลกษณะภายในของผลไทรยอย

ภาพท 78 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของไทรยอย

105

41. ขเหลก

ภาพท 79 ลกษณะของตนขเหลก

ชอวทยาศาสตร : Senna siamea (Lam.)

ชอวงศ : LEGUMINOSAE – CEASALPINOIDEAE

ชอสามญ : Cassod tree, Thai copper pod

ชออนๆ : ขเหลกใหญ (ภาคกลาง) ขเหลกแกน (ราชบร) ขเหลกหลวง (ภาคเหนอ)

ข เหลกบาน (ล าปาง , สราษฎรธาน) ผกจล (เงยว -แมฮองสอน) แมะขแหละพะโด (กะเหรยง -

แมฮองสอน)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

106

ไมยนตน สง 10-15 เมตร แตกกงกานเปนพมแคบ เปลอกตนสน าตาล แตกเปนรองตนๆตามยาว ใบ เปน ใบประกอบแบบขนนก อ อกเรยงสลบ ม ใบยอย 13-19 ใบ รปร กว าง 1.5 เซนตเมตร ยาว 4 เซนตเมตร ปลายใบเวาตนๆ โคนใบมน ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบ สเขยว กานใบรวมสน าตาลแดง ดอก ออกเปนชอแบบชอแยกแขนงทปลายกง ดอกสเหลอง กลบเลยงกลมม 3- 4 กลบ ปลายมน กลบดอกม 5 กลบ ปลายมน โคนเรยว หลดรวงงาย กานดอกยาว 1-1.5 เซนตเมตร เกสรเพศผมหลายอน ผล เปนฝกแบนยาว กวาง 1.3 เซนตเมตร ยาว 15-23 เซนตเมตรหนา สน าตาล

ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดมลกษณะกลมแบน สด า มขนาดเลกกวาเหรยญหนงบาท มหลายเมลดในฝกเดยว

นเวศวทยา : เปนพรรณไมทพบอยทวไปในประเทศไทย ศรลงกา และมาเลเซย

การกระจายพนธ :

