Analiza e Tipologjive Impiantistike Dhe Metodologjia e Percaktimit Te Faktorit Te eve

“Projekt Diplome - DND”

FIM – Departamenti i Energjitikes 1

Universiteti Politeknik i Tiranës Fakulteti i Inxhinierisë Mekanike Departamanti i Energjitikës

PROJEKT DIPLOME (DND)

Tema: “Analiza e tipologjive impiantistike të prodhimit të energjisë elektrike dhe aplikimi i metodologjisë së përcaktimit të faktorit të emisioneve”

Miratohet nga:

Dekani: Prof.Dr. Andonaq LONDO

Përgjegjës departamenti:Dr. Ramadan ALUSHAJ

Udhëheqës: Prof.As. Flamur BIDAJ

Konsulent: Prof.As. Flamur BIDAJ

Diplomanti: Ferit GODOLJA



Universiteti Politeknik i Tiranës Fakulteti i Inxhinierisë Mekanike Departamanti i Energjitikës

MIRATOHET NGA: DEKANI

Prof. Dr. Andonaq LONDO

FLETE-DETYRE

MBI PROJEKTIN E DIPLOMES NIVELI I DYTE MASTER SH KENCOR

Studenti: Ferit Godolja me Nr. Regjistri: … Dega: Mekanike Drejtimi: Energjitikë

I. Tema e projektit të Diplomës

« Analiza e tipologjive impiantistike dhe metodologjia e percaktirmit te faktorit te emisoneve

II. Afati i dorëzimit të projektit të mbaruar nga studenti

Në datën , 2…/09/2011.

III. Të dhëna mbi projektin

1. Numri i gen set-ve të imporeuara – 446 000 (cop). 2. Ndërprerjet e energjisë elektrike në orë . 3. Strukturat e M.D.B (diesel, benzin) – benzin 1.5% e totalit.

IV. Përmbajtja e projektit të diplomës

i. Relacioni



1. Hyrje 2. Objektivat 3. Metodologjia 4. Analiza e konsumit të energjisë elektrike në Shqipri (2000 ÷ 2010) 5. Analiza e tipologjive impiantistike dhe tendencat:

5.1. në Shqipri 5.2. në Evropë

6. Vlerësimi i prodhimit të energjisë elektrike nga M.D.B-t 7. Metodologjia e përcaktimit të faktorëve të emisioneve nga UNFCCC 8. Aplikimi i metodologjisë 9. Përfundime dhe rekomandime 10. Biblografia

j. Pjesa grafike

1. Grafikët e konsumit dhe furnizimit me energji elektrike

2. Vlerësimi i energisë elektrike të prodhuar

3. Bllok skema e përcaktimit të faktorit të emisioneve të gazeve

V. Kontrolli n ë departament (studenti është i detyruar që materialet e përgatitura deri në datën e kontrollit t’i paraqesë në departament)

1- 19/09/2011 Kontrolli: ………………………… 2- 27/09/2011 Kontrolli: ……………………………….

Udhëheqësi: Prof.As. Flamur BIDAJ

Konsulenti: Prof.As. Flamur BIDAJ

Data e dhënies së detyrës: 16/03/2011

Detyrën e mori për ta kryer studenti: Ferit GODOLJA

Përgjegjësi i Departamentit

[Dr. Ramadan ALUSHAJ ]



PËRMBAJTJA

Pjesa e parë I

1. Hyrje...............................................................................................................................7 II

2. Objektivat.....................................................................................................................10 III

3. Metodologjia................................................................................................................11 3.1. Parathënie..............................................................................................................11 3.2.Zhvillimi i Mekanizmit të Pastër (CDM)...............................................................11

IV 4. Analiza e konsumit të energjisë elektrike në shqipëri (2000÷2010)............................14

4.1. Parathënie..............................................................................................................14 4.2. Bilanci i energjisë elektrike...................................................................................14 4.3. Bilanci i fuqisë elektrike – metodologjia sipas UCTE-s........................................15 4.4. Furnizimi me energji elektrike: gjenerimet, importet, eksportet...........................16

4.4.1.Prodhimi energjitike nga TEC i Vlorës.........................................................19 4.4.2.Prodhimi i energjisë elektrike nga sektori privat...........................................19

4.5.Konsumi i energjisë elektrike.................................................................................21 4.5.1. Impakti ekonomik e 1 kWh të munguar......................................................23 4.5.2. Impakti social i mosfurnizimit me energji elektrike....................................26

4.6.1. Profilet e konsumit dhe kërkesës për energji elektrike.......................................27 4.6.2. Profili i ngarkesës ditore....................................................................................29

4.7. Efikasiteti i konsumit të energjisë elektrike.........................................................31 V

5. Analiza e tipologjive impiantistike dhe tendencat.......................................................34 5.1. Tipologjia impiantistike dhe tendencat në Shqipëri..............................................34 5.2.Tipologjia impiantistike dhe tendencat në Evropë.................................................39

VI 6. Vlerësimi i prodhimit të energjisë elektrike nga M.D.B-t............................................43

6.1. Të përgjithshme.....................................................................................................43 6.2.Vlerësimi i performancës energjitike i gen set.......................................................44

Pjesa e dytë

VII 7. Metodologjia e përcaktimit të faktorit të emisioneve nga UNFCCC...........................54

7.1.Përkufizimet, fushat, zbatimi dhe parametrat.........................................................54 7.2. Procedura bazë e metodologjisë............................................................................56 7.3. Metodologjia e monitorimit..................................................................................75 7.4.Aneksi 1: Faktori i eficencës standarte për impiantet e fuqisë...............................82 7.5.Aneksi 2: Procedurat përkatëse për gjenerusit jashtë rrjetit...................................83



VIII 8. Aplikimi i metodologjisë..............................................................................................89

8.1. Aplikimi i metodologjisë për periudhën kohore (2007 ÷ 2010) ...........................89 9. Biblografia....................................................................................................................93



PJESA E PARË



I. HYRJE

Rritja gjithnjë e më tepër e kërkesës për energji elektrike dhe pakësimi i burimeve parësore ka sjellë një disnivel të theksuar të kurbës kërkesë – ofertë. Për të rritur prodhimtarinë energjitike, prodhuesit dhe shndërruësit të energjive në energji elektrike, kanë vepruar madje edhe veprojnë me mekanizma nga më të ndryshmit dhe më të dëmshmit për mjedisin dhe jetën tokësore.

Me qëllimin e shfrytëzimit sa më racional të burimeve energjitike, shtetet me konsum të madh energjie, të cilët janë edhe fuqitë më të mëdha botërore, kanë nënshkruar shumë marrëveshje dhe konventa. Por, këto konventa dhe marrëveshje në shumicën e rasteve kanë ngelur vetëm në letra.

Sipas të dhënave statistikore te viteve më të fundit mbi gjenerimin e CO2 për banorë do të shohim, se disa shtete të vogla në numër popullsie dhe në sipërfaqe të vogël gjenden në vendet e para të klasifikimit. Në rang botëror kryesimin e mban Katari, kurse, nga shtetet evropiane vendin e parë në klasifikim e mbanë Luksemburgu. Shqipëria në këtë klasifikim në Evropë gjendet e fundit, kurse në botë në vendin e 115-t. Këto të dhëna paraqiten edhe në Figurën 1 mëposhtme:

Fig.1.1. Klasifikimi i gjenerimit të CO 2 për banor (ton/1000 banorë)

“Projekt Diplome

FIM – Departamenti i Energjitikes

Nga grafiku i mësipërm (Fig.1.1.) del nmadh mbi emisionet globale të COafërsisht po të njëjtin rezultat, pra, shtetet me peshemisioneve kanë edhe burime energjitike me prejardhje fosile.

Nëse shikoj ecurinë e kërkesës për energji me gjenerimine ejanë në propocion të drejtë me njëra

Fig.

Nga paraqitja e hartë hartës politike mbi emisionet vrejmprodhimine e CO2 janë vendet me fuqi ekonomike tBrazili.

Fig.3. Harta politike e gjenerimit t


) del në pah, se vendet me ekonomi të zhvilluar kanCO2. N.q.s do të shikojmë hartën e burimeve fosile do t

jtin rezultat, pra, shtetet me peshë specifike të madhe në gjenerimin total tedhe burime energjitike me prejardhje fosile.

r energji me gjenerimine e CO2, do të vërejmë se kra-tjetrën. Kjo duket qartë edhe në figurat e mëposht

Fig.1.2. Ecuria e emisionit të CO2.

s politike mbi emisionet vrejmë që kontribuesit më të mvendet me fuqi ekonomike të madhe në zhvillim, sic janë: Kina, India dhe

Fig.3. Harta politike e gjenerimit të CO2.

8

zhvilluar kanë ndikim të n e burimeve fosile do të kemi

gjenerimin total të

se këto dy kurba poshtëme.

mëdhenjë në : Kina, India dhe



Për të mbrojtur mjedisin dhe jetën tokësore nga prodhimi i dioksidit të karbonit (CO2) dhe efekti serë janë krijuar mjaft organizata shtetrore, apo jo shtetrore në rang ndërkombëtar. Të cilat me anë të politikave dhe mekanizmave përkatës kërkojnë të simulojnë dhe të ndërgjegjësojnë projektuesit, prodhuesit e të mirave materiale dhe shërbimeve (qofshin këta të mëdhenjë apo të vegjël), madje edhe shtresat e thjeshta shoqërore, se jeta në tokë është e riskuar.

Një nga këto organzata më të fuqishme në aspektin shkencor, financiar dhe social është United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), e cila nëpërmjet mjetit Zhvillimi i Mekanizmave të Pastër (Clean Determination Mechanism – CDM) operon në zhvillimin e teknologjisë botërore.

Rritja e përqëndrimit të CO2 në atmosferën e tokës lidhet drejtpërsëdrejti me rritjen e konsumit të energjisë elektrike në vecanti dhe me shfrytëzimin jo racional të energjisë dhe të burimeve në tërësi. Po të shikojmë profilin e kërkesës dhe konsumit të energjisë elektrike në botë do të shikojmë që, kur ka patur rritje ekonomike ka patur edhe konsum më të lart energjitik se sa në rastet e recensionit ekonomik.

Shqipëri në aspektin e emisioneve të gazeve të djegies nuk është problematike, pasi bazën energjitike e ka të mbështetur në energjinë hidrike. Por problematika të shumta në furnizimin me energji i kanë detyruar individët dhe konsumatorët idustrial të gjejnë dhe të përdorin rrugë alternative për të siguruar elektricitet, një nga mundësitë më praktike është instalimi i një moto-gjeneratori pranë objektit konsumator të energjisë elektrike. Vitet e fundit këto pajisje kanë hyrë në masë të gjërë në përdorim dhe në qoftë se do i konsideronim si një strukturë, të gjitha do të formonin një impiant termik gjigand me fuqi instalimi rreth 1500 MW. Meqënëse vendi ynë aderon për në rrugën e Bashtkimit Evropian, union i cili në aspektin e emisioneve praktikon sanksione me aksiz të lartë. Për këtë arsye përdorimi i gen set duhet parë me vëmendje të vecantë.



II. OBJEKTIVAT

Problemet e shumta që po has këto vitet e fundit ekonomia botërore, ndikojn në përpjestim të zhdrejtë me kërkimet praktiko - shkencore, përshtat kushteve dhe sanksioneve të vendosura nga qeveritë me fuqi ekonomike botërore. Prodhimi i energjisë elektrike në rang ndërkombëtar varet nga impiantet e fuqisë me burim energjie me prejardhe fosile, avërsisht 70 % e prodhimit total. Gjendja e tensionuar politike në vendet arabike ka ndikimin e vetë në mosstabilitetin e ekonomisë botërore, por gjithashtu, edhe të cmimit të energjisë.

Të gjendur në këto kushte, ne në këtë projekt diplome do të synojme të arrijmë:

• A janë plotësuar dhe a plotësohen kërkesat e konsumatorëve shqiptar me energji elektrike?

• Cfarë tipologjie impiantistike mbizotron në Shqipri dhe Evropë?

• A është ka patur ndikim kjo tipologji impiantistike gjeneruse energjitike nga mos-stabiliteti ekonomiko – politik botëror, n.q.s jo nga cilët faktorë varet?

• Tipologjia impiantisitike Motor me Djegie të Brendshme (M.D.B), zgjidhje e castit apo afatgjate?

• Transferimi i njohurive dhe teknologjive në sistemin e gjenerimit të energjisë elektrike me reduktim të emisioneve të gazeve.



III. METODOLOGJIA

3.1. Parathënie

Shfrytëzimet parësore pa kriter të burimeve energjitike dhe shtimi gjithnjë e më tepër përqindja e CO2 në atmosferë dhe kritikat e ambientalistëve ndërgjegjësuan qeveritë me konsum të madh energjie, që burimet dhe shndërrimet energjitike (por jo vetëm) t’i shfrytëzonjnë në mënyrë sa më racionale. Që nga viti 1970, kohë në të cilën u diktuan efektet e shtimit të përmbajtjes së CO2

shit në atmosferë, rritja e temperaturës mesatare ka ardhur me afërsisht 0.7oC për vit. N.q.s vazhdon të emetohet kjo sasi CO2

-shi në atmosferë brenda një kohe të shkurtër do të kemi rritjen e temperaturës mesatare me rreth 1.7oC. Të gjendur përball këtyre shifrave alarmante të ndryshimeve klimaterike, qeveritë e fuqive të mëdha botërore, por në vecanti shtetet që janë pjesë e Bashkimit Evropian (BE) me anë të makanizmave politikë kanë detyruar industrialistët të reduktojnë faktorin e emëtimeve. Situata jo e qëndrushme ekonomike botërore, këto mekanizma dhe metodologji nuk i favorizon, pasi rritja e cmimit të energjisë elektrike dhe energjive në tërësi do të sillte pakënaqësira në popullatë. Këto ngjarje i kemi prezente edhe në ditët e sotme, p.sh Greqia prodhimin e energjisë elektrike e ka të varur nga Termocentralet. Aplikimi i një aksize të lartë mbi lëndët djegëse në një gjendje ekonomike kritike do t’i vështirësonte edhe më tepër kushtet e zhvillimit.

Në këto kushte aplikimi i taksave nuk do të ketë efekt në ndalimin e emisioneve të gazeve, por do e përkeqësonte gjendjen edhe më tepër. Për këtë arsye nevojiten mekanizma dhe metodologji të tjera më efikase dhe më të besushme në periudha afatgjata. Një organizat që servir këto metodologji dhe mekanizma është UNFCCC. Më poshtë po trajtojmë disa nga metodologjitë më të frytshme të ofruara nga kjo organizatë.

3.2. Zhvillimi i Mekanizmit të Pastër (CDM)

Metodologjia CDM lejon zhvillimin dhe nxitjen e projekteve që kanë faktor emisioni të reduktuar në vendet në zhvillim, pasi këto vende nuk janë të mbikqyrura dhe të kushtëzuara nga marrveshjet mbi sanksionet e emisionit të CO2. Për t’u kredituar me certifikatën e reduktimit të emisioneve (Certified Emission Reduction – CER) projekt – studimet duhet të paraqisin dosjen e tyre pranë bordit ekzekutiv të CDM për miratim. Këto certifikata CER mund të tregtohen dhe të shiten për t’u përdorur nga industrit e vendeve përkatëse, të cilave reduktimi i faktorit të emisioneve do të paguhet nga fondet e UNFCCC

CDM është burimi kryesor i simulimit dhe zhvillimite të mekanizmave për reduktimin e faktorit të emisioneve, gjithashtu edhe të financimit të sasis ekuivalente të reduktimit të fakrotrit të emëtimeve në ton CO2 të reduktuar, sipas Protokollit Kyoto. Në këto protokoll kërkohet që nga shtetet të limitohet ose të reduktohet faktori i emisioneve të gazeve, e cila marr karakter ekonomik. Me këtë karakter kjo konvend jo vetëm simulon, por edhe u vjen në ndihmë vendeve dhe industrive, qofshin këto sipërmarrje private apo shtetërore.

Projekt – studimet CDM kanë mbështetje mjaft të gjerë si në instancat shtetërore edhe ato private, problemi kryesori i këtyre mbetet aplikimi në prktikë, pasi sic dihet në vendet, në zhvillim investitori, si qëllim ka që të investoj pakë dhe të fitojë shumë. Në mënyrë që të kjo metodologji të



gjejë aplikim duhet që, të transforohen njohuritë dhe teknologjitë. Projekt – studimet kalsifikuara si CDM gjejnë aplikim të gjerë në shumë fusha të industrisë, energjitikës, transportit etj.

Për të marrë certifikatën CER mënyra e procedimit është sic paraqitet në diagramën e mëposhtëme Fig.3.1.

Projekt-studimi aktiv CDM

CDM – PDD1

DOE2

CER

Fig.3.1. Procedura e marrjes së CER

Me marrjen e CER projekt – studimi ka aftësi të operojë në tregun kombëtar dhe ndërkombëtar. Mekanizmi metodologjik CDM ofron shërbimet e veta të vlefshme deri në daljen e një metodologjie tjetër më të avancuar.

Përvec metodologjisë CDM, UNFCCC me qëllim nxitjen dhe zhvillimin e projekt – studimeve me qëllim mbrojtjen e ambientit zotëron dhe ofron edhe disa metoda të tjera. Të tilla si Lidhja Kryesore (Joint Implementation – JI), Rrjeti i Informacionit të Ndryshimeve Klimaterike (Climate Change Information Network – CCIN), Zyra Qëndrore e Transferimit të Teknologjisë ( Technology Transfer Clearinhouse – TTC).

1 PDD – Project Design Document. 2 DOE - Designated Operational Entily



Rrjeti i Informacionit mbi Nryshimet Klimaterike (CCIN) - CCIN është pjesë e grupit UNFCCC, qëllimi i këtij rrjeti është të ndihmojë me asistencë, të edukojë dhe të informojë individët dhe shtetet e interesuara për ndryshimet klimaterike dhe informacionet më të fundit dhe më të domosdoshme, që ata zotërojnë.

Zyra Qëndrore e Transferimit të Teknologjive (TTC) – Nëpërmjet këtij rrjeti dalin teknologjitë dhe mjetet metodologjike për t’u aplikuar dhe finacuar nga palët e interesuara për CDM.

Lidhjet Kryesore (JI) - Është mekanizmi që mundëson zhvillimin e vendeve për të investuar në projektet e ruajtjes së CO2 në industritë endryshme dhe për të përdorur projektet me reduktim të faktorit të emisioneve të kredituar sipas projekt-studimeve të reduktimit të emisioneve dhe ndihmen në pagesë të projektit në arritjen e qëllimit. Efektiviteti dhe eficenca i JI nevojitet për t’ u përmirësuar. Reformat duhet të përfshijnë në garancit e tyre zhvillimin dhe funksionimin e praktikave të reja.



IV. ANALIZA E KONSUMIT TË ENERGJISË ELEKTRIKE NË SHQIPËRI (2000÷2010)

4.1. Parathënie

Sisrtemi Elektro – energjitik Shqiptar në tërësi është sistemi e vjetër. Për një periudhë kohore relativisht të gjatë, disa dekada, kanë munguar investimet si në rrjetin e shpërndarjes ashtu edhe në rrjetin e gjenerimit. Si pasojë e këtyre mungesave të theksuara, invesimi në tërësinë e sistemit energjitik prej më shumë se dy dekada, kërkesa për konsume energjitik ka qënë më e madhe se oferta. Gjithashtu, edhe në rastet e furnizimit me elektricitet, konsumatorët produktin e tyre të servirur, produktin e kanë patur me cilësi të dobët. Si pasojë e furnizimit të keq, apo të mosfurnizimit me energji elektrike, dëmet kanë patur efekt me karakter ekonomik, social dhe ambiental.

Struktura energjitike në Shqipëri përbëhet nga Korporata Elektroenergjitike Shqiptare (KESH) e cila është gjenerusi më i madh në vend, prodhuesit e sektorit privat, të cilët kanë kapacitet të vogël gjenerues. Pas gjenerimet energjia i menaxhohet nga Operatori i Sistemit të transmetimit (OST) dhe shpërndarja në konsumator realizohet nga CEZ – Shpërndarja. Më qartë kjo strukturë do të dukej në diaramën e Figurës 4.1.

4.2. Bilanci i energjisë elektrike

Bilanci i energjisë elektrike vlerëson gjenerimin, konsumun, eksporitn dhe imporitn e energjisë elektrike. Për shkak të mungesës së kapacieteteve gjeneruse vetjake, de-balancimi i shfaqur (apo i cili parashikohet të shfaqet) në mes të konsumit dhe gjenerimit duhet të baraspeshohet me instalimin e kapaciteteve të reja gjeneruse apo me importe nga sistemet elektroenergjitike rajonit. Importi paraqet burim të mundshëm të energjisë elektrike në qoftë se energjia dhe kapacitetet ndërkifitare të transmensionit janë të mjaftushëm.



Nga të dhënat e institutit ndërkombëtar të statistikave www.NationMaster.com, vendet e rajoni të Ballkanit Jug-Perëndimor tipologjinë impiantistike e bazojnë në impiantet termike, për shkak të mungesës së rrjetit hidrografik dhe të ekzistencës së minierave të qymyrit, në sasi të konsiderueshme energjie.

4.3. Bilanci i fuqise elektrike – metodologjia sipas UCTE1

Metodologjia e UCTE bazohet në krahesimin e ngarkesës dhe kapaciteteteve gjeneruse të cilat nga operatorët e centraleve elektrike konsiderohen si kapacitete të garantuara (kapacitete gjeneruese në të cilën nuk përfshihet rezerva e Operatorit të Sistemit, kapaciteti i pa shfrytëzuar për shkak të kufizimevve teknike të njësive, ndërprerje të planifikuara apo të pa palanifikuara). Ngarkesa karakteristike e sistemit elektroenergjitike përcaktohet për kohën referente unike të sinkronizuar për tërë rrjetin e UCTE. Kohët e zgjedhura referente janë e mërkura e tretë e Janarit në orën 1100 dhe 1900, si dhe e mërkura e tretë e Korrikut në orën 1100.

Me definimin e ditës referente sipas UTCE si dhe duke si dhe duke njohur ngarkesën maksimale, diferenca e tyre definohet si marxhinë e ngarkesës referente kundrejt ngarkesës maksimale. Metodologjia është zhvilluar sipas UCTE me qëllim të vlerësimit të nivelit të kapacitetit të mbetur (Remaining Capacity – RC) i nevojshëm që të sigurojë nivel të caktuar të sigurisë në furnizmi. Në këtë rast merret në konsideratë qasja probabilistike, e cila mundëson definimin e karakteristikave të ngarkesës si dhe mos – disponueshmërisë së gjenerimit.

Duke marrë në konsideratë nivelin prej 1% të riskut për cdo sistem nacionol, sistemi do të konsiderohet i sigurt në furnizim në qoftë se kapaciteti i mbetur (RC) në ngarkesën maksimale përbën 5% të kapacitetit nacional gjenerus. Mirëpo në vendet në të cilat kanë ndryshime të theksuara të ngarkesës si dhe mungesë të gjenerimt RC adaptohet në vlerën 10%. Në Sistemin Elektroenergjitik të Shqipërisë kjo vlerë do të adaptohet 10%.

Fig.4.2. Kuptimi i adekuacise sipas metodologjise UCTE

1 UCTE – Union for the Coordination of the Transmession of Electricity



Fig.4.3. Inlustrimi i bilancit te fuqise sipas UCTE

4.4. Furnizimet me energji elektrike: gjenerimet, importet dhe eksportet

Peshën specifike më të madhe të prodhimit të energjisë elektrike e mban KESH sh.a me vlerë afërsisht 98 % të ngarkesës totale energjitike. Struktura e KESH sh.a përbëhet nga hidrocentralet (HEC) në vijim: “HEC Fierza”, “HEC Koman”, “HEC Vau Dejës”, “HEC i Shkopetit”, “HEC i Ulzës”, “HEC-et e Bistricës 1, 2” dhe nga “TEC – Vlora”.1

1 Më me hollësi për këtë cështje do të flasim në Kapitullin e “Tipologjisë Impiantistike”



Viti 2010 nga ana energjitike cilësohet si viti më i mirë, pasi gjatë këtij viti është gjeneruar 7,555.506 Milion kWh nga ndërrmarrja shtetërore KESH sh.a dhe, po të shtojmë prodhimtarinë e prodhusëve privat prej 159.04 Milion kWh arrin ne 7,743.295 Milion kWh (7.743 TWh). Më poshtë po paraqesim profilet e prodhimit të energjisë elektrike për vitin 2010. (Figura.4.2)

Nga grafiku i mësipërm (Figura 4.2.a) agregatet punuse të impianteve gjeneruse kanë punuar me kapaciete të plota, orët e punës me ngarkesë maksimale kanë arritur 20.91 në 24 orë dhe me koeficient ngarkese 0.87. Këto vlera janë rregjistruar në ditën e pikut të datës 18 Prill, ku është gjeneruar 29.994 milion kWh. Po të shikojmë ecurinë e prodhimit të energjisë nga viti 2007 (i cili cilësohet si viti më i keq nga ana energjitike) profili i ngarkesës maksimale ka ardhur me rritje pothuaj konstante nga viti në vit, deri në vitin 2009. Me kalimin nga 2009 në 2010 ka ndodhur një hop grafik i prodhimit total energjitik. Ky fakt lidhet me shkallën e rënive të reshjeve. Kurse gjatë muajve të verës, (Qershor, Korrik, Gusht dhe Shtator) profilet e prodhimit të energjisë elektrike kanë ecuri pothuajse të njëjtë nga viti në vit. Në grafikun e Figurës 4.2.b vërehet qartë mos stabiliteti dhe mos besueshmëria në Sistemin Elektro-energjitik Shqiptar.

