ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

MALATYA, KULUNCAK KUZEYİNİN VE BATISININ MADEN JEOLOJİK İNCELEMESİ

Abdulkadir PEKTAŞ

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ANKARA 2010

Her hakkı saklıdır.

TEZ ONAYI

Abdulkadir PEKTAŞ tarafından hazırlanan “Malatya, Kuluncak Kuzeyinin ve Batısının Maden Jeolojik İncelemesi” Adlı tez çalışması 08.06.2010 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Danışman: Prof. Dr. Taner ÜNLÜ

Jüri Üyeleri

Başkan: Prof.Dr.Cem SARAÇ

Üye: Prof.Dr.Taner ÜNLÜ

Üye: Doç.Dr.İ.Sönmez SAYILI

Yukarıdaki sonucu onaylarım.

Prof. Dr. Orhan ATAKOL

Enstitü Müdürü

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

MALATYA, KULUNCAK KUZEYİNİN VE BATISININ

MADEN JEOLOJİK İNCELEMESİ

Abdulkadir PEKTAŞ

Ankara Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Taner ÜNLÜ

Toros Kuşağının doğu ucunda yer alan Malatya ili Kuluncak ilçesi yakın çevresinde; Toros

platformu üzerine Meastrihtiyen öncesi yaşta tektonik olarak yerleşmiş olan ofiyolitik kayaçlar,

temeli oluşturmaktadır. Bunların üzerine posttektonik havza çökelleri uyumsuz bir biçimde

gelmektedir. Paleosen yaşlı granitik kayaçlar ile Miyosen yaşlı volkanitler sahada gözlenen

magmatik aktiviteyi karakterize etmektedir.

Saha çalışmaları, mineralojik ve petrografik incelemeler sonucunda, çalışma sahasında;

ultramafik ve mafik kayaçlar, kireçtaşları ve konglomeralar ile siyenitik kayaçlar ve bu

kayaçların yoğun olduğu bölgelerde fluorit oluşumları ile farklı lokalitelerde kromit

cevherleşmeleri ve manyetit oluşumlarına özgü litolojiler belirlenmiştir.

Cevher mikroskobisi ve jeokimyasal çalışmalar ile; sahada gözlenen Alpin tipi yatakları

karakterize eden kromititlerin yanı sıra, kurşun-çinko, demir, fluorit,manyezit ve vermikülit

oluşumlarına ortam hazırlayan yankayaç ve cevher örneklerine özgü parametreler irdelenmiştir

Tüm çalışma sonucunda; bölgede ultramafik kayaçlarda, olasıl lateritleşmeler sonucunda Ni ve

Co elementlerince zenginleşmeler saptanmıştır. Granitik kayaçlara bağlı geç hidrotermal etkiler

(listvenitleşmeler) ise, daha önceki oluşumları maskelemiştir . Bu kayaçlarda yüksek Cr içeriği

dikkate değerdir. Alkali siyenit, siyenit ve trakit örneklerinde ise yüksek NTE, U ve Th element

içerikleri saptanmıştır. Fluorit örneklerinde de çok yüksek NTE ve yüksek U, Th element

içerikleri belirgindir.

Haziran 2010, 90 sayfa

Anahtar Kelimeler: Malatya, Kuluncak, Ofiyolit, Granitoyid, Maden Jeolojisi

ABSTRACT

Master Thesis

MINING GEOLOGICAL INVESTIGATIONS AT THE NORTH AND THE WEST OF KULUNCAK, MALATYA

Abdulkadir PEKTAŞ

Ankara University

Graduate School of Natural and Applied Sciences

Department of Geological Engineering

Supervisor: Prof. Dr. Taner ÜNLÜ

Pre-Maastrichtian ophiolitic rocks which are tectonically emplaced on Taurus platform

are the basement at around Kuluncak area of Malatya province located at the east of

Taurus Belt. Post tectonic basin sediments unconformably overlie this unit. Magmatic

activity at the study area is characterized by Paleocene granitic rocks and Miocene

volcanites.

According to field studies and mineralogical and petrographical investigations,

ultramafic and mafic rocks, limestones and conglomerates, syenitic rocks and fluorite

occur in these areas, in addition, lithologies related with chromite and magnetite

occurrences are determined.

Due to the microscopic and geochemical studies, alpine type chromitites, lead and zinc,

iron, fluorite, magnesite and vermiculite occurrences are interpreted with their wall

rocks and ore samples.

Consequently, lateritic enrichments of Ni and Co elements at ultramafic rocks of the

region are found. Late hydrothermal effects related with granitic rocks(listvenites) mask

all previous formations. High Cr content is important at these rocks. REE, U and Th

enrichments are determined in alkali syenite, and trachyt samples. Very high REE and

high U and Th enrichments outstand in fluorite samples

June 2010, 90 pages

Key Words : Malatya, Kuluncak, Ophiolite, Granitoid, Mining Geology

ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR

Malatya, Kuluncak kuzeyinin ve batısının maden jeolojik incelemesi konulu tez

çalışması, sayın Prof. Dr. Taner ÜNLÜ danışmanlığında, Ankara Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Maden Yatakları-Jeokimya

Anabilim Dalı’nda; 2009-2010 yılları arasında hazırlanmıştır.

Tez çalışmasının tüm aşamalarında bilgi birikimi, değerli yorum ve önerileri ile

çalışmamı yönlendiren, mesleki bilgi yanında, çalışma yöntemi prensipleriyle de

donanımımı sağlayan değerli hocam sayın Prof. Dr. Taner ÜNLÜ’ye (Ankara

Üniversitesi),

Petrografi çalışmalarında verdiği katkılar ve yorumlarıyla, farklı düşünce açılımları

sağlayan sayın Doç. Dr. İ. Sönmez SAYILI’ya (Ankara Üniversitesi),

Jeokimyasal analizlerin yapımı konusunda yardımcı olan sayın Prof. Dr. Yusuf Kağan

KADIOĞLU’na (Ankara Üniversitesi),

Tezin hazırlanması sırasında çeşitli konularda katkılar sağlayan sayın Prof. Dr. Cem

SARAÇ’a (Hacettepe Üniversitesi),

Sedimanter birimlerin mikroskobik olarak tanınmasındaki katkılarından dolayı sayın

Prof.Dr. Yavuz OKAN’ a (Ankara Üniversitesi),

Arazi ve büro çalışmalarında desteklerini esirgemeyen ve yorumlarıyla teze katkı koyan

sayın Prof. Dr. Mehmet ÖNAL’a (İnönü Üniversitesi),

Deneyiminden büyük ölçüde istifade ettiğim sayın Dr. Yusuf Ziya ÖZKAN’a,

Ocaklarda yapılan çalışmalarda her türlü yardım ve desteği veren Bilfer Madencilik

elemanlarına,

Yürekten teşekkürlerimi sunarım.

Abdulkadir PEKTAŞ

Ankara, Haziran 2010

İÇİNDEKİLER

ÖZET ........................................................................................................... ..I ABSTRACT……………………………………….……………………………..….II ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR …………..………..…...…………………….………….III

SİMGELER DİZİNİ .................................................................................... VI

ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................... VII

ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................... XI

1. GİRİŞ ......................................................................................................... 1

1.1 Çalışma Alanını Tanımı .......................................................................... 1

1.2 Çalışma Alanının Coğrafik Durumu ...................................................... 1

1.3 Çalışmanın Amacı ................................................................................... 3

1.4 Çalışma Yöntemi ..................................................................................... 3

1.4.1 Saha çalışmaları .................................................................................... 3

1.4.2 Laboratuvar çalışmaları ....................................................................... 3

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ......................................................................... 5

3. BÖLGESEL JEOLOJİ .............................................................................. 7

4. ÇALIŞMA SAHASININ JEOLOJİSİ ..................................................... 10

4.1 Stratigrafi ve Litoloji ............................................................................. 10

4.2 Ultrabazik-Bazik Kayaç Topluluğu ...................................................... 13

4.2.1 Harzburjitler ...................................................................................... 14

4.2.2. Dunitler .............................................................................................. 15

4.2.3 Gabrolar.............................................................................................. 15

4.2.4 Listvenitler ......................................................................................... 15

4.3 Siyenit Porfir ve Trakitler .................................................................... 16

4.4 Çökel Kayaçlar ...................................................................................... 19

5. YAPISAL JEOLOJİ ................................................................................ 22

5.1 Alvar Yaylası-Hamal Çayı Fay Sistemi ................................................ 22

5.2 Yunnuk-Düşüksöğüt Fay Sistemi .......................................................... 22

5.3 Kıvrımlar ............................................................................................... 22

6. MİNERALOJİK VE PETROGRAFİK ÇALIŞMALAR ........................ 25

6.1 Ultramafik Kayaçlar ............................................................................ 28

6.1.1 Serpantinitler ..................................................................................... 30

6.1.2 Serpantinleşmiş Peridotitler .............................................................. 33

6.1.3 Piroksenit ............................................................................................ 33

6.1.4 Kromititler ......................................................................................... 34

6.1.5 Silisleşmiş ve/veya Karbonatlaşmış Ultramafik Kayaçlar

(Listvenitler)…………………………………………………………....36

6.2 Mafik Kayaçlar ..................................................................................... 38

6.3 Asidik Magmatik Kayaçlar .................................................................. 43

6.4 Sedimanter Kayaçlar ............................................................................. 48

6.4.1. Üst Kretase Kireçtaşları .................................................................... 49

6.4.2 Üst Kretase Konglomeraları ............................................................. 50

6.4.3 Pliyosen (?) Kireçtaşları .................................................................... 51

6.5 Fluorit Cevherleşmeleri ........................................................................ 52

7. CEVHER MİKROSKOPİSİ ................................................................... 55

8. JEOKİMYA ............................................................................................. 64

9. MADEN JEOLOJİSİ ............................................................................. 77

9.1 Krom Ocakları....................................................................................... 77

9.1.1 Karadere Ocağı ................................................................................... 77

9.1.2. Yılmaz ve Çakır Ocakları.................................................................. 77

9.1.3 Alvar Ocakları ................................................................................... 79

9.1.4 Kuluncak Kuyu Ocağı ...................................................................... 80

9.2 Kurşun- Çinko Ocakları ...................................................................... 80

9.3 Demir ocakları ....................................................................................... 81

9.4 Fluorit Ocakları .................................................................................... 83

9.5 Manyezit Ocağı ...................................................................................... 84

9.6 Vermikülit Oluşumları .......................................................................... 84

10. SONUÇLAR .......................................................................................... 86

KAYNAKLAR ............................................................................................. 88

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………… ....…...90

SİMGELER DİZİNİ

AÜ Ankara Üniversitesi

Bio Biyotit

Ca Kalsiyum

Cr Kromit

Cu Bakır

Fe Demir

F Florit

Kçt Kireçtaşı

K, G, D, B Temel Coğrafik Yönler

Man Manyetit

Mg Manyezit

NTE Nadir Toprak Elementleri

Ol Olivin

Op Ortopiroksen

Pl Plajiyoklaz

ppm Milyonda bir

Pi Piroksen

Pb Kurşun

Zn Çinko

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası.......................................................... 2

Şekil 3.1 Çalışma alanının 1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Sivas

Paftasındaki yeri……………………………………………….…………8

Şekil 3.2 Çalışma alanının genelleştirilmiş dikme kesiti……….………………... .….9

Şekil 4.1 Çalışma alanının jeoloji haritası .................................................................. 11

Şekil 4.2 Çalışma alanının genel görünümü ............................................................... 13

Şekil 4.3 Çalışma alanında gözlenen harzburjitler ..................................................... 14

Şekil 4.4 Bicir güneyindeki gabrolardan bir görünüm ............................................... 16

Şekil 4.5 Serpantinitlerden listvenitlere geçiş ........................................................... 17

Şekil 4.6 Kapıkaya yöresindeki listvenitler ................................................................ 17

Şekil 4.7 Kuluncak batısında izlenen siyenit porfirler ............................................... 18

Şekil 4.8 Sığırkıran doğusunda izlenen trakitler ........................................................ 18

Şekil 4.9 Sığırkıran zirvesi trakitleri .......................................................................... 19

Şekil 4.10 Alibeyli tepe civarı alkali siyenitleri ........................................................... 20

Şekil 4.11 Ultrabazik-bazik kayaçlar üzerine transgresif yerleşen konglomeralar ...... 21

Şekil 4.12 Yer yer kristalize olmuş Karapınar kireçtaşları........................................... 21

Şekil 5.1 Dunitleri kesen bir fay sistemi .................................................................... 23

Şekil 5.2 Demir çakılları içeren Yunnuk fay breşi ..................................................... 23

Şekil 5.3 Kıvrımlı Eosen kireçtaşları.......................................................................... 24

Şekil 6.1 Karadere Sarı Murat tepe arasından alınan serpantinleşmiş peridotit ........ 28

Şekil 6.2 Günlenme gösteren dunitik ultramafik kayaç ............................................. 29

Şekil 6.3 Gül ocağı civarından alınan serpantinleşmiş peridotit ................................ 29

Şekil 6.4 Eskiköy deresi batısından alınan piroksenit örneği ..................................... 30

Şekil 6.5 İleri derecede serpantinleşmiş olivinler içeren dunit................................... 31

Şekil 6.6 Serpantinleşmiş peridotit içinde bastitleşmiş ortopiroksen minerali .......... 31

Şekil 6.7 Serpantin mineralleri arasında kataklastik kromit taneleri .......................... 32

Şekil 6.8 Serpantinit içinde talk mineralleri ............................................................... 32

Şekil 6.9 Elek dokusu sunan serpantinleşmiş olivinler arasında bastitleşmiş

ortopiroksen minerali .................................................................................. 33

Şekil 6.10 Orta iri taneler arasında piroksenler ve serpantinleşmiş olivinler .............. 34

Şekil 6.11 Karadere ocağından alınan masif kromit cevheri ........................................ 34

Şekil 6.12 Karadere ocağı yarı masif kromit cevheri ................................................... 35

Şekil 6.13 Alvar ocağından alınan benekli kromit cevheri .......................................... 35

