T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2076

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1110

Anadolu Üniversitesi‹lâhiyat Önlisans Program›

ARAPÇA-III

EditörProf.Dr. Ahmet Turan ARSLAN

YazarlarProf.Dr. Ahmet Turan ARSLAN (Ünite 5, 6, 8)

Prof.Dr. Tacettin UZUN (Ünite 1, 2)Prof.Dr. Ali BULUT (Ünite 3, 4, 7)

Prof.Dr. Halil ‹brahim KAÇAR (Ünite 9, 10)

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2010 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

Genel Akademik KoordinatörlerProf.Dr. ‹brahim Hatibo¤lu (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi)

Prof.Dr. Ali Erbafl (Sakarya Üniversitesi)

Program KoordinatörüProf.Dr. Cemil Ulukan

Uzaktan Ö¤retim Tasar›m BirimiGenel KoordinatörProf.Dr. Levend K›l›ç

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Ö¤retim Tasar›mc›s›

Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Ö¤retim Tasar›mc›s› Yard›mc›lar›Arfl.Gör.Dr. Mehmet F›rat

Arfl.Gör. Nur Özer Canarslan

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

Ölçme De¤erlendirme SorumlusuÖ¤r.Gör. Fatma fiennur Arslan

Kitap Koordinasyon BirimiDoç.Dr. Feyyaz BodurUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Arapça-III

ISBN 978-975-06-0759-2

6. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 48.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Mart 2014

 

 

iii

İÇİNDEKİLER

Ünite 1: Mezîd Fiiller/ 2 ……………………………………… األفـعال المزيدة

Ünite 2: Haber Türleri/ واع اخلرب 34 ………………………………………… أنـ

Ünite 3: İsm-i Mevsûl/ 64 …………………………………… االسم الموصول

Ünite 4: İlletli Fiiller ve Çekimi/ ا ال المعتـلة وتصريفهاألفـع …………………… 92

Ünite 5: Nâibü’l-Fâil/ 126………………………………………… نائب الفاعل

Ünite 6: el-Mef‘ûlü Fîh: Zaman ve Mekân Zarfları/ مفعول فيه ال …………150

Ünite 7: el-Mef‘ûlü’l-Mutlak/ 178…………………………… المفعول المطلق

Ünite 8: el-Mef‘ûlü Leh/ 202……………………………………… المفعول له

Ünite 9: Atıf ve Edatları/ ه العطف وحروف …………………………………224

Ünite 10: Hâl ve Türleri/ واعه 246……………………………………… احلال وأنـ

 

 

iv

 

 

 

v

ÖNSÖZ

Çağdaş insanın iletişim ihtiyaçları artık yalnızca anadille karşılanamamakta, bir ya da daha fazla yabancı dilin öğrenilmesine, günümüzde kaçınılmaz bir zorunluluk gözüyle bakılmaktadır. Ülkemizde yabancı dil öğretimi uzun zamandan beri orta ve yüksek eğitimin ayrılmaz bir parçası olarak ele alınmış, böylece hiç değilse “okumuş” kişilerin bu değerli bildirişim aracına sahip olmaları tavsiye edilmiştir.

Ülkemizde öğretilmesi kararlaştırılan yabancı dillerden birisi de Arapça’dır. Bu karar çok yerindedir. Çünkü Arapça çok uzun bir tarihî geçmişe sahip oluşunun yanında, Emevî, Abbasî, Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin yaşadığı çok geniş bir coğrafi alana yayılmış, oralarda yaşayan ve bu coğrafyaya komşu bölgelerdeki insanların dînî, edebî, tarihî ve çeşitli yönlerden kültürel hayatlarını güçlü bir şekilde ilgilendirmiş bir dildir. Bu uluslararası özelliğini Arapça günümüzde de devam ettirmektedir. Nitekim Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, UNESCO, Afrika Birliği, İslam Konferansı Örgütü gibi uluslararası kuruluşlarda çalışma dili olarak kabul edilen önemli dillerden birisi de Arapça’dır. Bu önemi dolayısıyla bir asra yakın zamandan beri Arapça, uluslararası yayın kuruluşlarında yerini almış bulunmaktadır. Son olarak TRT de Arapça yayın yapan bir televizyon kanalı kurmuştur. İşte bütün bunlar gösteriyor ki, Arapça dînî, edebî ve kültürel bakımından tarihte oynadığı rol yanında günümüzde de dünyanın pek çok ülkesinde ekonomik, ticarî ve hatta politik alanlarda insanların dikkatini çeken ve yaşayan bir dil olma özelliğini korumaktadır.

Arapça’nın ülkemiz için önemi ise daha büyüktür. Şöyle ki coğrafî yakınlığı dolayısıyla ülkemizin Arap ülkeleri ile uzun bir geçmişe sahip olan komşuluk ilişkisi söz konusudur. Bununla beraber İslam Dîni’nin temel kitabı Kur’ân-ı Kerîm’in ve onun bir tür yorumu diyebileceğimiz hadislerin dilinin Arapça olması, ayrıca bu iki temel kaynağın açıklanması ve yorumlanması uğrunda oluşturulan İslâmî ilimler alanında ortaya konulmuş bulunan ölümsüz eserlerin bu dille yazılmış olması da bir diğer önemli unsurdur. Öte yandan ülkemiz kültürü için çok sayıda dînî, edebî, tarihî alanlarda Arapça yazılmış bir çok esere de sahip bulunmaktayız. Bütün bunların yanında son yıllarda ekonomik zorunlulukların sonucu olarak vatandaşlarımız Arap ülkeleriyle iletişim kurma ihtiyacı duymaktadırlar.

İnsanımız için öneminden kısaca bahsettiğimiz Arapça, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İlahiyat Önlisans Programında da haklı olarak yerini almıştır. Elinizdeki bu kitap Arapça III dersi konularını içermektedir. Her ünitenin amaçları ve dersin daha kolay ve sağlam bir şeklide öğrenilmesi için

 

 

vi

yapılan önerilerden sonra bir “okuma parçası” verilmiştir. Okuma parçasının ardından parçanın anlaşılması için çeşitli alıştırmalar konulmuştur. Sonra ünitede işlenen dilbilgisi konusu, basit bir anlatımla ve harekeli örnekleriyle birlikte anlamları da yazılmıştır. Örnek cümlelerin doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlamak için anlamları da yanlarına yazılmıştır. Üniteyle ilgili çeşitli alıştırmalarla birlikte konunun bir özeti verilmiştir. Bu seviyede anlamına ihtiyaç duyulabileceğini düşündüğümüz kelime ve deyimler alfabetik olarak dizilmiştir. ‘Sıra Sizde’ ve ‘Kendimizi Sınayalım’ bölümlerinin yanıt anahtarları da kolaylık sağlamak amacıyla dersin sonuna konulmuştur.

Şimdi bu kitapta yazılanları en iyi bir şekilde öğrenebilmek için nasıl çalışalım? İşte şu aşağıda sıraladıklarımızı uyguladığınız takdirde bu amacınızın gerçekleşmiş olacağını göreceksiniz.

Önce Arapça’yı öğrenebileceğinize kendinizi inandırınız. “Öğrenemem” korkusunu kalbinizden atınız.

Arapça’yı öğrenmeye gönülden ve samimiyetle karar veriniz.

Okuma parçalarını dikkatli bir şekilde okuyunuz.

Anlamlarını bilemediğiniz kelime ve deyimleri ünitedeki ilgili yerinden bulmaya çalışınız. Yine de bilemediğiniz kelime olursa herhangi bir Arapça sözlükten faydalanınız.

Dilbilgisi kısmında anlatılanları ve örnek cümleleri kavrayınız.

Verilen alıştırmaları istendiği şekilde yapınız.

Alıştırmalar için sizin verdiğiniz karşılıkları yanıt anahtarındakilerle kontrol ediniz. Yanlışlarınız varsa konuyu tekrarlayarak noksanlarınızı tamamlayınız.

Türkçe’den Arapça’ya çevirileri yapınız. Siz de benzer cümleleri kurarak çevirmeye çalışınız.

Ders çalışırken yanınızda Arapça bir sözlük bulundurmayı alışkanlık haline getiriniz. Bu çok önemlidir, çünkü Arapça metinler şu kitabın iki kapağı arasındakilerden ibaret değildir. Arapça metinleri anlamanız için en başta gelen kelime ve gramer bilginizin yanında Arapça-Türkçe veya Arapça-Arapça sözlüklerdir.

Arapça radyo, Tv ve internet yayınlarını takip ediniz.

Bir dili dolayısıyla Arapçayı öğrenmenin en iyi yolu AZ DA OLSA SÜREKLİ bir şekilde çalışmaktır.

Bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkürü bir borç bilir ve Arapça öğrenmek isteyen herkese üstün başarılar dilerim.

Prof. Dr. Ahmet Turan ARSLAN (Editör)

 

 

 

1

 

 

 

2

 

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Mezîd fiili tanıyabilecek,

• Sülâsînin mezîdi rubâî, humâsî ve südâsî fiillerle kalıplarını ayırt edebilecek,

• Rubâî mücerred, rubâînin mezîdi humâsî ve südâsî fiillerle onların kalıplarını tanıyabilecek,

• Arapçada kalıplar vasıtasıyla yeni cümleler kurabileceksiniz.  

Anahtar Kavramlar

• Mezîd fiil

• Sülâsî

• Rubâî

• Sülâsînin mezîdi rubâî, humâsî ve südâsî

• Rubâî mucerred, rubâînin mezîdi humâsî ve südâsî  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• M. Meral Çörtü’nün Arapça Dilbilgisi Sarf Kitabı’ndan Sahîh fiil çekimleri konusuna baş vurunuz.

• Arapça-Türkçe bir sözlükten خرج ve كتب gibi bazı fiillerin türevlerini gözden geçiriniz. Okuyacağınız metinlerde çok ihtiyaç duyacağınız için sözlük kullanmaya alışınız.

 

 

 

 

3

GİRİŞ

Bitişken dillerde bir kelimeden değişik mânâlar elde etmek için, değişik eklerden istifade edilir. Mesela, bitişken dillerden olan Türkçemiz’deki “YAZ” kökünden değişik mânâlar elde etmek için bu kökün sonuna, aşağıdaki listede görülen ekler getirilir:

Yaz-ı :Yazı

Yaz-ıcı :Yazıcı

Yaz-an :Yazan

Yaz-ar :Yazar

Yaz-ılan :Yazılan

Yaz-mak :Yazmak

Yaz-dır-mak :Yazdırmak

Yaz-dır-ıl-mak :Yazdırılmak

Yaz-ım :Yazım

Yaz-ış :Yazış

Görüldüğü gibi, ortak kökten yeni mânâlar elde etmek için kökün sonuna getirilen değişik eklerden istifade edilmiştir. Arapça gibi bükülgen dillerde ise, değişik mânâlar elde etmek için isim ve fiillere şamil olmak üzere, ekler ilave etmek yerine, kelimeler değişik kalıplara nakledilir. İşte bu, mücerret birer kök olan (فعل) ile (فعلل) köklerine bazı harfler ilave etmek ya da kök harflerindeki bazı harfleri tekrarlamak suretiyle yapılır. Bu şekilde elde edilen fiillere mezîd yani ilaveli fiiller denir.

Arapça kelimeler ve fiil çekimleriyle ilgili daha ayrıntılı örnekler için http://www.onlinearabic.net adresine başvurabilirsiniz.

Mezîd Fiiller

األفـعال المزيدة

 

 

 

4

OKUMA PARÇASI

السباق؟ يكسب من السلحفاة سبـقته وكيف السلحفاة، مع األرنب سباق قصة يـقرآن السلحفاة صديقته مع نب األر جلس تها .ونشاطها م

أن ال نام، عندما رنب األ جدي توقظ أن السلحفاة جدتك على كان وخداع، غش هذا :األرنب قال .جدي جدتك ختدع أن أرضى ال المسري، يف وتستمر الفرصة تـنتهز

.عالية ومهة نشاط بل غشا، ليس هذا :وقالت السلحفاة ضحكت .خطأ على كانوا وإن حىت أجدادك عن تدافعني أنت، ئما دا هكذا :وقال األرنب عبس .بأجدادك تـفتخر أنك كما حقي، من وهذا أجدادي، عن أحتدث عندما بالفخر أشعر : السلحفاة قالت

من لنـرى المرة، هذه نـتسابق أن رأيك ما.. صديقي يا.. حسنا .. حسنا :تـبتسم ي وه السلحفاة قالت مث .أوال سيسبق

اية هي البعيدة الشجرة تلك ولتكن .. هيا.. هيا:األرنب قال .السباق هذه من االنطالق، سيكون الديك، يصيح عندما الفجر، طلوع وعند صباحا غدا إذن :فاة السلح قالت

.النـقطة .غدا السباق نـبدأ كي النـقطة هذه عند هنا سنـنام إذن :األرنب قال

.غد يـوم لسباق تـتأهب كي عميق، نـوم يف وغطت قـوقـعتها، يف رأسها السلحفاة خلت أد المساء وعند ة ساع وحتني يـنام أن فخاف األرنب، جده تذكر ولكنه النـوم، وحاول األرض على األرنب استـلقى

.األول جده خسره كما السباق وخيسر االنطالق،ين يداعب النـعاس أخذ بقليل الشمس طلوع وقـبل أن وما بإصرار، النـعاس يطرد واألرنب األرنب، عيـ

.عميق سبات يف األرنب غط حىت الشمس طلعت .النـهار بدأ معلنا الديك صاح

قظت ها، وفـركت السلحفاة استـيـ نـيـ .النـوم يف يـغط فـوجدته األرنب إىل ونظرت عيـ .جدوى دون توقظه األرنب على السلحفاة صاحت العايل، بصوته يصيح الديك وها هو الديك، صياح عند السباق يـبدآ بأن الوعد السلحفاة تذكرت

به وهذا يستـيقظ، ال واألرنب .السلحفاة ذنب وليس ذنـتـها تـتذكر وهي ية،عال مة بالمسري السلحفاة بدأت .سرعتها من فـتزيد األرنب، سبـقت عندما جد

افئة بأشعتها تـرمي وأخذت السماء، كبد الشمس تـوسطت قظ وفجأة النائم، األرنب وجه الد األرنب استـيـ .جيدها فـلم السلحفاة ب صو ونظر ها، المتـفق الشجرة وصل يـعدو حىت األرنب انطلق .العظيمة المفاجأة كانت وهناك عليـ .ه بانتصار سعيدة وهي عرقـها متسح الشجرة عند السلحفاة رأى فـقد

 

 

 

5

أحفادي سيحكي وغدا علي، باللوم تـلقي فال جدوى، دون إيقاظك حاولت :وقالت السلحفاة ضحكت .تـعاىل اهللا شاء إن بفخر السباق هذا عن فه، امحر حىت األرنب بكى .األول جده خسره كما سباق ال خسر ألنه أنـ

.المتـعثـر حظه يـندب مغاضبا وذهب

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

بالمسري؟ السلحفاة كيف بدأت .1 ه؟ لماذا بكى األرنب حىت امحر أنـف .2 قـوقـعتها؟ يف رأسها السلحفاة مىت أدخلت .3ين يداعب النـعاس مىت أخذ .4 األرنب؟ عيـ الديك؟ لماذا يصيح .5 بالفخر؟ السلحفاة مىت تشعر .6 عمن كانت السلحفاة تدافع دائما؟.7 ماذا ال يـرضى األرنب؟.8 من أين سيكون االنطالق؟.9

من كسب السباق؟.10

2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimeler mâzî ise, muzâri ve mastarlarını; muzâri ise, mâzî ve mastarlarını belirtiniz.

.نام عندما األرنب جدي توقظ أن سلحفاة ال جدتك على كان .1 .جدوى دون إيقاظك حاولت :وقالت السلحفاة ضحكت .2قظ وفجأة .3 .جيدها فـلم السلحفاة صوب ونظر األرنب استـيـ .الديك صياح عند السباق يـبدآ بأن د الوع السلحفاة تذكرت .4 .عميق سبات يف األرنب غط حىت الشمس طلعت أن وما.5 .أوال سيسبق من لنـرى المرة، هذه نـتسابق أن رأيك ما.6 .على كانوا وإن حىت أجدادك عن افعني تد أنت، دائما هكذا : وقال .7 .أجدادي عن أحتدث عندما بالفخر أشعر : السلحفاة قالت .8 .بأجدادك تـفتخر أنك كما حقي، من وهذا.9

صديقي يا.. حسنا .. حسنا :تـبتسم وهي السلحفاة قالت مث .10

 

 

 

6

3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını parantez arasındaki kelimelerden seçiniz.

) أحس بـ– صاحبة – تـغش – جيري – زلة – استعد – احلارة – زهو – رقد -نشاهد (

.السلحفاة مع األرنب سباق قصة يـقرآن السلحفاة صديقته مع نب األر جلس .1

.نام عندما األرنب جدي توقظ أن السلحفاة جدتك على كان .2

.أ خط على كانوا وإن حىت أجدادك عن تدافعني أنت .3

ها المتـفق الشجرة وصل حىت يـعدو األرنب انطلق .4 .عليـ

.جدي جدتك ختدع أن أرضى ال .5

.أجدادي عن أحتدث عندما بالفخر أشعر .6

افئة بأشعتها تـرمي وأخذت .7 . النائم رنب األ وجه الد

.أوال سيسبق من نـرىل المرة، هذه نـتسابق أن رأيك ما.8

.غد يـوم لسباق تـتأهب كي عميق، نـوم يف وغطت .9

.تـعاىل اهللا شاء إن بفخر السباق هذا عن أحفادي سيحكي وغدا .10 4. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili mâzî fiilleri, muzârileriyle

değiştirerek kurunuz.

.األرنب جده تذكر ولكنه النـوم، وحاول األرض على األرنب استـلقى.1

.جدوى دون يقاظك إ حاولت :قالت و السلحفاة ضحكت .2

قظت .3 ها، فـركت و السلحفاة استـيـ نـيـ .األرنب إىل نظرت و عيـ

.السلحفاة صديقته مع األرنب جلس .4

.عميق وم نـ يف غطت و قـوقـعتها، يف رأسها السلحفاة أدخلت المساء وعند .5

ها المتـفق الشجرة وصل .6 .عليـ

.أنف األرنب امحر .7

.األرنب انطلق .8

.أنت دائما هكذا :قال و األرنب عبس .9

السباق األرنب خسر .10

5. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını parantez arasındaki kelimelerden seçiniz.

)عدو – اآلخر – الباردة – بداية – شقي – أمن – بكت – اخلافض – نـقص –القريبة (

 

 

 

7

.السلحفاة ضحكت 1.

.سرعتها من فـتزيد .2

.العايل ه بصوت يصيح الديك وها هو 3.

.صديقي يا.. حسنا .. حسنا :تـبتسم وهي السلحفاة قالت مث 4.

.األرنب جده تذكر ولكنه 5.

افئة بأشعتها تـرمي وأخذت 6. . النائم األرنب وجه الد

.األول جده خسره كما السباق وخيسر االنطالق، ساعة وحتني يـنام أن فخاف .7

.بانتصاره سعيدة وهي عرقـها متسح الشجرة عند السلحفاة رأى فـقد 8.

اية هي البعيدة الشجرة تلك ولتكن 9. .السباق

6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin çoğullarını tespit ediniz.

.غدا السباق نـبدأ كي النـقطة هذه عند هنا سنـنام إذن 1.

.قـوقـعتها يف هارأس السلحفاة أدخلت المساء وعند 2.

.السلحفاة مع األرنب سباق قصة يـقرآن السلحفاة صديقته مع نب األر جلس 3.

.األرض على األرنب استـلقى4.

.النـقطة هذه من االنطالق، سيكون ،الديك يصيح عندما5.

ب وهذا 6. .لحفاة الس ذنب وليس ه ذنـ

.السماء كبد الشمس تـوسطت 7.

.ه أنـف امحر حىت األرنب بكى8.

.النـهار بدأ معلنا الديك صاح 9.

افئة بأشعتها تـرمي وأخذت 10. .النائم األرنب وجه الد

7. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin tekillerini tespit ediniz.

.خطأ على كانوا وإن حىت ك أجداد عن تدافعني 1.

افئة هاأشعت ب تـرمي وأخذت 2. .النائم األرنب وجه الد

.تـعاىل اهللا شاء إن بفخر السباق هذا عن يأحفاد سيحكي وغدا 3.

 

 

 

8

DİL BİLGİSİ

MEZİD FİİLLER

Mezîd Fiilin Tarifi ve Babları

Fiiller en az üç harflidir. Başka bir deyişle fiil kalıpları en az üç harflidir. Bunlara sülâsî (üç harfli) fiiller denilir. Kök harflerinin sayısı dört olan fiiller de vardır. Bunlara da rubâî (dört harfli) fiiller denilir. Bu harflere ilave edilerek elde edilen kalıpların mânâları, harf sayısının artmasına göre değişmektedir. Mezîd bablar, üç harfli fiillere bazen bir, bazen iki, bazen de üç harf; dört harfli fiillere de bazen bir, bazen iki harf ilave edilerek elde edilir.

Sülâsînin Mezîdi Rubâî Fiiller

Üç harfli olan fiillere bir harf ilave edilerek üç fiil kalıbı elde edilir. Bu kalıplar: فـعل fiilinin başına bir hemze ilave etmekle أفـعل, ortasına orta harfinin cinsinden bir harf ilave etmekle فـعل, baş harfiyle orta harfi arasına elif ilave etmek suretiyle de فاعل kalıpları elde edilmektedir.

Bu fiiller muzâri ve masdarlarıyla birlikte bir kalıp oluştururlar. Sülâsînin mezîdi (ilavelisi) olarak meydana gelen rubâî fiillerin (dört harfli) kalıpları veya babları şunlardır:

إفـعال -يـفعل -أفـعل .1 babı

Okuma parçasında geçen توقظ fiili bu babtandır. Mâzîsi أيـقظ , muzârii يوقظ , masdarı da إيقاظ dır. أيـقظ nın sülâsîsi يقظ idi ve “uyanık ve dikkatli oldu” anlamındaydı. Mâzîsinin başına bir hemze ilave edilerek أيـقظ oldu. Bu arada anlamı “uyandırdı” oldu. Bu fiilin hangi babtan olduğu söylenirken kısaca إفـعال fiili de أدخلت babındandır denilir. Yine okuma parçasında geçen إفـعال babındandır. Mâzî, muzâri ve masdarıyla söylersek, إدخال-يدخل -أدخل olur.

أكرم ,babından gelen fiillerin emrinde baştaki hemze, fethalı olur. Mesela إفـعال(ikram etti) fiilinin emri أكرم (ikram et) dir.

Özelliği (Binâsı)

إفـعال babına aktarılan bir fiil genellikle şu yeni mânâlardan birini kazanır.

 

 

 

9

1. Müteaddîlik (Geçişlilik)

Fiil, aslında lâzım (geçişsiz) ise إفـعال babına nakledilmekle, bir mef‘ûle müteaddî olur. Yani bir mef‘ûlun bih sarih (Harf-i cersiz mef‘ûl) alır. Örnek:

.Mahmut çıktı .خرج حممود

لم من جيبه أخرج حممود الق . Mahmut kalemi cebinden çıkardı.

Eğer fiil bir mef’ûle müteaddî ise, إفـعال babına nakledilmekle iki mef’ûle müteaddî olur. Örnek:

.Halid dersi anladı .فهم خالد الدرس

.Halid Ali’ye dersi anlattı .أفـهم خالد عليا الدرس

Eğer fiil iki mef’ûle müteaddî ise, إفـعال babına nakledilmekle üç mef’ûle müteaddî olur. Örnek:

.Salih’in itaatkar olduğunu bildim .علمت صاحلا مطيعا

حممدا صاحلا مطيعاأعلمت . Muhammed’e Salih’in itaatkar olduğunu bildirdim.

2. Duhûl: Bir zaman veya yere girme anlamı ifade edebilir.

صبح حسن أ . Hasan sabahladı.

.Hüseyin Irak’a girdi .أعرق حسني

3. Sayrûret: Bir halden başka bir hale geçmeyi ifade eder:

.Bahçe meyve verdi .أمثر البستان

.İsmail fakirleşti .أفـقر إمساعيل

4. Haynûnet: Zamanı gelmek anlamını ifade edebilir. Örnek:

.Ekin biçme zamanı geldi .أحصد الزرع

5. Bazen sülâsisi ile aynı mânâyı ifade edebilir. Örnek:

.İş karıştı .شكل األمر

.İş karıştı .أشكل األمر

تـفعيل-يـفعل -فـعل .2 babı:

nin aynı yani orta harfi tekrarlanmak, başka bir ifadeyle şeddelenmek فـعل suretiyle bu bab elde edilmiştir.

Bu kalıba şu örneği verebiliriz: تعليم -م يـعل -علم öğretmek.

 

 

 

10

Özelliği (Binâsı)

.babına aktarılan bir fiil genellikle şu yeni mânâlardan birini kazanır تـفعيل

1. Müteaddîlik (Geçişlilik)

Fiil aslında lâzım (geçişsiz) ise تـفعيل babına nakledilmekle, bir mef’ûle müteaddî olur. Örnek:

ح زيد فر . Zeyd sevindi.

زيد عليافـرح . Zeyd Ali’yi sevindirdi.

Fiil aslında bir mef’ûle müteaddî ise, تـفعيل babına nakledilmekle iki mef’ûle müteaddî olur. Örnek:

.Halid problemi anladı .فهم خالد المسألة

ا المسألة فـهم خالد علي . Halid Ali’ye problemi anlattı.

2. Teksîr (Çokluk, abartı) bildirir. Bu çokluk bazen fiilin çokça meydana geldiğini bazen de o fiilin fâilinin çok olduğunu ifade eder.

Örnek:

.Kapıyı kapattım .غلقت الباب

.Çok kapı kapattım .غلقت الباب

3. Çok az olarak, sülâsî mücerredi ile aynı mânâyı ifade edebilir. Örnek:

.Bir şeyi tahmin etti.مخن الشيء

.Bir şeyi tahmin etti.مخن الشيء

مفاعلة-يـفاعل -فاعل -3 babı:

nin “fâ”sı yani birinci harfiyle ikinci harf i arasına bir elif ilave فـعل edilmek suretiyle bu bab elde edilir.

Okuma parçasında geçen يداعب ,تدافعني ve حاولت fiilleri bu babtandır. تدافعني kalıp olarak şöyledir: مدافـعة -يدافع -دافع .

قاتل ,dir. Mesela فيعال diğeri ,فعال babının iki masdarı daha vardır: Birisi مفاعلةقيتال قتال يـقاتل مقاتـلة . (Savaşmak) فيعال kalıbında mastar gelmesi sadece bu fiile

mahsustur.

مداعبة -يداعب -داعب :kalıp olarak şöyledir يداعب

 

 

 

11

حماولة -حياول -حاول :kalıp olarak şöyledir حاولت Özelliği (Binâsı)

Bu baba nakledilen bir fiil şu mânâlardan birini kazanabilir.

1. Müşâreket (işteşlik): Bir fiilin birden çok özne tarafından karşılıklı, ortaklaşa yapıldığını belirttiği çatıya müşareket yani işteşlik denir. Örnek:

.Zeyd Amr’ı dövdü .ضرب زيد عمرا

.Zeyd Amr’la dövüştü .ضارب زيد عمرا

2. Müteaddîlik (Geçişlilik ifâde etmesi):

Örnek:

.Hasta iyileşti عفا المريض

.Allah hastaya şifa verdi .عاىف اهللا المريض

3. Nadiren sülâsî mücerredi ile aynı mânâyı ifade edebilir:

Örnek:

.Bir yeri geçti .جاز المكان

.Bir yeri geçti .جاوز المكان Aşağıdaki fiillerin bablarını belirtiniz.

:أرسل :خياطب

:عدد :يـنـزل :قابل

:يسلم Sülâsînin Mezîdi Humâsî Fiiller

Sülâsî fiillere iki harf ilave edilerek harf sayıları beşe çıkan fiil kalıpları beştir. Bunlar:

فعل انفعال -انـفعل .1 يـنـ babı:

nin baş tarafına kesreli bir hemze ve sakin bir nun ilavesiyle bu bab فـعل elde edilir.

 

 

 

12

Okuma parçasında geçen انطلق fiili bu babtandır. Muzâri ve masdarıyla birlikte şöyle denilir: انطالق - يـنطلق -انطلق .

Bu bab mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır. Mutavaat, öznenin cümlede geçen eylemden nesne gibi etkilendiği fiil çatısıdır. Örnek:

.O camı kırdı .كسر الزجاج .Cam kırıldı .انكسر الزجاج

:babı افتعال -يـفتعل -افـتـعل .2 nin baş tarafına kesreli bir hemze ve fâsıyla aynı arasına bir tâ فـعل

ilavesiyle bu bab elde edilir.

Okuma parçasında geçen تـبتسم ,تـفتخر ,تـنتهز fiilleri bu babtandır. Mâzî ve masdarlarıyla birlikte şöyle deriz:

تـهز انتهاز -يـنتهز -انـ

افتخار -يـفتخر -افـتخر

تسم ابتسام -يـبتسم -ابـ Özelliği (Binâsı)

:babına nakledilen bir fiil şu anlamlardan birini kazanabilir افتعال

1. Mutavaat:

Örnek: .Öğrencileri topladım, onlar da toplandılar .مجعت الطالب فاجتمعوا

2. Çalışıp çabalama:

Örnek:

.Ali kazandı .كسب علي .Ali kazanmaya çalıştı .اكتسب علي

3. Müşareket (işteşlik):

Örnek:

.Muhammed İbrahim’i geçti . إبـراهيم سبق حممد .Muhammed İbrahim’le yarıştı .استبق حممد إبـراهيم

4. Edinmek: Bir kimsenin bir şeye sahip olduğuınu ifade eder. Örnek:

.Ali yüzük edindi /taktı .اختتم علي

 

 

 

13

افعالل -يـفعل -افـعل .3 babı:

nin baş tarafına bir hemze ilavesi ve lâmın tekrarıyla bu bab elde فـعل edilir.

Okuma parçasında geçen امحر◌ fiili bu babtandır.

رار -حيمر -امحر امح . Kızardı, Kıpkırmızı oldu Özelliği (Binâsı)

Bu bab, renk ve özürlerin abartılı anlatımı için kullanılır. Örnek:

.Yapraklar sapsarı oldu /sarardı اصفرت األوراق

تـفعل -يـتـفعل -تفعل ◌ .4 babı:

nin baş tarafına bir tâ ilavesi ve aynın tekrarıyla bu bab elde فـعل edilmiştir.

Okuma parçasında geçen ب تـتأه ,أحتدث .fiilleri bu babtandır تـوسطت ,تذكر ,

حتدث -يـتحدث -حتدث . Konuştu.

تأهب -يـتأهب -تأهب . Hazırlandı.

تـوسط -يـتـوسط -تـوسط . Ortaya geldi/ortada oldu.

Bâbının Özelliği (Binâsı) تـفعل

Bu baba nakledilen fiiller aşağıdaki mânâları kazanır:

:babının mutavaatı تفعيل .1

Örnek: كسرته فـتكسر (Onu kırdım, o da kırıldı).

2. Tekellüf (Güçlükle elde etme):

Örnek: .Cesaret kazandım تشجعت

3. Azar azar yapmak:

Örnek:

.Suyu yudum yudum içtim .جترعت الماء 4. Edinme:

Örnek:

.Taşı yastık edindim .تـوسدت احلجر

 

 

 

14

تـفاعل -يـتـفاعل -تـفاعل .5 babı: nin baş tarafına bir tâ, fâ ile ayn arasına bir elif ilavesiyle bu bab elde فـعل

edilir.

Okuma parçasında geçen نـتسابق fiili bu babtandır.

تسابق -يـتسابق -تسابق .

Özelliği (Binâsı)

:babına nakledilen fiiller şu mânâları kazanır تـفاعل

1. Müşareket:

Örnek:

.Ali’yle Muhammed yardımlaştılar .تـناصر علي وحممد 2. Olmayanı Var Göstermek:

Örnek:

نامتاوتـ Ölü numarası yaptık. :babının mutavaatı مفاعلة. 3

Örnek:

تباعد .Onu uzaklaştırdım, o da uzaklaştı .باعدته فـAşağıdaki bablardan hangilerinin mutâvaat ifade ettiğini belirtiniz.

 :تـفاعل

  :تـفعل

 :افعالل

 :افتعال

 :انفعال

Sülâsînin Mezîdi Südâsî Fiiller

Sülâsîye üç harf ilave edilerek elde edilen dört bab vardır:

استفعال -يستـفعل -استـفعل .1 babı:

ilave edilmek suretiyle bu bab (است ) nin baş tarafına hemze, sîn ve tâ فـعل elde edilmiştir.

 

 

 

15

Okuma parçasında geçen تستمر ve قظ .fiilleri bu babtandır استـيـ

استمرار -يستمر -استمر . : devam etti

قظ استيقاظ -يستـيقظ -استـيـ .: uyandı Özelliği (Binâsı)

Bu baba nakledilen fiiller, genellikle şu mânâları ifade ederler:

1. Taleb (İstemek):

Örnek:

ت اهللا ر ف غ تـ س ا Allah’tan bağışlanma istedim.

2. Bir halden bir hale dönme:

Örnek:

ستحجر الطني ا Çamur taşlaştı.

3. Bir şeyde fiilin aslının sıfat olarak bulunduğuna inanmak:

Örnek:

.İşinin güzel olduğuna inandım/beğendim .استحسنت أمرك افعيعال -يـفعوعل -افـعوعل .2 babı: nin baş tarafına bir hemze, aynıyla (ikinci harfiyle) lâmı (üçüncü فـعل

harfi) arasına bir vav ve ayın cinsinden bir harf ilave edilmek suretiyle bu bab elde edilir.

ء يال ل ح ا ىل و ل حي ىل و ل ح ا (tatlı olmak, tatlı bulmak) bu babın örneğidir.

Bu bab, mânâya mübalağa (abartma) kazandırmak içindir.

افعوال -يـفعول -افـعول .3 babı:

nin baş tarafına bir hemze, aynıyla lâmı arasına şeddeli bir vav فـعل ilavesiyle bu bab elde edilir.

اجلواذ -جيلوذ -اجلوذ (hızlı yürümek) fiili bu baba örnektir.

.babı da mübalağa için kullanılır افعوال

افعيالل -يـفعال -افـعال .4 babı:

nin baş tarafına bir hemze, aynıyla lâmı arasına bir elif ilavesi ve فـعل lâmın tekrarıyla elde edilir.

 

 

 

16

اصفريار -يصفار -اصفار (sapsarı olmak) fiili bu baba örnektir.

Bu bab da, renk ve özürlerin mübalağalı anlatımı için kullanılır.

Sülâsînin mezîdi südâsî fiillerden hangisi renk ve özürlerin mübalağalı anlatımı için kullanılır?

Rubâî Mucerred Fiiller

Arapçada asıl (kök) harfleri dört olan fiillere rubâî mücerred (ilâvesiz dörtlü) fiiller denilir.

Rubâî mücerredin bir babı vardır. O da:

عللة وفعالل - يـفعلل -فـعلل .babıdır فـ

دحرجة – يدحرج - دحرج (yuvarlamak), rubâî mücerrede örnektir.

Bu bab gelen fiillerin çoğu müteaddî, bazıları da lâzımdır. Örnek:

.Oyuncu topu yuvarladı .دحرج الالعب الكرة

.Gece karanlığı bastıعسعس الليل

Rubâînin Mezîdi Humâsî Fiiller

Aslı dört hafli olan Rubâî fiillere (ت) eklenerek elde edilen mezîdi humâsî bir babtır. Bu:

.babıdır تـفعلل - يـتـفعلل -تـفعلل

.nin baş tarafına bir tâ ilavesiyle bu bab elde edilir فـعلل

تدحرج -يـتدحرج -تدحرج (yuvarlanmak) fiili bu baba örnektir. Bunun rubâîsi, .fiilidir (yuvarladı) دحرج

Bu bab, mutavaat (dönüşlülük) içindir. Örnek:

تـزحزح .Taşı kımıldattım, o da kımıldadı زحزحت احلجر فـ

Rubâînin Mezîdi Südâsî Fiiller

Rubâînin mezîdi sudâsînin iki babı vardır.

لل .1 افعنالل -عنلل يـف -افـعنـ babı:

nin baş tarafına bir hemze, aynıyla birinci lâmı arasına bir nun ilave فـعلل edilmek suretiyle bu bab elde edilir.

 

 

 

17

احرجنام -حيرجنم -احرجنم (toplanmak) fiili bu baba örnektir. Bunun rubâîsi, حرجم (topladı) fiilidir.

.babı, mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır افعنالل

افعالل -يـفعلل -افـعلل .2 babı:

nin baş tarafına bir hemze ile ikinci lam cinsinden bir harf ilave فـعلل edilerek bu bab elde edilir.

ن -يطمئن -اطمأن ان اطمئـ (yatışmak) fiili buna örnektir. Bunun rubâîsi طمأن (yatıştırdı) fiilidir.

.babı, mutavaat (dönüşlülük) ifade eder افعالل Bablar hakkında daha fazla bilgi almak için Hulusi Kılıç’ın “Arapça Dilbilgisi Sarf” ve Hüseyin Elmalı’nın “Temrinli ve İ’rablı Arapça Sarf” adlı kitaplarına başvurunuz. Aşağıdaki fiillerin bablarını belirtiniz.

:هرول 1.

:تـرعرع 2.

:متضمض 3.

:فـرقع 4.

:افـرنـقع 5.

:بسمل 6.

امشأز 7.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki cümlelerde mezîd fiilleri belirtiniz.

لوا هذه المالحظات يف دفاتركم .سج

.تـلعثم الطفل يف كالمه

هزم فريقنا يف الشوط األول .انـ

ناه " صالح "تأثـر .واغرورقت عيـ

.هبت ريح الصحراء فاغبـر اجلو

.زم على سري المباراة سيطر احلكم حب

.يـغادر القطار المحطة يف متام السابعة

.أراد اهللا أن يـهدي البشر، فأرسل األنبياء

ماذا تـعلمتم يف النحو حىت اآلن؟

 

 

 

18

.اجتمع أعضاء النادي

بـلبل آراءنا"عصام "، عندما تدخل كدنا نـتفق .، فـ

.بالدنا تستـورد بـعض السيارات

.يصر والدي على أن نـتـناول العشاء معا

.احدودبت ظهور احلمالني

ياضت وجوههم .ابـ

البعري اعلوط الرجل 2. Aşağıdaki cümlelerde mâzî fiilleri muzâriye çeviriniz

.أعطيت الصيب الفقري حذاء

هل انـزعجت من صراحيت؟

هل شاهدمت العرض العسكري؟

.التـقطت الدجاجات احلب المنثور

وعد االمتحان؟هل أعلمنا األستاذ مب

.صارع الفارس عدوه بشجاعة

.وسوس له الشيطان أن خيتلس نـقود رفيقه

.انصرف العمال يف الساعة الرابعة

.تـزلزلت األرض وانـهارت أبنية كثرية

ة جدياطمأنت جد .يت إىل صح 3. Aşağıdaki cümlelerde muzâri fiilleri mâzîye çeviriniz.

.نسافر إىل القرية يف العطلة الصيفية .متثيليات ناجحة " ناجي"خيرج

قطع التـيار الكهربائي .يـنـ .حيمر وجهها حياء

.يـعتقل رجال األمن المجرم فجر قارورة الغاز .تـنـ

بـعض الرياضيني على الثـلج .يـتـزجل .أحب أن أكرم الضيوف

 

 

 

19

ثـنا مبا جرى له .حيد .أسرتيح قليال

4. Aşağıdaki parçada mezîd masdarların bablarını belirtiniz.

زاز الكذب، وجتنب والشجاعة، والكرم، بالدين : قال فيكم؟ الرجل يسود مب : ألعرايب قيل ئـ منه، واالمش معهم والتشاور آرائهم إىل واالستماع الكبار باحرتام الناس، إىل والتـقرب السوء، جلساء عن واالبتعاد

.احلاجة بذي واالعتناء الصغري، على والعطف جتارم، من واالستفادة 5. Aşağıdakilerde boşluğu iki örnekten yararlanarak doldurup sonra

okuyunuz.

. إحسان حيسن،:أحسن : ول ق ال نـ ث م

إسدال يسدل،:أسدل : ول ق ونـ

: ..............أكرم

: ..............أكمل

: ..............أسلم : ..............عن أذ

: ..............دف أر

: ..............دم ق أ : ..............أسعد

..: ............عن م أ

: ............طف ل◌ أ : ..............أنذر

: ..............أخرج

: ............أنـعم 6. Aşağıdaki cümlelerde humâsî fiillerle mastarların altını çiziniz.

.ااب س ت ح ا له ل د اه ج م ال ب س ت ح ا

.اما ز ا اء د ع األ ود ن ج م ز ه نـ ا

.ايد د ال ش اد جت ان م ص اخل ل اد جت

.اار م ا ر ط م ال ر م ه نـ ا .طا اق س ت ة ع ف ت ر م ال ق اط ن م ال يف ج ل الثـ ط اق س ت

 

 

 

20

7. Aşağıdaki südâsî fiillerin masdarlarını yazınız.

...........:ر ف غ تـ س ي

..........:ار ج ت س ا

.........:ل ح م ض ا

.:.........ل ق تـ س ا

.:.......حسن ت س ا

.:.......م ه ف تـ س ا

.:.......ر ع ش ق ا 8. Aşağıdaki mâzî fiillerin muzâri ve mastarlarını yazınız.

..........:تـرجم ...........:سامح

.:.........ساعد .........:رتب

.:.......جفف ......:..هرول

...........:خاطب .:.........آخذ

.........:مضمض ..........:صور

.:.......كسر .:.........عاجل

.:.........قـهقه .:.......ناقش 9. Aşağıdaki masdarların mâzî ve muzârilerini yazınız.

:.................ابتسام :..................ادابتع

:..................إبداء :.................ابتالع

:.................إتـباع :................إبصار

اذ :...............مبادرة :................إخت

:.............تأجيل :..............مباركة

:............تـرمجة : ............. تأخر

:.............جهاد :.............تظاهر

:..........ختفيف :...........حماولة

:..........اطالع :...........مراقـبة

 

 

 

21

:................اناستحس :..........إطاعة

:..................اشتداد :................استحقاق

:.................إصغاء :.................اشتهار

:.................إطعام :.................إضافة 10. Aşağıdakilerden hangisi sülâsînin mezîdi rubâî; hangisi rubâî

mücerreddir?

:أنـقذ :حشرج

:بايع :حرجم

:أورق :خضرم

:قدم :دربخ

:بـعثـر :لعثم

:أمثر :هذرم

:هاجر :جول

:أظلم :ميمن

أوعى :غلق

:هذرم :كردح 11. Aşağıdaki fiillerin rubâî mücerredlerini belirtiniz:

:تـبـعثـر :تدحرج

:امشأز :اقشعر

:اقـعنسس :اطمأن

:احرجنم :امشعل

:تسيطر :تدغفق 12.Aşağıdaki parçada mezîd fiillerin bablarını belirtiniz.

ولما . ويف الطريق أحس باجلوع فنـزل وتـغدى ونام . كان سائق سيارة يف اهلند حيمل كيسا من الطرابيش قظ رأى طربوشا على األرض فـتـعجب وأسرع إىل سطح ع ضحكات استـيـ السيارة فـوجد الكيس فارغا ومس

ها طربوشا . القرود ها وجد على رأس كل منـ فصار . وكان يـعرف أن القرود تـقل◌د اإلنسان . ولما التـفت إليـوأخريا رفع طربوشه وألقاه على األرض، فـرفـعت . ود تـقلده فرحة يصفق و يصفر ويـرقص ويـقفز، والقر

 

 

 

22

ها على األرض فجمعها وانصرف ◌ن أن ! انظروا. القرود الطرابيش وألقتـ كيف أن الشخص إذا فكر متك .صائب يـتـغلب على الم

13. Aşağıdaki metinde geçen mezîd fiilleri ve bablarını belirtiniz.

املعجزة اخلالدةزله اهللا سبحانه وتـعاىل عليه منجما ول س الر ة ز ج ع م آن ر ق ل ا : الكرمي آن ر ق ل ا ) مفرقا( صلى اهللا عليه وسلم أنـ

من ذلك، تـثبيت قـلب الرسول صلى اهللا عليه وسلم ، وقـلوب المسلمني، واحلكمة . حسب احلوادث مجلة واحدة كذلك لنثبت نـزل عليه القرآن وقال الذين كفروا لوال : "قال تـعاىل . وليكون حفظه سهال عليهم

".به فـؤادك ورتـلناه تـرتيال ها انشقاق القمر، وخروج الماء من بـني أصابعه ول س لر ل ت ان ك - . صلى اهللا عليه وسلم معجزات أخرى، ومنـ

له معجزات، كالعصا، معجزة موسى عليه السالم، والناقة معجزة صالح عليهم سل كما كانت للر بـ السالم قـ ة ز ج ع م أما . رة عليه السالم، وقد ذهبت تلك المعجزات بذهاب من ظهرت فيهم، وبقيت أخبارها للعبـ

إنا حنن : "قال تـعاىل . ، وهي باقية إىل يـوم القيامة مي ر ك ال آن ر ق ال صلى اهللا عليه وسلم اخلالدة، فهي ول س الر لم يستطيعواوقد حتدى القر " نزلنا الذكر وإنا له حلافظون قل : "قال تـعاىل . آن الإلنس واجلن ليأتوا مبثله، فـ

".ن ال يأتون مبثله ولو كان بـعضهم لبـعض ظهرياآا مبثل هذا القر ئن اجتمعت اإلنس واجلن على أن يأتو ل . ومعانيه، كما أن هناك أمورا كثرية تدل على إعجاز القرآن وألفاظه ه وب ل س أ ب ز ج ع م آن ر ق ل ا : آن ر ق ال از ج ع إ -

عجاز م العلم، ظهرت صور جديدة تـؤيد هذا اإل أن القرآن جاء : ر هذا اإلعجاز ومن أهم صو . وكلما تـقدل قدرا كبريا من العلوم والمعارف اليت مل يـعرفـها الناس من بكثري من أخبار األمم السابقة وقصصهم، كما مش

ياسية، واالقتصادية قـبل، كما جاء القرآن مبا يصلح ع . قائد الناس وعبادام، وحياتـهم اإلجتماعية، والسيانا لكل شيء " :قال تـعاىل ".ونـزلنا عليك الكتاب تبـ

قال . لى اهللا عليه وسلم بواسطة جربيل عليه السالم ص الرسول علىنـزل القرآن منجما : نـزول القرآن - ".بني م لتكون من المنذرين بلسان عريب األمني على قـلبك نـزل به الروح " :تـعاىل

والقرآن المكي هو ما نـزل . لقرآن ما هو مكي، ومنه ما هو مدين من ا: القرآن المكي والقرآن المدين -بل اهلجرة إىل المدينة، وإن كان نـزوله ان أما القرآن المدين، فـهو ما نـزل بـعد اهلجرة، وإن ك . مكة خارج قـ

ية قصرية يف الغالب، مما جعل حفظها سهال . نـزوله داخل مكة تـناول القرآن المكي . وقد جاءت السور المكعوة إىل اإلسالم، ويـوم ال : موضوعات عديدة، مثل قيامة، وقصص األنبياء والرسل السابقني تـوحيد اهللا، والد

لغ القرآن المكي حنو ثـلثي القرآن . وغري ذلك - عليهم السالم - أما القرآن المدين، فجاءت سوره . ويـبـ .الفرائض واحلدود واحلقوق واجلهاد وغري ذلك : د تـناول موضوعات جديدة مثل وآياته طويلة يف الغالب، وق

14. Aşağıda yazılı olan fiillerle istenilen cümleleri kurunuz.

.Baba çocuğunu arabadan indirdi (أنـزل )

.Anne çocuğu uyuttu (نـوم )

( تـرك اش ) Konferansa katıldım.

.Düşman bozguna uğradı (انـهزم )

.Ali Muhammed'le tokalaşıyor (صافح )

 

 

 

23

تشر ) .Haber mahallede yayıldı (انـ

.Trenle otobüs çarpıştı (تصادم )

.Etin tadı değişti ( تـغيـر )

.Çay içmek için bardakları kullanırız (استخدم )

:fiilinin emri (emr-i hazırı) şöyle çekilir أكرم .15

أكرموا– أكرما –أكرم

أكرمن - أكرما –أكرمي

.fiilinin emrini çekiniz أحسن fiilini örnek alarak أكرم 16. Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.

Senin beni saat beşte uyandırmanı istiyorum.

Emine kendi görüşlerini savunuyor.

Dedelerinden bahseder misin?

Çocuk uyandı.

Sözünü hatırlıyor musun?

Halid Salihle mektuplaştı.

İki boksör yumruklaşıyor.

Top sahada yuvarlanıyor.

Rüzgâr yaprakları dağıtıyor.

Memur raporu teslim alıyor.

Bu kitabı tercüme edeceğim.

Hastayı sakinleştirdim.

Uçakta birisiyle tanıştım.

Kitapları kapatın.

Devletler niye savaşırlar? Kelimeler ve Deyimler

تسم Gülümsemek ابتسام يـبتسم ابـ

ياض ابـياض Ağarmak ابييضاض يـبـ

 

 

 

24

Sevabını Allah'tan ummak تسب حيتسب احتساباح

Kamburlaşmak احديداب حيدودب احدودب

Çalmak, aşırmak اختالس خيتلس اختـلس Son olarak, sonunda أخريا

İtaat etmek, uymak يذعن إذعان أذعن

Göndermek إرسال يـرسل أرسل

Tavşan األرنب

Yatmak, uzanmak استلقاء يستـلقي استـلقى

Devam etmek استمرار يستمر استمر

İthal etmek استرياد يستـورد استـورد

قظ Uyanmak استيقاظ يستـيقظ استـيـ Israr etmek إصرار يصر أصر

نان يطمئن اطمأن Yatışmak, huzur bulmak, sevinmek اطمئـ

Tutuklamak, göz altına almak اعتقال يـعتقل اعتـقل

Binmek اعلواط يـعلوط اعلوط

Tozlanmak اغربار يـغبـر اغبـر

Göz yaşlarına boğulmak اقاغرير يـغرورق اغرورق

Övünmek, gurur duymak افتخار يـفتخر افـتخر

Gagası ile almak, toplamak التقاط يـلتقط التـقط

Azarlamak, kınamak, sitem etmek باللوم إلقاء يـلقي ألقى

تـهز Fırsatı değerlendirmek الفرصة انتهاز يـنتهز انـ

زعج انـزعج Rahatsız olmak انزعاج يـنـ

Ayrılmak, gitmek انصراف يـنصرف انصرف

فجر انـفجر Patlamak انفجار يـنـ

هار انـهار يار يـنـ Yıkılmak ا

هزم انـهزم زام يـنـ Yenilmek, bozguna uğramak ا

Uyandırmak إيقاظ يوقظ أيـقظ

Bozmak, karıştırmak بـلبـلة يـبـلبل بـلبل

Etkilenmek تأثر يـتأثـر تأثـر

Hazırlanmak تأهب يـتأهب تأهب Bahsetmek عن حتدث يـتحدث حتدث

Karışmak تدخل يـتدخل تدخل

 

 

 

25

Hatırlamak تذكر يـتذكر تذكر

Karda kayak yaptı الثـلج على تـزجل

Sarsılmak, deprem olmak تـزلزل يـتـزلزل تـزلزل

Yarışmak تسابق يـتسابق تسابق

Kar yağdı الثـلج تساقط

Üstünlük sağlamak, hakim olmak, yenmek تـغلب يـتـغلب تـغلب

Kekelemek, duraklamak تـلعثم يـتـلعثم تـلعثم

◌ن Yapabilmek, başarmak متكن يـتمكن متك

Yemek تـناول يـتـناول تـناول

Elektrik akımı الكهربائي التـيار

Dede, ata أجداد )ج (جد

Toplamak مجع جيمع مجع

Açlık اجلوع

نونة حيني حان gelmek, yaklaşmak (vakit) حيـ

e çalışmak, denemek… حماولة حياول حاول

Şans حظ

Kaybetmek خسران خيسر خسر

Rakip, düşman خصم

Eğlenmek, oynamak مداعبة يداعب داعب

Savunmak عن دفاع مدافـعة يدافع فع دا Nafile, faydasız جدوى دون

Görüş آراء) ج (رأى

Güvenlik güçleri األمن رجال Razı olmak, kabul etmek رضى يـرضى رضي

Kaldırmak رفع يـرفع رفع

Oynamak, dansetmek رقص يـرقص رقص

Artırmak زيادة يزيد اد ز

Şoför, sürücü سائق

Üstün olmak, lider olmak سيادة يسود ساد

Uyku سبات

Geçmek, önüne geçmek سبق يسبق سبق

Kaydetmek تسجيل يسجل سجل

 

 

 

26

Yüzey, çatı, arabının üstü سطح

Kaplumbağa السلحفاة

Hakim olmak, kontrol altına almak سيطرة يسيطر سيطر

Ötmek (Horoz için) صياح يصيح صاح

Yere yıkmak, güreşmek مصارعة يصارع صارع

e doğru… صوب

Fes ط◌رابيش) ج (طربوش

Kovmak طرد يطرد طرد

Sırt ظهور) ج (ظهر

Suratını asmak عبس س يـعب عبس

Koşmak عدو يـعدو عدا

Düşman أعداء) ج (عدو

Gösteri, tören العرض

Tanımak, bilmek عرفان يـعرف عرف

Akşam yemeği العشاء

Üye أعضاء) ج (عضو

Acımak, şefkat etmek على العطف

Terketmek, ayrılmak مغادرة يـغادر غادر Hile, aldatma غش

Dalmak غط يـغط غط

Boş فارغ

Sevinçli, neşeli فرح

Ovalamak فـرك يـفرك فـرك

Gaz şişesi (tüpü)الغاز قارورة

Maymun قـرود) ج (قرد

Zıplamak, atlamak قـفز يـقفز قـفز

Kabuk (Kaplumbağa için) القوقـعة

Kazanmak كسب يكسب كسب

Torba, çuval كيس

İyi gitmeyen المتـعثر

Üzerinde anlaşmaya varılan عليه المتـفق

Yüksek مرتفع

 

 

 

27

Ovalamak, dokundurmak مسح ميسح مسح

Yürüyüş املسري

Yağmur املطر Duyuran, ilan eden معلن

Kızgın, bozuşan غاضبم

Sürpriz المفاجأة

Notlar المالحظات

Bölge, yöre مناطق) ج (منطقة

Klüp النادي

Uyuklama النـعاس Esmek هبوب يـهب هب Gayret مهة

Hindistan اهلند

Fısıldamak, vesvese vermek وسوسة يـوسوس وسوس

Özet

Mezîd fiili tanıyabilmek

Fiiller en az üç harflidir. Başka bir deyişle fiil kalıpları en az üç harflidir. Bunlara sülâsî fiiller denilir. Kök harflerinin sayısı dört olan fiiller de vardır. Bunlara da rubâî fiiller denilir. Bu harflere ilave edilerek elde edilen kalıpların mânâları, harf sayısının artmasına göre değişmektedir. Mezîd bablar, üç harfli fiillere bazen bir, bazen iki, bazen de üç harf; dört harfli fiillere de bazen bir, bazen iki harf ilave edilerek elde edilir.

Sulâsînin mezîdi rubâînin kalıplarını ayırt edebilmek

Üç harfli fiillere bir harf ilave edilerek üç fiil kalıbı elde edilir. Bu kalıplar: ortasına orta harfinin ,أفـعل fiilinin başına bir hemze ilave etmekle فـعل cinsinden bir harf ilave etmekle فـعل, baş harfiyle orta harfi arasına elif ilave etmek suretiyle de فاعل kalıpları elde edilmektedir.

Bu fiiller muzâri ve masdarlarıyla birlikte bir kalıp oluştururlar. Sulâsînin mezîdi rubâî fiillerin kalıpları veya babları şunlardır:

إفـعال -يـفعل -أفـعل .1 babı:

Örnek: -أيـقظ يوقظ -إيقاظ – Uyandırdı.

Genellikle, bu baba aktarılan bir fiil geçişsizse geçişli hale gelir; geçişliyse iki mef’ûle geçişli hale gelir.

 

 

 

28

تـفعيل-يـفعل -فـعل .2 babı:

Örnek: ( تعليم -يـعلم -علم öğretmek.

.babı da, üç harfli fiilleri geçişli yapmak için kullanılır تـفعيل

مفاعلة-يـفاعل -فاعل .3 babı:

Örnek: مدافـعة -يدافع -دافع Savunmak

Bu babtan gelen fiiller müşâreket (işteşlik) ifade ederler.

Sülâsînin mezîdi humâsî fiillerle kalıplarını ayırt edebilmek

Sulâsî fiillere iki harf ilave edilerek harf sayıları beşe çıkan fiil kalıpları beştir. Bunlar:

فعل انفعال -انـفعل .1 يـنـ babı:

Örnek: انطالق - يـنطلق -انطلق Hareket etmek

Bu bab mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır.

:babı افتعال -فتعل يـ -افـتـعل .2

Örnek: تسم ابتسام -يـبتسم -ابـ Gülümsemek.

Bu bab da, افتعال babı gibi mutavaat için kullanılır.

افعالل -يـفعل -افـعل .3 babı:

Örnek: رار -حيمر -امحر امح Kızarmak.

Bu bab, renk ve özürlerin mübalağalı anlatımı için kullanılır.

تـفعل-يـتـفعل - تفعل .4 babı:

Örnek: حتدث -يـتحدث -حتدث Konuşmak, anlatmak.

Bu bab da genellikle alındığı babın fiillerini dönüşlü yapmak için kullanılır.

تـفاعل -يـتـفاعل -تـفاعل .5 babı:

Örnek: تسابق -يـتسابق -تسابق Yarışmak

babı genellikle müşâreket (işdeşlik) için kullanılan bablardandır. Bu تـفاعل babdan gelen fiiller, olmayan bir şeyi göstermek için de kullanılır. متاوت fiili, “ölüymüş gibi davrandı” anlamına gelir.

Sülâsînin mezîdi südâsî fiillerle kalıplarını ayırt edebilmek

Sulâsîye üç harf ilave edilerek elde edilen dört bab vardır:

 

 

 

29

استفعال -يستـفعل -استـفعل .1 babı:

Örnek: قظ استيقاظ -يستـيقظ -استـيـ Uyanmak.

Bu bab genellikle istek ifade eder. ر ف غ bağışladı, anlamındadır. ر ف غ تـ س ا ise, bağış istedi anlamına gelir.

افعيعال -يـفعوعل -افـعوعل .2 babı:

Örnek: ء يال ل ح ا ىل و ل حي ىل و ل ح ا Tatlı olmak, tatlı bulmak.

Bu bab, genellikle, mânâya mübalağa (abartma) kazandırmak içindir.

افعوال -يـفعول -افـعول .3 babı:

Örnek: اجلواذ -جيلوذ -اجلوذ hızlı yürümek.

.babı da mübalağa için kullanılır افعوال

افعيالل -يـفعال -افـعال .4 babı:

Örnek: ر اصفريا-يصفار -اصفار sapsarı olmak.

Bu bab da, renk ve özürlerin mübalağalı anlatımı için kullanılır.

Rubâî mücerredi tanıyabilmek

Arapçada dört tane kök harfi olan fiillere, rubâî mucerred fiiller denilir.

Rubâî mucerredin bir babı vardır. O da:

عللة وفعالل فـ - يـفعلل -فـعلل .1 babıdır.

Örnek: دحرجة – يدحرج - دحرج Yuvarlamak.

Rubâînin mezîdi fiillerle onların kalıplarını tanıyabilmek

Rubâînin mezîdi humâsî bir babtır. Bu:

.babıdır تـفعلل - يـتـفعلل -تـفعلل .1

Örnek: تدحرج -دحرج يـت -تدحرج Yuvarlanmak

Bu bab, mutavaat (dönüşlülük) içindir.

Rubâînin mezîdi südâsî fiillerle onların kalıplarını tanıyabilmek

Rubâînin mezîdi sudâsînin iki babı vardır.

لل .1 افعنالل -يـفعنلل -افـعنـ babı:

Örnek: احرجنام -جنم حير -احرجنم Toplanmak.

 

 

 

30

.babı, mutavaat (dönüşlülük) için kullanılır افعنالل

افعالل -يـفعلل -افـعلل .2 babı:

Örnek: نان -يطمئن -اطمأن اطمئـ Yatışmak.

.babı, mutavaat (dönüşlülük) ifade eder افعالل Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde rubâî mucerred fiil vardır?

a. .كتبه على األرض " جنيب " يـبـعثر  

b.  دراجته اجلديدة؟" رمزي" هل يـركبك  

c.  ! أدب ابـنك d. أمل تدرك معىن اجلملة؟ e.  .قي كل شيء يف موضعه أنا أب

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sulâsînin mezîdi rubâî fiil yoktur?

a.  ! أبلغ أهلك سالمنا b.  . أمثرت أشجار البـرتـقال يف البستان c.  ر . أريد للناس اخليـ d.  ي المتـهم؟ مىت حياكم القاض e.  . يسود سقف الفرن من الدخان

3. Aşağıdakilerden hangisi انفعال babındandır?

a. تشر انـb. تـزح انـc. انـتشق  d. انكسر  e. انـتسب  

4. Aşağıdaki bablardan hangisi mutavaat (dönüşlülük) için kullanılmaz?

a. افتعال b. افعالل c. تـفعلل  

 

 

 

31

d. افعنالل  e. افعيالل

5. Aşağıdaki إفـعال babında olan muzâri fiillerden hangisinin harekesi yanlıştır?

a. رج خي b. يدخل c. يسند  d. يكرم  e. يسمع

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a كتبه على األرض " جنيب "يـبـعثر

2. e يسود سقف الفرن من الدخان

3. d انكسر

4. e افعيالل

5. a رج خي

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

  إفـعال  :أرسل

مفاعلة :خياطب

تـفعيل :عدد

تـفعيل :يـنـزل

مفاعلة :قابل

إفـعال :يسلم Sıra Sizde 2

 .Mutavaat ifade eder  :تـفاعل

 .Mutavaat ifade eder :تـفعل 

 

 

 

32

 .Mutavaat ifade etmez :افعالل

 .Mutavaat ifade eder :افتعال 

.Mutavaat ifade eder :انفعال Sıra Sizde 3

Sülâsînin mezîdi südâsî fiillerden افعالل renk ve özürlerin mübalağalı anlatımı için kullanılır? Sıra Sizde 4

فـعللة :هرول

تـفعلل :تـرعرع

تـفعلل:متضمض

فـعللة :فـرقع

افعنالل :افـرنـقع

فـعللة :بسمل

افعالل :امشأز

Yararlanılan Kaynaklar

Galâyînî, M (1982) Câmi’u’d-durûsi’l-arabiyye, Beyrut.

Sezer, İ. Hakkı ve diğerleri (2009) Sarf Bilgisi, Konya.

Kılıç Hulusi (2005) Arapça Dilbilgisi Sarf, İstanbul.