Në qoftë se shikojmë ecurinë e prodhimit të energjisë elektrike nga viti 2000 deri në vitin 2010, duket më qartë mos stabiliteti në këtë sistem energjitike. Gjatë kësaj periudhe kohore i vetmi vit që nuk ka patur nevojë për importime, për të plotësuar kërkesat e konsumatorit ëshë viti 2010. Viti 2007 cilësohet si vit i jashtëzakonshëm, pasi energjia elektrike e prodhuar nuk arrin të plotësojë nevojat e konsumatorëve në më shumë se 51 %, pjesa tjetër e nevojave për konsum konsumatorit iu sigurua nga importi prej 2827.4 GWh. Në Fig.4.5. a, b janë paraqitur këto karakteristika energjitike në diagram.



a)

b)

Fig.4.5. Ecuria e prodhimit, konsumit dhe e importit të energjisë elektrike nga viti 2000-2010 a). Paraqitja e të tre zërave në vecanti b). Krahasimi i furnizimit prodhim + import me kërkesën

Në qoftë se do të analizonim prodhimin energjitik të brendshëm për një periudhë kohore më të gjatë do vrejmë që sistemi elektro energjitik shqipëtar varet totalisht nga kushtet atmosferike. Në një vitë të lagësht, si ai i vitit 2010, nevojat e konsumatorit plotësohen, madje kalojnë edhe për eksporte, por në një vit si ai i 2007, gjendja e garantimit të plotësimit të kërkesës për energji elektrike bëhet kritike

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Sa

sia

GW

h

Viti

Konsumi i

Energjise Elektrike

Energjia Elektrie e

Prodhuar

Energjia Elektrike

e Importuar



Që nga viti1997 gjenerusi i energjisë kombëtare nuk i plotësonte nevojat e brendshme me energji elektrike. Viti 2010 bëri kthesë në këtë drejtim, ku për më tepër se një dekadë nevojat e konsumatorëvem për energji elektrike siguroheshin nga importi. Gjatë këtij viti kërkesa për energji elektrike u plotësua 100% nga prodhimi i brendshmëm dhe pa ndërprerje të planifikuara. Përvec plotësimit të kërkesës së konsumatorëve shqiptarë, strukturat energjitike gjeneruse prodhuan energji edhe për eksporte, të cilat kapën vlerën 731 GWh.

4.4.1. Prodhimi energjitik nga TEC i Vlorës

Nga fundi i vitit 2009 përfunduan punimet në TEC e Vlorës dhe pas testimeve nga mesi i vitit 2010 ai hyri në prodhim. Në Figurën 4.6. është paraqitur profili i prodhimit të energjise nga TEC-i Vlorës, i cili gjatë kësaj periudhe kohore, gjeneroi 28.7 milion kWh. Koha e shkurtër e operimit të TEC-it rriti prodhimtarinë totale dhe sigurinë në furnizim me 0.37%. Më pas ky impiant e fuqie ndërpreu ciklin prodhues, për shkak të difektit që ndodhi në tubacionet e kondesatit. Gjat montimit të tubave mos instalimi korrekt i tyre gjatë kohës së funksionimit në pompat e kondesatit sillte masa të konsiderushme mbeturina dhe rerë. Megjithëse kostoja e kWh së gjeneruar nga ky impiant është relativisht e lartë krahasuar me cmimin e energjisë së nxierrë në treg nga HEC dhe importi, TEC i Vlorës ësht një mundësi dhe rregullator i luhatjeve me periodë të madhe të prodhimit energjitik vendas.

Sic shikohet edhe nga profili i grafikut indikatorial të gjenerimit të energjisë elektrike nga TEC – Vlora afati i shkurtër i operimit prej gati 2 muaj rriti besueshmërinë në rrjet me afërsisht 0. 4%.

4.4.2. Prodhimi i energjisë elektrike nga sektori privat

Pas krizave energjitike në vite, duke arritur kulmin në vitin 2007 qeveria shqiptare, me synimin e nxitjes së invesitorëve privat në sktorin e energjitikës filloi dhënien e lishensave provate dhe koncensionare për HEC me fuqi deri në 15 MW. Gjatë vitit 2010 këto struktura arritën fuqinë instaluar afërsisht 25.9 MW, të cilat gjatë kësaj periudhë kohore gjeneruarn 159 milion kWh, ose 2 % e totalit të energjisë elektrike të prodhuar. Me anë të kësaj politike shfrytëzimi i burimeve



energjitike bëhet sa më racional, gjithashtu lehtëson edhe operatorin e sistemit të shpërndarjes, zvogëlohen humbjet teknike dhe jo teknike.

Në Tabelën 4.1 janë paraqitur strukturat përkatëse gjeneruse të HEC-ve me licens koncensionare apo private.

Tabela 4.1.

Në grafikun e Fiuraës 4.7. është paraqitur prodhimtaria e strukturave energjitike private dhe koncensionare .

Nga ky grafik vërehet lehtë se pas viti 2008 prodhimtaria nga strukturat impiantistike private dhe koncensionare kanë marrë rrijte të fuqisë me hop të madh.

Zgjidhja e politikave simulative që po aplikohen në Shqipëri në sektorin energjitik e bënë më të besushëm sistemin elktro – energjitik. Pasi, sic e theksuam më sipër, sipërmarrësit privatë që tregtojnë energjinë elektrike të gjeneruar nga këto njësi fuqie nuk dëshirojnë të kenë humbje si në akumulimin e rezervave hidrike, shndërrimin e energjisë së fluidit në energji elektrike dhe në transmetim, për faktin se, në qoftë se do të kishte humbje të tilla, do ta ulte ndjeshëm eficensën e këtyre njësive. Në një farë mënyre këto struktura energjitike të detyrojnë që i shfrytëzosh me racionalitet duke filluar nga gjenerimi, shpërndarja dhe faturimi.



4.5. Konsumi i energjisë elektrike

Viti 2010, shënon në mënyrë të plotë dhe përfundimtare konsolidimin e furnizimit të pandërprerë të konsumatorëve me enrgji elektrike. Pas dërprerjeve të furnizimit me energji, konsumatorët për një kohë relativisht të gjatë, viti 2009 dhe 2010 ka patur ndërprerje vetëm në rastet e shërbimeve teknike dhe të avarive, të cilat në të shumtën e rasteve kanë qënë të paralajmëruara. Viti me më shumë ndërprerje të furnizimit me energji elektrike ishte, viti 2007, me një ndërpreje mesatare vjetore 3.4 orë në ditë (Fig.4.9.)

Në grafikun e Figurës 4.8 janë paraqitur treguesit e furnizimit për cdo muaj të vitit 2007. Nga ky grafik vërehet se mungesat më të theksuara me energji elektrike vërehen në muait e dimrit. Theksojme se faktori përcaktues që ndikon ne rritjen e konsumit të energjisë elektrike në dimër, me rreth 35 % më shumë, krahasuar me periudhën e verës, është përdorimi i saj për ngrohje, dhe në mënyrë të vecantë përdorimi i saj pa asnjë limit nga konsumatorët me faturim aforfe dhe nga abuzuesit e energjisë elektrike. Një dukuri e re e këtyre viteve të fundit, e cila po bëhet gjithnjë e më e rëndësishme, është rritja gjatë periudhave të nxehta të verës e konsumit të energjisë elektrike për efekt të përdorimit gjithnjë e më masiv të teknikës ftohëse të kondicionim-klimatizimit Në grafikun e mëposhtëm (Figura 4.9.)është paraqitur ecuria e sasisë së furnizimit, ndërprerjeve të energjisë dhe orët mesatare të ndërprerjeve të energjisë elektrike. Sic shikohet ndërprerjet energjitike nuk kanë një trend të caktuar rritje apo zbritje, por luhatje me oshilacione të theksuara. Ky fakt lidhet me shume faktorë të tillë si:



• Aftësia e limituar e kapaciteteve gjeneruse; • Kushtet klimaterike (pasi, sic e dimë, sistemi elektro-energjitik shqiptar varet pothuajse

100% nga gjendja hidrike e lumenjve dhe më konkretisht e kaskadës së Drinit);

• Ecurisë ekonomike ; • Gjendjes politike.

Ndikim të madh specifik në prodhimtarinë e strukturave energjitike shqiptare e mbanjë kushtet klimaterike.

Fig.4.8. Profili i tregues i furnizimit me energji

Karakteristika që kanë rëndësi për tu analizuar në këtë grafik (Figura 4.8), është se Kërkesa Reale (KR) e konsumatorit nuk mbulohet për asnjë muaj të vitit. Gjithmonë, ndërmjet KR dhe Kërkesës disponible ka një marxhin, e cila më e theksuar është në muait e ftohtë të vitit. Pasi, sic e përmendëm edhe më sipër, konsumi gjatë muajve të ftohtë të dimrit rritet me 30%. Për të kompesuar furnizimin e ndërprerë nga rrjeti, në vecanti konsumatorët të sektorit industrial e kanë mbuluar me prodhimin e njësive gjeneruse energjitike gen set. Ndërprerjet e programuara më shumë dëme ekonomik i kanë sjell sektorit industrial dhe të atij të shërbimeve, sepse këta sektorë në pamundësinë e zhvendosjes së procesit punues, prodhues apo shërbyes, duhet të zëvendësonin kufizimin e ndërprerë. Ndërsa sektori rezidencial, konsumin e orëve të ndërprerjes, e zhvendos në kohën kur në rrjet ka energji elektrike. Ndërprerjet e programuara në sektorin familjar kanë arritur të shmangin përdorimin e energjisë nga ky sektor vetëm për ndricim dhe ngrohje në orët e para të mbrëmjes, kurse për proceset e tjera për plotësuar nevojat dhe shërbimet familjare, fare mirë mund të zhvendosen në kohën e furnizimit.



Fig.4.9. Profili i ndërprerjeve energjitike në sasi dhe në kohë.

4.5.1. Impakti ekonomiko i 1 kWh të munguar

Mungesa e kWh të energjisë elektrike biznesit të vendit i shkakton dëme të konsiderushme atij dhe ekonomisë së vendit. Për shkak rritjes së kostos së prodhimit, bizneset produktet e tyre do i nxierrin me cmim më të larta në treg, por cmimet e larta ulin fuqinë blerëse dhe njëkohësisht fuqinë shitëse, duke shkaktuar në këtë mënytë efekt zinxhir në ekonominë e vendit.

Për llogaritjet e kostos njësi të mos-furnizuar në mënyrë të rregullt me energji, ekzistojnë dy grupe vlerësimi:

1). Grupi metodat energo-makro-ekonomike, të cilat marrin parasysh hymbjet që shkaktohen ekonomisë nga mos furnizimi me energji elektrike; dhe

2). Grupi metodat mikro-ekonomike, të cilat analizojnë se c’kosto me energji elektrike do të kishte një subjekt nëse furnizimi bëhet nëpërmjet një gen set-i (në rolin e gjenerusit të lidhur drejtpërsëdrejti në konsumator). Metoda makro-energo-ekonomike këkon llogaritje të gjata dhe sigurimin e një baze të dhënash shumë të mira, sidomos ato që lidhen me koston elektroenergjitike të shumicës së produkteve që prodhohen në ekonominë shqipëtare. Vështirësitë në sistemin elektroenergjitik shqiptar vështirësohen për shkak të mungesës së theksuar të të dhënave të sakta dhe se peshën specifike të konsumit të elektroenergjisë e mban konsumi familjar me rreth 60% (këtë ceshtje do e shtjellojmë më gjërë më poshtë), sektor i cili nuk kontribuon në mënyrë të drejtëpërdrejt në Prodhimin e Brendshëm Bruto (GDP). Por, për një analizë të detajuar në konsideratë duhet të merret edhe ky indikator, pasi rritja e cilësisë së jetës ndikon dretpërdrejt në rriten e prodhimtarisë të secilit. Një nga metodat më të thjeshta llogaritëse makro-enegro-ekonomike që përdoret për të pasur



llogaritje të shpejta dhe vlerë të përafërt ë kostos njësi të mos-furnizimit me energji elektrike, bëhet sipas formulës së mëposhtëme (4.1).

∑

∑

=

=−−−− =

n

t

n

tt

furmosnjesiekonomikeem

FurnizuareElektrikeEn

GDPKosto

1

1

. (4.1)

Në qoftë se do të bënim llogaritjet për periudhën kohore 2003 – 2007, formula (4.1) do të shprehej në mënyrë të konkretizuar:

∑

∑

∑

∑==

=

=−−−− 2007

2003

2007

20035

1

5

1

.. FurnizuareElektrikeEn

GDP

FurnizuareElektrikeEn

GDPKosto

t

t

tt

furmosnjesiekonomikeem (4.1’)

Po të zëvendësojmë vlerat përkatëse në formulën (4.1’) sipas të dhënave të nxjerra nga Banka e Shqipërisë dhe KESH, do të fitonim grafikun e kostos së energjisë elektrike të mosfurnizuar.

Fig.4.10. Ecuria a) ne terma real e GDP; b) furnizimi me energji, per periudhen 2003 – 2007

Analiza e mësipërme tregon se kostoja e mosfurnizimit me energji elektrike është afërsisht 1.1 Euro/kWh të munguar në konsumator. Në Figurën 4.11 është paraqitur ecuria e këtij treguse si dhe vlera mesatare e tij për të gjithë periudhën 2003 – 2007.



Fig.4.11. Ecuria e kostos se mos-furnizimit me energji elektrike, periudha kohore 2003 – 2007

Kjo ecuri në thelb nuk shpreh të dhëna të sakta, pasi në llogaritjet e energjisë së ndërprë nuk janë marrë parasysh orët dhe sasia e furnizimit me energji të cilësisë së dobët, jashtë standarteve të Sistemeit Elektro-energjitik Shqiptar, efekte këto të cilat mund të jenë të ndjeshme edhe në ditët e sotme.

Metoda mikro-ekonomike, duet theksuar që në fillim është më e saktë përsa e i përket vlerësimit të kostos së mos-furnizimit me energji elektrike, pasi kjo metodë bën llogaritje në mënyrë të drejtpërdrejtë, por, nga ana tjetër, ka të metën, sepse nuk merr parasysh efektete ekonomike zinxhir. Sipas kësaj metode, kostoja e mosfurnizimit llogaritet duke u bazuar mbi konceptin bazë që cdo kWh i munguar do të garantohet nëpërmjet instalimit të gen set-it në banesë, në sektorin e shërbimeve dhe në sektorin industrial. Për të llogaritur koston njësi të gjeneruar të energjisë elektrike janë marrë për analizë instalimi i një gen set-i diesel 5 kW (për sektorin e popullatës), 150 kW (për sektorin e shërbimeve) dhe 1000 kW (për sektorin e industrisë). Për llogaritjen e kostos njësi, janë marrë në konsideratë kostoja e investimit, kostoja e operimit dhe e mirëmbajtjes dhe kosta e lëndës djegëse (e cila është komponenti kryesor). Përfundimet janë paraqitur në Tabelën 4.2.

Kosto e energjise se mos-furnizuar

Familjare Shërbime Industri Mesatare totale

Lekë/kWh 44.5 38.6 31.73 41.14



4.5.2. Impakti social i mosfurnizimit me energji elektrike

Përvec dëmeve ekonomike të konsiderushme që ka shkaktuar mungesa energjitike në Shqipëri, ndikim te konsiderushëm ka patur edhe në aspektin social. Nga mosfurnizimi, apo furnizimi i keq i konsumatorit me energji elektrike, në konsumator ky aspekt ka rritur nivelin e stresit. P.sh në qoftë se në një impiant prodhimi ndërpritet furnizimi me rrymë elektrike, shqetësimi do të ishte si nga prodhusi por edhe nga operatorët që i shërbejnë impiantit, pasi një ndërprje e furnizimit, sjell rrtijen e kostos së prodhimit. Apo nga furnizimi i keq, pajisjet elektrike mund të marrin shok elektrike, e cila si pasojë sjell ndalim të prodhimit, rritje të kostos së shërbimit dhe zvogëlim të fitimit. Në rastin më të keq, shok-et elektrike mund të jenë burim zjarrëvënie, ku rastet vetëm gjtë viti 2007 nuk kanë qënë të pakta. Kanë rezultuar raste ku ka patur edhe humbje jetë njerëzish, ku mungesa e energjisë elektrike ka ndikuar direkt ose indirekt në të tilla ngjarje. Në Tabelën 4.3. janë paraqitur disa të dhëna mbi dëmet ekonomiko-sociale të mosfurnizimit të rregullt me energji elektrike në shoqërinë shqiptare. Tabela 4.3. Rezultate e demeve ekonomiko-sociale te shkaktuar direkt ose indirekt nga mosfurnizimi me energji elektrike gjate vitit 2007.

Data Vendi Pershkrimi Demi

11.01 Fan, Mirdite Djegie banese me 5 dhoma Materiale

17.01 Vodice Berat Djegie banese Materiale (> 40000 EURO)

11.03 Devoll Digjet shkolla Materiale

19.04 Tropoje Digjet banesa(Naten) Vdes nje vajze

07.06 Bushtrice Kukes Digjet shtepia dy kateshe

(mesnate) Vdesin 3 persona dhe plagosen

6 te tjere

27.08 Cakran Fier Digjen 2 shtepi Materiale dhe 250 rrenje

ullinj Demi total 200000 EURO

30.11 Kavaje Digjet fabrika (pas mesnate

:01h) Materiale3000000 EURO

05.12 MushqetaTirane Digjet lokali Materiale Materiale

Nentor -12.12

Tropoje 5 Djegie banesash Materiale

Të dhënat janë nxjerrë nga një gazetë e shtypit të përditshëm shqiptar (gazeta “Korrieri”). Dëmet ekonomike-socile dyshohet të jenë edhe më të shumta ( në këtë aspekt nuk ka ndonjë studim të mirëfilltë). Gjithashtu, në këtë përmbledhje tabelore nuk janë marrë në konsideratë dëmet elektro- -shtëpiake apo paisjeve industriale të goditura nga tensioni elektrik. Pra, sic shikohet sektori familjar, sektori i shërbimeve dhe sektori industrial energjine elektrike edhe në rastet kur ka patur furnizim e ka paguar shtrenjët. Në ditët e sotme luhatjet e shpeshta në tension janë problematike, pasi sic e thamë më lart nga shok-et elektrike dëmet konvertohen në mijëra euro.



4.6.1. Profilet e konsumit dhe kërkesës për energji elektrike

Sistemi elektro-energjitik shqiptar prej disa vitesh, madje dekada, ka patur probleme të konsiderushme si në kapacitetet gjeneruse, tansmetuse dhe shpërndarëse. Kërkesat e konsumatorëve për energji nuk janë mbuluar 100%. Nëse do të shikojmë ecurinë e profilit të konsumit të energjisë elektrike në vite, (Figura 4.12), vihet re qartë rritja e konsumit për të plotësuar nevojat, por gjithashtu vërhen luhatjet, të cilat përkojnë me ngjarjet politike në vend.

Figura 4.12. Historiku i profilit te konsumit te energjise elektrike

Nga ky profil duket qartë ulja e konsumit në vitet kur ka patur prodhimtari të vogël, të cilat janë ndikuar nga mungesa e energjisë në rrjet, por edhe nga ndërprerjet e programuara. Në Figurën 4.13 është paraqitur historiku i ecurisë së ngarkesës energjitike në sistemin elektro-energitik shqiptar.

Fig.4.13. Historiku i profilit te ngarkeses energjitike

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

Konsumi

energjitik

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

Ngarkesa

energjitike



Në qoftë se do të krahasojmë dy profilet e paraqitura më sipër, atë të konsumimit dhe të ngarkesës do të shikojmë që, në ato vite ku ngarkesa ka qëne e vogël, edhe konsumi ka qënë i vogël. Megjithë zhvillimet e ekonomike të vendit tonë, konsumatori që mban peshën specifike më të madhe, është konsumatori rezidencial. Ky profil i konsumit të enrgjisë elektrike është karakteristik për vendet në zhvillim sic është dhe Shqipria, me treg të vogël dhe me konsumator energjitik në sektorin industrial i bizneseve të vogla dhe të mesme. Në qoftë se shikojmë historikun e profilit të konsumit familjar dhe të atij total (Figura 4.14.) duket qartë dominimi i konsumit familjar.

Figura 4.14. Historiku i profilit të konsumimit familjar përkundrejt ati j total Nga grafiku duket se konsumi familjar që nga viti 1985 ka ardhur gjithnjë duke u rritur. Para vitit 1990 gradienti i rritjes së konsumit familjar ka qënë pothuajse konstant (mjaft i vogël), megjithëse, konsumi total ka patur rritje më të theksuar. Kjo ecuri tregon se në ato vite konsumatori primar në sistemin energjitik Shqiptar ka qënë sektori industrial. Konsumi total pas vitit 1990 pas një rënje në vitet 1991 – 1992, gradienti ka ardhur në rritje me ritëm pothuaj të njëjtë deri në vitet 2000, pas këtij viti gradienti i rritjes zvogëlohet. Konsumi familjar pas vitit 1990 ka fituar terren të konsiderushëm në krahasim me atë total, duke arritur maksimumin e vetë në vitin 1995 me rreth 63% të totalit. Kjo ecuri e profilit të konsumit familjar vjen për faktin e rritjes së mirëqënies familjare dhe përmirësimin e cilësisë së jetesës, pajisjet elektroshtepiake bëhen konsumatorët primar në tregune energjitike Sqiptar. Pas vitit 2000 trajektorja e përqindjes së konsumit familjar ndaj atij total merr drejtim tjetër. Konsumi në sektorin rezidencial gjatë viteve 2000 – 2010 ka patur luhatje oshiluse me periodë jo të madhe, në një mesatare të përgjithshme përafruese, ka qëndruar konstant. Po të shikojmë në grafik nga viti 2007 në vitin 2008 konsumi rezidencial ka rënien më të theksuar të këtyre viteve. Kjo periudhë kohore përkon edhe me vendosjen nëpër familje paisjet matëse të energjisë elektrike.



Ndikim tjetër në në këtë rënie kanë patur edhe ndërprerjet e programuara. Pas viteve 2007 konsumi total ka patur rritje të konsiderushme në krahasim me atë rezidencial. Në grafikun e Figurës 4.15 janë paraqitur shpërndarjet e profileve sipas konsumatorëve përkatës, ku bie në sy përqindja e lartë e konsumit rezidencial.

Figura 4.15. Shpërndarja e profileve sipas konsumit energjitik

Sic shikohet në këtë grafik zëri dominues i konsumit është konsumi familjar, cdo vit me gati 60% të totalit. Sektori më i dobët mbetet sektori i bujqësisë, i cili pothuaj se ka ruajtur ecuri kostante, ku në vitin 2005 ka patur një rritje të lehtë, me gati 2 – fishin e viteve të tjera të këtij sektori, në 2006 përsëri ka shkuar në trendin e vetë të mëparshëm. Nga sektori industrial deri në vitin 2006 ka patur ecuri me gradient rritës. Në 2007 në këtë sektor vrehet një rënie e lehtë e trendit rritës, e cila sigurisht që ka ardhur nga mosfurnizimi i rregullt ose i keq nga operatori i shpërndarjes. Ku kjo rënie pretendohet se është zëvendësuar nga prodhimi vetjak i ndërmarrjeve industriale, nëpërmjet paisjeve gen set. Konsumi i paspecifikuar, ku bëjnë pjesë konsumatorët bushetor, jo-buxhetor, shërbimet, transporti etj, kanë patur ecuri në propocion të drejtë me ngjarjet e konsumatorit familjar. Pra, struktura e konsumit energjitik në tregun elektro-energjitik mbizotërohet nga konsumimi rezidencial. Për të ndryshuar kursin e zhvillimit të ngjarjes nga sektori familjar në atë industrial duhen djegur politikat simuluse të zhvillimit të industrisë në tërësi. Gjithashtu, prrapa nuk duhet lënë dhe rritja e konsumit në sektorin e buqësisë, me një ekonomi të vogël në treg të hapur global, është shumë e vështirë të konkurosh me produkte industriale.

