ยุวมุสลิมะห์บ้านริมน ้า: ใต้ ......58 ทชป บทความช นน ผ เข ยนสนใจศ กษากล มย

ยวมสลมะหบานรมน�า:ใตเงาฮญาบกบความทาทายในโลกสมยใหม

วภาว พงษปน

คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร

บทความชนนพฒนาจากวทยานพนธสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต สาขาวชามานษยวทยา

มหาวทยาลยธรรมศาสตร เรอง “ยวมสลมะห ศรทธา กบภาวะสมยใหม”

ซงไดรบทนสนบสนนจากโครงการทนวจยมหาบณฑต สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

ดานมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ประจำาปงบประมาณ 2555

และผเขยนไดปรบปรงเพมเตมจากการนำาเสนอผลงานในการประชมวชาการระดบชาต

ครบรอบ 40 ป คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน

“ภาคใตในกระแสโลก กระแสโลกในภาคใต” วนท 23-24 ตลาคม 2557

ณ โรงแรมลการเดนทพลาซา อำาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา.

Young Muslimah of Baan Rim Nam:Religious subjects and veiled agencyin contemporary Muslim worldsWipavee PhongpinFaculty of Sociology and Anthropology, Thammasat University

บทความวารสารสงคมวทยามานษยวทยา 34(1): มกราคม - มถนายน 2558

58 วภาว พงษปน

บทความชนนผเขยนสนใจศกษากลมยวมสลมะห (ผหญงวยรนมสลม) ทสงกดกลมยวมสลม

บานรมน�า อ�าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ ในประเดนเกยวกบกระบวนการสราง

ตวตนทางศาสนาผานการคลมฮญาบ ผเขยนท�าการวจยเอกสารและวจยภาคสนามในชวง

เดอนมถนายน พ.ศ. 2553 ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2555 ผเขยนพบวาศกยภาพความเปน

ผกระท�าการของยวมสลมะหยงปรากฏใหเหนภายใตความเปนอตบคคลซงศรทธาในศาสนา

โดยการคลมฮญาบเปนการรวมเอาอตลกษณความเปนกลมและการตความของปจเจกเขาไว

ดวยกน นอกจากนน ในบรบทของกระแสอสลามานวตร ความศรทธาผานการคลมฮญาบยง

กลายเปนเงอนไขส�าคญทยวมสลมะหใชยกระดบบทบาทตนเองทงในพนทสวนตวและพนท

สาธารณะเพมมากขน อกทงยงสะทอนมตของวฒนธรรมการบรโภคไดอกดวย

ค�ำส�ำคญ: มสลมะห, ฮญาบ, ความเปนผกระท�า, อสลามานวตร

This article discusses young muslimah in Bann Rim Nam, Phra Pradaeng district,

Samut Prakan province. It focuses on the processes of constructing their religious

subjectivities, particularly through their interpretation and appropriation of hijab. The

arguments have been developed from the author’s documentary and ethnographic

field research from June 2010 to March 2012. The study finds that, although the

muslimah youth have to conform with religious values, their agency are articulated

through everyday practices. Hijab is an entanglement of both collective identity and

individual appropriation. In the context of Islamization, adopting Hijab is a form

of symbolic strategy these young muslimah use to legitimize their role in private

and public spheres. Finally, hijab also illustrates their idea of modernity through the

culture of consumption and the representation of religious ideals through online

social media.

keywords: muslimah, hijab, agency, Islamization

บทคดยอ

abstract

59ยวมสลมะหบานรมนำา: ใตเงาฮญาบกบความทาทายในโลกสมยใหม

“เราเปนมสลมะห หากทานปรารถนาความเทาเทยม ใหท�าตามหนาทของศาสนา”

เสยงของนรน1 ยวมสลมะห วย 22 ป ทรบผดชอบจดรายการวทยชมชน ชวง “อยากบอกให

ร...เรองผาคลมผม” ดงกองไปทงชมชนในเยนวนเสารวนหนงของเดอนบวช2 รายการนเปน

สวนหนงของรายการวทยชวงเดอนรอมฎอนของชมชนมลายมสลมบานรมน�า ซงออกอากาศ

แบบถายทอดสดตงแตเวลา 16.30 น. ตอเนองไปจนถงเวลาอาซานละหมาดมฆรบ (ตะวน

ตกดน) นอกเหนอจากท�าหนาทเปนเสมอนนาฬกาชมชน เพอประกาศนบถอยหลงสเวลา

ละศลอดในแตละวนแลว รายการวทยดงกลาวมวตถประสงคโดยรวมคอใหความเขาใจเพม

เตมเกยวกบเดอนรอมฎอน ใหความรทางประวตศาสตรยอนไปในสมยทานนบมฮมหมด

ใหเกรดความรและขอควรปฏบตทางศาสนา โดยวนจนทรถงศกรเปนรายการทจดโดยคร

สอนศาสนาผจดรายการรบเชญ สวนรายการในวนเสารและอาทตยเปนความรบผดชอบ

ของยวมสลมะหและยวมสลมน (ผชายวยรนมสลม) สงกดกลมยวมสลมบานรมน�า

นรนเรมตนดวยค�าถามงายๆ วา “พระเจาสรางเสนผมมาแลว ท�าไมตองคลมผม

ดวย” เธออธบายวา เพราะทกสวนของรางกายมนษยนนอลลอฮสรางมาทงหมด เรอนราง

ทพระองคสรางมาจงมบางสวนทอนญาตใหเปดและมบางสวนทควรปกปดเพอใหไดรบความ

ปลอดภย นรน ยกตวอยาง หม สรา หรอแมแตดนตรวากเปนสงทพระองคสรางและหามไว

“ทกสงทพระองคสรางขนลวนมสงทอนมตและไมอนมต เพอทดสอบวามนษยนนนอบนอม

และเชอฟงตอหลกปฏบตของพระองคหรอไม เรองการแตงกายกเชนกน หากไมรกษา

ขอบเขตระหวางหญงและชายกจะน�ามาสปญหาสงคม”

จากนน ฮยฟาอ มสลมะหเพอนสนทของ นรน ทก�าลงจดรายการคกนกชวยย�าขนอก

วา “ชวตของมนษยในฐานะมสลมะหและมสลมนนน ไมไดจบลงแคโลกหลงความตาย เมอ

เปนเชนนน ขอใหทกคนรบท�าสงทพระองคทรงใชและละเลยตอสงททรงหาม ....จงเปนบาว

1 บทความชนนใชชอกลมและชอบคคลเปนชอสมมต ผเขยนแทนชอบคคลดวยภาษาอาหรบคลายกบท

คนในพนทเรยกกนในชวตประจำาวน.

2 เปนคำาทชาวมสลมมกตดปากใชเรยก “เดอนถอศลอด” หรอ “เดอนรอมฎอน”.