ตนข เหลกเปนไมทชาวบานรจกกนด พบขนตามปาเบญจพรรณทว ๆ ไปทส งจาก

ระดบน าทะเล 10-400 เมตร สามารถพบไดในทกภาคของประเทศไทย ปจจบนไดมการปลกตามไร

นา หรอตามถนน โดยมความมงหมายเพอเปนไมประดบ ใหรมเงา และใชเปนอาหาร

การขยายพนธ : ขเหลกนยมขยายพนธดวยการน าเอาเมลดมาเพาะแลวน าไปปลกในพนททตองการจะปลก

โดยปกตขเหลกจะใหเมลดตงแตอาย 3 ปขนไป และใหเมลดไดทกป ฝกจะแกพอเกบเมลดไดประมาณ

เดอนเมษายน-พฤษภาคม ฝกแกจะมสคอนขางคล า หรอน าตาลแก

107

ลกษณะของใบขเหลก ลกษณะของชอดอกขเหลก

ลกษณะของฝกขเหลก ลกษณะของเมลดขเหลก

ภาพท 80 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของขเหลก

42. อโสก

ภาพท 81 ลกษณะของตนอโสก

ชอวทยาศาสตร : Saraca indica Linn. ชอวงศ : LEGUMINOSAE

108

ชอสามญ : Asoka, Asoke tree ชออนๆ : โสกน า (สราษฎรธาน), ชมแสงน า (ยะลา), สมสก (ภาคเหนอ)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนอโสก หรอ ตนอโศก มถนก าเนดดงเดมอยในประเทศอนเดย จดเปนไมยนตนไมผลดใบขนาดเลกถงขนาดกลาง ทมความสงของตนไดประมาณ 5-15 เมตร และอาจสงไดถง 20 เมตร เรอนยอดเปนรปทรงกลมพมทบ แตกกงกานเปนพม ปลายกงหอยยอยลลง เปลอกตนเรยบเปนสน าตาลเขมหรอแตกเปนรองตนตามยาวและตามขวางของล าตน ใบอโสก ใบเปนใบประกอบแบบขนนกปลายค ออกเรยงสลบ แกนกลางใบยาวประมาณ 10-15 เซนตเมตร มใบยอยประมาณ 1-7 ค ลกษณะของใบยอยเปนรปร รปไข รปขอบขนาน หรอรปใบหอกปลายใบมนหรอแหลม โคนใบกลม เปนรปหวใจ หรอเปนรปลม ใบมขนาดกวางประมาณ 2-10 เซนตเมตร และยาวประมาณ 5-30 เซนตเมตร แผนใบบาง เกลยง ใบออนเปนสเขยวออนออกเหลอง กานใบยอยยาวประมาณ 0.3-0.5 เซนตเมตร ดอกอโสก ออกดอกเปนชอแบบชอเชงหลนตามซอกใบและทปลายกง ชอดอกยาวประมาณ 3-15 เซนตเมตร กวางประมาณ 10-20 เซนตเมตร กานดอกยาวประมาณ 1-2.5 เซนตเมตร สวนฐานรองดอกยาวประมาณ 0.7-1.6 เซนตเมตร ดอกเปนสแสดจนถงสแดง กลบเลยงเปนหลอดเรยวยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร บรเวณปลายแยกเปน 4 แฉก ลกษณะของกลบเปนรปไขแกมรปร หรอรปขอบขนาน ปลายมน ยาวประมาณ 0.5-1.2 เซนตเมตร ผลอโสก ผลมลกษณะเปนฝกทรงแบน รปไข หรอรปรแกมขอบขนาน ฝกมขนาดกวางประมาณ 2-6 เซนตเมตร และยาวประมาณ 6-30 เซนตเมตร ปลายฝกเปนจะงอยสนๆ กานฝกยาวประมาณ 0.5 เซนตเมตร เมอแกฝกจะแตกออกเปน 2 ซก ภายในฝกมเมลดประมาณ 1-3 เมลด

ลกษณะสณฐานของเมลด เมลดอโสกมลกษณะเปนรปไขแบน และฝกจะเกดจากดอกสมบรณเพศเทานน โดยจะตดผลในชวงประมาณเดอนพฤษภาคม การขยายพนธ : ใชเมลดและตอนกง สรรพคณ : 1. ดอกโสกมรสหอมเปรยว มสรรพคณเปนยาบ ารงธาต (ดอก) 2. แพทยพนบานในอนเดยจะนยมใชเปลอกและราก น ามาปรงเปนยาบ ารงโลหต (เปลอกและราก) 3. ดอกใชเปนยาแกไอ (ดอก)

109

4. ดอกใชกนเปนยาขบเสมหะ (ดอก)

ลกษณะของใบอโสก ลกษณะของชอดอกของอโสก

ลกษณะของฝกอโสก ลกษณะของเมลดของอโสก

ภาพท 82 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของอโสก

43. นมแมว

110

ภาพท 83 ลกษณะของตนนมแมว

ชอวทยาศาสตร : Melodorum siamense (Scheff) Ban.

ชอวงศ : ANNONACEAE

ชออนๆ : น าจอย (ยโสธร)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ไมพมรอเลอย เลอยไดไกลถงประมาณ 2-5 เมตร ไมผลดใบ เปลอกตนสน าตาลอมเหลอง

