Afrikanergedenktekens in Suid-Afrika - Boererepublieke · 2 Gedenksteen onthul met inwyding van die kerkgebou op 20 Mei 1939. Waspore van die Sarel Cilliers-wa in sement. **

1

GEDENKTEKENS IN SUID-AFRIKA

Opgestel deur Jackie Grobler.

Hierdie lys bevat hoofsaaklik gedenktekens wat vir die Afrikanergemeenskap van belang

is. Die lys is vanselfsprekend nie volledig nie. Indien ek ‘n belangrike gedenkteken

weggelaat het, laat my asb weet by [email protected]

Afkortings wat in hierdie dokument gebruik word:

ABO - Anglo-Boereoorlog (1899-1902)

GRA - Genootskap van Regte Afrikaners (1875)

GTE - Groot Trek Eeufees (1938)

KK - Konsentrasiekamp van die ABO

NGK - Nederduits Gereformeerde Kerk

OVS - Republiek van die Oranje-Vrystaat (1854-1902)

VOC - Verenigde Oos-Indiese Kompanjie

WO - Wêreldoorlog/Wêreldoorloë (1914-1918 en 1939-1945)

ZAR - Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaalse Republiek, 1857-1902)

GAUTENG GEDENKTEKENS

Alberton

NGK

Benewens die kerkgebou self is daar ‘n GTE-gedenkteken (kerk self?) asook waspore in sement.

Hoogs sigbaar van snelweg af (ek dink Penzancestraat)

GTE-gedenkteken en gedenksaal

Klipstapel opgerig deur die Germiston-Alberton Dingaansfees-kommissie op 6 Desember 1938

tydens besoek van die Transvaalse Hooftrek.

By die Dingaan/Geloftefeesterrein in Alberton. (Moontlik die Eeufeesterrein hoek van

Eeufeesstraat en Charl Cilliersstaat)

Benoni

Republiekmonument

Op terrein van Laerskool Brentwoodpark

Hoek van High Rd en Vryburg Rd

Groot Trek Eeufeesgedenkplaat

By die Gereformeerde Kerk in Benoni.

Groot Trek Eeufeesgedenkteken

By die Hoërskool Brandwag in Benoni, 7th Street near corner 7th Ave

Boksburg

N.G. Kerk Boksburg-Noord, ook genoem die “Voortrekker-gedenkkerk” Charl Cilliersstraat 47, Boksburg-Noord

** Hoeksteen gelê op 8 Desember 1938 deur H.J. Klopper, Hoofleier van die Gedenktrek.

** Gedenksteen gelê op 8 Desember 1938 deur ds G.J.J. Boshoff, eerste leraar van die gemeente

** Loodglasvenster wat Geloftekerk in PMB uitbeeld.

2

** Gedenksteen onthul met inwyding van die kerkgebou op 20 Mei 1939.

** Waspore van die Sarel Cilliers-wa in sement.

** Wawiele teen die oostelike muur van die kerk

** Perdespore van die 1949 Rapportryers op pad na die Voortrekkermonument-inwyding.

N.G. Moederkerk, Boksburg. Hoek van Voortrekker- en Grachtstraat

** Hoeksteen gelê op 1912-01-27.

** Graf van ds J.M. Louw (1869-1939) en sy eggenote G.J. Louw (gebore Joubert) asook

gedenksteen vir mev J.M. Louw as medestigter en jarelange voorsitster van die Transvaalse Vroue

Sendingvereniging.

** Anglo-Boereoorlog Burgermonument ter nagedagtenis van offisiere (waaronder generaal Gert

Gravett) en burgers van Boksburg wat in die oorlog gesneuwel het.

** Rapportryersbesoek 9 Des 1949, perdespore in beton

** Waspore in beton, Sarel Cillierswa 8 Des 1938

Hoërskool Voortrekker, Boksburg.

Voortrekkerstraat

** Voortrekkergedenkpaneel in basreliëf wat ’n trektoneel voorstel onder die vensters teen die

muur van die Voortrekkersaal. Beeldhouer Anton van Wouw.

- Groot Trek Eeufeesklipstapel.

- Bolyfbeeld van generaal C.F. Beyers

- Standbeeld van twee Voortrekkerkinders

Eerste Wêreldoorlog-gedenkteken, Boksburg.

Noordoostelike hoek van Bank- en Commissionerstraat

Brakpan

Groot Trek Eeufees-gedenkmonument

Gepak tydens besoek van die Sarel Cilliers-trek, 1938/12/07. By die Stadsaal in Brakpan, in

Kingsway-laan.

Second World War Cenotaph

Garden of Remebrance, Hosking Park, corner of Prince George Ave and Abercorn Avenue.

Bronkhorstspruit

Eerste Vryheidsoorlog grafte en gedenkteken

Op die terrein waar die geveg by Bronkhorstspruit tydens die Eerste Vryheidsoorlog van 1880-81

op 20 Desember 1880 plaasgevind en die Boere ‘n groot oorwinning behaal het. Daar is enkele

grafte en gedenktekens ‘n paar kilometer suid van die dorp.

Carletonville

Groot Trek Eeufeesklipstapel

Gepak tydens besoek van die Sarel Cilliers-trek, 1938/11/30. By Wonderfontein.

Centurion

Rooihuiskraal-slagveld (gedeelte van)

Terrein van geveg tydens Eerste Vryheidsoorlog op 12 Feb 1881. Oos van Rooihuiskraal Road

Sytze Wierda-brug

Waar Ou Johannesburgpad (R101) die Sesmylspruit oorsteek

3

Daleside

Japie Greyling-monument asook Johan le Roux-monument

By Laerskool Japie Greyling, hoek van Blousysie- en Witkruisarendstraat

De Wildt

Jopie Fourie-gedenknaald Langs R513

Eikenhof

Danie Theron se graf

Elsburg

Groot klipgedenkteken

In begraafplaas, Nege grafte van die eerste inwoners van die dorp (o.a. Sarel Johannes Smit) is

tydens die besoek van die waens (Sarel Cilliers-trek, 1938/12/09) herstel en skoongemaak en ’n

groot klipgedenkteken met ’n toepaslike inskripsie is by die grafte aangebring. – miskien twee

gedenktekens


Waspore in sement by die Elsburg-skool

Germiston

Stadsaal van Germiston Suidekant van Presidentstr, tussen Lambert- en Spilsburystrate

** Groot Trek-eeufees gedenkpaneel (in die voorportaal).

Eerste Wêreldoorlog Senotaaf, Germiston Noordoostelike hoek van President- en F.H. Odendaalstraat

Goeiehoek (tussen Vereeniging en Heidelberg)

Voortrekkerbegraafplaas Langs ’n plaaspad naby Goeiehoek-spoorwegstasie

** Gedenkhek

** Graf van kommandant Pieter Daniël Jacobs en sy eggenote

** Graf van Nicolaas J.G. van der Westhuijsen en sy eggenote

** Grafstene van twee Jacobs-kindertjies

** Grafsteen van Gerhardus Stefanus Greyling en sy eggenote

Hammanskraal

Mandela Statue On a traffic isle named Mandela Square in an unnamed street between the D734 and D2757 in

Hammanskraal Proper, west of the N1

Heidelberg

A.G. Visser-bolyfbeeld en Visser-huis-museum

Hoek van H.F. Verwoerd- en Van der Westhuizenstraat

4

Begraafplaas ** Nuwe gedenksteen vir swart en blanke konsentrasiekampe van Heidelberg

** Ou gedenksteen vir blanke konsentrasiekampslagoffers

** Ou blanke konsentrasiekamp-begraafplaas

Driemanskapmonument Voor stadsaal

Kloofbegraafplaas:

* Burgermonument:

* Britse grafte

Laer Volkskool, Heidelberg

* Hoeksteen word op 27 Oktober 1906 deur die gewese vise-president van die ZAR, Schalk

Burger gelê.

* By die hoofingang na die Laer Volkskool Heidelberg is inskripsies in marmer waarop diegene

uit die Heidelbergdistrik gehuldig word wat tydens die oorlog in 1899-1902 omgekom het.

* Weerskante van die deur van die gedenksaal verskyn die name van die offisiere en manskappe

van die Heidelbergkommando wat gesneuwel het.

Hoek van Voortrekker- en Begemanstraat

NG-kerk Klipkerk

Hoek van Ueckermann- en H.F. Verwoerdstraat

Let op na saal onder die kerk en na die hoeksteen, 1890 deur Piet Joubert gelê.

Hekpoort

Barton se blokhuis

Irene

Irene Konsentrasiekamp-begraafplaas

Stopford Rd / Bruceweg

Jan Smuts House

Jan Smuts Ave, Doornkloof

Jan Smuts Koppie

End of a road turning north from Jan Smuts Ave, Doornkloof [KB 81 CJ 124]

Johannesburg

Johannesburg – Braamfontein

Braamfontein Cemetery Corner of Smit Street and Graf Street.

** Enoch Sontonga Memorial Park and Monument

** Memorial, victims of Modderfontein Dynamite Explosion 1896

** The General British ABW Memorial

** Grave of Cornelis Broeksma

Gold Miner’s Monument Corner of De Kort Street and Rissik Street.

5

Johannesburg – Cottesloe

Oudstrydersmonument

Die twee meter hoë reghoekige monument is ter ere van Oudstryders opgerig wat aan die Anglo-

Boereoorlog (1899-1902) deelgeneem het. Naby die New Nation skool in Cottesloe, oostelike end

van Eerste-straat, oorkant die Hervormde Kerk.

Johannesburg – Fairland

Groot Trek Eeufeesmonument

Piramiedvormige klipgedenkteken. By die Laerskool Fairland.

Johannesburg – Herman Eckstein Park

The Anglo-Boer War Memorial (Formerly: Rand Regiments War Memorial)and the SA Museum of

Military History

Entrance from western end of Eastwold Way

Johannesburg – Kensington

SA War Memorial

Hoek van 9th Ave en Kitchener Ave

George Harrison Statue

Corner Broadway & Allum streets, Kensington

Johannesburg – Langlaagte

De la Rey commemorative plaque

’n Bronsplaat ter ere van genl. De la Rey wat op 14 Desember 1914 daar naby doodgeskiet is. Teen

die muur langs die ingang na die Langlaagte Metrorail Stasie.

Groot Trek Eeufeesgedenktekens

’n Gedenkplaat asook waspore van die waens, asook die spore van die klein Rachel de Beer-

waentjie. Voor die Abraham Kriel-weeshuis se gedenksaal by Langlaagte.

H/V Marais en Kamp Straat, Paarlshoop Tel.: 011 839-3058

Johannesburg – Linden


Emma Park Koppie, hoek van 5de Laan en Salerno-weg

Johannesburg – Melville

Wespark Begraafplaas

Corner of West Park Road and Beyers Naude Drive

- Herman Charles Bosman grave

- Johannes van der Walt se graf (FAK 1989: 142)

- Joe Modise grave

- In the SADF and Jewish Military Plot, graves of 24 SADF members who died in action

between 1975 and 1990 as well as a monument (it seems, of black granite.

Johannesburg – Orchards

Dirkie Uys Reliëf-ruitermonument

6

By Dirkie Uys-skool in Orchards

Johannesburg-Sentraal

Carl von Brandis-standbeeld Noord-oostelike hoek van Pritchard- en Von Brandisstraat.

Cenotaph Square between Market Street, Harrison Street, President Street and Simmonds Street.

Johannesburg – Suideroord

Turffontein Konsentrasiekamp-gedenktuin

Kliprivierberg-begraafplaas, hoek van Maritz St North & Nantesstraat

Groot Trek 150-gedenkteken

Kemptonpark

Van Rhyneveld-Brand-standbeeld

Die standbeeld van die twee vlieëniers, genl. sir Pierre van Ryneveld en sir Quintin Brand, gedenk

hulle pioniersvlug toe hulle met drie vliegtuie die vlug van Londen na Suid-Afrika in 1920 in 44

dae afgelê het. By O.R. Tambo Internasionale Lughawe op die uitkykdek?

Krugersdorp

Paul Kruger-standbeeld asook J.G. Strijdom-bolyfbeeld

Hoek van Paardekraal Drive en Beginstr (of Market Straat)

Paardekraal Monument

Market Street of dalk eerder Memorial Ave

Blokhuis

Hoek van Sarel Oosthuizen- en Potgieterstraat, Monument

Burgershoop Begraafplaas

- Grafte van die Jameson-invalslagoffers S.P.E. van Tonder, A.H. Potgieter, G. Jacobs, P.F.G.

Venter en D. Macdonald.

- Konsentrasiekampgrafte en gedenknaald

Luipaardstraat hoek van Halgrynstraat

Magaliesburg

Groot Trek Eeufees-gedenkteken

Nooitgedacht-slagveld

Meyerton

Laerskool Dr. Verwoerd

- Groot Trek Eeufees-gedenkteken

- Waspore van die Andries Pretorius-wa. (Heunis)

- Bolyfbeeld van H.F. Verwoerd

Reitzstraat

7

Pretoria

Pretoria – Arcadia

Engelenburghuis

Bevat verskeie gedenkwaardighede, waaronder

- Borsbeeld van N.P. van Wyk Louw

Leeubrug

Kerkstraat oor Apiesrivier, Arcadia

Uniegebou

Kyk voor die gebou vir die volgende:

- Tuine ontwerp deur Herbert Baker

- Delvillewoud-gedenkteken

- Wêreldoorloë-gedenkteken

- Ruiterstandbeeld van Louis Botha.

- Standbeeld van J.B.M. Hertzog

- Standbeeld van Jan Smuts

- Polisie-gedenkteken

- Eerste Wêreldoorlog-kanonne

Government Ave, Arcadia

Pretoria – Brooklyn

Anton van Wouw-huis Museum

299 Clark Street, corner Pienaar street, Brooklyn

Pretoria – Claremont

Generaal Nicolaas Smit-bolyfbeeld

Laerskool Generaal Nicolaas Smit, hoek van Pretoria- en Bezuidenhoutstraat, Claremont

Pretoria – Deerness

Standbeeld van H.F. Verwoerd

By Hoërskool H.F. Verwoerd, Hoek van 18de Laan en Stuart Straat, Deerness

Pretoria – Groenkloof

Fort Klapperkop

Kyk vir die Troepiebeeld. Ingang uit Johann Rissik-rylaan.

Pretoria – Hillcrest

Afrikaans Hoër Seunsskool

Lynnwoodweg 1. Bolyfbeeld van F. le Roux (Van Tonder ±1974: 29)

NG-kerk Pretoria-Oos

Ontwerp deur G. Moerdijk. Let op Bisantynse styl en op die klok. Kirkness Street.

Pretoria – Magasynheuwel

Groen Magasyn

Unnamed street

8

Korrektiewe Dienste Museum

Tel 012-3141766

Pretoria-Noord

Coert Steynberg Museum

Corner of Berg Ave and Danie Theron Street, Pretoria North

Pretoria – Onderstepoort

Ou Hoofgebou en Arnold Theiler-standbeeld

Onderstepoort Veeartsenykundige Navorsingsinstituut, Oos van die M35 hoofpad

Pretoria - Salvokop

Freedom Park

Op Salvokop

Pretoria – Sentraal

Burgerspark

Noordekant van Jacob Maréstraat, tussen Andries- en Van der Waltstraat

- Orkespawiljoen

- Huidige koningin Wilhelminaboom

- Oorspronklike staanplek van koningin Wilhelminaboom

- Parkzicht-hek

- Standbeeld van President Burgers.

-

C.J. Langenhoven-standbeeld

By Hoërskool Langenhoven, Paul Krugerstraat

Kerkplein en strukture daarop en daaromheen

Kerkstraat, middel van Pretoria. Hoogetpunte:

Paul Kruger-standbeeld

Paleis van Justisiegebou

Ou Raadsaal

Krugerhuis-museum

Kerkstraat-Wes. Kyk vir:

- Twee marmerleeus op voorstoep deur Barnato geskenk

- Kruger se staatskoets

- Kruger se salonwa

- Beeld van Kruger (net sy kop) deur Fanie Eloff

Melrosehuis

Southern side of Jacob Maré Street, between Andries and Van der Walt streets

Nederduitch Hervormde Kerk Pretoria

Du Toitstraat, Pretoria-sentraal. Kyk vir:

- Hoeksteen gelê deur Louis Botha

- Gedenksteen vir Nederlanders wat tydens ABO gesterf het in hoofingang

- S.P. Engelbrecht-museum op die gallery.

Ou Begraafplaas, Kerkstraat-Wes

9

Ingang uit D.F. Malanstraat. Kyk vir grafte van:

President Kruger (1 foto)

Burgergedenksteen

Breaker Morant en P.J. Handcock

** Helde-akker. In die Helde-akker is die volgende grafstene:

** Andries Pretorius.

** Andries Hendrik Potgieter

o Willem C. Janse van Rensburg

** H.P.N. Pretorius

** Jopie Fourie

o J.G. Strijdom

o H.F. Verwoerd

** Jan F.E. en S.J. Celliers

** Eugene en Lettie Marais

** J.H. Pierneef

** Kmdt-gen Stephanus Schoeman

** Andries Treurnicht

Stadsaal Westekant van Paul Krugerstr, tussen Minnaar- en Visagiestraat

** Ruiterbeeld van A. Pretorius

** Standbeeld van M.W. Pretorius

** Standbeeld van die mitiese hoofman Tshwane

Pretoria – Silverton

Pionier Opelugmuseum

Langs Pretoriastraat, Silverton (KB 51 BQ 133)

Pretoria - Sunnyside

Republiekmonument

Terrein van die Onderwyskollege, tans terrein van Unisa, Rissikstraat, Sunnyside

Pretoria – Thaba-Tshwane

S.A. Lugmag-Museum

Zwartkop Lugmagbasis, ingang uit Ou Johannesburg-pad, Valhalla

S.A. Lugmaggedenkteken

Bays Hill, South of Snake Valley Road

Pretoria – Voortrekkermonument

Ingang uit Eeufeesstraat. Kyk vir die volgende:

- Die monument self

** Ou Grietjie (kanon) in museum

** Zoeloehut en Retief obelisk in tuin net buite ringmuur

- 1938-klipstapel

** Fort Schanskop

** Afrikaners in Oos-Afrika Monument

** Bethune Mounted Infantry-gedenkplaat

- Oorspronklike Ras-kanon

- Bolyfbeeld van P.J. Joubert

- Standbeeld van Danie Theron

10

Pretoria-Wes

Fort Daspoortrand - bouvallig

Westelike verlenging van Van den Bergstraat, Danville [KB 31 BP 105]

Rebeccastraat-begraafplaas. Kyk vir grafte van:

- Louis Botha en sy eggenote (Graf 126, blok Church of England)

- Manie Maritz (Graf 138, blok Afrikaans D)

- Sammy en Bertha Marks (Jewish Section)

- Jack en Tienie Holloway se grafte

Hoek van Rebeccastraat en Staatsartillerie Road

Pretoria – Wonderboom

Wonderboom Natuurreservaat

Lavender Road tussen M1 en Voortrekkersstraat. Kyk uit vir

- die Wonderboom

- Fort Wonderboompoort Ystertydperkgrotte (Acheulian hunters)

Pretoria - Zwartkoppies

Sammy Marks-museum

Langs Pretoriastraat, oos van Silverton

Primrose

Anglo Boer War graves and memorials

- At least four memorials

- Monumentale grafsteen van generaal Gert Gravett

Hoek van Cemetery- & Rietfonteinweg

Rayton

Willem Prinsloo Landboumuseum

Rensburg

Republiekwordingmonument

Laerskool A.G. Visser, hoek van Breë- en Eugene Maraisstraat

Sharpville

1960 Sharpeville Massacre Memorial Site Swanestraat

Soweto

Mandela House

8115 Vilakazi Street, Orlando West

Hector Peterson Memorial and Museum

Corner of Moema and Pela Street, Orlando West

Freedom Charter Monument

11

Walter Sisulu Square of Dedication

North of Union Street west of its corner with Boundary Rd, Kliptown

Jameson Raid Monuments

Unnamed street turning east out of R558 (Adcock Street north of its corner with Hopewell Street

Springs

World War Memorial

Corner of 1st Street and 1

st Ave [KB 277 EB 148]

Vereeniging

Vredesmonument

Op Civic Square, hoek van Lesliestraat en Beaconsfield Ave

The Concentration Camp Graves in Vereeniging Old Cemetery

- Gedenkplaat met name

- Werklike ou grafte en grafstene – daar is bv van Prinsloo, Engelbrecht en Muller.

Terrein van Macauvlei-gholfbaan, ek dink langs pad wat suid uit Beaconsfieldweg uitdraai.


Op terrein van Laerskool Drie Riviere, hoek van Umgeni- en Limpopostraat

Witkop

Blokhuis

Langs die R59 tussen Alberton en Meyerton digby Daleside.

LIMPOPO GEDENKTEKENS

Bela Bela (Warmbad)

Blockhouse (Farm Het Bad) Paul Sauer Way (southern side of the railway line, south-west of the centre of the town

Ou begraafplaas Langs Minnaarlaan, tussen Luna en Chris Hani (R516).

** A.H. Potgieter (1845-1859)

** C. Pretorius (Andries Pretorius se eggenote) se grafmonument

** Stemmonument 1991


By Hoërskool Warmbad, Swanepoelstraat.

Elim

Albasini-grafte

Langs die D10 digby die Albasinidam.

Van Rensburg-monument

Langs die pad tussen Elim en Levubu.

12

Haenertsburg

Feeskop klipstapel

Op die plaas Feeskop, naby Haenertsburg. Herdenk vernietiging van laaste Long Tom-kanon van

die ZAR in 1901.

Long Tom Monument

Makgoba-borsbeeld

By die Magoebaskloof Hotel langs die R71 tussen Haenertsburg en die Magoebaskloof-bergpas.

Louis Trichardt

Fort Hendrina

Beweegbare staalfort deur ZAR-magte gebruik

Plein direk suid van die NG-kerk, langs Erasmusstraat, tussen Burger- en Kroghstraat.

- Gedenkmonument Tregardt se skool

- GTE-gedenkmonument en waspore

- Taalmonument

Makhado-standbeeld

Langs N1 aan oostekant van middedorp.

NGK Langs Erasmusstraat, tussen Burger- en Kroghstraat.

** NGK Eeufeesmonument

** NGK hoeksteen

** NGK P. Joubert gedenksteen

** NGK Van Schoor monument

** Senotaaf Wêreldoorloë

Messina Road, between Louis Botha and Forestry streets.

Tregardt-borsbeeld

In munisipale biblioteek

Louis Trichardt – Schoemansdal

Potgieter grave

Schoemansdal-monument

Schoemansdal terrain-museum

Mapungubwe

Greefswald Farm, Mussina District

Modimolle (Nylstroom)

Ou begraafplaas

Aan die westekant langs Thabo Mbekistraat (die R101), wat noord-suid deur Modimolle loop. Dit

bevat onder meer die volgende:

** Konsentrasiekampbegraafplaas, insluitende enkele grafte, gedenkmuur en gedenknaald

** Gedenkplaat met name van burgers wat tydens die ABO gesneuwel het

** Enkele ABO burgergrafte (4 fotos)

13

** Graf van Ernest Olferman Collins, die stigter van Nylstroom.

By ingang van die begraafplaas is daar die volgende:

** Beyers-borsbeeld (5 fotos)

** Groot Trek Eeufees-gedenkplaat aangebring op die Konsentrasiekamp-gedenknaald

** Wêreldoorloë-monument

Gereformeerde Kerk, Waterberg Hoek van Kerkstraat en Calvynstraat.

** 150 jaar gedenksteen

** Ou wa

** Ou kerkgebou

** Ou kerkgebou hoeksteen

Hervormde Kerk Aan die oostekant langs Thabo Mbekistraat (die R101), tussen Nelson Mandelastraat en Chief

Albert Luthulistraat.

** Kerkgebou

** Gedenksteen met inskripsie

** Hoeksteen

Hoërskool Nylstroom Terrein aan die oostekant langs Thabo Mbekistraat (die R101), ingang uit Boomstraat, by hoek met

Chris Hanistraat.

** Ossewa

** Republiekwording-monument

Laerskool Eenheid Van Riebeeckstraat.

** Historiese poort (ingang na skool)

Moerdijk-graf In plaasbegraafplaas op die plaas Modderpoort sowat agt kilometer suid van Modimolle, langs die

D1394 aan die suidekant daarvan, sowat 1,2 kilometer van die R101 af.

** Graf van die argitek Gérard Moerdijk en van sy vrou Sylva Henriette

N.G. Kerk Suidwestelike hoek van Thabo Mbekistraat en Kerkstraat.

Strijdom-huis-museum

Kerkstraat.

Strijdom-standbeeld Aan die oostekant langs Thabo Mbekistraat, tussen Alfred Nzostraat en Kroepstraat.

Mokopane (Potgietersrus)

Makapansgrot

(Farm Makapansgat)

Moorddrif-monument Langs ou nasionale pad, tans die R101, sowat agt kilometer suid van die dorp, vlak suid van die

brug oor die Nylrivier.

Piet Potgieter-monument

14

Op Piet Potgieterplein voor die Stadshuis

Mookgopong (Naboomspruit)

GTE-gedenkteken

Munisipale kantore, Louis Trichardt-straat.

Musina (Messina)

** Warrior Kings of Limpopo Memorial In front of Civic Centre, corner of R508 (Irwin) and Paul Mills Street.

Nasionale Krugerwildtuin (Limpopo-gedeelte)

ACM Ledeboer se graf

Op die noordelike oewer van die Engelharddam in die Letabarivier op 'n grondpad oos van die H1-

6 teerpad tussen die Letaba- en Mopani-ruskampe

Van Rensburg-soektog-gedenkplaat

In Punda Maria Ruskamp

Phalaborwa

Foskor Mynmuseum

Polokwane (Pietersburg)

Britse fort (Marabastad, now known as Eerstegoud)

Digby die aansluiting van die R519-pad by die R101-pad sowat 13 kilometer suid van Polokwane.