ของอลลอฮดวยความจรงใจ .... อยากเหนนองๆ มสลมทกคนรวมกนสวมฮญาบ และ

ขอฝากแทนผปกครองใหสวมฮญาบใหลกทานตงแตวยเยาว เพราะฮญาบไมไดปองกนภย

ใหเราแคในโลกน แตยงปองกนเราจากไฟนรก” ขณะทรายการก�าลงด�าเนนอยนน คณะ

มสลมะหผจดยงท�าการประชาสมพนธวาทกคนสามารถรบฟงการจดรายการสดของพวกเธอ

ไดผานชองทางออนไลน และทกครงทมจดรายการ จะมการสงสญญาณการถายทอดสด

ไปยงอกสามมสยดในละแวกใกลเคยงกน

จากเหตการณดงกลาว น�ามาสความสนใจของผเขยนเกยวกบบทบาทของผหญง

มสลมทเชญชวนกนและกน ตลอดจนถงผฟงคนอนๆ ในชมชนใหท�าความดตอศาสนา รวม

กนคลมผาอนเปนเสมอนเครองยนยนความศรทธาตออลลอฮ อกทงการเชญชวนนนยงเกด

ขนบนพนทสาธารณะอยางเชนการใชพนทมสยดในการจดรายการศาสนา ถายทอดจาก

ชมชนหนง ขามสชมชนหนง ถายทอดผานทงในโลกความเปนจรงและชมชนจนตนาการ

อยางพนทออนไลน ซงปรากฏการณดงกลาวไดสรางความทาทายตอการเปดรบมมมอง

ใหมๆ ในการท�าความเขาใจศรทธาของผหญงมสลมทอยภายใตกรอบศาสนา ทามกลาง

ความทาทายของบรบทโลกาภวตน

ผาคลมผมและประเดนถกเถยงวาดวยศรทธาในโลกสมยใหม

การสวมฮญาบเปนประเดนทไดรบความสนใจอยางตอเนองจากอดตถงปจจบนทง

จากนกทฤษฎ นกวพากษทงจากโลกตะวนออกและตะวนตก ทงจากชาวมสลมและไมใช

มสลม ทงในแงของการใหความหมายและความส�าคญของการคลมผา ในประเดนถกเถยง

ทหลากหลาย เชน ประเดนเรองอ�านาจ ภาพตวแทน และความเปนอน กระแสบรโภคนยม

ฯลฯ บทความน สนใจประเดนความสมพนธเชงอ�านาจและความเปนผ กระท�าการ

(agency) ของหญงมสลมทสวมผาคลมผมในมตทแตกตางไปจากมมมองแบบสตรนยม

ในโลกเสรนยมตะวนตก ซงมกมองวาการทผหญงมสลมเครงครดปฏบตตามหลกศาสนา

อาจเปนเรองการถกครอบง�าจากโครงสรางสงคมทเหลอมล�า ไมเทาเทยม เปนการกดข

และจ�ากดบทบาท ท�าใหผหญงตองตกเปนรองในทางสงคมการเมอง (Watson 1990) และ


หนทางเดยวสเสรภาพกคอการตอตานหรอการพยายามปลดตนเองออกจากโครงสราง

สงคมแบบเดม

ในทางกลบกน มมมองของซาบา มาหมด (Saba Mahmood) พยายามหาทางวา

ท�าอยางไรใหกระบวนทศนเสรภาพและการมทางเลอกในการก�าหนดตวตนของปจเจก จะ

สามารถอธบายครอบคลมประเดนทางศาสนา (Mahmood [2001; 2006] อางถงใน

Vakulenko 2012, 73) ขณะทซลวา ฟรสก (Sylva Frisk ) มองวา การศกษาเรองศกยภาพ

ความเปนผกระท�าการทผานมา ผหญงมสลมทอยในกระแสอสลามานวตร (Islamization)

หรอขบวนการเคลอนไหวแบบรากฐานนยม (fundamentalist movement) มกถกน�า

เสนอผานภาพตวแทน ในฐานะทเปนเหยอของการครอบง�าหรอเปนอตบคคลผถกกระท�า

(subject) เทานน และการเนนมองจากสถานะทตกเปนรอง จงน�าไปสประเดนวาดวยการ

ตอตาน (Frisk 2010, 8) ตรงกนขาม งานของฟรสกตองการน�าเสนอประเดนเกยวกบ

ปฏบตการทางศาสนาของผหญงมสลมในมมมองอนทตางออกไป งานศกษาของฟรสก

เสนอวาผหญงมาเลยมสลมสามารถพฒนาศกยภาพความเปนผกระท�าการภายใตบรบท

อสลามแบบดงเดม (Orthodox Islam) ความเครงศาสนาของหญงมาเลยมสลมเปนการ

สรางตวตนผานปฏบตการยอมจ�านนตอศาสนา ซงไมไดเปนไปเพราะตองการทาทาย

อ�านาจครอบง�าของเพศชายตามขนบประเพณเดม และพวกเธอกไมใชเหยอของกระบวนการ

ฟนฟอสลาม ตรงกนขาม ความละอายทมาจากศรทธาบรสทธนน กลบกลายเปนเงอนไข

หนงทผหญงใชยกระดบตนเองเขาไปสการมบทบาททางศาสนาเพมขน รวมทงสามารถเขา

ถงชวตทางการเมองผานการเลอกสรางตวตนทางศาสนาในแบบทสยบยอมตออลลอฮตาม

ทพวกเธอเลอกกระท�า

ขอเสนอของฟรสกสอดคลองกบประเดนของ เลอวส แมคเนย (Lois McNay) ทมอง

วาความเปนผกระท�าการอาจจะแสดงออกทงในรปแบบของการตอตาน ซงการปฏบตของ

อตบคคลแสดงวาไมไดมความตองการจะด�ารงอยกบกฎระเบยบดงเดมจรงๆ หรอในอกทาง

หนง แมจะอยภายใตอ�านาจครอบง�า ความเปนผกระท�าการกสามารถเกดขนได (McNay

2000) เชนเดยวกบเชอรร ออรทเนอร (Sherry Ortner) ทเสนอวธคดทหลากหลาย

เกยวกบศกยภาพความเปนผกระท�าการไววา มทงอยในรปแบบทสรางพลงอ�านาจใหกบ


อตบคคลเอง หรอมไวเพอการครอบง�าคนอน หรอเพอพยายามตอตานการครอบง�า รวม

ไปถงสามารถอยในรปแบบของความตงใจ และความปรารถนาทจะกระท�าบางอยาง เพอ

ใหบรรลเปาหมายทตงไวกเปนได (Ortner 2006, 153)

ผเขยนจงมความเหนวา มมมองแบบสตรนยมในโลกเสรนยมทเหนวาผหญงมสลม

ตองหลดพนหรอตอตานโครงสรางสงคมเดมนน อาจไมครอบคลมวถปฏบตของผหญง

มสลมทเตมใจ ศรทธา และยอมรบศาสนาเปนครรลองการด�าเนนชวต ดงเชนยวมสลมะห

ทเชญชวนใหพนองมสลมสวมผาคลมผมผานวทยชมชนทกลาวถงขางตน ผเขยนสนใจศกษา

หญงวยรนทสงกดกลมยวมสลมบานรมน�าในฐานะอตบคคลทมความเปนผกระท�าการ วา

พวกเธอมกระบวนการสรางตวตนทางศาสนาผานการคลมผาอยางไร และกระบวนการ

ดงกลาวมการปะทะประสานกบวฒนธรรมความเปนสมยใหมอยางไร

หลงจากใหขอมลเบองตนเกยวกบพนทและกลมผใหขอมลหลกในการวจยภาคสนาม

แลว บทความนจะอภปรายถงกระบวนการสรางตวตนของยวมสลมะหผานการคลมผา เรม

จากบทบาทของฮญาบในการสรางอตลกษณกลมและการตความของปจเจก ฮญาบกบการ

จดการความสมพนธทางสงคม ทงกบสงคมนอกวฒนธรรมมสลม และประเดนทนาสนใจ

คอพลวตของการจดการความสมพนธภายในวฒนธรรมมสลมดวยกนเอง ฮญาบในฐานะ

สญลกษณของการยอมรบวถปฏบตทางศาสนาทมบทบาทในการสรางอ�านาจตอรองของ

วยรนสตรในโครงสรางสงคมมสลม สดทายวาดวยฮญาบในมตของแฟชนกบความทนสมย

ทจะชใหเหนวาผหญงมสลมทงสามารถมตวตนทเครงครดในศาสนาและสามารถเปน

ผบรโภคทตามกระแสแฟชนไปพรอมกนได และในบทสรป ชใหเหนวาการคลมผาของ

ผหญงมสลมนนไมอาจอธบายไดเพยงเปนเรองของความลาหลง ไมยอมเปลยนแปลง ใน

ทางกลบกนผหญงมสลมกลบมการผลตซ�าตวตนภายใตการคลมผาบนเงอนไขและความ

ทาทายของโลกสมยใหม


โลกของยวมสลมบานรมน�า

ชมชนมสลมบานรมน�า ตงอยในเขตอ�าเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ โดยผอย

