AKDENĐZ ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER …toad.edam.com.tr/sites/.../denetimin-fonksiyonlari-envanteri-toad.pdf · Eğitim Denetimi Kavramı ... 1.3.4. Çağdaş Eğitim Denetimi

AKDENZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

enol ARLAK

ORTARETM KURUMLARINDA GREVL YNETC VE RETMENLERN DENETMN FONKSYONLARINA LKN ALGI VE BEKLENT DZEYLER

Danman Yard. Do. Dr. Kemal KAYIKI

Eitim Bilimleri Anabilim Dal

Eitim Ynetimi ve Denetimi Program

Yksek Lisans Tezi

Antalya, 2009

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne, Bu alma, jrimiz tarafndan Eitim Bilimleri Anabilim Dal Eitim Ynetimi ve Denetimi Yksek Lisans Program yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir.

mza

Bakan: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye (Danman): . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ye: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onay: Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm. . . . / . . . / . . . . mza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mdr

i

NDEKLER

EKLLER LSTES ............................................................................................................................v

TABLOLAR LSTES.........................................................................................................................vi

ZET ....................................................................................................................................................xi

NSZ ...............................................................................................................................................xiii

SUMMARY.........................................................................................................................................xv

I. BLM..............................................................................................................................................1

GR .....................................................................................................................................................1

Problem Durumu...................................................................................................................................1

1.1. Denetim Kavram.......................................................................................................................3

1.2. Eitim Denetimi Kavram .........................................................................................................8

1.3. Eitim Denetiminde eitli Yaklamlar ...............................................................................11

1.3.1. Bilimsel Ynetim Yaklam ...........................................................................................12

1.3.2. Demokratik nsan likileri Yaklam............................................................................13

1.3.3. Kliniksel Denetim.............................................................................................................14

1.3.4. ada Eitim Denetimi Yaklam................................................................................17

1.3.4.1. ada Eitim Denetiminin zellikleri...................................................................19

1.3.4.2. ada Eitim Denetiminin lkeleri ........................................................................20

1.4. Eitim Denetiminin Fonksiyonlar .........................................................................................22

1.5. Eitim Denetiminde Denetmen Rolleri.................................................................................30

1.5.1. Liderlik..............................................................................................................................32

1.5.2. Yneticilik.........................................................................................................................34

1.5.3. Rehberlik ve Mesleki Yardm..........................................................................................35

1.5.4. Eiticilik............................................................................................................................36

1.5.5. Aratrmaclk ...................................................................................................................36

1.5.6. Yarglk ve Savclk........................................................................................................37

1.6. Eitim Denetmeninin Grevleri..............................................................................................38

1.6.1. Ders ve Kurum Denetimi .................................................................................................39

1.6.1.1. Ders Denetimi............................................................................................................39

1.6.1.2. Kurum Denetimi........................................................................................................42

1.6.2. Rehberlik, Mesleki Yardm ve Banda Yetitirme ...................................................44

1.6.3.nceleme ve Aratrma ......................................................................................................44

1.6.4.Soruturma .........................................................................................................................45

ii

1.7. Milli Eitim Bakanl Denetim Alt Sisteminin Yaps Ve leyii .....................................46

1.7.1. Bakanlk Denetmenlii.....................................................................................................49

1.7.2. lkretim Denetmenlii..................................................................................................52

1.8. Aratrmann Amac ................................................................................................................53

1.9. Aratrmann nemi ................................................................................................................54

1.10. Problem Cmlesi ...................................................................................................................55

1.11. Alt Problemler........................................................................................................................55

1.12. Aratrmann Snrllklar .....................................................................................................56

1.13. Tanmlar ve Ksaltmalar........................................................................................................56

II. BLM ..........................................................................................................................................58

LGL ARATIRMALAR................................................................................................................58

2.1 Yurt inde Yaplan Aratrmalar ............................................................................................58

2.2. Yurt Dnda Yaplan Aratrmalar.........................................................................................62

III. BLM.........................................................................................................................................68

ARATIRMANIN YNTEM..........................................................................................................68

3.1 Aratrmann Modeli.................................................................................................................68

3.2 Evren ve rneklem...................................................................................................................68

3.3 Veri Toplama Arac ..................................................................................................................68

3.3.1. Dorulayc Faktr Analizi Sonular .............................................................................74

3.4. Verilerin Toplanmas...............................................................................................................78

3.5. Verilerin Analizi ......................................................................................................................78

IV. BLM.........................................................................................................................................79

BULGULAR VE YORUM ................................................................................................................79

4.1.alma Grubundaki Deneklere likin Kiisel (Demografik) zellikler.............................79

4.2.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin, Denetimin

Fonksiyonlarna likin Alg Dzeyleri .........................................................................................81

4.3.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmen ve Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna

likin Alg Dzeyleri .....................................................................................................................86

4.4.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin Alg

Dzeylerinin Baz Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas.............................................87

4.5.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin Alg

Dzeylerinin Baz Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas.............................................91

iii

4.6.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin Denetimin

Fonksiyonlarna likin Beklenti Dzeyleri ..................................................................................95

4.7.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmen ve Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna

likin Beklenti Dzeyleri...............................................................................................................99

4.8.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Beklenti Dzeylerinin Deiik Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ........................99

4.9.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Beklenti Dzeylerinin Deiik Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ......................102

4.10.Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...............................................................................106

4.11. Ortaretim Kurumlarnda alan Yneticilerin Cinsiyet ve Okul Tr Deikenlerine

Gre Alglar ve Beklentilerinin Karlatrlmas .......................................................................107

4.12. Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...............................................................................110

4.13.Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Cinsiyet, Bran ve Okul Tr

Deikenlerine Gre Alglar ve Beklentilerinin Karlatrlmas.............................................111

V. BLM........................................................................................................................................116

SONULAR VE NERLER .........................................................................................................116

5.1. Sonular..................................................................................................................................116

5.1.1. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin Denetim

Fonksiyonlarna likin Alg Dzeyleri ...................................................................................116

5.1.1.1. Yneticilerin Alg Dzeyleri ..................................................................................116

5.1.1.2. retmenlerin Alg Dzeyleri................................................................................117

5.1.2. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin ve retmenlerin Denetimin

Fonksiyonlarna likin Alglarnn Karlatrlmas .............................................................117

5.1.3. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Alglarnn Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas...................................................117

5.1.4.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Alglarnn Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas...................................................118

5.1.5. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin, Denetimin

Fonksiyonlarna likin Beklenti Dzeyleri ............................................................................118

5.1.5.1. Yneticilerin Beklenti Dzeyleri ...........................................................................118

5.1.5.2. retmenlerin Beklenti Dzeyleri .........................................................................119

iv

5.1.6. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Ynetici ve retmenlerin Denetimin

Fonksiyonlarna Beklenti Dzeylerini Karlatrlmas ........................................................119


Beklentilerinin Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ............................................119

5.1.8.Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Beklentilerinin Demografik zelliklere Gre Karlatrlmas ............................................120


Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...........................................................................120

5.1.10. Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Cinsiyet ve Okul Tr

Deikenlerine Gre Denetimin Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin

Karlatrlmas ........................................................................................................................121

5.1.11. Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna likin

Alglar le Beklentilerinin Karlatrlmas...........................................................................121

5.1.12. Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Cinsiyet, Bran ve Okul Tr

Deikenlerine Gre Denetimin Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin

Karlatrlmas ........................................................................................................................121

5.2. neriler...................................................................................................................................122

5.2.1. Uygulayclara neriler..................................................................................................122

5.2.2. Aratrmaclara neriler ................................................................................................122

KAYNAKA ....................................................................................................................................124

EKLER...............................................................................................................................................133

Ek 1. Denetimin Fonksiyonlar Envanteri ....................................................................................133

Ek2. Antalya l Milli Eitim Mdrlnden Alnan zin .......................................................137

Ek 3. Ders Denetim Formu...........................................................................................................138

Ek 4. zgemi .............................................................................................................................139

v

EKLLER LSTES

ekil 1-1. Denetim elerinin likileri ..............................................................................................5

ekil 1-2. Denetim Srasnda Yaplacak Dzeltici Eylemler .............................................................8

ekil 1-3. Denetimsel Davrann Grev, Sre ve Beceri Boyutlar..............................................24

ekil 1-4. Ynetimin Fonksiyonlar...................................................................................................25

ekil 1-5. Baarl Okul iin Denetim................................................................................................26

ekil 1-6. Eitim Denetilerinin Rolleri ............................................................................................32

ekil 1-7. Ders Denetim Sreci..........................................................................................................41

ekil 1-8. Milli Eitim Bakanl Tekilat emas ...........................................................................47

ekil 1-9. Tefti Kurulu Tekilat emas...........................................................................................50

ekil 1-10. l Milli Eitim Mdrlkleri Balant emas..............................................................52

ekil 3-1. Alg Verilerine likin Faktr Yklerini Gsteren Model...............................................75

ekil 3-2. Beklenti Verilerine likin Faktr Yklerini Gsteren Model ........................................77

vi

TABLOLAR LSTES

Tablo 1.1 Geleneksel ve ada Denetim Arasndaki Farklar ..........................................................2

Tablo 1.2 Mevzuatn Gerektirdii Faaliyetlerle ada Denetimin ngrd Faaliyetlerin

Karlatrlmas................................................................................................................18

Tablo 1.3 Ders Denetiminde Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar .....................................................42

Tablo 3.1 KMO Deerleri ve Yorumlar ...........................................................................................70

Tablo 3.2 Alglama Verilerine likin KMO ve Bartlett Test Sonular .........................................70

Tablo 3.3 Alg verileri ile Yaplan Faktr Analizinde Dndrme Says ve Atlan Maddeler

Nolar ...............................................................................................................................70

Tablo 3.4 Beklenti Verilerine likin KMO ve Bartlett Test Sonular...........................................71

Tablo 3.5 Beklenti verileri ile Yaplan Faktr Analizinde Dndrme Says ve Atlan

Maddeler Nolar ...............................................................................................................71

Tablo 3.6 Denetim Fonksiyonlar Envanteri .....................................................................................72

Tablo 4.1 Ortaretim Kurumlar Yneticileri ve retmenlerine likin Kiisel Bilgiler ...........79

Tablo 4.2 Denetim Fonksiyonlarndan Gelitirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre

Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin Alglarna likin

Aritmetik Ortalamalar ve Standart Sapmalar ...............................................................81

Tablo 4.3 Denetim Fonksiyonlarndan Deerlendirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre

Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ve retmenlerin Alglarna likin

Aritmetik Ortalamalar ve Standart Sapmalar ...............................................................82