Op Louis Trichardtplein in die middedorp.

Geloftefeesgedenkteken

Geloftefeesterrein by Doornkraal.

Konsentrasiekampbegraafplaas

** Beeld van kwynende dogtertjie

** Gedenkplaat met name van oorledenes

** Gedenkteken in 1908 onthul.

** Grafsteen Van Rensburg-kinders

Louis Trichardt-monument

Aan westekant vlak langs N1-nasionale pad, ses kilometers noord van Polokwane.

Katolieke katedraal

Biccardstraat – 1934 ingewy.

Ou Munisipale begraafplaas

Bevat onder meer die volgende:

� Graf van Gerard Kooijker, wat met inname van die dorp deur die Britte gesneuwel het

� Graf van Samuel Fairhurst wat as onderwyser in die kampskool gedien het

� Senotaaf vir Britse soldate wat in die ABO in daardie omgewing dood is.

� Grafte van Britse soldate wat daar begrawe/herbegrawe is.

� Grafte van Pieterburgers wat in die Tweede Wêreldoorlog gesneuwel het.

15

Piet Joubert-standbeeld

Op die Stadsplein. Deur Danie de Jager

Pioniersmonument

Langs hoofweg tussen Pietersburg en Dendron.

Tom Naudé se graf

Op 'n koppie in die wildreservaat buite die dorp.

Tom Naudé-standbeeld

Op die Stadsplein. Deur Joe Roos

Wêreldoorloë-gedenkteken

Markplein, voor die Stadsaal.

Soutpansberg omgewing

** Verwoerd-tonnels Waar die N1-hoofpad deur die Soutpansberg gaan by Wylie’s Poort.

Tzaneen

Siegfried Annecke Institute

Tzaneen Museum

Zebediela

Louis Tregardt gedenkteken Langs teerpad tussen Zebediela en Pietersburg, net noord van poort deur Strydpoortberge.

MPUMALANGA GEDENKTEKENS

Amersfoort

ABO Burgermonument

Naby hoek van Plein- en Sybrandt van Niekerkstraat.

Wêreldoorlog-gedenkteken

Langs Pleinstraat.

Amsterdam

Waspore van die 1938 Louis Trichardt-wa in sement.

Buite die dorp naby die ingang.

Balfour

GTE-gedenkteken in vorm van groot rooi wawiel wat plat lê Langs die R51 by suidelike ingang van die dorp, tussen die R23 en R548.

Balmoral

16

ABO konsentrasiekamp

* ‘n Gedenkteken op die noordelike punt van die kerkhof huldig die gestorwenes.

* In die begraafplaas is ook die graf van Gert J. de Beer van Bethal wat in Nov 1901 by

Saaihoek deur swartes vermoor is.

* ‘n Paar honderd meter van die konsentrasiekampbegraafplaas is ‘n museum met uitstallings

rakende die Anglo-Boereoorlog

* Waspore in sement, getrap tydens besoek van die Sarel Cilliers-trek, 1938/12/03.

* Slag van Balmoral-gedenkteken.

Barberton

Anglo Boer War Blockhouse

Corner of Judge and Lee Streets

Anglo Boer War Concentration Camp Memorial

Where the golf course is today.

Barberton Museum

36 Pilgrim Street

Belhaven House Museum

1 Lee Road

Jock of the Bushveld statue

General Street, in front of the Town Hall.

Old Stock Exchange

Pilgrim Street

Stopforth House Museum

18 Bowness Street

World Wars Garden of Remembrance

On the outskirts of the town.

Belfast

Afrikaanse Taalmonument Voortrekkerstraat tussen Macdonald- en Van Riebeekstraat (Steven Masongo Drive),

Begraafplaas (munisipaal) Langs onbenoemde pad tussen Spitskop en Scheepersstraat, (ry wes).

Bevat ondermeer:

** Britse ABO gedenkteken

** Britse ABO grafte

** Cavell memorial

** Graf van ds M.P.A. Coetsee (1831-1907)

** Konsentrasiekamp-gedenkteken

** Konsentrasiekamp-grafte

Burgermonument Binne Belfast Rusoord in Coetzeestraat

Fees van die Grond-monument

17

Geloftemonument en Geloftefeeshuis Ingang uit ’n onbenoemde vlak oos van die R560 net noord van Belfast

GTE-monument Langs Burgermonument, binne Belfast Rusoord in Coetzeestraat

N.G. Kerk NGK hoeksteen

Berg-en-dal

** Berg-en-Dal-monument Aan suidekant langs die N4-hoofpad, tussen Belfast en Machadodorp.

** Rifle Brigade memorial Langs die Berg-en-dal-monument

Bethal

1952 Poskoets spore (1 foto)

Op die sentrale plein in Bethal, langs Liebenberglaan tussen Vuyisile Mini en Clerqstraat.

ABO Burgergedenktekens Op die sentrale plein in Bethal, langs Liebenberglaan tussen Vuyisile Mini en Clerqstraat.

** Boere-gedenkplaat van brons

** Burgergrafmonument

** ABO Wilmansrus monument

Gert Sibande-standbeeld (9 fotos)

Op dieselfde plein as die Burgergrafgedenkteken, nou bekend as Gert Sibande Park.

Groot Trek 150 monument en waspore (4 fotos)

Langs die sentrale plein in Bethal, langs Liebenberglaan tussen Vuyisile Mini en Clerqstraat,

S26° 27.333 E29° 27.756.

Museum Chris Hani Street.

Ou Nederduitsch Hervormde Kerk 72 Tsibitso Sibanyoni Street

** Hoeksteen, ou NHK

Saaier-beeld

Hoek van Vuyisile Mini & Du Plooystraat.

Burgersfort

Groot Trek Eeufees Gedenkklipstapel

By die ou fort teen ’n boomstam opgestapel.

Carolina [2630 Mbabane] [Dorpskaart in Van der Westhuizen c2000: 272]

Op die hoek van Kerk- en Steynstr, op noordwestelike hoek van die erf waarop die NG-kerk staan.

- Burgermonument

18

- Groot Trek 150 gedenkteken

NG kerk Kerkstraat, naby Steyn str tussen Breytenbach & R36

** Hoeksteen deur genl. Piet Joubert gelê op 13 Oktober 1888.

** Die latei wat nou by die NG Kerkkantoor in die muur ingemessel is.

** Die kerksaal (Krugersaal)

** Binne in die saal is daar 'n groot, kleurvolle, gebrandskilderde venster wat ‘n toneel in ‘n

konsentrasiekamp uitbeeld

** ‘n Groot skildery van genl. Joachim Fourie wat by Witkloof gesneuwel het.

Hang teen die agterste muur.

Witkloof gedenkmonument vir generaal Joachim Fourie en kommandant Hendrik Prinsloo Ongeveer 500 meter wes van die teerpad, die R33, tussen Carolina en Belfast, langs ‘n plaaspaadjie

onder ’n boom.

Carolina-omgewing [2530 Nelspruit]

Groblerbrug (ook bekend as Komatibrug)

Noord van Carolina in die rigting van Machadodorp.

Chrissiesmeer [2630 Mbabane b-1]

Begraafplaas

Naby die R542, wes buite die dorp.

In die begraafplaas is enkele Boeregrafte en ‘n aantal Britse grafte:

** Britse gedenkteken in vorm van ‘n wit kruis

Huldig Britte wat in die slag by Chrissiesmeer op 6 Februarie 1901 gesneuwel het.

** Britse grafte

** Grafmonument van Spruyt, Biccard en talle ander burgers

Britse ABO hout-en-sinkgebou King Edwardstraat, hoek van Meyerstraat.

Burgermonument By ingang van die dorp van Carolina af, langs Mitchellstraat, naby hoek met Meyerstraat.

Wit klipstapel By ingang van die dorp van Carolina af

Delmas

Groot Trek Eeufees Gedenkteken Hoek van Van Riebeeckstraat en 3e Straat, in sentrale gebied van die dorp.

NGK-saal 5e Straat, tussen 4e en 5e Laan.

Dullstroom

ABO Ouhoutbossie Langs R541 tussen Dullstroom en Lydenburg.

** Britse grafte

** Burgermonument

19

** Gedenktuin Dullstroom Lionstraat/Hugenoten, Beelaerts van Blokland

** ABO burgermonument

** Groot Trek Eeufees Gedenkklipstapel en –waspore

Ook GT150 waspore by die monument.

** Stigtersmonument

Emalahleni (Witbank)

ABO Britse grafte

Naby Witbankdam op Naauwpoort is die grafte van ‘n aantal Britte

ABO Churchill-gedenkplaat

Vir bewaring na die Mothsaal op Witbank (vandag Emalahleni) verskuif.

Waterval (naby Emalahleni)

* Graf van J.B.M. Hertzog

* Plaashek van die plaas Waterval

Ermelo

Begraafplaas Naby 16e straat.

** Britse ABO gedenkmonument

** Britse ABO Gedenknaald.

** Grafsteen van majoor William Reade De-La-Père Lloyd

** Graf van maj. John Vallentin

Enigste huis nie in ABO verwoes nie De Jagerstraat 72.

NGK Langs Joubertstraat (tussen Jan van Riebeeck- en Kerkstraat)

Voor en langs die NGKstaande die volgende gedenkstrukture:

** ABO Burgermonument

** Taalmonument

** GTE-gedenktekens

Wêreldoorlog-senotaaf Hoek van Kerk- en Tautestraat

Ermelo-omgewing

Begin-der-lyn-brug

Oor Vaalrivier, halfpad tussen Ermelo en Amersfoort

Graskop

Trichardt/Potgieter Memorial

Next to the road between Graskop and Bourke’s Luck.

Hendrina

GTE-monument

Sarel Cilliers-trek, 1938/11/22

20

Komatipoort

Historic NZASM Railway Bridge (over the Komati River)

Leslie-Leandra

Busongeluk van 1952-monument en gedenkplaat By Leandra-laerskool, Civic Lane, between Dan Pienaar and Da Gama Streets.

Long Tom-pas (tussen Lydenburg en Sabie)

Long Tom-gedenkteken

Lydenburg

NG-kerkgebou Kerkstraat, tussen Kantoor- en Langestraat.

Die volgende gedenkwaardighede staan op die kerkplein:

** Burgermonument

** Ou kerkgebou

Ou Kruithuisie Viljoenstraat tussen Voortrekker en Potgieterstraat

Lydenburg Vastrappers-monument Viljoenstraat.

Voortrekker school Langs Kerkstraat, direk oorkant straat van die NG-kerk,

Op die terrein van die ou skooltjie:

** Waspore van die Sarel Cilliers-wa in sement

Z.A.R. Post Box (Kantoor Street)

Machadodorp

NG-kerk Langs die R541 Molenstraat, tussen Taute- en Potgieterstraat.

GTE-gedenkteken

By die N.G. Kerk.

Britse ABO grafte

Langs die R541 Molenstraat

Middelburg

ABO-besienswaardighede

* Burgergedenkteken

* ABO KKamp Gedenksaal

South Street – op die terrein van die Hoër Tegniese Skool Middelburg.

* Kanonkop-begraafplaas

Bevat enkele unieke sandsteengrafte van konsentrasiekampslagoffers.

* Mineralia Begraafplaas

21

In die middel van die begraafplaas is ‘n sandstaangedenkteken, 1908 opgerig.

* Ou Middelburgse kerkhof

Ingang uit Bhimy Damanestraat, bevat oa die volgende:

Britse Tuin van Herinnering:

Die volgende ABO-verwante grafte:

Burger, Ds A.P.

Hindon, Jack

Slegtkamp, Henri

Konsentrasiekampslagoffers.

Toerien, Jacobus Petrus.

Scheepers-gedenkteken

Oos van Middelburg, nie ver van Arnot, is in die familiekerkhof op die plaas Roodepoort.

Meijer Bridge

Over Klein Olifants River, on the road that links Middelburg with Roossenekal.

N.G. Kerk – Witkerk

Joubert Street

Morgenzon

NG-kerk Kleynhansstraat, tussen Martha- en De Jagerstraat.

** ABO Burgermonument, voor die NGK

Nasionale Krugerwildtuin (Mpumalanga-gedeelte)

ABO Boere wapenopblaasterrein Langs die S25 grondpad, Krokodilrivierpad, tussen Malelane en Krokodilbrug.

Albasini-bouval Langs die S1 teerpad, vlak oos van die Phabenihek.

Carel Trichardt 1845 roete-gedenkteken Iewers langs die H3 teerpad, tussen Skukuza en Malelane.

Krugerbeeld By die Krugerhek

Pretorius se graf Langs die H 1-1 Napi-pad, tussen Numbihek en Pretoriuskop-ruskamp.

Skukuza-ruskamp Daar is die volgende gedenkplekke in die Skukuza-ruskamp:

** Papenfus-kloktoring

** Stevenson-Hamilton-museum en -biblioteek

** Stigters-gedenkplaat

** Trichardt-gedenkplaat By die kruising van die H1-3 en die S33/S37 noord van Tshokwane

Wolhuter-gedenktekens Langs die S35 Lindanda-pad, naby Tshokwane.

22

Ohrigstad

Ohrigstad Geloftefeesterrein (OG) Ongeveer 4 km buite die dorp langs die R36-pad na Hoedspruit net voor die R555 afdraai na

Burgersfort.

** Afrikaanse Taal 1975 gedenkplaat

** A.H. Potgieter Gedenksaal

** Voortrekker-fort

** Voortrekker-gedenkmon 1927

Voortrekker-begraafplaas (VB) Aan suidekant langs die R555-pad van Ohrigstad na Burgersfort, ongeveer ’n kilometer wes van

die afdraai uit die R36-pad.

** Grafsteen J.J. Burger

** Grafsteen M.E. Swart-Kruger

** Grafsteen N.J. Schoeman

** Voortrekkergrafte

Piet Retief [2630 Mbabane – 2730 Vryheid]

Begraafplaas

Graf van generaal Jan Kemp

Groot Trek Eeufees Gedenktekens

* By die Piet Retief-monument: Waspore van die Louis Trichardt-wa in sement.

* By die N.G. Kerk: Waspore van die Louis Trichardt-wa in sement.

Pilgrim’s Rest

Pilgrim's Rest Town (PRT) ** Royal Hotel

Standerton

Begraafplaas

In Standerton se nuwe begraafplaas ten weste van die dorp, ingang uit Walter Sisulustraat.

** ABO Britse Tuin van Herinnering

Konsentrasiekampbegraafplaas Einde van Prinsesstraat, tussen Berg- en Schwikardtstraat.

* In die middel van die konsentrasiekampkerkhof is ‘n gedenkteken.

* Naby die konsentrasiekampkarkhof is die grafte van enkele burgers

Konsentrasiekampgedenktekens By die ingang na die munisipale park op die Vaal se oewer:

** Gedenksteen

** Gedenkspuitfontein

NG Kerk Langs Mbonani Mayiselastraat, tussen Kerk- en Caledonstraat.

Gedenktekens op kerkterrein:

** Burgermonument

** Hoeksteen

23

Trichardt [Kaart 2628 East Rand]

Nederduitsch Hervormde Kerk Langs Prinsloostraat tussen Ruth First- en Rapportryerstraat.

Besienswaardighede op die kerkterrein:

** Kerksaal

** Eeufeesgedenksteen

** Historiese klok (

Volksrust

ABO Britse Tuin van Herinnering By noordelike ingang van die dorp langs die R23-pad.

Bevat onder meer die Britse ABO gedenkmonument

NGK Joubertstraat, tussen Smit- en Krugerstraat. Besienswaardighede op die kerkplein:

** Ds Cronjé se graf (1 foto)

** Ds De Wet se graf (1 foto)

** Hoeksteen (2 fotos)

Ou Begraafplaas Bevat onder meer:

** Graf van generaal J.H. Olivier – 1930 oorlede

** Gedenkmuur waarin konsentrasiekamp-graftstene ingemessel is

** Konsentrasiekampgrafstene

Voortrekkerplein (vroeër Markplein genoem) By Burgersentrum, hoek van Laingsnek- en Joubertstraat. Besienswaardighede:

** Dorp se eeufeesmonument

** GTE waspore van die Louis Trichardt-wa in sement met gedenksteen

** Konsentrasiekamp-gedenkteken

** Ou lokomotief en sinjale

** VO1 Eerste Vryheidsoorlog burgermonument

Volksrust-distrik

** Allemansnek-slagveld-monument Naby aansluiting van die R543 by die S782.

Roodedraai ’n Plaas sowat 40 kilometer wes van Volksrust.

** Ou Skoolgebou op Roodedraai .

** Plaasmuseum

** Rice-tipe blokhuis

Rustfontein Oorspronklike plaas van commandant-generaal P.J. Joubert. Turnoff to north from the R543 20-30

kilomtres west of Volksrust.

** Graveyard and Tomb of General Piet Joubert

** Plaasopstal

** Plaaswoning

Wakkerstroom

24

NGK

Op die kerkterrein:

Burgermonument

Groot Trek Eeufeeswaspore

Huismuseum van Chris Smit

Scheidingstraat.

Ou Begraafplaas (net wes van nuwe begraafplaas). Kyk vir:

• Graf van burger E.J. le Roux

• Britse tuin van herinnering met groor graniet gedenkteken

• Grafte van onder meer Pte C. Hodson, maj A.L. Howard, kapt A. Gray

Staffordshire Knot

Met wit klippe uitgepak teen Ossewaberg aan die oostekant van die dorp.

Waterval Boven

Nederlandse Zuid-Afrikaansche Spoorweg Maatschappij Tunnel

Waterval Onder

Bridge of Five Arches (Doornhoek)

Krugerhof

NOORDWES GEDENKTEKENS

Amalia

Groot Trek-gedenkmonument en waspore van die Johanna van der Merwe-wa in sement.

By die Johanna van der Merwe-park.

Bloemhof

** NG-kerk ** Groot Trek-gedenkmonument

Op die kerkterrein. Klipstapel en waspore in sement, 17 November 1938.

Bokkraal

** Geloftefeesmonument Langs ‘n grondpad, die P172-2, Leadmine, tussen die D2714 en D542.

Brits

** Transvaalse Burgeroorlog-monument Aan die oostekant onder ’n boom by die ingang na ‘n kleinhoewe vlak langs die R511 suid

van Brits, vlak suid van die kruising met die N4-tolpad.

Broederstroom

Groot Trek-gedenkplaat

25

By die Voortrekker-kerkhof, Broederstroom.

Buffelspoort

Battle of Buffelspoort marker

Next to the main road at Buffelspoort.

Christiana

** Groot Trek Eeufeesmonument By die markplein oorkant die NG-kerk.

Museum

NGK By die kerk:

** Groot Trek Eeufeeswaspore

** Hoeksteen

** Poskoets 1952 spore

Coligny

British Cemetery

Just off the road to Lichtenburg about two kilometres out of town. Badly vandalised.


Delareyville

Strijdomplein Adjacent to the municipal offices.

Besienswaardighede op die plein:

** Afrikaanse Taalmonument (1 foto)

** Burgermonument (5 fotos)

** De la Rey-beeld (2 fotos)

Dutch Reformed Church

Delarey Street

Groot Trek Eeufeeswaspore

Groot Trek-gedenkmonument

Klipstapel voor die magistraatshof gepak tydens besoek van die Noordweste-trek, 1938/11/21.

Derby

Militêre begraafplaas

Bevat Britse ABO-grafte

Fochville

Danie Theron-monument

Langs die N12 digby Fochville

Groot Trek Eeufees-gedenkmonument

* Langs hoofstraat van Fochville

26

Voortrekkerfort-gedenkplaat

Skynbaar ‘n paar kilometer suidwes van die Danie Theron-monument

Frederikstad

Slagveld

Langs die R501, aan oostekant daarvan (draai af op Klipdrifpad, gaan oor spoorlyne, draai links na

geboue by stasie.

* Burgermonument

Voor die huise links van die pad oos van die treinspoor, naby ou stasie

Groot Marico

Kleinfontein.

Langs die N4 sowat ses kilometer wes van Groot Marico.

** ABO Kleinfontein geveg mon 24 Okt 1901

* GTE-gedenkteken

NH-kerk Op westelike rand van die dorp langs die N4 tolpad na Zeerust

Besienswaardighede op die kerkterrein:

** Bybel in Afrikaans 50-gedenkteken

** H.C.M. Fourie, Bybelvertaler, se graf

** Hugenote gedenkmonument

Hartebeespoortdam-omgewing

Schoeman-gedenkkruis

Saartjiesnek

Silkaatsnek-slagveld

Kyk ook vir:

- Britse gedenktuin by Rietfontein, op ‘n heuwel in die Ifafi-woonbuurt

- Burgergrafte in die Ras-familiebegraafplaas noord van die Magaliesberge

- Burgergrafte op Sandspruit, noord van die Magaliesberge

Klerksdorp

ABO vredesonderhandelinge April 1902 Gedenkklip

Op terrein van Unieskool

Begraafplaas

Bevat onder meer:

* Britse ABO-grafte

* Konsentrasiekampgedenkteken

* Konsentrasiekampgrafte

* Monument vir Britse soldate wat by Ysterspruit gesneuwel het.

GTE-gedenkteken

In die tuin voor die munisipale geboue.

Museum

In die oorspronklike tronk – ‘n sandsteengebou in 1891 opgerig

27

Ysterspruit ABO-slagveld Ysterspruit-Boeregedenkteken

Langs ‘n grondpad sowat 20 kilometer suidwes van Klerksdorp, langs die Ysterspruit.

Koster

** Republiekmonument Voor die Stadsaal, langs Smutsstraat, tussen Malan- en De Wetstraat.

Kraaipan

** Slagveldmonument Langs die treinspoor oorkant die poskantoor.

Leeudoringstad

GTE-gedenktekens

* Op die Publieke plein.

* Waspore van Magrieta Prinsloo-wa in sement. By die Magrieta Prinsloo-plein.

Museum

Lichtenburg

Afrikaanse Taal Eeufeesmonument

Ontwerp deur Hennie Potgieter. 1975 onthul.

Ampie Bosman-museum By munisipale kantoor

Begraafplaas ** Britse ABO grafte

** Koos de la Rey-graf

Borsbeeld van De la Rey op die graf deur Fanie Eloff geskep.

** Nonnie de la Rey-graf

Dorpsplein ** Burgermonument

Bevat name van 87 burgers van Lichtenburg wat in ABO gesneuwel het.

** Koos de la Rey-ruiterbeeld

Generaal de la Rey se woonhuis

Sowat drie kilometer wes van die dorp – herbou in 1902.

Greeff-gedenkteken

Op Witklip sowat 20 km noordoos van Lichtenburg.

Gruisfontein-slagveldmonument

Sowat 24 km oos van Lichtenburg – burgermonument.

GTE-gedenkteken

Klipstapel wat in ’n gedenk-monument opgeneem sou word.

** NG-klipkerk (Gerrit Maritz Street)

28

Saaier-beeld

Aan linkerkant van hoofingang van hoofkantoor van die Noordwes-Koöperasie.

Mafikeng

Belegmonument Britse

Konsentrasiekampbegraafplaas Direk suid van die dorp langs die R49-teerpad na Vryburg.

** Gedenksteen met name van slagoffers

** KK-grafstene

** KK-monumente

** Konsentrasiekampgedenkteken Op ’n straathoek naby die museum

** Museum

** Wêreldoorloë-senotaaf

BSAP Fort (Fort Eloff)

Old Imperial Reserve, Vryburg Road

Mafikeng Cemetery

* Grave of FlLt. A.F.W. Beauchamp-Proctor. VC. 21 June 1921

Magaliesberge tussen Hartebeespoort en Rustenburg

Buffelspoort-slagveld

Digby Buffelspoort-dam.

Ebenhaezer-monument

Klipstapel drie dae na Slag van Nooitgedacht, 13 Desember 1900. Naby Boons.

Makwassie

Generaal Christiaan Beyers-monument

GT-eeufeesmonument

Naby die dorp op die plaas, Beyersrus, waar genl. Chrlstlaan Beyers begrawe lê.

Mareetsane

Mareetsane ABW memorial

Moedwil

ABO-slagveld

* Britse grafte – skynbaar by die ‘Paul Kruger Skool’.

Ottosdal

Britse ABO begraafplaas

29

NGK

Sandsteengebou

Ou watermeul (1860)

Ottosdal-omgewing

Boschbult (Brakspruit) ABO-slagveld Aan die suidekant langs die R507 sowat 27 kilometer van Ottosdal af op pad na Delareyville.

* Burgermonument

Britse ABO Fort, loopgrawe en begraafplase

Op die plase Gestoptefontein en Driekuil

Roodewal ABO-slagveld Langs ’n plaaspaadjie sowat ses kilometer suid van die R507 tussen Ottosdal en Delareyville

* Burgermonument en Boeregrafte

Ottoshoop

GTE-gedenkteken

Klipstapel by die kerkgebou.