อาศยในชมชนเชอมโยงตนเองวาสบเชอสายมาจากมลายมสลมจากรฐปาตานเดม ทถก

สยามกวาดตอนขนมาบางกอกสมยตนกรงรตนโกสนทรพรอมๆ กบลกหลานของสลตาน

จากรฐปาตาน ซงไดถกน�าไปตงบานเรอนอยหลงวดอนงคารามฝงธนบร (ยานสแยกบาน

แขกในปจจบน) กอนจะกระจดกระจายไปตงรกรากในพนทตางๆ เชน พนทเขตหนองจอก

มนบร ทาอฐ นนทบร และพระประแดง เปนตน ปจจบนน แมรองรอยทางวฒนธรรมมลาย

ยงคงปรากฏผานอาหาร ดนตร และการละเลนในวนส�าคญอยบาง แตภาษามลายทคนรนเกา

เคยใชพดกนในหมบานปจจบนถกแทนทดวยภาษาไทยกลางหมดแลว

กลมยวมสลมบานรมน�าเปนกลมทมสมาชกวยรนหญง เรยกวา “ยวมสลมะห” และ

สมาชกวยรนชาย เรยกวา “ยวมสลมน” อายตงแต 15-30 ป มารวมตวกนท�ากจกรรมใน

ลกษณะจตอาสา มเปาหมายเพอขบเคลอนกจกรรมทางศาสนาทเปนประโยชนแกชมชน

มสลมเชอสายมลายทพวกเขาอาศยอย กลมยวมสลมบานรมน�ากอตงขนเมอ พ.ศ. 2511

โดยฮจยทานหนงซงจบการศกษาชนมธยมปลายจากกรงเทพฯ และไดน�าความรเรองการ

จดตงองคกรมาใชในชมชน เพอรวบรวมกลมวยรนใหมความเปนเอกภาพและเปนก�าลง

ส�าคญในการชวยเหลองานโรงเรยนสอนศาสนา งานมสยด และการจดงานรนเรงเพอเดกๆ

ในชมชน โดยในระยะแรกถอเปนสวนหนงของโครงสรางการบรหารองคกรของมสยด กอน

จะแยกตวออกมาบรหารจดการโครงสรางภายในกนเอง หากแตยงคงท�างานสอดประสาน

และไดรบการสนบสนนจากคณะกรรมการมสยดมาจนถงปจจบน สบเนองจากการจด

กจกรรมสาธารณประโยชนตอเนองมาโดยตลอด ท�าใหคนในชมชนรจกกลมยวมสลมฯ อยาง

กวางขวาง ชวงเดอนมถนายน พ.ศ. 2553 ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2555 ทผเขยนท�าวจย

ภาคสนามในชมชนบานรมน�า กลมยวมสลมฯ มสมาชกรวม 50 คน เปนชาย 33 คน และ

หญง 17 คน กอนทจะมการเปดรบสมาชกเพมในเดอนสงหาคม พ.ศ. 2554 ท�าใหมจ�านวน

รวมเพมเปน 80 คน เปนชายราว 50 คน และหญงเกอบ 30 คน


กลมยวมสลมฯ มภารกจรบผดชอบแบงออกเปน 2 สวนหลกไดแก 1) กจกรรมท

เหลายวมสลมฯ เปนเจาภาพจดโดยตรงคอ การจดงานรนเรงวนเดก และการจดคายอบรม

จรยธรรมอสลามทกฤดรอนในชวงคาบเกยวกบวนสงกรานต เพอสงเสรมใหเยาวชนมสลม

ในชมชนมาอยรวมกนในคายฯ แทนการออกไปเลนสงกรานตทไมใชวฒนธรรมแบบมสลม3

และ 2) งานสนบสนนมสยด เมอทางมสยดตองการใหกลมยวมสลมฯ เปนเรยวแรงชวยจด

งานวนส�าคญตางๆ เชน งานวนอดลฟตร วนอดลอฏฮา งานวนหารายไดเขามสยดและ

โรงเรยนสอนศาสนา งานสมมนาหวขอศาสนา ทงยงมสวนชวยเฝาระวงสถานการณและ

วางแผนรบมอหากเกดภยพบตขนในชมชน เชน ไฟไหม น�าทวม (เชน ชวงทเกดเหตอทกภย

พ.ศ. 2554) เปนตน นอกจากนน กลมยวมสลมฯ ยงเคยมบทบาทชวยรวบรวมขอมลใหกบ

ทางมสยดเพอน�ามาสนบสนนการจดตงศนยวฒนธรรมชมชนซงตงอยในอาคารโรงเรยน

สอนศาสนาอสลาม เชน ขอมลเกยวกบสายตระกลและเครอญาต และภาพถายชมชน

ในสมยเกา เปนแรงงานเลกๆ สนบสนนผรในชมชน ชวยกนบอกเลาเรองราวความเปนมา

เกยวกบกลมตนเองออกสสงคม

ฮญาบและความเปน “มสลมะหตนแบบ”

ระบบ “อะมร” ตามหลกการของศาสนาอสลาม เปนระบบทกลมยวมสลมฯ มความเหนชอบ

รวมกนวาใหใชเปนวธปกครองและขบเคลอนการท�างานของกลมนบมาแตอดต กลาวคอ

ใชผน�าคนเดยวในการตดสนใจและใหอ�านาจแกผชายเปนผน�าสงสดในกลม หากแตมการ

กระตนใหเกดการเสนอและรบฟงความคดเหนแลกเปลยนระหวางกนไดทงสองเพศ ส�าหรบ

สมาชกยวมสลมฯ ทเปนหญงกมอะมรของฝายหญงดวยเชนกน แตทสดแลว หากสมาชกม

ความเหนไปในทางทหลากหลาย อะมรฝายชายเทานนทจะเปนผมอ�านาจสงสดเดดขาดใน

การตดสนใจเพอความเปนเอกภาพของกลม อะมรในกลมยวมสลมฯ มาจากการเสนอชอ

3 ใน พ.ศ. 2554 มผเขารวมทเปนเยาวชนอายตงแต 5-15 ป กวา 200 คน โดยเยาวชนผชายจะพกภายใน

บรเวณโรงเรยนสอนศาสนาซงเปนพนทจดกจกรรมตลอดระยะเวลาการจดคายฯ ขณะทเยาวชนหญงจะกลบ

บานหลงละหมาดอชา และกลบมาเขารวมกจกรรมในเวลา 7 โมงเชาของวนถดไป.


และลงคะแนนเสยงของสมาชก ท�างานรวมกบคณะกรรมการทตนเองเปนผคดเลอกอก

จ�านวน 15 คน โดยมวาระในต�าแหนงนาน 3 ป

กลมยวมสลมมยทธศาสตรการฝกคน 4 หลกใหญ เพอสรางยวมสลมนและยวมสลมะห

ทเปน “ตนแบบ” แกชมชน คอ 1) การปรบ “เหนยต” ซงหมายถง ความมงมนทจะตง

สตยาธษฐานเชอมโยงกบอลลอฮในการเปนมสลมทด จะท�าดเพออลลอฮ จะท�าดเพอสงคม

จะเปนตวอยางใหเยาวชนและคนในชมชนไดเหน ยทธศาสตรของกลมนจงเปนการดงเอา

“ศาสนาอสลาม” มาเปนหวใจหลก มการเชอมโยงความเปน “สมาชกกลมยวมสลมฯ ทด”

กบการด�ารงตนในฐานะ “มสลมทด” ตามหลกการเขาไวดวยกน 2) การสมมนาเตรยม

ความพรอม ทกครงเมอจะท�างานส�าคญ กลมยวมสลมฯ จะมการเชญวทยากรทางศาสนา

มาบรรยาย เพอนอมน�าใหสมาชกอยในหลกอสลาม และมกจกรรมกระตนใหสมาชกรวม

กนออกแบบแนวคดเมอท�างานใหญรวมกน 3) การผลตซ�าประจ�าวน ในทกวนทมการประชม

จะมการเชญบทอานในกรอาน “ซเราะหฟาตฮะห” มาท�าการเปด-ปดการประชมทกวาระ

และท�ากจกรรมตางๆ อะมรจะย�าใหทบทวนเหนยต และบอกความคาดหวงใหสมาชก

พยายามอยในกรอบศาสนาอยเสมอ เพอความสามคคและพลงความเปนเอกภาพในกลม

และ 4) พฒนาคนผานกจกรรมจตอาสาและการท�างานเพอสงคม คอการท�างานทยวมสลม

รบผดชอบเอง เชน งานจดคายและงานวนเดก และงานชวยมสยดดงทกลาวถงในตอนตน

ส�าหรบยวมสลมะห อะมรมความคาดหวงถงความพยายามสราง “มสลมะหตนแบบ”