Şekil 6.14 Serpantin ve talk mineralleri arasında kümülatlar şeklinde yeralan

kataklastik kromit taneleri…. ..................................................................... 36

Şekil 6.15 Serpantin ve talk mineralleri arasında kümülatlar şeklinde yeralan

karbonat damarları tarafından kesilmiş kromit taneleri…. ........................ 36

Şekil 6.16 Karbonatlaşmış ve silisleşmiş ultramafik kayaç – lisvenit.......................... 37

Şekil 6.17 Serpantinitlerin silisleşip karbonatlaştıkları ve genç kuvars

damarcıkları ile kesildikleri görünüm… .................................................... 37

Şekil 6.18 Serpantinleri kesen karbonat damarları ve onları kesip öteleyen kuvars

damarları .................................................................................................... 38

Şekil 6.19 Kamışlı Yivek dereden alınan piroksen ve plajioklazları belirgin

gabroyik kayaç ............................................................................................ 38

Şekil 6.20 Bicir güneyinden alınan gabroyik kayaç ..................................................... 39

Şekil 6.21 Seylik tepeden alınan gabroyik kayaç ......................................................... 39

Şekil 6. 22 Dilinimlerinden itibaren opaklaşmış piroksenler ve serizitleşmiş

plajioklazlar ................................................................................................. 40

Şekil 6.23 İkizlenmeli ve yarı öz şekilli ve uralitleşmiş piroksenler ............................ 41

Şekil 6.24 Özşekilsiz plajioklazlar ve taze piroksenler ile uralitleşmiş piroksenler .... 42

Şekil 6.25 Olivin, piroksen ve plajiyoklaz mineralleri içeren olivin gabro.................. 42

Şekil 6.26 Sığırkıran T. Zirvesinden alınan trakit örneği ............................................ 43

Şekil 6.27 Sığırkıran T. kuzeybatısından alınan trakit örneği ...................................... 43

Şekil 6.28 Fluorit ocakları arasından alınan siyenit örneği .......................................... 44

Şekil 6.29 Adatepe batısından alınan siyenit örneği .................................................... 44

Şekil 6.30 Kızılgüney tepe kuzeyinden alınan alkali siyenit örneği ............................ 45

Şekil 6.31 Alibeyli tepe kuzeydoğusundan alınan alkali siyenit porfir örneği............. 45

Şekil 6.32 Feldispatlarında akma dokusu sunan trakit ................................................. 46

Şekil 6.33 Feldispat fenokristalinin etrafını saran ışınsal akma dokulu feldispatlar .... 47

Şekil 6.34 K-Feldispat fenokristal ve hamurundan oluşan siyenit porfir ..................... 47

Şekil 6.35 K-Feldispatlar içinde öz şekilli egirin kristalleri ......................................... 48

Şekil 6.36 Kösürelik civarından alınan kireçtaşı örneği ............................................... 49

Şekil 6.37 Karbonat damarları tarafından doldurulmuş kireçtaşı ................................. 49

Şekil 6.38 Taban konglomerasına ait örnek ................................................................. 50

Şekil 6.39 Kayaç ve mineral parçalarından oluşan konglomera .................................. 50

Şekil 6.40 Bej renkli kireçtaşı ...................................................................................... 51

Şekil 6.41 Gözenekli değişik mineraller içeren kireçtaşı ............................................. 51

Şekil 6.42 Alçakçal tepe doğusundan alınan fluorit örneği .......................................... 52

Şekil 6.43 Alibey tepe kuzeydoğusundan alınan fluorit örneği ................................... 53

Şekil 6.44 Eflatun ve mor renkli fluoritler ve aralarındaki yarı opak-opak mineral

adacıkları ve tüm kayacı kesen karbonat damarcıkları ............................... 54

Şekil 7.1 Kromitlerde bol çatlaklı yapı....................................................................... 55

Şekil 7.2 Kromit tanelerinde tane sınırları boyunca gözlenen kromspinel

dönüşümleri ................................................................................................. 56

Şekil 7.3 Kromit tane çatlaklarında gözlenen lineyit grubu mineral oluşumları ........ 56

Şekil 7.4 Çok ince taneli pirit oluşumları sfen tanesi ile birlikte ............................... 57

Şekil 7.5 Rutil-sfen dönüşümlerinin özgün bir tane boyutunda görünüşü ................. 58

Şekil 7.6 Hematit ve mangan grubu minerallerinin birlikte görünüşü ....................... 58

Şekil 7.7 Hematit çubukları ve gang içersinde mangan grubu minerallerin farklı

bir tanedeki görünüşü .................................................................................. 59

Şekil 7.8 Pirit relikti içinde limonitlerin görünüşü ..................................................... 59

Şekil 7.9 Rutil- anataz ve hematit birlikteliği ............................................................. 60

Şekil 7.10 Bir rutil tanesinin görünüşü ......................................................................... 60

Şekil 7.11 Hematit sfen birlikteliği .............................................................................. 61

Şekil 7.12 Limonit içersinde pirit relikti ...................................................................... 61

Şekil 7.13 Limonit içersinde açık renkli anataz-rutil tanelerinin dağılımı ................... 62

Şekil 7.14 Bir hematit tanesinin görünüşü ................................................................... 62

Şekil 7.15 Mineral dönüşümü rutilden bir görünüş ...................................................... 63

Şekil 9.1 Karadere krom ocağı .................................................................................. 78

Şekil 9.2 Çakır krom ocağı ......................................................................................... 79

Şekil 9.3 Alvar krom ocağı ......................................................................................... 79

Şekil 9.4 Kuluncak kuyu krom ocağı ......................................................................... 80

Şekil 9.5 Terkedilmiş bir kurşun galerisi ................................................................... 81

Şekil 9.6 Zülfikaroğlu Çal demir ocağı ...................................................................... 82

Şekil 9.7 Fuorit ocağı ................................................................................................. 83

Şekil 9.8 Manyezit ocağından bir görünüm ............................................................... 84

Şekil 9.9 Yunluk mahallesi demir ocağında izlenen manyetit ve vermikülit

oluşumları ……………………………………………………………..…85

ÇİZELGELER DİZİNİ

Çizelge 6.1 Çalışma alanından alınıp mikroskopik olarak incelenen örnekler ............. 26

Çizelge 8. 1 Serpantinleşmiş harzburjit örneklerine özgü jeokimyasal veriler ............. 68

Çizelge 8. 2 Dunit örneklerine özgü jeokimyasal veriler .............................................. 69

Çizelge 8.3 Piroksenit örneğine özgü jeokimyasal veriler ........................................... 70

Çizelge 8.4 Gabro örneklerine özgü jeokimyasal veriler .............................................. 71

Çizelge 8.5 Alkali siyenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler .................................. 72

Çizelge 8.6 Siyenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler ............................................ 73

Çizelge 8.7 Trakit örneklerine özgü jeokimyasal veriler ............................................... 74

Çizelge 8.8 Listvenit (laterit) örneklerine özgü jeokimyasal veriler............................. 75

Çizelge 8.9 Fluorit örneklerine özgü jeokimyasal veriler ............................................ 76

1

1. GİRİŞ

1.1 Çalışma Alanının Tanımı

Malatya ili Kuluncak ilçesi civarında yer alan çalışma alanı; 1/25000 ölçekli Malatya

K39-a1, Malatya K39-a2, Malatya K39- a3 ve Malatya K39- a4 paftaları sınırları içinde

kalmaktadır (Şekil 1.1.). Bölgeye ulaşım Malatya- Hekimhan -Kuluncak veya Malatya-

Darende- Kuluncak yollarından sağlanmakta olup, yollar asfalt yapılmış durumdadır.

Kuluncak kuzeyinde kalan kısma ulaşım stabilize yollarla sağlanmakta olup, batısında

kalan kısma ulaşım ise bir kısmı asfalt, bir kısmı stabilize olan yollarla

sağlanabilmektedir. Malatya-Kuluncak arası asfalt olup, yaklaşık 120 km’dir.

Kuluncak’tan çalışma alanlarının son noktalarına olan uzaklık yaklaşık 25 km olup,

stabilize yollarla çalışma alanlarının sınırlarına ulaşılmaktadır.

1.2 Çalışma Alanının Coğrafik Durumu

Çalışma alanı Malatya il sınırları içinde olup çok az bir kısmı Sivas il sınırları içinde

kalmaktadır. Bölge karasal iklim şartları etkisinde olup, yazları sıcak ve kurak, kışları

soğuk ve kar yağışlı bir iklimin etkisindedir.

Bölge, Alp Orojenik kuşağının Anadolu’nun güney ve doğu kesiminden geçen

bölümünde yer alması nedeniyle, yoğun tektonik hareketlerden etkilenerek çok engebeli

bir morfoloji kazanmıştır.

Bölgedeki önemli yükseltiler; Akpur tepe (1650 m), Sarı Murat tepe (1684 m),

Sığırkıran tepe (1704 m), Maden tepe (1606 m), Payamlı tepe (1612 m), Zülfükaroğlu

Çal tepe (1725 m), Ziyaret Çal tepe (1677 m)’dir. Yörenin en alçak kesimleri ise Tohma

Çayı’nın yatağıdır.

Büyük akarsu olarak Fırat’ın bir kolu olan Tohma çayı çalışma alanını, KB köşesinden

GD köşesine doğru, Bicir-Alvar-Kuluncak boyunca kat eder. Tohma çayının suyu yaz,

kış akmaya devam eder. Bitki örtüsü bakımından vadilerde kayısı bahçeleri dikkat

çekmektedir.

2

Şekil 1.1 Çalışma alanının yer bulduru haritası

3

1.3 Çalışmanın Amacı

Bu araştırmanın kapsamında; Malatya ili Kuluncak ilçesi civarında gözlenen ultrabazik-

bazik kayaçlar alt birimlerine ayırtlanarak haritalanacak, maden ocak ve bölgede yer

alan zuhurlar incelenecektir. İnceleme alanından toplanan örnekler üzerinde yapılacak

makroskopik ve mikroskopik incelemelerle, jeokimyasal analizlerin bütünleştirilmesi

sonucunda, sahanın jeolojik yapısı ve sahada yer alan cevherleşmeler hakkında

yorumlar yapılacaktır.

1.4 Çalışma Yöntemi

Çalışma alanında farklı yazarlar tarafından farklı zamanlarda jeoloji ve maden jeolojisi

amaçlı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalarda yapılan haritalar ve yorumlardan tezde

de yararlanılmıştır. Büro çalışmaları sırasında arazi ile ilgili öncel çalışmalar derlenmiş,

makale ve raporlar incelenmiştir. Ayrıca saha çalışmaları ile jeolojik harita oluşturulmuş

ve toplanan örneklerde mineraloji, petrografi ve jeokimyasal analizlere yönelik

laboratuvar çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

1.4.1 Saha Çalışmaları

Saha çalışmaları 2009 yılı yaz aylarında yapılmıştır. Daha önce 1985-1997 yılları

arasında Bilfer Madencilik A.Ş’nde ve özel olarak araştırmacı bu bölgede çalıştığından

hızlı bir süreç içerisinde sahadan, bölgede gözlenen kayaçların mineralojik ve

petrografik özelliklerini belirlemek amacıyla sistematik bir şekilde örnekler

derlenmiştir. Alınan örneklerden 43 tanesinden ince kesit, 20 tanesinden cevher

mikroskopisi ve 20 tanesinden de jeokimyasal analizler yapılacak şekilde bir çalışma

sistematiği gerçekleştirilmiştir.

1.4.2 Laboratuvar Çalışmaları

Laboratuar çalışmaları tüm örneklerden hazırlanan ince kesitlerde,ince kesitlerden

seçilen cevher mikroskobisi için hazırlanmış parlak kesitlerde yapılan mineralojik ve

petrografik çalışmalar ve tüm bu sonuçların değerlendirilmesi sonucu seçilen örneklerde

yapılan kimyasal analizlerin değerlendirilmesi biçiminde yürütülmüştür. Bu kapsamda

4

43 adet örneğin ince kesiti AÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü İnce Kesit

Laboratuvarı’nda hazırlanmıştır. Yapılan ince kesitler LEİTZ marka polarizan

mikroskop altında incelenerek, kayaçların mineralojik, petrografik ve dokusal

özellikleri belirlenmiştir.

Seçilen 20 adet örnekte MTA Genel Müdürlüğü MAT Dairesinde parlatma kesiti

hazırlanmış ve aynı 20 adet örnek AÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü Mineraloji ve

Petrografi Araştırma Laboratuvarı’nda Jeokimyasal analizlerle değerlendirilmiştir

5

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Çalışma sahası Türkiye’nin önemli bir demir cevheri havzası olan Hekimhan-

Hasançelebi-Karakuz bölgesi gibi demir cevherleşmelerinin yoğun biçimde yer aldığı

sahanın yaklaşık 30 km batısında yer alması ve bölgenin maden yatak ve zuhur

zenginliği bakımından ilginç olması nedeni ile birçok jeoloji ve maden jeolojisi

çalışmalarına konu olmuştur (Pilz 1937, Konvenko 1938, Jacobson 1971, Akkoca ve

Kurt 1974, Kurtman 1978, Kıral ve Yılmaz 1989, Bozkaya ve Yalçın 1992, Gürer 1992,

1994, Stendal vd. 1995) . Çalışma alanının tamamını veya bir kısmını içine alan

çalışmaların en önemlileri kısaca aşağıda verilmiştir.

Chaput (1936), Bölgede ilk çalışma yapanlardan biridir. Ultrabazik-bazik kayaçlar

üzerine transgresif olarak gelen birimin Üst Kretase yaşında olduğunu paleontolojik

bulgulara dayanarak kanıtlamıştır.

Blumenthal (1937), Hekimhan-Hasançelebi bölgesindeki cevherleşmeleri incelemiş ve

oluşumların büyük bir fay zonunda pnömatolitik-metazomatik yolla geliştiklerini

savunmuştur.

İzdar (1961), Kuluncak yöresinin stratigrafisini ve yapısını çalışmıştır. Ayrıca yöredeki

cevherleşmeleri de inceleyerek köken konusunda değerlendirmelerini yapmış ve

oluşum biçimlerini açıklamaya çalışmıştır.