Tablo 4.4 Liderlik Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli

Yneticiler ve retmenlerin Alglarna likin Aritmetik Ortalamalar ve Standart

Sapmalar ..........................................................................................................................83

vii

Tablo 4.5 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin, Denetim

Fonksiyonlarna likin Alglarnn Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma

Deerleri............................................................................................................................84

Tablo 4.6 Ortaretim kurumlarnda Grevli Ynetici ve retmenlerin Denetimin

Fonksiyonlarn Alglamalarna likin t-Testi Sonular ..............................................86

Tablo 4.7 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin


Tablo 4.8 Bran Durumu Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin

Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi (ANOVA)

Sonular ...........................................................................................................................88

Tablo 4.9 Geirdikleri Denetim Saylarna Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli

Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi

(ANOVA) Sonular ........................................................................................................89

Tablo 4.10 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin


Sonular ...........................................................................................................................90

Tablo 4.11 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin


Sonular ...........................................................................................................................91

Tablo 4.12 Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin


Tablo 4.13 Bran Durumu Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli

retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi

(ANOVA) Sonular ........................................................................................................92


retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarn Alglamalarna likin Varyans Analizi

(ANOVA) Sonular ........................................................................................................93

viii

Tablo 4.15 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin


Sonular ...........................................................................................................................94

Tablo 4.16 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin


Sonular ...........................................................................................................................94

Tablo 4.17 Gelitirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda

Grevli Yneticiler ve retmenlerin Beklentilerine likin Aritmetik Ortalamalar

ve Standart Sapmalar ......................................................................................................95

Tablo 4.18 Deerlendirme Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda

Grevli Yneticiler ve retmenlerin Beklentilerine likin Aritmetik Ortalamalar

ve Standart Sapmalar ......................................................................................................96

Tablo 4.19 Liderlik Boyutunda Yer Alan Maddelere Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli

Yneticiler ve retmenlerin Beklentilerine likin Aritmetik Ortalamalar ve

Standart Sapmalar ...........................................................................................................97

Tablo 4.20 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticiler ile retmenlerin, Denetim

Fonksiyonlarna likin Beklentilerinin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma

Deerleri............................................................................................................................97

Tablo 4.21 Ortaretim kurumlarnda Grevli Ynetici ve retmenlerin Denetimin

Fonksiyonlarn Beklentilerine likin t-Testi Sonular................................................99


Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin t-Testi Sonular.........................................99


Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans

Analizi (ANOVA) Sonular .........................................................................................100

ix


Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans


Tablo 4.25 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin

Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans Analizi (ANOVA)

Sonular .........................................................................................................................101

Tablo 4.26 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin


Sonular .........................................................................................................................102

Tablo 4.27 Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin

Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin t-Testi Sonular.......................................102


retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans



retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna Ait Beklentilerine likin Varyans


Tablo 4.30 Kdem Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin


Sonular .........................................................................................................................105

Tablo 4.31 Okul Tr Deikenine Gre Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin


Sonular .........................................................................................................................106

Tablo 4.32 Ortaretim Kurumlarnda Grevli Yneticilerin Denetimin Fonksiyonlarna

likin Alglar le Beklentilerinin boyutlar baznda karlatrlmasna Ait (likili

rneklemler iin) t-Testi Sonular...............................................................................106

x


Fonksiyonlarna likin Alglar le Beklentilerinin karlatrlmasna Ait (likili


Tablo 4.34 Grev Yaptklar Ortaretim Kurumu Trne Gre Yneticilerin Denetimin



Tablo 4.35 Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Denetimin Fonksiyonlarna

likin Alglar le Beklentilerinin boyutlar baznda karlatrlmasna Ait (likili


Tablo 4.36 Ortaretim Kurumlarnda alan retmenlerin Cinsiyetlerine Gre Denetimin



Tablo 4.37 Ortaretim Kurumlarnda Grevli retmenlerin Branlarna Gre Denetimin



Tablo 4.38 Grev Yaptklar Ortaretim Kurumu Trne Gre retmenlerin Denetimin



xi

ZET

Bu almada, ortaretim kurumlarnda grevli ynetici ve retmenlerin, bakanlk

denetmenlerince yaplan denetimin fonksiyonlarn yerine getirme dzeylerine ilikin alg ve

beklentileri belirlenmeye allmtr.

almada tarama modeli kullanlmtr. Bu aratrmann alma evreni, 2007-2008

eitim-retim ylnda Antalya merkez ile snrlar iinde bulunan Genel Lise, Anadolu Lisesi

ve Meslek lisesinden oluan toplam 37 tane ortaretim kurumunda almakta olan 137 ynetici

ve 2029 retmenden olumaktadr. almada 81 ortaretim yneticisi ve 364 ortaretim

retmenine uygulanan anketler deerlendirmeye alnmtr. Veri toplama arac olarak denetimin

fonksiyonlarn tespit etmek iin aratrmac tarafndan oluturulan denetime ilikin yarg

maddelerinin yer ald denetimin fonksiyonlar envanteri (DFE) adl soru formu kullanlmtr.

Gelitirilen soru formu Gelitirme, Deerlendirme ve Liderlik boyutlarndan olumaktadr. Veri

toplama aracnn alglar verileri iin gvenirlik katsays (Cronbachs Alpha) r = 0,96; beklenti

verileri iin r = 0,98 bulunmutur. Aklayc faktr analizi yapldktan sonra modelin

gvenilirliini teyit etmek iin Lisrel 8.54 istatistik programndan yaralanlarak dorulayc faktr

analizi uygulanmtr. Dorulayc faktr analizi sonucunda uyum indekslerinin sonular

modelin iyi uyum verdiini dorulamtr.

Bu aratrmada, lme arac olarak Likert tipi beli derecelendirme lei (5: Her zaman,

4: ounlukla, 3: Ara sra, 2: Nadiren, 1: Hibir zaman) kullanlmtr. Anlamllk testlerinde

p0.05 anlamllk dzeyi esas alnmtr. Alt problemlere ilikin verilerin zmlenmesinde

SPSS-12 istatistik programndan yararlanlmtr; aritmetik ortalama, standart sapma, yzde,

parametrik testlerden ilikisiz rneklemler iin t-testi, ilikili rneklemler iin t-testi, ilikisiz

rneklemler iin tek faktrl varyans analizi testleri kullanlmtr.

Aratrmann sonucunda, ortaretim kurumlarnda grevli yneticiler denetimin

Deerlendirme ( X =3,05) fonksiyonunun gereklemesini en yksek dzeyde alglarken,

Liderlik ( X =2,96) fonksiyonunu daha dk dzeyde, Gelitirme ( X =2,33) fonksiyonunun

gereklemesini ise en dk dzeyde alglamaktadrlar. retmenler denetimin Liderlik

( X =2,76) fonksiyonunun gereklemesini en yksek dzeyde alglarken, deerlendirme

( X =2,73) fonksiyonunu daha dk dzeyde, Gelitirme ( X =2,11) fonksiyonunun

gereklemesini ise en dk dzeyde alglamaktadrlar. Denetimin fonksiyonlarna ilikin tm

boyutlarda yaplan deerlendirmede ortaretim kurumlarnda grevli yneticilerin denetimin

xii

fonksiyonlarn retmenlere oranla daha yksek dzeyde gerekletiini dndkleri

grlmtr. Yneticilerin alglamalarnda cinsiyetlerine, branlarna, geirdikleri denetim

saylarna, kdemlerine ve altklar okul tr deikenlerine gre anlaml bir farkllk

bulunmamtr. retmenlerin cinsiyetlerine ilikin Gelitirme ve Liderlik boyutlarnda anlaml

bir farkllk bulunurken, dier tm deikenlerinde anlaml bir farkllk grlmemitir.

Ortaretim kurumlarnda grevli yneticilerin denetimin Gelitirme ( X =4,11),

Deerlendirme ( X =4,19) ve Liderlik ( X =4,18) boyutlarnn denetimin fonksiyonlarn

gerekletirmesi konusundaki beklentileri yksek dzeydedir. retmenlerin denetimin

Gelitirme ( X =4,14), Deerlendirme ( X =4,13) ve Liderlik ( X =4,17) boyutlarnn denetimin

fonksiyonlarn yerine getirmesi konusunda beklentileri yksek dzeydedir. Yneticilerin ve

retmenlerin denetimin fonksiyonlarna ilikin beklenti dzeyleri arasnda anlaml bir farkllk

grlmemitir. Yneticilerin cinsiyetlerine, branlarna, geirdikleri denetim saylarna,

kdemlerine ve altklar okul tr deikenlerine gre beklentilerinde anlaml bir farkllk

bulunmamtr. Kadn retmenlerin erkek retmenlere oranla denetimin fonksiyonlar

konusunda daha yksek beklentiye sahip olduklar bulunmutur. 6-10 yl ile 21 yl ve st

kdemdeki retmenlerle, 11-15 yl ile 21 yl ve st kdemdeki retmenler arasnda beklentileri

bakmndan anlaml bir farkllk bulunmutur.

Yneticilerin, cinsiyet ve okul tr, retmenlerinde cinsiyet, bran ve okul tr

deikenlerine gre alglamalar ve beklentileri arasnda anlaml farkllklar bulunmutur.

xiii

NSZ

Uzun zaman nce var olan eitim felsefecileri, o dnemin eitim konusunda en popler

sorularn tartmlardr: Eitimin amac ya da hedefi ne olmaldr? Kim eitilmelidir? Devlet

eitimde nasl bir rol oynamaldr? Tm bu sorular gnmzde de sorulmaktadr (Noddings,

2007, s.1). Eitim felsefecileri gibi tm eitimciler benzer ekilde eitim konusunda sorulan

temel sorular srekli aratrdklar gibi zamann getirdii dier sorularnda cevaplarn

aratrmaya devam etmektedir.

Devaml olarak ayn sorularn sorulmas ve cevaplar aranmasnn nedeni sosyal bir varlk

olan insanolunun srekli olarak bir deiim iinde bulunmasdr. nsanolunun sorular iin

bulduu bugnk cevaplar yarnlar iin yetersiz veya yanl olmaktadr. Topluluklar ve uluslar bu

deiim ve dnmn iinde yok olmadan var olmak istiyorsa tek are sorulan bu sorulara

srekli olarak cevaplar aramaktr. Bu cevaplar da aramann yntemi bilimsel aratrma olmaldr.

Bu aratrmada, Trkiyedeki ortaretim kurumlarnda yrtlen eitim denetiminin

fonksiyonlarnn ne olduu ve ne dzeyde gerekletii sorusuna yant aranmaya allmtr.