เพอสรางภาพลกษณทดใหแกกลม ความเปนตนแบบนเชอมโยงกบการปลกฝงเรองการ

เดนตามครรลองศาสนา และเปนตวอยางทดใหกบเยาวชนในชมชน ในชวงจดคายอบรม

จรยธรรมอสลาม มการใหสมาชกผหญงรบหนาทเปนพเลยงดแลนองๆ ระหวางการอยคาย

แมคายปดลงไป ความสมพนธระหวางพเลยงคายกบเดกคายกยงคงสนทแนบแนนกนอย

ภายในชมชน พเลยงยงคงเปนทปรกษาปญหาใหรนนอง ดงนน การพยายามเปนตวอยาง

ของมสลมทดจงยงคงด�าเนนตอไปในชวตประจ�าวน ยกตวอยางพฤตกรรมทยวมสลมะห

ตนแบบพยายามท�าคอ ละหมาดใหครบ เปนตวอยางในการถอศลอด รบประทานอาหาร

ฮาลาล สรางระยะหางทางเพศ รกษาความตอเนองของวตรปฏบตและกรยามารยาทตาม


แบบมสลมะหทด และทส�าคญทสดขอหนงคอ ยวมสลมะหตองสวมผาคลมผมเสมอเมอ

ออกสพนทสาธารณะ

ศาสนาอสลามบญญตเรองการแตงกายของมสลมะหไวชดเจนวาผหญงมสลมจะ

ตองปกปดรางกายตงแตศรษะ เวนใบหนาและฝามอ มสลมะหจงตองสวมฮญาบทกครงท

ออกจากบาน หรอเมอมผทไมใชญาตใกลชดเขามาในบาน การคลมศรษะหรอปกปด

รางกายกเพอยบยงความชวรายและไมใหเกด ฟตนะฮ (ความวนวาย) ซงน�าไปสการขมขน

หรออาชญากรรม แตกมผหญงมสลมบางกลมทปดหนาเพอแสดงวาเปนกลมเครงศาสนา

(แพร ศรศกดด�าเกง 2552, 80) ยงไปกวานน ตามหลกศาสนาอสลาม “ฮญาบ” หมายถง

“การปกปด” เปนเสมอนเครองมอทชวยใหมสลมะหร�าลกถงอลลอฮตลอดเวลาในทกการ

กระท�า ซงไมไดหมายถงเครองแตงกายทท�าหนาทปดคลมเฉพาะภายนอกเทานน แตยง

รวมถงกรยามารยาท การวางตว ความละอาย และการส�ารวมจตใจทอยภายในดวย ผหญง

มสลมทคลมฮญาบจงไมใชแคยอมรบผาผนหนงมาคลมผมและเรอนราง หากแตตองยอมรบ

หลกการทงหมดทมากบผาผนน นนคอหลกการแหงอสลามซงครอบคลมทกรายละเอยด

ของชวต (คอดญะฮ 2009: 94)

ส�าหรบยวมสลมะห การคลมผานนยงสอถงความพยายามท�าตวเปน “ตนแบบ” ให

กบนองๆ ในชมชน เชน ถาเดนออกจากบานมาซอกบขาวหนามสยดตอนเยน เดนมา

ละหมาดทมสยด เดนมาประชมกจกรรมกลมยวมสลมในวนเสารอาทตย หรอเดนไปมา

หาสกนระหวางบานเพอน สวนใหญจะแตงกายสบายๆ คอสวมกางเกงขายาว เสอยด และ

“ผาคลมส�าเรจ” ทมขนาดใหญและมความยาวคลมลงมาปดหนาอกจนถงเอว ดงนน แม

ไมใสเสอแขนยาว สวนแขนกยงคงถกปกปดดวยผาคลม ผาคลมส�าเรจถกเลอกหยบใชเสมอ

ยามตองออกนอกบานมาท�ากจกรรมตางๆ ทอยบรเวณชมชน ดวยเหตผลทใชสอยงายไม

ตองตดเขมกลดเหมอน “ผาพน” (ซงจะกลาวถงตอไป) บางคนมกแขวนผาคลมส�าเรจไว

บรเวณประตทางออกของตวบาน เพราะเมอไรทจะกาวพนประตกเพยงแคเออมมอไปหยบ

ผาคลมส�าเรจมาสวม หรอเมอไปเยยมบานเพอนผหญงดวยกน ทนททไปถง ผาคลมส�าเรจ

กจะถกถอดวางไว และถกน�ามาสวมอกทเมอจะออกเดนทางกลบ


ฮญาบของยวมสลมะห: อตลกษณกลมกบการตความของปจเจก

แมวายวมสลมะหบางคนจะเรมคลมผาตงแตกอนเขาเปนสมาชกยวมสลมฯ แต

ส�าหรบบางคน การไดเขามาเปนสมาชกของกลมยวมสลมฯ เปนแรงผลกส�าคญมาสการ

ตดสนใจเรมใชชวตใตผาคลมผม ยวมสลมะหสวนใหญเลาวาพวกเธอเรมคลมผาเมอเรยน

ชนมธยมปลายทโรงเรยนอสลามแหงหนง ชดนกเรยนหญงจะสวมเสอแขนยาว กระโปรง

ยาวกรอมเทา และมผาคลมแบบส�าเรจสขาวสวมศรษะ ซงบางคน เชน ฮานา เลาใหผเขยน

ฟงวาประทบใจกบชดเชนนนมากเพราะท�าใหผคนรวาเธอเปนมสลม แตบางคน อยางเชน

นรน แมวาจะเรยนทโรงเรยนอสลาม แตกสวมฮญาบเฉพาะเวลาไปโรงเรยน จนกระทง

มารดาของเธอปวยชวงทก�าลงศกษาอยชนมธยมศกษาปท 5 นรน จงตดสนใจสรางพนธะ

สญญากบอลลอฮขนมาวา จากนไปเธอจะเปลยนมาคลมผาในชวตประจ�าวนทกวน และจะ

พยายามท�าตวอยในกรอบศาสนาใหมากขน เพอขอใหอลลอฮชวยปกปองคมครองแมทไม

สบาย

ส�าหรบบางคนทไดเรยนทโรงเรยนพทธและเมอเรยนจบกไดเขาศกษาตอยง

มหาวทยาลยรฐ ตงแตเลกจนโตจงแวดลอมแตเพอนทนบถอศาสนาพทธ ท�าใหความคนชน

กบการคลมผาในชวตประจ�าวนยงลดนอยลงไปอก เชน นสรน วย 18 ป เลาวาเธอเตบโต

ขนมาในโรงเรยนพทธ มเพอนคนพทธมาก ท�าใหชวตประจ�าวนกบการคลมผาเปนเรองท

ไกลกน “เมอกอนถาไปเทยวกบเพอนทเปนพทธจะไมคลม เพอนขอรองไว (หวเราะ) เพราะ

เพอนใสกางเกงขาสน แลวพอหนคลมผาปบกจะดเรยบรอยกวามาก เพอนเลยขอไว” แต

ภายหลงจากทไดเขามาเปนสมาชกกลมยวมสลมฯ ประกอบกบความคาดหวงของครอบครว

ท�าใหทกวนนนสรนคลมผาจนตดเปนนสย

นาดา อาย 23 ป เปนอกคนหนงทคลมผาเปนประจ�า สบเนองจากมโอกาสเขามา

เปนสมาชกและเปนเพอนกบผหญงในกลมยวมสลมฯ “เมอกอนไมไดใสผาคลมนะ จะใส

เฉพาะเวลาไปงาน อยมหาวทยาลยกไมใส” จนกระทงตองมาเรมตนท�างานกบกลมยวมสลมฯ

จงเรมสวมผาคลมจนตดเปนนสย เพราะวาเหนเพอนในกลมยวมสลมฯ คลมกน นาดาเลา

วาเพราะเหนนรนเรมคลมกอน จากนนนสรนกบ ไลลา กคลมตามมา ทกคนกลายเปนแรง

ผลกดนอยขางๆ ทท�าใหเธอรสกละอายใจ “ครงหนงจะไปสะพานพทธดวยกน นาดาไม


คลมผาอยคนเดยว นรนเลยเดนถอผาคลมผมออกมาให รสกอายนะ คดวาท�าไมเราไม

คลมเอง ท�าไมตองใหเพอนมาชกจงเรา” จนในทสด นาดากลายเปนรนพทคลมผมเปน

ประจ�า และคอยตกเตอนรนนองเกยวกบเรองการคลมผาและการแตงตวอยเสมอเมอเธอ

เหนสมควร

อยางไรกด ในระดบของการปฏบต การคลมผาไมใชเพยงองคประกอบหนงของ

อตลกษณทยวมสลมะหยดโยงความเปนกลมกบหลกการทางศาสนา แตยงสมพนธกบเหตผล

และการตความของปจเจกดวย ดงทอนาสตาเซย วาคเลนโก (Anastasia Vakulenko)