Ayan ve Bulut (1964), Gürün-Darende yöresinin statigrafisini ve yapısını

incelemişlerdir.

Leo vd. (1973), yöredeki magmatik kayaçların radyometrik yaş belirlemelerini yaparak,

bölgenin mineral kaynakları ve jeolojisini çalışmışlardır.

İzdar ve Ünlü (1977), Hekimhan-Hasançelebi ve Kuluncak bölgesindeki özellikle

sedimanter birimleri yaş sıralamasına göre; Alt, Orta ve Üst seri olarak ayırtlamışlardır.

Özer ve Kuşçu (1986), Kuluncak yöresindeki demir cevherlerinde arama çalışmaları

gerçekleştirmiş ve değerlendirmelerini yapmışlardır.

6

Özgenç ve Kibici (1994), Kuluncak-Başören köyü britolit damarlarının jeolojisi ve

kimyasal-mineralojik özelliklerini çalışmışlardır.

7

3. BÖLGESEL JEOLOJİ

Çalışma alanı Doğu Toroslar kuşağında yer almaktadır. Sahanın büyük bir bölümünü

çok genel anlamda değişik yaş, tür ve boyutlarda blok ve allokton kaya birimlerinden

oluşan Bozkır birliğine ait birimler kaplamaktadır. Bozkır birliği; Bolkar dağı, Aladağ

ve Geyik dağı birliklerinin üzerinde tektonik ilişkili konumda yer almaktadır. Bozkır

birliğinin kapsadığı kaya birimlerinden bazıları aynı yaşta olmalarına karşın, farklı

fasiyesleri sergilemektedirler. Derin deniz koşullarını yansıtan bu birimler, değişik

boyda ofiyolit bloklarını, tüf ve bazik denizaltı volkanitlerini içerir (Özgül, 1976).

Yöredeki en yaşlı birimler, Permiyen yaşlı dolomitik kireçtaşları, kalkşist, fillit, kuvarsit

ve kuvars-şistten oluşur (Baykal, 1966).

Bölgede Mesozoyik yaşlı birimler oldukça kalın bir biçimde izlenmekte olup, bunların

çoğunluğu karbonatlardan oluşan sedimenter bir istif biçimindedir. Triyas; şeyl-killi

kireçtaşı ve konglemeralarla temsil olunur. Bunların üzerine Jura-Alt Kretase yaşlı, yer

yer dolomitik kireçtaşları gelir. Çalışma alanında bulunan ofiyolitik karmaşık bu

kireçtaşları üzerine sürüklenmiştir. Bu tektonik yerleşmenin Üst Kretasede gerçekleştiği

düşünülmektedir ( Şekil 3.1).

Yukarıda anılan istif taban konglomeralarıyla başlayan ve yoğun biçimde kireçtaşı

litolojileriyle temsil edilen post-tektonik havzaya özgü litolojiler tarafından

örtülmektedir. Daha geniş bölgede volkano-sedimanter karakter taşıyan bu istif

Kuluncak bölgesinde granitik kayaçlar tarafından katedilmektedir.

Bu istif Eosen ve Oligosen yaşlı genç çökeller tarafından uyumsuz bir biçimde

örtülmektedir. Miyosen yaşlı volkanitler ise bölgenin en genç volkanik aktivitesi

biçiminde izlenmektedir (Şekil 3.2).

8

Şekil 3.1 Çalışma alanının 1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Sivas paftasındaki yeri

9

Şekil 3.2 Çalışma alanının genelleştirilmiş dikme kesiti

(İzdar ve Ünlü 1977 , Özgenç ve Kibici 1994’ten değiştirilerek alınmıştır).

10

4. ÇALIŞMA SAHASININ JEOLOJİSİ

4.1 Stratigrafi ve Litoloji

Çalışma alanının en eski birimi ; altındaki Jura-Kretase yaşlı kireç taşları üzerine

tektonik olarak yerleşmiş olan ultrabazik- bazik kayaçlardır. Üst Kretase yaşlı bu

ultrabazik-bazik kayaç topluluklarının, Üst Kretase yaşlı bir örtü altında aşınma

pencereleri halinde yüzeyledikleri izlenmektedir. Üst Kretase birimleri içinde ada

biçiminde yüzeylemeler veren bu ultrabazik-bazik kayaç topluluklarının, birbirleriyle

kökensel ilişkili, yerleşim sırası ve sonrasındaki tektonik etkilerle dilimlenmiş, özdeş

bir ofiyolitik kütlenin parçaları olarak düşünülmektedir. Ultabazik-bazik kayaç

topluluğu üzerine taban konglomerası ile başlayan Kampaniyen yaşlı bir çökel istif

transgresif olarak gelmektedir.Onun üzerine Maastrihtiyen-Oligosen yaş aralığına sahip;

marn, kumtaşı ve kireç taşlarından oluşan birim uyumsuz olarak çökelmiştir. Çalışma

alanında en genç birim olarak Pliyosen yaşlı çakıltaşları ve alüvyonlar izlenir (Şekil

4.1).

Öte yandan trakit ve siyenit porfir biçiminde izlenen Üst Kretase-Paleosen yaşlı bir

siyenit sokulumu ultrabazik-bazik kayaçları keser (Şekil 4.2). Üst Kretasede bölgede

farklı fasiyeslerde çökelmeler oluşmuştur. Bazı yerlerde marn-kumtaşı-kireçtaşı

çökelimleri izlenirken, bazı kısımlarda kırıntılı tortullar ve resifal kireçtaşları volkanik

ürünler ile birlikte çökelmiştir.

Bölgedeki Tersiyer oluşukları Paleosen yaşlı kireçtaşlarıyla başlar (Kurtman, 1973).

Eosen oluşukları Paleosen’i, açık uyumsuzlukla örter ve değişik fasiyeslerde gelişir.

Bazı yerlerde fliş karakterindedir. Konglomera-kumtaşı silttaşı-marn ve kireçtaşlarını

kapsar. Bazı yörelerde ise tüfit, andezit lav ve aglomeraları Eosen birimleri içinde yer

alır. Oligosen yüzlerce metre kalınlığındadır, “Jipsli Seri” olarak adlandırılır

(Ketin,1983) ve jipsli, alacalı kumtaşı-silttaşı ardalanmasından meydana gelir.

11

12

13

Şekil4.2 Çalışma alanının genel görünümü

4.2 Ultrabazik-Bazik Kayaç Topluluğu

Çalışma sahasının güneyi ve batı kısmını kaplayan bu kayaçlar, 1/500 000 ölçekli

Türkiye Jeoloji Haritasında Üst Kretase yaşlı ayrılmamış ofiyolitler olarak

gösterilmiştir. İnceleme alanında gözlenen krom yataklarının içinde yer aldığı bu

ultrabazik-bazik kayaçlar, yer yer çökel kayaçlarla karışık durumdadır. Birimler

arasındaki dokanaklar faylanmış ve tektonik dilimlenmeyle bazı birimler kamalanarak

kaybolmuş ya da incelmiştir. Yer yer de, Kuluncak yöresinde olduğu gibi tanınmayacak

derecede değişimlere uğramıştır.

Dizinin en alt kesimini tektonit dokular sunan başlıca harzburjitlerden oluşur. Onların

üzerine faylı bir dokanakla kümülat yapı ve dokulara sahip kayaçlar gelir. Kümülat

dunit ve gabrolar olarak iki birime ayrılan bu kayaçların üzerinde ise, çökel kayaçlar

yer alır.

14

Ultrabazik-bazik kayaçlar bu çalışmada; harzburjitler, kümülat dunitler, piroksenit-

gabrolar diye üç birim biçiminde haritalanmışlardır. Ayrıca bunların silisleşmiş

karbonatlaşmış türevleri olan listvenitler de haritada gösterilmiştir.

4.2.1 Harzburjitler

Çalışma alanının en yaygın kayaçları harzburjitler olup, Kuluncak civarı ve batı

kısmında geniş alan kaplarlar (Şekil 4.3).

Haritada harzburjit-serpantin diye gösterilen bu birim, başlıca harzburjitlerden

oluşmakla birlikte, gerçekte az oranda iç yapıya uyumlu katman ya da mercekler halinde

dunit içerir. Harzburjitler ve dunitler ileri derecede serpantinleşmişlerdir. Bu oranın

%75’in üzerinde olduğu söylenebilir.

Harzburjitlerin dış yüzeyleri; ince bir limonitlik kılıfla kaplanmış olup, tipik bir sarımsı-

kırmızımsı renge boyanmıştır. Genellikle yüksek engebeli bir görünüme sahiptirler.

Arazide, piroksen kristallerinin parlama yapan yüzeyleri ile kolayca tanınabilmektedir.

Harburjitlerin, daha doğrusu ultramafik tektonitlerin üzerine belirgin bir faylı dokanakla

kümülat dokulu kayaçlar (kümülat dunit ve gabrolar) gelir.

Şekil 4.3 Çalışma sahasında gözlenen harzburjitler

15

4.2.2 Dunitler

Kambak tepe, Kuzuyatağı tepe, Alakilise yayla evleri kuzeyi ve Zopçu tepe güneyinde

yüzeyler. Yeşilimsi-sarı,gri renklerde ve toprağımsı yüzeylenmeler biçiminde izlenir.

İlk bakışta bir kiltaşı yada marn görünümü sergiler. Kolayca aşınabildikleri için,tatlı

eğimli bir topoğrafya sunarlar.

Arazide makro ölçeklerde kümülat karekterleri açık biçimde izlenememektedir. İleri

derecedeki serpentinleşme ilksel dokularını maskelemektedir.

Tektonik dilimlenmeler nedeniyle dunitler çoğu yerde kamalanmıştır. Bu yüzden

değişik kesitlerdeki kalınlıkları çok değişebilmekte, hatta bazı yerlerde bu

kamalanmalar sonucu kaybolabilmektedir.

4.2.3 Gabrolar

Çalışma alanının batı kısımlarında çok yaygın olarak görülmektedirler. Gabrolar

içerdikleri olivin / piroksen / plajiyoklaz kristallerinin oranlarındaki değişimlerle beliren

mm ya da cm ölçeğinde belirgin katmanlanmalı bir yapı sunarlar. Gabrolardan alınan

örneklerin ince kesitlerinde tipik kümülat dokular izlenmiştir. Çoğu örnekte

makroskobik ölçekte ilksel mineraloji önemli oranda değişmeye uğramış görünse de,

ilksel dokuların daha iyi korunduğu izlenmektedir.

Olivin içermeyen gabrolar en yaygın gabro türüdür, ancak yer yer olivin gabrolar da

sahada yüzeylemektedir (Şekil 4.4) .

4.2.4 Listvenitler

Teorik olarak , serpantinitlerin silisleşmiş, karbonatlaşmış türevlerine listvenit

denilmektedir. Kuluncak kuzeyinde silisleşmiş-karbonatlaşmış ultrabazik kayaçlar geniş

alanlar kaplar. En tipik yüzeylemeleri Sarı Mağara tepe, Kızıl Sivri tepe, Payamlı tepe,

Kızılgüney tepe, Çamderebaşı tepe, Zülfükaroğlu Çalı tepe, Düşüksöğüt tepe ve Yunnuk

mahallesi dolaylarında görülür.

16

Şekil 4.4 Bicir güneyindeki gabrolardan bir görünüm

Listvenitler çoğu yerde köken kayaçları olan serpentinitlerle birlikte, iç içe, gelişigüzel

biçimde karışık olarak bulunurlar (Şekil 4.5-4.6). Listvenitler karbonat damar ve

damarcıkları tarafından yoğun bir biçimde katedilmektedir.

4.3 Siyenit Porfir ve Trakitler

Başlıca Alvar köyü güneyinde Sığırkıran tepe ve Maden tepe dolayında, Hamamın

Gediği civarında , Alçak Çal civarında ve Sofular Başören arasında yüzeylerler. (Şekil

4.7, Şekil 4.8- 4.9). Sığırkıran tepe de trakit, Kızılsivri, Hamamın gediği ve Kuluncak

kuzeyinde ise siyenit porfir biçiminde görülürler. Yüzeylenmemiş bir siyenit

sokulumunun kanıtı olarak kabul edilen bu kayaçlar ultrabazik-bazik kayaçları ve Üst

Kretase yaşlı birimleri keserler (İzdar 1961, Leo vd. 1969). İzdar (1961) sokulumun

yaşını, göreceli yaş verilerine dayanarak Paleosen olarak öne sürmüştür.

17

Şekil 4.5 Serpantinitlerden litvenitlere geçiş

Şekil 4.6 Kapıkaya yöresindeki listvenitler

18

Şekil 4.7 Kuluncak batısında izlenen siyenit porfirler

Şekil 4.8 Sığırkıran doğusunda izlenen trakitler

19

Şekil 4.9 Sığırkıran zirvesi trakitleri

Leo vd. (1969) ise Kuluncak kuzeyinde Üst Kretase yaşlı kireçtaşlarını kesen alkali

siyenit daykının yaşını K/Ar yöntemiyle 65.12 ± 1.6 milyon yıl olarak saptamıştır (Şekil

4.10). Buna göre sokulumun yaşı Üst Kretase-Paleosen aralığına karşılık gelmektedir.

Siyenit sokulumunun ultrabazik-bazik kayaçlar üzerindeki olası metazomatik etkileri

sonucu, Kuluncak yöresinde yaygın olarak izlenen listvenitleşmelere ve

cevherleşmelere yol açtığı düşünülmektedir. Siyenit kayaçların cevher getirici olduğu

kadar (örneğin kurşun cevherleşmeleri), ultrabazik-bazik kayaçlardaki etkileşimleri

sonucu element mobilizasyonları ile bazı cevherleşmelerde de önemli roller

oynayabileceği (örneğin demir cevherleşmeleri) düşünülmektedir.

4.4 Çökel Kayaçlar

Çalışma alanı dışı ve güneyinde en yaşlı çökel birim; ultrabazik-bazik kayaçların

üzerinde tektonik dokanakla yer aldığı, tabandaki Jura-Kretase yaşlı kireçtaşlarıdır.