Bunun iin eitim denetiminin fonksiyonlarna ilikin ifadelerin yer ald soru formu gelitirme

almas yaplmtr. Ayn zamanda Antalya merkezde yer alan ortaretim kurumlarnda alan

ynetici ve retmelerin Bakanlk denetmenlerince gerekletirilen denetimin fonksiyonlarn ne

dzeyde gerekletiini dndkleri ve ne dzeyde gerekletirilmesini istedikleri gelitirilen

soru formu yardmyla tespit edilmeye allmtr.

Bu alma ve niversitedeki mesailerimde her zaman yanmda olan ve bana daima destek

veren sevgili ailem; babam, annem ve kardelerime sevgi ve kranlarm sunarm.

Anketleri uygulamamda yardmlarda bulunan Milli Eitimde u anda formatrlk grevine

devam eden ngilizce retmeni, Ozan hocam ve arkadalarna teekkr ederim. Arkadalyla

ve yardmlaryla zor gnlerde yanmda olan aratrma grevlisi Gamzeye teekkr ederim.

Engin bilgi ve tecrbeleriyle beni ve arkadalarm yetitiren ve bu almay yapmam

salayan Prof. Dr. Mualla Bilgin Aksu, Yrd. Do Dr. Ali Sabanc, Yrd. Do Dr. Trkan Aksu,

Yrd. Do Dr. lhan Gnbay ve Yrd. Do Dr. Cem Oktay Gzellere teekkr ederim. Derslerine

katlmamza izin vererek bilimsel aratrma yntemleri ve veri analizi konusundaki bilgimizi

artran ve almamdaki veri analizleri ile ilgili yardmlarn esirgemeyen saygdeer hocam Prof.

Dr. Aye Kuruzme teekkr ederim.

xiv

Tez almamn her aamasnda yol gsteren ve byk emei olan sayg deer hocam ve

danmanm Yrd. Do. Dr. Kemal Kaykya destek ve yardmlarndan tr sonsuz

kranlarm sunar, teekkr ederim.

xv

SUMMARY

This thesis tries to define the perception and expectations of directors and teachers working

at secondary schools about the levels of fulfillment of inspection functions which are carried out

by ministry inspectors.

In this thesis, scanning model was used. The target population in this research comprises

137 directors and 2029 teachers working at secondary schools including General Lycees,

Anatolian High Schools and Vocational Lycees in Antalya city center in 2007-2008 school year.

In this research, the polls taken of 81 secondary school directors and 364 secondary school

teachers were evaluated. As the data gathering instrument, the questionnaire form called

inventory of inspection functions (IIF), which includes judgement articles about inspection and

which was prepared by the researcher to determine the inspection functions, was used. The

questionnaire form developed by the researcher comprises the dimensions of Development,

Evaluation and Leadership. The reliability coefficient of the data gathering instrument was

(Cronbachs Alpha) r = 0,96 for perception data and r = 0,98 for expectation data. After the

explanatory factor analysis had been done, confirmative factor analysis was carried out to

confirm the reliability of the model using Lisrel 8.54 statistics programme. At the end of the

confirmative factor analysis, the results of adaptive indexis confirmed that the model was well-

adapted.

In this research, a grading scale of 1-5 Likert type (5: Always, 4: Often, 3: Sometimes, 2:

Rarely, 1: Never) was used. The tests of significance were based on p0.05 level of significance.

SPSS-12 statistics programme was used in analysing the data about subproblems. Arithmetic

average, standart deviation, per cent, t-test for unrelated samples from parametric tests, t-test for

related samples, single factoral variance analysis tests for unrelated samples were used.

At the end of the research, the directors working at secondary schools perceive the

realization of inspections Evaluation ( X =3,05) function at the highest level,

Leadership( X =2,96) function at a lower level, and Development ( X =2,33) function at the

lowest level. The teachers perceive the realization of Leadership ( X =2,76) function at the

highest level, Evaluation ( X =2,73) function at a lower level, and Development ( X =2,11)

function at the lowest level. In the evaluation comprising all dimensions about the functions of

inspection, it was seen that the directors working at secondary schools think the realization of

inspection functions at a higher level compared to the teachers. In the perceptions of the directors,

xvi

no significant variable was found concerning their sexes, majors, inspections they had, length of

service and the type of school at which they are working. A significant difference was found in

the dimensions of Development and Leadership concerning the sexes of the teachers whereas no

significant difference was seen in all other variables.

The expectations of the directors working at secondary schools about the realization of

inspection functions of Development ( X =4,11), Evaluation ( X =4,19), and Leadership

( X =4,18) dimensions are at high levels. The expectations of the teachers about the realization of

inspection functions of Development ( X =4,14), Evaluation ( X =4,13), and Leadership

( X =4,17) dimensions are at high levels. No significant difference was seen between the

directors and teachers levels of expectation about the inspection functions. No significant

difference was found concerning the variables of the directors sexes, majors, the number of

inspections they had, length of service and the type of school at which they are working. It was

found that compared to male teachers, female teachers have a higher expectation about the

inspection functions. A significant difference was found in terms of expectation between the

teachers who have had worked for 6-10 years and those who have worked for 21 years and more,

and the teachers who have had worked for 11-15 years and those who have worked for 21 years

and more.

Some significant differences were found between the perceptions and expectations of the

directors in terms of variables concerning theirs sexes and the type of school, and that of the

teachers concerning their sexes, majors, and the type of school.

1

I. BLM

GR

Bu blmde problem durumunun anlalabilmesi iin denetim ve eitim denetimi

kavramlarnn literatr bilgilerine yer verilmitir. lk olarak, denetim kavramnn anlalabilmesi

iin denetim tanmlar, denetim kelimesinin deiik dillerdeki kullanm ve anlam, denetim

srecinin eleri, anlatlmtr. Eitim denetimi kavramnn anlalmasna ynelik olarak, eitim

denetimi tanmlar, eitim denetiminde yaklamlar, eitim denetiminin fonksiyonlar, denetmen

rolleri ve denetmen grevleri aklanmtr. Son olarak Trkiyede eitim denetim alt sisteminin

yaps ve ileyii zerinde durulmutur.

Problem Durumu

Denetim kavramn, yaplan denetimin trne ve hedeflerine, dzenlendii hukuk

kurallarnn koyduu yapya gre ok eitli ve deiik adlandrmalar altnda, ok eitli ekilde

tanmlamak mmkndr (Cengiz, 1992, s.13; Taymaz, 2005, s.3).

Dier rgtlerde olduu gibi denetim eitim rgtleri iinde bir gerekliliktir. Eitim

denetimi, denetimin bir alt kmesidir. Burton ve Brueckner (1955, s. 11)e gre, eitim denetimi,

ocuklarn yetimesini etkilemek ve gelitirmek iin tm unsurlarn katlmyla gerekletirilen,

balca amac inceleme ve dzeltme olan ve uzmanlk isteyen teknik bir grevdir.

rgt birden ok insann ortak amalar iin bir araya gelmesi ile oluan bir yapdr. Eitim

sisteminin her dzeyinde oluan rgtler de birer toplumsal sistemdir (Baaran, 1996, s.22).

Btn toplumsal sistemler gibi, eitim sistemi de, sorunsuz deildir. Etkili olmak isteyen bir

eitim sistemi sorunlar zamannda tespit edip zmelidir. Eitim sorunlarnn zamannda ve

gvenilir bir ekilde zlebilmesi iin gerekli alt sistemlerin kurulmas gereklidir. Eitim

sisteminde dnt, rgtlerin iinde yaplacak denetim ve deerlendirmelerle salanabilecektir

(Baaran, 1996, s.28).

nsanlk tarihi kadar eski olan ve 20. yzylla birlikte bir disiplin haline gelen rgt ve

ynetim alannda birok kuramlar ortaya kmtr. Ynetim alanndaki bu tarihsel sre iinde

ynetim alanndaki deiimler beraberinde denetim alanndaki deiimleri de meydana

getirmitir (Yolcu, 2004, s. 33). Eitim ii kar amac gdlmeksizin yaplan bir i olduu iin

verimliliini tam olarak hesaplamak mmkn olmamaktadr. lkemizde eitim sisteminde

deerlendirme denetim yoluyla yaplmaktadr. Eitimde denetimin amac, eitim ve retimin

2

hedeflerine uygun deer ve eylemleri bulmak olmaldr. Bu dorultuda denetim, eitimin

hedefleri bakmndan yaplacaktr (Bursalolu, 2000, s. 133 ).

Ynetim teorilerinden Elton Mayonu ortaya att nsan likileri yaklamnn ortaya

kmas, eitimde denetim srecini de etkilemi ve denetmenin grevleri ve rolnde nemli

deiimlere neden olmutur. retmenlerinde duygu ve heyecanlarnn olaca dikkate alnm ve

denetim sreci demokratik insan ilikileri yaklamyla yeniden dzenlenmitir. Bu balamda

denetmenlerin insanlk hnerleri (Kiilik ve davrann anlalmas, iletiim, renme) kazanmas

zorunlu olmutur (Bursalolu, 2003, s.30).

ada anlamda eitim denetimi, belirlenmi genel amalar dorultusunda evresel

etkilerde dikkate alnarak, eitimden etkilenenlerle ibirlii iinde bilimsel yntemlerle eitim

kurumlarndaki her trl insani ve maddi kaynaklarla, yaplan almalarn denetlenmesi,

deerlendirilmesi ve gelitirilmesini kapsayan bir sretir (Kayk, 2005, s.7).

Burton ve Brueckner (1955, s.13) geleneksel ve ada eitim denetimi arasndaki farklar

aadaki Tablo 1.1deki gibi sralamlardr.

Tablo 1.1 Geleneksel ve ada Denetim Arasndaki Farklar Geleneksel denetim ada denetim

Denetim nceleme ve analiz

retmen odakl evre, renci, retmen, metot, materyal ve

hedeflere odaklanmak

Ziyaretle ve toplantlar eitli fonksiyonlar

Rasgele ve geliigzel veya zayf formal plan Kesin planlama ve rgtleme

Zorlama ve otorite birlikli

Sklkla bir kii Birok kii

Kaynak: Burton W. H. ve Brueckner L. J., Supervision a Social Process, Appleton Century Crofts Inc., New York,

1955.