Hüseyin Elmalı (2009) Temrinli ve İ’rablı Arapça Sarf, İzmir.

 

 

 

33

 

 

 

34

 

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• İsim cümlesinin yapısını ifade edebilecek,

• İsim cümlesinin öğelerini belirleyebilecek,

• İsim cümlesinin öğelerinden olan haberi belirleyebilecek,

• Haberin türlerini tanımlayabileceksiniz.  

Anahtar Kavramlar

• İsim cümlesi

• Haber

• Fiil cümlesi

• Şibh-i cümle

• Zarf

• Harf-i cerle mecrûru  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Cümle çeşitleri konusuna başvurunuz.

• İsim cümlesinin öğeleri konusunu inceleyiniz.

• Harf-i cerler ve zarfları tanıyınız.

 

 

 

35

  

GİRİŞ

Maksadımızı tam olarak anlatan söz dizilerine cümle diyoruz. Kelimelerin cümledeki görevlerine cümlenin öğeleri denir. Bir cümlede en az iki öğe bulunur.

Cümlede yapılan işi, oluşu ya da eylemi bildiren kelimeye yüklem denir. Yüklem cümlenin temel öğelerinden biridir. Genellikle cümlenin sonunda bulunur. "Annen sofrayı kurmaya hazırlandı" cümlesinde "hazırlandı", yüklemdir.

Yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan ya da bir oluş içinde bulunan varlığa özne denir.

Cümleler, kendini oluşturan sözcüklerin anlamlarına, cümlede bulundukları yerlere, türlerine göre değişik özellikler gösterir. İşte bu özelliklere göre cümleler değişik gruplar hâlinde incelenir. Türkçede cümleler yüklemlerine göre de incelenir. Buna “yükleminin türüne göre” de denilebilir. Çünkü cümleyi yüklemine göre incelerken yüklemi oluşturan sözcüklerin türüne bakılır.

Yüklem durumunda bulunan söz, çekimlenmiş bir fiilse, cümle fiil cümlesidir. “Soğuk günler artık geride kaldı” cümlesinde “kaldı” yüklemdir. Bu yüklem “kalmak” fiilinin bilinen geçmiş zamanda çekimlenmesiyle oluştuğundan, cümle, yüklemine göre fiil cümlesi olur.

Yüklem çekimli bir fiil değilse, ister isimden ister edattan isterse fiilimsiden oluşsun isim cümlesi sayılır. “Bu roman, yazarın okuduğum ilk kitabıydı” cümlesinde yüklem, “kitabıydı” sözü üzerine kuruludur ve “kitap” ismi “idi” ekfiilini alarak yüklem olmuştur.

Arapçada da iki tür cümle vardır: İsim cümlesi ve fiil cümlesi.

İsim cümlesinde, söze kendisiyle başlanan kelimeye mübteda ( املبتدأ) denir.

Mübteda, isim cümlesinin öznesidir. Özneyi niteleyen, öznenin durumunu haber veren kelimeye haber ( اخلبـر) denir. Haber, isim cümlesinin yüklemidir.

Haber Türleri

أنـواع اخلرب

 

 

 

36

Bu ünitemizde, Arapça isim cümlesinin yüklemi olan haber türlerinden bahsedileceğinden, cümle yapısı hakkında bu bilgilerin verilmesi uygun görülmüştür.

Arapça kelimeler ve fiil çekimleriyle ilgili daha ayrıntılı örnekler için http://www.onlinearabic.net adresine başvurabilirsiniz.  

OKUMA PARÇASI

العامل

يار مة، وسقفه متصدع، متحامل على أعمدة خشبية، تسنده خشية اال يف حارتنا بـيت تـرايب، جدرانه متـهدلون الشفاف، ألن زجاجها أما نـواف . المتـوقع بـني حلظة وأخرى ذه العالية الصغرية فـقد غطيت برقائق من النايـ

.حمطم وخشبـها متكسر

بة، وطفلني صغريين، يعيشون عيشة يسكن هذا البـيت عامل فقري يدعى أبا سعيد مع أسرته المكونة من زوجة طي .الكفاف يـوما بيـوم

وأبو سعيد رجل يف العقد الرابع من العمر، مربوع القامة عريض المنكبـني قوي الزندين، أمسر اللون، له شاربان نان سوداوان واسعتان، وبسمة رضى ال تـفارق وجهه، خيرج من بـيته مع بـزوغ مشس كثيفان م تـهدالن، وعيـ

وقه قميص رما ة عمله، ويـلبس سرواال أسود فـ دي، ومعطفا باهت الصباح، حامال على ظهره كيسا حيوي عده إىل السوق، حيث يـعمل محاال، يـنتقل بـني المخازن الكبرية، ويـنـفذ طلبات اللون، مهرتيء األكمام، ويـتـوج

ا من حتميل أو تـفريغ لسيارات الشحن اليت حتمل اخلضار والفاكهة القادمة من القرى، مقابل أجر زهيد أصحا .يـتـقاضاه

ويـعمل أبو سعيد طوال النـهار، دون كلل وال ملل، فكم من المرات تـناول طعامه البسيط واقفا، أو مسندا إىل جدار دكان، وما إن حيل الظالم حىت يضع أبو سعيد أدوات عمله يف الكيس، ويشرتي لوازم البـيت من ظهره

نته من فـوق عرب .ات المالبس المستـعملة طعام وشراب، وقد يـبتاع قميصا وبنطاال البنه، أو ثـوبا البـ

عبا، تستـقبله زوجه بابتسامة لطيفة، وكلمة حلوة، ويـركض حنوه طفاله الصغريان، وحني يـرجع إىل بـيته متـلهما فرحا، مث خيرج هلما من الكيس م يـقبـ يتـناول اجلميع الطعام بسرور شاكرين اهللا على فـ ا أحضر من طعام، فـ

.نعمه، قانعني مبا قسم هلم من رزق

يـعاود يف الصباح عمله جبد ويـنسى أبو سعيد تـعبه وشقاءه طوال اليـوم، ويـقضي مع أسرته سهرة لطيفة، ل .ونشاط

الذي يك◌د ! ألنه الشيء الوحيد الذي يـعطي لإلنسان قيمته احلقيقية، وما أفضل العامل ! ما أروع العمل عب من أجل أسرته، يكفيها مؤنـتـه تحيا كرمية عزيزة، وصدق رسولنا الكرمي صلى اهللا ويـتـ ا، ومينـعها من السؤال، فـ

".الله سبيل يف ط اب مر ال د اه مج ال ك ه د وول ه هل أ ىل ع د ائ الع : "عليه وسلم حني قال  

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

كيف جدران البـيت؟ 1.

؟يسكن هذا البـيت من 2.

 

 

 

37

ممن تـتكون أسرة أيب سعيد؟ 3.

كم عمر أيب سعيد؟ 4.

نا أيب سعيد؟ 5. كيف عيـ

كيف قامة أيب سعيد؟ 6.

؟كيف منكبا أيب سعيد 7.

كيف زندا أيب سعيد؟ 8.

كيف لون أيب سعيد؟ 9.

كيف شاربا أيب سعيد؟ 10.

مىت خيرج أبو سعيد من بـيته؟ 11.

ماذا حيمل أبو سعيد على ظهره؟ 12.

كيف تستـقبله زوجه؟ 13.

وه؟حن من يـركض 14.

أي عمل أروع؟ 15. 2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını parantez

arasındaki kelimelerden seçiniz.

) ملبس–يـعود – جيري – متجر – يشرتي – حيطان – شبابيك – معسر – منزل – قد – أكل – عائلة –يقيم (

مة جدران تـرايب، بـيت يف حارتنا 1. .ه متـهد

لون الشفاف نـوافذ أما . 2. .ه العالية الصغرية فـقد غطيت برقائق من النايـ

.فقري هذا البـيت عامل يسكن 3.

.ه المكونة من زوجة طيبة، وطفلني صغريين أسرت يد مع يدعى أبا سع 4.

.القامة وأبو سعيد رجل يف العقد الرابع من العمر، مربوع 5.

وقه قميص رمادي يـلبس و 6. . سرواال أسود فـ

.دكان طعامه البسيط واقفا، أو مسندا ظهره إىل جدار تـناول ات فكم من المر 7.

نته ثـوبا قميصا وبنطاال البنه، أو يـبتاع وقد 8. . البـ

عبا، تستـقبله زوجه بابتسامة لط يـرجع وحني 9. .يفة إىل بـيته متـ

. حنوه طفاله الصغريان يـركض و 10.

 

 

 

38

3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını parantez arasındaki kelimelerden seçiniz.

) يبيع - قليل– بـيضاوان –قتان ضيـ – يـرتدي – مرة – متوت – ملء - النـهار– يـتذكر – حزينا –كافرين (

لهما 1. يـقبـ .فرحافـ

. أبو سعيد تـعبه وشقاءه طوال اليـوم يـنسىو 2.

نان كثيفان له شاربان 3. .واسعتان سوداوان متـهدالن، وعيـ

. يضع أبو سعيد أدوات عمله يف الكيس حىت الظالم وما إن حيل 4.

ا من حتميل أو 5. . لسيارات الشحن تـفريغ ويـنـفذ طلبات أصحا

تحيا 6. . كرمية عزيزة فـ

وقه قميص رمادي يـلبس 7. . سرواال أسود فـ

.وازم البـيت من طعام وشراب ل يشرتي 8.

.حلوة تستـقبله زوجه بابتسامة لطيفة، وكلمة 9.

يتـناول اجلميع الطعام بسرور 10. . اهللا على نعمه شاكرين فـ 4. Aşağıdakilerin hangi tür cümle olduklarını ve temel öğelerini

belirtiniz. .بـيت تـرايب يف حارتنا 1. .يـعمل أبو سعيد طوال النـهار، دون كلل وال ملل 2. .يـقضي مع أسرته سهرة لطيفة، ليـعاود يف الصباح عمله جبد ونشاط 3. .ن الكيس ما أحضر من طعام مث خيرج هلما م 4.لون الشفاف 5. .أما نـوافذه العالية الصغرية فـقد غطيت برقائق من النايـعب من أجل أسرته، يكفيها مؤنـتـها، ومينـعها من السؤال 6. .الذي يك◌د ويـتـمة 7. .جدرانه متـهد .وسقفه متصدع 8.وقه قميص رمادي 9. .فـ

.له شاربان كثيفان متـهدالن 10. 5. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin çoğullarını tespit

ediniz.

. تـرايب بـيت يف حارتنا 1.

. طيبة، وطفلني صغريين زوجة ه المكونة من أسرت فقري يدعى أبا سعيد مع عامل يسكن هذا البـيت 2.

 

 

 

39

.العمر يف العقد الرابع من رجل وأبو سعيد 3.

ة عمله يساه ك ظهر صباح، حامال على خيرج من بـيته مع بـزوغ مشس ال 4. . حيوي عد

".ه كالمجاهد المرابط يف سبيل اللهولد ه و هل على أ العائد : "وصدق رسولنا الكرمي حني قال 5.

وقه أسود يـلبس سرواال 6. .اللون باهت معطفا و رمادي،قميص فـ

. بيـوم يـومايعيشون عيشة الكفاف 7.

يتـناول اجلميع .8 .رزق بسرور شاكرين اهللا على نعمه، قانعني مبا قسم هلم من الطعام فـ 6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin tekillerini tespit

ediniz.

ا من حتميل أو تـفريغ ل طلبات ويـنـفذ 1. الشحن اليت حتمل اخلضار والفاكهة القادمة من سيارات أصحا .، مقابل أجر زهيد يـتـقاضاه القرى

يتـناول اجلميع 2. . مبا قسم هلم من رزق قانعني ه،نعم اهللا على شاكرين الطعام بسرور فـ

. من النايـلون الشفاف رقائق ه العالية الصغرية فـقد غطيت ب نـوافذ أما 3.

. البـيت من طعام وشراب لوازم عمله يف الكيس، ويشرتي أدوات بو سعيد وما إن حيل الظالم حىت يضع أ 4.

نته من فـوق ع 5. . المستـعملة المالبس ربات وقد يـبتاع قميصا وبنطاال البنه، أو ثـوبا البـ

يار المتـوقع بـني حلظة و أعمدة امل على وسقفه متصدع، متح 6. .أخرى خشبية، تسنده خشية اال 7. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili fiillerin mâzî ise muzâriini,

muzâri ise mâzîsini belirtiniz.

مة، وسقفه متصدع، متحامل على أعمدة خشبية،يف حارتنا بـيت تـرايب، ج 1. درانه متـهد

يار المتـوقع بـني حلظة وأخرىسند ت .ه خشية اال

لون الشفاف، ألن زجاجها حمطم برقائق من النايـ غطيت أما نـوافذه العالية الصغرية فـقد 2.

.وخشبـها متكسر

يعيشون أبا سعيد مع أسرته المكونة من زوجة طيبة، وطفلني صغريين، يدعى هذا البـيت عامل فقري يسكن 3. عيشة

.ا بيـوم الكفاف يـوم

نان سوداوان واسعتان، وبسمة رضى ال 4. من بـيته مع خيرج وجهه، تـفارق له شاربان كثيفان متـهدالن، وعيـ

ة عمله، و حيوي بـزوغ مشس الصباح، حامال على ظهره كيسا وقه قميص رمادي،س يـلب عد سرواال أسود فـ

. بـني المخازن الكبرية نتقل محاال، يـ يـعمل إىل السوق، حيث يـتـوجه ومعطفا باهت اللون، مهرتيء األكمام، و

طعامه البسيط واقفا، أو تـناول ون كلل وال ملل، فكم من المرات ويـعمل أبو سعيد طوال النـهار، د 5.

 

 

 

40

. مسندا ظهره إىل جدار دكان

ا من حتميل أو تـفريغ لسيارات الشحن اليت يـنـفذ و 6. والفاكهة القادمة من اخلضار حتمل طلبات أصحا

.ه يـتـقاضا القرى، مقابل أجر زهيد

. أبو سعيد أدوات عمله يف الكيس يضع الظالم حىت حيل وما إن 7.

نته من فـوق يـبتاع وقد 8. . عربات المالبس المستـعملة قميصا وبنطاال البنه، أو ثـوبا البـ

عبا، ت يـرجع وحني 9. حنوه طفاله الصغريان،ركض ه زوجه بابتسامة لطيفة، وكلمة حلوة، ويـ ستـقبل إىل بـيته متـ

اجلميع الطعام بسرور شاكرين اهللا علىيتـناول من طعام، فـ حضر الكيس ما أ هلما من خيرج هما فرحا، مث يـقبـل فـ

. هلم من رزق قسم نعمه، قانعني مبا

يف الصباح عمله جبد يـعاود ة لطيفة، ل مع أسرته سهر قضي أبو سعيد تـعبه وشقاءه طوال اليـوم، ويـ يـنسىو 10.

. ونشاط

يك◌د الذي ! لإلنسان قيمته احلقيقية، وما أفضل العامل يـعطيألنه الشيء الوحيد الذي ! أروع العمل ما

رسولنا الكرمي صلى اهللاصدق كرمية عزيزة، و حياها من السؤال، فـت مينـع ها مؤنـتـها، و فييك من أجل أسرته يـتـعب و

".العائد على أهله وولده كالمجاهد المرابط يف سبيل الله : "قال عليه وسلم حني

DİL BİLGİSİ

HABER TÜRLERİ

İsim cümlesinde, söze kendisiyle başlanan kelimeye mübteda ( املبتدأ) denir.

Mübteda, isim cümlesinin öznesidir. Özneyi niteleyen, öznenin durumunu haber veren kelimeye haber ( اخلبـر) denir. Haber, isim cümlesinin yüklemidir.

.Kitap açıktır الكتاب مفتوح

kapının ne ,(املبتدأ ) kelimesi mübteda الكتاب ,cümlesinde الكتاب مفتوح durumda olduğunu bildiren مفتوح kelimesi ise haber ( اخلبـر)'dir.

Haber, Müfred Olabilir

Haber, müfred olabilir. Burada müfredden kastedilen, cümle veya şibh-i cümle olmamasıdır. Mesela,  مة  .bir isim cümlesidir جدرانه متـهد   ,mübteda جدران مة مة   .ise haberdir. Bu tür habere müfred haber denilir متـهد ne cümledir, ne متـهدde şibh-i cümledir.   cümlesinde سقفه متصدع haberdir. Birinci cümle için متصدع söylenenler bunun için de geçerlidir.

.müfred haberdir رجل ,mübteda أبو ,cümlesinde de أبو سعيد رجل

 

 

 

41

Haber(ism-i fail ve ism-i mef’ul gibi) sıfat mânâlı kelimelerden olursa, mübteda ile haber arasında müzekkerlik, müenneslik; müfred, tesniye ve cemi olma yönlerinden uyum vardır.

وب ب د حم ه ت ج امل Çalışkan (erkek) sevilir. ة وب ب ة حم د ه ت ج م ال Çalışkan (bayan) sevilir.

ان وب ب حم ان د ه ت ج م ال İki çalışkan (erkek) sevilir. ان ت وبـ ب حم ان ت د ه ت ج م ال İki çalışkan (bayan) sevilir.

ون وب ب حم ون د ه ت ج م ال Çalışkan (erkekler) sevilirler. ات وب ب ات حم د ه ت ج م ال Çalışkan (bayanlar) sevilirler.

Ancak mübteda, gayr-i âkıl (insanın dışında) bir ismin çoğulu olursa, haber genellikle müfred müennes olarak gelir.

.Kitaplar faydalıdır الكتب مفيدة

Haber, sıfat mânâlı bir kelime değilse, o zaman uyum aranmaz.

Bu cümlede mübteda müennes ve .(Cümle iki çeşittir) اجلملة نـوعان◌ müfreddir. Haber ise müzekker ve tesniyedir. Haber, sıfat mânâlı bir kelime olmadığı için, belirtilen hususlarda mübtedaya uymamıştır. Aşağıdaki âyetlerde geçen müfred haberleri belirtiniz:

.الله ذو فضل على المؤمنني .الله أحق أن ختشوه

.ه وهو أعلم بالمهتدين يضل عن سبيل أعلم من  هو .ستقيم هذا صراط م

.تلك أمة .ينفع الصادقني صدقـهم  هذا يـوم

.علومات احلج أشهر م .إهلكم إله واحد ر ل .من اتـقىواآلخرة خيـ

Haber, Cümle Olabilir

A. İsim Cümlesi

B. Fiil Cümlesi

İsim cümlesinin ikinci öğesi olan haber, cümle olabilir. Bilindiği üzere, Arapçada iki çeşit cümle vardır. a. İsim cümlesi b. fiil cümlesi.

 

 

 

42

Haberi, isim cümlesi olan cümleye örnek: خالد ثـوبه جديد Halid'in elbisesi yenidir. ثـوبه جديد bir isim cümlesidir. ثوب mübteda, جديد ise haberdir. Bu cümle bir bütün olarak, خالد mübtedasının haberidir. Ancak böyle olabilmesinin bir şartı vardır: Haber olan cümlede mübtedaya giden bir zamir bulunur. Bu cümlede o zamir, ـه dür. Bu zamire, haberi mübtedaya bağladığı için râbıt .denilir (رابط)

Haberi fiil cümlesi olan cümleye örnek: أخوك يكتب الواجب Kardeşin ödevi yazıyor.

Bu cümlede يكتب الواجب müstetir faili هو ile birlikte fiil cümlesi olarak, mübteda olan أخو nun haberidir. Dikkat edilecek olursa, أخو mübtedadır, fail değildir. Fail asla fiilden önce gelmez. Mustetir هو aynı zamanda râbıttır.

Aşağıdaki ayetlerde haber olan cümleleri belirtiniz.

ذوين أأن .لـهني من دون الله وأمي إ  ت قلت للناس اخت

.والله حيب المحسنني

.ن الله نـفعا فريضة م  اؤكم ال تدرون أيـهم أقـرب لكم ن آبآؤكم وأبـ

.وأكثـرهم ال يـعقلون

.حولني كاملني  والوالدات يـرضعن أوالدهن

.تلك الرسل فضلنا بـعضهم على بـعض

.ن نـرزقكم وإياهم حن

.منكم يـؤمن بالله واليـوم اآلخر ذلك يوعظ به من كان

.بأنفسهن ثالثة قـروء  والمطلقات يـتـربصن

عثـهم . الله والموتى يـبـ

مع حزنا أال جيدوا ما ينفقون أ و .عيـنـهم تفيض من الد

.البـلد الطيب خيرج نـباته بإذن ربه  

Haber, Şibh-i Cümle Olabilir  

A. Zarftan Oluşan Şibh-i Cümle  

B. Harf-İ Cerle Mecrûrundan Oluşan Şibh-i Cümle

İsim cümlesinde haber, şibh-i cümle olabilir. Şibh-i cümle, ya zarftan, ya da harf-i cerle mecrurundan meydana gelir.

 

 

 

43

Haberi, zarftan oluşan şibh-i cümle olan isim cümlesine örnek:

şibh-i ,فـوق Bu cümlede .(Çiçekler masanın üzerindedir) األزهار فـوق المنضدة cümle olarak haberdir.

Haberi, harf-i cerle mecrurundan oluşan şibh-i cümle olan isim cümlesine örnek:

يف Bu cümlede .(Kişinin helaki kendini beğenmededir) هالك المرء يف العجب .şibh-i cümle olarak haberdir ,العجب

Şibh-i cümlelerdeki zarf ve harf-i cerler, mahzûf (hazfedilmiş/atılmış) bir müteallaka bağlıdırlar. Aslında haber olan, şibh-i cümleler değil, mahzuf olan bu müteallaklardır. Örnek olarak verdiğimiz cümleler, bu durumda,

فـوق المنضدة ) كائنة (األزهار ve يف العجب ) كائن (هالك المرء takdirindedir.

Okuma parçasında geçen شاربان له (bıyıklı),

قميص فـوقه (üstünde bir gömlek olan)

الله سبيل يف المرابط كالمجاهد وولده أهله على العائد cümleleri de, şibh-i cümle olan habere örnektir. Ancak له شاربان ve قميص فـوقه cümlelerinde başka bir kural sebebiyle haber önce, mübteda sonra gelmiştir. Bu kural şöyledir: Mübteda nekre, haber de harf-i cerle mecrurundan veya zarftan meydana gelen şibh-i cümle olursa, haberin öne geçmesi, mübtedanın da sonra gelmesi gerekir.

Haber cümle ve şibh-i cümle olduğunda, mahallen merfu olur.

Haber türleri hakkında daha fazla bilgi almak için adlı İsmail Hakkı Sezer ve diğerlerinin “Anlatımlı Arapça” kitabına başvurunuz. Aşağıdaki âyetlerde şibh-i cümle olan haberleri belirtiniz.

.الله مع الصابرين

عم الله عليهم يقني والشهداء م  أولـئك مع الذين أنـ . والصاحلني ن النبيني والصد

. القيامة اتـقوا فـوقـهم يـوم  الذين

.أسفل منكم  الركب

.فهي كاحلجارة أو أشد قسوة

.أنت فيهم

.هـذا لشركآئنا

.فال لله والرسول األنـ

 

 

 

44

بك من ر  احلق

.والعاقبة للمتقني

يا نـ .أنتم بالعدوة الد

.ضل من الله ذلك الف

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki parçada haberleri belirtiniz.

واء إن شكوت، , اهلاتف خادم أمني يأتيك بالطبيب، وهو الد وصديق ويف، وهو الطبيب إن مرضت، تكلمه فـيجيئك بالد ، وهو البـرد والسالم إن ختبـره فـ واء، والقابلة عندما تـفاجئ الوالدة، والشرطي عندما يـقتحم اللص

.سلية وأنس نشب حريق، وهو األنيس إن كنت يف وحدة، والمسلي إن كنت يف ضيق، فـهو إسعاف وإجناد وت

هو خادم أمني، وصديق ويف، ولكنه خادم أمحق، وصديق جمنون يدخل الغليظ إىل غرفة نـومك نصف الليل، .اعة عملك، ليشغلك بكالمه الفارغ فـيوقظك ليـزعجك حبديثه البارد، ويدخل الثقيل إىل مكتبك س

2. Aşağıdaki parçayı okuyup sonra altı çizili olan mübtedanın haberini

belirtip türünü söyleyiniz.

ر من العالج الوقاية : "ويقال. أقـوى سالح يـقتل المرض النظافة أنـنا نـتـوقى األمراض بواسطة أي " خيـر من أن منرض مث نـعالج المرض تكون يف اجلسم كله، واملالبس، واملسكن، ويف الفراش، النظافة . النظافة خيـ نظافة اللسان، وهي أخرى أمثن من النظافة األوىل نظافة اك وهن . ويف الطعام والشراب وحىت يف الط◌◌ريق

األعمال، ألن الكالم الوسخ، واألعمال القبيحة هي قاذورات تـوسخ مسعة نظافة أي نظافة الكالم، وكذلك .صاحبها وحتقره

يال وحيبه اجلميع، ص والشخ القذر يكون منظره قبيحا ويكرهه والشخص النظيف يكون منظره مجنا أن نـهتم بكل أشكال النظافة ألنـها سور قوي حيمينا من كل أذى، أذى ا. اجلميع عليـ .جلسم وأذى النـفس فـ

 

3. Aşağıdaki cümlelerde haberin türünü belirtiniz.

.المدرس عند المدير 1.

.النـية حملها القلب 2.

.اهللا غفور 3.

ين يسر 4. .الد

.اجلنة حتت أقدام األمهات 5.

. الطيب المسك أطيب 6.

 

 

 

45

.السالم عليكم 7.

ر عند الصدمة األوىل 8. .الصبـ

.العلم شأنه عظيم 9.

.اجلهل وقـعه وخيم 10.

.الطائرة صوتـها مرتفع 11

.احلديقة أمام البـيت 12.

.البـرتـقال طعمه لذيذ 13.

.يارتـنا حمركها جديد س 14.

.اجلريدة أخبارها صادقة 15.

.القاعة امتألت بالمدعوين 16.

.الفالح يـزرع القمح 17.

.العيادة يف الطابق األول 18.

.الفاتورة يف احلقيبة 19.

.ديقه الصديق يساعد ص 20. 4. Aşağıdakilerden her ismi haber yapınız

يلة، ناجحون، كيف، أين، ما، من، مىت، عند، فـوق .مفتوحتان، مغلقتان، مج 

5. İki örnekte olduğu gibi, gerekli değişiklikleri yaparak müfred haberi cümle habere çeviriniz.

. الطالب جيتهد يف دروسه ---الطالب جمتهد يف دروسه : مثاالن ال

. الشجرة أغصانـها كثرية -----الشجرة كثرية األغصان

.األطباء متـوجهون إىل المستشفى 1.

.المعركة اجلنود عائدون من أرض 2.

رة عذبة الماء 3. .البحيـ

.المؤمن متـوكل على اهللا 4.

.الثـوب رخيص الثمن 5.

.السائحون منتظرون يف الصالة 6.

.حممد قادم اليـوم من القرية 7.

 

 

 

46

.ىل األردن حسني مسافر بـعد أسبوع إ 8.

.احلرارة شديدة يف الصيف 9.

.المصلون جالسون يف المسجد 10. 

6. Misalde olduğu gibi, gerekli değişikliği yaparak cümle haberi müfred habere çeviriniz.

مسرع يف سريه السائق ----السائق يسرع يف سريه : املثال

.السفينة تقف على الشاطئ 1.

.الطالب يذهبون إىل الكلية 2.

.الفندق يطل على البحر 3.

نبع من السعادة 4. .السعادة تـ

.المسلم يصدق دائما 5.

. المسبح الشبان يسبحون يف 6.

.الطالبات يـنجحن 7.

.المسلمون يصومون 8.

.العامل خيرج مبكرا 9.

.سعيد يـزورنا 10. 7. İki örnekte olduğu gibi, aşağıdaki sorulara parantez arasındakilerden

yararlanarak, haber, cümle veya şibh-i cümle olacak şekilde isim cümleleriyle cevap veriniz.

)يف الدار ( أين حممد؟ : المثاالن

.حممد يف الدار

)شركة ( أين يـعمل المهندس؟

.المهندس يـعمل يف شركة

)جامعة األردن ( أين يدرس الطالب؟ 1.

)فـوق المكتب ( أين القلم؟ 2.

)شوارعها نظيفة ( ما رأيك يف بـغداد؟ 3.

)يف فصل اخلريف ( مىت يـزرع الفالح األرض؟ 4.

)خلف المكتب ( أين الكرسي؟ 5.

 

 

 

47

)سعره مرتفع ( ما رأيك يف الذهب؟ 6.

)يف المطار ( أين المسافرون؟ 7.

)يف العطلة ( مىت يـعود الطالب إىل بالدهم؟ 8.

)يف الربيع ( ر؟ مىت تـتـفتح األزها 9.

)يف السينما ( أين الصديقان؟ 10. 

8. A grubundaki her Mübteda için, B grubundan uygun haberi seçip sonra her cümledeki haberin türünü belirtiniz.

A B

يـوم األحد المريض

حلمه لذيذ اج احلج

حالته مطمئنة الكهرباء

يطوفون بالكعبة الدجاج

من خمتـرعات العصر احلديث العطلة

دقيقة المصابيح

تنري الغرفة الساعة

مدينة تذهب إىل وسط ال احلديقة

فـهمها صعب احلافلة

خلف البـيت القصيدة  

9. Aşağıdaki metinlerde geçen isim cümlelerini tespit edip haberlerini ve türlerini belirleyiniz.

والنـوم . ل ي الل يت أ ا ي م د ن ع ام ن تـ ور ي الط ، و ام ن تـ و ة ر ك ال ك ف ت ل تـ ط ط ق ال ، ف ة ي احل ات ن ائ ك ال ل ك ل ة ور ر ض م و النـ -اهللا ال : "قال تـعاىل . وقد نـفى اهللا تـعاىل عن نـفسه صفة النـوم، فـهو ال حيتاج إليه . لإلنسان ضرورة حياتية

".ي القيوم ال تأخذه سنة وال نـوم إله إال هو احل

حرمان اجلسد من النـوم قد يسبب له كثريا من األخطار، حىت إن كثريا ممن تـنخفض ساعات نـومهم، -لة مقابل أي شيء مهما بسبب التـعب والتـوتر الناجتني من وتري ة احلياة العصرية، يـتمنـون النـوم المريح لليـ

فالنـوم يـعطي للجسد فـرصة للراحة بـعد التـعب، فعندما يـنام الشخص يـنخفض كل نشاط، . كان األمر ومن أكثر وظائف النـوم أمهية، أن . ستـرخي العضالت، وتصري سرعة دقات القلب والتـنـفس بطيئة وت

.اجلهاز العصيب يـعود له نشاطه بـعد التـعب الذي حدث له وقت اليـقظة

 

 

 

48

ال ء ي ش ب م ل ك ت يـ د ق ، و ه س ف نـ ل ه يد ر ي ال ع ض و يف ون ك ي د ق ، فـ ه ت اد ر إ يف م ك ح الت ب ال غ ال يف د ق ف يـ م ائ الن و -قاظ، يت س اال د ع بـ د ي ال ل س غ ب ر م األ اء ج د ق ا فـ ذ ل ، و ب حي ا ال م و ب ا حي م م ال ح األ ن ى م ر يـ د ق ، و ه ور ه ظ يد ر ي

قظ أحدكم من نـومه فال يدخل يده يف اإلناء حىت يـغسلها ثالثا، : "كما قال صلى اهللا عليه وسلم إذا استـيـحقا إن النـوم نـوع من الوفاة، كما قال . ا فالنـوم ناقض للوضوء ، وهلذ "فإن أحدكم ال يدري أين باتت يده

د اهللا تـعاىل على احلياة من جديد، كما ". وهو الذي يـتـوفاكم بالليل : "تـعاىل قظ اإلنسان، مح وإذا استـيـ ".احلمد هللا الذي أحيانا بـعد أماتـنا وإليه النشور : "سول صلى اهللا عليه وسلم أرشد الر

10. Aşağıdaki cümlelerin türlerini ve temel öğelerini (isim cümlesinde mübteda ve haberi; fiil cümlesinde de fiille faili) belirtiniz.

.لنـوم ضرورة لكل الكائنات احلية ا 1.

.القطط تـلتف كالكرة وتـنام 2.

.الطيور تـنام عندما يأيت الليل 3.

.قد نـفى اهللا تـعاىل عن نـفسه صفة النـوم 4.

.سبب له كثريا من األخطار حرمان اجلسد من النـوم قد ي 5.

.النـوم يـعطي للجسد فـرصة للراحة بـعد التـعب 6.

.احلمد هللا الذي أحيانا بـعد أماتـنا وإليه النشور 7.

.النـوم ناقض للوضوء 8.

. يريده لنـفسه قد يكون يف وضع ال 9.

د اهللا تـعاىل على احلياة من جديد 10. قظ اإلنسان، مح .إذا استـيـ 11. Aşağıda, haberi isim cümlesi olan cümleleri, örnekte olduğu şekilde,

yeniden kurunuz.

Örnek:

.ه شديدة اجلو حرارت حرارة اجلو شديدة

----  فـروع الشجرة طويلة 1.

 ----  زائرو المتحف كثريون 2.

 ----  صوت المؤذن مجيل 3.

وان الشركة معروف 4.  ----  عنـ

 ----  أخبار اجلريدة صادقة 5.

 ----  حالة المريض سيئة 6.

 ----  حمرك السيارة جديد 7.

 

 

 

49

 ----  رائحة الزهرة طيبة 8.

 ---- فـوائد الماء كثرية 9.

 ----  أبـواب المحل مغلقة 10.

 ----  أسئلة األستاذ صعبة 11.

 ---- موضوعات الكتاب متـنـوعة 12.

 ----  رب الطبيب كثرية جتا 13.

 ----  مثن الكتابـني معتدل 14.

 ----  خمتبـر كليتنا حديث 15.

12.Aşağıdaki fiil cümlelerini örnekte olduğu gibi, haberi fiil cümlesi olan isim cümlelerine çeviriniz.

Örnek:

تـقل جارنا إىل بـ  يت جديد انـ

تـقل جارنا  إىل بـيت جديد  انـ

---- أعلن األساتذة نـتائج االمتحانات 1.

---- نظفت اخلادمة الغرفة جيدا 2.

---- تقيم اجلامعة مكتبة جديدة 3.

---- قف بسرعة غادرت احلافلة المو 4.

---- يـتكون منزلنا من طابقني 5.

---- يـتـنـزه الولدان يف احلديقة 6.

---- تطوف المسلمات حول الكعبة 7.

---- أجابت خالدة عن األسئلة 8.

  ----  السجن فـر اللصان من 9.

 ---- وضعت أخيت الطعام يف الثالجة 10.

---- صدمت السيارة العابرين 11.

---- جتلس الطالبتان حتت الشجرة 12.

---- أشرقت الشمس 13.

---- أدرك المسافر القطار 14.

---- رفع المعلمون لواء احلق 15.

 

 

 

50

 

13. Aşağıdaki isim cümlelerini Arapçaya çeviriniz.

1. Okulda bir kütüphane vardır.

2. Benim bir problemim var.

3. Apartmanın kapıları kapalıdır.

4. İşçi fabrikada çalışıyor.

5. Tiyatro severler çoktur.

6. Bahçelerin havası hoştur.

7. Otelin odaları temizdir.

8. Ormanda yaşayan bir fil var.

9. Dostların en iyisi, kitaptır.

10. Türkiye’nin başşehri Ankara’dır.

11. Su, insan, hayvan ve bitki için zorunludur.

12. Muhammed, tartışmayı seven gayretli bir çiftçidir.

13. İstanbul'un tarihte özel bir yeri vardır.

14. Yeşil renk, renklerin en iyisi ve en tatlısıdır.  

Kelimeler ve Deyimler

Satın almak ابتياع يـبتاع ابـتاع

Gülümsemek ابتسامة

Getirmek بـ إتـيان يأيت أتى

Daha değerli أمثن

Ücret أجر

Hazırlamak, getirmek إحضار حيضر أحضر

Ahmak أمحق

Çıkarmak إخراج خيرج أخرج

Başka آخر مؤنث أخرى

İçeri almak إدخال يدخل أدخل

İş aletleri العمل أدوات

Savaş alanı المعركة أرض

Rahatsız etmek ج إزعا يـزعج أزعج

Karşılamak استقبال يستـقبل استـقبل

Hızlı gitmek, koşmak إسراع يسرع أسرع

İlk yardım إسعاف

 

 

 

51

Esmer renkli اللون أمسر

Desteklemek إسناد يسند أسند

bakmak, nazır olmak… إطالل على يطل أطل

En iyi أطيب

Vermek إعطاء يـعطي أعطى

Dalmak, içeri girmekاقتحام يـقتحم اقـتحم

En güçlü أقـوى

Telefon اهلاتف

Dolmak امتالء ميتلئ امتأل

Aydınlatmak إنارة ينري أنار

تـقل Gezmek, dolaşmak انتقال يـنتقل انـ

Yardım etmek إجناد

Samimiyet göstermek أنس

هار انـهار يار يـنـ Yıkılmak, çökmek ا

Dost األنيس

Önem vermek, ilgi göstermek اهتمام يـهتم اهتم

Birinci األول مؤنث األوىل

Soğuk (sıfat olarak) البارد

Soluk renkli ون الل باهت

Ciddiyet ve gayretle ونشاط جبد

رة Göl البحيـ

Soğuk البـرد

Sevinç ve neşeyle بسرور

Gülümseme بسمة

Basit, mütevazı البسيط

Pantalon بنطال

...Vasıtasıyla ...بواسطة

Sürekli, az sonra وأخرى حلظة بـني

Yükleme ميلحت

Topraktan تـرايب

Eğlendirmek, teselli etmek تسلية

Yorgunluk تـعب

 

 

 

52

Açılmak تـفتح يـتـفتح تـفتح

Boşaltma تـفريغ

Almak يـتـقاضى تـقاضى

Yemek تـناول يـتـناول تـناول

Yönelmek, gitmek تـوجه يـتـوجه تـوجه

Korunmak تـوق يـتـوقى تـوقى

Ağır الثقيل

Fiyat, değer الثمن

Yeni جديد

Gazete اجلريدة

Beden اجلسم

Herkes اجلميع

Asker جنود) ج (جند

Mahalle حارة

Otobüs احلافلة

Hal, durum حالة

Taşıyan, yüklenen حامل

Yangın حريق

Alçaltmak, düşürmek حتقري حيقر ر حق

Gelmek, (karanlık) çökmek حلول حيل حل

Tatlı حلو

Korumak محاية حيمي محى

İhtiva etmek, içermek حواية حيوي حوى

dığı zaman… ...حني

Yaşamak حياة حييا حيي

Hizmetçi خادم

Haber vermek ختبري بـر خي خبـر

Ağaçtan, ahşap خشبية

Korkmak, endişe etmek خشية

Sebze اخلضار

Dakik, hassas دقيق

İlaç الدواء

 

 

 

53

Bıkıp usanmadan ملل وال كلل دون

Altın الذهب

İlkbahar الربيع

Ucuz رخيص

İnce levha رقائق ) ج (رقيقة

Koşmak ركض يـركض كض ر

Gri رمادي

Ziyaret etmek زيارة يـزور زار

Ekin ekmek زرع يـزرع زرع

Önemsiz, az زهيد

Turist السائح

Şoför, sürücü السائق

Yardım etmek مساعدة يساعد ساعد

Yüzmek سباحة يسبح سبح

Pantalon سروال

Fiyat سعر

Gemi السفينة

Çatı, tavan سقوف) ج (سقف

Oturmak, ikamet etmek سكن يسكن سكن

Nam, saygınlık مسعة

Güzel/hoş bir gece لطيفة سهرة

Yük arabaları الشحن سيارات

Bıyıklar شاربان

Cadde شوارع) ج (شارع

Sahil, kıyı ئالشاط

Önem شأن

Şiddetli, çok, fazla شديد

İçecek شراب

Polis الشرطي

Şirket شركة

Meşgul etmek شغل يشغل شغل

Zahmet, sıkıntı شقاء

 

 

 

54

Şikayet etmek, acı çekmek شكاية يشكو شكا

Şekil أشكال) ج (شكل

İşveren, patron, dost أصحاب) ج (صاحب

Doğru صادق

Salon الصالة

Doğru olmak صدق يصدق صدق

İlk darbe األوىل الصدمة

Zor صعب

Sıkıntı ضيق

Apartman katı الطابق

Tavaf etmek, dolaşmak طواف يطوف طاف

Tad طعم

İstek, sipariş طلبات) ج (طلب

Gün boyu نـهار ال طوال

Gün boyu اليـوم طوال

Koku الطيب

Karanlık الظالم

Sırt ظهر

)Dönen (para kazanarak dönen العائد

Yaşamak عيش يعيش عاش

Yeniden başladı عاود

Takım عدة

Tatlı عذب

Geniş omuzlu المنكبـني عريض

Modern çağ يث احلد العصر

Onlu sayılar العقد

Tedavi etmek العالج

نا Bizim …mız gerekir ...أن عليـ

Direk أعمدة) ج (عمود

Muayenehane العيادة

Yatak odası النـوم غرفة

Dal أغصان) ج (غصن

 

 

 

55

Örtmek تـغطية يـغطي غطي

Kaba olan الغليظ

Ansızın gelmek مفاجأة يـفاجئ أ فاج

Boş الفارغ

Ayrılmak فراق يـفارق فارق

Neşeli, sevinçli فرح

Sonbahar mevsimi اخلريف فصل

Ebe القابلة

Gelen قادم

Pislik قاذورة

Salon القاعة

Kanaat eden, razı olan قانع

Öpmek بيلتـق يـقبل قـبل

Çirkin, kötü القبيح

Kirli, pis القذر

Ayırmak, pay vermek قسم يـقسم قسم

Geçirmek (zamanı)قضاء يـقضي قضى Buğday القمح

Kolları güçlü الزندين قوي

Güçlü قوي

Sık, gür كثيف

Çok sıkı çalışmak كد يك◌د كد

Sandalye كرسي ال

Sevmemek, istememek كراهة يكره كره

Konuşmak تكليم يكلم كلم

Elbisede) yen( أكمام ) ج (كم

Elektrik الكهرباء

Torba, çuval كيس

Et حلم

Hırsız اللص

Ev ihtiyaçları البـيت لوازم

Yiyecek, erzak مؤنة

 

 

 

56

!Ne kadar harika !أروع ام

!Ne kadar iyi!أفضل ما

?Görüşün nedir? Ne dersin رأيك؟ ما

Duran, yükselen متحامل

Yarık, çatlakمتصدع

Yorgun متـعب

Kırık, parçalanmış متكسر

Sarkık متـهدل

Yıkık متـهدم

Yönelen, yönelik, giden متـوجه

Muhtemel, olası المتـوقع

Dayanıp güvenen, tevekkül eden متـوكل

Motor حمرك

Kırık حمطم

İcat خمتـرع

Ambar, depo خمازن) ج (خمزن

Davetli املدعو

Sınırda nöbet tutan asker المرابط

Orta boylu القامة مربوع

Yüksek مرتفع

Hastalık أمراض) ج (مرض

Hasta olmak مرض ميرض مرض

Yolcu مسافر

Yüzme havuzu املسبح

Hastane املستشفى

Kullanılan مستـعمل

Hızlı giden, koşan مسرع

Rahatlatıcı, teselli edici المسلي

Dayamış, dayayan مسند

Lamba مصابيح )ج (مصباح

Namaz kılan املصلي

Rahat مطمئن

 

 

 

57

Güneş doğarken الصباح مشس بـزوغ مع Kapalı مغلق

karşılığında … ...مقابل

Büro, yazıhane (okulda) sıra املكتب

Oluşmuş, meydana gelmiş مكون

için … ...أجل من Bekleyen منتظر

Engel olmak منع مينع منع

Eski, yıpranmış مهرتيء

Doğmak, çıkmak نـبوع يـنبع نـبع

e doğru… ...حنو

çıkmak (Yangın) نشوب يـنشب نشب

Gece yarısı الليل نصف

Temiz نظيف

Yapmak, yerine getirmek تـنفيذ يـنـفذ نـفذ

Ruh, gönül النـفس

bile… ...وحىت

Tek/yalnız olmak وحدة

Tek, biricik الوحيد

Kötü, tehlikeli وخيم

Kirletmmek, pisletmek تـوسيخ يـوسخ وسخ

Kirli, pis الوسخ

Şehrin merkezi املدينة وسط

Koymak وضع يضع وضع

Vefalı ويف

Hastalıktan korunma ايةالوق

Etki وقع

Durmak وقوف يقف وقف

Doğum الوالدة

Çağrılıyor (…adlı) يدعى Kolaylık يسر

Kıt kanaat geçiniyorlar الكفاف عيشة يعيشون

 

 

 

58

 

Özet

İsim cümlesinin öğelerinden olan haberi ifade edebilmek

Arapçada isim cümlesinin ikinci öğesi olan haber, müfred olabilir. Burada müfredden kastedilen, cümle veya şibh-i cümle olmamasıdır. Mesela, جدرانهمة مة ,mübteda جدران .bir isim cümlesidir متـهد ise haberdir. Bu tür habere متـهدmüfred haber denilir. مة .ne cümledir, ne de şibh-i cümledir متـهد

Haberin türlerini tanımlayabilmek

Haber, Cümle Olabilir: A. İsim Cümlesi B. Fiil Cümlesi.

İsim cümlesinin ikinci öğesi olan haber, cümle olabilir. Bilindiği üzere, Arapçada iki çeşit cümle vardır. a. İsim cümlesi b. fiil cümlesi.

Haberi, isim cümlesi olan cümleye örnek: خالد ثـوبه جديد (Halid'in elbisesi yenidir). ثـوبه جديد cümlesi bir isim cümlesidir. ثوب mübteda, جديد ise haberdir. Bu cümle bir bütün olarak, خالد mübtedasının haberidir. Ancak böyle olabilmesinin bir şartı vardır: Haber olan cümlede mübtedaya giden bir zamir bulunur. Bu cümlede o zamir, ـه dür. Bu zamire, haberi Mübtedaya bağladığı için râbıt (رابط) denilir.

Haberi, fiil cümlesi olan cümleye örnek: كتب الواجب أخوك ي (Kardeşin ödevi yazıyor).

Bu cümlede يكتب الواجب müstetir faili هو ile birlikte fiil cümlesi olarak, mübteda olan أخو nun haberidir. Dikkat edilirsi, أخو mübtedadır, fail değildir. Fail asla fiilden önce gelmez. Müstetir وه aynı zamanda râbıttır.  

Haber, Şibh-i Cümle Olabilir.

A. Zarftan Oluşan Şibh-i Cümle

B. Harf-i Cerle Mecrûrundan Oluşan Şibh-i Cümle

İsim cümlesinde haber, şibh-i cümle olabilir. Şibh-i cümle, ya zarftan, ya da harf-i cerle mecrurundan meydana gelir.

Haberi, zarftan oluşan şibh-i cümle olan isim cümlesine örnek:

şibh-i ,فوق Bu cümlede .(Çiçekler masanın üzerindedir) األزهار فـوق المنضدة cümle olarak haberdir.

Haberi, harf-i cerle mecrurundan oluşan şibh-i cümle olan isim cümlesine örnek:

الك المرء يف العجبه (Kişinin helaki kendini beğenmededir). Bu cümlede العجب يف , şibh-i cümle olarak haberdir.  

 

 

 

59

Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde haber, isim cümlesi değildir?

a. ط ش م ال ان ن س أ ك ون م ل س م ل ا. b. ة ع ان ا ي ه ار مث ة ل خ لن ا.

c. ة ري ث ا ك وهل ص ف ة س ر د م ل ا. d. مي ر ك وه ب أ اهللا د ب ع. e. ب ذ ع ه اؤ م يل لن ا.

 

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde haber, fiil cümlesi değildir?

a. اء ن بـ األ ني ب ر يـ ات ه م األ.

b. اة ي ى احل ذ ؤ يـ ث و ل تـ ال.

c. ن ط و ال ون م د خي ود ن اجل. d. م ه د ل بـ ىل وا إ اد ع ون ر اف س م ل ا. e. ة ر ج الش ق و فـ ور ف ص الع.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde haber, şibh cümle değildir?

a. ر ه النـ ب ر ق ب ان ت س ب ل ا. b. ار الد د يف ام ح.

c. ة ر ج الش ت ح حت ال الف. d. م ل ع ب ال حي ب ال الط. e. م ال س اإل ان ك ر أ ن م م و الص.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde haber, müfred değildir?

a. ان ب ذ ه م ان د ل الو

b. ين الد اد م ع ة ال الص

c. اه بـ اج ي و د ؤ تـ ء ال جن d. ة ر م ث م شجار األ e. ن و ر اض ح ن و ير د م ال

 

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin haberinde eksiklik vardır?

a. ال ا ع ه ور س ة يق د احل

b. حممد خط مجيل c. ة ري ث ا ك ه نـ آذ م ة ر اه الق d. الدار حديقتها واسعة e. ع ت مم ه م ال ك ري مس

 

 

 

60

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a ط ش م ال ان ن س أ ك ون م ل س م ل ا

2. e ة ر ج الش ق و فـ ور ف ص الع

3. d م ل ع ب ال حي ب ال الط .

4. c اه بـ اج ي و د ؤ تـ ء ال جن

5. b د خط مجيل حمم

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

ذو.haberdir .الله ذو فضل على المؤمنني

أحق .haberdir .الله أحق أن ختشوه أعلم kelimeleri haberdir . يضل عن سبيله وهو أعلم بالمهتدين أعلم من هو

صراط  haberdir .ستقيم هذا صراط م أمة  haberdir .تلك أمة يـوم  haberdir .ينفع الصادقني صدقـهم  هذا يـوم

أشهر haberdir .علومات احلج أشهر م إله  haberdir .إهلكم إله واحد

ر ل واآلخرة ر .haberdir من اتـقى خيـ   خيـ Sıra Sizde 2

ذوين أأن قلت .ile başlayan cümle haberdir .وأمي إلـهني من دون الله  ت قلت للناس اخت

   حيب .ile başlayan cümle haberdir .والله حيب المحسنني

 .ن الله نـفعا فريضة م  اؤكم ال تدرون أيـهم أقـرب لكم ن آبآؤكم وأبـ

.ile başlayan cümle haberdir ال تدرون

 .وأكثـرهم ال يـعقلون

.cümlesi haberdir ال يـعقلون

 .حولني كاملني  والوالدات يـرضعن أوالدهن

 

 

 

61

.fiiliyle başlayan cümle haberdir يـرضعن

 .تلك الرسل فضلنا بـعضهم على بـعض

.ile başlayan cümle haberdir فضلنا

 .ن نـرزقكم وإياهم حن

.ile başlayan cümle haberdir نـرزقكم

 .من بالله واليـوم اآلخرمنكم يـؤ  ذلك يوعظ به من كان

.ile başlayan cümle haberdir يوعظ

 .بأنفسهن ثالثة قـروء  والمطلقات يـتـربصن

.ile başlayan cümle haberdir يـتـربصن

عثـهم الله  .والموتى يـبـ

عثـهم .ile başlayan cümle haberdir يـبـ

مع حزنا أال جيدوا ما ينفقون أ و  .عيـنـهم تفيض من الد

.ile başlayan cümle haberdir تفيض

 .البـلد الطيب خيرج نـباته بإذن ربه

 .ile başlayan cümle haberdir خيرج Sıra Sizde 3

 .الله مع الصابرين

ع م  zarf, şibh-i cümle olarak haberdir.

عم الله عليهم يقني والشهداء م  أولـئك مع الذين أنـ ن النبيني والصد .والصاحلني

.zarf, şibh-i cümle olarak haberdir مع

 .اتـقوا فـوقـهم يـوم القيامة  الذين

ق فـو  zarf, şibh-i cümle olarak haberdir.

 .أسفل منكم  الركب

.zarf, şibh-i cümle olarak haberdir أسفل

 .فهي كاحلجارة أو أشد قسوة

 

 

 

62

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle كاحلجارة olarak haberdir.

 .أنت فيهم

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle olarak فيهم haberdir.

 .هـذا لشركآئنا

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle لشركآئناolarak haberdir.

 .فال لله والرسول األنـ

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle olarak لله haberdir.

.بك من ر  احلق

بك من ر   harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle olarak haberdir. 

 .والعاقبة للمتقني

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle للمتقني olarak haberdir.

يا نـ  .أنتم بالعدوة الد

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle بالعدوة olarak haberdir.

 .ذلك الفضل من الله

harf-i cer mecrûruyla birlikte şibn-i cümle من الله olarak haberdir.

Yararlanılan Kaynaklar

el-Galâyînî, M (1982) Câmi’u’d-durûsi’l-arabiyye, Beyrut.

Sezer, İsmail Hakkı ve diğerleri (2009) Anlatımlı Arapça, Konya.

 

 

 

63

 

 

 

64

 

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• İsm-i mevsûlleri mânâlarına göre gruplandırabilecek,

• Sıla cümlesini ve çeşitlerini tanıyabilecek,

• Âid zamirini belirleyebilecek,

• İsm-i mevsûllerde mebni – mu‘rab ayırımını yapabilecek,

• İsm-i mevsûllerin cümlenin hangi ögesi olduğunu belirleyebileceksiniz.  

Anahtar Kavramlar

• İsm-i mevsûl

• Sıla cümlesi

• Âid zamiri

• Hâs ism-i mevsûl

• Müşterek ism-i mevsûl  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Metin içerisinde geçen mânâsını bilmediğiniz kelimeler için Arapça-Türkçe sözlüğe başvurunuz.

• İlahiyat Önlisans Programı Arapça 1 kitabından Cinsiyet Yönünden İsimler ve Sayı Yönünden İsimler ünitelerini tekrar gözden geçiriniz.

• Mehmet Maksudoğlu’nun Arapça Dilbilgisi adlı kitabından İsm-i Mevsûl konusunu okuyunuz.

 

 

 

65

GİRİŞ

İsm-i mevsûl, peşinden gelen cümleyi öncesindeki cümle ya da kelimeye bağlayan lafızdır. Türkçedeki karşılığı ise ilgi zamiridir. Tek başına bir anlam ifade etmeyen ism-i mevsûl, ancak kendisinden sonra bulunan ve sıla cümlesi adı verilen cümleyle birlikte bir mânâ kazanmaktadır. Ayrıca bu sıla cümlesinde ism-i mevsûle uygun olarak gelen ve âid zamiri adı verilen bir zamir bulunmaktadır. Meselâ األستاذ الذي أحبه "Sevdiğim hoca" ifadesinde الذي lafzı ism-i mevsûl, أحبه sıla cümlesi ve أحب fiiline bitişmiş olan ـه zamiri de âid zamiridir.

Türkçede bu ism-i mevsûl+sıla cümlesi+âid zamiri toplamının karşılığı ise ortaç terimidir. Bazı kaynaklarda sıfat-fiil terimiyle de ifade edilen ortaçlar, fiil kök veya gövdelerinden yapım ekleriyle türetilmiş sıfatlardır: “Tanı” kökünden “tanıdık” denmesi gibi. Bunlar “-en, -ecek, -esi, -dık, -miş, -r, mez” ekleriyle türetilirler. Ortaçlar, ismi nitelemesi yönünden sıfat; özne, nesne ve tümleç alması yönünden de fiil sayılan (fiilimsi) kelimelerdir. Meselâ kitap okuyan çocuk ifadesinde ortaç olan okuyan lafzı, fiil gibi nesne olarak kitap, özne olarak da çocuk kelimesini alırken, diğer taraftan sıfat olarak da çocuk kelimesini nitelemiştir.

Bu örnekte de görüldüğü gibi Türkçede ortaç, Arapçadaki karşılığının aksine tek bir kelimeden oluşur. Ayrıca Türkçede ortaç, nitelediği isimden önce gelirken Arapçada ise ism-i mevsûl ve sılası dâima nitelediği isimden sonra gelir. Bunun yanında Türkçedeki bütün ortaçlar değil de bunların bir kısmı ism-i mevsûl ve sıla cümlesinin karşılığıdır. Bu nedenle ism-i mevsûl ve sıla cümlesi Türkçeye genellikle ortaçlarla tercüme edilir. Ancak ortaçların her zaman ism-i mevsûl ve sıla ile birlikte Arapçaya tercüme edilmesi mümkün değildir. Meselâ yukarıdaki örnek "Sevdiğim bir hoca" şeklinde ifade edilse, bunun Arapça karşılığı ism-i mevsûl ve sıla cümlesiyle değil, nekra bir isim ve peşinden gelen sıfat cümlesiyle " أستاذ أحبه" şeklinde olur. Yine “Oturan bir öğrenci” dense bunun Arapça karşılığı da " طالب جالس" şeklinde sıfat tamlamasıyla elde edilir.

İsm-i mevsûllerin Türkçedeki ortaçlarla olan ortak ve farklı yönleriyle ilgili olarak http://www.doguedebiyati.com/nusha/07/008isler.doc internet adresin-den Emrullah İşler'e ait "Arapça ve Türkçede Ortaçlar – Karşıtsal Çözümleme –" isimli makaleye başvurabilirsiniz.

İsm-i Mevsûl

االسم الموصول

 

 

 

66

OKUMA PARÇASI

أسريت

:طلب األستاذ من خالد أن يـتحدث عن أسرته، فقال. البتدائية خالد تلميذ باملدرسة ا

فأيب هو الذي يـتـعب من أجلنا، وأمي هي اليت تـرعى البيت . أسريت صغرية العدد ولكنـها سعيدة كما أن أخيت . ريان حسن وحسني مها اللذان يساعدانين يف فـهم الدرس وأخواي الكب . وتـعمل على راحتنا

ويسكن جبوارنا أعمامي الذين . خدجية وعائشة مها اللتان تـنصران أمي يف إعداد الطعام وتـنظيف البـيت ينية حيبونـنا وهذا . كثريا، ولكن عمايت وخااليت الاليت يقمن يف مدن أخرى حيضرن إىل منزلنا يف األعياد الد

ب بـني أفـراد أسرتنا .االجتماع العائلي يزيد احل

ا، وتشكر اهللا مبا رزقـها من فضله وكرمه وتـفرح أسريت مبن يأيت وهلذا تعيش يف سعادة تامة . لزيار .واحلمد هللا

)43 ص 2القواعد العربية امليسرة ج : بتصرف من (

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları yukarıdaki okuma parçasına göre cevaplandırınız.

أين يدرس خالد؟ 1.

ماذا طلب األستاذ منه؟ 2.

هل حتدث خالد عن أسرته؟ 3.

أ أسرة خالد كبرية العدد؟ 4.

عب من أجل األسرة؟ 5. من الذي يـتـ

فـهم الدرس؟من يساعد خالدا يف 6.

ماذا تـفعل خدجية وعائشة يف األسرة؟ 7.

ة أم خالد يف األسرة؟ 8. ما مهم

أين يسكن أعمام خالد؟ 9.

لماذا تعيش أسرته يف سعادة تامة؟ 10.

2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını parantez içindeki kelimeler arasından seçiniz.

)تـقدم، أعضاء، أراد، يـنصران، أقسام، يقيم، تسعد، يـتكلم، عاد، عمات (

. عن أسرته يـتحدث طلب األستاذ من خالد أن 1.

 

 

 

67

. خالدا يف فـهم الدرس يساعدان حسني حسن و 2.

. إىل منزلنا عمايت وخااليت حتضر 3.

راد األسرة 4. ب بـني أفـ .تزيد زيارة عمايت وخااليت احل

.ريا جبوارنا أعمامي الذين حيبون أيب كث يسكن 5.

. يقمن يف مدن أخرىأخوات أيب 6.

اتـفرح 7. . أسريت مبن يأيت لزيار 3. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını parantez

içindeki kelimeler arasından seçiniz.

يلة ( رك، تكفر، متوت، تدع، يسرتيح،كبرية، تعيسة تـلوثان، يكرهون، مج )، تـتـ

. العدد صغرية أسريت 1.

.سعيدة لكنـها أسريت صغرية العدد 2.

. أيب كثرياحيبون أعمامي الذين جبوارنايسكن 3.

.ة تـنظفان البـيت خدجية وعائش 4.

. من أجلنايـتـعب أيب 5.

. أسريت مبا رزقـها اهللا من فضله تشكر 6.

. أسريت يف سعادة تامة تعيش 7.

DİL BİLGİSİ

İSM-İ MEVSÛL

İsm-i mevsûl, tek başına bir anlamı olmayan, ancak kendisinden sonra gelen cümleyle birlikte bir mânâ ifade eden marife isimdir. İsm-i mevsûl genelde marife bir isimden sonra onun sıfatı olarak gelir. Ancak cümlenin bir ögesi olarak mübteda, haber, fâil, mef'ûl vb. bir konumda da gelebilir.

İsm-i mevsûller hâs ve müşterek olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Hâs İsm-i Mevsûl

Müzekker ve müennesi, tekil ve çoğulu için ayrı ayrı lafzı bulunan ism-i mevsûle hâs ism-i mevsûl denir. Bunlara özel ism-i mevsûller de denebilir. Bunlar, cümlenin bir ögesi olarak gelebildikleri gibi, cümledeki marife bir ögenin sıfatı olarak da gelebilirler. Bu durumda ism-i mevsûl, öncesindeki isme, hem müzekkerlik – müenneslik hem de sayı bakımından uyar.

 

 

 

68

Çoğul اجلمع

(Mebnî)

İkil

المثـىن (Mu‘rab)

Tekil

المفرد (Mebnî)

الذي اللذين / ذان الل الذين Müzekker املذكر

اليت اللتـني / اللتان الاليت، اللوايت، الالئيMüennes املؤنث

.Bu ism-i mevsûl tekil müzekker isim için kullanılır: الذي

ة رأيت الطالب الذي ذهب إىل المكتب .

Kütüphaneye giden öğrenciyi gördüm.

Aslında burada iki ayrı cümle bulunmaktadır. Birincisi رأيت الطالب “Öğrenciyi gördüm”, ikincisi ise الطالب ذهب إىل المكتبة “Öğrenci kütüphaneye gitti” cümlesidir. İsm-i mevsûl bu cümleleri birbirine bağlamış ve kendisi kelimesinin harekesi الطالب kelimesinin sıfatı olmuştur. Mef’ûl olan الطالبüstün olmasına rağmen, onun sıfatı olan الذي ism-i mevsûlünün harekesinde bir değişiklik olmamıştır. Çünkü mebnîdir. Ref, nasb ya da cer hâlinde harf veya harekesinde herhangi bir değişiklik olmaz. Oysa normalde sıfatların murab olduğunda öncesindeki isme hareke yönünden uyması gerekir.

ان اللذ :Bu ism-i mevsûl, tesniye (ikil) müzekker isim için kullanılır. Bunların

i‘râbı diğer ikil kelimeler gibidir, yani mebnî değil, murabdırlar. Ref hâli .şeklinde yâ iledir اللذين şeklinde elifle, nasb ve cer hâli ise اللذان

إىل الكلية عاد الطالبان اللذان ذهبا . Fakülteye giden iki öğrenci döndü.