เสนอวา การคลมผาเปนตวบงบอกถง “ความสมพนธเฉพาะตว” ระหวางความเปนอตบคคล

กบตวบททางศาสนาผานการเกบรวบรวมความหมายและน�ามาตความโดยแตละปจเจก

(Vakulenko 2012) ในกรณของยวมสลมะหบานรมน�า มตวอยางในบรบทสถานการณ

เฉพาะทนรนและนาดาตางมเหตผลในการตความทจะเลอกถอดและสวมผาคลมตางกน

กลาวคอ ในการไปเทยวพกผอนคางคนทพทยาครงหนง มเหตจ�าเปนใหทงสองตองออกมา

ซอของตอนกลางคนและจ�าเปนตองเดนผานสภาพแวดลอมทเตมไปดวยแหลงบนเทง

เรงรมย ในขณะทนรนตงมนวาจะไมถอดผาคลมเดดขาด ไมวาจะอยในสถานการณไหน

เพราะนคอการท�าตามสตยปฏญาณทเธอเคยใหไวกบอลลอฮ แตนาดาเลอกทจะถอดผา

คลมผมออก โดยใหเหตผลวาตองการปกปองภาพลกษณของศาสนา เพราะไมอยากให

ใครเขาใจวาผหญงมสลมทสวมฮญาบออกมาเดนเทยวสถานทไมเหมาะสมยามค�าคน แม

พวกเธอตางรในใจวาท�าไปเพราะแคจ�าเปนตองผานทางกตาม

การทนรนและนาดามเหตผลในการตดสนใจทตางกนออกไป แมวาจะตงอยบน

พนฐานของหลกการศาสนาเหมอนกน สอดคลองกบงานศกษาของเฮเลน วตสน (Helen

Watson) ทชใหเหนการตความทหลากหลายของปจเจกเกยวกบความส�าคญของผาคลม

ศรษะผานเรองราวของผหญงมสลมสามคนซงเลอกใหความหมายและคลมผาตางกนไป

ตามสถานการณทเผชญ เชน คนแรกรสกวาการคลมผาเปนเครองเปลยนผานไปสการ

เตบโตเปนผใหญ คนทสองเรมคลมผาภายหลงตองยายไปอยฝรงเศสในฐานะคนตางถน

เพอชวยท�าใหเธอรสกเปนสวนตวจากสายตาของผคนในดนแดนใหมทจองมองมายงเธอ

ขณะทคนสดทายเชอวา การคลมผาชวยลดความสนใจ ลดการตกเปนเปา และเปนทางเลอก


จะท�าใหผหญงปลอดภยมากขน เมออยในสงคมทบางครงกจ�าเปนตองระวงภยอนตราย

แตกไมเหนดวยถาลกสาวจะขอผาคลมผนใหมอยเสมอ เธอคดวาความออนนอมในศรทธา

กบการวงตามแฟชนใหมๆ ไมจ�าเปนตองไปดวยกน วตสนเสนอวา การใหความหมายเกยว

กบการคลมผาของอตบคคลทางศาสนา กอรปผานการรบรศาสนาของแตละคน ยงกวานน

ประสบการณการคลมผามความส�าคญทงในเชงสญลกษณและการเมอง ซงผหญงแตละ

คนตางแสดงออกผานการใชชวตทางโลก ดงนน การท�าความเขาใจความส�าคญของการ

คลมผา จงไมอาจแยกขาดออกจากความเขาใจอสลามตามการรบรและตความของปจเจก

ภายในบรบทเฉพาะทางสงคมวฒนธรรมดวย (Watson 1994)

ฮญาบกบการจดการความสมพนธทางสงคม

การยอมรบผามาคลมศรษะนนมความหมายทลกซงมากมายเกนกวาจะมองไดวาผานน

คลมแคเรอนผม ค�าบอกเลาของยวมสลมะหหลายคนแสดงใหเหนวา การคลมผามอทธพล

ตอส�านกภายในใจ ซงมบทบาทตอการแสดงตวตนและการจดการความสมพนธทางสงคม

การตดสนใจท�าหรอไมท�ากจกรรมตางๆ ลวนตองมกรอบศาสนามาเกยวของ เพราะการ

คลมผาคอสญลกษณทชดเจนของการประกาศตวตนวาด�ารงอยในกรอบจรยธรรมแบบ

อสลาม ซงในกรณของยวมสลมะหบานรมน�า นอกเหนอจากมตความสมพนธกบวฒนธรรม

ตางศาสนาแลว ยงเปนอกตวอยางทนาสนใจส�าหรบการศกษาวฒนธรรมมสลมในบรบท

การเปลยนผานของชมชนภายใตกระแสอสลามานวตร ซงสะทอนใหเหนถงความหลาก

หลายภายในวฒนธรรมมสลมดวยกนเองไปพรอมกนดวย

ในแงของความสมพนธกบโลกนอกวฒนธรรมมสลม แมผาคลมศรษะจะเปรยบ

เสมอนพนทสวนตวทยวมสลมะหใชสอสารเพอแสดงออกซงศรทธาทมตออลลอฮ แต

ขณะเดยวกนการแสดงออกนนกปรากฏอยภายใตบรบทของความเปนสาธารณะ การคลม

ผาจงสะทอนถงศกยภาพความเปนผกระท�าการในการแสดงออกซงตวตนทางศาสนา

เปนการประกาศตวใหสงคมรวาเธอคอ “มสลม” ในทามกลางชดของความสมพนธตางๆ

เชน นาดาเลาวาภายหลงจากเธอเรมสวมฮญาบ เธอเรมปฏเสธเพอนมหาวทยาลยท

โทรศพทมาชวนไปเทยวกลางคน หรอยวมสลมะหบางคนจะระมดระวงเรองพฤตกรรมการ


แสดงออกกบคนรก “มนตดไปทกอยาง เราละอาย จะจงมอไปกบแฟน แตวาใสผาคลมผม

อย จะท�าไดไง” ยวมสลมะหหลายคนมกใหเหตผลเชอมโยงวาการคลมผาสงผลใหตระหนก

ถงความละอายทางจตใจอยตลอดเวลา แมแตเมอพวกเธออยในบรบทภายในบานซงไมได

สวมผาคลมศรษะ หรออยนอกพนทชมชน นอกบรบทของระบบอะมรกตาม ยวมสลมะห

บางคนเลาวาจะเลอกเขาแตรานอาหารฮาลาลแมวาจะไมไดอยในเขตชมชนมสลม บางครง

อยากกนสมต�า แตกลบเปนรานคนพทธกตองตดใจไมซอ “มอยางทไหนสอนนองคายให

กนอาหารฮาลาลแตตวเองคลมผมไปซอ นองเหนตองอายแย”