Denetimde kiisel ilikilerden ok mesleki ilikiler nemli olmaldr. Denetim srecinde

denetmen iyi ilikiler ve davranlar gstermek durumundadr. Mesleki ilikilerin kiisel ilikilere

dnmesi grevde problemler meydana gelmesine neden olmaktadr. Bu balamda denetmen

denetimsel uygulamalarnda nesnellie nem vermelidir (Memiolu, 2004, s.31). renim

srecinin gelitirilmesi iin birlikte almas beklenen retmenler ve denetmenlerin iletiim

kurmaktan uzak durmalar retimsel etkililik iin nemli bir problemdir (Burgaz, 1995, s.132).

ada denetimde retmen, hatalar ve eksikleri aranan bir alan konumundan

3

karlarak retme ve renme srecini gelitirilmesinde denetmenler ibirlii yapan bir eitimci

olarak kabul edilmektedir (Memiolu, 2004, s.32).

Eitim sisteminin gelitirilmesi ve yeniletirilmesinde ilk olarak sistemin problemli

taraflar konusunda salkl dnt alnmasna ve retmen ve yneticilere etkin rehberlik

yaplamasn salayacak bir denetim sistemine ihtiya duyulmaktadr. Fakat, salkl bir denetim

srecinde denetmenler kadar denetim geiren i grenlerinde yer almas ve kendi etkinliklerini,

deerlendirebilmeleri nemlidir (Aaolu ve Karacan, 2004, s. 15). ada denetim

yaklamlarna gre, denetimin amacna ulaabilmesi iin sonularnn ilgili bireylerle tartlmas

gereklidir. rgtsel amalarda sapmalar engelleyebilmek iin, igren davranlarnda gzlenen

hatalarn ve eksikliklerin igrenlerce bilinmesi iin gelitirme yaplmaldr (Aaolu, 2000, s.13)

Denetmenlerin grevlerini yerine getirme dzeyleri denetimin fonksiyonlarnn ne kadar

yerini getirdiinin bir gstergesidir. Denetmenlerin denetimin fonksiyonlarn tam olarak yerine

getirebilmek iin ynetici, retmen ve dier i grenlerle tam bir ibirlii iinde almalar bir

zorunluluktur. Eitim denetimi sosyal bir olgu olduu iin ok ynl ve karmak bir sretir. Bu

srecin en iyi ve istenilen sonuca ulaabilecek ekilde tamamlanabilmesi iin bu srece retmen

ve yneticilerinde dahil olmas ve denetmenle birlikte almas gereklidir (Taymaz, 2005, s.8).

Bu almada, ortaretim kurumlarnda yaplan denetimin ne kadar fonksiyonlarn yerine

getirdii ve yararl olduu, bu srecin birer paras olan retmenlerin alg ve beklentileri yoluyla

belirlenecek ve bu bulgular nda denetimin sz edilen fonksiyonlarn yerine getirme dzeyi

nasl artrlabilir sorusuna yant aranacaktr.

1.1. Denetim Kavram Denetim kavramn tek bir tanmla aklamak belki eksik ve hatal anlalmalara neden

olabilecektir. rgtlerde ynetim srelerinin ayrlmaz bir paras olan denetim, fonksiyonlar ve

yararland teknikler gibi unsurlar gz nne alndnda farkl ynlerine arlk vererek

tanmlanabilmektedir (Taymaz, 2005, s.3).

Denetim szlk anlam olarak, kurumda alan personelin grevlerini yapma biimlerini

gzlemek, hatalar ve noksanlar ortaya koymak, bunlar dzeltmeleri iin gerekli tedbirleri

almak, problemleri zmlemek, yenilikleri tantmak ve yeni yntemler gelitirmek, eklindedir

(Demirta ve Gne, 2002, s.34). Denetim szcnn yerine Arapa olan tefti szc de

kullanlmaktadr. Denetim ve tefti szcklerinin arasnda anlam bakmndan hibir farkllk

yoktur (Baar, 2000, s.8).

4

Denetim kavramnn aklanmas iin ilk nce denetim deyiminin dilbilim asndan

aklanmas zorunludur. Denetim, tm dillerde var olan belirli deyim veya szcklerle ifade

edilen bir kavramdr. Bu kavramn anlam dilden dile baz farkllklara ramen, denetim

kavramnn ierdii anlam genelde ayn kalmaktadr (Atay, 1999, s. 17).

zellikle Hint-Avrupa kkenli Bat dillerinde farkl yazllarna karn, genelde denetim

anlamna gelen szck Control szcdr. ngilizcede Control szcnn e anlamls

olarak; Power, force, authority, management, regulate, discipline vb. Franszcada ise; Analyse,

examen, inspection, teste vb. Almancada; berw achung, aufsicht, Inspektion, test vb. szckler

kullanlmaktadr. Trkede ise denetim szcnn eski kullanm biimi rabk ve rkub

kknden gelen murakabedir. Bu szck, gzetim altnda bulundurma, gzetleme anlamlarna

gelmektedir. Trkede denetimin e anlamls olarak; tefti, aratrma, inceleme, gzleme, tescil,

snama, deneme vb. szckler kullanlmaktadr (Atay, 1999, s. 17-18).

Denetim karl olarak incelenen yukardaki dillerde geen szcklerin irdelenmesiyle,

denetim deyimi kuvvetli ve zayf olmak zere iki anlamda kullanlmaktadr. Denetim szcnn,

Kuvvetli anlam; g, bask, otorite, zorlama, Zayf anlam olarak; inceleme, aratrma, dzeltme

ve dzenleme anlamlar iermektedir (Atay, 1999, s.18).

Ynetimsel adan rgtlerin ileyiinin dzenli ve salkl bir ekilde yrtlmesi iin

denetim srecine ihtiya bulunmaktadr. Birok aratrmac ve rgt ileyiini dzenleyen

hukuksal metin, denetimi birok ekilde tanmlanmtr. Bu tanmlamalardan bazlarn burada

tekrarlamak; denetimin, daha iyi anlalmasn ve farkl ynlerinin grlmesini salayacaktr.

Denetim; kamu sektrnde veya tzel kiilii bulunan kurumlarda yrtlmekte olan

faaliyetlerin mevcut mevzuata uygun olarak yaplp yaplmadnn yetkili kimseler tarafndan

denetlenmesi ve gzetlenmesi sreci olarak tanmlanmaktadr (Can, 2004, s.112 ).

Denetim, rgtsel faaliyetlerin belirlenen hedefler dorultusunda, tespit edilen ilkelere

uygun olup olmadnn anlalma sreci olarak dnlmektedir. Denetimin ncelikli hedefi,

rgtn amalarnn gerekleme dzeyini tespit etmek ve rgtn faaliyetlerinin daha iyi bir

hale gelmesi iin gerekli nlemleri almaktr. Bu amala, denetim sisteminden rgtteki tm

faaliyetleri planl bir ekilde gzlemesi, gzlemler esnasnda belirlenen sapmalar ve hatalar

derhal dzeltmesi ve rgtn faaliyetlerinin daha iyiye gitmesi iin gerekli tedbirleri almas

beklenmektedir. Bu gteki bir denetim sistemine salkl bir sistem denilmektedir (Aydn, 2000,

s.11 ).

Hickse (1981) gre, ynetim srecinin tamamlanabilmesi, denetim faaliyetlerinin baarl

bir ekilde yrtlmesi ile mmkndr. Denetim; iki temel sre vardr; ilk olarak faaliyetlerin

5

planlarla karlatrlmas, ikinci olarak ta faaliyetler planlardan ayrlyorsa, gerekli dzeltmelerin

yaplmas. Dier bir deile denetim, meydana gelen olaylarla meydana gelmesi beklenen

olaylarn birbiriyle ne derece uyuup uyumadn aratrlmas ile ilgilidir (akt. Ertrk, 2001,

s.177).

Birok denetimle ilgili tantmda planlama szcn grmek veya duymak mmkndr.

Bu dorultuda plan ve planlamann ne olduu u ekilde aklanabilir: Plan, en geni anlam ile

tutulacak yol ve davran biimi olarak tanmlanabilir.. Planlama ise belirlenmi amalara

ulaabilmek iin seilen yntem ve olanaklarn seimi olarak tanmlanabilmektedir (Balc ve

Aydn, 2001, s.78). Etkili bir denetimin gerekletirilebilmesi iin planlama gereklidir. Planlama

yaplamadan denetim dnlemez. Planlama olmadan arzulanan baar iin nceden belirlenmi

bir anlay getirilemez. Yneticiler yeterli bir plan olmadan rgtlerin denetlenmesini dnrler,

ama bu mmkn deildir (Ertrk, 2001, s.177).

ekil 1-1. Denetim elerinin likileri Kaynak: Baar H., Eitim Denetisi, Pegema yaynclk, Ankara, 2000, s.9.

Denetim sreci incelendiinde aamadan olutuu gzlenmektedir. Denetim kavramnn

alglanmas, onun elerinin bilinmesine baldr. Bunlar sras ile durum saptama, deerlendirme

ve dzeltme ve gelitirme basamaklardr. ekil 1.1deki basamaklar sras ile gerekletirilmeli

ve bu sarmaln sreklilii salanmaldr (Baar, 1995, s.9).

Deerlendirme

Dzeltme gelitirme

Durum saptama

DENETM

6

Bu sarmaldaki basamaklardan birisi durum saptamadr. Bu basamakta ama; var olan

durumun fotorafnn ekiyormu gibi ortaya koymaktr. Var olan durumu saptamak iin yaplan

kontrol eylemi, ama-sonu uygunluunu karlatrmak iin veri toplamay iermektedir. Ancak,

geni anlamlar yklenerek ynetme ve egemen olma anlamlarnda klasik denetim karlnda

kullanlmaktadr.

Deerlendirme, kararlar iin bilgi salama ve karar seeneklerini incelemeyi ierir.

Deerlendirme sonucunda belirlenen eksikliklerin tamamlanmas, yanllklarn dzeltilmesi,

plan ve amalardan saplarn dzeltilmesi, daha iyi sre sonular iin neri ve uygulamalara

ulalmas, bu e iinde grlmektedir. Denetim, birbirine baml olan ve dngsel olarak

ileyen bu enin bir araya gelmesiyle olumaktadr (Baar, 2000, s.7).

Deerlendirme srecinin amac, denetimin etkililiini artrmak dolayl olarak ta rgtsel

etkililii artrmaktr. Yani amac daha etkili bir ekilde gerekletirmektir. rgtn, program ve

almalaryla gerekletirmeye alt amac, ne derecede gerekletirdiklerinin saptanmasdr

(Aydn, 2005, s.172).

