Anahatlanyla S Y A S ve K L T R E L

O S M A N L I T A R H

e A A Anahatlanyla

SIYAS ve KLTREL OSMANLI TARH

VEL RN Lise Tarih Ders Kitab Yazar

NC BASKI

MARIFET YAYNLAR Yerebatan Cad. ataleme Sok.

Defne Han No: 27 Kat: 3 Caalolu - STANBUL

Tel: (0.212) 526 22 70-513 92 25 Fax: (0.212) 513 92 25

Marifet Yaynlar: 121 Tarih Dizisi: 1

ISBN 975-359-089-X

Dizgi : Giriim/513 28 29 Kapak : mer Onay Bask : Toksunlar Matbaas

stanbul (Ekim) - 2002

N D E K L E R BRNC KISIM

O S M A N L I D E V L E T S Y S T A R H

B i r i n c i B l m

K U R U L U V E Y K S E L M E D N E M L E R (1300 -1600 )

A. 14. Y Z Y I L I N B A I N D A Y A K I N D O U V E A V R U P A 1 .14 . Yzy l n B a n d a Y a k n d o u ve Anado lu ' nun D u r u m u 17 2. A v r u p a ve Ba lkan la r n D u r u m u - 1B

B . K A Y I L A R S T ' T E 1. Kay B o y u ve O s m a n l Ai les i 19 2. Kay lar n A n a d o l u y a Gel i i ve Yer l e mes i 19

C. Y E N B R D E V L E T D O U Y O R 1. O s m a n l Dev le t in in Kuru luu ..........21 2 . Saka rya Havzas v e M a r m a r a B lges inde G e n i l e m e 2 2 3. Ada la r Den iz inde Gaza 'n n D e v r a i m m a s 23 4. O s m a n l l a n n Rumel i ' nde skn Siyaset i 24

. B Z A N S ' I N R U M E L ' D E N K U A T I L M A S I V E B A L K A N K A V M L E R L E L K T E M A S L A R 1. B izans - Ba t Balan t s n n Kes i lmes i 2 7

a) Edi rne 'n in Fethi 27 b) ata lca 'ya K a d a r Olan Yer ler in E le Gei r i lmes i 27 c) s tanbul 'un Kua t lmas 28

2. Ba lkan la rda Gen i l eme 2 9 D. O S M A N L I L A R I N A N A D O L U ' D A T R K BRLLN K U R M A S I . . . . 3 2 E. A N K A R A S A V A I N D A N S T A N B U L ' U N F F ' ^ ' NE

1. A n k a r a Sava 34 2. Karde le r Aras Tah t K a v g a l a n 35 3 . Anado lu ' da Siyas Bir l i in Y e n i d e n Sala i i r ias 36 4 . Ba lkan la rda Sars lan Hk imiye t i n Peki t i r i lmesi 37

F. F A T H S U L T A N M E H M E D D N E M V E F E T H L E R 1. s tanbul 'un Feth i 41 2. Bizans ' Dir i l tme Umut la r n n Sndr lmes i 45 3 . Ba lkan la rda Fet ih ler in D e v a m Et t i r i lmesi 4 6

4. Anado lu 'da Hk imiye t Mcade l e s i 48 5. Deniz le rde Kazan l an Baar lar 49

G. O S M A N L I D E V L E T N N S L M D N Y A S I N I N L D E R O L M A S I 1. Sul tan II. Bayez t D n e m i 53 2 . Y a v u z Sul tan Se l im D n e m i 5 4 3. O s m a n l - ran Mnasebe t l e r i 56 4 . O s m a n l - M e m l k Mnasebe t l e r i 57 5 . T rk Denizc i l i in in Ge l i mes i v e Den iz le rde

Hk imiye t Mcade le s i 59 H. O S M A N L I L A R I N Z R V E D E O L D U U D N E M (Kanun ve Sonras )

Kanun 'n in Pad i ah O L m a s 61 1. Avrupa 'da G e n i l e m e 6 2

a) O s m a n l - M a c a r Mnasebe t l e r i 62 b) O s m a n l - Avus tu rya Mnasebe t l e r i 63 c) O s m a n l - F rans z l ikileri v e Kapi t lasyon la r 65 ) D o u Avrupa 'da Ge l i me le r 66 d) A v r u p a Devle t le r in in Siyasi Mnasebe t l e r inde Osman l Devle t i 'n in Ro l 68

2 . O s m a n l Devle t i 'n in Akden iz ' de s tn lk Sa lamas 6 9 3 . D o u d a Ge l i mele r 79

a) O s m a n l - ran Mnasebe t l e r i 79 b) Hint O k y a n u s u ' n d a s t n l k S a l a m a Mcade l e s i 82

K a n u n D n e m i Sonras n n Dier B a z O l a y l a n 86 Karaden iz M a r m a r a Kana l Mese le le r i 86

k i n c i B l m

O S M A N L I S Y S T A R H

Z A Y I F L A M A V E D A I L M A D N E M L E R (1600-1922)

A . B U N A L I M L A R V E S T N L K O R U M A A B A L A R I (1600-1774) 17. Yzy lda O s m a n l Devle t i 'n in Gene l D u r u m u 9 1 D u r a k l a m a Sebepler i 9 2 1. alkant la r ve syanlar 95

a) s y a n l a n n Sebepler i ve zel l ik ler i 96 b) s tanbul syanlar 96 c) Ta ra syanlar :

l ) C e l l syanlar 96 2) Eya le t s y a l a n 9 7

2. 17. Yzy lda O s m a n l Devle t i 'n in D Siyaset i a) O s m a n l ran l ikileri 9 8

b) O s m a n l Devle t i 'n in A v r u p a Siyaset i 98 3. K a l o f a ' d a n K k Kaynarca 'ya :

a) Kaybed i l en T o p r a k l a n Kur t a rma abalar 103 b) Bar Siyaset i 106 c) Leh is tan Mese les i ve 1768 - 1774 O s m a n l R u s y a Sava 108 c) 18. Yzy lda O s m a n l Devle t i 'n in D o u Siyaset i 110

B . K K K A Y N A R C A S O N R A S I G E L M E L E R (1774-1839) 1. Osman l -Rusya , Avus tu rya , ngi l tere ve F ransa Mnasebe t l e r i 111 2 . Mil l iyet i l ik Hareke t le r i ve Y e n i Mese le le r 115

C. DI B A S K I L A R D N E M (1839-1922) 1. B y k Devle t le r in O s m a n l Pol i t ikalar 119 2. O s m a n l Devlet i 'n in A v r u p a Pol i t ikas , 123 3 . D a l m a Bal yor :

a) Pans l av i zm Hareke t i ve Ba lkan la rda A y a k l a n m a l a r 130 b) s tanbul Konferans ve Bir inc i Meru t iye t 132 c) 1877-1878 O s m a n l R u s Sava (93 Harb i ) 136 ) Ber l in Kongre s i 137 d) k inci Meru t iye t ve Siyasi Ge l i mele r 143

4 . D a l m a y n l e m e a b a l a n : a) Osmanl c l k 151 b) s lm B-lii ( s lamc l k) 152 c) T rk Bir l ii (Turanc l k) 154 ) T rk lk 155 d ) B a t c k ; 156

5. Bir inc i D n y a Harb i ve O s m a n l Devle t i 'n in Sonu: a) Sava nces i S iyas i D u r u m 156 b) O s m a n l Devle t i 'n in Bi r inc i D n y a Harb ine Gi rmes i 159 c) Cephe le r 160 ) S a v a m Sona E r m e s i 162 d) Sava Sonras (1918-1922) 162

KNC KISIM

O S M A N L I K L T R VE M E D E N Y E T

B i r i n c i B l m

O S M A N L I L A R D A D E V L E T Y N E T M A . O S M A N L I L A R D A D E V L E T A N L A Y I I 167 B . M E R K E Z T E K L T I : (

1. Saray ve Pad i ah 169 . 2 . s tanbul 'un Y n e t i m i 174 '

3 . Divn- H m y u n : a) Kuru luu 174 b) Yaps 178

D S e y f i y e (Ehl-i rf) 179 2) lmiye (Ehl-i er') 188 3) K a l e m i y e (Ehl- i K a l e m ) 189

C. T A R A T E K L T I 1. T i m a r ve i l t i zam Sis temi 192 2. Asker - dar Tek i l t 194 3. Kaza - da r Tek i l t 195 4. Ta ra Y n e t i m i n d e k i Dier Grev l i l e r 197 5. Maha l l Teki l t :

a) Maha l l e ve K y Teki l t 198 b) Esnaf Teki l t 200 c) C e m a a t dareler i 201

D. D E V L E T Y N E T M N D E K D E M E L E R : 1. 18. Yzy ldak i De i mele r :

a) M e r k e z Teki l t 203 b) Ta ra Teki l t 2 1 0

2. 19. Yzy ldak i De i me le r : a) M e r k e z Teki l t 213

1) Bb- Al i 'den Heyet - i Vke l ' ya Ge i 213 2) T a n z i m a t Mecl i s le r i 216 3) K a n n - i Esas ve Sonras 217

b) Ta ra Teki l t : 1) T a n z i m a t n c e s i n d e Yap l an D z e n l e m e l e r 2 2 0 2) T a n z i m a t D n e m i n d e Yap l an D z e n l e m e l e r 221 3) Vi laye t N i z a m n a m e s i ile Yap l an D z e n l e m e l e r 221

k i n c i B l m

O S M A N L I T O P L U M U

A. T O P L U M Y A P I S I 223 1. Devle t in R e s m Tasni f ine Gre O s m a n l T o p l u m u 2 2 4

a) Yne ten le r : Asker Snf 225 b) Ynet i len ler : R e y 2 2 8

2. Yer l e im D u r u m u n a Gre O s m a n l T o p l u m u a) ehir Ha lk 231 b) Ky l le r 236 c) Gebe le r (Konar -Ger le r ) 236

3. O s m a n l T o p l u m u n d a Ai le 237 B . O S M A N L I T O P L U M U N D A S O S Y A L H A R E K E T L L K

1. Ya tay Hareket l i l ik 240 2 . D ikey Hareket l i l ik - 2 4 1

C. G N L K H A Y A T : 1. Sa rayda G n l k Haya t 242 2. ehi rde G n l k Haya t 243 3. K y d e G n l k Haya t 245 4. Gebe l e rde G n l k Haya t 246

. O S M A N L I T O P L U M Y A P I S I N D A M E Y D A N A G E L E N D E M E L E R 1. 18. Yzy ldak i De i me le r

a) Y n e t i m Kadro la r nda K iml ik De i imi 2 4 8 b) A y a n ve Eraf 250 c) skn Faal iyet ler i 251

2. T a n z i m a t ve Sonras a) Yen i Brokra t la r 253 b) Nfus Hareket ler i ve Yen i Yap l anma la r 2 5 4 c) Yen i Haya t Tarz 255

n c B l m

O S M A N L I E K O N O M S

A. O S M A N L I K T S A T A N L A Y I I 259 B . O S M A N L I E K O N O M S N N T A B K A Y N A K L A R I

1. nsan 261 2. T o p r a k 261

C. R E T M 1. Ta r m 265 2. Hayvanc l k : ' 266 3 . Sanay i

a) Esnaf Teki l t 267 b) re t im Dal lar 268

. T C A R E T 1. Osman l l a rda T c c a r ve Ticare t 270 2. Ticare t Yol lar 271 3. Ticar Emt ia 272

.D . K A M U E K O N O M S (Osmanl l a rda B te : Devle t in Gel i r ve Gider ler i ) Ma l iye : 2 7 4

E. O S M A N L I L A R D A P A R A V E F Y A T H A R E K E T L E R 1. Haz ine , 278 2. F iya t Hareket le r i 278

F . T K E T M 279 G. DNYANIN DEEN ARTLARI KARISINDA

OSMANLI EKONOMsf (18 . Yzy l Sonu ve 19. Yzy l ) : 1. re t im 282

a) Ta r m 282 b) Hayvanc l k 283

D r d n c B l m

O S M A N L I L A R D A K L T R V E S A N A T

A. O S M A N L I K L T R D N Y A S I V E B U D N E M T R K K L T R N N G E N E L Z E L L K L E R 299

B . O S M A N L I D N E M T R K K L T R 1. Kls ik D n e m (1300-1700)

a) D n c e Haya t 3 0 2 b) Bir Kl tr Unsu ru Ola rak D i n 3 0 4 c) B i l im ve Teknolo j i 305 ) Yaz , Dil ve Edeb iya t 313 d) Gze l Sanat lar 318 e) M i m a r 320

M i m a r S inan 321 f) E lence ve Spor 323

2. Kl t r De i me le r i a) D n c e Haya t 3 2 6 b) D in Anlay tak i De i me le r 331 c) Dil , Edebiya t , Kl t r 3 3 2 ) Gze l Sanat lar 335 d) M i m a r 338 e) E l ence ve Spor 339 f) Yen i H a y a t Tarz 342

c) Sanayi 2 8 4 1. Sanayi nk lbnn O s m . E k o n o m i s i zer indek i Etkis i 2 8 4 2. Kar Tedbi r le r 286 3. Yabanc Yat r mlar 288

2 . T icare t a) Ula m ve Habe r l e medek i Ge l i me le r 289 b) Ticar i Denge le r in B o z u l m a s : O s m a n l Pazar la r nda A v r u p a Mal la r 291 c) Kapi t lasyonla r 2 9 2 ) Para ve Bankac l k 2 9 3

3. K a m u E k o n o m i s i a) B te 2 9 4 b) B t e Aklar : Bor la r

1. Bor la r 295 2 . D Bor la r 2 9 6

4. T k e t i m 297

B e i n c i B l m

O S M A N L I D E V L E T ' N D E E T M V E R E T M

A. O S M A N L I L A R D A E T M V E R E T M A N L A Y I I 1. O s m a n l E i t imin in Hedef ledi i nsan Tip i 346 2. O s m a n l E i t imin in Muh tevas 347

B . O S M A N L I L A R D A E T M V E R E T M K U R U M L A R I 1. Kls ik D n e m O s m a n l E i t im ve re t im K u r u m l a n

a) Medrese le r 349 b) E n d e r u n 351 c) Din ve Sosyal Kurumla r n E i t im ve r e t i m F o n k s i y o n u 3 5 2 ) Asker E i t im 3 5 4

2. De i me le r ve Ge l i mele r D n e m i : a) Esk i Kurumla r n D u r u m u 356 b) E i t im ve r e t i m d e Ge l i me le r ve Y e n i K u r u m l a r 357

1. Ge l i me le r 357 2 . re t im K u r u m l a n 361

O S M A N L I H A N E D A N I 371 K R O N O L O J 373 N D E K S 381

N S Z

"Anahatlan ile Siyas ve Kltrel Osmanl Tarihi" isimli bu eserin yazar bir tarih retmenidir, bunun iindir Ici, eserin en nemli zellii "retici/pedagojik" olmasdr. Yllardr bir tarih retmeni olarak zihnimi megul eden dnce u idi: steyen herkesin, kolayca okuyup, renebilecei bir Osmanl Tarihi hazrlamak.. nk, lkemizde basm-yaym alanmda alandan, televizyon programcsna; tccarndan, sanayicisine, mhendisine, orta renim kuamdan, niversite rencilerine ve nihayet siyaset erbabmdan milletvekillerine kadar.. Velhasl toplumun her kesiminde, herkesin en kolay konutuu, bildiini zannettii, tartt konularm bamda tarih ve zellikle de Osmanl Tarihi gelmektedir. Ne var ki, bu konudaki eserler de; onlarca cilt halinde ve akademik kayglarla, ancak erbabnm anlayabilecei bir vaziyette bulunmaktadr. Toplumun ounluunun; kolayca okuyup, anlayp ve bitirebilecei hacimde, dipnotlarla ve akademik kayglarla karmakla boulmam bir Osmanl Tarihine ihtiya bulunmaktadr.

te bu sebeplerden dolay, liselere tarih kitab hazrlayan, yani pedagojik/retici yan ar basan tarih yazarl olan bir yazar olarak bu eseri hazrladm ve siz deerli okuyucularma sundum. Bylece gemi atalarma kar da vazifemi yaptm kanaatindeyim. nk onlarm inanyorum ki, her gn her trl ortamda yanl bilgilerle hakszlklara uramaktan dolay ruhlar muazzep oluyordu. Torunlar olan bizler de bilerek veya bilmeyerek atalarmza hakszlk etmenin gnahm omuzlarmza ykleniyorduk.