Bu cümlede ism-i mevsûl fâil olan الطالبان kelimesinin sıfatı olarak gelmiştir. Fâil ref konumunda olduğu için, ism-i mevsûl de onun sıfatı olarak .ile ref konumunda gelmiştir (ا) şeklinde elif اللذان

إىل الكلية رأيت الطالبـني اللذين ذهبا . Fakülteye giden iki öğrenciyi gördüm.

Bu cümlede ise ism-i mevsûl mef’ûl olan الطالبـني kelimesinin sıfatı olarak gelmiştir. Mef‘ûl nasb konumunda olduğu için, ism-i mevsûl de onun sıfatı olarak اللذين şeklinde nasb konumunda gelmiştir.

إىل الكلية الطالبـني اللذين ذهباسلمت على . Fakülteye giden iki öğrenciye selam verdim.

 

 

 

69

Bu cümlede ise ism-i mevsûl على harfi cerri ile mecrûr olan الطالبـني kelimesinin sıfatı olarak gelmiştir. İsm-i mevsûl de onun sıfatı olarak ين اللذ şeklinde cer konumunda gelmiştir.

de الذين .Bu ism-i mevsûl ise çoğul müzekker isim için kullanılır :الذين

mebnîdir Cümlede hangi konumda bulunursa bulunsun harf veya harekesinde herhangi bir değişiklik olmaz.

Giden öğrencileri gördüm . ذهبوارأيت الطالب الذين

.Bu ism-i mevsûl tekil müennes isim için kullanılır ve mebnîdir: اليت

.Giden (kız) öğrenciyi gördüm .رأيت الطالبة اليت ذهبت

ان ت الل :Bu ism-i mevsûl ikil müennes isim için kullanılır. İ‘rab yönünden

aynen اللذان ism-i mevsûlü gibidir.

.Giden iki (kız) öğrenci döndü .عادت الطالبتان اللتان ذهبتا

.Giden iki (kız) öğrenciyi gördüm .رأيت الطالبتـني اللتـني ذهبتا

إىل الكلية تاسلمت على الطالبتـني اللتـني ذهب . Fakülteye giden iki (kız) öğrenciye selam

verdim.

.Bu ism-i mevsûl ise çoğul müennes isim için kullanılır ve mebnîdir :الاليت

.Giden (kız) öğrencileri gördüm .رأيت الطالبات الاليت ذهنب

Hâs İsm-i Mevsûlün Cümlenin Bir Ögesi Olması:

Yukarıda da ifade edildiği gibi hâs ism-i mevsûller mübtedâ, haber, fâil, mef'ûl vb. bir şekilde cümlenin bir ögesi olarak da gelebilirler.

Mübteda oluşu:

.Ödülü kazanan Kerim’dir .الذي نال اجلائزة كرمي

Bu bir isim cümlesidir. İsm-i mevsûl mübtedâ, كرمي lafzı da haberidir. نال .kısmı ise ism-i mevsûlün sıla cümlesidir اجلائزة

Haber Oluşu

.Evle ilgilenen annemdir .أمي هي اليت تـرعى البـيت

Burada ise أمي lafzı mübtedâ, ism-i mevsûl ise haberidir. هي ise fasıl zamiri, تـرعى البـيت kısmı ise sıla cümlesidir.

 

 

 

70

Fâil Oluşu

.Sınavda başarılı olan geldi .وصل الذي جنح يف االمتحان

Bu cümlede ise ism-i mevsûl وصلfiilinin fâilidir.

Mef’ûl Oluşu

المؤمتر رأيت الذين يشرتكون يف . Kongreye katılanları gördüm.

Burada ise ism-i mevsûl رأيت fiilinin mef’ûlüdür.

Cümledeki bir Ögenin Sıfatı Olması

Yukarıda da belirtildiği gibi hâs ism-i mevsûller cümlenin ögelerinin sıfatı olarak da gelebilirler. Bu durumda niteledikleri isme sayı ve müzekkerlik-müenneslik bakımından uyarlar.

Mübtedanın Sıfatı

.الطالب الذي جنح يف االمتحان حسن

Sınavda başarılı olan öğrenci Hasan'dır.

Haberin Sıfatı

.هذا هو الطالب الذي جنح يف االمتحان

Bu, sınavda başarılı olan öğrencidir.

Fâilin Sıfatı

.وصل الطالب الذي جنح يف االمتحان

Sınavda başarılı olan öğrenci geldi.

Mef'ûlün Sıfatı

.رأيت الطالب الذي جنح يف االمتحان

Sınavda başarılı olan öğrenciyi gördüm.

İkil (müsennâ) olanlar hariç bütün ism-i mevsûller mebnîdir. İkil olanlar ise mu‘rabdır. Verilen örneklerde de görüldüğü üzere, diğer ikil lafızlarda olduğu gibi bunların da ref hâli elif’le ( )nasb ve cer hâli ise yâ iledir ,( اللتان –اللذان اللذين

Ayrıca ikillerle müennes çoğul için kullanılan ism-i mevsûller çift . ( اللتـني –lâm’la yazılırken, diğerleri tek lâm’la yazılır.

 

 

 

71

Yukarıda verilen örnek cümleler ışığında siz de aşağıdaki cümlelerdeki ism-i mevsûllerin ikil ve çoğul hâllerini, gerekli değişiklikleri yaparak yazınız

Kur’ân-ı Kerîm okuyan (erkek) çocuğu gördüm .رأيت الطفل الذي يـقرأ القرآن الكرمي

Arkadaşına yardım eden kızı gördüm .رأيت البنت اليت تـنصر صديقتـها

2. Müşterek İsm-i Mevsûl

Müzekker ve müennesi, tekil ve çoğulu için ayrı ayrı lafzı bulunmayıp hepsi için ortak kullanılan ism-i mevsûle müşterek ism-i mevsûl denir. Bunlara genel ya da ortak ism-i mevsûller de denebilir. Bunların başlıcaları iki tanedir: من ve ما. Her ikisi de mebnîdir yani ref‘, nasb ve cer durumlarında şekilleri, yapıları değişmez. Müşterek ism-i mevsûller, hâs olanlardan farklı olarak sadece cümlenin bir ögesi olarak gelebilirler.

: من

Bu ism-i mevsûl akıllılar için kullanılır. Mebnî olduğu için ref, nasb ya da cer konumu aynıdır.

Ref konumu:

.Kur’ân-ı Kerim’i ezberleyen geldi .جاء من حفظ القرآن الكرمي

Burada ism-i mevsûl جاء fiilinin fâili olarak ref konumunda gelmiştir.

Nasb konumu:

.Kur’ân-ı Kerim’i ezberleyeni gördüm .رأيت من حفظ القرآن الكرمي

Burada ise ism-i mevsûl رأيت fiilinin mef’ûlü olarak nasb konumunda gelmiştir.

Cer konumu:

.Kur’ân-ı Kerim’i ezberleyene uğradım .مررت مبن حفظ القرآن الكرمي

Burada ise ism-i mevsûlün başında بـ harfi cerri gelmiştir. Harfi cerler normalde murab bir ismin başına geldiğinde son harekesini esre yapmaktadır. Ancak من ism-i mevsûlü mebnî olduğu için, harfi cerden dolayı son harekesinde herhangi bir değişiklik meydana gelmemiştir.

Aşağıdaki cümlelerde ise ism-i mevsûl ref konumunda tekil-çoğul, müennes-müzekker için ortak olarak kullanılmıştır.

.Allah’a kulluk eden kurtuldu (Erkek) .جنا من عبد اهللا

اهللا واجنا من عبد . Allah’a kulluk edenler kurtuldu (Erkek).

 

 

 

72

اهللا ت من عبد ت جن . Allah’a kulluk eden kurtuldu (Bayan).

اهللا ن من عبد ت جن . Allah’a kulluk edenler kurtuldu (Bayan).

: ما

Bu ism-i mevsûl ise akılsızlar için kullanılır ve bu da mebnîdir

.Adam yapmadığını söylüyor .يـقول الرجل ما ال يـفعله

.Mahmut gördüğünü anlattı .حكى حممود ما شاهده Cümlenin Bir Ögesi Olması Mübteda Oluşu

.Söylediğim doğrudur .ما قـلته هو الصواب

Burada ism-i mevsûl mübtedâ olarak ref konumunda gelmiştir. الصواب lafzı da haberidir. Haber Oluşu

ن لسانه ويده املسلم من سلم المسلمون م .

Müslüman diğer Müslümanların dilinden ve elinden güvende olduğu kimsedir.

Burada ise املسلم lafzı mübtedâ, ism-i mevsûl de onun haberidir. Fâil Oluşu

م من حصل على اجلائزة .Ödülü kazanan öne çıktı .تـقد

Mef‘ûl Oluşu

.Bana yardım edene teşekkür ettim .شكرت من نصرين

İsm-i mevsûllerin cümlenin bir ögesi ya da sıfat olarak kullanılmasıyla ilgili örnekler için İ. Güler - H. Günday - Ş. Şahin'in Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi) kitabına bakınız. Müşterek ism-i mevsûllerden من akıllılar, ما da akılsızlar ve cansız varlıkları belirtmek için kullanılırken, hâs ism-i mevsûllerin tekil ve ikilleri hem akıllılar hem de akılsızlar için ortak kullanılır.

 

 

 

73

تـها .Satın aldığım kitabı okudum .قـرأت الكتاب الذي اشتـريـ

تـهما .Satın aldığım iki kitabı okudum .قـرأت الكتابـني اللذين اشتـريـ

يلة تـها مج .Gördüğüm bahçeler güzeldir .احلدائق اليت رأيـ

يلتان تـهما مج .Gördüğüm iki bahçe güzeldir .احلديقتان اللتان رأيـ

.Tanıdığım öğrenci geldi .وصل الطالب الذي أعرفه

.Tanıdığım iki öğrenci geldi .وصل الطالبان اللذان أعرفـهما

.Tanıdığım (kız) öğrenci geldi .وصلت الطالبة اليت أعرفـها

فـهماوصلت الطالبتان اللتان أعر . Tanıdığım iki (kız) öğrenci geldi.

Yukarıda geçen cümlelerde, hâs ism-i mevsûl ilk dördünde akılsızlar için, son dördünde ise akıllılar için kullanılmıştır.

3. Sıla Cümlesi

İsm-i mevsûlden sonra gelen cümleye sıla cümlesi denir. Sıla cümlesi ism-i mevsûlün ayrılmaz bir parçasıdır ve dâima ism-i mevsûlden sonra yer alır. Sıla cümlesiz kullanılan ism-i mevsûl herhangi bir mânâ ifade etmemektedir. Meselâ جاء الذي dense bu ifade noksandır, bunu جاء الذي كتب الدرس”Dersi yazan geldi.” şeklinde tamamladığımızda mânâ da tamam olmaktadır.

Sıla cümlesi de isim cümlesi, fiil cümlesi ve şibhi cümle olarak üç şekilde gelebilir. Fiil Cümlesi

ته .Gördüğüm adam gitti .ذهب الرجل الذي رأيـ

İsim Cümlesi

.Babası âlim olan çocuk geldi .جاء الولد الذي أ بوه عامل

Şibhi Cümle

.Yanındaki genci tanıdım .عرفت الشاب الذي عندك

Yukarıda verilen örnekler ışığında siz de aşağıdaki cümlelerdeki sıla cümlesini ve türünü tespit ediniz.

لعجوز اليت تـعمل يف البستان نصرت المرأة ا . Bahçede çalışan yaşlı kadına yardım ettim.

.Hastanedeki arkadaşı ziyaret ettim .زرت الصديق الذي يف المستشفى

.Güzel ahlâklı insanı severim .أحب اإلنسان الذي خلقه حسن

 

 

 

74

Sıla cümleleri ism-i mevsûlleriyle birlikte Türkçe'ye genelde -en, -ecek, -miş, -diği ekleri alarak çevirilir. Bu yönüyle Türkçedeki bazı ortaçlara benzemektedirler.

ته علي .Gördüğüm Ali'dir  .الذي رأيـ

Bana verdiğin kitabı okudum  .قـرأت الكتاب الذي أعطيتين

.Bana yardım eden kız çocuğuna teşekkür ettim  .شكرت الطفلة اليت ساعدتين

4. Âid Zamiri

Sıla cümlesinde bulunup onu ism-i mevsûle bağlayan zamire âid zamiri denir. Bu zamir, ism-i mevsûle uygun olarak, gizli ya da açık bir şekilde gelebilir. Fiillerin çekiminde yer alan merfû muttasıl zamirlerle müstetir olanlar da âid zamiri olarak gelmektedir.

.İsmi Ali olan hoca geldi .حضر األستاذ الذي امسه علي

.Gönderdiğin kitabı okudum .قـرأت الكتاب الذي أرسلته

.وصل الطالب الذي نصر المرأة العجوز

Yaşlı kadına yardım eden öğrenci geldi.

.وصل الطالبان اللذان نصرا المرأة العجوز

Yaşlı kadına yardım eden iki öğrenci geldi.

.وصل الطالب الذين نصروا المرأة العجوز

Yaşlı kadına yardım eden öğrenciler geldiler.

.وصلت الطالبة اليت نصرت المرأة العجوز

Yaşlı kadına yardım eden (kız) öğrenci geldi.

.وصلت الطالبات االاليت نصرن المرأ ة العجوز

Yaşlı kadına yardım eden (kız) öğrenciler geldi.

Yukarıdaki cümlelerden birincisinde âid zamiri, altı çizili olan امسه kelimesinde muzâfun ileyh olan ـه zamiridir. İsm-i mevsûl, müzekker ve tekil olduğu için zamir de ona uygun olarak gelmiştir.

İkinci cümlede أرسلته fiilinin mef'ûlü olarak ona bitişmiş olan ـه âid zamiridir.

Geri kalan cümlelerde ise âid zamiri, üçüncü cümlede, نصر fiilinin gizli (müstetir) fâili olan هو zamiri, dördüncüde merfû muttasıl zamir olan tensiye (ikil) elifi (ا), beşincide cemi vâvı (و), altıncıda gizli هي zamiri ve yedincide de nûn-u nisve (cem-i müennes) (ن) dir.

 

 

 

75

Merfû muttasıl zamirler hakkında ayrıntılı bilgi için AÖF İlahiyat Önlisans Programı Arapça II kitabından "Zamirler" ünitesine bakınız. Yukarıda verilen örnek cümleler ışığında siz de aşağıdaki cümlelerde geçen âid zamirlerini tespit ediniz.

.Aradığım kitabı buldum .وجدت الكتاب الذي طلبته

.İmtihanda başarılı olan öğrenci sevindi .فرحت الطالبة اليت جنحت يف االمتحان

İsm-i mevsûle dair örnekler için http://www.onlinearabic.net ve www.schoolarabia.net adreslerine başvurabilirsiniz.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki cümlede geçen ism-i mevsûlü parantez içinde verilenlerle değiştirerek cümleyi buna göre yeniden yazınız.

. جاء المدرس الذي علمنا اللغة العربية

) ...............................اللذان ( 1.

...........) ....................الذين ( 2.

).................................اليت ( 3.

) ...............................اللتان ( 4.

) ..............................الاليت ( 5. 2. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları hâs ism-i mevsûllerle doldurunuz.

. إىل السوق ذهب ....... رجع الولد 1.

.تـلعب يف احلديقة ...... وصلت البنت 2.

.جنحا يف مسابقة الشعر ...... حضر الفتـيان 3.

ر ...... رأيت النساء 4. .فـعلن اخليـ

.يـعملون يف احلديقة ...... سلمت على العمال 5.

ا...... تلك هي الفتاة 6. .تـفوقت على زميال

.عاجلن أمي...... شكرت الطبيبات 7.

.تـنظمان الرحلة ....... هاتان مها الطالبتان 8.

تـهما...... قـرأت الكتابـني 9. .اشتـريـ

.فـقدتا لعبتـهما...... تان بكت الطفل 10.

 

 

 

76

3. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları من veya ما ism-i mevsûlüyle doldurunuz.

.اجتـهد يف دروسه ..... فاز 1.

.تـفعله ..... أفـعل 2.

.كتبته ...... قـرأت 3.

.أعرفه ..... وصل 4.

.نصرين ..... ت شكر 5.

.فـعلتموه ..... سرين 6.

.جيلس يف احلديقة ...... رأيت 7.

فد و ..... 8. .عند اهللا باق .... عندكم يـنـ

.تريده ..... سأحضر لك 9.

ر الناس 10. فع الناس ..... خيـ .يـنـ

4. Aşağıdaki cümlelerde geçen ism-i mevsûllerin cümledeki görevini, örnekteki gibi, tespit ediniz.

ر : املثال .صفة للمفعول .شاهدت المرأتـني اللتـني تـفعالن اخليـ

............. . سافـر المهندس الذي بـىن العمارة إىل بالده 1.

............. .أفـلح الذين اجتـهدوا 2.

............. .رأيت البنت اليت حفظت القرآن الكرمي 3.

بة 4. ............. .جاء من بنته مهذ

............. .نكرم من عندنا 5.

............. .ل كرمي الذي علمين هو رج 6.

............. .أحب أمي اليت ربـتين 7.

5. Aşağıdaki cümlelerde geçen sıla cümlelerinin altını çizip, türünü belirtiniz.

.رأيت ملسلمني الذين يطوفون حول الكعبة 1.

.الاليت قضني العطلة يف القرية عادت الطالبات 2.

.استمعت إىل تـغريد البـلبل الذي على الوردة 3.

 

 

 

77

.بكت الفتاة اليت سعت بـني الصفا والمروة 4.

.خطبت الفتاة اليت خلقها حسن 5.

. ما يريد إن اهللا يـفعل 6.

.هؤالء هن النساء الاليت يشرفن على مجعية اخلري 7.

.جاء من فازوا يف المسابـقة 8.

.عدت المريض الذي يف بـيته 9.

.أرسلت الفىت الذي أبوه جنار إىل المحاضرة 10.

6. Aşağıdaki cümlelerde parantez içinde verilen fiilleri ism-i mevsûle uygun bir şekilde yazınız.

.من املدرسة) خرج(سلمت على املدرسني الذين 1.

.يف احلقل) عمل (استـراح الفالحان اللذان 2.

.تبةإىل املك ) يذهب(رأيت الفتيات الاليت 3.

.املسجد ) دخل(سلمت املدرسة على الطالبة اليت 4.

. عن عمل ) يبحث(حضر الشبان الذين 5.

عبان ) جيلس(النجاران اللذان 6. .حتت الشجرة متـ

.الطعام ) طبخ(شكرنا املرأتني اللتني 7.

.ىل الفندق إ) وصل(نام الضيوف الذين 8.

.الطعام مها زينب وعائشة) أكل(البنتان اللتان 9.

.أخي) فحص(شكرت الطبيب الذي 10. 7. Aşağıdaki cümlelerdeki âid zamirlerini tespit edip, açık olanların

altını çiziniz.

.أخذت القصة اليت قـرأتـها 1.

.ولد الذي أكرمته ذهب ال 2.

.رأيت المعلمة اليت أخذت اجلائزة 3.

تـها 4. .كويت القمصان اليت اشتـريـ

.أحب الناس الذين يسعون يف اخلري 5.

.حتب األم البنت اليت تساعدها يف البـيت 6.

 

 

 

78

.هذا هو الشاب الذي يشرف على الرحلة 7.

.سلمت على الطبيب الذي فحصين 8.

.السيارة اليت مرت سريعة 9.

.وصل الرجال الذين أكرموين 10. 8. Aşağıda parantez içinde verilen kelimelerin tamamını kullanarak

anlamlı birer cümle oluşturunuz.

)املدير، شكر، يف، الذين، الطالب، االمتحان، جنحوا( 1.....................................................................

)إبراهيم، الصواب، يـقوله، ما، هو( 2.......................................... .....

)من، أعرف، التقرير، كتب، هذا( 3..............................................

)شرطي املرور، السائقني، خالفا، اللذين، عاقب، إشارة املرور( 4...............................................................................

) ستـقبـلنا، الذي، الوزير، من، إستانبول، وصلا( 5..............................................................

)أمسكت، مبن، هذا، قـتل، الرجل، الشرطة( 6............................................................

)ها، اجلديدة، اليت، هي، سليمانالرواية، هذه، ألف ( 7.....................................................................

قذ، صديقي، من، من، الغرق( 8. ).شكرت، أنـ..........................................................

)شاء اهللاسأحضر، ما، لك، تريده، إن ( 9....................................................

)سلمت، لزيارتنا، اللذين، السائحني، على، وصال،( 10.....................................................................

9. Aşağıdaki cümleleri birbiriyle eşleştiriniz.

.سرقوا أموال الناس و المهندس الذيهذا ه 1.

.سافـرن إىل إستانـبول هذه هي الطبيبة اليت 2.

 

 

 

79

قرة أمسكت الشرطة بالرجال الذين 3. .وصل من أنـ

تـهما عادت الممرضات الاليت 4. .اشتـريـ

بـها المرضى هاتان مها اهلديـتان اللتان 5. .حي

.أرسلهم اهللا هذا هو القلم الذي 6.

.يـعمالن يف احلقل هذه هي الكتب اليت 7.

تـها وصل العامالن اللذان 8. .اشتـريـ

ته إيل ب الذين جنح الطال 9. .أهديـ

.اجتـهدوا يف دروسهم آمنت باألنبياء الذين 10. 10. Aşağıdaki cümleleri örnekte olduğu gibi uygun bir ism-i mevsûlle

birleştiriniz.

.الطالب أخذ اجلائزة -. رأيت الطالب : املثال

. رأيت الطالب الذي أخذ اجلائزة

.اهللا خلق السماوات واألرض -. آمنت باهللا 1.

............................................

.المهندسان بـنـيا العمارة -. سافـر المهندسان 2.

......................... ...................

.الوردة لونـها أبـيض -. اشتـريت الوردة 3.

............................................

.كتبت القصيدتـني - .قـرات القصيدتـني 4.

............................................

. املوظفات يـعملن يف الوزارة -. ير الموظفات شكر الوز 5.

..................................................

.الزهرة يف احلديقة - .قطفت الزهرة 6.

..................................................

.بنت أحسنت إىل الفقراء ال . حضرت البنت 7.

..................................................

.الطالب جنحوا . كافأت الطالب 8.

 

 

 

80

.........................................

.البنت تـنظف البـيت .األم حتب البنت 9.

........... .............................

.األطفال لعبوا كرة القدم تعب األطفال 10.

.............................................. 11. Aşağıdaki âyet-i kerîmelerde geçen ism-i mevsûlleri ve türünü tespit

ediniz.

)93النحل (دي من يشاء ﴾ ﴿ يضل من يشاء ويـه 1.

)10احلشر ( ﴿ربـنا اغفر لنا و إلخواننا الذين سبـقونا باإلميان﴾ 2.

)2-1 ؤمنونامل( م خاشعون﴾الذين هم يف صال . قد أفـلح المؤمنون ﴿ 3.

)2رون الكاف( ﴿ ال أعبد ما تـعبدون ﴾ 4.

)2التغابن ( ﴿ هو الذي خلقكم ﴾ 5.

)9 بقرةال( ﴾خيادعون الله والذين آمنوا ﴿ 6.

)14 بقرةال( ﴾وإذا لقوا الذين آمنوا قالوا آمنا ﴿ 7.

)22حزاب األ( ﴾هذا ما وعدنا الله ورسوله ﴿ 8.

)68 زمرال( ﴾يف السماوات ومن يف األرض فصعق من ﴿ 9.

)39الرعد ( ﴿ ميحو الله ما يشاء ويـثبت ﴾ 10. 12. Aşağıdaki Türkçe cümlenin en uygun Arapça karşılığını tespit ediniz.

“Konferansı dinleyen öğrenciler evlerine döndüler."

.A معاد الطالب .الذين اشرتكوا يف احملاضرة إىل بيو

.B رجع الطالب الذي استمع إىل احملاضرة إىل بيوته .

.C م .رجع الطالب الذين استمعوا إىل احملاضرة إىل بيو

.D م .يرجع الطالب الذين استمعوا إىل احملاضرة إىل بيو

.E ر إىل بالدهمعاد الطالب الذين اشرتكوا يف املؤمت.

13. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

.سلمت على الطالب الذي ينتظر احلافلة يف املوقف

 

 

 

81

A. Durakta otobüs bekleyen öğrenciye selam vereceğim.

B. Durakta otobüs bekleyen öğretmene selam verdim.

C. Yolda otobüs bekleyen öğrenciye selam verdim.

D. Caddede otobüs bekleyen gence selam verdim.

E. Durakta otobüs bekleyen öğrenciye selam verdim. 14. Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.

1. Bahçede oynayan çocuklar yoruldular.

2. Sevdiğim arkadaşa ikramda bulunurum.

3. İşini iyi yapan insandan Allah razı olur.

4. Hastanede çalışan iki doktor gitti.

5. Camileri ziyaret eden turistleri gördüm.

6. Yemeği yiyen iki kız çocuğu geldi.

7. Derslerine çalışan öğrenciler başardılar.

8. Oyuncaklarını kaybeden kızlar ağladılar.

9. Tanıdığım arkadaşlar terbiyelidirler.

10. Hasta kadına yardım eden çocuğa teşekkür ettim. Kelimeler ve Deyimler

Beyaz: بيض ) ج(أبـيض باتا - يـثبت –أثـبت Sabit bıraktı: إثـ

Toplantı: ت اجتماعا) ج (اجتماع

Sevdi: إحبابا –ب حي –أحب İyilik yaptı, ihsanda bulundu: إحسانا إىل – حيسن –أحسن

Erkek kardeş: إخوة ، إخوان ) ج(أخ Kız kardeş: أخوات ) ج(أخت

İstirahat etti: اسرتاحة - يسرتيح –استـراح Karşıladı: استقباال -ل يستـقب –استـقبل Dinledi, kulak verdiutlu: استماعا إىل – يستمع –استمع Aile: أسر ) ج(أسرة

Yönetti, sorumlu oldu: إشرافا على – يشرف –أشرف Trafik işareti: إشارة املرور

 

 

 

82

Saptırdı: إضالال - يضل –أضل Hazırladı: إعدادا – يعد –أعد

Kurtuldu, felaha erdi: إفالحا - يـفلح –أفـلح İkamet etti, oturdu: إقامة - يقيم –أقام

Yakaladı, tuttu: إمساكا بـ – ميسك –أمسك قذ قاذا من - يـنقذ –أنـ Kurtardı : إنـ Yakınında... : جبوار Ağladı: بكاء - يـبكي –بكى Bina etti, kurdu, dikti: بناء - يـبين –بـىن

ثا – يـتحدث –حتدث Konuştu: حتد

عب –تعب Yoruldu: تـعبا – يـتـ Mutsuz, üzgün: تـعساء ) ج(تعيس Rapor: تـقارير ) ج(تـقرير Üstün oldu, geçti: تـفوقا على – يـتـفوق –تـفوق

Ödül: جوائز ) ج(جائزة Geldi: حضورا – حيضر –حضر Tarla: حقول ) ج(حقل

evlenme teklif etti (Kadına): خطبة - خيطب –خطب Teyze: االت خ ) ج(خالة Aldattı, aldatmaya çalıştı: خمادعة، خداعا – خيادع –خادع Aykırı davrandı, muhalefet etti: خمالفة - خيالف –خالف

Terbiye etti, yetiştirdi: تـربية - يـريب –رىب Yolculuk, tur, seyahat: رحل ) ج(رحلة

Yaya kaldırımı: أرصفة ) ج(رصيف Baktı, gözetti: رعاية – يـرعى –رعى Roman: روايات ) ج(رواية arkadaş (Kız): زميالت ) ج(زميلة

Çiçek: زهرات ) ج(زهرة Artırdı, arttı: زيادة - يزيد –زاد

قا - يسبق –سبق Önce geldi, geçti: سبـ Sevindirdi, mutlu etti: سرورا - يسر –سر

çaldı, hırsızlık yaptı (Birinin malını): سرقة - يسرق –سرق

 

 

 

83

Koştu, hızlı hareket etti, sa‘y yaptı: سعيا - يسعى –سعى Mutlu: سعداء ) ج(سعيد ,İkamet etti Oturdu: سكنا – يسكن –سكن

Turist: سياح ) ج(سائح Şoför: ساقة ، سائق◌ون ) ج(سائق Yardım etti: مساعدة – يساعد –ساعد Yola çıktı, yolculuk yaptı: سفرا – يسافر –سافـر Çarşı, pazar: أسواق ) ج(سوق Polis: شرطة

Trafik polisi: شرطة املرور Gördü: مشاهدة - يشاهد –شاهد Öldü, helak oldu: صعقا، صعقة – يصعق –صعق Misafir. : ضيوف ) ج(ضيف Pişirdi. : طبخا- يطبخ –طبخ Tavaf etti, dolaştı, tur attı: طوافا - يطوف –طاف Yaşlı (özellikle kadın): عجائز، عجز ) ج(عجوز Üye, organ: أعضاء ) ج(عضو Tatil: عطالت، عطل ) ج(عطلة Öğretti: تـعليما - يـعلم –علم Amca: أعمام ) ج(عم

ة Hala: عمات ) ج(عم Aileyle ilgili, aileye ait : عائلي

ziyaret etti (Hastayı): عيادة - يـعود –عاد Bayram : أعياد ) ج (عيد

Yaşadı: عيشا، عيشة – يعيش –عاش بة، عقابا – يـعاقب –عاقب Cezalandırdı: معاقـ Muayene etti, tedavi etti: معاجلة - يـعالج –عاجل

İşçi, çalışan: عمال ) ج(عامل öttü, şakıdı (Kuş): تـغريدا - يـغرد –غرد Boğuldu, suya battı: غرقا يف – يـغرق –غرق يان ) ج(فـىت ية، فتـ Genç (erkek): فتـ

تاة Genç (kız): فـتـيات ) ج(فـ

 

 

 

84

Muayene etti: فحصا -فحص يـ –فحص Kaybetti: فـقدا، فقدانا – يـفقد –فـقد

Otel. : فـنادق ) ج(فـندق Geldi: قدوما - يـقدم –قدم Köy: قـرى ) ج(قـرية

geçirdi (.Tatil vb): قضاء - يـقضي –قضى kopardı, topladı (Çiçek, meyve vb.ni): طوفا قطفا، ق – يـقطف –قطف

Gömlek: قمصان، أقمصة ) ج(قميص Hoşlanmadı, sevmedi: كرها، كراهة – يكره –كره

Futbol: كرة القدم Ütüledi, dağladı: كيا - يكوي –كوى Mükâfat verdi, ödüllendirdi: مكافأة - يكافئ –كافأ Kirletti: تـلويثا - يـلوث –لوث Oynadı: لعبا - يـلعب –لعب Oyuncak: لعب ) ج(لعبة Karşılaştı, yüzyüze geldi, buluştu: لقاء - يـلقى –لقي Renk: ألوان ) ج(لون

Kongre: ات مؤمتر ) ج(مؤمتر Sildi, yok etti, hükmünü kaldırdı: حموا - ميحو –حما

Konferans: حماضرات ) ج(حماضرة İlkokul: املدرسة االبتدائية

Şehir : مدن ) ج (مدينة

Hasta: املرضى ) ج(املريض Hemşire: ممرضات ) ج(ممرضة

için …: من أجل Ev: املنازل ) ج(املنزل

Terbiyeli: مهذب ة Görev: مهام ) ج(مهم Öldü: موتا - ميوت –مات Marangoz: جنارون ) ج(جنار Yardım etti: نصرا - يـنصر –نصر

Temizledi: تـنظيفا – يـنظف –نظف

 

 

 

85

Organize etti, düzenledi: تـنظيما - يـنظم –نظم

فد –نفد Tükendi, bitti: نـفادا - يـنـ

Doğru yolu gösterdi, rehberlik etti: هداية إىل – يـهدي –هدى Terk etti, veda etti: ودعا - يدع –ودع Gül, gül ağacı: ت وردا) ج(وردة Bakanlık: وزارات ) ج(وزارة Bakan: وزراء ) ج(وزير

Vardı, ulaştı, geldi, birleştirdi: وصوال، وصال – يصل –وصل Söz verdi, vâdetti: وعدا - يعد –وعد

Özet

İsm-i mevsûlleri mânâlarına göre gruplandırabilmek.

İsm-i mevsûl, mânâsı peşinden gelen cümleyle açıklanan ve bu cümleyi öncesindeki kelime veya cümleye bağlayan marife bir isimdir.

İsm-i mevsûlller hâs ve müşterek olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Hâs İsm-i Mevsûl

Müzekker ve müennesi, tekil ve çoğulu için ayrı ayrı lafzı bulunan ism-i mevsûle hâs ism-i mevsûl denir. Bunlara özel ism-i mevsûller de denebilir.

Çoğul

اجلمع(Mebnî)

İkil

المثـىن (Mu‘rab)

Tekil

المفرد (Mebnî)

الذي اللذين / اللذان الذين Müzekker

املذكر

اليت اللتـني / اللتان الاليت، اللوايت، الالئيMüennes

املؤنث Bu tür ism-i mevsûller, marife bir ismin sıfatı olarak gelmişse ona, hem teklik - çokluk hem de müzekkerlik-müenneslik bakımından uyar.

.Başarılı öğretmeni gördüm . جنح يالذ رأيت املدرس

.Başarılı öğretmenleri gördüm . جنحواالذين رأيت املدرسني

 

 

 

86

.Başarılı (bayan) öğretmeni gördüm . جنحت اليت رأيت املدرسة

.Başarılı (bayan) öğretmenleri gördüm . جنحن الاليت رأيت املدرسات

2. Müşterek İsm-i Mevsûl

Müzekker ve müennesi, tekil ve çoğulu için ayrı ayrı lafzı bulunmayan ism-i mevsûle müşterek ism-i mevsûl denir. Bunlara genel ya da ortak ism-i mevsûller de denebilir. Bunların başlıcaları iki tanedir: من ve ما.

: من

Bu ism-i mevsûl akıllılar için kullanılır.

.Kazanan geldi .جاء من فاز

.Kazanan (bayan) geldi .جاءت من فازت

: ما

Bu ism-i mevsûl ise akılsız ve cansız varlıkları için kullanılır.

.Yazdığını okudum .قـرأت ما كتبته

ث ما قـلته حد . Dediğin oldu.

Sıla cümlesini ve çeşitlerini tanıyabilmek.

İsm-i mevsûlden sonra gelen cümleye sıla cümlesi denir. Bu da isim cümlesi, fiil cümlesi ve şibhi cümle olarak gelebilir.

.Diktiğim ağaç büyüdü منت الشجرة اليت زرعتـها

.Çocuğu terbiyeli olan adam geldi .جاء الرجل الذي ولده مهذب

.Sendeki kitabı okudum .قـرأت الكتاب الذي عندك

Yukarıdaki üç örnekte, altı çizili olan sıla cümlelerinden birincisi fiil, ikincisi isim cümlesiyken, üçüncüsü de şibh-i cümledir.

Âid zamirini belirleyebilmek.

Sıla cümlesinde bulunup onu ism-i mevsûle bağlayan zamire âid zamiri denir. Bu zamir, ism-i mevsûle uygun olarak gizli ya da açık bir şekilde gelebilir.

واء الذي مثنه رخيص .Fiyatı ucuz olan ilacı aldım .اشتـريت الد

.Apartmanı inşa eden mühendis geldi .وصل المهندس الذي بـىن العمارة

Birinci cümlede âid zamiri, altı çizili olan مثنه kelimesinde muzâfun ileyh olan fiilindeki gizli fâil بـىن zamiridir. İkinci cümlede ise âid zamiri altı çizili olan ـهzamiri olan هو dir.

 

 

 

87

İsm-i mevsûllerde mebni – mu‘rab ayırımını yapabilmek.

Bu hâs ism-i mevsûllerden ikil olanlar mu‘rab, diğerleri mebnîdir. Müşterek ism-i mevsûllerden من ve ما mebnîdir. Mu‘rab olanların irabı, aynen diğer ikil kelimeler gibidir. Bunların ref hâli elif’le ( اللتان – اللذان ), nasb ve cer hâli ise yâ iledir ( . ( اللتـني –اللذين

Ref hâline misâl:

.مها املهندسان الرتكيان اللذان يعمالن يف هذه الشركة

O ikisi, bu şirkette çalışan Türk mühendislerdir.

Nasb hâline misâl:

.أعرف الشابـني اللذين جيلسان يف املسجد

Camide oturan iki genci tanıyorum.

Cer hâline misâl:

.سلمت على الطالبني اللذين يكتبان الدرس

Dersi yazan iki öğrenciye selam verdim.

İsm-i mevsûllerin cümlenin hangi ögesi olduğunu tespit edebilmek.

Hâs ism-i mevsûller, mübteda, haber, fâil, mef’ûl şeklinde cümlenin bir ögesi olarak gelebildikleri gibi, cümledeki marife bir ögenin sıfatı olarak da gelebilirler. Bu durumda ism-i mevsûl, öncesindeki isme, hem müzekkerlik – müenneslik hem de sayı bakımından uyar.

Fâil Olma Durumu

.Arabayı satın alan gitti .ذهب الذي اشتـرى السيارة

Sıfat Olma Durumu

.Arabayı satın alan adam gitti .ذهب الرجل الذي اشتـرى السيارة

Müşterek ism-i mevsûller ise sıfat olarak gelmeyip, sadece cümlenin bir ögesi olarak gelirler.

Fâil Olma Durumu

.Arabayı satın alan gitti .ذهب من اشتـرى السيارة

Mef’ûl Olma Durumu

.Arabayı satın alanı gördüm .رأيت من اشتـرى السيارة

 

 

 

88

Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ism-i mevsûl vardır?

a. ما تـقوله هو الصواب. b. رأ هذه القصة؟ من قـ

c. ؟ ما امسك d. من جيتهد يـنجح. e. ما ذهب الطبيب إىل املستشفى .

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde sıla cümlesi şibh-i cümledir?

a. ◌مشي المرأة العجوز يف الرصيف الذي نظفه العمال◌. b. سرين خلق الطفل الذي يـلعب يف احلديقة . c. أريد قراءة الرواية اليت عندك . d. مت على الفىت الذي جيلس أمام المسجد سل. e. ها . كوت الفتاة املالبس اليت غسلتـ

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde âid zamiri gizli olarak gelmiştir?

a. ته . قـرأت الكتاب الذي اشتـريـ

b. تـهن مهذبات الصديقات الال .يت رأيـ

c. وصل الرجل الذي أعرفه . d. رأيت المعلمة اليت أخذت اجلائزة .

e. جاء الطالب الذي كافأته . 4. İsm-i mevsûl ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

a. İsm-i mevsûlün tek başına mânâsı yoktur.

b. İsm-i mevsûlden sonra gelen cümleye sıla cümlesi denir.

c. Sıla cümlesinde ism-i mevsûle ait açık ya da gizli bir zamir bulunur.

d. İsm-i mevsûller marifedir.

e. İsm-i mevsûllerin tamamı mu‘rabdır. 5. "Müdür, etkin bir şekilde çalışan iki öğretmene teşekkür etti." Cümlesinin

Arapça karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?

a. سيشكر المدير المدرسني اللذين يـعمالن بنشاط. b. بنشاط شكر المدير الطالبـني اللذين يـعمالن. c. يشكر المدير المدرسني اللذين يـعمالن ببطء . d. شكر المدير المدرسني اللذين يـعمالن بنشاط . e. شكر المدير العاملني اللذين يـعمالن ببطء .

 

 

 

89

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız doğru değilse, “Müşterek İsm-i Mevsûl” konusunu yeniden okuyunuz.

2. c Yanıtınız doğru değilse, “Sıla Cümlesi” konusunu yeniden okuyunuz.

3. d Yanıtınız doğru değilse, “Âid Zamiri” konusunu yeniden okuyunuz.

4. e Yanıtınız farklıysa “Hâs İsm-i Mevsûl” konusunu yeniden okuyunuz.

5. d Yanıtınız doğru değilse, “Hâs İsm-i Mevsûl” konusunu yeniden okuyunuz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

Tesniye (İkil) :

رمي رأيت الطفلني اللذين يـقرآن القرآن الك .

Kur’ân-ı Kerîm okuyan iki çocuğu gördüm.

.رأيت البنتـني اللتـني تـنصران صديقتـهما

Arkadaşlarına yardım eden iki kızı gördüm.

Cemi (Çoğul) :

.رأيت األطفال الذين يـقرؤون القرآن الكرمي

Kur’ân-ı Kerîm okuyan çocukları gördüm

.رأيت البـنات الاليت يـنصرن صديقتـهن

Arkadaşlarına yardım eden kızlar gördüm

Sıra Sizde 2

.Fiil cümlesi : .يـعمل يف احلقل

.Şibhi cümle : .يف المستشفى

.İsim cümlesi : .خلقه حسن

 

 

 

90

Sıra Sizde 3

Birinci cümlede âid zamiri طلبته fiilindeki mansub muttasıl ـه zamiridir.

İkinci cümlede âid zamiri جنحت fiilinde fâil olan gizli هي zamiridir.

Yararlanılan Kaynaklar

Abdürrahim, F. (1415). Durûsu’l-Lugati’l-Arabiyye li-Gayri’n-Nâtikîne bihâ, Medine.

Çörtü, M. Meral (1998). Arapça Dilbilgisi Nahiv, İstanbul.

Güler İ. - Günday, H. Şahin, Ş., (2001). Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul.

Komisyon, (1985) Ta‘limu’l-Arabiyye li-Gayri’n-Nâtıkîne bihâ el-Kitabu’l-Esâsî, Mekke.

Maksudoğlu, Mehmet (1992). Arapça Dilbilgisi, İstanbul.

Sînî, Mahmud İsmail vd., (ts.). el-Kavâidu’l-Arabiyyetu’l-Muyessera, İstanbul.

Yaşar, Ahmet (1996). Arapça'nın Temel Kuralları, İzmir.

 

 

 

91

 

 

 

92

 

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• İlletli fiilleri sahîh fiillerden ayırt edebilecek,

• İlletli fiil türlerini tanıyabilecek,

• İlletli fiillerin mâzî, muzârî ve emir çekimlerini yapabilecek,

• İlletli fiilleri merfû muttasıl ve munfasıl zamirlerle birlikte kullanabile-ceksiniz.

 

Anahtar Kavramlar

• Mu‘tel fiiller

• Misâl fiil

• Ecvef fiil

• Nâkıs fiil

• Lefîf fiil  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Metin içerisinde geçen mânâsını bilmediğiniz kelimeler için bir Arapça-Türkçe sözlüğe başvurunuz.

• İlahiyat Önlisans Programı Arapça 1 kitabından Sahîh Fiil Çekimleri ve Zamirler ünitesini tekrar gözden geçiriniz.

• Mehmet Maksudoğlu'nun Arapça Dilbilgisi adlı kitabından Fiillerin Bölümleri konusunu inceleyiniz.

 

 

 

93

GİRİŞ

Arapça’da fiiller, aslî harflerinin türüne göre sahîh (illet harfi bulunmayan) ve mu‘tel (illetli/illet harfli) olmak üzere ikiye ayrılır. Aslî harfleri arasında illet harfi denilen elif, vâv ve yâ (ا، و، ي) harflerinden herhangi birisi bulunmayan fiile sahih fiil denir. كتب yazdı, قـرأ okudu, مد yardım etti örneklerinde olduğu gibi. Aslî harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile ise mu‘tel (illetli) fiil denir. وجد buldu, قال dedi, رمى attı, وقىkorudu fiilleri gibi.

Türkçe’de ise fiiller çatısı, yapısı vb. yönlerden gruplandırılırken, harflerinin türüne göre herhangi bir gruplandırma yapılmamaktadır. Çünkü Türkçede Arapçadaki gibi illet harfi ya da ona karşılık olacak herhangi bir unsur bulunmamaktadır. Bu nedenle Arapçadaki illetli fiillerin Türkçedeki karşılığını ifade etmek mümkün değildir.

OKUMA PARÇASI

أشعب الطماع ومن احلكايات ". أشعب الطماع"وكان الناس يـلومونه ويـنادونه بـ. كان أشعب بن جبـري مشهورا بالطمع

:اليت تدل على شدة طمعهيان جاؤوا إليه، ووقـفوا يضحكون منه حىت غضب، وأراد أن يتخلص منهم، فقال هلمإن بعض : الصبـ

يان وتـركوه، قال يف نـفسه. إن يف بيت فالن حفل زواج، فجروا إىل هناك لعل الذي قـلته : ولما ذهب الصبـيان هناك فشدوه من . رع خلفهم حنو البيت فأس . هلم حقيقة وملا وصل إىل هناك مل جيد شيئا، وقابـله الصبـ

.مالبسه وضربوه كثـرة ما ألذ الطعام لوال : وروى بعض الناس أن أشعب وامرأته جلسا مرة يأكالن من قدر فقال أشعب

.اجلمهور أين اجلمهور وليس على الطعام إال أنا وأنت؟: فقالت امرأته .وددت واهللا لو كنت أنا والقدر فـقط : قال أشعب

)243 ص 2القواعد العربية امليسرة ج : بتصرف من (

İlletli Fiiller ve Çekimi

األفـعال المعتـلة وتصريفها

 

 

 

94

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları yukarıdaki okuma parçasına göre cevaplandırınız.

مب كان أشعب مشهورا؟ 1.

لماذأ يـلوم الناس أشعب؟ 2.

يان؟ 3. لماذا أراد أشعب أن يـتخلص من الصبـ

يان؟ 4. كيف ختلص أشعب من الصبـ

يان ماذا قال أشعب يف نـفسه؟لم 5. ا ذهب الصبـ

يان؟ 6. ماذا فـعل أشعب عندما ذهب الصبـ

يان حينما قابـلوا أشعب؟ 7. ماذا فـعل الصبـ

ماذا متىن أشعب عندما يأكل الطعام مع زوجته؟ 8.

تدل هذه القصة على طمع أشعب؟هل 9.

ما رأيك يف أشعب؟ 10. 2. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını

parantez içindeki kelimeler arasından seçiniz. )و، وصل، وراء، دار، معروف قدموا، مكان، أسرع، أمام، يدعون، يـنج (

. بالطمع مشهوراكان أشعب رجال 1.

. بأشعب يـنادونه كان الناس 2.

يان 3. . إليه جاؤواإن بـعض الصبـ

يان يـتخلص أراد أشعب أن 4. . من الصبـ

.الن حفل زواج ف بـيت إن يف 5.

يان يجر 6. . إىل هناك الصبـ

يان حنو البـيت خلف أسرع أشعب 7. . الصبـ 3. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını

parantez içindeki kelimeler arasından seçiniz.

)، يـرمون، قام، قلة، أمام، وقف، كذب، عاش، القناعة ميدحون، يـبكون (

.لطمع كان أشعب رجال مشهورا با 1.

.أشعب يـلومون كان الناس 2.

 

 

 

95

يان 3. .أشعب من يضحكون وقف الصبـ

.حقيقة لعل الذي قـلته هلم 4.

. حنو البـيت هم خلف أسرع أشعب 5.

.ه مرة يأكالن من قدر وامرأت أشعب س جل 6.

. اجلمهور كثـرة ما ألذ الطعام لوال 7.

DİL BİLGİSİ

İLLETLİ FİİLLER

Aslî harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile mu‘tel (illet harfli) fiil denir. Bu illet harfleri de elif, vâv ve yâ'dır .(ا، و، ي) وجد buldu, قال dedi, رمى attı, وقىkorudu fiilleri gibi. Bunlar da illet harfinin türü ve bulunduğu yere göre dörde ayrılır:

1. Misâl fiil.

2. Ecvef fiil.

3. Nâkıs fiil.

4. Lefîf fiil. 1. Misâl Fiil

Misâl fiil, aslî harflerinden ilki vâv ya da yâ harfi olan fiildir. Bu tür fiillerde vâv ile başlayanlar çoğunluktadır. Vâv ile başlayanlara misâl-i vâvî, yâ ile başlayanlara da misâl-i yâî denir.

söz verdi وعد ,mirasçı oldu ورث ,bağışladı وهب ,durdu وقف

kolay oldu يسر ,uyandı يقظ ,kurudu يبس ,ümitsiz oldu يئس

2. Ecvef Fiil

Ecvef fiil, aslî harflerinden ikincisi illet harfi olan fiildir. Bu ortadaki harf de ya “vâv” (و) ya da “yâ” (ي)harfidir. Misâl fiilde olduğu gibi ecvef fiilde de orta harfi vâv olana ecvef-i vâvî, yâ olana da ecvef-i yâî denir. Ecvef fiilin vâvlı mı yoksa yâlı mı olduğu muzârisinden ve mastarından anlaşılır. قال–

şeklindekiler ise yâlı بـيع - يبيع –باع ,şeklinde olanlar vâvlı iken قـول –يـقول ecveftir. Ancak خوف - خياف –خاف korktu ve نـيل - يـنال –نال elde etti örneklerinde olduğu gibi mâzî ve muzârisi يـفعل –فعل sıygasında gelen fiillerde vâv'lı mı yoksa yâ'lı mı olduğu muzârisinden değil, mastarından anlaşılır. Ancak aslı vâv ya da yâ olan bu illet harfleri mâzî fiilde elif ( ا ) olarak yazılır.

 

 

 

96

korktuخاف ,öldü مات ,ziyaret etti زار ,dedi قال

elde etti نال , aktıسال ,yürüdü سار ,sattı باع

Ecvef fiiller orta harfi hemze olan mehmûz fiillerle karıştırılmamalıdır. سأل sordu fiili mehmûzken, سال aktı fiili ecveftir.

3. Nâkıs Fiil

Nâkıs fiil, aslî harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiildir.

فاع ,dua etti, çağırdı دعا affetti, شكا şikayet etti, جناkurtuldu

ağladı بكى ,bina ettiبـىن ,şifa verdi شفى ,attı رمى

gizli oldu خفي ,unuttuنسي ,karşılaştı لقي ,razı oldu رضي

4. Lefîf Fiil

Lefîf fiil, aslî harflerinden iki tanesi illet harfi olan fiildir. Bu illet harflerinin bulunduğu yere göre de lefîf fiil, lefîf-i makrûn (illet harfleri bitişik lefîf) ve lefîf-i mefrûk (illet harfleri ayrı lefîf) olmak üzere ikiye ayrılır. a. Lefîf-i Makrûn

İllet harflerinin birisi fiilin ortasında, diğeri de sonunda ise buna lefîf-i makrûn denir.

ütülediكوى ,katladı طوى ,rivâyet etti روى ,niyet etti نـوى b. Lefîf-i Mefrûk

İllet harflerinin birisi fiilin başında diğeri de sonunda ise buna da lefîf-i mefrûk denir.

,izledi ويل ,aklında tuttu, ezberlediوعى ,sözünü tuttu وىف ,korudu وقىhükmetti, sorumlu oldu

İLLETLİ FİİLLERİN ÇEKİMİ 1. Misâl Fiil Mâzî

Misâl fiilin mâzîleri, sâlim fiil gibi çekilir.

 

 

 

97

Vâv'lı Misâl Fiil

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

Söz verdi : وعد

الغائب / Gâib وعد وعدا وعدوا

3. Şahıs Erkek

وعدت وعدتا وعدن Gâibe / الغائبة

3. Şahıs Dişi

وعدت وعدمتا وعدمت Muhatab / المخاطب

2. Şahıs Erkek

وعدت وعدمتا وعدتن Muhataba / ◌المخاطبة

2. Şahıs Dişi

وعدت وعدناMütekellim / المتكلم

1. Şahıs Ortak

Muzâri

Vâv'lı Misâl Fiil

Vâv ile başlayan misâl fiilerin muzârileri elde edilirken genelde ilk harf düşer. يضع –وضع , يعد –د وع koydu ve يرث –ورث gibi. Sadece يـوجل –وجل korktu ve يـوقـر -وقـر vakarlı oldu örneklerinde olduğu gibi يـفعل –فعل  ve  -فـعل sıygalarında gelen fiillerin muzârisinde vâv harfi genelde sabit kalır. Bu يـفعل durumda misâl fiilin muzârisi, sâlim fiil gibi çekilir.

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

/ Söz veriyor : يعد verir / verecek

يعد يعدان يعدون Gâib / الغائب

3. Şahıs Erkek

تعد تعدان ن يعد Gâibe / الغائبة

3. Şahıs Dişi

تعد تعدان تعدون Muhatab / المخاطب

 

 

 

98

2. Şahıs Erkek

تعدين تعدان تعدن Muhataba / ◌المخاطبة

2. Şahıs Dişi

أعد نعد Mütekellim / المتكلم

1. Şahıs Ortak

Yâ'lı Misâl Fiil

Bu tür fiillerin muzârileri de, mâzîleri gibi sâlim fiil gibi çekilir.

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

/ Kolay oluyor : يـيسر olur / olacak

يـيسر يـيسران يـيسرون Gâib / الغائب

3. Şahıs Erkek

تـيسر تـيسران يـيسرن Gâibe / الغائبة

3. Şahıs Dişi

تـيسر تـيسران تـيسرون Muhatab / المخاطب

2. Şahıs Erkek

تـيسرين تـيسران تـيسرن Muhataba / ◌المخاطبة

2. Şahıs Dişi

أيسر نـيسر Mütekellim / المتكلم

1. Şahıs Ortak

Emir

Emir fiili, muzârinin muhatab ve muhataba sıygalarından elde edilir. Şu yollar takip edilir:

Önce muzârinin başındaki muzârilik harfi olan tâ (ت) atılır ve sonu cezimli yapılır:

تعد عد عد

Emirde müfred muhatabın sonu cezim olurken, cemi muhataba mebnî olduğu için sonu aynen kalır, geri kalanlarda ise cezim alâmeti olarak sonlarındaki nûn harfleri düşer.

 

 

 

99

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

 المفرد

(Tekil)

Söz ver : عد

عد عدا دواع Muhatab / المخاطب

2. Şahıs Erkek

عدي عدا عدن Muhataba / ◌المخاطبة

2. Şahıs Dişi Vâv’lı misâl fiillerin emirlerinin çekiminde, يـفعل –فعل  ve  sıygalarında  يـفعل -فـعل gelenler hariç vâvlar düşer. Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de وقف durdu ve يئس ümitsiz oldu fiillerinin başlarınaأنت , أنا ve حنن zamirlerini getirerek mâzî çekimlerini yapınız. 2. Ecvef Fiil Mâzî

İster vâv'lı olsun ister yâ'lı, mâzî çekiminde, harekeli merfû muttasıl zamirlere bitiştiklerinde ecvef fiillerin ortasındaki illet harfi düşer. Bunlar da nun-u nisveye bitişen ve ondan sonra gelen sıygalardır. قـلت , قـلن gibi. Vâv’lı Ecvef Fiil

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred المفرد

(Tekil)

Dedi, söyledi : قال

الغائب / Gâib قال قاال قالوا

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe قالت قالتا قـلن

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab قـلت قـلتما قـلتم

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba قـلت قـلتما قـلنت

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim قـلت قـلنا

1. Şahıs Ortak

 

 

 

100

Yâ’lı Ecvef Fiil

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred المفرد

(Tekil)

Sattı : باع

الغائب / Gâib باع باعا باعوا

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe باعت اباعت بعن

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab بعت بعتما بعتم

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba بعت بعتما بعنت

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim بعت بعنا

1. Şahıs Ortak

Fiilinin Mâzî Çekimi خاف

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

Korktu : خاف

الغائب / Gâib خاف خافا خافوا

3. Şahıs Erkek

تا خفن الغائبة / Gâibe خافت خافـ

3. Şahıs Dişi

لمخاطب ا / Muhatab خفت خفتما خفتم

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba خفت خفتما خفنت

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim خفت خفنا

1. Şahıs Ortak

 

 

 

101

Muzâri

Ecvef fiilin muzârisinde ortadaki illet harfi aslına dönüşür.    .gibi يـقول –قال Ancak خياف –خاف örneğinde olduğu gibi, يـفعل -فعل sıygasında olanlar bu kuralın dışındadır. Bunların muzârisinde illet harfi aslına dönüşmez. Ayrıca ecvef fiillere nûn-u nisve bitiştiğinde ise hepsinde de illet harfi düşer. يـقلن gibi.

Vâv’lı Ecvef Fiil

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

/ Diyor / der : يـقول diyecek – söylüyor, söyler, söyleyecek

الغائب / Gâib يـقول يـقوالن يـقولون

3. Şahıs Erkek

ائبة الغ / Gâibe تـقول تـقوالن يـقلن

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab تـقول تـقوالن تـقولون

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba تـقولني تـقوالن تـقلن

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أقول نـقول

1. Şahıs Ortak

Yâ’lı Ecvef Fiil

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

,Satıyor, satar : يبيع satacak

الغائب / Gâib يبيع يبيعان يبيعون

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe تبيع تبيعان يبعن

3. Şahıs Dişi

 

 

 

102

المخاطب / Muhatab تبيع تبيعان تبيعون

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba تبيعني تبيعان تبعن

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أبيع نبيع

1. Şahıs Ortak

Fiilinin Muzâri Çekimi خاف

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

 المفرد

(Tekil)

,Korkuyor : خياف korkar, korkacak

الغائب / Gâib خياف خيافان خيافون 3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe ختاف ختافان خيفن

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab ختاف ختافان ختافون

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba ختافان ختافان ختفن

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أخاف خناف

1. Şahıs Ortak

Emir

Ecvef fiillerin emirleri elde edilirken şu yol takip edilir:

تـقول قول قل

Cezim alâmeti, müfred muhatab ve cemi muhataba sıygalarında illet harfinin düşmesi ( قـلن ve قل gibi ), diğer sıygalarda ise sondaki nûn’ların düşmesidir.

 

 

 

103

Vâv’lı Ecvef Fiil

Mâzî ve muzârisi يـقول –قال şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi ötre olur. قل gibi.

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred  المفرد

(Tekil)

De, söyle: قل

المخاطب / Muhatab قل قوال قولوا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba قويل قوال قـلن

2. Şahıs Dişi

Yâ’lı Ecvef Fiil

Mâzî ve muzârisi يبيع –باع şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi esre olur. بع gibi.

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred  المفرد

(Tekil)

Sat: بع

المخاطب / Muhatab بع بيعا بيعوا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba بيعي بيعا بعن

2. Şahıs Dişi

Fiilinin Emir Çekimi خاف

Mâzî ve muzârisi خياف –خاف şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi üstün olur. خف gibi.

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred فرد الم  

(Tekil)

Kork: خف

المخاطب / Muhatab خف خافا خافوا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba خايف خافا خفن

2. Şahıs Dişi

 

 

 

104

Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de قام kalktı ve سار yürüdü fiillerinin مها , هو ve هم zamirleriyle birlikte muzârî çekimlerini yapınız.

3. Nâkıs Fiil

Nâkıs fiillerin çekiminde, illet harfinden önce fetha varsa 3. erkek şahsın çoğulu söylenirken vâv harfi sâkin (harekesiz) gelir.  ,   رموا–رمى .gibi   دعوا-دعا Ancak mâzînin müfred gâib sıygasında illet harfinden önce kesra varsa vâv, harf-i med şeklinde bulunur.  gibi. Aynı durum emir ve muzâride رضوا–رضي de geçerlidir. Emirde ارموا-ارم ve ارضوا-ارض şeklinde, muzâride ise يـرمي- ون يـرض -يـرضى ve يـرمون şeklinde olur. Mâzî

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

Dua etti, davet: دعاetti

الغائب / Gâib دعا دعوا دعوا

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe دعت دعتا دعون

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab دعوت دعومتا دعومت

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba دعوت دعومتا دعوتن

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim دعوت دعونا

1. Şahıs Ortak

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

Attı: رمى

الغائب / Gâib رمى رميا رموا

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe رمت رمتا رمني

3. Şahıs Dişi

 

 

 

105

المخاطب / Muhatab رميت رميتما رميتم

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba رميت رميتما رمينت

2. Şahıs Dişi

نا المتكلم / Mütekellim رميت رميـ

1. Şahıs Ortak

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

Razı oldu: رضي

الغائب / Gâib رضي رضيا رضوا

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe رضيت رضيتا رضني

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab رضيت رضيتما رضيتم

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba رضيت رضيتما رضينت

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim رضيت رضينا

1. Şahıs Ortak

,fiilinde olduğu gibi, nâkıs fiilin mâzîsinin son harfi uzun elif şeklindeyse دعاonun aslı vâv demektir ve bu harf fiilin çekiminde ortaya çıkar. دعوا–دعا örneğinde olduğu gibi.

Muzâri

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

/ Dua ediyor: يدعوeder / edecek

الغائب / Gâib يدعو يدعوان يدعون

3. Şahıs Erkek

 

 

 

106

الغائبة / Gâibe تدعو تدعوان يدعون

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab تدعو تدعوان تدعون

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba تدعني تدعوان تدعون

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أدعو ندعو

1. Şahıs Ortak

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

/ Atıyor / atar: يـرميatacak

الغائب / Gâib يـرمي يـرميان رمون يـ

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe تـرمي تـرميان يـرمني

3. Şahıs Dişi

المخاطب / Muhatab تـرمي تـرميان تـرمون

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba تـرمني تـرميان تـرمني

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أرمي نـرمي

1. Şahıs Ortak

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred المفرد

(Tekil)

Razı uyor / olur: يـرضى/ olacak

الغائب / Gâib يـرضى يـرضيان يـرضون

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe تـرضى تـرضيان رضني يـ

3. Şahıs Dişi

 

 

 

107

المخاطب / Muhatab تـرضى تـرضيان تـرضون

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba تـرضني تـرضيان تـرضني

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أرضى نـرضى

1. Şahıs Ortak

Emir

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred  المفرد

(Tekil)

Dua et, davet et: ادع

المخاطب / Muhatab ادع أدعوا أدعوا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba أدعي أدعوا أدعون

2. Şahıs Dişi

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

 المفرد

(Tekil)

At: ارم

المخاطب / Muhatab ارم ارميا ارموا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba ارمي ارميا ارمني

2. Şahıs Dişi    

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

 المفرد

(Tekil)

Razı ol: ارض

المخاطب / Muhatab ارض ارضيا ارضوا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba ارضي ارضيا ارضني

2. Şahıs Dişi

 

 

 

108

Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de رجا - ◌ umdu, كفى- ◌ yeterli oldu ve ◌ –نسي unuttu fiillerinin mâzî çekimlerini مها , هي ve هن zamirleriyle birlikte

yapınız.

4. Lefîf Fiil

Mâzî

Lefîf fiilin mâzî çekimi nâkıs fiillerle aynıdır.