4.6.2. Profili i ngarkesës ditore

Struktura e konsumit të energjisë elektrike ndikon drejtpërsëdrëjti edhe në profilin e ngarkesës ose të konsumit të energjisë elektrike. Për këtë arsye në analizën e punës së sektorit të energjisë elektrike

0

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

MW

h

Viti

Perdorimi nga

konsumatoret

- Industri

- Bujqësi

- Familjet

- Të tjera të

paspecifikuara



merr rëndësi edhe investigimi i karakterit të ndryshimit të ngarkesës elektrike gjatë ditës, vitit dhe tendencat e ecurisë në periudha disa vjecare. Për të parë karakteristika dhe rëndësinë e ecurive të profilit ditor të ngarkesës kami marrë në shqyrtim ditët tipike për vitin më të mirë energjitike 2010 dhe vitin më të keq energjitike 2007. Në Figurën 4.16. është paraqitur profili i konsumit të energjise elektrike në një ditë dimri (31 Dhjetor 2010), ku është shënuar edhe ngarkesa maksimale për vitin 2010 prej 25.83 milion kWh/ditë si dhe profili i konsumit në një ditë vere (15 Maj 2010) që i përket ngarkesës minimale për vitin 2010 prej 15.29 Milion kWh/ditë. Tipar karakteristik i këtij profili është “gropa” e madhe e ngarkesës ndërmjet orëve të natës (24 – 7) ndaj orëve të ditës. Në vleftë absolute ajo arrin deri në 700MW ose 50% e ngarkesës maksimale. Një profil i tillë tregon se punohet pak në “turnin e tretë”. Në dallim nga profili i ngarkesës për një ditë dimri, në profilin e një dite vere spikat një pik ngarkese në orët e mbrëmjes (20-23) e cila ka të bëjë kryesisht me intensifikimin e veprimtarisë familjare në këto orë, gjatë stinës së verës.

Fig.4.16. Profili i ngarkeses ditore per vitin 2010 Në Figurën 4.17 janë paraqitur grafikët ditorë të ngarkesës maksimale në një ditë dimri (17.01.2007) dhe të ngarkesës minimale në një ditë vere (18.07.2007). Karakteristikë e grafikut ditor të ngarkesës për vitin 2007 është shformimi i tij nga trajta normale me 2 pike, (një në mëngjes dhe një në mbrëmje) dhe kalimi në grafikun ditor të ngarkesës me 3 ose edhe 4 pike për shkak të ndërprerjeve të detyruara të energjisë elektrike. Është e rëndësishme të theksojmë se “gropa” e madhe e ngarkesës në orët e natës krijon një mundësi të shkëlqyer për KESH-in për të kryer transaksione financiare fitimprurëse nëpërmjet shitblerjes së energjisë elektrike në bursën rajonale të energjisë. Blerja natën e energjisë elektrike me cmim më të ulët, dhe akumulimi i ujit gjatë orëve të natës, për ta përdorur ditën në orët e pikut, për të prodhuar dhe shitur në bursë me cmimet e pikut, të njëjtën sasi energjie, përfaqson një transaksion financiar fitimprurës që rrit eficencën e burimeve tona gjeneruese.



Fig.4.17. Profili i ngarkeses ditore per 2007

4.7. Efikasiteti i konsumimit të energjisë elektrike

Prodhimi i energjisë elektrike nga strukturat energjitike këto vitet e fundit ka ardhur duke u rritur me një gradient të kënaqshëm, por këtë gjë nuk mund ta themi për mbledhjen detyrimeve të qytetarëve dhe të subjekteve publike apo private nga produkti i servirur dhe efikasiteti i shpërndarjes. Faktorët që determinojnë uljen e eficiencës së konsumit të energjisë elektrike janë:

• Niveli i lartë i humbjeve të energjisë elektrike në shpërndarje. Humbjet totale dhe humbjet jo teknike dhe teknike në vecanti, kanë nivelë të papranueshmë, cka reflektohet në nivelin e ulët të faturimeve të energjisë elektrike ndaj konsumit të përgjithshëm.

• Niveli i ulët i arkëtimeve të energjisë elektrike të faturuar. Në grafikun e Figurës 4.18 është paraqitur niveli i humbjeve, arkëtimeve dhe efektivitetit për seicilën nga zonat e shperndarjes gjatë vitit 2010. Me termin efektivitet shprehet rezultati final i eficiencës në konsumin e energjisë elektrike që merr në konsideratë efektet e përbashkëta të nivelit të faturimeve dhe të nivelit të arkëtimeve. Humbjet e përgjithëshme në shpërndarje gjatë vitit 2010, sipas raportimit vjetor të OSSH-së janë në nivelin 30.38% të energjisë së përgjithëshme të injektuar në sistemin e shpërndarjes. Për një sistem energjitik ky nivel humbjesh është jashtëzakonisht i lartë.



Fig. 4.18. Profilet e efektivitetit te shitjes Në muajt e verës, më konkretisht, niveli i arkëtimeve dhe efekti i shitjes është në nivele maksimale të ecurisë. Po e njëjta ngjarje me një afrimitet të pranushëm shikohet se, efekti i shitjes ka qënë për vitin 2009 i ngjashëm me 2010, dukme qënë se efekti i shitjes varet direkt nga niveli i arkëtimeve. Trendi rritës i efektit të shitjes vazhdon në rritje edhe për muajt fundi i Nëntorit deri në fund të Janarit këton perioda kohore përkojnë me e kthimit të emigrantëve, të cilët me shumë gjasa paguajnë faturat. Humbjet në rrjetin shpërndarës gjatë gjithë vitit kanë qënë me gradient zbritës, cka tregon punën jo të mirë të CEZ – Shpërndarja.

Në grafikun e Figurës 4.19. është treguar historiku i humbjeve të energjisë kundrejt energjisë së

Fig.4.19. Historiku i humbjeve në rrjetin e shpërndarjes



futur në rrjet. Nga grafiku shikohet se gjatë periudhës kohore 2002 ÷ 2006 humbjet në rrjetin shpërndarës kanë qënë pothuaj konstante. Në vitin 2006 ÷ 2008 humbjet janë rikuperuar afërsisht me 3% për vit. Ky përmirësim lidhet me dy arsye, të cilët janë:

1. Gjatë kësaj periudhe kohore u paisën me aparatura matëse konsumatorët me faturim aforfe; dhe

2. Në këtë periudhë kohore qeveria Shqiptare po pregatiste privatizimin e Operatorit të Sistemit të Shpërndarjes, e cila u finalizua në 2008 nga CEZ – Shpërndarja.

Në periudhën kohore 2009 në rrjetin e shpërndarjes përqindja e humbjeve merr gradient rritës me vlerë 1.2%. Kjo ka ndodhur, ndoshta për shkak të neglizhencës nga operatori i ri i shpërndarjes, i cili e gjeti sistemin e shpërndarjes jashtëzakonisht të amortizuar, gjithashtu, dhe një përqindje e madhe nuk paguante faturat. Eficenca e ulët e shitjes së energjisë elektrike, detyron operatorin e shpërndarjes (CEZ) dhe krijon hapsira që këta të fundit të kërkojnë rritje të cmimit të energjisë elektrike, duke vënë në vështirësi edhe Entin Rregullator të Energjisë (ERE). Në mënyrë që të shmanget rritja e mundshme e cmimit të energjisë, konsumatori duhet të paguaëj në kohë faturat. Në Figurën 4.20 është paraqitur ecuria e nivelit të arkëtimit, ku bie në sy niveli relativisht i ulët i arkëtimit.

Fig.4.20. Ecuria e nivelit te arketimeve ne vite



V. ANALIZA E TIPOLOGJIVE IMPIANTISTIKE DHE TENDENCAT

Tipologjia impiantistike e gjenerimit të energjisë elektrike është një nga faktorët kryesor në sigurimin e kërkesës së konsumatorëve për energji, gjithashtu, është parësore dhe në shfrytëzimin e burimeve me racionalitetin e kënaqshëm. Nga zhvillimi i shkencës dhe teknikës në tërësi, mbrapa nuk mbeti as sektori i energjisë, pra, për prodhimin apo konvertimin e energjisë shkenca dhe teknika sot ka oportunitet të mjaftushëm për të përshtatur kushtet natyrale me kushtet teknike. Në historikun e njerëzimit burimet e para energjitike të përdurura ishin dielli dhe era, më vonë filloi përdorimi i energjisë hidrike dhe e lëndëve djegëse me prejardhje fosiale akoma më vonë. Forma energjitike më e përdorur në jetën e përditëshme është energjia elektrike.

5.1. Tipologjia impiantistike dhe tendencat në Shqipri

Po të shikojmë Figurën 4.4.a,b kërkesa për energji elektrike nga viti 2000 deri në vitin 2009 nuk është mbuluar nga strukturt tona energjitike. Kurse në vitin 2010 këto struktura gjeneruse përvec mbulimit të kërkesës patën aftësi të prodhonin energji edhe për eksport. Nga analiza e furnizimit të bërë në Kapitullin IV shtimi i kapaciteteve të reja gjeneruse për vitin 2010 ishte rreth 2.5% e totalit, kurse eksporti kapi vlerën e 9.5% të totalit. Pra, kapaciteti prodhue i fuqisë impiantistike në Shqipëri ka aftësi që në vite të mira si i 2010 të mbulojë fushën e kërkesës së konsumatorit. Në Figurën 5.1 janë paraqitur fuqitë impiantistike sipas tipologjisë, të instaluara në Shqipëri

Fig.5.1 Fuqia e instaluar sipas tipologjive gjeneruse

Gjatë periudhës kohore 1995 ÷ 2007 fuqia e instaluar ka qëndruar konstante, gjithashtu po gjatë kësaj kohe fuqia gjeneruse e tiopologjis HEC ka qëndruar konstante. Kurse, tipologjia gjeneruse TEC deri në vitin 2004 ka ruajtur njëtrajtshmërinë e konstantes, pas këtij viti kjo tipologji vjen drejt “shuarjes”, ku në vitin 2008 dhe 2009 impiantet e gjenerimit të energjise ishin vetëm hidrocentralet. Nga Figur 5.2 duket qartë se sistemi elektroenergjitik Shqiptar varet nga impiantet e prodhimit të fuqisë tip hidocentral, pra nga fuqia hidrike. Kjo është dhe arsyeja e luhatjeve oshiluse me period të theksuar në profilin e ngarkesës energjitike në prodhimin e energjisë, pasi në vite të thata pa reshje,

0

200

400

600

800

1,000

1,200

1,400

1,600

1,800

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

MW

Viti

Fuqia e instaluar

- TEC

- HEC



në sistemin energjitik shtohet problemi i plotësimit të nevojës me energji. Në grafikin e Figurës 5.2 janë paraqitur të dhënat e prodhimit sipas tipologjisë impiantistike dhe burimet energjitike të disponushme.

Fig.5.2. Ecuria e prodhimit sipas tipologjise

Pra, sic edhe shikohet nga grafiku i mësipërm (Fig.5.2.) peshën specifike totale të gjenerimit e mbajnë HEC. Prodhimi i TEC edhe në periudhën kohore kur ka ekzistuar nuk kanë ndikim në prodhimin total. Gjithashtu, nga grafiku duket se burimet energjitike ofrojnë më shumë kapacitet, por strukturat gjeneruese nuk kanë aftësi konvertimi dhe shfrytëzimi. Në vitet e cilësuara si të “këqinj” nga grafiku del se, strukturat gjeneruse kanë arritur të futin në përdorim gati gjysmën e burimeve të ofruara. Kjo lidhet me faktin se HEC-et në kaskadën e Drinit janë me digë relativisht të lartë dhe, si rrjedhojë, agregatet punuse janë në njësi të madhe, të cilat ngarkesën hidrike e kanë të kufuzuar nga poshtë, pra, burimet e ofruara bëhen të pamundura për t’u shfrytëzuar. Burimet energjitike në vitin 2010 kanë kapur shifrën 8.7 GWh, nga të cilat, 7.7 GWh janë konvertuar dhe hedhur në rrjetin e shpërndarjes për konsum final. Gati 1 milion kWh energji në këtë periodë kohore kanë mbetur pa u shfrytëzuar eficenca e shfrytëzimit për këtë vit ka qënë 11.2%, më e mirë krahasuar me vitin 2009, i cili ka patur eficencë shfrytëzimi 27.2%. Racionaliteti i shfrytëzimit të burimeve energjitike disponible për vitin 2010, krahasuar me vitin 2009, është rritur me afërsisht 2.5 herë. Gjithashtu në vitin 2010 vërehet rikthimi i tipologjisë impiantistike TEC, me TEC-in e Vlorës.

Veprat e mëdha energjitike të sistemit tonë elektroenergjitik disponible janë realtivisht me moshë mesatare. Për të parë efikasitetin e tyre, në grafikun e Figurën 5.3. po paraqesim ecurinë e prodhimit bruto, krahasuar me atë neto, për periudhën kohore 2000 ÷ 2010

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

7,000,000

8,000,000

9,000,000

10,000,000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

MW

h

Viti

Burimet

gjithsej

Prodhimi

- TEC

- HEC



Fig.5.3. Ecuria e prodhimit brudhto dhe neto

Sipas të dhënave statistikore dhe nga grafiku i konsumit për të plotësuar nevojat e vetë impiantit gjatë gjithë historikut ka qënë më i vogël se 1%, kjo vlerë nuk është se ka ndikim në ecurinë e furnizimit me energji për konsumatorët. Marxhina e krijuar ndërmjet prodhimit bruto dhe neto, rezulton, sepse, prodhimi neto në këtë grafik nuk ka marrë parasysh eksportet (të shitura, apo të dhëna në formë shkëmbimi). Në Kapitullin 4 kemi përmendur se, në vitet e “këqja” kanë ekzistuar ndërprerjet e programuara, kohë në të cilën konsumatrori e siguronte vetë nga njësitë gjeneruse të fuqisë gen set. Kjo tipologji impiantistike është karakteristik për sistemet energjitike jo të qëndrushme, sic është edhe sistemi energjitik e vendit tonë.

A) Tipologjitë impiantistike Në rrjetin e Sistemit Elektroenergjitik Shqiptar tipologjitë impiantistike funksionale operuse janë:

Impiantet e gjenerimit të fuqisë hidrocentrale (HEC): Kjo tipologji impiantistike mban edhe peshën specifike më të madhe të prodhimit në vend, aktualisht mbulojnë 100% të prodhimit total. Ky sektor i kësaj tipologjie impiantistike përbëhet nga sektori publik i përfaqësuar nga KESH sh.a dhe nga sektori privat dhe koncensionar. HEC-et nën pronësinë e KESH sh.a, janë paraqitur në Tabelën 5.1, ku tre HEC-et më të mëdhenj janë ndërtuar në mbi lumin Drin. Meqënëse këta HEC-e kanë ngarkesën dhe prurjen hidrike relativisht në nivelin mesatar, si të tillë turbinat punuese të tyre janë të tipit Frencis. Hidrocentrali i Lanabregasit është i pari i ndërtuar në vendin tonë, agregatet punuse të të cilit janë tipi i turbinës Pelton.

0

1,000,000

2,000,000

3,000,000

4,000,000

5,000,000

6,000,000

7,000,000

8,000,000

9,000,000

10,000,000

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

MW

h

Viti

Prodhimi neto

Prodhimi bruto

Konsumi konsumi i

brendshem



Tabela 5.1. HECet nenpronesin e KESH sh.a

Struktura e HEC-ve private dhe koncensionare, zotronjnë në dosjet e tyre një numër të konsiderushëm leje shfrytëzimi me fuqi relativisht të vogël. Kapacetet energjitike të lumenjëve të vendit tonë janë të konsiderushëm, pamundësia ekonomike e bënë më të vështirë shfrytëzimin e tyre. Ndër kaskadat të vlerësuara me potencial të lartë energjitik janë kaskada e Devollit, ku pretendohet të kapet vlera e fuqisë së instaluar rreth 350 MW dhe me një kosto invesitimi rreth 1 miliard euro; kaskada tjetë e cilësua me potencial të lartë energjitik është kaskada e Vjosës, me fuqi instalimi mbi 500 MW.

Impiantet e fuqisë termike (TEC): Gjatë kohës së socializmit në Shqipëri u ndërtuan disa centrale termike për konsumatorët specifik dhe konsumatorin publik. “Plakja” i detyroi këto striktura në kohë që të dilnin jashtë funksionimit, TEC i vetëm që i rezistoj kohës ishte TEC i Fierit, i cili edhe ai, në vitin 2007, e ndërpreu ciklin gjenerus. Po në këtë vit (2007) nisën punimet në TEC-in e Vlorës me fuqi të instaluar 98 MW i ndarë në dy blloqe 70 MW nga turbina e gazit dhe 28 MW nga turbina e avullit. Ky impiant funksionon sipas ciklit të kombinuar gaz – avull.

Njësitë e fuqisë Gen. Set: Kjo tipologji impiantistike gjeti aplikim të gjërë në 10 vjecarin e fundit, kohë në të cilën, ndërprerjet e programuara ishin relativisht të gjata dhe nevoja për energji nga viti në vit vinte duke u rritur. Në këtë kohë në vendin tonë janë importuar 446 mije njësi gjeneruse të fuqive nga 1 ÷ 1000 kW. Në ditët e sotme kjo tipologji përdoret më shumë nga kompanitë e telefonisë mobil, të cilat, për shkak të vendndodhjeve të largëta nga rrjeti dhe kostoja e konsiderushme për ndërtimin e rrjetit elektrik, kanë zgjedhur gen set për nevojat e tyre.

Si cdo mekanizëm apo metodë që ka avantazhet dhe disavantazhet, ekzistojnë në këtë mënyrë gjenerimi tek kjo mënyrë gjenerimi:



Avantazhet e Gen. Set: • Janë me dimensione relativisht të vogla; • Ofrohenn si një paketë e tërë;

• Nuk kërkojnë asistencë teknike të nivelit të lartë për t’u vendosur në funksionim; • Janë lehtësisht të ingranueshëm në rrjetin e sistemit energjitik, nëpërmjet një celësi automati

ose manual bëhet e mundrur lidhja me rrjetin;

• Futen në prodhim për një kohë relativisht të shkurtër (pak minuta) • Njësitë e vogla dhe të mesme janë lehtësisht të komandushme dhe të lëvizshme (portative).

Disavantazhet e Gen. Set:

• Kanë eficencë të ulët gjeneruse rreth 23%; • Kosto të lartë në furnizimin me lëndë djegëse

• Rrisin nivelin e ndotjeve akustike; • Ndikojnë në faktorin e emisioneve.

B) Tendencat

Krizat e pranishme energjitike detyruan instancat shtetrore të ndjekin kursin e politikave simuluse në sektorin energjitik, pasi drejtëpërdrejt me këtë sektor lidhen dhe janë të varur të gjithë sektorët e tjerë të ekonomisë.

Impiantet e Fuqisë me Energji Bërthamore: Qeveria Shqiptare hodhi idenë e ndërtimit të një impianti bërthamor në rrethin e Shkodrës, por kundërshtimet nga ambientalistët dhe sanksionet e forta të ndjekura nga BE, pa anashkaluar koeficientin e sigurisë të monitorimit që kërkon kjo tipologji, ka gjasa që këtë projekt ta lërë në letër.

Impiantet e Fuqisë me Energji Ere: Bënjë pjesë në energjitë e rinovueshme, në këtë drejtim nuk ka matje të sakta, por një projekt i madh pritet të vihet në jetë në Kraburun të Vlorës, me fuqi instalimi 250 MW. Ka disa projekt-studime në shqyrtim që kjo tipologji impiantistike të shtrihet më gjërë për shkak të cilësive të mira ekologjike, pasi disa vende që pretendohet se kanë potencial energjitik të konsiderushëm janë:

Impiantet e Fuqisë me Energji Diellore: Energjia diellore prej disa vitesh shfrytëzoht për ujë të ngrohtë sanitar, e cila ndikon drejtpërsëdrejti në lehtësimin e ngarkesës elektrike në rrjet. Kurse, në gjenerim elektriciteti tipologjia impiantistike diellore nuk ka aplikim, është një projekt – studim në Divjakë të Lushnjes, ku, shndërrimi i energjisë diellore në energji elektrike, do të bëhet me element fotovoltaik.

Impiantet e Fuqisë me Energji Gjeotermale: Burimet gjeotermale në Shqipëri nuk mungojnë. Nga ana energjitike këto burime janë vlerësuar me entalpi mesatare, fakt, i cili ul mundësinë e gjenerimit të energjisë elektrike. Por këto burime mund të përdoren për ngohje rezidenciale me radiator dhe për parangrohjen e ajrit të kondicionuar.

Ipiantet e Fuqisë me Lëndë Djegëse Kovencionale (TEC): Me përfundimin e punimeve në TEC-in e Vlorës, qeveria Shqiptare pati planifikuar ndërtimin e TEC-t në Porto-Romano (Durrës) me fuqi të



instaluar 350 MW, sipas planit të qeverisë do të ndërtohet TEC me kondesim dhe me lëndë djegëse me qymyr. Sipas planit qeveritar punimet duhet të kishin filluar në vitin 2009, por kriza ekonomike botërore dhe kundërshtimet e forta nga ambientalistët, nuk e kanë lejuar zbatimin e këtij plani.

Impiantet e Fuqisë Hidrike: Sektori më i besushëm në burimet energjitike shqiptare është energjia hidrike. Rrjeti hidrografik i dendur e bën këtë kategori nga më të besueshmit në tregun energjitik. Kursi i politikës së dhënieve të lejeve koncensionare dhe private për shfrytëzimin e burimeve hidrike, bënë të mundur rritjen e prodhimit kombëtar me 159 GWh, për vitin 2010 ose 3 % të prodhimit total. Gjatë këtyre viteve janë dhënë rreth 200 leje koncensionare dhe provate të cilat në tërësinë e tyre përbëjnë fuqinë e instalimit prej afro 600 MW, me një kosto investimi rreth 900 milion euro. Nga fundi i vitit 2011 pritet të hyjë në aktivitet HEC-i më i madh i dhënë me koncension, HEC-i i Ashtës me fuqi instalimi 50 MW. Me këto shifra dhe me këto politika Sistemi i Gjenerimit në Shqipri duket se e ka përcaktuar orientimin e vetë në tipologjinë impiantistike.

5.2. Tipologjia impiantistike dhe tendencat në evropë

Në vendet e bashkimit evropian ekzistojnë pothuaj të gjitha tipologjitë impiantistike të gjenerimit të fuqisë. Peshën specifike më të madhe në gjenerim e mbajnë TEC-et, me 57.2% të totalit të gjeneruar. Sipas kushteve klimaterike, relievit gjeografik dhe disponibilitetit të burimeve parësore energjitike, janë zhvilluar tipologjitë përkatëse në cdo vend të unionit (p.sh në Francë peshës së konsiderueshme të ngarkesës specifike në rrjet ia ka atribuar energjisë bërthamore, Norvegjia dhe Austria energjisë hidrike, Danimarka energjisë së erës. 23 % të kapacitetit të gjeneruar në Danimarkë mbulohet nga energjia e erës. Është vendi me prodhim më të madh me këtë tipologji. Spanja një sasi të konsiderushme ia atribon energjisë diellore, Gjermania me Anglinë nga TEC). Me gjithë përpjekjet dhe politikat simuluse nga unioni për të rritur prodhimtarinë nga burimet e pastra energjitike, rol kryesor në këtë sektor e luajnë impiantet termike, me 57.2% të totalit, sic tregohet edhe nga grafiku i Figurës 5.4.

Fig.5.4. Zerat e gjenerimit sipas tipologjive perkates



Nga figura e mësipërme (Fig.5.4) historiku i prodhimit të energjisë elektrike nga viti 1990 deri në 2005, peshën specifike më të madhe e mban tipologjia e impianteve të fuqisë termike, me një ecuri konstante, konstante ka qëndruar impiantistika bërthamore me një zbritje pre 0.6% të ngarkesës. Zbritje të lehtë ka bërë edhe gjenrusit gjeotermal nga 0.2% në 1990 në 0.2% në 2005. Shkak kryesor në mos zhvillimin e gjenerusëve gjeotermal është rendimenti i ulët i prodhimi rreth 20%. Gjithashtu në rënie ka qënë edhe tipologjia impiantistike HEC, faktori që ka ndikuar në këtë tipologji ka qënë rritja e ngarkesës dhe mosinvestimi në këtë sektor, pasi kostoja e investimit për këto impiante është më e madhe se kostoja e investimit për TEC-et.

Kjo kosto luhatet në vlerat 1500 ÷ 3200 euro per kW të instaluar për HEC-et dhe 1000 ÷ 2000 euro për kW të instaluar për TEC-et. Ndryshim më të madh që, mund të quhet zhvillim, ka patur tipologjia impiantistike e erës po të marrim në konsiderat rritjen e konsumit të energjisë elektrike (Fig.5.5), nga

0.0% në vitin 1990 në 2.1% në vitin 2005

. Fig. 5.5. Ngarkesa energjitike për vitet 2004 - 2009



Profilet e konsumit të energjisë elektrike mund të cilësohen si indikator për ecurinë ekonomike, pasi në një konsum të lartë energjitik ka rritje të prodhimtarisë në të mira materiale dhe shërbime, sigurisht në qoftë se nuk ka humbje në rrjetin distributor. Nga grafiku i Figurës 5.5 shikomë një rritje konstante nga viti në vit, deri në vitin 2008 të ngarkesës energitike. Kurse në vitin 2009, tregu i energjisë elektrike ra në recension, për shkak të krizës Financiare Botërore, që ndodhi në fund të vitit 2008.

Në vitin 2005 Sistemi i Trajtimit të Emisioneve i BE (EU ETS) vedosi që, faktorin e emisioneve ta ulte me 8%, me qëllim reduktimin e efektin serë.