ในมตทสมพนธกบความเปลยนแปลงภายในชมชนมสลม การคลมผาแบบมดชดดง

ทยวมสลมะหยดถอปฏบตในปจจบน สะทอนถงอทธพลของกระแสการตความหลกศาสนา

ใหม รวมทงรปแบบการคลมผาของสตร โดยเฉพาะอยางยงนบจากสมยปฏวตอหราน

เมอ พ.ศ. 2522 และภายหลงจากทมมสลมจากประเทศไทยเดนทางไปศกษาศาสนาใน

ตะวนออกกลางมากขน เชน ในพนทสามจงหวดชายแดนภาคใต การคลมผาแบบปดมดชด

กเปนสงทเกดขนในสมยหลง ดงกรณการประทวงเรยกรองขอใหมการอนญาตคลมฮญาบ

ในสถานศกษาทจงหวดยะลาเมอ พ.ศ. 2531 (ด รอมฎอน ปนจอร 2555) สวนทบานรมน�า

หากยอนกลบไปดภาพถายเกาททางมสยดเกบสะสมไว ภาพถายจากงานรนเรงตามพนท

สาธารณะบาง งานมสยดบาง เมอหลายสบปกอน จะเหนวาสตรสงอายใชผาปดเรอนผม

แตไมใชการคลมแบบปดมดชดดงทผหญงมสลมปจจบนปฏบตกน

เมอการคลมผาแบบปดมดชดนนเปนเรองใหมในชมชน จงท�าใหยงนาสนใจวา ไมใช

แคเพอนตางศาสนาเทานนทเหลายวมสลมะหตองปรบตวดวย แมแตผใหญหรอคนรนราว

คราวเดยวกนในครอบครวซงเปนมสลมเหมอนกน กมสวนท�าใหตองมการปรบปฏสมพนธ

ระหวางกนอยางพยายามเขาใจ ยวมสลมะหหลายคนเลาวา ตงแตพวกเธอคลมผา ทบาน

ตองยนยอมเขารานอาหารฮาลาลกนบอยขน หรอในทางกลบกนกมหลายครงทยวมสลมะห

ตองปฏเสธการไปทานอาหารกบครอบครว หรอในบางกรณทยวมสลมะหเปนคนเดยวใน

ครอบครวทคลมผา กอาจพยายามตอรองกบครอบครวใหเลอกรานอาหารทมภาพลกษณ

ไมขดตอสถานะการสวมฮญาบของผหญงมสลมมากจนเกนไป นอกจากเรองรานอาหาร

แลวยงมเรองการแตงกาย เชน นาดาถกพสาวขอรองใหถอดผาคลมศรษะ เพอจะไมใหเกด


การเปรยบเทยบวาพไมเรยบรอยเหมอนนองสาว แตเธอเลอกทจะปฏเสธเพราะ “ผาคลม

คลมใจเราดวย จะใสๆ ถอดๆ ไมได ละอายใจตวเอง .... ใจเรารวาเราท�าอะไรอย เราไม

ไดท�าเพราะใคร แตท�าเพราะตวเราเอง”