* * *

Bu eseri, iki blm halinde hazrladm: Siys ve kltrel blmler. Mmkn olduunca, anllr bir dil kullandm.

K l t r e l t a r i h ksmnda, her ynyle, siyas tarihe nisbetle daha geni bilgiler vermeye ahtm. Aynca bu blmde birok konular, belki de ilk defa, geni kitlelerin nazar- dikkatine sunulmu olacaktr. Okunduka, kendimizden, evremizden bireyler bulabileceimiz bu blm; siys tarih okumaya, konumaya, tartmaya daha ok ahnu olan toplumumuza yeni ufuklar aacaktr kanaatindeyim.

S i y s t a r i h ksnunda ise btn bir Osmanl Tarihini ku bak grebileceksiniz. Malum olduu zere, yllarca bir dada obanlk eden ve btn patikalan renen kii, hibir zaman o da havadan grp plnm izen harita mhendisi gibi kavrayamaz. Bu rnekte olduu gibi; bu eser de, sizleri tarihin derin dehlizlerinde kaybolmaktan kurtarp, bir btn halinde anh tarihimizi grmenizi ve kavramamz salamaya altm. vg ve yergilerden uzak durdum.

nk, tarih ilminin en byk zellii, tarafsz, objektif, belgelere dayal olmas ve sadece en doruyu ve gerei vermeye almasdr. Her ne kadar bu ok zor ise de, byle yapmaya ahtm. Mmkn olduunca konulan ksalttm, sadele-tirdim, anlalr hale getirdim, gereksiz yorumlamalara girmedim. Tarihimizdeki her olaym, her ahsm iyi ve kt neticeler vermi btn ynleriyle bizim olduklarm, bizim iimizden k-tklarm, yaptklan iyi ilerle bize iyi rnek olduklarm, yanh ve kt olan ileriyle de bize "yanh ve ktnn" tamtmasm saladklan iin yine rnek olduklarm gz nnde tuttum.

an ve ereflerle dolu olan tarihimizin bu blm, yani O s m a n l T a r i h i ; kendine verdii isimle "Devlet-i liye"mn ve "Hanedn- l-i Osman"m ve "Millet-i Hkime" olan Mslman-Trk Milletinin 622 yl sren mrnn hikyesidir. Bu bizim hikyemizdir.

Bu niz almamm okuyan herkese faydal olmas, ya-zarm en b ) ^ deidir.

Gayret bizden, yardm Allah'tandr.

VEL RN Erenky 1996

BRNC KISIM

O S M A N L I D E V L E T S Y A S T A R H

B i r i n c i B l m

OSMANLI D E V L E T SYAS TARH (1300-1600)

KURULU VE YKSELME DNEMLER O

A - 14. YZYILIN BAINDA YAKINDOU VE AVRUPA

1 - 1 4 . Y Z Y I L I N B A I N D A Y A K I N D O U V E A N A D O L U ' N U N D U R U M U

Osmanl Devleti'nin kurulduu srada Anadolu'da, Trkiye Seluklu Devleti bulunmaktayd. 1243 Kseda Sava-'ndan sonra Moollar, Trkiye (Anadolu) Seluklu Devletini tamamen ortadan kaldrmlarsa da, kendilerine bal bir devlet haline getirmilerdi. Dier taraftan Hal Seferlerinden sonra Marmara ve Ege Blgeleri, yeniden Bizans'm eline gemiti. Bu bakmdan Bizans mparatorluu Ege ve Marmara'da siyas bir g olarak bulunmaktayd. Ayrca 1204 ylmdaki IV. Hah Seferinde, Bizans mparatorluu'nun yklmasmdan sonra kurulan Trabzon Rum mparatorluu da Anadolu'daki devletlerden birisiydi.

Bu devletten baka, zayflayan Trkiye (Anadolu) Seluklu Devleti'nin denetiminden kan, eitli Trlonen boylar da yan bamsz siyas kurulular olarak ortaya kmlard. Bu

durumda Anadolu'da, Osmanl Devleti'nin kurucusu Osmano-ullari Beylii ile birlikte siyas yap yle idi:

Mool (lhanl) Devleti, merkezi ran idi. Anadolu zerinde iakimiyet kurmutu.

Trkiye ( Anadolu) Seluklu Devleti ise, varln srdrmekle birlikte, lhanllara bah durumdayd.

14. Yzylm balarmda, Msr'da Memlklar gl bir devlet olarak varlklarm srdrmekteydiler. Mool saldrlarna baar ile kar koymulard. Moollar'm Ortadou'da ykamadklar tek deylQt Memlkler idi.

Karadeniz ile Hazar Denizi'nin kuzeyinde ise Mool mparatorluunun dier bir paras olan Altn Ordu (Orda) Hanl bulunmaktayd.

2 - A V R U P A V E B A L K A N L A R I N D U R U M U

Balkanlarda siyas bir birlik bulunmad gibi, gl devletler de yoktu. Bu uada. Balkan yanmadasmda bulunan balca devletler unlardr:

Bulgar Krall, Srp Krall, Macar Krall. Bu devletlerden baka Arnavutluk, Bosna-Hersek, Eflk,

Bodan ve Erdel derebeylikleri de ayr birer siyas kurulu olarak bulunmaktaydlar. Trakya ile Mora Yarmadas ise, Bizans imparatorluu'na balydlar. Balkanlardaki en gl devlet Srp Krall idi. Gl Venedik Devleti ile, Macaristan'm Balkanlarda gzleri vard. Bu bakmdan, Balkanlar iin tehlike oluturmaktaydlar.

Avrupa'nm Balkanlar dmda kalan bat, orta ve kuzey k-smlarmda ise u devletler bulunmaktayd: spanya, Fransa, ngiltere, Almanya, talya Hkmetleri, sve, Norve, Danimarka, Lehistan (Polonya), Moskova PrensHi, Gunata slm Devleti, Macaristan. Bu krallklardan ayr bir karaktere sahip olan Papalk ise, btn Avrupa devletleri zerinde etkili idi.

B - KA YILAR ST'TE

1 - K A Y I B O Y U V E O S M A N L I A L E S

Osmanoullan ailesinin bilinen ilk atalar Gndz Alp'tir. Gndz Alp'in St'e gelmeden ld biliniyor. Osmanoullan ailesinin mensup olduu Kay Boyunu St'e Gndz Alp'in olu Erturul Bey getirmitir. Erturul Ga-zi'nin mezar talen St'te bulunmaktadr. Kay, kelimesinin anlam g ve kudret demektir.

Osmanl Devleti'nin kurucusu ve devlete adn veren Erturul Gazi'nin olu Osman Gazi, Kay Boyunun "Beyi" idi. Kaylar, Ouzlarn Bozok kolundan ve Gn Han soyundand.

2 - K A Y I L A R I N A N A D O L U ' Y A G E L V E Y E R L E M E S Kay Boyunun Anadolu'ya gelii hakkmda kaynaklar iki

rivayet nakletmektedirler. Birincisi, Kaylar, dier Trk boylar gibi, 1071 Malazgirt Zafeindtn sonra Anadolu'ya gelmilerdi. kincisi ise, Kaylar Anadolu'ya 13. yzyl ortalarna doru, Orta Asya'da Mo|o/tehlikesinin belirmesinden sonra gehnilerdir.

Kay Boyu, Trkiye Seluklu Sultan I. Aladdin Keyku-bad (1220-1237) devrinde Orta Anadolu'da Karacada yresine yerletirildi. Daha sonra Kaylar ikiye ayrldlar. Bir ksm gneye doru gitti, bir ksm ise, Erturul Gazi'nin beyliinde St'e yerletiler. St, Bizans smrmda bir "U" blgesiy-di. Kaylar burada Bizansllarla mcadeleye giritiler. Bylece, Erturul Bey ve kendine bal olan kk oyma, Trkiye Seluklu Devleti'nin "u" tekilat iinde yerini alm oluyordu. St klklar, Domani ise yaylalar idi. Erturul Gazi, Kay 5c>>'M'nun beyi olmas ve Binaznsllara kar baarl m-

cadeleier yapm olmas sebebi ile dier u boylar arasnda n kazanm, sz dinlenir olmutu. Erturul Gazi 1281 ylnda doksan yalarmda iken ld. Yerine kk olu Osman Bey, geti. 1258'de St'te doan Osman Bey, bu srada 23 yanda idi!

C - YEN BR DEVLET DOUYOR

1 - O S M A N L I D E V L E T ' N N K U R U L U U (1299) 1243 Kseda Sava'dan som-alci yllarda Trkiye (Ana

dolu) Seluklu Devleti zayflam ve Anadolu'da bamsz Tnxk beyiiiiieri ortaya lcmaya balamt. Bu beylilclerden bir tanesi de Osmanoullar Beylii idi.

Erturul Gazi'nin 1281 ylnda lmnden sonra Kaylarm bana geen Osman Bey; beyliini giendirmel: iin, evre-deici Trk beylikleri ile atmaya girmiyor, Bizansllardan toprak kazanmaya alyordu.

Osman Bey ilk nce Eskiehir civarndaki orak blgeleri bir tarafa brakp kuzey-batdaki Bizans derebeylerinin elinde bulunan verimli topraklara doru fetihlere giriti. negl Tekfuru ile savat. Karacahisar' ald. Daha sonra Yeniehir'e kidar ilerledi. Eskiehir civarn denetimi aitma ald. Osman Bey'in bu baarlar, Trkiye Seluklu Sultan' tarafndan O'nun Kuzey-Bat U Beyi yaplmas suretiyle dllendirildi. Bylece Osman Bey, Trkiye Seluklu Devleti'nin "U Beyi" olmutu.

Osman Bey, bundan sonra Sakarya Nehri boyunda fetihlere girili. Osman Bey'm bu ilerleyilerinden phelenen Bizans tekfurlar, Osman Bey t kar baz hazrlklar yaptlar. Ancak bu hazrlklar bir netice vermedi. Osman Gazi, 1299'da negl ve Bilecik'i ele geirdi. Hatta bu sralarda znik bile kuatlm, ancak stanbul'dan yardm geldii iin fethedileme-miti.

Osman Bey, Ahilerle de yakn ilikiler iinde bulunmaktayd. nl Ah eyhi Edebli'nin kz Bl Hatunla evlendi. Beyliin ynetilmesinde zellikle adalet ve eitim ilerinde Ahilerden faydaland. 1299 ylnda Trkiye Seluklu Sukan III. Aladdin Keykubd, Moollar tarafndan tahttan indirife-

reic, ran'a srgn edilmesiyle, Trkiye Seluklu Sultanl boald. Anadolu'da otorite kalmad. Osman Bey bu tarihten itibaren, dier Anadolu beyleri gibi, daha bamsz hareket etmeye balad.

Ayrca 1299 ylmda, Trkiye (Anadolu) Seluklu Devletinin ileri gelen baz devlet adamlar ve komutanlar Osman Gazi'ye katldlar. Osmanl Beylii'nin Anadolu'daki nfuzu daha da artt. te bu sebeple Osmanl Devleti'nin kurulu yl olarak 1299 yl kabul edilmitir.

2 - S A K A R Y A H A V Z A S I V E M A R M A R A B L G E S N D E G E N L E M E

a. O s m a n B e y D n e m i ( 1 2 8 1 - 1 3 2 4 ) Osman Bey Bileciki fethettikten sonra merkez yapt.

1302 ylnda, blgedeki Rum Tekfurlarnm stanbul'dan da yardm alarak hazrladklar gl bir orduyu Koyunhisar'da yendi. Bundan sonra Osman Gazi znik ve Bursa'nn fethi iin ha-znlklara balad. Trkiye Seluklu Devleti'nin politikasuu devam ettirerek u blgelerini, her birinin bamda birer "u beyi", bulunan beylie bld. Bu beyliklerin smrlar kuzeyde Karadeniz'e ve dier tarafta ise zmit ve znik dolaylarma kadar uzanyordu.

Osman Bey devrinde Abdurrahman Gazi, Samsa avu, Akakoca, Konur alp, Aykutalp gibi komutanlar eitli ynlerde fetlerini aksatmadan srdrdler.

1313 ylnda Bizans'n Harmankaya Tekfuru Kse Mihal Mslman oldu ve Osman Gazi ile birlikte fetihlere katld. Bursa ve znik kaplarma kadar olan kasabalar alid. Buralarda kaleler yaptrld.

Etraf fethedilen Bursa ehri yalnz kalm durumdayd. Osman Bey, burasn da fethetmek iin, Bursa evresindeki btn topraklar ele geirip ehri kuatt. Hatta 1321 ylnda Mudanya liman da ele geirilince Bursa Tekfurluunun d dnya ile balants kesildi. Sonunda 1326'da Osman Bey'in olu Orhan Bey tarafndan almd.

Osman Bey yalanm ve hastalanmt. Yerine olu Orhan Bey'i bnakmt. Osman Bey Bursa'nm fethini grmeden 1324 ylnda ld ve daha sonra mezar Bursa'ya nakledildi. Bir baka rivayete gre ise, Osman Bey Bursa'nm fethedildii haberini duyduktan sonra vefat etmitir.

b. O r h a n B e y D n e m i ( 1 3 2 4 - 1 3 6 2 )

Bursa'nm fethedilmesinden sonra Osmanl Devleti'nin merkezi bu ehre nakledildi. Babasmm son zamanlarmda O'na vekillik eden Orhan Bey baa getikten soma Kocaeli Yarma-das'nm fethini tamamlamak iin Aydos ve Semendere kalelerini fethettirdi. Bunun zerine Binazns mparatorluu bir orduyla Osmanl Devleti'ne saldrd. ki ordu, 1329 ylnda Maltepe'de (Pelekanon) karlat. Bizans ordusu yenildi. mparator, Boaz' zorlukla geip stanbul'a kat.