20

Şekil 4.10 Alibeyli tepe civarı alkali siyenitleri

Ultrabazik-bazik kayaçlar üzerinde uyumsuz biçimde transgresif olarak gelen Üst

Kretase yaşlı taban çakıltaşları yer alır (Şekil 4.11). Bu çakıl taşları çokluk sırasıyla

gabro, diyabaz, serpantinit ve radyolarit çakıllarından oluşur.

Çakıltaşlarından üste doğru Üst Kretase yaşlı yer yer volkanik katkılar da içeren,

kırmızı, boz renkli kumtaşı, marn, kireçtaşı litolojisindeki kayaçlara geçer (İzdar, 1961)

(Şekil 4.12).

Üst Kretase yaşlı bu birim üzerinde ise açılı uyumsuzlukla gelen Eosen yaş aralığına

sahip kireçtaşı ve marnlar izlenir.

Yunnuk mahallesi dolaylarında yüzeyleyen konglomera ve kumtaşları, Oligosen yaşlı

olarak kabul edilmiştir (Leo ve Altunlu 1971).

Sahada en genç birim olarak, büyük vadiler boyunca görülen ve çevredeki kayaçların

kum, çakıl boyutundaki tutturulmamış kırıntılarından oluşan alüvyonlar yer alır.

21

Şekil 4.11 Ultrabazik-bazik kayaçların üzerine transgresif olarak yerleşen konglomeralar Şekil 4.12 Yer yer kristalize olmuş Karapınar kireçtaşları

22

5. YAPISAL JEOLOJİ

Pliyosen, Pliyo-kuvarterner çakılları ve alüvyonlar dışında çalışma alanındaki tüm

birimler genel anlamda kıvrımlanmış ve yoğun olarak faylarla kesilmiştir. Çalışma

sahasındaki etkin yapısal gidiş güneydoğu-kuzeybatı doğrultuludur. Haritalanan alanda

başlıca iki fay sistemi egemendir. Bu iki sistemin dışında ise çok sayıda küçük

faylanmalar da görülmektedir.

5.1 Alvar Yaylası-Hamal Çayı Fay Sistemi

Çalışma sahasının batı kısmında Alvar yaylası ile Hamal çayı deresine kadar devam

eden harzburjitlerle kümülatlar arasında bir dokanak oluşturan fay zonu, güneydoğu-

kuzeybatı doğrultulu fayların en etkinidir. Yaklaşık 9 km. kadar devam eden bu fay, 50-

100 m genişliğindeki ezik bir zonun oluşumuna neden olmuştur. 70-75º kuzeydoğuya

eğimli bir ters faydır (Şekil 5.1) .

5.2 Yunnuk-Düşüksöğüt Fay Sistemi

Çalışma sahasının kuzey kesiminde yer alan önemli bir faydır. İnceciğin tepenin

doğusundan Darılıdere’nin kuzeybatısına kadar uzanmaktadır ve bu lokalitede Koca Çal

Başı tepenin altında yüzeyleyen Eosen sonrası volkanik kayaçların altında kaybolur. Bu

fayın yüzeyleyen uzunluğu yaklaşık 12 km’dir. Fayın Saylak tepe ve Düşük söğüt tepe

arasında izlenmesi oldukça zor olup, bu doğrultudaki devamı ancak olasıl biçimde

düşünülmektedir. Doğrultusu güneydoğu-kuzeybatı yönlü olup eğim atımlı bir faydır

(Şekil 5.2).

5.3 Kıvrımlar

Kıvrımlı yapıların en tipik örneği Yunnuk mahallesinin kuzeyinde ve batısında çökelmiş

Eosen kireçtaşlarında görülür (Şekil 5.3). Bu kıvrımlanmanın ultrabaziklerin yerleşmesi

esnasındaki yükselmelerle ilişkili oluştuğu varsayılmaktadır

23

Şekil 5.1 Dunitleri kesen bir fay sistemi ( Alvar yaylası)

Şekil 5.2 Demir çakılları içeren Yunnuk fay breşi

24

Şekil 5.3 Kıvrımlı Eosen kireçtaşları

25

6. MİNERALOJİK VE PETROGRAFİK ÇALIŞMALAR

İnceleme alanından yapılan saha çalışmaları sırasında alınan çok sayıdaki örnekten

seçilen 43 adedinden incekesit hazırlanmış ve mikroskobik olarak incelenmişlerdir.

Çalışma alanında ağırlıklı olarak ultramafik ve mafik kayaçlar, kireçtaşları ve

konglomeralar ile siyenitik kayaçlar ve bu kayaçların yoğun olduğu bölgelerde fluorit

cevherleşmelerinden örnekler derlenmiştir. Ayrıca bir adet manyetit çakılı ve bir adet

manyezit örneği de alınmıştır. Ancak bu son iki örnekte mineralojik çalışma

gerçekleştirilmemiştir (Çizelge 6.1). Sahadan alınan örneklerden 24 tanesi ultramafik

kayaçları, onların cevher içerenlerini ve altere olmuş türlerini temsil etmektedir. Çeşitli

derecelerde serpantinleşmiş peridotitler, serpantinitler ve peridotitler ve piroksenitten 12

örnek, bu ultramafik kayaçlar içinde yüksek oranlarda kromit mineralleri içermeleri

nedeniyle kromititler olarak adlanan cevherli kayaçlardan ise 6 örnek incelenmiştir.

Karbonatlaşma ve silisleşme geçirmiş peridotitler listvenitler olarak adlandırılmış olup

bu örneklerin sayısı ise 6’dır. Mafik kayaçlar olarak alınan 4 örnek ise gabroyik

kayaçlar olarak ayırtlanmışlardır. Yapı ve dokuları ile mineralojik bileşimleri açısından

farklılıklar sunan siyenitik kayaçlardan da 6 adet örnek mikroskop altında incelenmiştir.

Sedimanter kayaçlardan ise 4 örnek mikroskobik olarak incelenmiştir. Çalışma

sahasının önemli cevherleşmelerinden sayılan mor renkli fluorit içeren 3 örnekte de

mineralojik incelemeler yapılmıştır.

Yukarıdaki belirtilen örneklerin dağılımları ışığında, mikroskobik incelemelerle elde

edilen mineralojik ve petrografik verilere dayanarak; Ultramafik Kayaçlar, Mafik

Kayaçlar, Asidik Magmatik Kayaçlar, Sedimanter Kayaçlar ve Fluorit Cevherleşmeleri

olmak üzere 5 ana grup altına toplanarak sunulmuştur.

26

Çizelge 6.1 Çalışma alanından alınıp mikroskobik olarak incelenen örnekler Örnek No Kayacın Adı Örneğin alındığı yer

MK 1 Dunit (Listvenit) Avlar Ocağı civarı

MK 2 Listvenit Avlar Ocağı civarı

MK 3 Serpantinit (dunit) Avlar Ocağı civarı

MK 4 Serpantinit (dunit) Alakilise kuzeyi

MK 5 Serpantinit (dunit) Avlar Ocağı batısı

MK 6 Dunit Kuzu Yatağı doğusu

MK 7 Dunit Kuzu Yatağı batısı

MK 8 Kireçtaşı (Pliyosen ?) Avlar Ocağı civarı

MK 9 Konglomera (Üst Kretase) Bicir Güneyi

MK 10 Kireçtaşı (Üst Kretase) Kösürelik

MK 11 Kireçtaşı (Üst Kretase) Kösürelik

MK 12 Kromitit Karadere Ocağı

MK 13 Kromitit Karadere stok sahası

MK 14 Kromitit Avlar Ocağı

MK 15 Kromitit Avlar Ocağı

MK 16 Kromitit Çakır Ocağı

MK 17 Kromitit Çakır Ocağı

MK 18 Trakit Sığır Kıran T. zirvesi

MK 19 Trakit Sığır Kıran T. kuzeybatısı

MK 20 Gabro Kamışlı Yivek dere

27

Çizelge 6.1 Çalışma alanından alınıp mikroskobik olarak incelenen Örnekler (devamı) Örnek No Kayacın Adı Örneğin alındığı yer

MK 21 Piroksenit Eskiköy deresi batısı

MK 22 Gabro Bicir güneyi

MK 23 Gabro Kıllı Ziyaret tepe

MK 24 Olivin Gabro Seylik tepe

MK 25 Piroksenit Avlar Ocağı doğusu

MK 26 Serpantinleşmiş Harzburjit Sarı Murat tepe

MK 27 Serpantinleşmiş Harzburjit Çakır Ocağı yanı

MK 28 Serpantinleşmiş Harzburjit Karadere- S.Murat T.arası

MK 29 Serpantinleşmiş Harzburjit Karadere doğusu

MK 30 Serpantinleşmiş Harzburjit Gül Ocağı yanı

MK 31 Siyenit porfir Florit ocakları arası

MK 32 Siyenit Adatepe batısı

MK 33 Listvenit Kapıkaya

MK 34 Listvenit Kuyu Ocağı civarı

MK 35 Listvenit Kızıl G tepe kuzeyi

MK 36 Fluorit cevheri Alçak Çal tepe doğusu

MK 37 Fluorit cevheri Alçak Çal tepe doğusu

MK 38 Manyetit çakılı Zülfikaroğlu Çal tepe

MK 39 Listvenit Yunnuk manyetit ocağı

MK 40 Fluorit cevheri Alibeyli tepe kuzeydoğusu

MK 41 Alkali Siyenit porfir Kızıl Güney T. kuzeyi

MK 42 Alkali Siyenit Alibeyli tepe kuzeydoğusu

MK-43 Manyezit Kuluncak güneyi

28

6.1 Ultramafik Kayaçlar

Yapılan saha çalışmaları sırasında el örneklerinde bu kayaçlar yeşil-koyu yeşil renklerde

görülmektedir (Şekil 6.1). Bazen günlenme olayları sonucu kayaç açık kahverengi

renklerde de görülebilmektedir (Şekil 6.2). Yer yer elek dokuları belirginleşirken bazen

de piroksen minerallerini gözle ya da lup ile görmek olasıdır (Şekil 6.3). Bazı örnekler

ise belirgin olarak piroksen minerallerince zenginleşmişlerdir (Şekil 6.4). Bir kısım

örneklerde ise siyah renkleri ve bol miktarlarda bulunmaları ile tipikleşen kromit tane ve

seviyeleri gözlenmektedir. Örneklerin bazılarının açık renkli ince damar ve damarcıklar

şeklinde kesildikleri izlenmektedir. Bu tanımlamalardan hareketle yapılan incekesit

çalışmalarında büyük olasılıkla dunitten dönüşmüş serpantinitler, serpantinleşmiş

peridotitler, piroksenit, kromititler ve silisleşmiş-karbonatlaşmış ultramafik kayaçlar

(listvenitler) belirlenerek mineralojik özellikleri aşağıda sunulmuştur.

Şekil 6.1 Karadere Ocağı Sarı Murat Tepe arasından alınan serpantinleşmiş peridotit.

29

Şekil 6.2 Günlenme gösteren dunitik ultramafik kayaç (Kuzu yatağı doğusu)

Şekil 6.3 Gül Ocağı civarından alınan serpantinleşmiş peridotit

30

Şekil 6.4 Eskiköy deresi batısından alınan piroksenit örneği

6.1.1 Serpantinitler

Kayaçlarda en çok rastlanan mineral olivinlerdir. Olivinler hemen hemen tamamen

bozunarak serpantin minerallerine dönüşmüşlerdir. Böylece kayaçta elek dokusu baskın

hale gelmiştir. Serpantinleşme sırasında açığa çıkan manyetit damarcıklarını da görmek

olasıdır. Ancak bölgeden alınan örneklerde çok yaygın manyetitleşme gözlenmemiştir

(Şekil 6.5). Bu bulgudan hareketle olivin minerallerinin demirce zengin olan türlerden

ziyade forsteritçe zengin ilksel bileşime sahip oldukları düşünülmektedir. Serpantin

minerallerinin ise lifsi görünümleri ile krizotil ve levhamsı görünümleriyle de antigorit

türlerinde olabileceğini varsaydırmaktadır. Serpantin damarları kalın değildir.

31

Şekil 6.5 İleri derecede serpantinleşmiş (krizotil) olivinler içeren dunit. Serpantin mineralleri arasında az oranda manyetit mineralleri de açığa çıkmıştır. a.Tek nikol b.Çift nikol Bu tür kayaçlarda, oranları % 5 in altında kalan piroksen minerallerine de

rastlanmaktadır. Piroksenlerin büyük bir kısmı, dilinimlerine paralel sönme göstermeleri

ile ortopiroksen türündedir. Bu minerallerin de serpantinleşerek bastitleştikleri

saptanmıştır (Şekil 6.6). Ayrıca dilinimlerine göre eğik sönen klinopiroksenler de

izlenmiştir.

Kayaçlarda az miktarda özşekiller sunmayan ve kataklazma geçirmiş kromit taneleri

görülmektedir (Şekil 6.7).

Şekil 6.6 Serpantinleşmiş peridotit içinde bastitleşmiş ortopiroksen minerali,çift nikol

32

Şekil 6.7 Serpantin mineralleri arasında kataklastik kromit taneleri, tek nikol

Serpantinleşmelere eşlik eden bir diğer mineral ise talktır. İncekesitlerde ikinci

mertebenin girişim renklerini sunan talklar kolaylıkla tanınmakta olup kayaçlarda

talklaşmalar şeklinde izlenmektedir (Şekil 6.8).

Şekil 6.8 Serpantinit içinde talk mineralleri (ta), çift nikol

Yukarıda belirtilen özelliklerden hareketle bu kayaçların dunitten itibaren

serpantinleştikleri söylenebilir.

ta

33

6.1.2 Serpantinleşmiş Peridotitler

Bu kayaçlarda yine çok miktarda serpantinleşmiş olivin izlenmektedir. Elek dokuları

gelişirken serpantin minerallerin aralarında manyetitlerin açığa çıktığı görülmektedir.