เนอไมเหนยวมาก แตกกงกานไดมาก เกดเปนพมใหญ กงออนมขนรปดาวสน าตาลหนาแนน ใบเดยว

เรยงสลบ รปขอบขนานแกมรปใบหอก กวาง 3-6.5 เซนตเมตร ยาว 10-22.5 เซนตเมตร ปลายใบ

แหลม โคนใบมน ดอกเดยว ออกทซอกใบใกลปลายยอด กลบดอกหนา ม 6 กลบ เรยงเปนสองชน ส

เหลองนวล มกลนหอมเยนชนใจ เสนผาศนยกลาง 1.5 เซนตเมตร กลบเลยง 3 กลบ รปสามเหลยม ส

เขยว รปไข ผลกลม ประกอบดวยผลยอย 8-15 ผล เมลดรปกลมร และมตมปลายผลคลายกบเตานม

ของแมว ม 6-8 เมลด ผลเมอสกสเหลอง เปลอกนม มกลนหอม รบประทานไดมรสหวาน พบตามปา

ดบแลง ปาเบญจพรรณ หรอปาละเมาะ ดอกออกชวงเดอนมกราคม ถงเมษายน

ผลนมแมว ออกผลเปนกลม ในแตละกลมจะมผลยอยประมาณ 8-15 ผล ลกษณะของผลเปน

รปทรงกลมร และมตมปลายผลคลายกบเตานมของแมว ผลมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 1

111

เซนตเมตร และยาวประมาณ 1-2 เซนตเมตร ผลเมอสกจะเปนสเหลอง เปลอกผลนม มกลนหอม ใช

รบประทานได โดยจะมรสหวาน และภายในผลมเมลดประมาณ 6-8 เมลด

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดมลกษณะกลมรยาว ผวมนเรยบสด า ปลายแหลม ขนาดประมาณ 0.9-1 เซนตเมตร

ลกษณะของใบของนมแมว ลกษณะของดอกของนมแมว

ลกษณะของผลออนของนมแมว ลกษณะของผลแกของนมแมว

ลกษณะของผลของนมแมว ลกษณะของเมลดนมแมว

ภาพท 84 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของของนมแมว

112

44. หมากเหลอง

ภาพท 85 ลกษณะของตนหมากเหลอง

ชอวทยาศาสตร : Chrysalidocarpus lutescens

ชอวงศ : PALMAE

ชอสามญ : Yallow palm ลกษณะพฤกษศาสตร : หมากเหลองเปนปาลมทมหนอเปนกอขนรวมกน กอหนงจะมประมาณ 6 - 12 ตน สงประมาณ 25 - 30 ฟตล าตนมขอปลองโคงออกจากโคนกอ แลดสวยงามยง ใบเปนใบรปขนนก ทางใบยาว 6 - ฟต กาบใบจะ หอหมล าตนไว หมากเหลองเปนปาลมทไดรบความนยม น ามาตกแตงประดบประดาตามสถานทเปนอยาง มาก เพราะความสวยงามและมรปรางทไมเลกและกไมใหญจนเกนไป ลกษณะสณฐานของเมลด : เปลอกหมเมลดแขงสขาวกลมร คลายไข ภายในมสสม การขยายพนธ : โดยการเพาะเมลด แยกหนอ ประโยชน : ปลกเปนไมประดบกลางแจง เพราะมลกษณะกอหรอทรวดทรงทงดงามมากและขนาดกอพอสมควรไมใหญหรอเลกจนเกนไป

113

ลกษณะของตนหมากเหลอง ลกษณะของชอผลหมากเหลอง

ลกษณะของเมลดหมากเหลอง

ภาพท 86 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของของหมากเหลอง

114

45. ชมพมาเหมยว ชอวทยาศาสตร : Syzygium malaccense ชอวงศ : MYRTACEAE ชอสามญ : Pomerac, Malay Apple ชออนๆ : ชมพสาแหรก มาเหมยว ชมพแดง ชมพมาเหมยว

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ล าตนตรง ใบเดยว ออกตรงขาม ใบหนาและเหนยว เมอออนเปนสแดง กานใบยาว ดอกดอกเฉพาะกงทไมมใบ ดอกสแดง กลบเลยงเปนหลอดบวมพอง เกสรตวผสแดงจ านวนมาก ผลสดมเนอหลายเมลด ผลคลายลกแพร มกลบเลยงตดทปลายผล ผลสแดงเขมหรอเหลองอมม วงหรอขาวอมเหลอง เนอฉ าน า สขาว มกลนหอม เมลดกลม สน าตาล ลกษณะสณฐานของเมลด :