Daha soma. znik ehri kuatld ve teslim almd (1331). Orhan Gazi znik'm alnmasmdan soma buray bir sre bakent yapt. znik ehrini baymdnlik eserleriyle donatt. Camiler, ms-dereseler yaptrd.

1335 ylmda /ra/'daki (Mool) lhanl Devleti tamamen ykld im,Orhan Bey baunszhm daha da pekitirmi ve bu tarihten soma "Sultan" nvamm kullanmtr.

3. A D A L A R D E N Z ' N D E G A Z ' N I N D E V R A L I N M A S I Sultan Orhan Bey, babas gibi dier Trk Beylikleriyle

iyi geinmekteydi. Ancak bu sralarda Osmanllarn komusu olan Balkesir'deki Karas Beylifnde taht kavgas balamt. Sultan Orhan, bu durumdan faydalanarak, bu beyliin toprak-larm Osmanl Devletine katt. Karesi Beylii'nin bir donanmas da bulunmaktayd. Osmanllar bir donanma da kazandlar. Karesi Beylii'nin donanmas Rumeli'ye gei ve stanbul'un fethinde nemli grevler yapacaktr. Bunun yansra Hac l Beyi, gibi deerh komutanlar da Osmanllara katldlar.

Orhan Bey devrinde, zmir ve civarmda gl bir beylik kurmu olan Aydmoullar ile Osmanhlar arasnda iyi mnase-

betler kurulmutu. Aydmolu Umur Bey'in tavsiyesi ile Bizans mparatoru Kantakuzen, Orhan Bey'den yardun istemiti. Kz Nilfer Hatun'u da Orhan Bey'e vermiti. Bu ilikiler Osmanl-larm Rumeli'ye geiini hazurlamtr.

Bu siiSilada Bizans mparatorluu nda taht kavgalar hzland, imparator Kantakuzen, Orhan Beyden kendisine yardm etmesini istedi. Orhan Bey, olu Sleyman Paa komutasndaki bir orduyu mparatora yardm maksadyla/?i/me/z'ye gnderdi. mparator Kantakuzen bu yardm sayesinde tahtna oturdu. Karlk olarak da Gelibolu yaknlarndaki impe Kalesn Trklere verdi. Osmanl Devleti 1353 ylnda bu kaleye asker birlikler yerletirdi. Bylece Rumeli'de devaml bir kale elde edilmi oldu. Bu olaydan sonra Trklerin Rumeli'ye geileri ve fetihler hzland. Sultan Orhan, olu Sleyman Paa'y Rumeli'deki "U Beyliine" atayarak, babas gibi fetihleri bu yolla gerekletirmeye balad. Sleyman Paa ve kardei Murat Bey 1357'de orlu'yu ve civarn ele geirdi. Tekirda, Malkara, Lleburgaz fethedildi.

Ancak Bizanshlar, Trklerin Rumeli'deki bu fetihlerini endie ile takip etmekteydiler. mparator Kantakuzen, Osmanllara kar Srplar ve Bulgalar'm da yardmyla bir birlik kurmaya altysa da, bunu baaramad. Sleyman Paa 1358 ylmda ld. Yerine geen kardei Mw/'^r Bey, Rumeli'deki ilerlemeyi devam ettirdi.

4 - O S M A N L I L A R I N R U M E L ' N D E K S K N S Y A S E T

Rumeli'deki Osmanl fetihlerinin en belirgin zellii; bu fetihlerin geliigzel bir macera eklinde olmamasdr. Fetihler; uurlu bir ekilde, belirli program dahilinde bir yerleme halinde meydana gelmitir. Balkanlardaki fetihlerde ve yerlemede (isknda) takip edilen balca uygulamalar yle sralayabiliriz:

Fethedilen yerlerde Hristiyan halkm varl ve idare tarz bozulmadan korunmutur.

Bizans Devleti'nin bozuk idaresi ve keyfi vergilendirmesi kaldrlp, adalet ve dil bir vergi dzeni kurulmutur.

Ortodolcs ve Katolilc atmalar ve basklar kaldnlm vicdan hrriyeti salanmtr. Kimsenin din ve inanna mdhale edilmemitir. Bu sebeple Hristiyan halk Osmanl Devleti'ni kendi devleti olarak kolayca kabullenmitir.

Daha nceki yzyllarda blgeye yerlemi olan Pece-nek, Kuman (Kpak), Gagavuz (Ouz) Trkleri fetihlerin ya-ybuasmda yardmc olmulardn.

" Bunlardan baka, fethedilen yerlere derhal Trk gmenler gnderilmi ve yerletirilmitir. Fetihlere katlan airetler ve boylar da Rumeli'nde iskn edilmi ve bylece Rumeli, aynen Anadolu gibi "vatan" yaplmaya allmtr.

sknda ncelikle konar-gerler (yrk ve tatarlar) tercih edilmitir.

Gmenlere ihtiya olan malzemeler verilmi ve bir sre vergiden muaf tutulmulardn.

O s m a n G a z i ' n i n a l i s i y e t i : Osman Gazi basma getii ]

- BZANS'IN RUMEL'DEN KUATILMASI VE BALKAN KAVMLER LE LK TEMASLAR

1 - B Z A N S L E B A T ( A V R U P A ) B A L A N T I S I N I N K E S L M E S

a. E d i r n e ' n i n F e t h i (1363) : Sultan Murat, babasnn salnda aabeyi Sleyman

Paa ile birlikte Rumeli fetihlerine katlmt. 1358 ylmda Sleyman Paann lm zerine, bu fetihlerin yrtlmesi Murat Bey'in grevi olmutu. Babasnm lmnden soma Bursa'ya gelip Osmanl tahtna kt. ktidarmm ilk yllarmda Taht mcadelesine kalkan kardelerinin ayaklanmalarm bastrr-d. Ankara ehrini Ahilerin elinden ald. Bundan soma tekrar Rumeli'ye geerek, fetihleri hzlandrd. orlu, Kean, Dimeto-ka, Pmarhisar, Babaeski ve Lleburgaz fethedildi.

Sultan Mura'm Rumeli'deki ilk hedefi Edirne'ydi. Bu ehir Balkan ve Rodop Dalar arasmdaki boaza hakim durumundayd. Balkanlarda bu ekilde stratejik nemi olan ikinci ehir Sofya, ncs ise Ni idi. skp'te byle nemli ehirlerden birisiydi.

Lala ahin Paa komutasmdaki bir Osmanl ordusu 1363 ylmda Edirne'yi almak zere hareket etti. Karsma kan, Bizans ve Bulgarlardan meydana gelen bir orduyu yenen Lala ahin Paa Edirne'yi fethetti. Edirne'nin fethiyle Srp ve Bul-garlarm Bizansla balants kesildii gibi Trklere Balkanlarm fet yolu alm oldu.

b. a t a l c a ' y a K a d a r Olan Ye r l e r i n Fethi(1372): Srp Snd zaferinden soma Sultan Murat, birka yl

iinde Bizansllarn ve Bulgarlarn elinde bulunan baz ehir ve kaleleri fethetti. atalca'ya kadar olan yerler fethedildi. Os-

manii ordusu stanbul nlerine geldi. Bu oiayla-dan soni'a Papa V. Urban Trklere kar yeni biv Hal Seferi aldm bildiren bir bildiri yaynlad (1366). Ancak bu sefer dzenlemedi. Sadece bir deniz filosu Geliholuyu ele geirdi ve Bizansllara verdi. Bu srada Sultan Murat, fethedilen Trakya topraklarna Anadolu'dm Trkmenleri getirip yerletiriyordu.

c. s t a n b u l ' u n K u a t l m a s : 1371 ylnda irmen savamda, Bizans mpai-atorluu'na

yardm etmek isteyen Srp ordusu yenilmiti. Osmanl aknlar Adriyatik Denizi'ne kadar yaylm ve artk Bizans'n batdan ya-dm almas imkanszlamt. te, 1372 ylnda da. Sultan I. Murat atalca'ya kadar olan yerlerin fethini emretmi ve nihayet, bu tai-ihte atalca'da alnmt. Bu durumda Bizans mpara-toru'nun Avrupa ile balants kesildi. stanbulkuatlm oldu. mparator V. Paleoloos, Sultan I. Murat'a eliler gndererek ballk anlamas yapt. Olunu da rehine olarak Osmanl sara-yma gnderdi. (1373)

1391 ylnda Bizans mparatoru V. Paleoloos lnce, yerine geen olu Osmanl Devleti'ne olan ballk anlamasm tanmad. Bunun zerine Yldrm Bayezt, stanbul surlarma kadar her taraf igal ettirerek, ehri tam bir kuatma altna ald. Yedi ay kadar sren bu kuatma, stanbul'un Osmanllar tarafm-dan gerek manda ilk kuatmasdr. Sultan Yldrm Bayezt, bu ilk stanbul kuatmasm, Macar kral Sigismond'un saldrya geme ihtimaline kar, Bizansllarla nemli bir anlama yaparak kaldnd. Bu anlamaya gre:

ehirde bir Trk mahallesi kurulacak Sirkeci'de bir Trk mahkemesi kurulacak ve Kad

(Hkim) gnderilecek. ehirde bir cami yaplacak Galata'dan Kathane'ye kadar olan yerler Trklere terk

edilecek nceki mparatorun verdii vergi (hara) verilmeye de

vam edilecek

eiir dndaki tarialarn gelirinden Osmanl hazinesine onda b- vergi verilecek.

2. B A L K A N L A R D A G E N L E M E

S r p S n d S a v a (1364): Osmanl Devleti'nin Edirne'yi ele geirmesi zerine Srp

lar, Bulgarlar, Eflk Prenslii, Bonaklar ve Macarllar birletiler. Trkleri Avrupa'dm atmak iin Meri Nehrine doru yrye getiler. ok kalabalk olan birleik Hal kuvvetleri Meri sahilinde konakladklar srada, Hac lbeyi komutasndaki Trk kuvvetleri, bunlar hazrlksz yakalayarak ani bir basknla yendiler. Macaristan Kral cann g bela kurtarabildi. Bylece Osmanl Devleti'ne kar dzenlenmi olan birleik Hristiyanhavekeilennm (Hal) i\ki nlenmiti.(1364)

Balkanlardaki devletlerden Bulgar Krall, artk Trklere kar koyamayacan anlaynca 1396'da Osmanl Devleti'nin hakimiyetini kabul etti.

i r m e n S a v a (1371) : Srplar ise hl direniyorlard. 1371 ylnda yaplan ir

men savanda yenildiler. Trk ilerleyii Bat Trakya ve Makedonya'da devam etti. Selanik ve Kstendil gibi yerler alnd. 1374 tarihinde Srp Krall da, Osmanh Devleti'ne yllk vergi vermeyi ve istendiinde asker gndermeyi kabul etti.

1380 ylnda Balkanlar'daki fetihler yeniden hzland. Ni ve Sofya fethedildi. Dier taraftan Manastr da fethedilmiti.

I . K o s o v a S a v a ( 1 3 8 9 ) : Osmanl Devleti'nin Balkanlar'daki ilerleyii Avrupa'da.

meydana gelen korkuyu durmadan arttryordu. Srplar, Hrvatlar, Bosnallar ve Arnavutluk Prenslii birleerek Osmanl kuvvetlerinden bir aknc birliini yendiler. Bundan sonra bu gruba Bulgarlar ve Macarlar da katld. Timurta Paa'mn aknc kuvvetleriyle, 1388 ylnda yenilmi olmas Avrupallar

leyecanlandrmtL nicii bu, Trklere car cazandiclan ili nemli zaferleriydi. Anadolu'da bulunan Sultan Murat, byk bir Hah ordusunun hazrlandm, Osmanl Devleti zerine harekete getiini renince, hemen i?wme//'ye hareket etti. ki ordu Kosovdda karlat. Trk ordusunda sol ve sa kanatlara ehzade Bayezt ile Yakup komuta ediyorlard. Ayrca orduda Vezir-i zam Ali Paa, aknc kuvvetleri komutan Evrenos Bey, Saruca Paa gibi komutanlar bulunmaktayd. iddetli bir sava oldu. Osmanl kuvvetleri ksa srede, birleik Hal Ordusunu yendi. Ancak sava meydann gezen Sultan Murat, bir Smpl tarafmdan hanerlendi, ehit dt. Osmanl tahtna Yldrm Bayezt geti.

N i b o l u S a v a ( 1 3 9 6 ) : Osmanl Devletinin Balkanlardaki ilerlemelerine kar

durabilecek gl devlet Macaristan idi. Bu sebeple Macarlar; bir taraftan Balkanlarda hkimiyet iddiasnda bulunuyorlar, dier taraftan da Osmanllar durdurmak istiyorlard. Ancak sadece Macar ordularmm, Osmanl kuvvetlerini durduramaya-cam bildiklerinden, Papa'dan yardm istediler. Papa'nm Ma-carlara yardm salamasmm sebebi ise, Macarlarm Katolik olmasyd. Papalk bu yolla. Balkanlardaki Ortodoks Hristiyanlarn Katolik yaplabileceini de umuyordu. Macar Kral Si-gismundnn komutasmda toplanan birleik Hristiyan kuvvetleri (Hal) Fransz, ngiliz, isko. Alman ve dier Avrupa devletlerinin askerlerinden meydana gehyordu.

Trkleri Balkanlardan atmak iin haznlanan bu ordu. Doan Bey komutasmdaki Nibolu kalesini kuatt. Doan Bey kaleyi kahramanca savundu. Dier taraftan Yldrm Baye-zt'ta gerekli tedbirleri alarak Hal Ordusuna doru hareket etmiti. Karlaan iki ordu Nibolu'da etin bir savaa tututular. Trk sava taktiini uygulayan Yldrm Bayezt, zayf Trk kuvvetlerini dman nne srd. Bunlar Fransz kuvvetleriyle arptlar ve sahte bir geri ekilmeyle Hal Ordusu'nun byk ksmm tuzaa doru ektiler ve sonunda Trk Ordusu

Sultan 1. Murat Hdvendigr'm ahsiyeti: Sultan I. Murat, Osmanl Devleti'ni Balkan Yarmada

sndaki fetihleri ile geniletmi ve glendirmiti. Otuz yl sren hkmdarlnda zaferden zafere komu ve yenilgi yz grmemiti. Otuzdan fazla sava kazanmtr. Babas Orhan bey'in "Devlet" haline getirdii Osmanl Beyliini, baz tarihlere gre, o "mparatorluk" haline getirmitir. Mslman olmayan tebasma daima iyi ve adaletle muamele eden Sultan I. Murat, halka kar cmertti. Samimi,, szne sdk bir hkmdard. Bursa, Bilecik ve znik'te birok cami, imaret, medrese yaptrmtr. Balkanlarda fethettii yerlere dzenli bir ekilde Trk boylarm yerletirmitir.

