24
II.MERUTYETDÖNEMNDEMATBUATVENERYATYASAKLARI TanerASLAN Özet OsmanlDevleti’ninBatileyaptkültürelmünasebetlerneticesindematbaakurulmuveböy leceTürkkültürhayatndayenibirdönembalamtr.Tanzimatilebirliktematbuattaönemlibir gelimekaydedilmitir.Bugelimekarsndaneriyatabirçekidüzenvermekamacyla1854 tarihindeBasmahaneNizamnamesive1864tarihindedeMatbuatNizamnamesiyürürlüegirmitir. II.AbdülhamitDönemindesiyasîvefikrîyaynlardandolaybasnasansürgetirilmitir.Ancak II.Merutiyetinilanndansonrasansürkaldrlmvematbuathayatndagörülmedikbirart yaanmtr.31MartAskerîhtilalinekadarbasnhayatndakstlamayagidilmemi;ancakbu hadisedensonrabasnasansürgetirilmitir.BudönemdettihatveTerakkiCemiyeti,Merutiyet, OsmanlDevletiveslamdinialeyhineyaplanyaynlaryasaklanmtr.Çalma,II.Merutiyet Dönemindealeyhteyaplanyaynlarnyasaklanmasnailikindir. AnahtarKelimeler Matbuat,ttihatveTerakki,Merutiyet,YasakYayn. THECENSORSOFPRESSANDPUBLICATIONSINTHESECONDCONSTITUTIONAL SYSTEM Abstract AftertheculturalrelationswiththeWestintheOttomanEmpire,theprintingpresswasestab lished,andthusanewstagehasstartedinthelifeofTurkishculture.ViatheTanzimatpublica tionanimportantdevelopmentinpresshasbeenrealized.Uponthisdevelopment‘Basmahane andMatbuatRegulations’cameintoforcein1854andin1864soastoputthepublicationsin order.Duetothepoliticalandintellectualpublications,thepresswascensoredduringtheAb dülhamitIIPeriod.ThecensorwasremovedafterII.ConstitutionalSystemwasannouncedand anextraordinarygrowthwasobservedwithinthepresspublications. TilltheMarch31coup,nopressrestrictionsappearedatall,butafterthisincidentthepresswas censoredagain.DuringthisperiodthepublicationsagainstTheOttomanCommitteeofUnion andProgress,ConstitutionalMonarchy,theOttomanStateandtheIslamicreligionwereprohib ited.TheresearchisrelatedwiththeprohibitionsontheopposedpublicationsintheII.Constitu tionalSystemofGovernmentperiod. Dr., Aksaray Üniversitesi Fen-Edebiyat FakültesiTarih Bölümü Öretim Üyesi. [email protected] TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:2 Sayfa:225248 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Issue:2 Page:225248

Adobe Indesign CS4 makale12

  • Upload
    others

  • View
    37

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Adobe Indesign CS4 makale12

���

II.�ME�RUT�YET�DÖNEM�NDE�MATBUAT�VE�NE�R�YAT�YASAKLARI���

Taner�ASLAN���

Özet�Osmanl��Devleti’nin�Bat��ile�yapt����kültürel�münasebetler�neticesinde�matbaa�kurulmu��ve�böy�lece�Türk�kültür�hayat�nda�yeni�bir�dönem�ba�lam��t�r.�Tanzimat�ile�birlikte�matbuatta�önemli�bir�geli�me�kaydedilmi�tir.�Bu�geli�me�kar��s�nda�ne�riyata�bir�çeki�düzen�vermek�amac�yla�1854�

tarihinde�Basmahane�Nizamnamesi�ve�1864�tarihinde�de�Matbuat�Nizamnamesi�yürürlü�e�girmi�tir.��II.�Abdülhamit�Döneminde�siyasî�ve�fikrî�yay�nlardan�dolay��bas�na�sansür�getirilmi�tir.�Ancak�II.�Me�rutiyetin�ilan�ndan�sonra�sansür�kald�r�lm���ve�matbuat�hayat�nda�görülmedik�bir�art���ya�anm��t�r.�31�Mart�Askerî��htilaline�kadar�bas�n�hayat�nda�k�s�tlamaya�gidilmemi�;�ancak�bu�

hadiseden�sonra�bas�na�sansür�getirilmi�tir.�Bu�dönemde��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti,�Me�rutiyet,�Osmanl��Devleti�ve��slam�dini�aleyhine�yap�lan�yay�nlar�yasaklanm��t�r.�Çal��ma,�II.�Me�rutiyet�

Döneminde�aleyhte�yap�lan�yay�nlar�n�yasaklanmas�na�ili�kindir.��

Anahtar�Kelimeler�Matbuat,��ttihat�ve�Terakki,�Me�rutiyet,�Yasak�Yay�n.�

��

THE�CENSORS�OF�PRESS�AND�PUBLICATIONS�IN�THE�SECOND�CONSTITUTIONAL�SYSTEM��

�Abstract�

After�the�cultural�relations�with�the�West�in�the�Ottoman�Empire,�the�printing�press�was�estab�lished,�and�thus�a�new�stage�has�started�in�the�life�of�Turkish�culture.�Via�the�Tanzimat�publica�tion�an�important�development�in�press�has�been�realized.�Upon�this�development�‘Basmahane�and�Matbuat�Regulations’�came�into�force�in�1854�and�in�1864�so�as�to�put�the�publications�in�order.�Due�to�the�political�and�intellectual�publications,�the�press�was�censored�during�the�Ab�dülhamit�II�Period.�The�censor�was�removed�after�II.�Constitutional�System�was�announced�and�

an�extraordinary�growth�was�observed�within�the�press�publications.��Till�the�March�31�coup,�no�press�restrictions�appeared�at�all,�but�after�this�incident�the�press�was�censored�again.�During�this�period�the�publications�against�The�Ottoman�Committee�of�Union�and�Progress,�Constitutional�Monarchy,�the�Ottoman�State�and�the�Islamic�religion�were�prohib�ited.�The�research�is�related�with�the�prohibitions�on�the�opposed�publications�in�the�II.�Constitu�

tional�System�of�Government�period.��

� Dr., Aksaray Üniversitesi Fen-Edebiyat FakültesiTarih Bölümü Ö�retim Üyesi. [email protected]

TAR�H�N�PE��NDE��ULUSLARARASI�TAR�H�ve�SOSYAL�ARA�TIRMALAR�DERG�S���Y�l:�2009,�Say�:�2�Sayfa:�225�248�

THE�PURSUIT�OF�HISTORY��INTERNATIONAL�PERIODICAL�FOR�HISTORY�AND�SOCIAL�RESEARCH��

Year:�2009,�Issue:�2�Page:�225�248�

Page 2: Adobe Indesign CS4 makale12

226 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

Key�Words�Publication,�The�Ottoman�Committee�of�Union�and�Progress,�Constitutional�System�of�Government,�

Forbidden�Publications.��

Page 3: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 227

G�R���Osmanl��Devleti’nde�matbuat�n�vetiresi,�Lale�Devrinde�Bat�dan�ald���m�z� ilk�

istianemiz�olan�matbaan�n�aç�lmas�yla�ba�lar.�Matbaan�n�aç�lmas�nda�büyük�gay�retleri�görülen�Macar�as�ll���brahim�Müteferrika’n�n�‘bizde�Avrupal�la�ma�hareke�tinin� beyannamesi� addedilmesi� lâz�m� gelen’� bir� eser1� olan� Usulü�l�Hikem� fi�Nizâmü�l�Ümem� (1732)2� adl�� eseriyle�Osmanl�’da�matbuat�n� ilk�naiv�örne�i�veril�mi�tir.��

1831’de�Harbiye�Nezâreti’nde�ilk�ta��basma�(litografi)�atölyesi�kurularak�mat�buatta�önemli�bir�geli�me�kaydedilmi�tir.�Burada�ilk�bas�lan�kitaplar�umumiyetle�askerlik�e�itimine�dairdir.�Bu�matbaada�Nuhbetü�t–Talîm�(1831),�Asakir–i�Mansure–i�Muhammediye’nin� �stimâli� �çin� Tertîb� Olunan� Nefer� Talîmi� (1832),� K�lavuz� Talîmi�(1832),�Top�Alay��Talîmi�(1835)�(Kabacal�,�1989)�gibi�askerlik�e�itimi�üzerine�kitaplar�tab�edilmi�tir.�II.�Mahmut’un�buyru�u�üzerine,�hem�e�itimin�hem�de�devlet�icraa�t�n�n�herkesçe�bilinmesi�ve�buna�uyulmas��maksad�yla�ilk�Türk�gazetesi�Takvim�i�Vekayi�(1831)�ç�kart�lm��t�r.�Bununla�birli�in�sa�lanmas��ve�kamuoyu�olu�turulma�s�� amaçlanm��t�r.� Islahat� Ferman�’n�n� ilan�ndan� sonra,� ne�riyatlar�n� keyfili�ini�önlemek�için�bir�nizamnameye�ihtiyaç�duyulmu�,�bunun�üzerine�1857�(1273)�tari�hinde�Basmahâne�Nizâmnâmesi� (Dar’üt�T�ba’at�Ül�Amire)�yürürlü�e�girmi�tir.�Do�kuz�madde� ile�bir�hususi�madden�olu�an�Nizamname3,� ilk�bas�n�yasam�z�niteli��indedir.�Nizamnamenin�1.�maddesine�göre�ne�riyat�ve�matbuat�yay�nlamak�iste�yenler,�evvelden�ba�l��bulunduklar��valili�e�müracaat�etmeleri�hükmü�getirilmi��tir.�Valilik�müracat�,�Valilik�Maarif�Meclisi�ile�Zaptiyeye�havale�edecektir.�Yay�n�lanmas��istenilen�matbuat�ve�ne�riyat�n,�Tefti��Kurulu’nun�incelemesi�neticesinde�yay�nlan�p� yay�nlanamayaca��na� karar� verilecekti.� Tefti�� Kurulu’nun� incelemesi�neticesinde�yay�nlanmas�nda�mahzuru�görülmeyen�kitaplar�Saray’a�gönderilecek,�Saray�müsaade�etti�i�taktirde�yay�nlanabilecekti�(Kudret,�1977:�83,�85;�Topuz,�1973:�24,�28:��nu�ur,�1982:�200,�208).�

1860� –� 1876� tarihleri� aras�nda�Osmanl�� bas�n�� giderek�geli�meye�ba�lam��t�r.�Resmî�Takvîm�i�Vekayî�ile��ngiliz�uyruklu�Churchill’in�ç�kard����yar��resmî�Ceride�i�Havadis’ten�sonra,�21�Ekim�1860’ta�Agâh�Efendi�taraf�ndan�Tercüman���Ahvâl�yay�n�hayat�na�ba�lam��t�r.� Fuat�Pa�a’n�n� ikinci� sadrazaml���� zaman�nda�Matbuata�bir�çeki�düzen�vermek�amac�yla,�1864�tarihinde�ilk�bas�n�yasas��olan�Matbuat�Nizam�namesi�yürürlü�e�girmi�tir.�Nizamname,�siyasî�gazete�ç�karmak�isteyenlerin�ruhsat�almalar��hükmünü�getirmi�tir.�Ayr�ca�Osmanl��uyru�unda�olanlar�n�Maarif�Nezâ�

1 Bilgi için �u esere bak�labilir. Alpay Kabacal�, Türk Kitap Tarihi, Ba�lang�çtan Tanzimat’a Kadar, Cem yay�nevi, �stanbul 1989. 2 �brahim Müteferrika, Üsûl-ü Hikem Fî Nizâm-ül Ümem, Dâr-Üt–T�baat-ü'l Âmire, Konstantiniyye 1144. Bu kitap, Ömer Okutan

taraf�ndan sadele�tirilerek ne�redilmi�tir. Kitab�n sadele�tirilmi� ne�ri için bkz. �brahim Müteferrika, Milletlerin Düzeninde �lmi Usul-ler, (sad. ve yay�na haz. Ömer Okutan), �stanbul Devlet Bas�mevi, �stanbul 1990. Kitap 1769’da Viyana’da ve Paris’te Frans�zca olarak yay�mlanm��, 1777’de Frans�zcas�ndan Rusçaya çevrilmi�tir (Okutan, 1990: 1).

3 15. maddede “Hükümdar ve hükümet ailesini tahkir ve hükümranl�k haklar�na taaruz say�labilecek yaz�lar yay�nlan�rsa, 6 aydan, 3 y�la kadar hapis veya 25-100 alt�n para cezas� verilir” hükmü vard�r. 16. madde: “Bakanlara dokunacak sözler yaz�l�rsa, bir aydan bir y�la kadar hapis cezas�, veya 5-50 alt�n para cezas� verilir.” 20. madde: “Devlet memurlar� aleyhinde yaz� yazmak, on günden on aya kadar hapis cezas� veya 1-60 alt�n para cezas�yla cezaland�r�l�r.” (Kudret, 1977: 83, 85).

Page 4: Adobe Indesign CS4 makale12

228 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

reti’ne,�yabanc�lar�n�Hâriciye�Nezâreti’ne�ba�vurmalar��öngörülmü�tür�(Mehmed�Ata,�1334).�Bu�nizamname,�Matbuat�Kanunu�kabul�edilene�kadar�45�y�l�yürürlükte�kalm��t�r.�Bu�dönemde�Mecmûâ�i��ber�i��ntibâh�yerine�Mecmûâ�i��bretnüma,�Takvîm�i�Ticaret,�Ayine�i�Vatan,�Muhbir�vb.�birçok�gazete�ne�redilmi�tir.��

Osmanl��Hükümeti,�siyasî�nitelikte�olan,�hükümetin�icraatlar�n��tenkit�eden�ve�Bat�n�n�siyasî�ve�fikrî�yap�s�n�� içeren�yaz�lar�n�gazete�sütunlar�na�yans�mas�ndan�dolay��matbuata� birtak�m� s�n�rland�rmalar� getirmi�tir.� Bu� yay�nlarda� �srar� eden�gazeteler�kapat�lm��t�r.�Osmanl��Devleti’nde�kapat�lan�ilk�gazete�Agah�Efendi’nin�Tercüman���Ahval’idir�(Birinci,�2001:�27)4.�Yasaklanan�ilk�matbu�kitap�ise�Enderunî�Faz�l’�n�Defteri�A�k� isimli�eseridir� (Yöntem,�1977:�431;�Birinci,�2001:�26)5.�Ali�Sua�vi’nin�Muhbir’de�az�da�olsa�demokrasi�ve�özgürlüklerden�bahsetmesi�sonucunda�Muhbir,� Matbuat� Nizamnamesinin� 27.� maddesine� tevfikan� Maarif�i� Umûmîye�Nâz�r��Esseyyid�Ahmed�Kemal�imzal�,�8�Mart�1867�tarihli�buyrukla�kapat�lm��t�r�(Tütengil,�1969:�48�49).�Ayr�ca�Ahmed�Midhat�Efendi’nin�Devir�gazetesi� ilk�say��s�nda� (29� A�ustos� 1872),� karde�i� Mehmed� Cevdet� (Dilmen,� 1338/II:� 212)� ad�na�ç�kard����Bedir� ise�13.� say�s�nda� (13�Ekim�1872)� tatile�u�ram��t�r.�Ahmed�Mithat,�ad��geçen�gazetelerin��iddetli�lisan�kullanmas�ndan�dolay��kapat�ld���n��vurgular�ve� “Resmen� kabahatimiz� gazetecilik� ve� ne�riyât��� muz�rrada� bulunmak� de�il� miymi�?”�demekle�matbuat�yasa��n��manal��bir�soru�ile�ele�tirmi�tir�(Ahmed�Midhad�Efen�di,�1293:�61�68).��

II.�Abdülhamit�Döneminde,�Sansür�Kararnamesi’nin� (Kararname�i�Âli)�yürür�lü�e�girmesiyle�bas�n�kontrol�alt�na�al�nm��t�r�(10�May�s�1877).�“�stanbul’da�yay�nla�nan�gazetelerin�bir�süreden�beri�kulland�klar��dil�ve�tuttuklar��yol�ülkenin�genel�yarar�na�ayk�r��a��r�l�klar�içerdi�i�devlete�bile�dil,�fesat�aleti�olarak�bir�tak�m�zararl��fikirleri�ve�yalan�haberleri�yazanlar�n,�hükümetçe�tasvip�edilmedi�i�ve�bu�nedenle�asayi�in�ve�ülkenin�muh�taç�oldu�u�düzenin�korunmas�,�bu�kurallara�ayk�r��davranan�gazetelerin�bütün�devlete�ve�millete�olan�zararlar�n�n�önlenmesi�için�önlem�al�nm��t�r”�(Kudret,�1977:�99�100;�Topuz,�1973:�44�47).��

Osmanl��Devleti’nde�gazetelerin�kablet�tab�muayenesi�yap�ld�ktan�sonra�ba�s�m�na�müsaade�edilmekteydi.�Sansür�Kararnamesi’ni�yay�nlayan�birçok�gazete�bu�kararnameyi� tenkit� etmi�tir.� Basiret� gazetesi,� kararnameyi� yay�nlad�ktan� sonra�alt�na� �u� yaz�y�� yazarak� protesto� etmi�tir:� “Matbaam�z�n� makinesi� kapat�ld���ndan�birkaç� gün� gazetemizin� ne�rine� muktedir� olamayaca��m�z�� mü�terilerimize� ilan� ederiz”�(Basiretçi�Ali�Efendi,�1976:�67�68).�Osmanl��Hükümeti,�Nizamnamelerle�toplumsal�yap�y��denetlemeyi�ve�düzenlemeyi�hedeflemi�tir�(Demirel,�2007).�Bu�kararnamey�le�Muhbir,�Ayine�i�Vatan,�Utar�t,�Diyojen,� �bret,� �bretname�i�Alem,�Hadika,�Hülasat�ul�

4 Gazetenin 43. say�s�ndan sonra kapat�ld��� haberi 28 May�s 1861 tarihli Ceride-i Havadis’te ç�km��t�. H.R. Ertu�, Bas�n ve Yay�n

Hareketleri Tarihi, �stanbul 1973, s. 1; E. B. �apolyo, Türk Gazetecilik Tarihi ve Her Yönüyle Bas�n, Ankara 1969, s. 118. 5 Osmanl� Devleti’nde bilinen ilk sansür yasa�� 1576 tarihlidir. Çorum’da Alevilere 34 adet kitap geldi�inin ihbar� üzerine Çorum

Beyi’ne (Ortapare Kad�s�na) gönderilen bir buyrukta: “kitaplar�n derhal toplat�lmalar�n�, getirenlerin, al�p okuyanlar�n bulunarak ce-zaland�r�lmalar�” yer almaktayd� (Ahmet Refik, 1994: 35).

Page 5: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 229

Efkar,�ark,�ve�Hayal�gazeteleri�kapat�lm��t�r�(Kudret,�1977:�99�100;�Topuz,�1973:�44�47;��nu�ur,�1982:�204,207).�

Abdülhamit�Döneminde�uygulanan�sansür�ile�ilgili�dikkat�çeken�bir�husus�da�padi�ah�n� ba�katibi� Tahsin� Efendi’nin� haz�rlad���� gizli� bir� yönetmeliktir.� Gizli�yönetmeli�in� 4,� 5� ve� 6.� maddeleri� 1877� tarihli� Sansür� Kararnamesi’nde� eksikli�i�hissedilen�hükümleri�ihtiva�etmektedir6.�Sansürle�baz��kelimelerin�kullan�lmas��ve�yaz�lmas��da�yasaklanm��t�r.�Örne�in;�grev,�suikast,� ihtilal,�anar�i,�sosyalizm,�di�namit,� infilak,� tahttan� indirme,� Kanunu� Esasi,� istibdad,� cumhuriyet,� hürriyet,�bomba,�ink�lap,�hak...�(�nu�ur,�1982:�263�266).��

Jön�Türkler,�‘istibdad’�idaresinin�sansür7�yasa��na�kar���ç�karak,�bas�na�hürri�yet� verilmesini� istemi�lerdir.� Jön� Türkler,� bütün� hürriyetlerin� Me�rutiyetin� ilan�edilmesiyle�gerçekle�ebilece�ine�inanm��lard�r.�Me�rutiyeti�savunanlar,�II.�Abdül�hamit�Döneminde�bas�na�getirilen�sansürün�ortadan�kald�r�lmas�n��önemli�ve�ge�rekli�görmü�lerdir.� �ttihatç�lardan�Mizanc��Murad�Bey’in�“Usul�i�me�veret� tesîs�ve�ihdâs�olunup�ashâb���vekar�ü�hamiyyete�istinadgâh�olursa,�devlet�i�Osmânîye’nin�ink�raz�dan�kurtulmas�na�ümit�hâs�l�olur.”�(Emil,�1979)�ifadesi�Jön�Türklerin�maksad�n�n�bir�hulasas�n��vermektedir.�Me�rutiyet�ilan�edilecek,�Kanun�i�Esasi�yürürlü�e�girecek�ve�Meclis�i�Mebusan�aç�lacak,�böylece�bütün�yasaklar�kalkacak�ve�herkese�e�itlik,�adalet�ve�özgürlük�verilecekti.��

�ttihatç�lara�göre,�Osmanl��Devleti’nde�ki�isel�mutsuzluklarda,�iç�kar���kl�klar�da,� asayi�sizliklerde� ve� iktisadî� bunal�mlarda� ‘istibdat’� idaresinin� (Kaz�m�Nami,�1326:�15;�Doktor�Kamil,�1325:�10�19;�Ahmed�Hilmi,�25)�büyük�pay��olmu�tur�(Celal�Nuri,�1324:�4).�Ortaya�ç�kan�sorunlar�n�çözümü,�Kanun�i�Esasi’nin�ilan�na,�istibda�d�n�y�k�lmas�na�ba�lanm��t�r� (Neyyir�i�Hakikat,�1324:�4).� �ttihatç�lar�,�hürriyet�mü�cadelesine� iten� temel� etken;�Meclis�i�Mebûsan’�n� kapat�lmas�,� Kanun�i� Esasi’nin�ask�ya�al�nmas��ve�II.�Abdülhamit’in�‘istibdadî’�bir�rejim�kurmas�d�r�(Enver�Pa�a,�1991:�51).�Memleketin� içinde�bulundu�u�siyasî,� sosyal,� iktisadî,� ticarî,�hukukî�ve�maarif�sorunlar�n�n�çözümünü�me�rutî� idarede�gören��ttihatç�lar,�19�y�ll�k�müca�dele� sonucunda� tedabir�i� mühîmme�i� siyasîyyeden� ba�ka� çare� olmad���� gerekçesiyle�(Ahmed�Refik,�1324�1326:�31)�23�Temmuz�1908� tarihinde�Me�rutiyeti� ilan�etmi��lerdir.�Onlara�göre,�Me�rutiyetin�ilan��ve�Kanun�i�Esasi’nin�yürürlü�e�girmesiyle�memlekette�her�aç�dan�bir�terakki�ya�anacakt�.�Nitekim�Manast�r’da�Harp�Okulu�Ders�Naz�r��Erkan���Harb�Binba���Yanyal��Vehip�Bey,�10�Temmuz�1324�(23�Tem�

6 Madde 4: Bir makalede beyaz yerler ve noktalarla geçilen bo� yerler b�rak�lmas�, bir tak�m uygunsuz varsay�mlara ve zihniyetleri

kar��t�rmaya neden olaca�� için, bunlara kesinlikle izin verilmemesi. Madde 5: �ahsiyete kesinlikle meydan verilmeyip bir vali ya da mutasarr�f�n h�rs�zl�k, yiyicilik, adam öldürme ya da çirkin bir i� i�lemi� oldu�u söylenecek olursa, bunun do�rulu�unun ispat� olmad��� bildirilecek ve yay�mlanmas�na asla müsaade edilmeyecektir. Madde 6: Vilayetler hakk�nda bir ki�inin yada bir toplulu�un, hükümetin yolsuzlu�undan �ikayetlerinin ve yüce Padi�aha duyurul-mas�n� bildiren ka��t ve dilekçelerin yay�nlanmas�n�n kesinlikle yasaklanmas�n� ve cezaland�r�lmas�n�...” buyurmaktad�r (Kudret, 1977: .38-39).

7 “Tefti�, muayene. Gazetelerin ve kitaplar�n bas�lmas�ndan veya ne�rinden önce hükümet memurlar� taraf�ndan muayenesi ve hükümetin siyasetine uygun yaz�lar�n bas�lmas�na ve ne�rine müsaade edilmesi. Tiyatro piyeslerinin oynanmadan önce hükü-metçe muayene edilmesi. Mektuplar�n ve telgraflar�n gönderilmesinden önce hükümetçe muayenesi.” (Taner, 1941: 560-561). Di�er tan�mlar için bkz. (Türkçe Sözlük: 1998/II: 1256; Özön, 1962: 197).

Page 6: Adobe Indesign CS4 makale12

230 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

muz�1908)�günü�Hürriyet�Meydan�’nda�toplanan�halka:�“Adalet,�müsavat,�hürriyet,�uhuvvet�meslek�i�esasimizdir...�Bizi�insan�gibi�ya�atacak�usûl�u�me�rua�me�verettir�ki,�bu�isteklerimizin� cümlesini� temin� eyleyen�Kanun���Esasidir...”� (Ahmed�Refik,� 1324�1326:�84�86)�diyerek�Kanun�i�Esasi’nin�önemini�vurgulam��t�r.��

Me�rutiyetin� ilan�n�� belgeleyen� resmî� tebli�in� �stanbul� gazetelerinde� yay�n�lanmas�yla�Osmanl��Devleti’nde�Mutlakiyet�Dönemi�sona�ermi�tir�(Musavver�Mu�hit,�1324:�44�45).�Me�rutiyetin�ilan��memlekette�sevinçle�kar��lanm��,�herkes�‘Ya�a�s�n� hürriyet’� ve� ‘Ya�as�n� millet’� nidalar�yla� Me�rutiyetin� ilan�ndan� duyduklar��memnuniyeti�ifade�etmi�tir.�Me�rutiyetin�ilan�n��ya�am���olan�Süleyman�Numan,�Me�rutiyetin�ilan�n�n�memlekette�meydana�getirdi�i�olumlu�havay���u�cümlelerle�ortaya�koymu�tur:�“Öyle�bir�i�tirak�ki�haftalarca,�aylarca,�geceli�gündüzlü�evler,�dükkan�lar,�sokaklar,�pencereler,�damlar�insanlarla,�bayraklarla,�hürriyet�ve�millî�renkli�kokartlarla,��urutlarla�doldu,�bo�ald�.”�(Süleyman�Numan,�1324:�140).�

�ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti,�Me�rutiyeti� ilan�etmekle�herkese�hürriyet,�adalet�ve�müsavat�verece�ine�dair�ilk�uygulamas�n��aff����ahane�ç�kartarak,�sab�k�devrin�siyasî�mahkûmlar�n��serbest�b�rakmakla�göstermi�tir.�Bununla�birlikte�Me�rutiyet�Döneminin�getirdi�i�en�önemli�aç�l�mlar�demokrasi�alan�nda�olmu�tur.�Bas�n�san�sürü�ortadan�kald�r�lm��,�çok�say�da�gazete�ve�dergi�ne�riyat��yap�lm��t�r� (Shaw,�1983/II:�333).��

Me�rutiyet;�örgütlenme,�toplant�,�gösteri�hakk��ve�matbuat�hürriyeti�gibi�yeni�avantajlar�getirmi�tir.�30�Temmuz�1908’de�posta�sansürünün�kald�r�lmas�yla�(Ah�med��hsan,�1931//II:�25)�memlekette�s�n�rs�z�bir�matbuat�serbestli�i�hâkim�olmu��tur.�Böylece,�Me�rutiyetin�ilk�aylar�nda�matbuatta�görülmedik�bir�art���gözlenmi��tir�(Birinci,�2001,�152).�25�Temmuz�1908’den�itibaren�sansüre�tâbi�olmadan�gazete�ler�yay�n�yapmaya�ba�lam��t�r.�Matbuat�alemine�her�gün�yeni�gazeteler,�dergiler,�mecmualar� girmi�tir.� Bu� ne�riyatlar�n� ço�u� bir� ya� da� iki� hafta� ya�ayabiliyordu.�Hatta� bir� gün� ç�kan� gazeteler� dahi� mevcuttu� (Ahmed� �hsan,� 1931/II:� 36�37;�Kaygusuz,� 1995:� 37;� Birinci,� 2001:� 152).�Maddi� durumu� iyi� olanlar� ve� eli� kalem�tutanlar� gazete� yay�nlamaya�ba�lam��lard�r� (R�za�Nur,� 1981/II:� 295�296).�Memle�kette� bir� gazete� ne�riyat�� furyas�� ba�lam��t�r.� Varl�kl�� kimseler� mal�n�� mülkünü�sat�p�ne�riyata�ba�lam��lard�r.��stanbul’da�günlük�gazetelerin�say�s��elliyi�geçmi�tir�(Ahmed��hsan,1931/II:�35).�Böylece�her�çe�it�kay�ttan�azade�bir�matbuat�y���n��or�taya�ç�km��t�r�(Atay,�1963:�33;�Birinci,�2001:�152).��

Me�rutiyetin�ilan��yeni�ve�çok�güçlü�bir�matbuat�n,�s�n�rs�z�bir�hürriyetle,�orta�ya�ç�mas�na�sebep�olmu�tur� (Birinci,� 2001:�152).�Gazete�ve�mecmualar�y�kmad�k�namus,�dokunmad�k�haysiyet�b�rakmad�klar��gibi,�adeta�‘alem�i�matbuat�bir�saha�y�� cidale’�dönmü�tür� (Dr.�Cemil,� 1331:� 29�31;�Birinci,� 2001:� 152).�Matbuat�hayat��nezaket� ve� edebin� kalmad���� bir� dönemi� ya�amakta� idi� (Birinci,� 2001:� 277�278).�Zira� bas�nda� devlet� adamlar�n�n� en� mahrem� yerlerine� dek� yaz�lar� ç�kmakta�(Mehmed�Asaf,�1326:�2�3;�Birinci,�2001:�151�152;�Birinci,�2001/13:�193),�edep�ve�ah�lak�büyük�bir�y�k�ma�u�ramaktayd��(Ahmed��hsan,�1931/II:�66).��

Page 7: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 231

II.�ME�RUT�YET�DÖNEM��MATBUAT�VE�NE�R�YAT�YASAKLARI�Yak�nça��tarihimizin�en�mühim�hadiselerinden�biri�de�matbaac�l���n�ve�buna�

ba�l��olarak�kitapç�l���n�ve�gazetecili�in�geli�mesidir�(Birinci,�2001:�30).�Matbuat�n�geli�mesi��üphesiz�müspet�neticeler�meydana�getirmi�tir;�ancak�siyasi�çeki�mele�rin� de� odak� noktas�� haline� gelmi�tir.� Bu� çeki�meler� toplumsal� gerginliklere� yol�açarak�düzenin�ve�huzurun�kaybolmas�na�sebep�olmu�tur.�Matbuatta�ve�ne�riyat�ta�edebe�mu�ayir�yaz�lar�yaz�lmaktayd�.�Daha�evvel�edep�d���� ifadeler� ‘fezahat���lisaniye’�suçu�kapsam�nda�iken�II.�Me�rutiyetten�sonra�suç�kapsam�na�al�nmam���t�r8.�Bu�durum�birçok�devlet�adam��ve�yüksek�dereceli�memurun�özel�hayatlar�na�kadar�yaz�l�r�çizilir�olmu�tur�(BOA,�CMA,�nu.�57,�17�Nisan�1318:�1).�Hükümet,�bu�menfi�geli�melerin�önüne�geçebilmek�için�matbuata�bir�düzen�getirmek�amac�yla�1909’da�37�maddelik�bir�Matbuat�Kanunnamesi�yay�nlam��t�r�(BOA,�Y.EE.,�31:�9).��

Matbuat�Kanunu’nun�ç�kart�lmas�nda��ttihat�ve�Terakki,�Osmanl��Devleti,��s�lam�dini�ve�Me�rutiyet�aleyhine�yay�n�yapan�matbuat�ve�ne�riyatlar�n�önemli�tesi�ri�olmu�tur.�Hükümet,�devletin�ve�toplumun�huzurunu�ve�güvenini�bozacak�ne��riyatlar�n�ve�matbuatlar�n�yay�n�n�,� da��t�m�n�� ve� ithalini� yasaklam��t�r.�Yurt�d����nda�yay�m��yap�lan�bu�tür�menfi�yay�nlar,�Memleket�i��ahane’ye�birkaç�yoldan�girmekteydi.� Bunlar;� yabanc�� postahaneler� (Eyicil,� 1989:� 10;� Ramsaur,� 1972:� 40),�elçilikler� ve�konsolosluklar,� �stanbul�ve�Çanakkale� bo�azlar�ndan�geçen�yabanc��vapurlar.�Bu�yabanc��vapurlar�n�ald�klar��k�lavuzlar�n�ço�unun�ecnebi�ve�Yunan�tebaas�ndand�.�Bu�klavuzlar�yasak�yay�nlar�n�Osmanl��memleketine�sokulmas�nda�önemli� rol� oynam��lard�r.�Kay�t� ve� kontrole� tabi� tutulmayan�yabanc�� vapurlarla�yasak� yay�nlar� rahatl�kla� Osmanl�� memleketine� sokulmaktayd�� (BOA.�DH.EUM.KADL,�1:�3).��

Matbuat�yasaklar��hassasiyete�ve�dikkate�muhtaç�bir�mevzudur.�Çok�defa�san�sür,�II.�Abdülhamit�Devrine�inhisar�ettirilmektedir;�ancak�her�devirde�uygulanan�bir�yöntemdir.�Bu�çal��mada�sansürün�tenkidinden�çok�matbuat�ve�ne�riyata�geti�rilen�yasaklar�ve�sebepleri�ele�al�nacakt�r.�

1.��ttihat�ve�Terakki�ve�Me�rutiyet�Kar��t��Yay�nlar�Me�rutiyet��nk�lâb�n�n�getirmi��oldu�u�yeni�avantajlar,�demokrasi�ad�na�güzel�

geli�meler� olarak� de�erlendirilebilir;� ancak�me�rutiyet� ve� özgürlüklere� haz�r� ol�mayan�bir�memlekette�bu�avantajlar�zamanla�feci�neticelere�dönü�ebilir.�Osmanl��toplumu,�Me�rutiyetin�getirmi��oldu�u�hürriyetin�mahiyeti�hakk�nda�tafsilatl��bir�bilgiye�sahip�de�ildi.�Halk,�hürriyeti�bütün�yasaklar�n�kalkmas��(Price,�1969:�92)�ve�hükümete�kulak�as�lmamas���eklinde�anlamaktayd��(Neyyir�i�Hakikat,�1324:�2�3).��

Me�rutiyet,�memlekette�bütün�sorunlar�n�üstesinden�gelecek�büyülü�bir�keli�me�olmu�tu�sanki�(Bayur,�1959:�267�268).�Fakat�beklentilerin�gerçekle�memesi�ve�

8 Ancak Matbuat Kanunu ç�kart�ld�ktan sonra bir dizi önlemler al�nm��t�r. Adab-� umumiyeye mugayir ne�riyatta bulunanlara tatbik

edilmek ve matbuat kanunun yirminci maddesinin yerine konulmak üzere tanzim olunan kanun layihas�n�n muvakkaten yürürlü�e konulmas�yla bu tür yay�nlar yapanlar, Matbuat Kanunu’nun ilgili maddesi uyar�nda cezaland�r�lacaklard� (BOA., MV., 229: 120).

Page 8: Adobe Indesign CS4 makale12

232 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

hürriyetin� toplumsal� gerginliklere� yol� açmas�� sebebiyle,� aradan� çok� zaman� geç�meden�müthi��bir�‘hayal�k�r�kl���’�meydana�gelmi�tir�(Kadri,�1991:�62).�Ayr�ca�her�fikrin� rahatl�kla� tart���ld���� ortamda� binlerce� cemiyetin� ortaya� ç�kmas�yla� (Atay,�1963:� 33),�Osmanl�� toplumunda,� ilk�kez�söz,�bas�n�ve� toplant��hürriyeti�ke�fedil�meye�ba�lam��t�r�(Bayur,�1959:�267�268).�Ancak�muhtelif�fikirlere�sahip�cemiyetler,�toplumda�siyasalla�man�n�artmas�na�yol�açm��t�r.�Ço�u�cemiyet,�fikirlerini,�mak�satlar�n��ve�faaliyetlerini�ne�riyat�yoluyla�topluma�ula�t�rmaktayd�.��

Siyaset�kültürünün�olu�mad����bir�ortamda�a��r��siyasalla�ma�menfi�neticeler�do�urur.� Osmanl�� cemiyetinde� siyaset� kültürünün� olu�mamas�,� a��r�� siyasalla��mayla�beraber�çat��ma�zemini�haz�rlam��t�r�(Tunaya,�1984/I:�14).��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti’nin� farkl�� siyasî� olu�umlara� hayat� hakk�� tan�mayan� tekelci� ve� bask�c��tavr��da�siyasalla�man�n�menfi�boyutlara�ula�mas�na�etki�etmi�tir�(Birinci,�1990:�31�33).� Ayr�ca� Cemiyet’in� uygulamaya� geçirdi�i� tensikat� usulü� de� siyasalla�man�n�olumsuz�seyir�takip�etmesine�yol�açm��t�r�(�smail�Hakk�,�1324:�3�4;�Ali�Münif�Bey,�1996:� 43).�Cemiyet’in,� tensikat�usulü� ile� önemli�memuriyetlere�kendi� adamlar�n��tayin�etmesi,�toplumda�huzursuzluk�ve�kaos�ortam��olu�turmu�tur.�Bu�uygulama��ttihat�ve�Terakki�ve�Me�rutiyet�kar��tl���n��ortaya�ç�karm��,�Me�rutiyet�muhalifli��ini�körüklemi�tir� (K�z�ltoprakl�,� 1324:� 37�38;�Uran,� 1959:� 42;�Birinci,� 1990:� 28�30;�Naz�m�Pa�a’n�n�Hat�ralar�,� tz./II;�Kansu,�1995:�197;�Dani�mend,�1955:�164;�Ak�in,�1970:�31).�

Matbuat,� a��r�� siyasalla�maya,� ç�kar� ili�kilerine,� menfaatlere,� siyasî� ve� �ahsî�meselelere�alet�edilmi��ve�halk�yanl���bilgilendirilmi�tir�(A.�Saffet,�1324:�103).�Gaze�telerin�yay�nlar��halk�aras�na�nifak�tohumlar��sokmaktayd��(�kdam,�1325:�4).�Temel�gayesi�halk��ayd�nlatmak�olan�gazete�ve�mecmualarda,�ki�ilerin�birbirlerini�itham�edici�yaz�lar��yer�almaktayd�.�Bu�tür�yaz�lar�halk�aras�nda�kutupla�malara,�siyasal�ayr��malara�sebep�olmu�tur�(�kdam,�1324:�3;�Millet,�1324:�l;��kdam,�1325:�4).��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti,�kendi�aleyhinde�yay�n�yapan�gazeteleri�bask��alt�na�alm��,�gaze�teleri� Cemiyet� yanl�s�� ve� kar��t�� olarak� s�n�fland�rmaya� tabi� tutmu�tur� (Ahmet��hsan,�1931/II:�67;��rtem,�2003:�29).�Böylece��ttihat�ve�Terakki�lehine�yay�n�yapma�yan�ne�riyatlar�siyaseten�sertli�e�maruz�kalm��t�r�(Ahmed��hsan,�1931/II:�67).�Bir�tak�m�ki�ilerin�hafiyelik�itham�yla�öldürülmesi�(Felek,�1974:�49,�51,�55),�Cemiyet’in�‘istibdat’� idaresini�aratmayacak�uygulamalar�� (�rtem,�2003:�29)�da� toplumsal�ger�ginliklerin�artmas�na�yol�açm��t�r�(Ahmed��hsan,�1931/II:�67).��

A��r��siyasalla�man�n�getirdi�i�gerilimlerden,�fikri�ve�siyasi�farkl�l�klardan�do�lay��matbuata�birtak�m�s�n�rlamalar�getirilerek,� toplumun�huzurunu�bozacak�ya�y�nlar�yasaklanmaya�ve�toplat�lmaya�ba�lanm��t�r.�II.�Me�rutiyetin�ilan�ndan�sonra�yasaklanan�ilk�gazete�Hilal�gazetesidir.�Hilal�gazetesi,��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti�ve�Me�rutiyet� aleyhinde� yay�n� yapt���ndan� dolay�� toplat�lm��,� gazetenin� yay�n��durdurulmu�,�matbaas��kapat�lm���ve�sahibi�hakk�nda�da�kanunî�i�lem�yap�lm���t�r.�(BOA.,�MV.,�127:�2).�

Page 9: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 233

31�Mart��htilaline�kadar�Osmanl��Devleti’nde�görülmedik�bir�matbuat�furyas��ya�anm��t�r.�Fakat�31�Mart’tan�sonra�matbuata�sansür�getirilmi�tir.� �ttihat�ve�Te�rakki�Cemiyeti�ve�Me�rutiyet�aleyhine�yay�n�yapan�ne�riyatlar,�Matbuat�Nizamna�mesi’nin�yürürlü�e�girmesiyle�disiplin�alt�na�al�nmaya�çal���lm��t�r.�Bundan�böyle�ne�riyatlara�ve�matbuatlara�ruhsat�verilebilmesi�için,�Osmanl��uyru�undaki�ki�ile�rin�otuz�ya��n��bitirmi��ve�ceza�kanununun�herhangi�bir�maddesine�göre�cezalan�d�r�lmam���olmalar�;�tüm�ki�ilik�haklar�n��kullanabilir�durumda�bulunmalar��gere�kiyordu.�Çe�itli�bas�n�suçlar��ile�bunlar�için�verilecek�cezalar�da�belirleniyor,�hapis�ve�para� cezalar�n�n� yan�� s�ra� geçici� ya�da� süresiz� kapatma� cezalar�� getiriliyordu�(Mehmed�Ata,�1334).�

31�Mart��htilalinden�sonra�birçok�gazete�kapat�lm��,�yurt�d���nda�yay�n�yapan�muz�r� ne�riyatlar�n� yurda�giri�i� de� yasaklanm��t�r.�M�s�r’da� yay�nlanmakta� olan�El�Müeyyed�gazetesinin�Osmanl��Hükümeti� aleyhinde� yapt���� yay�nlar� sebebiyle�Osmanl��vilayetlerine�giri�ine� izin�verilmemi�tir� (BOA.,�DH.MKT.,�2827:�25).�Bu�nun�yan�nda�muz�r�ne�riyatta�bulundu�u�gerekçesiyle�Hürriyet�gazetesinin�mem�lekete�giri�ine�yasak�getirilmi�tir�(BOA.,�Y.EE.,�49:�29).�Paris’te�ne�rolunup�Sosya�list� F�rka’n�n� fikirlerini� destekleyen� Be�rit� ad�ndaki� gazetenin� de� Memâlik�i�Osmaniyye’ye�giri�ine�müsaade�edilmemi�tir�(BOA.,�MV.,�157:�32).�

Manast�r’da�ele�geçirilen�ve��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti’nin�mührünü�ta��yan�hezeyannameler,�mevzu�ve�mahiyyet�itibariyle�d��ar�da�tertib�ve�tab�olunup�ithali�yasaklanan�muz�r�evrak�kabilinden�oldu�undan,�bunlar�n�inti�ar�ve�ithalinin�en�gellenmesi�için�Rüsumat��daresi’ne�i�ar�verilmi�tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2863:�51).�

Bir�dönem��ttihatç�lar�n�saf�nda�yer�alm���olan�ki�iler,�ç�kar�çat��mas��nedeniyle��ttihatç�lara�muhalif�olmu�lard�r.�Bunlardan�biri�de�Mevlanzade�R�fat’t�r.�Mevlan�zade� R�fat,� ç�kartt���� Serbesti� gazetesinde� �ttihat� ve� Terakki� Cemiyeti� aleyhinde�yaz�lar�kaleme�alm��t�r.�31�Mart�öncesinde�Abdülhamit�ve��ttihat�ve�Terakki�aley�hindeki�yay�nlar�yla�ortam��geren�Mevlanzade,�31�Mart�Hadisesinin�patlak�verme�siyle�birlikte�isyan��yönlendirmeye�çal��m��t�r.�Divan���Harb�i�Örfi,�31�Mart�Hadi�sesinde� yay�nlar�yla� isyanc�lar�� k��k�rtmada� rolü� oldu�u� gerekçesiyle,� Me�vlanzade’nin�matbaas�n�n�tamamen�kapat�lmas�na�ve�kendisinin�on�sene�müddet�le�sürgüne�yollanmas�na�karar�vermi�tir�(Mevlanzade�R�fat,�1328:�46�84).�Mevlan�zade,� buna� ra�men� sürgünde� oldu�u� Paris’te� yay�n�na� ve� ne�rine� devam� etti�i�Serbesti�gazetesini�memlekete�gizlice�sokmu�tur.�Gazetenin�menfi�yaz�lar��sebebiy�le�Memalik�i� �ahane’ye�giri�i�yasaklanm��t�r� (BOA.,�DH.MU�.,� 12/�2:� 22).�Gazete�bu�kez�mektup��eklinde�memlekete�sokulmu�,�bunun�da�anla��lmas��üzerine,�Pos�ta�ve�Telgraf�Müdüriyet�i�Umumiyesi’ne�tebligat�yap�lm��t�r�(BOA.,�MV.,�130:�61;�BOA.,�DH.MKT.,� 2897:� 23;� BOA.,�DH.MU�,� 12/�2:� 22;� BOA.,�DH.EUM.THR.,� 90:�41).�Al�nan�tedbirlere�ra�men�Serbesti�gazetesinin�yurda�giri�i�engellenememi�tir.�Zira�mezkûr�gazete�resmî�dairelerde�dahi�görülmü�tür.�Bunlar�n�zab�taya�teslim�edilmesi� için�dairelere�gerekli�tebligat�yap�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.THR.,�91:�94).�Buna� ra�men� Memalik�i� Osmaniye’ye� girmesi� yasaklanan� Serbesti,� Yeniyol� vb.�

Page 10: Adobe Indesign CS4 makale12

234 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

gazetelerinin�ithal�olunarak�Beyo�lu�kitapç�lar�nda�bulundu�u�hususunda�zab�ta�uyar�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.THR.,�13:�63).�Ayr�ca�bu�tür�yay�nlar�n�idadi�talebe�leri� taraf�ndan�mekteplere�sokulup�okundu�undan�bahisle,�gerekli� tedbirin�al�n�mas��istenmi�tir�(BOA.,�DH.MU�.,�41/�1:�20).��

Matbuat� idaresi� bu� tür� gazetelerin�Memalik�i�Osmaniye’ye� sokulmamas�n�n�yan�nda,� sokulan� nüshalar�n�n� toplat�lmas�n�,� idareci� ve� sorumlular�� hakk�nda�takibat� yap�lmas�n�� istemi�tir.� Serbesti� gazetesinin� muz�r� ne�riyat�n�n� önlenmesi�için�Fransa�Hükümeti�nezdinde�giri�imlerde�bulunulmu�tur.�Bunun�üzerine�Ser�besti�gazetesinin�bir�Frans�z�matbaas�nda�yap�lan�tab��Fransa�Hükümetince�engel�lenmi�tir�(BOA.,�DH.MU�.,�11/�3:�24).�

Bu�arada��kdam�gazetesinin�ba�yazar��Ali�Kemal,�31�Mart�Askeri��htilali�sonra�s�nda�Paris’e�kaçm���ve�orada�Yeniyol�adl��bir�gazete�ç�kartm��t�r.�Ali�Kemal,��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti’ne�muhalifli�iyle�tan�nmaktayd�.�Yay�nlad����gazetede�Cemi�yet’e�kar���muhalif�yaz�lar�kaleme�alm��t�r.�Ali�Kemal’in�ad��geçen�gazetesi�zararl��yay�n�ndan�dolay��Osmanl��memleketine�giri�i� yasaklanm��t�r� (BOA.,�DH.MKT.,�2911:�23).��

Osmanl�� Devleti’nde� Me�rutiyetin� ilan�nda� ve� Kanun�i� Esasi’nin� yürürlü�e�girmesinde�gayretleri�görülen�ve��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti’nin�önemli�azalar�n�dan� olan� �erif� Pa�a,� menfi� uygulamalar�n�� gördü�ü� Cemiyet’ten� ayr�larak� yurt�d���na� ç�km��t�r� (�erif�Pa�a,�1911:� 13�14).� �erif�Pa�a,�Paris’te�Türkçe�ve�Frans�zca�olarak�ne�retti�i�ve�ücretsiz�olarak�da��tt����Me�rutiyet�gazetesiyle��ttihat�ve�Terak�ki� F�rkas�� aleyhine� yay�n� yapmaya� ba�lam��t�r.� Bu� muz�r� ne�riyat�ndan� dolay��Me�rutiyet�gazetesinin�memlekete�giri�i�yasaklanm��t�r�(BOA.,�MV.,�133:�79;�MV.,�137:�55;�BOA.,�DH.EUM.THR.,�92:�46).�Buna�ra�men�kaçak�yollarla�mezkûr�gazete�memlekete�sokulmaktayd�.�Tahkikat�neticesinde�Çatalca�mutasarr�f��ad�na�Me�ru�tiyet�gazetesinin�gönderildi�i�haberinin�al�nmas��üzerine�ad��geçen�gazetenin�ithali�ve�yay�nlanmas��yasaklanm���ve�yurda�giri�inin�önlenmesi�için�daha�sert�tedbirler�al�nm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.VRK.,�20:�37;�BOA.,�DH.EUM.THR.,�92:�46).��erif�Pa�a�ve�arkada���Doktor�Refik�taraf�ndan�Mersin,�Silifke�ve�Anamur�gibi�sahillere�mu�z�r�evrak�gönderilme�ihtimaline�kar���da�dikkatli�olunmas�na�dair�Adana�Vilaye�ti’ne� bir� telgraf� çekilmi�tir� (BOA.,� DH.�FR.,� 39:� 76).� Al�nan� tedbire� ra�men� ad��geçen�gazetenin�yurda�giri�i�önlenememi�tir.�Me�rutiyet�gazetesinin��ehremaneti�kâtiplerinden� Muallim� Hayati� ve� Muallim� Medmed� Necati’ye� verilmek� üzere�adreslerine�gönderildi�i�tespit�edilmi�tir.�Bununla�ilgili�olarak�Kuzguncuk’ta�Bak�kal�Estefani,�Kasap�Ali,�Tütüncü�Yusuf�Efendiler�hakk�nda�da�tahkikat�yap�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.KADL.,�2:�14).��

�ttihat� ve�Terakki�Cemiyeti� aleyhine� yay�n� yapan�ne�riyatlar�n� yurda� sokul�mas�nda,�Osmanl��aleyhine�casusluk�yapanlar�da�önemli�rol�oynam��lard�r.�Beyo��lu’nda� Garati� adl�� bir� �ah�sta,� Sansür� Heyeti’nce� kontrol� edilmemi�� mektuplar�bulunmas��üzerine�yap�lan�tahkikatta,�Dersaadet�Yunanistan�Sefareti’nde�görevli�Jan�Fridas’�n�da�aralar�nda�bulundu�u�bir�grubun�yabanc��devletler�hesab�na�ca�

Page 11: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 235

susluk�yapt���,�ayr�ca�Jan�Fridas’�n�yasak�olan�Beyanü�l�Hak�gazetesini�memlekete�sokmaya�çal��t����tespit�edilmi�tir�(BOA.,�DH.EUM.3.�b.,�14:�20).��

Dr.�Refik�Nevzad’�n,��ttihat�ve�Terakki�aleyhinde�kaleme�ald����risalelerde�ya�saklanm��t�r,�bu�yasak�Cumhuriyet�Döneminde�de�devam�ettirilmi�tir�(Yasak�Ya�y�nlar,�1975:�224,�490).��

2.�Osmanl��Hükümeti�ve��slam�Dini�Aleyhinde�Yap�lan�Yay�nlar�Osmanl��s�n�rlar��içinde�ya�ayan�az�nl�klar�ve�Osmanl��Devleti�dü�man��dev�

letler�yay�nlam���olduklar��ne�riyatlarla,�Osmanl��Devleti’nin�toprak�bütünlü�ünü�tehdit�etmekteydiler.�Ba�ta�Bulgaristan�ve�Yunanistan,�yurt�içinde�de�Ermeniler�ve�Rumlar�muz�r�ne�riyatlar�yla�Osmanl��Devleti’nde�ayr�l�kç��isyanlara�sebep�olmak�tayd�lar.�Osmanl��Devleti�bu�tür�yay�n�yapan�gazetelerin�memlekete�giri�ini�yasak�lam��t�r� (BOA.,�MV.,�189:�10)9.�Yunanistan’da�yay�n�yapan�ve�Hükümet�i�Osma�niyye�aleyhinde�ne�riyatta�bulunan�Akrapolis,�Tokratos,�Istakrib,�Embros�ve�Hardnos�adl��Yunan�gazeteleri,�Yunan� cemiyetleriyle� s�k�� ili�ki� içindeydiler.�Bu�gazeteler,�Osmanl��vatanda���olan�Rumlar�� tarihî,� siyasî�ve�kültürel�aç�dan�bilgilendirmek�teydiler�ve�onlar��Osmanl��Devleti’ne�kar���isyana�te�vik�etmekteydiler.�Bu�gazete�lerin�muz�r� faaliyetleri� sebebiyle�Memâlik�i�Osmaniyye’ye�giri�lerine�yasak�geti�rilmi�tir� (BOA.,�MV.,� 133:� 81).�Ayn�� sebepten�Atina’da�münte�ir�Proini� ad�ndaki�Yunan�gazetesi�ile�(BOA.,�DH.EUM.THR.,�32:�17)�Amerika’da�yay�nlanan�Rumca�Atlantis� gazetesinin�Memâlik�i� Osmaniyye’ye� giri�i� men� edilmi�tir� (BOA.,�MV.,�145:�14).�Yine�muz�r�ne�riyat�ndan�dolay��ithali�yasaklanan�Yunan�Romyos�gazete�sinin,�ba�ka�bir�isimle�memlekete�sokuldu�unun�anla��lmas��üzerine�tahkikat�ba��lat�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.KADL.,�22:�21).�

Rum� cemaatini� ihtilale� te�vik� eden�Yunan�matbuat�ndan� �sterapi� ile�Horonos�(BOA.,�MV.,�159:�6),�Atina’da�yay�nlanan�Epos�ve�Karterebya�ile�Frans�zca�Endepen�deus�gazetelerinin�zararl��yay�nlar�ndan�dolay��yurda�sokulmamas��için�giri�imler�de�bulunulmu�tur�(BOA.,�MV.,�165:�71;�BOA.,�MV.,�167:�27;�BOA.,�MV.,�198:�13).��

Sak�z� Adas�’nda� Rumca� yay�nlanan� Pankiaki,�Naakidos� ve�Naakios� gazeteleri�(BOA.,�MV.,�175:�54),�Selanik’te�yay�nlanan�Türkçe�Yeni�As�r,�Frans�zca��ndependan�Avanti,�Opelniyon,��spanyolca�el�Liberal�el�T�r�Firyaç�ve�Rodos’ta�yay�nlanan�Rumca�Teorodos�gazetelerinin�yurda�giri�i�yasaklanm��t�r�(BOA.,�MV.,�176:�5;�BOA.,�MV.,�195:�63).�Ayn��zamanda�Midilli�ve�Sak�z�Adalar�nda�zararl��ne�riyat�yapan�Salinikis�ve�Yeni�Sak�z�adl��gazetelerin�bölge�d���na�ç�kar�lmas�n�n�yasaklanmas�na�dair�ad��geçen�her�iki�ada�idarelerine�telgraf�gönderilmi�tir�(BOA.,�MV.,�185:�14).��

Muz�r�ne�riyatta�bulunan�Atina’da�münte�ir�Etnikos�Estar�gazetesinin�Rodos’a�gönderilen�nüshalar�n�n�tedkiki�ve�gerek�görüldü�ünde�mahkemeye�tevdii�lüzu�mu�görülmü�tür�(BOA.,�DH.MKT.,�2911:�35).�Bu�arada�Ankara’da�baz��gayr�i�mü�slim�esnaf�n�dükkanlar�nda�görülen�Yunan�foto�raf�ve�muz�r�tasvirleri�toplat�lm���

9 26 May�s 1872’de yasaklanan bir Yunan taba��nda “Bir saatlik hürriyet k�rk senelik esarete müreccaht�r” ve bir Yunan bayra��nda

da “Ya�as�n Teselya” sözleri yaz�l�yd�. (Birinci, 2001: 229).

Page 12: Adobe Indesign CS4 makale12

236 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

olup�bu�kabil�resimlerin�dükkan�ve�ma�azalara�as�lmas��ve�sat�lmas�n�n�meni�hu�susu� tamimen� tebli�� edilmi�tir� (BOA.,� MV.,� 75:� 12).� Ayr�ca�Neologostis� Anatolis�isimli�Rumca�gazetenin�müdürü�Aget�La�Fbov�da�muz�r�ne�riyatta�bulundu�u�için�para�cezas�na�çarpt�r�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.VRK.,�21:�28).��

Yunan�gazeteleri,�Osmanl��Devlet�ricalinin�karikatürlerini�çizerek�alay�etmek�teydiler.�Atina�Sefiri�Galip�Kemali�Bey’in�çirkin�karikatürünü�Yunan�gazetesi�ya�y�nlam��,�bu�sebeple�bu�gazetenin�memlekete�giri�i�yasaklanm���ve�bu�tip�ne�riya�t�n� engellenmesi� için� gerekli� diplomatik� giri�imlerde� bulunulmu�tur� (BOA.,�DH.KMS.,�21:�41).�

Bu� arada� Samsun’da� gazete� bayili�i� ile� kitapç�l�k� yapan� Yozgatl�� Niko’nun�dükkan�nda�bulunan�Rumca�Polemiki�Tragadya�Tu�Zeo�Vulgeroktono�adl��manzum�bir� risale� ele� geçirilmi�tir.�Ad�� geçen� risalenin�Osmanl��Devleti’nin� iç� huzurunu�bozmaya�yönelik�fikirler�ihtiva�etmesinden�dolay��toplat�lm��t�r�(BOA.,�MV.,�182:�32).�Yine�Yunanistan’da�ne�rolunan�Akdeniz’in�Yunan�Korsanlar��(Lamberos�Kaço�nisi)� adl�� muz�r� risalenin� memlekete� ithali� yasaklanm��t�r� (BOA.,� DH.EUM.�KADL.,�8:�43).��

Osmanl��Devleti�aleyhinde�yap�lan�yay�nlar�sadece�gazete,�dergi�ve�risaleler�den�ibaret�de�ildi.�Muz�r�dü�üncelerini�kitaplarla�da�yaymaya�çal��m��lard�r.�Yu�nanistan’da� bas�lan�Yunan� �htilal� Tarihi� ve�Yunan� �htilali� Kahraman�K�z�� isimli� iki�kitab�n�Memâlik�i��âhâne’ye�giri�i�men�edilmi�tir�(BOA.,�MV.,�142:�27).�

Bulgaristan,� Osmanl�� Devleti� aleyhinde� yay�n� yapan� gazetelerin� yay�m�nda�her� türlü� kolayl���� sa�lamaktayd�.�Makedonya�Komitelerinin� fikirlerini� yans�tan�ve�Sofya’da�Makedonya�Ta�raki�gazetesinin�yay�nlanmas��için�her�türlü�maddi�des�tekte�bulunmaktayd�.�Osmanl��Hükümeti,�zararl��ne�riyat�ndan�dolay��ad��geçen�gazetenin� Memâlik�i� Osmaniyye’ye� giri�ini� engellemi�tir� (BOA.,� MV.,� 150:� 42).�Memalik�i� �ahane� aleyhinde� yay�n� yapan� Sofya’da� bas�l�p� ne�rolunan� Veçerna�Po�na�isimli�Bulgar�gazetesi�(BOA.,�MV.,�135:�21)10,�Amerika’n�n�Sen�Lui��ehrinde�ne�rolunan�Akçehisar�Trampeti�(Troça�Nano�Ferdiya)�gazetesi,�Sofya’da�ç�kar�lan�Liri�E�kpediz� ile� Kampana� gazetelerinin� Memâlik�i� Osmaniyye’ye� giri�ine� müsaade�edilmemi�tir�(BOA.,�MV.,�152:�13;�MV.,�146:�8).�Ayn���ekilde�Sofya’da�ne�rolunan�Vulya�Arzu�ve�Otra�Sabah�gazetelerinin�Memâlik�i�Osmaniye’ye�giri�i�men�edilmi��tir�(BOA.,�MV.,�152:�1).�Sofya’da�ne�rolunan�Bulgarca�Balkaniska�Tribona�ve�Naruden�Galas�ile�Belgrad’da�münte�ir�S�rpça�Tribona�gazeteleri�(BOA.,�MV.,�156:�36),�Bulga�ristan’da�Bulgarca�yay�nlanan�Vardar�gazetesinin�(MV.,�157:�51)�Hükümet�i�Osma�niye’nin�toprak�bütünlü�ünü�bozacak�yay�nlarda�bulunmalar�ndan�dolay��Memâ�lik�i��âhâne’ye�giri�leri�yasaklanm��t�r.�Scott’�n�The�Lady�of�The�Lake�adl��kitab�na,�

10 Bulgaristan matbuat� öteden beri Osmanl� Devleti aleyhinde yay�nlar yapmaktad�r. Nitekim Bulgaristan, Osmanl� Devleti hakk�nda

yapt��� de�erlendirmelerle ne derece ileri gitti�i �u ifade ile ortaya koymu�tur: “Bizim en kuvvetli en korkulu en zalim hasm�m�z Türkiye’dir. Be� yüz seneden beri birçok defa çarp��t���m�z Türklerle er geç yine çarp��aca��z. Ancak Türkiye ile çarp��mak için en uygun ve müsait zaman �u zamand�r.” (Zenit, 1327: 20-21). Bulgaristan’�n Osmanl� Devleti için besledi�i bu emeller, Bulgaris-tan matbuat�n�n Osmanl� Devleti aleyhinin bir hulasas�n� göstermektedir. Bu menfi yay�nlar� Balkan Sava�lar�nda kendini göster-mi�tir.