Deerlendirme srecinin nitelii, rgtn programnn amalaryla dorudan ilikili

olmasdr. Deerlendirme srecini oluturan basamaklara bakldnda ilk olarak,

deerlendirilmek istenen btn etkinliin deerlendirilecek ksmnn belirlenmesidir. kinci

basamak, yorumlarn ve yarglarn dayanaca temel saytllarn ya da ltlerin gelitirilmesi ya

da kabul edilmesidir. nc basamak, ltle ilgili verilerin toplanmasdr. Verilerin

zmlenmesi, yorumlanmas ve sonuca ulalmas son basama oluturmaktadr (Aydn, 2005,

s.172).

Deerlendirme srecinin baz temel ilkelere dayanmas gerekmektedir. Bu ilkelerden birisi

ortaklk ilkesidir. Ortaklk ilkesi, deerlendiren ile deerlendirilen arasnda ift ynl ortak bir

sre olarak dnlmeli ve uygulanmaldr. Aklk lkesine gre, deerlendirme ltleri ve

sonular taraflarca bilinmelidir. Dier bir ilke olan gvenirlik ilkesine gre, deerlendirmenin

kesinlikle gvenilir olmas gerekmektedir. Ve son olarak kapsamllk ilkesine gre, rgt

oluturan btn elerin deerlendirme kapsamna alnmasdr (Balc ve Aydn, 2001, s.98).

Denetim kavramnn nc esi, deerlendirme sonucunda verilen kararlarn

uygulanmas yani dzeltme ve gelitirme etkinlikleridir (Baar, 2000, s.7) . Dier eler, bu

eyi gerekletirmek iin mevcuttur. nk denetimin esas amac var olan tespit edip, bunu

ortaya koymak deil, gelitirmektir (Bursalolu, 2002, s.17).

Baaran, denetim srecini drt aamadan olutuunu belirtmektedir.

1. Yaplan plan iin ltlerin tespit edilmesi.

7

2. Plann gereklemesi iin igrenlerin faaliyetlerinin lleri ile daha nce belirlenen

ltlerin karlatrlmas.

3. grenlerin faaliyetlerinin lmleri ile daha nce belirlenen ltlerin

karlatrlmas.

4. Plann ltlerden ne derece saptnn tespiti.

Bu ilemler sonunda yeni plann yaplamas iin gerekli dntler alnm olacaktr

(Baaran, 1982, s. 43-44 ).

Kazmier (1979, s.365)de rgtlerde denetim srecini aamadan olutuunu belirtmitir.

Bu aamalar, llerin saptanmas, alnan lnlerin sonularla karlatrlmas ve dzeltici

eylemlere geilmesi eklindedir. lnlerin saptanmas aamas, planlama srecinde yer alan

rgtsel amalarn tespit edilmesi kouluna baldr.

Geleneksel denetim yaklamnda Keiser (1979), denetimin u aamalardan olutuunu

belirtmektedir (akt. Ertrk, 2001, s.177 ):

1. Standart ve amalarn belirlenmesi,

2. Performansn llmesi,

3. Analiz ve karlatrma,

4. Dzeltici tavr alma.

Tortop ve dierleri ( 1999, s.162-166), denetimi aamada incelemilerdir. Bu aamalar

u ekilde sralanmaktadr:

1. Planlama Aamas

2. almann, Gzetimi ve Rapor Edilmesi Aamas

3. Karlatrma ve Dzeltme Aamas

Ynetim srelerinin son halkasn denetim oluturmaktadr. Denetim, belirli bir plann

yaplamas; almalar gzetimi ve rapor edilmesi; elde edilen sonularn istenen sonularla

karlatrlmas ve gerekli dzeltici faaliyetlerin gerekletirilmesi ile mmkndr.

Denetim srasnda gerekletirilecek olan dzeltici faaliyetlerin derecesini ekil zerin

yle gsterilebilir;

8

ekil 1-2. Denetim Srasnda Yaplacak Dzeltici Eylemler Kaynak: Tortop ve dierleri, Ynetim Bilimi, Yarg Yaynevi, Ankara, 1999, s.167

(AB) Vektr gerekleen i miktarn, (AC) vektr de arzulanan i miktarn

gstermektedir. Bu iki vektr arasndaki (A) asn derecesi ise, denetim ilke llen ve

dzeltilmesi gereken sapma miktarn gstermektedir.

ekil 1.2de grld gibi sapma durumu sz konusu olduunda yneticiler, dzeltici

denetim veya nleyici denetim yollarndan birisine bavurabilirler. Dzeltici denetimde, iin

hatal ynleri tespit edilerek dzeltilme yoluna gidilmektedir. nleyici denetimde ise iin istenen

amaca uygun sonu verebilmesi iin tedbirler alnmaktadr. Bu tedbirler, Fiziki artlar

dzeltmek, dllendirme ve cezalandrma sistemi getirmek ve plan deiiklii eklinde

olabilmektedir (Tortop ve dierleri, 1999, s.167).

rgtlerde denetim kavramna ait dier bir unsurda denetim alandr. Bir rgtte bir

yneticinin gzetip denetleyecei kii says onun denetim alann belirler. Bu say yaplacak iin

trne, astlarn yeteneklerine ve ynetimin niteliine bal olarak azalp artabilmektedir.

Denetim alanyla ilgili iletme alannda alan Graicunas, 1930 ylnda bir alma

yapmtr. Graicunasa gre bir iletmede igren says arttka, denetim alannda byk bir art

ortaya kmakta ve ilikiler fazlalamaktadr. likiden kastedilen, astlarn i konusunda kendi

aralarnda veya stleriyle yaptklar grmelerdir (Akat ve dierleri, 1999, s.194).

1.2. Eitim Denetimi Kavram Eitim kavramsal olarak; evre ayarlamas yoluyla kiinin davranlarn istendik ynde

deitirme ve deerlendirme sreci olarak tanmlanabilir. Eitim kavramnn temelinde; nsann

nesne olmas, nesnenin mevcut durumunu yetersiz olarak grlmesi, nesnenin istedik ynde

deitirilmesi, bunun iin evrenin ayarlanmas, strateji, yntem, teknik vb. gibi uyarclarn

Sapma As A

B

C

Gerekleen

Denetim le llen ve Dzeltilen Sapma

Arzulanan

9

kullanlmas, nesnenin istendik davranlar kazanp kazanmadnn aratrlmas, eer istendik

davranlar kazanlmadysa eksik ve dzeltmelerin yaplamas gibi zellikler bulunmaktadr

(Snmez, 1998, s.39).

Eitim bir kavram olmann tesinde, temel insan hakkdr. lkeler arasnda srdrlebilir

gelime, bar ve denge iin bir anahtar rol vardr. Eitim sayesinde lkeler 21. yzylda

kresellemenin de etkisiyle meydana gelen hzl ekonomik ve sosyolojik deimeler iin hazr

olacaklardr (UNESCO, 2000, s.8).

Eitim, insanlar ve lkeleri etkilemesine karn eitimi de etkileyen birok etmen vardr.

Bu etmenler balca, devletler, retmenler, ana-babalar hatta ocuun kendisidir. Gnmzde

eitimin nasl olmas gerektiine karar veren en byk etken devlettir. Devletin eitimle

ilgilenmesi ok yenidir. Devletler Eski ve Ortaada eitimle hi ilgilenmezlerdi. Eitime,

Avrupada Rnesanstan nce, yalnz kilise nem verirdi. Almaya ve ngilterede Reformasyon

hareketi bu durumu deitirerek devletin eitimi denetim altna alma eilimine de yol at; ancak

bu uzun srmedi. Zorunlu eitim hareketiyle birlikte devlet srekli ve belirleyici bir rol

oynamtr (Russell, 2003, s.209-210).

Yaplan eitim denetimi tanmlar hem ierik hem de zgllkte deiiklik gstermektedir.

Eitim szl denetimi; Belirlenmi okul alanlarnn, eitimin gelimesinde retmenlere

ve dier eitim alanlarna liderlik salamaya ynelik btn abalarnn retmenlerin mesleki

geliim iin gdlenmesi, eitim amalarnn belirlenmesi ve gzden geirilmesi, eitim

materyalleri, retim metotlar ve eitimin deerlendirilmesini kapsayan bir sre eklinde

tanmlamaktadr (akt. Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17).

Eitim denetiminin dier bir tanm ise yledir; retme renme srecinin gelitirilmesi

ve daha etkili bir hale getirilmesi iin okulun ileyiinin, nceden tespit edilmi amalara ne

derecede uygun olduunu ve amalara ulalma derecesinin belirlenmesi ve bu yolla okulun

retme srecinin dorudan etkileyecek biimde dzenlenmesidir (Demirta ve Gne, 2002,

s.34).

Eitim denetimi, denetimin alt kmesidir. Bazen denetmenin rolnn okul sistemleri

arasnda tutarl olmamas iin, denetimin bile eitli yorumlar olduu gibi eitim denetiminin ve

eitim denetmeninin rolnn de eitli yorumlar vardr. Devlet okullarndaki eitim denetimi

almalar, konunun mutlak doas ile snrlandrlmtr. Grnte akla yatkn bir terim gibi

olsa da, eitim denetimi gemite yeterince iyi tanmlanmamtr ve bu nedenle de imdi daha

gncel grler aramak daha uygun olabilir (Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17). Formal

rgtler ama, sre, srete rol oynayan insan gcnn nitelikleri, srecin ve sonucun

10

deerlendirilmesi bakmndan farkllk gstermektedir. Okulun, kendine has yanlarnn olmas,

denetim alt sisteminin de kendine has olmas sonucunu dourmaktadr (Aydn, 2000, s. 11).

Haris (1963, s.10-11), eitim denetimini, okul alanlarnn, rencilerin renmelerini

arttrmak iin planlanan retim srelerini dorudan etkileyen yollarla, okulun ileyiini

deitirmek ya da korumak iin yetikinlerle ve herhangi bir nesne ile yapt ey olarak

tanmlamtr.

Eye, Netzer ve Krey ise eitim denetimini, okul idaresinin ncelikle eitim sisteminin

uygun eitim beklentilerinin baarlmasna odaklanma aamas olarak tanmlamtr (akt.

Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17).

Yukarda yaplan tanmlarn doasna uygun olarak, eitim denetimi, rencilere salanan

eitimi arttrmak iin hem bir kavram hem de bir sretir (Godlhammer ve dierleri, 1980, s.17).