Fig. 5.6. Sasia mesatare e CO2 të emëtuar nga vendet e BE-s, (njësia në milion ton CO2 në vit)

Nëpërmjet politikave detyruse dhe simuluse në reduktimin e CO2-shit, BE në vitin e parë të zbatimit të

planit arriti ti reduktojë me 8%. Në vitin 2007 anëtarësimit të unionit iu bashkëngjit Bullgaria me Rumaninë, të cilat e kishin faktorin e emisioneve të pa kontrolluar, të cilat dhanë efekt në totalin mesatar të vendeve të tjera. Në vitin 2009 për shkak të recensionit financiar mbarë botëror, bie konsumi i energjisë sic e përmenëm më sipër, njëkohësisht me zvogëlimin e ngarkesës, zvogëlohet edhe faktori i emisioneve. Në vitin 2010 për të dalë në recensioni politikat ndaluse për industrinë në tërësi janë zbutur, cka tregon konsum më të lart energjitik, njëkohësish edhe faktor emisioni më të lartë.

A) Tipoligjitë kryesire impiantistike sipas zërave të ngarkesës më të madhe në BE janë si më poshtë:

• Impiantet e Fuqisë me Lëndë Djegëse Konvencionale me prejardhje fosile, rreth 55% të ngarkesës

• Impiantet e Fuqisë me Lëndë djegëse Lovencionale me prejardhje bërthamore, me 30% të ngarkesës totale



• Impiantet e Fuqisë Hidrke me 12% të ngarkesës

• Impiantet e Fuqisë së Erës me 3% i të ngarkesës

• Impiantet e fuqisë së Energjisë Diellore, dhe

• Impiantet e Fuqisë me Lëndë Djegëse Biomasë.

B) Tendencat

Me rendiment relativisht të vogël, impiantet e fuqisë së burimeve rinovuse, nuk të japin garancinë e mbulimit të kërkesës së tregut të energjisë eletrike. Gjendur përball këtyre kushteve mbrojtjes së ambientit dhe plotësimit të nevojave të konsumatorëve, projektusit dhe teknikët e strukturave gjeneruse si rrugë shpëtimi panë energjinë atomike. Katastrofa natyrore që ndodhe në mars të këtij viti në Japoni me centralin Bërthamor të Fokushimës, tërhoqi vëmendjen e prodhuesëve energjitike, se kjo mënyrë gjenerimi, nuk është më ambientaliste, sesa TEC me lëndë djegëse fosile.

Gjermania një nga vendet me ngarkesë dhe konsum më të madh të energjisë elektrike, në axhendën e saj në ruajtjen e ambientit ka vendosur, që brenda vitit 2020, të gjitha impiantet nukleare në këtë vend, të mbyllen.

Pra, sic duket qeveria gjermane i ka orientuar inxhinierët projektus në drejtim të energjive të rinovushme dhe të pastra dhe në zhvillimin e teknologjisë CO2 Capture and Storage (CCS)

Fig.6.7. Tendenca e tipologjive impiantistike



VI. VLERËSIMI I PRODHIMIT TË ENERGJISË ELEKTRIKE NGA M.D.B -T

6.1. Të përgjithshme

Tipologjia impiantistike motor me djegie të brendshme (M.D.B)është një tipologji relativisht e re që apolikohen si struktura gjeneruse në Sistemin Energjitik Shqiptar. Sic e kemi përmendur në kapitullin e tipologjise impiantistike, avantazhi kryesor i këtyre paijeve gjeneruse është se ofrohen si një paketë e tërë e kompletuar dhe fleksibiliteti i instalimit. Që një sistem gen set të jetë i aftë të kryej punë, ndërtimi i strukturës duhte të përfshijë këto element kryesor:

a) Një M.D.B me të gjitha aksesorët

b) Një gjenerator elektrik (G.E)

c) Sistemi i kontrollit dhe celësin ON/OFF

d) Bazament mbështetje dhe ndërtes ku do të kryet puna

e) Porta e lidhjes me ngarkesën e jashtëme (konsumatori energjisë)

Fig. 6.1. Elementët përbërës të sistemit Gen Set

Sistemi i M.D.B mund të jetë, sistem me vetëndezje (diesel), ose me ndezje të detyruar (karburator/benzin), konvertimi i energjisë kimike në energji mekanike mund të realizohet sipas ciklit termodinamik dy ose katër kohësh. Për shkak të avantazheve ekonomike që paraqet cikli 4-kohësh ka gjetur aplikim më të gjërë në këto sisteme.

Faktorët që ndikojnë në bezueshmërinë e furnizimit, që duhen marrë në konsiderat për M.D.B jënë:

• Faktori i fuqisë, i cili duhet të jetë më i madhë se 10 ÷ 20 % e faktorit të ngarkesës në fund të zinxhirit të konvertimit, në mënyrë që të përballojë ngarkesën edhe në castin e startimit të punës. Gjithashtu, për të siguruar funksionimin e paisjeve të kontrollit dhe të njësis në tërësi, ka konsum energjie, të cilat ne i kemi konsideruar humbje.



• Shpejtësia e rrotullit, është shpejtësia output e boshtit motorrik, matet në rrotullime për minut (rrot/min). Në bazë të shpejtësis së rrotullimit zgjidhet G.E me ciftpolet përkatëse, në mënyrë që të prodhohen frekuencat standarte të elektricitetit 50 ose 60 Hz. Përgjithësisht M.D.B të instaluar në këto njësi janë me shpejtësi relativisht të vogël (1300 ÷ 3000 rrot/min), pasi në këtë fush më tepër na intereson sasia e momentit përdredhës në bosht se sa sasia e shpejtësis. Ndryshe këto M.D.B quhen motora të mbylluar, sepse nuk mund t’u ndryshojmë shpejtësinë e rrotullimit apo sasinë e ushqimit me lëndë djegëse. Kjo gjë i bënë M.D.B e destinuara në këtë kategori më eficent në konsumin e lëndës djegëse në krahasim me M.D.B e distinuara për automobila.

6.2. Vlerësimi i performancës energjitike i gen set

Rutina e vlerësimit të eficencës energjitike të gen set-ve ndjek hapat tipik të mëposhtëm:

1) Garantojmë sigurinë e të gjithë instrumentave të përdorur për testimin e performancës.

2) Mblidhen literaturat teknike, karakteristikat dhe specifikimet e impiantit.

3) Një 2 orësh testohet performanca e konduktorit të gen set, sigurohet gjendja e ngarkesës, procesi i matjes janë të kufizuara në intervalin kohor 15 minuta.

a) Konsumimi i lëndës djegëse (nga rënia e nivelit ose nga prurja në matës)

b) Amperët, voltazhi, faktori i fuqisë, kW, kWh

c) Temperatura e ajrit hyrës, lagështia relative

d) Temperatura e ujit ftohës në hyrje

e) Temperatura e daljes së gazeve të djegies (cilësohet si indikatori i ngarkesës së motorit)

f) Turbofryrja rrot/min (si indikator për ngarkesën e motorit)

g) Presioni i fryrjes së ajrit (si indikator i ngarkesës së motorit)

h) Temperatura e ujit fotohës para dhe pas ftohjes së kompresorit të ajrit (si indikator për performancën e ftohjes)

i) Temperatura e tubit të gazeve para dhe pas së kompresorit (si indikator për matjen e performancës së turbofryrësit)

4) Analiza e lëndës djegëse gazolin/diesel, është e dhënë nga të dhënat e kompanisë së përpunimit të naftës

5) Analizat: Realizimi i testit të performancës duhet të ndjek në mënyrë rigoroze:

a) Ngarkesa mesatare e G.E

b) Ngarkesën messatare të M.D.B



c) Ngarkesa në përqindje e G.E

d) Ngarkesa në përqindje për M.D.B

e) Prodhimi specifik i energjisë kWh/litër

f) Komenti i performancës së turbofryrësi bazuar mbi numrin e rrotullimeve për minut dhe diferenca e temperaturave.

g) Comenti i performancës së ajrit rit ftohës

h) Komenti mbi ngarkesën e distrubutorit të variatorit të cilindrave (bazuar mbi temperaturën e gazeve të shkarkimit)

i) Komenti mbi mbajtësin e trukturës të tilla si, rrjedhie lëngjesh, vibrimet, etje.

Në pamundësinë e aplikimit të kësaj medode për rastin e Shqipërisë bënë që rezultatet përfundimtare të jenë të përafërta. Gjatë këtyre viteve nga të dhënat e doganave janë importuar një numër i konsiderushëm, 446 000 copë, fuqi të instaluar nga disa kW deri në mira kW.÷

Fig.6.2. Shpërndarja e gen set sipas fuqisë

Sipas strukturë diesel dhe banzin 98.5% janë diesel dhe 1.5% janë benzin. Këta të fundit janë në përqindje më të madhe në fuqi të vogëla (më pak se 10 kW), sepse M.D.B për njësi të cilindratës kanë fuqi efektive më të vogël sesa tipi diesel.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

10 20 30 40 60 100 150 250 1000

Sh

pe

rmd

ark

a (

ne

%)

Klasifikimi sipas CAP (kW)

Expon.

(Shpernda

rja e gen

set)



Fig.6.3. Shpërndarja sipas strukturës

Periudha kohore në të cilën janë shfrytëzuar më shumë njësitë e fuqisë gen set është periudha kohore 2007, me një kohë mesatare 3.4 orë në ditë. Fuqia që gjeneron një impiant fuqie llogarie logaritet si më poshtë:

3600. η⋅⋅

=p

udl QmW

& (6.1.)

Ku: W - fuqia e gjeneruar (kW)

−djlm .& masa e lëndës djegëse e konsumuar në njësinë e kohës (kg/h)

−puQ nxehtësia e ulët kalorifike (kJ/kg)

−η rendimenti i impiantit

−3600 ekuivalentja e 1 kW (3600 kJ = 1 kW) Nëse formulën 6.1 e shumëzojmë me kohën e funksionimit, marrim sasinë e energjisë elektrike dhe po ta shumëzojmë faktorin e shfrytëzimit nxierrim energjinë totale të përfituar nga impianti gjat një viti.

fnWWel ⋅⋅⋅= τ (6.2)

Ku: Wel - fuqia elektrike gjatë një viti (MWh) W - fuqia e instaluar (MW) τ - orët e një viti f - faktori i ngarkesës së impiantit (funksionimit) n - numri i paisjeve gjeneruse Faktori i ngarkesës së impiantit është një parametër vlerësus i prodhimit të energjisë elektrike në një vit nga një impiant apo grup impiantesh si në rastin tonë. Për tipologjinë impiantistike ky faktor në një sistem elektro energjitik tipik si ky i yni, e vështirëson edhe më tepër vlerësimin e këti parametri. Për të përcaktuar faktorin të ngarkesës për pilot 2007, do i referohemi orëve mesatare të ndërprerjeve të energjisë.

( ) 8760/3658760/ ×== Tf τ (6.3)



Ku: T - orët emesatare të punës së impiantit, të cilat për 2007 janë T = 3.4 (orë/ditë) Zëvendësojmë në ekuacionin 6.3 T, ku marrim f = 0.14 Në bazë të fuqisë së instaluar në njësinë e fuqisë bëhet dhe konvertimi i energjisë elektrike, të cilat janë të paraqitura në Tabelën 6.1. Tabela 6.1. Eficansa e konvertimit të energjisë elektrike sipas kapaciteti nominal prodhus

Teknologjia 10≤

CAP

50

10

≤< CAP

100

50

≤< CAP

200

100

≤< CAP

400

200

≤< CAP

1000

400

≤< CAP

M.D.B 28% 33% 35% 37% 39% 42%

Për të llogaritur energjinë e prodhuar nuk është të aplikohet formula 6.2, pasi sipas klasifikimit të bërë në grafikun e Figurës. 6.2 në cdo kategori shtrihet një interval i caktuar, ku në përbërjen e këtij intervali bëjnë pjesë një numër i caktuar (për këtë nuk ka të dhëna të sakta) gen set me fuqi të ndryshme, dhe kjo ndikon në saktësinë e rezultateve. Për të qënë sa më pranë rezultatit, sipas ligjeve udhëzuse të propabilitetit, përdorim mesataren aritmetike të thjeshtë, si fuqi referuse të instaluar për cdo kategori klasifikimi sipas shprehjes 6.4.

2minmax CAPCAP

CAPmes

+= (6.4)

Ku: CAPmes - kapaciteti mesatar llogaritës i gen set për një klasë të kategorizimit CAPmax - kapaciteti maksimal prodhus i gen set për një klasë kategorizimi CAPmin - kapaciteti minimal prodhus i gen set për një klasë kategorizimi Duke zbatuar formulën 6.2, mbi bazën e të dhënave disponuse, me anë të një programimi të thjesht në exel llogarisim energjinë e prodhuar nga gen set për vitin 2007. Tabela 6.2. Energjia elektrike e gjeneruar nga gen set sipas klasifikimit

CAPmes (kW) En. Elektrike totale (MWh)

En. Elektrike diesel (MWh)

En. Elektrike benzin (MWh)

5 226 408.544 223 012.416 3396.128

35 182 587.536 182 587.536 -

70 73 035.014 73 035.014 -

150 62 601.441 62 601.441 -

300 46 951.081 46 951.081 -

750 39 125.901 39 125.901 -

Totali: 630 709.516 627 313.388 3 396.128

“Projekt Diplome

FIM – Departamenti i Energjitikes

Profili grafik i prodhimit të energjisë elektrike sipas klasës do të jetë:

Fig.6.4. Prodhimi i energjisë elektrike sipas klasave përkatëse Sipas strukturave gjeneruse diesel/benzin paraqitja grafike do të rezultonte si më poshtë:

Fig.6.7. Prodhimi i energjise Nga grafiku duket se prodhimi dominohet nga struktura diesel, ky rezultat mund të përdoret si indikator për mënyrën e shpërndarjes dhe se nga cili sektor janë përdorur më shumë. Përgjithësisht

0

50000

100000

150000

200000

250000

1 ÷ 10 11

En

erg

jia

a (

MW

h)

-

100,000,000

200,000,000

300,000,000

400,000,000

500,000,000

600,000,000

700,000,000

En

erg

jia

(k

Wh

)

Energjia totale


Profili grafik i prodhimit të energjisë elektrike sipas klasës do të jetë:

Fig.6.4. Prodhimi i energjisë elektrike sipas klasave përkatëse

Sipas strukturave gjeneruse diesel/benzin paraqitja grafike do të rezultonte si më poshtë:

Fig.6.7. Prodhimi i energjise elektrike në bazë strukture së gen set

Nga grafiku duket se prodhimi dominohet nga struktura diesel, ky rezultat mund të përdoret si indikator për mënyrën e shpërndarjes dhe se nga cili sektor janë përdorur më shumë. Përgjithësisht

11 ÷ 50 51 ÷ 100 101 ÷ 200 201 ÷ 400

Klasifikimi sipas fuqise (kW)

630,709,516 627,313,388

3396128.165

Struktura

Energjia totale Energjia nga diesel Energjia nga benzin

48

Fig.6.4. Prodhimi i energjisë elektrike sipas klasave përkatëse

Sipas strukturave gjeneruse diesel/benzin paraqitja grafike do të rezultonte si më poshtë:

gen set

Nga grafiku duket se prodhimi dominohet nga struktura diesel, ky rezultat mund të përdoret si indikator për mënyrën e shpërndarjes dhe se nga cili sektor janë përdorur më shumë. Përgjithësisht

401 ÷ 1000



kategoria e fuqive të vogla i përket strukturës benzin, dhe se kjo struktur më tepër përdoret për sektorin familjar. Për një periudhë kohore të caktuar, është disponible sasia e energjisë elektrike të gjeneruar nga impianti i fuqisë, nga formula 6.1 arrijmë të përcaktojmë sasinë e lëndës djegëse të futur në impiant.

η⋅⋅

=Pu

eldjl

Q

Wm

3600.& (6.3)

Duke kryer llogaritjet përkatëse, me anë të një programimi të thjesht në exel do të nxierrim rezultatet si në Tabelën 6.3, në fillim duhet të përcaktojmë rendimentin njësis së fuqisë, pasi sic e thamë më sipër ky faktor është funksion i kapaciteti nominal të impiantit (CAP) Tabela 6.3. Sasia e lëndës djegëse e konsumuar nga moto gjeneratorët për 2007. CAPmes: kW

Sasia e lëndës djegëse tip diesel (kg)

Sasia e lëndës djegëse tip benzin (kg)

3.25 3,312,060

58,097.43

13.25 6187933.945 0 23.25

6,786,766.26 0

33.25 12,597,657.64

-

45.75 7,127,515.97

-

70.75 13,286,486.78

-

112.75 6,241,701.16

0

175.75 10,510,817.74

0

625.5 88,282,400.72

58,097.43

Totali 154,333,340

116,194.87

CAPmes (kW) Konsumi l.dj diesel (kg) Konsumi l.dj benzin (kg)

5 5352297.988 149864.3

35 5,164,618.87 -



70 2,191,050.43 -

150 1,985,359.98 -

300 1,569,507.55 -

750 1,408,532.42 -

Totali 17671367.24 149,864

Ecuria e profilit të konsumit të energjisë elektrike sipas klasifikimit në mënyrë grafike do të ishte si më poshtë.

Fig.6.8. Konsumi i lëndës djegëse sips kalsifikimit

Një tregus identik me rendimentin është konsumi i nxehtësis në njësinë e fuqisë, i cili është i barabartë me raportin midis sasis së nxehtësis së futur në impiant me sasinë e energjisë elektrike të prodhuar për një interval të caktuar kohe.

η3600. =

⋅=

el

Pudjl

c W

Qmq

&

(6.4)

Ku: qc - konsumi specifik i nxehtësis (kJ/kW)

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

5 35 70 150 300 750

Ko

nsu

mi

i l.

dj

(kg

)

Klasifikimi sipas CAPmes

Diesel Benzin



6.9.Grafiku i konsumit specifik të nxehtësis (kJ/kWh)

Kurse konsumi specifik i lëndës djegëse do të përcaktohej si më poshtë:

Pu

cPu

cQ

q

Qb =

⋅=

η3600

(6.5)

Ku: bc - konsumi specifik i lëndës djegëse (kg/kJ) Profili i konsumit specifik të lëndës djegëse do të ishte si në grafikun e figurës 6.10: Në qoftë se do të shikojmë rezultatet në grafikun 6.9 dhe 6.10 do të vëmë re se kur konsumi specifik i lëndës djegëse është i lartë, edhe konsumin specifik të nxehtësis është në rritje. Pra, këto parametra indikatorial për njësitë/impiantet e fuqisë janë në përpjestim të dejtë me njëra tjetrin. Gjithashtu, vërejmë se konsumi më i lartë i lëndës djegëse është për njësitë e fuqisë me CAP të vogël, të cilët njëkohësisht kanë edhe rendiment të vogël. Strukturat benzin për CAP të njëtë me dieselin kanë si konsum specifik të nxehtësis më të madh por dhe konsumin specifik të lëndës djegëse e kanë në vlera më të mëdhaja. Vlerat e këtyre parametrave diktojnë se gabaritet e strukturave benzin janë më të mëdhaja se stukturat diesel, për të njëjtën CAP.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

5 35 70 150 300 750

qc

(kJ/

kW

h)

Klasifikimi CAPmes (kW)

Diesel

Benzin



Fig.6.10. Profili i konsumit specifik të lëndës djegëse

Në grafikun e figurës 6.11 është treguar shpërndarja e kostos së lëndës djegëse sipas klasifikimit CAP.

Fig.6.11. Shpërndarja e kostas së l.dj sipas klasifikimit (CAP)

Duket qartë kostoja më e madhe i është atribuar njësive me fuqi të vogël (< 50 kW). Ky tregus tregon tjetër strukturën e konsumit energjitik, por dhe të ekonomisë. Konsumimi energjitik i prodhuar nga gen set, në sasinë më të madhe ka shkuar tek konsumatori familjar dhe tek bizneset e vogla. Kostoja e një kWh energji elektrike pa marrë në konsiderat dhe koston e instalimit dhe të shërbimit do të ishte sic përshkruhet në grafikun e figurës 6.12. Në grafikun e figurës 6.12 në sy bie kostoja e lartë për të njëjtën fuqi të instaluar që ka prodhimi i energjisëmelektrike në strukturat me benzin krahasuar me ato diesel.

0

0.005

0.01

0.015

0.02

0.025

0.03

0.035

0.04

0.045

0.05

5 35 70 150 300 750

b c

(kg

/kW

h)


Diesel

Benzin

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

5 35 70 150 300 750

Ko

sto

(E

uro

)


Diesel

Benzin



Fig. 6.12. Kostoja e energjisë elektrike sipas kalsifikimit CAP

Kosto mesatare me të cilën prodhohet energjia elektrike nga strukturat gen set (pa marrë në konsiderat koston e instalimit të njësis dhe koston e shërbimit), 0.33 Euro/kWh (ose 42 Lekë/kWh). Të tilla kosto marxhinale për një ekonomi në zhvillim sjellin pengesa për zhvillim Nga grafiku i Figurës 6.12, duket se 1 kWh energji elektrike të prodhuar nga gen set me strukturë benzinë kanë kosto specifike më të lartë krahasuar me strukturat diesel me të njëtën CAP.

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

5 35 70 150 300 750

Ko

sto

(e

uro

/kW

h)


Diesel

Benzin



PJESA E DYTË



VII. METODOLOGJIA E PËRCAKTIMIT TË FAKTORIT TË EMISIONEVE NGA UNFCCC

“Mjetet për të llogaritur faktorin e emëtimit për një sistem elektrik”

7.1 Pëkufizimet, fushat, zbatimi dhe parametrat.

Përkufizimi.

Për qëllim të këtij mjeti, përkufizimet janë si më poshtë:

Impiantet e fuqisë/njësitë. Një impiant fuqie/njësi është strukturë që gjeneron (prodhon) energji elektrike. Disa njësi fuqie nga njëra anë përbëjnë një impiant fuqie, me anën e të cilit një njësi fuqie është karakterizuar nga fakti, që ai mund të operojë (funksionojë) në në mënyrë të pavarur nga njësitë e tjera të po asaj vendosje. Ku disa impiante fuqie identike (për shembull, me kapacitet, vjetërsi dhe rendiment të njëjtë) të instaluar në një vend dhe mund të konsiderohen si një njësi impianti i vetëm.

Impianteve/njësitë e fuqisë në rrjet. Impiantet/njësitë e fuqisë që furnizojnë me elektricitet rrjetat elektrike dhe në qoftë se janë për konsumatorë të specifikuar.

Impiantet/njësitë e fuqisë jashtë jashtë rrjeti. Impiantet/njësitë e fuqisë që furnizojnë me energji elektrike konsumatorë specifik nëpërmjet një rrjeti të dedikuar shpërndarje, i cili nuk është përdorur nga një impiant fuqie tjetër. Që një impiant fuqie te konsiderohet si impiant fuqie jashtë rrjetit duhet të plotësojë kushtet e mëposhtëme:

i. Një rrjet (ose rrjetet) duhet të ketë aftësi të furnizojë me energji konsumatorët specifikë në të cilët struktura lidhëse jashtë rrjetit duhet të ekzistojnë;

ii. Strukturat gjeneruse jashtë rrjetit nuk është e lidhur me rrjetin dhe nuk furnizon me energji rrjetin por vetëm konsumatorët për të cilët është lidhur.

iii. Në kushtet normale, konsumatori(ët) janë/është furnizuar me energjinë e kërkuar nga vetëm një rrjet, p.sh impiantet jashtë rrjetit të cilët janë lidhur me konsumatorët, janë në gadishmëri (standby) nga ana tjetër e strukturës (strukturave), të cilat janë përdorur vetëm kur furnizimi nga rrjeti me energji dështon (ose në shumë raste, kur cilësia e furnizimit me energji për përdorim përfundimtar është poshtë cilësis së pranuar)

iv. Për të garantuar një ndryshim të sigurt nga furnizusi jashtë rrjetit në atë në rrjet konsumatorët kanë një sistem ndryshimi (i cili mund të jetë automatik ose manual).

Prodhimi i energjisë elektrike neto i referohet diferencës ndërmjet sasis totale të energjisë elektrike të prodhuar nga impianti/njësia i fuqisë dhe konsumit të energjisë elektrike nga paisjet ndihmëse (e cila njihet si ngarkes parazitare) të impianti/njësis të fuqisë (psh. Pompat, ventilatorët, kontrollisit, etje).



Rrjetat/Projektet e sistemeve elektrike është përcaktuar nga shtrirja hapsinore e impiantit të fuqisë, që janë lidhjet fizike ndërmjet transmetimit dhe linjave të shpërndarjes për projek-studimet aktive (p.sh impiantet e fuqisë me energji të rinovueshme apo kur konsumi i energjis elektrike është duke u ruajtur) dhe që mund të vendoset pa kufizime të rëndësishme.

Sestemet e lidhjes së energjisë elektrike është një sistem elektrik i lidhur nga linjat e transmetimit për në sistemet elektrike në studim. Impiantet e fuqisë në kuadër të lidhjeve me sistemit energjitik mund të vendoset pa kufizime të rëndësishme në transmetim, por transmetimi në sistemet energjitike në studim, ka rëndësi në kufizimin e transmetimit.