Page 13: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 237

Külliye�i�Hindiye�ile�Hinde�Dair�risalelere�ve�muz�r�posta�kartlar�na�yasak�getirilmi��tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2915:�89).�Ayr�ca�siyaseten�muz�r�bulunup�toplat�lan�Le�Bul�gari� adl�� kitab�n�da�yurda�giri�ine� izin�verilmemi�tir� (BOA.,�Y.EE.,� 157:� 51).� Sof�ya’da�münte�ir�Veteherna�Pochta�gazetesinin�Rumeli�vilayeti�hakk�nda�muz�r�ne�ri�yatta�bulundu�u�için�memlekete�giri�ine�yasak�getirilmi�tir�(DH.MU�.,�48:�13).��

Arnavutlar�n�isyan�ederek�milli�devletlerini�kurmalar�n��temin�etmek�maksa�d�yla�Arnavutça�gazeteler�ne�redilmi�tir.�M�s�r’da�Arnavutça�yay�nlanan�Saika�ve�Esk�r�p� gazetelerinin� Osmanl�� Hükümeti� aleyhinde� yay�n� yapt���� gerekçesiyle�memlekete� giri�i� ve� ithali� yasaklanm��t�r� (BOA.,� DH.EUM.THR.,� 34:� 15).� Berat�Mutasarr�fl���’na� Saika� gazetesinin� ithalinin� yasakland���na� dair� de� bir� tebligat�gönderilmi�tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2831:�30).�Saika�adl��gazetenin�Osmanl��Devleti’ne�giri�inin�men�edilmesinden�sonra�im�ek�ad�yla�yay�n�hayat�na�ba�lam���olmas�na�ra�men�ithaline�yasak�getirilmi�tir� (BOA.,�MV.,�151:�39;�BOA.,�DH.EUM.KADL.,�16:� 31).� Bu� tür�muz�r� faaliyetler� telgraf� tamimlerinde�de� görülmektedir.� 6� Ekim�1909�tarihli�bir�telgraf�tamiminde�Arnavutluk’un�ba��ms�zl����için�birtak�m�Arna�vut’un�te�ebbüslerinden�bahsedilmi�tir;�“Paris’te�baz��müfsidin�taraf�ndan�tertib�olu�nan� evrak��� fesadiye,� Arnavutluk� Prensi� unvan�n�� ta��yan� baz�� serserilerin� resimlerini�muhtevi�kartpostallar�n�Paris’ten�damgal��aç�k�zarflar�derununda�memalik�i�Osmaniye’ye�irsal�edildikleri�anla��lm���olma�la�bu�misillû�varakalarla�kartlar�n�katiyen�tevziine�meydan�verilmemesi� z�mn�nda� iltizam��� basiret� olunmas�”� (Posta�ve�Telgraf�Mecmuas�,� 1325:�926)�istenmekteydi.�

S�rbistan’�n�Ni��kasabas�nda�müte�ekkil�Siyah�El�Cemiyeti’nin�fikirlerini�ne��reden�Piyemont�(S�rbesto�S�rpl�k)�gazetesinin�Memâlik�i�Osmaniye’ye�giri�i�yasak�lanm��t�r� (BOA.,�MV.,� 160:� 75;�BOA.,�MV.,� 161:� 80).� Filibe’de�yay�nlanan�Türkçe�Balkan�ve�Hur�id�gazetelerinin�zararl��ne�riyat�ndan�dolay��Memalik�i�Osmaniye’ye�giri�lerine�yasak�getirilmi�tir� (BOA.,�MV.,�189:�37;�BOA.,�MV.,�163:�69).�H�rvatis�tan’da�ç�kar�lan�Obruz�gazetesi,�bölücülük�yay�n� içermesi�sebebiyle�yurda�sokul�mam��t�r�(BOA.,�MV.,�174:�69).��

M�s�r,�Osmanl��Devleti�aleyhinde�yay�n�yapanlar�n�üssü�olarak�bilinmektedir.�Jön� Türkler,� II.� Me�rutiyeti� ilan� etmeden� önce,� yay�nlar�n�n� önemli� bir� k�sm�n��burada�ne�retmi�lerdir.�M�s�r’da,�II.�Me�rutiyetten�sonra�da�Osmanl��Devleti�aley�hinde� yay�nlara� rastlamaktay�z.� Örne�in� M�s�r’da� ne�redilen� Y�ld�r�m� (BOA.,�DH.MU�.,�11/�1:�56;�BOA.,�DH.EUM.THR.,�5:�21),�el�Umran�(BOA.,�MV.,�159:�126;�BOA.,�MV.,�161:�3;�BOA.,�MV.,�175:�46),�el�Ahram�(BOA.,�MV.,�165:�59;�BOA.,�MV.,�189:� 39),� el�Müeyyed� (BOA.,�MV.,� 176:� 37),� el�Maktem� (BOA.,�MV.,� 179:� 90;�BOA.,�MV.,�174:�24),�Ceride�i��slam�(BOA.,�MV.,�180:�11),�Bors�Ertipsiyen�(BOA.,�MV.,�194:�17)� gazetelerinin� ve� el�Menar11� risalesinin� zararl�� yay�nlar�ndan� dolay�� Osmanl��Devleti’ne� giri�i� yasaklanm��t�r.� Gazetelerin� memlekete� giri�inin� yasaklanmas��hususu,�ilgili�nezaretlere�bildirilmi�tir�(BOA.,�MV.,�194:�17).�Yine�M�s�r’da�ne�redi�

11 Daha sonra el-Müeyyid, Ceride-i �slam ve el-Menar risalesi hakk�ndaki yasak kald�r�lm��t�r (BOA., MV., 180: 11).

Page 14: Adobe Indesign CS4 makale12

238 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

len� E��aika� gazetesinin� muz�r� münderecat�na� binaen� Dersaadet� ve� vilayetlere�duhul�ve� inti�ar�na�meydan�verilmemesi� istenmi�tir� (BOA.,�DH.MKT.,�2817:�71).�Ancak�muz�r�yay�nlar��dolay�s�yla�Memalik�i�Osmaniye’ye�giri�leri�yasakland����halde�el��Muktam,�el�Basir,�el�Ahram�ve�el�Miratü�l��Garb�adl��gazetelerin�Beyrut’a�ne�suretle�girdirildi�inin�tahkikine�dair�Beyrut�Vilayeti’ne�bir�telgraf�çekilerek�konu�hakk�nda�bilgi�istenmi�tir�(BOA.,�DH.�FR.,�471:�94).�Bunun�yan�nda,�muz�r�ne�ri�yatlar�ndan�dolay�� yay�n�na�müsaade� edilmeyen�M�s�r’daki�Le�Loid� ve�Nehfetü�l�Arab�gazeteleri�zararl��ne�riyatlar�ndan�vazgeçtiklerini�ifade�ederek�ithallerine�izin�istemi�lerdir�(BOA.,�DH.MKT.,�2914:�91).��

Osmanl��Devleti,� farkl��devletlerde�ne�redilen�ve�Hükümet�i�Osmaniye�aley�hinde�yay�n�yapan�gazetelerin�ithalini�ve�memlekete�giri�ini�yasaklam��t�r.�Birçok�yerde�Arapça�olarak�ne�redilen�gazete�ve�dergilerde,�Osmanl��Devleti�ve�hilafet�aleyhinde�yaz�lara�rastlanm��t�r.�Amerika’da�yay�nlanan�Arapça�el�Fecr,�Miratü�l�Garb,�Kalemü�l�Hadid�(BOA.,�MV.,�195:�36),�Amerika’n�n�Newyork��ehrinde�yay�n�lanan�el��ttihat�(BOA.,�MV.,�195:�149)�ve�Es�Sâih�(BOA.,�MV.,�174:�1)�adl��gazetelerin�yukar�daki� sebepten� dolay�,�Memâlik�i� �âhâne’ye� giri�leri� engellenmi�tir� (BOA.,�MV.,�176:�45).�Yine�Newyork’ta�Arapça�münte�ir�el�Nesr�gazetesinin�mahzuruna�binaen�Memalik�i�Osmaniye’ye�giri�ine�yasak�getirilmi�tir�(BOA.,�MV.,�192:�19).�

�Brezilya’da�Necip�Yusuf�Azûri�taraf�ndan�ne�redilen�Emiyetü�l�Arab�gazetesi�nin,� halk�� isyana� te�vik� etti�i� için� memlekete� giri�i� yasaklanm��t�r� (BOA.,�DH.MKS.,�11:�3).�Yine�Brezilya’n�n�San�Pavlos��ehrinde�münte�ir�el�Efkar�ve�Ameri�ka� ve� Fete�l�benan� gazetelerinin� yurda� giri�i� engellenmi�tir� (BOA.,� MV.,� 188:� 21;�BOA.,�MV.,� 194:� 18)12.�Arjantin’in� Boines�Aires� �ehrinde� inti�ar� eden�Arapça� el�Havi,�Hüsnü�l�Fetat�ve�Zaman�gazetelerinin�de�benzer�gerekçelerle�Memalik�i�Os�maniye’ye�giri�leri�men�edilmi�tir�(BOA.,�MV.,�187:�78;�BOA.,�MV.,�194:�18).�

Trablus�am’da� ç�kan� el�Bürhan� gazetesinin�Hicaz�Vilayeti’ne� giri�inin� yasak�lanmas��istenmi�tir�(BOA.,�DH.KMS.,�2/�1:�13).�Ba�dat’ta�ne�rolunan�Ennehfe�gaze�tesi� (BOA.,�MV.,�183:�27),��am’da�yay�nlamakta�olan�el�Muktebes�gazetesi� (BOA.,�MV.,�189:�41)13,�Kuzey�ve�Güney�Afrika’da�Arapça�ne�redilen�es�Selam�gazetesinin�Memalik�i�Osmaniye�giri�ine�yasak�getirilmi�tir�(BOA.,�MV.,�187:�36).��

Amerika�k�tas�nda�Santo�Dominik�Cumhuriyeti’nin�San�Peter�De�Makuris��e�hrinde�Arapça�olarak�ne�rolunan�el�Ceridetü�l�Edebiyye�gazetesinin�zararl��yay�nla�r�ndan�dolay��Memâlik�i�Osmaniye’ye�sokulmas�na�izin�verilmemi�tir�(BOA.,�MV.,�151:�42).��talyan�matbuat�ndan�olup�yabanc��postalarla�Dersaadet’e�gelen�Papa�Galo�gazetesinin� Memâlik�i� Osmaniye’ye� giri�i� yasaklanm��t�r� (BOA.,� MV.,� 157:� 34;�BOA.,�MV.,�173:�20).�

Paris’te�bas�lan�muz�r�bir�evrak�n�K�br�s�yoluyla�Mersin’e�gönderildi�ine�dair�jurnal�al�nm��t�r�(BOA.,�DH.KMS.,�18:�17).�Kalem�i�Mahsus’dan,�Karesi�Mutasarr�f�

12 Ancak el Efkar gazetenin ithaline müsaade olundu�una dair bir i�'ar verilmi�tir (BOA., MV., 188: 21). 13 Daha sonra el-Muktebes gazetesinin yay�n�na tekrar müsaade edilmi�tir (BOA., MV., 189: 41).

Page 15: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 239

l���’na�çekilen�“Avdetlerinde�mahzur�olan�e�has���muz�rran�n�tard�� laz�md�r”��eklinde�bir� telgraf�gönderilmi�tir� (BOA.,�DH.�FR.,�39:�13).�Yine�Paris’te�H�nçak�Komitesi�ad�na�ne�redilen�Ermenice�gazetenin�zararl��yay�nlar�ndan�dolay��Osmanl��Devle�ti’ne�giri�ine�yasak�getirilmi�tir�(BOA.,�MV.,�174:�96).�

Tiflis’te�yay�nlanan�Misak�adl��Ermeni�gazetesinin�Ermenileri�Osmanl��Devle�ti’ne� kar��� k��k�rtt���� gerekçesiyle� Memalik�i� Osmaniye’ye� giri�i� yasaklanm��t�r�(BOA.,�MV.,�190:�8).�Rusya’da�tab�ve�ne�rolunup�Müslümanlarla�Ermenilerin�itti�fak� yapt���n�� iddia� eden� Ermenice� gazetesinin� giri�i� engellenmi�tir� (BOA.,�A.MKT.MHM.,�551:�11).�Aharonyan�ve�Mikael�Ohanisyan�taraflar�ndan�telif�olu�nan�ve�Tiflis’te�bast�r�lan�Azadofyan�Canabarin�(Hürriyet�Yolunda),�Fortiyan�Hanko�viç�(Ermeni�Meselesi)�adl��kitaplar�n�Memâlik�i�Osmaniye’ye�giri�leri�yasaklanm���t�r�(BOA.,�MV.,�181:�21).�Bu�iki�kitap,�Adana�ve�Do�u�Anadolu’nun�baz��vilayetle�rinin�Ermenilere�ait�oldu�undan�bu�sebeple�de�bir�Ermeni�devletinin�kurulmas��için�Ermenilerin�isyan�etmesi�gerekti�inden�bahsetmekteydi.�

Muz�r�ne�riyatlar��slam�dinine�kar���da�yap�lmaktayd�.�Bu�yay�nlarda��slami�yet’e�ve�Hz.�Peygambere�hakaretlere�ve�karalamalara�yer�verilmekteydi.�Kimli�i�belirsiz�bir��ah�s�taraf�ndan�Filibe��ehrinde�münte�ir�ve��slamiyet�aleyhinde�ne�ri�yatta�bulunan�Güne�� gazetesinin,�Memalik�i�Osmaniye’de,�Meclis�i�Vükela�kara�r�yla� da��t�lmas�� yasaklanm��t�r� (BOA.,�DH.EUM.THR.,� 9:� 3;� BOA.,�MV.,� 132:� 6;�BOA.,�DH.MU�.,�11/�2:�42).�Meclis�i�Vükela�karar�na�ra�men,�gazetenin�Dersaadet�da��t�c�s��Tütüncü�Apostol�Konstantin’in�gazeteyi�ne�re�devam�etti�ine�dair�ihbar�al�nm��,�Apostol’un�dükkan�na�yap�lan�bask�nda,�gazetenin�1600�nüshas��ile�birlik�te�mektup,�kartpostal�vs.�muz�r�ne�riyatlar�ele�geçirilmi�tir.�Bunun�üzerine�Tütün�cü�Apostol�tevkif�edilerek�Divan���Harb�i�Örfi’ye�sevk�edilmi��ve�mezkur�gazete�nin�yurda�girmemesi�için�gerekli�önlemler�al�nm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.THR.,�9:�28;�BOA.,�DH.EUM.THR.,�10:�25).�Ancak�bu�kez�Halil�A�a�isimli�bir�zata�zarf�içinde�gazetenin�geldi�ine�dair�bir�ihbar�al�nm��,�bunun�üzerine�de�tahkikat�ba�lat�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.VRK.,�20:�48).�

�slamiyet�aleyhindeki�ne�riyat��nedeniyle�ithali�yasaklanan�Güne��gazetesinin�Mehmet�Efendi�ad�nda�birine�geldi�i�bildirilmi�se�de�hakk�nda�yap�lan�tahkikatta,�geldi�ine� dair� bilgi� olmad���na� karar� k�l�nm��t�r� (BOA.,�DH.EUM.VRK.,� 20:� 49).�Vezirköprü’de�Protestan�Vaizi�Kigork�Çakaryan�Efendi’nin�marifetiyle� ithal�olu�nan�ve�Osmanl��ülkesine�sokulmas��yasaklana�Güne��gazetesinin�ele�geçirilen�nüs�halar��hakk�nda�gerekli�i�lemler�yap�lm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.THR.,�92:�71).��

�slamiyet� aleyhinde� yay�n� yapmas�� nedeniyle� Osmanl�� ülkesine� sokulmas��Meclis�i�Vükela�karar�yla�yasaklanan�Güne��gazetesi�hakk�nda�Sivas,�Tarsus,�Zile,�Niksar�ve�Kayseri’de�bir�tahkikat�yap�lm���(BOA.,�DH.EUM.THR.,�92:�75)�ve�Me�malik�i�Osmaniye’ye�giri�inin�meni�hususu�Edirne�Vilayeti’ne�bildirilmi�tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2849:�68).�Güne��gazetesi,�Osmanl��Hükümetinin�bask�s��nedeniyle�ya�y�n�n��durdurmu�,�bu�gibi�yay�nlarda�bulunan�mürtetler�de�Almanya’ya�gitmi��lerdir�(BOA.,�DH.MKT.,�2897:�44).�

Page 16: Adobe Indesign CS4 makale12

240 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

�slam�dini�aleyhinde�yay�nlar�n�yan��s�ra�dini�mekanlara�yönelik�yay�nlara�da�rastlanmaktayd�.� Özellikle� Ayasofya� Camiini� kilise� �eklinde� gösteren� resimler�yay�nlanmaktayd�.� Sadaret,� bu� tür�mesnetsiz�yay�nlar�n�Memalik�i�Osmaniye’ye�giri�ini�engellemi�tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2858:�90).�Bu�arada�Danimarkal��Dozi�tara�f�ndan�yaz�lan� ve�Doktor�Abdullah�Cevdet�Efendi� taraf�ndan�Türkçeye� çevrilen�Tarih�i��slamiye�ad�ndaki�kitap�zararl��görüldü�ünden,�mezkur�kitab�n�sat����yasak�lanm��t�r� (BOA.,�MV.,� 137/50;�MV.,� 146:� 50).�Ayr�ca�Vaizlerin� ellerinde� bulunan�vaaz� kitaplar�n�n�muz�r� oldu�u,�maarif�memurlar�n�n� lakayt� oldu�una� dair� Ali�Sait,�Sadaret’e�bir�maruzat�göndermi�tir�(BOA.,�Y.EE.,�143:�53).�

3.�Y�k�c��ve�Bölücü�Yay�n�Yapan�Ne�riyatlara�ve�Matbuatlara�Kar���Al�nan�Önlemler�

II.�Me�rutiyet�Dönemi�matbuat�ve�ne�riyat�y���n�n�n�oldu�u�bir�dönem�olarak�tarih�sayfalar�na�geçmi�tir.�Kalem�orlar�n�hürriyet�ad��alt�nda�s�n�rs�zca�ve�fütur�suzca� kalem�oynatmalar�,� siyasi� bir� kaos� ortam�� olu�turmu�tur.� Bunun� yan�nda�az�nl�klar�n�ve�Osmanl��Devleti’ne�has�m�olan�devletlerin�aleyhte�yay�nlar��matbu�at�ve�ne�riyat�n�kontrol�alt�na�al�nmas��zaruretini�do�urmu�,�bu�sebeple�1909’da�Matbuat�Kanunu�ç�kart�lm��t�r.�Bu�kanunla�Osmanl��Devleti’ni�bölmek�ve�parça�lamak� isteyen� yay�nlar�n� ithali� yasaklanacak,� halk�n� fikriyat�n�� bozucu� gazeteler�Matbuat� Kanunu’na� göre� kapat�lacakt�� (BOA.,� DH.ELM.MTK.,� 74:� 23).� Ayr�ca�hükümet�aleyhine�tahrik�suretiyle�yap�lan�ne�riyat�n�da�suç�say�larak�lüzum�gö�rüldü�ünde�bu�tür�yay�n�yapan�gazete�ve�risalelerin�mahkemenin�kesin�karar�na�kadar� yasaklanmas�� yetkisinin� Matbuat� Kanunu’na� eklenmesi� talep� edilmi�tir�(BOA.,�DH.�D.,� 79:� 32).� Yeni� kanun� gere�i� gazetenin� bir�mesul�müdürü� olacak,�gazetenin�sahibiyle�mesul�müdürü�taraf�ndan�düzenlenecek�imzal��bir�beyanname�mahalli� hükümete� verilecek,� mahalli� idareden� al�nan� ilmühaber� de� gazetelerde�yay�nlanacakt��(BOA.,�DH.MKT.,�2895:�23).�

Matbuat�Kanunu�ç�kmadan�önce�ne�riyat�ve�matbuata�s�n�rlamalar�getirilme�ye�çal���lm��t�r.�Matbuat�Kanunu’nun�ilan�na�kadar�matbaa�aç�lmas�na�ve�gazete�ç�kar�lmas�na� ruhsat� verilmeyip� eski� kanun� hükmünün� yürürlükte� kalmas�na�çal���lm��t�r� (BOA.,�MF.MKT.,� 60:� 58).� Bu� kanun� hükmü� II.�Me�rutiyetten� evvel�yürürlükte�olan�ancak�Me�rutiyetin�ilan�yla�la�vedilen�10�May�s�1877�tarihli�San�sür�Kararnamesi’dir.�Yeni�Matbuat�Kanunu�ç�k�ncaya�kadar�kitap�basmak�isteyen�ecnebi� tebaas�n�n� Hariciye� Nezareti’nden� ruhsat� almad�kça� matbaa� açmalar�na�ruhsat�verilmemi�tir�(BOA.,�MF.MKT.,�71:�104).��

Osmanl��Devleti,� �ttihat� ve�Terakki�Cemiyeti� ve�Me�rutiyet� aleyhinde� yay�n�yapanlar�hakk�nda�matbuat�kanunu�hükümlerince�gerekli�cezai�müeyyideler�uy�gulanmaktayd�.� Örne�in;� Dersaadet� Paket� Gümrü�ü� Muayene� memurlar�ndan�Mehmed� Rasim� Efendi� ile� Alt�nc�� Alay� Birinci� Taburu� Katip�Muavini� Mustafa�Efendi� ne�redilmek� üzere� ellerinde�muz�r� evrak� bulundurduklar�ndan� be�� sene�müddetle�kalebend�cezas�na�çarpt�r�lm��lard�r�(BOA.,��.AS.,�84:�1327/Ca�38;�BOA.,��.AS.,� 84:� Ca�40).� Muz�r� ne�riyatta� bulundu�u� iddias�yla� hakk�nda� soru�turma�

Page 17: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 241

ba�lat�lan�Sinob�sab�k�Valisi�Bekir�Pa�a’n�n,�sorgu�hakimini�tehdit�etmesi�üzerine�Refik�Bey�taraf�ndan,�Pa�a�hakk�nda�kanuni�i�lem�ba�lat�lmas�na�dair�bir�arzuhal�haz�rlanm��t�r.�Refik�Bey’in�arzuhali� ile�Bekir�Pa�a’n�n�savunmas�n�� içeren�evrak��ura�y��Devlet’e�gönderilmi�tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2842:�89).��

Trablus�am’da�muz�r�makale�ne�reden�El�K�stasü�l�Müstakim�gazetesi�müdürü�Osman�Sultani�Efendi’nin�polis�nezaretinde�Divan���Harb’e�sevkedilmesi�istenmi�;�ancak�Osman�Sultani�Efendi’nin�M�s�r,��am�ve�Baalbek�taraflar�nda�oldu�una�dair�ihbar� al�nm��t�r.� Osman� Efendi’nin� yakalanmas�� için� Lazkiye� Mutasarr�fl���� ve�Suriye�Vilayeti’ne�yaz�lm���ve�Beyrut�Vilayeti’nden�al�nan�cevaba�binaen�Hareket�Ordusu�Kumandanl���’na�bildirilmi�tir� (BOA.,�DH.MKT.,�2841:�53).�Matbuat�Ka�nunu’na�muhalif�etti�i�gerekçesiyle�hakk�nda�tutuklama�karar��ç�kart�lan�Osman�Sultani� Efendi� yakalanarak� Divan��� Harb’de� yarg�lanm��t�r� (BOA.,� DH.MKT.,�2828:�48).�

31�Mart��syan�nda�isyanc��askerlere�da��t�lan�muz�r�evraklar�da�isyan��körük�leyen� etkenler� aras�ndad�r.� �syan�n� nihayete� ermesinden� sonra� kurulan� Divan���Harb’i�isyanc��askerlere�muz�r�evrak�da��tan�Hac��Akif’i�sürgün�etmi��(BOA.,��AS.,�85:� 1327/Ca102),�nezdinde�muz�r� evrak�bulunan�Fatih�Tetimme�i�Has�Medresesi�talebesinden�Batumlu�Osman�Nuri� Efendi’yi� de� kalebend� cezas�na� çarpt�rm��t�r�(BOA.,��.AS.,�86:�1327/C�09).�Baba�Tahir’e�ait�Vatan�Matbaas��muz�r�evrak�bas�m��n�n�yap�lmas�ndan�dolay��kapat�lm��t�r� (BOA.,�DH.MU�.,�58:�3).�El��slam�gazetesi�Sermuharriri�Adanal��Hayret�Efendi�ne�retti�i�muz�r�makaleden�dolay��mahkum�edilmi��(BOA.,��.AS.,�87:�1327/C087),�M�s�r’da�yay�nlanan�el�Umran�adl��muz�r�ga�zetenin� da��t�c�s�� Nikola� Efendi� de� tutuklanarak� mahkemeye� sevk� edilmi�tir�(BOA.,�DH.MKT.,�2898:�47).�Yurda�giri�i�yasaklanan�gazeteleri�idhal�ederek�polise�rü�vet� teklif� eden� Salihli� karyesi� ahalisinden� Ekmekçi� Yuvan� Veled�i� �stavri� de�tutuklanm��t�r�(BOA.,��.HB.,�152:�1332/Ra�065).��

Hükümet� fesat� yay�nlar� içeren�ne�riyatlar�n�bas�m�n��ve�da��t�m�n�� önlemek�için�muhtelif� tedbirler�alm��t�r.�Muz�r�fikirler� ihtiva�eden�ne�riyatlar,� toplat�larak�imha� edilmekte,� yay�nlar�� yasaklanmakta,� matbaalar�� kapat�lmakta� ve� sahipleri�hakk�nda�da�kanunî�i�lem�yap�lmaktayd��(BOA.,�MV.,�127:�2).�Yasak�yay�nlar�özel�likle�gümrükten�geçirilmekteydi.�Bu�sebeple�Rüsumat�Emaneti’ne�tebligat�yap�la�rak�gümrükte�yolcular�n�e�yalar�n�n�kontrol�edilmesi�istenmi�tir.�Tebligatla�birlik�te�gümrük�memurlar��gümrükten�geçirilen�e�yalar��daha�s�k��kontrole�tabi�tutmu��lard�r� (BOA.,� DH.MKT.,� 2868:� 1).� Ancak� yabanc�� postanelerin� buna� uymayarak�muz�r�ne�riyatlar�n�Memleket�i��ahane’ye�girmesine�müsaade�etmesi�üzerine�bir�tak�m�tedbirler�al�nm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.EMN.,�88:�38).�Bunun�üzerine�yabanc��postanelerin� ref� ve� ilgas�� hakk�nda� Meclis�i� Vükela� bir� mazbata� yay�nlam��t�r�(BOA.,�Y.EE.,�49:�29).�Ayr�ca�sokaklarda�gazete�satanlara�ruhsat�kar��l����çal��ma�izni�verilmesi�ve�gazete�havadislerinin�ba��r�larak�ilan�edilmesi�de�yasaklanm��t�r�(BOA.,�DH.MKT.,�2752:�4).�Gazete�ve�dergilerde�Kuran�ayetleri�ve�hadislerin�ay�nen� ve� tamamen� yaz�lmas�� yasaklanm��t�r.� Bu� yasa��n� getirilmesine� gazete� ve�

Page 18: Adobe Indesign CS4 makale12

242 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

dergilerin� birçok� �ekilde� kullan�ld�ktan� sonra� at�lmas�� sebep� olmu�tur.�Getirilen�yasa�a�muhalif�hareket�eden�gazetelerin�mesul�müdürler�ile�makaleyi�yazanlar�da�cezaland�r�lacaklard��(BOA.,�MV.,�255:�130).�

�stanbul�ve�Çanakkale�bo�azlar�ndan�geçen�yabanc��vapurlar�n�ald�klar��k�la�vuzlar�n�ço�unun�ecnebi�ve�Yunan�tebaas�ndan�olmalar�,�bir�kay�t�ve�kontrole�tabi�olmamalar��sebebiyle�yasak�gazetelerin�ve�matbuatlar�n�bunlar�vas�tas�yla�karaya�ç�kar�lma�ihtimaline�kar���da�tedbir�al�nm��t�r�(BOA.,�DH.EUM.KADL,�1:�3).�

Me�rutiyet�aleyhinde�ve�Arap�hilafeti�lehinde�M�s�r’da�bir�cemiyet�kurulmu��ve�muhtelif�gazetelerde�Me�rutiyet�aleyhine�ve�Arap�hilafeti�lehine�makaleler�ne��redilmi�tir.�Bu�tür�yay�n�yapan�ne�riyatlar�n�özellikle�Osmanl��uyru�u�Araplar�n�meskun� olduklar��mahallere� gizlice� sokulmas�� yasaklanm��t�r� (BOA.,�DH.MKT.,�2813:�14).��

Yunanistan’da�inti�ar�eden�ve�Osmanl��Devleti�aleyhinde�ne�riyat�yapan�baz��gazetelerin� Osmanl�� memleketlerine� sokulmas�n�n� yasaklanm��� oldu�u� bütün�vilayetlere� bildirilerek� gerekli� tedbirlerin� al�nmas�� istenmi�tir� (BOA.,�DH.EUM.THR.,�13:�51).�Harp�nedeniyle�Bulgaristan,�Yunanistan,�S�rbistan�ve�Ka�rada�� ülkelerinde� ç�kar�lan� gazetelerin� sava��müddetince� yurda� giri�i� yasaklan�m��t�r�(BOA.,�MV.,�174:�72).�

Devlet� dairesinde� çal��an�memurlar�n,� siyasi� niteli�inden� dolay�� gazetelerde�mütalaalarda� bulunmalar�n�n� yasak� olmas�� ile� ilgili� tezkire�i� samiye� sureti� ilgili�devlet�dairelerine�gönderilmi�tir� (BOA.,�DH.EUM.HM.,� 68:� 47).�Memalik�i� ecne�biyede�ne�rolup�Memalik�i�Osmaniye’ye�getirilen�Bulgarca�risalede,�muz�r�resim�ve� yaz�lar� bulunmas�� sebebiyle,� da��t�c�lar�� hakk�nda�gerekli�muamelenin� yap�l�mas��istenmi�tir�(BOA.,�DH.MU�.,�64:��1).�

Postada�aç�k�olarak�gelen�evrak���muz�rran�n� ithalinin�menine,�kapal��olarak�gelenler�için�ise�bir�muamele�yap�lamayaca���Posta�Nezareti’ne�bildirilmi�tir.�Pa�ris’te�tab�olup�bir�nüshas��posta�ile�Ayd�n�ve�Edirne�vilayetleri�nam�na�gönderilen�ura�y��Ümmet�Yahud�Numune�i�Denaet�Risalesi�aç�k�posta�ile�geldi�inden�hakk�nda�muamele�yap�lm��t�r�(BOA.,�DH.MU�.,�68:��1/47).�Aç�k�zarflar�içinde�birçok�muz�r�telkinat�bulunan�M�s�r,�Fransa�ve��sviçre’den�gelen�matbu�Arapça�beyannamelerin�da��t�m�na�yasak�getirilmi�tir�(BOA.,�MV.,�174:�38).�

Matbuat� Müdüriyet�i� Umumiyesi’nden� Erzurum� Vilayeti’ne� “Erzurum’da�münte�ir�Ermenice�Perkir�gazetesinin�münderecat���muz�rras�ndan�dolay��Matbuat�Kanu�nu’nun�yirmi�üçüncü�maddesi�hükmüne�tevfiken�bila�müddet�tatili�vükela�karar�yla�tebli��olunur”��eklinde�bir�telgraf�çekilmi�tir�(BOA.,�DH.�FR.,�42:�19).�

�ifre�Kalemi’nden�Beyrut�Vilayeti’ne�“Trablus�am’da�münte�ir�el��Mehami�gazete�sinin� münderecat��� muz�rras�na� binaen� Matbuat� Kanunu’nun� yirmi� üçüncü� maddesi�mucibine�tatil�k�l�nd����Meclis�i�Vükela�karar�yla�tebli��olunur”��eklinde�bir�telgraf�yol�lanm��t�r�(BOA.,�DH.�FR.,�45:�41).�

Emniyet�i�Umumiye�Müdüriyeti’nden�“Fransa�konsolosuna�ait�evrak�n�aralar�nda�muz�rlar��bulunmak�ihtimali�mevcut�ise��spanya�konsolosuna�müracaat�etmeyerek�ve�hare�

Page 19: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 243

ketinizi�taraf�n�zdan�bir�vaki�bir�te�ebbüs�gibi�göstererek�bi�l�ahz�memhuren�Nezarete�irsa�li”��eklinde�Kudüs�i��erif�Mutasarr�fl���’na�bir�telgraf�gönderilmi�tir�(BOA.,�MV.,�47:�169).�

�SONUÇ�Osmanl��Devleti,�yenile�me�süreciyle�birlikte�sosyal,� idari,�mali,� ticari�ve�hu�

kuki� sahada� önemli� aç�l�mlar� yakalam��t�r.� Bu� aç�l�mlar�n� yan�nda� matbuat� ve�ne�riyatta� da� önemli� geli�meler� elde� edilmi�tir.� 1908’de�Me�rutiyetin� ikinci� kez�ilan�yla�bas�n�önemli�kazan�mlar�edinmi�tir.��

Osmanl��Devleti’nin�idari,�iktisadi,�sosyal�ve�e�itim�sorunlar�n�n�Me�rutiyetle�ortadan� kald�raca��na� inan�lm��;� ancak� beklentilerin� kar��lanamamas�� ve� bunun�yan�nda� mevcut� problemlerin� giderek� artmas�yla� umudun� yerini� karamsarl�k�almaya�ba�lam��t�r.��

�ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti,�herkese�e�itlik�ve�hürriyet�vermek�amac�yla� ilan�etti�i�Me�rutiyetle�getirdi�i�yeni� avantajlar�n� zararl��neticeler�ortaya� ç�karmas�n�dan� dolay�� birtak�m� tedbirler� almaya� ba�lam��t�r.� Bas�n� hürriyetinin� sa�lanmas��Osmanl��Devleti�ve�hilafet,��ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti�ve��slam�dini�aleyhine�men�fi�yay�nlar�n�artmas�na�neden�olmu�tur.�Hükümet�y�k�c��ve�bölücü�ne�riyatlar�n�faaliyetlerini�engellemek�için�bas�na�k�s�tlamalar�getirmi�tir.��

�ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti�aleyhine�yay�nlar,�genelde�Cemiyet�içi�muhalefetle�ortaya�ç�km��t�r.�Ba�lang�çta�Cemiyet� içinde�görev�alanlar,�menfaat�çat��mas��se�bebiyle�Cemiyet’ten�ayr�larak�Cemiyet�aleyhinde�karalama�kampanyas��ba�latm���lard�r.�Özellikle�Mevlanzade�ve��erif�Pa�a�Cemiyet�kar��t��yay�nlar�yla�öne�ç�kan�muhaliflerdir.��

Bas�n�yay�n�Osmanl��gayrimüslim�az�nl�klar�n�devlete�kar���isyan�ettirilmesin�de� kullan�lan� önemli� bir� vas�ta� olmu�tur.� Gerek� içeride� gerekse� d��ar�da� devlet�aleyhine�bölücü�yay�nlar�gayrimüslim�az�nl�klar�n�devlete�kar���isyan�etmelerinde�önemli� rol� oynam��t�r.� Yay�nlarda� Osmanl�� Devleti’nin� toprak� bütünlü�ünü� ve�hükümranl�k�haklar�n��zedeleyecek�fikirler�ele�al�nmaktayd�.�Menfi�yaz�lar��slam�dinini�de�hedef�almaktayd�.��

�ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti,�Osmanl��Devleti’nin�toprak�bütünlü�ünü�bozacak�ne�riyat�ve�matbuat�n�memlekete�giri�inin�engellenmesi� için�bir�dizi�tedbirler�al�m��t�r.� Dâhili� ve� harici� aç�dan� devleti� zor� durumda� b�rakan� muz�r� ne�riyatlar��basanlar,�da��tanlar,�ellerinde�bulunduranlar�hakk�nda�gerekli�cezai�müeyyideler�uygulanm��,�mevzu�ile�alakal��kimseler�s�k�s�k�ikaz�edilmi�lerdir.�Özellikle�yabanc��postahanelerin�daha�s�k��kontrol�edilmesine�çal���lm��t�r.�Bu�ne�riyat�ve�matbuat�lar�n�yurda�giri�lerinin�engellenmesi�için�yap�lan�te�ebbüslerde�bir�noktaya�kadar�ba�ar��sa�lanm��t�r.�Ancak�uzun�vadede�engellenememi�tir.��

Osmanl�� tebaas��gayrimüslim�az�nl�klar�n�y�k�c��ve�bölücü�yay�nlar�n�n�yan��s�ra�Osmanl��tebaas��Araplar�da�y�k�c��ve�bölücü�yay�n�faaliyetlerine�giri�mi�lerdir.�Onlar�n�menfi� yay�nlar�� daha� ziyade� hilafet� eksenli� olmu�tur.� Hükümet� bu� tür�

Page 20: Adobe Indesign CS4 makale12

244 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

bölücü�yay�nlar�n�memlekete�giri�ini�yasaklam���ve�kontrol�alt�na�almaya�çal��m���t�r.��

�ttihat�ve�Terakki�Cemiyeti,�a��r��hürriyetle�toplumun�terakki�ve�tekamül�elde�edece�ini�varsaym��;�ancak�verilen�hürriyetin�kontrolsüz�kullan�m�n�n,�toplum�ve�devlet�düzeninin�bozulmas�na�yol�açaca��n��sonradan�kestirebilmi�tir.��

��

Page 21: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 245

KAYNAKÇA�a)�Ba�bakanl�k�Osmanl��Ar�iv�Vesikalar���Sadâret�Mektubî�Mühimme�Kalemi�(A.MKT.MHM.)�Dosya�No:�551,�Gömlek�No:�11,�18�Rebiülahir�1327.� ��Dahiliye�Vekaleti�Emniyeti�Umumiye�Müdüriyeti�Muhaberat�ve�Tensikat�Kalemi�(DH.EUM.MTK.)�Dosya�No:�74,�Gömlek�No:�23,�27�Ramazan�1331.��Dahiliye�Vekaleti�Emniyeti�Umumiye�Tahrirat�(DH.EUM.THR.)�Dosya�No:�13,�Gömlek�No:�63,�16�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�132,�Gömlek�No:�6,�16��aban�1327.;�

Dosya�No:� 9,�Gömlek�No:� 28,� 9� �evval� 1327.;�Dosya�No:� 90,�Gömlek�No:� 41,� 6�Ramazan�1327.;�Dosya�No:�91,�Gömlek�No:�94,�23��evval�1327.;�Dosya�No:�92,�Gömlek�No:�46,�7�Zilka�de�1327.;�Dosya�No:�10,�Gömlek�No:�25,�19��evval�1327.;�Dosya�No:�5,�Gömlek�No:�21,�10�Ramazan�1327.;�Dosya�No:�5,�Gömlek�No:�21.;�Dosya�No:�13,�Gömlek�No:�51,� 15�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�13,�Gömlek�No:�51,�15�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�32,�Gömlek�No:�17,�18�Re�biülahir�1328.;�Dosya�No:�34,�Gömlek�No:�15,�14�Cemaziyelevvel�1328.;�Dosya�No:�9,�Gömlek�No:�3,�5��evval�1327.;�Dosya�No:�92,�Gömlek�No:�46,�7�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�92,�Gömlek�No:�71,�12�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�92,�Gömlek�No:�75,�14�Zilkade�1327.�

�Dahiliye�Vekaleti�Emniyeti�Umumiye�Evrak��(DH.EUM.VRK.)�Dosya�No:�20,�Gömlek�No:�37,�11��evval�1327.;�Dosya�No:�20,�Gömlek�No:�48,�1�Zilkade�1327.;�

Dosya�No:�20,�Gömlek�No:�49,� 1�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�20,�Gömlek�No:�49,� 1�Zilkade�1327.;�Dosya�No:�21,�Gömlek�No:�28,�14�Rebiülevvel�1329.�

�Dahiliye�Nezareti��dare�(DH.�D.)��Dosya�No:�79,�Gömlek�No:�32,�20��evval�1331.;�Dosya�No:�79,�Gömlek�No:�32,�20��evval�1331.;�

Dosya�No:�79,�Gömlek�No:�32,�20��evval�1331;�Dosya�No:�79,�Gömlek�No:�32.��Dahiliye�Nezareti�Kalem�i�Mahsus�Müdüriyeti�(DH.KMS.)�Dosya�No:�11,�Gömlek�No:�3,�6�Safer�1332.;�Dosya�No:�18,�Gömlek�No:�17,�25�Rebiülahir�1332.;�

Dosya�No:�189,�Gömlek�No:�10,�2�Recep�1332.;�Dosya�No:�2/�1,�Gömlek�No:�13,�27�Zilkade�1331.;�Dosya�No:�21,�Gömlek�No:�41,�22�Cemaziyelahir�1332.�

�Dahiliye�Nezareti�Mektubi�Kalemi�(DH.MKT.)�Dosya�No:�2827,�Gömlek�No:�25,�12�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�2752,�Gömlek�No:�4,�6�Safer�

1327.;�Dosya�No:�2817,�Gömlek�No:�71,�28�Rebiülahir�1327.;�Dosya�No:�2828,�Gömlek�No:�48,�13�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�2841,�Gömlek�No:�53,�23�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�2842,�Gömlek�No:�89,�25�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�2858,�Gömlek�No:�90,�9�Ce�maziyelahir�1327.;�Dosya�No:�2863,�Gömlek�No:�51,�13�Cemaziyelahir�1327.;�Dosya�No:�2897,�Gömlek�No:�44,�24�Recep�1327.;�Dosya�No:�2898,�Gömlek�No:�47,�25�Recep�1327.;�Dosya�No:�2911,�Gömlek�No:�35,�9��aban�1327.;�Dosya�No:�2914,�Gömlek�No:�91,�13��aban�1327.;�Dosya�No:�2915,�Gömlek�No:�89,�26��aban�1327.;�Dosya�No:�47,�Gömlek�No:�169,�7�Muharrem�1333.;�Dosya�No:�47,�Gömlek�No:�169,�7�Muharrem�1333.�

�Dahiliye�Nezareti�Muhaberat���Umumiye��daresi�Kalemi�(DH.MU�.)��Dosya�No:�11,�Gömlek�No:��1/56.;�Dosya�No:�12/�2,�Gömlek�No:�22,�5�Ramazan�1327.;�Dosya�No:�

48,� Gömlek� No:� 13,� 14� Zilhicce� 1327.;� Dosya� No:� 64/�1,� Gömlek� No:� 36,� 2� Safer� 1328.;��Dosya�No:�68/�1,�Gömlek�No:�47,�16�Safer�1328.�

�Dahiliye�Nezareti�ifre�Kalemi�(DH.FR.)�Dosya�No:�39,�Gömlek�No:�13,�18�Rebiülahir�1332.;�Dosya�No:�39,�Gömlek�No:�76,�26�Rebiülahir�

1332.���radeler�Askeri�(�.AS.)�Dosya�No:�84,�Gömlek�No:� 1327/CA�38,� 17�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:� 84,�Gömlek�No:�

1327/Ca�40,�10�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�85,�Gömlek�No:�1327/CA102,�28�Cemaziye�levvel�1327.;�Dosya�No:�86,�Gömlek�No:�1327/C�09,�4�Cemaziyelahir�1327.�

��rade�Harbiye�(�.HB.)�Dosya�No:�152,�Gömlek�No:�1332/RA�065.�

Page 22: Adobe Indesign CS4 makale12

246 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

�Dahiliye�Vekaleti�Emniyeti�Umumiye�Kalemi�Adli�(DH.EUM.KADL.)�Dosya�No:�2,�Gömlek�No:�14,�8�Zilhicce�1328.;�Dosya�No:�1,�Gömlek�No:�3,�22�Ramazan�1328.;�

Dosya�No:�1,�Gömlek�No:�3,�22�Ramazan�1328.;�Dosya�No:�16,�Gömlek�No:�30,�7�Cemaziye�levvel�1329.;�Dosya�No:�16,�Gömlek�No:�31,�7�Cemaziyelevvel�1329.;�Dosya�No:�22,�Gömlek�No:�21,�25�Zilhicce�1328.;�Dosya�No:�8,�Gömlek�No:�43,�23�Safer�1329.�

�Dahiliye�Nezareti�Emniyet�i�Umumiye�Ecanib�Kalemi�(DH.EUM.ECB.)�Dosya�No:�7,�Gömlek�No:�48,�19�Safer�1335.��Dahiliye�Nezareti�Emniyet�i�Umûmiye�Müdüriyeti�Muhasebe�Kalemi�(DH.EUM.MH.)�Dosya�No:�79,�Gömlek�No:�32,�20��evval�1331.��Dahiliye�Nezareti�Emniyet�i�Umumiye�Müdüriyeti�Muhaberat�ve�Tensikat�Kalemi�(DH.EUM.MTK.)�Dosya�No:�75,�Gömlek�No:�12,�24�Safer�1332.��Dahiliye�Nezâreti�Emniyet�i�Umumiyye�Müdiriyeti�Emniyet�Kalemi�(DH.EUM.EMN.)�Dosya�No:�88,�Gömlek�No:�38,�28��aban�1332.��

�Dahiliye�Nezâreti�Emniyet�i�Umumiyye�Müdiriyeti.�Hukuk�Mü�avirli�i�(DH.EUM.HM.)�Dosya�No:�68,�Gömlek�No:�47,�20�Zilkade�1331.��Dahiliye�Vekaleti�Mektubi�Kalemi�(DH.MKT.):�Dosya�No:�2813,�Gömlek�No:�14,�25�Rebiülahir�1327.;�Dosya�No:�2827,�Gömlek�No:�25,�12�Cema�

ziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�2897,�Gömlek�No:�23,�24�Recep�1327;�Dosya�No:�2895,�Gömlek�No:�23.�

��Dahiliye�Nezareti�Muhaberat���Umumiye��daresi�Kalemi�(DH.MU�)�Dosya�No:�11/�1,�Gömlek�No:�56,�3�Ramazan�1327.;�Dosya�No:�11/�2,�Gömlek�No:�42,�17�Ramazan�

1327.;�Dosya�No:�11/�3),�Gömlek�No:�24,�27�Muharrem�1328.;�Dosya�No:�12/�2,�Gömlek�No:�22,�5�Ramazan�1327.;�Dosya�No:�2831,�Gömlek�No:�30,�16�Cemaziyelevvel�1327.;�Dosya�No:�41/�1,�Gömlek�No:�20,�24�Zilkade�1327.�

�Meclis�i�Vükela�Mazbatas��(MV.)�Dosya�No:�130,�Gömlek�No:�61,�22�Recep�1327.;�Dosya�No:�133,�Gömlek�No:�79,�19��evval�1327.;�

Dosya�No:�133,�Gömlek�No:�81,�23��evval�1327.;�Dosya�No:�137,�Gömlek�No:�55,�16�Safer�1328.;�Dosya�No:�45,�Gömlek�No:�194,�15�Zilkade�1332.;�Dosya�No:�192,�Gömlek�No:�19,�25��evval�1332.;�Dosya�No:�127,�Gömlek�No:�2,�1�Rebiülahir�1327.;�Dosya�No:�194,�Gömlek�No:�17,�8�Zilhicce�1332.;�Dosya�No:�175,�Gömlek�No:�54,�11�Rebiülahir�1331.;�Dosya�No:�176,�Gö�mlek�No:�37,�12�Cemaziyelevvel�1331.;�Dosya�No:�176,�Gömlek�No:�45,�15�Cemaziyelevvel�1331.;�Dosya�No:�176,�Gömlek�No:�45,�15�Cemaziyelevvel�1331.;�Dosya�No:�176,�Gömlek�No:�5,�1�Cemaziyelevvel�1331.;�Dosya�No:�177,�Gömlek�No:�57,�13�Cemaziyelahir�1331.;�Dosya�No:�179,�Gömlek�No:�90,�15�Cemaziyelevvel�1331.;�Dosya�No:�180,�Gömlek�No:�11,�15��evval�1331.;�Dosya�No:�181,�Gömlek�No:�21,�21�Zilkade�1331.;�Dosya�No:�182,�Gömlek�No:�32,�18�Zilhicce�1331.;�Dosya�No:�182,�Gömlek�No:�32,�18�Zilhicce�1331.;�Dosya�No:�183,�Gömlek�No:�27,�13�Muharrem�1332.;�Dosya�No:�183,�Gömlek�No:�27,�13�M�1332.;�Dosya�No:�185,�Gömlek�No:�14,�15�Ra�1332.;�Dosya�No:�185,�Gömlek�No:�14,�15�Rebiülevvel�1332.;�Dosya�No:�185,�Gömlek�No:�14,�15�Rebiülevvel�1332.;�Dosya�No:�187,�Gömlek�No:�36,�16�Cemaziyelevvel�1332.;�Dosya�No:�187,�Gömlek�No:�78,�30�Cemaziyelevvel�1332.;�Dosya�No:�188,�Gömlek�No:�21,�14�Cemaziyelahir�1332.;�Dosya�No:�189,�Gömlek�No:�10,�2�Recep�1332.;�Dosya�No:�189,�Gömlek�No:�37,�16�Recep�1332.;�Dosya�No:�189,�Gömlek�No:�39,�16�Recep�1332.;�Dosya�No:�189,�Gömlek�No:�41,�26�Recep�1332.;�Dosya�No:�194,�Gömlek�No:�18,�8�Zilhicce�1332.;�Dosya�No:�195,�Gömlek�No:�149,�26�Safer�1333.;�Dosya�No:�195,�Gömlek�No:�63,�2�Safer�1333.;�Dosya�No:�198,�Gömlek�No:�13,�4�Recep�1333.;�Dosya�No:�255,�Gömlek�No:�130,�6�Safer�1340.;�Dosya�No:�75,�Gömlek�No:�12,�24�Safer�1332;�Dosya�No:�229,�Gömlek�No:�120,�20�Rebiülevvel�1331;�Dosya�No:�187,�Gömlek�No:�34,�16�Cemaziyelevvel�1332.�

�Maarif�Mektubi�Kalemi�(MF.MKT.)�Dosya�No:�71,�Gömlek�No:�104,�12�Zilkade�1298.�

�Y�ld�z�Ar�ivi�Esas�Evrak�(Y.EE.)�

Page 23: Adobe Indesign CS4 makale12

1/2 • ULUSLARARASI TAR�H ve SOSYAL ARA�TIRMALAR DERG�S� TAR�H�N PE��NDE • 247

Dosya�No:�143,�Gömlek�No:�33,�6�Rebiülahir�1327.;�Dosya�No:�143,�Gömlek�No:�53,�6�Rebiülahir�1327.;�Dosya�No:�49,�Gömlek�No:�29,�6�Rebiülahir�1327.;�Dosya�No:�49,�Gömlek�No:�29,�6�Re�biülahir�1327;�Dosya�No:�31,�Gömlek�No:�9,�6�Rebiülahir�1327.�

�b)�Telif�ve�Tedkik�Eserler��A.�Saffet,��stanbul�Musahabeleri,�Kütübhane�i�Saadet,�Dersaaset�1324�(1906).��Ahmed�Midhat�Efendi,�Menfâ,�K�rkanbar�Matbaas�,��stanbul�1293.��Ahmed�Refik�(Alt�nay)�(1324�1326),��nk�lab���Azim,�As�r�Matbaas�,��stanbul.��Ahmed�Refik�(Alt�nay),�16.�Yüzy�lda�Rafizilik�ve�Bekta�ilik,�(sad.�Mehmet�Yaman),�Ufuk�Matbaas�,�

�stanbul�1994.��Ak�in,�Sina,�31�Mart�Olay�,�S.B.F.�Yay�nlar�,�Ankara�1970.��Ali�Cevat,�II.�Me�rutiyetin��lan��ve�31�Mart�Hadisesi,�(yay.�haz.�Faik�Re�id�Unat),�T.T.K.�Yay.,�An�

kara�1960.��Ali�Münif�Bey,�Münif�Bey’in�Hat�ralar�,�(haz.�Taha�Toros),��sis�Yay�nc�l�k,��stanbul�1996.��Atay,�Falih�R�fk�,�Bat���Y�llar�,�Ekin�Bas�mevi,��stanbul�1963.��Basiretçi�Ali�Efendi,��stanbul’da�Elli�Y�ll�k�Önemli�Olaylar,�Sander�Yay�nlar�,��stanbul�1976.��Birinci,�Ali,�Hürriyet�ve��tilaf�F�rkas�,�II.�Me�rutiyet�Devrinde��ttihat�ve�Terakki’ye�Kar���Ç�kanlar,�Der�

gah�Yay�nlar�,��stanbul�1990.��Birinci,�Ali,�Tarih�U�runda,�Dergah�Yay�nlar�,��stanbul�2001.��Birinci,�Ali,�Tarih�Yolunda,�Dergah�Yay.,��stanbul�2001.��Celal�Nuri,�1327�Senesinde�Selanik’te�Münakîd��ttihat�ve�Terakki�Kongresine�Takdim�Olunan�Muht�ra�

d�r,��stanbul�1328.��Dani�mend,��smail�Hami,��zahl��Osmanl��Tarihi�Kronolojisi,�Cilt�4,�Türkiye�Yay�nevi,��stanbul�1972.��Demirel,�Fatmagül,�II.�Abdülhamit�Döneminde�Sansür,�Ba�lam�Yay�nlar�,��stanbul�2007.��Dilmen,��brahim�Necmi,�Tarih�i�Edebiyat�Dersleri,�C.�2,��stanbul�1338.��Doktor�Kamil,�Bükülmez�Kol�Yahud�10�Temmuz,�Yeni�Osmanl��Matbaas�,�Dersaâdet�1325.��Dr.�Mehmed�Cemil,�Mah�erde�Bir�Hutbe,��stanbul�1331.��Emil,�Birol,�Mizanc��Murad�Bey,�Hayat��ve�Eserleri,��.Ü.E.F.Y.,��stanbul�1979.���Enver�Pa�a,�Enver�Pa�a�n�n�An�lar��(1881�1908),� (haz.�Halil�Erdo�an�Cengiz),� �leti�im�Yay�nlar�,�

�stanbul�1991.��Ertu�,�Hasan�R.,�Bas�n�ve�Yay�n�Hareketleri�Tarihi,��stanbul�1973.��Eyicil,�Ahmet,�Dr.�Naz�m�Bey,�Türk��nk�lâp�Tarihi�Enstitüsü,�Yay�nlanmam���Doktora�Tezi,�An�

kara�1989.��Felek,�Burhan,�Ya�ad���m�z�Günler,�Milliyet�Gazetesi�Yay.,��stanbul�1974.���brahim�Müteferrika,�Milletlerin�Düzeninde��lmi�Usuller,�(yay.�haz.�Ömer�Okutan),��stanbul�Devlet�

Bas�mevi,��stanbul�1990.���nu�ur,�M.�Nuri,�Bas�n�ve�Yay�n�Tarihi,�Ça�layan�Kitabevi,��stanbul�1982.���rtem,�Süleymen�Kani,�31�Mart�ve�Hareket�Ordusu,�Abdülhamit’in�Selanik�Sürgünü,�(yay.�haz.�Os�

man�Selim�Kocahano�lu),�Temel�Yay�nlar�,��stanbul�2003.��Kabacal�,�Alpay,�Türk�Kitap�Tarihi,�Ba�lang�çtan�Tanzimat’a�Kadar,�Cem�Yay�nevi,��stanbul�1989.���Kadri,� Hüseyin� Kaz�m,� Me�rutiyetten� Cumhuriyete� Hat�ralar�m,� (haz.� �smail� Kara),� �leti�im�

Yay.,��stanbul�1991.��Kansu,�Aykut,�1908�Devrimi,�(çev.�Ayda�Erbal),��leti�im�Yay�nlar�,��stanbul�2001.��Kaygusuz,�Bezmi�Nusret,�Bir�Roman�Gibi,��hsan�Gümü�ayak�Matbaas�,��stanbul�1995.��Kaz�m�Nami�(Duru),�Nas�l�Oldu,�Selanik�1326.��Kudret,�Cevdet,�Abdülhamit�Döneminde�Sansür,�Milliyet�Gazetesi�Yay.,��stanbul�1977.��Mehmed�Asaf,�Vükela�Kimler�Olacak,�Artin�Asaduryan�Matbaas�,��stanbul�1326.��Naz�m�Pa�a,�Naz�m�Pa�a’n�n�Hat�ralar�,�Cilt�2,�Türkiye�Yay.,��stanbul�tz.��Nur,�R�za,�Hayat�ve�Hat�rat�m,�(haz.�Abdurrahman�Dilipak),���aret�Yay�nlar�,�Cilt�2,��stanbul�1981.�

Page 24: Adobe Indesign CS4 makale12

248 • THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH • 1/2

�Özön,�Mustafa�Nihat,�Türkçede�Yabanc��Kelimler�Sözlü�ü,��stanbul�1962.��Price,�M.�Philip,�Türkiye�Tarihi,��mparatorluktan�Cumhuriyete�Kadar,�(çev.�As�m�Kutludo�an),�Tür�

kiye����Bankas��Yay.,�Ankara�1969��Ramsaur,�Ernest�E.,� Jön�Türkler�ve�1908� �htilali,� (çev.�Nuran�Ülken),�Sander�Yay�nlar�,� �stanbul�

1972.��Shaw,�Stanford�J.�–�Ezel�Kural�Shaw;�Osmanl���mparatorlu�u�ve�Modern�Türkiye,�Cilt�2,�(çev.�Meh�

med�Harmanc�),�E�Yay�nlar�,��stanbul�1983.���apolyo,�Enver�B.,�Türk�Gazetecilik�Tarihi�ve�Her�Yönüyle�Bas�n,�Ankara�1969.���ehbenderzade�Ahmed�Hilmi,��stibdad�n�Vah�etleri�yahud�Bir�Fedaînin�Ölümü,�y.y.,��stanbul.���erif�Pa�a,�Bir�Hasbihal,��stanbul�1330.���erif�Pa�a,�Bir�Muhalifin�Hat�ralar���ttihat�ve�Terakkiye�Muhalefet,�Nehir�Yay�nlar�,��stanbul�1990.���erif�Pa�a,�Me�rutiyet’e�Do�ru�Ben�ve�Hayat�m,�Nefaset�Matbaas�,�Dersaadet�1911.��Taner,�Ali�Haydar,�Yabanc��Kelimeler�Lügat�,��stanbul�1941.��Tokgöz,�Ahmed��hsan,�Matbuat�Hat�ralar�m,�1888�1923,�Cilt�1�2,�Ahmed��hsan�Matbaas�,��stanbul�

1931.��Topuz,�H�fz�,�100�Soruda�Türk�Bas�n�Tarihi,�Gerçek�Yay.,��stanbul�1973.��Tunaya,�Tar�k�Zafer,�Türkiye’de�Siyasî�Partiler,�Cilt�1,�Baha�Matbaas�,��stanbul�1984.��Tütengil,�Cavit�Orhan,�Yeni�Osmanl�lardan�Bu�Yana��ngiltere’de�Türk�Gazetecili�i,�1867�1967,��stan�

bul�Üniversitesi,��stanbul�1969.��Uran,�Hilmi,�Hat�ralar�m,�yayl.�y.,�Ankara�1959.��Yöntem,�Ali�Canip,�“Faz�l�(1759�1810),��slam�Ansiklopedisi,�C.�4,��stanbul�1977.��Yurda�Sokulmas��ve�Elden�Ele�Geçmesi�Yasak�Yay�nlar,�Ankara�1975.��Zenit,�Bulgaristan�ve�Kom�ular�n�n�Kuvve�i�Askeriyeleri,�(mütercim:�A.�Yahya),�Dersaadet�1327.��c)�Makaleler��“Geçen�Meraretler”,�Millet,�S.�1,�23�Temmuz�1324.����“Köylüleri��kâz”,�Neyyir�i�Hakikat,�S.�25,�10�Eylül�1324.��“�ayialar”,��kdam,�S.�5177,�8�Te�rîn�i�Evvel�1324.��Ali�Nihat,�“Gazetelerden�Sak�nal�m”,�Ceride,�Say��10,�23�Zilkade�1326.��Bayur,�Yusuf�Hikmet,�“II.�Me�rutiyet�Üzerine�Baz��Dü�ünceler”,�Belleten,�Cilt�XXI�II/90,�Ankara�

1959.��Bir�K�z�ltoprakl�,�“Memurin�Tensikat�”,��sti�are,�S.�1,�4�Eylül�1324.��Birinci,�Ali,�“31�Mart�Vakas�n�n�Bir�Yorumu”,�Osmanl��Ansiklopedisi,�Cilt�13,�Yeni�Türkiye�Yay�n�

lar�,��stanbul�2001.��Birinci,�Ali,� “Siyasîle�menin� �lk�Devresi� (24�Temmuz�1908�� 11�Haziran� 1913)”,�Tarih�Yolunda,�

Dergah�Yay�nlar�,��stanbul�2001.���kdam,�Say��5340,�25�Mart�1325.���smail�Hakk�,�“Tensikat�Meselesi”,��kdam,�S.�5116,�9�A�ustos�1324.��Mehmed�Ata,�“Memâlik�i�Osmânîye’de�Sansürün�Tarihi”,��kdam,�Say��9264,�6�Rebîülevvel�1337�/�

19�Kanun���Evvel�1334�/�10�Aral�k�1918.��Musavver�Muhit,�Cilt�1,�Say��3,�2�Te�rin�i�Sani�1324.��Neyyir�i�Hakikat,�Say��4,�17�Temmuz�1324.��Posta�ve�Telgraf�Mecmuas�,�Say��104,�Te�rin�i�Sani�1325.��Süleyman�Numan,�“�nk�lâb�m�z”,�Musavver�Muhit,�Cilt�1,�Say��9,�Kanun�i�Evvel�1324.