Pelindaba

Eugene Marais selfmoord ** Monument op (na ewering) die plek waar Marais selfmoord gepleeg het

** Preller House and Preller Rondawels

** Retief-Pretorius begraafplaas Bevat onder meer die grafte van:

Debora Retief

M.W. (Swart Martiens) Pretorius

Gustav Preller

Potchefstroom

** ABO Burgermonument teologie-studente By die Gereformeerde Kerk Potchefstroom-Noord, noordwestelike hoek van Thabo

Mbekistraat en Borcherdsstr, Cachet

** Alexandra Begraafplaas Vlak langs Olënpark, naby Piet Bosmanstraat, tussen James Moroka Drive & Kock Straat.

* Gedenkteken (hoë obelisk) vir M.W. Pretorius

* Ook verskeie ander gedenktekens

Britse Fort, 1880-81, EVO Aan die suidekant langs die afrit van Nelson Mandelalaan (die N12) direk wes van die treinspoor

aan die suidwestekant van die middedorp,

** Britse fort

** Gedenkmonument ter herinnering aan persone wat in die fort gesterf het

** Gedenktuin

** Ou grafte

30

Gereformeerde Kerk-gebou – eerste in Potchefstroom

Kerkstraat, tussen Retiefstraat & Maurylaan

** Goetz-Fleischak House Museum Corner of Nelson Mandela Ave (the N12) & Sol Plaatje Street

** Groot Trek Lenie Retief-gedenksteen By die Gereformeerde Kerk Potchefstroom-Noord, langs Molenstraat, naby die hoek daarvan

met Borcherdsstr, Cachet

** Groot Trek Eeufees-gedenkmonument Diep in ‘n parkie aan die suidekant langs Nelson Mandelalaan (die N12), tussen Walter

Sisululaan & Sol Plaatjestraat, naastenby agter die Stadsaal,

** Groot Trek gedenk-waspore reg voor die monument

Totius Museum

By Laerskool Mooirivier, Molen Street & Esselen Street,

Landboukollege (Potchefstroom) Ingang uit Chris Hanistraat (suid daarvan), aan suidekant van die dorp.

** Administration Building

** Selbourne Hall

Museum (Potchefstroom) Aan oostekant langs Sol Plaatjestraat, tussen Nelson Mandelalaan (die N12) en Wolmaransstraat:

** Groot Trek Bloedrivier wa

M.W. Pretorius se woonhuis en buitegeboue Aan oostekant langs Thabo Mbekistraat, noord van hoek met Louis Leipoldtstraat,

NHK – Nederduitsch Hervormde Kerk Langs Walter Sisulustraat, tussen Wolmaransstraat en Nelson Mandelalaan (die N12)

Kyk vir die volgende by hierdie kerk:

** 1839 gedenkplaat

** Dirk van der Hoff-bolyfbeeld voor kerkgebou

** Eeufees-gedenkplaat

** GT 150-klipstapel (gemessel)

** Wolmarans-gedenkmonument in tuin

Noordwes-Universiteit se kampus

Kyk vir:

* Ou Hoofgebou

** Totiusbeeld

** Ou Berlynse Sendingkompleks Hoek van Du Plooystraat & Sol Plaatjestraat

** Ou kruithuisie Ikageng Road, between Luitingh Street and Nelson Mandela Road (the N12)

** Ou tronkgebou Ikageng Road, between Luitingh Street and Nelson Mandela Road (the N12), across the street

from old powder magazine

31

Spoorwegstasiegebou ** Ou lokomotief voor die stasie

** Hoeksteen van stasiegebou

Vyfhoek ABO Konsentrasiekampmonumente Corner of Burger St & Lanyon St,

** World War Cenotaph In front of the Ou Bibliotheek in the northern wing of the Town Hall, Walter Sisulu Ave,

between Nelson Mandela (the N12) and Wolmarans Street

Rustenburg

** NGK – Moederkerk Pleinstraat, tussen Tuin- en Burgerstraat,

** Derdepoort ABO monument

NHK Gemeente Rustenburg ** ABO 1899 gedenksteen

** Versoeningsbeeld

Old Anglican Church

Van Staden Street

Stadsaal – die oue

Pleinstraat, tussen Tuin- en Burgerstraat

Voor die ou stadsaal/ou munisipale kantoorgebou, langs Pleinstraat, staan die volgende:

** Duitse feesjaar gedenksteen

** GT 150 AV gedenksteen

** GT 150 FAK gedenksteen

** GTE gedenksteen

** Rapportryers van 1949 gedenksteen

** Paul Kruger-standbeeld

Syringa Tree Monument

Church Street

Rustenburg-omgewing

Paul Kruger se plaas Boekenhoutfontein – skuur en vier woonhuise

Sowat 14 kilometer buite Rustenburg

Sannieshof

Tweebosch/De Klipdrift ** Slagveldmonumente

Schweizer Reneke

Busts of Captain C.A. Schweizer and Field Cornet G.C.N. Reyneke

In front of the new municipal buildings.

32

NGK

Built in 1892.

* Old hospital – next to NGK, used for Sunday school classes

Hanging Tree

At the foot of Massouw’s Kop.

World War II memorial plaque

On outer wall of library, next to the town hall.

Swartruggens

Begraafplaas ** ABO Brakfontein Australiërs monument

** ABO Britse soldate gedenktuin

** ABO Burgermonument Beleg van Brakfontein (Elands River)

** Skierlik-gedenkteken

NGK ** NGK-hoeksteen

** NGK Roos-grafte

Taung

Taung Skull Heritage Site

Ventersdorp

Taalmonument

Vredefortkoepel (Noordwes-gedeelte)

Liebenbergmonument

Op Liebenbergkoppie op die huidige plaas Rietpoort digby die Vaalrivier sowat vyf kilometer

noord van Parys langs die R500 tussen Parys en Fochville.

Vryburg

Concentration Camp Cemetery

A cemetery for those who died during the Anglo Boer War was erected. The memorial was erected

on April 6, 1929. The site can be visited any time of day and is situated in Hartbees Road.

Groot Trek-herdenkingsmonumente Aan die suidekant langs die N14 wat na Kuruman gaan, vlak wes van die dorp.

** GT 150 herdenkingsmonument

** GTE-monument

Old Prison Wall & Museum

Old Police Station

9 Vry Street

33

Wolmaransstad

** Broadbent-Hodgson memorial On the southern side of the N12 in the centre of the town.

** NGK en hoeksteen daarvan

Zeerust

Andries Hendrik Potgieter-monument

Groot Trek Eeufees-gedenktekens * GTE monument In die dorp, op die terrein van die NGK

* By Mosega, naby die spoorweg, opgerig om die slag van Mosega en die Eeufees te herdenk.

Museum / Historiese uitstalling in biblioteek

KWAZULU-NATAL GEDENKTEKENS

Bloedrivier

Bloedrivier-slagveld

Waar die Voortrekkerkommando onder bevel van Andries Pretorius die Zoeloemag wat deur

koning Dingane uitgestuur is, op 16 Desember 1838 verslaan het. Dit is ‘n verklaarde nasionale

monument. Geleë op die plaas Vechtkop, Dundee-distrik. Op pad tussen Dundee en Vryheid is ’n

afdraaipad na De Jagersdrif en Vryheid; 23 km verder is die Bloedrivier Erfenisterrein. Daar is

verskeie gedenktekens op die terrein:

Eerste monument

Groot Trek-eeufees klipstapel

Die Groot Trek-eeufeesverrigtinge by Bloedrivier het van 13 tot 16 Desember 1938 geduur toe die

ossewa van die Natal-trek daar opgedaag het. Die feesgangers het op 13 Desember ’n klipstapel

gepak en dit is twee dae later met ‘n sementlaag bedek. Dit is piramiedvormig en bevat die

volgende inskripsie: Gelofte-Hernuwingsbaken Bloedrivier Eeufees 16 Desember 1938. Enkele

klippe wat deur die feesgangers gelê is, het nog inskripsies met hulle name en die datum daarop.

Graniet-ossewa

Die hoekteen van hierdie monument is op 16 Desember 1938 gelê deur ds. Paul Nel (oud-

moderator). Die inskripsie op die hoeksteen lui: “Gelê deur eerw. Ds. Paul Nel – Nie aan ons o

Heer (Ps. 115:1)". Die monument is op 16 Desember 1947 ingewy deur mev. Annie Ebersohn, ’n

dogter van J.W. de Jager (Voortrekker en eerste eienaar van die plaas) en mnr. L.J. Spies (enigste

lid van die 1928-Herdenkingskomitee). Die beeldhouer was Coert Steynberg. Die konstruksie-

maatskappy wat die monument opgerig het was die firma P. Ley en Kie. van Pretoria. Dit was

opgerig teen die destydse bedrag van £5 825. Die monument was bo-oor die 1866-klipstapel in die

middel van die Bloedrivier-slagveld gebou, maar is in 1971 na die ingang van die terrein verskuif

en staan tans voor die museum-kompleks. Onder die hoeksteen is ’n koperbuis met ’n afdruk van

die gelofte en ’n plan en spesifikasies van die monument geplaas. Die monument is ontwerp as ’n

kakebeenwa wat op ’n voetstuk van trappies gebou is. Die monument is simbolies van die wa as

woning, vesting en kerk. Die liggrys granietstene van die monument is afkomstig van Craighall.

Die betonklippe is van die Goosen-familie se plaas naby Waschbank.

Bronswaens

Zoeloemonument

Bloukrans

Bloukrans-monument

34

Ongeveer 12 km vanaf Estcourt op die hoofweg na Colenso, teenoor Chieveleystasie draai 'n

plaaspad (die D489) noordwaarts weg om oor die spoorweg en deur die Bloukransrivier na die

Bloukransmonument te loop.

Gedurende die nag van Vrydag, 16 Februarie, is die grootste slagting onder die Trekkers van die

laers aan die Moordspruit en die Bloukransrivier aangerig. Die laers van die Liebenbergs, die

Rossouws en die Bezuidenhouts was die eerste aan die beurt. Daarna het die Engelbrechts, die

Greylings en die Bothmas slagoffers van die aanval geword. Afgryslike tonele het hulle in hierdie

nag van verskrikking hier langs die riviere afgespeel. In die herinnering van die nageslag het

hierdie gebeurtenis onuitwisbaar voortgeleef en op aansporing van die bekende genl. Piet Joubert

van Transvaal, is op 16 Desember 1895 die beendere van die vermoordes in die verspreide grafte

opgegrawe, byeengebring en in een graf herbegrawe. Ook die beendere van Gert Maritz is van

Maritzdam by Loskop aan die Klein-Tugela hierheen gebring. Die herbegrafnis was 'n groot

plegtigheid, wat deur 'n groot skare, onder wie ou Voortrekkers soos Marthinus Oosthuizen,

bygewoon is. In 1897 is hier 'n monument opgerig. Benewens die monument is daar die volgende:

Gert Maritz se grafsteen

Groot Trek Eeufees Gedenksteen

Groot Trek 150-gedenkteken

Chievely

ABO terrein waar Churchill gevange geneem is

Naby die aansluiting van die R74 by die R103. Op 15 November 1899 is die destydse koerantman

en latere Britse eerste minister, Winston Churchill, hier deur die Boere gevange geneem toe hulle

‘n gepantserde Britse trein ontspoor het.

Colenso

Ambleside Militêre ABO Begraafplaas.

Soldate van die 5de Ierse Brigade en die S.A. Light Horse wat tydens die Slag van Colenso op 15

Desember 1899 gesneuwel het, is hier begrawe.

ABO Slag van Colenso Britse kanonposisies

Hier vlak buite Colenso het die Boere tydens die veldslag op 15 Desember 1899 altesaam tien groot

Britse veldkanonne met hulle ammunisiewaens buitgemaak, wat ‘n groot terugslag en vernedering

vir die Britte was.

Dundee

NGK

Wilsonstraat, tussen Beaconsfield en Graystraat.

By die kerkgebou is daar die volgende:

ABO gedenksteen vir die Boere wat by Talana gesneuwel het

Groot Trek Eeufees-waspore

Talana Museum Slagveld en Erfenisterrein

Ingang uit Victoriastraat, tussen Hajee Jamal en die R33. Die volgende is daar te siene:

ABO Talana-slagveld

Die Slag van Talana van 20 Oktober 1899 was die eerste groot geveg van die ABO (1899-

1902). Die oorblyfsels van twee Britse forte en Boere en Britse kanonskanse is steeds

sigbaar.

A.T. Spies uitstalling

Groot Trek-skilderye en sketse

Beelde van E.G. en M.M. Jansen

Mynuitstalling

‘n Geboutjie op Smith’s farm wat ten tye van die geveg al daar was.

35

Wêreldoorloê Senotaaf

Victoriastraat. Gedenkmonument vir die manne van die distrik wat tydens die wêreldoorloë

aan diens gesterf het.

Durban

Botha, generaal Louis, standbeeld

Op die Botha-plein aan die punt van Bereastraat.

ABO Konsentrasiekampterreine in Durban

Isipingo-konsentrasiekamp gedenkteken

Langs Delhoo Lane, Isipingo

Jacobs-konsentrasiekamp gedenkteken

Hoek van Thorn Road en Dudley Street, Jacobs

Merebank-konsentrasiekamp gedenkteken

Naby die Clairwood Perdereisiesbaan, in die Merewent begraafplaas.

Congella-burgermonument (4 fotos)

Maydon Road, tussen Herschell en Methuen, Maydon Wharf.

Hierdie monument gedenk Dick van Rooyen, Abraham Greyling, Cornelius van

Schalkwyk, Theunis Oosthuyzen en ander Voortrekkers wat in die geveg met die Britte by

Congella op 24 Mei 1842 gesneuwel het. Dit is ‘n nasionale monument. Daar is ‘n

Congella Geloftemonument langs die Congella burgermonument

Durban Poskantoor

Hoek van West- en Gardinerstraat. Die Renaissance-boustyl van die Durbanse poskantoor steek

skerp teen die strakke lyne van die hoë moderne betongeboue in sy omgewing af, maar sy

kolonnade van Griekse suile en sy waardige toring in Romeinse styl maak hom 'n argitektoniese

juweel in die midde van hierdie moderne stad. Dit was die eerste stadsaal van Durban en is in 1885

voltooi. In grootte en in grootsheid was dit destyds onoortroffe. Dit is ‘n nasionale monument. Daar

is vier noemenswaardige gedenkplate:

Churchill-gedenkplaat

Voor Hoofposkantoor op straathoek waar Winston Churchill op 23 Desember 1899 na sy

ontsnapping uit krygsgevangeneskap in die Zuid-Afrikaansche Republiek ’n toespraak

gehou het.

Nasionale Konvensie-gedenkplaat (1942)

In 'n saal aan die linkerkant van hierdie gebou het in September 1908 die eerste

vergadering van die Suid-Afrikaanse Nasionale Konvensie onder voorsitterskap van die

Kaapse hoofregter, lord De Villiers, plaasgevind. Hierdie Konvensie wat byeengekom het

om 'n ontwerp-grondwet vir 'n verenigde Suid-Afrika op te stel, het bestaan uit

afgevaardigdes van die parlemente van die destydse vier selfregerende kolonies en het die

voorste staatsmanne van S.A. onder sy geledere – pres. M.T. Steyn, Louis Botha, J.C.

Smuts, J.B.M. Hertzog, J.X. Merriman, dr. L.S. Jameson, e.a.

Nasionale Konvensie Marmerplaat

Wêreldoorlog I-gedenkplaat

Francis Farewell-plein

Hoek van Aliwal- en Weststraat, voor die Durbanse Stadsaal. Op hierdie plein staan daar onder

meer:

‘n Groot Britse ABO-gedenkteken.

‘n Senotaaf wat soldate wat tydens die wêreldoorloë aan diens gesterf het, huldig

Jan Smuts-standbeeld

Die standbeeld toon Smuts as 'n krygsman van wêreldformaat. Op die voetstuk van die

standbeeld staan geskrywe: "In honour of Field Marshal the Right Honourable Jan

Christiaan Smuts (1870-1950). Soldier, Statesman, Philosopher, Architect of the Union of

36

South Africa and the British Commonwealth of Nations. A great son of South Africa who

was shared by this country with the whole world".

Ou Fort en begraafplaas

Old Fort Road, in die hartjie van Durban.

Die Kaapse goewerneur, sir George Napier, het in 1842 vir kaptein Thomas C. Smith met 'n mag

van 260 man gestuur om Port Natal te beset. Smith het Port Natal op 4 Mei 1842 bereik. Hy het sy

kamp opgeslaan op die terrein waarop die Ou Fort nou geleë is. Onder aanvoering van genl. A.W.J.

Pretorius het 'n Boerekommando weldra in Port Natal verskyn en hul kamp by Congella opgeslaan.

Op die nag van 23 Mei doen Smith 'n aanval op die Boerekamp, maar hy word met die verlies van

17 gesneuweldes, 31 gewondes, drie vermistes, en twee kanonne teruggedryf. Hierop het Pretorius

die Punt beset en die Engelse kamp ingesluit. Die oorlogvoerdery teen goedgewapende en

verskanste Blankes was vreemd aan die Boere en hul insluiting van die Engelse fort was so swak

dat Dick King met sy bediende Ndongeni te perd daaruit ontsnap het, sy beroemde tiendaagse rit

van 960 km na Grahamstad afgelê het en hulp aan Smith ontbied het. Die Engelse bevelvoerders in

die Kaap het onmiddellik versterkings gestuur en op 24 Junie het kol. Josias Cloete met H.M.S.

Southampton en die skoener Conch die 25ste Regiment na Durban gebring. Hoewel die

Boerekommando nou reeds tot 600 man aangegroei het, was Pretorius tog verplig om die beleg te

staak. Die ellendige omstandighede waarin die verdedigers van die fort verkeer het en die

ontsettende ontberinge wat hulle moes verduur, het toe aan die lig gekom. Die waens en die tente

was voos geskiet; die gewondes is in dwarsslote tuisgebring; die vegtendes moes in die loopgraaf

agter die waens hulle verblyf hou en die onmoontlikheid om die afval en vullis te verwyder het 'n

ondraaglike stank veroorsaak. Na die anneksasie van Natal deur Engeland is die 45ste Regiment in

Durban gestasioneer. Dit het sy intrek in die Ou Fort geneem, waar toe kasernes, 'n kruitmagasyn

en ander militêre geboue opgerig is. In 1858 is hierdie geboue op hul beurt gesloop en deur die

teenswoordige geboue vervang. Die Ou Fort is ‘n nasionale monument. Benewens ‘n skaalmodel

van die beleg van 1842 is daar onder meer ‘n skeepskanon afkomstig uit die wrak van die

Grosvenor, 1782, op Fortterrein.

Vasco da Gama-gedenkteken.

Langs die hawe langs Margaret Mncabi-rylaan. Let op die uil aan die binnekant.

Elandslaagte

Die terrein van die Slag van Elandslaagte op 21 Oktober 1899. Dit was die tweede groot geveg van

die ABO (1899-1902). In hierdie geveg was die Boereverlies 60 man dood, 140 gewond en 200

krygsgevange geneem. Die Britse verlies was 50 dood en 205 gewond. Daar is die volgende te

siene:

Britse slagveld-begraafplaas, naby die stasie

Britse slagveld-monumente, op die rante verder suid

Burgermonument ABO

Hollanderkorps ABO Monument, ontwerp deur G. Moerdijk .

Emakhosini-vallei

Kwa Matiwane

Langs Mgungundhlovu (Dingaanstad). Die volgende is daar te sien:

Die monument vir Piet Retief en sy 70 burgers wat op koning Dingane se bevel op 6

Februarie 1838 daar doodgeslaan is.

Die graf van Piet Retief en sy burgers.

Mgungundlovu

Koning uDingane (1788-1840) se koninklike vesting, waar die Retief-Dingaan-traktaat op

4 Februarie 1838 onderteken is. Daar was vroeër ‘n Traktaat-monument, maar dit is

skynbaar nie meer daar nie.

37

Eshowe

Ou Tronk

Hierdie historiese gebouekompleks is in 1900 opgerig. Tydens die ABO het dit in 1901

gedien as ‘n deurgangskamp vir Boere-krygsgevangenes wat na Ceylon op pad was. Dit is

‘n nasionale monument.

Estcourt

Saailaer

Een van die mees suidelike laers van die Voortrekkers op 16-17 Februarie 1838, toe die

Zoeloekrygers van koning Dingane hulle aangeval het, was Saailaer, die standplaas van die

bekende Voortrekkerleier, Gert Maritz. Dit is in die hoefysterdraai van die Boesmansrivier

onmiddellik oos van Estcourt geleë. Maritz en sy burgers het die Zoeloe-aanval op hulle laer

afgeslaan sonder om lewensverlies te ly. Jare later is hier 'n monument ter ere van Gert Maritz

opgerig. Die volgende is op die terrein te siene:

Maritz-monument

Die monument is in die vorm van ’n graniet-gedenknaald en staan vermoedelik op die plek

waar Maritz se laer uitgespan het, op die plaas Zaailager. Dit is onthul met die besoek van

die ATKV Voortrekkerwa op 15 November 1938.

Saailaer-gedenkplate

Estcourt-omgewing

Tydens die ABO het die Geveg van Willow Grange by Brynbella, suid van Estcourt, plaasgevind.

Die volgende is daar te siene:

Die slagveld, insluitende die klipmuur wat deur beide vegtende partye benut is.

‘n Militêre begraafplaas waar beide boere en Britte begrawe lê.

ABW Battle of Willow Grange cemetery (5 fotos)

Rensburgkoppie-gedenkteken

Ter nagedagtenis van die redding van die Van Rensburg-Voortrekkers deur Tienie Oosthuizen. Op

17 Februarie 1968 deur die Administrateur van Natal, T.J.A. Gerdener, onthul.

Veglaer

Hierdie Voortrekkerstandplaas is ongeveer 19 km reg suid van Estcourt aan die Boesmansrivier in

'n diep, beskutte vallei, omring deur hoë rante, geleë. Hierdie laer, ook bekend as Gatslaer, kan met

'n gruispad wat langs die rivier op loop, bereik word. Op 13 Augustus is hierdie laer deur

tienduisend Zoeloekrygers omsingel. Twee dae lank het hulle die Voortrekkers verwoed aangeval,

maar die verdediging was so doeltreffend dat hulle die laer nie kon binnedring nie. Uiteindelik, op

15 Augustus, het die krygers weer die wyk geneem. Vandaar die naam Veglaer.

Greytown

Botha, genl. Louis, se geboorteplek

Die gedenksteen wat die plek aandui waar die huis gestaan het waarin Botha gebore is, staan direk

suid van die dorp Greytown feitlik langs die pad na Pietermaritzburg. Die gedenksteen is in 1938

tydens die simboliese Ossewatrek hier opgerig en onthul.

Howick

ABO-konsentrasiekampgedenkteken

Dit staan langs ‘n sportterrein langs die R103 binne-in die dorp Howick.

38

Monument waar Mandela in 1962 gearresteer is

Dit staan langs die R103, ongeveer 10 km noord van Howick.

Ladysmith

Danskraal Groot Trek Eeufees-klipstapel

Noord van Ladysmith, op die rand van die dorp. Toegemesselde klipstapel opgerig tydens besoek

van die Natal-trek, 1938/12/07.

Die NGK

Hierdie gebou by Murchisonstraat 103 is die derde kerkgebou op daardie terrein. Dit is deur Gerard

Moerdijk ontwerp en op 10 Augustus 1929 ingewy.

ABO Wagonhill / Platrand Slagveld

Daar het op 6 Januarie 1900 ‘n groot geveg hier gewoed toe die Boere probeer het om die Britte

van die rand af te verdryf. Daar is verskeie Britse en Boere-gedenktekens waaronder die volgende:

• ‘n Monument vir komdt. Cornelis de Villiers.

• ‘n Gedenkteken vir ds J.D. Kestell.

• ‘n Groot burgermonument met oorspronklike grafstene teen sy voetstuk.

• ‘n Ladysmith-konsentrasiekampgedenkplaat teen die muur van die burgermonument.

Ladysmith-omgewing

ABO Spioenkop-slagveld

Mens draai daarheen uit uit die R616, oos van die dorp. Daar is talle Boere- en Britse

gedenktekens.

ABO Vaalkrans-slagveld

Die Britse gedenktekens is langs die P182-2 aan die noordekant van die Tugelarivier. Die geveg

hier het op 5-7 Februarie 1900 plaasgevind. Daar is nie Boeregedenktekens nie.

Groot Trek Wenkommando-gedenkteken

By Skietdrift, aan die noordekant van die Tugelarivier, naby die Vaalkrans-monumente.

Newcastle

Newcastle begraafplaas

Ingang uit Hardwickstraat. Dit bevat verskeie veral Britse ABO oorlogsgrafte en gedenktekens

waaronder:

* Groot gedenksteen in Britse Tuin van Herinnering

* Graf van burger P.J. Bergh

* Hoë monument wat Britse soldate wat in ABO gesterf het, huldig

* Boeregrafte en burgerlike grafte – sommige moeilik ontsyferbaar of identifiseerbaar

Newcastle-omgewing

Buffelsrivierbrug

Waar ‘n sekondêre pad oos van Newcastle die Buffelsrivier oorsteek voordat dit by die R34-pad

aansluit. Hierdie brug is gesamentlik deur die ZAR en die Kolonie Natal opgerig. Dit is op 1

Oktober 1898 gesamentlik deur die Natalse minister van Landbou, J.A.R. Johnstone, en S.W.

Burger, lid van die Uitvoerende Raad van die ZAR, geopen.

Ingogo-omgewing

39

* Slag van Schuinshoogte-terrein (8 Februarie 1881), insluitende drie ommuurde Britse

begraafplase wat ook Britse ABO-grafte bevat en ’n hoë gedenkteken.

* Boeregrafte van die Slag van Schuinshoogte op die plaas Geelhoutboom.

* Verspreide oorblyfsels van Britse fortifikasies van die ABO.

* Verspreide Britse ABO-grafte op die plase Schurvepoort, Weltevreden en Kromellenboog

asook net noord van die ou Ingogo-stasie aan die westekant van die ou spoorlyn.