Lefîf-i Makrûn

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ ثـىن الم  

(İkil)

Müfred المفرد

(Tekil)

Niyet etti: نـوى

الغائب / Gâib نـوى نـويا نـووا

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe نـوت نـوتا نـوين

3. Şahıs Dişi

تما نـويـتم المخاطب / Muhatab نـويت نـويـ

2. Şahıs Erkek

تما نـويـنت المخاطبة◌ / Muhataba نـويت نـويـ

2. Şahıs Dişi

نا المتكلم / Mütekellim نـويت نـويـ

1. Şahıs Ortak

Lefîf-i Mefrûk

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

المفرد

(Tekil)

Korudu: وقى

يا وقـوا الغائب / Gâib قىو وقـ

3. Şahıs Erkek

تا وقـني الغائبة / Gâibe وقت وقـ

3. Şahıs Dişi

 

 

 

109

يتما وقـيتم المخاطب / Muhatab وقـيت وقـ

2. Şahıs Erkek

يتما وقـينت المخاطبة◌ / Muhataba وقـيت وقـ

2. Şahıs Dişi

نا يـ المتكلم / Mütekellim قـيت و وقـ

1. Şahıs Ortak

Muzâri

Lefîf fiilin muzâri çekimi de nâkıs fiil gibidir. Lefîf-i Makrûn

Cemi  اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ  المثـىن (İkil)

Müfred المفرد

(Tekil)

/ Niyet ediyor: يـنويeder / edecek

وون الغائب / Gâib يـنوي يان يـنو يـنـ

3. Şahıs Erkek

الغائبة / Gâibe تـنوي تـنويان يـنوين

3. Şahıs Dişi

وون المخاطب / Muhatab تـنوي تـنويان تـنـ

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba تـنوين تـنويان تـنوين

2. Şahıs Dişi

المتكلم / Mütekellim أنوي نـنوي

1. Şahıs Ortak

Lefîf-i Mefrûk

Bunlarda, vâv'lı misâl fiillerin çoğunda olduğu gibi, muzârisi elde edilirken .gibi يفي-وىف .sıygasında olanlar hariç, baştaki vâv harfi düşer يـفعل -فعل

 

 

 

110

Emir Lefîf-i Makrûn

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

 المفرد

(Tekil)

Niyet et: انو

المخاطب / Muhatab انو انويا انـووا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba انوي انويا انوين

2. Şahıs Dişi

Lefîf-i Mefrûk

Cemi

 اجلمع

(Çoğul)

Müsennâ

 المثـىن

(İkil)

Müfred

 المفرد

(Tekil)

Koru: ق

المخاطب / Muhatab ق قيا قوا

2. Şahıs Erkek

المخاطبة◌ / Muhataba قي قيا قني

2. Şahıs Dişi Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de طوى katladı ve وىف sözünü tuttu fiillerinin muzârî çekimlerini تما , أنت .zamirleriyle birlikte yapınız أنـنت ve أنـ

 

 

 

111

املثال األجوف الناقص اللفيف

 دعا رمى رضي نـوى وقى  قال باع هو وعد يسر

يا  وقـ  نـويا  رضيا  رميا  دعوا  قاال عابا مها وعدا يسرا

 وقـوا  نـووا  رضوا  رموا  دعوا  قالوا باعوا هم وعدوا يسروا

 وقت  نـوت  رضيت  رمت  دعت باعت  قالت يسرت هي وعدت

تا  وقـ  نـوتا  رضيتا  رمتا  دعتا مها وعدتا تايسر قالتا باعتا

 وقـني  نـوين  رضني  رمني  دعون هن وعدن يسرن قـلن بعن

 وقـيت  نـويت  رضيت  رميت  دعوت  بعت يسرت قـلت وعدت أنت

يتما  وقـ تما  نـويـ  رضيتما  رميتما  دعومتا قـلتما بعتما تما وعدمتا يسرمتا أنـ

 وقـيتم  نـويـتم  رضيتم  رميتم  دعومت أنـتم وعدمت يسرمت قـلتم بعتم

 وقـيت  نـويت  رضيت  رميت  دعوت يسرت قـلت بعت أنت وعدت

يتما  وقـ  انـويـتم  رضيتما  رميتما  دعومتا قـلتما بعتما تما وعدمتا يسرمتا أنـ

 وقـينت  نـويـنت  رضينت  رمينت  دعوتن يسرتن قـلنت بعنت أنـنت وعدتن

 وقـيت  نـويت  رضيت  رميت  دعوت يسرت قـلت بعت أنا وعدت

نا يـ  وقـ نا  رضينا نـويـ نا  رميـ  دعونا حنن وعدنا يسرنا قـلنا بعنا Tablo 4.1: İlletli Fiillerin Munfasıl Zamirlerle Mâzî Çekim Tablosu.

 

 

 

112

 اللفيف  الناقص املثال األجوف

 يقي مييـر يـرضى يـنوي    هو يعد يـيسر يـقول يبيع يدعو

 يقيان يـرميان يـرضيان يـنويان  مها يعدان يـيسران يـقوالن يبيعان يدعوان

 يـقون وون يـرضون يـنـ  هم يعدون يـيسرون يـقولون يبيعون يدعون يـرمون

 تقي  تـنوي  تـرمي تـرضى  هي تعد تـيسر تـقول تبيع تدعو

 تـنويان تقيان تـرضيان  مها تعدان تـيسران تـقوالن تبيعان تدعوان تـرميان

 يقني  يـرضني يـنوين  هن يعدن يسرن يـ يـقلن يبعن يدعون يـرمني

 تقي  تـنوي  تـرمي تـرضى  أنت تعد تـيسر تـقول تبيع تدعو

 تقيان  تـنويان تـرضيان تـرميان تما تعدان تـيسران تـقوالن تبيعان تدعوان  أنـ

 تـقون وون  تـرضون تـنـ  تـرمون  أنـتم تعدون تـيسرون تـقولون تبيعون دعون ت

 تقني  تدعني تـرمني تـرضني تـنوين  أنت تعدين تـيسرين تـقولني تبيعني

 تقيان  تـنويان تـرضيان تـرميان تما تعدان تـيسران تـقوالن تبيعان تدعوان  أنـ

 تقني  تـرضني تـنوين  أنـنت تعدن تـيسرن تـقلن تبعن تدعون تـرمني

 أقي  أنوي  أرضى  أرمي  أدعو  أنا أعد أيسر أقول أبيع

 نقي  نـنوي  نـرضى  نـرمي  حنن نعد ر نـيس نـقول نبيع ندعو Tablo 4.2: İlletli Fiillerin Munfasıl Zamirlerle Muzâri Çekim Tablosu.

 

 

 

113

املثال األجوف الناقص اللفيف

 ق  انو  ارض  ارم  ادع  بع أنت عد قل

 قيا  انويا  ارضيا  ارميا  ادعوا تما عدا قوال بيعا أنـ

 قوا  انـووا  ارضوا  ارموا  ادعوا بيعوا قولوا عدوا أنـتم

قي  انوي  ارضي  ارمي  ادعي بيعي قويل أنت عدي

 قيا  انويا  ارضيا  ارميا  ادعوا تما عدا قوال بيعا أنـ

قني انوين ارضني ارمني دعون ا بعن أنـنت عدن قـلن Tablo 4.3: İlletli Fiillerin Munfasıl Zamirlerle Emir Çekim Tablosu.

İlletli fiil çekimleriyle ilgili daha ayrıntılı örnekler için http://www.onlinearabic.net/fiiller/mâzî_fiil.asp adresine başvurabilirsiniz. İlletli fiillerin çekimiyle ilgili daha ayrıntılı bilgi için ayrıca M. Meral Çörtü’nün Arapça Dilbilgisi Sarf adlı kitabındaki Aksâm-ı Seb’a adlı 7. bölümden Mu‘tel fiil konusuna bakınız.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki parağrafta boş bırakılan yerleri parantez içindeki kelimelerden uygun olanını seçerek doldurunuz.

هى – قام – يدعو – يـقضي–رضي ( ) هدى- وعد – يـنـ

ين احلق و...... وهو . وقـته يف العمل والعبادة المسلم ...... .هم باجلنة .....اهللا املسلمني إىل الد . مبا أمر به..... اهللا عنه عندما ........ وقد . عن املنكر...... إىل اخلري و.....

2. Okuma parçasında geçen mu‘tel fiilleri ve türünü aşağıdaki boşluklara yazınız.

نـوعه الفعل المعتل نـوعه المعتل الفعل

.......... .......... .......... ..........

.......... .......... .......... ..........

.......... .......... .......... ..........

.......... .......... .......... ..........

 

 

 

114

3. Aşağıdaki cümleyi verilen zamirlerle başlatarak yeniden yazınız.

.هو وقف أمام الباب

.A أنا............................

.B تم ........................... أنـ

.C هم ...........................

.D حنن ..........................

.E ي ه............................ 4. Aşağıdaki cümleyi verilen zamirlerle başlatarak yeniden yazınız.

.حنن نـقوم من النـوم قـبل أذان الفجر

.A تما ....................................أنـ

.B و ه.....................................

.C أنت ....................................

.D ن ه.....................................

.E أنـنت..................................... 5. Aşağıdaki cümlelerde geçen mâzî nâkıs fiilleri muzâriye çeviriniz.

.A دعوت األصدقاء إىل بـييت...................... ......

.B كوت المرأة القميص ............................ .

.C تال اإلمام سورة الفاحتة............................ .

.D عفا المدرس عن الطالب............................ .

.E مسرعات مشت البـنات إىل بـيون .................... . 6. Aşağıdaki cümlelerde parantez içindeki fiilleri muzâriye çevirerek

doğru şeklini yazınız.

.A مغفرة اهللا ) رجا(املسلمون.

.B العطلة يف القرية ) قضى(الطالبات.

.C عمارة يف سنتـني ال ) بـىن ( املهندسان.

.D بـني الصفا والمروة ) سعى( الفتاة.

.E يف احلديقة ) بكى(البنتان.

 

 

 

115

7. Aşağıdaki cümlelerde bulunan fiilleri emir sıygasına çevirerek yazınız.

.A تبيع بضاعتك نظيفة.

.B تم تصومون رمض .ان أنـ

.C أنت متشي كل صباح.

.D أنت تكوين المالبس.

.E أنـنت تسعني يف اخلري. 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde illetli fiil yanlış kullanılmıştır?

.A إن الناس يدعون اهللا يف املسجد.

.B اجلامعةكان حممود وكرمي يـعودان إىل .

.C جاءت من تسعى يف اخلري.

.D رأيت الشاب الذي جتري يف شاطئ البحر.

.E خال أمحد أن املسألة سهلة. 9. Aşağıdaki âyet-i kerîmelerde geçen illetli fiilleri ve türünü tespit

ediniz.

.A ﴾2/255 بقرةال(﴿وسع كرسيه السماوات واألرض(

.B 2-102/1 التكاثر( حىت زرمت المقابر﴾. ﴿أهلاكم التكاثـر(

.C ﴾7/168األعراف ( ﴿وبـلوناهم باحلسنات والسيئات(

.D ﴿ 21/104األنبياء ( ﴾ للكتب جل الس يـوم نطوي السماء كطي(

.E ﴿ 17/57اإلسراء ( ﴾ون رمحته وخيافون عذابه ويـرج( 10. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

.تكوي عائشة الثـياب اليت غسلتها أمها أمس

A. Ayşe, annesinin dün yıkadığı elbiseleri ütüledi.

B. Ayşe, dün yıkadığı elbiseleri ütülüyor.

C. Ayşe, annesinin bugün yıkadığı elbiseleri ütülüyor.

D. Ayşe, annesinin dün yıkadığı elbiseleri ütülüyor.

E. Ayşe, annesinin yıkadığı elbiseleri ütüleyecek.

 

 

 

116

11. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

دوء بـعد انتهاء الدرس نا أن خنرج من الفصل .جيب عليـ

A. Ders bittikten sonra sınıftan sessi çıktık.

B. Öğrencilerin dersten sonra sınıftan sakin bir şekilde çıkmaları gerekir.

C. Ders bittikten sonra sınıftan sakin bir şekilde çıkmamız uygun olur.

D. Ders bittikten sonra sınıftan sakin bir şekilde çıkmanız gerekir.

E. Ders bittikten sonra sınıftan sakin bir şekilde çıkmamız gerekir. 12. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

وب إىل اهللا يف اليوم أكثـر من سبعني مرة يـت ) ص(كان النيب .

A. Nebi (sav) Allah’a günde yetmiş defadan fazla tövbe ederdi.

B. Nebi (sav) Allah’a günde yetmiş defa tövbe ederdi.

C. Hz. Peygamber (sav) günde yetmiş defadan fazla tövbe ediyordu.

D. Nebi (sav) Allah’a günde yetmişe yakın tövbe ederdi.

E. Nebi (sav) Allah’a günde yetmiş defadan fazla tövbe etmeyi severdi. 13. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

اح يف الركعة الثانيةتال اإلمام سورة الضحى يف الركعة األوىل وسورة االنشر .

A. İmam ilk rekatta Duha sûresini, ikinci rekatta da İnşirah sûresini okur.

B. İmam ilk rekatta İnşirah sûresini, ikinci rekatta da Duha sûresini okudu.

C. İmam ilk rekatta Duha sûresini, ikinci rekatta da İnşirah sûresini okudu.

D. İmam ikinci rekatta Duha sûresini, ilk rekatta da İnşirah sûresini okuyor.

E. İmam ilkinde Duha sûresini, ikincisinde de İnşirah sûresini okudu. 14. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

. هذا الصباح لتـناول الفطور صديقي أمحد دعاين إىل بيته

A. Arkadaşım Ahmet kahvaltı etmek için bu sabah beni evine davet etti.

B. Arkadaşım Ahmet kahvaltı etmek için bu akşam beni evine davet etti.

C. Arkadaşım kahvaltı etmek için dün sabah beni evine davet etti.

 

 

 

117

D. Arkadaşım Ahmet kahvaltı etmek için bu sabah beni yurda çağırdı.

E. Ahmet kahvaltı etmek için bu sabah beni evine davet edecek. 15. Aşağıdaki Türkçe cümlenin en uygun Arapça karşılığını tespit ediniz.

“Nebi (sav) hicretten sonra Medine-i Münevvere’de 10 sene yaşadı.”

.A بل اهلجرة ) ص(عاش النيب .باملدينة املنورة عشر سنوات قـ

.B باملدينة املنورة عشر سنوات بـعد اهلجرة ) ص( عاش النيب.

.Cاهلجرة قبلباملدينة املنورة عشر سنوات ) ص( النيب ش يعي .

.D اهلجرة بعد عشر سنوات كة املكرمةمب ) ص( عاش النيب .

.E بل اهلجرة تسعباملدينة املنورة ) ص (رسول اهللاعاش . سنوات قـ 16. Aşağıdaki Türkçe cümlenin en uygun Arapça karşılığını tespit ediniz.

“Kur’ân-ı Kerim bize değerli peygamberlerin kıssalarını aktarır.”

.A يـروي لنا القرآن الكرمي قصص األنبياء.

.B يـروي لنا القرآن الكرمي قصص األنبياء الكرام.

.Cاألنبياء الكرام سيـر لنا القرآن الكرمي روى .

.D يـروي لنا القرآن الكرمي قصص األنبياء الكرام ال.

.E األنبياء الكرام تاريخآن الكرمي يـروي لنا القر . 17. Aşağıdaki Türkçe cümlenin en uygun Arapça karşılığını tespit ediniz.

“İnsanların en hayırlısı ömrü uzun, ameli de güzel olandır.”

.A شر الناس من طال عمره وحسن عمله.

.B ر الناس من .مره وحسن عمله ع قصر خيـ

.C ر الناس من طال عمره و . عملهساء خيـ

.D ر . من طال عمره وحسن عملهكم خيـ

.E ر الناس من طال عمره وحسن عمله .خيـ 18. Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.

A. Çocuklar bahçede yürüdüler.

B. Arkadaşları kahvaltıya davet ettik.

 

 

 

118

C. Yatsıdan sonra Bakara sûresini okudum.

D. Hacılar Kabeyi tavaf ediyorlar.

E. Gelecek yaz İstanbul camilerini ziyaret edeceğiz.

F. Çöpü caddeye atmam.

G. Mekke’ye gittim ve orada iki ay kaldım.

H. Arkadaşın seni öğretmene şikayet etti mi?

I. Arkadaşları evime çağırdım.

J. Adem yeni arabayı satıyor.

Kelimeler ve Deyimler

Koştu, acele etti, çabuk oldu: إسراعا إىل - يسرع –أسرع

Meşgul etti, oyaladı: إهلاء - يـلهي –أهلى

Mal, mülk, ticari eşya : بضائع ) ج(بضاعة

Ağladı: بكاء - يـبكي –بكى

لو –بال Denedi, tecrübe etti: بالء - يـبـ

عا- يبيع – ع با Sattı : بـيـ

Kurtuldu: ختلصا من - يـتخلص –ختلص

Çok sayıda oldu: تكاثـرا - يـتكاثـر –تكاثـر

Okudu: تالوة -لو يـتـ –تال

Temenni etti: متنـيا - يـتمىن –متىن

Koştu: جريا - جيري –جرى

Halk : اجلماهري ) ج(اجلمهور

Üniversite: جامعات ) ج(جامعة

Tören: حفل

dığı zaman, …iken, …dığında…: حينما

Zannetti, sandı: خيال - خيال –خال

Dua etti, çağırdı, davet etti: دعاء، دعوة – يدعو –دعا

Gösterdi: داللة على - يدل –دل

Umdu, ümit etti: رجاء - يـرجو –رجا

 

 

 

119

Attı: رميا - يـرمي –رمى

Rivâyet etti: رواية - يـروي –روى

Koştu, hızlı hareket etti, sa‘y yaptı: سعيا - يسعى –سعى

Kolay: سهل

Kötü oldu: سوءا - يسوء –ساء

ا - يشد – شد Bağladı: شد

Genç: شبان، شباب ) ج(شاب

kıyısı, kenarı ( .Deniz vb) : شواطئ ) ج(شاطئ

يان ) ج(صيب Çocuk: صبـ

Oruç tuttu: صوما، صياما – يصوم –صام

Güldü: ضحكا - يضحك –ضحك

Çok tamahkâr: الطماع

Tamahkârlık: الطمع

Tatil: عطالت، عطل ) ج(عطلة

Affetti: عفوا عن – يـعفو –عفا

Apartman: ت، عمائر عمارا) ج(عمارة

Geri döndü: عودة إىل – يـعود –عاد

Kızdı: غضبا - يـغضب –غضب

تاة Genç kız: فـتـيات ) ج(فـ

Tencere: قدور ) ج(قدر

Geldi: قدوما – يـقدم -قدم

Köy: قـرى ) ج(قـرية

Kısa oldu: ا قصر - يـقصر –قصر

geçirdi (Vakit, tatil vb.lerini): قضاء - يـقضي –) وقـتا(قضى

Çöp, süprüntü: قمام ) ج(قمامة

Kalktı, dikildi: قياما - يـقوم –قام

Kınadı: لوما - يـلوم –الم

 

 

 

120

Övdü, methetti: مدحا - ميدح –مدح

Yürüdü: مشيا -ميشي –مشى

Elbise: مالبس ) ج(ملبس

Çirkinlik, kötülük: املنكرات ) ج(املنكر

!Ne lezzetli yemek! : ما ألذ الطعام

Kurtuldu: جناة من – يـنجو –جنا

Çağırdı: نداء - يـنادي –نادى

هى –نـهى Yasakladı, alıkoydu: يا عن نـه – يـنـ

Doğru yolu gösterdi, rehberlik etti: هداية إىل – يـهدي –هدى

Buldu: وجودا - جيد –وجد

İstedi, diledi, hoşlandı: ودا، ودا، مودة – يـود -ود

arkasında…: وراء

Kuşattı: سعة - يسع –وسع

Durdu, dikildi, bir konuya vâkıf oldu: وقـفا، وقوفا – يقف –وقف Özet

İlletli fiilleri sahîh fiillerden ayırt edebilmek.

Arapça’da fiiller, asıl harflerinin türüne göre sahîh (illetsiz) ve mu‘tel (illetli) olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl harfleri arasında illet harfi denilen elif, vâv ve yâ (ا، و، ي) harflerinden herhangi birisi bulunmayan fiile sahih fiil denir. yardım etti örneklerinde olduğu gibi. Asıl مد ,okudu قـرأ ,yazdı كتب harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile ise mu‘tel (illetli) fiil denir. .korudu fiilleri gibiوقى ,attı رمى ,dedi قال ,buldu وجد

İlletli fiil türlerini tanıyabilmek.

İlletli fiiller illet harfinin çeşidi ve bulunduğu yere göre misâl, ecvef, nâkıs ve lefîf olmak üzere dörde ayrılır:

1. Misâl Fiil

Misâl fiil, asıl harflerinden birincisi vâv ya da yâ harfi olan fiildir. Bu tür fiillerde vâv ile başlayanlar çoğunluktadır. وقف durdu, يئس ümitsiz oldu gibi.

2. Ecvef Fiil

Ecvef fiil, asıl harflerinden ikincisi illet harfi olan fiildir. Ortadaki bu harf de ya vâv ya da yâ harfidir. قال dedi, سالaktı gibi.

 

 

 

121

3. Nâkıs fiil

Nâkıs fiil, asıl harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiildir. دعا dua etti, çağırdı, بكى ağladı, رضي razı oldu gibi.

4. Lefîf Fiil

Lefîf fiil, asıl harflerinden ikisi illet harfi olan fiildir. Bu illet harflerinin bulunduğu yere göre de lefîf fiil lefîf-i makrûn ve lefîf-i mefrûk olmak üzere ikiye ayrılır. İllet harfleri fiilin ortasında ve sonunda bulunuyorsa buna lefîf-i makrûn denir. نـوى niyet etti gibi. İllet harflerinin birisi fiilin başında diğeri de sonunda ise buna da lefîf-i mefrûk denir. وقى korudu gibi.

İlletli fiillerin mâzî, muzârî ve emir çekimlerini yapabilmek.

Misâl Fiil

Misâl fiilin mâzîleri ister vâv'lı ister yâ'lı olsun, sâlim fiil gibi çekilir.

Muzârisini elde ederken ise vâv ile başlayanlarda genelde ilk harf düşer. وعدوقـر korktu ve يـوجل –وجل gibi. Sadece يرث –ورث koydu ve يضع –وضع , يعد –

  يـفعل –عل ف vakarlı oldu örneklerinde olduğu gibi يـوقـر - ve    يـفعل -فـعل sıygasında gelen fiillerin muzârisinde vâv harfi genelde sabit kalır. Bu durumda misâl fiilin muzârisi, sâlim fiil gibi çekilir.

Vâv'lı olanın emrinin çekiminde muzârisinde olduğu gibi yine يـفعل –فعل ve .sıygasında gelenler hariç vâv harfi düşer يـفعل - فـعل

Yâ'lı misâl fiillerin muzârileri ise, mâzîleri gibi sâlim fiil gibi çekilir.

Ecvef Fiil

İster vâv'lı olsun ister yâ'lı, mâzî çekiminde, harekeli merfû muttasıl zamirlere bitiştiklerinde ecvef fiillerin ortasındaki illet harfi düşer. Bunlar da nun-u nisveye bitişen ve devamında gelen sıygalardır. قـلت , قـلن gibi.

Ecvef fiilin muzârisinde ise ortadaki illet harfi aslına dönüşür.   .gibi يـقول –قال Ancak خياف –خاف örneğinde olduğu gibi, يـفعل -عل ف sıygasında olanlar bu kuralın dışındadır. Bunların muzârisinde illet harfi aslına dönüşmez. Ayrıca ecvef fiillere nûn-u nisve bitiştiğinde ise hepsinde de illet harfi düşer. يـقلن gibi.

Ecvef fiillerin emrinde müfred muhatab ve cemi muhataba sıygalarında illet harfi düşerken, diğer sıygalarında düşmez. قـلن ve قل gibi.

Nâkıs Fiil

Nâkıs fiillerin mâzî çekiminde, illet harfinden önce fetha varsa 3. erkek şahsın çoğul kipinde vâv harfi sükûn üzere gelir.   رموا–رمى  ,  ا دعو -دعا      gibi. Ancak illet harfinden önce kesra varsa vâv, harf-i med şeklinde bulunur.  رضي

 دعا .gibi. Aynı durum emir ve muzâride de geçerlidir رضوا– fiilinde olduğu gibi, nâkıs fiilin mâzîsinin son harfi uzun elif şeklindeyse, onun aslı vâv

 

 

 

122

demektir ve bu harf fiilin çekiminde ortaya çıkar. دعوا–دعا   örneğinde olduğu gibi.

İlletli fiilleri merfû munfasıl zamirlerle birlikte kullanabilmek.

İlletli fiillerin merfû munfasıl zamirlerle birlikte kullanılması mâzî, muzârî ve emir fiil için ayrı ayrı olarak ünite içerisindeki tablolarda (tablo 4.1, 4.2., 4.3) verilmiştir. Munfasıl zamir ve peşinden bir fiil kullanıldığında isim cümlesi oluşur ve başta bulunan zamir mübtedâ, fiil de onun haberi olur. Örnek:

ن حن Biz dua ederiz. Burada   .حنن ندعو mübtedâ, ندعو   da onun haberidir. Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdakilerden hangisi illetli fiildir?

a. شد b. ضرب c. نصر d. سأل e. ودع

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde vâvlı ecvef fiil vardır?

a. رع اآلن خالد يف الشايسري. b. التجار يبيعون أمتعتـهم يف السوق .

c. لة بـعد العشاء . أنا أنام كل ليـ d. يدعو املسلمون ربـهم بـعد كل صالة . e. طوت المرأة مالبس أوالده .

. إجازة ممتعة يف الصيف السابق ........املدرسون .3

Cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden hangisi doğru şekilde tamamlar? a. رضوا      b. قضوا c. رموا  d. بكوا  e. غزوا

 

 

 

123

.لتـربية أوالدهن ......... النساء .4

Cümlede boş bırakılan yeri aşağıdakilerden hangisi doğru şekilde tamamlar? a. يسعى     b. يسعون  c. تسعني  d. يسعني  e. تسعى

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisi lefîf fiil içermektedir?

a. خالد و أمحد نـويا أن يذهبا إىل السوق.   b. . الطالبات وضعن احلقائب على املكاتب c. الشاب سعى إىل املسجد لصالة اجلمعة . d. احلجاج يطوفون حول الكعبة . e. قضى الرجل معظم حياته يف دراسة العلوم اإلسالمية .

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. e Yanıtınız doğru değilse, “Misâl Fiil” konusunu yeniden okuyunuz.

2. c Yanıtınız doğru değilse, “Ecvef Fiil” konusunu yeniden okuyunuz.

3. b Yanıtınız doğru değilse, “Nâkıs Fiil” konusunu yeniden okuyunuz.

4. d Yanıtınız farklıysa “Nâkıs Fiil” konusunu yeniden okuyunuz.

5. a Yanıtınız doğru değilse, “Lefîf Fiil” konusunu yeniden okuyunuz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

حنن وقـفنا- أنت وقـفت -أنا وقـفت

ئسنا حنن ي - أنت يئست -أنا يئست

Sıra Sizde 2

هم يـقومون - مها يـقومان -يـقوم هو

هم يسريون - مها يسريان -هو يسري

 

 

 

124

Sıra Sizde 3

هن رجون - مها رجتا -هي رجت

هن كفني - مها كفتا -هي كفت

هن نسني - مها نسيتا -ت هي نسي Sıra Sizde 4

تما تطويان -أنت تطوين أنـنت تطوين - أنـ

تما تفيان -أنت تفني أنـنت تفني - أنـ

Yararlanılan Kaynaklar

Abdürrahim, F. (1415). Durûsu’l-Lugati’l-Arabiyye li-Gayri’n-Nâtikîne bihâ, Medine.

Çörtü, M. Meral (1995). Arapça Dilbilgisi Sarf, İstanbul.

Maksudoğlu, Mehmet (1992). Arapça Dilbilgisi, İstanbul.

Sînî, Mahmud İsmail vd., (ts.). el-Kavâidü’l-Arabiyyetü’l-Müyessera, İstanbul.

_______, el-Arabiyye li’n-Nâşiîn, İstanbul.

el-Dahdah, Antoine (1991). Mu‘cemü Tasrîfi’l-Ef’âli’l-Arabiyye, Beyrut.

Yaşar, Ahmet (1996). Arapça'nın Temel Kuralları, İzmir.

 

 

 

125

 

 

 

126

   

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Arapçadaki nâibu’l-fâil terimini açıklayabilecek,

• Nâibu’l-fâilin cümle içindeki görevini ve i‘râbını ifade edebilecek,

• Nâibu’l-fâil olabilecekleri belirleyebilecek,

• Lâzım, müteaddî, ma‘lûm, mechûl fiil kavramlarını tanımlayabilecek-siniz.

 

Anahtar Kavramlar

• Fâ‘il

• Nâibu’l-fâil

• Ma‘lûm ve mechûl fiil

• Lâzım ve müteaddî fiil  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Bir Türkçe dilbilgisi kitabından Türkçedeki etken, edilgen fiil, özne, sözde özne konularını tekrar ediniz.

• Mehmet Maksudoğlu veya M. Meral Çörtü’nün Arapça Dilbilgisi Nahiv kitaplarından nâibu’l-fâil konularını okuyunuz.

 

 

 

127

 

GİRİŞ

Bilindiği gibi her insan kendi anadilini içinde yaşayıp büyüdüğü, aile ve mahalle gibi yakın ve uzak çevresinden tabiî olarak öğrenir. Bunun için özel bir çaba göstermez bile. Ancak okullarda öğrenim görenler, kendi konuştukları dilin bile bir dilbilgisi ve kuralları olduğunun farkına sonradan varırlar. Kendi anadillerinin dilbilgisine ait kavramları zihinlerine iyice yerleştirmiş olanlar öğrenmek istedikleri bir yabancı dilin kurallarını da kolayca kavrayabilirler. Bu yüzden bu ünitede öğreneceğiniz Nâibu’l-fâil konusunu kolayca anlayabilmek için önce bunun dilimizdeki karşılığını kısaca hatırlamamız faydalı olacaktır.

Her insan duygularını, düşündüklerini ve çevresindeki olayları sözlü veya yazılı olarak, cümleler kurarak anlatır. Bu cümlelerde işi yapana özne (fâil), öznenin yaptığı işten etkilenen varlığa da nesne (mefûl) denir. Edilgen bir fiille kurulmuş cümlelerde ise nesne, özne gibi görünür. Meselâ: كسر الغصن “Dal kırıldı” cümlesinde “dal” kelimesi özne gibi görünmekte ise de, bu kırma işini yapan değil, kırılandır. Bu sebeple özne (fâil) gibi görünen nesneye sözde özne (nâibu’l-fâil) deriz. Bu sözde özneler kelime ya da kelime öbekleri şeklinde olabilirler. İşte bunların Arap dilbilgisinde (nahiv/sentaks/cümle yapısında) örneklere dayanan geniş açıklamaları ileriki sayfalarda görülecektir.

Bu ünitede önce içinde Arapçadaki nâibu’l-fâillerden çok sayıda bulabileceğiniz bir okuma parçasında ve alıştırmalarda öğrenci için yeni sayılabilecek kelime ve deyimlerin anlamları yer alacaktır. Yine de ihtiyaç olursa bir sözlüğe başvurulmalıdır. Metni kavrama alıştırmalarından sonra nâibu’l-fâil konusu geniş bir şekilde anlatılacaktır. Ardından konunun zihinlerde yerleşmesine yardımcı olacak ve daha çok öğrencinin uygulamasına yönelik çeşitli ve çok sayıda alıştırmalar bulunacaktır. Amaç ve ümidimiz bunları uygulaya uygulaya ilerlemelerini beklediğimiz öğrencilerin konuyu kavramış olmalarıdır.

Nâibu’l-fâil ilgili daha ayrıntılı örnekler için http://www.onlinearabic.net adresine başvurabilirsiniz.

Nâibu’l-Fâil

نائب الفاعل

 

 

 

128

OKUMA PARÇASI

اخلليفة املأمون

وعقـدت املجـالس للعلـميـتـه، تـوىل اخلالفة سنة مثان وتسعني للهجرة، وكان حمبـا للعلـم والعلمـاء، فـوجهـت عناهج العلمي .العلمية يف بـغداد وقد استخدم يف تلك المجالس المنـ

ـرص علـى أن يـرسـل خزانـة كتـب اليونــان إليـه، كمـ ة حبـه للكتـب صـاحل حــاكم قـبـ ا صـاحل ملـك الــروم ومـن شـدـل إليـه مـن كتـب الـشرق والغـرب، فـتكونـت لديـه على أن تـؤخذ كتب القدماء الـيت عنـده، باإلضـافة إىل مـا مح

.مكتبة عظيمة مساها دار احلكمة

ــام المناقــشات عمــل المــأمون خــال ــزار يف كــل وقــت وتـق ــات لتـ ــىن المكتب ــم، وتـبـ ــشر العل ل حكمــه علــى أن يـننة الثامنة عشرة بـعد المائـتـني .العلمية بـني العلماء، وقد تـويف يف الس

)229، ص 2 الميسرة، ج القواعد العربية (

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları parçaya göre cevaplayınız.

من كان المأمون؟ 1.

مىت وأين عاش املأمون؟ 2.

هل كان المأمون حيب العلم؟ 3.

ية؟أين عقدت المجالس العلم 4.

هج استخدم يف تلك المجالس؟ 5. أي منـ

كيف يكرم العلماء؟ 6.

من يـرسل خزانة كتب اليونان؟ إىل من تـرسل؟ 7.

هل تصان الكتب يف بـلدكم؟ 8.

كيف تكونت مكتبة دار احلكمة؟ 9.

مىت تـزار المكتبات؟ 10.

مىت تـويف المأمون؟ 11. 2. Aşağıdaki kelimelerin eş anlamlılarını parantez içindeki kelimeler

arasından seçiniz.

عث ، كبرية ، عالوة على ( )مغرب، عند ، المشرق، ال ... عهده ، حفظت ، أمري ، حمبه ، تـبـ

. الكتب صينت و 1.

 

 

 

129

. المأمون أكرم العلماء زمن ويف 2.

. املأمون مكتبة عظيمة لدىتكونت 3.

ة 4. . كتب اليونان إليه تـرسل المأمون للكتب صاحل حاكم قـبـرص على أن حب من شد

ل إليه من كتب الشرق والغرب باإلضافة إىل 5. . ما مح 3. Aşağıdaki kelimelerin zıt anlamlılarını parantez içindeki kelimeler

arasından seçiniz.

)ىمبغض، اجلهل، اجلهالء، أسيء إىل، حارب، تـهدم، ربح، يكتم، تـعط ( . العلم أن يـنشر عمل املأمون على 1. .العلماء و علم وكان حمبا لل 2. . العلماء أكرم ويف زمنه 3. . الكتبتـؤخذ المأمون ملك الروم على أن صاحل 4. .لم واحلضارة عظيمة للع خسارة وكانت وفاته 5.

4. Aşağıda verilen cümlelerden ilk gruptakilerde mâzî fiiller ma‘lûm

yapıda olup merfû‘ları fâilleridir. İkinci gruptakilerde fiiller meçhul yapıya dönüştürülmüş olup merfûları nâibu’l-fâileridir. Her iki grubu dikkatle inceleyerek cümlelerde oluşan değişiklikleri ve fâil ve nâibu’l-fâilleri tespit ediniz.

اجملموعة األوىل اجملموعة الثانية أكرم المأمون العلماء أكرم العلماء 1.لت كتب الشرق والغرب إليه 2. ب إليه محل الناس كتب الشرق والغر مح .صان املأمون الكتب .صينت الكتب 3.

ه المأمون عنايـته للعلم .جهت عنايـته للعلم و 4. .وج .عقد املأمون المجالس العلمية .عقدت المجالس العلمية 5.هج 6. هج العلمي . العلمي استخدم المنـ .استخدم العلماء املنـ

5. Aşağıda verilen cümlelerden ilk gruptakilerde muzârî fiiller ma‘lûm

yapıda olup merfû‘ları fâilleridir. İkinci grptakilerde fiiller meçhul yapıya dönüştürülmüş olup merfûları nâibu’l-fâileridir. Her iki grubu dikkatle inceleyerek cümlelerde oluşan değişiklikleri ve fâil ve nâibu’l-fâilleri tespit ediniz.

اجملموعة األوىل اجملموعة الثانية .عمل المأمون على أن يـنشر العلم .أن يـنشر العلم على عمل المأمون 1.

 

 

 

130

ىن المكتبات 2. .يـبين المأمون المكتبات تـبـ

.يـزور الطلبة المكتبات .تـزار المكتبات 3.

.يأخذ المأمون كتب القدماء .ء ما قد ال ب كت ذ خ ؤ تـ 4. 6. Aşağıdaki Arapça cümlelerin en yakın Türkçe karşılığı hangisidir?

رص على أن يـرسل خزانة كتب اليونان إليه ة حب المأمون للكتب صاحل وايل اجلزيرة قـبـ .من شد

a. Me’mûn kitapları çok seviyordu. Kıbrıs adası valisiyle, Yunan kütüphanesini kendisine göndermesi şartıyla anlaşma yaptı.

b. Me’mûn kitapları çok sevdiğinden dolayı Kıbrıs adası valisiyle, Yunan kütüphanesini kendisine vermesi için anlaşma yaptı.

c. Me’mûn kitapları çok sevdiğinden dolayı Kıbrıs adası valisiyle, Yunan kütüphanesini kendisine göndermesi şartıyla anlaşma yaptı.

d. Me’mûn kitapları çok sevdiğinden dolayı Bizans imparatoruyla, Yunan kütüphanesini kendisine göndermesi şartıyla anlaşma yaptı.

e. Me’mûn kitapları çok severdi. Kıbrıs adası valisiyle, Yunan kütüphanesini kendisine göndermesi şartıyla anlaşma yapmayı teklif etti.

7. Aşağıdaki Arapça cümlelerin en yakın Türkçe karşılığı hangisidir?

.عمل المأمون خالل حكمه على أن يـنشر العلم وتـنىب المكتبات وتـقام المناقشات العلمية بـني العلماء

a. Me’mûn hükümdarlığı sırasında, ilmin yayılması kütüphanelerin yapılması ve âlimler arasında ilmî tartışmaların yapılması için çalıştı.

b. Me’mûn hükümdarlığı sırasında, kütüphanelerin yapılması ve âlimler arasında ilmî tartışmaların yapılması için çalıştı.

c. Me’mûn hükümdarlığı sırasında, ilmin yayıldı kütüphanelerin yapıldı ve âlimler arasında ilmî tartışmaların yapılması için çalıştı.

d. Me’mûn hükümdarlığı sırasında, ilmin yayılması kütüphanelerin yapılmasını istedi ve âlimler arasında ilmî tartışmaların yapılması için emir verdi.

e. Me’mûn hükümdarlığı sırasında, ilim yayıldı kütüphanelerin yapıldı ve âlimler arasında ilmî tartışmaların yapılması için çalışanlara yardımcı oldu.

DİL BİLGİSİ NÂİBU’L-FÂİL (SÖZDE ÖZNE)

Konumuz nâibu’l-fâil olmakla birlikte aralarında çok yakın bir ilgi bulunduğu için fâil hakkındaki bilgilerimizi kısaca hatırlamamız faydalı olacaktır.

 

 

 

131

Biz bir işi, bir oluşu anlatırken işi yapanı biliyorsak fiille birlikte fâili (öznesini) de zikrederiz. Yani o eylemi kimin yaptığını belirtmiş, fiili fâile nispet etmiş oluruz. Aşağıdaki cümleleri bu açıdan inceleyiniz:

Ali dersini anladı. فهم علي درسه

Özne (fâil) Yüklem/Fiil fâil/özne fiil/yüklem

Mahmut evden çıktı. خرج حمم ود من الدار

Özne (fâil) Yüklem/Fiil fâil/özne fiil/yüklem

Burada bir hususa dikkat etmeliyiz. Arapça cümle yapısıyla Türkçe cümle yapısında görünüşte bir zıtlık vardır. Türkçe açısından buna özellikle dikkat edilmelidir. Türkçe bir cümlede özne (fâil) cümlenin başında, yüklem sonunda gelirken; Arapçada önce fiil (yüklem), sonra fâil yer almaktadır. Yukarıdaki iki örnekte bu özellik açıkça görülmektedir.

Fâil (özne) bilindiği ve cümlede zikredildiği zaman fiilin yapısı/çatısı ma‘lûm yapıda olarak söylenir.

Not: Bu konun açıklanmasına geçmeden önce, Arapça gramer derslerinde sıkça kullanılan ma‘lûm fiil (الفعل املعلومbilinen fiil) teriminin aslı hakkında kısa bir uyarıda bulunmak yararlı olacaktır. Bu terimin aslı فاعلهالفعل املعلوم yani (fâili bilinen fiil) şeklindedir. Aslı bu şekildeyken uzunca bir terimi tekrar etmekten kurtulmak için kısaltılmış ve الفعل المعلوم kısaca (ma‘lûm/bilinen fiil) şeklini almıştır. Oysa tam ve doğru şekil yukarıda belirttiğimiz şekildir. Zira burada ma‘lûm olan fiil değil, fâildir. Bu açılımını bilmeden kitaplarda bu ifadeyi okuyan ve Türkçe olarak anlamaya çalışanlar, yanılmakta ve şaşırmaktadırlar.

Bir cümlede fâili (özne) nasıl bulacağız?

Aslında fâili bulmak çok kolaydır. Türkçe bir cümlede özneyi bulmak için, yüklemden önce “kim?” ya da “ne?” sorularından biri sorulur; alınan cevap öznedir. Örnek olarak şu atasözümüzü ele alalım: At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır”. Şimdi, bu iki cümlenin birinci kısımları için “kim ölür?” diye sorunca “at” ve “yiğit” cevaplarını alırız. Şu halde bu kelimeler öznedir. Aynı şekilde atasözündeki ikinci kısımlar için “Ne kalır?” diye sorduğumuzda “meydan” ve “şan” cevaplarını alırız ki, bunlar da o iki cümlenin öznesidir.

Bu öğrendiğimizi Arapça bir cümle üzerinde uygulayalım:

Çocuk kalemi kırdı كسر الولد القلم

Bu cümlede aynı soruları soralım. Kalemi kim kırdı? من كسر القلم؟ Alınacak cevap الولد yani “çocuk”tur. Demek ki cümlemizdeki fâil/özne الولد kelimesidir ve önceki derslerden hatırladığımız üzere fâil i‘râb bakımından merfûdur. Karşımıza çıkacak Arapça cümlelerin hepsinde bu yöntemi uygulayarak fâili kolayca bulabiliriz.

 

 

 

132

Fâillle ilgili bazı özellikleri kısaca hatırladıktan sonra nâibu’l-fâil (sözde özne) konusuna girebiliriz. Nâibu’l-fâilin yer aldığı cümlelerde yukarıda gördüğümüz cümle yapılarından bazı farklılıklar görülür. Bu değişikliklere dikkat edildiği takdirde nâibu’l-fâil konusu da kolayca anlaşılacaktır. Görüldüğü gibi yukarıdaki cümlelerin ögeleri Arapça normal kurallı cümle yapısına uygun olarak sıralanmıştır. Yani;

Fiil + Fâil + Mefûl الفعل+ الفاعل +املفعول به

Yüklem + Özne + Nesne (düz tümleç)

Öğrenci yazı tahtasını sildi. مسح الطالب السبورة

Nâibu’l-Fâilin Tanımı

Arapça fiil cümlelerin bu normal sıralanışında bazen değişiklikler olur. Şöyle ki insanlar anlatmak istedikleri fiilin fâilini bilmemeleri veya başka bir sebeple kurdukları cümlede zikretmezler. İşte bu durumlarda kullanılan fiilin yapısı ma‘lûmdan (etken çatı) mechûle (edilgen yapıya) dönüşür. Fâil zikredilmemiş olunca cümledeki mef‘ûlün bih sarîh (nesne/düz tümleç) onun yerine geçer ve fâilin irâbını alır. Böylece gerçekte mefûlun bih sarîh (nesne/düz tümleç) olan ve görünüşte fâil yerine geçmiş olan kelimeye nâibu’l-fâil (fâilin vekili/sözde özne) denir.

Adam kapıyı açtı فـتح الرجل الباب

Öğretmen dersi yazdı كتب املدرس الدرس

Ahmet Kur’ân’ı ezberledi حفظ أمحد القرآن

Misafir, kahve içti. شرب الضيف القهوة.

Bu kadın bir mektup yazıyor. كتب هذه المرأة رسالة ت

Şimdi bu cümlelerdeki fiillerin yapısını mechûl kalıba çevirir ve fâilleri de kaldırırsak mefûlün bihler nâibu’l-fâil olur ve i‘râb bakımından da merfû duruma gelir:

Kapı açıldı فتح الباب

Ders yazıldı الدرس كتب

Kur’ân ezberlendi حفظ القرآن

Fiili, ma‘lûm yapıda (etken çatı) olan bir cümlede birden fazla mefûlün bih varsa, fiil mechûl (edilgen) kalıba çevirilince birinci mefûlün bih, nâibu’l-fâil olur, i‘râb bakımından mansûb iken merfû‘a dönüşür; diğer mef‘ulün bihler olduğu gibi kalır, onlarda değişiklik olmaz.

 

 

 

 

133

Öğrenciye yazı yazma öğretildi.

2. Mefûl 1. Mefûl Fâil Fiil (malûm yapıda)

Öğrenciye yazı yazma öğretildi. . علم التـلميذ الكتابة

Mefûl Nâibu’-fâil Fiil

Baba çocuğa Salih adını verdi. مسى الوالد الولد صاحل ا

2. Mefûl 1. Mefûl Fâil Fiil (malûm)

Çocuğa Salih adı verildi. صاحلاالولد مسي

Adam fakire bir dinar verdi. أعطى الرجل الفقري دينار ا

2. Mefûl 1. Mefûl Fâil Fiil (malûm)

Fakire bir dinar verildi. أعطي الفقري ديـنارا

Mefûl Nâibu’-fâil Fiil

Şimdi nâibu’l-fâille ilgili kâideleri örnekleriyle daha geniş bir şekilde anlatalım:

Sülâsî Mücerred Fiillerin Nâibu’l-Fâilleri

Sülâsî mücerred bir fiil, mâzî mechûl kalıbına alınırken, fiilin ilk harfi dammeli (zammeli), ortadaki harfi kesralı yapılır.

Meselâ املقالة كتبت “Makâle yazıldı” gibi. Aynı sülâsî fiil, mechûl muzârî kalıbına alınırken muzâraat harfi dammeli, aynu’l-fiili fethalı yapılır. Meselâ

املقالة تكتب “Makâle yazılıyor” cümlesinde böyledir.

Ef‘âl-i kulûb’un (bilmek ve zannetmek gibi kalbin yaptığı işleri bildiren fiiller) ikinci mef‘ûlleri, nâibu’l-fâil durumuna getirilemezler. Meselâ, حسبت

ذاهبا حممدا “Muhammed’i gidiyor sandım”, ifâdesinde, ikinci mef‘ûl ذاهبا kelimesidir ve nâibu’l-fâil yerini alamaz. Mezîd Fiillerin Nâibu’l-Fâilleri

Mezîd fiil, (تـ) ile başlıyorsa mâzînin ikinci harfi birinci harfi gibi dammeli, sondan bir önceki harfi de kesralı yapılır. Meselâ باحة تـعلمت Yüzme“ السöğrenildi” ve يف الميدان تـقوتل “Meydanda savaşıldı” gibi. Aynı kalıptakilerin muzâri mechûlleri, muzâraat harflerinin dammeli, aynu’l-fiillerinin (ikinci harflerinin) fethalı, sondan bir önceki harfin de fethalı olmasıyla yapılır. Meselâ السباحة تـتـعلم “Yüzme öğrenilir” ve للشرف يـتـقاتل “Şeref için savaşılır”.

Mezîd fiiller vasıl hemzesi (hemzetu’l-vasl) ile başlıyorsa, mâzîde fiilin birinci ve üçüncü harfleri damme, sondan bir önceki harfi de kesra olur.

لميذ الكتابة علم املدرس التـ

 

 

 

134

Meselâ بالكتاب احتفظ “Kitap muhâfaza edildi” gibi. Muzârîde ise muzâraat harfi damme ve sondan bir önceki ise fetha olur. Meselâ عليه حيافظ هو “O, muhâfaza edilir” gibi.

Mâzî fiil, استجاب “kabul etti” gibi, vasıl hemzesiyle başlayıp sonundan bir önceki harf elif ise, bu elif ي harfine dönüştürülür. Meselâ استجيب الدعاء “Dua kabul edildi” gibi. Muzârîde ise muzâraat harfi dammeli olur. Fakat bu sıygada elif, olduğu gibi muhâfaza edilir.

Üç mef‘ûle geçişli olan أعلم “bildirdi” fiilinin üçüncü mef‘ûlleri de nâibu’l-fâil olarak kullanılmazlar.

Malûm yapıdaki müteaddî (geçişli) bir fiil, mechûl yapıya dönüştürülünce, cümledeki mefûlün bih sarîh(nesne: düz tümleç) nâibu’l-fâil olur ve mansûb iken nâibu’l-fâil (نائب الفاعل) yerine geçtiği için merfû olur. Önceki derslerde öğrenmiş olduğumuz fiil-fâil uygunluğu, fiil ile nâibu’l-fâil arasında da aynen geçerlidir. Örnekleri inceleyiniz:

Halil dersi yazdı. كتب خليل الدرس

Ders yazıldı. كتب الدرس

Fatma pencereyi açtı. فـتحت فاطمة النافذة

Pencere açıldı. فتحت النافذة

Cümleyi bu kelimelerle oluşturdum. ذه الكلمات كونت اجلملة .

Cümle oluşturuldu. كونت اجلملة. Fâil Hazfedildikten Sonra Fâilin Yerine Geçen Ögeler:

Cümlede fâil hazfedildikten sonra yerine geçen ögeler şunlardır:

1. Mef‘ûlün bih: Birden fazla mefûl alan ma‘lûm yapıdaki fiil, mechûl yapıya çevrilince, ilk mefûlün bih, nâibu’l-fâil olur.

Hoca, öğrenciye bir kitap verdi. أعطى األستاذ الطالب كتابا

Öğrenciye bir kitap verildi. أعطي الطالب كتابا

Anne kıza Saliha adını verdi. مست األم البنت صاحلة

Kıza Saliha adı verildi. مسيت البنت صاحلة

Allah, İbrahim’i dost edindi. راهيم خليال اختذ اهللا إبـ

İbrahim, dost edinildi. راهيم خليال ذ إبـ اخت

2. Câr ve Mecrûr: Cümledeki fiil, lâzım (geçişsiz/mefûlün bih sarîh almayan) bir fiil ise, mechûl yapıya dönüştürülünce, câr ve mecrûr nâibu’l-

 

 

 

135

fâil olur. Böyle durumlarda nâibu’l-fâil lafzan değil, mahallen (yani bulunduğu yer itibariyle) merfû sayılır. Örneklerini inceleyiniz:

Öğrenciler sandalyelere oturdular. الكراسيجلس الطالب على .

Sandalyelere oturuldu. جلس على الكراسي.

Çocuk kalemi getirdi. جاء الولد بالقلم.

Kalem getirildi. جيء بالقلم.

Hind’e uğradım. مررت ند.

Hind’e uğranıldı. مر ند.

Araplar, Arap tarzını muhâfaza ettiler. احتـفظ العرب الطابع العريب

Arap tarzı muhâfaza edildi. احتفظ الطابع العريب. Nâibu’l-fâil, câr ve mecrûr olduğu zaman dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta vardır. Bu mechûl (edilgen) yapı içinde baştaki fiil dâimâ müfred-müzekker olarak kalır. Nâibu’l-fâilin, müsennâ (ikil), mecmû (çoğul), müzekker (eril), müennes (dişil) şekillerine aktarılmasını sağlayan kısım cer harfinden sonra gelen isim ve zamirlerdir. Başka bir ifadeyle, nicelik ve cinsiyet konusundaki değişiklikler, fiilde değil, cer harfinden sonra gelen, bu isim ve zamirde yapılacak değişikliklerle elde edilir. Örnekleri inceleyiniz:

مر برجل ، مر برجلني ، مر برجال

، مر بالنساء مر بامرأة ، مر بامرأتـني

، مر ما، مر م مر به

مر بك ، مر بكما ، مر بكم

3. Masdar: Cümlede câr ve mecrûr yoksa, masdar nâibu’l-fâil olur.

İki kere vurdum. ضربت ضربـتـني.

İki kere vuruldu. ضرب ضربان

Peygamber (s.a.v.) tam bir oruç tuttu. صوما كامال ) ص(صام النيب

Tam bir oruç tutuldu. صيم صوم كامل

Öğrenci, yazlıkta bir ay geçirdi. قضى الطالب شهرا يف المصيف

Yazlıkta bir ay geçirildi. قضي شهر يف المصيف

4. Zaman zarfı (ظرف الزمان), nâibu’l-fâil olabilir.

Müslümanlar Pazartesi günü oruç tutarlar. يصوم املسلمون يـوم االثنني

Pazartesi günü oruç tutulur. نـني يصام يـوم االثـ

 

 

 

136

Ramazan’da oruç tuttuk. صمنا رمضان

Ramazan’da oruç tutuldu. صيم رمضان

5. Yer/mekân zarfı رف املكانظ nâibu’l-fâil olabilir:

Çocuk evin önünde oturdu. جلس الولد أمام البـيت

Evin önünde oturuldu. جلس أمام الدار İsm-i Mensûb ve İsm-i Mef‘ûllerin Nâibu’l-Fâilleri

İsmu’l-mefûl ve ismu’l-mensûbun nâibu’l-fâilleri olabilir. Arap nahvinde ismu’l-mef‘ûl (اسم املفعول)ve ismu’l-mensûb (اسم املنسوب) mechûl fiilleri gibi amel ederler. Yani bunların yerine türedikleri fiillerin mechûlü konulsa nasıl nâibu’l-fâil merfû olursa bunlardan sonra da öyle olur. Söz gelimi burada ikinci cümledeki ma’lûm yerine mechûl yapıdaki يـعلم / علم فاعله şekillerinden biriyle söylense فاعله kelimesi nâibu’l-fâil olmak üzere merfû olur. Aşağıda üçüncü cümlemizdeki كيام kelimesinin anlamı منسوب إىل مكة şeklindedir. Buradaki منسوب kelimesinin yerine de mechûl yapıdaki يـنسب /نسب fiillerinden birisi konulsa nâibu’l-fâil olur.

رأيت رجال منسوبا أبوه إىل مكة

Şu örneği bu açıdan inceleyiniz:

يـنبغي للمسلم أن يكون حممديا خلقه

Müslümana ahlâkı Muhammedî olmak yakışır.

“Duribe” fâili mechûl bir fiildir. ضرب فعل جمهول فاعله

Bu, fâili malûm (bilinen) bir fiildir. ه هذا فعل معلوم فاعل

Babası Mekkeli bir adam gördüm. يا أبوه رأيت رجال مكArapça’da az da olsa bazı fiillerin mânâları öyle gerektirdiği için ma‘lûm yapıları değil, mechûl yapıları kullanılır ve nâibu’l-fâillerini daima câr mecrûr olarak alırlar.

Adam cadde ortasında bayıldı. وسط الشارع على الرجل أغمي

On üç saniye bayıldım sonra ayıldım. عشرة ثانية مث أفـقت ثالث علي غشي

Yukarıda ifâde edildiği gibi câr ve mecrûr durumundaki nâibu’l-fâiller mahallen merfûdur.

Nâibu’l-fâil, câr-mecrûr veya zaman/mekan zarfı ise, bu durumda önceki derslerde öğrenilmiş olan “fiil-fâil” ve “fiil-nâibu’l-fâil” uyumu geçerli olmaz ve fiil daima müfred müzekker kalıbında bulunur.

 

 

 

137

Hâl, müstesnâ, mef‘ûlün ma‘ah, mef‘ûlün leh, fethalı kalmak zorunda olan temyîz nâibu’l-fâil durumuna alınamazlar.

.nin haberi, nâibu’l-fâil durumuna getirilemez’كان

Cümlede nâibu’l-fâil yerine kullanılabilecek birden fazla kelime bulunduğu takdirde زيد يف أجر العامل عشرون لرية “İşçinin ücretine yirmi lira zam yapıldı” cümlesinde görüldüğü gibi burada ( عشرون) kelimesi, nâibu’l-fâildir. Fiilde zamir yoktur. Bu nedenle sonuna tesniye ve cemi vâvı getirilmez.

Aşağıdaki cümlelerin fâillerini bulunuz.

Adam kitabı aldı .أخذ الرجل الكتاب 1.

Kız dergiyi okudu .قـرأت البنت املجلة 2.

.Öğrenci ödevini yazıyor .يكتب الطالب واجبه 3.

لميذات اللغة العربية 4. .Kız öğrenciler Arapça öğreniyorlar.تدرس التـ

Kadın suyu içti .شربت املرأة املاء 5.

Aşağıdaki cümlelerde nâibu’l-fâili bulunuz. نا من عملنا فألف الكتاب 1. تـهيـ .İşimizi bitirdik ve kitap yazıldı.انـ

.Hırsız üç gün sonra yakalandı .بـعد ثالثة أيام قبض على اللص 2.

.Bu bölgede on beş köy bulunmaktadır.توجد يف هذه البـقعة مخس عشرة قـرية 3.

.Hırsız on beş yıl hapsedildi.حبس السارق مخسة عشر عاما 4.

بل يـومني 5. .Gazeteci hanımlarla iki gün önce görüşüldü.قوبلت الصحفيات قـ

.Akşam yemeklerinden yarım saat önce iki elma yenir.تـؤكل تـفاحتان قـبل كل عشاء بنصف ساعة 6.

.Bu babası Medineli adamdır .ل مدنيا أبوه كان ذلك الرج 7.

.Şaban ayında oruç tutuldu .صيم شهر شعبان 8.

.Geçen hafta iki adama uğranıldı .مر على الرجلني يف األسبوع الماضي 9.

?Annesi Medineli olan bir hanım komşumuzu gördün mü .هل رأيت جارتـنا املدنية أمها 10.Aşağıdaki cümlelerde mechûl yapıdaki mâzî ve muzâri fiilleri bulunuz ve verilen sıraya göre yazınız.

.أغلقت أبـواب المصنع يـوم اجلمعة 1.

.تشتهر اليابان بصناعة السيارات 2.

.يـعد المتـنيب من الشعراء العرب المشهورين 3.

.نشرت كتب كثرية لألديب طه حسني 4.

 

 

 

138

.يـعطف الغين على الفقراء 5.

.أحدثت تـغيريات كثرية يف خطة التـنمية 6.

نه الص 7. .غري يف مدرسة األطفال أدخل األب ابـ

.قال األدباء إن أسلوب اجلاحظ سهل ممتنع 8.

ىن البناء اجلديد مكانه يف أقـرب وقت ممكن 9. .يـهدم البناء القدمي وسيبـ

. يف فصل الصيف يوجد الثـلج يف ذروة جبل أولوداغ 10.Ünite sonunda verilen kelimelerin anlamlarından ve diğer sözlüklerden yararlanarak aşağıdaki serbest metni anlamaya çalışınız ve parçada geçen nâibu’l-fâilleri bulunuz.

ولة األموية خصائص الد

ة العرب ية على يد اخلليفة العظيم عبد الملك بن مروان، وعلى يده أيضا فرض استعمال اللغة ضربت السكولة مما أدى إىل قيام نـهضة أدبية كبـرى لعبت فيها العلوم ال ية للد عربية والدخيلة معا دورا كبريا، العربية لغة رمس

فأنشئ ديوان الرسائل يف عهده كامال، وأقيمت جمالس اآلداب واألغاين ونظمت المناظرات، فكانت يوان وترد إليه بالل ر . غة العربية بدال من غريهاالرسائل تصدر من هذا الد ومن أعماله اخلالدة أنه نظم سيـ

.الربيد ، وبـىن جامع الصخرة بالمسجد األقصى المبارك

فيه من كبار المسؤولني يف اإلدارة المدنية احتفظ يف هذا العهد األموي بالطابع العريب اخلالص لم يـعني ، فـولة المركزية اليت استمرت إحدى فسهم وذلك ضمانا للوالء واحتفاظا بسلطة الد واجليش إال العرب أنـ

.وتسعني سنة

Aşağıdaki cümlelerde fiilleri mechûl yapıya çevirin ve elde ettiğiniz yeni cümlelerin Türkçe çevirileriyle birlikte altlarına yazınız.

.نظف العمال الشارع خالل نصف ساعة 1.

.............. .رة املصعد نـهارا فـقط يستخدم السكان يف هذه العما 2.

............ .تـعلم المالحون فن المالحة يف مخسة أشهر 3.

........... .شاهدنا أمس امرأة أجنبية تـبحث عن ولدها 4.

........ .رئيس الراحل أعلنت احلكومة احلداد على وفاة ال 5.

........ تخب أعضاء جملس النـواب رئيس اجلمهورية 6. .انـ

........

 

 

 

139

.يـواجه الناس صعوبة يف نطق بـعض الكلمات 7.

........ .ن يـتذوق اإلنسان الطعم باللسان ويسمع الصوت باألذ 8.

....... .الناس يـعرفون المسلمني بنظافة ثيام 9.

...... .اشتـريت هذين الكتابـني اجلديدين يف األسبوع الماضي 10.

......

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki metinde bulunan malûm ve mechûl yapıdaki fiilleri ve onların fâil ve nâibu’l-fâillerini verilen tabloya yazınız.

واهللا ما بنيت المنازل إال لتدخل، وال قدمت األطعمة إال لتـؤكل، : عوقب بـعض المتطفلني على سلوكه فقال وقع :وإين ألمجع من التطفل خالال بسط وإن كان رب المجلس عابسا وال يـتـ أدخل خماليا، وأقـعد متأنسا، وأنـ

.مين أن أنفق درمها

2. Aşağıdaki cümlelerde yer alan mechûl yapıdaki fiillerin mâzî mi muzâri mi olduklarını belirtiniz ve nâibu’l-fâillerini bulunuz.

﴾إذا قرئ القرآن فاستمعوا له ﴿ 1.

رة الصباحية 2. .تـعار الكتب يف الفتـ

.كاملة يف اإلسالم أعطيت المرأة المسلمة حقوقـها 3.

.أقيمت جامعات عديدة يف تـركيا ويف الوطن العريب 4.

.أرسل معيدون كثريون لمتابـعة دراستهم يف اخلارج 5.

نائب الفاعل الفاعل الفعل املضارع الفعل املاضي

 

 

 

140

﴾ حل لكم اليـوم أحل لكم الطيبات وطعام الذين أوتوا الكتاب ﴿ 6.

م ﴿ 7. ا املؤمنون الذين إذا ذكر اهللا وجلت قـلوبـهم وإذا تليت عليهم آياته زادتـهم إميانا وعلى ر إمن ﴾يـتـوكلون

﴾يـنات من اهلدى والفرقان شهر رمضان الذي أنزل فيه القرآن هدى للناس وبـ ﴿ 8.

.الشريف احلديث" حفت النار بالشهوات، وحفت اجلنة بالمكاره " 9.

.احلديث الشريف" إذا جاء رمضان فتحت أبـواب اجلنة وغلقت أبـواب النار وصفدت الشياطني " 10.

3. Aşağıda bırakılan boşluklara pantez içindeki fiillerden uygun olanları yazınız.

)أصلحت ، أصلحت ، أصلحت . (السيارة يف الشركة ........ 1.

)حيتفل ، حيتفل، حيتـفل (بعيد الفطر يف أول شوال ........ 2.