N . A

Hal Ordularn hyvk bir yenilgiye uratt. Hal kumandanlar ve Macar Kral canlarm glkle kurtardlar.

Niholu zaferi ile Bulgaristan tamamen Trk topraldarma katld.

D - OSMANLILARIN, ANADOLU'DA TRK SYS BRLN KURMA ALIMALARI

Anadolu'da Trk Birliini kurmak iin, Orhan Bey za-marunda almalar balamt. Karesioullar Beylii, Osmanl Devleti'ne balanmt.

Sultan Murat devrinde, Germiyanoullarnn baz topraklar. Yldrm Bayezt ile evlendirilen Germiyanolunun kzmn eyizi olarak elde edildi. Hamidoullar Beyliinm baz topraklar ise, para ile satm almd.

Anadolu'da en byk beylik durumunda iken Osmanlla-rm glenmesi ile, zayf den Karamanoullar, daha fazla gecikmeden Osmanhiar durdurmak iin, onlara kar saldmlara baladlar. O srada Karaman Beyi olan Ali Bey, Sultan Mu-rat'm damad idi. Sultan Murat 1387 ylmda kuvvetlerini toplayp Konya zerine yrd. Karaman kuvvetlerini yendi. Ali Bey af diledi ve Sultan Murat da O'nu balad.

Ydrm Bayeziim ilk yllarmda Karamanolu Ali Bey, Saruhan, Mentee ve Aydn Beyliklerini de kkrtarak Osmanl Devleti'ne saldrdlar.

Dier taraftan Germiyanolu Yakup Bey de Ktahya ve dier ehirleri geri almak istiyordu.

Bu ortamda Yldrm Bayezt bat ynndeki fetihlere ara vererek Anadolu ileriyle ilgilenmeye balad. Saruhanllar zerine bir kuvvet gnderip blgeyi Osmanl Devleti'ne katt. Peinden Aydmoullar Beylii de Osmanl kuvvetleriyle ba-edemeyeceini anlaymca Osmanl Devleti'ne balhm bildir-di.(1390)

Daha soma Yldrm Bayezt, Germiyanoullar Beyliine son verdi. 1391 ylmda Menteoullar Beylii topraklar da Osmanl Devleti'ne katld.

Yldrm Bayezt bu ekilde Karamanolularmn mttefiklerini ortadan kaldndktan sonra Konya zerine yrd. ehir kuatld, ancak KaramanouUarnm bar istemesi zerine anlama yaplarak geri dnld. Bu anlamaya gre, Beyehir, Akehir gibi baz yerler Osmanh Devleti'ne katyordu. Kara-manoullar daha sonra Yldrm Bayezt'm Balkanlar'da. bulunduu bir srada, tekrar Osmanllar zerine saldrd. Karaman Beyi Ali Bey, daha gl bir ordu ile Osmanllarn karsna kt. Yenildi ve ldrld. Beylik tamamen Osmanl Devleti'ne katld. Karaman Beyi Ali Bey'in son saldrs bu oldu.(1397)

Dier Anadolu Beyliklerinden Candaroullar ve Kad Burhaneddin Devleti birleerek Osmanllara kar bir g oluturmulard. Yldrm Bayezt, Candaroullar zerine bir sefer tertipleyip bu beylii de ortadan kaldrd. Ancak Osmanl Devleti'ne balln bildiren Candarolu sfendiyar Bey'e Sinop bnakld.

Kad Burhaneddin Devleti, Osmanllar iin nemli bir tehlikeydi. 1392'de Candaroullar Beylii'ni ortadan kaldran Yldrm, Kad Burhaneddin'in zerine bir sefer dzenlediyse de nemli bir sonu elde edemedi. Balkanlardaki durumunun karmas zerine geri dnd. Ancak 1398'de Kad Burhaned-din'nin lmnden soma bu blge Osmanl Devleti'ne katld. Bylece 'Anadolu Birlii" salanm oldu.

E - ANKARA S AVAI'NDAN STANBUL'UN FETHNE

I. A N K A R A S A V A I (1402) :

Yldrm Bayezt, stanbul'u 1402 ylna kadar drt defa kuatt. Hatta bu kuatmalar iin, Anadolu Hisarm yaptrmt. stanbul'u almak iin byk gayret gstermiti. Ancak bu defa baka bir dert kt. Timur, Anadolu'ya girmiti. Son defa yapt kuatmay da, Timur'un Anadolu'ya girmesi zerine kaldrd. _ >

Timur, nce Trkistan'a, hkim olmu, sonra birok lkeyi ele geirmi, byk bir devlet kurmutu. Snrlar in'den Anadolu'ya, Hindistan'dan Karadeniz kuzeyine kadar geniletmiti. Osmanl Devleti de, Timur devleti gibi gl bir devlet idi.

'Anadolu Trk Birlii" kurulurken, Timur ran, Kafkasya, Irak ve Azej'baycan' alm, Osmanl Devleti snrlarna yaklamt. Bu arada Karakoyunlu Hkmdar Kara Yusuf ile Badat Hkmdar Sultan Celyir Timur'a yenilmiler, Osmanl Devleti'ne snmlard. Dier taraftan Yldrm'm beyliklerine son verdii Anadolu Trk Beyleri de Timur'a sm-mlard.

Timur, in zerine byk bir sefer dnyor ve bundan cne kendisi iin batda bir tehlike olarak grd Osmanl Devleti'ne nemli bir darbe vurmak istiyordu. Yldrm Baye-zt'a yazd mektuplarda Osmanllara sman hkmdarlar geri istiyor ve dier isteklerini de giderek arttryordu. Mesel Yldrm'dax\, ortadan kaldrlan beyliklerin yeniden kurulmasn istiyordu. Kafkasya'dan dnerken Timur'un ordusu Sivas ehrini kuatt, ve ald. ehir teslim olmasna ramen byk katlim yapld.

Bu olaylar zerine devrin bu iki byk Trk devleti 1402 ylmda Ankara'da, kar karya geldiler. ubuk Ovas'nda yaplan savata iki tai'afta byk gayretle savat. Ancak Osmanl ordusunun iindeki Anadolu Beyliklerinden kalma birlikler saf deitirdi. Yine savam iddetlendii bir snada, Osmanl ordusundan bulunan Kara Tataiai", Timur tarafma geerek ihanet ettiler. Rumeli kuvvetleri bozuldu. Bu durum Osmanl ordusunu g duruma drd ve sonunda Yldrm Bayezt yenildi. Ancak, ehzadeler kendi kuvvetlerini alp, hkim olduklar blgelere ekilmi, Timur'a esir dmekten kurtulmulard.

A n k a r a S a v a ' n m S o n u l a r : Osmanl ordusunu yenen Timur, Bursa'ya geldi. Anadolu

Beyliklerini yeniden kurdurarak Ykhrm Bayezt'm byk glklerle salad "Anadolu BirUV'm bozdu. Timur'un yannda esir olarak dolatrd Yldrm Bayezt znt iinde ld (1403). Timur, Anadolu'da bulunduu bir yl iinde Izmi-'e kadar gitti. zmir'i Hristiyanlardan ald. Kara Tataiar da, Anadolu'dan dnnde Orta Asya'ya gtrd.

Osmanl Devleti'nin Balkanlardaki fetihleri bir sre durdu. Bizans mparatorluu yarm asrlk bir mr kazand. Osmanl Devleti dalma tehlikesi geirdi, Anadolu Trk Birlii bozuldu.

Yldmm Bayezt'm oullan arasmda taht kavgalar balad. OsmanJ Devleti Fetret Devri denilen karklk ve bunalm devrine girdi.

2. K A R D E L E R A R A S I T A H T K A V G A L A R I

F e t r e t D e v r i : 1402 Ankara yenilgisinden sonra Yldrm Bayeziim

oullar Sleyman, Mehmet, sa ve Musa elebiler lkenin eitli yerlerinde hakimiyet kurarak, babalarmm yerine gemek iin birbirleriyle mcadeleye baladlar.

Timur'un ele geirdii topraklar Yldnun Bayezt'm oullar arasmda paylatrmas Osmanl Devleti'nin on bir yl sren ve Fetret Devri ad verilen kark bir dnem yaamasma sebep

oldu. Sonunda mcadeieyi Melmet eiebi'nin kazanmas ve 413 ylnda tek bana Osmanl tahtna oturmasyla bu dnem sona erdi.

3. A N A D O L U ' D A S Y A S B R L N Y E N D E N S A L A N M A S I

a. elebi Mehmet Dnemi (1413-1421 ) : Kardeleriyle yapt uzun bir mcadeleden sonra hkm

dar olan elebi Mehmet bir sre iilerini dzeltmek iin komu lkelerle iyi geindi.

Anadolu'da kaydedilen topraklar geri almak ve yeniden bozulan Anadolu Birliini kurmak iin beylikler zerine yryen elebi Mehmet, Saruhan ve Mentee Beyliklerini yeniden Osmanl Devletine balad. Bursa'ya kadar ilerlemi olan Karamanolu zerine gidip, Akehir, Sivrihisar, Beyehir ve Seydiehir'i geri ald. Yeniden kurulan Candaroullar Beyliini ortadan kaldrd. Ancak bu snada iki nemli isyan grld.

eyh Bedreddin syan: eyh Bedreddin, Msr'da, renim grm bir bilgindi.

Fetret Devrinde Anadolu'daki dankl frsat bilerek hkmdarlk hevesine dm ve slm Dini'ne aykr baz grler ileri srerek, etrafna mritler (ballar) toplamt. Bu amala 1419 ylnda Deli Orman civarndan isyan balatt. Mritlerinden 5r^/wce Mustafa zmir, Torlak Kemal de Mani-sdda. ayaklanmlard. Gnderilen kuvvetler bu isyan bastrdlar.

Mustafa elebi syan: Yldrm Bayezt'm oullarndan Mustafa'y Timur Se-

merkanfa. gtrmt. Timur'un lmnden sonra geri dnen Mustafa elebi, saltanat iddiasnda bulundu. Bizans'dan yardm istedi. Ancak baarl olmayp Bizans mparatoru'na snd. Bizanslla- da para kai-lmda Mustafa elebi'yi hapis ettiler.

eiebi Metmet 142i ylnda ld. Yerine olu II. Murat padiat oldu.

4. B A L K A N L A R D A S A R S I L A N H K M Y E T N P E K T R L M E S

I I . M u r a t D n e m i ( 1 4 2 1 - 1 4 5 1 ) : Sultan II. Murat baa geince Mustafa elebi Bizansiiai"

tarafndan braicilp, desteklendi. Yeniden saltanat iddiasnda bulundu. Etrafna nemli kuvvet toplamaya balad. Baz Anadolu Beylikleri de O'nu destekliyorlard. Ancak 1422 ylnda Sultan II. Murat, O'nu destekleyen komutan ve beyleri ikna ederek kendi tarafna ekti. Yalnz kalan Mustafa elebi de yaklanarak ldrld.

Bunun zerine ler defasmda Osmanl Devleti iin bir tel-iike olan ve frsat kollayan Bizans mparatorluu zerine hareket eden Sultan Murat stanbul'u kuatt. Bu defa Bizans mparatoru Manuel, Karamanoullarn ve Germiyanoullarn elde ederek, II. Murat'n kk yataki kardei Mustafa'y destekletti. Kk ehzade taht kavgasna katld. Beyliklerden meydana gelen ehzade Mustafa'nn kuvvetleri Bursa'y kuattlar. Ancak Sultan Murat, stanbul kuatmasn brakp Anadolu'ya geti ve bu isyan da bastrd.

Bu isyan destekleyen Candaroullar Beylii'ni yendi. Karamanoullanyla yeni bir anlama yapt. 1425 ylnda, Ege Blgesi'ndeki zmir, Aydn ve Mentee Beyliklerinin kalntlarn ortadan kaldrd.

1428 ylnda Germiyanolu Beylii de Osmanl Devleti'ne katld. Bylece Sultan Murat Anadolu'daki meseleleri halletmiti.

Sultan II. Murat'n Rumeli'deki Faaliyetleri:

Ankara Savayla zayflayan Osmanl Devleti'ne kar, Balkan Devletleri harekete gemilerdi. elebi Mehmet devrinde Macarlarla ve Eflkllarla baz savalar yaplmsa da sonu elde edilememiti. Anadolu ilerini halleden Sultan II.

Murat, Rumeli'de yemden Osmanl ilerleyiini balatt. Srbistan zerine yrd. Srplara, Macarlar da yardm etmesine ramen Osmanl kuvvetleri galip geldiler. Selanik yeniden elde edildi. Makedonya ve Yunanistan'daki baz blgeler Osmanl Devleti'ne katld. Arnavutluk Osmanl hkimiyetini kabul etti.

Osmanl kuvvetlerinin Balkanlar'da. yeniden ilerleyie gemesi zerine Macarlar ve Srplar, Osmanh Devleti aleyhine Karamanoullar ile gizli anlama yaptlar. Bu srada Osmanl aknclar Srbistan ve Macaristan zerine aknlarn srdrmekteydiler.

Macar Kral Ladislas ile Srp Kral Brankovi ve Erdel Beyi Yano kuvvetlerini birletirdiler. Yanos, Macaristan'a. akm yapan bir aknc kuvvetini yendi. Daha sonra gnderilen Osmanl kuvvetlerini de yenen Erdel Kral Yano, Osmanllara kar daha byk bir ordu hazrlamak iin, Avrupa memleketlerinden gnlller toplad. Toplanan bu kuvvetler Srbistan zerinden saldrdlar. Sofya ve Ni ehirlerini ele geirdiler. Bu srada Karamanoullar da tekrar isyan etmilerdi. Zor durumda kalan Sultan II. Murat bar istedi. Macar la-al, Srp despotu ve Erdel Beyi bar kabul ettiler. 1444 ylnda Sege-din'de anlama imzaland.

Bu anlamadan som^a Sultan II. Murat, hkmdrl 12 yandaki olu //. Mehmefe brakarak dinlenmek iin Manisa'ya ekildi.

V a r n a S a v a ( 1 4 4 4 ) : Osmanl Devleti'ndeki bu deiiklik zerine Segedin An-

lamas'n yapanlardan Macar Kral yeminini bozarak yeni bir "Hal Seferi" dzenlemek iin harekete geti. Papann da yardmyla Avrupa devletlerinden toplanan, gl bir ordu oluturuldu. Hal ordusuna Macar Kral Ladislas komuta ediyorlard. Orduya, Macarlar, Polonya, Eflk, Hrvatlar, Almanlar ve Venedik katld. Bunun zerine, Vezir-i zam andarl Halil Paa ve dier devlet ileri gelenleri Sultan II. Murat'n tekrar ibana gelmesini istediler. Ancak Sultan II. Murat kabul

etmedi. Devlet adamlarmm da kararyla //. Mehmet (Fatih) babasna: "Eer padiah sizseniz byle kt bir zamanda bata bulunmanz gerekir. Padiah ben isem, ite size emrediyorum ordunun bana geiniz" eklinde bir mektup yazd. Bunun zerine Sultan 11. Murat orduyu toplayarak Hal ordularna kar hareket etti. Varna'da karlaan iki ordu savaa tututular. Macar Kral kendisinin de bulunduu bir hcumla Sultan II. Murat'n yakmma kadar geldi. Ancak Koca Hzr isimli bir Trk askeri kral ldrd. Macar kralmm lmesi Hal ordularnn dalmasna sebep oldu. Bunun zerine hcuma geen Trk kuvvetleri byk bir zafer kazandlar. Bu zaferle Osmanllarn Balkanlardaki egemenlii pekiti; ayrca slam dnyasm-da byk bir sevin meydana getirdi ve saygml artt.