Eitim denetiminin gerekli olmasnn bir nedeni de artk denetim sisteminin kontrol amala

yaplmasnn tesinde gelitirme fonksiyonun da olduu zerinde durulmasdr. Bu ekilde

incelendiinde retimin denetlenmesi ve gelitirilmesi eitim sisteminin amalarn ulamas

konusunda bir gereklilik haline gelmitir (Aydn, 2005, s.3).

Eitim denetim anlay, ynetime ilikin kuramlara paralel bir deiim sreci gstermitir.

Ynetim kuramlarnn ilkeleri ve varsaymlar dorultusunda denetime bak alarndan

farkllklar gstermitir (Aydn, 2005, s.3).

Eitim denetimi uygulamalar incelendiinde, ilk gnlerden bu gne dein, ynetimdeki

deiimlere paralel bir deiim sreci izlenmektedir. Fakat, gemiteki denetim uygulamalarn

ekillendiren anlaylarn izleri bugnk uygulamalarda da grlmektedir. 1900l yllarda

denetim, ynetimsel adan uygulanmakta ve retmenler ynetim tarafndan faaliyetleri

denetlenen i grenler olarak alglanmaktadr. Denetim bir uzmanlk alan olarak grlr ve

denetimi uzman kiiler yapmaktadr. 1920lerde denetim bilimsel bir nitelik kazand ve

retmenler araclyla eitim ilkelerinin retime uygulamas anlamna gelmitir. 1930 ve

1940l yllarda artk denetime insan ilikileri yaklamyla baklmaya balanmtr. retmenler

sadece faaliyetleri denetlenen i grenler olmaktan km, retmenlerin gdlenmesinin,

duygularnn da nemi anlalmtr. Gnmzde ise insan kaynaklar yaklamnn nda,

rgtler insan kaynaklarnn nemini anlam ve insan kaynaklarn gelitirilmesi iin gerekli

faaliyetler iine girmilerdir (Aydn, 2000, s.12).

11

1.3. Eitim Denetiminde eitli Yaklamlar z (2003, s.31), denetimi ilkeleri bakmndan iki grupta incelemitir. Bu gruplar Eski

Denetim Anlay ve Yeni Denetim anlay olarak adlandrmtr. Eski Denetim Anlaynn

ilkeleri; kontrol, odak retmen, ziyaret ve konferans, gelii gzel seyrek plan, otoriter ve

empoze edici olarak belirtmitir. Yeni Denetim Anlaynn ilkelerini; ett ve analiz, odak

retmenin gelitirilmesi, eitli grevler, iyi planlama, yaratc ve ibirliine ynetici biiminde

belirtmitir. Harris (1963, s.18-19), yenilik getirici ve deiiklik yapc zellii bakmndan

denetimi duruk ve dinamik olmak zere iki trde incelemitir.

Eitimsel denetimde yaplan uygulamalardan renme-retme srelerini gelitirmesi

beklenir. Denetimin okulda ynetimsel adan ncelii vardr: retmenin denetimi, belli bir

hiyerari iinde retmenin yakndan deerlendirmesi ve kontroldr (Bouchamma, 2005, s.293).

Denetim modelleri kontrol nosyonlarna gre eitlenmektedir: Klasik eitim denetimi,

klinik denetim, z deerlendirme, eitim denetiminde farklla dayal tmevarmsal yaklam,

akran denetimi ve renci deerlendirmedir. Bu modeller her zaman ayrlmamaldr.

retmeninin denetiminde beklentiler ve gerekliliklere gre kullanlabilirler. En nemlisi,

denetmenlerin, onlardan hangisinin kullanlabilir olduunun farknda olmalar bunun iinde kendi

denetimlerinde onlardan en uygun olann semeleridir (Bouchamma, 2005, s.293).

Sergiovanni ve Starratt (1979, s.3)a gre, gnmzde okuldaki denetim uygulamalarnda

temel teoriden biri veya bir ka yer almaktadr. Bu teoriler unlardr:

1. Geleneksel Bilimsel Ynetim Yaklam (Traditional Scientific Management)

2. nsan likileri Yaklam (Human Relations)

3. Neo-bilimsel Ynetim Yaklam (Neoscientific Management)

Eitim denetiminde bir snflama iin alan asndan birey ve kurum denetimi, yntem

asndan klasik, modern, klinik denetim ayrmlar yaplmaktadr (Baar, 2000, s.17). Burton ve

Brueckner (1955, s.13), denetimi klasik ve modern denetim olmak zere iki balk altnda

incelemitir.

Gwynn denetim kavramn etkileyen bilimsel denetim, eitsel liderlik, yapc ve bulucu

denetim olmak zere yaklamdan sz etmitir. Bilimsel denetim, yalnz denetleme, kontrol

soruturma, mesleki rehberlik ve personel deerlendirme ile snrl deildir. Denetimin bilimsel

yn, yeniliklere ve alan aratrmalarna dayanr. Eitsel liderlik; denetim yalnz kurum

uygulamalarn kontrol etmek, hatalar ve eksiklikleri bulmakla yetinemez, ayn zamanda kurum

personelini yetitirmesi ve takm almas anlayn gelitirmesi de gerekmektedir. Yapc ve

Bulucu Denetim; denetim esnasnda kurum alanlarn eksik ve hatalarn bulmann yannda

12

onlarn derhal dzeltilmesi de gerekmektedir. Denetim esnasnda yaplan eletiriler, kusur

aklamak iin deil, dzeltme ve dzenleme amacna yneliktir (akt.Taymaz, 2005, s.9).

1.3.1. Bilimsel Ynetim Yaklam

Bilimsel ynetim anlay yirminci yzyln banda uygulanmaya balanm ve eitim

ynetimi ve denetimini etkilemitir (Aydn, 2000, s. 12; Fine, 1997, s.288; Tracy, 1995, s.323).

Bilimsel ynetim yaklamnn nclerinden biri Frederick Winslow Taylordur. Taylor

bilimsel ynetim anlayna iki temel problemin zmlemek zere gelitirmitir. Bu problemler;

1) Verimlilik nasl artrlabilir? ve 2) grenler nasl gdlenebilirlerdir (Aydn, 2005, s.103;

Fine, 1997, s.289). Taylor Bilimsel ynetimde drt grev nermi bunlara da bilimsel ynetimin

prensipleri demitir (Fine, 1997, s.289):

1. Her Bir Grevin Bilimsel Bir ekilde Dizayn Edilmesi: Yneticilerin i grenler iin

bir iin yaplmas iin kolay ve ksa yollar bulmas.

2. Grenlerin Bilimsel Yntemlerle Seilmesi: Yneticilerin kaliteli ve ie uygun i

grenler semelidir.

3. Uygun Eitim ve Performans iin dllendirmeler: grenleri en ok ekonomik

gereksinimleri motive etmektedir. Taylor igrenlerin performanslar lsnde yaplan

demelerin onlar motive edeceine inanmaktadr.

4. Grevlerin ve Sorumluluklarn Paylatrlmas: gren ve ynetici retimden

sorumludur.

Bilimsel yaklamla yaplan denetimi tanmlamak gerekirse; Ynetim ve aralar bilimsel

verilere gre gelitirilmi, kullanlan verileri aratrma ve incelemeler sayesinde bulunan,

kuramlarn uygulamaya dntrlmesi, ada yeniliklere ak olmas, belirlenmi yasa ve

ilkelere uyabilmesini ngren belirli bir dzene gre planl yaplan, kesinlikten uzak ve olasl

ieren denetimdir (Demirta ve Gne, 2002, s.21). 1900den 1920lere kadar bu dnemde i

ynetiminin bilimsel temelleri, rnein; kontrol, hesap verme ve etkilik eitim denetimine

aktarlmtr. Bilimsel denetim yaklamnn merkezinde retimin llmesi kavram yer

almaktadr. lmler zerinde bu kadar durulmas dorudan snf gzlemlerine dikkatin

artmasna, veri toplamaya, gzlem formlarn kullanlmasna neden oldu. Gzlem formlar

gnmzde de kullanlmaya devam edilmektedir (Tracy, 1995, s.323). Trkiyede ortaretim

kurumlarnda yaplan ders denetiminde kullanlan formun bir rnei Ek.3de grlebilir.

Bilimsel denetim yalnz kontrol, rehberlik ve personel deerlendirme ile snrl deildir

(Taymaz, 2005, s.8). Bunun yannda denetimin bilimsel taraf aratrmalara ve alandaki

13

yeniliklere dayanmaktadr. Denetim ilkelerini pozitif hukukun dzenleyici kurallarndan,

bilimsellikten almaktadr (Cengiz, 1992, s. 157).

1.3.2. Demokratik nsan likileri Yaklam

Klasik yaklamlarda insan motive edecek unsurlarn para ve stat kazanma istei olduu

dnlrken, Neoklasik rgt kuramyla birlikte insan ilikileri yaklam nem kazanmtr.

grenlerin psikolojik tarafnn da nemli olduunu ve toplumsal etkenlerinde insanlarn ie olan

motivasyonlarn etkileyecei tespit edilmitir. Bu dorultuda insan ilikileri, bir rgtteki

insanlar birletirip ahenkletirerek, alma durumuna sokmay ama edinen bir ynetim

eylemidir.(Bursalolu, 2002, s.137).

Bu yaklamla uyumlu olarak, Dickey (1953, s.8) demokratik denetim kavramn, eitimin

gelime problemlerinde denetmen ve retmenlerin birlikte almasdr.

Demokratik denetimde yaplmas beklenen insan kiiliine sayg ve karara katlmaya nem

verilmesidir. Ayrca denetimden beklenen retmenlerin mesleki yeterliliklerini en st dzeye

karmasdr. Kendi kendini zmleme, zeletiri ve kendi kendini gelitirme yetenei

mesleksel yeterlilik iin gerekli ltler olarak dnlmektedir. (Aydn, 2000, s.15). Demokratik

denetim, eitimin gelimesi iin retmenin katlm ile prosedrler, metotlar ve hedeflerin

belirlendii, retmenin uygulamadaki gc zerine bina edilmitir (Dickey, 1953, s.15).

Bu yaklamda denetmenden rahat bir hava yaratmas ve katlm salamas

beklenmektedir. Esas olarak denetmenden liderlik beklenmektedir. Bu yaklam btncl bir

anlay izlemektedir. Eitim rgtlerinde yalnz retmenlerin deil tm igrenlerin

gelitirilmesi hedeflenmektedir (Aydn, 2000, s. 15).