)يـلقب، يـلقب، يـلقب . ( أمحد شوقي بأمري الشعراء .......3.

)يبيع ، يبيع، يـباع . (السمك بأسعار مرتفعة ....... 4.

)أضافت، أضيفت، أضافت (أرقام جديدة إىل دليل اهلاتف ........ 5.

)يـلوم ، يالم ، يليم . (ا قصر يف عمله املوظف إذ ........ 6.

ة النحو العريب ......... 7. )يـعد، يعد، يـعد . (الكسائي من أئم

)دعا، دعي، دعوا. (األصدقاء إىل مائدة الطعام ......... 8.

)مسى ، تسمى ، مسي . (لياالرجل ولده ع .......... 9.

)أشار، أشريت ، أشري . (إىل هذا الرجل بالبـنان ......... 10.

4. Aşağıdaki cümlelerde örneklerde gösterildiği gibi, nâibu’l-fâilleri müennese (dişile) çeviriniz ve fiillerde gerekli değişiklikleri yapınız.

. أحضرت الطالبة ألداء االمتحان -أحضر الطالب ألداء االمتحان : املثاالن

. تـتـهم الموظفة بالتأخري عن العمل -يـتـهم الموظف بالتأخري عن العمل

.تشفى عالجا كامال يـعاجل المريض يف المس 1.

تخب المرشح بأغلبية ساحقة 2. .انـ

.أعد المهندس إعدادا كافيا 3.

.يدرب الفالح على استعمال اآللة 4.

.أرسل الفائزون يف بعثة دراسية 5.

.ير استقباال حافال يستـقبل المد 6.

 

 

 

141

.أصيب الطفل بكسر يف ذراعه 7.

.أخرب اجلار بوصول ابنه 8.

.وزع المدير اجلائزات على التالميذ المجتهدين 9.

موا بالتـقصري يف أعماهلم 10. .العمال ا 5. Aşağıdaki cümlelerde örnekte gösterildiği gibi, malûm yapıdaki fiilleri

mechûl yapıya dönüştürünüz ve gerekli değişiklikleri yapınız.

. اعرتفت اجلرمية -اعتـرف اللص باجلرمية : املثاالن

.يد الرئيس للتسليم مدت -مد الرئيس يده للتسليم على الضيف

.أعطت المديرة الطالبة جائزة 1.

.قالوا إن احلقيقة صعبة يف بـعض األحيان 2.

.أعد اهللا عذابا أليما للكفار يف اآلخرة 3.

.اتـهم القاضي الشاهد بالكذب 4.

ولة باخلبـراء لتـنفيذ خطة التـنمية استـعانت 5. . الد

.قـرأت قصة لتـوفيق احلكيم 6.

.ألف العامل االجتماعي كتابا يف أسباب اجلرمية 7.

.دق الضيف جرس الباب قـبل الدخول 8.

.ة حباجة إىل كثري من المدرسني يـقولون إن الدول 9.

.يقيم الوزير حفلة لتكرمي المتـفوقني 10.

.حيكي المدرس قصصا كثرية عن تاريخ اإلسالم 11.

.يستفيد الباحثون من الكتب الموجودة يف المكتبة 12.

.سيدعونا األصدقاء إىل حفلة التخرج 13.

.يـرد جيشنا األعداء 14.

.يصلي المسلم ركتـعني يف الفجر 15.

.خيرب مدير التحرير الصحفيني مبوعد االجتماع القادم 16. 6. Aşağıdaki cümleleri anlamlı bir cümle olacak şekilde yazınız ve

nâibu’l-fâili belirtiniz.

.تـؤكل/ تـفاحة / بـعد / كل /عشاء 1.

.أي/ يف / عهد / السكة / ضربت / العربية / األوىل / النفوذ / من 2.

 

 

 

142

.يؤخذ / من / الزيتون / الزيت 3.

.للهواء / ح تفت/ جتديدا / النوافذ 4.

.حوض/ املدرسة / يسبح / يف 5.

.مرمي / أكرمت / اجلميلة 6.

.الكتاب/ صاحبه / اجلديد / يعطى 7.

.شرب/ ساخنا / اللنب / صباحا 8.

.يثاب / الصادقون / عباد / اهللا / من 9.

. زيد /لرية / عشرون / العامل / يف / أجر 10.

Kelimeler ve Deyimler

Uygulandı, yapıldı: أقام يقيم إقامة

e/-a ilaveten, Ek olarak-…...: باإلضافة إىل

.Oluşmak, meydana gelmek: تكون يـتكون تكونا

Vefat etti (Bu fiil bu anlamda meçhul yapıda kullanılır):تـويف

Bir göreve gelmek, Üstlenmek: ياتـوىل يـتـوىل تـول

Devlet başkanı: احلكام ) ج(احلاكم

.Medeniyet:احلضارات ) ج(احلضارة

ل إىل Taşındı, verildi....: مح

Hazine: خزائن) ج(خزانة

Kütüphane :خزانة الكتب

.Zarar etmek, kaybetmek :خسر التاجر ـــ خسرانا وخسارة

Ziyaret etmek: زار يـزور زيارة

.İsim vermek, (çocuğa) ad koymak: مسى يسمى تسمية

şartıyla barış yapmak ..…....: على صاحل يصالح مصاحلة

Oturumlar yapıldı: عقدت المجالس

Önem vermek: العناية

Eski, önceki: القدماء) ج(القدمي

Ziyaret edilsin diye: لتـزار

 

 

 

143

Seven: حمب

Bizans kralı: ملك الروم

هج Metod: المناهج ) ج(المنـ

ه تـوجيه ه يـوح Yöneltti, yönünü çevirdi: وج

Dağıtmak : يـوزع تـوزيع وزع

Özet

Arapçada bir fiil cümlesinin önemli ögelerini tanıyabilmek

Bilindiği gibi bir cümlenin ögelerini tanımak o cümlenin anlamanı kavramamıza yardımcı olur. Öğrendiğimiz bu dilin cümlelerini korkusuzca okuyabilir ve istediğimiz cümleleri kurabiliriz. Arapça bir isim cümlesinde temel ögeler (umde) fiil ile fâil (özne)dir. Müteaddî (geçişli) fiillerle kurulan cümlelerde ise bu iki unsura mefûlün bih sarîh املفعول به صريح (nesne: düz tümleç) eklenmiş olur.

Öğrenciler geliyor. يأيت الطالب

Misâfir kahveyi içiyor. يشرب الضيف القهوة

Hizmetçi kadın evi temizledi . نظفت اخلادمة البـيت

Fiil cümlelerindeki ma‘lûm (etken) yapılı mâzî (geçmiş zaman) ve muzârî (şimdiki ve gelecek zaman) fiilleri mechûl yapıya dönüştürülür.

Ma‘lûm yapıdaki mâzî fiili mechûl yapıya çevrilirken ilk harfi zamme ile, sondan bir önceki ise kesra ile harekelenir. Sondan bir önceki harf elif ise, yâ .harfine dönüştürülür (ي)

Örnek:

Çocuk camı kırdı. كسر الولد الزجاج.

Cam kırıldı. كسر الزجاج.

Adam doğruyu söyledi. قال الرجل احلق.

Doğru söylendi. قيل احلق

Muzârî fiil, mechûl yapıya çevrilirken ilk harfi zamme ile sondan bir önceki harf ise fetha ile harekelenir. Son harf veya bir önceki harf ya (ي) harfi veya vav (و) ise bu harfler elife (ا) dönüştürülür (kalb edilir).

Hoca dersi yazıyor. يكتب المعلم الدرس

 

 

 

144

Ders yazılıyor. يكتب الدرس

Müslüman doğruyu söyler. يـقول المؤمن احلق

Doğru söylenir. يـقال احلق

Fiil cümlesindeki ma‘lûm yapı mechûle çevrilince ne olur?

Mâzî olsun muzârî olsun mechûl yapıya çevrilince cümlenin fâili (öznesi) hazfedilir/atılır, cümledeki mef‘ûlün bih sarîh (nesne: düz tümleç) merfûluk alâmetini almış olarak onun yerine geçer, yani nâibu’l-fâil olur.

Hoca dersi öğretiyor. يـعلم األستاذ الدرس

Ders öğretiliyor. يـعلم الدرس

Nâibu’l-fâil olan isim, müennes (dişil) ya da akıl sahibi olmayan varlıkları gösteren bir kırık çoğul şeklinde (مجع مكسر لغري العاقل) ise o nâibu’l-fâille kullanılan fiil de müennes yapıda olur. Örnek:

Öğrenci üniversiteye kayıt yaptırdı. سجلت الطالبة يف اجلامعة

Üniversiteye kayıt yaptırıldı. سجلت يف اجلامعة

Bakanlık kitapları öğrencilere dağıttı. وزعت الوزارة الكتب

Kitaplar öğrencilere dağıtıldı. على الطلبة وزعت الكتب

Nâibu’l-fâillerin zamir olarak kullanımları aynen fiillerin durumu gibidir.

Nâibu’l-fâiller de cümledeki fâil gibi kim ve ne soruları sorularak bulunur.

.Ödüller dağıtıldı وزعت اجلوائز

?Ne dağıtıldı ماذا وزعت؟

.Ödüller اجلوائز

Nâibu’l-fâil, cümlede isim ve zamirden başka nelerden olabilir?

Cümlelerde nâibu’l-fâiller, açık bir isim veya zamir olabildiği gibi

Cer harfi ve mecrûr olabilir. Örneğin;

Bahçede oturuldu. جلس يف احلديقة Nitelenmiş bir masdar nâibu’l-fâil olabilir. Örneğin;

Bir doktor güzel bir söz söyledi. مجيالقال طبيب قـوال

Güzel bir söz söylendi. قيل قـول مجيل Zaman zarfı nâibu’l-fâil olabilir. Örneğin;

 

 

 

145

Bayram gününe saygı gösteriniz. يـوم العيد احرتموا

Bayram gününe saygı gösterilir. العيد يـوم حيتـرم Yer (Mekân) zarfları da nâibu’l-fâil olabilir. Örneğin;

Öğrenciler okulun önünde oturdular. جلس الطالب أمام المدرسة

Okulun önünde oturuldu. جلس أمام املدرسة

Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nâibu’l-fâil vardır?

a. سيارتك سريعة .

b. ركب الناس القطار؟ c. حقيبة الولد خضراء . d. املسافرون نـزلوا الفندق . e. رد الكاذب يط.

cümlesinde altı çizili kelimenin eş anlamlısı aşağıdakilerden صان الرجل كتبه .2hangisidir?

a. هاجر. b. عمل . c. حفظ . d. مسى . e. نشر .

3. Aşağıdakilerden cümlelerin hangisinde fiille fâil arasında uyum vardır?

a. رجعت الرجل إىل بـيته. b. عاد الولد إىل المدرسة . c. الولد تـفتح النافذة .

d. قال البـنات قـوال كرميا .

e. الولدان قام بواجبهم .

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil ile nâibu’l-fâil arasında uyum vardır?

a. تكرمون الطالبات. b. فـرت قطة . c. النافذة فتح .

d. أخرج النساء من السجن .

e. كتبت المقالة .

 

 

 

146

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nâibu’l-fâil zaman zarfıdır?

a. لمدرسة وقف المدير أمام ا. b. جاء الطفيلي قـبل ساعة. c. صيم يـوم األربعاء.

d. يصوم المسلمون شهر رمضان.

e. يـوم األحد األسبوع أول أيام .

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız doğru değilse nâibu’l-fâil konusu ve ilgili alıştırmaları

tekrar ediniz.

2. c Yanıtınız doğru değilse okuma parçasını tekrar ediniz.

3. b Yanıtınız doğru değilse nâibu’l-fâil konusu ve ilgili alıştırmaları tekrar ediniz.

4. e Yanıtınız doğru değilse nâibu’l-fâil konusu ve ilgili alıştırmaları tekrar ediniz.

5. c Yanıtınız doğru değilse nâibu’l-fâil konusu ve ilgili alıştırmaları tekrar ediniz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

الرجل .1 البنت .2 الطالب .3 التـلميذات .4 املرأة .5

Sıra Sizde 2

1. Cümlenin son kısmına “Ne telif edildi?” sorusunu yöneltirsek alacağımız cevap yani nâibu’l-fâil الكتاب’dır.

2. Bu cümlenin manâsına göre düşünür ve “kim yakalandı?” sorusunu sorarsak alınacak cevap yani nâibu’l-fâil على اللص’dir.

3. Bu cümlede “bu bölgede ne bulunmaktadır?” sorusunu yönelttiğimizde cevap مخسة عشر “onbeş”tir. Yani bu cümlede mürekkeb sayılardan olan مخسة-dir. Ancak bu mürekkep sayı fetha üzere mebnî olduğundan bu nâibu’l’عشرfâilin merfûluğu mahallendir. Lafızda belli olmaz. Önceki derslerden mebnîlerin i‘rabının mahallî olduğunu öğrenmiştik.

 

 

 

147

4. Bu cümlede “kim hapsoldu?” sorusuna aldığımız cevap yani cümlede nâibu’l-fâil السارق’tir ve merfû olduğunu gösteren lafzî alâmet kâf (ق) harfindeki zammedir, yani irab lafzîdir.

5. Bu cümleye “görüşme yapanlar kimdir?” diye sorulacak olsa cevap yani nâibu’l-fâil, الصحفيات’tır. Merfû olduğunu gösteren alâmet sonundaki zammedir.

Sıra Sizde 3

.mechûl yapıda mâzî fiil أغلقت .1

2. Mechûl yapıda fiil bulunmamaktadır.

.mechûl yapıda muzârî fiil يـعد .3

.mechûl yapıda mâzî fiil نشرت .4

5. Mechûl yapıda fiil bulunmamaktadır.

.if‘âl bâbından mechûl mâzî أحدثت .6

7. Mechûl yapıda fiil bulunmamaktadır.

8. Mechûl yapıda fiil bulunmamaktadır.

.fiili mechûl yapıdadır يـهدم .9

.fiili mechûl muzârîdir يوجد .10

Sıra Sizde 4

Nâibu’l-fâiller:

ة ، استعمال اللغة، ديوان الرسائل ، جمالس األدب ، المناظرات ، بالطابع السك

Sıra Sizde 5

.نظف العمال الشارع خالل نصف ساعة 1.

.ساعة نظف الشارع خالل نصف Cadde yarım saatte temizlendi.

.يستخدم السكان يف هذه العمارة املصعد نـهارا فـقط 2.

.يستخدم يف هذه العمارة املصعد نـهارا فـقط Bu binada asansör sadece gündüz kullanılır.

.فن المالحة يف مخسة أشهر تـعلم المالحون 3.

.تـعلم فن المالحة يف مخسة أشهر Denizcilik beş ayda öğrenildi.

 

 

 

148

.شاهدنا أمس امرأة أجنبية تـبحث عن ولدها 4.

.شوهدت أمس امرأة أجنبية تـبحث عن ولدها

Dün çocuğunu arayan yabancı bir kadın görüldü.

.أعلنت احلكومة احلداد على وفاة الرئيس الراحل 5.

.أعلن احلداد على وفاة الرئيس الراحل

Vefat eden başkan için yas ilan edildi.

تخب أعضاء جملس النـ 6. .واب رئيس اجلمهوريةانـ

تخب رئيس اجلمهورية .انـCumhurbaşkanı seçildi.

.يـواجه الناس صعوبة يف نطق بـعض الكلمات 7.

تـواجه صعوبة يف نطق بـعض الكلمات

Bazı kelimelerin telaffuzunda zorlukla karşılaşılıyor.

.يـتذوق اإلنسان الطعم باللسان ويسمع الصوت باألذن 8.

.يـتذوق الطعم باللسان ويسمع الصوت باألذن

Tat, dille alınır; ses kulakla işitilir.

.ام الناس يـعرفون المسلمني بنظافة ثي 9.

.يـعرف المسلمون بنظافة ثيام

Müslümanlar, elbiselerinin temizliğiyle tanınırlar. .اشتـريت هذين الكتابـني اجلديدين يف األسبوع الماضي 10.

.ماضياشرتي هذان الكتابان اجلديدان يف األسبوع ال

Bu iki kitap geçen hafta satın alındı. Yararlanılan Kaynaklar

Çörtü, M. Meral (2001), Arapça Dilbilgisi Nahiv, İstanbul.

Ediskun, Haydar (1996), Türk Dilbilgisi, İstanbul. Güler, İsmail, Hüseyin Günday, Şener Şahin (2001), Arapça Dilbilgisi

(Nahiv Bilgisi), İstanbul.

Maksudoğlu, Mehmet (2003), Arapça Dilbilgisi, İstanbul.

Sînî, Muhammed İsmâil vd., el-Kavâidu’l-‘arabiyyetu’l-müyessera, (tarihsiz), Cantaş yayınevi, İstanbul.

Uralgiray, Yusuf (1986), İlk ve İleri Dilbilgisi, Riyad.

 

 

 

149

 

 

 

150

   

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Arapçadaki zaman zarflarını tanıyabilecek,

• Arapçadaki mekan zarflarını tanıyabilecek,

• Arapçadaki mef‘ûlun fîh kavramını açıklayabilecek,

• Arapça cümlelerde zaman ve mekan zarflarını (mef‘ûlun fîhleri) kullanabileceksiniz,

 

Anahtar Kavramlar

• Zarf

• Yer zarfı

• Zaman zarfı

• Mef‘ûlün fîh  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Bir Türkçe dilbilgisi kitabından yer ve zaman zarfları konularını tekrar ediniz.

• Ulaşıp okuyabileceğiniz bir Arapça dilbilgisi kitabından konular hakkında bilgi edininiz.

 

 

 

151

GİRİŞ

İnsanların konuştuğu çeşitli diller hehangi bir ilgi sebebiyle birbirlerinden kelime alışverişinde bulunmuşlardır. Dolayısıyla Türkçemiz de, coğrafî ve kültürel yakınlık sebebiyle Arapça ve Farsçadan çok sayıda kelime almıştır. Söz gelimi başlıkta kullandığımız kelimelerin üçü de Arapçadan dilimize geçmiştir. Ancak bir söz bir dilden diğerine geçerken kimi zaman bazı mânâ değişikliklerine uğrar. Zarf kelimesi de bunlardan biridir. Şöyle ki, bu kelimeyi duyan bir Türk çocuğunun ilk olarak aklına mektup zarfı gelir. Bunda şaşılacak bir şey yoktur. Çünkü bu kelimeyi hayatımızda ilk olarak mektup zarfı şeklinde duyduk ve çoğu zaman da onu duyarız. Ancak kelimenin bir sözlükteki mânâsı bir de terim mânâsı vardır. Unutmayalım ki, bir kelimenin sözlükteki mânâsı ile terim mânâsı arasında her zaman bir anlam ilişkisi bulunur.

“Zarf” kelimesi sözlükte şu anlamlarda kullanılır: “Kap, kılıf, mahfaza, ambalaj malzemesi, kapsül, beceriklilik, nekteli oluş, içinde yerleşilen, oturulan durulan her şey”. Terim olarak zarf, bir işin veya bir oluşun içinde meydana geldiği yeri ya da zamanı gösteren kelime veya kelime öbeğini ifade eder. Burada özel bir duruma dikkat edilmelidir. O da Türkçe dilbilgisi kitaplarında “zarf” terimi başlığı altında ele alınanların hepsi Arapçadaki “zarfın” tam karşılığı değildir. Sözgelimi, Türkçedeki durum zarfları Arapça dilbilgisi kitaplarında “el-hâl” başlığı altında incelenir. Arapçadaki zarf’ın Türkçedeki karşılığı zaman, yer ve yön zarflarıdır.

Bu ünitede yer ve zaman zarflarını ihtivâ eden bir “Okuma parçası” ve onun iyice anlaşılmasına yardım edecek çeşitli alıştırmalar bulacaksınız. Sonra Arapça mef‘ûlün fîh/zarflar konusu geniş bir şekilde yer alacak, konu anlatılırken verilen misaller harekeli ve tercümeleriyle birlikte olacaktır. Konunun tam olarak kavranılabilmesine yardımcı olacak çok çeşitli alıştırmaların yanında Arapçadaki zaman ve mekan zarflarının birer listesi anlamlarıyla birlikte yer alacaktır. Sıra Sizde ve Kendimizi Sınayalım kısmlarının doğru cevaplarını da bulacak ve böylece konunun iyi ve doğru bir biçimde anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol edebileceksiniz.

Arapçada yer ve zaman zarfı ile ilgili daha ayrıntılı örnekler için http://www.onlinearabic.net adresine başvurabilirsiniz.

el-Mef‘ûlü Fîh: Zaman ve Mekân

Zarfları

مفعول فيهال

 

 

 

152

OKUMA PARÇASI

ابن بطوطة

يف المغـرب، ابن بطوطة أشهر رحالة عريب ، عاش يف القرن الثامن اهلجري، نـشأ يف مدينـة طنجـة :نشأته . حيث كان السكان من العرب والبـربر جتمعهم الثـقافة اإلسالمية، ويعيشون يف إطار احلـضارة اإلسـالمية

.ريقة يف االشتغال بالعلوم اإلسالمية كان ابن بطوطة من أصول عربية وبـربرية، كانت أسرته ع

ــة يــسافر إىل :حبــه للــسفر والــرحالت ــري مــن المغارب عــرف ابــن بطوطــة حببــه للــسفر والــرحالت، وكــان كثـة المكرمـة والمدينـة احلجاز، مث يـعود وحيكي ألقاربـه وجري انـه عـن المـدن الـيت رآهـا يف الطريـق، وعـن مك

وما إن بـلغ ابن بطوطة عامه . المنـورة، كان ابن بطوطة وهو صغري يـنصت هذه احلكايات باهتمام شديد ــن احلــادي ــبعمائة م ــنة مخــس وعــشرين وس ــة س ــت البداي ــة قاصــدا احلجــاز، كان ــدأ الرحل ــشرين حــىت ب والع

وكـــان كانـــت وســـائل المواصـــالت حمـــدودة، - أي منـــذ حنـــو ســـبعمائة ســـنة –اهلجـــرة، ويف ذلـــك الوقـــت احلجاج المغاربة يـقطعون المسافة من المغرب إىل مصر، مث إىل احلجاز يف أربـعة أشهر، فكان عليهم أن

بل موسم احلج بأربـعة أشهر حىت يصلوا احل .جاز يف وقت احلج يستعدوا ويسافروا قـ

يعـا أنـه ذكـي وعاقـل :رحلته إىل احلج ومصر بدأ ابن بطوطة مع أقـرانه هذه الرحلة الطويلة، فظهر هلـم مجــــاج، وصـــل الركــــب مدينــــة وعـــادل، فاختــــاروه رئيـــسا هلــــم وأصـــبحت لــــه مكانـــة مرموقــــة يف ركـــب احلج

ثوا عـن البـلـدان االسكندرية وزار ابن بطوطة قاضي المدينة، واتـصل بالعلمـاء، والتـقـى هنـاك برجـال حتـدم حــديثا طــويال ــادا ــرر وأهلهــا وع ــن الــسفر، قـ ــد م ــة يف مزي ــه الرغب ــوى لدي ــن بطوطــة، وقـ ــه اب ، أعجــب ب

.السفر بـعد احلج إىل بالد اهلند والصني

ــع عــن أهــل الــشام، فــسافـر إىل ظــل ابــن بطوطــة يف مــصر يـتـعــرف مــدنـها وأهلهــ: رحلتــه إىل دمــشق ا، ومســرك م مــن التـ ــه أهــل الــشام عــن جــريا هــا إىل احلجــاز، حكــى ل ــاج، وســافـر منـ دمــشق، وحلــق بركــب احلج

.والبيزنطيني، فـرغب يف زيارة كل هذه المناطق

قام ابن بطوطة بـرحالت كثـرية يف آسـيا وأفريقيـا، وعـرف أحـوال منطقـة واسـعة :رحالته إىل آسيا وأفريقيا، عرف المغرب ومصر والشام واجلزيـرة العربيـة، كمـا عـرف اهلنـد والـصني، عـاش ابـن بطوطـة يف من العامل

ة سـنني، مث زار جـزر ة سنني، كان قاضيا مرموق المكانة بـني المسلمني يف اهلند، وظل هناك عـد اهلند عدب عـن كـل الـبالد الـيت زارهـا وصـفا ممتعـا ودقيقـا وحـافال المالديف، مث الصني، ووصل إىل سومطرة، وكــت

.بالمعلومات والطرائف

نــت يف ، وكا)متبوكتــو(أمــا رحلتــه األخــرية فكانــت إىل أعمــاق القــارة األفريقيــة، ســافـر إىل : رحلتــه األخــرية ــوم يف مجهوريــة مــايل، وكانــت ) متبوكتــو(ذلــك الوقــت مــن أهــم مراكــز الثـقافــة اإلســالمية، وتـقــع مدينــة اليـ

ها) متبوكتو( .على صلة قوية بالمغرب، فـزارها ابن بطوطة، وكتب عنـ

دون ابــن بطوطــة معلومــات مفيــدة عــن أســفاره، وطرائــف مــسلية عــن مــشاهداته يف كــل : تــسجيل رحالتــه ها بأسلوب أديب كتابا كبريا وهو رحلـة (روف عند القراء باسم المع ) حتفة النظار (هذه البـلدان، وكتب عنـ

)338-337من سالح التلميذ للصف اخلامس االبتدائي، ص ). (ابن بطوطة

 

 

 

153

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları okuma parçasına göre cevaplayınız.

يف أي قـرن عاش ابن بطوطة؟ 1.

من المغرب أم من احلجاز؟أ هو 2.

لماذا اختاره احلجاج رئيسا هلم؟ 3.

إىل أين كانت رحلته األخرية؟ 4.

إىل أين كان سفره األول؟ 5.

مىت بدأت رحالت ابن بطوطة؟ 6.

ت يف ذلك الوقت؟كيف كانت المواصال 7.

كيف كان ابن بطوطة يـهتم باستماع احلكايات يف صغره؟ 8.

ها؟ 9. هل زار ابن بطوطة بالدنا وكتب عنـ

ما اسم كتابه الذي سجل فيه رحالته؟ 10. 2. Altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını bulunuz.

...)القافلة ، رحالت، عصر ، هدية ، سجل، المدينة ، عائلة ، تـهيأ، بـلد ، عرف بـ(

احلجاجركب 1.

. النظار حتفة 2.

.األسفار أنا أحب 3.

رحالته؟دون من 4.

. الواحد والعشرينالقرنحنن نعيش يف 5.

تشرت 6. . اإلسالمية احلضارة انـ

. ابن بطوطة عريقة أسرة وكانت 7.

.يستـعدون كان احلجاج 8.

. الكبرية المدن العاصمة من 9.

.حالته الرجل بكتابه الذي دون فيه ر اشتـهر 10. 3. Altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını bulunuz.

)ميسح ، قريب ، المدنيون ، المشرق، ذهب ، نـفر ، يـرغب عن ، يسكت ، عصى(

. الكاتب التـركي ذكرياته بالعربية يسجل 1.

 

 

 

154

. العريب المغرب كان الرحال من 2.

. يف الريف القرويون يعيش 3.

. عن بـلدنابعيد الصني بـلد 4.

. ابن بطوطة من رحالته عاد 5.

. الكتاب بـني الناس برحلة ابن بطوطة دعي 6.

. منذ صغره السفر حيب كان الرحال 7.

. السفر الرغبة يف قـوت هذه األقـوال لديه 8.

.البعيدة حتدث الناس عن البـلدة 9.

. الولد لنصيحة أبيه أنصت 10. 4. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin bir defa tesniyelerini, bir

defa cemisini kullanarak ve gerekli değişikleri göz önünde bulundurarak cümleleri yeniden yazınız.

. عرب من بـلد بعيد رحالة حضر 1.

:املثىن

:اجلمع

. قريبة من قـباء القرية هذه 2.

:املثىن

:اجلمع

.ار وصل إىل اجلد الطفل 3.

:املثىن

:اجلمع

. نظفت الغرفة بالمكنسة المرأة 4.

:املثىن

:اجلمع

تخب قـبل يـومني 5. .الرئيس انـ

:املثىن

:اجلمع

 

 

 

155

5. Aşağıda Arapça olarak verilen cümlelerin en yakın Türkçe çevirisini bulunuz.

.صغري يـنصت احلكايات اليت حيكيها أقاربه وجريانه عن المدن اليت رأوها يف الطريق كان ابن بطوطة وهو

a. İbn Battûta küçükken, akrabalarının ve komşuları başka şehirlere giderlerdi. Beldelerine döndükten sonra bu şehirler hakkında anlattıkları hikayeleri İbn Battûta da dinlerdi.

b. İbn Battûta, akrabalarının ve komşularının gittikleri şehirler hakkında anlattıkları hikayeleri susup dinlemeyi çok severdi.

c. İbn Battûta, akrabalarının ve komşularının gittikleri şehirler hakkında anlattıkları hikayeleri dinlediği için oralara gitmeyi gerçekten çok arzuluyordu.

d. İbn Battûta küçükken, akrabalarının ve komşularının yolda gördükleri şehirler hakkında anlattıkları hikayeleri susup dinlerdi.

e. İbn Battûta, küçükken akrabalarının ve komşularının şehirler hakkında anlattıkları hikayeleri susup dinlerdi.

6. Aşağıda Arapça olarak verilen cümlelerin en yakın Türkçe çevirisini bulunuz.

از، وكان الناس آنذاك ما إن بـلغ ابن بطوطة عامه احلادي والعشرين حىت بدأ رحلته األوىل قاصدا احلج بل موسم احلج بأربـعة أشهر حىت يصلوا احلجاز يف وقت احلج .يستعدون للسفر قـ

a. İbn Battûta, yirmi bir yaşından önce Hicaz’a gitmek üzere ilk yolculuğuna

başladı. O zaman insanlar, Hac vaktinde Hicaz’a ulaşmaları için, Hac mevsiminden dört ay önce yolculuk için hazırlandı.

b. İbn Battûta, yirmi bir yaşına ulaşır ulaşmaz Hicaz’a gitmek üzere ilk yolculuğuna çıktı. İnsanlar, Hac vaktinde Hicaz’a ulaşmaları için, Hac mevsiminden üç ay önce yolculuk için hazırlandı.

c. İbn Battûta, yirmi bir yaşına ulaşır ulaşmaz Hicaz’a gitmek üzere ilk yolculuğuna başladı. O zaman insanlar, Hac vaktinde Hicaz’a ulaşmaları için, Hac mevsiminden dört ay önce yolculuk için hazırlanırlardı.

d. İbn Battûta, Hicaz’a gitmek üzere ilk yolculuğuna başladığı sıralarda yirmili yaşlarındaydı. O zaman insanlar, Hac vaktinde Hicaz’a ulaşmaları için, Hac mevsiminden dört ay önce yolculuk için hazırlandı.

e. İbn Battûta, yirmi bir yaşına ulaşır ulaşmaz Hicaz’a gitmek üzere ilk yolculuğuna başladı. O zaman insanlar, tam zamanında Hicaz’a ulaşmaları için, Hac mevsiminden dört ay önce yola çıkarlardı.

 

 

 

156

DİL BİLGİSİ

(MEF‘ÛLÜN FÎHLER)

ZAMAN VE MEKAN ZARFLARI

Bir cümlede, fiilin işlendiği yeri ve zamanı bildiren isim, zarf veya zarf öbeklerine mef‘ûlün fîh adı verilir. Bunun Türkçedeki karşılığı yer, yön ve zaman zarflarıdır. Bir cümlede mef‘ûlün fîhleri bulmak da kolaydır. Okuduğumuz cümle tamamlandıktan sonra “nerede, nereye, ne tarafa” veya “ne zaman” sorularından cümlenin anlamına uygun olanı sorulur; alınan cevap o cümlenin mef‘ûl fihidir. Şu misalleri bilgilerimizin ışığında inceleyelim:

Arkadaşım Perşembe günü geldi: جاء صديقي يـوم اخلميس

Ne zaman geldi? مىت جاء؟

Perşembe günü: يـوم اخلميس

Bu durumda cümlemizdeki mef‘ûlün fîh يـوم اخلميس’dir.

Bir gün önce gitti: بل يـوم ذهب قـ

Ne zaman gitti? مىت ذهب؟

Bir gün önce: بل يـوم .قـ

Yolcu köyde bir gün kaldı. مكث المسافر يف القرية يـوما

Zaman zarfı Yer zarfı

Kervan şehre sabahleyin girdi. دخلت القافلة املدينة صباحا

Zaman zarfı Yer zarfı

Cümlede mef‘ûlün fîh olan öge eylemin yapıldığı zamanı gösteriyorsa buna zaman zarfı (ظرف الزمان) eylemin gerçekleştiği yeri/mekânı gösteriyorsa buna da mekân zarfı (ظرف املكان) denir.

Başında cer harfi bulunmayan mef‘ûlün fîhler i‘râb bakımından mansûbtur. Harf-i cerlerden (-de, -da) يف harfi, zarf oluşu ifadede birinci derecede olduğundan bu mef‘ûle mef‘ûlün fîh denmiştir. Bu yüzden mef‘ûlün fîhlerin başında zarfiyet anlamında olmak üzere, en çok ب , يف ve ل harf-i cerleri bulunur. Başında harf-i cer bulunan mef‘ûlün fîhler ise mahallen mansûbturlar:

Genç denizde yüzüyor. يـعوم الشاب يف البحر

 

 

 

157

“Babalarına akşamleyin geldiler”. ﴿ أباهم عشاء اوجاؤو﴾

Sana kitabı yarın vereceğim. سأعطيك الكتاب غدا

Gece gündüz ondan Allah’a sığın. .استعذ باهللا منه ليال ونـهارا

املدرس يف خالل الدرس أحيانا قام

Öğretmen, dersi anlatırken bazen ayağı kalktı.

Şehirde yeni bir okul yapıldı. أنشئت مدرسة جديدة يف المدينة

el-Mef‘ûl fîh edatı olarak, ب ve ل cer harflerinin kullanılmasına örnekler:

O kitap Kâhire’de basıldı. طبع هذا الكتاب بالقاهرة

Şam’da doğdu. ولد بدمشق

﴾أقم الصالة لدلوك الشمس إىل غسق الليل ﴿

“Güneş battığı zaman, gece karanlığına kadar namaz kıl”.

Zi’l-ka‘de’nin üçünde. لثالث ليال من ذي القعدة

Görüldüğü gibi el-mef‘ûl fîh, cer harfi ile kullanılırsa, mecrûr olur.

Bazı kelimelerin, el-mef‘ûl fîh olarak kullanılması ve bunların mansûb oluşu:

1. Yer ve zaman zarfına muzâf olan كل ve بـعض

Sporcu mesâfenin hepsini koştu. جرى الرياضي كل املسافة

Gecenin bir kısmında kar yağdı. نـزل الثـلج بـعض الليل

2. Zarf manâsı taşıyan masdar.

Gemi güneş doğarken yola çıktı. سافـرت السفينة طلوع الشمس

İkindi namazı vaktinde öldü. مات صالة العصر

3. Sayı:

Onları beş gün bekledik. أيام انتظرناهم مخسة

Tren 90 km. yol aldı. را قطع القطار تسعني كيلومـتـ

Aşağıda Arapça cümlelerde yaygın olarak kullanılan mef‘ûlün fîhlerden zaman ve mekân zarfları haftanın günleri, yılın mevsim ve ayları tablolar halinde kaydedilmiştir. Arapçayı öğrenme azminde olanların bunları iyi öğrenip kendi kuracakları cümlelerde kullanmaları gerekmektedir. Zira herhangi bir dilin kurallarını öğrenirken en önemlisi onları cümleler içinde öğrenci tarafından kullanılabilmesidir. Çünkü bir öğrencinin öğrendiklerini

 

 

 

158

kendisinin uyguladığını görmesi kadar öğrendiği dile istek ve ilgisini artıracak bir şey yoktur.

Yaygın Olarak Kullanılan Zaman Zarfları

Anlamları ve Örnek Cümleler Zaman Zarfları

Akşamleyin, akşam, akşam vakti(nde)

Akşamleyin yağmur yağdı : طر مساء نـزل امل مساء

Bir an, bir an için

Adam bir an duraksadı : تـوقف الرجل حلظة حلظة

Bir ay

Kardeşimi tam bir ay bekledim : تظرت أخي شهرا كامال انـ شهرا

Bir sene

Amman’da bir sene kaldı : ة أقام يف عمان سن سنة ، عاما

Bir süre, bir müddet, … boyunca

Uzun süre arkadaşıyla konuşmadı : ة طويلة مل يـتكلم مع صديقه مدة ...مد

Bir zaman, bir zamanlar Bir süre o yazarın romanlarını okudum:

زمناقـرأت روايات هذا الكاتب

زمنا، زمانا

Bir zaman, bir zamanlar

Bir süre sustular sonra konuştular : صمتوا دهرا مث نطقوا دهرا

Birgün, günün birinde, günlerden bir gün

Günün birinde döneceğiz : سنـرجع يـوما يـوما

Bugün, günümüzde

Bugün çarşıda amcamı gördüm : رأيت عمي يف السوق اليـوم اليـوم

-den önce, bir müddet, … boyunca

Yemekten önce ellerimi yıkarım : أغسل يدي قـبل األكل. بل ...قـ

 

 

 

159

-den sonra, -in sonrasında

Yemekten sonra ellerimi yıkarım : غسل يدي بـعد األكل أ . ...بـعد

Dün

Dün deniz kenarında dolaştım : جتولت أمس يف شاطئ البحر. أمس

Dün gece

Dün gece çok az uyudum : منت البارحة قليال. البارحة

Geceleyin, gece, gece vakti(nde) Küçük çocuklar geceleyin evden dışarı çıkmazlar

األوالد الصغار ال خيرجون من البـيت ليال

ليال

Gün doğmadan, şafak vakti, tan vakti

Çiftçi tarlasına gün doğmadan gider : يذهب الفالح إىل حقله فجرا فجرا

İkindileyin, ikindi vakti(nde)

Çocuklar ikindileyin eve dönüyorlar: يـرجع األوالد إىل املنزل عصرا عصرا

Öğlenleyin, öğlen, öğle vaktinde

Öğleden sonra nereye gideceksiniz: إىل أين ستذهبون ظهرا ؟ ظهرا

Sabahleyin, sabah, sabah vaktinde

Fakültede dersler sabah başlar.تـبدأ المحاضرات يف الكلية صباحا صباحا

Şimdi, şu anda

Şu an kiminle konuşuyorsun? مع من تـتكلم حاليا ؟ حاال ، حاليا

Şimdi, şu anda, şu sıralarda

Şimdi çok meşgulüm. جدااآلن أنا مشغول اآلن

Yarın

Yarın arkadaşımı ziyaret edeceğim : سـأزور صديقي غدا غدا

Yatsıda, yatsı vakti(nde)

Yatsı vaktinde hastaneden döndük. رجعنا من املستشفى عشاء . عشاء

 

 

 

160

Yaygın Olarak Kullanılan Mekan Zarfları

Anlamları Mekan Zarfları

-in önüne, -in önünde

Arabasını okulun önünde durdurdu: وقف سيارته أمام المدرسة أمام

-in önüne, -in önünde

Hastane okulun önünde. ام المدرسة المستشفى يوجد قد قدام

-in arkasına, -in arkasında

Adam duvarın arkasına saklandı: اختبأ الرجل خلف اجلدار خلف

-in arkasına, -in arkasında

79: سورة الكهف [﴾كان وراءهم ملك يأخذ كل سفينة غصبا﴿ ]

“(Çünkü) varacakları yerde her gemiyi zorla almakta olan bir kral vardı”.

وراء

-in sağına, -in sağında

Bina, okulun sağındadır. العمارة ميني املدرسة. ميني

-in soluna, -in solunda

Okul binanın solundadır. املدرسة يسار العمارة. يسار

-in soluna, -in solunda

يـقول يا ليتين مل أوت كتابيه وما أويت كتابه ﴿ ﴾بشماله فـ

[ 25: احلاقة ]

“Kitabı sol eline verilen ise ‘keşke kitabım verilmeseydi”…”

مشال

-in karşısına/hizasına, -in hizasına

Evim onun evinin karşısındadır. بـييت حذاء داره حذاء

-in karşısına, -in karşınıda, -ile yüzyüze.

Emîrin karşısında oturdum. جلست أمام األمري. جتاه

-e doğru, -…yönünde

Bebek annesine doğru koştu.جرت الطفلة حنو أمها حنو

 

 

 

161

-in ortasında/ortasına, -in merkezinde

Araba yolun ortasında durdu: وقـفت السيارة وسط الطريق وسط

-in arasında, -in ortasında

Kalemi iki kitabın arasına koydum. وضعت القلم بـني الكتابـني بـني

-in yanında, -in katında, -in nezdinde, -in huzurunda

Benim yanımda kıymetli kitaplarım var.لدي كتب قمية أي عندي لدى

-in yanında, -in katında, -in nezdinde, -in huzurunda

Onun yanından geldim. جئت من لدنه

لدن

-in yanında, -in katında, -in nezdinde, -in huzurunda

. إشارة المرور وقـفت السيارة عند

Araba trafik işaretlerinin yanında durdu:

عند

-in altına, -in altında

Kedi masanın altındadır. القطة حتت المائدة حتت

-in üstüne, -in üstünde

[ 76: سورة يوسف[ ﴾وفـوق كل ذي علم عليم ﴿ “…her bilenin üstünde daha iyi bilen vardır”.

فـوق

-in altında.

.Döşeğin altında bir kedi var دون السرير هرة

دون

-in karşısına, -in karşısında

Emirin karşısında oturduk. جلسنا تلقاء األمري . تلقاء

-in doğusuna, -in doğusunda

قع مدينة آغري شرق تـركياتـ

Ağrı, Türkiye’nin doğusunda bulunur.

...شرق

-in batısına, -in batısında

تـقع مدينة إزمري غرب تـركيا

İzmir, Türkiye’nin batısında bulunur .

...غرب

-in güneyine, -in güneyinde جنوب...

 

 

 

162

ينة آنطاليا جنوب تـركياتـقع مد

Antalya, Türkiye’nin güneyinde bulunur. -in kuzeyine, -in kuzeyinde

تـقع مدينة قسطموين مشال تـركيا

Kastamonu, Türkiye’nin kuzeyinde bulunur.

...مشال

-in çevresinde, -in etrafında

ع األوالد حول آبائهم جتم

Çocuklar babalarının etrafında toplandılar.

...حول

-…boyunca, …süresince

Yol boyunca yürü. امش طوال الطريق طول، طوال

...

-in başında, -in evvelinde

Gençliğinin başındaydı. ه هو كان إبان شباب . ...إبان

-…boyunca, -…süresince

العامل يشتغل مدى حياته بالعلم

Âlim hayatı boyunca ilimle meşgul olur:

....مدى

-in esnasında, -in sırasında.

Konuşma sırasında geldiler. ناء الكال م جاؤوا أثـ ناء ..أثـ

-in karşısına, -in hizasında

Öğrenci, hocanın karşısına oturdu. جلس الطالب إزاء األستاذ. ...إزاء

-in içinde, -in içine, -in dahilinde

Evin içinde yemek yiyoruz. نأكل الطعام داخل الدار. ..داخل

-in dışında, -in dışına

نتجات إىل خارج البالد تصدر بـعض امل .

Bazı ürünler yurt dışına ihraç ediliyor:

...خارج

-in içinden, -in arasından, -… zarfında

Sultan yönetimi süresince âdildi. كان السلطان عادال خالل حكمه ...خالل

-den önce بل ...قـ

 

 

 

163

Yemekten önce ilaç alıyorum. بل األكل واء قـ .أتـناول الد

-den sonra, -in sonrasında

.سأذهب إىل البـيت بـعد أن أسرتيح قليال

Biraz dinlendikten sonra eve gideceğim:

...بـعد

Haftanın günleri

Anlamı Kısaltılmış Form Günler

Pazar حد األ يـوم األحد

Pazartesi نـني االثـنني يـوم االثـ

Salı يـوم الثالثاء الثالثاء

Çarşamba يـوم األربعاء األربعاء

Perşembe يـوم اخلميس اخلميس

Cuma يـوم اجلمعة اجلمعة

Cumartesi ت يـوم السب السبت

Milâdî Aylar

Anlamı Doğu Akdeniz Ülkeleri ve Irak

Mısır ve Kuzey Afrika Ülkeleri

Ocak يـنائر /يـناير كانون الثاين

Şubat راير شباط بـ رائر/فـ بـ فـ

Mart مارس آذار

Nisan أبريل نيسان

 

 

 

164

Mayıs مايو أيار

Haziran يونيو حزيران

Temmuz يوليو متوز

Ağustos أغسطس آب

Eylül سبتمرب أيـلول

Ekim أكتوبر تشرين األول

Kasım نوفمرب تشرين الثاين

Aralık دمسرب كانون األول Şu zaman zarfı manâlı isimler, belirli bir günün sabahını ifade etmek için kullanılıyorlarsa tenvîn almazlar:

بكرة سحر سحرة ضحوة غدوة

Onunla bu seher vakti karşılaştım. لقيته سحر

Onunla bir seher vakti karşılaştım.لقيته سحرا

Cuma günü sabahleyin geldi. معة سحر جاء يـوم اجل

Perşembe günü sabahleyin geldi. جاء يوم اخلميس بكرة

2. Şu kelime ve tabirler de el-mef‘ûlü fîh olarak kullanılır:

لة bir defasında ذات مرة bir gece ذات ليـ

sağda : ذات اليمني bir gün :ذات يـوم

solda ذات الشمال Zaman ve Mekân Zarflarının Mef‘ûlün fîhin Dışında Bir Öge Olarak

Kullanılması

Burada zaman ve mekân zarflarının bir özelliğine temas edilmelidir. Cümlede geçen zaman ve mekân zarflarının hangilerinin el-mef‘ûlü fîh olabileceklerine yukarıda işaret etmiştik. Ancak her zaman ve mekân zarfı, sürekli el-mef‘ûlü fîh olmaz, buna dikkat edilmeli ve farkına varılmalıdır. Burada söz konusu kelimenin bir zarf mı yoksa cümlede yer alan bir başka öge mi olduğu birbirinden ayrılmalıdır. Söz konusu kelime, cümledeki eylemin gerçekleşme

 

 

 

165

zaman veya mekânını bildiriyorsa bir zarf olarak “el-mef‘ûlü fîh”, böyle bir anlama gelmiyorsa diğer her hangi bir isim gibi, cümlede mübtedâ, haber, fâil vb. bir öge olabilir. Aşağıdaki cümleleri bu açıdan inceleyelim:

أول يـوم يف األسبوع يـوم األحد Pazar günü haftanın ilk günüdür (İsim/mübtedâ)

. سنسافر إىل القاهرة يـوم األحد

Kahire’ye Pazar günü gideceğiz (Zarf/Mef‘ûlün fîh)

را بالضبط طول البـرج عون متـ . سبـ

Kulenin boyu tam olarak yetmiş metredir (İsim/Mübtedâ) .طول اليـوم حرث الفالح احلقل

Çiftçi, tarlayı gün boyu sürdü (Zarf/Mef‘ûlün fîh) . أشد حرارة من الشتاء الصيف

Yaz mevsimi kış mevsimi daha sıcaktır (İsim/Mübtedâ) فااطئ البحر نذهب إىل شو .صيـ

Yazın deniz sahillerine gideriz (Zarf/Mef‘ûlün fîh) نـني .اليـوم يـوم االثـ

Bu gün Pazartesi günüdür. Aşağıdaki cümlelerde mefûlün fîh olan zarfları bulunuz.

.أحبرت السفينة غرب النيل 1.

. القيامة نـؤمن بيـوم 2.

عث كل نـفس 3. .يـوم القيامة ستبـ

.اليـوم يـوم األحد 4.

ية مغلقة اليـوم 5. وائر الرمس .الد

.هذا اليـوم يـوم اخلميس 6.

.سيـقام االمتحان النـهائي يـوم اخلميس 7.

Aşağıdaki cümlelerde bulunan mef‘ûlün fîhlerin zaman zarfı mı yoksa mekân zarfı mı olduklarını söyleyiniz.

.دارت المركبة الفضائية حول األرض 1.

.اجتهت السفينة حنو البحر األسود 2.

 

 

 

166

﴾وفـوق كل ذي علم عليم ﴿ 3.

.﴾راءهم ملك كان و ﴿ 4.

.﴾سريوا فيها ليايل وأنـهارا﴿ 5.

Aşağıdaki cümleleri harekeleyiniz ve Türkçe çevirilerini yazınız.

.تعطلت السيارة يف مركز املدينة 1.

.تقع كلية اإلهليات جبامعة مرمرة يف الضفة اآلسيوية من مضيق بسفور 2.

.بعد ثالثة أسابيع يبدأ املؤمتر 3.

.زارنا أصدقاءنا أمس يف الفندق 4.

.سنقضي هذه العطلة يف أولوداغ 5.

.بعض الناس حيبون أن يقضوا عطلهم يف شاطئ البحر 6.

.من احملطة) يف الفجر(حتركت احلافلة فجرا 7.

.جرى الكلب خلف الثعلب فأمسك به 8.

.أمام كليتنا سيارة اإلسعاف 9.

.اذ حقيبته فوق الطاولة أثناء الدرسوضع األست 10.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki cümlelerde geçen zarfların çeşidini belirtiniz.

.مىت غادر الضيوف الفندق 1.

أين سقطت السيارة؟ 2.

.جلس العمال أمام المصنع 3.

. مبكراحيضر صاحب المعمل 4.

.يـلقي الوزير خطابا أمام النـواب 5.

.يصلي اإلمام بالناس يف المحراب 6.

.صعد اخلطيب املنبـر يـوم اجلمعة 7.

نا يـوم األربعاء 8. .جئـ

.اضيبدأت العطلة الصيفية يف األسبوع الم 9.

بل يـومني 10. نا من الدروس قـ تـهيـ .انـ

 

 

 

167

2. Aşağıdaki cümlelerde zaman ve mekan zarfı olan mef‘ûlün fîhleri belirtiniz.

.وقف األستاذ أمام السبورة يشرح الدرس 1.

.تشرق الشمس نـهارا 2.

.ون خلف اإلمام يقف المصلح 3.

.سكت الرجل حلظة مث أكمل حديثه 4.

تظرت صديقي ساعة 5. .انـ

.متطر السماء شتاء 6.

فا 7. .تشتد احلرارة صيـ

.سار اجلنود خلف قائدهم 8.

.أذهب إىل عملي صباحا 9. .يـعود العمال إىل منازهلم ظهرا 10.

3. Aşağıdaki parantez içindeki yer ve yön zarflarından uygun olanları uygun boşluklara yazınız.

(خلف ، بـني ، مشاال ، فـوق ، أمام ، شرق ، جنوب ، غرب ) .طاولة ال....... وضعت الكتاب 1. .المصلني ........... يقف اإلمام 2. .مث اصطدمت باحلائط .......... حتركت السيارة 3. .المخترب ....... رأيت الطالب 4. .األوراق ....... وجدت الرسالة 5. .تب الربيد مك ........ يـقع منزيل 6. .المطار ....... رأيت فـندقا جديدا 7. .اجلامعة ...... يسكن خالد 8. .الشجرة ...... حني أقـبل الثـعلب وقف 9.

.املطار...... كانت الطائرة يقف 10.

4. Aşağıda parantez içindeki zaman zarflarından uygun olanları cümledeki boşluklara yerleştiriniz.

فا، حلظة، شتاء، ساعة، ظهرا، عصرا، غدا( )صباحا، دقيقة، مساء ، صيـ ....... .سأسافر إىل بـغداد 1. .يف بعض البالد ...... تسقط األمطار 2.

.يف المطار ...... ت خايل انـتظر 3.

 

 

 

168

.مث هبطت إىل أرض المطار ....... حلقت الطائرة 4.

.أدرس اللغة العربية 5.

......أذهب إىل عملي 6.

.أمام مكتب مدير الشركة .......... وقـفت 7.

......... .د يشتد الرب 8.

.اهلاتف ....... حتدثت إىل صديقي 9.

........ . حبث الثـعلب عن صاحبه حىت وجده 10.

5. Aşağıdaki kelimeleri anlamlı bir cümle olacak şekilde sıraya koyunuz.

.إليك / المساء/ سأحضر / يف 1.

.اجلندي / حنو / سار / وب اجلن 2.

.الظهر / وصلت / يف / الطائرة 3.

.الليل / على / هجم / يف/ العدو /جيشنا 4.

.اجليش / الشرق / تـقدم / حنو 5.

.يف / المساء/ يكتب / التـقارير/ المدير 6.

.حنو / اجتهت / السيارة/ اليمني 7.

.عند / العصر / بـييت / أعود / إىل 8.

.هرب / جهة / الغرب/ اللص 9.

.يف / اجلزائر / العشاء/ سأسافر / إىل 10.

6. Aşağıdaki metinde geçen mef‘ûlün Fîh olan, zaman ve mekan zarflarını ve câr ve mecrûrları bularak tablodaki yerlerine yazınız.

تظرنا ركبت الطائرة أول مرة سنة ألف وتسعمائة وثالث ومثانني، هبطت الطائرة يف مطار روما الدويل، فانـفيها ست ساعات، وأنا صليت صالة العشاء أمام دكان على الطائرة إىل تونس وتأخرت عن وقتها ومكثـنا

لها يف حقيبيت، مث أقـلعت الطائرة من مطار روما إىل مطار قارتاج يف تونس اخلضراء األوراق اليت كنت أمحولما غادرنا مطار القاهرة بالسيارة . تونس، وبـعد إقاميت يف تونس شهرا ذهبـت إىل القاهرة عاصمة مجهورية

.وصلنا إىل فـندق يف ميدان الز اوغلي فـنـزلنا فيها

ظرف زمان

ظرف مكان

اجلار واجملرور

 

 

 

169

7. Aşağıdaki cümlelerde hangi kelimeler mef‘ûlün fîhtir?

.تشاهدونـها قريبا على الشاشة 1.

.جلس موسى قـرب الشجرة 2.

.سافـرت القافلة صباحا 3.

.جنوب اجلزائر جيذب السائحني 4.

. جبال شاخمة توجد مشال اجلزائر 5.

.يـفضل السياح جنوب تركيا 6.

.سنـقوم جبولة سياحية يـوم األحد 7.

.جاء يـوم األحد 8.

.ويـوم األحد اليـوم األول من أيام األسبوع 9.

.مررت برجل عندك 10.

Kelimeler ve Deyimler

ile temas halinde olmak, bağlantı kurmak-...: اتصل بـ

Seçmek اختار خيتار اختيارا

Hazırlandı استـعد يستعد استعدادا

Bir şeyi sevmek, beğenmek أعجب بــ

.Akran, emsal, dost األقـران مجع قرن

Eğlendirmek ع ميتع إمتاعأمت

Bir şeye kulak vermek, kulak asmak أنصت يـنصت إنصات إىل

Mısır’ın batısındaki Kuzey Afrika ülkelerinde Araplarla beraber yaşayan bir halk البـربـر

Ülkeler, vatanlar البـلدان

Bizanslılar البيزنطيني

Bir şey hakkında konuşmak حتدث عن

Hediye التحف ) ج(التحفة

Bir şeyi öğrenmeye başlamak, incelemek تـعرف

الثـعلب

 

 

 

170

Maldiv adaları جزر المالديف

Ada اجلزر) ج(اجلزيرة

Arap yarım adası اجلزيرة العربية

komşuاجلريان ) ج( اجلار

Hacılar احلجاج ) ج( احلاج

Bir şeyden pek çok olmak/bulunmak.. حفل ــ حفوال بـ

Anlatmak حكى حيكي حكاية

İnce, titiz, tam, doğru دقيق

Dimaşk, Suriye’nin başkenti دمشق

Kaydetmek, yazıya geçirmek دون يدون تدوينا

gezgin الرحالة

Seyahatالرحالت ) ج(الرحلة

.İstedi, arzuladı: رغب ـ رغبة يف

Kafile, topluluk: الركب

.Kaydetmek, belgelemek: سجل يسجل تسجيال

Ambulans: سيارة اإلسعاف

Çin: الصني

Yaka, kıyı:فة الض

Pek bilinmeyen, ilgi çekici garip şey: طرائف ) ج(طريفة

Bir şeyi yapmayı sürdürdü: ظل ـ ظال يفعل كذا

Evde kalmayı sürdürdü: ظل يسكن البـيت

Şerefli ve uzun geçmişe sahip: عريقة

süresince, boyunca…: على مدى

Derinlik: أعماق ) ج(عمق

Kıya: القارات ) ج(القارة

Okuyucu: القراء ) ج(القارئ

 

 

 

171

Bir şeyi yapmak, gerçekleştirmek.... : قام ـــ قيام بـ

.…den önce….... : بـ.... قبل

Asır: القرون ) ج(القرن

Yönelmek, kasdetmek: قصد ــ قصد

Ulaşmak... : حلق ـ حلوقا بـ

konferans: مؤءمتر

.ulaşır ulaşmaz. …yaptı ...... : حىت .... ما إن بـلغ

Şehir: المدن مجع املدينة

Dikkate alınan, saygıdeğer, önemli: مرموق

Fas: المغرب

Batı Arap dünyasında yaşayanlar: اربة المغ ) ج(املغريب

Bölge, mıntıka: المناطق مجع املنطقة

kadar önce-... : منذ حنو

Bakan, gözleyen: النظار ) ج(الناظر

Büyüme, yetişme :النشأة

Hindistan: اهلند

Özet

Arapça cümlelerde mef‘ûlün fîhi tanıyabilmek

Mef‘ûlün fîh, bir fiilin kendisinde gerçekleştiği zaman veya mekânı (yeri) gösteren zarf veya zarf öbeklerine denir.

Arap dilini okulda öğrendik. تـعلمنا اللغة العربية يف المدرسة

Öğrenciler fakültenin önünde duruyorlar. يقف الطالب أمام الكلية

İşçiler evlerine akşamleyin dönerler. يـ عود العمال إىل بـيوم مساء

gibi cümlelerin anlamlarını düşündüğümüz zaman bu kelimeler arasında eylemlerin gerçekleştiği zaman ve mekânı bildirenlerin bulunduğunu görürüz. Bir cümlede mef‘ûlün fîh’i tespit edebilmenin en kolay yolu o cümlenin eylemiyle “nerede” ve “ne zaman” soru isimleriyle bir soru cümlesi oluşturmaktır. İşte o sorulara alacağımız cevaplar mef‘ulün fîh’lerdir. Sözgelimi yukarıdaki cümlede bunu uygular ve “nerede öğrendik?” ve

 

 

 

172

“nerede duruyorlar?” sorularını yönelttiğimizde aldığımız cevap “okulda” يف şeklinde olur. Aynı şekilde üçüncü أمام الكلية ”ve “fakültenin önünde املدرسةcümleye bunu uygulayarak ve “…. Ne zaman dönerler?” sorusunu sorarsak alacağımız cevap “akşamleyin” مساء olur. Ki alınan cevapların hepsi de o cümlelerdeki mef ‘ûlün fîhleri/zarfları bize göstermiş olur.

Mef ‘ûlün fîhler cümlenin neresinde bulunur?

Mef‘ûlün fîhler cümlelerin başında, sonunda ve ortasında yer alabilirler. Çünkü taşıdıkları anlam gereği olarak mef‘ûlün fîhlerin böyle değişik yerlerde bulunmaları cümlenin yanlış anlaşılmasına sebep olmaz.

Mef‘ûlün fîh’in i‘râbı nasıldır?

Başında harfu’l-cer olmayanlar mansûb, harfu’l-cer bulunanlar ise lafzan mecrûr olsalar da mahallen (bulundukları yer itibariyle) mansûbturlar. Yukarıda birinci örnek cümlede mef‘ûlün fîh يف املدرسة “ idi, başında bulunan يف harf-i cerri sebebiyle lafız olarak sonundaki hareke kesra okunsa da mahallen mansubtur.

Mef‘ûlün fîh olarak bulunan zarflar bazen müfrede bazen cümleye muzâf olurlar. Bu ögeden sonra gelen müfred halindeki muzâfun ileyhler lafzan mecrûr; cümle halindeki muzâfun ileyhler ise mahallen mecrurdurlar.

نا يـوم نـزل الثـلج قد ذهبـ

Kar yağdığı gün gitmiştik.

Örneğinde يوم zarfı mef‘ûlün fîh olup kendisinden sonraki fiil cümlesine muzâf olmuştur, bu cümle ise muzâfun ileyh olarak mahallen mecrûrdur.

Zaman ve mekân zarfı olan her isim mef‘ûlün fîh olur mu?

Arapça cümlelerde karşılaştığımız her zarf, mef‘ûlün fîh olmayabilir. Bir zarfın cümlede geçen bir eylemin meydana gelme/olma zamanını ya da mekânını gösterip göstermediğine bakarız. Söz konusu kelime eylemin gerçekleşme zaman veya mekânını (yerini) bildiriyorsa mef‘ûlün fîh, değilse diğer herhangi bir isim gibi mübtedâ, haber, fâil, nâibu’l-fâil gibi bir öge olabilir.

Öğretmenler eğitim kursu bu gün başladı بدأت دورة تدريب المعلمني اليـوم

Başlama zamanını bildirdiği için cümlede اليوم kelimesi mef‘ûlün fîhtir.

. مبارك عند المسلمني يـوم اجلمعة يـوم

Cuma günü Müslümanlara göre mübarek bir gündür.

Bu cümlede ise birinci يوم mübtedâ, ikinci يوم ise onun haberdir; dolayısıyla her ikisi de merfûdur.

 

 

 

173

Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zaman zarfı vardır?

a. سيارتك بطيئة.

b. تأيت احلافلة بـعد دقائق

c. ا احلافلة سريعة جد

d. سائق السيارة حاضر

e. تـقع مدينة إزمري غرب تـركيا 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mekân zarfı mef‘ûlün fîh olmuştur?

a. بل قليل جاء الطالب اجلدد قـ

b. فـتحت المرأة نافذة الغرفة

c. بـعد الساعتـني ستـغادر الطائرة

d. وصل المسافرون إىل مطار القاهرة

e. يسرتيح الضيف يف غرفة النـوم cümlesinde altı çizili kelimenin eş anlamlısı اجتمع األساتذة خلف المدرسة .3

aşağıdakilerden hangisidir?

a. أمام

b. دون

c. ميني

d. وراء

e. مدخل رجون مساء يدخل الطالب المدرسة صباحا ويـتـعلمون العلوم المختلفة وخي .4 Cümlesindeki

mef‘ûlün fîhleri aşağıdakilerden hangisi içermektedir?

a. يدخل b. وخيرجون c. العلوم d. الطالب e. المدرسة ، صباحا ، فيها ، مساء

 

 

 

174

عند النصارى يـوم حمتـرم -عليه السالم–يـوم الوالدة لعيسى .5 cümlesinde mef‘ûlün fîh olan

kelime hangisidir?

a. يوم الوالدة b. عند c. يوم d. السالم e. عليه

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. b Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün fîh konusunu yeniden okuyunuz.

2. e Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün fîh konusunu yeniden okuyunuz.