Laingsnek-spoorwegtonnel – die oue

In Mei 1900 deur Boere beskadig om Britse kommunikasie te belemmer

O'Neill's Cottage

Tydens die Slag van Majuba op 27 Februarie 1881 is die woonhuis teen die voet van die berg wat

aan Eugene O'Neill behoort het, as veldhospitaal gebruik. Na die geveg het die wapenstilstands- en

vredesonderhandelinge tussen die Boere en die Britte ook hier plaasgevind. Tydens die ABO het

Buller en generaal Chris Botha op 2 Junie 1900 hier ontmoet en op ‘n skietstilstand, wat tot 5 Junie

geduur het, besluit.

Majuba

Terrein van die bekende oorwinning van die Transvaalse Boere onder bevel van kommandant-

generaal Piet Joubert oor die Britte op Sondag 27 Februarie 1881, tydens die Eerste Vryheidsoorlog

van 1880-81. Tydens die geveg is 92 Britse soldate, waaronder hulle aanvoerder, Generaal Sir

George Pomeroy Colley, dood en 134 gewond. Die Boere-verlies was een burger dood, een dodelik

gewond en vyf gewond, maar so lig dat hulle herstel het. Tydens die ABO het die Boere die kruin

van Majuba as uitkykpos benut om die Britte se bewegings te bespeid. Daar is verskeie

besienswaardighede op die kruin:

• Die Boere-oudstrydersmonument

• Britse grafte en veldslagmonumente

• Die plek waar Colley gesneuwel het, word duidelik aangetoon

• Daar is ook gedenkplate wat die Britse posisies ter aanvang van die geveg aandui.

• Van die kruin af het mens ‘n mooi uitsig oor die Laingsnek-slagveld en is die

Schuinshoogte-slagveld in die verte sigbaar.

Aan die voet van die berg is daar die volgende:

• ‘n Gedenkmonument om die Boere te gedenk. Dit is op 8 Maart 1997 onthul. Die

bronsplaat daarop is die handewerk van die bekende beeldhouer Jo Roos.

• By voet van Majuba aan noordekant graf van onbekende Boere-artilleris wat in Mei

1900 in daardie omgewing gesneuwel het.

• Daar is ook ‘n Groot Trek Eeufees-monument.

Paulpietersburg


In Erfenispark, hierna genoem Voortrekkerplein, langs Hoogstraat, tussen Kerk- en Krugerstraat.

Die volgende kan daar besigtig word:

* Gedenkhek

* Waspore van die Louis Trichardt-wa in sement

Vredesgedenkplate

Twee gedenkplate op groot rotse langs die Egoderivier, langs die P45 wat na Luneburg lei, vlak

buite die dorp, dui die plek aan waar kmdt-gen Louis Botha in April 1902 die Utrecht-kommando

ontmoet het ten einde afgevaardigdes na die vredessamesprekings in Vereeniging te verkies.

Pietermaritzburg

40

Britse ABO-monument

Dit staan op die hoek van Chief Albert Luthuli- en Kerkstraat.

Voortrekker-huis museum

Hierdie dubbelverdieping woonhuis te Boomstraat 33 is waarskynlik in 1846 deur die Voortrekker

Petrus Gehardus Pretorius opgerig. Dit is ‘n goeie voorbeeld van Voortrekker-argitektuur en is een

van die oudste geboue in Pietermaritzburg.

Voortrekkermuseum (Umsundusi Museum)

Hoek van Kerk- en Boshoffstraat

Hierdie museum bevat verskeie Voortrekkerverwante uitstallings.

Op die terrein is daar voorst die volgende te siene:

• Die Voortrekkerkerk (of dan Geloftekerk) met sy eie uitstallings daarin.

• Die ou preekstoel van die Geloftekerk

• Gedenksteen vir ds W.P. Rousseau

• Grafsteen van Jordaankinders wat in 1839 in die brand in die Plessislaer, vlak buite die

dorp, dood is.

• Welverdient. Dit is die huis wat in ongeveer 1840 deur die Voortrekkerleier Andries

Pretorius op sy plaas Welverdient (vandag Edendale) opgerig is. Die huis is later hier

heropgerig.

• Standbeeld van Piet Retief

• Standbeeld van Gert Maritz

• Groot Trek Eeufeesgedenktekens.

Drie gedenkplate/tablette aan die voorkant van die Geloftekerk-museum.

• Die Aia Jana-gedenkplaat

Voortrekkerbegraafplaas

Langs Alan Paton-weg aan die westekant daarvan. Dit bevat onder meer die volgende grafte en

gedenktekens:

• Sarkofaaggrafte van die Boshoffamilie

• Gedenksteen brand te Plessislaer

• Konsentrasiekampgedenksteen

• Anglo-Boereoorlog konsentrasiekamp ererol

• Grafte van Erasmus en Susanna Smit

Pietermaritzburg-omgewing

Voortrekkerpad, World's View

Sedert die koms van die Voortrekkers in 1838 na hierdie omstreke het die enigste pad van Durban

en oor Pietermaritzburg na die Drakensberg jare lank oor hierdie terrein geloop. Daar is ‘n

mosaiek-kaart van die pad in die gedenkteken op die terrein.

Pinetown

Wêreldoorloë en SAW Grensoorlog-monument

Langs die M31 Main Road tussen Meller- en Cromptonstraat.

Utrecht [Dorpskaart in Van der Westhuizen 2000: 278]

Bosman-woonhuis

Voorstraat 21, tussen Klopper en Kochstraat.

Tydens die ABO deur die Britse besettingsmag as offisiersmenasie gebruik. Mev Bosman is eers na

‘n buitegeboutjie uitgeboender en toe na die Merebank-konsentrasiekamp gestuur.

41

Dirk Uys se woonhuis

Kerkstraat 61, tussen Keerom- and Van Rooyenstraat.

Hierdie is een van die oudste geboue noord van die Tugelarivier. Dit is in 1856 gebou en was die

woonhuis van 'swart Dirk' Uys, wat die eerste kommandant van Utrecht was nadat die distrik deel

van die Zuid-Afrikaansche Republiek geword het. Die fasade is voltooi deur senator Jacobus

Johannes Uys. Die huis is ‘n nasionale monument.

NG-Kerk

Kerkstraat 50. Die hoeksteen van hierdie manjefieke kerkgebou is op 23 Oktober 1891 deur

kommandant-generaal Piet Joubert gelê. Kyk op die terrein vir die volgende:

• Die hoeksteen van die kerk

• Burgermonument voor die kerk

• Groot Trek Eeufeesgedenkteken op die Burgermonument in die vorm van ’n marmerkissie. Dit

is by die Burgermonument ingemessel en bevat die gedenkboek met name en handtekeninge

van die feesgangers – dit moet tot en met die volgende Eeufees verseël bly. ’n Kakebeenwa is

op die kissie se deksel uitgebeitel.

• Kaptein Leo Pokrowsky Monument

Op voetstuk van Burgermonument voor Kerk. Pokrowsky, wat aan Boerekant in die ABO

geveg het, het op Kersdag 1900 in ‘n geveg by Utrecht gesneuwel.

Landdroskantoor

Voorstraat 57, tussen Van Rooyen- en Loopstraat. Hierdie gebou is tussen 1894 en 1899 deur die

regering van die ZAR opgerig.

Ou NG-kerk pastorie

Kerkstraat. Voor die ABO was dit die pastorie van ds H.L. Neethling en sy gesin. Dit is tans ‘n

museum met ABO-uitstallings. Kyk op die terrein vir:

• Gedenkmuur vir buitelandse vrywilligers aan Boerekant in ABO

Ou Republikeinse kruitmagasyn

Presidentstraat.

Hierdie kruitmagasyn is in 1893 opgerig en is soortgelyk aan soortgelyke kruitmagasyne in die ou

ZAR in Heidelberg en Lydenburg.

Ou begraafplaas

Loopstraat-verlenging (op rand van dorp)

Kyk vir grafte van / gedenkstene vir:

• Johan Daniël Koch

• W.H. du Plessis

• J.J. Boshoff

• Britse militêre begraafplaas in die middel van die begraafplaas, in die vorm van ’n pyl.

Bevat ’n monument. Beide Anglo-Zoeloe-oorlog en ABO grafte hier.

Pieter Lafras Uys-monument

Kerkstraat, oorkant die straat teenoor die NGK. Uys was ‘n vroeë inwoner en by geleentheid

landdros van die Utrecht-distrik. Hy het aan Britse kant in die Anglo-Zoeloe-oorlog (1879) geveg

en het op 28 Maart 1879 by Hlobane gesneuwel toe hy sy een seun te hulp gesnel het.

Vryheid (Kaart in Van der Westhuizen 2000: 282] [Kaartboek Dbn 176-177]

Nuwe Republiek Raadsaal en ou fort

Landdroststraat 119, tussen Mark- en Kerkstraat. Die Raadsaal is in 1885 opgerig en die fort, wat

vier tronkselle bevat, in 1887.

42

Lukas Meyer-huis

Hoek van Mark- en Landdroststraat, is ‘n Nuwe Republiek- museum.

Nederduitse Gereformeerde Kerk

Langs Kerkstraat. Dit is in 1894 in gebruik geneem. Die hoeksteen is in 1891 deur Lukas Meyer

gelê. Kyk op die terrein vir:

• ABO Burgermonument links voor die kerk

• ABO Holkransmonument regs voor die kerk

• Groot Trek Eeufeesgedenktekens

* Toegemesselde klipstapel. Suid van die N.G. Moeder-kerk op die Kerkplein.

* Waspore van die Louis Trichardt-wa in sement met gedenksteen. Op die kerkplein.

* Ook Groot Trek 150- en Groot Trek 170-gedenktekens

Vryheid Munisipale Begraafplaas

Suidekant van dorp langs Hoogstraat, tussen Landdrost- en Wesstraat. Bevat onder meer die

volgende grafte en besienswaardighede:

* Albertus B.W. van Niekerk se graf

* Generaal Jacobus Daniel Opperman se graf

* Generaal Lucas Meyer se graf en monument

* Isak Hendrik Wessels se graf

* Gesamentlike graf van 7 ABO burgers

* Jack Behr se graf

* Britse ABO gedenkteken met baie name op

* Britse ABO massagraf met 7 name op

* Grafte in Britse ABO Tuin van Herinnering

Vryheid-omgewing

ABO Bloedrivierpoort-monument (Brits)

Langs die R33 tussen Vryheid en Dundee, naby die plaas Spieshoek en ‘n heuwel Aasvoëlkrans.

Holkrans-monument

Op die plaas Bloemendal noord van Vryheid

Murasie van Louis Botha se woonhuis

Wes van Vryheid op die plaas Waterval

Scheepersnek-monument (Britse ABO-monument)

Suidwes van Vryheid, binne sigafstand aan die noordekant van die R33/34, tussen Vryheid en

Utrecht.

Weenen


• Gedenkplaat. By die plaaslike biblioteek.

• Gedenkplaat. By Eeufeespark, ’n paar kilometer buite die dorp. Die park is deur die Stadraad

afgesonder met die bedoeling dat dit ’n natuurreservaat moes wees.

Winterton


In die familiekerkhofop die plaas Enon.

43

’n Gedenkgrafsteen is op die graf van Marthinus Jacobus Oosthuizen (held van Rensburg-koppie

tydens die Groot Trek, 17 Februarie 1838) aangebring. Op die oorspronklike grafsteen het ’n

portret van Marthinus gehang, omraam deur die gedig “De Zang van Marthinus Oosthuijse

Heldendaad”.

VRYSTAAT GEDENKTEKENS

Bethlehem

Bosoorlog-gedenkteken

Opgerig ter gedagtenis aan soldate wat aan die grens gesneuwel het.

By 2 Veld-genieregiment. (Nienaber & Le Roux 1983: 2)

Gedenkrotse Op die terrein van die Burgersentrum, Mullerstraat

Groot Trek Eeufees-gedenkteken Teen Hospitaal-heuwel in Gedenkstraat aan die ooste-kant van die dorp. ’n Voortrekkerwa en die

woorde Ossewatrek 1838-1938 is met wit klippe teen die heuwel uitgepak tydens besoek van die

Natal-trek, 1938/11/05.

Michael Prinsloo-gedenkteken Langs Lomondstraat. Opgerig ter nagedagtenis aan daardie Anglo-Boereoorlog Vrystaatse generaal

en held wat op 12 November 1930 daar deur ’n sekere Van Heerden onskuldig doodgeskiet is.

NGK moederkerk Kerkstraat. Deur ds J.D. Kestell ontwerp, op 18 Februarie 1911 ingewy. Kyk op kerkterrein vir:

• Basotho-oorlogsgedenkteken Langs die NGK moederkerk. Herdenk twee Vrystaters en ‘n bruinman wat tydens ‘n

Basotho-aanval op Bethlehem in 1866 dood is.

• Hoeksteen (1 foto)

Op 12 April 1910 deur President M.T. Steyn gelê.

• Anglo-Boereoorlog-gedenkplaat

In voorportaal van die NGK moederkerk.

Nazareth-sendingkerk Kerkstraat. In 1964 in museum verander.

Ou Landdroskantoor

Louwstraat. Hierdie sandsteengebou se hoeksteen is op 26 Januarie 1893 deur president F.W. Reitz

gelê.

Wêreldoorloë-gedenkteken Hek by Goble Park.

Bethulie


Ongeveer 50m noord van die Pellissierhuis-museum in Kerkstraat. ’n Klipstapel is tydens die

besoek van die Vrystaatse Hooftrek op 1938/10/13 aan die bo-punt van Kerkstraat gestapel.

Daardie klipstapel is spoedig in ’n gedenkmonument, wat op 1940/10/26 onthul is, opgeneem. Die

reghoekige monument bestaan uit sandsteenblokke. Dit blyk dat klippe aan die voorkant rondom

die gedenkplaat ingemessel is. Bo-op die monument was ’n brons model van ’n ossewaentjie met

44

twee osse gemonteer wat deur H.J.J. Myburgh uit gesmelte brons koeëldoppe gegiet is. Die brons

beeldjie is tans in die Pellissierhuis-museum daar naby.

Waspore van die Louis Trichardt-wa in sement

Tydens die besoek van die Vrystaatse Hooftrek op 1938/10/13 gelê. Aan die bo-punt van

Kerkstraat.

Nuwe ABO Konsentrasiekamp-begraafplaas

Hierdie begraafplaas bevat die oorskot van 1 737 slagoffers van die Bethulie-konsentrasiekamp wat

in die 1960s daar herbegrawe is. Daar is verskeie gedenktekens. Die terrain is deur J. du Toit

ontwerp en op 10 Oktober 1966 deur staatspresident C.R. Swart ingehuldig. Daar is nog enkele

strukture op die ou begraafplaasterrein, insluitende die onvoltooide monument wat die Britte vir die

kampslagoffers opgerig het.

Munisipale begraafplaas

• Burgermonument vir gesneuwelde burgers

• Burgergrafte

• Britse oorlogsgrafte

NG-kerkgebou

Greystraat. Een van die oudste bestaande kerkgeboue in die Vrystaat. Hoeksteen deur president

J.H. Brand gelê op 20 Maart 1886.

Gedenkteken en graf van kommandant Louw Wepener

Omtrent ses kilometer noord van Bethulie aan oostekant van die pad na Springfontein, op die plaas

Felicia. Lourens Jacobus Wepener, Vrystaatse kommandant, het in August 1865 in ‘n geveg met

die Basotho gesneuwel. Hy is in die 1940s hier herbegrawe.

Pellissier Huis-museum

Kerkstraat. Eerwaarde Jean Pierre Pellissier van die Parys Evangeliese Sendinggenootskap het

hierdie huis in 1834-1835 opgerig. Dit is een van die oudste bestaande geboue in die Vrystaat.

Pellissier, sy vrou en hulle vyf kinders is in die begraafplaas agter die huis begrawe.

Perd-standbeeld by ingang na Pres. Swart-singel.

Wêreldoorloë-monument

Bloemfontein

Eerste Raadsaal St George'sstraat 95, between Green- en President Brandstraat.

Dit is die oudste bestaande gebou in Bloemfontein wat nog in sy oorspronklike vorm is. Dit is in

1849 Henry Warden, die Britse Resident, opgerig om as skool te dien en het in 1854 die eerste

vergadersaal van die Oranje-Vrystaatse Volksraad geword. Dit is later weer as skool gebruik maar

is sedert 1877 ‘n museum. Daar is ook ‘n wa-museum op die terrein.

Vierde Raadsaal President Brandstraat. Die gebou is deur Lennox Canning ontwerp en die hoeksteen is deur

president F.W. Reitz gelê op 27 Junie 1890.

Christiaan de Wet-ruiterbeeld Langs President Brandstraat voor die Vierde Raadsaal.

Afrikaanse Verbond Groot Griep-slagoffers Monument

45

Alexandraweg, Navalsig, tussen die M30 Union Ave en die R700, voor die Andrew Murray Dutch

Reformed Church.

Goewermentgebou President Brandstraat. Hierdie gebou, wat in die 1870s in gebruik geneem is, is sedertdien heelwat

verander. In 1895 is byvoorbeeld ‘n tweede verdieping toegevoeg. Dit huisves tans die Nasionale

Afrikaanse Letterkundige Museum En Navorsingsentrum. Kyk vir:

** C.J. Langenhoven standbeeldjie in Beeldetuin. Benewens voetstukke is daar feitlik niks anders

as Neelsie van die oorspronklike beeldetuin oor nie.

** Jan Brand-standbeeld

Langs President Brandstraat voor Ou Goewermentsgebou

** F.W. Reitz-standbeeld

Grey College Jock Meiring Street.

** Andrew Murray Huise en Brill Huis

Beide is in 1907 ingewy.

** Hamilton Hall – deur Herbert Baker ontwerp en in 1907 deur Sir Hamilton Goold-Adams

ingewy.

** Hoofgebou – hoeksteen in 1894 deur president Reitz gelê.

** Gedenkmuur en Hansie Cronjé gedenkplaat.

** Grey Wêreldoorloë gedenknaald.

** Grey Museum

Hertzog-huis Goddardstraat 19. Hierdie laat-Victoriaanse huis wat in 1895 opgerig is, was die eiendom van die

bekende regter, generaal, politikus en eerste minister, J.B.M. Hertzog. Dit was op ‘n stadium ‘n

huismuseum ter huldiging van Hertzog.

Hertzog-standbeeld Hoek van President Brandstraat en Charlesstraat, skuins oorkant die Vierde Raadsaal. In 1968 in

Bloemfontein onthul. Deel van beeldegroep. Standbeeld huldig Hertzog as wetsgeleerde,

krygsman, taalstryder, onderwysman, volksman en staatsman.

Hoffmanplein Tussen St Andrew- en Maitlandstraat. Tans vuil en onversorg.

** Senotaaf op Hoffmanplein

Gedenksteen ter herdenking van Bloemfonteiners wat hulle lewens in die Eerste en Tweede

Wêreldoorloë opgeoffer het.

Hooggeregshofgebou Presidentstraat

Konsentrasiekamp van Bloemfontein Die Bloemfonteinse konsentrasiekamp het in Augustus 1900 aan die westekant van die stad

ontstaan. Dit het in 'n reghoek van oos na wes, vanaf die huidige Brandwag-sentrum tot wes van

die snelweg gestrek. Hoewel dit as 'n vlugtelingkamp begin is, het Kitchener se krygstaktiek om

Boeregesinne onder dwang van plase te verwyder tot gevolg gehad dat dit reeds vanaf September

1900 nie langer net 'n "refugee" - of vlugte1ingkamp was nie, maar 'n konsentrasiekamp in die

ware sin van die woord. Op 17 April 1901 was daar 3 700 inwoners in die Bloemfontein-kamp wat

in kloktente, markiestente, sinkhutte, waens en ander skuilings gehuisves is. Die volgehoue

toename van inwoners het in Mei 1901 die opening van 'n tweede kamp wes van die bestaande

kamp genoodsaak. Aan die einde van Augustus 1901 het die Bloemfonteinse konsentrasiekamp 6

586 inwoners gehuisves wat beteken dat dit die grootste kamp in die Oranjerivierkolonie was. 'n

Maand ná die vredesluiting, op 30 Junie 1902, het dit nog 5 633 inwoners gehad. Soos in die geval

46

met die meeste ander kampe, was die inwoners ook uitgelewer aan oorbevolking, gebrek aan

voldoende huisvesting, voedsel en kleding, swak sanitasie en ontoereikende mediese dienste wat

meegebring het dat siektes soos masels, longontsteking, witseerkeel en ingewandskoors 'n

geweldige hoë sterftesyfer onder veral die kinders tot gevolg gehad het. In totaal is 1 695 inwoners

in hierdie kamp oorlede en in die Bloemfonteinse begraafplaas ongeveer vyf kilometer vanaf die

kamp begrawe – aanvanklik in President Brand- en later in Memoriambegraafplaas.

** Bron van Herinnering

Toegang deur hek vanuit Nelson Mandelastraat by die Bybelgenootskapgebou sowat 500 meter

oos van die N1-hoofweg. Sleutel by Genootskapkantoor. Die "Bron van Herinnering", wat in

1966 opgerig is, is geleë naastenby waar die middelpunt van die westelike kamp was. Die

sentrale deel van die monument is in die vorm van die Kasteel in Kaapstad en simboliseer die

ontstaan van die Afrikanervolk. Op die vyf punte van die kasteel is die woorde; geloof, moed,

vaderlandsliefde, volharding en vernuf. Die onvoltooide boog oor die ingang dui op die

lewensverlies in die konsentrasiekampe, terwyl 'n vrouebeeld met twee kinders wat vorentoe

beur simbolies van die Afrikanervolk se herrysenis is.

** Die sogenaamde Dam van Trane is digby die Bron van Herinnering. Dit was hier, destyds buite

die dorp, waar die kampinwoners hulle klere gewas het. Vandag is die kruising van Nelson

Mandelastraat en die N1-hoofweg reg langs die ou dam.

Memoriam-begraafplaas Gen Brandstraat. Daar is talle ABO-verwante grafstene en gedenktekens:

** Gedenkteken van graniet vir die 1 976 slagoffers van die Bloemfontein-konsentrasiekamp wat

in die Memoriam-begraafplaas begrawe is. Deur die Suid-Afrikaanse Raad vir Oorlogsgrafte

opgerig. Naby die konsentrasiekamp-gedenktekens is enkele grafstene van konsentrasiekamp-

slagoffers wat behoue gebly het, naamlik:

- Van Rooyen, G.S. (gebore Ferreira), oorlede 06.07.1901

- Le Roux, A.M., oorlede 24.05.1901

- Steytler, De V., oorlede 25.12.1900 (Van der Bank 2001: 50)

- Ellie Otto, 1849-1901

** Grafsteen van dr. Otto Karl Heinrich Krause asook van sy vrou. Hulle het beide volgens die

uitvoerige grafskrif, hulp aan die 13 000 vroue en kinders in hierdie konsentrasiekamp verleen

asook vele ander dinge in hulle lewens vermag.

** Gustav Baumann, 'n lid van een van die bekendste Joodse families in die stad en 'n voormalige

landmeter-generaal, is hier begrawe. Hy was gedurende die oorlog sekretaris van die krygsraad,

terwyl hy ook vir die opleiding van heliograwe en die instelling van die Rooikruis en 'n

verkennerskorps verantwoordelik was.

Ander grafte is dié van moontlike joiners:

** Cremer, J.L., Tpr, Farmer's Guard, 23.02.1902

** Bekker, H.J., Tpr, Farmer's Guard, 23.02.1902

Van der Berg, B.F.P., 06.10.1901; Van Loggerenberg, F.J. (gebore Swanepoel), 19.09.1901;

Otto, E., 09.11.1901.

Verder is daar die grafstene van:

** Dr Johannes Brill (1845-1924) van Grey Kollege faam.

** Hercules de Milo, "Rex Ferrus Wêreld Kampioen", en sy vrou.

** Laura Rautenbach (1932-1998), "Die Biddende Beeldhoudster Boer"

Nasionale Museum Aliwalstraat 36

Nederduits-Gereformeerde Kerk Tweetoringkerk Charlesstraat. Die hoeksteen is in 1878 gelê en die kerk is in 1880 ingewy. In die portiek van die

Tweetoringkerk is 'n marmerpaneel deur die Nederlandsch Zuid-Afrikaansche Vereeniging

(NZAV) aangebring ter herinnering aan die Nederlanders en oud-Nederlanders wat in die ABO aan

Boerekant gesneuwel het. 'n Interessante feit omtrent hierdie gedenkteken is dat die naam van die

47

beroemde Vincent van Gogh se jongste broer, C.V. van Gogh, daarop voorkom. Cor van Gogh is

op Brandfort in 'n ongeïdentifiseerde graf begrawe.

Oliewenhuis Ingang uit Harry Smithstraat, Arboretum. Eertydse Bloemfontein-woning van die Staatspresident.

Tans ‘n kunsmuseum

Oorlogsmuseum van die Boererepublieke en Nasionale Vrouemonument Monumentweg. Die Oorlogsmuseum van die Boererepub1ieke is in 1930 deur die Nasionale

Vrouemonumentkommissie gestig en in September 1931 deur die destydse premier, J.B.M.

Hertzog, geopen. Dit bevat onder meer die volgende:

** C.R. de Wet-bolyfbeeld, deur Anton van Wouw.

** Emily Hobhouse-skildery

** J.D. Kestell-bolyfbeeld, deur Laurika Postma.

** J.H. de la Rey-skets

** J.H. de la Rey-skildery

** Konsentrasiekamp-skilderye

** Konsentrasiekamp-uitstalling

** Krygsgevangenes-uitstalling

** Ben Viljoen-skets

** Boere-kleredrag-uitstalling

** Diorama burgers op kommando

** Rice Blokhuis. Hierdie blokhuis op die terrein van die Oorlogsmuseum het oorspronklik op 'n

woonerf in die Bloemfonteinse woonbuurt Waverley gestaan.