I I . K o s o v a S a v a ( 1 4 4 8 ) : Varna Savasi'wdsji soma tekrar hkmdarlktan ekilmek

isteyen Sultan II. Murat, devlet ileri gelenlerinin ve ordunun kar ionas ile tekrar padiah oldu.

Sultan II. Murat Yunanistan ve Mora'da yeniden Trk hkimiyetini salad. Srplar, Osmanl Devleti hkimiyetine ald. Arnavutluk zerine yryp baz kaleleri ele geirdi.

Bu srada Macar Kral olan Jan Hnyad (Hnyadi Ya-no) yeni bir Hal Seferi iin urayordu. Sonunda Alman ve Macarlar'dan oluan kuvvetli bir ordu kurdu. Srbistan zerine hareket etti. Getii yerleri yakp ykarak ilerliyordu. O srada Sultan II. Murat, Arnavutluk'ta isyan eden skender Bey'in zerine yrm ve Akahisar' kuatmt. Hal seferi zerine kuatmay brakt. Sultan Murat bu Halaa kar hemen harekete geti. ki ordu Kosova'da karlat. Osmanl kuvvetleri Hal ordularn yendi. Balkanlardaki Trk hkimiyeti glendi. Bylece Hallar Kosova da iki defa yenilmi oldular: 1389 ve 1448. II. Kosova Zaferi Trk tarihinin en nemli zaferleri arasmdadr. nk Balkan Yarmadas'nn kaderini belirlemi, bu zaferle Balkanlardaki Trk egemenlii kesinlemi oldu. Artk Balkanlarda savunma sras Avrupallara gelmiti.

Sul tan Y l d r m B a y e z t ' m a h s i y e t i : Yldmm Bayezt Cesur ve iyi bh kumandan idi. Sava

meydanlarndaki hzl, abuk davranlar sebebi ile "Yldrm" lakabn almt. Bilginlere, din adamlarma sayg gsterir, onlar memnun ederdi. Halka adaletli davranrd. abuk karar veren, bir kiilii vard. Sk sk halkm ikyetlerini dinlerdi. Bursa, Edirne, Ktahya ve Balkesir de camiler yaptrmtr. Yine birok darifa, imaret, medrese yaptrmtr.

Trbesi, kendi ad ile dLauauBursa'daki caminin yanm-dadr.

s ^

e l e b i M e h m e t ' i n a h s i y e t i : Sabrl, uzak grl, cesur bir asker ve iyi bir devlet ada

m olan elebi Mehmet, pek ok cami, medrese ve imaret yaptrmtr. Halka adalet ve iyilikle davranrd. Bursa'daki Yeil Cami ve Yeil Trbe O'nun yaptrd eserlerdir.

^ Sul tan II. M u r a t ' n lm ve a h s i y e t i : ^ Sultan Murat Kosova Zaferi'nden soma Edirne ve Bur-

sa'da cami ve medreseler yaptrd. Olu ehzade L Mehmet'i (Fatih) Dulkadiroullar Beyi Sleyman Bey'in kz Mkrime Hatunla, evlendirdi. Memleketin imr iin gayret gsterdi. Dindar, air ruhlu bir padiaht. Bilginleri korurdu. Bursa ve Edirne'de pek ok cami, medrese, imaret, kpr, da-r-ifa yaptrd. Uzunkpr'deki Ergene Kprs; Edime ve Bursa'da Muradiye Camileri, Selanik ve psala camileri II. Murat devri eserleridir. Trk tarihine meraklyd. 1451 ylmda Edirne'de ld. Bugn Bursa'daki kendi adyla anlan trbede gmldr.

F - FATH SULTAN MEHMET DNEM VE FETHLER

Fatih Suitan Mehmet'in 1451 ylmda tahta kmas ve 1453'de de stanbul'u fethetmesi ile balayan dneme, 'Osmanl Devleti'nin Ykselme Devri' denilir. 1579 yllarna kadar devam ettii kabul edilen bu devir, btn 'Trk Tarihi' bakmndan dahi en parlak dnemdir. Hatta bu yzden, kimi tarihiler bu yzyla (1500-1600) 'Trk Asr' adn vermilerdir. Bu devrin padiahlar unlardr:

1. Fatih Sultan Mehmet Han 2. Sultan U. Beyazt Han3. Yavuz sultan Selim Han 4. Kanun sultan Sleyman Han 5. Sultan II. Selim Han 6. Sultan III. Murat Han.

1. S T A N B U L ' U N F E T H ( 1 4 5 3 ) :

"stanbul muhakkak fet-holunacaktr. Bunu gerekletirecek ordunun komutan ne mutlu komutan ve askeri ne mutlu askerdir."

Hz. Muhammed (s.a.)

F a t i h ' i n l k S e f e r i : Fatih Sultan Mehmet, babas Sultan II. Murat'n lm

zerine, 19 yanda iken, 1451 ylnda Osmanl Padiah oldu. Daha nce, babasnn salnda tahta kt, babas ile birlikte birok seferlere katld ve ok iyi yetitirildii iin 'hkmdarla' haznlkl idi.

lk seferi, saltanat deiikliinden faydalanarak mesele karan Karamanoullar Beylii zerine yapt seferdir. Ancak, Fatih'in ordusu ile Konya'ya yaklamas zerine, Karamanolu af dilemi ve Fatih Sultan Mehmet de, 'zihnini hep stanbul megul ettii' iin, Karamanolu'nun isteini kabul etmi ve geri dnmtr.

s t a n b u l ' u n F e t h i n i n S e b e p l e r i : Hristiyanlar stanbul'a ok nem veriyorlar ve Mslman

ln bir taraftan spanya'ya, bir taraftan Anadolu'ya girmi olmasndan endieleniyorlard. Emeviler ve Abbasiler devrinde Mslman Araplar be defa stanbul'u kuatmlard. Bu bakmdan stanbul, Hristiyanlm 'Dou'daki dmeyen tek kalesi, slmiyetin de dremedii son kale grnmnde idi.

Peygamberimizin, stanbul'un fethine dir mjde veren "Hads"i ve orada sz edilen komutan olmak, birok Mslman hkmdar fethe yneltmiti. stanbul'un fethinden asrlar nce tarih kaytlara gemi olan bu "Hads" 1453'de Fatih ve Trk ordusu vastasyla gerekleti.

Trkler'in, Seluklular dneminde Anadolu'yu tamamen ve Osmanl Devleti'nin ilk dneminde de Rumeli'ni ksmen ele geirmesi ile, stanbul denizdeki bir 'ada' gibi, Osmanl Devleti'nin ortasnda kalmt. Osmanl padiahlar, stanbul'un fethedilmesi iin, Fatih'ten evvel alt defa ehri kuatmlarsa da, eitli sebeplerle fetih mmkn olmamt.

XV. yzylm yarma gelindiinde, Trkler iin artk stanbul'un fethi bir zaruret haline gelmiti. nk, Bizans gelien ve genileyen Osmanl Devleti'nin, barmda bir yara idi. Douya ve Batya ilerleyen Trk birine engel oluyor, Trk devletine kar devaml 'Hal Seferi' hazrlamaya ahyordu. Osmanl Devleti'nin dnya ticaret yollarn ele geirmesinde mhim bir engel tekil ediyordu. Osmanl ehzadeleri arasmda-ki taht mcadelelerinde taraf oluyordu. Fat Sultan Mehmet yle diyor: ''Biliyorsunuz ki, nmzde tarihlerde yaz, dillerde mehur, ba- irem'in kendisinden bir ke saylaca belde-i tayyibe vardr ki, ad Konstantiniyye'dir. Byle deerli

bir yerin benim lkemin ortasnda, vilayetlerimin arasnda bulunup da, zamanmda asiler dura, bailer yata ve kfr oca olarak kalmas uygun dmez."

s t a n b u l ' u n F e t h i i n Y a p l a n H a z r l k l a r :

Fatih Sultan Mehmet, kendisinden ncekiler gibi stanbul'un fethedilmesi iinde baarszla uramak istemiyordu. Gerek Mslman Arap ordular ve gerekse Trk ordular birok defalar, stanbul'u kuatm ve fakat ele geirememilerdi. Bunun iin, iki yl sren hazrlklar yapt.

Bu hazrlklarn en nemlisi, daha nce Yldmm Bayezt devrinde Anadolu yakasna yaplm olan Boazii'deki 'Anadolu Hisar'nm karsma Rumeli Hisar'n yaptrmasdn. Bylece hem Rumeli yakasmda salam bir kale elde edilmi ve hem de Boaz yolu tamamen kontrol alnm oldu.

Bizans Devleti'nin, stanbul'a kar yaplan hcumlarda en ok gvendii ehrin etrafm saran surlard. Bu surlar, yer yer iki, kat halinde ve ayrca nlerinde yirmi metre genilediin-deki su hendekleri ile korunuyordu. Fatih Sultan Mehmet, Muslihiddin, Saruca ve Urban Ustalara bu surlar ykacak gte toplar dktrd. Bu toplarm 'ah ad verilen en by, yaklak bir ton arlmdaki bir glleyi, bir kilometre uzaa atabiliyordu. Ayrca, planlarm bizzat Fatih'in izdii 'artmal glle' atan bir eit havan topu' dahi icat edilip yaplmt.

Donanma glendirilmi, yzlerce yeni gemi yaplm ve Balkanlardan gelebilecek saldrlara kar tedbirler alnm, Aknclar smn boylarm tutmulard.

Fatih'in hocalar Akemseddin ve Molla Grani bata olmak zere, devrin btn aydnlar da Fatih'in yce fetih gayesine hizmet ediyorlard.

s t a n b u l ' u n F e t h i : stanbul'un kuatlmas, 6 Nisan 1453 gn balad. 200

bin kiilik Trk ordusu karadan, 400 paralk donanma deniz-

den elri muiasara etti. Fatil, lean dklmemesi iin, elrin teslimini istedi ise de, mparator reddetti. Bizansllar, Halic'in giriini kaln bir zincirle kapatmlard. Surlarn gereken yerlerini tamir etmiler, 30 bin kiilik bir kuvvet hazrlamlard. Son Bizans mparatoru Konstantin Dragazes, ehri savunabilmek iin, olduka iyi almt. Ceneviz'den gelen bir yardm kuvveti de onlar mitlendirmiti. mparator ve baz devlet adamlar. Papalk tarafndan yardm alabilmek iin, stanbul'daki Ortodoks Patriklii ile Roma'daki Papaln birletirilmesi iin de gayret gsteriyorlard. Halk ise, buna kar kyor ve "Kardinal klah yerine Trk sarn tercih ettiklerini" sylyorlard.

Fatih Sultan Mehmet 'Ota- Hmayn'u Topkap ile Edir-nekaps karsna kurdurdu. Trk ordusuna sa kanatta Mahmut Paa ile shak Paa, sol kanatta Karaca Paa komuta ediyordu. Denizde ve surlarn nnde ok iddetli arpmalar oldu. Hali tarafmdan yeterli hcumun yaplamadn ve donanmann hareketsizliini gren Fatih, 22 Nisan 1453 gn, byk bir deh eseri olarak, 70 kadar gemiden mteekkil 'Trk ince donanmas'm Tophane ve Beyolu zerinden, karadan geirerek, bir gecede Kasmpaa'dan Halic'e indirtti. Byk toplar surlarda gedikler amt. 29 Mays 1453 sal gn son byk hcumun balamasyla ehir dt. Hcum srasnda iki bin kii civarndaki Mehter takm "Hcum Marm" alyordu.

Topkapsndan ehre giren Fatih Sultan Mehmet, Ayasof-ya'ya geldi, kendisinden merhamet isteyen Ortodoks Patriine ve halka yle dedi: "Ayaa kalk; Ben Sultan Mehmet, sana ve a-kadaiarma ne btn halka sylyorum ki; bugnden itibaren artk ne hayatmz ne de hrriyetiniz hususunda benim gazabmdan korkmaymz"

F e t h i n S o n u l a r v e n e m i : stanbul'un fethi btn dnya tarihi asndan ok nemli

sonular meydana getirdi. Genel Trk tarihi asndan, Anadolu'nun tamamen ve

ebediyyen bir 'Trk Yurdu' olarak kalmasn temin etmesi ve

Trlleri Anadolu'dan lcartma]

T r a b z o n - R u m m p a r a t o r 1 u u ' n a S o n V e r i i m e s i :

stanbul'un, IV. Hal seferinde (1204) Avrupa'dan gelen Latinler tarafmdan aimmas zerine, Bizansllar, stanbul'u ter-Icedip znik ve Trabzon'da iki ayr devlet kurmulard. Trabzon'daki Rum mparatorluu'nun bamda stanbul'un fethi srasnda David Komnenos bulunuyordu. Snrlar, Karadeniz Erelisi'nden Batum'a kadar uzanmaktayd. Ayrca, mparator Komnenos, blgedeki gl lkelerden biri olan Akkoyunlularla da iyi ilikiler iinde idi. Kzm Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasafia vermiti. 1458 ylnda mparator Komnenos Osmanl Devleti'ne nceden beri verdii yllk bin altm vergiyi vermedi. Osmanllara ballktan da ayrldn bildirdi. Bunun zerine Trabzon zerine bir sefer dzenleyen Fatih Sultan Mehmet 1461 ylmda bu devlete de son verdi.

3 - B A L K A N L A R D A F E T H L E R N D E V A M E T T R L M E S

stanbul'un Fethinden sonra, btn Avrupa devletlerinde Osmanl Devleti'ne kar dmanlk iyice bymt. Fath, giderek artan bu dmanla kar, btn 'Balkanlar'da, Tuna nehrinin gneyinde Trk hakimiyetini temin etmek istiyordu. O srada Balkanlar'da Osmanl Devleti'ne kar duran u devletler bulunuyordu: Mora'da Bizans Prenslikleri, Arnavutluk Kralh, Eflk ve Bodan Prenslikleri, Bosna ve Hersek Prenslikleri, ayrca devrin denizci devleti Venedilc Cumhuriyeti'nin de Balkanlarla ilgisi vard.

Fat, Srbistan zerine dzenledii drt sefer sonucunda bu lkeyi Osmanl Devleti'ne katt. (1453-1459). Ancak o srada Macaristan'a ait olan Belgrat almamad.