เมลดมลกษณะกลมขรขระ เมอแหงมสน าตาล ขนาดประมาณ 5 เซนตเมตร นเวศวทยา : การกระจายพนธพบมากในคาบสมทรมลาย เกาะชวา เกาะสมาตรา ประโยชน : ผลใชรบประทานสด ท าอาหารคาวเชนย าโดยใชเกสร เมอ แกแลวยงมรสเปรยว นยมน าไปตมรวมกบผลไมอนๆใหมรสเปรยวนอยลง เปลอกล าตน

115

ลกษณะของดอกชมพมาเหมยว ลกษณะของเมลดชมพมาเหมยว

ภาพท 87 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของชมพมาเหมยว

46. กระดงงาจน

ภาพท 88 ลกษณะของดอกกระดงงาจน

ชอวทยาศาสตร : Artabotrys hexapetalus (L.f.) Bhandari ชอวงศ : ANNONACEAE ชออนๆ : กระดงงาจน (ภาคกลาง), สะบนงาจน (ภาคเหนอ), การเวก สะบนงาเครอ

116

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมเถาเนอแขง เลอยพาดซมหรอคาง ผวของกงกานคอนขางเรยบ ยอดออนมขน ใบเดยว เรยงสลบ รปขอบขนานแกมร ปลายแหลม โคนสอบ ขอบเรยบ แผนใบดานบนสเขยวเขมเปนมน ดานลางสจางกวาและมขนประปรายตามเสนกลางใบ ชอดอกออกตรงขามกบใบ กานแบนและโคงงอคลายขอ ดอกใหญม 1-5 ดอก ออกตามสวนโคงของกานชอดอก ดอกออนสเขยว มขน เมอแกสเหลอง ผวคอนขางเรยบ กลนหอม กลบเลยง 3 กลบ รปสามเหลยม ปลายกลบกระดกขน กลบดอกเรยงสลบกน 2 ชน ชนละ 3 กลบ รปขอบขนานปลายแหลม โคนกลบเวาคลายรปไขปอมและโคงแนบกบโคนกลบชนใน มจดกระสแดงทดานในของโคนกลบ เนอกลบหนา ดานในมสนกลางกลบ กลบดอกชนในคลายกลบชนนอกแตขนาดเลกกวา เกสรเพศผเลก มจ านวนมาก เกสรเพศเมยมหลายอน อยแยกกน แตยอดเกสรเพศเมยมเมอกเหนยวตดกน ผลเปนผลกลม กลมละ 4-20 ผล แตละผลรปรปอมหรอรปไขกลบ กานผลสน ผลออนสเขยว เมอแกเปลยนเปนสเหลอง แตละผลม 1-2 เมลด

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดออนมลกษณะกลมรยาว สขาว ผวมนเรยบ เมอเมลดแกมสด าผวมนเรยบ ขนาดประมาณ 1 เซนตเมตร ประโยชน : นยมปลกเปนไมประดบ

ลกษณะของชอผลกระดงงาจน ขนาดของผลกระดงงาจน

117

ลกษณะของเมลดกระดงงาจน

ภาพท 89 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกระดงงาจน

47. ผกชไทย ชอวทยาศาสตร : Coriandrum sativum L. ชอวงศ : APIACEAE ชออนๆ : ผกหอม (นครพนม), ย าแย (กระบ), ผกหอมปอม ผกหอมผอม (ภาคเหนอ), ผกหอมนอย (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ) ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมลมลก ทมล าตนตงตรง ภายในจะกลวง และมกงกานทเลก ไมมขน มรากแกวสน แตรากฝอยจะมมาก ซงล าตนนจะสงประมาณ 8-15 นว ล าตนสเขยวแตถาแกจดจะออกเสยเขยวอมน าตาล