3. d Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün fîh konusunu ve verilen mekân zarflarını gözden geçiriniz.

4. e Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün fîh konusunu yeniden okuyunuz.

5. b Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün fîh konusunu yeniden okuyunuz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

Gemi Nil’in batısında seyretti/yola çıktı” cümlesinde“ أحبرت السفينة غرب النيل .1 zarfi geminin nerede seyrettiğini bildirdiğine göre mef‘ûlün fîh غرب النيلolup lafzan mansûbtur.

fiilinin mef‘ûlün bih gayr-i sarîhi (dolaylı نـؤمن zarf olsa da بيـوم القيامة .2tümleci) olduğu için mef‘ûlün fîh değildir.

3. Cümlenin başında يوم القيامة zarfı, her canın tekrar diriltileceği zamanı gösterdiği için mef‘ûlün fîhtir.

4. Cümlede bulunan zaman zarflarının ikisi de mef‘ûlün fîh değildir. Birincisi mübtedâ iken ikincisi haber durumundadır.

5. Cümledeki اليوم kelimesi resmî dairelerin kapalı olma zamanını gösterdiği için mef‘ûlün fîhtir, mansûbtur.

6. Bu cümlede zaman zarfları, mef‘ûlün fîh değildir.

zarfı imtihanın yapılacağı zamanı bildirdiği için mef‘ûlün fîh يوم اخلميس .7konumundadır.

Sıra Sizde 2

.mekân zarfıdır حول األرض .1

.mekân zarfıdır حنو البحر .2

 

 

 

175

.mekân zarfıdır فـوق .3

.mekân zarfıdır وراءهم .4

câr ve mecrûr mekân zarfı anlamında olup mef‘ûlün fîhtir. Ayrıca bu فيها .5cümlede ليايل ve هارا kelimeleri de zaman zarfı olup ikisi de mef‘ûlün fîh أنـolmuşlardır.

Sıra Sizde 3

.تـعطلت السيارة يف مركز المدينة 1.

Araba şehir merkezinde arızalandı.

.تـقع كلية اإلهليات جبامعة مرمرة يف الضفة اآلسيوية من مضيق استانـبول 2.

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İstanbul Boğazı’nın Asya Yakasında bulunmaktadır.

.متر بـعد ثالثة أسابيع يـبدأ المؤ 3.

Konferans üç hafta sonra başlıyor.

.زارنا أصدقاءنا أمس يف الفندق 4.

Dün otelde arkadaşlarımı ziyaret ettim.

.سنـقضي هذه العطلة يف أولوداغ 5.

Bu tatili Uludağ’da geçireceğiz.

.ناس حيبون أن يـقضوا عطلتـهم يف شاطئ البحر بـعض ال 6.

Bazı insanlar tatillerini deniz kenarında geçirmeyi seviyorlar.

.من المحطة ) يف الفجر (حتركت احلافلة فجرا 7.

Otobüs gün ağarmadan istasyondan hareket etti.

.ى الكلب خلف الثـعلب فأمسك به جر 8.

Köpek, tilkinin arkasından koştu ve onu tuttu.

.أمام كليتنا سيارة اإلسعاف 9.

Fakültemizin önünde bir ambulans var.

ناء الدرس 10. .وضع األستاذ حقيبته فـوق الطاولة أثـ

Hoca ders sırasında çantasını masanın üzerine koydu.

Yararlanılan Kaynaklar

el-Enbârî, Abdurrahman, (1957), Kitâbu esrâri’l-‘arabiyye, (tahkik: Muhammed Behcet el-Baytâr), Dimaşk.

 

 

 

176

Hey’et (1992), Silâhu’t-tilmîz el-lugatu’l-Arabiyye li’s-saffi’l-hâmis el-ibtidâî, Kahire.

Güler, İsmail; Günday, Hüseyin; Şahin, Şener, (2001) Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul.

Maksudoğlu, Mehmet (2003), Arapça Dilbilgisi, İstanbul.

Sînî, Mahmûd İsmail ve diğerleri., el-Kavâidu’l- ârabiyyeti’l-müyessera, İstanbul.

Uralgiray, Yusuf (1986), İlk ve İleri Dilbilgisi, Riyad.

 

 

 

177

 

 

 

178

      

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Cümledeki el-mef’ûlü mutlak ögesini tanıyabilecek,

• el-mef’ûlü mutlak çeşitlerini ayırt edebilecek,

• el-mef’ûlü mutlak yerine geçen lafızları ifade edebilecek,

• el-mef’ûlü mutlak olarak kullanılan mansûb mastarları tanıyabileceksiniz.  

Anahtar Kavramlar

• el-mef’ûlü mutlak

• Pekiştirme

• Çeşit

• Sayı

• Fiil cümlesi  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Metin içerisinde geçen mânâsını bilmediğiniz kelimeler için bir Arapça-Türkçe sözlüğe başvurunuz.

• İlahiyat Önlisans Programı Arapça I kitabından Fiil Cümlesinin Öğeleri ünitesini tekrar gözden geçiriniz.

• M. Meral Çörtü’nün Sarf Nahiv Edatlar adlı kitabından El-mef’ûlü Mutlak konusunu okuyunuz.

 

 

 

179

GİRİŞ

Arapçada el-mef’ûlü mutlak, fiille aynı kökten olan ve onun mânâsını pekiştirme, yapılış şeklini açıklama ve sayısını belirtme amacıyla kullanılan mastardır. Genelde fiilden sonra gelir. Türkçeye “kökteş tümleç” olarak da tercüme edilebilir. Fiilin mânâsını pekiştiren el-mef’ûlü mutlak “şüphesiz, gerçekten, tam, muhakkak, iyi, iyice, çok, öyle ... ki”, şeklinde; fiilin yapılış şeklini gösterenler “gibi, şeklinde, -ce, aynen, tıpkı, tam” vb. lafızlarla ve fiilin sayısını belirtenler de “kere, defa, kez” gibi biçimlerle Türkçeye tercüme edilirler.

Türkçede ise bu mânâları taşıyan öge zarf tümlecidir. Nasıl el-mef’ûlü mutlak fiili etkileyen bir ögeyse, zarf tümleci de fiilin (yüklem) anlamını zaman, durum, ölçü, derece, yön, tarz, şart, sebep, birliktelik gibi yönlerden tamamlayan bir ögedir. Ancak, Arapçada el-mef’ûlü mutlak fiilden sonra gelirken, Türkçede ise zarf tümleci fiilden önce gelir.

Türkçede şu üç grup zarf tümleci Arapçadaki el-mef’ûlü mutlak ögesinin karşılığı olmaktadır:

1. “İyi, kötü” gibi yükleme durum anlamı katanlar: “Çocuk iyi uyudu.” .gibi (نام الطفل نـوما)

2. “Elbette, muhakkak, gerçekten, mutlaka, şüphesiz, kat’iyen, kesinlikle” gibi tasdik ve inkar ifade edenler: “Yetimlere gerçekten şefkat gösteririm.” تام عطوفا) .gibi (أعطف على األيـ

3. “Çok, az” vb. ölçü ve derece ifade edenler: “Adam çok yedi.” ( أكل الرجل .gibi (كثرياZarf tümleciyle ilgili ayrıntılı bilgi için M. Kaya BİLGEGİL’in Türkçe Dilbilgisi ve Muharrem ERGİN’in Türk Dil Bilgisi isimli kitaplarına bakabilirsiniz. Zarf tümleciyle ilgili örnekler için ayrıca http://www.turkceciler.com/zarf-tumleci.html internet adreslerine başvurabilirsiniz.

el-Mef'ûlü’l-Mutlak

المفعول المطلق

 

 

 

180

OKUMA PARÇASI

الرفق باحليـوان

﴿وما من دابة يف األرض وال : قال تـعاىل . إن عامل احليوان كعامل اإلنسان، له خصائصه وطبائعه وشعورهله حق الرفق والرمحة كحق اإلنسان، بل إن الرمحة باحليوان قد تدخل طائر يطري جبناحيه إال أمم أمثالكم﴾ فـ

نما رجل ميشي بطريق اشتد عليه العطش، «: اإلنسان اجلنة، كما قال رسول اهللا صلى اهللا عليه وسلم بـيـنـزل فيها، فشرب مث خرج، فإذا كلب يـلهث، يأكل الثـرى من العطش، فقال الرجل فـو را فـ لقد بـلغ : جد بئـ

ر فمأل خفه ماء، مث أمس نـزل البئـ ، فـ كه بفيه فسقى الكلب، هذا الكلب من العطش مثل الذي كان بـلغ مينيف كل ذات كبد رطبة : يا رسول اهللا، وإن لنا يف البـهائم ألجرا؟ فـقال : قالوا. فشكر اهللا تـعاىل له فـغفر له

ها، ): "ص(قال الرسول كما أن القسوة على احليـوان تدخل النار كما » .أجر دخلت امرأة النار يف هرة ربطتـلم تطعمها ومل تدعها تأكل من خشاش األرض ."فـ

خذوا ظهور ال تـت ): "ص(وحرم اإلسالم املكث طويال على ظهر احليـوان وهو واقف، فقد قال النيب ونـهى أيضا عن حتميله أكثـر مما يستطيع، وال تساق احليـوانات سوقا شديدا حتت األمحال، ." دوابكم كراسي

اذه . اهلاوال تضرب ضربا قويا وال توقف يف الساحات العامة وعلى ظهورها أمح ونـهى عن إجاعة احليـوان واخته يف وجوهه بالكي بالنار . من اختذ شيئا فيه الروح غرضا) ص(فقد لعن الرسول . هدفا لتـعليم اإلصابة وومس

بل أما إذا كان احليـوان مما يـؤكل، فإن بح قـ الرمحة به أن حتد الشفرة، ويسقى الماء، ويـراح بـعد الذبل إضجاع احليوان للذبح ) ص(أمر النيب . السلخ بح وهو حيد . بإحداد الشفرة قـ فـقد أضجع رجل شاة للذ

بل أن تضجعها«): ص( له شفرته فقال ) ض(ومر عمر » .أ تريد أن متيتها موتات؟ هال أحددت شفرتك قـلك، قدها إىل املوت قـودا مجيال : "برجل يسحب شاة برجلها ليذحبها فقال له مسعود وقال عبد اهللا بن . ويـ

ها، فجاءت .كنا مع رسول اهللا يف سفر ): "ض( نا محرة معها فـرخان، فأخذنا فـرخيـ فانطلق حلاجته، فـرأيـهامن فجع هذه بولدها؟ ردوا ول : فقال ) ص(فجاء النيب . احلمرة فجعلت تـعرش ."دها إليـ

وحسبـنا أن جند يف ثـبت األوقاف . وأما املؤسسات االجتماعية، فقد كان للحيوان منها نصيب كبري ل أصدق مثال على ولع . القدمية أوقافا خاصة لعالج احليوانات املريضة، وأوقافا لرعي احليـوانات العاجزة

رداء : الذي يقول لبعريه عند الموت ) ض(الرفق باحليوان يف ظل حضارتنا، أن نرى صحابيا جليال كأيب الد) ض(وأن صحابيا كعدي بن حامت ." فـوق طاقتك يا أيها البعري ال ختاصمين إىل ربك، فإين مل أكن أمحلك "

ز للنمل ويـقول م اخلبـ نا حق : "كان يـقد وأن إماما كبريا كأيب إسحاق الشريازي ." إنـهن جارات لنا وهلن عليـأما : عه بـعض أصحابه، فمر به كلب فـزجره أحد أصحابه فـنـهاه اإلمام وقال لهكان ميشي يف طريق وم

نه ننا وبـيـ ."علمت أن الطريق مشتـرك بـيـ

)215 ص 3العربية بني يديك ج : بتصرف من(

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları yukarıdaki okuma parçasına göre cevaplandırınız.

هل تدخل الرمحة باحليوانات اإلنسان اجلنة؟ 1.

لماذا نـزل الرجل يف البئر يف املرة األوىل؟ 2.

 

 

 

181

ماذا رأى الرجل بـعدما خرج من البئر؟ 3.

ان؟كيف سقى الرجل الكلب العطش 4.

بح؟ 5. بل إضجاع احليوان للذ ماذا جيب على اإلنسان قـ

عندما رأى احلمرة اليت تـعرش؟) ص(مباذا أمر الرسول 6.

ما أصدق مثال على الرفق باحليوان يف ظل حضارتنا؟ 7.

احبه عن زجر الكلب؟ما اسم اإلمام الذي نـهى ص 8.

أ يف ثـبت األوقاف القدمية أوقاف خاصة لعالج احليوانات؟ 9.

؟ 10. على أي شئ يدل كالم عدي بن حامت 2. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını

parantez içindeki kelimeler arasından seçiniz.

الظمأ، السكني، ولدان، يدع، قطة، املنظمات، يسرع،(

رك ، يسري، تـتـ ) امللعقة، هدف، يكفينا، ذب

.العطش كان الكلب يأكل الثـرى من 1.

نما رجل 2. .عطش بطريق اشتد عليه الميشيبـيـ

. ربطتهاهرة دخلت امرأة النار يف 3.

. تأكل من خشاش األرض تدعهااملرأة مل تطعم اهلرة ومل 4.

بل إضجاع احليوان للذبح الشفرة بإحداد ) ص(أمر النيب 5. . قـ

.فـرخان يب رأوا محرة معها عندما كان بـعض األصحاب مع الن 6.

. االجتماعية فقد كان للحيوان منها نصيب كبرياملؤسسات أما 7.

. أن جند يف ثـبت األوقاف القدمية أوقافا خاصة للحيواناتحسبـنا 8.

. الكلب زجر حابه عن نـهى اإلمام أبو إسحاق الشريازي أحد أص 9.

.غرضامن اختذ شيئا فيه الروح ) ص(فقد لعن الرسول 10. 3. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını

parantez içindeki kelimeler arasından seçiniz.

ر، أمجل، الغلظة، خترج، أقل، احلديثة، أكذب، أحل، أم (

)، عتيقة ةص ااخل السليمة، الرفق، إطعام،

. أوقاف خاصة للحيواناتالقدمية توجد يف ثـبت األوقاف 1.

.املريضة كانت بـعض األوقاف خاصة لعالج احليوانات 2.

 

 

 

182

رداء أصدق لعل 3. . مثال على الرفق باحليوان أبو الد

. وعلى ظهورها أمحاهلاالعامة ال توقف احليوانات يف الساحات 4.

اذه هدفا لتـعليم اإلصابةإجاعة عن ) ص(نـهى النيب 5. . احليوان واخت

.سم احليوان يف وجوهه بالكي بالنارعن و ) ص( رسول اهللا نـهى 6.

. على احليوان تدخل اإلنسان النار سوة الق 7.

. اإلنسان اجلنة تدخل إن الرمحة باحليوان قد 8.

. اإلسالم املكث طويال على ظهر احليـوان وهو واقف حرم 9.

. مما يستطيع أكثـر ى اإلسالم عن حتميل احليوان نـه 10. 4. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin çoğullarını tespit

ediniz.

. احليوان كعامل اإلنسان عامل إن 1.

.ه إال أمم أمثالكم يف األرض وال طائر يطري جبناحيدابة وما من 2.

. الرفق والرمحة كحق اإلنسان حق للحيوان 3.

نما رجل ميشي ب 4. . اشتد عليه العطش طريق بـيـ

راوجد الرجل 5. . فـنـزل فيهابئـ

.ش الذي يأكل الثـرى من العط الكلب سقى الرجل 6.

. رطبة أجر كبد يف كل ذأت ): ص(قال رسول اهللا 7.

.دخلت النار يف هرة ربطتها املرأة 8.

.األرض مل تدع املرأة اهلرة تأكل من خشاش 9.

.أمحلك فوق طاقتك ال ختاصمين إىل ربك فإين مل البعري يا أيـها 10. 5. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili kelimelerin tekillerini tespit

ediniz.

. لنا وهلن علينا حق جارات إنـهن : كان عدي بن حامت يقول 1.

.أصحابهكان أبو إسحاق الشريازي ميشي مع بعض 2.

. القدمية أوقافا لرعي احليوانات العاجزة األوقاف د يف ثـبت جن 3.

نا محرة معها 4. . فأخذنا فـرخيهافـرخان رأيـ

.كراسي ال تـتخذوا ظهور دوابكم ): ص(قال النيب 5.

.األمحال ال تساق احليوانات سوقا شديدا حتت 6.

 

 

 

183

. أمحاهلاظهورهااحليوانات ال توقف يف الساحات العامة وعلى 7.

. بالكي بالناروجوهه عن وسم احليوان يف ) ص(نـهى رسول اهللا 8.

. وشعورهوطبائعهإن عامل احليوان كعامل اإلنسان، له خصائصه 9.

ألجرا؟البـهائم يا رسول اهللا، وإن لنا يف : قال بـعض الصحابة 10. 6. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili mecrûr lafızları, örneklerde

olduğu gibi başa alıp yerine uygun zamirini getirmek sûretiyle cümleleri yeniden yazınız.

. احليوان له خصائصه وطبائعه. خصائصه وطبائعهحيـوان لل : املثأل األول

نا حق . علينا حق حيـوانات ل ل : املثال الثاين . احليوانات هلا عليـ

......................... . ملك السماوات واألرض له ل 1.

........................ . أثـر كبري يف القلوبدعية أل ل 2.

........................ . فضل عظيم على الناس ) ص (رسول لل 3.

........................ . مشاكله ومشاغله نسان إل ل 4.

........................ . ر تارخيية كثرية آثااملدينة يف 5.

........................ . متتلئ احلديقة بالزوار أيام اإلجازة يف 6.

ار مؤمنني لل 7. ..................... . جنات جتري من حتتها األ

......................... . ك الكتاب ذل ال ريب يف 8.

نمية املجتمع لجامعات ل 9. ......................... . . أثـر كبري يف تـ

........................ . بـهجته وفـرحته عند املسلمنيعيد لل 10. 7. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içinde verilen

kelimelerden uygun olanıyla doldurunuz. )واجبة عصفور، الرفق، ضرب، قـود، سوق، إحداد، تـلعن، جييعه، وسم،(

.وتدئبه ...... شكا اجلمل إىل رسول اهللا أن صاحبه 1.

تل 2. يا رب إن فالنا : عبثا، عج إىل اهللا يوم القيامة يقول .. ...من قـ

فعة تـلين عبثا ومل يـقتـلين منـ .قـ

لعن اهللا الذي: قد مر الرسول على محار قد وسم يف وجهه فقال 3.

.ـه .......

بل إن إضجاع احليوان للذ 4. .الشفرة قسوة ال جتوز ..... بح قـ

 

 

 

184

.على مالكه ..... يـقرر الفقهاء أن النـفقة على احليوان 5.

ع النيب امرأة 6. ها ودعوها،: ناقـتها قال ..... عندما مس خذوا ما عليـ

. فإنـها ملعونة

.باحليوان ومنع األذى عنه.... ن اخللفاء يوصون الشعب بـكا 7.

نا أن نـقود احليوان إىل الذبح 8. .مجيال ..... جيب عليـ

.شديدا حتت األمحال ....ال حيل لإلنسان أن يسوق احليوان 9.

أن مينع الناس من تـعذيب احليوان كان من وظيفة املحتسب 10.

ناء السري ....و .ـه أثـ

DİL BİLGİSİ

el-MEF‘ÛLÜ MUTLAK

el-Mef‘ûlü mutlak, çoğunlukla cümlede fiille aynı kökten olan mastardır. Daima mansûbdur. Üç amaçla gelir:

1. Fiilin anlamını pekiştirir.

2. Fiilin çeşidini bildirir.

3. Fiilin sayısını belirtir.

1. Fiilin Anlamını Pekiştirmesi

Bu tür el-mef‘ûlü mutlak daima müfreddir ve fiilden sonra gelir. Türkçe'ye şüphesiz, gerçekten, tam, tamamen, muhakkak, iyi, iyice, çok, öyle ... ki, vb. lafızlarla tercüme edilir.

.Çocuk iyi uyudu .نام الطفل نـوما

.Aç adam gerçekten iyi yedi .أكل الرجل اجلائع أكال

!Hırsız, polisten öyle bir kaçtı ki .فـر اللص من الشرطي فرارا

.Allah müminlere muhakkak yardım eder .يـنصر اهللا املؤمنني نصرا

.Kur’ân’ı iyice ezberledim .حفظت القرآن حفظا

تصر اجليش انتصارا .Ordu kesin bir zafer kazandı .انـ

Yukarıdaki cümlelerde, fiille aynı kökten gelen mansûb mastarların hepsi de fiilin mânâsını pekiştirmek amacıyla gelmiştir.

 

 

 

185

Yukarıda verilen örnekler ışığında siz de aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin mastarlarını tespit ederek, pekiştirme için gelen el-mef’ûlü mutlak ögesinin doğru şekillerini yazınız.

.Dalgalar gemiyi paramparça etti ....... حطمت األمواج السفينة

رأ اإلمام القرآن !İmam öyle bir Kur’ân okudu ki ....... قـ

.Çiftçi tarlayı iyice kazdı .......حفر المزارع األرض

Fiilin anlamını pekiştirme amaçlı mastarlar ikil ya da çoğul olarak kullanılmazlar. Meselâ fiilin mânâsını pekitirmek için وعدتك وعودا şeklinde bir cümle kullanılmaz. Böyle bir cümlede fiille aynı kökten olan çoğul mastar, el-mef’ûlü mutlak değil, mef’ûlün bih olur. Cümle de Sana vaadlerde bulundum mânâsına gelir.

2. Fiilin Çeşidini Bildirmesi

Fiilin yapılış şeklini bildiren el-mef‘ûlü mutlak ya isim ya da sıfat tamlaması olarak gelir. Türkçe’ye gibi, şeklinde, -ce, aynen, tıpkı, tam … vb. lafızlarla tercüme edilir.

İsim tamlaması:

.Ona zalimce vurdu .ضربه ضرب الظامل

ابة العامل أجابه إج . Ona alim gibi cevap verdi.

.Araba füze gibi fırladı .انطلقت السيارة انطالق الصاروخ

Yukarıdaki üç örnekte mastar isim tamlamasının muzâfı, peşinden gelen kelime de muzâfun ileyh olarak gelmiştir. Burada el-mef ‘ûlü mutlak olan öge mansûb mastardır.

Sıfat tamlaması:

را حسنا .Güzelce yürüdüm .سرت سيـ

ام المريض نـوما هادئان . Hasta sakin bir uyku çekti.

.Sanık karara şiddetle karşı çıktı .اعتـرض المتـهم القرار اعرتاضا شديدا

Geçen üç örnekte de mastarlar, sıfat tamlamasının bir ögesi olarak gelmiştir. Burada mansûb mastar, el-mef’ûlü mutlak olurken, peşinden gelen lafız da onun sıfatı olarak yer almıştır. Sıfat tamlaması şeklinde gelen el-mef‘ûlü mutlakta bazen isim zikredilmez, sadece sıfatı kalır. Bu durumda sıfat, el-mef’ûlü mutlak olur.

.Köpek hızlı koştu .جرى الكلب سريعا

Bu cümlenin aslı şöyledir:

.Köpek hızlı koştu .جرى الكلب جريا سريعا

 

 

 

186

.Çocuk çok yedi .أكل الطفل كثريا

Bu cümlenin aslı da şudur:

كثرياأكال كل الطفل أ . Çocuk çok yedi.

Yukarıda verilen örnekler ışığında siz de aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin mastarlarını tespit ederek, fiilin yapılış şeklini belirten el-mef’ûlü mutlak ögesinin doğru şekillerini yazınız.

شديدا.... م على فـقد بنتها حزنت األ . Anne kızını kaybettiğine çok üzüldü.

تاما.......حل المدير المسألة . Müdür problemi tamamen halletti.

كثريا......حيمد المؤمن ربه . Mü’min, Rabbine çokça hamdeder.

3. Fiilin Sayısını Bildirmesi

Fiilin kaç defa yapıldığını bildiren el-mef‘ûlü mutlak, فـعلة kalıbında gelen masdar-ı merra’dan elde edilir. Türkçe’ye kere, defa, kez … vb. lafızlarla tercüme edilir. Müfred (Tekil), müsennâ (ikil) veya cemi (çoğul) olarak gelebilir. Eğer mastarın başında sayı varsa, o sayı muzâf olarak el-mef‘ûlü mutlak olurken, mastar da onun muzafun ileyhi olur. Ayrıca مرة bir kere / defa / kez lafzı da el-mef‘ûlü mutlak olur.

Müfred (Tekil):

.Bir kere secde yaptım .سجدت سجدة

Müsennâ (İkil):

تـني سجدت سجد . İki kere secde yaptım.

Cemî (Çoğul):

ات د سج ثالث سجدت . Üç kere secde yaptım.

دات سجدت سج . Defalarca secde yaptım.

: مرة

.Bakara sûresini bir defa okudum .قـرأت سورة البـقرة مرة

ة مرات قـر أت سورة البـقرة عد . Bakara sûresini birkaç defa okudum.

.Bakara sûresini defalarca okudum .قـرأت سورة البـقرة مرارا

Yukarıda verilen örnekler ışığında siz de aşağıdaki cümlelerde geçen el-mef‘ûlü mutlak ögelerinin ikil ve çoğul şekillerini yazınız.

.Çocuk yemekten bir kere yedi .أكل الطفل من الطعام أكلة

.Kedi sütten bir kere içti .شرب القط من اللنب شربة

عة .Kitabı bir kere bastım .طبـعت الكتاب طبـ

 

 

 

187

el-mef‘ûlü mutlak, fiille eş anlamlı mastarla da gelebilir:

را .İyi oturdum .قـعدت جلوسا .İyi yürüdüm .مشيت سيـ

.İyi koştum .جريت ركضا

Bu örneklerden birincisinde جلوس mastarı قـعد ile eş anlamlı olan جلس fiilinden, ikincisinde ise سري mastarı مشى fiilinin eş anlamlısı سار fiilinden, üçüncüsünde ise ركض mastarı جرى ile eş anlamlı olan ركض fiilinden gelmiştir.

Yine el-mef’ûlü mutlak fiille aynı kökten olan değişik fiillerin mastarlarıyla da gelebilir.

بتـها نـباتا ح سنا ﴾﴿ وأنـ ”Onu pek güzel bir şekilde yetiştirdi.” (Âl-i İmrân: 37) .Fakire çok ikramda bulundum .أعطيت الفقري عطاء جزيال

عبا .Yorucu bir yolculuk yaptık .سافـرنا سفرا متـ

Bunun yanında   ve كل vb. lafızlar da mastarın başına gelerek el-mef’ûlü بـعض mutlak olabilirler.

.Ona tam saygı duyarım .أحرتمه كل االحرتام

.Öğüt ona biraz fayda verdi .نـفعه النصح بـعض النـفع

Ayrıca yaygın bir şekilde fiilsiz kullanılıp, el-mef‘ûlü mutlak olarak kabul edilen mansûb mastarlar da vardır. Bunların başlıcaları şunlardır:

.Bir şey değil, afedersiniz .عفوا .Teşekkür ederim .شكرا

.Yine, … de .أيضا .Merhaba .مرحبا

.Hakikaten, gerçekten .حقا

ين رؤيـتك حقاسرت . Seni görmek beni gerçekten sevindirdi.

Bu cümlede حقا lafzı el-mef’ûlü mutlaktır.

el-mef‘ûlü mutlakla ilgili ayrıntılı bilgi için M. Meral Çörtü’nün Arapça Dilbilgisi Nahiv isimli kitabına bakınız. el-mef‘ûlü mutlakla ilgili ayrıntılı örnekler için http://www.onlinearabic.net ve www.schoolarabia.net adresine başvurabilirsiniz.

ALIŞTIRMALAR

1. Okuma parçasında geçen el-mef‘ûlü mutlakları ve türünü aşağıdaki boşluklara yazınız.

نـوعه املفعول المطلق نـوعه املفعول المطلق

.......... .......... .......... ..........

.......... .......... .......... ..........

 

 

 

188

2. Aşağıdaki cümlelerde pekiştirme için gelen el-mef‘ûlü mutlakları,

altını çizerek tespit ediniz.

.اجتـهد الطالب اجتهادا عظيما 1.

.أكل العامل أكلة 2.

.نـزل المطر هذا المساء نـزوال 3.

.حزن الرجل على هذا اخلرب حزنا شديدا 4.

.سافـر حممود بسيارته سفرا طويال 5.

عب على الكرسي جلوسا 6. .جلس العامل المتـ

.استـعد الطالب لالختبار استعدادا جيدا 7.

.تسبح املالئكة هللا تسبيحا 8.

.أذاع الرجل اخلرب إذاعة 9.

تشر املرض يف املدينة انتشارا واسعا 10. .انـ 3. Aşağıdaki cümlelerde, fiilin meydana geliş şeklini gösteren el-mef‘ûlü

mutlakları tespit edip, isim mi yoksa sıfat tamlaması mı olduğunu karşısına yazınız.

را مجيال 1. ........... .يصرب املسلم على المصائب صبـ

........... . األغنياء يعيش الناس يف هذه القرية عيشة 2.

........... .دقت الساعة دقـتـني 3.

........... .عبـر الشاب عن رأيه تـعبريا صادقا 4.

........... .فرح الوالدان لنجاح أوالدمها فرحا شديدا 5.

بته مراقـبة 6. .......... .راقـ

.......... .خرج الشرطي الناس من العمارة إخراجاأ 7.

.......... .أحرتم أساتذيت احرتاما عظيما 8.

.......... .حكم القاضي على المجرم حكما عادال 9.

........... . ا كبريااختـلف اللصوص يف املال املسروق اختالف 10. 4. Aşağıdaki cümlelerde geçen el-mef‘ûlü mutlaklardan fiilin sayısını

belirtmek için gelenleri tespit edip, karşısına müfred (tekil), müsennâ (ikil) ve cemi (çoğul) şeklinden hangisi olduğunu yazınız.

............. .ركعت أربع ركعات 1.

 

 

 

189

............. .قاتل اجلندي يف احلرب قتاال 2.

تشر اخلبـر انتشارا سريعا 3. ............. .انـ

............. .ضحك الطفل كثريا 4.

............. .نظر السائح إىل اجلبال العالية نظرة 5.

............. .ج حممود إىل البيت احلرام حجتـني ح 6.

............. .أكل المريض أكلة 7.

............. .اعتـرف المجرم جبرمه اعرتافا 8.

.............. .سجد المسلم اجلديد سجدتـني 9.

.............. .بان خاف الرجل خوف اجل 10. 5. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere parantez içinden uygun

olanı el-mef’ûlü mutlak türünü seçiniz.

) مكسورا– كسرا –كاسرا ( .......كسر الولد الزجاج 1.

)كلة أ – أكلة –آكال ( ........أكل اجلائع 2.

) جاهدا– جهادا –اجتهادا ...... (اجتـهد الطالب يف دروسه 3.

ر أمحد 4. ) تفكري – تفكري –تـفكري ( .العلماء ......يـفك

) ثالث– اثنان –واحد . (ركعات .......ركعت املسلمة 5.

) مغردة– تغريد –تغريدا ( .......غرد العصفور 6.

) جميبة – جوابا –إجابة ( . حسنة ..... أجاب الطالب 7.

) زحفة – زحفا –إزحافا ( .سريعا..... زحف الطفل 8.

) تـقنية – تتقينا –إتقانا ( .......أتـقن الموظف وظيفته 9.

) تنظيفا– تـنظيف –نظيفا ( ...... نظفت المرأة البيت 10. 6. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları parantez içinde istenen el-mef‘ûlü

mutlak türüne göre fiilin uygun mastarını getirerek doldurunuz.

)للنوع. (جيدة ......سبحت 1.

)للتأكيد...... (ارتـفعت الطائرة 2.

)للنوع. (صحيحة ...... ت السورة قـرأ 3.

)للنوع. (العابدين...... ركع الولد 4.

)للعدد....... (ضربه 5.

 

 

 

190

)للنوع. (عميقا.... نامت املريضة 6.

)للنوع. (اخلاشعني ...... أسجد 7.

)للعدد. (يف اليوم...... تدور األرض 8.

)للتأكيد....... (ع نظف العامل الشار 9.

عنا كالم األطفال 10. )للنوع. (جيدا.....مس 7. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları el-mef‘ûlü mutlak ögesine uygun

bir fiille doldurunuz.

.اهلالل ظهورا..... 1.

.الطفل اللنب شربا...... 2.

.اداعن الشر ابتع...... 3.

.اجلبال مر السحاب ...... 4.

.عامل الربيد الباب طرقا...... 5.

.الطائرة هبوطا مرحيا...... 6.

.موسى جريا سريعا...... 7.

را...... .8. .السيارة سيـ

.الغين إىل الفقراء إحسانا كثريا........ 9.

ان إىل اهللا تضرعا صادقاسليم ....... 10. 8. Aşağıdaki soruları el-mef‘ûlü mutlak içeren cümlelerle

cevaplandırınız.

.نعم، أكرمتهم إكراما حسنا -هل أكرمت الضيوف؟ : املثال

.....................نعم، هل تاب املذنب؟ 1.

.....................نعم، ء؟هل شارك املهندسون يف البنا 2.

.....................نعم، هل بكى الطفل؟ 3.

.....................نعم، سورة البقرة؟قـرات هل 4.

.....................نعم، هل ضرب الرجل العقرب؟ 5.

.....................نعم، هل تدور سيارات الشرطة؟ 6.

.....................نعم، هل جرى الالعبون يف امللعب؟ 7.

.....................نعم، هل طوت األم المالبس؟ 8.

 

 

 

191

.....................نعم، هل احتـرم الطالب األستاذ؟ 9.

.....................نعم، هل دقت ساعة احلائط؟ 10. 9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde mef‘ûl-ü mutlak yerine sıfatı

kullanılmıştır?

.A ازدادت وسائل المواصالت يف الطرق ازديادا كبريا.

.B هجم اجليش على العدو هجوما عنيفا.

.C احلروب تدمر البالد تدمريا.

.Dيذهب إىل الكلية يسري سريعا الطالب الذي .

.E اشرتك الطالب يف الرحلة اشرتاكا. 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde mansûb mastar, el-mef‘ûlü

mutlak olarak kullanılmamıştır?

.A قام الطالب احرتاما لألستاذ.

.B ر األصدقاء . تقديرا عظيما أقد

.Cتـفوق المتسابق تـفوقا كبريا .

.Dفرح األطفال بالعيد سرورا .

.E قـرأت الرواية قراءة متأنـية . 11. Aşağıdaki âyet-i kerîmelerde geçen el-mef’ûlü mutlakları ve türünü

tespit ediniz.

تحا مبينا﴾ ﴿ إنا فـ 1. )1 فتحال(تحنا لك فـ

)4 زملامل( ﴾ورتل القرآن تـرتيال ﴿ 2.

)42 قمرال( ﴿ فأخذناهم أخذ عزيز مقتدر﴾ 3.

)23 نساناإل( ﴾﴿ إنا حنن نـزلنا عليك القرآن تـنزيال 4.

نظر نظرة يف ال﴿ 5. )88 الصافات( ﴾نجوم فـ

)71 حزاباأل( ﴾فـقد فاز فـوزا عظيما﴿ 6.

)164 نساءال( ﴾وكلم الله موسى تكليما﴿ 7.

)129نساء ال( ﴾فال متيلوا كل الميل ﴿ 8.

را مجيال 9. )5 عارجامل( ﴾﴿ فاصرب صبـ

ليضحكوا قليال ﴿ 10. )82 توبةال( ﴾ وليبكوا كثريافـ

 

 

 

192

12. Aşağıdaki Türkçe cümlenin en uygun Arapça karşılığını tespit ediniz.

“Müslümanlar, Bedir savaşında tam bir zafer kazandılar."

.A انتصر الصحابة يف غزوة بدر انتصارا.

.B در انتصارا مهما كان املسلمون انتصروا يف غزوة ب.

.C انتصر املسلمون يف غزوة بدر انتصارا.

.Dينتصر املسلمون يف غزوة بدر انتصارا عظيما .

.Eانتصر املسلمون يف غزوة أحد انتصارا . 13. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

. على الطالب أن يـعرفوا املوضوع معرفة جيدة قبل اإلجابة جيب

A. Cevap vermeden önce öğrencilerin konuyu iyice bilmeleri güzel olur.

B. Cevap vermeden önce konuyu iyice bilmeniz gerekir.

C. Cevap vermeden önce öğrencilerin konuyu iyice bilmeleri gerekirdi.

D. Cevap verirken öğrencilerin konuyu biraz bilmeleri gerekir.

E. Cevap vermeden önce öğrencilerin konuyu iyice bilmeleri gerekir. 14. Aşağıdaki Arapça cümlenin en uygun Türkçe karşılığını tespit ediniz.

. حكما عادال حكم القاضي يف مجيع القضايا

A. Hakim, bütün davalarda adaletli bir şekilde karar verdi.

B. Hakim, birçok davada adaletli bir şekilde hükmetti.

C. Hakem, bütün maçlarda adil bir hüküm verdi.

D. Hakim, bütün davalarda adaletli bir şekilde hükmetmeyi severdi.

E. Hakim, bütün davalarda adaletli bir şekilde karar veriyor. 15. Aşağıdaki cümleleri Arapçaya çeviriniz.

1. Komşunun kapısını üç kere çaldım.

2. Zorluklara karşı güzelce sabret.

3. Turistler gerçekten yolculuğa katıldılar.

4. Müslümanlar Bedir savaşında tam bir zafer kazandılar.

5. Öğretmen okuldan hızlı bir şekilde çıktı.

6. Öğrenci dersine gerçekten çalıştı.

 

 

 

193

7. Ordu düşmana bir defa hücum etti.

8. Bugün hava tamamen sakinleşti.

9. Dün dersi iyi anladım.

10. Küçük kız iki kere secde yaptı. Kelimeler ve Deyimler

Aç bıraktı: إجاعة - جييع –جاع أ

Saygı duydu, saygı gösterdi: احرتاما- حيرتم –احتـرم biledi, keskinleştirdi (Bıçak vb. ni): إحدادا- حيد –أحد

Helal kıldı, yerleştirdi: إحالال - حيل –أحل Sınav, imtihan: تبارات اخ ) ج(اختبار Çok çalıştırarak yordu: إدآبا - يدئب –أدأب

Yaydı, ifşâ etti, açığa vurdu: إذاعة - يذيع –أذاع Rahatlattı, istirahat ettirdi: إراحة - يريح –أراح

yapabildi, güç yetirdi (Bir şeyi): استطاعة - يستطيع –استطاع

Hazırlandı: استعداد - يستعد –استـعد Dayanılmaz oldu, şiddetlendi: اشتدادا على – يشتد –اشتد

vurdu, isabet ettirdi (Hedefi): إصابة - يصيب –أصاب

Yatırdı: إضجاعا - يضجع –أضجع

Kabul etti, itiraf etti: اعرتافا بـ – يـعرتف –اعتـرف Doldu: امتالء - ميتلئ –امتأل

Tuttu, yakaladı: إمساكا بـ – ميسك –أمسك

Öldürdü: إماتة - مييت –أمات

تشر Yayıldı: ا انتشار - يـنتشر –انـ Gitti: انطالقا - يـنطلق –انطلق

Tavsiye etti, emretti: إيصاء بـ – يوصي –أوصى

Durdurdu, bekletti: إيقافا- يوقف –أوقف

ر Kuyu: آبار، بئار ) ج(بئـ

Deve: أبعرة ) ج(بعري

لغ –بـلغ Ulaştı, yetişti: لوغا بـ - يـبـ

 

 

 

194

Hayvan: بـهائم ) ج(يمة

نما iken …: بـيـ

Yalvardı, niyaz etti: تضرعا إىل – يـتضرع –تضرع Yardımlaştı: تـعاونا - يـتـعاون –تـعاون Yavaş davrandı: متهال يف – يـتمهل –متهل بات ) ج (ثـبت Liste: أثـ

Rurubetli / nemli toprak, toprak: الثـرى

Korkak: جبـناء ) ج(جبان Kanat: أجنحة ) ج(جناح

Asker: جنود ) ج(جندي Komşu) : جارات (جريان ) ج) (جارة (جار

Bize yeter: حسبـنا

Kaya kuşu, tarla kuşu: احلمر

Yükledi, sorumluluk olarak verdi, taşıttı: حتميال - حيمل –محل

Yük, kargo: أمحال ) ج(محل

Çaba gösterdi, uğraştı: حماولة - حياول -حاول Yer haşereleri / böcekleri: خشاش األرض

، أخفاف ) ج(خف Ayakkabı, mest, terlik: خف Dava açtı, tartışma yaptı: خماصمة، خصاما – خياصم –خاصم

Özellik, nitelik: خاصيات، خصائص ) ج(خاصية Gösterdi: داللة على – يدل –دل

Yok etti, yerle bir etti: تدمريا - يدمر – دمر Hayvan, binek hayvanı: دواب ) ج(ابة د

Döndü, dolaştı, devriye attı: دورا، دورانا– يدور –دار Kovdu, defetti: ذبا- يذب –ذب kurban etti, boğazladı (Hayvanı): ذحبا - يذبح –ذبح Bağladı : ربطا- يـربط –ربط tertil ile okudu (Kur'ân'ı): تـرتيال - يـرتل –رتل

Ruhsat verdi, izin verdi: تـرخيصا - يـرخص –رخص Geri verdi: ردا إىل – يـرد –رد

 

 

 

195

Yaş, taze: رطب

Himaye etti, baktı, gözetti : رعيا، رعاية – يـرعى –رعى

Yumuşak / kibar / nazik davrandı: رفـقا بـ– يـرفق –فق ر Gözetti, denetledi, teftiş etti: مراقـبة - يـراقب –راقب Kovdu, defetti, azarladı: زجرا - يـزجر –زجر

Subhânallah diyerek Allah'ı zikretti: تسبيحا - يسبح –سبح Yerde sürükledi, çekti: سحبا - يسحب –سحب

Polis: الشرطة Büyük bıçak: شفرات، شفار ) ج(شفرة

Su içirdi, suladı: سقيا - يسقي –سقى Bıçak: سكاكني ) ج(سكني derisini yüzdü, sıyırdı (Hayvanın): سلخا - يسلخ –سلخ İştirak etti, katıldı: مشاركة يف – يشارك –شارك

Duvar saati: ساعة احلائط Güttü, sürdü, sevketti: سوقا- يسوق –ساق

Koyun: شواء، شياء ) ج(شاة

Tabiat, doğa, mizaç, karakter: طبائع ) ج(طبيعة

çaldı (Kapıyı): طرقا -طرق ي –طرق Uçtu: طيـرانا - يطري –طار

Tavaf etti, döndü, tur attı: طوافا - يطوف –طاف ر ) ج(طائر Kuş: طيـ

Uçak: طائرات ) ج(طائرة Susadı, ağzı kurudu: ظمأ - يظمأ –ظمئ

Hayvanın sırtı: ور ظه ) ج(ظهر احليوان

İfade etti, dile getirdi: تـعبريا عن – يـعبـر –عبـر Sesini yükseltti, bağırdı, yardıma çağırdı: عجا إىل – يعج –عج

Kuş yükselip kanatlarıyla alta gölge yaptı: تـعريشا- يـعرش –عرش

Ot, çayır: اب أعش ) ج(عشب Serçe: عصافري ) ج(عصفور Susadı, susuz kaldı: عطشا - يـعطش –عطش

 

 

 

196

Derin: عميق Sert: عنيف Tedavi etti, muayene etti: معاجلة، عالجا – يـعالج –عاجل

Postacı: عامل الربيد öttü, şakıdı (Kuş): ريدا تـغ - يـغرد –غرد Kalın / kaba / sert oldu: غلظة - يـغلظ –غلظ perişan etti (Birinin mahrumiyetiyle): فجعا بـ- يـفجع –فجع

küçüğü, yavru, filiz (Hayvan ve bitkilerin): أفـراخ ) ج(فـرخ

ر –فكر düşündü (Bir şey hakkında): ا يف تـفكري – يـفك Sert / acımasız / merhametsiz oldu: قسوة، قساوة – يـقسو –قسا Ciğer, yürek vb. iç organ, ciğer:أكباد ) ج(كبد

Dağladı, ütüledi, yaktı: كيا - يكوي –كوى

Hırsız: لصوص ) ج(لص yorgunluk / susuzluktan dilini çıkardı (Köpek): هلثا-لهث يـ –هلث

Sakin, telaşsız: املتأين عب عبون ) ج(متـ Yorgun: متـ

Suçlu: جمرمون ) ج(جمرم Övdü, methetti: مدحا - ميدح –مدح

Geçti, uğradı : ...على/ مرورا، مرا بـ– مير –مر

Rahat, konforlu: مريح Musibet, belâ, felaket: مصائب ) ج(مصيبة Oturdu, bekledi, ikamet etti: مكثا- ميكث –مكث

Korkak: ملئا - ميأل –مأل

Oyun sahası: مالعب ) ج(ملعب Meyletti, sempati duydu, eğildi: ميال إىل – مييل –مال Büyüdü, yetişti, arttı: منوا - يـنمو –منا

Terk etti, veda etti: ودعا- يدع –ودع

هى –نـهى Yasakladı, alıkoydu, engelledi: نـهيا عن – يـنـ Dişi kedi : هرر ) ج(قطة : هرة

Terk etti, veda etti: ا ودع - يدع –ودع

 

 

 

197

dağladı, damgaladı, işaretledi (Hayvanı): ومسا، مسة – يسم –وسم

Ulaşım araçları: وسائل المواصالت

Özet

Cümledeki el-mef‘ûlü mutlak ögesini tanıyabilmek.

el-Mef‘ûlü mutlak, cümlede fiil ile aynı kökten gelen mastardır. Dâimâ mansûb olarak ve genelde de fiilden sonra gelir.

el-Mef‘ûlü mutlak çeşitlerini ayırt edebilmek.

el-Mef‘ûlü mutlak, kullanılış amacına göre üç gruba ayrılır: 1. Fiilin mânâsını pekiştirir. 2. Fiilin çeşidini bildirir. 3. Fiilin sayısını belirtir.

1. Fiilin Anlamını Pekiştirmesi

Bu tür el-mef’ûlü mutlak daima tekildir ve fiilden sonra gelir. Türkçe'ye şüphesiz, gerçekten, tam, muhakkak, iyi, iyice, çok, öyle ... ki, vb. lafızlarla tercüme edilir.

.Allah kullarına gerçekten rızık verir .يـرزق اهللا عباده رزقا

رأ الولد سورة اإلخالص قراءة .Çocuk İhlas suresini öyle bir okudu ki .قـ

.İsmail Rabbine tam dua etti .دعا إمساعيل ربه دعوة

2. Fiilin Çeşidini Bildirmesi

Fiilin yapılış şeklini bildiren el-mef‘ûlü mutlak ya isim ya da sıfat tamlaması olarak gelir. Türkçeye gibi, şeklinde, -ce, aynen, tıpkı, tam … vb. lafızlarla tercüme edilir.

İsim tamlaması:

.قاتل اجلنود يف احلرب قتال األبطال

Askerler harpte kahramanlar gibi savaştılar.

جل الر الصالة أداء أدى الولد .

Çocuk namazı adam gibi kıldı.

Sıfat tamlaması:

رأ الولد سورة اإلخالص قراءة . صحيحة قـ

Çocuk İhlas suresini doğru bir şekilde okudu.

.أدى الولد الصالة أداء صحيحا

Çocuk namazı doğru bir şekilde kıldı.

 

 

 

198

3. Fiilin Sayısını Bildirmesi

Fiilin kaç defa yapıldığını bildiren el-mef’ûlü mutlak, فـعلة kalıbında gelen masdar-ı merra’dan elde edilir. Türkçe’ye kere, defa, kez… vb. lafızlarla tercüme edilir. Müfred (tekil), müsennâ (ikil) veya cemi (çoğul) olarak gelebilir. Eğer mastarın başında sayı varsa, o sayı muzâf olarak el-mef’ûlü mutlak, mastar da onun muzafun ileyhi olur.

Müfred (Tekil):

.Bir adım attım .خطوت خطوة

Müsennâ (İkil):

.İki adım attım .خطوت خطوتـني

Cemi (Çoğul):

وات خطوت خط . Defalarca adım attım

وات خط أربع خطوت . Dört adım attım.

el-Mef‘ûlü mutlak yerine geçen lafızları kavrayabilmek.

Sıfat tamlaması şeklinde gelen el-mef‘ûlü mutlakta bazen isim düşer ve sadece sıfat kalır. Bu durumda sıfat, el-mef‘ûlü mutlak olur.

رياضحكت كث . Çok güldüm.

Bu cümlenin aslı şöyledir: ضحكت ضحكا كثريا.

.Allah'ı çok zikretti .ذكر اهللا كثريا

Bu cümlenin aslı da şudur:ذكر اهللا ذكرا كثريا.

Ayrıca بـعض ,كل vb. kelimeler de mastarın başına gelerek el-mef’ûlü mutlak olabilirler.

.Biraz yürüdüm .مشيت بـعض المشي .Tam doydu .شبع كل الشبع

el-mef‘ûlü mutlak olarak kullanılan mansûb mastarları tanımak.

Bazı mansûb mastarlar da yaygın bir şekilde fiilsiz olarak kullanılıp el-mef‘ûlü mutlak olarak kabul edilirler. Bunların başlıcaları şunlardır:

.Bir şey değil, affedersiniz . عفوا .Teşekkür ederim .شكرا

.Yine, de .أيضا. Merhaba .مرحبا

 

 

 

199

Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde pekiştirme bildiren el-mef‘ûlü mutlak vardır?

a. رأت زينب يف احلديقة عصفورة صغرية. b. كتب يعقوب إىل عثمان رسالة طويلة . c. أكرم الوزير املدرسني واملدرسات إكراما حسنا. d. ساعدت صديقي مساعدة. e. منت نوما عميقا.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilin yapılış şeklini bildiren el-mef‘ûlü mutlak yoktur?

a. اري ث ا ك د مح اهللا د مح أ. b. املسلم شهر رمضان صياماصام . c. حيرص إبراهيم على اختيار الصديق حرصا شديدا . d. يعا منا العشب منوا سر. e. فاز الفريق يف املسابقة فوزا عظيما .

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilin yapılış sayısını belirten el-mef’ûlü mutlak vardır?

a. أكل الطفل التـفاحة أكلة . b. عزم شعيب على النجاح عزما .

c. نصرت الفتاة أمها نصرا . d. ام العمال املتعبون طويال ن. e. سعت الطالبات إىل طلب العلم سعيا .

Cümlesinin Türkçe karşılığı .سجد اإلمام سجدتني بـعدما سها يف الصالة .4aşağıdakilerden hangisidir?

a. İmam namazın sonunda iki secde yapar.

b. İmam namazda yanıldıktan sonra secde yaptı.

c. İmam, namazda yanıldıktan sonra iki secde yaptı.

d. İmamın namazda yanıldıktan sonra iki secde yapması gerekir.

e. İmam namazda hata ettikten sonra bir secde daha yaptı. 5. "Ekonomik krizden bir sene sonra ticarî hayat, gerçekten canlandı."

Cümlesinin Arapça karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?

a. احلياة التجارية بعد األزمة بسنة نشاطانشطت . b. نشاطاشهر ب سياسيةنشطت احلياة التجارية بعد األزمة ال .

 

 

 

200

c. ا األزمة االقتصادية بسنة نشاطقبلة سياسي نشطت احلياة ال. d. نشاطاشهر بعد األزمة االقتصادية ب التجاريةنشطت احلياة . e. نشطت احلياة التجارية بعد األزمة االقتصادية بسنة نشاطا .

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. d Yanıtınız doğru değilse, “Pekiştirme Bildiren el-mef’ûlü Mutlak” konusunu yeniden okuyunuz.

2. b Yanıtınız doğru değilse, “Fiilin Yapılış Şeklini Bildiren El-mef’ûlü Mutlak” konusunu yeniden okuyunuz.

3. a Yanıtınız doğru değilse, “Fiilin Yapılış Sayısını Belirten El-mef’ûlü Mutlak” konusunu yeniden okuyunuz.

4. c Yanıtınız farklıysa “Fiilin Yapılış Şeklini Bildiren El-mef’ûlü Mutlak” konusunu yeniden okuyunuz.

5. e Yanıtınız doğru değilse, “Pekiştirme Bildiren El-mef’ûlü Mutlak” konusunu yeniden okuyunuz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

ة حتطيماحطمت األمواج السفين . Dalgalar gemiyi paramparça etti.

رأ اإلمام القرآن قراءة !İmam öyle bir Kur’ân okudu ki .قـ

.Çiftçi tarlayı iyice kazdı .حفر المزارع األرض حفرا

Sıra Sizde 2

ديداحزنت األم على فـقد بنتها حزنا ش .

Anne kızını kaybettiğine çok üzüldü.

.Müdür problemi tamamen halletti .حل المدير المسألة حال تاما

.Mü’min, Rabbine çokça hamdeder .حيمد المؤمن ربه محداكثريا Sıra Sizde 3

.Çocuk yemekten iki kere yedi . أكلتـني أكل الطفل من الطعام

الطفل من الطعام أكالت أكل . Çocuk yemekten defalarca yedi.

.Kedi sütten iki kere içti .شرب القط من اللنب شربـتـني

 

 

 

201

.Kedi sütten defalarca içti .شرب القط من اللنب شربات

عتـني .Kitabı iki kere bastım .طبـعت الكتاب طبـ

.Kitabı defalarca bastım .طبـعت الكتاب طبـعات

Yararlanılan Kaynaklar

Abdürrahim, F. (1415). Durûsu’l-Lugati’l-Arabiyye li-Gayri’n-Nâtikîne bihâ, Medine.

Çörtü, M. Meral (1998). Arapça Dilbilgisi Nahiv, İstanbul.

el-Fevzân, Abdurrahman b. İbrahim – Huseyn, Muhtar et-Tâhir – Fadl, Muhammed Abdülhâlik Muhammed (2003), el-Arabiyye Beyne Yedeyk, Riyad.

Güler İ. - Günday, H.-Şahin, Ş., (2001). Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul.

Komisyon, (1985) Ta‘limu’l-Arabiyye li-Gayri’n-Nâtıkîne bihâ el-Kitabu’l-Esâsî, Mekke.

Maksudoğlu, Mehmet (1992). Arapça Dilbilgisi, İstanbul.

Sînî, Mahmud İsmail vd., (ts.). el-Kavâidü’l-Arabiyyetü’l-Müyessera, İstanbul.

_______, el-Arabiyye li’n-Nâşiîn, İstanbul.

Uralgirary, Yusuf (1986). İlk ve İleri Dilbilgisi, Riyad

 

 

 

202

 

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Arapçadaki mef‘ûlün leh/lieclih konusunu açıklayabilecek,

• Mef‘ûlün leh’in tanımını yapabilecek,

• Mef‘ûlün leh’in harf-i cersiz kullanılabilmesi için gereken şartları tanımlayabilecek,

• Türkçedeki sebep ulaçlarının Arapçadaki karşılığı olan mef‘ûlün leh/lieclih’i söyleyeceğiniz ve yazacağınız cümlelerde rahatça ve doğru olarak kullanabileceksiniz.

 

Anahtar Kavramlar

• Mef‘ûl

• Mef‘ûlün lieclih

• Mef‘ûlün leh

• Mef‘ûlün minh

• Sebep ulaçları  

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Mef‘ûlün leh’in Türkçedeki karşılığı olan sebep ulaçları konusunu herhangi bir Türkçe dilbilgisi kitabından okuyunuz.

• Mehmet Maksudoğlu’nun Arapça Dilbilgisi ve M. Meral Çörtü’nün Arapça Dilbilgisi Nahiv kitaplarından mef’ûlün leh konusunu okuyarak ön hazırlık yapınız.

 

 

 

203

GİRİŞ

Hangi dilde olursa olsun kurulan cümlelerde yapılan işin niçin yapıldığını veya ne maksatla meydana geldiğini gösteren kısımlar bulunur. Çünkü insanoğlu akıllı bir varlıktır ve herhangi bir işi sebepsiz yapmaz. İşte bu sebeple biz söylediğimiz veya yazdığımız cümlelerde gerek gördüğümüzde bir işi niçin yaptığımızı da belirtiriz. Sözgelimi “Adam biraz dinlenmek için koltuğa oturdu” dediğimizde adamın koltuğa ne sebeple oturduğunu belirtmek istediğimizden “dinlenmek için” sözcüklerini de cümlemize eklemiş oluruz.

Türkçe dilbilgisinde “-mekle”, “-eceğinden”, “-ediğinden (dolayı, ötürü), “-diği” ya da “-mek için, -eceği için” gibi yapılardaki ulaçlara sebep ulaçları demekteyiz. Bu ulaçlar Türkçede kendisinden sonraki eylemin sebebi olmaktadırlar. Dilimizdeki bu sebep ulaçlarının Arapçadaki karşılığı املفعول له mef’ûlün leh’tir. Arapça nahiv (sentaks= cümle yapısı) kitaplarında bu terimi ifâde etmek için املفعول ألجله ve املفعول منه terimleriyle de karşılaşabilmekteyiz. Bu üç terim de aynı şeyi ifâde eder. Farklı nahiv kitaplarında bu değişik gibi görünen isimlendirmeleri görenler ayrı şeyler sanmaktadırlar. Arapça mânâ harflerinden الالم (lâm) sebep bildirmede en yaygın olandır. ألجل ve من أجل’nin sözlükteki anlamı ise “için” ve “sebebiyle” demektir. Ayrıca من cerr harfi de sebep mânâsını ifâde etmek için kullanılanlardandır. İşte ifâde ettikleri bu anlamlardan dolayı bu mef‘ûl, mef‘ûlün leh/lieclih/minh diye isimlendirilmiş olmalıdır. Mef’ûlün leh’e “cümlede fiilin ne için yapıldığını gösteren mef’ûldür” diyebiliriz.

Bu ünitede önce mef’ûlü leh’lerden çok sayıda bulunan bir metin harekeli olarak verilecek, sonra parçayı kavramaya yönelik sorular yer alacaktır. Daha sonra mef’ûlün leh’in örnekleriyle birlikte tanımı ve mansûb ve mecrûr gelme durumları incelenecektir. Bunun ardından da konunun değişik örnekler vasıtasıyla öğrencilerin zihinlerinde yerleşmesini hedefleyen çeşitli alıştırmalar bulunacaktır. Zira bir dili öğrenirken asıl amaç, dilbilgisi kurallarını papağan gibi tekrarlamak değil, konuşurken ve yazarken kuracağımız cümlelerde onları kullanabilmektir. İşte bizim vereceğimiz alıştırmaların da bu amaca hizmet etmesi düşünülmektedir.

el-Mef‘ûlü Leh المفعول له

 

 

 

204

Mef‘ûlün leh örnekleri için http://www.schoolarabia.net adresine başvura-bilirsiniz.

OKUMA PARÇASI

قصة تاجر

ار وكان عنده مائـة رطـل حديـدا، فأودعهـا أحـد جريانـه حفظـا هلـا مـن التـلـف، مث خرج تاجر إىل بـعض النـواحي لالجتة ، والتمس احلديد، فـقال له الرجل عـت أن ال شـيء أقطـع : فـقـال التـاجر . قـد أكلتـه اجلـرذان : رجع بـعد مد قـد مس

ــؤدب أبــاه، ويف الغــد مــر بــه لقــي ابــن الرجــل فأخــذه انتقامــا، وذهــب بــه إىل منزلــه ليـ ــا للحديــد، مث خــرج فـ يا مــن أنـنـك، : التاجر الرجل، فسأله عن ابنه، فـقال له لما خرجت من عندك باألمس رأيت بازيا قـد اختطـف صـبيا ولعلـه ابـ

يان؟ فـقال التـاج : فـلطم الرجل رأسه غضبا وقال تم أن البـزاة ختطف الصبـ عتم أو رأيـ إن أرضـا ! نـعـم : ر يا قـوم هل مسأنا أخذت حديـدك، وهـذا مثنـه، فـاردد : تأكل جرذانـها احلديد، ليس بعجيب أن ختطف بـزاتـها الفيلة، فـقال الرجل

.علي ابين

)196-7، ص 1بتصرف من النحو العريب من خالل النصوص، ج (

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları parçaya göre cevaplayınız.

من خرج إىل بـعض النـواحي؟ 1.

لماذا خرج التاجر؟ 2.

عند من وضع التاجر حديده؟ 3.

لماذا أودع الرجل احلديد جاره؟ 4.

ع أنـت مالك أحد جريانك عندما سافـرت إىل خارج البالد؟هل تود 5.

لماذا ذهب التاجر بابن الرجل إىل منزله؟ 6.

مىت التـقى الرجل بالتاجر؟ 7.

ماذا فـعل البازي؟ 8.

لماذا لطم الرجل رأسه؟ 9.

لماذا أعطى الرجل التاجر مثن احلديد؟ 10. 2. Altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını parantez içindeki kelimeler

arasından seçiniz.

ران / حترى / عاد / االكتساب / صيانة / لدى / سلم / كاسب ( )اخلطف/ السن / الفئـ

. الصدوق حيبه اهللا تـعاىل التاجر 1.

 

 

 

205

. له من التـلف حفظاأودع الرجل ماله أحد زمالئه 2.

. اإلنسان ماله عند من يأمنه يودع 3.

من تـركت حقيبتك؟عند 4.

. البازي صيده اختطف 5.

. عن اجلنب اجلرذ بحث يـ 6.

يابه أرى األسد 7. .أنـ

. اإلرهابيون سفينة يف البحر األمحر اختطف 8.

. التجار بـعد شهر بربح كبري رجع 9.

. يف أسفاره بالتجارة يشتغل الرجل 10. 3. Altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını parantez içindeki kelimeler

arasından seçiniz.

تـقم / كبري / تـلفا / كثري / دخل ( يان / أمس / انـ )مجع/ مفرد / مسح / الصبـ

. التاجر إىل بـعض النـواحيخرج 1.

. النـواحيمفرد الناحية 2.

. الناس ال يـفكرون عاقبة أمورهم بـعض 3.

. هلاحفظاأودع المسافر حقيبته عند احلارس 4.

. صغري اجلرذ وهو حيـوان " اجلرذان "مفرد .5

. صادف الرجل تاجراويف الغد 6.

. سلف من ذنوبنا اهللا عما عفا 7.

. عن األخطاء الكبار يـعفو 8.

. الرجل وجهه غضبا لنـفسه لطم 9.

. اجلرذان مجع اجلرذ 10. 4. Altı çizili kelimelerin cemîlerini (çoğullarını) bulunuz.

ار إىل بـعض النـواح التاجر خرج 1. . ي لالجت

. جاره يودع التاجر حديده .2

. اجلرذ قد أكله : قال له الرجل .3

. الرجل يف الطريق ابن صادف التاجر 4.

 

 

 

206

.بنابه يـقطع اجلرذ احلديد 5.

. ه أبا ليـؤدب منزله ذهب به إىل .6

. خيطف صيده البازي علمنا أن 7.

عت أن البازي خيطف .8 . الصيب هل مس

عت أن : قال التاجر 9. . تأكل جرذانـها احلديد أرضانـعم مس

. ال فيوليس بعجيب أن ختظف بزاة تلك األرض .10

. ، فاردد علي ابين مثنه أنا أخذت حديدك، وهذا : وقال الرجل 11. 5. Altı çizili kelimelerin müfretlerini bulunuz.