Morddaki Bizans Prenslikleri halk, Fatih'e bavurarak, despotlarmdan ikayet ettiler. Sadrazam Mahmut Paa komutasmdaki ordu 1460 ylmda bu prenslikleri ortadan kaldrd.

1462-1464 yllarmda^o^na zerine sefer dzenledi ve sonunda. Bosna ve Hersek Prenslikleri Osmanl Devleti smrlar iine katld. Halk da zamanla Mslman oldular.

Osmanilarn Eflk: ve Bodai dediideri, Kuzey ve Gney Romanya'nn {ki bir baka isimleri de Moldavaya ve Ulahya) gneyini tekil eden Eflk daha Yldrm Bayezt devrinde Osmanl Devleti'ne balanmt. Ancak Fatih devrinde Eflk Beyi Kzkl Voyvoda (ki Ulahlar epe 'cellat' derlerdi, insanlar kazklara vurdurur, ikence yapar ve ortalarmda zevkle yemek yerdi. Bunun iin O'nun Bat dnyasndaki bir ad da Drakul 'eytan' idi). syan etmi, Osmanl elilerinin ve esir ald Hamza Paa'mn ve askerlerinin sarklarm balarma iviletmi, kaza vurdurmutu. Halkma yapt zulm ok byk ve tyler rpertici idi. Fatih Sultan Mehmet 1462'de bizzat dzenledii bir seferle isyan bastrd ve Eflk' Osmanl Devleti'ne balad. 1455 ve 1476'da da Bodan nce himaye altna ve soma da hkimiyet altma almd.

Fetihten soma, Papalm nclnde, Venedik Cumhuriyeti, Srp Kral ve Arnavutluk Kral skender Bey ile dier Avrupa Devletlerinin de yardm ile Osmanl Devleti'ne kar bir 'Hal Seferi' almt. Fatih'in Ege Denizi'ndeki ve Balkanlardaki faaliyetleri sonunda varl 'deniz ticareti'ne dayanan Venedik Cumhuriyeti byk zarar grm ve bunun iin bu Hal seferinde ba ekiyordu. 1463-1479 yllar arasnda 16 yl sren bu savalarda, Avrupa devletleri, zaman zaman doudaki Trk ve Mslman baz devletleri de yanlarna ekerek Osmanl Devletine kar dmanca bir tavr aldlar.

Bu uzun sava srasmda, Venedikliler denizlerde stn olduklar iin Trk ky ehirlerine ok zarar verdiler. Antalya ve zmir'i yalap yktlar. Bu arada Trk akmc beylerinden Turhan Beyzade mer Bey Venedik ehrine iki saat mesafeye kadar yaklaarak, Venedildilere karlk verdi. Sonunda, Fatih Sultan Mehmet, Venediklileri yenilgiye uratarak. Mora yarmadasndan kard, Eriboz'u ald. 1466-1467 Arnavutluk zerine iki sefer dzenledi ve nihayet 1478'de son Arnavutluk seferi ile btn Arnavutluk fethedildi.

Bu sava sonunda Venedikliler, vergiye balanmakla beraber, Osmanl Devleti'nde 'Balyos' (eli) bulundurmak ve Osmanl denizlerinde serbest ticaret yapmak hakkn elde ettiler. (Batya verilen ilk imtiyazlar)

4 - F A T H D E V R N D E A N A D O L U ' D A H A K M Y E T M C A D E L E S

Fatit Sultan Mehmet'in niyeti Fn-at nehri ve Toros Dala-rmdan batda kalan topraklada. Anadolu Birlii'ni temin etmek ve Tuna'dan Frat'a uzanan, stanbul bakentli bir devlet meydana getirmekti. Halbuki, Anadolu'da hl, Karamanoullar, Candaroullar, Dulgadroullar, Ramazanoullar Beylikleri ve Trabzon Rum Devleti, baz Ceneviz kaleleri bulunuyordu. Dou Anadolu'da ise Akkoyunlular Trk Devleti, Osmanl Devleti'ne kar dmanca davranlarda bulunuyordu.

Fatih Sultan Mehmet evvel, 1459'da Cenevizlilerden Amasra'y ald ve 1460'da da Candaroullar Beylii'ne son vererek Sinop'u Osmanl snrlarna katt. 1466 ylnda ise, Osmanl Devleti iin her zaman arkadan tehiilce oluturan Karamanoullar Beyliine bir sefer dzenleyerek, Bu topraklarmn byk bir ksmn egemenlik altna alnd. Karaman Beyi Kasm Bey'in II. Beyazt'la anlamas sonucu 1483 ylnda Karaman Beyi ortadan kalkm oldu.

Akkoyunlu Trk Devleti hkmdar Uzun Hasan, Karaman Beyi Pir Ahmet Bey'in de tevikleri ile Osmanl Devleti'ne kar hareket geti. Avrupa Devletlerine 'Rumeli sizin, Anadolu benim' diye haberler gnderen Uzun Hasan, 1472 ylnda sava balatt. Devrin iki gl Trk Devleti olan, Osmanl ve Akkoyunlu Devletlerinin ordular 1473 ylmda Erzincan yakmmdaki Otlukbeli mevkiinde karlatlar. ki saat kadar sren sava Akkoyunlularm mthi bir bozgunu ile sonuland ve Uzun Hasan canm zor kurtarabildi.

Otlukbeli zaferi ile doudaki mttefiklerinden mahrum kalan Avrupa Devletleri Fatih Sultan Mehmet karsmda daha fazla dayanamadlar. Ayrca Akkoyunlular douda Osmanllar iin bir tehlike olmaktan km oldular.

O s m a n l M e m l k l i k i l e r i : Fatih Sultan Mehmet dneminde. Memlk Devleti ile

Anadolu Hkimiyeti zerine mcadele edilmiti. Anlamazlk noktalar balca ksmda toplanabilir.

Hicaz Su Yollan Meselesi: Fatii Sultan Metmet Hicaz'dan dnen bir din bilgininden "haclan yoilai'da susuzluktan ok sknt ektikleri" haberini almt. Bunun zerine Memlk Sultan Seyfeddin nal'a bir mektup yazarak (1459) "su yllarnn tamirini ve imkanlar lsnde yeni havuzlar yapl-masm" istemiti. Memlk Sultan, Fatih'in bu isteini i ilerine mdahale sayarak reddetti. Bu durum iki lke arasnda gerginlie sebep oldu.

Dulkadroullan Beylii'ndeki Taht Kavgas: Dulkadro-ullar Beylii (Mara), Memlk Devletine bal idiler. Ancak elebi Mehmet ve Fatih Sultan Mehmet Duikadrouilar'nm Iczlar ile evlenmilerdi. Osmanl Devleti bu akrabalk durumunu ne srerek, beyliin taht ilerine kartlar. Memlkl Devleti de bu konuda taraft. Bylece iki devletin destekledii adaylar arasnda atma balad.

Osmanllarda Memlkler arasndaki nc mesele ise protokol meselesi idi. Yazmalarda, taraflar kendilerine hakszlk edildii kanaatinde idiler.

5 - F A T H S U L T A N M E H M E T Z A M A N I N D A D E N Z L E R D E K A Z A N I L A N B A A R I L A R

Fatih Sultan Mehmet zamanmda Akdeniz'in "Trk gl" olmas biraz uzak grnse de, Karadeniz'in ve Ege Denizi'nin birer "Trk i denizi" haline gelmesi mmknd.

A d a l a r n F e t h i : stanbul'un fethinde, donanma olduka gelitirilmiti. Fa

tih, Osmanl Devleti'nin denizlerdeki rakibi Venediklilerle boy lebilmek iin, donanmay devaml glendirdi. 1456 ylmda Ege Adalarndan mroz, Taz, Limni, Bozcaada, Semadi-rek, 1462'de Midilli ve 1470 ylnda ise Eriboz adalar fethedildi. Rodos Adas, Hristiyanlm hizmetinde bulunan ve Avrupa Devletlerinin nc karakolu gibi alan Sen-Jan valyelerinin elinde idi. Bu adaya sefer yapid. 1480 ylmdaki son sefer ay kadar srd ise de fethedilemedi.

t a i y a S e f e r i : Tvk donanmasnn Ege Denizi'ndelci bu baarlar yans

ra, Akdeniz'e inerek gerekletirdii nemli bir harekat da Gedik Ahmet Paa'mn komutanlmda Yunan adalarmm fethi iin dzenlenmiti. 1479 ylnda Kefalonya, Zanta, Ayamavra adl bu adalar fethedildii gibi, 1480 ylmda da, Gedik Ahmet Paa gl bir donanma ve ordu ile, talya'nm gneyini tekil eden Napoli Krallmm Otranto ehrini kuatt. Otranto'nun fethinden sonra btn talya'da byk bir heyecan meydana geldi. Ancak Fatih devrinin, en ilgin seferlerinden olan bu talya karmas, Fatih Sultan Mehmet'in vefat zerine devam ettirilemedi.

K r m H a n l n n B a l a n m a s ( 1 4 7 7 ) : Fatih devrinde Osmanl Devleti'ne balanan dier bir

Trk lkesi de Krm Hanl idi. Krm Yarmadas bu devirde Kpak Trklerinden Krm Hanlarmn idaresi altmda idi. Dou Avrupa'nm bu gzel blgesi, yallar ile stanbul'u, bol sebze ve meyveleri ve nefis havas ile Akdeniz Jaylarm andnr. Karadeniz'e ve stanbul Boaz'na hakim stratejik neme sahiptir. Kefe liman dil (Volga) nerhi ve Hazar Denizi ile Trkistan'a ve Uzak Dou'ya balanrd. O devrin smrgeci devletlerinden olan Cenevizliler Krm'm nemini anlamlar ve daha soma da 19. yzylda ngilizlerin Hindistan'da yaptldar gibi, lkenin ilerine doru ilerlemiler, Krm Hanlmm i ilerine karmaya balamlard.

Fatih Sultan Mehmet, Cenevizlileri Galata'dan ve Amasra'dan kardktan soma, Krm'daki varlklarma da son vermek ve bylece Asya ticaretine tamamen sahip olmak istiyordu. Krm halk Mslman Trklerdi ve Krm'm elde edilmesi ile, zaman zaman isyan eden Bodan ve Eflk blgeleri de doudan kuatlm olacakt. 1474 ymda Gedik Ahmet Paa komutasmdaki Osmanl Devleti Donanmas Knun'a gnderildi. Ceneviz-lerin elindeki btn limanlar almd ve blgedeki talyanlarn varl ortadan kaldmld. Menh Giray Han, Osmanh Padiah-

na bal olmak zere Krm Hanlma tayin edilerek 1477 ylnda Osmanl Devletine baland. Kmm'm fethiyle Karadeniz bir Trk gl haline geldi.

F a t i h S u l t a n M e h m e t ' i n l m : 30 Mart 1432'de Edirne'de doan Fatih Sultan Mehmet

Han ilk defa 1444 ve ikinci defa 145rde padiah oldu ve 30 yl Osmanl Devleti'ni baardan baarya gtrdkten soma, 1481 ylmda 49 yamda iken, Gebze civarmda, nereye gittiini kendisinden baka kimsenin bilmedii ordusunun bamda, vefat etti.

F a t i h S u i t a n M e h m e t ' i n a h s i y e t i Fatih ' in ol^ yksek bir ahs iye t o larak y e t i m e s i n d e m u h a k k a k ki , babas Sul tan II.

Mura t Han 'm roln ha t r lamak gerekir . Sul tan II. M u r a t Han' n o lu Fat ih 'e verdii t le r kk bir ki tapk ha l indedi r ki, sonunda yle demekted i r : "Ey o lum, padiahlar , e l inde terazi tu tmu bir k imseye benzer ler . Sen pad i ah o lunca teraziyi doru tu tman is ter im, O zaman , yce Allal da senin iyiliin ister. Herey Allah ' n m a l m u d u r , her ey ancak O 'nun tarafndan bilinebilir ."

(Fatih Sul tan M e h m e d ' e Nasihat ler)

145 l 'de on dokuz ya nda nc defa O s m a n l h k m d a r olan Sul tan II. M e h m e t stanbul 'u fethedip bin yz yllk ark R o m a mpara tor luu 'nu or tadan kald rarak bi hakk n Fatih unvann ald gibi yksek kabi l iyet ve dehas y le dost ve d m a n a kudre t in i tesl im ettirmi byk bir devlet reisi idi.

Fat ih Sul tan M e h m e t 1481 (H. 886) tar ih ine kadar otuz sene padiahl k e tmi , b izzat ye rmi be seferde bu lunmu tu r . Yl o ldu ki sefere git t i , .sefer o ldu ki, iki .seferi b i r y lda yapt . Mevcu t Osman l m l k n e on sekiz ikl im katt . Anado lu 'da bir hr is t iyan devlet i brak l mad . Bosna da dahil o lmak zere Balkanlar t a m a m e n ele geirdi . Yirmi ya nda s tanbul fatihi olan Sul tan M e h m e t , az im ve irade sahibi , t emkinl i ve verdii karar mut lak suret te tat-bit eden bir ahsiyet t i . Devle t idares inde sertt i . Hiss iyat n g iz lemeyi bilir, yapaca .seferieri tatbik sahasna koyuncaya kadar gizli tutar ve sonra maksad n b i rden bire m e y d a n a kordu, bu yzden dmanlar n ar tarak bir senede b i rka ftuhata b i rden nai l o lurdu. Harp te cesurdu, i cab nda ve bir tehlike annda malubiye t i n l emek iin ileri atlr, askeri teci ederd i . Yer inde soukkanl l n ve itidalini muhafaza e tmesini bil irdi .

Kendis i bilgili , ana dili T r k e d e n baka b i rka l isana (Arapa , Farsa , Y u n a n c a gibi) vakf ve ayn z a m a n d a da airdi . Serbest fikirii o lup taassubu yoktu , l imleri davet ederek i lm ta r t malar yapt r rd . Bazen mk l m e v z u l a r v e r m e k suret iy le l imlere risaleler yazdr r ve bunlar tetkik ederd i . Fa r sadan ve r u m c a d a n A r a p a y a t e rcme ed i lmi felsef eserier i okur ve yan na getirdii l imler le , mdave le - i efkr (fikir al verii) ede rd i . B a t l a m y o s har i tas n 1466'da filozof vrokios 'a yen iden t e rcme ett ir ip, is imleri Arap harfleri ile yazdrm t r , lm mese le le rde hangi din ve m e z h e b e m e n s u p olursa o lsun l im duya r sa onu s tanbul 'a ge t i rmek iin her fedakri i yapard . Mehur heyet - inas (as t ronomi ve ma temat ik bi lgini) Ali Kuu . Fatih z a m a n n d a is tanbul 'a geldii gibi Mol la Cami i 'y i de davet e tmi t i . M e h u r talyan ressam kk Bell ini de davet le s tanbul 'a ge lerek Fatih ' i resmini yapm ve byk bir h i m a y e grmt ,

Fat ih Sul tan M e h m e t s tanbul 'u en l end i rmek iin gerek Anado lu 'dak i T r k l e r d e n ve gerek zaptett ii yer lerdeki Hr is t iyanlardan bir hayl i aileyi bu raya naklet t i rdii gibi , s tanbul 'u sosyal ve klUirel messese le r l e ss lemi ve cami in in yan na z a m a n n en y k s e k h u k u k ve ilahiyat fakl te ler inden olan m e h u r Saln- S e m a n medrese le r iy le , bunlar t a m a m l a m a k zere 'Tet ime ' medreseler ini yaptrmt r .