Burton ve Brueckner (1955, s. 74-80)e gre denetimi demokrasi ve bilimsel bulgularn

rehberliinde anlamaldr. Ayrca demokratik denetimin ilkelerini de u ekilde sralamaktadrlar:

1. Demokrasi bir hayat yoludur ve politik biimlerle snrlanamaz.

2. Demokrasi insana verilen nemi vurgular.

3. Demokrasi bir zorunluluk olduu kadar haktr ve demokrasi duygusu gelitirilmelidir.

4. Demokrasi grup iin mterek iyi hedefini vurgular.

5. Demokrasi esnek, fonksiyonel, rgtlerde bireysel zgrl vurgular.

6. Demokrasi otorite yerine liderlii kullanr.

7. Demokrasi deneycilii vurgular.

8. Demokrasi grup grmesini, mzakereyi ve karar iin problem zmeyi kullanr.

14

1.3.3. Kliniksel Denetim

retmenlerin denetim srecinden holanmad ve bu srete savunma davranlar

gsterdikleri, bu sre hakknda retmen grlerini belirlemeye ynelik yaplan aratrmalarn

bulgularnda yer almaktadr (Cogan, 1973, s.135).

Klinik denetim retmenin snf iinde retim davranlarn gelitirmeye odaklanr.

Klinik denetimde temel veri kayna snf iindeki olaylarn kaydedilmesidir. Bu olaylar;

retmenlerin retim iin yaptklar, rencilerin renme iin yaptklardr. Bu veriler

retmenlerin ve rencilerin anlama dzeyleri inanlar, tutumlar ve renme olay ile ilgili

bilgileri hakknda veri salamaktadr. Bu salanan bilgilerle nce gerekleen olaylar ile

durumlar arasnda ilikiler kurulmaktadr. Kliniksel denetimin kuvveti, retmenin snf iindeki

performansn artrmak amacyla mantksal temel ve uygulamalar gelitirilebilmesidir (Cogan,

1973, s.9).

Sergiovanni ve Starratt, klinik denetimin, mesleki geliim ve eitimde ilerleme amacyla

genellikle snf iinde retmenle retim hakknda yz yze yaplan grme anlamna geldiini

belirtmitir (Sergiovanni ve Starratt, 1979, s.305).

Flander ise klinik denetimi, en az iki kiinin retimin gelimesiyle ilgilendii ve

bireylerden en azndan birisinin performans zerine allacak bir retmen olduu zel bir

retim konusu olarak grmektedir. Klinik denetim, retimde biraz deiiklik salamay, bir

deiikliin gerekten de olduunu gstermeyi ve eitim sreci iin retmene yararl fikirler

verecek ekilde eitimin eski ve yeni halini karlatrmay amalamtr (akt.Goldhammer,

Anderson, Krajewski, 1980, s.19).

Goldhammer ve dierleri (1980); klinik denetim, eitim denetiminin bilgilerini gerek

retim olaylarnn ilk elden gzlemlerinden alan ve eitimin geliimi iin olan faaliyetlerin ve

retim davranlarnn analizinde retmen ve denetmen arasndaki yz yze etkileimi ieren

safhasdr, eklinde bir tanm yapmlardr (Goldhammer ve dierleri, 1980, s.19).

Klinik denetimin, amac ierii ve sonularn aadaki gibi maddeletirmek mmkndr

(Goldhammer ve dier, 1980, s. 26-27):

1. retimi gelitirmek iin bir teknolojidir.

2. retim srecine kastl olarak mdahale etmektir.

3. Ama ynelimlidir, okul ve personelin gelime gereksinimlerini birletirir.

4. retmen ve denemen arasndaki i ilikisi ile ilgilenir.

5. Gelime iin taahht, destek ve balant szcklerinde de yanstld gibi karlkl

gven gerekmektedir.

15

6. Sistematiktir, ancak srekli olarak yntembilimin deitirilmesini ve esneklii

gerektirir.

7. Gerek- ideal ayrln desteklemek iin retici gerilim yaratr.

8. Denetinin retmenin eitim ve retimine ilikin neler bildii ile ilgilenir.

9. Denetinin eitilmesini gerektirir.

Yeni ynetim yaklamlarnn giderek yaygnlamasyla klasik denetimden uzaklalm ve

renen rgt ve toplam kalite yaklamlar temelinde kliniksel denetim uygulamalar

yaygnlamaktadr. Kliniksel denetimin retmeni gelitirmek iin kullanlabilecek bir aratr.

Klinik denetimin temel ilkeleri unlardr (Ayta, 2000, s113-114):

1. Klinik denetimin temel amac; gzlem ve analiz yaparak, snfn tmnde davran

deiiklii yaratmak ve retimi gelitirmektir.

2. Klinik denetim, retmenlerle mdrler arasnda yz yze bir iliki gerektirir.

3. Klinik denetimin retmenlerin performans ile ilgilidir, kiilii ile ilgili deildir.

4. Klinik denetim, retmenlerle mdrler arasnda karlkl gveni gerektirir.

5. Klinik denetim, retmenin kiisel ve mesleki zelliklerini kabul eder ve kendini

gelitirmesi iin alr.

Cogan (1973, s.10-13) kliniksel denetimin nasl bir planlamayla hangi aamalardan

olutuunu ve bu aamalarda uyulmas gerekli davranlar aklamtr. Cogana gre kliniksel

denetim uygulamalar sekiz aamadan ya da evreden olumaktadr. Bu evreler ve evrelerde

yaplmas gerekenler unlardr:

Evre 1:retmen- Denetmen likisi Kurmak: Klinik denetimin ilk evresi, denetmenin;

Kendisi ve retmen arasnda klinik bir iliki kurduu,

retmene, klinik denetim ve klinik denetim dizisi gr hakknda genel bilgiye

ulamasna yardmc olduu,

retmenin yeni roln ve denetimin fonksiyonunu kabul etmeye balad dnemdir.

Bu ilk-aama ilemleri genellikle, denetmen retimi izlemek iin snfa girmeden nce ilerlemi

olur.

Evre 2:retmenle Birlikte Plan Yapma: retmen ve denetmen birlikte bir ders, bir

dizi ders ya da bir nite planlar. Ders genellikle, olduka snrl bir alann amalar ile

dzenlenmi eitimsel bir sre anlamna gelerek ve snf sresinin bir ksmndan bir ya da iki

okul gnne deien bir zaman dilimi iinde tamamlanmak iin tasarlanm olarak ele

alnmaktadr. Daha karmak amalar ve daha uzun zaman dilimlerini kapsayan planlardan

niteler olarak bahsedilmektedir. Planlamann ad ne olursa olsun, tm tasarm ve derslerin her

16

bir esi, retmen ve renciler iin olan amalar ynnden planlanmaktadr. Planlar, genellikle

sonularn belirtilmesini, eitimin tahmin edilen problemlerini, retim materyallerini ve

stratejilerini, renme srecini ve deerlendirme ve geri dnt iin olan hazrlklarn

kapsamaktadr (Cogan,1973, s.11).

Evre 3: Gzlem Stratejisi Planlamak: Denetmen, gzlem iin olan amalar, sreleri ve

fiziksel ve teknik dzenlemeleri ve bilginin toplanmasn planlar. Gzlemdeki grevleri, herhangi

bir gzlemci katlacaksa, dier gzlemcilerinkinin olduu gibi, aka belirtilmektedir.

retmen, gzlemin planlanna katld ve klinik denetimin sreleri ile tant lde

gzlemde rol almaktadr.

Evre 4: Eitimi Gzlemleme: Denetmen eitimi, ahsen ya da dier gzlemciler yoluyla

ve snf olaylarn kaydetmek iin olan dier tekniklerle gzlemlemektedir.

Evre 5: retme-renme Srecini Analiz Etme: retmen ve denetmen, gzlemin

ardndan, snf olaylarn analiz eder. Balang olarak, bu grevi genellikle ayr ayr

yapmaktadrlar. Programda daha sonra, bunu birlikte ya da dier katlmclar ile yapabilirler. Bu

prosedrlere dair kararlar, retmenin klinik denetim iinde gelimekte olan yeterlikleri iin ve

uandaki ihtiyalar iin byk bir dikkatle verilmektedir.

Evre 6: Grmenin Stratejilerini Planlama: Bir retmenle almann ilk

aamalarnda, denetmen, genellikle grmeyi retmenle birlikte yrtmek iin planlar,

alternatifler ve stratejiler gelitirir. Daha sonra, akla uygunsa, grme iin plan yapma, retmen

ve denetmen tarafndan gerekletirilebilir. Eer bu gerekleirse, grme iin plan yapma,

grmenin kendisi ile birletirilebilir.

Evre 7: Grme: Grmenin katlmclar, genellikle denetmen ve retmendir. htiya

ve uygun durumlar olutuka, dier katlmclar da onlara katlabilir. Grme bazen retmen ve

dierleri tarafndan bazen de denetmen olmadan yrtlebilir (Cogan,1973, s.12).

Evre 8: Yeniden Plan Yapma: Grmede uygun bir aamada, retmen ve denetmen,

retmenin snf davran iinde aranacak deiikliin trleri zerinde karar vermektedirler. Bu

noktada, denetimsel srecin klinik doas kendisini gstermektedir ve retmen ve denetmen,

gelecek dersi planlamaya balamak iin gemi dersin analizini ve tartmasn ve retmenin

eitiminde yapmaya alaca deiiklikleri planlamaktadr. Planlamann tekrar balamas,

dng dizisinin de tekrar balamasn belirtmektedir.

Dngnn baz aamalarnn deitirilebilecei ya da karlabilecei ya da retmen ve

denetmen arasndaki i ilikisinin baarl geliimine dayanan yeni prosedrlerin balatlabilecei

(oluturulabilecei) bilinmelidir. retmen ve denetmen birlikte iyi bir ekilde altnda ve

17

retmen klinik denetimin sreleri ve amalar hakknda bir anlay kazandnda, retmen ve

denetmen, dng iindeki baz kolaylklar fark etmeye balayabilir. Bunu aklarken, belirli

amalar iin planlama aamasn karabilirler. Ya da dersin analizini yaparak ve daha sonra

gelecek ders iin dorudan planlamaya geerek dng iindeki baz aamalar i ie

geirebilirler.

Dier bir taraftan, dngnn aamalar boyunca dikkatli bir ekilde alma sreci,

vaktinden nce ksaltlmamaldr. Bu, retmenin, klinik denetim, buna aktif olarak katlma

motivasyonu ve becerilerin bazlar, kendi stratejilerini bulma ve kendi giriimiyle srece devam

etme inanc iin rasyonel bir anlay kazanmas, bu dng yoluyladr. Btn klinik srecin en

nemli amac, kendi performansnda analitik olan, bakalarndan gelecek yardma ak olan ve

ayrca kendi kendini ynlendiren profesyonel olarak sorumluluk sahibi bir retmenin

gelimesidir (Cogan,1973, s.12).