ياحة 1. . ذهب رجل إىل بـعض النـواحي للس

. ديد وكان عند التجار أرطال من احل 2.

. حيفظ إنسان ويف األمانات من التـلف 3.

. اجلرذان من احليـوانات الضارة ألغذية الناس 4.

. معان كثرية نـنظر لمعناها إىل المعجم " أنـياب"لكلمة 5.

عتم أن البـزا 6. يان يف بـلدكم هل مس ؟ ة ختطف الصبـ

. اآلباء يـؤدبون أوالدهم بطرق خمتلفة 7.

. األوالد حيرتمون آباءهم تـعظيما هلم 8.

ناء أن يـقوموا احرتاما ألساتذم 9. . جيب على األبـ

. م رجاال يـلطمون رؤوسهم غضبا ألنـفسهم هل رأيـت 10. 6. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere anlamca uygun düşen

kelimeleri yazınız.

. رطل حديدا ...........كان عند التاجر 1.

. من التـلف جريانه حفظا هلا......... فأودعها 2.

.حديده أي طلبه ......... التمس 3.

. اجلرذان ......... قد : فقال له الرجل 4.

عت أن ال : فـقال التاجر 5. ا للحديد ........ قد مس يا .أقطع من أنـ

لقي ابن 6. .انتقاما ...... الرجل مث مضى يف طريقه فـ

.الرجل فسأله عن ابنه ..... ويف الغد أي اليـوم التايل مر ـ 7.

 

 

 

207

.صبيا ...... بازيا قد ...... خرجت من عندك باألمس : ........ التاجر ..... قال 8.

فيال ؟........ ن للبازي أن رأيك ، هل ميك ........ 9.

.ولده إليه ..... أن .... يف النـهاية أعطى اجلار التاجر بدل اجلديد وطلب من 10. 7. Aşağıdaki verilen Arapça cümlelerin en yakın Türkçe karşılıklarını

bulunuz.

. إىل بـلدة ليتجر فأودع مائة رطل حديدا أحد جريانه حفظا هلا من التـلف يف يـوم من األيام ذهب تاجر

a. Günlerden bir gün bir tüccar ticaret yapmak için bir ülkeye gitmek istedi, komşularından birine satması için yüz rıtl (yaklaşık bir ton) demir bıraktı.

b. Bir tüccar bir gün ticaret amacıyla ülke dışına gitti, kendisiyle vedalaşmak üzere komşusuna gitti ve ona yüz rıtl (yaklaşık bir ton) demir bıraktı.

c. Günlerden bir gün bir tüccar ticaret yapmak için bir şehre gitti. Bu yüzden telef olmaktan korunması için yüz rıtl (yaklaşık bir ton) demiri komşularından birine emanet olarak bıraktı.

d. Bir gün bir tüccar ticaret yapmak için şehrinden çıktı. Komşularından birine göz kulak olması için ve gelince kendisine teslim etmesi için yüz rıtl (yaklaşık bir ton) demir bıraktı.

e. Günlerden bir gün ticaret yapmak için şehre bir tüccar geldi. Komşularından birine telef olmaktan koruması için yüz rıtl (yaklaşık bin ton) demir bırakmıştı.

8. Aşağıdaki verilen Arapça cümlelerin en yakın Türkçe karşılığı

bulunuz.

يان؟ فـقال التاجر و تم أن البـزاة ختطف الصبـ عتم أو رأيـ نـعم إن : لطم الرجل رأسه غضبا وقال يا قـوم هل مس .أرضا تأكل جرذانـها احلديد ليس بعجيب أن ختطف بـزاتـها الفيلة

a. Adam öfkelendi ve başını tokatladı. Ardından şöyle dedi: Ey ahâli! Şahinlerin çocukları kapıp kaçtığını hiç duydunuz ya da gördünüz mü? Bunun üzerine tâcir dedi ki: Evet! Erkek farelerin demiri yediği bir yerde, şahinlerin filleri bile kapıp kaçmasında hiç şaşılacak bir şey yok.

b. Adam öfkesinden kendi başını tokatladı ve dedi ki: Ey ahâli! Şahinler çocukları kapıp kaçıyorlar. Bunun üzerine tâcir dedi ki: Evet! Erkek fareler demiri yiyebiliyorlarsa, şahinler de filleri kaçırır.

c. Adam öfkesinden kendi başını tokatladı ve dedi ki: Ey ahâli! Şahinlerin çocukları kapıp kaçtığını hiç duydunuz ya da gördünüz mü? Bunun üzerine tâcir dedi ki: Evet! Erkek fareler demiri yiyebiliyorlarsa, şahinler de filleri kaçırır.

d. Adam öfkesinden kendi başını tokatladı ve dedi ki: Ey ahâli! Şahinlerin insanları kapıp kaçtığını hiç duydunuz ya da gördünüz mü? Bunun üzerine insanlar dediler ki: Evet! Erkek fareler demiri yiyebiliyorlarsa, şahinler de filleri kaçırır.

 

 

 

208

e. Adam öfkesinden kendi başını tokatladı ve dedi ki: Ey ahâli! Şahinlerin çocukları kapıp kaçtığını hiç duydunuz ya da gördünüz mü? Bunun üzerine tâcir dedi ki: Evet! Erkek farelerin demiri yediği bir yerde, şahinlerin filleri bile kapıp kaçması hiç te şaşılacak bir şey değildir.

DİLBİLGİSİ

MEF‘ÛLÜN LEH

Arapça bir cümlede bulunan fiilin yapılma veya yapılmama sebebini açıklayan mastara/isme “mef‘ûlün leh” denir. Bu ögeye mef’ûlün leh denildiği gibi mef’ûlün lieclih ya da mef’ûlün min eclih de denilmektedir. Bu terimlerin üçü de aynı şeyi ifâde etmektedir. Bunlardan birini herhangi bir nahiv kitabında görenler farklı şeyler olduğunu sanmasınlar. Mef‘ûlun leh’ler cümlede fiilin işleniş sebebini bildirdiği için “niçin?” sorusuna cevap oluştururlar. Bir cümlede mef‘ûlün leh’i bulmanın yolu, cümlede sebebi bildirilen fiille birlikte “neden/niçin …. Oldu?” gibi bir soru sorarız, aldığımız cevap mef‘ûlün leh’tir. Mesela قدمت إىل هذه املدينة طلبا للعلم “Ben bu şehre ilim talep etmek/öğrenmek için geldim” cümlesine “neden geldim?” sorusunun cevabı طلبا “öğrenmek için”dir ve cümlede mef’ûlün leh’tir.

Mef‘ûlün leh genel olarak mansûbtur. Ancak fiilin oluş sebebini bildirmek için zikredilen her söz her zaman mansub olmaz.

Mef ‘ûlün leh’ten Harf-i Cerin Hazfedilmes:

Mef‘ûlün leh’in mansûb olabilmesi başka bir deyişle harf-i cerin hazfedilmesi için şu dört şartın bir cümlede aynı anda bulunması gerekir:

1. Mef‘ûlün leh olacak sözün mastar olması: Örnek;

م يصوم المسلمون إطاعة لرMüslümanlar rablerine itaat etmek için oruç tutarlar.

. المدرس يف احلديقة تـروحيا عن نـفسه جتول Öğretmen rahatlamak için bahçede dolaştı. 2. Mef‘ülün leh olacak mastarın (iç duygularımızı ifade ettiğimiz, “saygı göstermek, küçümsemek, korkmak, bilmek, bilmemek” gibi) kalbî fiillerden olması:

Zengin fakire acıdığı için yardım etti. ساعد الغين الفقري شفقة عليه Cümlesinde olduğu gibi.

3. Mef‘ûlün leh olan mastarın fâili (öznesi) ile sebebi bildirilen fiilin fâilinin aynı olması.

أمسك الشرطي اللص خوفا من فراره Polis, hırsızı kaçmasından korktuğu için tuttu.

 

 

 

209

Cümlesinde mef‘ûlün leh olan mastar خوفا “korktuğu için”dir. Burada korku duyan polistir. Cümlede sebebi bildirilen (الفعل املعلل) fiilin fâili yani hırsızı tutan da aynı kişi yani polistir. Şu halde bu örnek cümlede hem mef‘ûlün leh’in hem de sebebi bildirilen fiilin fâili (öznesi) aynı kişi olduğundan mef’ûlün leh mansûb olmuş, harf-i cer ise hazfedilmiş (silinmiş, zikredilmemiş)tir.

Sen ikram ettiğin için sana ikram ettim أكرمتك إلكرامك

Cümlesinde ise mef’ûlün leh olan ألكرامك ‘nin faili ك–إلكرام muttasıl mecrûr ك zamiri, “ben sana ikram ettim” أكرمتك kısmında ise fâil merfû muttasıl zamirdir. Dolayısıyla أكرمت fiilinin fâili ile إكرام masdarının fâilleri aynı değil, ayrı ayrı kişiler olmaktadır. Bu yüzden bu cümledeki mef‘ûlün leh’in başındaki ل “lâm” harfi atılmamış (hazfedilmemiş)tir.

4. Mef‘ûlün leh olan mastarın zamanı ile sebebi bildirilen fiilin الفعل املعلل aynı

olması

”Dün sana sözverdiğim için bu gün sana geldim“ جئتك اليـوم لوعدي أمس cümlesinde mef’ûlün lehin (söz vermenin) gerçekleşme zamanı “dün”dür. Gelme zamanı ise “bugün”dür. Dolayısıyla mef‘ûlün leh ile sebebi bildirilen fiilin meydana gelme zamanları aynı olmamış ve mef’ûlün lehin başından harf-i cer atılmamıştır. Ama نا إىل هنا حبا للعلم Biz buraya ilmi sevdiğimiz“ جئـiçin geldik” cümlesinde ise hem sevme hem de gelme aynı zamanda olduğu için mef‘ûlün leh’ten harf-i cer atılmış ve mef‘ûlün mansûb oluşu açıkça görülmüştür.

Yukarıdaki dört şartı taşıyan mef‘ûlün leh’te esas olan mansûb olarak zikredilmesi iken başına من ,ب ,ل ve يف gibi sebep bildiren cer harflerinden birinin getirilmesi ile lafzan mecrûr da olabilirler. Bu yüzden böyle olanlar iki şekilde söylenebilirler. Şu örnekleri inceleyinizi:

حيرتم الناس القانون دفـعا للظلم

İnsanlar zulmü önlemek için hukuka saygı duyarlar.

Zulmü önlemek için hukuka saygı duyulur. حيتـرم القانون دفـعا للظلم

Bu durumda lafız olarak mecrûr olsalar da aslında irab bakımından mansûb olan mef‘ûlün leh’in yerinde bulundukları için mahallen mansûb kabul edilirler. Örneğin;

غرس الرجل األشجار واألزهار جتميال / لتجميل احلديقة

Adam bahçeyi güzelleştirmek için ağaç ve çiçekleri dikti.

Görüldüğü gibi her iki kullanım da aynı şekilde tercüme edilmektedir.

Mef‘ûlün leh’ten harf-i cerrin hazfedilmesi için yukarıdaki şartlar gereklidir. Ancak bu şartların bulunduğu her cümleden cer harfi atılmayabilir. Hem harf-i cerle hem de harf-i cersiz söylenebilir. Misal:

ولة بأشعارهم مداهنة هلم لمداهنتهم / مدح بـعض الشعراء رجال الد

 

 

 

210

Bazı şairler, dalkavukluk için şiirleriyle devlet adamlarını övdüler.

Sebep bildiren harflerden en çok لـ harfi kullanılır. Diğerlerinin kullanımı az da olsa Arapça ibarelerde rastlanabildiği için birer örnek görmemiz uygun olacaktır:

.Adam sıcaktan/sıcak sebebiyle bayıldı .أعمي على الرجل من احلر

.Koyun hastalığı sebebiyle/yüzünden öldü ماتت الشاة بداءها

.Adam bir lira için dövüldü ضرب ر جل يف لرية

Mef ‘ûlün leh’in Masdar Olmama Durumu

Bu mef‘ûl cümlede sebep bildirdiği halde yapısı itibariyle mastar olmazsa lafız olarak başına gelecek bir cer harfiyle mecrûr olur.

.cümlesinde görüldüğü gibi ﴿واألرض وضعها لألنام ﴾

Mef‘ûlün leh olsun ya da olmasın masdarlar cümledeki yerine göre ma‘lûm/etken (مصدر مبعىن الفاعل) veya mechûl/edilgen (مصدر مبعىن املفعول) anlamlarında kullanılmaktadırlar.

للخوف من القتل / ل هاجر القاتل إىل بـلد جمهول خوفا من القت Katil öldürülmekten korktuğu için bilinmeyen bir ülkeye göçtü.

Bu cümlenin anlamına dikkat edilecek olursa birinci masdar (خوف) malûm/etken, ikinci masdar (القتل) mechûl/edilgen anlamında kullanılmıştır. Diğer cümleler de bu açıdan incelendiğinde bu özellikler kavranılacaktır. Mef‘ûlün Leh’in Başında Bulunan Diğer Lafızlar

Başında لكي، كي، حىت ve ل bulunan mansûb muzârî de masdar mânâsı ifâde ettiği ve kendisinden önceki fiilin sebebini bildirdiği için mef’ûlün leh sayılır. Bu yapılar mef’ûlün leh sayıldıkları için de mahallen mansûb kabul edilir. Şu cümleleri bu açıdan inceleyiniz.

أعد المؤلفون هذا الكتاب ليفيد الطالب Yazarlar bu kitabı öğrencilere faydalı olması için hazırladı.

قد يضطر اإلن سان إىل الكذب لكي يصلح بـني الشخصني Bazan insan iki kişinin arasını düzeltmek (onları barıştırmak) için yalan söylemek zorunda kalabilir.

أنا أحب طول العمر كي أحصل العلم Ben ilim tahsil etmek için ömrümün uzun olmasını isterim.

استقيموا حىت ال يصيبكم االعوجاج يف ظهوركم Sırtlarınızın kamburlaşmaması için dik durun.

 

 

 

211

Harfi’nin Diğer Önemli Kullanımları (ل)

Yukarıda geniş olarak açıklandığı üzere lâm ل harf-i ceri sebep bildirdiği zaman mecrûru (cer ettiği) ile birlikte cümlede önce geçen bir fiilin oluş sebebini bildireceği için mef‘ûlün leh olur. Ancak bu harf-i cer her zaman sebep bildirmek için kullanılmaz. ل harfinin en çok sebep bildirmek için للتعليل ikinci olarak da bir şeyi tahsîs etmek, özel kılmak, mülkiyet yani bir şeyin bir kimseye ait olduğunu bildirmek için kullanılır. Bu durumda ل harfi izâfet terkîplerindeki (isim tamlamasındaki) muzâfun ileyh (tamlayan) öğesinin başına gelerek muzâfun ileyhi (tamlayanı) muzâfın (tamlanan) sıfatı haline dönüştürür.

كتاب لك–ك + كتاب = كتابك

Sana ait kitap senin kitabın

.harfinin diğer yaygın bir kullanımı da zâid olarak kullanılmasıdır (ل)

Buradaki zâid, gereğinden fazla, çok anlamında değil, cümlenin mânâsını pekiştirmek ve cümlenin seslendirilmesindeki güzelliğe katkıda bulunmak anlamındadır. Bu durumda câr ve mecrûrlar mef’ûlün bir gayr-i sarîh olurlar. Şu örnekleri inceleyelim:

Senin dersi anlaman: فـهمك للدرس

Onun yemeği yemesi: أكله للطعام

Onun felsefe eğitimi görmesi: دراسـته للفلسفة

(O Allah) dilediğini yapandır: فـعال لما يريد

مصدق لما معكم

(O Kur’ân) yanınızdakileri (kendisinden önce inen kitapları) tasdîk edicidir. Aşağıdaki cümlelerde mef’ûlün leh’leri bulunuz.

.يذ إىل المدرسة رغبة يف العلم يذهب التالم 1.

.دخل المعلم الصف فـقام التالميذ حتية له وإجالال لقدره 2.

ة التالميذ 3. .أقامت المدرسة مقصفا حمافظة على صح

.ان تسهيال للحركة يقف الشرطي يف الميد 4.

.ذبح صاحب البـيت شاة إكراما لضيوفه 5. Aşağıdaki cümleleri harekeleyiniz ve ve altlarına Türkçe çevirilerini yazınız.

.للخوف منه/ ابتعدت البنت عن األسد يف حديقة احليوانات خوفا منه 1.

.استعدادا للعيد/ اجلديدة للعيدتشرتي األمهات املالبس 2.

.الستقبال شهر رمضان/ يرتقب املسلمون اهلالل استقباال لشهر رمضان 3.

 

 

 

212

.لتطهري أمواهلم/ سارع املسلمون إىل أداء الزكاة تطهريا ألمواهلم 4.

.للرتحيب بالضيوف/ خرج أفراد األسرة إىل احلديقة ترحيبا بالضيوف 5.

.للعطف عليه/ يه الصغري عطفا عليهأعطي األخ الكبري ألح 6.

.لالحجتاج على الفضيحة/ جتمع كثري من املتظاهرين احتجاجا على الفضيحة 7.

.لتكرمي الوفد الزائر/ أقام رئيس الوزراء مأدبة العشاء تكرميا للوفد الزائر 8.

.حلمايته من االعتداء/ حيرس اجلنود الوطن محاية له من االعتداء 9.

.حلل أزمة البورصة/ ع أعضاء اللجنة االقتصادية حال ألزمة البورصة جيتم 10.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki metinde lafzan mansûb olan ve harf-i cerli olan mef’ûlün lehleri verilen tabloya yazınız.

ها كانت المدرسة االبتدائية يف أيامنا مثل يـوم الق يامة، فالكثري منا يأتيها مكرها، وقليل هم الذين يـقبلون عليـفسهم حبا للمعرفة ورغبة يف العلم، وكانت أعمارنا تـتـفاوت تـفاوتا عظيما وكنت أصغرهم سنا ف يما تلقاء أنـ

أعتقد، ومقاعدنا قدمية بالية، صنعت من خشب عتيق يكاد يكون من عهد نوح، وكان جيلس على كل مقعد نـنا التدافع والتالكم لطلب ا لراحة أو لصد هجوم متـوقع، وما حترك يـوما ستة منا، وكنا متالصقني، ويكثـر بـيـ

واحد منا إال خرج من هذا اخلشب العتيق صوت مزعج يضايق المعلمني ويضحك األطفال

املفعول له منصوب (

)لفظا

املفعول له باحلروف اجلارة

 

 

 

213

2. Aşağıdaki cümlelerde mef’ûlün leh’lerin altını çiziniz.

.وقف الطالب احرتاما للمدرس 1.

.نظم الشاعر قصيدته مدحا لألمري 2.

.تـهتم إدارة المرور مبنع احلوادث اهتماما كبريا 3.

.ح احلكومة المزارعني قـروضا مساعدة هلم متن 4.

.يقف اجلنود على حدود الوطن محاية له من األعداء 5.

ها 6. .جيتمع الوفدان حال للخالفات بـني بـلديـ

.لمتـفوقني تـقديرا جلهودهم وزع مدير اجلامعة اجلوائز على ا 7.

عبني تشجيعا حارا 8. .يشجع المتـفرجون الال

.يـعمل العمال جبد سعيا إىل النجاح 9. .يـؤدي المسلمون واجبـهم ابتغاء لمرضاة اهللا 10.

3. Aşağıdaki örnekte olduğu gibi bırakılan boşluklara parantez içinden mef’ûlün leh olması uygun olanları yazınız.

)رامحا ، رمحة ، رمحا. (للمسلمني ........ يـغفر اهللا الذنوب 1.

)طاعة، طوعا، طائعا. (هللا ..... يـؤدي المسلم العبادات 2.

فه 3. )كرميا، كرامة، إكراما(له .... يستـقبل حممود ضيـ

رة ، تـعبريا، عبارة (عن حبهم .... يشارك الطالب يف تكرمي أستاذهم 4. )عبـ

تـها بروسيا 5. )حبجة، حجة، احتجاجا. (لها يف أفغانستانعلى تدخ ...... قطعت بـعض الدول عالقـ

نانا ، طمأنينة ، مطمئنني . (عليه ..... يكثر الطبيب من زيارة المريض 6. )اطمئـ

)ثاباحثا، حبوثا، حب . (عن الراحة .... يـقضي عصام إجازته يف اخلارج 7.

يا. (للجمهور ....... رفع الوزير يديه 8. )حياة، حتية، حميـ

4. Aşağıdaki iki gruptan uygun olan bölümleri eşleştirerek içlerinde mef’ûlü leh bulunan anlamlı cümleler kurunuz.

اجملموعة ب اجملموعة أ

ه الناخ 1. .انتظارا لموعد السفر بون غدايـتـوج

.لمنع انتشار اجلرمية نـزل الشاب يف الماء 2.

طلبا لألجر من اهللا جلس المسافر يف صالة المطار 3.

. البـرلمان النتخاب أعضاء أرسل الرسول معاذا إىل اليمن 4.

 

 

 

214

ولة المذنب 5. .إلقـرار اتـفاقية السالم تـعاقب الد

.للتمتع مبناظرها الطبيعية يـتصدق المسلم على المحتاجني 6.

قاذا للغريق جيتمع مندوبو الدول 7. .إنـ

ها يف الصيف أساف 8. .لنشر اإلسالم فيها ر إىل أبـ

5. Aşağıdaki cümlelerde örnekte gösterildiği gibi, parantez içindeki kelimeyi mef’ûlün leh’e çeviriniz.

) حبث(يـتـنـقل البدوي يف الصحراء : املثال

.حراء حبثا عن الماء يـتـنـقل البدوي يف الص

ا) طلب(يسافر أخي إىل باكستان 1. .الدراسة يف إحدى جامعا

.يف ثـواب اهللا ) طمع(يكثر المسلمون من الصالة يف المسجد 2.

نان 3. .من احلرب ) خاف (غادر األجانب لبـ

.يف الفوز ) أمل(درب الالعبون كثريا يـت 4.

.عذاب اهللا) خشي (يـبتعد المسلم عن المحرمات 5.

. لرغبتهم ) استجاب (جيتمع المدير بالموظفني 6.

ولة اإلعانات للشركات الوطنية 7. م الد .هلا) شجع (تـقد

.العلم) نشر(تـبين وزارة المعارف المدارس يف أحناء المملكة 8.

.عن اإلسالم ) دافع (كان أبو فراس حيارب الروم 9.

.على بـرناجمه ) يعرتض (خرج الرجل من احلفل 10.

6. Aşağıdaki parçada geçen mef‘ûlün leh’leri bulunuz.

نة ياعدنان؟ مل : املدرس نة بعد الفيـ  تنظر يف الساعة الفيـ

ا أفعل ذلك خوفا من فـوات املوعد: عدنان  .فإن يل موعدا مهما مع الطبيب بعد قليل. إمن

 .هال غبت عن هذه احلصة: املدرس

 .دير يف الغياب عن هذه احلصة، ولكنين حضرت حبا للنحوكان بإمكاين أن أستأذن امل: عدنان

اقرأ ... إمنا يدرس رغبة يف العلم، ال رهبة من االمتحان: هكذا يكون الطالب املثايل . زادك اهللا علما : املدرس .اآليات يا إبراهيم

لهم كان خطأ ﴿وال تـقتـلوا أوالدكم خشي ) بعد االستعاذة (: إبراهيم تـ ة إمالق حنن نـرزقـهم وإياكم إن قـ ].31/ اإلسراء[كبريا﴾

 

 

 

215

 ].19/ البقرة[﴿جيـعلون أصـابعهم يف آذام من الصـواعق حذر املوت﴾

 ] .16/ السجدة [طمعا ومما رزقـناهم يـنفقون﴾﴿تـتجاىف جنوبـهم عن املضاجع يدعون ربـهم خوفا و

﴿يا أيـها الذين آمنوا ال تـبطلوا صدقاتكم باملن واألذى كالذي يـنفق ماله رئاء الناس وال يـؤمن بالله واليـوم   ].264/ البقرة[﴾... اآلخر

7. Aşağıdaki cümlelerin önünde bulunan parantez içindeki kelimeleri mef‘ûlün leh haline getiriniz.

)خوف . ( من احلر ت ي من البـ ……… ج ر أخ مل 1.

)رغبة. (ين الد وم ل يف ع … ة اإلسالمي ة باجلامع التحقت 2.

)افةخم (.ظ املريض ق ي تـ س أن ي …مل أقـرع اجلرس 3.

)احرتام. (س للمدر …………ت م ق 4.

)بـغـية ( . امل الع يف ني م ل س م ال ال و ح ى أ ل ع االطالع ...أقرأ الصحف 5.

)ةخشي . ( يصيبين برد ن أ .....س الصوف ب ال م بس ل أ ال ز أ ال 6.

8. Aşağıdaki kelimeleri anlamlı bir cümle oluşturacak şekilde diziniz.

.خشية/ عذاب / عن / االمث / يـبتعد / المسلم 1.

.خجال / الولد / امحر / وجه 2.

.البلد / املواطنون / احلرب / خوفا / من / غادر 3.

.املتظاهرون / جتمع / الفضيحة / احتجاجا 4.

.احرتاما / لألستاذ / قام / لطالب ا 5. 9. Aşağıdaki verilen Arapça cümlelerin en yakın Türkçe karşılığı

bulunuz. لميذ عن سبب تأخره امحر وجهه من خجله .حينما سأل المعلم التـ

a. Öğretmen öğrenciye ödevini sorunca öğrenci utancından kıpkırmızı oldu.

b. Öğretmen öğrenciye neden geç kaldığını sorunca öğrencinin yüzü kızardı.

c. Öğretmen öğrenciye geç kalışının sebebini sorunca utancından öğrencinin yüzü kızardı.

d. Öğretmen öğrenciden geç kalmamasını istedi, öğrenci utancından kıpkırmızı oldu.

e. Öğretmen öğrenciye neden geç kaldığını daha sormadan öğrencinin yüzü utancından kızarmıştı.

 

 

 

216

Kelimeler ve Deyimler

ارا Ticaret yapmak: اجتر يـتجر اجت

Barış anlaşması:اتـفاقية السالم Protesto etmek: احتجاجا احتج حيتج

Kapıp kaçmak: اختطف خيتطف اختطافا

Edeplendirmek : أدب يـؤدب تأديبا

Terörist :اإلرهايب Zorunda olmak:اضطر يضطر اضطرارا إىل

Saldırmak:اعتدى يـعتدي اعتداء Kamburluk: وجاج االع

Bayılmak :أغمي عليه Aramak: التمس يـلتمس التماسا

قاذا قذ يـنقذ إنـ Kurtarmak:أنـ

Emânet etmek: أودع يودع إيداعا

Şahin: البـزاة ) ج(البازي

Toplanmak: جتمع يـتجمع جتمعا

Gezinmek: ول يـتجول جتوال جت Aramak, Araştırmak: حترى يـتحرى حتريا

Alıştırma yapmak:تدرب يـتدرب تدربا Gözlemek:تـرقب يـتـرقب تـرقـبا

Yumruklaşmak:تالكم يـتالكم تالكما Telef olma, helâk: التـلف

Bir yerden bir yere gitmek :تـنـقل يـتـنـقل تـنـقال Komşu: جريان ) ج(جار

Fare:اجلرذان ) ج(اجلرذ

Demir :حديد

Götürmek...: ذهب بـ

Bir ağırlık ölçüsü. (Mısır’a göre 460, 8 gram): أرطال) ج(رطل Arkadaş:ء زمال ) ج(زميل

 

 

 

217

Korumak :ن صيانة و صان يصيان ) ج(صيب Çocuk:صبـ

Canını sıkmak, sıkıştırmak: مضايـقة قضايق يضاي

ر تطهريا Temizlemek:طهر يطه Eski: عتيق Üye: أعضاء) ج(عضو

Rezâlet, skandal: الفضائح ) ج(الفضيحة Komisyon:اللجان ) ج(اللجنة

Tokatlamak :لطم يـلطم لطما Ziyâfet:مأدبة

Gösterici:المتظاهر İdeal: املثايل Rahatsız edici :مزعج

Kantin: مقاصف ) ج(مقصف Köpek diş:أنـياب ) ج(ناب

Yön, taraf: احيالنـو ) ج(الناحية

Sükûnet:هدوء Heyet:الوفود ) ج(الوفد

Özet

Mef‘ûlün leh’i nasıl tanırız?

Mef‘ûlün leh, bir cümlede fiilin oluş ve meydana geliş sebebini bildirmek için zikredilen ögedir. Genellikle fetha ile mansûb bir masdar şeklinde bulunur. Örnek;

.Öğrenciler Arapaya ilim tahsili için gittiler سافـر الطالب إىل أوروبا تـعلما للعلم

Mef‘ûlün leh’in Türkçedeki karşılığı genel olarak “sebep ulaçları”dır diyebiliriz. Mef‘ûlün leh’i Türkçeye –için, -den dolayı, sebebiyle, -dığı için, maksadıyla, zîrâ, çünkü gibi ifadelerle çevirebiliriz.

Başında sebep bildiren bir harf-i cer bulunan bir masdar veya isim şeklinde cümlede yer alır.

 

 

 

218

Mef‘ûlün leh’in başında hangi çeşit cer harfleri bulunur?

Mef‘ûlün lehin başında çoğunlukla ل  harf-i cerri bulunur. Ancak sebep bildirme mânâsında kullanıldıkları zaman   من ، ب ve   يف harf-i cerleri de bulunabilir. Örnek:

 .Bebek burnundaki acıdan dolayı ağladı   بكى الطفل من الوجع يف أنفه

 .Adam gurbette olduğu için üzüldü حزن الرجل مبا أنه يف الغربة

Mef‘ûlün leh’in harf-i cersiz ve mansûb olarak gelmesi için hangi şartlar gereklidir?

1. Mef‘ûlün leh olacak sözün mastar olması: Örnek;

م يصوم المسلمون إطاعة لر

Müslümanlar rablerine itaat etmek için oruç tutarlar.

Bu cümlede sebep bildirdiği halde yapısı itibariyle mastar olmazsa lafız olarak başına gelecek bir cer harfiyle mecrûr olur.﴾ ﴿واألرض وضعها لألنام cümlesinde görüldüğü gibi.

2. Mef‘ûlün leh olacak mastarın (iç duygularımızı ifade ettiğimiz, “saygı göstermek, küçümsemek, korkmak, bilmek, bilmemek” gibi) kalbî fiillerden olması. Örnek:

Zengin fakire acıdığı için yardım etti. ساعد الغين الفقري شفقة عليه

Cümlesinde olduğu gibi.

“Su içmek için geldim” شرب الماء جئت ل cümlesinde شرب املاء mastar olmakla birlikte dışa ait duygularımızdan biri olan içmek شرب olduğu için harf-i cere mecrûr olmuştur.

3. Mef‘ûlün leh olan mastarın fâili (öznesi) ile sebebi bildirilen fiilin fâilinin sebebi bildirilen fiilin fâili ile aynı olması. Örnek:

أمسك الشرطي اللص خوفا من فراره

Polis, hırsızı kaçmasından korktuğu için tuttu.

Cümlesinde mef‘ûlün leh olan mastar خوفا “korktuğu için”dir. Burada korku duyan polistir. Cümlede sebebi bildirilen fiilin (الفعل املعلل) fâili yani hırsızı tutan da polistir. Şu halde bu örnek cümlede hem mef‘ûlün leh’in hem de sebebi bildirilen fiilin fâili (öznesi) aynı kişi olduğundan mef’ûlün leh mansûb olmuş, harf-i cer ise hazfedilmiş (silinmiş, zikredilmemiş)tir.

أكرمتك إلكرامك Sen ikram ettiğin için sana ikram ettim

 

 

 

219

Cümlesinde ise mef‘ûlün leh olan ألكرامك ‘nin faili ك–إلكرام muttasıl mecrûr kısmında ise fâil merfû muttasıl أكرمتك ”zamiri, “ben sana ikram ettim كzamirdir.

4. Mef‘ûlün leh olan mastarın zamanı ile sebebi bildirilen fiilin الفعل املعلل aynı olması

”Dün sana sözverdiğim için bu gün sana geldim“ جئتك اليـوم لوعدي أمس cümlesinde mef‘ûlün lehin (söz vermenin) gerçekleşme zamanı “dün”dür. Gelme zamanı ise “bugün”dür. Dolayısıyla mef’ûlün leh ile sebebi bildirilen fiilin meydana gelme zamanları aynı olmamış ve mef‘ûlün lehin başından harf-i cer atılmamıştır. Ama نا إىل هنا حبا للعلم Biz buraya ilmi sevdiğimiz için“ جئـgeldik” cümlesinde ise hem sevme hem de gelme aynı zamanda olduğu için mef’ûlün leh’ten harf-i cer atılmış ve mef‘ûlün mansûb oluşu açıkça görülmüştür.

.niçin?” soru isimleri de cümledeki fiilin mef‘ûlün leh’leridir“ لماذ  ve  مل؟

﴿يا قـوم مل تـؤذونين﴾

Ey Kavmim! Niçin bana eziyet ediyorsunuz? (Saff Suresi, 5)

Adam niye dövüldü?  لماذا ضرب الرجل

Mef‘ûlün leh cümlenin neresinde bulunur?

Mef‘ûlün leh’ler cümlede genellikle fiilden sonra gelir. Misal,

 يطيع الناس آباءهم احرتاما هلم

İnsanlar saygı göstermek için babalarına itaat ederler.

Ancak mef‘ûlün leh soru ismi olduğu zaman veya vurgu yapmak için fiilden önce gelir.

Kız çocuğu niçin ağlıyor?        لماذا تـبكي الطفلة؟

Sadece ziyaret için geldim.   للزيارة جئت

Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mef‘ûlün leh vardır?

a.  . يا قاضي احلجات استجب دعائي

b. من الذي أنقذ الغريق؟ c.  . أعد إيل قصري d.  . فرح الولد فـرحا شديدا e.  نه . عاد السائح إىل الفندق ليدفع ديـ

 

 

 

220

عا النتشار اجلرائم .2 cümlesinde altı çizili kelimenin yerine يـعاقب المجرمون منـaşağıdakilerden hangisi konulabilir?

a.  . معاقـبة b.  . انتشارا للجرائم c.  . للجرائم d.  . للعقاب e.  . لمنع انتشار اجلرائم

3. Aşağıdaki cümlelerde mecrûr isimlerden hangisi mef’ûlün leh konumundadır?

a.  .ويل لمن عصى اهللا b.  .األعماق نـزل العلم باإلنسان إىل c.  . للموسيقى أثـر واضح يف نـفوسنا

d.  . اذكر الكلمة تامة لبـيان المسألة

e.  . جيب على اإلنسان أن يكون متـيـقظا 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde harf-i cerrin hazfedilerek mef‘ûlün leh’in

fetha ile mansûb olma şartları tam olarak bulunmaktadır?

a.  بل يـومني .أكرمك غدا إلكرامك قـ b.  .الرجل السرتاحة أوالده مل يـنم c.  . جلس التالميذ يف هدوء لرغبتهم يف مساع الدروس

d.  . أخرج الرجل الكتاب ليـراه صديقه

e.  . أتـيت إليك لدعوتك 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecrûr isim mef‘ûlün leh konumunda

değildir?

a.  .جيب عليك فـهمك هلذا الكتاب b.  . الطالب الحرتام مدرسيهم وقف c.  . الشعراء قصائد لمدح األمراء بـعض نظم

d.  اجتمع الوفدان حلل املشاكل e.  . من خوفه هرب الكلب

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. e Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün leh konusunu yeniden okuyunuz.

2. e Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün leh konusunu yeniden okuyunuz.

3. d Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün leh konusunu yeniden okuyunuz.

4. c Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün leh konusunu yeniden okuyunuz.

5. a Yanıtınız doğru değilse mef‘ûlün leh konusunu yeniden okuyunuz.

 

 

 

221

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

1. “Öğrenciler okula ilim tahsiline rağbet ettikleri için giderler” anlamındaki bu cümlede mef’ûlün leh’i bulmak için “öğrenciler okula niçin gidiyorlar?” مل ”sorusunu sorarak alacağımız cevap “rağbet ettikleri için يذهب التالميذ إىل املدسة؟ .olacağına göre cümledeki mef‘ûlün leh bu kelimedir رغبة

2. “Öğretmen sınıfa girdi, hemen öğrenciler ona selam vermek ve onun değerinin büyüklüğünü ifâde etmek için ayağa kalktılar” anlamındaki cümleye, fiilini de kullanarak مل قام التالميذ؟ “Öğrenciler niçin kalktılar?” sorusunu sorduğumuzda alınacak cevap cümledeki fiilin meydana geliş sebebini bildirir. حتية “selam vermek için”. Şu halde bu cümlede mef‘ûlün leh sebep bildirmediği için له daki’حتية له .dir ve mansûb durumda bir masdardır’حتية mef‘ûlün leh değil, mef‘ûlün bih gayr-i sarîhtir.

3. “Okul, öğrencilerin sağlığını korumak için bir kantin kurdu/açtı” anlamına gelen bu cümleye ملاذا أقامت املدرسة مقصفا؟ “Okul niçin bir kantin açtı?” sorusuna alacağımız cevap da حمافظة على ... “korumak için/maksadıyla” olacağından bu cevap mef‘ûlün leh’tir.

4. “Polis trafiğin hareketini/akışını kolaylaştırmak için meydanda duruyor” anlamına gelen bu cümleye ملاذا يقف الشرطي يف امليدان؟ “Polis neden meydanda duruyor?” diye sorduğumuzda ise alacağımız cevap تسهيال حلركة املرور “…trafiğin akışını kolaylaştırmak için”dir. Dolayısıyla bu cevap fiilin oluş sebebini açıklayan öğe olduğundan mef‘ûlün leh’tir.

5. “Evin sahibi, konuklarına ikram etmek için bir koyun kesti” cümlesinde ملاذا Ev sahibi neden koyun kesti?” sorusuna alacağımı cevap“ ذبح صاحب البيت شاة؟ ikram etmek için olduğundan mef‘ûlün leh bu kelimedir ve fetha ile“ إكراماmansûb bir masdardır. Sıra Sizde 2

تـعدت البنت عن األسد يف حديقة احليـوانات خوفا منه 1. .للخوف منه / ابـ

Kız korktuğundan dolayı hayvanat bahçesindeki aslandan uzaklaştı.

.استعدادا للعيد / تشرتي األمهات المالبس اجلديدة للعيد 2.

Anneler bayrama hazırlık yapmak için yeni elbiseler satın alıyorlar.

.ر رمضان الستقبال شه / يـتـرقب المسلمون اهلالل استقباال لشهر رمضان 3.

Müslümanlar, Ramazan ayını karşılamak için hilâli gözlüyorlar.

.لتطهري أمواهلم / سارع المسلمون إىل أداء الزكاة تطهريا ألمواهلم 4.

Müslümanlar mallarını temizlemek için zekât vermede yarıştırlar.

.للتـرحيب بالضيوف / أفراد األسرة إىل احلديقة تـرحيبا بالضيوف ج خر 5.

 

 

 

222

Aile fertleri konuklara hoş geldin demek için bahçe kapısına kadar çıktı.

.للعطف عليه / أعطي األخ الكبري ألخيه الصغري عطفا عليه 6.

Acıdığı için büyük kardeş, küçük kardeşe malı verdi.

.لالحتجاج على الفضيحة / جتمع كثري من المتظاهرين احتجاجا على الفضيحة 7.

Skandalı protesto etmek için çok sayıda gösterici toplandı.

.لتكرمي الوفد الزائر / مأدبة العشاء تكرميا للوفد الزائر أقام رئيس الوزراء 8.

Başbakan konuk heyeti onurlandırmak için akşam yemeği verdi.

.حلمايته من االعتداء / حيرس اجلنود الوطن محاية له من االعتداء 9.

Askerler vatanı düşman saldırısından korumak için bekliyorlar.

.حلل أزمة البورصة / جيتمع أعضاء اللجنة االقتصادية حال ألزمة البورصة 10.

Ekonomik konsey üyleri borsa krizini çözmek için her tarafta toplanıyor.

Yararlanılan Kaynaklar

Çörtü, M. Meral (2001), Arapça Dilbilgisi Nahiv, İstanbul.

Galâyinî, Mustafa (1966), Câmi‘u’d-durûsi’l-‘arabiyye, Beyrut.

Güler, İsmail; Günday, Hüseyin; Şahin, Şener (2001), Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul.

Ediskun, Haydar (1996), Türk Dilbilgisi, İstanbul.

Maksudoğlu, Mehmet (2003), Arapça Dilbilgisi, İstanbul.

Sînî, Muhammed İsmâil vd., el-Kavâidu’l-‘arabiyyetu’l-müyessera, (tarihsiz), Cantaş yayınevi, İstanbul.

Uralgiray, Yusuf (1986), İlk ve İleri Dilbilgisi, Riyad.

 

 

 

223

 

 

 

224

   

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Atfın mahiyetini, ma‘tûf ve ma‘tûfun aleyh terimlerini tanımlayabilecek,

• Atıf edatlarının nerelerde gerçekleştiğini ve gramatik işlevini açıklayabi-lecek,

• Atıf edatlarında zaman ve cümle uyumunu belirleyebilecek,

• Atıf edatlarının anlamlarını belirleyerek, birbirleri arasındaki farklılıkları ayırt edebileceksiniz.

 

Anahtar Kavramlar

• Atıf, ma‘tûf ve ma‘tûfun aleyh

• Tertîb, ta‘kîb

• Tahyîr

• Ta‘yîn

• İdrâb

• İstidrâk

• Gâye

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Metni daha iyi bir şekilde kavramak için öncelikle üç defa okuyun ve anlamadığınız kelimeleri tespit edin ve ‘kelimeler ve deyimler’ kısmına başvurunuz. Yine de anlamını bilmediğiniz kelimeler olursa bir Arapça-Türkçe sözlüğe müracaat ediniz.

• İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), adlı kitaptan ‘Atıf Harfleri’ konusunu okuyunuz.

 

 

 

225

GİRİŞ

Her dilde olduğu gibi cümleler isim, fiil ve bu ikisini birbirine bağlayan edatlardan oluşur. Söz konusu edâtlar içerisinde, üslupta akıcılığı temin etmek gayesiyle bazan cümle unsurlarını kendi içerisinde, bazen de iki cümle ya da cümleciği kendi arasında bağlayan edâtlar vardır. İşte Arapça’da bunlara atıf edatları denilmektedir.

Dildeki diğer edatlar gibi atıf edatlarının da hem gramatik hem de anlama ilişkin işlevleri vardır. Bir başka ifadeyle atıf edatları bir taraftan cümle unsurları arasındaki gramatik ilişkiyi düzenlerken, bir taraftan da anlama ilişkin olarak cümleye bir takım incelikler yüklemektedir.

Dil öğretiminde kelime ya da cümleler arası bağlantıları sağlayan unsurların tanınması ve gramatik hüküm ile anlamın buna bağlı olarak yönlendirilmesi son derece önemli bir husustur. Zira hangi unsurun hangi unsura, ya da hangi cümlenin hangi cümleye bağlı olduğunun tespiti dile hâkimiyetin bir kanıtıdır.

Atıf ilişkisine başvurmakla söz sahibi fiil ya da ismin cümlede gereksiz yere tekrarının önüne geçmiş olmaktadır. Sözde mümkün olduğu kadar tasarrufu esas alan insan zekâsının kaçınılmaz bir operasyonu olan atıf ilişkisi bütün diller için geçerli bir olgudur.

Ele aldığımız atıf edatları konusu temelde, üç terim çerçevesinde işlenecektir: Ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh ve atıf edatı.

Bu esaslar çerçevesinde konumuza ilişkin ayrıntılı bilgi ve örnekler okuma parçamızın ve ona ilişkin alıştırmaların peşinden verilecektir.

Konu ile ilgili ön bilgi almak için www.schoolarabia.net adresine de başvu-rabilirsiniz. İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi) adlı kitabındaki ‘Atıf Harfleri’ne ilişkin kısmı inceleyiniz.

Atıf ve Edatları

هوف ر ح و ف ط الع  

 

 

 

226

زيارة إىل إستانـبول

من والده أن يأخذه يف العطلة الصيفية طلب حسن . حسن حيب السياحة، وهو يسكن يف مدينة صقريا . إىل إستانبول كي يشاهد األماكن التارخيية والثقافية، ألن إستانبول مدينة مليئة باآلثار اإلسالمية والرومانية

ة وأصبح من األوائل يف فوافق األب على طلب ولده، ألنه كان قد وعده بزيارة إستانبول إذا جنح يف املدرس .صفه

ذهبا أوال إىل قسم بـيع التذاكر . ففي يوم من أيام الصيف خرج الوالد مع ولده إىل مـحطة القطاراترية إىل إستانبول، مث نعم لدينا تذاكر كث : هل لديكم تذكرتان إىل إستانبول؟ أجاب الـموظف: فسأال الـموظف

أما أنا فأفضل السفر بالقطار السريع، وأنت يا حسن، بأيهما : أبالقطار السريع أم العادي؟ قال الوالد : سأاله ر بالقطار السريع، حنن نـفضل السف: وأنا كذلك أفضل بالقطار السريع، مث قال للبائع: تـفضل؟ أجاب حسن

أخذ األب وولده تذكرتـيهما مث ركبا . مث حجز الـموظف هلما تذكرتني من القطار السريع. ال القطار العادي ن صقريا تبعد عن استغرق السفر من مدينة صقريا إىل إستانبول ساعة تـقريبا، أل. القطار وسافـرا إىل إستانـبول

.إستانبول مئة ومخسون كيلو مرتا فـقط

ا ويستمعون إىل شاهد حسن هناك عددا كبريا من السياح الذين يقفون أمام اآلثار التارخيية فـيصوروإستانبول مدينة حديثة، لكنها قديـمة، بل تارخيية يف : قال الوالد لولده.الـمعلومات اليت يـقدمها الدليل هلم

نفس الوقت، وفيها آثار قدمية من العهد الروماين مثل آياصوفيا، وفيها أيضا آثار من العهد العثماين، مثل

 

 

 

227

هل نـبدأ بـمسجد السليمانية أو : يا والدي: قال حسن لوالده. طان أمحدمسجد السليمانية ومسجد السل . نبدأ بـمسجد السلطان أمحد ال بالسليمانية، ألنه أقرب : السلطان أمحد؟ أجاب الوالد

إليها ليشاهد املناظر الطبيعية وليـقابل كان حسن سعيدا يف إستانبول وطلب من والده أن يأخذه دائما .أصدقاءه

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Yukarıdaki parçaya göre aşağıdaki cümlelerin doğru (√) yada yanlış (X) olduğunu belirleyiniz.

.هواية حسن السياحة ( ) 1.

.كان يف فصل الربيع السفر إىل إستانبول ( ) 2.

. وعد األب ولده بزيارة إستانبول من قـبل ( ) 3.

. حجز الـموظف هلما تذكرتني من القطار العادي ( ) 4.

ليل هلم ( ) 5. مها الد . كان السياح يستمعون إىل املعلومات اليت يـقد

2. Aşağıdaki soruları yukarıdaki okuma parçasına göre cevaplandırınız. أين يسكن حسن؟ 1.

لماذا طلب حسن من والده أن يأخذه إىل إستانبول؟ 2.

هل وافق األب على طلب ولده؟ 3.

كيف سافر الوالد مع ولده إىل إستانبول؟ 4.

ه؟ مباذا وعد األب ولد 5.

كم ساعة استـغرق السفر من مدينة صقريا إىل إستانبول؟ 6.

بأي مسجد بدأ الوالد وولده زيارتـهما؟ 7.

ماذا كان يـفعل السياح؟ 8.

كم كيلو مرتا تبعد صقريا عن إستانبول؟ 9.

كيف تصف إستانبول؟ 10. 3. Altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını parantez içindeki kelimelerin

arasından seçiniz.

) يرى- يقيم - جامع – خالف – الزمن - جديدة– عندك - زوار– أب –دام (

. يف مدينة صقريا يسكنوهو 1.

. األماكن التارخيية والثقافيةيشاهد كي 2.

 

 

 

228

. األب على طلب ولدهوافق 3.

تذكرتان إىل إستانبول؟لديك هل 4.

. السفر من مدينة صقريا إىل إستانبول ساعة واحدة تقريبااستغرق 5.

. يعية وليـقابل أصدقاءهما إىل هناك ليشاهد املناظر الطب أن يأخذه دائ والدهوطلب من 6.

. الروماين العهد قدمية من وفيها آثار 7.

. السليمانيةمسجدوفيها أيضا آثار من العهد العثماين مثل 8.

.السياحشاهد حسن هناك عددا كبريا من 9.

. وقديـمة يف نفس الوقتحديثة إستانبول مدينة 10. 4. Altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını parantez içindeki kelimelerin

arasından seçiniz.

) قديـمة– انتهى - أجاب – نـزل – دخل – خالية من– خلف – أعطى– رسب –شراء (

.اآلثار اإلسالمية والرومانيةمليئة بـألن إستانبول مدينة 1.

. يف املدرسة وأصبح من األوائل يف صفهجنحإستانبول إذا ألنه كان قد وعده بزيارة 2.

. الوالد مع ولده إىل مـحطة القطاراتخرجيف يوم من أيام الصيف 3.

. التذاكر فسأل الـموظف بـيع ذهب الوالد أوال إىل قسم 4.

. القطار وسافـرا إىل إستانـبولركبمث 5.

. حديثةإستانبول مدينة 6.

. الـموظف فـسألذهب الوالد أوال إىل قسم بـيع التذاكر 7.

. الطالب بـزيارة مسجد السلطان أمحد ال بالسليمانية، ألنه أقرببدأ 8.

ا ويستمعون الأمامالسياح يقفون 9. .ديل اآلثار التارخيية فـيصورو

. األب وولده تذكرتـيهما مث ركبا القطار وسافـرا إىل إستانـبولأخذ 10. 5. Altı çizili cemi kelimelerin müfretlerini söyleyiniz.

.أصدقاءهليشاهد املناظر الطبيعية وليـقابل سافر حسن إىل إستانبول 1.

. يف صفهلاألوائأصبح أمحد من 2.

. الصيف خرج الوالد مع ولده إىل مـحطة القطاراتأيامففي يوم من 3.

. فسأل الـموظف التذاكرذهب الوالد أوال إىل قسم بـيع 4.

. الطبيعيةاملناظروطلب من والده أن يأخذه دائما إىل هناك ليشاهد 5.

 

 

 

229

. التارخيية اآلثاريقفون أمام 6.

.السياحشاهد حسن هناك عددا كبريا من 7.

. التارخيية والثقافية األماكن سافر إىل تركيا كي يشاهد 8.

مها الدليل لهالـمعلوماتيستمع الزائر إىل 9. . اليت يـقد

.القطاراتإىل مـحطة ذهبنا أنا وصديقي يف يوم من أيام الشتاء 10. 6. Altı çizili müfret kelimelerin cemilerini söyleyiniz.

. إمساعيلصديقه ليشاهد املناظر الطبيعية وليـقابل سافر حسن إىل إستانبول 1.

. يف إستانبولسعيدا كان حسن 2.

. تذكرتـيهماوولدهأخذ األب 3.

. بالقطار السريعالسفر ضل حنن نـف 4.

. بـيع التذاكرقسم ذهب الوالد أوال إىل 5.

. مع ولده إىل مـحطة القطاراتاألبخرج 6.

.صفهوأصبح من األوائل يف 7.

. مليئة باآلثار اإلسالمية والرومانيةمدينة ألن إستانبول 8.

. هلما تذكرتني من القطار السريعف الـموظ مث حجز 9.

.حنن نـفضل السفر بالقطار السريع، ال القطار العادي : للبائعمث قال 10.

7. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları parantez içerisinde verilen uygun bir kelimeyle doldurunuz.

ا -حت جن -الصيفية -القاهرة ( عد -بـغسل – العثماين -املصنع -تذكر – يستغرق - تـبـ )فأفضل

. يف االمتحان_______ وعدتين أخيت بزيارة املتحف إذا 1.

.سافر أمحد إىل تركيا_______ يف العطلة 2.

.مدينة مليئة باآلثار القدمية_______ 3.

.العطلة يف سوريا _______ أما أنا 4.

.مث ركبت الطائرة_______ أخذت الطالبة 5.

قرة إىل إستانبول مخس ساعات تقريبا_______ 6. .السفر من أنـ

تركيا عن سوريا كثريا؟_______ هل 7.

.عددا كبريا من العمال_______ شاهد مليح يف 8.

 

 

 

230

._______آثار قدمية من العهد إستانبول فيها 9.

املالبس؟_______ هل نبدأ 10. 8. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları بـ، على، إىل، عن، من cer

harflerinden uygun olanıyla doldurunuz.

مسجد السليمانية أو السلطان أمحد؟....... هل نـبدأ 1.

.إستانبول....... والده أن يأخذه ....... طلب حسن 2.

.اآلثار اإلسالمية والرومانية....... ألن إستانبول مدينة مليئة 3.

.إستانبول مئة ومخسون كيلو مرتا ....... ألن صقريا تبعد 4.

.إستانبول ساعة واحدة... ....مدينة صقريا ....... استغرق السفر 5.

.القطار السريع....... مث حجز الـموظف هلما تذكرتني 6.

.قسم بـيع التذاكر....... ذهبا أوال 7.

.مـحطة القطارات....... ولده ....... أيام الصيف خرج الوالد ....... ففي يوم 8.

.زيارة إستانبول....... ده ألنه كان قد وع 9.

.طلب ولده....... فوافق األب 10. 9. Aşağıdaki cümleleri örnekte gösterildiği şekilde parantez içindeki

kelimeleri esas alarak yeniden kurunuz.

Örnek 1: ب على طلب ولده وافق األ

)هي( األم على طلب ولدها قت وافـ

)أنت ( .......... .......... ........ ............ ...........

)أنا( .......... .......... ........ ............ ...........

)أنتم ( ..... ............ ........... .......... .......... ...

)أنت ( .......... .......... ........ ............ ...........

)حنن( .......... .......... ........ ............ ...........

)أنتما ( .......... .......... ........ ............ ...........

)أننت ( . .......... ........ ............ ........... .........

)هن ( .......... .......... ........ ............ ...........

Örnek 2: قرة كان قد وعدين بالسفر إىل أنـ

قرة كانت قد وعدتين بالس )هي( فر إىل أنـ

 

 

 

231

قرةكنت قد وعدتين )أنت ( بالسفر إىل أنـ

)أنت ....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)هن ....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)أنتما........ ...... ............... (....... ..... ............ ..

)أننت ....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)هم....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)مها....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)هو.. ............ .......... ...... ............... (....... ...

Örnek 3: طلب حسن من والده أن يأخذه إىل إستانبول

)فاطمة( طلبت فاطمة من والدها أن يأخذها إىل إستانبول

ال ( ................. ... ........... .......... .... .. )زينب و

)حسني وحيىي...... ... ........... .......... .... ............. (

)الطالبات...... ... ........... .......... .... ............. (

)أنت ( من والدك أن يأخذك إىل إستانبولطلبت

)حنن .......... ...... ............... (....... ..... ............

)أنتما....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)أنتـن ....... ..... ............ .......... ...... ............. (

)هن ....... ..... ............ .......... ...... ............... (

)أنتم.. ............ .......... ...... ............... (....... ...

)أنا....... ..... ............ .......... ...... ............... (

Örnek 4: شاهد حسني عددا كبريا من الـمعتمرين

)املدرسون / قابل (

.املدرسني بشري عددا كبريا من قابل -

)املسافرون / ودع ( 1.

-................ ..... ......... ......... ......... ..........

)القادمون / استقبل ( 2.

-................ ..... ......... ......... ......... ..........

 

 

 

232

)بوناملدر / شكر (-م 3.

-................ ..... ......... ......... ......... ..........

)املمرضون / راجع (-م 4.

-................ ..... ......... ......... ......... ..........

)املهندسون / عرف (-م 5.

-... ..... ......... ......... ......... .......... .............

)الالعبون / سقى (-م 6.

-................ ..... ......... ......... ......... ..........

)املسلمون / ساعد (-م 7.

-................ ..... ......... ......... ......... ..........

)العاملون / شاهد (-م 8.

- ......... .......... ................ ..... ......... .........

Örnek 5: من الفندق القريبغرفـتني الـموظف يل حجزمث

)تذكرة / فاطمة (-

. من الفندق القريبغرفـتني فاطمة يل حجزت مث -

)سرير / الولدان( 1.

-.... .... ....... .......... .... ......... ........ .... ......

)وجبة / البنتان ( 2.

-......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....

)صالة / األوالد( 3.

-......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....

)سيارة / البنات( 4.

- .......... .... ......... ........ .... .......... .... .......

)مقعد / عمر( 5.

-......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....

)بـرنامج / زينب( 6.

-......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....

 

 

 

233

)حماضرة / الطالبان ( 7.

-......... ........ .... .......... .... ....... .......... ....

)حفلة / فاطمة( 8.

-......... ........ .... .......... .... ....... .......... .... 10. Aşağıdaki kelimeleri anlamlı bir cümle oluşturacak şekilde kurunuz.

عددا- كبريا – رأت – من –ات املدرس–فاطمة 1.

. باملساعدة- أمها– وعدت – كانت – قد –خدجية 2.

السوق– يأخذه – طلب – إىل – أن – من – خاله –أمحد 3.

الغداء؟– أو– بالبـيت – نـتناول– هل –باملطعم 4.

القريب– حجز– الفندق– من– يل – غرفـتني –الـموظف 5.

الساعة العاشرة– الساعة – والنصف – إىل– استغرق – التاسعة – من–االجتماع 6.

من– كبريا – اجلنود – شاهد– عددا – هناك –مصطفى 7.

العهد– العثماين – من – أيضا– إستانبول – ويف –آثار 8. Şimdi aşağıdaki boşlukları kendimiz doldurmaya çalışalım:

طلب حسـن من والده أن يـأخذه إىل إستانبـول

...........إىل ......... أن ........ فاطـمة من ......

............أن يأخذها إىل ........ صديقي من ......

م أن ...... ............إىل ........... الـمعلم من طال

............أن يأخذنـهن إىل ....... املعلمات من ....... DİLBİLGİSİ

Atıf Edatları ve İşlevleri

Atıf, birtakım edatlar vasıtasıyla bir cümle unsurunun diğer bir unsuruna bağlanmasıdır. Cümlede tekrarı önlemek ve gereksiz uzatmaların önüne geçmek amacıyla yapılır. Sözkonusu bağlama işlemi (atıf) isimle isim, fiille fiil yada cümle ile cümle arasında gerçekleşir.

Atfın isimle isim arasında gerçekleşmesini şöyle bir misalle açıklamak mümkündür:

 

 

 

234

إىل االجتماعإبراهيم وأحـمد حضر /İbrahim ve Ahmet toplantıya geldiler, cümlesi ise isim ile isim arasında gerçekleşen atıfa misal verilebilir. Şöyle ki, cümlede ikinci isim olan أمحد kendisinden önceki إبراهيم ismine atfedilmiştir. Söz konusu bağlantıyı da و edatı temin etmiş ve ikinci cümlenin başında حضر fiilinin ikinci kez tekrarını önlemiştir. Zira atıf imkânı olmasaydı ikinci cümlede özne/fâil konumunda olan حضر fiilinin bir daha tekrarı gerekecek ve dolayısıyla cümle: أمحد إىل االجتماعحضرإىل االجتماع، إبراهيم حضر /İbrahim toplantıya geldi, Ahmet toplantıya geldi, şeklinde kurulması lazım gelecekti.

واجباته كل وأحضر إبراهيم إىل الـمدرسة، جاء /İbrahim okula geldi ve bütün ödevlerini getirdi, cümlesi ise fiil ile fiil arasında gerçekleşen atıfa misal verilebilir. Görüldüğü üzere ikinci cümlede yer alan أحضر fiili, kendisinden önceki جاء fiiline atfedilmek suretiyle bağlanmıştır. Sözkonusu bağlantıyı da edatı temin etmiş ve ikinci cümlede öznenin tekrarını önlemiştir. Zira atıf و imkânı olmasaydı ikinci cümlede de ortak özne/fâil olan إبراهيم isminin bir daha tekrarı gerekecek ve cümle: إبراهيم كل واجباته أحضر إبراهيم إىل الـمدرسة، جاء /İbrahim okula geldi, İbrahim bütün ödevlerini getirdi, şeklinde kurulması lazım gelecekti.

Cümle ile cümle arasında gerçekleşen atıfa örnek olarak العلم نور، واجلهل نار /İlim nurdur, cehalet ise ateştir, cümleleri verilebilir. Görüldüğü üzere ikinci olan اجلهل نار cümlesi, kendisinden önceki العلم نور cümlesine atıf edatıyla bağlanmıştır. Söz konusu bağlantıyı da و edatı temin etmiştir.

Misallerden anlaşıldığı üzere atıf ilişkisi aynı grup kelime ya da cümleler arasında gerçekleşmektedir; isim isme, fiil fiile ve cümle cümleye atfedilerek anlamca bağlanacak iki cümle unsuru arasında bağlantı kurulmuş olmaktadır.

Görüldüğü üzere atfın gerçekleştiği cümlelerde üç temel unsur bulunmaktadır:

a. Atıf edatı (أداة العطف): İki unsuru birbirine bağlayan edat.

b. Ma‘tûf (معطوف): Atıf edatı vasıtasıyla kendisinden önceki cümleye bağlanan ve cümlede atıf edatından hemen sonra gelen unsurdur.

c. Ma‘tûfun aleyh (معطوف عليه): Ma‘tûf’un kendisine bağlandığı ana unsur olup cümlede atıf edatından önce yer alır.

Gramatik işlev itibariyle ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh’in cümledeki yerini alır, yani i‘râb hükmünü üstlenir. Dolayısıyla ma‘tûfun aleyh cümledeki yeri itibariyle merfû ise ma‘tûf unsur da merfû, mansûb ise mansûb, mecrûr ise o da mecrûrdur.

Bu açıklamalar ışığında: واجباته كل وأحضر سة، إبراهيم إىل الـمدر جاء cümlelerine göz atacak olursak;

) fiili, ma‘tûfun aleyh جاء يهل ع وف عط م ),

) cümlesi ise ma‘tûf’tur وأحضر وفعط م ).

 

 

 

235

Bu iki fiil arasındaki atıf ilişkisini kuran و harfi ise atıf edatıdır أداةالعطف.

Aynı şekilde; إىل االجتماعإبراهيم فأحـمد ضر ح cümelesinde ise;

,(معطوف عليه) ismi, ma‘tûfun aleyh إبراهيم

.(معطوف) ismi, ma‘tûf’tur أحـمد

Bu iki isim arasındaki atıf ilişkisini kuran ف harfi ise atıf edatıdır أداة (العطف( .

Cümlemizde ma‘tûfun aleyh olan إبراهيم cümledeki yeri itibariyle fâil/özne olduğu için merfû olduğundan ma‘tûf olan أحـمد ismi de aynı irâb hükmünü almış ve merfû olmuştur.