118

ใบ ลกษณะการออกของใบจะเรยงคลายขนนก แตอยในรปทรงพด ซงใบทโคนตนนนจะมขนาดใหญกวาทปลายตน เพราะสวนมากทปลายตนใบจะเปนเสนฝอย มสเขยวสด ดอก ออกเปนชอ ตรงสวนยอดของตน ดอกนนมขนาดเลก มอย 5 กลบสขาวหรอชมพออนๆ ผล จะตดผลในฤดหนาว ลกษณะของผลเปนรปทรงกลมโตประมาณ 3-5 มลลเมตร ตรงปลายผลจะแยกออกเปน 2 แฉก ตาวผวจะมเสนคลนอย 10 เสน ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดมลกษณะกลม ปลายมตงแหลม สเหลองนวล ขนาดเลกมาก จ านวนเมลดในฝกมจ านวนมาก นเวศวทยา : ถนก าเนดในแถบเมดเตอรเรเนยน ส าหรบแหลงเพาะปลกส าคญๆ ในประเทศไทยไดแก จงหวดราชบร จงหวดนครปฐม และกรงเทพมหานคร ถาเปนตางประเทศจะเพาะปลกในแถบทวปยโรป ทวปอเมรกาใตในประเทศอนเดย เปนพชผกทสามารถปลกไดตลอดป แตชวงทเหมาะทสดคอฤดหนาว เพราะจะท าใหผกชโตเรวมาก สวนทใช : ผล เมลด ตนสด สรรพคณ : ผล - แกบด ถายเปนเลอด ถายเปนมก แกรดสดวงทวาร มเลอดออก แกทองอดเฟอ เมลด - แกปวดฟน ปากเจบ ตนสด - ชวยใหผนหดออกเรวขน แกเดกเปนผนแดงไฟลามทง

ภาพท 90 ลกษณะเมลดของผกชไทย

48. หกวาง

119

ภาพท 91 ลกษณะของตนหกวาง

ชอวทยาศาสตร : Terminalia catappa L. ชอวงศ : COMBRETACEAE ชอสามญ : Bengal almond, Indian almond ชออนๆ : ตาปง (พษณโลก, สตล), โคน (นราธวาส), หลมปง (สราษฎรธาน), คดมอ ตดมอ (ตรง) ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ตนหกวาง จดเปนไมยนตนผลดใบขนาดกลาง ทมความสงของตนประมาณ 10-15 เมตร