Fushëveprimi (Qëllimi) dhe zbatueshmëria

Ky mjet metodologjik përcakton faktorin e emëtimit të CO2-shit për zevendësimin e prodhimit të

energjisë elektrike nga impianti i fuqisë në një sistem energjitik, nga llogaritjet e faktorit të emëtimit “combined margin” (CM) të sistemit energjitik. CM është rezultat i peshës mesatare i dy faktorëve të emëtimit, që ka të bëjë me sistemet energjitike: “operating margin” (OM) dhe “build margin” (BM). OM është faktori i emëtimeve që i referohet një grupi ekzistues impianti fuqie, i cili aktualisht gjeneron energji dhe do të ndikojë n projekt-studimin e sistemit energjitik të propozuara si CDM. BM është faktori i emëtimeve që i referohet grupit të ardhshëm (të mundshëm) të impiantit të fuqisë, konstruksioni dhe funksionimi në të ardhmen do të ndikojë në projekt-studimin aktiv të propozuar si CDM.

Ky mjet mund të jetë aplikuar për të vlerësuar OM, BM dhe/ose CM kur bazat llogaritëse të emëtimeve për projektet aktive që zëvendësojnë energjinë elektrike të rrjetit, p.sh kur një projet aktiv furnizohet nga rrjeti ose kur projek-studimi aktiv, si rezultat i konservimit të energjisë elektrike që do të jetë siguruar nga rrjeti (p.sh nga ana e kërkesës së efecencës së energjisë të projektit).

Sipas këtij mjeti, faktori i emëtimit për sistemet e energjisë elektrike mund të kërkojë të tjera llogaritje vetëm për impiantet e fuqisë në rrjet, ose një opsion tjetër, mund të përfshijë impiantin e fuqisë jashtë rrjetit. Kjo cështje do të përmendet më vonë në “Aneksin 2 - Procesura e lidhjes me impiantet e gjenerimit të fuqisë jashtë rrjetit”. Që do të thotë se kapaciteti total nga impiantet jashtë rrjetit (në MW) do të jetë me pak se 10% i kapacitetit total të impiantit të fuqisë në rrjetin e sistemit elektrik; dhe se faktorët të cilët ndikojnë negativisht në besueshmëri dhe stabiliteti e rrjetit është kryesisht për shkak të kufizimeve në prodhim dhe jo në aspekte të tjera, të tilla si kapaciteti i transmetimit.

Vihet re gjithashtu se ky mjet është referuar për në “Mjetet për të llogaritur emëtimet nga konsumimi i energjisë elektrike” për qëllim të llogaritjeve të projekteve dhe rrjedhjeve të emëtimeve në rastet, kur projektet aktive të konsumimit të energjisë elektrike nga rrjeti apo si rezultat i rritjes së konsumimit të energjisë elektrike nga jashtë kufijve të parashikua.



Parametrat

Ky mjet ofron procedurën e përcaktimit të parametrave si më poshtë:

Parametri Njësia SI Përshkrimi

EFrrjetit,CM,y tCO2/MWh Faktori i emëtimit të CO2

-shit CM (combine margin) për sistemet elektrike për vitin y

EFrrjetit,BM,y tCO2/MWh Faktori i emëtimit të CO2

-shit BM (build margin) për sistemet elektrike për vitin y

EFrrjetit,OM,y tCO2/MWh Faktori i emëtimit të CO2

-shit OM (operating margin) për sistemet elektrike për vitin y

Parametrat janë kërkuar pa metodologji përkatëse

7.2. Procedura bazë e metodologjisë

Për projekt-studimet e përfshira në këtë metodologji llogaritëse do të ndiqen gjashtë hapat e mëposhtëm:

Hapi i parë: Identifikimi i sistemeve përkatëse elektrike

Hapi i dytë: Zgjidhet nëse përfshihet në impiantet e fuqisë jashtë rrjetit të sistemit energjitik

Hapi i tretë: Selektmi i metodës për të përcaktuar OM (operating margin)

Hapi i katër: Llogaritja e faktorit të emëtimit OM sipas metodës së zgjedhur

Hapi i pestë: Identifikimi i grupit të impiantit të fuqisë për t’u përfshir në BM (build margin)

Hapi i gjashtë: Llogaritja e faktorit të emëtimit BM

Hapi i shtatë: Llogaritja e faktorit të emëtimit CM

Hapi i parë: Identifikimi i sistemeve elektrike përkatëse

Për të përcaktuar faktorin e emëtimit nga energjia elektrike, sistemi i energjisë elektrike në studim karakterizohet nga shrirja hapsinore e impiantit të fuqisë, që janë lidhjet fizike ndërmjet linjave të transmetimit dhe linjave të shpërndarjes për studimin përkatës (p.sh lokalizimi i impianteve të fuqisë me burim energjie të rinovushme apo kur konsumimi i energjisë elektrike është duke u konservuar) dhe që mund të dërgojë pa kufizime të rëndësishme transmetimin.

Në qoftëse DNA e vendit pritës ka publikuar një përshkrim të sistemeve të energjisë elektrike dhe lidhjeve të sistemeve të energjisë elektrike, këto përcaktime/ndarje duhet të përdoren. Në qoftë se informacioni nuk është i disponushëm studimi në fjalë duhet të përcaktojë sistemin e enrgjisë



elektrike dhe të lidhjeve të sistemeve të energjisë elektrike dhe arsyetimet, dokumentet dhe supozimet nga CDM – PDD.

Kriteret që mund të përdoren për përcaktimin e ekzistencës së kufizimeve të rëndësishme në sistem janë1:

• Në rastin e sistemit të energjisë elektrike me treg lokal për energji elektrike: ka diferenca në cmimet e energjisë elektrike ( pa koston e transmetimit dhe koston e shpërndarjes) në më shumë se 5 % ndërmjet sistemeve edhe gjatë 60 % ose më shumë kohës në vit.

• Linjat e transmetimit janë funksionale 90 % ose më shumë se 90 % të kapacitetit nominal apo më shumë kohë në vit.

Kur aplikimi i këtyre kritereve nuk rezulton i qartë në një rrjet të caktuar, duhet të përdoren studimet e rrjeteve rajonale të sakta në rastet e vendeve të mëdha me plan sistemi shpërndarje (p.sh provincial / rajonal / kombëtar). Përcaktimi i rrjatave provinciale, në të vërtetë mund të jetë rast i rëndësishëm i tregtimit të energjisë elektrike midis provincave/zonave të cilat mund të jenë prekur direkt ose indirekt nga projekt studimi aktiv i CDM-s. Në vende të tjera, përcaktimi i rrjetave kombëtare (ose më të mëdha) duhet të jetë përdorur në mungesë të mundësive. Dokumentat e shtrirjes gjeografike të sistemit elektrik në studim paraqesin dhe identifikojnë të gjithë rrjetin e impiantit/njësisë të fuqisë të lidhur në sistem.

Energjia elektrike e transferuar nga lidhjet e sistemit të energjisë elektrike në sistemet e energjive elektrike të marra në studim është përcaktuar si energji elektrike e importuar dhe energjia elektrike e transportuar nga lidhjet e sistemit të energjisë elektrike është përcaktuar si energji e eksportuar.

Për qëllimin e përcaktimit të faktorit të emëtimit build margin, shtrirja hapsinore është e kufizuar për studimin e sistemit të energjisë elektrike, përvec rasteve, kur kohët e fundit, apo ka gjasa, që në të ardhmen, shtimi i kapacitetit të transmesionit mundëson rritjen e importimit të energjisë elektrike. Në të tilla raste, kapaciteti i transmetimit mund të jetë një burim build margin.

Për qëllimin e përcaktimit të faktorit të emëtimit operating margin, përdoret një nga opsionet (mundësit) e mëposhtëme për përcktimin e faktorit të emëtimit të CO2, për energjinë elektrike të importuar nga një lidhje e sistemit të energjisë elektrike janë të ngjashme atë të vendit pritës:

a) 0 tCO2/MWh; ose

b) Mesatarja e ponderuar e shkallës së emëtimit nga rrjeti importues i operating margin, përcaktohet sic përshkruhet në hapin e mëposhtëm (4); ose

c) Thjesht shkalla e emëtimit nga rrjeti eksportues i operating margin, përcaktohet sic përshkruhet në hapin 4(a), në qoftë se kushtet për këtë metod, sic përshkruhet më poshtë Hapin e 3, aplikohet për rrjetat e eksportimit; ose

1Projekt-studimet pjesëmarrëse mund të propozojnë të tjera kritere ose propozime të parqitura për rishikimin e këtyre kritereve për rishqyrtimi nga Bordi Ekzekutues i CDM



d) Thjesht rregullimi i shkallës së emëtimit nga rrjetat eksportuese i operating margin, përcaktohet sic përshkruhet më poshtë në Hapin 4.

Për importimin nga lidhjet e sistemeve lokale të energjisë elektrike në një vend pritës, faktori i emëtimeve është 0 ton CO2 për MWh.

Energjia elektrike e eksportuar nuk duhet të zbritet nga të dhënat e prodhimit të energjisë elektrike të përdorura për llogaritje dhe monitorimin e faktorit të emëtimit të energjisë eketrike.

Hapi i dytë: Zgjedhja nëse impianti i fuqisë përfshihet jashtë rrjetit studimin e sistemit të energjisë elektrike (fakultative)

Projekt-studim pjesmarrës mund të zgjidhet ndërmjet dy opsioneve të mëposhtëme për të llogaritur faktorin e emëtimeve operating margin dhe build margin:

Opsioni I: Në llogaritje janë përfshiër vetëm impiantet e fuqisë në rrjet.

Opsioni II: Në llogaritje janë përfshirë që të dyja impiantet që bëjnë pjesë në rrjet dhe impiantet jashtë rrjetit.

Opsioni I i përket procedurave që bëjnë pjesë në versionet e vjetra të këtij mjeti. Opsioni II lejon përfshirjen e gjenerimit të energjisë nga jashtë rrjetit është i rëndësishëm dhe pjesërisht mud të jetë dërguar nga studimet aktive CDM, p.sh në qoftë se impiantet e fuqisë jashtë rrjetit kanë funksionuar për shkak të pasigurisë dhe paqëndrueshmërisë së energjis elektrike nga rrjeti. Opsioni II kërkon mbledhjen e të dhënave mbi gjenerimin e energjisë nga impiantet jashtë rrjetit sipas Aneksit 2 dhe mund të përdoret aty vetëm në qoftë se kushtet janë plotësuar. Opsioni II mund të jetë zgjedhur vetëm për faktorin e emëtimeve operating margin ose për të dy faktorët e emëtimeve build margin dhe operating margin, por nuk mund të përdoret vetëm për faktorin e emëtimeve build margin.

Në qoftë se Opsioni II është zgjedhur, impianti i fuqisë do të klasifikohet sipas Aneksit 2 në klasa të ndryshme të impianteve të fuqisë jashtë rrjetit. Cdo klasë e impiantit të fuqisë jashtë rrjetit do të konsiderohet si një impiant fuqie j, k, m ose n sic është aplikuar në hapat e mëposhtëm.

Hapi 3: Selektimi i metodës për përcaktimin e operating margin (OM)

Për llogaritjen e faktorit të emëtimeve operating margin ( )yOMgridEF ,, është bazuar në nje nga

metodat e mëposhtëme:

a) OM e thjeshtë; ose

b) OM e modifikuar; ose

c) OM e orjentuar; ose

d) OM mesatare.

Cdo metodë është shpieguar në Hapit 4.



Metoda e OM së thjeshtë (opsioni a) mund të përdoret vetëm në qoftë se raporti low-cos/must-run resurces2) përbën më pak se 50% të totalit të energjisë në rrjet: 1) mesatarja e pesë viteve të fundit, ose 2) bazuar për një mesatare për një kohë të gjatë për produktin e hidroenergjisë

OM e orjentuar (opsioni d) nuk mund të përdoret në qoftë se impiantet e fuqisë jashtë rrjetit janë përfshirë në studimin e sistemit të energjis elektrike sipas Hapit 2.

Për metodën e OM së thjeshtë, OM e thjeshtë të rregulluar dhe OM mesatare, faktori i emëtimeve mund të jetë llogaritur duke përdorur të tjera metoda. Më poshtë janë dhënë të dhënat e dy metodave të nxierra.

• Opsioni ex ante: Në qoftë se opsioni ex ante është zgjedhur, faktori i emëtimeve është përcaktuar pasi në fazën e vlerësimit, pra, faktori i emëtimeve jo e monitoruar dhe e modifikuar gjatë kreditimit periodik, është kërkuar. Për impiantet në rrjet përdoret pesha mesatare e prodhimit të tre viteve, bazuar në të dhënat e disponushme më të freskëta të kohëve të fundit të dorëzuara nga CDN – PDD tek DOE për miratim. Për impiantet jashtë rrjetit, përdoret një vit kalendarik i vëtëm brenda pesë viteve më të parshme, më të freskëta për kohën e paraqitjes nga CDM – PDD për miratim.

• Opsioni ex post: Në qoftë se është zgjedhur opsioni ex post, faktori i emëtimeve është përcaktuar nga viti, në të cilin, studimi aktiv, zëvendëson rrjetin e enrgjisë elektrike, faktori i emëtimeve kërkohet të përshtate cdo vit gjatë monitorimit. Në qoftë se të dhënat e kërkuara për të llogaritut faktorin e emëtimeve për vitin y janë të disponueshëme zakonisht vetëm pas gjashtë muajve të fundit të vitit y, mund të përdoret faktori i emëtimeve alternativ i vitit të mëparshëm y – 1. Meqënëse të dhënat zakonisht janë të disponushme vetëm pas 18 muajve të fundit të vitit y, mund të përdoret faktori i emëtimeve të viti të procedimit, të vitevet të mëparshme y – 1. Nxierrja e të dhënave të ngjashme (y, y – 1 apo y – 2) do të përdoren nëpërmjet të gjitha kreditimeve periodike.

Për dërgimin e të dhënave të analizës OM, përdor vitin në të cilin studimi aktiv zëvendëson rrjetin e sistemit energjitik dhe e përshtat cdo vit faktorin e emëtimeve gjatë monitorimit.

Zgjidhja e nxierrjes së të dhënave do të dokumentohet në CDM – PDD dhe nuk do të ndyshojë gjatë kreditimit periodik. Regjistrimi i impiantit të fuqisë si CDM, do të përfshihet në grupin e modelit që është përdorur për llogaritjen e operating margin, nëse kriteri për përfshirje e burimit të energjisë aplikon grupin e modelit.

2 Low-cost/must-run resurces janë përcaktuar si impiante fuqie me prodhim të ulët të kostos margjinalen ose impiantet e fuqisë që janë dërguar në mënyrë të pavarur cdo ditë ose ngarkesat sezonale të rrjetit. Ato i tipikizon prodhimi i uji, gjeotermal, era, biomasat me kosto te ulët, nuklear dhe diellit. Në qoftë se qymyri sic duket është përdorur si must-run, ai gjithashtu do të përfshihet në këtë listë, p.sh përfshirja nga vendosja e impiantit.



Hapi 4: Llogaritja e faktorit të emëtimeve operating margine në pëputhje me metodat e selektuara

(a) OM e thjeshtë

Faktori i emëtimeve të OM së thjeshtë është llogaritur si pesha mesatare e prodhimit të CO2 të emëtuar për njësi neto të prodhimit të energjisë elektrike. (tCO2/MWh) e gjithë enegjia e gjeneruar nga impianti, i shërben sistemit, pa përfshirjen e impianteve me raport low-cost/must-run.

OM e thjeshtë mud të llogaritet :

Opsioni A: Bazuar në prodhimin neto të energjisë elektrike dhe faktori i emëtimit për cdo njësi fuqie3); ose

Opsioni B: Bazuar në prodhimin total të energjisë elektrike nga impiantet e fuqisë që i shërbejnë sistemit dhe tipit të lëndës djegëse dhe konsumimi total i lëndës djegëse, në projekt- -studimin e sistemit të energjisë elektrike.

Opsioni B nuk mund të përdoret në qoftë se:

(a) Të dhënat e nevojshme për Opsioni A nuk janë të disponushme; dhe

(b) Vetëm prodhimi i energjisë nukleare dhe të rinovushme janë konsideruar si low-cost/must-run dhe sasia e energjisë elektrike furnizuese nga këto burime është e njohur; dhe

(c) Impiantet e fuqisë jashtë rrjetit nuk janë përfshirë në llogaritje (p.sh, n.q.s Opsioni I ka qënë zgjedhur në Hapin 2)

Opsioni A – Llogaritjet bazuar mbi rendimentin mesatar dhe prodhimi i energjis elektrike nga cdo impiant

Sipas këtij opsioni, faktori i emëtimeve të OM së thjeshtë është llogaritur bazuar mbi prodhimin neto të energjisë elektrike nga cdo njësi fuqie dhe faktori i emëtimeve për cdo njësi fuqie është si më poshtë:

∑

∑ ⋅=

mym

mymELym

ysimpleOMgrid EG

EFEGEF

,

,,,

,, (7.1)

3 njësitë e fuqisë do të konsiderohen n.q.s disa nga njësitë e fuqisë të vendosura nga impiantet e fuqisë janë low-

cost/must-run unit dhe disa nuk janë. Impianti i fuqis mund të konsiderohet n.q.s të gjitha njësitë e fuqisë të vendosura nga impiantet e fuqisë të mëposhtëme për grupin low-cost/must-run units ose n.q.s të gjitha njësitë e fuqisë të vendosura në impiantin e fuqisë nuk bëjnë pjesë në grupin e mëposhtëm të low-cost/must-run units.



Ku:

ysimpleOMgridEF ,, = Faktori i emëtimit të CO2-shit operating margin e thjeshtë në vitin y,

(tCO2/MWh)

ymEG , = Sasia neto e prodhimit të energjisë elektrike dhe shpërndarja, në rrjet nga njësitë e

fuqisë m në vitin y (MWh).

ymELEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 nga njësitë e fuqisë m në vitin y (tCO2/MWh)

m = Të gjitha njësitë e fuqisë që i shërbejnë rrjetit në vitin y, përjashtim bëjnë njësitë e fuqisë low-cost/must-run.

y = Viti përkatës sipas të dhënave të nxjerra në Hapin 3.

Përcaktimi i ymELEF ,,

Faktori i emëtimeve për cdo njësi fuqie m do të përcaktohet si më poshtë:

• Opsioni A1. Në qoftë se për cdo njësi fuqie m të dhënat mbi konsumimin e lëndës djegëse dhe prodhimi i energjisë elektrike është i disponueshëm faktori i emëtimeve ( )ymELEF ,,, do të

përcaktohet si më poshtë:

ym

iyiCOyiymi

ymEL EG

EFNCVFCEF

,

,,2,,,

,,

∑ ⋅⋅= (7.2)

Ku:

ymELEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 nga impianti i fuqisë m në vitin y (tCO2/MWh)

ymiFC ,, = Sasia i e konsumuar lëndës djegëse tip fosili nga njësia e fuqisë m në vitin y (në

njësi mase ose volumi)

yiNCV , = vlera kalorifike neto (përmbajtja e energjisë) e lëndës djegëse fosile e tipit i në vitin

y (GJ/njësi mase ose volumi)

yiCOEF ,,2 = Faktori i emëtimeve të CO2 i lëndës djegëse fosile tipi i në vitin y (tCO2/GJ)

ymEG , = Sasia neto e energjisë së prodhuar dhe e dërguar në rrjet nga njësitë e fuqisë m në

vitin y (MWh)

m = Të gjitha njësitë e fuqisë që i shërbejnë rrjetit në vitin y përvec njësive të fuqisë low-cost/must-run.



i = Të gjitha tipet e lëndëve djegëse të konsumuara në impiantin e fuqisë m në vitin y

y = Përshtatja e vitit sipas të dhënave të nxierra të zgjedhur në Hapin 3.

Opsioni A2. Në qoftë se për një njësi fuqie m janë të disponushme vetëm të dhënat mbi prodhimin e energjisë elektrike dhe tipin e lëndës djegëse të përdorur, faktori i emëtimeve do të përcaktohet mbi bazën e faktorit të emëtimit të CO2 të tipit të lëndës djegëse të përdorur dhe rendimenti i njësisë së fuqisë është si më poshtë:

ym

yimCOymEL

EFEF

,

,,,2,,

6.3

η⋅

= (7.3)

Ku:

ymELEF ,, = faktori i emëtimit të CO2 i njësis së fuqisë m në vitin y (CO2/MWh)

yimCOEF ,,,2 = Faktori mesatar i emëtimeve të CO2 i lëndës djegëse të tipit i të përdorur në njësinë

e fuqisë m në vitin y (tCO2/GJ)

ym,η = Energjia mesatare neto e konvertuar në rendiment i njësisë së fuqisë m në vitin y

(raport)

m = Të gjitha njësitë e fuqisë që shërbejnë në rrjet në vitin y përvec njësive të fuqisë low-cost/must-run.

y = përshtatja e vitit sipas të dhënave të nxierra të zgjedhura në Hapin 3.

Kur, disa tipe lëndë djegëse janë pëdorur në njësinë e fuqisë, përdorim tipin e lëndës djegëse me fakor emëtimi të CO2 më të ulët për yimCOEF ,,,2 .

• Opsioni A3. Në qoftë se për një njësi fuqie m janë të disponushme vetëm të dhënat e prodhimit të energjisë elektrike dhe faktori i emëtimeve është 0 tCO2/MWh mund të konsiderohet si një thjeshtim dhe afrim i kujdesshëm.

Përcaktimi i ymEG ,

Për impiantet e fuqisë në rrjet, ymEG , do të përcaktohet sipas dispozitave në tabelat monitoruee.

Për impiantet e fuqisë jashtë rrjeti, ymEG , do të përcaktohet duke përdorur një nga opsionet e

mëposhtme4):

4 Shënojmë se opsionet e ndryshme mund të aplikohen për klasa të ndryshme të impianteve të fuqisë jashtë rrjetit;

migjithatë, opsionet e ngjashme do të aplikohen për të gjitha (modelet) impiantet e fuqisë jashtë rrjetit brenda një klase.



• Opsioni 1. ymEG , është përcaktuar mbi bazën (modelet) e të dhënave mbi prodhimin e

energjisë elektrike nga impiantet e fuqisë jashtë rrjetit, sipas udhëzusit në Aneksin 2.

• Opsioni 2. ymEG , është përcaktuar mbi bazën (modelet) e të dhënave mbi sasinë e lëndës

djegëse fosile të konsumuar nga klsat e impianteve të fuqisë m jashtë rrjetit, sipas udhëzuesit në Aneksin 2, dhe rendimenti standart i dhënë në Aneksin 1, është si më poshtë:

∑ ××=i

ymyiymiym NCVFCEG ,,,,, η

Ku:

ymEG , = Sasia neto e prodhimit të energjisë elektrike dhe shpërndarja në rrjet nga njësia e

fuqisë m në vitin y (MWh)

ymiFC ,, = Sasia e lëndës djegëse tipi i e konsumuar nga impianti i fuqisë përfshirë në klasën e

impianteve të fuqisë jashtë rrjetit m në vitin y (njësia në masë ose në volum)

yiNCV , = vlera kalorifike neto (përmbajtja energjitike) e lëndës djegëse fosile e tipit i në vitin

y (GJ/ njësi mase ose volumi)

ym,η = Energjia neto e konvertuar në rendiment nga klasa e impiantit të fuqisë jashtë rrjetit

m në vitin y (raport), sipas verave satandarte të përfshira në Aneksin 2.

m = Klasa e impianteve të fuqisë jashtë rrjetit të konsideruar si një njësi fuqie (sipas të dhënave në Aneksin 2 të këtij mjeti)

y = Përshtatja e vitit sipas të dhënave të nxierra të zgjedhura në Hapin 3

i = Tipi i lëndës djegëse fosile e përdorur.

• Opsioni 3. ymEG , është llogaritur mbi bazën e kapacitetit të prodhimit të energjisë

elektrike jashtë rrjetit në atë klasë dhe faktori i ngarkesës standart i impiantit, si më poshtë:

8760,,, ××= − ygridoffdefaultmym PLFCAPEG (5)

Ku:

ymEG , = Sasia neto e prodhimit të energjisë elektrike dhe shpërndarja në rrjet

nga njësia e fuqisë m në vitin y (MWh)

mCAP = Kapaciteti total i impiantit të fuqis jashtë rrjetit në përfsirjen e klasës

m të impianteve të fuqisë jashtë rrjetit



ygridoffdefaultPLF ,, − = Faktori i ngarkesës standarte i impiantit për prodhimin jashtë rrjetit në

vitin y (raport)

m = Klasa e impianteve të fuqisë jashtë rrjetit të konsideruara si një njësi e vetme fuqie (sipas përshkrimit në Aneksin 2 të këtij mjeti)

y = Përshtatja e vitit sipas të dhënave të nxierra në Hapin 3.