Ancak bu grup kayaçlarda ortopiroksen ve klinopiroksen türündeki piroksen mineralleri

miktarı daha fazladır. Özellikle de bastitleşmiş ortopiroksen zenginliği

belirginleşmektedir (Şekil 6.9). Yine az miktarda özşekilsiz kromit tanelerine

rastlanırken kayaçlarda talklaşmaların yer yer arttığı da görülmektedir. Bu verilerden

hareketle bu kayaçların serpantinleşmiş harzburjit oldukları söylenebilir.

Şekil 6.9 Elek dokusu sunan serpantinleşmiş olivinler arasında bastitleşmiş

ortopiroksen (op) minerali

a. Tek nikol b. Çift nikol

6.1.3 Piroksenit

Sahadan alınan bir örnek mikroskobik olarak incelendiğinde içinde olivinlerin yanı sıra

bol miktarda piroksen minerali olduğu görülmüştür. Olivinlerde serpantinleşmeler

izlenirken, piroksenlerin daha taze olarak kaldıkları görülmektedir (Şekil 6.10).

op

34

Şekil 6.10 Orta-iri taneler halinde piroksenler(pi) ve serpantinleşmiş olivinler (ol) a. Tek nikol b. Çift nikol

6.1.4 Kromititler

İncelenen sahada Alvar, Karadere, Çakır Ocakları gibi krom ocakları bulunmakta

olduğu daha önce belirtilmişti (Çizelge 6.1). Bu ocaklardan alınan el örneklerinde

masife yakın olarak (Şekil 6.11 ve Şekil 6.12) ve benekli (leopar) (Şekil 6.13) olarak

tanımlanabilecek kromit yığışımlarından oluşan cevher örnekleri görülmektedir.

Şekil 6.11 Karadere Ocağından alınan masif kromit cevheri

ol pi

pi

pi

35

Şekil 6.12 Karadere Ocağı yarı masif kromit cevheri

Şekil 6.13 Alvar Ocağından alınan benekli kromit cevheri

Bu kayaçların incekesitlerinde opak minerallerin bol miktarda yer aldığı belirlenmiştir.

Bu opak minerallerden yapılan parlak kesitte minerallerin kromit olduğu saptanmıştır.

Kesitler kromitçe çok zengin hatta masif kromit yığışımlarından oluşmaktadır.

Kromitlerde kataklazma etkileri izlenmektedir. Kromit minerallerin genellikle serpantin

ve talk mineralleri arasında kümülatlar şeklinde yer aldığı (Şekil 6.14), bazende aynı

minerallere karbonat damarlarınında eşlik ettiği (Şekil 6.15) görülmektedir. Diğer opak

minerallerle ilgili bilgiler “Cevher Mikroskobisi” bölümünde sunulmuştur.

36

Şekil 6.14 Serpantin ve talk mineralleri arasında kümülatlar şeklinde yer alan kataklastik kromit taneleri a.Tek nikol b.Çift nikol

Şekil 6.15 Serpantin ve talk mineralleri arasında kümülatlar şeklinde yer alan

kataklastik kromit taneleri karbonat damarları tarafından kesilmişlerdir.

a. Tek nikol b. Çift nikol

6.1.5 Silisleşmiş ve/veya Karbonatlaşmış Ultramafik Kayaçlar (Listvenitler)

Serpantinleşmiş peridotit kayaç dokularının az çok korunduğu bu kayaçlar uğradıkları

alterasyonlar nedeniyle sarımtrak ve boz renkler almışlardır (Şekil 6.16). İçlerinde

çeşitli kalınlıklarda başta karbonatlar olmak üzere silis damar ve damarcıkları bazen çok

yoğun olmak üzere sıklıkla görülmektedir.

37

Şekil 6.16 Karbonatlaşmış ve silisleşmiş ultramafik kayaç(listvenit)

Kayaçların serpantinit oldukları incekesit incelemelerinde rastlanılan serpantin

mineralleri, kromitler ve elek dokularından hareketle rahatlıkla söylenebilmektedir. Bu

kayaçlarda farklı olarak belirlenen bir özellik; ince ve yer yer kalınlaşan ve ağırlıklı

olarak karbonat daha az olarak da silis damar ve damarcıklarının az ya da yoğun olarak

izlenmesidir (Şekil 6.17). Mikroskobik incelemeler karbonat damarlarının daha önce

oluştuklarını daha sonrada silis damar ve damarcıklarıyla kesildiklerini göstermektedir

(Şekil 6.18). Kayaçlarda bu karbonatların kalsit, dolomit veya manyezit olduklarına

mikroskop altında karar verilememektedir. Bunun için diğer mineral tanımlayıcı

yöntemler kullanılmalıdır.

Şekil 6.17 Serpantinitlerin silisleşip karbonatlaştıkları ve genç kuvars damarcıklarıyla kesildikleri görülmektedir a.Tek nikol b.Çift nikol

38

Şekil 6.18 Serpantinleri kesen karbonat damarı ve onları kesip öteleyen kuvars damarı a. Tek nikol b. Çift nikol

6.2 Mafik Kayaçlar

El örneklerinde ağırlıklı olarak yeşil renkli görülmekle birlikte dikkati çeker biçimde

beyaz renkli prizmatik minerallerinde gözlenmesi ile belirgin bir özellik kazanırlar. El

örneklerinde mineraller gözle görülebilmektedir. Bu nedenle faneritik dokuya sahip

kayaçlardır. Oldukça taze görünümleriyle dikkat çekmektedirler (Şekil 6.19, Şekil 6. 20,

Şekil 6.21).

Şekil 6.19 Kamışlı Yivek dereden alınan piroksen ve plajiyoklazları belirgin gabroyik kayaç

39

Şekil 6.20 Bicir güneyinden alınan gabroyik kayaç

Şekil 6.21 Seylik tepeden alınan gabroyik kayaç

Mikroskobik olarak incelenen 4 adet gabroyik kayaç, gerek iç görünümleri gerekse

incekesitlerde izlenen mineralleri, tane büyüklükleri ve dokusal ve alterasyon

özelliklerine açısından ayrı ayrı özellikler sunmaktadırlar. O nedenle burada her bir

örneğin özellikleri sunulmuştur.

MK-20 numaralı örnek: Kayaç holokristalin olup başlıca plajiyoklaz ve

piroksenlerden oluşmaktadır. Plajiyoklazlar genellikle özşekilsiz ve yarı özşekilli olup

polisentetik ikizlenmeler göstermekte ve az ya da çok oranda serisitleşmelere uğramış

olarak izlenmektedir (Şekil 6.22). Piroksenler ise tek yönlü ve yer yer iki yönlü

dilinimleriyle belirginleşmekte olup yarı özşekilli ve özşekilsiz olarak görülmektedir.

Bu örnekte opak mineral yok denecek kadar azdır sadece piroksenler dilinimlerinden

40

itibaren opaklaşmışlardır (Şekil 6.22). Piroksenler dilinimlerine göre eğik

söndüklerinden klinopiroksen olarak tanımlanmıştır. Kayaç gabro olup çok ince

karbonat damarları tarafından kesilmişlerdir.

Şekil 6.22 Dilinimlerinden itibaren opaklaşmış piroksenler (pi) ve serisitleşmiş plajiyoklazlar (pl) aç Tek nikol b. Çift nikol

MK-22 numaralı örnek: Holokristalin yaklaşık eş tane boyutlu plajiyoklaz ve

piroksenlerden oluşan bir kayaçtır. Plajiyoklazları iki ya da çok sayıda ikizlenme içeren

kombinasyonlar sunmakta olup yarı özşekilli ve özşekilsiz olarak görülmektedir (Şekil

6.23). Plajiyoklazlar taze olup alterasyona uğramamıştır. Piroksenler özşekilsiz bazen

yarı özşekilli olarak görülmekte dilinimlerine göre eğik sönmektedir. Bu

klinopiroksenler bu örnekte daha yoğun bir biçimde uralitleşmeye uğramışlardır (Şekil

6.23). Ayrıca gerek tek tek gerekse bazı yerlerde kümeler ve damarcıklar halinde opak

mineraller izlenmektedir. Bu kümelenmeler damarcıklar değildir ve uralitleşme sonucu

açığa çıkmışlardır. Kayaç gabro’dur.

pi

pl

41

Şekil 6.23 İkizlenmeli yarıözşekilli plajiyoklazlar (pl) ve uralitleşmiş piroksenler

(pi).

a.Tek nikol b. Çift nikol

MK-23 numaralı örnek: Kayaç orta-iri boyutlu holokristalin dokulu minerallerden

oluşmuştur. Gözlenen ana mineraller yine plajiyoklaz ve piroksenlerdir. Dissemine

halde ve ayrıca bozunmalar sonucu ortaya çıkan opak mineraller de vardır.

Plajiyoklazlar yarı özşekilli ve özşekilsiz olarak bulunmaktadır. Polisentetik

ikizlenmeler ve bazen de iki ikiz bireyli ikizlenmeler ve bunların kombinasyonları

içermektedir. İçlerinde küçük uralitleşmiş piroksen kapanımları içeren plajiyoklazlar da

vardır. Piroksenler ise dilinimlerine göre eğik sönmektedir. Piroksenlerin bir kısmı ileri

derecede uralitleşmiş iken diğer bir kısmı ise uralitleşmemiş ya da çok az uralitleşmiştir

(Şekil 6.24). Bazı piroksenler kümelenmeler halinde görülmekte ve içlerinde

damarcıklar ve disseminasyonlar şeklinde opak mineraller bulunmaktadır. Kayaç

uralitleşmiş gabro olarak nitelendirilebilir.

pi

pl

42

Şekil 6.24 Özşekilsiz plajiyoklazlar (pl) ve taze piroksenler (pi) ile

uralitleşmiş piroksenler (upi)

a.Tek nikol b.Çift nikol

MK-24 numaralı örnek: Kayaçta bol miktarda plajiyoklaz ve daha az piroksen ve yer

yer gözlenen olivinler tipiktir (Şekil 6.25). Plajiyoklazlar ve piroksenler özşekilsizdir.

Plajiyoklazlarda ikizlenmeler görülürken piroksenler dilinimlerine göre eğik

sönmektedirler (klinopiroksen). Kayaç çok taze olup alterasyona rastlanmamıştır. Opak

mineral oranı çok azdır. Kayaç olivin-gabro olarak adlandırılabilir.

Şekil 6.25 Olivin(ol), piroksen(pr) ve plajiyoklaz(pl) mineralleri içeren olivin gabro. a. Tek nikol b.Çift nikol

ol

pr

pl

upi

pi

pl

43

6.3 Asidik Magmatik Kayaçlar

Bu kayaçlar el örneklerinde pembe, gri ve kızılımsı turuncumsu sarı renkli faneritik ve

porfirik dokular sunmaktadır. Bazı örneklerde akma dokusu tipiktir. Diğerlerinde ise

holokristalin doku belirgindir. Yapılan mikroskobik çalışmalar sonucu Trakit (Şekil

6.26 ve Şekil 6.27), Siyenit porfir (Şekil 6.28) ve Siyenit (Şekil 6.29) ile Alkali Siyenit

(Şekil 6.30) ve Alkali Siyenit porfir (Şekil 6. 31) kayaçları ayırtlanmıştır. Ancak gerek

el örneği düzeyinde gerekse mikroskobik incelemelerde farklı doku ve mineralojik

bileşimler izlenmektedir. Bu nedenle aşağıda her grup ayrı ayrı anlatılacaktır.

Şekil 6.26 Sığır Kıran tepe zirvesinden alınan trakit örneği

Şekil 6.27 Sığır kıran tepe kuzeybatısından alınan trakit örneği

44

Şekil 6.28 Fluorit ocakları arasındaki bölgeden alınan siyenit örneği

Şekil 6.29 Adatepe batısından alınan siyenit örneği

45

Şekil 6.30 Kızıl Güney tepe kuzeyinden alınan alkali siyenit örneği

Şekil 6.31 Alibeyli tepe kuzeydoğusundan alınan alkali siyenit porfir örneği

MK-18 numaralı örnek: Az miktarda, özşekilliye yakın, bazen iki bireyli ikizlenmeler

sunan albitik ve sanidin türü küçük boyutlu fenokristaller izlenmektedir. Hamur

holokristalin küçük taneli akma dokusu sunan feldispat çubukcuklarından oluşmaktadır

(Şekil 6.32). Kayaçta bol miktarda kırık ve çatlaklarda gelişmiş opak mineral

damarcıkları görülmektedir. Bunlar oksidasyon sonucu kahverengi ve kızılımsı-

kahverengi renkler almışlardır. Kayacın adı trakit olarak belirlenmiştir.

46

Şekil 6.32 Feldispatlarında akma dokusu sunan trakit

a. Tek nikol b. Çift nikol

MK-19 numaralı örnek: Özşekilliye yakın çok miktarda olmayan iki ikiz bireyinden

oluşan kristalleri de gözlenen albit ve sanidin türü olduğu tahmin edilen fenokristaller

izlenmektedir.

Hamur ışınsal, prizmatik, akma dokusu gösteren feldispatlardan oluşmuştur (Şekil

6.33). MK-18 örneğine benzer görünüm sunmaktadır. Yine kayaçta okside olmuş

özşekilsiz ancak disseminasyonlar şeklinde izlenen opak minerallerde bol miktarda

gözlenmektedir.

Her ne kadar MK-18 ve MK-19 örnekleri trakit olarak adlandırılmışsa da hamuru

oluşturan kesimde volkan camına rastlanmaması ve hamur malzemesinin mikrolit

boyuttan büyük ve tanınabilir boyutta feldispatlardan oluşmuş olması, buna karşın az da

olsa fenokristallerin görünmesi bu kayaçların sub-volkanik olabileceğini

düşündürmektedir.