บางครงอาจสงไดถง30-35 เมตร มเรอนยอดหนาแนน แตกกงกานแผออกในแนวราบเปนชนๆ คลาย

ฉตร ล าตนเปลาตรง ตนทมอายมากและมขนาดใหญจะเปนพพอนทโคนตน เปลอกล าตนเปนสน าตาล

ปนเทาเกอบเรยบ แตกเปนรองแบบตนๆ ตามแนวนอนและแนวตง และลอกออกเปนสะเกดเลกๆ

ทวไป กงออนมขนสน าตาล สวนเนอไมเปนสแดง เปนกลบเลกนอย มเสยนไมละเอยดสามารถขดชก

เงาไดด

ใบหกวาง ใบเปนใบเดยว ออกเรยงเวยนสลบกนเปนกระจกหนาแนนบรเวณปลายกง

ลกษณะของใบเปนรปไขกลบ ปลายใบแหลมเปนตงสนๆ (ปลายใบกวางกวาโคนใบ) โคนใบมนเวาหร

แสอบแคบเปนรปลม และมตอมเลกๆ หนงคอยทโคนใบบรเวณทองใบ สวนขอบใบเรยบเปนคลนหยก

เลกนอย ใบมขนาดกวางประมาณ 8-15 เซนตเมตร และยาวประมาณ 12-25 เซนตเมตร หลงใบและ

ทองใบมขน เนอใบหนา ใบออนเปนสเขยวออน เมอแกแลวจะเปลยนเปนเขยวเขม แลวจะเปลยนเปน

120

สสมแดงเมอใกลรวงหรอผลดใบ มกานใบยาวประมาณ 0.5-1.5 เซนตเมตร มขน มกผลดใบในชวงฤด

หนาวในชวงเดอนตลาคมถงเดอนพฤศจกายน

ดอกหกวาง ออกดอกเปนชอยาวแบบตดดอกสลบ โดยจะออกตามซอกใบ ลกษณะเปนแทง

ยาวประมาณ 8-12 เซนตเมตร มดอกยอยเปนสขาวหรอสเหลองออน ดอกมขนาดเลกและไมมกลน

หอม (บางขอมลวามกลนฉนดวยเลกนอย) ดอกเปนแบบแยกเพศแตอยในชอเดยวกน ดอกเพศผจะอย

บรเวณปลายชอ สวนดอกเพศเมยจะอยบรเวณโคนชอ (อกขอมลระบวาดอกแบบสมบรณจะอยโคน

ชอ) ไมมกลบดอก มแตกลบเลยงดอก 5 กลบ โคนกลบเชอมตดกน ปลายแยกเปนแฉกรปสามเหลยม

5 แฉก มขนดานนอก ดอกเกสรเพศผม 10 ชน ดอกเมอบานเตมทจะมขนาดกวางประมาณ 0.4-0.6

เซนตเมตร โดยดอกจะออกดอกสองครงรอบ 1 ป

ผลหกวาง ผลเปนผลเดยวในแตละผลมเมลด 1 เมลด ลกษณะของผลเปนรปทรงรคอนขาง

แบนเลกนอย ผลแขง มขนาดกวางประมาณ 2-5 เซนตเมตร และยาวประมาณ 3-7 เซนตเมตร ผล

ดานขางเปนแผนหรอเปนสนบางๆ นนออกรอบผล ผลออนเปนสเขยว เมอแกแลวจะเปลยนเปนส

เหลองหรอสเหลองอมเขยว และมกลนหอม ผวผลเรยบ ผลเมอแหงจะเปนสด าคล า เปลอกผลมเสนใย

ภายในมเมลดเดยว

ลกษณะสณฐานของเมลด :

ลกษณะของเมลดเปนรปไขหรอรปร แบนปอมเลกนอยคลายกบผล เมอเมลดแหงจะเปนส

น าตาล แขง ภายในมเนอมาก

การขยายพนธ : ใชเมลด

สรรพคณของหกวาง

1. ทงตนมสรรพคณเปนยาแกไข (ทงตน)

2. ใบมสรรพคณเปนยาขบเหงอ (ใบ)

3. ชวยแกตอมทอนซลอกเสบ (ใบ)

4. ใบใชผสมกบน ามนจากเนอในเมลด น ามาทาหนาอกจะชวยแกอาการเจบหนาอก หรอใชทา

ไขขอและสวนของรางกายทหมดความรสก (ใบและน ามนจากเมลด)

5. เปลอกมรสฝาด สรรพคณเปนยาขบลม แกทองเสย (เปลอก)

6. ทงตนมสรรพคณเปนยาแกทองรวง แกบด (ทงตน)

121

7. ทงตนมสรรพคณเปนยาระบาย (ทงตน)

8. ผลมสรรพคณเปนยาถาย (ผล)

9. ใบทมสแดงจะมสรรพคณเปนยาถายพยาธ (ใบ)

10. ใบใชเปนยารกษาโรคทางเดนอาหารและตบ (ใบ)

11. เปลอกใชเปนยาแกตกขาวของสตร (เปลอก)

12. รากมสรรพคณชวยท าใหประจ าเดอนของสตรมาตามปกต (ราก)

ลกษณะของใบหกวาง ลกษณะของชอดอกหกวาง

ลกษณะของชอผลหกวาง ลกษณะของเมลดหกวาง

ภาพท 92 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของหกวาง

122

49. พรกไทยด า

ภาพท 93 ลกษณะของตนพรกไทยด า

ชอวทยาศาสตร : Piper nigrum L.