** Long Tom-kanon - replika

** Majuba-tafelbeeld

** Metaalpers

** M.T. Steyn bolyfbeeld

** M.T. Steyn skildery

** Paardeberg-skildery

** S.J.P. Kruger-bolyfbeeld

** S.J.P. Kruger-skildery

** Standbeeld drie geslagte burgers

** Stoom-wasmasjien

** Swart konsentrasiekamp grafsteen

** Traporreltjie

** Treinkaping-muurpaneel in brons

** Vredesherdenking eeufees-gedenksteen

** Armstrong 5dm kanon

** Britse militêre trein

** Veldkanon

Die Vrouemonument. Die inisiatief vir die oprigting van 'n gepaste monument ter gedagtenis aan

die vroue en kinders wat in konsentrasiekampe in Suid-Afrika gesterf het, het reeds in 1906 van

oud-president M.T. Steyn uitgegaan. Fondse is deur plaaslike komitees met kollektelyste ingesamel

en op Geloftedag, 16 Desember 1913, is die Nasionale Vrouemonument deur pres. Steyn se

eggenote, mev. Rachel Isabella Steyn, onthul, terwyl hyself die inhuldigingsrede gelewer het.

Gedenkstene met die name van die konsentrasiekampe en die aantal sterftes in elke kamp is aan

weerskante van die wandellaan tussen die Oorlogsmuseum en die Vrouemonument te sien. Vlak

voor die monument is daar die volgende:

** Grafte van M.T. Steyn en sy vrou Rachel Isabella, J.D. Kestell en C.R. de Wet.

** Nissie met as van Emily Hobhouse.

Benewens die Vrouemonument en die Oorlogsmuseum is daar onder meer die volgende op die

terrein:

** Die Afskeidbeeld

Deur Danie de Jager.

48

** Bannelingbeeld


** Bittereinderbeeld


** Bethulie-konsentrasiekamp-gedenkteken

Oranje-Meisies-hoërskool Aliwalstraat 75. S29° 06.152, E26° 13.246. (KB Bloem 125 BR 23)

** Elizabeth Le Roux-koshuis

** Kindermonument

In tuin van OMH. Vroeër aan voorkant van die Sondagskoolgebou in Maitlandstraat.

** Vrou- en Moeder-wa van Groot Trek Eeufees

** Standbeeld van ’n Voortrekkermeisie

Hierdie beeld deur die beeldhouer Laurika Postma is in brons gegiet deur R. Vignali. Dit staan

op ’n voetstuk van ysterklip. Die standbeeld versinnebeeld die Oranje-Meisieskool se leuse:

“Vooruit”. Sy beur vasberade en blymoedig vorentoe en trotseer ’n sterk wind. Haar

gesigsuitdrukking spreek van karaktervastheid en kalme geloofsvertroue. Die gedagte om die

beeld op te rig het in 1938 ontstaan, maar dit is eers op 19 Oktober 1940 deur mev. Tibbie

Steyn onthul. Die inskripsie op die voetstuk lui: “Eeufees 1938 “Vooruit” Onthul 19-10-’40

deur Mev. Pres. M.T. Steyn".

Ou Presidensie President Brandstraat 17, op hoek met St Georgestraat.

Ou Spoorwegburo Maitlandstraat

Die hoeksteen van hierdie dubbelverdieping baksteengebou is op 7 Junie 1898 deur president M.T.

Steyn gelê. Dit is hier waar Steyn as tussenganger opgetree het in die onsuksesvolle samesprekings

tussen president Kruger en sir Alfred Milner van 31 Mei tot 4 Junie 1899.

Pres. Brand-Begraafplaas

Noordekant van Presidentstraat, wes van hoek met Kerkstraat.

In teenstelling met die groot aantal Britse gesneuweldes in hierdie begraafplaas, is slegs enkele

Boere hier begrawe. Soos in die geval van die Britse soldate, is die name van

konsentrasiekampslagoffers op twee marmerpanele aangebring. Een van die grafstene wat

verwyder is, is die van genl. A.I. de Villiers, wat tydens die slag van Biddulphsberg op 29 Mei

1901 verwond is en 'n paar dae later gesterf het. Die name van 1 830 Britse soldate wat in

Bloemfontein gesterf het verskyn op die senotaaf in hierdie begraafplaas. Gedurende die

restourasie van die begraafplaas in die 1970's is feitlik al die 1500 ysterkruise vanaf die grafte

verwyder en in 'n heining omskep. Diefstal en vandalisme het die Stadsraad gedwing om die

grootste gedeelte van die heining te verwyder en die kruise te stoor. Behalwe verskeie

regimentsgedenkstene is daar ook 118 grafstene van marmer, graniet en sandsteen te sien. Kyk vir

die volgende graf- en gedenkstene:

** Konsentrasiekamp-gedenkmonument

'n Gedenkteken van graniet, met die name van 664 kinders tot 16 jaar, is in 1959 deur die Raad

vir Suid-Afrikaanse Oorlogsgrafte in hierdie begraafplaas onthul. Agter bogemelde

gedenkteken is twee alleenstaande granietpanele ter gedagtenis aan "moeders en ander

slagoffers bo 16 jaar" waarop onderskeidelik 106 en 105 name verskyn.

** Die grafsteen van pres. J.H. Brand

** Langs hom dié van sy seun, die Boeregeneraal George Alfred Brand

Hy is op 24 Desember 1922 oorlede.

** Die grafsteen van luitenant M.J. Nix

Hy was die Nederlandse militêre attache, maar is tydens die Slag van Sannaspos verwond en is

op 11 April 1900 in Bloemfontein oorlede.

** B.J. Vorster-gedenksteen

49

** Cecilia Wessels Steyn grafsteen

** Colin Fraser Steyn grafsteen

** C.R. Swart-graf

** Diederichs-graf

** J.A. Smellekamp-graf

** Jim Fouché-graf

** Marais Viljoen-graf

** Tolkien-graf

Queen’s Fort Militêre Museum Kerkstraat. Daar is onder meer die volgende te siene:

** Ou fort

** Basoeto-oorlogsmonument

Op die koppie op die terrein van die Krygsmuseum, sigbaar van Kerkstraat af.

** Mirage-vegvliegtuig

Universiteit van die Vrystaat (UV) (KB Bloem 124 BR 19)

** Abraham Fischer-huis.

** C.R. Swart-standbeeld

** De Aap-boom gedenkplaat

** Eerste Universiteitsgebou

** Groot Trek Eeufees-gedenkteken

** Ou Hoofgebou

** M.T. Steyn-standbeeld. Dit staan voor die hoofgebou van die Universiteit van die Vrystaat. Dit

is op 28 September 1929 deur mev Steyn onthul. Die Afrikaanse Studentebond het die geld vir die

standbeeld ingesamel en dit is deur die beeldhouer Anton van Wouw gemaak.

** F.W. Reitz bolyfbeeld

Tempe militêre basis

* Tempe Pantser-museum

Boomplaats

** Slagveld

Langs die grondpad (die S1025, wat die R704 en die S138 verbind) tussen Jagersfontein en

Trompsburg

** Britse grafte

Vlak by die huidige plaaswoning langs die S1025

** Groot Trek Eeufees-gedenkteken en burgermonument

Bo-op koppie aan westekant van die S1025

** Gedenkplaat

Naby die hek van die feesterrein

Boshof [kaart 2824 Kimberley]

Begraafplaas

Bevat onder meer die volgende besienswaardighede:

• Graf van De Villebois Mareuil

• Grafsteen vir manskappe wat saam met De Villebois gesneuwel het.

Groot Trek Eeufeesgedenkteken (GTE-mon)

Klipstapel in gedenkmonument opgeneem. Gepak tydens besoek van die Vrystaters se trek,

1938/10/15-16. Die gedenkmonument is spitsvormig en ongeveer twee meter hoog.

** Groot Trek 150-gedenkteken

Reg langs die GTE mon

50

** Rapportryers 1949 gedenksteen

Teen die voet van die GTE mon

Nederduits-Gereformeerde Kerk

Op die kerkterrein is daar onder meer:

** Burgermonument

** Ds A.J. Malherbe-gedenksuil

** Gideon Joubert-monument

** S.H. Pellisier-monument

Bothaville

Doornkraal-monument Herdenk die Slag van Doornkraal waarin genl De Wet en sy burgers op 6 Nov 1900 betrokke was.

Nederduitse Gereformeerde Moederkerk Presidentstraat. Ontwerp deur Gerard Moerdijk, hoeksteen gelê deur ds F.G.T. Radloff op 6 April

1918. Op die terrein staan die volgende:

• ABO Burgermonument. ‘n Perd- en ruiterstandbeeld van wit marmer uit Italië. Onthul deur

genl J.B.M. Hertzog.

Plaasmoorde-gedenkteken

Nampo-terrein buite Bothaville

'n Monument ter nagedagtenis aan die boere, familie en werkers wat in plaasaanvalle dood is. Dit is

opgerig deur die Hennenman Boerevereniging. Die drie regop suile stel die Man, Vrou en Kind

voor wat baie keer saam in 'n plaasaanval vermoor word. Die drie suile is 14 m, 10m, en 5m hoog.

Die verbinding dui op 'n hegte gesins verband wat baie in die landbou bestaan.

Links is vier gedenkmure en regs vyf wat elke provinsie verteenwoordig. Die mure is uit ysterklip

gebou wat op die verbintenis van die boer met die natuur weerspieël, gehard en uit die grond uit. In

die mure is 'n swart graniet paneel waarop al die vermoordes se name aangebring word. Op die

voorgrond is die geskiedenisnaald waarop landbouverenigings en besighede wat 'n redelike bedrag

skenk, se name op gegrafeer word. Die standbeeld is ontwerp deur Phil Minnar, 'n bekende

beeldhouer van Pretoria.

Brandfort

Begraafplaas Suidwestelike hoek van Marais- en Wesstraat.

** Britse ABO-grafte (3 fotos)

Groot Trek gedenkmonumente (1 foto)

Oorkant die N.G. Moeder-gemeente Kerk, Voortrekkerstraat.

** Eeufeesgedenksteen met gedenkplaat asook waspore in beton.

Onthul deur Lambert van Graan (92-jaar oud) op 1938/10/24 tydens besoek van die Vrystaatse

Hooftrek. Die gedenksteen is omhein en bestaan uit ’n brons gedenkplaat wat aangebring is op

’n groot ysterklip, gemonteer op ’n betonblad met drie sementtrappe. Die inskripsie op die

gedenkplaat lui: Ossewatrek Herdenksteen 1938.

** GT150 gedenkmonument

Konsentrasiekampbegraafplaas en gedenktuin

Op die plaas Louvain vlak buite die dorp.

Konsentrasiekamp-gedenkmonument (6 fotos)

Langs Voortrekkerstr voor die NG-kerk. Hierdie monument is “Ter gedagtenis aan die gestorwe

vroue en kinders gedurende die Tweede Vryheidsoorlog, 1899- 1902".

51

Nederduits-Gereformeerde Kerk ** Gedenksuile vir besondere predikante, naamlik ds Olivier en ds Pienaar

Voortrekkerkerkhof

Geleë naby die "Tuin van Herinnering" wat aantoon waar Trekkers in 1836 begrawe is.

Clarens [kaart 2828 Phuthaditjhaba]

Basotho-oorlogsmonument

Presidentplein. Ter herinnering aan Slag van Naauwpoort, 29 September 1865

Gedenkteken

In 1963 opgerig vir hulle wat hul lewe vir Suid-Afrika opgeoffer het. Geen name word vermeld nie.

Gedenkteken voor stadsaal. Van sandsteen, asook gedenkmuur vir GT.

Grafsteenmonument hoofkommandant I.S. Ferreira

Begraafplaas

Cornelia

Republiekmonument 1961

Op Republiekplein, langs Generaal Hertzogstraat tussen Republiek- en Van Belkomstraat.

Dealesville


By die N.G. Kerk, langs Kerkstraat tussen Mark- en Brandstraat.

’n Piramiedvormige monument. Klippe is simmetries in lae opmekaar bo-op die hoeksteen

gestapel. Die hoeksteen het die name van die trekgeselskap daarop. Die hoeksteen is op 1938/10/17

tydens die besoek van die Vrystaters se trek gelê.

Dewetsdorp

Die graf van mnr. en mev. J.I. de Wet (ouers van genl. C.R. de Wet)

Dewetsdorp is na J.I. de Wet vernoem. Die graf is in die plaaslike kerkhof, in die Ere-

akkerafdeling.

Britse militêre begraafplaas

'n Aantal Britse soldate is daar begrawe, asook een Boer.

Gloucesterkop begraafplaas en -monumentjie

Op ’n randjie buite die dorp opgerig ter ere van ’n aantal Britse soldate wat daar gesneuwel het.

Kyk vir Britse loopgrawe en skanse daar.

Grafmonument van mev. C.R. de Wet, die eggenote van genl. C.R. de Wet

In die plaaslike kerkhof.

Burgermonument

Opgerig ter ere van burgers van die gemeente van Dewetsdorp, wat gedurende die Anglo-

Boereoorlog van 1899-1902 gesneuwel het, sowel as vir burgers van elders. Langs die NG-kerk by

die kerksaal.

Doornkloof

52

Plaas van Sarel Cilliers

Kyk vir:

• Sarel Cilliers se graf

• Sarel Cilliers se woonhuis

• Fort vir beskerming teen Basoetoe

• Ronde steentydperk kliphuisies

Driefontein / Abrahamskraal

Burgermonument op die Driefontein-slagveld, aan die Abrahamskraalpad

Die oorblywende kommando's wat by Poplar Grove moes terugval, het drie dae later (10 Maart

1900) by Driefontein en Abrahamskraal stelling ingeneem in 'n finale poging om die Britse opmars

na Bloemfontein te stuit. Ten spyte van die feit dat genl. De Wet en genl. J.H. de la Rey slegs 1 500

man tot hulle beskikking gehad het, het die Boeremagte veel sterker weerstand as by Poplar Grove

gebied. Die oormag was egter te groot en die Boere moes uiteindelik hulle stellings ontruim.

Ongevalle aan Boerekant: 30 gesneuwel en 47 gewond. Die name van al die gesneuweldes verskyn

op 'n ererol in die Pantsermuseum te Tempe. Daar is ook Britse oorlogsgrafte te Abrahamskraal en

by Driefontein. Voorts is daar ‘n massagraf en klipstapel ter herdenking van die gesneuweldes van

die Welsh Regiment.

Edenburg

Burgermonument

Langs die hoofstraat teenoor die NG-kerk.

Begraafplaas

Britse en Boeregrafte


Klipstapel op ’n kliprantjie net buite die dorp

Edenville


Langs die indrukwekkende NG-kerk.


Op die Dirkie Uys-sportveld.

Excelsior


Gedenknaald by die NG-kerk in Van Heerdenstraat. Argitek: Moerdijk

Fauresmith


Vierkantige klipmonument en waspore, voor Stadsaal. Die Stadsaal is 'n statige ou gebou in tipies

Victoriaanse styl.

Groot Trek 150-monument

Langs die R704 op pad na Jagersfontein, ongeveer 2 kilometer buite die dorp.

Historiese kareeboom

53

Waaronder eerste nagmaal noord van die Oranjerivier op 9 November 1848 aan 32 lidmate van die

pas gestigte Rietrivier-nedersetting bedien is.

Reichardtpark-begraafplaas

Daar is onder meer die volgende:

• Burgermonument

Tydens die onthulling van die Burgermonument op 15 April 1906 is ook 'n aantal burgers

van Fauresmith wat in die oorlog omgekom het, herbegawe. Burgers van die distrik wat

elders gesterwe het, word ook op die monument herdenk. Die monument is later herbou en

op 15 Desember 1931 deur min. N.C. Havenga onthul. Herdenk onder meer ‘n "onbekende

burger" en vir Potgieter, J.J. Sneuwel by Koffiefontein. Graf onbekend.


• Burger-massagraf

• Graf van N.C. Havenga

Oud-Minister van Finansies, wat as penkop in die ABO geveg het en driekeer gewond is.

Ficksburg Generaal Fick-monument

Staan voor die ou Landdroskantoor wat in 1893 voltooi is en ‘n goeie voorbeeld van destydse

sandsteengeboue uit die laat-Republikeinse era is.

Nederduitse Gereformeerde Moederkerk

Gebou volgens ‘n plan wat deur ds J.D. Kestell geteken is. Kestell het op 27 Mei 1905 die

hoeksteen gelê. Kyk in die voorportaal van die kerk vir:

• Marmerpaneel met name van gesneuweldes van die distrik in die ABO.

Ou tronkgebou

Brand Street. Charles Robert Swart (die latere staatspresident van Suid-Afrika, was op 13

November 1914 ‘n onderwyser by die plaaslike hoërskool toe hy gearresteer is omdat hy fotos van

die Afrianerrebelle in sy besit gehad het. Hy is hier aangehou tot met sy vrylating.

Stadsaal

‘n Indrukwekkende sandsteengebou wat in die 1890s opgerig is.

Fouriesburg

Nederduitse Gereformeerde Kerkgebou

Oorspronklike gedeelte in 1894 gebou. Vergroot in 1908. Kyk op terrein vir:

* ABO Burgermonument

Surrender Hill

Langs die pad na Clarens staan daar ‘n klein klipmonumentjie wat die omgewing aandui waar

hoofkommandat Marthinus Prinsloo in Julie 1900 met sowat 3 000 Vrystaatse burgers oorgegee

het.

Frankfort

In Voortrekkertuin

** Groot Trek 150 gedenktekens

** Groot Trek Eeufees-gedenkteken

NGK Kyk op terrein vir:

** GTE-gedenkteken

54

** Kerkklok - Van ou N.G.-kerk wat in 1901 afgebrand is.

* Marmerpaneel met name van gesneuwelde ABO-burgers van die distrik in die voorportaal

van die kerk.

Groenkop

Slagveldgedenktekens

Bo-op Groenkop

Harrismith

Begraafplaas

In die munisipale begraafplaas is daar onder meer die volgende:

• ABO-burgermonument, in vorm van gedenksteen van gepoleerde graniet.

• ABO-konsentrasiekampgedenkteken en grafte

• Britse ABO-grafte

ABO-Blokhuis

Blouysterklip-geboutjie

Dateer van voor die Anglo-Boereoorlog. Het na die oorlog as kerkkantoor gedien. Langs ou

pastorie geleë. (Nienaber & Le Roux 1983: 35)

Deborah Retief Park-gedenkteken en burgermonument

Oorkant die Stadsaal in Wardenstraat, hoek van Besterstraat

Hamilton Brug

By ingang van dorp met Cloetestraat.

NG-moederkerk

Die maatskappy "Mowat And Still" het die kerkgebou gebou. Kyk op die terrein vir:

• Burgermonument op die kerkterrein.

• Spore van die Piet Retief-kakebeenwa in 1938 in sement getrap voor die Burgermonument

by die NG-kerk

Stadsaal

Wardenstraat. ‘n Indrukwekkende rooibaksteen-gebou waarvan sir Hamilton Goold-Adams die

hoeksteen op 2 Augustus 1907 gelê het. Kyk langs die stadsaal vir:

* Monumente vir Britse soldate

Een vir gesneuweldes van Anglo-Boereoorlog, ander een vir gesneuweldes van die twee

Wêreldoorloë.

Heilbron

Begraafplaas

Kyk daarbinne vir die volgende ABO-gedenktekens:

• Die monument ter ere van gesneuwelde Britse soldate.

• Die Konsentrasiekamp-kindermonument

Die NG-moederkerk

Aan die oostepunt van Kerkstraat. Voor die kerk staan daar ‘n:

• ABO-burgermonument , opgerig ter gedagtenis aan die burgers wat in die ABO (1899-

1902) gesneuwel het.

55

Vegkop-slagveldterrein

24 kilometer suid van Heilbron langs die R725-pad na Lindley. Kyk vir die volgende:

- Ou monument

- Voortrekkergrafte

- Nuwe monument

- Museum

- Groot Trek Eeufees-monument. Ses waens van die Simboliese Ossewatrek het op die

gevegsterrein van 1836 gaan staan. Op 1 November 1938 is die Sarel Cilliers-wa oor 'n nat

betonblad getrek. Daar staan ’n klipmonument in piramiedevorm asook waspore in sement.

Hoopstad

Dorpsingang Groot struktuur waarop staan: “Hoopstad Afrikanerbeeswêreld”.

Nederduits Gereformeerde Kerk

Kerkstraat. Hoeksteen deur president F.W. Reitz gelê op 6 Junie 1891. Kyk op terrein vir:

** Burgergedenksteen

** Hoeksteen

** Japie Greyling monument

** Voortrekkermonument inwyding 1949 gedekteken

Jacobsdal

ABO Blokhuis

Hoek van Kerkstraat en Willie Bothastraat, in 1901 deur die Britte opgerig.


Die eerste hoeksteen is op 29 Januarie 1878 gelê en die kerkis in 1879 in gebruik geneem. Nuwe

gedeeltes is in 1929 en die toring in 1930 bygevoeg. Die volgende is wetenswaardig:

* Die N.G.Kerk is gedurende die oorlog as hospitaal gebruik. 'n Koeëlpunt in die voordeur van

die kerk, herinner vandag nog aan die aanval op die dorp.

* Burgermonument voor die kerk

Burgerklipstapel

Naby Saundershoogte op die terrein van die Hoër Landbouskool

ABO Britse oorlogsgrafte en - monument

Munisipale begraafplaas, De Villiersstraat

Die Tuin van Herinnering

In die ou begraafplaas waar Boer en Brit saam begrawe was voordat hulle herbegrawe is

Groot Trek Eeufees-gedenkteken (ook 1988 gedenkteken)

Gedenkplaat, by die Voortrekkerplein, Sarel Cilliersstraat tussen Piet Retiefstraat en

Voortrekkerstraat

Jagersfontein

Britse Monument

Gedenknaald vlak buite dorp langs die Fauresmith-pad ter ere van soldate wat in die Anglo-

Boereoorlog gesneuwel het.

Jagersfontein-begraafplaas

Likkewaanstraat. Dit bevat:

56

• Britse ABO-grafte

• Burgermonument

Eerste Wêreldoorlog Gedenkplaat

Bevat name van gesneuweldes uit dorp en distrik wat aan daardie oorlog deelgeneem het.

In Stadsaal

Karee

Britse grafte en gedenktekens

Kerkenberg en omgewing

Retiefklip by Kerkenberg

Besienswaardighede hier sluit die plek in waar Piet Retief se dogter Deborah op haar pa se

verjaarsdag (12 November 1837) sy naam met groen verf geverf het.


Klipstapel en gedenksteen by die Retiefklip

Kaalvoetvrou-monument en Blydevooruitzicht

Toegespande terrein langs ’n onbenoemde pad

Kestell

Nederduitse Gereformeerde Church

Van Riebeeckstraat. Indrukwekkende sandsteen-kerk ontwerp deur die argitek Gerard Moerdijk.

Ingewy op 31 Maart 1928. Op die terrein is daar:

� Groot Trek Eeufees-monument

Die Piet Retief- en Vrou-en-Moeder-wa het die dorp op 7 November 1938 besoek.

Koffiefontein

'n Koper-koffiepot by die ingang van die dorp op die Fauresmith-pad versinnebeeld die naam van

die dorp.

Oorspronklike waterwerke en pompe met hoeksteen gelê deur pres. Reitz met opening van die

waterwerke.

Gedenksteen vir Britse gesneuweldes van ABO

Munisipale begraafplaas.

Eerste Wêreldoorlogmonument

Silindervormige klipmonument met kanon voor op hoogtetjie. Opgerig ter ere van burgers van die

dorp wat in daardie oorlog gesneuwel het.

Interneringskamp-gedenkteken

Gedenk Tweede Wêreldoorlog-interneringskampe by die dorp

Etienne le Roux se graf

Gevierde skrywer van "Magersfontein O! Magersfontein", op die plaas "Ja-Nee" 10 km noord van

Koffiefontein op die Petrusburg-pad.

Koppies

57

Vredefort Road ABO Konsentrasiekamp-begraafplaas en gedenkteken

Op die plaas Prospect, 7,5 km noord van Koppies op R82, draai by aanwysingsbord in oostelike

rigting op ‘n grondpad af, kruis treinspoor en dan noordwaarts langs treinspoor vir ses kilometer.

NG Kerkterrein

Hoek van Kerkstraat en 2de Straat. Daar is op die terrein:

• Gedenktekens vir Ossewatrek van 1938

• Gedenkteken kantskool Emily Hobhouse

• Gedenktekens vir vorige predikante

Sarel Cilliers-borsbeeld

Voorportaal, Sarel Cilliers Hoërskool, Hoofdstraat

Britse ABO-monument Rhenosterkop

Langs ‘n grondpad suid van die R82, suid van Koppies.

Kroonstad

Militêre begraafplaas

Aan die westekant van Noordweg.

• SAW Grensoorloggrafte

• Britse ABO gedenktuin


Monument opgerig ter gedagtenis aan Britse burgers wat in daardie oorloë gesneuwel het.

Langs Noordpad

Konsentrasiekamp-kerkhof en –gedenkteken

Op die westelike punt van 10de Weg, Kroonindustria.

• Groot Trek Eeufees-monument langs die konsentrasiekamp-begraafplaas

Britse Anglo-Boereoorlog-gedenkteken

Op hoek van Turner-, Beyers- en Maraisstraat.

Opgerig ter nagedagtenis aan Britse burgers wat in daardie oorlog gesneuwel het.