47

Şekil 6.33 Feldispat fenokristalinin etrafını saran ışınsal,akma dokulu feldispatlar, çift nikol

MK-31 numaralı örnek: Bu örnekte iri-çok iri K-feldispat fenokristalleri

görülmektedir (Şekil 6.34). Bazı K-feldispatların üstünde yeniden K-feldispatlar

büyümüştür. Kesitte az miktarda küçük tane boyutunda biyotitler görülmekte olup

bunlardan bazıları tamamen opaklaşmıştır. Ayrıca saçılımlar halinde farklı boyutlarda

özşekilsiz opak minerallere de rastlamak olasıdır. Hamur kısmı ise tamamen K-

feldispatlardan oluşmuştur. Kayacın dokusu olarak porfirik ve glomeroporfirik

dokulardan bahsedilebilir.

Şekil 6.34 K-Feldispat fenokristali ve hamurdan oluşan Siyenit porfir a. Tek nikol b. Çift nikol

48

MK-32 numaralı örnek: Kayaç holokristalin dokuludur. Ancak minerallerin tane

boyları eşit değildir. İzlenen mineraller özşekilsiz ve yarıözşekilli K-Feldispatlar,

olasılıkla albitik plajiyoklazlar ve genellikle özşekilli alkali piroksenler (egirin?) olarak

verilebilir. Bu çalışma sırasında Raman Spektroskobisi veya Elektron mikroprob analiz

yöntemleri uygulanılmadığından mineraller sadece optik olarak değerlendirilmiştir.

Egirinlerin feldispatlar içinde kapanımlar halinde olması (Şekil 6.35) onların ilk önce

oluşan mineraller olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca kayaçta az miktarda biyotit de

gözlenmiştir.

Şekil 6.35 K-Feldispatlar içinde özşekilli egirin kristalleri

a.Tek nikol b. Çift nikol

6.4 Sedimanter Kayaçlar

Sahadan alınan 2 kireçtaşı örneği Üst Kretase ye ait birimlerdendir. Bir örnekte yine

yapılan haritaya göre Üst Kretase konglomeralarına aittir. Son örnek ise Pliyosen olarak

haritalanmış birimden alınan kireçtaşıdır. Bu kayaçlara aşağıda ayrı ayrı sunulmuştur.

49

6.4.1 Üst Kretase Kireçtaşları

Bu kayaçlar açık bej, beyazımsı renkli, tıkız, ince taneli karbonatlardan oluşur. Saha

verilerine göre Üst Kretase ile temsil edilen birimlerden alınan örneklerde çatlaklarında

karbonat damarcıkları izlenmektedir (Şekil 6.36).

Bu kayaçlar pelajik ortamı, derin deniz ortamını temsil eden mikritik, mikropelloidal

kireçtaşı olarak tanımlanabilir. Kayaçlarda birkaç tane radyolarya gözlenmiştir. Bu

kayaçlar Kretase fasiyesine aittir (Şekil 6.37).

Şekil 6.36 Kösürelik civarından alınan kireçtaşı örneği

Şekil 6.37 Karbonat damarları tarafından doldurulmuş kireçtaşı (Tek nikol)

50

6.4.2 Üst Kretase Konglomeraları

Kırmızıya çalan renkleri ile belirginleşen bu kayaçta farklı kayaç parçalarına ait çakıllar

görülmektedir (Şekil 6.38). İncelenen incekesitte metamorfik kayaç parçaları olarak

saptanabilenler fillit, kuvarsit türü kayaç parçaları sayılabilir. Ayrıca gabroyik ve

mikrolitik hamuru olan volkanik kayaç parçaları ile karbonatlı kayaç parçaları

saptanabilmiştir. Bunlar dışında da türü belirlenemeyen kayaç parçaları da vardır. Bu

kayaç parçalarının aralarında piroksen ve plajiyoklaz mineralleri olmak üzere değişik

mineral taneleri de bulunmaktadır (Şekil 6.39).

Şekil 6.38 Konglomeraya ait örnek

Şekil 6.39 Kayaç ve mineral parçalarından oluşan konglomera.

a. Tek nikol b.Çift nikol

51

6.4.3 Pliyosen (?) Kireçtaşları

Sahadan Pliyosen olarak haritalanmış birimden alınan bir örnek bej renkli yer yer

boşluklu ve ufak mineral tanelerinden oluşan bir kireçtaşıdır (Şekil 6.40).

Şekil 6.40 Bej renkli kireçtaşı

Gevşek dokulu, travertenimsi olan bu kireçtaşında yer yer boşluklar ve bazı mineral

taneleri ve opak minerallerden oluşmaktadır (Şekil 6.41).

Şekil 6.41 Gözenekli, değişik mineraller içeren kireçtaşı.

a.Tek nikol, b. Çift nikol

52

6.5 Fluorit Cevherleşmeleri

Fluorit içeren mor renkli cevher örneklerinde açık sarı renkli benekler halinde

benekcikler gözlenmektedir. Ayrıca cevherleşmeleri kesen karbonat damarları vardır

(Şekil 6.42 - 6.43). Fluoritlerin mor rengi onlarda radyoaktif elementlerin olduğuna

işaret etmektedir. Bu saptama ileride Jeokimya Bölümünde verilen analiz sonuçlarında

görüleceği gibi NTE ve U ve Th elementlerinin varlığı ile doğrulanmaktadır.

Şekil 6.42 Alçak Çal tepe doğusundan alınan fluorit cevheri örneği

53

Şekil 6.43 Alibeyli tepe kuzeydoğusu fluorit cevheri

Kayaç ince kesitte incelendiğinde çok bol miktarda fluorit minerallerinden oluştuğu

görülmektedir. Floritlerde zonlar halinde ve yer yer noktasal biçimde eflatun ve mor

renkli kesimleri tipiktir. Bu renklenmeler, içerdikleri radyoaktif elementlerin yarılanma

süreleri esnasında yaydıkları radyasyondan kaynaklanmaktadır. Floritlerin arasında kirli

kahverengi yarı opak ve opak mineral adacıkları vardır. İleride verileceği üzere bu opak

mineral topluluklarının limonit hematit ve piritten oluştuğu belirlenmiştir. Tüm kayacı

kesen ince karbonat damarcıkları fluoritleri kesmiş ve onları breşleştirmişlerdir (Şekil

6.44). Bu kayaçtan da Raman Spektroskobisi ve Elektron Mikroprob çalışmaları

yapılamadığından bazı minerallerin özellikle de Nadir Toprak Elementleri üzerinde

kesin veriler elde edilememiştir.

54

Şekil 6.44 Eflatun ve mor renkli fluoritler ve aralarındaki yarı opak-opak mineral adacıkları ve tüm kayacı kesen karbonat damarcıkları. a.Tek nikol, b.Çift nikol.

55

7. CEVHER MİKROSKOBİSİ

İnce kesitleri yapılan örneklerden seçilen; kromit mineralince zengin örneklerden,

gabrolardan, siyenitlerden ve fluoritlerden örnekler derlenerek, parlatma kesitleri

hazırlanmış ve MTA , MAT Dairesi elemanları yardımı ile LEITZ marka üstten

aydınlatmalı mikroskop yardımı ile cevher mikroskobisi çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

Bu çalışma sonucunda aşağıdaki veriler elde edilmiştir :

Kromitçe zengin örneklerde kromit tanelerinin bol çatlaklı yapıda oldukları

izlenmektedir. Bazı kromitlerin çok az oranda kromspinele dönüştükleri saptanmıştır.

Ayrıca bazı kromit tanelerinin çatlaklarında oluşan boşluklarda lineyit grubu

minerallerin yer aldığı gözlenmektedir (Şekil 7.1- 7.3) .

Şekil 7.1 Kromitlerde bol çatlaklı yapı (Resim Boyu: 0.6 mm)

56

Şekil 7.2 Kromit tanelerinde tane sınırları boyunca gözlenen kromspinel dönüşümleri (Resim Boyu: 0.6 mm)

Şekil 7.3 Kromit tane çatlaklarında gözlenen lineyit grubu mineral oluşumları (Resim Boyu: 0.6 mm)

57

Gabro örneklerinde eser miktarda özşekilli pirit taneleri (7.5-8 mikron tane boyutlarında) ve

yine eser miktarda rutil-sfen dönüşümleri izlenmektedir ( Şekil 7.4 - 7.5).

Şekil 7.4 Çok ince taneli pirit oluşumları sfen tanesi ile birlikte (Resim Boyu: 0.6 mm)

Siyenit örneklerinde silikat minerallerinin boşluk ve çatlaklarında bol miktarda limonitler

izlenmektedir. Ayrıca bu limonitlere özşekilli ve özşekilsiz rutil-anataz toplulukları eşlik

etmektedir. Bir diğer örnekte rutil içeren hematit çubukları fazla miktarda gözlenmektedir.

Bu beraberliğe pirit relikti içeren limonitler de eşlik etmektedir. Ayrıca, hematit çubukları

arasında eser miktarda mangan grubu mineraller de izlenmiştir (Şekil 7.6-7.13). Fluorit

örneklerinde eser miktarda submikroskobik hematit taneciklerine ince taneli limonitler eşlik

etmekte ve eser miktarda öz şekilli piritler izlenmektedir. Ayrıca mineral dönüşümü

şeklinde rutiller de saptanmıştır (Şekil 7.14 - 7.15).

58

Şekil 7.5 Rutil –sfen dönüşümlerinin özgün bir tane boyutunda görünüşü (Resim Boyu: 0.6 mm)

Şekil 7.6 Hematit ve mangan grubu minerallerin birlikte görünüşü (Resim Boyu: 0.6 mm)

59

Şekil 7.7 Hematit çubukları ve gang içersinde mangan grubu minerallerin farklı bir tanedeki görünüşü (Resim Boyu: 0.6 mm)

Şekil 7.8 Pirit relikti içinde limonitlerin görünüşü (Resim Boyu: 0.6 mm)

60

Şekil 7.9 Rutil-anataz ve hematit birlikteliği (Resim Boyu: 0.6 mm)

Şekil 7.10 Bir rutil tanesinin görünüşü (Resim Boyu: 0.6 mm)

61

Şekil 7.11 Hematit- sfen birlikteliği (Resim Boyu: 0.6 mm)

Şekil 7.12 Limonit içerisinde pirit relikti (kalıntısı) (Resim Boyu: 0.6 mm)

62

Şekil 7.13 Limonit içerisinde açık renkli anataz-rutil tanelerinin dağılımı (Resim Boyu: 0.6 mm )

Şekil 7.14 Bir hematit tanesinin görünüşü (Resim Boyu: 0.6 mm)

63

Şekil 7.15 Mineral dönüşümü rutilden bir görünüş (Resim Boyu: 0.6 mm)

64

8. JEOKİMYA

Yapılan arazi, petrografi ve cevher mikroskobisi çalışmalarının ortaya çıkardığı veriler

ışığında çalışma sahasından 20 adet yüzey örneği jeokimyasal analiz için seçilmiştir.

Bunlardan; 4 tanesi serpantinleşmiş harzburjit örneklerine, 2 tanesi dunit örneklerine, 1

tanesi piroksenit örneğine, 3 tanesi gabro örneklerine, 2 tanesi alkali siyenit örneklerine,

2 tanesi siyenit örneklerine, 2 tanesi trakit örneklerine, 2 tanesi lisvenit (laterit)

örneklerine ve 2 tanesi fluorit örneklerine özgüdür. 20 adet örnekte ana, eser ve nadir

toprak element analizleri AÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü Mineraloji ve Petrografi

Araştırma Laboratuvarı’nda XRF Spectro XLAB 2000 Polarize Enerji Dispersive XRF

cihazı kullanılarak yapılmış, örnekler USGS standartlarına göre kalibre edilerek

ölçülmüştür. Ateşte kayıp, kızdırma kaybı yöntemine göre (örnekler 950oC’ye kadar

ısıtılarak, 10 saat fırında bekletmek suretiyle) belirlenmiştir.

Tüm örneklerde yapılan analizlere özgü jeokimyasal veriler; Çizelge 8.1-8.9’da toplu

biçimde verilmiştir.

Çizelgelerin nicel değerlendirilmesi aşağıda verilmektedir:

Çizelge 8.1’de serpantinleşmiş harzburjit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

sunulmuştur. Burada MgO içeriklerinin %34 ile %36 arasında değişmekte olduğu, SiO2

içeriklerinin %34 ile %37 arasında değişmekte olduğu, Fe2O3 içeriklerinin %7 ile %8

arasında değişmekte olduğu görülmektedir. Ateşte kayıp içeriği %17 ile %20

arasındadır. Burada önemli olan nokta; yaklaşık 3000 ppm Cr2O3 içeriği ile yaklaşık

2000 ppm Ni içeriklerinin çok yüksek düzeylerde olduğudur. Aynı zamanda Co

içerikleri de 100 ppm’e yakın ve üzerindedir. Burada Ni içeriğinini yüksek çıkması

olasılıkla lateritleşme proseslerinin bölgede etkin olduğuna işaret etmektedir.

Çizelge 8.2’de dunit örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Burada MgO

içeriklerin %25 ile %30 arasında değişmektedir, SiO2 içerikleri ise %30 ile %34

arasındadır. CaO içerikleri %7 ile %16 arasında değişmekte olup, bu durumun

mineralojik-petrografik çalışmalarda anılan kayaçlarda saptanmış bulunan

karbonatlaşmalarla ilişkili olduğu düşünülmektedir. Fe2O3 içerikleri, %6 ile %9 arasında

değişmektedir. Ateşte kayıp oranları ise %17 ile %20 arasındadır. Bu örneklerde

65

karşılaşılmış bulunan 2000 ile 5000 ppm arasındaki Cr2O3 içerikleri serpantinleşmiş

harzburjit örneklerine benzerlik sunmaktadır. Aynı şekilde Ni içerikleri de 1700–1800

ppm arasında ve Co içerikleri 110–120 ppm arasında olup, bu içeriklerin de olasılıkla

kayaçların geçirmiş olduğu lateritleşmelerle ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Çizelge 8.3’te piroksenit örneğine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Bu örnekte

SiO2 içeriği ise %40, MgO içeriği %18 ve Fe2O3 içeriği %5 civarındadır. %11

civarındaki CaO içeriği olasılıkla kayacın içinde yer alan piroksenlerden

kaynaklanmaktadır. Cr2O3 içeriği 1000 ppm, Ni içeriği 500 ppm’in üzerinde ve Co

içeriği yaklaşık 100 ppm seviyesindedir.