ตวอยางขางตน สะทอนใหเหนการปะทะกนระหวางกระแสอสลามานวตรกบวธคด

แบบเดมในทองถน วถปฏบตเกยวกบการคลมผาตามการตความแบบใหม ทาทาย

ปฏสมพนธภายในครอบครวมสลม ขณะเดยวกนกแสดงใหเหนวา จารตประเพณของ

วฒนธรรมมสลมไมใชสงทหยดนงอยกบท หากแตมการเคลอนไหวเปลยนแปลงตลอดเวลา

(Haj 2009: 7) อยางไรกตาม การทยวมสลมะหเลอกทจะตอรองกบสมาชกในครอบครว

โดยอางองกบการปฏบตทางศาสนาของตนนน ยงเปดประเดนอภปรายส�าคญอกหนง

ประเดน ซงเปนเรองของฐานะการใชอ�านาจผานศาสนาในฐานะตวกลาง (mediated

agency) สรางความชอบธรรมแกตนเอง ซงจะกลาวถงในหวขอถดไปน

ฮญาบ ศรทธา และการยกระดบตวตนทางสงคม

การทยวมสลมะหใหความส�าคญกบวนยในวตรปฏบตทางศาสนาตามเจตจ�านงความ

ศรทธาทพวกเธอมตออลลอฮ เปนกระบวนการทพวกเธออาศยความเปนอตบคคลทาง

ศาสนาเปนพนฐานของศกยภาพในการเปนผกระท�าการ โดยอาศยการอางองตวตนทสราง

บนฐานหลกการอสลามมาตอรองกบโครงสรางสงคมเดม เชน นรนพยายามชกชวน

นองชายใหละหมาดและใหนองสาวหนมาคลมผา นอกจากน ผเขยนสงเกตเหนวาในวน

แรกๆ ของเดอนบวชเมอ พ.ศ. 2554 นรนยงเปนทพงของแมในการใหขอมลเกยวกบล�าดบ

การละหมาดในแตละวนอกดวย สวนในกรณของนาดา จากเมอกอนทพอแมคาดหวงแต

ลกชาย “เพราะวาท�าอะไรตองผานผชายหมดตามหลกอสลาม และส�าหรบมะทกอยางกจะ

ตองผานพชายหมด ทงทบางทเรากรสกวาพชายไมเอาไหน” แตเมอเธอเปลยนตวเองดวย

การเรมคลมผาในชวตประจ�าวนพรอมๆ กบรวมท�ากจกรรมตางๆ กบกลมยวมสลมฯ และ

เมอเรยนจบกสามารถสอบเขาท�างานทธนาคารอสลามไดส�าเรจ ท�าใหพอแมดใจมาก

รวมทงการรบฟงความเหนของคนในบานทมตอเธอกเพมมากขนตามไปดวย ปจจบน


นาดารบผดชอบดแลนองสาว หลานสาวและหลานชาย และพยายามชกชวนสมาชกใน

ครอบครวใหละหมาดเปนประจ�าโดยอางถงการปฏบตของตนเองเปนตวอยาง

.... อยางปาเปนคนอยธยาและเขากจะเชอเรอง “โตะตะเกย” ปาเขาไปนบถอซงในหลก

ศาสนาอสลามมนไมได รวมทงบานหลงน (ทนาดาอยกบนองและหลาน) ปาเขากบอกวา

ท�าไมไมเอาพวงมาลยมาคลองไว ซงมนไมได เรากเลยบอกวา ปาแคละหมาดกพอแลว

แคนนบารอกตกเขาบานแลว เขากฟง ไมขดเรา ทงทเมอกอนความคดเขาตองเปนหนง

แตพอนาดาท�าตวอยในศาสนาแลวพด เขากฟง …. สวนนองกฟง นาดาจะบงคบใหละหมาด

แตทกอยางคอเราตองท�ากอน พอเราคดวาเราท�าไดแลว เราถงจะใหนองท�า

จากเรองราวขางตน ผเขยนมองเปนตวอยางของการมวนยในวตรปฏบตทางศาสนา

ตามเจตจ�านงความศรทธาทยวมสลมะหมตออลลอฮ ซงนอกจากจะแสดงถงการตความท

หลากหลายภายในวฒนธรรมมสลมทเกดขนในบรบทความเปนสมยใหมดงทไดอภปราย

ในหวขอกอนหนาน ยงเปนสวนหนงของกระบวนการทยวมวลมะหอาศยความเปนอตบคคล

ทางศาสนาเปนพนฐานของศกยภาพในการเปนผกระท�าการ โดยอาศยหยบยกตวตนทสราง

บนฐานหลกการอสลามมาตอรองกบโครงสรางสงคมเดม โดยเฉพาะตวอยางกรณของนาดา

ทดงเอาความคาดหวงของครอบครวใหหนมารบฟงลกสาวมากขน ในแงนผเขยนมองวาเธอ

“รบถง 3 สนาม” คอ การเปนลกสอนพอ ลกสาวสอนพอ และลกสาวสอนพอในบรบทของ

วฒนธรรมมสลม ซงปกตในหลกการอสลามผชายตองเปนเพศทมอ�านาจน�าในชวตทาง

ศาสนา ผเขยนมองวา ยวมสลมะหใชผาคลมและการคลมผาเปนสญลกษณสอกลางใน

การแสดงความเหนตางจากครอบครว โดยทครอบครวตองยอมรบแบบขดไมได เพราะเปน

สญลกษณทอางองอยบนหลกการทมอลลอฮเปนอ�านาจชอบธรรมอนสงสด ซงทงหมดทงมวล

ทกลาวมา เกดขนไดโดยอาศยการสรางตวตนในฐานะผจ�านนตอศาสนาเปนขอส�าคญ

นอกจากการยกระดบตวตนในพนทครอบครว โดยการทลกสาวพยายามพสจน

ตนเองผานการปฏบตตวตามหลกศาสนาแลว กระบวนการตอรองเชงสญลกษณยงน�าไปส

บทบาททเพมขนของยวมสลมะหในพนทสาธารณะภายในชมชนอกดวย บางครอบครวท

แรกเรมยงจ�ากดโอกาสของลกสาวในการออกมาท�ากจกรรมนอกบานกบกลมยวมสลมฯ


เพราะเปนหวงวาตองท�ากจกรรมนอกบานจนมดค�า แตภายหลงนอกจากบางครอบครวจะ

คลายกงวลลงแลว ยงมความเขาใจและสนบสนนการท�ากจกรรมกบกลมยวมสลมมากขน

ถงขนาดทอนญาตใหลกสาวรวมกลมกนออกจากบานในเวลากลางดกเพอไปละหมาด

กยามลลยลทมสยดในชวงไมกวนสดทายของเดอนรอมฎอน จากทปกตพนทละหมาด

ประจ�าของผหญงมสลมคอภายในบรเวณบาน

ขณะเดยวกน การไดมาเปนพเลยงคายอบรมจรยธรรมอสลามใหกลมยวมสลมบาน

รมน�าท�าใหพวกเธอไดกลายมาเปน “ยวมสลมะหตนแบบ” ของเดกคายมากมายซงอยอาศย

ในชมชน และกลายเปนทยอมรบมากขนของผคนในชมชนในฐานะพเลยงคาย โดยเฉพาะ

อยางยงส�าหรบผปกครองทมสวนส�าคญในการตดสนใจวาจะสงลกหลานของตนเองมาเขา

คายในปถดไปหรอไมโดยพจารณาจากแบบอยางทางพฤตกรรมของพเลยงคายเปนหลก

ยวมสลมะหกลายเปนตนแบบในการน�านองคายขนละหมาดบนมสยดทงในชวงเวลาการ

จดคายและหลงจากทคายสนสดลง พวกเธอยงเปนตนแบบในการคลมผาในชวตประจ�าวน

เปนตนแบบในการถอศลอด ผคนสามารถพบเหนพวกเธอรวมกบกลมยวมสลมนชวยจด

สมมนาวชาการทางศาสนาหนามสยดยามค�าคน รวมถงพวกเธอยงกลายเปนผจดรายการ

วทยชมชนบนมสยดเพอชกชวนใหพนองมสลมรวมกนเหนขอดในเดอนถอศลอด การคลม

ผา และเกรดความรทางศาสนาผานเสยงตามสายและโลกออนไลนขามชมชน ซงผเขยน

มองวาพวกเธอไดมสวนเปลยนบรรทดฐานของการใชมสยดภายในชมชนไปสการเปดกวาง

ทางพนทส�าหรบผหญงเพมมากขนอกดวย

ฮญาบกบความทนสมย

ผาคลมผมทยวมสลมะหใชงานแบงไดเปน 2 ประเภท ไดแก “ผาคลมส�าเรจ” หมายถง

ผาคลมแบบเยบส�าเรจทสามารถหาซอจากรานคาและน�ามาใชสวมศรษะไดทนท ตางจาก

“ผาพน” คอ ผนผาทตดเยบใหกลายเปนรปทรงสามเหลยมหรอสเหลยมน�ามาพนผมและตด

ดวยเขมกลด โดยรปทรงของผาและเทคนควธการพนทแตกตางกนจะสงผลใหไดรปลกษณ

ทออกมาแตกตางกนตามไปดวย ผเขยนสงเกตวา การคลมผมโดยใชผาพนนนชวยยกระดบ

ท�าใหการแตงกายดเปนทางการมากขน โดยยวมสลมะหมกเลอกสวมผาพนใน 2 โอกาส


ใหญๆ คอ สวมเมอตองออกไปขางนอกชมชน หมายรวมทงไปเทยว ไปเรยน ไปท�างาน หรอ

สวมผาพนเมอมงานรนเรงทมสยดภายในชมชน เชน งานหารายไดเขามสยด งานหารายได

เขาโรงเรยนสอนศาสนาประจ�าชมชน งานแตงงาน งานวนอดลฟตรและวนอดลอฎฮา

ตลอดจนงานบญเมอบานใครจดเลยงและเชญแขกไปรวมกนบญ เปนตน

แมวาประเดนแฟชนกบการสวมฮญาบจะเปนกระแสถกเถยงกนอยไมนอย แตใน

กรณของยวมสลมะหบานรมน�า ผเขยนพบวาการเลอกใชฮญาบเปนสวนหนงของวฒนธรรม

การบรโภคและกระบวนการสรางตวตนทผสมผสานระหวางตวตนทางศาสนากบความเปน

วยรน ซงเปนชวงวยของการแสวงหาและเปดรบวฒนธรรมทหลากหลาย ยวมสลมะหสวน

ใหญเลอกซอผาคลมส�าเรจหลากหลายขนาดและรปแบบ จากรานคาทมาตงเตนทในวนท

มสยดจดงานรนเรง แตสวนใหญในชวตประจ�าวนยวมสลมะหจะนยมใชผาคลมส�าเรจสด�า

เปนหลก สวนการเลอกซอผาพน ยวมสลมะหหลายคนมกไปเลอกซอผาจากแหลงใหญ

อยางตลาดพาหรด เพอมาออกแบบและจางเยบตามขนาดและรปทรงทตองการ นอกจาก

นนยงมรานขายฮญาบและเสอผาแฟชนมสลมในยานมนบร ซงเปนสวนหนงของการเทยว

ชมและเลอกซอสนคาอนๆ รวมดวย เชน น�าหอม ดนสอเขยนขอบตา เปนตน