Taalmonument

By Jukskeipark in Hillstraat.

Hierdie monument bestaan uit ‘n Bybel van graniet wat oopgeslaan bo-op ‘n vierkantige blok

graniet lê. Hierdie granietblok rus op ‘n voetstuk van gemesselde granietklippe. Op die

Bybelbladsye staan die woorde "Die Wonder van Afrikaans 1959." Langs die voorkant van die

vierkantige granietblok is die embleem van die SAJR gegraveer en op ‘n granietplaat teen die

voorkant van die voetstuk is die inskripsie: "Opgerig deur die Jukskeispelers van Griekwaland-

Wes. Onthul deur neef Ferdie van Rensburg 28.3.1960."


Langs Hillstraat oorkant suidpunt van Parkstraat.

Monument en kanonwa opgerig ter gedagtenis aan S.A. burgers wat in daardie oorloë gesneuwel

het.

Nederduits Gereformeerde Moederkerk

Langs Crossstraat. Die hoeksteen is op 24 Desember 1912 deur ds G.W.B. van der Linden gelê en

die gebou is in 1914 ingewy. Op die terrein is daar:

• Sarel Cilliers Gelofte-standbeeld

Beeldhouer Coert Steynberg, onthul deur Klasie Havenga op 26 Desember 1950.

58

• Burgermonument

NG Kerk Kroonstad-Noord

Plein tussen Symonds-, Malherbe- en Reitzstraat.

Ladybrand

Antjie Scheepers-monument

In een hoek van die terrein van die hoërskool, hoek van Collinsstraat en Beetonstraat Suid

Begraafplaas

Langs Piet Retiefstraat by die ingang van die dorp van die R26 af.

• Graf van Jan Crowther

• Grafte van Griepepidemieslagoffers, 1918.

Die Gedenkkinderhuis.

Collinsstraat 1. Hoeksteen en gedenkplaat ter huldiging van gesneuweldes uit die distrik tydens die

ABO.

Delvillebos-gedenkteken asook Coronation memorial

Collinsstraat.

Lindley


Naby die S192 tussen Diemont en die S904.

• Britse oorlogs-gedenksteen

Gedenk Engelse soldate wat op 31 Mei 1900 in die veldslag by Yeomanrykoppie, net buite

Lindley, gesneuwel het.

• Helde-akker

• Grafte van slagoffers van 1918 Griepepidemie.

NG-kerk

• Miniatuur-gedenkkerkie

Bevat name van burgers van distrik wat in Anglo-Boereoorlog gesneuwel het.

• Groot Trek Eeufees-monument

Stadsaal

Hoek van Hatting- en Kerkstraat

• Republiekwordingmonument (by Stadsaal)

Luckhoff

N.G.-kerk van blouysterklip.

Hoek van Fourie- en Barnardstraat.

Die ou kerk is vermoedelik in die oorlog vernietig. Die huidige klipkerk dateer uit 1892.

Britse ABO-grafte in Munisipale Begraafplaas

Kerkklok voor Stadsaal.

Bosmanlaan.

Groot Trek Eeufees-monument

Op Voortrekkerkoppie sowat een kilometer buite die dorp langs die S129-pad na Fauresmith.

59

Herdenk besoek van Ossewatrek op 5 Desember 1938

Marquard


Voor N.G.-kerk (deur Moerdijk ontwerp), hoek van Park- en Kerkstraat.

Gedenkteken ter herdenking aan Voortrekkereeufees 1838-1839 asook wasore in sement.

Monumentjie omhein.

Memel

Rebellie-monument

Voor die N.G.-kerk, Kerkstraat, tussen Voortrekker- en Greevestraat.

Opgerig ter ere van die slagoffers van die Rebellie van 1914

Moorddraai

Moorddraaimonument

Retiefpas by Blyde Vooruitsig. 'n Inskripsie op die monument: "Hier is vermoord op 27 Junie 1865

Vader en Zoons Smit. De vrou van J.L. PRETORIOUS met twee kindren werden in het leven

gespaard. Na twee dagen en twee nachten kwam de vrouw te Harrismith aan. ONZE DODEN

H.P.N. PRETORIOUS 1800, J.L. PRETORIOUS 1835, J.J. PRETORIOUS 1841, D.W.

PRETORIOUS 1847, N.F.J. SMIT 1846. SMIT was 'n kleinzoon van wylen B.C. SMIT

commandant in vroegen jaren om Sir HARRISMITH in de Kaap. Hier leggen by de Wapens as, Na

Zooveel Stryd en Wonder, En is De Doodslaap eens Volbrucht, Dan Wekt gy Ons door Nuwen

Kracht. O Jusus voor Den Hemel."

Morokashoek

Voortrekkerlaers-monument

Suid van Thaba ’Nchuberg

Onze Rust

Boom van Sameswering

Op die plaas Onze Rust suid van Bloemfontein waar president M.T. Steyn van 1905 af tot met sy

dood in 1916 gewoon het. Die boom is onlangs deur ‘n brand verniel.

Ruiter se graf

Pres. M.T. Steyn se agterryer, Ruiter, is op die Steyn-familieplaas, Onze Rust, begrawe.

Blokhuis

Hierdie Rice-tipe blokhuis wat op Onze Rust heropgerig is, is van Bethulie afkomstig.

Steyn se woonhuis

Paardeberg

Gruisbank

Langs die S580 tussen S115 en N8.

Britse militêre ABO-begraafplaas.

Parys (KB Bloem 80)

60

Nederduitse Gereformeerde Moeder Kerk Heferstraat. Die hoeksteen is in 1899 gelê maar die gebou is eers na die ABO (1899-1902) voltooi.

Kyk op terrein vir:

** Historiese monument, wat die Gelofte van 1838 en die Anglo-Boereoorlog herdenk.

Groot Trek Eeufees-monument Langs die R59-hoofpad waar dit as Loopstraat Parys van Sasolburg af binnekom

Nederduitsch Hervormde Kerk Langs Loopstraat. Hoeksteen deur ds L.E. Brandt gelê.

Wêreldoorlog-gedenkteken Philipstraat, voor stadsaal

Huldig gesneuweldes van Eerste en Tweede Wêreldoorlog en van die Bosoorlog.

Paul Roux

Grafsteenmonument van genl. (ds.) Paul Roux

Die dorp is na hom vernoem. In die ou begraafplaas aan die onderent van Birdstraat.


Voor N.G.-kerk in Piet Retiefstraat. Herdenk besoek van Ossewatrek, 4 November 1938.

Petrusburg

Van Riebeeckfeespark 1652-1952

Eeufeesstraat tussen Pres Swartstr en Monumentstraat.

Twee wawiele (voorste wiele) aan weerskante van die ingang. Die plaatjie daarop lees onder

andere "Republiekfees 10 Mei 1966. Oorspronklike wiele gemaak 1910 Uniewording." Binne die

omheinde terrein is 'n monument met 'n bronsplaat "31.5.1961 Republiek van Suid-Afrika". Ook is

'n wit Bybel agter glas in die monument. Voor die monument is 'n sementblad met wawielspore

daarin. Dit is tydens 1938 so gedoen. "Langs die pad van Suid-Afrika 1938" is in die sement

geskrywe.

NG-kerk

Die hoeksteen van die vorige kerk is in die binneportaal van die huidige kerk aangebring. Dit is

gedurende 1899 deur president M.T. Steyn onthul.

Begraafplaas

'n Gedeelte van die begraafplaas is afgesonder vir oorlogsgrafte. Bevat beide Britse en Boere-

ABO-grafte.

Petrus Steyn

Dirkie Uys-terrein

Op die hoek van Reitz- en Kerkstraat.

� Groot Trek Eeufees-monument

Klipmonument met halwe wawiel bo-op.

Die Sarel Cilliers- en Louis Trichardt-wa het op 2 November 1938 'n hartlike ontvangs op die

dorp geniet. N.J. Diederichs was die feesredenaar.

(Van Tonder ±1974: 120)

� Taalfeesmonument (op dieselfde terrein).

Hierdie monument bestaan geheel en al uit ronde klippe wat in verskillende vorme

vasgemessel is. In die middel daarvan, tussen die ronde suile, is daar ‘n vierkantige blok met

61

‘n gedenkplaat op wat die volgende inskripsie bevat: "14 Augustus 1875. Die Afrikaanse

Taalfees. 14 Augustus 1975."

Philippolis

** Laurens van der Post Gedenktuin

By ingang van die dorp uit die noorde, aan oostekant van ingangspad.

** NG-kerkgebou Aan die noordelike punt van Voortrekkerstraat, by die ingang van die dorp uit die noorde. Die kerk

met sy neo-gotiese boustyl is opgerig op die plek waar die oorspronklike Griekwakerkie gestaan

het. Die hoeksteen van die nuwe kerkgebou word op 8 Mei 1869 deur ds Colin Fraser gelê. R.

Wocke is die boumeester van dié nuwe kerkgebou. Die besondere preekstoel is uit een stuk

olienhout gemaak deur E.T. Smith (miskien Schmidt). Die kerkgebou, wat vir ongeveer £ 6000

gebou is, word op 24 Februarie 1871 ingewy. Die gekleurde glasvensters het eers later gekom.

Mettertyd is sekere veranderinge aan die kerkgebou aangebring. In 1969 is die kerkgebou as ‘n

nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Die konsistorie bevat ‘n volledige foto-gallery van leraars

wat hier diens gedoen het, waaronder Ds Colin Fraser.

Historiese gedenkwaardighede daar sluit in:

**Gedenkplaat wat geskiedenis van die gebou uiteensit

** Brinley & Foster Orrel met sy meer as 1000 pype.

**Die preekstoel

**Fotos van ds Colin Fraser

**Gedenkmonument voor die kerk vir dr Tobie Muller

**Gedenkmonumente voor die kerk vir ds Colin Fraser en ds C.J. van Niekerk

NG-pastorie

Hierdie pastorie is in 1875 opgerig vir ds en mev C.M. Fraser, die toekomstige skoonouers van

M.T. Steyn, wat Staatspresident van die Oranje-Vrystaat geword het. Die huis is tydens die Anglo-

Boereoorlog afgebrand en het in 1925 weer afgebrand. Dit is in beide gevalle herbou en

gemoderniseer. Voortrekkerstraat

Transgariep Museum

Gehuisves in Victoriaanse stoepkamerhuis met houtvensters en besondere rustiekwerk. Bevat onder

andere 'n uitstalling van Emily Hobhouse se spin- en weefskool. Voortrekkerstraat.

Emily Hobhouse monument

Emily Hobhouse was na die Anglo-Boereoorlog met die maatskaplike heropbou van veral die

Afrikanervrou gemoeid. Sy het in 1905 ’n spin- en weefskool in Philippolis opgerig – die eerste

van vele regdeur Suid-Afrika. Hierdie monument eer haar nagedagtenis. Voortrekkerstraat.

Begraafplaas

Hierdie begraafplaas bevat onder meer onbeskryfde en ongemerkte klipstapelgrafte uit die

Griekwa-era, oorlogsgrafte van die Anglo-Boere-oorlog, die graf van die sendeling Peter Wright,

van die waarnemende president van die Oranje-Vrystaat S.J. Snyman en van dr Tobie Muller, die

taalstryder en predikant wat met die griepepidemie in 1919 oorlede is.

Suidwestekant van die dorp, langs Dwarsstraat.

Poplar Grove

Gedenkteken op plek waar De Wet se kamp was

Langs die S319, tussen die S382 en S141. Hoë klipmonument wat trapsgewyse na bo gaan.

Reddersburg

62

Ou C.N.O.skool

Stewie Joubertstraat 7. Hierdie gebou is in 1904 opgerig om as C.N.O.-skool te dien. Dit is een van

die weinig geboue wat vir hierdie doel opgerig is wat nog bestaan.

Gereformeerde Kerk-museum

Boshoffstraat. Een van die eerste gemeentes van die Gereformeerde Kerk wat deur ds Dirk Postma

gestig is, was in Reddersburg in Mei 1859. Die kerk wat op 2 Januarie 1863 ingewy is, en

sedertdien weinig verander is, dien vandag as museum.


Skuins voor die poskantoor, hoë, netjies-geboude vierkantige monument met klippe gebou.

Dorpsplein

Langs Van Riebeeckstraat (die N6 nasionale pad), hoek van Boshoffstraat

� Generaal De Wet-, of Klein-Paardekraal-monument

� Republiekwordingmonument

� Monument vir Taalfees, 1975

Hierdie gedenkteken bestaan uit ‘n gedenkplaat onder ‘n simbool met die leuse "Geloof en arbeid".

Die inskripsie op die gedenkplaat lui: "Afrikaanse Taalfees Reddersburg Sept 1975. 'Ons taal ons

trots."

Burgermonument

Voor nuwe Gereformeerde Kerk, hoek van Kerk- en Lettastraat.

Begraafplaas

Buite die dorp, naby Lettastraat.

• Ds W. Postma (dr O’Kulis) se graf – hoë obelisk

• Burgergrafte


1858-kruithuis

Reitz

NGK moederkerk Kerkstraat. Hoeksteen op 10 Augustus 1912 deur president M.T. Steyn gelê. Kyk op kerkterrein

vir:

** Monument voor die kerk Bevat uitbeeldings verskyn van Anglo-Boereoorlog, Rebellie, Republiekwording en

Taalfees, opgerig deur die N.G.-moederkerk. Die taal-gedenkteken bestaan uit ‘n koper-

gedenkplaat wat teen die kant van ‘n monument wat ook ander aspekte van die

Afrikanergeskiedenis gedenk. Die woorde op die gedenkplaat lui: "Ter herdenking aan die

stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners 14 Augustus 1875 in die Paarl. Ons

bring hulde aan die eerste taalstryders. Onthul deur die burgemeester, rdl. P.J. Geyer, Reitz,

30 Augustus 1975."

Begraafplaas

Burgermonument (Van der Bank 1995: 60-61)

Graspan-monument

Ter gedagtenis aan die burgers uit die distrik wat op 6 Junie 1901 op Graspan gesneuwel het.

Opgerig deur Graspan-geloftefeeskomitee.

Riversford

63

Blokhuis

Agtkantige, drieverdiepingblokhuis van sandsteen. Ongeveer 30 km suid van Bloemfontein

Rooiwal

Britse ABO begraafplaas

Draai by Rooiwalstasie uit die R82 in ’n westelike rigting tot net oor die treinspoor, draai dan regs

en ry noordwaarts langs die spoorlyn tot by die begraafplaas.

Klipstapel – Ter herdenking aan Anglo-Boereoorlog

Rosendal


Voor die primere skool van Rosendal ter ere van kinders gesterf op Groot Trek.

Rouxville


Kerkstraat. Een van ‘n aantal indrukwekkende sandsteenkerke in die Vrystaat. Die hoeksteen is in

1879 gelê en die ingebruikneming was op 11 Maart 1881. Die toring is in 1924 gerestoureer. Kyk

op die kerkterrein vir:

� Burgermonument

� Johanna van der Merwe-monument

Om Voortrekkerheldin te herdenk.

� Monument om 75-jarige bestaan van NG-gemeente te herdenk

� Joachim Potgieter ABO-graf

Sannaspos

Sannaspos-slagveld

Daar is ‘n slagveldmonument en ‘n Britse begraafplaas met grafte by die stasie.

Senekal en omgewing

Nederduits Gereformeerde Kerk en kerkterrein

Die sandsteenkerk is in 1896 ingewy. Die kerkterrein word omring deur versteende boomstompe

wat in die 1940s daar geplaas is. Op kerkplein staan die volgende:

� Kmdt F.P. Senekal-monument

� Gedenkteken en waspore - ter herdenking van Simboliese Ossewatrek 1938

� Burgermonument - ter gedagtenis aan gesneuwelde Boere van Senekal tydens ABO

Woonhuis van dr. A.D. Keet

In Zuidstraat agter Kerkplein.

Gedenknaald – Ter herdenking van eeufeesviering van Senekal 1877-1977.

Biddulphsberg-slagveld

Langs die S675, Libertas, tussen die S1226 en die S200 (vra by plaashuis vir aanwysings).

Waar 'n groot veldslag tussen Boer en Brit plaasgevind het. Verskeie gedenktekens.

Smithfield


64

By die kerkgebou

Caledonrivier-museum (Smithfieldmuseum)

� Ou Grietjie-kanon

Basoetoe-oorlogmonument

Burgermonument

Voor NG-kerk

Soutpan en omgewing

Florisbad Navorsingstasie

Een van die geboue is sinkhuisie wat Floris Venter, na wie die terrein vernoem is, in 1903 vir sy

moeder gebou het. Daar is op die terrein:

� ‘n Ou warmwaterbron-swembad wat nie meer benut word nie

� Gedenksteen op plek waar Florisbadskedel in 1932 ontdek is

Graf van Voortrekkerkommandant Hendrik Venter

Familiebegraafplaas op die plaas Jakkalsfontein.

Springfontein

Konsentrasiekamp-gedenktuin

Oos van die spoorwegstasie. Huisves beide Vroue- en Kinder en Britse grafte

Kinderbegraafplaas

Ingang en klipmonument. Waar ongedoopte kinders begrawe is.

Steynsrus

Monument

Ter herinnering aan uitkoms in ontsettende droogte 1933en spontane gelofte deur gemeente

gemaak. "Vertel dit met en deur dankbaarheid! God die eer!" Onthul deur ds B.P. van Z. Lourie op

22 September 1968.

Voor NG-kerk

Klipstapel

Opgerig deur Stadsraad ter ere van pres M.T. Steyn wat daar gerus het tydens sy deurtog tydens die

Anglo-Boereoorlog. Die klippe is deur feesgangers op 6 Mei 1966 tydens die Republiekfees

gestapel.

Net buite die dorp

Theunissen [kaart 2826 Winburg]

Graf van Joseph Albertus du Plessis

Op grafsteen ’n Afrikanerbul.

In Theunissen-begraafplaas.


Voor stadsaal in Le Rouxstraat.

Lokomotief van 1928

Langs die hoofpad by ingang na die dorp.

65

Trompsburg

Voortrekkereeufees-gedenkteken 1838-1938

Langs hoofstraat (Voortrekkerstraat).


Britse grafte

Taalmonument

Ventersburg

NGK

Hoeksteen op 12 Junie 1912 deur president M.T. Steyn gelê. Kyk vir die:

� Kerkklok voor NG-kerk - Behou uit Anglo-Boereoorlog

Skanskraal en Voortrekkergraf

Hierdie skans is in 1865 onder toesig van veldkornet P.A. Venter deur 200 Basotho-mans wat deur

koning Moshesh gestuur is, gebou. Dit het tydens die Basotho-oorloë as verdedigingskans gedien.

Daar is ‘n hoë toringmonument in die skanskraal. Dit staan op die plaas Kromfontein, vlak langs

die dorp


Hoë monument en waspore voor die monument.

Anglo-Boereoorlog-grafsteen

Kmdt Begemann en andere – in begraafplaas (klipobelisk)

Verkeerdevlei [kaart 2826 Winburg]

NG-kerk

Hoek van Louis Wessels- en Kerkstraat.

� Anglo-Boereoorlog-gedenkteken

Hoë monument, suidwestelike hoek van terrein

� GT150-gedenkteken

Suidoostelike hoek van die terrein

� Groot Trek Eeufeesmonument

Gedenksteen en waspore in sement – voor die N.G.-kerk

Viljoenskroon

Simboliese Ossewatrekmonument, 1938 Op terrein van die NGK

** Ook ‘n Groot Trek 150 gedenkteken

Moth-gedenkteken Ter herinnering aan soldate gesneuwel in die Wêreldoorloë.

Villiers

GT150-gedenkmonument

Ou tronk

Dit was hier waar die joiners Roelf van Emmenis en Piet Bouwer aangehou is nadat die

Heidelbergkommando hulle gevang het op 24 Julie 1901. ‘n Krygsraad onders voorsitterskap van

66

kommandant Buys bevind hulle skuldig en hulle word nadat hulle in hierdie tronk aangehou is,

gefusilleer.

Vrede

Begraafplaas

Van Niekerkstraat.

** Britse ABO Tuin van Herinnering

Nederduits Gereformeerde Kerk

Op Kerkplein tussen Van der Lingen- en Voortrekkerstraat. Die hoeksteen van hierdie

sandsteenkerk is op 31 Oktober 1885 deur president J.H. Brand gelê. Ook op Kerkplein:

** Burgermonument

** Ossewatrek-gedenkteken

Huis van pres. Steyn in 1900

Kerkstraat 32.

Residensie van eerste landdros

Markstraat 38.

Vredefort

Groot Trek Eeufeesmonument - Voor NG-kerk

Warden

Nederduitse Gereformeerde Kerk and buitegeboue

Hierdie indrukwekkende kerk, waarskynlik die grootste sandsteenkerk in Suid-Afrika, met ‘n

kloktoring wat 44m hoog is, is deur die argitek F. Heese ontwerp. Dit is in 1924 ingewy.

Welkom

Welkom Museum

Hoek van Tulbach- & Graaff Reinetstraat

Taalmonument

Araratstraat, tussen Heerenstraat en M4 Stateway. Op 20 Augustus 1960 deur prof D.F. Malherbe

onthul. Mev M.M. Jansen en prof S. Du Toit het ook elkeen gedenkstene onthul.

Wepener en omgewing

Louw Wepener-bolyfbeeld

Staan op drie rotse afkomstig van Thaba Bosigo waar hy gesneuwel het. Voor stadsaal in hoofstraat

Louw Wepener-hek

Ingang na stadsaal. Twee klippilare weerskante met ronde klippe ook afkomstig van Thaba Bosigo

op elk van die buitenste pilare.


• Burgermonument

• Boere- en Britse oorlogsgrafte

Tweede Wêreldoorloggedenkteken

67

In die vorm van ‘n ingangspoort na die kant van die stadsaal met ’n gedenkplaat met die name van

die gesneuweldes daarop. Langs De Wetstraat.

Groot Trek Eeufeesmonumente

• Een is by Jammerbergsdrif

• Die ander een op die Wepener-Smithfield-pad by die afdraaipad na Novo.

Kleiwoning van pres. J.P. Hoffman

Gerestoureer deur Vryburgers. By Hoffmansrust in die distrik.

Gedenkteken by die N.G.-kerk

Ter herinnering aan die honderdjarige bestaan van die kerk

Jammersbergdrift-slagveld

� Massagraf en monument vir Britse soldate wat tydens die ABO daar gesneuwel het, in die

Robertson plaasbegraafplaas.

Winburg en omgewing

Konsentrasiekamp-begraafplaas

Hoek van Jac Coetzer- en McLennanstraat. Bevat beide konsentrasiekampgrafte en Britse ABO-

grafte.

NGK-gebou

Hierdie sandsteenkerk se hoeksteen is op 20 Januarie 1899 deur president M.T. Steyn gelê.

� Burgermonument - Voor die N.G.-kerk.

Ander NG-kerk

Hoek van Pieter van der Werken- en Kerkstraat.


• Waspore in sement op Andries Pretorius-plein voor die stadsaal

• Klipstapel naby die sportterrein

• GT150 gedenkmuur met plate

Voortrekkerroetes-monument

Aan die voet van Bell's Pass op Hartplaas. Herdenk die laerplek van die Retieftrek en Retief se

inswering as "goewerneur" in 1837 asook die Voortrekkerroetes langs die Klein Vetrivier op die

terrein waar die trekke van A.H. Potgieter en Piet Retief in 1836-1837 vertoef het.

Voortrekkerkerkhof-gedenktuin

Brandstraat, tussen Johanna Sibella en die R709 (Voortrekkerstraat)

Voortrekkermonument

Op 10 Oktober 1968 deur die Staatspresident, C.R. Swart, onthul. Die monument is ryk aan

simboliek. Die suile simboliseer die trekgeselsskappe van Louis Tregardt, Hendrik Potgieter, Gert

Maritz, Piet Retief en Piet Uys.

Die geboortehuis van pres. M. T. Steyn

Op die terrein van die Voortrekkermonument op Rietfontein. (FAK 1989: 95-96)

Sandrivierkonvensie-monument

Langs N1 sowat tien kilometer noord van Winburg.

68

Zastron

Burgermonument

Huldig burgers van Zastron en Rouxville wat in die Anglo-Boereoorlog (1899-1902) gesneuwel

het. Voor N.G.-kerk

Vegkop

Waar Louw Wepener en Boere in Basoeto-oorloë geveg het.

Naby die dorp aan die oostekant

OOSKAAP-GEDENKTEKENS

Aberdeen

NG-kerkgebou Gebou in 1905. Besondere hoë toring sigbaar skeef (45 cm van presies regop af).

Poskantoor en Magistraatshof Greystraat.

ABO-begraafplaas Grafte van beide Boere en Britse soldate wat tydens die ABO van 1899-1902 gesneuwel het.

Adelaide

Piet Retief-gedenkmonument Op terrein van Adelaide-Gimnasium langs Welshstraat, regoor die NGK.

Ou Pastorie Queenstraat. Dubbelverdieping. Dien tans as Adelaide Museum (Our Heritage Museum)

NGK Op die kerkterrein:

** Gedenksaal

** VTM inwyding rapportryers-gedenkteken

Senotaaf – vir slagoffers van die Wêreldoorloë

Alexandria

Karel Landman-monument

Op die plaas De Kol-rant langs ‘n grondpad wat noordwaarts uitdraai uit die R72 tussen Alexandria

en Port Elizabeth. Deur Gerard Moerdijk ontwerp.

Alice

F.S. Malan Museum

Alicedale

NGK oue

Aliwal-Noord

69

ABO Britse blokhuise Murraystraat; Barklystraat.