ชอวงศ : PIPERACEAE

ชอสามญ : Black Pepper

ชออนๆ : พรกนอย (ภาคเหนอ)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมเลอยมทงตนตวผและตนตวเมย ล าตนมขอและปองชดเจน ใบเดยวออกสลบ รปไข

หรอร ปลายใบแหลม โคนใบมนกลมหรอแหลมเลกนอย ใบมขนาดกวาง 3.5 - 6 เซนตเมตร ยาว 7 -

123

10 เซนตเมตร เสนใบทบรเวณโคนใบม 3 - 5 เสน ดอกออกเปนชอและออกตรงขามกบใบ ชอรปกาน

ใบยาว 10 - 20 มลลเมตร ตดอยตามแกนชอดอกรองรบดอก รงไขกลมปลายเกสรแยก 3 - 6 แฉก

ชอดอกตวผมดอกทมเกสรตวผ 2 อน ผลรวมกนบนชอยาว 5-15 เซนตเมตร ผลรปทรงกลมขนาด 4-

5 เซนตเมตร แกแลวมเมลดสด า ภายในม 2 เมลด

ผลรปกลม ผลแหงมผวสด า ผวนอกหยาบ มรอยยน ขนาดเสนผาศนยกลางราว 4-6 มลลเมตร เปลอกนอกสน าตาลเขมออกด า มรอยยนคลายรางแห ทขวมรอยกานผล เปลอกผลชนนอกและชนกลางลอกออกงาย เปลอกชนในบางและคอนขางแขง 1 ผลม 1 เมลด ผงพรกไทยด ามสน าตาล-ด า กลนฉน รสเผดเลกนอย ทางยานยมใชพรกไทยด ามากกวาพรกไทยลอน ลกษณะสณฐานของเมลดพนธ เมลดกลมสด ามกลนฉน เมอแหงจะเหยว ขนาดเลกกวาเหรยญหนงบาท การขยายพนธ : สามารถจะปลกได 2 วธ คอ การเพาะเมลด หรอ การปกช า โดยอาศยล าตนสวนยอด หรอสวนอนๆ ทไมแกมาก สรรพคณ : ใบ - แกลมจกเสยดแนน ทองอดเฟอ ผล - ผลทยงไมสกน ามาเปนเครองเทศ แตงกลนอาหาร เมลด - ขบลม ขบเสมหะ ขบเหงอ ขบปสสาวะ บ ารงธาต อาหารไมยอย ดอก - แกตาแดง ถนอมอาหารหลายชนด เชน มะมวงดอง การปลก โดยทวไปนยมปลกโดยใชคาง กอนปลกเตรยมดนโดยขดหลมขนาดกวาง 40 เซนตเมตร ยาว 60 เซนตเมตร และลก 40 เซนตเมตร ใชปยคอกผสมดนรองกนหลม น ายอดพนธลงปลกในหลม ยอดพนธนนใชล าตนสวนยอดหรอสวนอนทไมแกจด อาย 1 ป มขนาดยาว 40–50 เซนตเมตร และมขออย 5–7 ขอ ปกช าไวจนออกรากแขงแรงกอนน าลง ปลกหรอตดยอดลงปลกเลยกได อกวธหนงอาจปลกโดยไมใชคางกได เนองจากการปลกโดยใชคางมตนทนสง แตมขอเสยคอ ผลผลตจะนอยกวาการปลกโดยวธแรก การปลกวธนมการเตรยมพนธแตกตางจากวธแรกเลกนอย โดยตดกงพนธออกเปนขอ ๆ ทกขอ การตดจะตดระหวางกลางของแตละปลอง น าไปช าในแปลงปกช าซงอยในทรมร าไร หลงจากนน 1–2 เดอน จงขดใสถง ตอมาอก 1 เดอนจงน าไปปลกเชนเดยวกบวธแรก นเวศวทยา พรกไทยชอบดนทอดมดวยอนทรยวตถ ชนดนลก มการระบายน าด มความชนในอากาศสง นยมใชกงปกช า พรวนดนลก 10-15 เซนตเมตร ขดหลมลก 60 เซนตเมตร กวาง 50 เซนตเมตร

124

ระยะปลก 2x2 เมตร การปลกตองปกเสาเปนหลกใหตนเลอยพน เสายาว 4 เมตร ปกหางจากตน 5 เซนตเมตร พรกไทยเรมออกดอกตดผลเมอตนอาย 6-7 เดอน อายเกบเกยวนาน 15 ป

ลกษณะของใบของพรกไทยด า ลกษณะของพวงผลพรกไทยด า

ลกษณะของเมลดพรกไทยด า

ภาพท 94 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของพรกไทยด า

50. กระถนณรงค

ชอวทยาศาสตร : Acacia auriculaeformis Cunn.