Faktori i ngarkesës standarte të impiantit për prodhimin jashtë rrjetit ( )ygridoffdefaultPLF ,, −

do të përcaktohet duke përdorur një nga dy opsionet e mëposhtëm:

• Përdorimi i vlerave të konvertuara të 300 orëve për vit, duke supozuar që impianti i fuqisë jashtë rrjetit do të funksionoj më pak se për një orë në ditë në gjashtë ditë me kapacitet të plotë (p.sh 8760/300,, =− ygridoffdefaultPLF ); ose

• Llogaritja e faktorit të ngarkesës së impiantit bazuar mbi të dhënat mesatare të rrjetit dhe faktori standart i 0.5, duke supozuar që impiantet e fuqisë jashtë rrjetit gjatë funksionimet kanë operuar me ngarkesë të plotë afërsisht gjysmën e kohës që rrjeti nuk është i disponueshëm, si më poshtë:

5.08760

18760 ,,, ×

−×=−

ygridygridoffdefault

TPLF (7.6)

Ku:

ygridoffdefaultPLF ,, − = Faktori i ngarkesës së impiantit për prodhimin jashtë rrjetit në vitin y

(raport)

ygridT , = Koha mesatare në të cilën rrjeti ishte i disponushëm për konsumim

final të energjisë elektrike në vitin y (orë)

Opsioni B – Llogaritjet bazuar mbi konsumimin total të lëndës djegëse dhe prodhimi i energjisë elektrike nga sistemi.

Sipas këtij opsioni, faktori i emëtimit të OM-s së thjeshtë është llogaritur mbi bazën e enrgjisë elektrike neto të furnizuar te rrjeti nga të gjitha impiantet e fuqisë që i shërbejnë sistemit, nuk përfshihen impiantet/njësitë e fuqisë me raport low-cost/must-run, dhe bazuar mbi tipin e lëndës djegëse dhe konsumimin total të lëndës djegëse të studimit të sistemit të energjisë elektrike, si më poshtë:

( )y

iyiCOyiyi

ysimpleOMgrid EG

EFNCVFCEF

∑ ××=

,,2,,

,, (7.7)



Ku:

ysimpeOMgridEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 për operting margin e thjeshtënë vitin y (tCO2/MWh)

yiFC , = Kërkesa e konsumimit të lëndës djegëse fosile e tipit i në studimin e sistemit të

energjisë elektrike për vitin y (njësia në masë ose në volum)

yiNCV , = Vlera kalorifike neto (përmbajtja energjitike) e lëndës degëse fosile e tipit i në vitin

y (GJ/njësi mase ose volumi)

yiCOEF ,,2 = Faktori i emëtimeve i CO2 të lëndës djegëse fosil i tipit i në vitin y (tCO2/GJ)

yEG = Energjia elektrike neto e prodhuar dhe furnizimi i rrjetit nga të gjitha burimet e

fuqisë që i shërbejnë sistemit, nuk përfshihen impiantet/njësitë e fuqisë më low-ost/must-run.

i = Të gjitha tipet e lëndëve djegëse fosile të konsumuara nga burimet e energjisë në studimin e sistemit të energjisë elektrike për vitin y

y = Sipas vitit përkatës të të dhënave të nxjerra e zgjedhur në Hapin 3.

Për të llogaritur operatinga margin, përdorim afrimitete (OM e thjeshtë) gërma m i referohet impiantit/njësisë së fuqisë duke shpërndarë energji elektrike në rrjet, pa përfshirë impiantet/njësitë e fuqisë dhe duke përfshirë energjinë elektrike të importuar5) nga rrjeti. Energjia elektrike e importuar do të trajtohet si një impiant fuqie m.

(b) OM e modifikuar

Faktori i emëtimeve OM i thjeshtë i rregulluarë ( )yadjOMgridEF ,, − është variacion i OM së thjeshtë, kur

impiantet/njësitë e fuqisë (përfshirë edhe importet) janë ndarë në burime energjie low-cost/must-run (k) dhe burimet e tjera të fuqisë (m). Sipas Opsionit A OM e thjeshtë llogaritet mbi bazën e prodhimit të energjis elektrike neto për cdo njësi fuqie dhe një faktor emëtimi për cdo njësi fuqie, si më poshtë:

( )∑

∑

∑

∑ ×⋅+

×⋅−=−

kyk

kykELyk

y

mym

mymELym

yyadjOMgrid EG

EFEG

EG

EFEGEF

,

,,,

,

,,,

,, 1 λλ (7.8)

5 Sic përshkruhet më sipër, një formë e rëndësishme e lidhjeve të sistemit të energjis elektrike do të konsiderohet si një

burim energjie.



Ku:

yadjOMgridEF ,, − = Faktori i emëtimeve të CO2 operating marin i thjesht i rregulluar në vitin y

(tCO2/MWh)

yλ = Faktor i shprehur në përqindje në kohën kur impiantet e fuqisë low-cost/must-run

janë në rezervë në vitin y

ymEG , = Sasia neto e energjisë elektrike e prodhuar dhe e shpërndarë në rrjet nga njësitë e


ykEG , = Sasia neto e energjisë elektrike e prodhuar dhe e shpërndarë në rrjet nga njësitë e

fuqisë k në vitin y (MWh)

ymELEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 për njësinë e fuqisë m në vitin y ((tCO2/MWh)

ykELEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 për njësinë e fuqisë k në vitin y ((tCO2/MWh)

m = Të gjitha njësitë e fuqisë në rrjet që i shërbejnë rrjetit në vitin y përvec njësive të fuqisë me low-cost/must-run.

k = Të gjitha njësitë e fuqisë në rrjet me low-cost/must-run që i shërbejnë rrjetit në vitin y

y = Përshtatja e vitit sipas të dhënave të nxierra të zgjedhur në Hapin 3.

ymELEF ,, , ykELEF ,, , ymEG , dhe ykEG , do të përcaktohet duke përdorur procedurat të ngjashme, si

këto për parametrat ymELEF ,, dhe ymEG , në Opsionin A të metodës së mësiperme të OM së thjeshtë.

Në qoftë se impiantet e fuqisë jashtë rrjetit janë përfshirë në raportin e emetimit operating margin, impiantet e fuqisë jashtë rrjetit do të trajtohen si njësitë e tjera m të fuqisë.

Energjia elektrike neto e importuar duhet të konsiderohet si njësi k me low-cost/must-run.

Parametri yλ është përcaktuar si më poshtë:

vitnë orë8760

vitin në rezervë në janë që energjisë burimit të tëorëve i Numri(%)

yrun-cost/must-lowy =λ (7.9)

Landa yλ do të llogaritet si më poshtë (shih Figurën 1):

Hapi (i) Hidhet në diagram kurba e kohëzjatjes së ngarkesës. Mledhja kronologjike e të dhënave të ngarkesës (në MW) për cdo orë të vitit y, tipi i ngarkesës nga niveli më i lartë në nivelin më të ulët të MWve. Hedhja në grafike i MW përkundrejt 8760 orëve në vit në rendin zbritës.



Hapi (ii) Mledhja e të dhënave të energjisë së prodhuar nga cdo impiant/njësi fuqie. Llogaritjet totale të prodhimit vjetor (MWh) nga impiantet/njësitë e fuqisë me low-cost/must-run

(p.sh ∑k

ykEG , ).

Hapi (iii) Plotësimi i kurbës së kohëzgjatjes së ngarkesës. Hedhja në grafik e një vije të drejtë horizontale, kurba e kohëzgjatjes së ngarkesës e tillë që, zona poshtë kurbës (orët e MW) të jetë e barabartë me prodhimin total të energjisë (në MWh) nga

impiantet/njësitë e fuqisë me low-cost/must-run (p.sh ∑k

ykEG , ).

Hapi (iv) Përcaktimi i “Numrit të orëve për cdo burim energjie me low-cost/must-run që janë në rezervim në vitin y”. Fillimisht, lokalizohen ndërprerjet e vijave horizontale të nxierra në Hapin (iii) dhe nxirret kurba e kohëzgjatjes së ngarkesës në Hapin (i). Numri i orëve (orët e një viti 8760 orëve) për rregullimin e ndërprerjeve është numri i orëve për të tilla burime energjie me low-cos/must-run janë në rezervim. Në qoftë se nga linjat nuk ka ndërprerje, atëhere një mundësi konkludon që burimet e energjis me low-cost/must-run, nuk shfqen në rezervim dhe yλ është e barabartë me zero.

Në përcaktimin e yλ vetëm impiantet e fuqisë në rrjet (dhe pa impiantet e fuqis jashtë rrjetit) do të

konsiderohen.

Figura 7.1: Inlustrimi i llogaritjes së landës për metodën OM e thjesht e rregulluar



Shënim: Hapi (ii) nuk është paraqitur në figurë; këto dalin me organizimin e të dhënave nga burimi e energjisë.

(c) OM e udhëzuar

Faktori i emëtimeve OM e orjentuar( )yDDOMgridEF ,, − është përcaktuar mbi bazën e njësive të fuqisë

në rrjet që janë aktualisht të dërguar në rezervim, gjatë cdo ore h kur, sistemi në studim është duke shpërndarë në rrjet energji elekrike. Ky afrimitet nuk është aplikuar për të dhënat historike dhe, kështu, kërkohet mnitorimi i përditësuar i ( )yDDOMgridEF ,, − .

Faktori i emëtimeve është llogaritur si më poshtë:

yPJ

hDDELh

hPJ

yDDOMgrid EG

EFEGEF

,

,,,

,,

⋅=∑

− (7.10)

Ku:

( )yDDOMgridEF ,, − = Faktori i emëtimit të CO2 operating margin i dërgimit të dhënave të analizës

në vitin y (tCO2/MWh)

hPJEG , = Energjia elektrike e shpërndarë sistemi i energjisë elektrike aktiv në orë të

vitit y (MWh)

hDDELEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 për njësitë e fuqisë në rrjet në fillim shpërndahet

në mënyrë të caktuar në orë h në vitin y (tCO2/MWh)

yPJEG , = Energjia elektrike totale e zëvendësuar nga studimi i sistemit aktiv në vitin y

(MWh)

h = Orët në vitin y në të cilin projekti në studim është zëvendësuar nga rrjeti i energjis elektrike.

y = Viti në të cilin projekti në studim është zëvendësuar nga rrjeti i energjis elektrike.

Në qoftë se cdo orë disponojmë të dhënat e lëndës djegëse, atëhere cdo orë disponojmë edhe të dhënat e faktorit të emëtimeve si:

∑

∑ ⋅⋅=

nhn

yiCOyini

hni

hDDEL EG

EFNCVFC

EF,

,,2,,

,,

,, (7.12)



Ku:

hDDELEF ,, = Faktori i emëtimeve për njësitë e fuqisë në rrjet në fillimin e shpërndarjes e caktuar

në orë h në vitin y (tCO2/MWh).

hniFC ,, = Sasia e lëndës djegëse e tipit i e konsumuar nga impianti i fuqisë n në rrjet në orë h

(njësia në masë ose në volum)

yiNCV , = Vlera kalorifike (përmbajtja energjitike) e lëdës djegëse fosile e tipit i në vitin y

(GJ/njësi mase ose volumi)

yiCOEF ,,2 = Faktori i emëtimit të CO2 i lëndës djegëse fosile e tipit i në vitin y (tCO2/GJ)

hnEG , = Prodhimi i energjisë elektrike dhe shpërndarja në rrjet nga njësitë e fuqisë n në rrjet

në orë h (MWh)

n = Njësitë e fuqisë në rrjet në fillimin e shpërndarjes (sic përcaktohet më poshtë)

i = Tipi i lëndës djegëse fosile i konsumuar nga njësitë e fuqisë n në rrjet në vitin y

h = Orër në vitin y në të cilin projekti në studim ka shpërndarë energji elektrike në rrjet

y = Viti në të cilin projekti në studim ka shpërndarë energji elektrike në rrjet.

Ndryshe, faktori i emëtimeve cdo orë llogaritet mbi bazën e redimentit energjitik i njësis së fuqisë në rrjet dhe tipi i lëndës djegëse i përdorur, si më poshtë:

∑

∑ ×=

nhn

nynELhn

hDDEL EG

EFEGEF

,

,,,

,, (7.12)

Ku:

hDDELEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 për njësinë e fuqisë në rrjet në fillimin e shpërndarjes i

caktuar në orë në vitin y

hnEG , = Sasia neto e prodhimit të energjis elektrike dhe shpërndarja në rrejt nga njësitë e

fuqisë në n në rrjet në orë h (MWh)

ynElEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 i njësis së fuqisë n në vitin y (tCO2/MWh)

n = Njësia e fuqisë në rrjet në fillimin e shpërndarjes (sic përcaktohet më poshtë)

h = Orër në vitin y në të cilin projekti në studim ka shpërndarë energji elektrike në rrjet.



Faktori i emëtimeve i njësisë së fuqisë n në rrjet ( )ynElEF ,, do të përcaktohet sipas udhëzuesit për OM

e thjeshtë, duke përdorur Opsionin A1, A2 ose A3.

Pë të përcaktuar vendosjen e njësis së fuqisë n që janë fillime të shpërndarjes, merren nga qendra kombëtare e shpërndarjes:

• Sistemi i rrjetit të dërgimit të mënyrës së funksionimit për cdo njësi fuqie në rrjetin e sistemit përfshin njësitë e fuqisë, nga të cilat energjia elektrike është importuar; dhe

• Sasia e energjisë në (MWh) që është shpërndarë e gjithë nga njësitë e fuqisë në rrjetin e sistemit gjatë cdo ore h, që projekti në studim ka shpërndar energjie elektrike.

Në cdo orë h, grumbullimet e prodhimeve të cdo njësie fuqie përdoren në mënyrë cilësore. Grupi i njësive të fuqisë n në rrjet dërgon në rezervim ndërprerjet e njësitë ne fillim me x% të totalit të energjiesë elektrike të shpërndarë në orë h, ku x% është e barabartë me më të madhen e të tjerave:

(a) 10%; ose

(b) Sasia e energjisë elektrike e zëvendësuar nga projekti në studim gjatë orës h pjestuar me totalin e energjisë elektrike të prodhuar nga impianti i fuqisë në rrjet gjatë asaj ore h.

(d) OM mesatare

Faktori i emëtimeve të OM mesatare ( )yaveOMgridEF ,, − është llogaritur si shkalla mesatare e

emëtimeve e të gjitha impianteve të fuqisë që i shërbejnë rrjetit, duke përdorur udhëzimet e metodologjisë sic përshkruhet sipas (a) më sipër OM e thjeshtë, por duke përfshirë gjithashtu në të gjitha ekuacionet impiantet e fuqisë me low-cost/must-run.

Opsioni B do të përdoret vetëm në qoftë se të dhënat e nevojshme për Opsioni A nuk janë të disponushme.

Hapi 5: Identifikimi i grupit të impianteve të fuqisë për tu përfshirë në biuld margin

Modeli i grupit të njësisë së fuqisë m përdore për të llogaritur build magin i cili konsiston në:6)

(a) Vendosja e pesë njësive të fuqisë që kanë qënë ndërtuar më shumë vitet e fundit; ose

(b) Vendosja e shtimit të kapacitetit të fuqisë në sistemin elktroenergjitik me kompromis deri në 20% e prodhimit të sistemit (në (MWh) dhe që ka qënë ndërtuar më shumë vitet e fundit7).

6 N.q.s në këtë afrimitet nuk arsyetohen reflektimet e impiantit të fuqisë që do të jetë i mundur në ndërtimin e mungesës

së projekteve në studim, studimet pjesëmarrëse janë të inkurajuar të paraqesin alternativat e propozuara për tu marrë në konsiderat nga Bordi Ekzekutiv i CDM. 7 Në qoftë se 20% bie mbi kapacitetin pjes të një njësie, që njësia të përfshihet plotësisht në llogaritje.



Studimet pjesëmarrëse do të përdoren në vendosjet e njësive të fuqisë që përbëjnë prodhimin vjetor më të madh.

Si udhëzus i përgjithshëm, një njësi fuqie është konsideruar për t’u ndërtuar me të dhënat, kur fillohet për t’u furnizuar me energji elektrike nga rrjeti.

Impianti i fuqisë i regjistruar se projekt studimi CDM do të përfshihet nga grupi i modelit m. Megjithëatë, në qoftë se grupi i njësisë së fuqisë, nuk regjistrohet si projekt stuimi CDM, identifikimi për ndërprerjet e faktorit të emëtimeve build margin përjashtojnë njësistë e fuqisë që janë ndërtuar më shumë se 10 vjet më parë atëhere:

(i) Përjashtohen nga grupi njësitë e fuqisë që janë ndërtuar në më shumë se 10 vitet e fundit; dhe

(ii) Përfshihen rrjetet e lidhura me impiantet e fuqisë të regjistruara si projekt studimi CDM, të cilët janë dërguar nga autoriteti i dërgimit për tek sistemi elektroenergjitik8).

Shtimi i kapacitetit nga shtimi i strukturave të ose reja të ose impiantit të fuqisë nuk mund të përfshihen në llogaritjet e faktorit të emëtimeve build margin. Me qëllim nxierrjen e të dhënave, studimet pjesëmarrëse mund të zgjedhin një nga dy opsionet e mëposhtëme:

Opsioni 1. Për fillimin e keditimit periodik, llogaritet faktori i emëtimeve ex ante build margin bazuar më shumë në informacionet e disponushme më të fundit në njësitë e fuqisë, tashmë të ndërtuara për grupin model m në kohën e dorëzimit CDM – PDD tek DOE për vlefshmëri. Për kreditimin e dytë, faktori i emëtimit build margin do të përshtate bazuar më shumë mbi të dhënat e disponushme të kohëve më të fundit në njësitë e fuqisë tashmë të ndërtuara në kohën e paraqitjes së kërkesës, për rinovimin të kreditimit periodik nga DOE. Për kreditimin e tretë periodik, faktori i emëtimeve build margin do të llogaritet duke përdorur kreditimin periodik e dytë. Ky opsion nuk kërkon monitorimin e faktorit të emëtimit gjatë kreditimit periodik.

Opsioni 2. Për kreditimin e parë periodik, faktori i emëtimeve build margin do të përshtatet përvit, ex post, përfshin këto njësi të ndërtuara në vitin e regjistrimit të projektit në studim ose, në qoftë se informacioni i vitit të regjistrimit nuk është i disponushëm, duke përfshirë këto impiante të ndërtuara në vitin e fundit për cdo informacion që është i disponushëm. Për kreditimin e dytë periodik, faktori i emëtimeve build margin do të llogaritet si ex ante, sic përshkruhet më sipër në Opsionin 1. Për kreditimin e tretë periodik, llogaritja e faktorit të emëtimeve build margin do të përdor kreditimin e dytë periodik.

Zgjedhja e opsionit do të dokumentohet në CDM – PDD.

Hapi i 6: Llogaritja e faktorit të emëtimeve build margin

Faktori i emëtimeve build margin është pesha mesatare e faktorit të emëtimit ( )MWhtCO /2 i të

gjitha njësive të fuqisë m gjatë vitit të fundit y , për të cilët, të dhënat e prodhimit të fuqisë, janë të disponushme llogaritjet janë si më poshtë:



∑

∑ ×=

mym

mymELym

yBMgrid EG

EFEGEF

,

,,,

,, (7.13)

Ku:

yBMgridEF ,, = Faktori i emëtimeve të CO2 build margin në vitin y (tCO2/MWh)

ymEG , = Sasia neto e energjisë elektrike e prodhuar dhe shpërndarë në rrjet nga njësitë e


ymELEF ,, = Faktori i emëtimit të CO2 nga njësia e fuqisë m në vitin y (tCO2/MWh)

m = Nësia e fuqisë e përfshirë në build margin

y = Historiku i viteve të fundit për të cilët të dhënat e prodhimit të energjisë janë të disponushme.

Faktori i emëtimeve të CO2 për të cilin njësia e fuqisë m ( )ymELEF ,, do të përcaktohet sipas udhëzusi

në Hapin 4 (a) për OM e thjeshtë, duke përdorur opsionin A1, A2 ose A3, duke përdorur për y historikun e viteve të fundit për të cilët të dhënat e prodhimit të energjisë janë të disponushëm, dhe duke ërdorur për m njësinë e fuqisë të përfshirë në build margin.

Për impiantet e fuqisë jashtë rrjetit, EGm,y duhet të përcaktohet sipas udhëzuesit në Hapin 4.

Hapi 7: Llogaritja e faktorit të emëtimeve combined margin

Faktori i emëtimeve combined margin është llogaritur si më poshtë:

BMyBMgridOMyOMgridyCMgrid wEFwEFEF ×××= ,,,,,, (7.14)

Ku:

EFgrid,BM,y = Faktori i emëtimeve të CO2 build margin në vitin y (tCO2/MWh)

EFgrid,OM,y = Faktori i emëtimeve të CO2 operating margin në vitin y (tCO2/MWh)

wOM = Pesha e faktorit të emëtimit operating margin (%)

wBM = Pesha mesatare e faktorit të emëtimit build margin (%)

8 Ky informacion do të jepet nga vendet pritëse



Vlerat e mëposhtëme do të përdoren për wOM dhe wBM :

• Projektet aktive me prodhim energjie nga era dhe diellit: wOM = 0.75 dhe wBM = 0.25, për kreditimin e parë dhe për kreditimet periodike të tjera pasuese;

• Të gjitha studimet e tjera: wOM = 0.5 dhe wBM = 0.5 për kreditimin e parë periodik dhe wOM = 0.25 dhe wOM = 0.75, për kreditimin periodik të dytë dhe të tretë9), vec se për ndryshe specifikimet metodologjike të aprovuara të cilat i referohen këtij mjeti.

Si alternativë me rëndësi mund të propozohet, për aq kohë sa wOM + wBM = 1, për shkak të konsiderimit nga Bori Ekzekutus, duke marrë relacionin e udhëzusit sic përshkruhet më poshtë. Vlerat për wOM + wBM të aplikuara nga studimet pjesëmarrëse do të fiksohen për kreditimin periodik dhe mund të korrigjohen në kreditimet periodike përsëritëse.

Udhëzuesi mbi qëllimin alternativ.

Udhëzuesi i mëposhtëm fakton një numër projekt-studime specifike dhe faktorët e kontekstit specifik për zhvillimin e rëndësisë së funksionimit alternativ dhe build margin standartet e mësipërme. Kjo nuk bëhet, megjithëse, sigurohet nga algoritmat specifikë që përkthejnë këta faktorë sasitë e peshës, asnjë adresë e të gjithë faktorëve mund të ketë efekt besueshmërie në këto qëllime. Në këtë rast, projekt-studimet pjesëmarrëse janë sugjeruar për qëllimet e metodave që përcatojnë sasitë specifike me justifikimin që janë konsideruar me udhëzuesin e paraqitur më poshtë.

Dhënia që ai është i pa pëlqyer se projekt-studimi do të ketë impakte të tjera ekskluzive OM ose BM gjatë kreditimit të parë periodik, është sygjeruar që të mos kalohet pesha e 75% gjatë kreditimit të parë periodik.

9 Projekt-studimi pjesëmarrës mud të paraqes propozomet alternative, për riqartësimin e mjetit ose metodologjisë ose devijimin nga përdorimi, n.q.s nuk reflektohet qëllimi i atyre situatave me një sqarim për qëllimin elternativ.



Faktori Përmbledhje - Mbi peshën e impaktit Shpiegime të Mëtejshme

Madhësia e projekt- studimit (absolute ose relative për madhësinë e rrjetit të sistemit ose madhësinë e tjera të shtimit të kapacitetit të sistemit)

Pa ndryshuar në peshën bazuar vetëm në madhësinë absolute dhe relative

Pesha alternative e bazuar vetëm mbi madhësinë e projekt-studimit të pa dukshëm për justifikim

Faza e output të projekt-studimit

Mund të rritet vetëm pesha e OM për projekt-studimet me ulje të të madhe të pikut; rritja e BM për projekt-studimet me rritje të pikut

Projekt studimet kryesishmt me output off-peak mund tëkenë peshë të madhe OM (p.sh projekt-studimet diellore në mbrëmje me zonë piku, sezoni i prodhimit të biomasës gjatë sezonit off-peak), ku si projekt-studimi me disponueshmëri me output të lartë gjatë periodës on-peak (p.sh projekt-studimet e rendimentit të ajrit të kondicionuar në disa rrjeta) mund të kenë peshë të madhe BM.

Prashikueshmëria e output të projekt-studimit

Mund të rritet OM për burimet e përhershme në disa kontekse

Projekt studimet me output me natyrë të përhershëme (p.sh projekt-studimet e erës dhe diellit) mund të kenë vlera të limituara të kapacitetit, pavarsisht nga narura e (erë/diell) burimit dhe kërkesa e rrjetit , dhe për shtrirjen, që vlera e kapacitetit i projekt-studimit është më i ulët se burimi i rrjetit të tij pesha e BM mund të reduktohet. Rregullimet e potencialit të OM/BM margin duhet të merret në lidhje me metodat disponuse (në literaturat teknike) për vlerësimin e vlerës së kapacitetit10)

Kërkesa e ndrydhur

Mund të rritet pesha e BM për kreditimin periodik të parë

Sipas kushteve të kërkesës së ndrydhur që janë të supozuara për të vazhduar ndërmje mbi gjysmës së kreditimit periodik të parë drejt një numri domethënës të orëve në vit, impiantet e fuqisë disponuese ka mundësi të funksionojë plotësisht pa marrë parasysh projekt-studimin e CDM, dhe kështu pesha mesatare e OM mund të reduktohet11).

Për menaxhimin e sistemit (natyra e tregut të energjisë elektrike, planifikimi dhe aktort) dhe faktorët e tjerë pa udhëzues janë të disponushëm.