ABO konsentrasiekampgedenkteken en massagraf

GTE-gedenkteken Charlesstr tussen Livingstone en Colestraat.

Hoexterhuis

Museum

NGK

Barkly-Oos

Britse ABO monument

Museum Uitstalling van onder meer:

** Boesmans

** Damesklere – outyds

** Ou rytuie

** Foto penkop Coetzee gesneuwel by Motkop in ABO op 1901-11-29

NG-kerk Op die kerkterrein:

** Gedenkteken ds G.J. Barnard

Ou stoomlokomotief

Baviaansriviervallei

Bezuidenhout se graf ‘n Ysterklip-gedenknaald in die Baviaansriviervallei dui die grot aan waar Fanie Bezuidenhout

geskiet is. Hierdie insident het tot die Slagtersnekrebellie gelei.

Bedford

GTE-gedenkteken By die Louis Trichardt-plein voor die N.G. Kerk, hoek van Donkin- en Van

Riebeeckstraat.

Waspore van die Louis Trichardt-wa in sement. Die Louis Trichardtwa het Bedford op 30

September 1938 besoek.

** Ou kerksaal

Boesmansrivier

Gedenkteken aan Voortrekker Eeufees 1838-1938

In die vorm van ’n reghoekige langwerpige klipstapel met ’n illustrasie van ’n ossewa in sement

voorop aangebring. Opgerig met klippe verskaf deur inwonders en besoekers aan die

Boesmansrivier-mond 1938.

70

Boknes

Dias-klipkruis By Kwaaihoek langs die kus. Skynbaar erg gevandaliseer.

Burgersdorp

ABO Britse blokhuise ** Blokhuis noordekant van dorp

** Blokhuis westekant van dorp

Begraafplaas Verskeie grafte van belang, waaronder ds Dirk Postma, en ook


Dorpsplein Tussen Jan Greyling, Piet Retief, Chase en Kerkstraat.


** Historiese bloekomboom-stomp met gedenkplaat op

** Taalmonumente oue en nuwe

Gereformeerde Kerk

Groot Trek Eeufeesmonument Noordwes geleë van die Burgersdorp Hospitaal langs die Steynsburgpad waar dit by die

Venterstadpas aansluit. Klipstapel in ‘n piramiedevorm.

Groot Trek Eeufeesgedenkteken Teen Dreunberg, aan die oorstekant van die dorp.

Die bewoording Burgersdorp 1846 - Welkom kakebeenwa 1938 is met die oog op die

besoek van die Oos-Kaaplandse Hooftrek, 1938/10/12, deur die plaaslike

Voortrekkerbeweging teen die berg met wit klippe uitgepak.

Museum (15 fotos)

NGK

Cookhouse / Kookhuis

Slagtersnekmonument Langs die N10 hoofpad, oostekant daarvan, paar kilometer suid van Cookhouse.

Cradock

Groot Trek Eeufeesmonument Langs die Cradock/Port Elizabeth-pad teen Seilkoppie, ongeveer 1-2 km van die Markplein

af.

Munisipale Park (Inxuba Yethemba Municipal Park) Op die oewer van die Visrivier. Daar is onder meer:

** GTE –monument

In vorm van ‘n miniatuur Voortrekkermonument

** GTE-waspore

** Ou watermeule

71

NGK moederkerk Bopunt van Kerkstraat

Op die kerkterrein:

** ABO burgermonument

** Ds H.P. van der Merwe se graf

** Oude Pastorie – nou ‘n gastehuis

** WW senotaaf

Dordrecht

NGK

Burgermonument voor die kerk

Begraafplaas

Gedenknaald vir burgers wat in die omgewing gesneuwel het

East London/Oos-Londen

Duitse Setlaarsmonument Esplenade Road

Beklemtoon eenheid van die gesin. Beeldhouer Lippy Lipshitz. Op 10 Oktober 1960 deur

die Goewerneur-Generaal C.R. Swart, onthul.

Oos-London Museum Oxfordstraat

Genootskap van Regte Afrikaners-monument Op die terrein van die Laerskool Kuswag, langs die hoofweg na die lughawe.

Graaff-Reinet

Andries Pretorius-monument Langs die nasionale pad na Middelburg noord van die dorp. Op 27 November 1943 onthul.

Gideon Scheepers-monument Twee kilometer buite Graaff-Reinet, langs die Van Rhyneveldspasdam op pad na Murraysburg.


Toegemesselde klipstapel langs die N9 ongeveer 2 km noord van Graaff-Reinet.

Ou Kruitmagasyn Op Magasynheuwel aan noordekant van die dorp.

Gerrit Maritz se ou woonerf en wamakery Noorderkantstraat 1.

Kaapse Rebelle-monument

NGK Een van die imposantste en bekendste kerkgeboue in Suid-Afrika, gebou in 1886.

Ou NG-Sendingkerk

72

Kerkstraat.

Tans as die Hester Rupert Kunsmuseum bekend.

Ou Drostdy

Kerkstraat.

Tans die Drostdy Hotel.

Reinethuis-museum Murraystraat, teenoor die punt van Pastoriestraat. Ou NG-pastorie, gebou in 1847.

Ou tronk Oostelike punt van Middelstraat, aan die noordekant van die straat vlak by die rivier.

Gebou in 1859/61. Gideon Scheepers is voor sy teregstelling hier aangehou. Kaapse Afrikaners wat

tydens die ABO deur die Britte geïnterneer is, is insgelyks hier aangehou.

Hugenote Monument

Grahamstown

Die Bybelmonument Op die buitewyke van Grahamstad as mens met die R350 uit die weste inkom.

Ou tronk – tans ‘n herberg

Somersetstraat. Dit is moontlik hier waar Piet Retief voor die Groot Trek vir ‘n wyle aangehou is.

Jansenville

NGK Meer as 150 jaar gelede opgerig. Nasionale monument.

ABO fort

Vlak buite die dorp. Ook ‘n nasionale monument.

Jansenville museum

Joubertina

NGK – 90 jaar oue sandsteengebou.

Kareedouw

Bosbouerstandbeeld Hierdie standbeeld naby die munisipale kantoor (Keetstraat 5) bring hulde aan die bydrae wat

bosbouers tot die ontwikkeling van hierdie streek gemaak het.

NG-kerk

Opgerig in 1908, vergroot in 1929, kerksaal langsaan in 1921 opgerig.

** John Vorster se graf

In die gedenktuin van die NG-kerk.


Voor NG-kerk, klipstapel wat later in ’n gedenk-monument opgeneem sou word.

Kariega

73

ABO Boeregrafte

King Williams Town

Amathole Museum Hoek van Alexandra & Albertstrate

Duitse Setlaars-monument Prince Alfred-plein, langs Alexandra en Smithstrate

NGK ** Ou hoeksteen

** GTE monument

Lady Grey

Begraafplaas ** ABO burgermonument

Museum

NGK

Ou kruitmagasyn

Treinongeluk-gedenkmonument

Lootsbergpas

Groot Trek Eeufeesmonument Kyk uit vir ‘n klipstapel op die nek

Middelburg

PW Vorster Museum Op die terrain van die Grootfontein Landboukollege langs die nasionale pad vlak noord van die

dorp. Bestaan uit die oorspronklike plaashuis wat in 1827 deur Nicolaas van der Walt opgerig is.

Gereformeerde Kerk

Meintjiesstraat. Nasionale monument.

Burger monument Meintjiesstraat, op plein voor munisipale kantoor.

Gedenkmuur Meintjiesstraat. Bring hulde aan soldate wat in die ABO, die twee Wêreldoorloë en in die

Bosoorlog in Namibië gesneuwel het. Op dieselfde plein.

Stoelmonument Langs die R398 wat na Richmond gaan op Ouberg Koppie, vlak buite die dorp. Huldig die ABO

kommandante Lötter en Wolfaardt wat daar tereggestel is.

Middelburg Museum

Nieu-Bethesda

74

NGK

Patensie

Tjaart van der Walt Monument Naby Cambria, ‘n endjie noord van die R332, enkele kilometer wes van Patensie, draai reg oorkant

die Baviaanskloof toerismekantoor af.

Pearston


Die gedenkteken is op 22 September 1938 onthul. Op die NGK-gronde.

Port Elizabeth

ABO Perdegedenkteken Hoek van Russell & Capestrate

Wel ‘n Britse gedenkteken, maar die Boere het tydens die ABO baie Britse perde gebuit en benut.

ABO KK gedenkteken Waar die kamp was, tands die terrein van die Kemsley Park Sportgronde reg langs die Old Grey

Sportgronde. (Ingang uit Lenoxstraat, naby hoek met Mount Road)

Laerskool Piet Retief Suttonweg, Sidwell

** Dias-gedenkteken

** GTE gedenkplaat

** Piet Retief-beeld

Die beeldhoudster was mej. S.W. Luckhoff.

NE (Noord-einde) begraafplaas ** ABO Davis graf

** ABO KK graf Hertzog

** ABO KK grafte

** ABO KK mon - gevandaliseer

Port Elizabeth Museum Beach Road, Humewood – by Bayworld

Retief-monument Marine-rylaan tussen Agtste Laan en Blackpool-straat teenoor Pollockstrand.

Oorspronklik is die Retiefmonument te Coega opgerig sowat 18 km noord van Port Elizabeth, maar

dit is in 1976 hier heropgerig.

** GRA gedenkplaat

Teen die voetstuk van die Retiefmonument

Port Alfred

Lőtter-grafsteen Waarskynlik in die plaaslike begraafplaas/ou begraafplaas. Hy was een van die “ongewenste”

Kaapse Afrikaners wat op grond van hulle uitgesproke simpatie met die Republieke tydens die

ABO na Port Alfred verban is. Hy is skynbaar die enigste van hierdie ongewenstes wat tydens hulle

ballingskap oorlede is.

75

Post Retief

Post Retief fort Sowat 45 km noord van Fort Beaufort. Sir Benjamin d'Urban het dit laat vernoem na Piet Retief,

die Voortrekkerleier, op wie se plaas dit destyds gebou is.

Retief huis gedenkteken ‘n Klein entjie suid van die fort.

Queenstown

Queenstown Museum

Shepstonestraat 13

Groot Trek-eeufeesmonument Skynbaar op die terrein van die NGK

Riebeeck-Oos

Mooimeisiesfontein Plaas vlak buite Riebeeck-Oos wat behoort het aan die Voortrekkerleier Piet Retief.

** Die plaaswoning

‘n Nasionale monument

** Piet Retief-kinderhuis (erg verwaardeloos)

** NGK Gebou in 1841, deeglik gerestoureer. Op die terrein is daar ook:

** Bybelfees (Bybel in Afrikaans 50 jaar) monument

Hierdie beskeie monumentjie bestaan uit ‘n oopgeslane Bybel van graniet op ‘n voetstuk

van gemesselde klippe.

** Grafte

Somerset-Oos

GTE monument Langs die R63 (aan noordekant van die pad) sowat 10 kilometer wes van Somerset-Oos, op die

plaas Driefontein – reliëf van ‘n wa en waspore in sement.

Museum Beaufortstraat.

NGK Op die terrein is daar:

** Ds Hofmeyr standbeeld

** Kommandant Erasmus gedenkteken

** Voortrekkersaal

Steynsburg

Bulhoek

Huis waarin Paul Kruger na bewering op 10 Oktober 1825 gebore is.

GTE mon Langs dir R56 suidwes van die dorp

76

** GT 150 mon ook

Steytlerville

A.G. Visser-huis

Tarkastad

Begraafplaas

In ou begraafplaas by ingang van die dorp van Cradock/Hofmeyr af:

** ABO F.C.J. de Beer graf

** ABO P.W. van Heerden Kaapse Rebel grafsteen

Modderfontein

Voor mens van Cradock af Tarkastad bereik, kort nadat die 401 van Hofmeyr af by die R61

aangesluit het, draai ‘n pad noord na die plaas Modderfontein waar Smuts-hulle die 17th Lancers

verslaan het tydens sy veldtog deur die Ooskaap. Daar is Britse grafte.

NG-pastorie Greystraat 17. Dubbelverdieping.

NGK Op terrein van die kerk:

** GTE monument

Uitenhage

ABO KK-gedenkteken Verwoerdrylaan

Twee gedenktekens

Begraafplaas ** P. Jacobus Bellingan ABO graf

Cuyler Museum Ou Uitenhage / Port Elizabeth-pad

Ou Drostdy Museum (1809) Caledonstraat 50 (bopunt van Drostdystraat)

Ou NGK Hoek van Caledon- en Bairdstraat

Bouwerk 1843 voltooi, 1927 deur nuwe kerk vervang.

Ou Spoorwegstasie Museum (1875) (1 foto)

Marketstraat

WW Oorlogsmonument (WO1, WO2, SAW-grensoorlog)

Venterstad

Ou Gereformeerde Kerk Hoek van Van Wyk- en Venterstraat

** Boukommissie-gedenkplaat

** Ds Snyman-monument

77

** Eeufees gedenksteen

** Hoeksteen

** Krugertrek-gedenkplaat

Hoërskool ** Hoeksteen

** Monument by skool

-----

NOORDKAAP GEDENKTEKENS

Barkly-Wes

NG-kerk

Moltenostraat. Hoeksteen gelê in 1906.

Groot Trek-eeufeesmonument

Hoeko-trek, 1938/11/10, Toegemesselde klipstapel, by die N.G. Kerkterrein.

Brug oor Vaalrivier en Tolhuis.

Hernoem die Magrieta Prinsloo-brug in 1938. Tolhuis tans ‘n museum.

Kantienkoppie

Langs die pad tussen die Vaalrivierbrug en die dorp.

Belmontstasie

Burgergrafte – slagoffers van Slag van Belmont

Oos van spoorwegstasie, langs S653 tussen die N12 en S892.

Burgermonument – slag van Belmont

Op ’n koppie noord van die S653 tussen die N12 en S892, oos van die stasie.

Brandvlei

NG-kerk

Hoeksteen gelê in 1905 en inwyding later dieselfde jaar.

Boegoeberg

Groot Trek Eeufeesklipstapel en spore van die Johanna van der Merwe-wa in sement

Gepak en getrap tydens besoek van die Noordweste- trek, 1938/10/24. By Kalkwerf.

Calvinia

Calvinia Museum

Die Calvinia Museum word gehuisves in 'n gebouekompleks waarvan die eertydse Joodse sinagoge

die middelpunt vorm. Die uitstallings weerspieël die leefwyse in die Hantam. Goeie voorbeelde

van ou werktuie, die werk van Kaapse koper- en silwersmede, meubels van sederhout, stinkhout en

ander houtsoorte en fotos en dokumente wat die geskiedenis van die skaap- en wolboerdery in

Suid-Afrika word ook uitgebeeld. Daarby kom nog die Klas 24 stoomlokomotief wat op die roete

tussen Calvinia en Hutchinson gebruik is, die vierbeenvolstruis, die skaap met 'n vag van 38cm, 'n

78

vreemde muisvalletjie, snorbaardkoppie en opvoubed wat 'n besoek aan die museum onvergeetlik

maak.

Die Groot Posbus

'n Ou watertenk is in 'n yslike posbus omskep deur die Calvinia Sakekamer en die Poskantoor in

1995. Briewe wat hier gepos word, dra 'n spesiale blommestempel.

Die graf van Abraham Esau

Esau het in die oorlog die Britte se kant gevat en ‘n krygsmag van 70 man georganiseer om ‘n

Boerekommando onder veldkornet Scholtz teen te staan. Toe die dorp in Februarie 1901 deur die

Boere beset is, is Esau in die openbaar lyfstraf toegedien en geskiet – net drie dae voor die Britte

die dorp herbeset het.

Esau-gedenkteken (gevandaliseer)

Langs die R354 enkele kilometer wes van Calvinia.

N.G. Moederkerk

Dorpstraat.

Bouwerk aan hierdie kruiskerk is begin in 1899, en voltooi in 1900. Die argitek was Gaysford van

Potchefstroom. Die kerk is gebou in Neo-Gotiese styl en is in 1982 as Nasionale

Gedenkwaardigheid verklaar.

Groot Trek Eeufees gedenkmonument

Langs die NG-kerksaal oorkant die kerk, Dorpstraat. Het ’n vierkantige basis van sandsteenblokke

met ’n sandsteenossewa bo-op gemonteer. Inskripsie op die monument lui: “Eeufees 1938 Winburg

Italana Mooirivier”.

Die Hantamhuis

Hoopstraat 42-44. Hierdie huis is in 1854 deur Veldkornet Abraham van Wyk gebou in

plattelandse Kaaps-Hollandse styl. Die oorspronklike sederhout het oor die jare behoue gebly.

Pragtige muurbeskilderinge was waarskynlik die werk van ene A.F. Bus. Die huis is gerestoureer

sodat die oorspronklike holbolgewel agter en spits voor- en eindgewel met rietdak weer in ere

herstel is. Wat oorspronklik die kraal was, word tans gebruik as koffiekroeg en eetplek. In 1987 is

dit verklaar as Nasionale Gedenkwaardigheid.

Die Dorphuis

Hierdie vroeë Victoriaanse huis dateer uit 1855. Twee verweergewels is in 1890 aangebou toe die

oorspronklike rietdak met 'n sinkdak vervang is. Die gebou is sedert 1982 'n Nasionale

Gedenkwaardigheid.

ABO Burgermonument

Ongeveer 30 km wes van Calvinia reg langs die R27.

Carnarvon

NG-sendingkompleks

Unieplein

Groot Trek Eeufees-klipstapel

By die suidelike uitgang net buite die dorp. Deur die feesgangers gepak tydens besoek van die

Hoeko-trek, 1938/10/15-16. Piramiedvormig met ’n ronde klip bo-op en ’n gedenkplaat.

Karoo-styl woonhuis

Newstraat 14

79

Colesberg

Fleetwood Rawstorne-woonhuis

Kerkstraat, hoek van Newstraat.

NG-kerkgebou

Charl Cilliersstraat 8, bopunt van Kerkstraat. Tweede NG-kerkgebou in Colesberg, het in 1864/66

ou rietdakgebou vervang.

Gereformeerde Kerkgebou

Stockenstromstraat. Sandsteenkerkgebou.

Coniston House

Ventershoekstraat 3.

Deur Thomas Plewman gebou in 1836 en vernoem na ‘n plek in die Engelse Mere-distrik. Deur

Robert Robertson gerestoureer in die 1860s. Hierdie huis is deur president Kruger en sir Henry

Loch gebruik toe hulle samesprekings gevoer het wat tot die Tweede Swazi-konvensie in 1893

gelei het.


Hoek van Torrenberg- en Hospitaalweg aan suidekant van die dorp. Klipstapel in

gedenkmonument opgeneem. Oorspronklike klipstapel opgerig deur die plaaslike publiek onder

beskerming van die plaaslike Helpmekaar-tak met die besoek van die Vrystaters se trek,

1938/09/27-28. Die monument het ’n spits punt met ’n vierkantige basis en is van ysterklip.

Voorop die spits punt is ’n loodglaspaneel van ’n brandende fakkel (die glas is gebreek) met ’n

gedenksteen onderaan ter herinnering aan die Fakkelloop van 1938. Voor op die basis van die

monument is ’n wawiel met bewoording in die rondings van die vellings. Die monument het ’n

deurtjie aan die agterkant waarin voorwerpe waarskynlik gebêre is om in 2038 oopgemaak te word.

Bewoording onder loodglaspaneel: Fakkelloop 7 Des. 1938. Bewoording in wawiel: Ossewatrek

Andries Pretorius Vrou en Moeder 27-28 Sept 1938.


Gepak tydens besoek van die Vrystaters se trek, 1938/09/27. Naby die pad by die plaas

Eenzaamheid.

Graf van die Kaapse Rebel Willie Louw

Louw is op 23 November 1901 tereggestel. Die groot klip wat deur die Britte op sy graf gerol is,

sou in 1938 in die Groot Trek-gedenkmonument op die plaas ingemessel word. Op die plaas

Eenzaamheid in die familie-kerkhof.

Daniëlskuil


Onder die ou klipfort, op ’n heuwel aan die noordekant van die dorp. Opgerig deur die

Danielskuilse Feeskomitee tydens die besoek van die Noordweste-trek, 1938/11/09. Die

bewoording Eeufees 1938 is met wit kalkklippe teen die heuwel uitgepak. Die woorde is later deur

die skool met die bewoording Danielskuil vervang.

Douglas


By die N.G. Kerk. Herdenk die besoek van die Hoeko-trek, 1938/11/06-07. Die monument bestaan

uit ’n basis van klippe in die vorm van ’n wiel en ’n fakkel bo-op.

Groot Trek Eeufees-gedenkwaspore

80

Waspore van die Magrieta Prinsloo-wa in sement herdenk die besoek van die Hoeko-trek,

1938/11/06-07. Voortrekker-park op munisipale grond.

Fraserburg


Magrietha Prinsloo-Voortrekkerwa het die dorp op 6 Oktober 1938 besoek.

Garies

Letterklip

Op ’n hoogte wes van Garies 2 km van die noordelike punt van die hoofstraat af. Dit bestaan uit ‘n

aantal reuse rotse waarop die name van vroeë besoekers, waaronder Simon van der Stel, gegrafeer

is, asook name van Britse soldate van die ABO.

Graspan

Britse ABO-monument

Op hoogte vlak oos van die N12 nasionale pad naby Enslin-spoorwegstasie. Dit is op ’n omheinde

plaas. Toegang uit die N12 kan verkry word deur ’n hek enkele honderde meter noord van die

monument – die sleutel is by die plaashuis oorkant die N12 van die hek af (met ander woorde aan

die westekant van die N12) verkrygbaar.

Griekwastad


Die Johanna van der Merwe-wa het die dorp op 3 November 1938 besoek. Daar is 'n boompie op

Kerkplein geplant en klippe is opgestapel. Die burgemeester, J.F. Chatterton en ds. J.P. Luckhoff

het opgetree. Twee strate is hernoem en vyf babas is gedoop.

Kakamas

Groot Trek eeufees gedenkmonument

Voor die N.G. Kerk, op die Kerkplein. Die gedenkmonument is piramiedvormig en is met plaaslike

klippe uit die omgewing gebou.

Kamieskroon

NG-kerk

- Gedenkteken vir ’n trekboer-veldkornet

- Gedenkteken vir ABO-gesneuweldes

Kanoneiland

Gedenknaald, pioniers van Kanoneiland-nedersetting

By die NG-kerk in die dorpie op Kanoneiland.

GTE-monument

Waar die pad wat per brug die Garieprivier by Kanoneiland oorsteek, by die pad aan die suidekant

van die rivier aansluit.

Keimoes

GTE-monument

By die NG-kerk langs die hoofpad (die N14) deur die dorp.

81

Kimberley

NG-moederkerk.

Newton. Oorspronklik ontwerp deur ds J.D. Kestell.

** Konsentrasiekampgedenkteken op kerkterrein.

Alexander McGregor Gedenkmuseum

Chapelstraat 10. In 1907 gebou.

Delwersfontein

Huldig die eerste diamantdelwers van hierdie gebied

Henrietta Stockdale-beeld

Die standbeeld van verpleegster Stockdale is op 15 Januarie 1969 in Kimberley onthul. Sy het haar

lewe lank geywer om die verpleegdiens erken te kry, onder andere deur registrasie deur die Staat.

Prof. Charlotte Searle het by die onthulling beklemtoon dat verpleegster Henrietta se ideaal was dat

verpleging aan die universiteite gedoseer behoort te word. Dr. Jack Penn het die beeld gemaak.

Cecil Rhodes-ruiterbeeld

Op 4 Desember 1907 deur Kaapse Goewerneur, sir Walter Hely-Hutchinson, onthul.

ABO Konsentrasiekampgedenkteken en grafte

Weseinde-begraafplaas.

Kuruman

Wapenstilstandboom

Seodinstraat. Tydens die Rebellie van 1914 was kaptein Frylinck en luitenant Gash vir die

veiligheid van Kuruman verantwoordelik. Generaal Jan Kemp het egter aan die hoof van 700

rebelle Kuruman binnegeval en na ‘n kort skermutseling vir Frylinck-hulle gedwing om oor te gee.

‘n Wapenstilstandooreenkoms is onder hierdie kameeldoringboom gesluit. Gedenkplaat.

Denison en Brown Forte

Hierdie Britse forte is tydens die ABO gebou en ook tydens die Rebellie van 1914 benut.

Groot Trek Eeufees Gedenkteken

'n Kommando van 260 Kalahariperde en 'n ongeëwenaarde kappiekommando en duisende

feesgangers het die Johanna van der Merwe-wa in 1938 in Kuruman verwelkom. ‘n Gedenkteken

in die vorm van ’n langwerpige, reghoekige klipmonument met ’n gedenksteen in die middel is

agterna op ’n rots bokant die Oog na aan die middel van die dorp opgerig.


Op die plaas Dikepping, naby Kuruman, 100-200 m van die openbare grondpad af. Die monument

het ’n plat klipbasis. Bo-op die monument is ’n groot sement- afbeelding van ’n ossewa en aan die

onderkant van die monument is ’n sementblad met die spore van die Dirkie Uys-wa en osse.

Leliefontien

Leliefontein Metodistekerk en pastorie: nasionale monumente

Dit was hier waar generaal Manie Maritz tydens die ABO sy geveg met die Bruinmense van die

sendingstasie gehad het.

Loeriesfontein

82

Fred Turner Museum

Hierdie museum, geleë in die ou Baptistekerk, bevat wonderlike uitbeeldings van trekboerlewe. Dit

sluit die Windmeul Museum in.

Lohathla

Die 61 Gemeganiseerde Bataljon Groep Gedenkteken

Louisvale


By die NG-Kerkterrein. Klipstapel in ’n gedenkteken opgeneem en die waspore van die Johanna

van der Merwe-wa in sement.