Fatih S u i t a n M e h m e t ecdad z aman ndan beri m e v c u d olan kanunlar 'Kanunnme- i Al-i O s m a n ' ismi al t nda tedvin ett irdii gibi, kendis in in koyduu kanunlar da b u n a i lave etmit ir .

(smail Hakk Uzunar l , O s m a n h T a r i h i C . i l , s, 144 vd)

G - OSMANLI DEVLET'NN SLM DNYASININ LDER OLMASI

( S u l t a n I I . B a y e z t ve Y a v u z S u l t a n Sel i m D n e m l e r i )

S U L T A N II. B A Y E Z I T D N E M

Fatih'in lmnden som-a, oulla-mdan Sultan II. Bayezt, vah olduu Amasya'dan gelerek padiah oldu. Ancak, sadrazam Karaman Mehmed Paa bata olmak zere baz devlet adamlar, o srada Karaman valisi olan Fatih'in kk olu Cem Sul-tan'm padiah olmasn istiyorlard.

C e m S u l t a n O l a y : Sultan Cem, aabeyi Sultan II. Bayezt'm padiahln

kabul etmeyerek O'na kar hai'ekete gemi ve bir aralk Bur-sa'y ele geirerek, Anadolu'da hkmdarln ilan etmise de, som-a yenilerek Msr Devleti 'Memlklara' snmt. Sultan Cem, Memlklar yannda iken 'Hacca' gitmi ve daha sonra Anadolu'dan Karaman Beyi Kasm Beyden gelen haberler zerine tekrar Anadolu'ya gelmiti. Bu seferde yenilen Sultan Cem, Rodos Adas'm hal ellerinde tutan, Rodos valyelerine snd. Amac Rumeli'ye karak ansn bir kere de Rumeli'de denemekti. valyeler, II. Bayezt ile anlam olduklar iin, O'nu Fransa'ya gtrdler. Soma Roma'da Papa'ya teslim ettiler.

Batllar, nihayet, ellerinden stanbul'u alan Fatih'in 'sevgili olunu' ele geirmilerdi. O'nun zerine eitli planlar kurdular. 'Hal seferleri' dzenlemek ve Sultan Cem'den faydalanmak istediler. Ancak baaramadlar. Papa O'nun hristiyan olma-

s iin olc srar etti ise de, cabul ettiremedi. Papaya "Deil Os-manl Padiahl, hatta btn dnyann padiahh iin dahi dinimi reddetmem" diye cevap verdi. Nihayet 1495 ylmda O'nu zehirlediler. Sultan Cem ldnde 35 yamda idi.

Cem Sultan olay; Fatih Sultan Mehmet ile Yavuz Sultan Selim dnemlerinin arasnda II. Bayezt dneminin durgun gemesinin sebeplerindendir. Cem Sultan olaymm dier nemli bir yn de, "devirme" yneticilerle Trk asilzadeleri arasndaki iktidar mcadelesine etkisidir. Olaylardan anlaldma gre; Cem Sultan', Mevln soyundan olan Karaman! Mehmet Paa, Bayezt' isedevirmelikten ykselen/j-Zza/t Paa destekliyordu.

S u l t a n II. B a y e z t D e v r i n d e D O l a y l a r : Bu devir, tarihlerimizde, genellikle Fatih Devri ile kyas

lanarak 'snk, durgun' gemi bir devir olarak nitelendirilmektedir. Bu snkln sebeplerinin banda yukarda grdmz 'Sultan Cem Meselesi' olduu gibi, II. Bayezt'm savatan pek holanmayan bir hkmdar olmasmm ve daha ok ilimle megul olmak istemesinin de rol vardr. Sultan II. Bayezt, babas gibi bilgin ayrca deerli bir bestekr ve tasavvufa merakl bir padiaht. Ancak devrinde Osmanl Devleti'nin, gcn ko-rumasm, ordu ve donanmanm gelimesini salamn. Devrinde gneyde Memlklerle, batda Venediklilerle douda ran-Safevlerle mcadele etmitir.

Y A V U Z S U L T A N S E L M D N E M

Y a v u z S u l t a n S e l i m ' i n P a d i a h O l m a s : Sultan II. Bayezt'm, son yllarda iyice ihtiyarlamas ve

douda artan Safev tehlikesini nleyememesi zerine, oullarndan birinin padiah olmas gndeme gelmiti. Bilhassa, Manisa'da bulunan ehzade Korkut, Amasya'da bulunan ehzade Ahmet ve Tarbzon'da bulunan ehzade Selim bu taht mcadelesinde nde idiler.

Devlet ileri gelenleri Amasya'da bulunan ehzade Ahmet'i Sultan Bayezt'm yerine geirmek istiyorlard. Yenieriler ise.

giderek nem kazanan ran-Safev tellikesine kar, Tarbzon'da buiunduu srada bu mesele iie baari ekiide uraan, l-kmdarla daia yetenekli grdkleri ehzade Selim'i istiyorlard.

ehzade Selim, vezir-i zam Hadun Ali Paa bata olmak zere devlet ileri gelenlerinin ve babasnm, aabeyi ehzade Ahmet'i tahta karmak istediklerini renince, Trabzon'dan gizlice Krm'a geerek. Kefe Sancak Beyi olan olu Sleyman'n (Kanun Sultan Sleyman) yanna gitti. Oradan, Krm Hannn da yardm ile toplad kuvvetlerle, Trakya'ya geti. Sultan IL Bayezt ve vezirleri, O'nu oyalamak iin nceden beri istedii ekilde Rumeli'de bir sancak vererek, zaman kazanmak istediler. Dier taraftan da ehzade Ahmet'i tahta karmak iin faaliyetlerini hazrladlar. Bu defa Yavuz Selim, tekrar geri dnerek stanbul zerine yrd. Sultan . Bayezt, bizzat ordunun basma geerek ehzade Selim'i orlu yakmmda karlad ve Yavuz Selim kuvvetleri kahramanca savamalarna ramen yenildiler. ehzade Selim, Kmm'a kat.

Yenieriler, srarla Yavuz'u tahta karmak istiyorlard. nk O'nun babas ile yapt savataki maharetini grmlerdir. Sultan II. Bayezt'a bask yaparak, Yavuz Selim'i arttlar. Yavuz Selim, stanbul'a geldi ve babasmdan padiahl devir ald. (24 Nisan 1512)

Sultan . Bayezt, dinlenmek zere, Dimetoka'ya. gitmek iin stanbul'dan ayrld. Ordunun bir isyan sonunda tahttan in-dkilmesinden zgn olan 11. Bayezt, Edhne civarnda yolda vefat etti.

Yavuz Sultan Selim, tahta getikten soma durumunu salamlatrmak iin, aabeyleri ehzade Korkut ve ehzade Ahmet ile nce anlaarak meseleyi zmlemek istedi. Ancak daha soma. ehzade Ahmet'in, padiahlm tanmamas. ehzade Korkut'un da ayn niyetleri tadm anlamas zerine, Anadolu'ya byk bir ordu ile geerek, kardelerinin kuvvetlerini datt ve hkmdarlm salamlatnd. (1513)

1 - O S M A N L I - R A N M N A S E B E T L E R

1502 ylmda ran'da AJdcoymlulai' Devleti son bulmu ve yerine, yine bir Trk lanedanndan olan ah smail Safev, ran'da Safev Devletini kurmutu. Safevler, ran, rak, Dou Anadolu, Gney Kafkasya gibi blgelere hkim olmulard. ah smail, Anadolu'yu ele geirmek istiyordu. Taraftarlar Anadolu'da youn bir propaganda faaliyetine giritiler. Hami-deli ve Teke (Antalya, Mula civar) taraflarnda ah smail'in ahkulu adl bir taraftar nemli bir isyan kard. syan zorlukla bastrld, bu olaylar II. Bayezt'm son yllarnda Osmanl Devleti'nde cidd bunalmlar meydana getirdi. Oullar ehzade Selim, Ahmet ve Korkut arasnda daha babalarmm salnda taht mcadeleleri balad.

Y a v u z S u l t a n S e l i m ' i n r a n S e f e r i : Yavuz Sultan Selim, Trabzon'daki deneyleri ile biliyordu

ki, devleti tehdit eden en nemli tehlike ran'dan geliyordu. ah smail, mezhep temeline dayal olarak kurduu devletini Anadolu'ya doru geniletmek istiyor ve Osmanl Devleti iinde devaml i karklklar kartyordu. Yavuz Sultan Selim'in padiah olmasn temin eden ordu da, O'ndan bir an nce ran-Safev tehlikesini bertaraf etmesini bekliyordu.

23 Nisan 1514'de Orduy- Hmaym, Yavuz Sultan Selim Han'n komutasmda skdar'dan hareket etti. Sivas'a geldiinde 40 bin kiilik bir blm orada brakt. ran topraklarna girdi ve 23 Austos 1514'de Gney Azerbeycan'da aldran ovasmda ah smail'm yz bin kiilik ordusunu mthi bir bozguna uratt. ah smail canm zor kurtard. aldran zaferi sonucunda Dou Anadolu Osmanl topraklarna katld. Diyarbakr (mid) ve evresi almd. Ayrca Osmanl Devleti'ne bal olmakla beraber. Memlk Devleti ile de ilikileri bulunan Dulgadroullar Trkmen Beylii de Turnada savanda tamamen ortadan kaldrlarak Osmanl Devleti'nin bir vilyeti haline getirildi.

2 - O S M A N L I - M E M L K M N A S E B E T L E R

Memiic Devleti, Msr'da kurulmu olan bir Trk Devleti di. Fatii devrinde Hicaz su yollarnn tamiri ve bakm meselesinden dolay Osmanl Devleti ile anlamazla dmt. Ayrca, II. Bayezt'm tahta kt snada da Sultan Cem'e yardm etmi ve ukurova'da bulunan ve hal Osmanl Devleti'ni balanmam bulunan Ramazanoullar Beyliini denetimleri altna almaya, Duigadu-ouila Beylii'nin de i ilerine karmaya balamlard. Bu durum Memlk Devleti'nin Anadolu ilerine mdahalesi demekti.

1485 ylnda balayan savalar 1491 ylna kadar alt yl srm ve daha ok, ukurova ve Toroslar civarnda meydana gelmiti. ki tarafn byk kayplar verdii bu savalar sonunda nemli sonular meydana gelmedi ve yaplan anlama ile, Osmanl Devleti savatan nceki smrlarma ekilerek, geici olarak bu mesele kapand. Aadaki konuarda grlecei gibi, Memlk Devleti ile olan anlamazlk, Yavuz Sultan Selim devrinde Msr'm fethedilmesiyle sona erecektir.

Y a v u z Su i t a n S e l i m Ha n ' n M s r S e f e r i v e H a l i f e l i i n O s m a n l H k m d a r l n a G e m e s i :

Yavuz Sultan Selim, ran seferinde olduu gibi, Msr seferine kmadan nce de, bu seferlerinin mslman devletler ve ordular zerine olmasndan dolay, hakll hususunda devrin eyhlislm ZemhiU Ah Cemal Efendi'den feh'a ald.

Dulgadr Beyliinin 1515 ylmda tamamen Osmanl Devleti'nin bir vilayeti haline getirilmesinden soma. Memlk Dev-leti-ran-Safev Devleti ile Osmanl Devleti'ne kar anlama yapt. Hatta, Suriye'den ran zerine gitmek isteyen bir Osmanl kuvvetini, topraklarndan geirmedi. Ayrca Memlklar ile Osmanl Devleti arasmda Fatih devrinden beri anlamzlk vard. II. Bayezt devrinde bu anlamazlklar savaa dnm ve sonra biraz yatr gibi olmutu. Yavuz Sultan Selim, ran meselesini hallettii gibi, Msr'a yneldi.

Memlk Devleti, slm Halfesini himayesinde bulundurmas, Mekke, Medine, Kuds gibi kutsal yerlerin topraklar arasmda bulunmas sebebiyle stn bir manev gce sahipti.

1516 ylmda Yavuz Sultan Selim sefere kt. Ordu ukurova'ya geldii zaman, blgedeki Ramazanoullar Beylii kendiliinden Osmanl Devleti'ne katld. Msr ordusu da Halep civarnda Merc-i Dbkta karargah kurmu bekliyordu. 24 Austos 1516'da iki ordu karlat. Sava Osmanl Devleti kazand.Memlk Sultan Kansu Gavri, savata ld. Suriye ksa zamanda tamamen Osmanl topraklarma katld. Yavuz Sultan Selim'in ileri hareketi devam ediyordu. Bu arada hkmdarlarn daima seimle belirleyen Memlk Devleti idarecileri, Sultan Kansu Gavri'nin lm zerine Tomanbay' sultan olarak semilerdi. Tomanbay, Yavuz'u yolu zerinde yeniden bir ordu kurarak, O'nu durdurmak istiyordu.

Yavuz Sultan Selim, Sina ln, koca bir ordu ve ordunun btn ar donamm, toplaryla beraber be gnde (11-16 Ocak 1517) antc bir hzla geti. Tomanbay ve kuvvetlerinden arta kalanlar bir mddet sokak sava yaptlarsa da Nisan 1517'de onlar da tamamen ortadan kaldrld.

H a l i f e l i i n O s m a n l D e v l e t i ' n e G e m e s i : Halifelik makam, 632 ylmda Hz. Peygamber'in (s.a.) ve

fatndan itibaren 'Drt Halife dnemi (632-661)' soma 'Emevler dnemi (661-750)' ve nihayet 'Abbasler dnemi (750-1517)' olmak zere dnem Araplar tarafmdan doldurulmutu. te Yavuz Sultan Selim'in Msn' fethiyle birlikte, bu makam Osmanl padiahlma ve dolaysyla Trkler'e gemitir. Son Abbas Halifesi III. Mtevekkil, Msn seferinin dnnde, Ayasofya'da yaplan bir merasimle, Halifelii Yavuz Sultan Selim'e devretmiti.

Msr seferi sonunda, Hicaz Msn, Suriye, Filistin Osmanl topraklarna katld. Kbrs' elinde tutan Venedikliler vergiye baland. Hindistan'dan gelen 'Baharat yolu' Osmanl Devleti'nin eline geti. Bylece tarih 'pek ve Baharat' yollar ki o zamanlarda dnya ticaretinin en nemli yollar idi, Osman-

l Devleti'nin kontrolne gemi oldu. Osmanl Devleti hazinesi, elde edilen ganimetlerle doldu.