Çizelge 8.4’te gabro örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Al2O3 içerikleri

%13 ile %16 arasında, MgO içeriklerin %9 ile %12 arasında ve SiO2 içerikleri %46 ile

%50 arasında değişmektedir. CaO içerikleri %13 ile %18 arasında olup, bu içeriğin

olasılıkla Ca-plajiyoklazlardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Fe2O3 içerikleri, %4 ile

%7 arasında değişmektedir. TiO2 içeriği 1800 ile 2600 ppm arasındadır. Bu içerikler,

gabroik kayaçlar ile uyum sergilemektedir.

Çizelge 8.5’te alkali siyenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Burada

Na2O içeriği %1,5 ile %8 arasında, K2O içeriği %6 ile %11 arasında değişim

sergilemekte olup, bu durum bu kayaçların alkalen özelliğine işaret etmektedir. Al2O3

içerikleri %15 ile %20 arasında, SiO2 içerikleri %58 ile %64 arasında değişmektedir.

CaO içerikleri %1,5 ile %2 arasında olup, oldukça düşük aralıklardadır. Bu örneklerde;

Y, Zr, Nb, La ve Ce içeriklerinin yüksek olması, olasılıkla alkali siyenitlerle ilgili NTE

gelişlerini düşündürmektedir. Bu zenginleşmelerin karbonatit oluşumlarla mı ilişkili

olduğu, yoksa doğrudan siyenitlerin hidrotermal etkileri ile mi oluştuğu konusu,

bölgede daha sonra yapılacak çalışmalar için açık bırakılmıştır. Ayrıca bu örneklerde

yüksek U ve Th içerikleri de dikkate değerdir.

Çizelge 8.6’da siyenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Na2O

içerikleri %3 ile %5 arasında ve K2O içeriği %6 ile %9 arasındadır. Bu yüksek içerikler

alkali siyenitlere benzemekte, ancak mineralojik-petrografik çalışmalarda saptanmış

bulunan farklı dokusal özellikler, bu kayaçların ayrı bir grup altında

66

sınıflandırılmalarına gerekçe oluşturmuştur. Al2O3 içerikleri yaklaşık %15 seviyesinde,

SiO2 içerikleri %62 ile %69 arasında ve Fe2O3 içerikleri, %3 ile %8 arasında

değişmektedir. Y, Zr, Nb, Sn, La, Ce, Hf ve Ta içerikleri bir önceki grupta olduğu gibi

oldukça yüksektir. Aynı şekilde Th ve U içeriklerinin çok yüksek değerleri dikkate

değerdir.

Çizelge 8.7’de trakit örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Bu örneklerde

Na2O içerikleri %1,8 ile %3 arasında, K2O içerikleri %6 ile %10 arasında

değişmektedir. SiO2 içerikleri %60’ın üzerindedir. Al2O3 içerikleri %15 ile %17

arasında ve Fe2O3 içerikleri, %6 ile %8 arasında değişmektedir. Y, Zr, Nb, Sn, La, Ce

ve Hf içerikleri siyenit ve alkali siyenitlerde olduğu gibi yüksek aralıklarda

izlenmektedir. Th ve U içerikleri de aynı şekilde yüksektir.

Çizelge 8.8’de listvenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Bu

örneklerde CaO içerikleri %1 ile %12 arasında, SiO2 içerikleri %45 ile %56 arasında ve

MgO içerikleri %8 ile %27 arasında değişmektedir. Fe2O3 içeriği %3 ile %6 arasında ve

ateşte kayıp içeriği %18 ile %20 arasında değişmektedir. Bu örneklerde Cr2O3 içerikleri

3000 ppm’in üzerindedir. Ayrıca 500 ppm ile 1300 ppm arasındaki Ni içeriği ile 70 ppm

ile 115 ppm arasındaki Co içerikleri çok önemli anomaliler olarak dikkat çekmektedir.

Ba, La, Ce, As, Zn ve Sb içerikleri az da olsa yüksektir. Bu kayaçlar her ne kadar saha

çalışmalarında listvenit olarak tanımlanmış olsalar dahi, bunların lisvenitten çok

silisleşmiş-karbonatlaşmış ultrabazik kayaçlara yani lateritlere daha yakın kimyasal

parametreler sergilediklerinin, burada özellikle vurgulanmasında ve bundan sonra

yapılacak çalışmalarda bu konunun üzerine ciddiyetle gidilmesinde yarar vardır. Zayıfta

olsa hissedilebilen granitik kayaçların geç hidrotermal etkileri ile ilişkilendirilebilecek

magmatik ve meteorik sıvılarla ilişkili etkileşimlerin (listvenitleşmelerin), erken

evrelerde oluşmuş olasıl lateritleşmelerle ilişkili mineral kalıplarını bozduğu ve

maskelediği biçimindeki bir yaklaşım, bu durumda özgünlük kazanmış gibi

gözükmektedir.

Çizelge 8.9’da fluorit örneklerine özgü jeokimyasal veriler sunulmuştur. Bu örneklerde

SiO2 içerikleri %2 ile %24 arasında, CaO içerikleri %44 ile %67 arasında ve ateşte

kayıp içerikleri %28 ile %30 arasında değişmektedir. Co, Zn, Zr, Ba ve Pb içerikleri az

67

da olsa yüksek aralıklarda değişmektedir. Th içeriği 15 ile 25 ppm arasında, U içeriği

ise 18 ile 175 ppm arasında değişmektedir. Çok yüksek Y, Nb, La ve Ce içerikleri,

fluoritlerin özellikle bu elementler açısından gelecekte yapılacak çalışmalarda çok titiz

bir biçimde değerlendirilmelerini zorunlu kılmaktadır. NTE zenginleşmelerinin ; alkali

siyenitlerle ilişkili karbonatit türü oluşumlara mı bağlanabileceği, yoksa granitik

kayaçların kireçtaşları ile olan dokanak zonlarındaki hidrotermal etkilerle ilişkili mi

olacağı kökensel sorunu, bu tez çalışmasının kapsamı dışında bırakılmıştır

68

Çizelge 8.1 Serpantinleşmiş harzburjit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

69

Çizelge 8.2 Dünit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

70

Çizelge 8.3 Piroksenit örneğine özgü jeokimyasal veriler

71

Çizelge 8.4 Gabro örneklerine özgü jeokimyasal veriler

72

Çizelge 8.5 Alkali siyenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

73

Çizelge 8.6 Siyenit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

74

Çizelge 8.7 Trakit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

75

Çizelge 8.8 Lisvenit (laterit) örneklerine özgü jeokimyasal veriler

76

Çizelge 8.9 Fluorit örneklerine özgü jeokimyasal veriler

77

9. MADEN JEOLOJİSİ

Çalışma sahasında; kromitit zuhur ve ocakları, kurşun-çinko ocakları, demir oluşumları,

fluorit ocakları, manyezit ocakları ve vermikülit oluşumları, dağınık biçimde

yeralmaktadır.

9.1 Krom Ocakları

Çalışma alanında yer alan krom ocakları, genelde ülkemizde izlenen alpin tip yataklar

olarak isimlendirilen krom yatakları sınıfına girmektedir. Bu bölümde özellikle krom

yatakları ve yan kayaçları arasındaki yapısal ilişkileri ve bölgede izlenen diğer

oluşumların bazı maden jeolojik önemli özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır.

9.1.1 Karadere Ocağı

Bicir bölgesinde üretim yapılan krom ocaklarından en büyük olanıdır. Karadere 1 ve

Karadere 2 diye adlandırılan iki mercekten üretim yapılmış olup, şu anda üretim

yapılmamaktadır. Akpur tepenin kuzeybatısında ve kuzeydoğusunda yer almaktadır.

Cevherleşme oldukça ezik ve ileri derecede serpantinleşmiş harzburjitler içinde bulunur.

Cevher yan kayaç ilişkisi genel olarak mekanik olmasına karşın, yer yer ilksel dunit

kılıf bant kalıntıları görülmektedir. Daha önceki yıllarda bu ocaktan üretim yapılmış

olup, şu anda merceğin incelmesi nedeni ile üretim durdurulmuştur. Ancak,önümüzdeki

günlerde sondajlı arama çalışmaları yapılması düşünülmektedir. Cevherin genel duruşu

GD-KB doğrultulu, 500 KD ya eğimli biçiminde olup, bu durum çevredeki iç yapı ile

uyumludur. Bu verilere dayanarak ve yer yer de olsa korunmuş ilksel dokanak

kalıntılarının varlığından esinlenilerek, cevherin ezik bir zon içinde bulunmasına karşın,

sürüklenmiş bir cevher kütlesi olarak değil de, mekanik dayanımlılık davranış farklılığı

yüzünden tektonik etkinlikle cevher yantaş dokanağının yırtılmış ilksel konumlu bir

yataklanmayı yansıttığı sonucuna varılmıştır (Şekil 9.1).

9.1.2. Yılmaz ve Çakır Ocakları

Bicir köyü sınırları içinde, Maden tepenin kuzey kesiminde yer almaktadır. Cevher

üretimi şu an da devam etmekte olup, harzburjitler yankayaç olarak

78

Şekil 9.1 Karadere krom ocağı

görülmektedir. Bu ocakta masif tür cevher söz konusudur. Ortalama tenör %45 Cr2O3

civarındadır. Cevherler yer yer döküntü ile örtülmüş olarak, yaklaşık 100 m kadar

devam etmektedir. Cevher yer yer faylarla sınırlanmış olduğundan, üretim esnasında

fayların takip edilmesi gerekmektedir. Cevher kalınlığı yaklaşık 2 m kadardır. Cevherin

genel duruşu GD-KB doğrultulu olup,eğimi 650 KD olarak ölçülmüştür. Bu durum aynı

zamanda yan kayaçların iç yapıları ile de uyumludur.

Yılmaz ve Çakır ocaklarında çoğunlukla ekonomik olarak işletilebilir kalınlıkların

üzerinde ve toplam 100 m devam eden masif bir cevher düzeyi izlenmektedir (

Şekil 9.2).

79

Şekil 9.2 Çakır krom ocağı

9.1.3 Alvar Ocakları

Alvar köyünün yaklaşık 4.5 km güneybatısında Katranlık mevkiinin yaklaşık 1 km

doğusunda tepe üstünde açılmış bir ocaktır. Açılan ocak; harzburjitlerle kümülatlar

arasındaki faylı dokanağın, geniş ezilme-paralanma zonu içinde yer alır. Leopar tipi

kromitin yer aldığı bu ocaktaki cevherleşmenin ekonomik açıdan herhangi bir önemi

yoktur (Şekil 9.3).

Şekil 9.3 Alvar krom ocağı

80

9.1.4 Kuluncak Kuyu Ocağı

Kuluncak’ın 1km kuzeyinde bulunan Kızılgüney tepenin yaklaşık 400m batısında,

Hapislik dere içinde daha önce yer altı işletmesi olarak üretim yapılan, şimdi ise açık

işletme olarak çalıştırılan ve Malatya K39 a2 paftasında yer alan listvenitler içinde

düzensiz şekilli, listvenitlerle karma karışık yapısal ilişkiler içersinde olan, birkaç

küçük kütle halindedir. Cevherleşme kuzey kesiminde yaklaşık KB-GD doğrultulu ve

680 güney batıya eğimli bir fayla sınırlandırılmıştır. Sahada ortalama Cr2O3 töneri %30-

35 arasında olup, üretim esnasında bu tenör % 20 lere kadar düşmektedir. Bu nedenle

günümüz koşullarında cevherde zenginleştirme işlemi gerekmektedir. Rezerv hakkında

şu andaki verilere göre bir fikir yürütmek, oldukça zordur. Bununla birlikte önceki

çalışmalarda sürülen galerilerin yüzeyde görülen cevherli bölgelerin dışına çıkmaması;

cevher kütlelerinin derine doğru devam ettiğini ve düşey bir duruşa sahip olduğunu

göstermektedir. (Şekil 9.4).

Şekil 9.4 Kuluncak kuyu krom ocağı

9.2 Kurşun- Çinko Ocakları

Kurşun -çinko cevherleşmelerinin büyük bir kısmı; K39-a2 paftasının güneybatı

kısmında yer alan Alvar köyünün 2 km kadar güneyinde bulunan; trakitler ile

81

gabroların dokanak bölgelerinde yer almaktadır. En yaygın olarak bulunan cevher

mineralleri, galen ve sfalarittir. Sallıoğlanın derede çinko mineralizasyonu da

görülmektedir. Burada galen-sfalarit damarları kuzeydoğu doğrultusundaki ve

kuzeybatıya doğru dik bir eğim yapan trakit dayklarını izlemektedir. Ocakta 1968

yıllarına kadar üretim yapılmış olup, yaklaşık 1200 ton kadar bir cevher üretilmiştir

(Leo ve Altunlu, 1971).

Şu anda işletilmeyen ocaklar, Pb %’si bakımından oldukça yüksek tenörlü, ümitli bir

saha görünümündedir. Hidrotermal Pb-Zn sulfid yatağı biçiminde değerlendirilebilir

(Şekil 9.5).

Şekil 9.5 Terk edilmiş bir kurşun galerisi

9.3 Demir Ocakları

Çalışma sahasındaki demir cevherleşmeleri; genellikle ultrabazik- bazik kayaçlar

üzerindeki ayrışmış ve silişleşmiş kabuk içinde oluşan, çoğunlukla manyetit ve ayrıca

hematit ve limonit içeren, çatlaklardaki dolgu şeklinde küçük boyutlara sahip damar ve

damarcıklardan oluşmaktadır. Sahada daha önce yapılan çalışmalarda (İzdar 1962,

82

Ayan 1964, İlker 1964) buradaki demir oluşumlarının, metasomatik veya hidrotermal

kökenli oldukları ifade edilmiştir.