Goldhammer ve dierleri (1980, s.32-44), kliniksel denetimin (1) Gzlem ncesi

Grme, (2) Gzlem, (3) Analiz ve strateji, (4) denetim grmesi ve (5) Grme sonras

analiz eklinde be aamada gerekletirilebileceinden bahsetmilerdir.

1. Aama Gzlem ncesi Grme: Denetim srasnda yaplacak faaliyetlerin bir sraya

konarak planlanmas srecidir.

2. Aama Gzlem: Denetmen bu aamada retmenin dersini izler. Gzlem srasnda elde

edilen veriler kayt edilir.

3. Aama Analiz ve Strateji: Bu aamada elde edilen veriler analiz edilir. Bunu sonucunda

problemler ve problem iin gerekli zm planlar oluturulur.

4. Aama Denetim Grmesi: Bu grmede, gelecekti retim faaliyetleri planlanr,

denetim de uygulanacak metotlar belirlenir, kazanmlarn neler olaca tespit edilir ve gemi

denetim gzden geirilir.

5. Aama Grme Sonras Analiz: Bu aamay tanmlamak gtr. Denetime katlan

kiilerin kendileri yapmalar gereken bir aktivitedir.

1.3.4. ada Eitim Denetimi Yaklam

ada denetim yaklamnda katlmc, aratrmaya ve deerlendirmeye temel alan bir

denetim sz konusudur. stenilen sonularn alnabilmesi iin uygun durum ve davranlarn

oluturulmas sz konusudur. ada denetim yaklamnda en belirgin durum, insan

kaynaklarna verilen nemdir. nsan kaynan gelitirilmesi ve etkili bir ekilde kullanlmas

ada yaklamda temel noktay oluturmaktadr (Aydn, 2000, s.15).

18

ada yaklam daha iyi anlayabilmek iin yaplan tanm zerinde durulmas yararl

olacaktr: Modern denetim, ibirlii yaparak rencinin gelimesini ve yetimesini etkileyecek

tm faktrleri inceleyip, gelitirmeyi amalayan teknik bir hizmettir (Burton ve Brueckner, 1955,

s.11).

Denetim, renme-retme srecini etkileyen tm faktrlerin deerlendirilmesi ve daha

etkili bir renme- retme ortamnn gelitirilmesi almasdr. renme ve retme srecine

etki eden etmenler, deerlendirmede kullanlan yntemler de dhil olmak zere hepsi

deerlendirmenin kapsamna girmektedir (Aydn, 2000, s.19).

ada denetimde yaplmas gereken grevler bulunmaktadr. Bu gerekliliklerle mevzuat

arasnda belli oranda benzerlikler olmasna karn byk lde birbirinden farkllamaktadrlar.

z (2003, s.115) ada denetimle, mevzuat esas alnarak yaplan denetim faaliyetlerinin

karlatrmasn alttaki Tablo 1.2deki gibi yapmtr.

Tablo 1.2 Mevzuatn Gerektirdii Faaliyetlerle ada Denetimin ngrd Faaliyetlerin Karlatrlmas Sra

No

Mevzuatn Gerektirdii Faaliyetler ada Denetimin ngrd

Faaliyetler

Karlatrma

1. Odak retmendir. Gerektiinde retmene

ceza ve mkafat verme.

Odak retmenin gelitirilmesidir.

retmeni daima eitim retimi

gelitirmeye yneltme.

Farkl faaliyetler

2. retmenin eksiklerini ve ona nerilerini

stlerine rapor etme.

retmenin eksiklerini ve

nerilerini sadece retmene

syleme.

Farkl faaliyetler

3. retmen hakknda gizli sicil raporu verme. retmenle her konuyu aka

grme ve ona yardmc olma.

Farkl faaliyetler

4. retmenin terfisi iin rapor verme. retmene yardmc olma ve onu

gelitirme.

Farkl faaliyetler

5. Habersiz Denetime girme. Haberli Denetim ve birlikte

alma.

Farkl faaliyetler

6. cra iine hi karmama. Gerektiinde, ynetici ile alma

ona yardmc olma.

Farkl faaliyetler

7. eitli brokratik ilerle urama. Eitimin ana hedeflerine

ynelme.

Farkl faaliyetler

8. Temel ama: Mevcut durumu tespit etme. Temel ama: Mevcut durumu

gelitirme.

Farkl faaliyetler

9. Sbjektif deerlendirme. Objektif deerlendirme. Farkl faaliyetler

19

10. retmene nerilerini syleme. retmenle birlikte alma. Farkl faaliyetler

11. Problemin nasl zleceini syleme. Problem zme gc kazandrma. Farkl faaliyetler

12. Mevzuatn emrettiklerini arayan yapan

gerekli bir denetleyici olma.

htiya duyulan aranan bir

eitimci, ho grl tevik edici,

bir lider.

Farkl faaliyetler

13. Gerektike mesleki toplantlar dzenleyerek

grevlileri i banda yetitirme.

retmenleri i banda

yetitirmek amacyla toplantlar,

konferans dzenleme.

Benzer faaliyetler

14. Stajyer, retmenlerin meslee uyumlar

iin aba gsterme.

Greve yeni balayan

retmenlerin, grevlerine

almalarna yardmc olma.

Benzer faaliyetler

Kaynak : z F. M., Trkiye Cumhuriyeti Milli Eitim Sisteminde Tefti, Osmangazi niversitesi Yaynlar Yayn

No: 88, Eskiehir, 2003.

1.3.4.1. ada Eitim Denetiminin zellikleri ada eitim denetiminde ama, eitim retim srecini gelitirmektir. ada eitim

denetimi, renme ortamn bir btn olarak gelitirmeyi temel alan bir yaklamdr. ada

eitim denetiminin yntemini, var olan ve tespit edilen problemin nitelii ve ortamn zellikleri

belirlemektedir. Pein hkmler bu yaklamda yer almamaktadr. Ayn zamanda ada eitim

denetimi ibirliine dayanmaktadr. Mesleksel sorunlar bu sorunlarn taraflaryla birlikte

zlebileceine inanmaktadr (Aydn, 2000, s. 20).

Bu sylenenler nda Aydn (2000)e gre ada eitim denetiminin en belirgin

zelliklerini yle sralamak mmkndr:

1. ada eitim denetimi bilimseldir. Denetimin her aamasnda nesnellik n plandadr.

2. ada eitim denetimi gdleyicidir. Eitim de byk neme sahip retmenin gl

ynleri vurgulanr.

3. ada eitim denetimi hem zmleyici hem de birletiricidir. Eitim ortamn

oluturan her enin nemi kabul edilir.

4. ada eitim denetimi hem gemie, hem de gelecee yneliktir. Eskinin

deneyimlerinden yararlanarak eldeki olanaklar nispetince yeni yaklamlar aratrlr.

Eitim denetiminde mkemmel veya en iyi yntem diye bir ey yoktur. Eitim

denetiminden istedik sonularn alnabilmesi demokrasinin daha iyiye gtrlmesi abas gibi

srekli yeni ve etkili modeller aratrlmas ile sonsuza kadar devam edecek bir sre olmaldr

(Aydn, 2000, s. 21).

20

Devam eden bu srete, eskiye oranla gnmzde uygulanan denetim tekniklerinin daha

etkili olduu sylenebilir. Ancak denetim srecini etkileyen ok sayda etken mevcuttur.

Bunlardan biriside denetim srecinde okuldaki mdr ve retmenlerin taknm olduu tutumlar

ve alma ekilleridir (Sergiovanni ve Starratt, 1979, s.150-172).

1.3.4.2. ada Eitim Denetiminin lkeleri Her trl verilen hizmetin yerine getirilmesi nceden bilimsel ve tecrbeye dayal ilkeler

nda yaplmak zorundadr. Bu ilkeler zaman iinde gelien teknolojik, sosyolojik ve ekonomik

artlardaki deimeler sonucunda periyodik ve srekli olarak deimekte ve gelimektedir. Bu

belirlenen ilkelerden uzaklalmas veya vazgeilmesi durumunda yaplan hizmet zelliini

yitirmekte ve yerine getirilemez duruma gelmektedir (Cengiz, 1992, s. 15). Eitim denetiminde

yerine getirilmesi iin uyulmas gerekli baz ilkeler bulunmaktadr. Bu ilkeler bilimsel bulgular

ve tecrbeler nda oluturulmutur. Bu ilkeler zaman iinde deiebilmektedir. Bu deiimler

zaman iinde eitim bilimleri alanndaki, teknolojik alandaki ve sosyal alandaki deimilerle

olmaktadr. Bu deiimler yine gemiten gelen ilkeler gz nne alnarak deimekte veya

dntrlebilmektedir.

Mill Eitim Bakanl lkretim Mfettileri Bakanlklar Rehberlik ve Tefti

Ynergesinde, denetim ve rehberliin 19 ilkesi belirlenmitir. Bu ilkeler temel balklar altnda

toplanmas gerekirse u ekilde gruplanabilir:

a) Amallk

b) Demokratiklik

c) Planllk

d) Sreklilik

e) Bilimsellik

f) Btnsellik

g) Gelitiricilik

Aydn (2000,s.23-27), denetimi okul rgtnde renme retme srecinin dzenlenmesi

ve gelitirilmesi iin gerekli bir uygulama olduunu ve bu uygulann da baz temel ilkeler

nda planlanp uygulanmas gerektiini sylemitir. Denetimde dikkat edilmesi gerekli bu

ilkeler unlardr:

Denetim amal bir giriimdir: Her giriimde olduu gibi denetim de amallk arttr.

Denetimin amalarndan bazlar; retmen ve rencileri gdlemek ve yenilikleri grmelerini

21

salamak, eitimdeki verimi artrmak ve dier bir amac da eitim srecindeki uygulamalar

deerlendirmektir.

ada denetimde demokratik liderlik vardr: Denetmenin okul rgtnde liderliin

domas iin gerekli ortam hazrlamas ve retmenleri liderlik rol oynamalar konusunda

zendirmesi gerekir.

ada denetimde hareket noktas var olan yap ve koullardr: Deneti

Documents

AKDENĐZ ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER …toad.edam.com.tr/sites/.../denetimin-fonksiyonlari-envanteri-toad.pdf · Eğitim Denetimi Kavramı ... 1.3.4. Çağdaş Eğitim Denetimi