Ayrca, slmiyetin kutsal emnetleri (Emnet-i Mukaddese), Mekke, Medine ve Kahire'den stanbul'a getirildi. Hz. Peygamberin sanca bata olmak zere bu kutsal emnetler bugn Topkap Saray Mzesi'ndedir.

Y a v u z S u l t a n S e l i m ' i n D o u S i y a s e t i : Yavuz Sultan Selim, btn slm milletlerini ve tabi b

tn Trk topluluklarm bir devlet ats altnda toplamak istemiti. Eer ran' tamamen yenibilseydi, Trkistan'a ulamak niyetindeydi. O'nun Msr seferi sonunda slm dnyasmm ok mhim bir ksmn Osmanl Devleti ats altnda topladn gryoruz. Hkmdarl uzun srmedii iin 'Avrupa' hakkm-daki dnceleri belirsiz kalmtn. Ancak, muhakkak ki, 'doudaki hedeflerine' ulatktan sonra 'Bat'ya ynelecei dnlebilir.

Y a v u z S u l t a n S e l i m ' i n l m : 1512 ylmda 42 yamda iken padiah olan Yavuz Sultan

Selim Han, 50 yamda 1520 ylmda, Edirne'de ordusunun bamda yeni sefer hazrlklar iendeyken ld. Arap ve Fars dillerini iyi bilirdi. Farsa iirleri vardr. Rakibi, ran-Safevi hkmdar ah smail ise daha ziyade Trke iir yazard. Ksa sren hkmdarlmda byk iler baaran Yavuz Sultan Selim Han, korkusuzluu, atakl ve stn askerlik kabiliyeti, enerjisi, zeks yznden ok sevilmi ve beenilmi, somaki devirlerde ok lmtr.

3 - T R K D E N Z C L N N G E L M E S V E D E N Z L E R D E H A K M Y E T M C A D E L E S

Osmanl Devleti'nin temelinin atld Marmara Denizi kylar idi. Rumeli kylarmda da baz yerler aimmca, Osman-llarm bir deniz gcne ihtiya duyacaklar aktn. Dier taraftan, Osmanllar ile komu olan Bizans'n Karesioullar, Saru-han, Aydnoullar, Menteeoullar ve Candaroullar beylik-

lerinin kk, byk birer donanmas bulunmaktayd. Mslman Trkler Akdeniz ve Ege sahillerine yerletikten sonra, denizcilikle ilgilenmilerdi. Trkiye Seluklularnn ilk zamanlarmda zmir'de bir beylik kurmu olan aka Bey, kurduu donanma ile bu konuda nc olmutu. Daha sonra da. Karesi, Aydn, Sai-uhan, Mentee Beylikeri donanmalar kurmular ve Ege ile Akdeniz'de korsanla balamlard. Rakipleri ise Latin korsanlar idi.

Osmanllarn daha ilk yllarnda Karamrsel'dt kk bir tersaneleri vard. Sonra, Karesi Beyliinin almnas ile donanmalar da Osmanhiara geti. Edinik'te bir tersane kuruldu. zmit'in fethi ile orada bir tersane kuruldu. Rumeh'ye getikten soma, Gelibolu tersanesi yapld. Yldrm Bayezt dneminde Anadolu Birlii salanm ve Akdeniz'de de donanma bulundurmaya balanmt.

Fatih Sultan Mehmet, stanbul'un fethi srasnda drt yz paraya yakn bir donanma kurdurdu. Baltaolu Sleyman Bey kumandasndaki bu donanma Karadeniz'de de faaliyet gsterdi.

//. Bayezt dneminde, Venediklilerle olan savalar dolaysyla donanma nem kazand. Kemal ve Burak Reislerin idaresinde Mora'dan tamamen karlan Venedikliler denizlerde yenildi. Modon, Koron ve nebaht gibi kaleler alnd. Ayamavra Adas almd. Bu deniz seferi su'asmda Burak Reis, Venedik gemileri arasnda kalnca, kendi gemisini atee vererek, cam pahasna dman gemilerini yakt. Venedikliler 1502 ylnda bar istemek zorunda kaldlar.

Yavuz Sultan Selim, Msr seferi srasnda donanmadan byk faydalar salad.

Osmanl denizcilinin en yksek devri, Kanuni Sultan Sleyman dneminde Barbaros Hayredin Padnm. kaptanl ile yaand.

Osmanl denizcilini; Kemal ve Burak Reisler, Baltaolu Sleyman Bey, Barbaros kardeler Oru ve Hzr Reisler, eydi Ali Reis, ayn zamanda bilgin olan Piri Reis, Kl Ali Paa, Kurdolu Hzr Reis gibi nice kahraman, bilgin ve fedakr denizciler ykseltmilerdir.

H- OSMANLI DEVLET'NN ZRVEDE OLDUU DNEM

( K a n u n S u 1 1 an S l e y m a n D n e m i v e S o n r a s )

K A N U N S U L T A N S L E Y M A N ' I N P A D A H O L M A S I

Kanun Sultan Sleyman, Yavuz Sultan Selim'in tele olu olduu iin rakipsiz olarak, 26 yanda tahta kt. Babas Yavuz Sultan Selim devrindeki 'Dou siyasetine son vererek, 'Ba-t'ya yneldi. nk, o srada Avrupa'da byk deiiklik olmu. Alman mparatoru Charles-Quint (ariken) ispanya'y, Macaristan' kontroine alm, kendisine kar koyan Fransa'y tehdide balamt. Dier taraftan. Kuzey Afrika'da Barbaros Hayrettin Paa ile de savaa girimti. Bu bakmdan, Osmanh Devleti'ni Akdeniz ve Orta Avrupa'da tehdit ediyordu. Kanun Sultan Sleyman, evvel, devlet iindeki ayaklanmalar ve ka-klklar ortadan kaldrmak iin harekete geti.

K a n u n D e v r i n d e s y a n l a r : Kanun, babasnn ok gl bir devlet brakmasndan ve

baka kardeleri olmadmdan saltanat kavgalar ile uramad. Acak O'nu bir sre megul edecek olan i isyanlarla karlat.

Bu isyanlarn bir blm, Yavuz devrinde fethedilen Memlk topraklarnda meydana geldi.

M s r ' d a k i s y a n i a r : nceden bir Memlk komutan olan Canbirdi Gazali Ya

vuz Sultan Selim tarafndan am (Suriye) valisi olarak tayin edilmiti. Yavuz'un lmnden sonra, Memlk Devleti'ni yeni-

den Icurmak iin larelcete geti. Ancak Msr valisi Hayr Bey, Osmanl Devleti'ne sadk kald ve dier taraftan Kanun'nin gnderdii kuvvetler de gelince bu isyan bastmid. (1521)

Sadrazamlk bekleyen Ahmet Paa'nm Msr'a vali olarak gnderilmesi ve isyan etmesi zerine Sadrazam brahim Paa Msr'a giderek isyan bastrd.

A n a d o l u ' d a k i s y a n l a r : Kanun devrindeki i isyanlarn ikinci blm, dolayl

olarak ran Safevileri ile de ilgisi olan ve Anadolu topraklarmda meydana gelen isyanlardr. Bu isyanlar Anadolu'da Iran yanls baz kiilerin kard, isyanlardr. Veziri zam brahim Pa-a'nm yerinde ald tedbirler sonucu bu ayaklanmalar ksa zamanda ortadan kaldmld.

1- A V R U P A ' D A G E N L E M E

a- O s m a n l - M a c a r M n a s e b e t l e r i : Kanun Sulltan Sleyman'n padiah olduu srada, Os

manl Devleti iin Avrupa'da en nemli tehlike, Roma-Germen mparatoru Charles Quint'in (ariken); spanya, Almanya, talya'nm kuzeyi, Fransa'nn kuzey ve dousunda baz topraklar ve Avusturya topraklarmdan meydana gelen gl bir devlet kurmu olmasyd. ariken, Macaristan kral 11. Layo'a kz kardeini vermek, O'nun kzkardeini de kendi kardei Ferdinan-da'a almak suretiyle, Macaristan' da nfuzu altma almt. Arada kalan Fransa, varln srdrebilmek iin Osmanl Devle-ti'nden yardm istiyordu. Bu artlar altnda, Kanun, Macaristan'a kar ilk seferini dzenledi ve Srbistan'm muhafazas iin byk nemi olm Belgrat Kalesi'ni fethetti. (1521).

Belgrat'n fethedilmesine ramen, Orta Avrupa'da Macaristan hl geni smrlara ve nemh bir gce sahip devlet olarak, Osmanl Devleti'ni tehdid ediyordu. stelik, Macar Kral IL Layo, Avusturya aridkas ve ariken'in kardei Ferdinand ile akraba olmu, bylece Roma-Germen mparatorluu'nun desteini salamt.

Bu arada, Fransa kral I. Francois (Fransuva), arlicen'e esir dm ve armesi Kanun'ye eli ve mektup gndererek yardm istemiti. Osmanh Devleti iin ariken'in dman olan bir Fransa'nn Bat Avrupa'da mevcudiyeti gerekli idi. nk eer, Fransa'da ariken'in himayesine girerse, Avrupallarm Tu-na'y amalar ve Osmanl Devleti zerine byk bir 'Hal'seferi tertiplemeleri mmknd. Bu bakmdan Kanun Sultan Sleyman ve 'ordu-yu hmynu', Macar kuvvetlerini iki saat gibi bir zamanda tamamen imha etti. Aknc komutanlar Bli ve Hsrev Beyler byk baarlar gsterdiler. Macar kral sava meydanmda ld. (29 Austos 1526).

Moha zaferi, genel Trk tarihinin en byk zaferlerinden biridir. Bu zafer sonunda Macaristan'm baehri Budapete (Budin) almd ve Macar topraklar dorudan Osmanl topraJdar haline getirilmeyerek, Osmanl Devleti himayesinde bir krallk ekline getirilip, basma da Jan Zapolya admda bir Macar soylusu kral yapld.

b- O s m a n l - A v u s t u r y a M n a s e b e t l e r i Macaristan'n bu ekilde kontrol altna almnmasmdan

soma, mparator ariken ve kardei Ferdinand, Macaristan' tekrar ele geirmek iin birok saldrlar dzenlediler. Ferdinand, bir ara tekrar Macaristan' ele geirip, Osmanl Devleti'ne kar hazrlklara giriince, Kanun Sultan Sleyman, 1529 ylnda yeniden Macaristan ve Avusturya zerine bir sefer dzenledi. Tarihlerimizde 'Gaz-y Bec' (Viyana Seferi) ad verilen bu seferde, Macaristan'dan Avusturya kuvvetleri karld ve Jan Zapolya tekrar Macar kral yapld. Viyana ehri de birinci defa olarak kuatld. Ancak haznlklar yeterli olmadmdan fethedilmedi. Bu arada, Osmanl ordusunun karsma, ne ariken ne de Ferdinand kabildi. Avrupa ordular batya doru katlar.

Kanun Sultan Sleyman stanbul'a dndkten soma, Avusturya aridkas Ferdinand, kendisinin Macaristan kral olarak tannmas iin eliler gnderdi. Dier taraftan da iki yz-

llk ederek, Budin'i ele geirmek iin haznlklara balad. Bunun zerine Kanun, ikinci Almanya-Avusmrya seferine kt. Sarfken'in veya Ferdinand'm ordularn hedef alan hu seferde, Trk ordusunun karsna kamayan Avrupa kuvvetleri, iyice batya doru ekildiler. Osmanl kuvvetleri Avusturya'y igal etti, Graz' ald. Almanya-Avusturya mparatorluu bar istedi ve 1533'de istanbul'da yaplan anlama ile, Macaristan tamamen Osmanl denetiminde kalacak, Ferdinand Osmanl Padiahnn stnln kabul edip, yllk 30 bin duka altn vergi verecekti.

Budin Beylerbeyliinin Kurulmas: Kanun devrinde, bir ad da Roma-Germen mparatorlu

u olan ve o devirde Fransa ile ngiltere dndaki Avrupa lkelerinden meydana gelen imparatorluk, 1541 ylnda Macaristan ilerine tekrar kart ve Budin'i ele geirdiler. Kanun Sultan Sleyman yeni bir sefer dzenleyerek, Macaristan' yeniden fethetti ve bu defa., Budin merkez olmak zere Macaristan' bir Osmanl vilayeti haline getirdi. Erdel (Transilvanya) ksmn ise Osmanl Devleti himayesinde bir cralik eklinde dzenleyip, Sigismound'u kral tayin etti. Ferdinand 1551 ylnda Erdel ilerine mdahale edince yeniden balayan savalar sonunda birok yeni kaleler, Sokullu Mehmet Paa komutasndaki kuvvetlerimiz tarafndan ele geirildi. Ferdinand'n yerine geen lmpaYa.toT Maksimilyen, yaplan anlamalar tanmayarak 1564 ylndan itibaren tekrar Macaristan'a saldrd.

Kanun'nin son seferi:

Kanun Sultan Sleyman, Maksimilyen'n saldrlarnn nlenmesi ve Almanya'nm yola getirilmesi iin 72 yanda ve hasta olduu halde, 13. seferine kt. Ordu Zigetvar kalesini kuatt. Bu srada Kanun Sultan Sleyman, savam devam ettii bir srada top sesleri arasnda, ordusunun banda Ota-Hmyun'da (Osmanl Padiahlarmm adm) vefat etti. Kale de onun lmnden biraz sonra fethedildi.

c- O s m a l - F r a n s z l i k i l e r i v e K a p i t l a s y o n l a r :

1515 ylnda Fransa Kral olan L Francois (Fransuva), 1519 ylnda len Almanya imparatoru yerine seilmek im, ariken ile giritii mcadeleyi kaybetmiti. Almanya imparatorlarn prensler arasndan semek zere tayin edilen yedi kiilik semen, bu ite, Osmanl Devleti'nin tehlikesini gznnde tutarak, ariken'i semiti. Halbuki, Fransuva da eer imparator seilirse, 'Trkler'e kar byk bir Hal seferi' dzenleyeceini vaadediyordu. Veraset ve savalar yoluyla, Almanya'dan baka spanya ve spanya'nn Amerika'daki smrgeleri, Avusturya, Sardunya, Sicilya, Napoli, Hollanda, Fransa'nm kuzey ksmlar ve nihayet Macaristan' denetimi altna alan mparator ariken, Fransa'y da ele geirmek istiyordu.

Fransa kral I. Fransuva, ariken'e kar mcadele edebilmek iin Osmanl Devleti'nin yardm temini etmek istedi. Bu arada 1525 ylmda ariken'e yenilip esir dt. Kurtulmak iin, annesini Kanunye eli olarak gnderdi.

Kanun Sultan Sleyman ise, hemen hemen btn Avrupa'y denetimi altma almak zere olan ariken'i durdurmak istiyordu. Bunun iin, Fransa'y desteklemek ve yine, Katolik mezhebini savunan ariken'e kar. Papann ariken'