ชอวงศ : LEGUMINOSAE-MIMOSOIDEAE

ชอสามญ : Wattle

ชออนๆ : กระถนณรงค (กรงเทพมหานคร)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร :

ไมตน ขนาดกลาง เรอนยอดแผกวาง ทรงพม มใบและกงกาน

125

หนาแนน ใบประกอบแบบขนนกสองชน เมอยงเปนกลาอย และรวงไปเมอเจรญขนเหลอเพยงกานใบ

แลวแปรสภาพเปนแผนคลายใบ เรยงสลบถและหางกนเปนระยะๆ กานคลายใบรปขอบขนาน ปลาย

เรยวแหลมทง 2 ดาน โคงเปนรปเคยว ชอดอกแบบชอแยกแขนงออกเปนคๆ ตามงามใบและปลายกง

ชอหนงๆ ประกอบดวยดอกเลกๆ เปนกระจกจ านวนมาก เกสรเพศผมจ านวนมาก สเหลอง เมอดอก

บานจงท าใหเหนชอดอกมสเหลอง กลนหอม ฝกแบน บดมวนเปนวงกลม 1-3 วง เมอแกแตกออกทง

2 ดาน ม 5-12 เมลด เมลดสน าตาลด าเปนมน

ใบ ใบประกอบแบบขนนกสองชนปลายค พบเฉพาะเมอเปนตนออน เมอโตขนจะเหลอเพยง

กานใบเปลยนรปแผขยายคลายใบ มลกษณะ และท าหนาทคลายใบ เรยงเวยนสลบ รปทรงโคงงอ

เปนรปเสยว กวาง 1-2 เซนตเมตร ยาว 7-15 เซนตเมตร ขอบใบเรยบ แผนใบเกลยงหนา สเขยวเขม

ลายเสนเปนแนวยาวมองเหนชดเจนทงสองดาน

ดอก สเหลอง มกลนหอมออนๆ ออกเปนชอแบบชอหางกระรอก ทซอกใบใกลปลายกง ชอ

ดอกหอยยาว 4- 10 เซนตเมตร ดอกยอยขนาดเลก จ านวนมาก กลบเลยง 5 กลบ กลบดอกโคนกลบ

เชอมตดกนปลายแยก เปน 5 แฉก ปลายกลบโคงกลบลง เมอบานเตมทเกสรเพศผสเหลอง สดใส

จ านวนมากและอาจมผลส าหรบผเปนโรคภมแพ

ผล ผลแหงแตกสองตะเขบ เปนฝกทรงแบนและบดเปนเกลยว หรอวงกลม 1-3 วง กวาง

1-1.3 เซนตเมตร ยาว 3-4 เซนตเมตร สเขยวออน เมอสกสน าตาลมเนอหมเมลดสสม เมลดทรงกลม

แบน สน าตาลอมด า 5-15 เมลดตอฝกขยายพนธโดยการเพาะเมลด ออกดอกและตดผลตลอดป แต

ออกดอกมากเดอน ม.ย.-ก.ค.

ลกษณะสณฐานของเมลด : เมลดมลกษณะกลมร สด าขนาดเลก มเยอสเหลองสมตดตรงปลาย

ขนาดประมาณ 0.1 เซนตเมตร

การใชประโยชน : กระถนณรงคเปนไมโตเรว นอกจากใชเปนไม เบกน าในการปลกปาพนดนเสอม

โทรมแลว ยงใชเปนไมฟนเชอเพลง และประโยชนอนๆ เชน เผาถาน ท าเฟอรนเจอร และเปนวตถดบ

อตสาหกรรมเยอกระดาษ

126

ลกษณะของผลกระถนณรงค ลกษณะของเมลดกระถนณรงค

ภาพท 95 ลกษณะทางพฤกษศาสตรของกระถนณรงค