ในรานเสอผาแฟชนมสลม นอกจากการจ�าหนายผาคลมศรษะทมราคาแตกตางกน

ไปตามความละเอยดของลวดลายในการปกแลว การน�าเสนอฮญาบบนหนแสดง ยงสะทอน

ถงความเปนผกระท�าการทหลากหลายของหญงมสลมในฐานะผบรโภค บางหนใชผาคลม

ส�าเรจรปแบบมหมวก บางหนคลมผาพนส�าเรจรปปดลงมาถงหนาผาก บางหนคลมผาพน

ส�าเรจรปแตพนแบบไมปดลงมาทหนาผากเพอเผยใหเหนลวดลายหมวกคลมผมทปด

หนาผากลงมา สวนบางแบบกใชผาคลมสองผนตางสมาพนเขาดวยกนท�าใหดแตกตางจาก

การคลมผาผนเดยวตามปกต นอกจากน ผซอยงสามารถสรางความแตกตางใหกบการ

คลมผาของแตละคนดวยการเลอกซอเขมกลดส�าหรบตดประดบฮญาบ เชน นาดาทเลอก

ซอเขมกลดรปกระถางดอกไม ซงตวดอกไมท�าดวยพลาสตกเลอมวาวสน�าตาล และอกชน

เปนแมลงเตาทองตวเลกๆ ปกของมนประดบดวยพลาสตกใสสน�าตาลทถกออกแบบมาให

วาวระยบลอกบแสง เสมอนหนงวาประดบดวยอญมณ โดยอธบายใหผเขยนฟงวา “เอาไว

มาตดคกน กระถางดอกไมกบเตาทอง” ทงน ผเขยนพบวาการเลอกซอและปรบใชฮญาบ


ทงแบบส�าเรจและแบบผาพนเปนอกตวอยางหนง ทแสดงถงศกยภาพความเปนผกระท�าการ

ของยวมสลมะห โดยเฉพาะแบบผาพน การใหความส�าคญกบทกษะและความช�านาญใน

การพนผาใหออกมาแลดสวย การจบจบไมยบย ไปจนถงการเลอกซอ เนองจากผาพนมก

เปนผาหลากสสนลวดลายทผสวมจะพยายามเลอกใหเขากบชดเครองแตงกายในแตละ

โอกาส นอกจากนน การคลมผาแบบพนยงเปดโอกาสใหผหญงไดออกแบบวธการพนผา

ไดหลากหลายและมความเฉพาะตวมากขนอกดวย

สวนการเลอกซอฮญาบผานเครอขายออนไลนอยางเฟซบก นอกจากจะแสดงใหเหน

ศกยภาพความเปนผกระท�าการในฐานะผบรโภคเชนเดยวกบการเลอกซอฮญาบในโลกเชง

กายภาพแลว ยงเปนตวอยางของกระบวนการทสะทอนใหเหนวาวฒนธรรมแฟชนของมสลม

ไมไดจ�ากดกรอบอยภายใตวฒนธรรมทมาจากหลกการอสลามเทานน หากแตยงเปดรบ

จากหลากหลายวฒนธรรมผานสอตางๆ เชน ยวมสลมะหกลมนนยมตดตามดรปแบบฮญาบ

จากมาเลเซยและอนโดนเซย ขณะเดยวกนกตดตามเฟซบกของรานคาทน�าเสนอการประยกต

เครองแตงกายแบบเกาหล ญปน ตะวนตก ฯลฯ มาใชกบรปแบบการแตงกายตามวฒนธรรม

มสลม โดยยดความเหมาะสมอยบนกรอบอสลามเปนหลก เชน ถาเปนชดแขนสนพวกเธอ

จะสวมเสอคลมทบหรอใสปลอกแขน ถาเปนกระโปรงทยาวคลมเขาแตไมถงขอเทา กอาจ

ใสกางเกงเขารปหรอเลคกงไวดานในอกชน เปนตน ยงไปกวานน เฟซบกยงเปนพนท

ทผเขยนสงเกตเหนยวมสลมะหบางคนสงตอลงควดโอประเภท “hijab tutorial” ซงเปน

วดโอสอนวธพนผาหลากสไตลของมสลมชาตตางๆ โดยมทงวดโอทสอสารดวยภาษา

องกฤษและภาษาอนโดนเซยใหแกกน และเฟซบกยงเปนพนทแบงปนความเหนและขอความ

เกยวกบสทธของผหญงมสลมในการคลมฮญาบอกดวย

การพจารณาการเลอกใชฮญาบในฐานะทเปนสวนหนงของวฒนธรรมการบรโภค

ขางตน แสดงใหเหนถงความเชอมโยงระหวางความเปนอตบคคลทางศาสนากบศกยภาพ

ความเปนผกระท�าการของยวมสลมะหบานรมน�า ซงยนยนถงเสรภาพในการน�าแนวการ

แตงกายทงจากวฒนธรรมมสลมเองและจากวฒนธรรมตางๆ มาปรบประยกตใหเหมาะสมกบ

ความเปนสตรมสลมตราบเทาทพวกเธอตความวาไมไดเปนการละเมดตอหลกศาสนบญญต

และหากยงสามารถประพฤตตนใหสอดคลองส�ารวมกบหลกการเหลานน


สรป

บทความนน�าเสนอกระบวนการสรางตวตนทางศาสนาของยวมสลมะหกลมบานรมน�าและ

กระบวนการปะทะประสานกบความเปนสมยใหม ภายใตเงอนไขความศรทธาทางศาสนา

ผหญงวยรนมสลมเหลานนไมไดปฏบตอยภายในกรอบแบบไรชวตชวาหรอเปนไปตาม

แบบแผนเดยวกนหมดทกคน หากแตหลกการทางศาสนาและขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ

เปนเสมอนชดความรทท�าใหปจเจกแสดงออกซงเสรภาพในการตดสนใจอยางตอเนอง ภายใต

สถานการณทเผชญ ทกคนจงมความทาทายทแตกตางกน กลาวอกทางหนงคอ เปนความ

เขาใจผดทสนนษฐานวาอตบคคลทางศาสนาถกก�าหนดดวยหลกปฏบตทางศาสนาจนขาด

ซงการเลอกอยางมจดมงหมายและขาดซงการตดสนใจดวยตนเอง (Vakulenko 2012:

74)

ภายใตความศรทธาผานผาคลมผม บทความนชใหเหนการตความทหลากหลายของ

ปจเจก แมภายในสถานการณเดยวกน แตผหญงมสลมทสวมผาคลมผมกตดสนใจแตกตาง

กน นอกจากนน ผาคลมผมยงสะทอนใหเหนถงการปะทะทางวธคดของผคนภายในศาสนา

เดยวกนและสะทอนถงการเมองวฒนธรรมของศรทธาทผ หญงมสลมใชยกระดบตวตน

ภายในครอบครวและพนทสาธารณะมากขน ซงกรณเหลานผเขยนมองวาสอดคลองกบงาน

ของซาบา มาหมด (Mahmood 2005) และ ซลวา ฟรสก (Frisk 2010) ซงชใหเหนการเมอง

วฒนธรรมของความเครงศาสนาทชวยยกระดบตวตนของสตรมสลมและเปดกวางใหพวก

เธอมพนททางสงคมมากยงขน

นอกจากนน ในสวนทายของบทความผเขยนแสดงใหเหนถงความเปนตวตนผานการ

เลอกสรรผามาคลมผมของพวกเธอ เชน การใชผาพนลกษณะตางๆ ตามโอกาส การ

ประยกตรปแบบการคลมผาผสมผสานกบความสวยงามและความทนสมย โดยยดโยงตว

ตนทางศาสนาและโลกแฟชนเขาไวดวยกน การรจกปรบประยกตเสอผาจากหลากหลาย

ชาตและวฒนธรรมมาใชกบตนเอง สะทอนใหเหนถงศกยภาพในการเปนผกระท�าการท

ผลตซ�าตวตนความเปนสตรมสลมผานกระบวนการของวฒนธรรมบรโภคไดอยางสอดคลอง

กน กลาวอกทางหนงคอ นอกจากเราจะไมควรมองวถปฏบตของผหญงมสลมในฐานะท


เปนขวตรงขามกบวฒนธรรม “สมยใหม” แลว ยวมสลมะหกลมนยงใชเทคโนโลยและความ

หลากหลายของวฒนธรรมบรโภคเปนอกปรมณฑลหนงในการแสดงตวตนทางศาสนาให

ปรากฏออกมาสพนทสาธารณะดวย


รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

คอดญะฮ ยซรอ. 2009. เสนทางสายใหม. กรงเทพฯ: หจก. นทชา พรนตง.

แพร ศรศกดดำาเกง. 2552. ทกษะวฒนธรรม คมอวธการขดกนฉนมตรชายแดนใต.

กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

รอมฎอน ปนจอร. 2555. “ประทวงฮญาบทยะลา: ความทรงจำาของการตอรอง.” รสมแล.

33(1): 18-34.

เอกสารภาษาองกฤษ

Frisk, Sylva. 2010. Submitting to God: Women and Islam in urban Malaysia.

Copenhagen: NIAS Press.

Haj, Samira. 2009. Reconfiguring Islamic Tradition: Reform, rationality, and

modernity. Stanford: Stanford University Press.

Watson, Helen. 1994. Women and the Veil: Personal responses to global process

in Islam, globalization and postmodernity. London: Routledge.

McNay, Lois. 2000. Gender and Agency: Reconfiguring the subject in feminist

and social theory. Malden: Polity Press.

Mahmood, Saba. 2005. Poitics of Piety: The Islamic revival and the feminist

subject. Princeton: Princeton University Press.

Ortner, Sherry B. 2006. Anthropology and Social Theory: Culture, power, and the

acting subject. Durham: Duke University Press.

Vakulenko, Anastasia. 2012. Islamic Veiling in Legal Discourse. New York:

Routledge.

Documents

ยุวมุสลิมะห์บ้านริมน ้า: ใต้ ......58 ทชป บทความช นน ผ เข ยนสนใจศ กษากล มย