Magersfontein

Terrein van slagveld, grafte, gedenktekens, ‘n museum en monumente

Sowat 34 kilometer suid van Kimberley, net voor die Modderrivierbrug, draai mens links uit die

nasionale pad af en ry dan sowat ses kilometer in ‘n noordoostelike rigting op ‘n grondpad tot by

die terrein waar die Slag van Magersfontein op 11 Desember 1899 plaasgevind het. Die pad lei

deur die middel van die slagveld. Daar is Britse grafte asook ‘n groot burgermonument en verskeie

oorspronklike Boere-graftstene oos van die pad, terwyl die museum en monumente wes van die

pad is. Die oorblyfsels van die Boere se loopgrawe aan die voet van die koppies is duidelik sigbaar.

Marchand


Voor die saal van die Boerevereniging (vroeër die NG-kerk). Klipstapel en waspore van die

Johanna van der Merwe-wa in sement.

Middelpos

Britse ABO grafte en gedenkteken

Op die terrein van die Hotel aan die westekant van die pad wat deur die middel van die dorp loop.

Nieuwoudtville

NG-kerk

Oorlogskloof-natuurreservaat

Oorlogskloof het sy naam aan ‘n skermutseling in 1739 te danke. Tot op daardie stadium was die

gebied deur Khoi- en Sanmense bewoon. Semi-nomadiese trekboere het egter in hierdie gebied,

wat as die Onder-Bokkeveld bekendstaan, begin inbeweeg. Botsings oor weiding vir hulle vee het

spoedig tussen daardie trekboere en die Khoi- en San-gemeenskappies uitgebreek. Die trekboere

het boonop op die wild – die San se hoofbron van voedsel – jag gemaak. Wildgetalle het drasties

afgeneem. Botsings tussen die trekboere en die Khoi en San was bykans onafwendbaar. In 1739 het

‘n trekboerkommando die kloof binnegeval en met dagbreek op 22 September het hulle die kraal

van Jantjie Klipheuwel aangeval. Altesaam 13 Khoi- en Sanmense is in die aanval gedood terwyl

‘n aantal gewond is en die res oorgegee het. Die gebied is hierna Oorlogskloof genoem.

Norvalspont

Konsentrasiekamp-begraafplaas en monumente

Groot Trek Eeufees-gedenktekens

83

Gedenkmonument en –steen by die konsentrasiekampbegraafplaas

Okiep

Fort Shelton

Okiep kopermynmuseum

Op Nababeep – die myn en ook die ou stoomlokomotief Clara wat die kopererts per smal spoor na

Port Nolloth aangery het.

Orania

Beelde van Afrikanerleiers op koppie

Naby die R369.

Ierse Monument met vier suile

ABO monument wat vroeër in Johannesburg gestaan het. Naby R369.

Koeksister-monument

Hoek van Onikstraat en Pêrellaan.

Verwoerd-gedenkhuis

Hoek van Ametisstraat en Pêrellaan.

Oranjerivierstasie

Konsentrasiekamp-terrein

Daar is ‘n gedenkteken en ‘n begraafplaas

Petrusville


Noordoostelike hoek van NG-kerkgronde, Visagiestraat. Ronde monument van gemesselde klippe,

sowat twee meter hoog.

Begraafplaas

Langs die R48. Bevat Britse ABO-grafte.

Petrusville-omgewing

Havengabrug oor die Garieprivier

Die R48-pad gaan oor die brug.

Vanderkloofdam-wal

Pofadder


Waar die pad na Kenhardt (die R358) by die dorp inkom, by die hoofstraat wat tot

Voortrekkerstraat herdoop is. Die vierkantige monument met ’n spits punt bestaan uit blou

granietstene. Die klippe wat in 1938 gestapel is, is in die voetstuk ingebou. ’n Brandkas is ook in

die gedenkmonument ingebou. Dit bevat die Gedenkboek met name van die feesgangers van 1938

en ’n Afrikaanse Bybel. Die monument het ook ’n brons gedenkplaat.

Ritchie

84

Blokhuis

Langs die treinbrug oor die Modderrivier vlak suid van die Modderrivierstasie

Springbok

Anglo-Boereoorlog gedenkwaardighede


Op die plein voor die klipkoppie, in die middel van die dorp: Langwerpige steenmonument met ’n

piramiedvormige punt na bo, met drie bronsplate. Op dieselfde koppie:

• Grensoorlog ererol

Springbok-omgewing

NG-kerk wat in 1875 gebou is

Concordia Sendingstasie.

Die oorspronklike mynskag wat deur Goewerneur Simon van der Stel gegrawe is

Hierdie nasionale monument is 2,8 kilometer suid van die dorpie Carolusberg.

Sutherland

Die Sterrewag

NP van Wyk Louw Museum

NG Kerk

ABO-grafte


Granietmonument in die vorm van ’n wawiel.

Upington

Museum

Word in die ou sendingkerk )in 1873 gebou) sowel as die pastorie op dieselfde terrein (in 1883

gebou) gehuisves. Op dieselfde terrein staan die bekende:

• Donkiestandbeeld

Hierdie standbeeld gedenk die enorme groot rol wat donkies in die ontwikkeling van

hierdie gebied gespeel het.

Die kameel-polisiestandbeeld

Dit staan voor die polisiestasie en bring hulde aan die berede polisie en hulle kamele wat die wye

Kalahari van hier af moes patrolleer.

NG-kerk

Schröderstraat, ingewy in 1911. Op die kerkterrein staan daar ‘n:

• Groot Trek Eeufees Gedenkteken.

Klipstapel in gedenk-monument opgeneem en waspore van die Johanna van der Merwe-

wa, in beton getrap tydens die besoek van daardie wa aan die dorp op 20 Oktober 1938.

Warrenton

85


Klipstapel, by die skoolgebou.

ABO blokhuise

Naby Warrenton-spoorwegstasie.

WESKAAP BESIENSWAARDIGHEDE

Beaufort-Wes

Nederduitsch Gereformeerde Kerk Kyk op die terrein vir:

** Ds Albert Zinn gedenkmon

** Ds Colin Fraser gedenkmon

** Ds Paul H. Roux-gedenksuil

** Hoeksteen

Waspore van die Magrieta Prinsloo-wa in sement.

Was bewaar in die Voortrekkerpark. Gelê tydens besoek van die Hoeko-trek, 1938/10/08-09. Is

tans voor die N.G. Sendingkerk op Beaufort-Wes naby die museum in Donkinstraat.

Bredasdorp

Groot Trek Eeufees waspore in sement

Trekroete en datum onbekend

Voor die Biblioteek.

Clanwilliam

Groot Trek Eeufees gedenkmonument Langs die hoofstraat. In die vorm van ‘n wawiel, tydens die besoek van die Noordweste-trek op

1938/09/20 onthul. Voor die monument die spore van die Johanna van der Merwe-wa in sement.

NG-kerk 1864

Darling

Hildebrandmonument

Uit Darling op Yzerfonteinpad draai regs net na die begraafplaas, en dan ongeveer 2 km verder

regs tot by monument.

Museum

De Rust

Groot Trek Eeufees gedenkmonument Klipstapel in gedenkteken opgeneem tydens besoek van die Kaaplandse Hooftrek, 1938/09/05. By

die NG-Kerk.

Herrie-klip In Meiringspoort langs die N-12 nasionale pad. Ter nagedagtenis aan die olifant Herrie wat uit die

skrywer C.J. Langenhoven se pen gebore is. Langenhoven het self die naam Herrie op die klip

uitgebeitel.

86

Franschhoek

Hugenote-monument Oorkant die suidoostelike punt van Hugenootstraat, langs Lambrechtstraat. Die

Hugenotemonument is op 17April 1948 ingewy. Daarna is dit aan die Staat oorgedra om as

gedenkteken vir die inwoners van Suid-Afrika bewaar en versorg te word. Die vrouefiguur

verpersoonlik die gees van godsdiens- en gewetensvryheid. Die Bybel en verbreekte ketting

verduidelik die inspirasie van die Heilige Skrif. Die aardbol toon die nuwe tuiste en 'n nuwe nasie.

Die lugboë en die vier slanke, twaalf-meter-hoë pilare, die son, die kruis en watervywer het almal

'n simboliese betekenis. Die vaartuig, Voorschoten, het op 13 April 1688 die eerste groep Franse

vlugtelinge in Saldanhabaai afgelaai. Beeldhouer, Coert Steynberg.

Hugenote-museum Langs die monument, hoek van Hugenootstraat en Lambrechtstraat

NG-kerk begraafplaas Dirkie Uysstraat

NG-kerkgebou en terrein Huguenotstraat

George en omgewing

Ou tronk Op terrein van De Bult-hoërskool waar Langenhovenstraat in George ingaan. Gebruik as tronk

1861-1911, daarna as industriële skool vir armblankes.

George Museum Bopunt van Yorkstraat. Bevat onder meer Van de Graaff se baken - klipbaken met wapen van

Nederland en van VOC op gegrafeer.

Outeniqua Transport Museum Missionstraat 2. Enigste Nasionale Spoorwegmuseum in Suid-Afrika

NGK Courtenaystraat. Oudste gedeelte in 1842 opgerig. Op die terrain is daar ook die Ou Pastorie, wat

kort na 1811 opgerig maar sedertdien heelwat verander is.

Hartenbos

ATKV-Museum – fokus op die Groot Trek.

Heidelberg

Doornboom Die oudste gedeelte van hierdie eertydse woonhuis (nou ‘n museum) is in die 18de eeu gebou.

NGK

Hopefield

Ou NGK

Kaapstad

87

Goodwood

** NGK ** Groot Trek Eeufees-gedenkteken by NGK

Groot Constantia

Simon van der Stel se eertydse landgoed Groot Constantiaweg, Constantia

** Herehuis, nou ’n museum

** Jonkershuis, nou ’n restaurant

** Waenhuis, nou ‘n wamuseum

** Wynkelder met Anreith se Rococo kunswerk bo die ingang

** Wynmaakmonument

Kompanjietuin Government Avenue, Kaapstad-sentraal. Daar is verskeie besienswaardighede, waarvan sommige

van belang vir die Afrikanerkultuur is:

** Artillerie Oorloggedenkteken

** Delvillewoud-gedenkteken

** Jan Smuts Standbeeld Hierdie standbeeld in die Kompanjiestuine in Kaapstad het ‘n omstrede verwelkoming van

die publiek ontvang.

** Kompanjietuin-gedenkplaat By ingang by die Parlementsgebou

** Parlementsgebou

Muizenberg

De Posthuys Main rd

Nuweland

** Rugbymuseum

** Nuweland NGK

Rondebosch

** Mostert se Meulu-kompleks

Sentraal (Kaapstad-middestad)

** Britse Anglo Boereoorlog-gedenkteken Op die Groot Parade

** Andrew Murray-standbeeld In Adderleystr voor die Groote Kerk

** Burger Wacht Huis, later Stadthuijs Longmarketstraat, Groentemarkplein

Huisves Michaelis-versameling

88

** Dias-gedenkteken Op ‘n verkeerseiland in Adderleystraat aan Tafelberg se kant van die Diasbeeld.

** Dias-standbeeld Op verkeerseiland in sirkel waar Adderley- en Coen Steytlerstraat kruis

** Kasteel van Goeie Hoop Hoek van Strand, Darling en Buitenkantstraat. Let spesifiek op na:

- Die ingang (van buite en binne).

- De Kat-balkon.

- Donker Gat.

- Die William Fehr-kunsversameling met sy historiese skilderye.

** Nederduits Gereformeerde Sending-Instituut Longstraat 40

** Opleidingskip L Botha monument Langs Adderleystraat (of langs Heerengracht), aan westekant, digby Van Riebeeckbeelde

Gedenkteken vir bemanning van die opleidingskip Generaal Botha wat tydens die Tweede

Wêreldoorlog gesneuwel het.

Groote Kerk Adderleystraat. Let spesifiek op:

** Die orrel

** Preekstoel deur Anreith

** Binne vloer

** Buite grafsteen John Truter

** Buite graftseen Machteld Smit

Jan Smuts Standbeeld Bureaustraat

Hierdie standbeeld van Jan Smuts is op 25 Januarie 1974 deur die Staatspresident in Kaapstad

onthul. Dit toon Smuts as 'n bergklimmer en wandelaar in die veld. Hy was 'n innige liefhebber van

die natuur en sy kennis van die Suid-Afrikaanse plante en grasse was wêreldwyd bekend. I.

Mitford-Barberton het die beeld gemaak

J.H. Hofmeyr (Onze Jan)-standbeeld Kerkplein, omring deur Plein-, Spin- en Parlementstraat

Die bekende beeldhouer Anton van Wouw het die beeld gemaak. Dit is op 5 Julie 1920 deur die

destydse Minister van Mynwese en Nywerheid, F.S. Malan, onthul.

Koopmans De Wet Huis Museum Strandstraat

Van Riebeeck Jan en Maria -standbeelde Op verkeerseiland in Adderleystraat, Noordoos van kruising met Hans Strijdomstraat

Stalplein

Louis Botha Ruiterbeeld Lady Helen de Waal, die eggenote van die Kaaplandse Administrateur, het hierdie beeld op 10

Februarie 1931 onthul.

Waterfront

89

Nobel-plein Beelde van Suid-Afrika se vier Nobelprys-wenners, waaronder F.W. de Klerk.

Observatory

Heart of Cape Town Museum - Groote Schuur-hospitaal, Main Road

Hier word die eerste hartoorplanting deur dr Chris Barnard en sy span gedenk.

Maitland

Maitland-begraafplaas Voortrekkerweg. Dit is die grootste begraafplaas in Kaapstad en word van 1886 af vir begrafnisse

gebruik. Dit is die laaste rusplek van talle prominente Suid-Afrikaners; van slagoffers van die 1918

Griep-epidemie; van Suid-Afrikaanse soldate wat in die Wêreldoorloë gesneuwel het; en van

slagoffers van die ABO (1899-1902).

Wynberg

Wolraad Woltemade beeldgroep In voorportaal van 2 Militêre Hospitaal

Pinelands

Woltemade Statue Op die Old Mutual-terrein

Knysna en omgewing

NG-kerk Voortrekkerstraat, c1904 opgerig

Ruïnes van ABO-fort

Noordelike kant van Mainstraat naby die hospitaal. Daar was nooit enige aksie in hierdie

omgewing nie. Twee kanonne van die fort is steeds in Knysna te siene.

Ladismith

Ou NGK 1873

Laingsburg

1981 Vloedgedenkteken – daar is ook ‘n Vloedmuseum

NGK 1904

Langebaan

NGK met besondere preekstoel Oosterwalstraat

Malmesbury

NG-kerk

90

Kerkstraat

Museum Prospectstraat 1

Montagu

Groot Trek Eeufees (GTE) Gedenkteken ’n Driehoekige gedenkmonument met ’n vierkantige basis. Dit is in die vorm van ’n kasteel met

een groot toring in die middel.

** Afrikaanse Taalfees 1975 gedenkplaat op GTE monument

** Groot Trek 150-gedenkplaat op GTE monument

** Kogmanskloof blokhuis

Mosselbaai

Dias-museumkompleks

** Dias-standbeeld

** Karveel

** Padrão-replika

** Posboom-monument

Eerste Wêreldoorloggedenkteken

Langs ’n pad digby die St Blaize-vuurtoring.

Oudtshoorn

Arbeidsgenot Woonhuis van C.J. Langenhoven.

In tuin Graf van Langenhoven en sy vrou.


Twee maal menshoogte klipmonument voor gebou wat op foto soos kerk lyk.

Paarl

ABO Kaapse Rebelle-gedenkmonument Op die Laborie-landgoed, Laboriestraat

Gideon Malherbe Huis Museum Pastorielaan 11, hoek van Malherbestraat

Huisves Afrikaanse Taalmuseum.

Gymnasium Langs Mainstraat, aan berg se kant, feitlik reg oorkant Ou Pastorie

NG-kerk (Toringkerk) Mainstraat (langs die Ou Pastorie, op dieselfde perseel)

Oude Pastorie Hoek van Mainstraat en Van der Lingenstraat, naas Patriotplein

Dit is tans die Paarl Museum.

Senotaaf/Oorlogsgedenkteken (3 fotos)

91

Langs Bergrivier Boulevard

NG-kerk (Strooidakkerk) Hoek van Mainstraat en Haarlemstraat

** Begraafplaas bevat enkele historiese grafte

Afrikaanse Taalmonument Bopunt van Gabbema Doordriftstraat, op ’n hoogte bokant Paarl

Kleinbosch Langs ‘n grondpad noord van Dal Josafat-stasie buite Paarl

** Begraafplaas Bevat die grafte van drie stigterslede van die GRA, S.J. du Toit, D.F. du Toit en P.J. Malherbe.

Die graniet-gedenksteen in die begraafplaas of Kleinbosch bevat die volgende inskripsie:

"Lede van die Genootskap van Regte Afrikaners. Ds S.J. du Toit, S.C. du Toit, D.F. du Toit

(Oom Lokomotief), D.F. du Toit (Dokter), ds A. Ahrbeck, C.P. Hoogenhout, C. Malherbe, P.J.

Malherbe."

** GRA-gedenkplaat

** Herehuis

** Hugenote-gedenkskool

** Malherbehuis

Pakhuispas

C. Louis Leipoldt-graf

Plettenbergbaai en omgewing

Van Plettenberg-baken Draai uit Mainstraat af in Odlandstraat in, dan links in Meeding in en regs in Hopwood in. Die

baken staan daar, waar dit op 6 November 1778 deur die Kaapse goewerneur Joachim Ammema

van Plettenberg opgerig is. Hierdie is egter ‘n replica – die oorspronklike is in die Kultuurhistoriese

Museum in Kaapstad.

Riebeeck-Kasteel & Riebeeck-Wes

Ou NG-kerk, R Kasteel – nou museum en inligtingsentrum Langs hoofpad tussen Malmesbury en Riebeeck-Wes

Ou NG-kerk, R-Wes Hoek van Kerk en Hofstraat

** Begraafplaas by die ou NG-kerk

Ongegund Plaas 7 kilometer noord van Riebeeck-Wes (ry uit met Voortrekkerstraat, pad na Moorreesburg) op

terrein van sementfabriek. Geboorteplaas van Jan Smuts. Beskeie plaashuis.

Simonstad en omgewing

Die Stem-pastorie Kerkstraat – waar ds M.L. de Villiers Die Stem van Suid-Afrika getoonset het.

ABO Boerekrygsgevangenes-gedenkteken Naby die Boulders

92

Kaappunt-natuurreservaat Dias-gedenkteken

Da Gama-monument

Digby Buffelsbaai aan die Valsbaai-kant van Kaappunt.

Somerset-Wes en onmiddelike omgewing

Vergelegen Lourensfordstraat

- Herehuis

- Kamferbome wat deur W.A. van der Stel aangeplant is.

Stellenbosch en onmiddellike omgewing

Paul Roos-Gimnasium

Jannie Marais-huis

Danie Craven-standbeeld

Die Ou Konserwatorium Pleinstraat, naby hoek met Neethlingstraat

Stellenbosch-watervoor naby die Ou Conservatorium

Mostertsdrift Langs Jonkershoekweg, aangrensend aan Jan Marais-park

Neethlinghuis

NG-moederkerk Drostdystraat. Op die kerkterrein is daar ook:

** Grafte in begraafplaas

** Grafsteen van ds Meent Borcherds

** Grafsteen van ds T.J. Herold

** J.H. Neethling-standbeeld

NG-kerkhuis Langs kerk, Drostdystraat,

O.M. Bergh-huis

Grosvenor-huis en Anneks / Stellenbosch Museum Drostdystraat 12, Van Riebeeckstraat 1-5

De Oude Leeskamer Dorpstraat 182

Teologiese Seminarium – Ou Drostdygebou Dorpstraat 171

** Standbeeld regs voor as mens na gebou kyk.

** Standbeeld van Johannes du Plessis links voor soos mens na die gebou kyk

CJV-saal (Hofmeyrsaal) Dorpstraat 174 / voorkant Kerkstraat 39

93

Rozenhof 1937 Dorpstraat 165

Saxenhof 159 Dorpstraat 159

Loubserhuis Dorpstraat 157

Bakker House Dorpstraat 155

Ou Lutherse Kerk Dorpstraat, hoek van Birdstraat]

Pierneef Museum Dorpstraat 140

Gimnasia Dorpstraat 120/122

Voorgelegen Dorpstraat 116

La Gratitude Dorpstraat 95

** Let op die alsiende oog in die gewel

Oom Samie se Winkel Dorpstraat 82/84

Vredelust Dorpstraat 63

Ackermanhuis Dorpstraat 48/50. Jan Smuts het as student hier loseer.

Libertas Parva Dorpstraat 25/33 (spesifiek 31)

Nou Rembrandt-kunsgalery. J.D. Krige ’n vroeëre eienaar. Jan en Isie Smuts uit hierdie huis

getroud.

** Druiwepars in tuin van wynmuseum by Libertas Parva

Ou Kruitmagasyn Bloemstraat, Die Braak

Burgherhuis Markstraat, Die Braak

Koetsiershuis Alexanderstraat 40, Die Braak

Een van die oudste huisies op Stellenbosch, maar oor die huisie se oprigtingsgeskiedenis bestaan

geen volkome duidelikheid nie. Op die bronsplaat wat die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede

buite die geboutjie aangebring het, staan die inskripsie:

94

“KOETSIERSHUIS

Die grond waarop hierdie gebou staan, was sedert 1770 agtereenvolgens die eiendom

van Christiaan Krijnauw, landdros Bletterman en Martin Beyleveld. In 1792 is die

betrokke gedeelte gekoop deur Johann Georg Lankshoff, wat blykbaar hierdie huis

opgerig het. Die naam "koetsiershuis" het waarskynlik ontstaan omdat dit in die

neëntiende eeu 'n tyd lank deur die koetsier van 'n poskoets bewoon is."

Schreuderhuis Ryneveldstraat 10, Hoek van Kerkstraat - Tans deel van Stellenbosch-museum

Ou Victoria-kollege / Ou Hoofgebou, Universiteit van Stellenbosch Ryneveldstraat,

C.J. Langenhoven-standbeeld Portaal, Ou Administrasiegebou, Universiteit Stellenbosch

Standbeeld van Jan Marais (Ons weldoener) Kampus Universiteit van Stellenbosch, Merrimanstraat

Hierdie standbeeld is in Oktober 1950 op die Jan Marais-plein op die kampus van die Universiteit

van Stellenbosch onthul. Op die voetstuk staan die woorde: ONS WELDOENER.

D.F. Malan se graf Teen Papegaaikop

Ou Nectar Jonkerhoek Road, in Jonkershoekvallei oos van Stellenbosch

Tuin van Una van der Spuy

Vergenoegd Ou huis op wynplaas

St Helenabaai

Vasco da Gama-monument Hierdie monument is op 8 November 1969 in die teenwoordigheid van die Portugese adjunk-eerste

minister, dr Alfredo Vaz Pinto, dr Hilgrad Muller, adm. H.H. Biermann en die burgemeester van St

Helenabaai, raadslid J.A. Bester, onthul.

Swellendam

Drosdy-museum Word gehuisves in een van die bekende historiese geboue in Suid-Afrika, naamlik die Drosdy te

Swellendam, wat in 1747 voltooi is. Dit is die enigste van die agtiende-eeuse drosdye wat nog

bestaan.

GTE-gedenkteken

Touwsrivier

Taalmonument

Uniondale

NG-kerkgebou

95

Klipkerk in 1884 opgerig, toring in 1908 herbou.

Ou NG-kerk Voortrekkerstraat. Opgerig 1862. Nou bekend as Voortrekkersaal.

Vanrhynsdorp en omgewing

Aties ABO fort

Groot Trek Eeufees Gedenkteken Voor die N.G. Kerk.

Trutro-huis (1751 – Politiestatie)

Tydens die ABO vir ‘n kort wyle genl J.B.M. Hertzog se hoofkwartier.

Vredendal

Van Zyl-huis

In 1776 opgerig. Het al as kerk, skool, winkel en polisiestasie gedien. Is ‘n nasionale monument.

Wellington en omgewing

Groenbergskool Ongeveer 8 km van Wellington in die rigting van Hermon, digby die teerpad, op die plaas

Welbedacht.

NG moederkerk Suidwestepunt van Kerkstraat, langs Mainstraat. Kyk op die terrein vir:

** Andrew Murray-beeld Voltooi deur Italiaanse beeldhouer Pietro Porte. Voor die NG-moederkerk

** Daar is ook grafte op die terrein.

Groot Trek 150-gedenkteken Langs Kerkstraat by hoek daarvan met Mainstraat

NG-sendinggedenkteken Langs GT150-gedenkteken

Wellington Museum

Wellington Anglo-Boereoorlog Blokhuis Vlak noord van Wellington aan die oostekant van die R44 pad na Tulbagh

Worcester

NGK (Moederkerk)

Op kerkplein:

- Groot Trek Eeufeesmonument

Taalmonument

Witsand

Moodie-monument Op ‘n hoogtetjie naby die NG-kerk.

96

Wuppertal

Leipoldt-museum

-----

Documents

Afrikanergedenktekens in Suid-Afrika - Boererepublieke · 2 ** Gedenksteen onthul met inwyding van die kerkgebou op 20 Mei 1939. ** Waspore van die Sarel Cilliers-wa in sement. **

Afrikanergedenktekens in Suid-Afrika - Boererepublieke · 2 Gedenksteen onthul met inwyding van die kerkgebou op 20 Mei 1939. Waspore van die Sarel Cilliers-wa in sement. **