Çalışma sahasındaki önemli yüzeylenmelerden Zülfükaroğlu Çal demir ocağı (Şekil

9.6) ve Düşük Söğüt mevkinde bulunan demir ocakları K39a2 paftasında yer

almaktadır. Kuluncak’ın 2 km kuzeyinde Zülfükaroğlu Çal tepenin zirvesinden itibaren

güneydoğu yönünde uzayan kuru bir vadide mostra vermektedir. Cevherleşme stokvork

tipi bir oluşum şekli göstermekte olup, listvenitler içine çatlak dolgusu şeklinde

yerleşmiştir. Bu cevherleşmelerin hidrotermal yolla oluşmuş olduğu İzdar,1961

tarafından ifade edilmiş olup, demir elementinin aşağıdaki reaksiyon gereği açığa çıktığı

savunulmuştur:

Olivin + Su + CO3 � Manyezit + Serpantin + Silisjeli + Ferro Oksit

Şekil 9.6 Zülfükaroğlu Çal demir ocağı

83

9.4 Fluorit Ocakları

Çalışma alanında fluorit cevherleşmelerine; alkali siyenitler ile yer yer kristalize

kireçtaşları dokanaklarında rastlanmaktadır. Çalışma sahasının kuzeyinde ve Malatya

K39a2 paftasında yeralan bölge Kuluncak’ın yaklaşık 20 km kuzeyinde bulunmaktadır.

Hidrotermal ve/veya kontak metasomatik kökenli olarak düşünülen fluorit

cevherleşmelerine; Aşılık Pınarı, Alibeyli Tepe ve Ardıçlı mevkiinde rastlanmaktadır.

Fluoritler, genellikle mor, yeşil, mavi, sarı ve beyaz renklerdedir. Bu renk çeşitliliğinin

genellikle içerdiği organik bileşiklerden veya nadir toprak elementlerinden veya

radyoaktif elementlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Günümüz koşullarında ekonomik olduğu düşünülmeyen fluoritlerin, nadir toprak

elementleri açısından yüksek değerler vermesi nedeni ile, üzerlerinde yeni çalışmaların

yapılması gerekmektedir (Şekil 9.7).

Şekil 9.7 Fluorit ocağı

84

9.5 Manyezit Ocağı

Kuluncak’ın 2 km güneyinde ve K39- a3 paftasının kuzeyinde yeralan yeni üretime

başlayan bir işletmedir. Serpantinlerin üzerinde 25-300 güneye eğimli, doğrultu boyunca

her iki ucu açık ve 50m. kadar doğrultu boyunca izlenebilen kabuk şeklindeki bir

oluşumdur. 25 000 ton kadar bir görünür rezerv beklenmektedir. Henüz yatak üzerinde

fazla bir arama çalışması yapılmamıştır (Şekil 9.8).

Şekil 9.8 Manyezit ocağından bir görünüm

9.6 Vermikülit Oluşumları

Çalışma sahasında listvenitlerin yoğunlaştığı bölgelerde yer yer vermikülit oluşumlarına da

rastlanmaktadır. Bunlardan Kızılsivri tepenin kuzey doğusundaki vadilerde, Yunnuk

mahallesi çevresinde genellikle manyetit oluşumları ile birikte ve çalışma sahasının

kuzeyinde bulunan Darılı köyü yakınlarında çok ince damarlar ve/veya mercekler biçiminde

vermikülit yüzlekleri izlenmektedir. Büyük bir olasılıkla flogopitlerin değişim ürünü

85

biçiminde değerlendirilmiş olup, kökenleri konusunda gelecek süreçlerde daha detaylı

çalışmaların yapılması önerilmektedir (Şekil 9.9).

Şekil 9.9 Yunnuk mahallesi demir ocağında izlenen manyetit ve vermikulit oluşumları

86

10. SONUÇLAR

Çalışmanın sonuçları aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır:

1. Malatya ili Kuluncak ilçesi yakın çevresinde; Toros platformu üzerine

Meastrihtiyen öncesi yaşta tektonik konumlu biçimde yerleşmiş olan ofiyolitik kayaçlar,

temeli oluşturmaktadır. Bunların üzerine posttektonik havza çökelleri olarak, Üst

Kretase yaşlı volkano-sedimanter istif uyumsuz biçimde gelmektedir. İstifin daha

üstüne doğru ise daha genç yaşlı denizel ve karasal çökeller konumlanmaktadır.

Granitik kayaçlar Paleosen yaşlı birimleri, Miyosen yaşlı volkanitler ise, sahada

gözlenen tüm litolojileri katetmektedir.

2. Saha çalışmalarında, ultrabazik-bazik kayaçlar; harzburjitler, dunitler, gabrolar ve

listvenitler (ve/veya silisleşmiş ve karbonatlaşmış ultrabazik kayaçlar) ile karakterize

olunur. Granitik kayaçlar; alkali siyenit- siyenit, siyenit porfir ve trakitler ile temsil

olunur. Ayrıca, farklı litolojilerdeki çökel kayalar da bu beraberliğe eşlik eşlik ederken,

genç volkanitler tüm istifi örtmektedir.

3. Mineralojik ve petrografik çalışmalar sonucunda ultramafik kayaçlar olarak;

serpantinleşmiş peridotitler, serpantinitler, peridotitler, piroksenitler, kromititler ve

karbonatlaşma ve silisleşme geçirmiş peridotitler(listvenitler), mafik kayaçlar olarak;

gabroyik kayaçlar, asitik magmatik kayaçlar olarak; farklı yapı ve dokuda ve

mineralojik bileşimde olan siyenitik kayaçlar ile, sedimenter kayaçlar ve fluoritlerden

oluşan 5 ana grup ayırtlanmıştır.

4. Cevher mikroskobi çalışmalarında; ultramafik kayaçlar içinde izlenen, Alpin tipi

yatakları karakterize eden kromit oluşumları özelliğini sergileyen kromitçe zengin

örneklerde(kromitit); baskın bileşenler olarak bol çatlaklı kromit taneleri, kromspinel ve

lineyit grubu mineraller saptanmıştır. Gabro örneklerinde; pirit tanelerine rutil-sfen

mineralleri eşlik etmektedir. Siyenitlerde; rutil-anataz topluluklarına limonitler eşlik

ederken, yer yer rutil minerali içeren hematit çubukları dikkati çekmektedir. Hematit

çubukları arsında bazen mangan grubu mineraller gözlenmekte, bu birlikteliğe pirit

87

minerali de eşlik etmektedir. Fluorit örneklerinde; hematit tanecikleri ile birlikte

limonitler ve yer yer piritler gözlenmektedir.

5. Jeokimyasal çalışmalar sonucunda; serpantinleşmiş harzburjit örneklerinde Cr,Ni

ve Co elementlerinin yüksek içerikleri dikkate değerdir. Dunit örneklerinde

karbonatlaşma yaygındır ve aynı biçimde Cr,Ni, ve Co element içeriklerinin yüksek

olduğu gözlenmektedir. Piroksenit örneklerinde de aynı elementlerin yüksek içerikleri

izlenmektedir. Gabroyik kayaçlarda Ca-Plajioklaslardan kaynaklanan bir Ca içeriği

yüksekliği dikkate değerdir. Alkali siyenit, siyenit ve trakit örneklerinde yüksek NTE

içerikleri ile U ve Th element içerikleri dikkat çekmektedir. Listvenitlerde yüksek Cr

element içeriği belirgindir. Fluorit örneklerinde ise NTE içeriği çok yüksek, buna karşın

U ve Th element içerikleri ise yüksektir.

6. Çalışılan sahada; ofiyolitlere bağlı Alpin tip kromit yatakları ile kurşun- çinko

zuhurları, demir zuhurları, fluorit ocakları, manyezit oluşumları ve vermikülit

oluşumları, dağınık lokalitelerde yüzeylenmeler biçiminde izlenmektedir.

88

KAYNAKLAR

Akkoca, A. ve Kurt, M. 1974. Malatya –Hekimhan-Hasançelebi Demir Yatağının

Jeolojisi Raporu. MTA Derleme NO: 6349/1(yayınlanmamış).

Ayan, T. ve Bulut, C.1964. Balaban-Yazıhan-Kurşunlu ve Levent Bucakları(Malatya)

Arasındaki Alanın Genel Jeolojisi. MTA Dergisi, 62, 58-71.

Baykal, F. 1966. Malatya-Darende-Gürün Bölgesindeki Yeşil Sahrelerle Sadimante

Kayaçlar Arasındaki İlişki. MTA Derleme No:3606(yayınlanmamış)

Blumental, M.1937. Hasançelebi-Hekimhan (Malatya vilayeti) Sahasındaki Arazi

Bünyesinin Tabakaların Teakubu ve Cevher Muhteviyatının Ana Hatları

Hakkında Muvakkat Jeolojik Rapor. MTA Derleme No. 480 (yayınlanmamış)

Bozkaya, Ö. ve Yalçın, H., 1992. Hekimhan Havzası Üst Kretase- Tersiyer İstifinin

Jeolojisi. TPJD Bülteni,C.4/1,59-80.

Chaput, E. 1936. Voyages d’ etüdes geologigues et geomorphologigues et Turguie .

Mem.de L’İnst. Francois d’ Archeologie de Stamboul, I, Paris.

Gürer, Ö.F. 1992. Hekimhan-Hasançelebi (Malatya) dolayının jeoloji incelemesi. İ.Ü.

Fen Bilimleri Enstitüsü, 323s., Doktora Tezi.

Gürer, Ö. 1994. Hekimhan Yöresindeki Alkali Magmatik KayalarınJeolojik ve

Petrolojik İncelemesi.TÜBİTAK, Journal Earth Sciences, 5(1996), 71-78.

İlker, S. 1964. Darende (Malatya) Bölgesinde Malatya K39-a3 ve K39-a2 Paftalarında

Detay Petrol Etüdü. MTA Derleme No:4292 (yayınlanmamış).

İzdar, E. 1961. Kuluncak Bölgesi Jeolojisi ve Mineral Muhteviyatının Etüdü. MTA

Derleme No: 2933 (yayınlanmamış).

İzdar, K. E. 1962. Kuluncak Bölgesi Jeolojisi ve Mineral Muhteviyatının Etüdü. MTA

Derleme No:2933 (yayınlanmamış).

İzdar, K.E. ve Ünlü, T. 1977. Hekimhan-Hasançelebi-Kuluncak Bölgesinin Jeolojisi.

Uluslararası 6. Ege Jeolojisi Kollogyumu, 303-330, İzmir.

Jacobson, H.S. 1971. Hekimhan-Hasançelebi Demir Sahasının Jeolojisi ve Maden

Yatakları. MTA Derleme No: 2256. (yayınlanmamış)

Ketin, İ. 1983. Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış. İTÜ Vakfı yayını, Yayın no: 1259,

595s., İstanbul.

Kıral, N. ve Yılmaz, H. 1989. Malatya-Darende-Kuluncak-Yöresinin Fluorit

Prospeksiyonu Jeoloji Raporu. MTA Derleme No: 8764 (yayınlanmamış).

89

Kovenko, V. 1938. Hasançelebi Demir Yatakları Mıntıkası Hakkında İptidai Rapor.

MTA Derleme No. 495(yayınlanmamış).

Kurtman, F. 1973. Gürün Bölgesinde Elbistan K38-b1 ve K38-b4 Paftaları İçine Giren

Sahanın Petrol Etüdü. MTA Derleme No:4044 (yayınlanmamış)

Kurtman, F. 1978. Gürün Bölgesinin Jeolojisi ve Tektonik Özellikleri.

MTA Der. 91,1-12.

Leo, G.W. ve Altunlu, E., 1971. Kuluncak-Sofular Sahasındaki Mineral

Kaynakları ve Jeolojisi. MTA Derleme No : 4907 (yayınlanmamış).

Leo, G. W. ve Önder, E. 1969. Kuluncak Bölgesi, Malatya İli , Türkiye, Baz- Metal

Aramaları Hedef Sahası. MTA Derleme No:4815 (yayınlanmamış)

Leo, G.W. Marvin, R.F. ve Mehnert, H.H.1973. Kuluncak Sofular Sahasındaki

Magmatik Kayaçların Potasyum – Argon yaşları . MTA Rapor No : 28904

(yayınlanmamış).

Özer, T. ve Kuşçu, A.E. 1986. Malatya, Darende, Kuluncak- Düşüksöğüt, Kızılboynu,

Yunnuk, Düşük Tenörlü Demir Cevherleşmeleri Jeoloji Raporu. MTA

Derleme No. 7871 (yayınlanmamış).

Özgenç, İ. ve Kibici, Y.,1994. Başören köyü (Kuluncak-Malatya) Britolit

Damarlarının Jeolojisi ve Kimyasal- Mineralojik özellikleri.Türkiye Jeoloji

Bülteni , C.37,77-85.

Özgül, N.1976. Torosların Bazı Temel Jeoloji Özellikleri. TJK Bül., 19,65-78, Ankara.

Pilz, R. 1937. Hasançelebi Civarında Bulunan Müeddid Demir Yatakları Raporu

ve Divrik Yataklarına Dair Bazı Mülahazalar. MTA Derleme No:

477.(yayınlanmamış).

Stendal, H. Ünlü, T. and Madsen, J.K. 1995. Geological Settings of IronDeposits of

Hekimhan Province, Malatya, Central Anatolia Turkey. Trans. Ins.Min Metal.

(Sect.B: Appl. Earth Sci.), 104, pp. 46-54, London.

90

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Abdulkadir PEKTAŞ

Doğum Yeri : Hekimhan

Doğum Tarihi : 11.10.1962

Medeni Hali : Evli

Yabancı Dili : İngilizce

Eğitim Durumu ( Kurum ve Yıl)

Lise : Hekimhan Lisesi (1980)

Lisans : Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü,

Ankara (1985)

Y. Lisans : Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği

Anabilim Dalı, Ankara (Haziran 2010).

Çalıştığı Kurumlar ve İlgi Alanları

Bilfer Madencilik A.Ş. (Malatya) (1985–1991)

M.E.B. (Malatya) Sınıf Öğretmenliği (1997-2000)

İnönü Üniversitesi Hekimhan Meslek Yüksek Okulu (Malatya) (2000-….)