Të dhënat dhe parametrat e pamonitoruar

përfshihen në monitorimin e metodologjisë.

10 Vlerat referuse të kapacitetit tek impakti i kapacitetit të shtuar në kapacitetin e rikërkuar të sstemit të rrjetit, shprehet si fraksion i kontributit që i takon kërkesës relative të pikut tradicional, shtimi i kapacitetit shpërndarës ose për një besueshmëri perfekte teorike. 11 Me fjalë të tjera, n.q.s, consiston me paragrafin 46 i modelit dhe i procedurës së CDM, një supozim që energjia elektrike ndryshe mund të jetë furnizues për plotësimin e kërkesës së ndrydhur, kësaj energjie elektrike do ti nevojitet për tu pajisur me konstruktimin dhe funksionimin e një impianti fuqie të ri, të tillë janë materializimet në build margin. Në disa raste, në munges të pjesës së kursimit ose mungesa e disponueshmëris ose aftësitë për të luajtur me lëndën djegëse. Në të tilla rrethana baza e skanarit mund të rikërkojë funksionimin e këtyre impianteve të fuqisë, në të illa raste faktori i emëtimit bazë do të reflektojë të tjera karakteristika. Kjo situatë do të rikërkojë një metodologji të re.



7.3. Metodologjia e Monitorimit

Të gjitha të dhënat e mbledhura nga pjesa e monitorimit duhet të arkivohen në më pak se 2 vjet pas përfundimit të kredititmit periodik të fundit. Të dhënat duhet të monitorohen 100% në qoftë se nuk shfaqen në ndryshim nga tabelat e mëposhtëme. Të gjitha matjet do të administrohen me paisje matëse të kalibruara sipas standarteve industriale përkatëse.

Disa nga parametrat e listuar më poshtë sipas “të dhënat dhe parametrat” nevojiten të tjera monitorime të vazhdushme gjatë kreditimit periodik ose nevojitën vetëm për t’u llogaritr pasi për kreditimin periodik, varësia nga nxierrja e të dhënave, në vazhdim pregatien procedurat bazë të metodologjisë jashtë konturit të përgjitgshëm të mësipërm dhe udhëzuesit mbi “shpeshtësinë e monitorimit” për parametrat.

Llogaritja e faktorit të emëtimit operatinga margin dhe build margin do të dokumendohen në format elektronik që do të jatë i atashuar për tek CDM – PDD. Kjo përfshin të gjitha të dhënat e monitorimit të përdorura për llogaritjen e faktorit të emëtimeve, duke përmbajtur:

• Për cdo informacion në vazhdim në lidhje me rrjetin e impiantit/njësisës të fuqisë:

o Informacioni për qartësimin e identifikimit të impinatit;

o Të dhënat e konsumimit;

o Kapaciteti (MW);

o Tipi i lëndës djegëse e përdorur;

o Sasia neto e prodhimit të energjisë elektrike në vitin përkatës12);

o Në qoftë se zbatohet: Konsumimi i lëndës djegëse i cdo tipi lënde djegëse në vitin përkatës;

o Në rastet kur është përdorur OM e thjesht apo OM e thjeshtë e rregulluar: informacioni nëse impianti/njësia është një impiant/njësi me low-cost/must-run;

• Vlera neto kalorifike e përdorur;

• Faktori i emëtimit të CO2 i përdorur;

• Rendimenti i përdorimit të impiantit;

• Identifikimi i impiantit i përfshirë në operating margin dhe build magrgin gjatë vitit përkatës;

12 Në rastë se OM e thjeshtë e rregulluar, përfshin pesë vitet e fundit ose për një mesatare me kohë të gjatë të produkteve të hidrocentraleve.



• Në rastë se është përdorur operating margin e thjeshtë e rregulluar: të dhënat e ngarkesës (tipike në MW) për cdo orë të vitit y;

• Në rastë se është përdorur dërgimi i të dhënave operating margin: për cdo orë h kur studimi i impiantit është zëvendësuar nga rrjeit i energjisë elektrike:

o Mënyra e dërimit e të gjihta impianteve të fuqisë të lidhura në rrjet;

o Kërkesa totale e rrjetit për enrgji elektrike;

o Sasia e energjisë elektrike e hedhur nga projekt-stdudimi;

o Identifikimet e impianteve të fuqisë që janë në fillimet e dërgimeve dhe informacionin e cdo impianti mbi prodhimin e energjisë elektrike dhe kur, të dhënat mbi konsumimin e cdo ore të lëndës djegëse janë të disponushme, të dhënat mbi tipin dhe sasinë e konsumimit të lëndës djegëse gjatë asaj ore.

Në rast se impiantet e fuqisë jashtë rrjetit janë përfshirë, udhëzuesi mbi monitorimin e të dhënave dhe parametrat e lidhur të impiantit të fuqisë jashtë rrjetit, gjithshtu duhet të jenë sipas Aneksit 2.

Të dhënat duhet të paraqiten në mënyrë që të mundësohet riprodhimi i llogaritjeve, faktori i emëtimit të rrjetit operating margin dhe build margin.

Të dhënat dhe parametrat

Të dhënat / parametr FCi,m,y, FCi,y, FCi,k,y, FCi,n,y dhe FCi,n,h

Njësia e të dhënave: Njësia në masë ose në volum

Përshkrimi: Sasia e lëndës djegëse fosile e tipit i e konsumuar nga impianti/njësia e fuqisë k, m ose n(ose në sistemin e energjisë elektrike në studim në rastet e Fci,y) në vitin y apo orën h

Burimi i të dhënave: Kompanit e furnizimit me enrgji, regjistrimet shtetrose ose zyrat e publikimeve Procedura e matjes (n.q.s ka):

-

Frekunca e monitorimit:

• OM e thjeshtë, OM e thjeshtë e rregulluar, OM mesatare: Për më tepër, duke përdorur cdo kreditim periodik historikun e tre viteve të fundit për të cilët të dhënat janë të disponushëm në kohë e paraqitjes së CDM - PDD për te DOE për vlerësim (opsioni ex ante) ose cdo vit gjatë kreditimit periodik për vitin përkatës, duke ndjekur udhëzuesin si në Hapin e mësipërm 3;

• Dërgimi i të dhënave të OM: N.q.s zotrojmë, njëkohësisht (sipas Hapit 3 të mësipërm) ndryshe cdo përditësim për vitin y në të cilin projekt-studimi ka dërguar në rrjet energji elektrike ose n.q.s zotërohen cdo orë. Udhëzuesi i mëtejshëm mund të gjendet në Hapin 3 të mësipërm;

• BM: për kreditimin e parë periodik, për më tepër ndonjëherë ndiqen udhëzuesit në Hapin 5, që përfshijnë ex ante ose për cdo vit ex post. Për kreditimin e dytë dhe të tretë periodik, ndonëse vetëm kur ka filluar ex ante i kreditimit të dytë periodik.

Procedurat QA/QC: -

Ndonjë koment:



Të dhënat/Parametrat:

NVCi,y

Nësia e të dhënave:

GJ/njësi mase ose volumi

Përshkrimi: Vlera kalorifike neto ( përmbajtja energjitike) e lëndës djegëse fosile e tipit i në vitin y

Burimi i të dhënave:

Të dhënat për burimet e mëposhtëme mund të përdoren n.q.s aplikohen konditat përkatëse:

Burimi i të dhënave Kushte për përdorimin e burimit të të dhënave

Vlera e faturave të paraqitura nga furnizuesi me lëndë djegëse, impiantin e fuqisë.

N.q.s të dhënat janë mbledhur nga impiantet e fuqisë operuse (p.sh shërbimrt)

Vlerat standarte rajonale ose kombëtare

N.q.s vlerat e statistikave energjitike/ bilanceve energjitike janë të besushme dhe të dokumentuara në rajonin ose shtetin

Vlerat standarte të IPCC në limintimin më të ulët të pasigurisë me një interval të koficientit të siguris 95% sic është paraqitur në Tabelën 1.2 të Kapiturllit 1 I Volumit 2 (Energjia) e IPCC në 2006 Udhëzimet Kombëtare GHG Zbuluse

Procesi i matjes (n.q.s ka):

-

Frekuenca e monitorimit:

• OM e thjesht, OM e thjesht e rregulluar, OM mesatare: Nëse ndonjëherë për cdo kreditim periodik përdoret historiku I tre viteve të fundit për të cilët të dhënat janë të disponushme në kohën e paraqitjes për miratim të CDM - PDD nga DOE (opsioni ex ante) ose cdo vit gjatë kreditimit periodik për vitin përkatës, sipas udhëzuesit në Hapin e mësipërm 3;

• OM e dërgimit të të dhënave: Për cdo vit për vitin y në të cilin studimi i projektit aktiv është shpërndarës i energjisë elektrike në rrjet ose n.q.s disponohen përkohësisht. Për më tepër udhëzime mudn të dhenden në Hapin e mësipërm 3;

• BM: Për kreditimin e parë periodik, nëse ndonjëherë ex ante ose ex post, sipas udhëzimit të paraqitur në Hapin 5. Për kreditimi e dyte dhe të tretë periodic, vetëm pasi ex ante të ketë filluar kreditimit i dytë periodic.

Procesi QA/QC: -

Ndonjë koment: Vlera kalorifike bruto (GCV) e lëdnës djegëse që mund të jetë përdorur, n.q.s GCV janë të paraqitura nga të dhënat e burimeve të përdorura. Sigurisht që në të tilla raste GCV bazë është përdorur për faktorin e emëtimeve të CO2



Të dhënat/Parametrat:

EF CO2,m,I,y dhe EFCO2,m,I,y

Nësia e të dhënave:

tCO2/GJ

Përshkrimi: Faktori i emëtimit të CO2 i lëndës djegëse fosile e tipit i e përdorur në impiantin e fuqisë m në vitin y


Të dhënat për burimet e mëposhtëme mund të përdoren n.q.s aplikohen conditat përkatëse:

Burimi i të dhënave Kushte për përdorimin e burimit të dhënave

Vlera e faturave të paraqitura nga furnizusi me lëndë djegëse impiantin e fuqisë.

N.q.s të dhënat janë mbledhur nga impiantet e fuqisë operuse (p.sh shërbimrt)

Vlerat standarte rajonale ose kombëtare

N.q.s vlerat e statistikave energjitike/ bilanceve energjitike janë të besushme dhe të dokumentuara në rajonin ose shtetin

Vlerat standarte të IPCC në limintimin më të ulët të pasigurisë me një interval të koficientit të siguris 95% sic është paraqitur në Tabelën 1.2 të Kapiturllit 1 I Volumit 2 (Energjia) e IPCC në 2006 Udhëzimet Kombëtare GHG Zbuluse

Procesi i matjes( n.q.s ka):

-


• OM e thjeshtë, OM e thjeshtë e rregulluar, OM mesatare: Nëse ndonjëherë për cdo kreditim periodik përdoret historiku I tre viteve të fundit për të cilët të dhënat janë të disponushme në kohën e paraqitjes për miratim të CDM - PDD nga DOE (opsioni ex ante) ose cdo vit gjatë kreditimit periodik për vitin përkatës, sipas udhëzuesit në Hapin e mësipërm 3;

• OM e dërgimit të të dhënave: Për cdo vit për vitin y, në të cilin, studimi i projektit aktiv, është shpërndarës i energjisë elektrike në rrjet ose n.q.s disponohen përkohësisht. Për më tepër udhëzime mudn të dhenden në Hapin e mësipërm 3;

• BM: Për kreditimin e parë periodik, nëse ndonjëherë ex ante ose ex post, sipas udhëzimit të paraqitur në Hapin 5. Për kreditimi e dyte dhe të tretë periodic, vetëm pasi ex ante të ketë filluar kreditimit i dytë periodik.

Procesi QA/QC:

-

Ndonjë koment:

-



Të dhënat/Parametrat Ek,m,y, Ek,y, Egk,y dhe Ek,n,h

Njësia e të dhënave MWh

Përshkrimi: Prodhimi neto i energjisë elektrike nga impiantet/njësitë e fuqisë m,k ose n (ose në studimin e energjisë elektrike në rastin e EGy) në vitin y ose orën h

Burimi i të dhënave: Kompanitë e furnizimit me energji elektrike ose regjistrimet shtetrore apo zyrat e publikimeve

Procesi i matjes (n.q.s ka)

-

Frekuenca e monitorimit

• OM e thjeshtë, OM e thjeshtë e rregulluar, OM mesatare: Nëse ndonjëherë për cdo kreditim periodik përdoret historiku I tre viteve të fundit për të cilët të dhënat janë të disponushme në kohën e paraqitjes për miratim të CDM - PDD nga DOE (opsioni ex ante) ose cdo vit gjatë kreditimit periodik për vitin përkatës, sipas udhëzuesit në Hapin e mësipërm 3;

• OM e dërgimit të të dhënave: Për cdo vit për vitin y në të cilin studimi i projektit aktiv është shpërndarës i energjisë elektrike në rrjet ose n.q.s disponohen përkohësisht. Për më tepër udhëzime mudn të jenë dhënë në Hapin e mësipërm 3;

• BM: Për kreditimin e parë periodik, nëse ndonjëherë ex ante ose ex post, sipas udhëzimit të paraqitur në Hapin 5. Për kreditimi e dyte dhe të tretë periodic, vetëm pasi ex ante të ketë filluar kreditimit i dytë periodik.

Procedurat QA/QC -

Ndonjë koment: -

Të dhënat/Parametrat EGPJ,h, dhe EGPJ,y

Njësia e të dhënave MWh

Përshkrimi: Energjia elektrike e shpërndarë nga sistemi në studim në orën h I vitit y, ose në vitin y

Burimi i të dhënave: Sic specifikohet nga metodologjitë bazë Procesi i matjes (n.q.s ka)

Sic specifikohet nga metodologjitë bazë


Për tu aplikuar, cdo orë ose cdo vit,

Procedurat QA/QC: Sic specifikohet nga metodologjitë bazë

Ndonjë koment: -

Të dhënat/Parametrat ηPJ,h, dhe ηPJ,y

Njësia e të dhënave -

Përshkrimi: Eficenca e konvertimit të energjisë neto mesatare nga njësia e fuqisë m ose k në vitin y


Të tjera përdorime: • Dokumenta specifike të prodhimit (n.q.s eficenca e impiantit nuk ka rritje

të rëndësishme ndërmjet retrofits ose reabilitimit); ose • Për impiantet e fiqisë në rrjet: të dhënat nga furnizuesi me energji elektrike,

qendra e shpërndarjes ose zyrat e regjistrimeve n.q.s mund të jetë mendim i besueshëm; ose

• Vlerat standarte të siguruara nga tabelat e mëposhtëe Aneksi 1 (n.q.s zotërohen për tipet e impianteve të fuqisë)



Procesi i matjes: - Frekuenca e monitorimit:

Pas cdo kreditimi periodik

Procedurat QA/QC:

N.q.s të dhënat e marra nga prodhusi, furnizuesi me energji elektrike, qendra e shpërndarjes së zyrave të rregjistrimit ka rëndësi të vogël se vlerat standarte të parashikuara nga Aneksi 1 për teknologjitë e aplikuara projekt-studimet ithtare do të aksesohen disponibiliteti i vlerave dhe për të përvetësuar sigurimin e justifikuar n.q.s mendimi është i sigurt. Në rast të kundërt, vlerat e përvetësuara nga Aneksi 1, do të jenë të përdorura.

Ndonjë koment: -

Të dhënat/Parametrat CAPm Njësia e të dhënave: MW

Përshkrimi: Kapaciteti i impiantit të fuqisë jashtë rrjetit i përfshirë në klasën e impianteve m jashtë rrjetit

Burimi i të dhënave: Studimet mbi impiantet e fuqisë jashtë rrjetit, sipas Aneksit 2. Procesi i matjes (n.q.s ka): Sipas Aneksit 2 Frekuenca e monitorimit: Sipas kushteve në Hapin 3 të këtij mjeti. Procedura QA/QC: - Ndonjë koment: Vëtëm për aplikimet n.q.s Opsioni II është zgjidhur në Hapin 2 të këtij mjeti.

Të dhënat/Parametrat PLFdefault,off-grid,y Njësia e të dhënave: dimensione Përshkrimi: Faktori i ngarkesës për gjenerimin jashtë rrjetit në vitin y

Burimi i të dhënave: Vlerat standarte të 300 orëve në vitv, ose të llogaritura mbi bazën e ekuacionit 7

Procesi i matjes (n.q.s ka): - Frekuenca e monitorimit: Sipas kushteve në Hapin 3 të këtij mjeti Procedura QA/QC: -

Ndonjë koment: Vëtëm për aplikimet n.q.s Opsioni II është zgjidhur në Hapin 2 të këtij mjeti dhe n.q.s Opsioni 3 është zgjedhur për përcaktimin EGm,y në Hapin 4 të këtij mjeti.



Të dhënat/Parametrat Tgrid,,y

Njësia e të dhënave: Orë

Përshkrimi: Koha mesatare ku rrjeti është i disponushëm për consuming final të energjisë elektrike në vitin y

Burimi i të dhënave: Kompanitë e furnizimeve ose regjistrimet shtetrore apo zyrat e publikimeve Procesi i matjes (n.ska): - Frekuenca e monitorimit: - Procedura QA/QC: -

Ndonjë koment: Vëtëm për aplikimet n.q.s Opsioni II është zgjidhur në Hapin 2 të këtij mjeti dhe n.q.s Opsioni 3 është zgjedhur për përcaktimin EGm,y në Hapin 4 të këtij mjeti dhe n.q.s është aplikuar ekuacioni (7)

Të dhënat/Parametrat Parametrat e tjerë të lidhur me impiantet e fuqisë jashtë rrjetit

Njësia e të dhënave: Sipas Aneksit 2 Përshkrimi: Sipas Aneksit 2 Burimi i të dhënave: Sipas Aneksit 2 Procesi i matjes (n.ska): Sipas Aneksit 2 Frekuenca e monitorimit: Sipas Aneksit 2 Procedura QA/QC: Sipas Aneksit 2 Ndonjë koment: -



7.3. Aneksi 1: Faktori i eficencës standarte për impiantet e fuqisë

Impiantet e fuqisë në rrjet Teknologjia e përgjithshme

Njësitë e vjetra (përpara dhe në vitin 2000)

Njësitë e reja (pas viteve 2000)

Qymyr - -

Të kritikuar 37% 39%

Super të kritikuar - 45%

Ultra të kritikuar - 50%

IGCC - 50%

FBS 35.50% -

CFBS 36.50% 40%

PFBS - 41.50%

Naft - -

Turbinë avulli 37.50% 39%

Cikël i hapur 30.00% 39.50%

Cikël i kombinuar 46.00% 46%

Gaz natyror - -

Turbinë avulli 37.50% 37.50%

Cikël i hapur 30.00% 39.50%

Cikël i kombinuar 46.00% 60%

Impiantet e fuqisë jashtë rrjetit

Kapaciteti nominal i impiantit të fuqisë (CAP në kW)

Teknologjitë e përgjithshme CAP≤10

10<CAP≤50

50<CAP≤100

100<CAP≤200

200<CAP≤400

400<CAP≤1000

CAP>1000

Sistemet e motoreve me kollodok (p.sh diesel, lëndë djegëse nafte, motor me gaz)

28% 33% 35% 37% 39% 42% 45%

Sistemet e turbinave me gaz 28% 32% 34% 35% 37% 40% 42% Sistemet e vogëla bolieri/avulli/turbine

7% 7% 7% 7% 7% 7% N/A



7.4 Aneksi 2: Procedurat përkatëse për gjenerusit e fuqisë jashtë rrjetit

Procedurat në këtë aneks shërbejnë për të (a) identifikuar këto impiante fuqie jashtë rrjetit që janë të privilegjuar për t’u përfshirë në faktorin e emëtimit në rrjet dhe për (b) mbledhja e të dhënave të nevojshme për t’i përfshirë ato në llogaritjet e faktorit të emëtimit operating dhe build margin të këtij mjeti.

Hapi 1: Marrje e të dhënave na gjenerimi i fuqisë jashtë rrjetit.

Të dhënat mbi gjenerimin e fuqisë nga impiantet jashtë rrjetit zakonisht nuk është e lehtë t’i zotrosh dhe duhet që të mblidhen për të përfshirë impiantet e fuqisë jashtë rrjetit në faktorin e emëtimeve të impiantit të fuqisë në rrjet. Mbledhja e të dhënave mbi gjenerimin e energjisë nga jashtë rrjetit ka dy qëllime: të dhënat e kërkara për të përcaktuar, nëse një impiant fuqie përcaktohet si “impiant fuqie jashtë rrjetit”, sic përcaktohen në siksionin e përcaktimeve; dhe të dhënat kërkohen për të llogaritur prodhimtarinë e emëtimeve dhe të energjisë elektrike nga impiantet e fuqisë jashtë rrjetit.

Për këtë qëllim, projekt-studimet mbështetëse mund të konduktojnë një studim vetjak, ose të përdorin të dhënat ekzistuse ( n.q.s të dhëna të tilla sigurojnë më tej në kontur informacionin e nevojshëm të mëposhtëm dhe n.q.s ekzistimi i të dhënave ka të nxjerra si të kërkuara në këtë mjet).

Për të llogaritur të dhënat mund të përdoren dy mënyrat e mëposhtëme:

(a) Përdorimi direkt i të dhënave nga impianti në impiant: përfshihen në faktorin e emëtimeve vetëm impiantet e fuqisë jashtë rrjetit, për të cilin, të dhënat e nevojshme, janë disponible ose janë të mbledhura. Sugurohemi që impiantet e fuqisë selektohen në përfshirjen e faktorit të emëtimeve në rrjet janë shembuj tipik të arsyetuar për mbulimin e prodhimit të energjisë jashtë rrjetit në sistemin e energjisë elektrike;13

(b) Zhvillimet satistikore të të dhënave bazë mbi vëzhgimet: Mbledhja e të dhënave të nevojshme për një riprezantim dhe shtresëzimet e duhura të dhjeshta të impianteve të fuqisë jashtë rrjetit dhe konkludojme të dhënat hyrëse në sistemin e energjisë elektrike.

Dokumentat në CDM – PDD të cilat janë paraqitur më poshtë:

Hapi 1.1: Zgjidhen të dhënat për t’u mbledhur

Dokumentat në të cilat të dhënat janë mbledhur për cdo (model) impiant fuqie jashtë rrjetit. Tabela 1 paraqet minimumin e të dhënave që duhet të mblidhen për cdo (model) impiant fuqie jashtë rrjetit p.

13 Për shembull, informacioni mbi gjenerimin e fuqisë jashtë rrjetit mund të jetë i disponushëm vetëm për disa sektorë të ekonomisë. Në këtë rast, vetëm impiantet nga këto sektore mund të jenë përfshirë në faktorin e emëtimeve në rrjet. Megjithatë, në përfshirjen e impianteve të selektuara, pa ndikime sistematike, mund të jenë future (p.sh vetëm futja e qymyrit të djegur në impiante)



Tabela 1: Minimumi i të dhënave/informacionit që merret nga cdo impiant fuqie jashtë rrjetit p

Të dhënat Pëshkrimi CAPp: Kapaciteti nominal i energjisë elektrike i impiantit të fuqisë jashtë p jashtë rrjetit (MW)

TECHp:

Tipi i teknologjisë i impiantit të fuqisë p jashtë rrjetit. Kjo duhet të përfshijë, inter alia, teknologjitë e mëposhtëme: (a) Motor me kollodok; (b) Turbinë avulli; (c) Turbinë gazi; (d) Cikël i kombinuar i prodhimit të energjisë; (e) Prodhimi i energjisë hidrike, diellore, së erës apo edhe gjeotermale.

FUELp:

Tipi i lëndës djegëse i përdorur në impiantin e fuqisë p jashtë rrjetit. Kjo duhet të përfshijë së paku tipet e mëposhtme të lendëve djegëse: (a) Diesel; (b) Gazoil; (c) Vaj guri; (d) Gaz natyror; (e) Qymyr; (f) Biomasa/bio-lëndë djegëse; (g) Ndonjë përzierje përkatëse apo lëndë djegëse të tjera.

GRIDp:

A janë konsumatorët e furnizuar nga impiantet e fuqisë jashtë rrjetit gjithashtu të lidhur me një rrjet të energjisë elektrike, i cili ka aftësi të përballojë kërkesat energjitike hyrëse gjatë intervaleve kohore kur rrjeti i energjisë elektrike është i disponushëm, besueshëm dhe i stabilizuar? (E vërtetë/e gabuar)

SWITCHp:

A mundet që konsumatori i furnizuar nga impianti i fuqisë jashtë rrjetit pa vështirësi i cili ndërmjet energjisë elektrike të furnizuar nga rrjeti dhe impiantet e fuqisë jashtë rrjetit? Ky aplikim, për shembull, n.q.s konsumatorët një celës të ndryshimit të sistemit në vend manual apo automatik. (Evërtetë/e gabuar)

Me shtimin e të dhënave të tjera që mund të jenë mbledhur, pavarsisht nga sa kërkohen në këtë aneks për përfshirjen e impiantit të fuqisë p jashtë rrjetit në faktorin e emëtimeve të rrjetit, janë vlerësuar dhe janë përdorur në Hapin 3 të këtij mjeti për të llogaritur fakrorin e emëtimeve për një klasë të impianteve të fuqisë m jashtë rrjetit (Opsioni A1, A2 apo A3) dhe gjenerimi i energjisë elektrike nga një klasë e impianteve të fuqisë m jashtë rrjetit (Opsioni 1, 2 apo 3). Kjo mund të përfshijë të dhënat e mëposhtme:

Tabela 2: Shtimi i të dhënave që mund të merren nga impiantet e gjenerimit të fuqisë jashtë rrjetit

Të dhënat Përshkrimi Shpiegimi

DATEstart,p: Viti i parë i autrorizimit të impiantit të fuqisë p (viti)

Kjo e dhënë është kërkuar për përfshirjen e impiantit të fuqisë jashtë rrjeti në faktorin e emëtimeve BM

EGp,y: Prodhimi i enrgjisë elektrike nga impianti i fuqisë p në vitin y (MWh)

Kjo e dhënë kërkohet n.q.s Opsioni 1 është përdorur pr prcaktimin e EGm,y n Hapin 4 të këtij mjeti

FCp,i,y: Sasia e lëndës djegëse e tipit i e konsumuar nga impianti i fuqsë p jashtë rrjetit në vitin y (njësia masë ose energji)

Kjo e dhënë kërkohet n.q.s Opsioni A1 në Hapin 4 të këtij mjeti është aplikuar ose n.q.s Opsioni 2 është përdorur për përcaktimin e EGm,y në Hapin 4 të këtij mjeti

NVCp,i,y:

Vlera kolorifike neto e lëndës djegëse e tipit i e konsumuar nga impianti i fuqisë p jashtë rrjetit në vitin y (GJ/njësi mase ose energjie)

Kjo e dhënë është kërkuar n.q.s Opsioni A1 ose Opsioni 2 në Hapin 4 të këtij mjeti janë aplikuar dhe n.q.s nuk janë përdorur vlerat standartë të IPCC



OMCp,y: Funksionimi variabël dhe kostoja e mirëmbajtjes së impiantit të fuqisë p jashtë rrjetit në vitin y (para/MWh)

Kjo është e dhëna, që është kërkuar n.q.s në Hapin 2, tre kushtet janë paraqitur nga demostruesi Opsioni (a)

TEL,p,y: Tarifa e blerjes së energjisë elektrike në rrjet për furnizimin e konsumatorëve nga impianti i fuqisë p jashtë rrjetit në vitin y

Kjo është e dhëna, që është kërkuar n.q.s në Hapin 2, tre kushtet janë paraqitur nga demostrusi Opsioni (a)

Shënojmë se të dhënat e mbledhura me ngjashmëri të afrueshme duhet të aplikohen për të gjitha llojet e impianteve jashtë rrjetit në një sektor (p.sh në sektorin industrial, komercial dhe rezidencial).

Hapi 1.2: Përcaktimi i klasifikimit të impianteve të fuqisë jashtë rrjetit

Për të lehtësuar mbledhjen dhe llogaritjen e të dhënave, impiantet e fuqisë jashtë rrjetit duhet të klasifikohen në klasa të ndryshme të impianteve të fuqisë. Të gjithë impiantet e fuqisë jashtë rrjetit përfshira në një klasë janë konsideruar si një njësi fuqie e vetme për llogritje në këtë mjet metodologjik.

Impiantet e fuqisë jashtë rrjetit duhet të klasifikohen sipas kapacitetit të tyre (CAPp), tipit të lëndës djegëse (FUELp) dhe tipit të teknologjisë (TECHp). N.q.s impiantet e fuqisë jashtë rrjetit janë gjithashtu të përfshirë në build margin, ato periudha të nevojshme për përcaktimet bazë mbi datën e fillimit të funksionimit DATEstart,p). Në këtë rast, klasat duhet të përcaktohen brenda tre datave të nxjerra: impiantet e pesë viteve të funksionimit, impiantet e e 10 viteve të funksionimit dhe impiantet me më shumë se 10 vjet funksionim.

N.q.s eficencat standarte, sic paraqiten në Aneksin 1 të këtij mjeti, janë përdirur për të përcaktuar faktorin e emëtimeve për një impiant fuqie (shiko Opsionin A2 dhe/ose A3 në Hapin 4 të këtij mjeti janë aplikuar për përcaktimin e faktorit të emëtimeve për impiantet e fuqisë të kalsifikuara jashtë rrjetit, projekt-studimet pjesëmarrëse gjithashtu mund të përdorin klasifikimet përkatëse.

Hapi 1.3: Përcaktimi i sektorëve për të cilët të dhënat janë mbledhur

Përcaktimi për të cilët sektorët (p.sh sektori familjar, apo komercial) ose të dhënat e industrisë mbi prodhimin e energjisë elektrike jashtë rrjetit janë marrë apo nëse të dhënat janë marrë për të gjithë ekonominë. Projekt – studimet pjesëmarrëse mund të zgjidhen me qëllim sektorët për të cilët të dhënat janë marrë; megjithatë, sektorët duhet të qartësohen, të përcaktohen me qartësi (p.sh cdo madhësi kompanie apo famijle, zona gjeografike që mbulohet, etj.) dhe selektimi duhet të përfshije ndonjë sistem bazë (p.sh përfshirja vetëm e nën-sektorit të cilët përdorin vetëm qymyr si lëndë djegëse, ndërsa lëndët djegëse me intesitet të pakët karbobi janë përdorur në të tjera nën-sektore).

Hapi 1.4: Krijimi i projekteve të studimit dhe skemave të menaxhimit (aplikohen n.q.s një studim është përdorur) Transparenca e dokumentave të projektit dhe metodologjia e studimit, ndjekin praktikat më të mira në studimin e projekteve dhe studimeve. Duke bërë kështu, ndjekjen e udhëzuesëve që do të aplikohen:



• Institucionet e përcueshmërisë të studimit duhet të kenë eksperiencën përkatëse me sipërmarrje e studimeve;

• Me sigurimin e një stratifikimi të duhur brenda zonave gjeografike të sistemit të energjisë elektrike dhe brenda përdoruesve të ndryshëm të gjenerimit të fuqisë nga impianet jashtë rrjetit (p.sh duke konsideruar përkufizimet përkatëse ndërmjet sektorëve, brenda famijleve, etje). Për këtë përfundim, kjo mund të jetë e nevojshme për të orientuar një parastudim për të marrë informacionin për cdo sektor, kompani apo familjet tipike që përdorin impiantet e fuqive jashtë rrjetit;

• Rezultatet e studimit dohet të përdoren për të nxjerrë cmimet e përgjithshme të rregulluara për pasiguritë e tyre në 95% të nivelit të lejushëm me një metodë të kontrolluar (duke përdorur kufirin e sipërm dhe të poshtëm të pasigurisë sidoqoftë kontrolli);

• Metodat e përdorura për të mbledhur të dhënat duhet të përpiqen për të shmangur ndonjë anësi dhe duhet të sigurojnë studime të rastësishme në shtresa të ndryshme;

• Sigurimi i objektivave dhe transparenca e metodës për nxierrjen e të dhënave;

• Sigurohemi që përcaktimi i procedures për verifikimin e të dhënave është me vend, duke përfshirë kualitetet përkatëse, garancisë dhe të kontrollit të metodës.

DOE duhet të ketë kujdes në vlerësimin dhe konfirmim, se studimi ka konduktuar në përputhje me këto principe dhe praktikat më të mira për orientimin dhe zhvillimin e studimeve.

Hapi 1.5: Nxierrja e të dhënave ose përdorimi i të dhënave të burimeve ekzistuse

Mbledhja e të dhënave ose përdorimi i të dhënave të burimeve përkatëse ekzistuse. Përjashtohen të gjithë impiantet për thjeshtësi për të cilët jo të gjitha të dhënat e nevojshme (si identifikimi në Hapin 1 të këtij aneksi) duhet të mblidhen.

Hapi 2: Përjashtimi i impianteve të fuqisë që nuk kualifikohen si impiante fuqie jashtë rrjetit

Ky hap synon që të përjashtojë këto impiante fuqie nga modeli apo burimi i të dhënave të tjera të cilët nuk mund të konsiderohen si impiante fuqie jashtë rrjetit përkatësisht për të siguruar përkufizimin e mësipërm. Për këtë të fundit, përjashtohen ato impiante fuqie nga modeli ose burimet e tjera të të dhënave të informacionit për të cilët një nga tre kushtet e mëposhtë nuk takohet:

• GRIDp = e vërtetë;

• SWITCHp = e vërtetë;

• As edhe një rrjet nuk është i qëdrushëm dhe i besueshëm, konsumatorër e blerjes së energjisë elektrike vetëm nga rrjetid dhe se impianti i fuqisë jashtë rrjeti nuk funksionon. Kjo mund të demostrohet në një nga mënyrat e mëposhtëme:

(a) OMCp,y > TEL,p,y; ose



(b) Hapja e librit të të dhënave nga ora e funksionimit të impiantit të fuqisë p jashtë rrjetit dhe kualiteti dhe disponibiliteti i furnizimit të pastër nga rrjeti tregojnë se impianti i fuqisë funksionon vetëm në rastet kur rrjeti nuk ka stabilitet dhe siguri; ose

(c) Tregojmë se OMC > TEL pasi për të gjithë impiantet e fuqisë jashtë rrjetit përfshihen në një klasë të impianteve të fuqisë jashtë rrjetit dhe një sektor na tregojnë se këto kushte në përgjithësi aplikohen për të gjithë llojet e impianteve në klasë dhe sektor, p.sh duke përdorur koston e lëndës djegëse (p.sh statistikat e zyrave apo studimet mbi lëndët djegëse të vecanta) eficensa e impiantit në atë klasë (p.sh duke përdorur vlerat standarte tipike të eficencës të paraqitura në Aneksin 1) dhe informacionet përkatëse të vlerës së kostos së energjisë elektrike në atë sektor (p.sh statistikat mbi cmimin e energjisë elektrike).

Hapi 3: Të dhënat mesatare përkatëse të klasës së impianteve të fuqisë jashtë rrjetit

Në rastin e përdorjes direct të të dhënave mbi bazën nga impianti në impiant (Opsioni a në introduksionin e Hapit 1), caktojmë nxierrjen e të dhënave për klasën e të dhënave të fuqisë jashtë rrjetit.

Në rast se zhvillohen statistikat, të dhënat bazë mbi modelet (Opsioni b në introduksionin e Hapit 1), caktojnë nxierrjen e të dhënave për të aplikuar shtresat. Përdoren rezultatet e studimeve për orientime të përgjithshme të vlerësimit për të gjithë popullatën, për cod klasë të impianteve të fuqisë m jashtë rrjetit, lejueshmëria e rregulluar për pasigurinë në 95% të nivelit të lejueshmërisë.14

Hapi 4: Vlerësimi i shtrirjes së impianteve të fuqisë jashtë rrjetit

Efekti i ushqimit me energji elektrike shtesë nga rrjeti ose duke rezervuar energjinë elektrike të nevojshme nga impiantet e fuqisë jashtë rrjetit të lidhur nga sistemi janë të bashkuar me pasiguri domethënëse. Për këtë arsye, një sasi domethënëse e impianteve të fuqisë jashtë rrjetit duhet të ekzistojnë për t’u përfshirë në këto impiante në faktorin e emëtimeve në rrjet.

Përfshirja e impiantit të fuqisë jashtë rrjetit në faktorin e emëtimeve të rrjetit është e lejushme vetëm n.q.s njëri nga dy kushtet e mëposhtëm është i përshtatshëm:

14 Shënojmë se kjo nuk duhet të përfshijë impiantet e fuqisë të cilët nuk kualifikohen si jashtë rrjeti duke ndjekur procedurat e Hapit 2.

• Kapaciteti total i impiantit të fuqisë jashtë rrjetit (në MWh) është në më pak së 10% i totalit të kapacitetit total të impianteve të fuqisë në rrjet në sistemin e energjisë elektrike;ose

• Prodhimi total i energjisë nga impiantet e fuqisë jashtë rrjetit (në MWh) është në më pak se 10 % i totalit të gjenerimit të energjisë nga impiantet e fuqisë në rrjet në sistemin e energjisë elektrikke.



Në qoftë se një nga këto kushte nuk përshtaten atëhere impianti i fuqisë jashtë rrjetit nuk duhet të përfshihet në llogaritjet e faktorit të emëtimit të rrjetit të sistemit të energjisë elektrike. Për ndryshe të procedohet për në hapat e tjerë.

Hapi 5: Vlerësimi i stabilitetit dhe sigurisë së rrjetit dhe se kjo është kryesore për shkak të detyrimit në prodhim, dhe pa aspekte të tjera të tilla si kapaciteti i transmesionit.

Në qoftë se ka për të demostruar se rrjeti për të cilët projekt-studimet pjesëmarrëse kanë akses dhe se nuk kanë stapilitet dhe qëndrueshmëri dhe se kjo është kryesore për shkak të përmbajtjes në prodhim dhe pa u shkaktuar për qëllime të tjera , të tilla si kufizimet në transmetim të kapacietetit. Për këtë përfundim, kjo ka nevojë për të demostruar se:

• Sasia e pakët, injorimet, black-out, ngarkesa e rajonit dhe/ose variacionet e mëdha në shkallën e frekuencës dhe të voltazhit janë pjesërisht të ngjashme në funksionimin e rrjetit. Duke mbështetur evidencat e numrave, kohëzgjatja dhe shkëputja e ngjarjet e lidhura krijojnë paqëndrueshmëri të rrjetit që duhet të sigurojnë bazat mbi projekt-studimet pjesëmarrëse ose pjesët e statistikage apo studimeve; dhe

• Kjo situate është kryesisht për shkak të kufizimeve në prodhim dhe pa aspekte të tjera të tilla si kapaciteti i transmetimit.



VIII. APLIKIMI I METODOLOGJISË

Nga pikpamja e emisioneve të gazeve Sistemi Elektro-energjitik Shqiptar nuk është problemati për ambientin, pasi sic e kemi parë në analizën e furnizimit me energji vendi ynë furnizohet nga pothuajse 100% nga impiante të pastra gjeneruse (HEC), impiante të cilësuara si jo ndikus në shtimin e CO2 në atmosferë. Gjithashtu, kemi thënë se kjo tipologji impiantistike është “kapricose”, sepse në vite me intesitet të ulët reshjesh ngarkesa e kërkuar nuk mbulohet. Burimet e tjera gjeneruse në vendin tonë mungojnë, atëhere konsumatorët nevojat e tyre i plotësojnë me paisjet gjeneruse gen set. Kjo tipologji sikurse dihet, përdor lëndë djegëse me prejardhje fosile (diesel ose benzinë, ku shumica dërrmuse është diesel). Nëse do t’i gruponim, identifikonim si një impiant i tërë, këto paisje të vecanta nuk janë as më pak e as më shumë, se një impiant fuqie termik (TEC). Për të llogaritur faktorin e emisioneve të gazeve, sipas udhëzimit të metodologjisë “Tool to calculate the emission factor for an electricity system”, si mekanizëm CDM, aplikojmë këtë mjet metodologjik.

8.1. Aplikimi i metodologjisë për periudhën kohore 2007 ÷ 2010.

Nëse do i referoheshim viti 2007, për llogaritjen e faktorit të emisioneve veprojmë sipas hapave të ofruar nga mjeti i kësaj metodologjie.

Hapi parë: Identifikimi i sistemeve përkatëse elektrike:

Sistemi Elektro-energjitik Shqiptar ka shtrirje në të gjithë territorin gjeografik të Republikës së Shqipërisë. Cdo famijle është e lidhur me rrjetin. Impiantet gjeneruse HEC kryesore janë instaluar mbi lumin Drin, rrjeti elektrik është i lidhur me Kosovën, Malin e Zi dhe Greqinë, të cilat garantojnë funksionim të plot me ngarkesë maksimale. Tabela 8.1. Identifikimi i sistemit energjitik

Tipi I impiantit Kapaciteti I instaluar (MW)

Kapaciteti hidrik 2007 2008 2009 2010 2011 HEC Fierz 500 500 500 500 500 HEC Koman 600 600 600 600 600 HEC Vau Dejes 250 250 250 250 250 HEC Ulez 25 25 25 25 25 HEC Shkopet 24 24 24 24 24 HEC Bistrica 1 24 24 24 24 24 HEC Bistrica 2 4 4 4 4 4 HEC Lanabragas 4 4 4 4 4 HEC Ashta 0 0 0 0 50 Mini-HEC 0 0 0 26 0 Totali hidrik 1431 1431 1431 1457 1481 Kapaciteti termik 2007 2008 2009 2010 2011 TEC Fieri 160 0 0 0 0 Gen set 3630 3630 3630 3630 3630 TEC Vlora 0 0 0 98 98 Totali termik 3790 3630 3630 3728 3728 Totali perfundimtar 5221 5061 5061 5185 5209



Tipologjia gjeneruse parësore nga këto vende është TEC, kjo gjë nuk ndikon në faktorin e emisioneve operating margin, sepse është cilësuar si energji e importuar. Burimet e tjera energjitike për sistemin elektrik janë gen set, të cilat janë risi për sistemin tonë energjitik, dhe kanë ndikim në faktorin e emisioneve build margin.

Hapi dytë: Zgjedhja nëse impianti/njësia e fuqisë përfshihet në sistemin elektroenergjitik:

Për llogaritjen e dy faktorëve të emisioneve OM dhe BM është zgjedhur Opsioni II, sipas kushteve të këtij opsioni shkaku i përdorjes së gen set janë mos-plotësimi i nevojës për energji dhe furnizimi i keq. Impiantet e fuqisë jashtë rrjetit gen set, i kemi klasifikuar sipas kapacitetit nominal (Kapitulli VI), ku nga ana energjitike janë cilësuar si një impiant i tërë.

Hapi tretë: Selektrimi i metodës për përcaktimin e operating margin (OM):

Llogaritjen e faktorit të emisioneve operatinga margin ( )yOMgridEF ,, e kryejmë sipas metodës OM e

mesarae, ndërsa këtë të fundit sipas Opsionit ex post. Arsyeja e zgjedhjeve të metodës së OM mesatare është sepse kemi të dhënat e prodhimit të energjisë nga gen set dhe se impiantet gjeneruse primare të cilësuara si low-cost/must-run janë HEC, të cilët kalojnë pragun e mbi 50% të dhënë nga metoda. Për llogaritjen e OM së thjeshtë zgjedhim Opsionin B, pasi sic kërkohet nga ky opsion disponojmë sasinë totale të enegjisë elektrike të gjeneruar gen set, sasinë totale të lëndës djegëse të konsumuar nga njësitë e fuqisë, tipin e lëndës degëse të konsumuar. Duke aplikuar formulën 7.3, përcaktojmë faktorin e emisioneve të CO2. Impiantet gen set përdorin lëndë djegëse benzinë dhe diesel, të cilave u ndryshon edhe faktori i emeisioneve të CO2, por për këtë rast m.q.s sasia e lëndës djegëse benzinë është e pakët nuk po e përafrojmë me diesel. Impiantet idrike janë cilësuar si impiante low-cost/must-run (LCMR); impiantet gen set po pranojme rendimentin mesatar 0.33, sipas këtyre kushteve që sapo shtruam rezultatet do të jenë si në Tabelën 8.2. Tabela 8.2. Faktori i emisioneve të impiantit

Faktori I emisioneve tonCO2/Gj Eficenca

Tipi i l.dj 2007 2008 2009 2010 2011 Diesel (M.D.B)

0.0747 0.0745 0 0 0 0.33

Diesel (TEC Vlora)

0 0 0 0.074 0.0738 0.47

. Duke përdorur formulën 7.1 përcaktojmë faktorin e emisioneve operating margin të rrjetit, rezultatet janë të paraqitura si në Tabelën 8.3.



Tabela 8.3. Faktoi i emisioneve operating margin (OM)

Hapi pestë: Identifikimi i grupit të impianteve për t’u përfshirë në build margin:

Sipas udhëzusit të CDM faktori i emisioneve build margin përfshihet konsiston në: pesë impiantet e fuqisë që janë kohët e fundit ose kur shtohet kapaciteti i sistemit me 20% të totalit. Për, vitin 2007 tipologjia impiantistike më e përdorur ka qënë dhe vazhdojnë të ndërtohen janë HEC-t. Kjo tipologji impiantistike është cilëuar si low-cost/must-run, faktorin e emisioneve në rrjet e ka 0 tCO2/MWh. Tipologjia që ka qënë funksionale dhe që shtohej në sistem ishin gen set-et. Për të nxjerrë të dhënat llogaritëse për përdorim Opsionin 2 ex post. Impiantet e klasifikuara për build margin janë të paraqitur në Tabelën 8.4.

Tabela 8.4. Klasifikimi i impianteve për build margin

Zgjedhim impiantet per llogaritjen e build margin Tipi I impiantit

Kapaciteti I instaluar (MW)

Prodhimtaria (MWh)

Tipi I lendes djegese

Data e funksionimit

M.D.B - Diesel

3630 683609 Diesel 2007

HEC Ashta

50 262000 Hidrik 2012

Mini - HEC

26 159000 Hidrik 2010

TEC Vlora

98 845012 Diesel 2010

Hapi gjashtë: Llogaritja e faktorit të emisioneve build margin:

Duke aplikuar formulën 7.13 përcaktojmë faktorin e emisioneve build margin. Ashtu, sic vepruam në përcaktimin e faktorit të emisioneve operating margin veprojmë dhe për këtë rast.

Llogaritja e OM

Tipi I njesis

Faktori I emisionit te impiantit te fuqise

Faktori I emisionit OM mesatare

2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011

M.D.B Diesel

0.814909 0.812727 0 0 0 0.814909 0.812727 0 0 0

TEC Vlora

0 0 0 0.566809 0.565277 0 0 0 0.566809 0.47

HEC Ashta

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Mini - HEC

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Faktori I emisioneve OM mesatare (tCO2/MWh) ne vit 0.814909 0.812727 0 0.566809 0.47

Faktori I emisioneve OM mesatare (tCO2/MWh)

0.532889



Rezultatet janë të paraqitura në Tabelën 8.5. Tabela 8.5. Faktori i emisioneve build margin (BM)

Llogaritja e BM

Njesia e fuqise Prodhimtaria (MWh)

Faktori I emisioneve te CO2 te impiantit

TEC Vlora 556712 0.566043

M.D.B Diesel 683609 0.813818

Mini-HEC 200000 0

HEC Ashta 240000 0 Faktori I emisioneve BM (tCO2/MWh)

0.518625

Hapi shtatë: Llogaritja e faktorit të emisioneve combined margin:

Duke apikuar formulën 7.14, përcaktohet faktori i emisioneve CM. Koeficientët wOM dhe wBM i marim nga 0.5 për arsyen se kjo tipologji impiantistike nuk është cilësuar si low-cost/must-run, dhe se ky studim është i pari si CDM mbi këtë tipologji.

Në Tabelën 7.5 janë paraqitur rezultatet përfundimtare CM.

Tabela 8.6. Faktori i emisioneve combinaed margin (CM)

Faktori I emisioneve OM (tCO2/MWh) 0.532889

Faktori I emisioneve CM (tCO2/MWh) 0.518625

Faktori I emisioneve CM ne rrjet (tCO2/MWh) 0.525757

Për programimin e përcaktimit të faktorit të emisioneve, pema e zgjidhjes do të ishte sic paraqitet në bllok-skemën e mëposhtëme.



START

Jane te identifikuarasistemet elektrike?

Perdor udhezi--met identifikuese osepershtat sisteminme tjetersistem

Jo

Prfshihet ne rrjet sistemi ne studim?

Jo

Po

Po

Perdor udhezimete sistemit off-grid

Kane qene temonitoruara emisionetkohet e fundit?

Po

JoPerdor opsionin ex ante dhezgjidh metoden epercaktimit te OM

Perdor opsionin ex post dhe zgjidh metoden epercaktimit te OM

Jane identifikuarimpiantet per t'uperfshir ne build margin?

Jo

Po

Perbejne 20% teCAP total 5 impiantet e me tendertuara vite t e fundit?

Jo

Nuk ka efekt ne shtimin eCO2 te rrjetit

Percakto BM sipasudhezuesit perkates

Percakto CM sipasudhezuesit perkates

Plotesohen kushtet per t'u perfshire ne BM?

Po

Perjashtoj nga BM

Jo

Bllok-skema e Llogaritjes se Faktori te Emisioneve



BIBLOGRAFIA

1. ERE - Raporti Vjetor ERE - (2007, 2008, 2009, 2010)

2. www.instat.agov.al – “Energjia”

3. KOSTT – “Planifikimi i Adekuacis se Gjenerimit” (2010)

4. Eurostat -“Gas and electricity statistics” – 2005, 2010

5. www.egl.eu – “Electricity Trade”

6. www.unfccc.com - Metodologi Tool (Versioni 02) “Tool to calculate the emission factor for an electricity system”

7. UNFCCC – “Grid Emission Factor – Ugand” (2009)

8. Tim Simons – “CO2 emissions from Stationary Combustion of Fossil Fuels”

9. www.NationMaster.com – “Statistic world”

Documents

Analiza e Tipologjive Impiantistike Dhe Metodologjia e Percaktimit Te Faktorit Te eve