Ma‘tûf unsur şu üç hususta ma‘tûfun aleyh’e uyar;

a. Yukarıda ifade edildiği üzere i‘râb yönünden uyar.

b. Sîga (kip) itibariyle uyar. Buna göre atıf işlemi iki fiil arasında gerçekleşmişse, söz konusu fiiller sîga, yani zaman bakımından birbirlerine paralel olurlar. Dolayısıyla mâzî fiil mâzî fiile, muzâri muzâri’ye, emir fiil emir’e atfedilerek gerçekleşir. Mesela; ،أكرمين علي وأكرمته /Ali bana ikramda bulundu, ben de ona, cümlesini iki mâzî, حيرتمين إبراهيم وأحرتمه /İbrahim bana saygı duyar, ben de ona, cümlesini iki muzâri, ليـنصرك Ahmet, sen ona yardım/ انصره يا أمحد فـet, o da sana yardım etsin cümlesini de iki emir arasında gerçekleşen cümleler olarak zikredebiliriz.

c. Cümlede uyum. Şayet atıf işlemi iki cümle arasında gerçekleşmişse; isim cümlesi isim cümlesine, fiil cümlesi de fiil cümlesine atfedilir. األدب نور

ة، واجلهل ظلم /edeb aydınlık, cehalet ise karanlıktır, جاء العدل وزال الظلم /adalet geldi, zulüm yok oldu. Başlıca Atıf Edatları ve Anlamları

Arapça’da kullanılan başlıca atıf edatları ve anlamları şöyledir:

1. ( الواو(و ) Türkçe’de ‘ve’ bağlacıyla karşılanan bu edat iki unsuru bir araya getirme ve ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’i eşit şartlarda aynı hükme ortak etme (iştirâk) işlevi görür. Dolayısıyla zaman bakımından aralarında öncelik ya da sonralık bulunmayan iki unsuru birbirine bağlar. Bir misal vermek gerekirse: جاءت السيارة وركب األب والولد وخرجا إىل مركز املدينة. /Araba geldi, baba ile çocuk bindiler ve şehir merkezine gittiler cümlesinde arabanın geldiği ve baba ile çocuğun eşit şartlarda arabaya bindiği, yani arabaya birinin diğerinden önce ya da sonra bindiği gibi bir durumun sözkonusu olmadığı anlaşılır. Onun için و edatıyla yapılan bağlama işleminde ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh yer değiştirebilir. Bir başka ifadeyle atıf edatı ile birbirine bağlanan ma‘tûf ve ma‘tûfun aleyh’in yer değiştirmesi anlam açısından cümlede herhangi bir eksikliğe ya da yanlışlığa yol açmaz. Dolayısıyla yukarıdaki cümlenin: جاءت السيارة وركب الولد واألب وخرجا إىل مركز املدينة şeklinde ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’in yerlerinin değiştirilmesi durumunda herhangi bir anlam kaybı olmaz.

 

 

 

236

2. ( الفاء(فـ ) Türkçe’de ‘arkasından, hemen sonra, peşinden’ gibi ifadelerle karşılanabilecek olan bu edat, atfa konu olan ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’i bir sıralamaya tabi tutmasının (tertîb) yanı sıra, bu iki unsur arasında, zaman olarak öncelik-sonralık (ta’kîb) ilişkisinin varlığına işaret eder. Dolayısıyla ma‘tûf unsurun ma‘tûfun aleyh’in hemen akabinden gerçekleştiğini, aralarında önemli bir zaman farkının söz konusu olmadığını ifade eder. Mesela, ه أن يأخذه إىل إستانبول فـوافق األب على طلب ولدهطلب حسن من والد cümlesinde, Hasan’nın babasından kendisini İstanbul’a götürmesini istemesi ile babanın buna onay vermesinin hemen ve birbiri ardında gerçekleştiğini, ikisi arasında bir zaman aralığının söz konusu olmadığını ortaya koymaktadır.

Dolayısıyla ف edatı ile yapılan atıf işleminde ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’in aynı anda ve birbirlerinin peşinden gerçekleştiğini gösterir. Onun için ف edatıyla yapılan atıf işleminde ma’tûf ile ma’tûfun aleyh yer değiştiremez. Mesela و atıf edatı ile kurduğumuz cümleyi bu defaف atıf edatıyla bağlarsak ifade: الولد وخرجا إىل مركز املدينةفركب األب فجاءت السيارة şeklinde karşımıza çıkacak ve bununla arabanın geldiği ve önce babanın hemen arkasından da çocuğun bindiği anlaşılmış olacaktır.

Türkçe’de ‘sonra, daha sonra’ gibi karşılıklarla ifade edebileceğimiz مث .3bu edat iki unsuru bir sıralamaya bağlı olarak cemetmenin yanı sıra söz konusu iki unsur (ma‘tûf ve ma‘tûfun) arasında bir zaman aralığının (terâhî) var olduğunu gösterir. Dolayısıyla ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’in aynı anda gerçekleşmediğini, ma’tufun aleyh’in önce ma’tuf’un da daha sonra tahakkuk ettiğini gösterir. Bu atıf edatının bağladığı iki unsur arasındaki zaman kavramı, ف atıf edatının cümleye yüklediği zaman kavramına göre daha uzundur. Biraz önce örnek verilen cümleden hareketle açıklayacak olursak: cümlesinde arabanın geldiği ve جاءت السيارة وركب األب مث ولده وخرجا إىل مركز املدينةönce babanın arkasından/bir müddet sonra ise çocuğun bindiği, dolayısıyla iki unsur arasında zaman aralığının söz konusu olduğu anlaşılır.

-Türkçe’de ‘veya, yahut, yada, yoksa’ kelimeleriyle karşılayabile أو .4ceğimiz bu edat iki unsur arasında tahyîr, yani tercih (iki şeyden birini seçme) söz konusu olması durumlarında kullanılır. بالسيارة أو : كيف تـفضل السفر ?Yolculuğu nasıl tercih edersiniz: Arabayla mı yahut trenle mi/ بالقطار؟cümlesinde yolculuğa ilişkin iki seçenek söz konusu olduğu, muhatabın araba yada trenden birini tercih etmesi gerektiği söze yansıtılmıştır.

Türkçe’de ‘yahut, ya da, yoksa’ kelimeleriyle karşılanabilecek olan أم .5bu edat, soru edatı olan hemze ile ( أ) birlikte kullanılır ve muhataptan bu edatın öncesi ile sonrasındaki unsurlardan birini ta’yîn ve tercih etmesini zorunlu kılar. أو edatından farkı sadece soru hemzesi ile kullanılmasıdır. hızlı trenle mi yoksa normal trenle mi/ أبالقطار السريع أم العادي تسافران؟yolculuk yapacaksınız? cümlesinde yolculuğa ilişkin iki seçenek söz konusu olduğu, muhatabın araba yada trenden birini tercih etmesi gerektiği söze yansıtılmıştır.

 

 

 

237

Türkçe’de ‘Yok, hayır, aksine, tam tersine, bilakis’ gibi ifadelerle بل .6karşılanabilecek olan bu edat kendisinden önceki anlamdan farklı, hatta tam tersi (idrâb/إضراب) bir anlamın ifade edileceği yerlerde kullanılır. ال أشرب القهوة بل kahvaltıda kahve değil, aksine çay içerim cümlesinde/ يف الفطور، بل الشاي؟edatından önceki hükmün aksine bir şey söylenmekte, kahvaltıda kahve’nin değil çay’ın içildiği ifade edilmektedir.

Türkçe’de ‘ancak, lâkin, fakat’ kelimeleriyle karşılanabilecek olan لكن .7bu edat ise kendisinden önceki cümledeki bir eksikliği ya da yanlış anlamayı telafi (istidrâk) etmek için kullanılır. ما عمل حممود واجبه، لكن حسن /Mahmut ev ödevini yapmadı, ancak Hasan (yaptı) cümlesinde لكن edatından önceki yanlış anlama telafi edilmiştir.

Türkçe’de ‘bile’ kelimesiyle karşılanabilecek olan bu edatın atıf حىت .8işlevi görebilmesi için ma‘tûf’unun zâhir bir isim olmasının yanı sıra matufun aleyh’in bir parçası yada ayrılmaz bir unsuru olması gerekir. يـموت الناس حىت األنبياء /İnsanlar ölür, Peygamberler bile (ölür) cümlesinde ma‘tûf olan األنبياء zâhir bir isim ve ma‘tûfun aleyh olan الناس kelimesinin bir parçası olduğundan حىت atıf edatı işlevi görmüş, ölüm olgusunun Peygamberleri bile kapsayan ve oraya kadar uzanan (gâye) bir gerçek olduğunu ifadeye yansıtmıştır.

Türkçe’de ‘değil’ kelimesiyle karşılanabilecek olan bu edât cümleye ال .9olumsuzluk katmaktadır. هذه حقيقة، ال خيال /Bu bir gerçektir, hayal değil cümlesinde olduğu gibi.

Yukarıda geçen bütün örneklerde görüldüğü üzere atıf edâtından sonra gelen kelime, ondan önce gelen kelimenin gramatik işlevini (i’râbını) üstlenmiş olur.

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki cümlelerde geçen ‘ma‘tûf’ unsurların doğru kullanımı belirleyiniz.

)وممـحاة، وممـحاة، وممـحاة . (بعشرين لرية ............ اشرتيت من السوق قلما ودفرتا 1.

)قصر، قصر، قصر (طوب قايب ........ زرت يف إستانبول مسجد السليمانية، و 2.

) فاضل، جنيب فاضليب ، جن فاضلجنيب (.......... راك حممد عاكف، ال يعجبين يف الشعراء األت 3.

)اخلندق ، اخلندق ، اخلندق (.......... اشرتك عمار يف غزوة بدر، مث أحد، مث 4.

) الطالب، الطالب، الطالب ............ (دخل إىل غرفة املدير ممثل الصف فـ 5.

) الروايات، الروايات، الروايات .......... (ل قراءة القصص، بل ال أفض 6.

) اجلامعة، اجلامعة، اجلامعة .......... (أتدرس يف الثانوية أم 7.

)شكر، شكر، شكرا .......... (مل يكفر سامل نعمة ربه، لكن 8.

 

 

 

238

2. Aşağıdaki cümlelerde geçen ‘ma‘tûfun aleyh’ doğru kullanımı belirleyiniz.

)كلب، كلبا، كلب ( . وقطة .......... شاهدت يف الشارع 1.

)صغرية، صغرية، صغرية . (، ال كبرية........أوروبا قارة 2.

)األماكن ، األماكن ، األماكن (األثرية مث املناظر الطبيعية ......... زار الضيوف 3.

)يسر ، يسرا ، يسر (. ال عسر .......... الدين الذي أرسله اهللا إىل كافة الناس، 4.

)إبراهيم، إبراهيم، إبراهيم . (فمصطفى.......... حضر إىل بيتنا ضيوف من جرياننا فسلم عليهم 5.

).رئيس الوزراء، رئيس الوزراء، رئيس الوزراء(وزير الصحة ؤمتر، بلقاعة الـم .................. مل يدخل 6.

) السعودية، السعودية، السعودية (تسافر أو العراق .............. يا حيىي، إىل 7.

) طاعة الطاعة، الطاعة، ال(والعبادة .......... أمر اهللا كل مسلم بالصالة والزكاة وحثه على 8. 3. Aşağıdaki cümlelerde geçen ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh ve atıf edatını

belirleyin, sonra ma‘tûf, ma‘tûfun aleyhin irâb hükmünü belirleyiniz.

.أرسل اهللا حممدا بالقرآن فآمن به أبو بكر وعلي 1.

.أنـزل اهللا القرآن لكافة الناس، ال العرب وحدهم 2.

.شدد املشركون التعذيب على آل ياسر، تـوفـيت مسية فياسر 3.

.مل ينجح مصطفى يف الدورة العربية، لكن إمساعيل 4.

. يعلم اإلسالم املسلم النظرية مث التطبيق 5.

. ال يكره اإلسالم اإلنسان على اإلميان أو الكفر، بل يرتكه حرا 6.

يا شوال، أتـفضلني الـموز أم العنب؟ 7.

.عثمان مل يشرتك يف املؤمتر، لكن عمر 8. 4. Aşağıdaki âyetlerde geçen atıflı kullanımları bulunuz, unsurlarını

belirleyiniz ve anlamlandırmaya çalışınız.

ر ال 1. تـغاء ذلك يـفعل ومن ،الناس بـني إصالح أو معروف أو بصدقة أمر من إال واهم جن نم كثري يف خيـ ابـ .عظيما أجرا نـؤتيه فسوف الله مرضات

.بعيدا الال ض ضل فـقد اآلخر واليـوم ورسله وكتبه ومالئكته بالله يكفر ومن 2.

عام بل هم أضل سبيال إال إن هم ، يـعقلون أو حتسب أن أكثـرهم يسمعون أم 3. . كاألنـ

.يا أيـها النيب إنا أرسلناك شاهدا ومبشرا ونذيرا 4.

نما رب والمغ المشرق ولله 5. .عليم واسع الله إن الله وجه فـثم تـولوا فأيـ

 

 

 

239

.بإحسان تسريح أو مبعروف فإمساك مرتان الطالق 6.

.الراكعني مع واركعي واسجدي لربك اقـنيت مرمي يا 7.

ناه الذي نـبأ عليهم واتل 8. ها فانسلخ آياتنا آتـيـ . الغاوين من فكان الشيطان فأتـبـعه منـ 5. Aşağıdaki cümleleri Arapça’ya tercüme ediniz.

1. Ahmet bahçede çok sayıda arkadaşını gördü.

2. Ankara, İstanbul’dan dörtyüz elli kilometre uzaktadır.

3. Otobüsle mi yolculuğu tercih edersiniz yoksa trenle mi?

4. Samsun’dan Mersine yolculuk dokuz saat sürdü.

5. Matematik dersiyle mi başlayalım?

6. Aşağıdaki serbest parçayı okuduktan sonra metinde geçen hâl kullanımları tespit ediniz ve anlamlandırmaya çalışınız.

فلما جاء حممد عليه السالم . تعلم عمار من والديه، ياسر ومسية، حب العدل والـمساواة وكره الظلم م ألوانا من . برسالة اإلسالم، دخل عمار وياسر ومسية يف الدين اجلديد وهذا األمر أغضب أبا جهل، فعذ

ب، وخيـرهم بني العودة إىل الشرك أو االستمارار يف التعذيب، لكنهم مل يسمعوا لتهديده، بل ثبتوا على العذا . اإلميان باهللا حىت تـوفـيت مسية فياسر حتت التعذيب، فكانا أول شهيدين يف اإلسالم

وقد . ك مكة ويهاجر إىل احلبشة مث املدينةوبقي عمار يواصل جهاده يف سبل اإلسالم إىل أن يرت اشرتك يف غزوة بدر مث أحد مث اخلندق، وأمضى حياته كلها يعمل من أجل الفوز بنعيم اآلخرة، ال نعيم

بتصرف . (ه اهللا رمحة واسعةوعاش عمرا طويال حىت جاوز التسعني واستشهد يف موقعة صفني، رمح . الدنيا )القواعد العربية امليسرة: من

Kelimeler ve Deyimler

Sevmek :حب –حيب –أحب

Alıp götürmek :أخذ –) إىل(يأخذ – أخذ

Sürmek, vakit almak : اق غر است – قغر يستـ –استغرق

Dinlemek :ماعاست –يستمع –استمع

Sıyrılmak, uzak durmak :انسالخ – يـنسلخ –سلخ ن ا

İlk, birinci :األول) ج(األوائل

 

 

 

240

عد –بعد Uzaklaşmak :بـعد –يـبـ

لع يـ –بـلع Yutmak, içine çekmek :بـلع – بـ

Bilet: تذكرة) ج(التذاكر

Yer ayırtmak, rezervasyon yapmak :حجز – جز حي –حجز

Modern :حديثة

Zannetmek, varsaymak :حسبان –سب حي – ب س ح

Rehber :الدليل

Turist :سياح) ج(سائح

Salıvermek, serbest bırakmak :تسريح – يسرح –سرح

Görmek, izlemek :مشاهدة –يشاهد – شاهد

Sınıf, sıra :صفوف) ج (صف

Fotoğraf çekmek, fotokopi yapmak :تصوير –يصور –صور

Sapmak, hak yoldan ayrılmak :لضال – ل ض ي –ضل

Bizans dönemi :العهد الروماين

Aynı anda :يف نفس الوقت

م –قدم Sunmak :تقدمي –يـقد

Hızlı tren: ار السريع القط

Normal tren: القطار العادي

İstasyon :مـحطات) ج (مـحطة

Dolu): مليئ (Doldurmak :ملئ –يـمأل – مأل

Manzara :منظرة) ج( املناظر

Başarılı olmak :جناح – ينجح –جنح

Gizlice konuşma, fısıltı :النجوى

Onaylamak, uygun görmek :موافـقة – يوافق – وافق

Söz vermek :وعد – يعد –وعده

 

 

 

241

Özet

Atfın mahiyetini ve unsurlarını tanımlayabilmek

Üslupta akıcılığı temin etmek gayesiyle bazen cümle unsurlarını kendi içerisinde, bazen de iki cümle yada cümleciği kendi arasında bağlama işlemine atıf denir. Atıf cümlesinin; ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh ve atıf edatı olmak üzere üç temel unsuru vardır:

a. Atıf edatı (أداة العطف): Ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh unsurlarını birbirine bağlayan edattır.

b. Ma‘tûf ( وفمعط ): Atıf edatı vasıtasıyla kendisinden önceki cümleye bağlanan ve cümlede atıf edatından hemen sonra gelen unsurdur.

c. Ma‘tûfun aleyh (معطوف عليه): Ma‘tûf’un kendisine bağlandığı ana unsur olup cümlede atıf edatından önce yer alır.

Atıf edatlarının nerelerde gerçekleştiğini ve gramatik işlevini kavrayabilmek

Sözkonusu bağlama işlemi (atıf) isimle isim, fiille fiil yada cümle ile cümle arasında gerçekleşir. Gramatik işlev itibariyle ma‘tûf, ma‘tûfun aleyh’in cümledeki yerini alır, yani i’râb hükmünü üstlenir. Dolayısıyla ma‘tûfun aleyh cümledeki yeri itibariyle merfû ise ma‘tûf unsur da merfû, mansûb ise o da mansûb, mecrûr ise mecrûrdur.

Atıf edatlarında zaman ve cümle uyumunu kavrayabilmek

Sîga (kip) itibariyle uyum. Buna göre atıf işlemi iki fiil arasında gerçekleşmişse, söz konusu fiiller sîga ve zaman bakımından birbirlerine paralel olurlar. Dolayısıyla mâzî fiil mâzî fiile, muzâri muzâri’ye, emir fiil emir’e atfedilerek gerçekleşir.

Cümlede uyum. Şayet atıf işlemi iki cümle arasında gerçekleşmişse; isim cümlesi isim cümlesine, fiil cümlesi de fiil cümlesine atfedilir.

Atıf edatlarını ve cümleye yükledikleri anlamlarını bilebilmek

الواو(و ) edatı iki unsuru bir araya getirme ve ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’i eşit şartlarda aynı hükme ortak etme (iştirâk) işlevi görür.

( الفاء(فـ ) edatı, ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh’i bir sıralamaya tabi tutmasının (tertîb) yanı sıra, bu iki unsur arasında, zaman olarak öncelik-sonralık (ta‘kîb) ilişkisinin varlığına işaret eder.

edatı iki unsuru bir sıralamaya bağlı olarak cemetmenin yanı sıra söz (مث )konusu iki unsur (ma‘tûf ve ma‘tûfun aleyh) arasında bir zaman aralığının (terâhî) var olduğunu gösterir.

-edatı iki unsur arasında tahyîr, yani tercih söz konusu olması durum (أو )larında kullanılır.

 

 

 

242

birlikte kullanılır ve muhataptan bu (أ ) edatı, soru edatı olan hemze ile (أم)edatın öncesi ile sonrasındaki unsurlardan birini ta’yîn ve tercih etmesini zorunlu kılar.

bir (إضراب/idrâb) edatı kendisinden önceki anlamdan farklı, hatta tam tersi (بل )anlamın ifade edileceği yerlerde kullanılır.

edatı ise kendisinden önceki cümledeki bir eksikliği ya da yanlış (لكن )anlamayı telafi (istidrâk) ve yanlış anlaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak için kullanılır.

edatı ma‘tûfun aleyh’in hükmünün, parçası ya da ayrılmaz bir (حىت )unsuru mahiyetinde olan ma‘tûfa kadar geçerli olduğunu ifade etmek için kullanılır.

.edâtı cümleye olumsuzluk katmaktadır (ال) Kendimizi Sınayalım

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde atıf edâtı, ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh arasında hem tertîb hem ta‘kîb ifade etmektedir?

a. جيب عليك أن تشرب املاء مث اللنب b. ميكنك أن تسافر إىل تركيا أو سوريا c. من أكل مسكة فاطمة حىت رأسها d. ليسوا ظالمني، لكن عادلني املسلمون

e. دخل الصف علي فـيوسف فمصطفى cümlesindeki altı çizili kelime atıf işleminde (انتظرته ساعة أو نصف ساعة تقريبا ) .2

hangi unsuru temsil etmektedir?

a. معطوف b. معطوف عليه c. أداة العطف d. الرتتيب e. التعقيب 

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir atıf ilişkisi vardır?

a. مبكرتنيت البي منوبنتها املرأة خرجت

b. الوالد فأوالده إىل بيتهم متأخرين رجع

c. فتح عمر الباب مث دخل إىل املطبخ ليتناول بعض الطعام

 

 

 

243

d. ؟ أم أصدقاءهم يف فناء البيتهاأوالد األم أنصحت

e. مات كل أفراد اجليش حىت القائد 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde atıf yanlış kullanılmıştır?

a. األسنان إىل الغرفة مث املـمرضة طبيب دخل

b. كيف تكون العالقة بني الشباب والشيوخ c. يشكو املظلوم من الظلم فيبكي d. ال يدرس الطالب للشهادة، لكن لطلب العلم

e. يلة؟أفـرص التعليم يف بالدكم متـوفرة أم قل 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ma‘tûf ile ma‘tûfun aleyh yer

değiştirebilir?

a. سأتناول فطوري مث أخرج إىل مقر الشركة

b. دخلت الصف فنصحت الطالب مث بدأت الدرس c. ةذهبت إىل بيت صديقي؛ جلسنا معا وتكلمنا عن األيام املاضي

d. الزراعة احلديثة مصادر املياه حىت اآلبار استهلكت

e. يواجه الشباب مشكالت كثرية فيبدأ كلهم بالشكوى والولولة Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. e Yanıtınız doğru değilse, “Atıf Edatları ve İşlevleri” konusunu yeniden okuyunuz.

2. b Yanıtınız doğru değilse, “Dil Bilgisi” ile ilgili anlatım kısmı ile alıştırmaları yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yanıtınız doğru değilse, “Atıf Edatları ve İşlevleri” konusunu yeniden okuyunuz.

4. a Yanıtınız doğru değilse, dilbilgisiyle ilgili anlatım kısmı ile alıştırmaları yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yanıtınız doğru değilse, “Atıf Edatları ve İşlevleri” konusunu yeniden okuyunuz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

Öncelikle örnek cümlemizi bir daha hatırlayalım:

خذه إىل إستانبـولطلب حسـن من والده أن يـأ

 

 

 

244

............إىل ......... أن ........ من فاطـمة ......) ) cümlesinde fâil فاطـمة olduğu için fiilimiz dişil formda طلبت şeklinde olması, arkasından da cümlenin من

.şeklinde devam etmesi gerekir إستانبـولإىل يـأخذها أن والدها

إىل........... املعلم من طالبه أن .......) ............) cümlesinde de fiilin akabindeki fâil (املعلم) eril olduğu için fiilimiz eril formda طلب şeklinde olması, arkasından gelen cümlenin ise طالبه kelimesindeki zamire paralel olarak ه إىل إستانبـولو أن يأخذ devam etmesi gerekir.

) ...........أن يأخذنـهن إىل....... املعلمات من ....... (

cümlesinde de fiilin akabindeki fâil (املعلمات) tekrar dişil olduğu için fiilimiz dişil formda ve طلبت şeklinde olması, arkasından gelen cümlenin ise يأخذنـهن kelimesindeki zamire uygun olması için öncesindeki ismin çoğul dişil formunda bir isim olması, dolayısıyla cümlenin من طالباتـهن أن يأخذنـهن إىل .şeklinde devam etmesi gerekir إستانبـول Yararlanılan Kaynaklar

Mahmud İsmail Sînî, İbrahim Yusuf es-Seyyid, Muhammed er-Rifaî eş-Şeyh), el-Kavâidu’l-Arabiyyeti’l-Müyessere, İstanbul.

Çörtü, M. Meral, (2004) Sarf-Nahiv Edatlar, İstanbul.

İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul.

 

 

 

245

 

 

 

 

246

 

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

• Hâl’in mahiyetini tanımlayabilecek,

• Hâl’in unsurlarını ve sâhibu’l-hâl, râbıt ve vâv-ı hâliyye terimlerini belirleyebilecek,

• Hâl’in türlerini tanıyabilecek,

• Hâl’in inceliklerini ve bazı özel kullanımlarını ayırt edebileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

• Hâl

• Sâhibu’l-hâl

• Müfret hâl

• Cümle hâl

• Vâv-ı hâliyye

• Râbıt

Öneriler

Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce;

• Metni daha iyi bir şekilde kavramak için öncelikle üç defa okuyun ve anlamadığınız kelimeleri tespit edin ve ‘kelimeler ve deyimler’ kısmına başvurunuz. Yine de anlamını bilmediğiniz kelimeler olursa bir Arapça-Türkçe sözlüğe müracaat ediniz.

• İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), adlı kitaptan ‘Hâl’ konusunu okuyunuz.

 

 

 

247

GİRİŞ

Her dilde olduğu gibi Arapça’da da cümleler, temel ve yan unsurlardan oluşur. Temel unsurlar muhaataba cümledeki ana mesajı aktarma imkânı verirken, yan unsurlar ayrıntıları nakletme işlevi görürler. حضر حيىي إىل العمل /Yahya işe geldi cümlesinde temel unsurlar zikredilmiş ve Yahya’nın işe geldiği mesajı muhataba aktarılmıştır. Ancak ayrıntılar hakkında herhangi bir bilgilendirme yapılmamıştır. Yani Yahya’nın ne zaman geldiği, nasıl geldiği konusunda bir şey zikredilmemiştir. Cümleye: حضر حيىي إىل العمل صباحا Yahya işe sabahleyin yürüyerek geldi ilâveleri yapılmak suretiyle / ماشيا daha detaya girilmiş ve muhataba Yahya’nın ne zaman ve nasıl geldiği bilgisi de verilmiş olmaktadır.

Dil öğretiminde muhatabı mesajı anlamaya götüren temel ve yan unsurların tanınması ve gramatik hükümlerinin bilinmesi son derece önemli bir husustur. Zira cümlede hangi unsurun temel, hangisinin yan unsur olduğunun tespiti dile hâkimiyetin önemli bir aşamasıdır.

İşte bu ünitede Arapça’da cümlede yan bir unsur (فضلة) hükmünde olan “Hâl” konusu işlenecektir. Konu temelde, üç terim çerçevesinde ele alınacaktır: Hâl, sâhibu’l-hâl ve râbıt. Bu esaslar çerçevesinde konumuza ilişkin ayrıntılı bilgi ve örnekler okuma parçamızın peşinden verilecektir.

Konu ile ilgili ön bilgi almak için www.schoolarabia.net adreslerine de başvurabilirsiniz.

 بني املاضي واحلاضرالزواج

Hâl ve Türleri

احلال وأنـواعه

 

 

 

248

يع أقاربه لذلك كان خاله مصطفى . كان حيرتم اجلميع ويعاملهم بأدب وأخالق. نشأ حيىي حمبوبا من مج حيىي يلتقي كان. حيبه كثريا ويـقضي معه أوقاتا كثرية؛ حيدثه يف كل األمور الثـقافية واالجتماعية واألخالقية

ما كانا يقيمان متجاورين يف نفس العمارة .خباله كثريا، أل

اقتـرب من . ففي يوم من األيام أراد حيىي أن يـتحدث مع خاله يف موضوع الزواج يف املاضي واحلاضره إليه هذا السؤال ، هل ميكنك أن تقدم يل معلومات عن الزواج؛ كيف كان يف يا خايل: خاله متـرددا، ووج

:املاضي وكيف أصبح يف احلاضر؟ أجاب اخلال قائال

وكذلك كانت الفتاة تـتـزوج وقد بلغ عمرها اخلامسة . كان الرجل قدميا يـتـزوج وعمره أقل من العشرينوكانت أمه هي اليت ختتار . كان الشاب ال يـرى الفتاة اليت سيتـزوجها قبل الزواج . عشرة تقريباأو السادسة

والبنت أيضا ال تـرى الشاب أبدا قبل الزواج، ألن أهلها هم الذين كانوا خيتارون هلا العريس، . له العروس . يف ذلكدون أن يكون هلا رأي

أما حفلة . إذا اتـفق اجلانبان، تقام حفلة اخلطبة يف بيت العروس، وحيضرها أقارب وأصدقاء األسرتنيصون ويـغنون ، فغالبا ما، تكون يف بيت العريس، وجيتمع أقارب وأصدقاء العريس ليال؛ فريق )الزواج(الزفاف

م يف ساعة متأخرة من الليل وهم سعداء وكانت هذه االحتفاالت . ويأكلون فرحني، مث يـعودون إىل بيووقد كان الزواج من األقارب شائعا، وخاصة بني . تستمر ثالثة أيام على األقل، وأحيانا تستمر أسبوعا كامال

. وكان الزوجان، غالبا ما، يقيمان متجاورين ألسرة الزوج . القرىأهل

فأصبح الرجل ال يـتـزوج قبل الثالثني أو اخلامسة . أما اليوم فقد تـغيـرت هذه العادات والتقاليديف الزواج بعد أن يكمل دراسته ويعمل لعدة سنوات، وذلك ليـوفر املال وغالبا ما يـفكر . والثالثني من عمره

. ومعظم األبناء يسكنون بعد الزواج يف بيت مستقل عن األسرة. الالزم لتكوين بيت الزوجية

واليوم يقابل الشاب . وهي فتاة دون سن العشرين، خاصة يف الـمدن أما البنت، فنادرا ما، تـتزوجأما حفل الزفاف، فقد . الفتاة قبل الزواج، وقد يلتقيان عدة مرات ليتـعرف كل منهما أكثـر على اآلخر

. يف أحد الفنادق الفخمة، إذا كان العريس من األغنياءيكون يف بيت العريس، أو يف قاعة االحتفاالت، أو ويف بعض األحيان يـفضل العروسان أن يقيما حفلة عائلية بسيطة، مث يسافران لقضاء شهر العسل داخل

 .وهذه املدة تكون شهرا على األكثر. البالد أو خارجها

هذه املعلومات القيمة، مث خرج من بيت خاله وذهب إىل النادي الرياضي، شكر أمحد خاله على م هناك .حيمل هذه املعلومات إىل أصحابه الذين يلتقي

Metni Kavrama Alıştırmaları

1. Aşağıdaki soruları yukarıdaki okuma parçasına göre cevaplandırınız.

الرجل يتزوج يف املاضي؟يف أي سن كان .1 يف أي سن كانت الفتاة تتزوج يف املاضي؟ 2.

 

 

 

249

هل كان الشاب يرى عروسه قبل الزواج؟3.

من كان خيتار العروس للشاب؟4.

كم حفلة تقام للزواج؟5.

أين كان العروسان يسكنان بعد الزواج؟6.

يف الوقت احلاضر؟يف أي سن يتزوج الرجل العريب 7.

يف أي سن تتزوج البنت يف الوقت احلاضر؟8.

ملاذا يتزوج الرجل متأخرا؟9.

هل يرى الرجل عروسه قبل الزواج يف الوقت احلاضر؟10. 2. Altı çizili kelimelerin eş anlamlılarını parantez içindeki kelimelerin

arasından seçiniz.

) تعطي- يقابل - بناء – أوقات – تـبدل – وصل – جيمع – يشاهد – يقيم – يكلم(

. هذه العادات والتقاليدتغريتأما اليوم فقد .1

. املال الالزم لتكوين بيت الزوجيةليـوفر وذلك 2.

. بعد الزواج يف بيت مستقل عن األسرةيسكنونومعظم األبناء 3.

. يفضل العروسان أن يقيما حفلة عائلية بسيطةاألحيانويف بعض 4.

. يف كل األمور الثقافيةحيدثه كان خاله 5.

ما كانا يقيمان متجاورين يف نفس 6. . العمارةوأل

. خباله كثريايلتقيكان حيىي 7.

يل معلومات عن الزواج؟تـقدمهل ميكنك أن 8.

. عمرها اخلامسة أو السادسة عشرةبلغقد 9.

. الفتاة اليت سيتزوجهايرىكان الشاب ال 10. 3. Altı çizili kelimelerin zıt anlamlılarını parantez içindeki kelimelerin

arasından seçiniz.

)على األقل –غرق تست– فقراء – سأل - نادرا ما – ابتـعد – اختلف – الطالق– يفرتق -احلاضر (

. اجلانبان، تقام حفلة اخلطبة يف بيت العروساتفقإذا 1.

.، تكون احلفلة يف بيت العريسفغالبا ما2.

. أقارب وأصدقاء العريس ليال وجيتمع 3.

؟املاضيكيف كان الزواج يف 4.

 

 

 

250

.الزواجحتدث حيىي مع خاله يف موضوع 5.

. تـرددا من خاله م اقرتب6.

. اخلال قائالأجاب7.

. تقام احلفلة يف فندق فخماألغنياءإذا كان العريس من 8.

على األكثروهذه املدة تكون شهرا 9.

. ثالثة أيام على األقل تستمر وكانت هذه االحتفاالت 10. 4. Altı çizili cemi kelimelerin müfretlerini söyleyiniz.

.أقاربهحمبوبا من مجيع نشأ حيىي 1.

.وأخالقكان حيرتم اجلميع ويعاملهم بأدب 2.

. كثريةأوقاتا لذلك كان خاله مصطفى حيبه كثريا ويقضي معه 3.

. الثقافية واالجتماعية واألخالقيةاألمورحيدثه يف كل 4.

.سعداء مث يعودون إىل بيوتـهم يف ساعة متأخرة من الليل وهم 5.

. يسكنون بعد الزواج يف بيت مستقل عن األسرةاألبناءومعظم 6.

. الفخمةالفنادقأما حفل الزفاف، فقد يكون يف بيت العريس، أو يف أحد 7.

.األغنياءتقام احلفلة يف الفنادق الفخمة إذا كان العريس من 8.

.أصحابهوذهب إىل النادي الرياضي حيمل هذه املعلومات إىل 9.

.القرىوقد كان الزواج من األقارب شائعا، وخاصة بني أهل 10. 5. Altı çizili müfret kelimelerin cemilerini söyleyiniz.

. اليت سيتزوجها قبل الزواجالفتاةكان الشاب ال يرى 1. . هي اليت ختتار له العروساألم وكانت 2. .لزواج أبدا قبل االشاب والبنت أيضا ال ترى 3. . اخلطبة يف بيت العروسحفلة إذا اتفق اجلانبان، تقام 4. . االزم لتكوين بيت الزوجيةاملال وذلك ليـوفر 5. . قدميا يتزوج وعمره أقل من العشرينالرجلكان . 6.

. كامال أسبوعا وأحيانا تستمر 7. . العشرينسن فتاة دون أما البنت فنادرا ما تـتزوج وهي8. . الزوجأسرةوكان الزوجان، غالبا ما، يقيمان متجاورين من 9.

. على األكثرشهراوهذه املدة تكون 10.

 

 

 

251

6. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları parantez içerisinde verilen uygun

bir kelimeyle doldurunuz.

) اخلطبة– يلتقيان - أقمنا - متجاورين– حمبوبة - أفضل - شهر العسل-هر الـم - غالبا ما -تغريت (

.من مجيع الناس_______ نشأت خدجية بنت خويلد 1.

.تعين االتفاق على الزواج _______ 2.

._______ املال الذي يقدمه الزوج لزوجته عند الزواج يسمى 3.

.خارج مدينتهما______________ العريسان لقضاء غالبا ما، يسافر 4.

.قبل الزواج عدة مرات___________ الشاب والفتاة 5.

.يف نفس البناء___________ كان الصديقان يقيمان 6.

.حفلة الزواج يف قاعة االحتفاالت___________ بعد أن اتـفقنا مع أهل العروس، 7.

.ج الرتكي يف اخلامس والعشرينيتزو ___________ 8.

.العادات والتقاليد كثريا يف العصر احلاضر___________ لقد 9.

.أن أتناول يف احلديقة العامة___________ ويف بعض األحيان 10. 7. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları نادرا ما-غالبا ما terkiplerinden uygun

olanıyla doldurunuz.

.يتزوج أهل القرى يف سن مبكرة _________ 1.

.يتزوج أهل املدن يف سن مبكرة _________ 2. .يسكن الزوجان اآلن يف بيت واحد مع أسرة الزوج_________ 3.. .يقابل الشاب الفتاة قبل الزواج يف وقتنا احلاضر _________ 4. .أعود إىل بييت بعد الدراسة _________ 5. .أفهم ما أقرأ بدون القاموس _________ 6. .يفكر الشاب يف الزواج بعد أن يكمل دراسته _________ 7. .يكون حفل الزفاف يف املدن الكبرية يف قاعة االحتفاالت _________ 8. .يسكن األبناء يف وقتنا احلاضر بعد الزواج يف بيت مستقل عن األسرة _________ 9.

.تستمر حفلة الزواج ثالثة أيام يف الوقت احلاضر_________ 10. 8. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları على األقل - على األكثر terkiplerinden

uygun olanıyla doldurunuz.

.__________ يتكلم األستاذ لغة أجنبية 1.

.راء هذا احلاسوبلش __________ أحتاج إىل مئة دوالر 2.

 

 

 

252

.___________ سأدرس اللغة العربية أربع سنوات 3.

.مخسة دنانري________ هذا الكتاب رخيص جدا، وثـمنه 4.

.حىت يـتعلم العربية جيدا __________ حيتاج األجنيب سنتني 5.

._______ هذه السيارة غالية جدا، ومثنها عشرة آالف دوالر6.

.ألخترج وأصبح مهندسا ______ بدأت بدراسة اجلامعة هذه السنة، وجيب أن أدرس أربع سنوات7.

.حىت أصبح طبيبا ماهرا___________ البد يل أن أعمل مخس سنوات 8.

.لتتعلمي العربية جيدا __________ جيب عليك أن تقرئي كل يوم قصة صغرية 9.

.حىت نستطيع أن نشاهد كل املتاحف _________ اليوم سنـزور متحفني 10. 9. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları عن، على، إىل، ل، يف، عن، من cer

harflerinden uygun olanıyla doldurunuz.

.اآلخر....... لقد تـعرف كل منهما أكثر 1.

.مجيع أقاربه.... ... نشأ حيىي حمبوبا 2.

.كل األمور....... كان خاله مصطفى حيبه كثريا وحيدثه 3.

.خاله متـرددا ....... اقـتـرب حيىي 4.

ه 5. .صديقه هذا السؤال....... جلس قريبا منه ليوج

.العشرين....... كان الرجل قدميا يتزوج وعمره أقل 6.

. عروسهابنها....... اليت ختتار وكانت أم هي 7.

.ذلك....... دون أن يكون هلا رأي 8.

.األقارب شائعا ....... وقد كان الزواج 9.

.األسرة....... يسكنون بعد الزواج يف بيت مستقل 10. 10. Aşağıdaki kelimeleri anlamlı bir cümle oluşturacak şekilde kurunuz.

تـتزوج- العشرين - البنت - دون - فنادرا ما - سن -أما 1.

ليتعرف- بعضهما– على - يلتقيان - عدة - مرات -وقد 2.

بعض- يقيما -بسيطة-حفلة- أن– يفضل–األحيان- العروسان-يف3.

األسرة - عن - بيت - مستقل - يف – بعد - الزواج - األبناء - يسكنون –معظم 4.

ثالثة- على األقل - تستمر - أيام - هذه - االحتفاالت -كانت 5.

العروس -بيت- يف - تقام - حفلة - اخلطبة - إذا - اتـفق-اجلانبان 6.

 

 

 

253

تـتزوج- بلغ– وقد – كانت – عمرها –اخلامسة عشرة-الفتاة 7.

أن- هل–مات معلو – عن- يل - ميكنك - تقدم -الزواج8. 11. Aşağıdaki cümleleri örnekte gösterildiği şekilde parantez içindeki

kelimeleri esas alarak yeniden kurunuz.

Örnek 1:                                  حمبوبا من مجيع أقاربهحييـىنشأ

ا فاطمةنشأت )فاطمة ( حمبوبة من مجيع أقار

)مليح وحييـى...................................................(

)فاطمة وخدجية...................................................(

)اإلخوة......................................................... (

)األخوات.............................(...........................

)أنت .......................................................... (

)أنتما.......................................................... (

)أننت .......................................................... (

 )هن .............................................. (............

Örnek 2:                       كان الرجل قدميا يتزوج وعمره أقل من العشرين

)املرأة ( كانت املرأة قدميا تتزوج وعمرها أقل من العشرين

)الشباب................ (............................................

)البـنات............................................................. (

)العريب ............................................................. (

)الرتكية.............................................................(

)املسلمون.....................................................(.......

 )املسلمات............................................................(

Örnek 3: (هي)             وأحيانا كانت تتزوج وهي يف الرابعة عشرة من عمرها 

) هو(    ره وأحيانا كان يتزوج وهو يف الرابعة عشرة من عم

)مها.................................................... (

)أنتما.................................................... (

)أنتم.................................................... (

)أننت .................................................... (

 

 

 

254

)حنن.................................................... (

)هن ...... (:.............................................

Örnek 4:                              بيت العريس، فقد يكون يف حفل الزفاف أما  

)قاعة البلدية / حماضرة التفسري (

.قاعة البـلدية، فقد تكون يف التفسريحماضرة أما -

)ليلة األربعاء / حفلة اخلطبة (1.

-................................................

)نادي الشباب / مسابقة املعلومات (2.

-................................................

)قارة أوروبا / رحلة الصيف (3.

- ................................................

)مكتبة الكلية / مطالعة الدروس (4.

-................................................

)قناة األطفال / تعليم اللغة (5.

-................................................

)ملدرسةمسرح ا / عرض األوالد (6.

-................................................

)شهر رمضان / حجز التذاكر (7.

-................................................

ناة الرياضة / مشاهدة املباراة (8. )قـ

-................................................

)مطعم الكلية / غداءطعام ال (9.

-................................................

)مسجد احلي / صالة العيد (-م10.

-................................................

Örnek 5:                       بعد أن يكمل دراستهالزواج يف خالدغالبا ما، يفكر

)العمل / فاطمة (-

 

 

 

255

. بعد أن تكمل دراستهاالعمل يف فاطمة وغالبا ما تفكر -

)التجارة / الولدان( 1.

-.............................................

)الرياضة / البنتان ( 2.

-.............................................

)الشهادة / األوالد( 3.

-. ............................................

)اخلطبة / البنات( 4.

-.............................................

)التدريب / عمر( 5.

-.............................................

)البـرنامج / زينب( 6.

-................................ .............

)السياحة / الطالبان ( 7.

-.............................................

ال( 8. )السباحة /

-.............................................

)التطوع / الشباب( 9.

-.............................................

)التخصص /الطبيبة( 10.

-............................................. Şimdi aşağıdaki boşlukları yukarıda verilen alıştırmalar ışığında yapmaya çalışalım:

. كان إبراهيم يسكن جماورا يف نفس العمارة .يف نفس العمارة.... ...... .فاطمة ..... 1. .يف نفس العمارة..... يسكن ..... ...... 2. .جماورين يف نفس العمارة ..... ...... ...... 3. .جماورتني يف نفس العمارة...... ...... كانت 4. جماورات يف نفس العمارة...... ...... كانت 5.

 

 

 

256

DİL BİLGİSİ

Hâl ve Unsurları

Hâl konusu Türkçe’deki ‘durum zarfı’na karşılık gelen bir terim olup كيف /nasıl sorusuna cevap olarak kullanılır. Türkçe’ye ‘…rek, …rak; …dığı halde, iken, olduğu halde’ gibi ifadelerle çevrilebilir.

Hâl, fiilin oluşu sırasında fâilin, mef‘ûlün bihin veya her ikisinin durumunu açıklayan lafzan mansûb, müştak(türemiş) ve nekre bir kelime veya mahallen mansûb bir cümle yada cümleciktir. Kendisinden önce gelen marife bir ismin durumunu bildiren müştak/türemiş, nekre/belirsiz ve mansûb bir isimdir, şeklinde de tarif edilebilir. Dolayısıyla bu tarifler ışığında şöyle demek mümkündür: Hâl;

a. Fâil, mef‘ûl ya da her ikisinin gibi marife bir unsurun durumunu belirtir.

b. Lafzan mansûb nekre bir kelime veya mahallen mansûb bir cümle ya da cümlecik şeklinde karşımıza çıkar.

c. Hâl genellikle; ism-i fâil, ism-i mef‘ûl, sıfat-ı müşebbehe gibi müştak/türemiş bir isimdir.

Hâl Arapçada genel olarak fiil cümlesinin yan unsurları kapsamında ele alınır. Söz konusu yan unsurlar da i‘râb bakımından mansubât kategorisindedir. Onun için hâller her zaman mansûb’tur, denilir.

Fâilin durumunu gösteren kullanımına örnek olarak: حضر أمحد إىل العمل ماشيا /Ahmet işe yüreyerek geldi cümlesi verilebilir. Şöyle ki, bu cümlede hâl konumunda bulunan ماشيا / yüreyerek unsuru, fâil konumunda olan أمحد ‘in hâlini/durumunu bildirmektedir. Yani Ahmed’in işe başka bir şekilde değil yürüyerek geldiğini anlama yansıtmaktadır. Yapı olarak da bu cümlede hâl karşımıza, lafzan mansûb nekre bir kelime olarak gelmiştir.

Zeynep fakülteye hızlı bir şekilde geldi cümlesinde/ جاءت زينب إىل الكلية مسرعة de benzer bir kullanım söz konusudur. Zira hâl konumunda bulunan مسرعة/ hızlı bir şekilde unsuru, fâil konumunda olan زينب ‘in fakülteye geliş hâlini/durumunu ibareye yansıtmıştır. Yapı olarak da karşımıza, lafzan mansûb bir nekre olarak gelmiştir.

وهو تـعبان حضر مراد إىل البيت /Murat eve yorgun halde geldi, cümlesinde ise fâilin durumunu gösteren hâl isim cümlesi formunda gelmiştir. Murat’ın eve nasıl geldiğini cümleye yansıtan hâl cümlesi her ne kadar kendi içerisinde merfû bir mübteda (هو) ve haberden ( تـعبان) oluşmuşsa da cümle olarak hâl konumundadır ve mahallen mansûbtur.

وقد سالت دموعهاخرجت عائشة من البيت /Aişe ağlar halde evden çıktı, cümlesinde ise fâilin durumunu bildiren hâl fiil cümlesi şeklinde gelmiştir. Hâl cümlesi her ne kadar kendi içerisinde fiil ( سالت) ve merfû fâilden (دموعها) oluşuyorsa da cümle olarak hâl konumunda olduğu için mahallen mansûbtur.

 

 

 

257

Mef‘ûlün bihin durumunu gösteren mansûb ve nekre bir kelime olarak gelişine örnek olarak: شرب الطفل احلليب حارا /Çocuk sütü sıcakken içti cümlesi verilebilir. Zira bu cümlede hâl konumunda bulunan حارا /sıcakken öğesi, mef‘ûlün bih konumunda olan الطفل ‘in hâlini/durumunu bildirmektedir. Yani çocuğun sütü sıcak halde iken içtiğini anlama yansıtmaktadır. Yapı olarak da bu cümlede hâl karşımıza, lafzan mansûb bir nekre olarak gelmiştir.

Fatma balığı kızarmış halde yedi cümlesinde de/ أكلت فاطمة السمكة مقلية aynı durum söz konusudur. Şöyleki hâl konumunda bulunan مقلية /kızarmış halde öğesi, mef‘ûlün bih konumunda olan السمكة ‘nin hâlini/durumunu cümleye yansıtmıştır. Yapı olarak da karşımıza, lafzan mansûb bir nekre olarak gelmiştir.

Hem fâil hem de mef‘ûlün bihin her ikisinin durumunu gösteren hâl kullanımına örnek olarak da: سار الولد وأبوه مسرعني /Çocuk ile babası hızlı bir şekilde yürüdüler cümlesi verilebilir. Zira bu cümlede hâl konumunda bulunan مسرعني / hızlı bir şekilde öğesi, hem fâil hem de mef‘ûlün bih’in her ikisinin durumunu göstermektedir. Yani çocuk ile babasının birlikte hızlı bir şekilde yürüdüklerini cümleye yansıtmıştır. Yapı olarak da hâl karşımıza, lafzan mansûb bir nekre olarak gelmiştir. Zira مسرعني müsennâ bir isim olup mansûbtur.

Ben ve Ahmed sahadan öfkeli halde çıktı/ خرجنا أنا وأمحد من امللعب يف غضبcümlesinde de hâl hem fâil hem de mef‘ûlün bihin her ikisinin durumunu göstermektedir. Câr ve mecrûrdan oluşan hâl mahallen mansûbtur. Çünkü tek bir kelime şeklinde değil cümle şeklinde gelmiştir.

Örneklerden anlaşılacağı üzere hâl’in söz konusu olduğu cümlelerde üç temel unsur bulunmaktadır:

a. Hâl: (احلال): Lafzan mansûb ve nekre bir kelimedir veya mahallen mansûb

bir cümle yada cümleciktir.

b. Sâhibu’l-hâl: (صاحب احلال): Hâl öğesinin, ‘durum’ yönünden nitelediği kelimeye ‘sâhibu’l-hâl’ veya ‘zi’l-hâl’ adı verilir. Hâl unsurundan önce gelir ve daima marife bir isim olur.

c. Râbıt/bağlaç: Hâl’in cümle olarak geldiği durumlarda kendisi ile sâhibu’l-hâl’i birbirine bağlayan unsurdur. Bu unsur vâv-ı hâliyye (الواو احلالية) diye anılan bir unsur olabileceği gibi, muttasıl ya da munfasıl bir zamir olabilir, veyahut hem vâv-ı hâliyye hem de zamiri aynı anda içerebilir.

Bu açıklamalar ışığında: إبراهيم إىل الـمدرسة سعيدا حضر /İbrahim okula mutlu olarak geldi cümelesine göz atacak olursak;

mutlu olarak lafzı hâl’dir, zira lafzan mansûb nekre bir kelime olup/ سعيدا İbrahim’in okula nasıl geldiğini bildirmektedir.

dir, zira hâl unsurundan önce zikredilen ve’(صاحب احلال) sâhibu’l-hâl إبراهيم fâil olarak gelen marife bir isimdir.

 

 

 

258

Dikkat edileceği üzere hâl cümle formunda gelmediği için, bir başka ifadeyle tek unsur halinde geldiği için râbıt/bağlaç içermemiştir. Ama cümle

سعيد وهو يم إىل الـمدرسة إبراه حضر /İbrahim okula mutlu olarak geldi şeklinde kurulduğunda, hâl cümle formunda geldiği için vâv-ı hâliyye’yi içermek zorunluluğu vardır.

Türleri

Arapça’da haller karşımıza üç şekilde gelir: Müfret, cümle ve şibih cümle (cümlemsi).

a. Müfret hâl: Yukarıda verdiğimiz örneklerde görüldüğü üzere hâl’in tek bir kelime olarak karşımıza geldiği formlardır. Dolayısıyla burada geçen ‘müfret’ten kasıt ‘tekil’ olması değil, aksine müsennâ/ikil ve cemi’/çoğul form dâhil olmak üzere, hâl’in cümle yada şibih cümle dışında tek kelime halinde gelmesidir. Okuma parçasının نشأ حيىي حمبوبا من مجيع أقاربه /Yahya bütün akrabaları tarafından sevilen birisi olarak yetişti, cümlesinde olduğu gibi, cümlede hâl konumunda olan ve fâilin durumunu bildiren حمبوبا kelimesi müfret formda gelmiştir. Aynı cümleyi hem müsennâ/ikil: ما Yahya ve Muhammed/ نشأ حيىي وحممد حمبوبني من مجيع أقارbütün akrabaları tarafından sevilen kişiler olarak yetiştiler, hem cemi/çoğul formda منشأ حيىي وإخوته حم بوبني من مجيع أقار /Yahya ve kardeşleri bütün akrabaları tarafından sevilen kişiler olarak yetiştiler, şeklinde kurmamız durumunda bile, hâl yine müfret formdadır. Çünkü cümle yada cümlecik dışında bir yapıda gelmiştir ve tek bir unsurdur.

Hâl müfret konumda lafzan mansûb ve nekre şeklinde karşımıza gelmektedir.

b. Cümle hâl: Hâl’in karşımıza isim yada fiil cümlesi şeklinde geldiği formlardır. İsim cümlesi formundaki hâl’de, hâl öğesini sahibu’l-hal’e bağlayan vâv-ı hâliyye yada bir zamir (veyahut her ikisi) bulunur.

İsim cümlesi olarak gelişine: قرأ حممد رواية جنيب حمفوظ وهو قائم /Muhammed, Necip Mahfuz’un romanını ayakta okudu, cümlesinde hâl müfret kelime değildir, aksine cümledir. Zira fâilin durumunu bildiren ve vâv-ı hâliyye (و) ile sâhibu’l-hâl’e ( حممد) bağlanan cümle mübteda (هو) ve haber’den (قائم ) oluşmaktadır. Dolayısıyla cümle formunda geldiği için hâl’e, ‘lafzan mansûb’ diyemeyiz, çünkü ‘lafzan’ terimi müfret unsurlar için söz konusudur. Bundan dolayı hâl konumunda olan cümle ‘mahallen mansûb’tur, yani lafzan değil cümledeki yeri itibariyle hükmen mansûbtur, demektir.

Baba, sebze ve meyve(leri) taşır halde/عاد الوالد من املزرعة، حيمل اخلضار والفاكهةtarladan döndü, cümlesinde de hâl müfret değil, cümle halinde gelmiştir. Hâl konumunda olan ل اخلضار والفاكهةحيم / sebze ve meyve(leri) taşır halde cümlesi ‘mahallen mansûb’tur.

Hâl’in fiil cümlesi olması durumunda şu üç noktaya dikkat etmek gerekir.

 

 

 

259

1. Hâl cümlesi, olumlu yapıda bir geçmiş zaman cümlesi ise cümlenin başına Master/ عدت من أوروبا وقد حصلت على شهادة املاجستري :edatı getirilir. Örnek وقدdiplomamı almış halde Avrupa’dan döndüm.

2. Hâl cümlesi, olumsuz yapıda bir geçmiş zaman cümlesi ise başına وما، ومل edatları getirilir. Örnek: ملدرسة ومل أكتب كل الواجبحضرت إىل ا /ödevin hepsini yazmadan okula geldim.

3. Hâl cümlesi, olumlu ya da olumsuz bir muzâri fiil ise başına vâv-ı hâliyye getirilmez. Örnek: والفاكهةل اخلضار عاد الوالد من املزرعة، حيم /Baba, sebze ve meyve(leri) taşır halde tarladan döndü.

Bütün bu cümlelerde hâl cümle halinde gelmiştir. Son cümlede حيمل fiilindeki müstetir هو zamiri ile sâhibu’l-hâl’e ( الوالد) bağlanan cümle, fiil (عاد) ve fâil’den ( الوالد) oluşmaktadır. İşte bunun gibi cümle olarak gelen hâl’ler, ‘mahallen mansûb’tur.

Arapça’da şöyle genel bir kural vardır: Nekre bir unsurdan sonra gelen cümleler sıfat, ma’rife bir unsurdan sonra gelen cümleler ise hâl’dir. Bu durum hâl cümlesinde, vâv-ı hâliyye yada zâhir bir zamir gibi bir bağlaçın olmadığı durumlar için önemli bir kuraldır. Yukarıda verilen örneğe bir daha bakılırsa sebze ve meyve(leri) taşır halde cümlesi vâv-ı hâliyye veya / حيمل اخلضار والفاكهة zamir gibi bir bağlaç barındırmadığı için önceki cümleden kopuk gibi gözükmektedir. Ancak durumunu belirttiği marife bir sâhibu’l-hâl’den ( الوالد) sonra geldiği için hâl görevini üstlenmiştir.

c. Şibh-i cümle yapısında (cümlemsi/cümlecik) hâl: Hâl’in câr-mecrur ya da zarf şeklinde geldiği formlardır. Tıpkı muzâri fiil durumundaki hâl cümlesinde olduğu gibi, şibih cümleyi de sahibu’l- hâl’e bağlayan herhangi bir bağlaç söz konusu değildir.

Câr-mecrur olarak gelişine misal olarak: نـزل السائق من السيارة يف غضب /şoför arabadan öfkeli bir şekilde indi, cümlesi verilebilir. Bu cümlede de hâl müfret kelime değildir, aksine cümlemsi diyebileceğimiz iki kelime halinde gelmiştir. Fâilin durumunu bildiren ve câr-mecrûr formunda (يف غضب /öfkeli bir şekilde) gelen bu unsur müfret hâl yerinde kullanıldığı ve onun yerini işgal ettiği için yine, ‘mahallen mansûb’tur.

Serçeyi dalların arasında gördüm, cümlesinde/ رأيت العصفور بني األغصانhâl aynı şekilde müfret kelime olmayıp bir zarf cümleciği şeklinde gelmiştir. Mefûlün durumunu bildiren ve zarf formunda ( األغصان بني /dalların arasında) gelen bu unsur müfret hâl yerinde kullanıldığı ve onun yerini işgal ettiği için aynı şekilde ‘mahallen mansub’tur.

Kalıplaşmış Hâl Türleri

Yukarıdaki formlardan farklı olarak Arapça’da kalıplaşmış hâl türleri vardır. Bunlar genellikle; ضمري+طبة، وحد كافة، عامة، مجيعا، قا kelimeleriyle karşımıza gelir. Birer cümleyle örneklendirmeye çalışalım:

كافة جاء األساتذة /Hocaların tümü geldi.

 

 

 

260

مجيعا قـبضت الشرطة على املتظاهرين /Polis göstericilerin tümünü yakaladı.

عامة ني يف الدول الفقرية تزداد نسبة األمي /Okur-yazar olmayanların oranı fakir ülkelerin tümünde artmaktadır.

Hakimlerin hepsi suçluyu hapse atmayı/ أن يسجنوا اجلاين قاطبة قرر القضاة kararlaştırdılar.

ساعات من الليل يف هذه الوحدهال يستطيع أن يـتجول املرء /Kişi yalnız başına gecenin bu saatlerinde dolaşamaz. Hâl Cümlelerinde Uyum

Yukarıdaki misallerden de fark edileceği üzere hâl cümlesinde, hâl ile sâhibu’l-hâl/zi’l-hâl arasında müzekkerlik-müenneslik (cinsiyet) ve sayı yönünden uyum vardır. Onun için sâhibu’l-hâl müzekker ve müfret ise hâl de müzekker ve müfrettir, sâhibu’l-hâl münnes ve müsennâ ise hâl de münnes ve müsennâdir.

Mesela أتت البنت إىل البيت مسرعة /kız çocuğu eve hızlı bir şekilde geldi, cümlesinde sâhibu’l-hâl ( البنت) müennes ve müfret olduğu için hâl de müennes ve müfret ( مسرعة) gelmiştir.

Aynı şekilde عاد الطالب إىل بالدهم ناجحني /öğrenciler memleketlerine başarılı olarak döndüler, cümlesinde sâhibu’l-hâl müzekker ve cemi ( الطالب) olduğu için hâl de ona uyumlu olarak müzekker ve cemi (ناجحني) gelmiştir.

Bu uygunluğu bütün hâl formlarına şöyle bir cümle üzerinde uygulayabiliriz.

مسرعني إىل البيت األوالد ؛ أتى مسرعني إىل البيت الولدان؛ أتى مسرعا إىل البيت الولد أتى ؛ مسرعات إىل البيت البنات؛ أتت مسرعتـني إىل البيت البنتان؛ أتت سرعة م إىل البيت البنت أتت

يسرع/أسرعوقد /وهو مسرع إىل البيت الولدأتى

يسرعان/أسرعاوقد / ومها مسرعان إىل البيت الولدانأتى يسرعون/أسرعواوقد / وهم مسرعون إىل البيت األوالدأتى تسرع/أسرعت وقد /وهي مسرعة إىل البيت لبنتاأتت

تسرعان/أسرعتاوقد / ومها مسرعتان إىل البيت البنتانأتت يسرعن /أسرعن وقد / وهن مسرعات إىل البيت البناتأتت

ALIŞTIRMALAR

1. Aşağıdaki boşluklara önce parantez içerisinden uygun hâli yerleştirin, daha sonra türünü ve sâhibu’l-hâl’i belirleyiniz.

).خائفا، خائفة، خائف ............. (رجع الولد من املدرسة 1.

م 2. ).وهم مسرورون، وهم مسرورين، وهم مسرورين........... (عاد العمال إىل بيو

 

 

 

261

)سرعا م، مسرع ، مسرع (إىل الصف .......... وصل الطالب 3.

)وهو منتصرا ، وقد انتصر، انتصر( .......... خرج الفريق من الـمباراة 4.

) متجاورين، متجاوران ، متجاورتني(يف مدينة قريبة من العاصمة ............ أقام الصديقان 5.

) ات نشيطات، نشيطات، نشيط.......... (توجهت املعلمات إىل مدارسهن 6.

) تبتسم، وهي مبتسمة، مبتسمة .......... (ركبت الطفلة السيارة 7.

)صغري، صغريا، صغري .......... (هاجر إمساعيل عليه السالم إىل مكة 8.2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri parantez içerisinden uygun

bir hâl yerleştirin.

)مجلة - صافية- خاشعني – ظاهرا – جوا – فرحني – وهن سعيدات –وهي تبكي (

.يف السماء.......... رأيت القمر 1.

................غادر املهندسون الشركة 2.

............تناولت الطفلة طعامها 3.

..............طالعت الطالبات دروسهن 4.

...........-ص– يـنـزل القرآن على الرسول مل 5.

.............طلعت الشمس 6.

............... ال تسافر إىل العراق ! يا حيىي 7.

..............يصلى املسلمون صالة اجلمعة 8. 3. Aşağıdaki cümlelerde geçen sıfat tamlamalarını örnekte olduğu gibi

müfret hâl’e dönüştürünüz.

Örnek: ا ال تشرت اجلوال غالي! يا علي ←ال تشرت اجلوال الغايل ! يا علي

←حضرت السيارة املسرعة 1.

←أكلنا الطعام احلار يف الفندق اجلديد 2.

←شاهدت يف احلديقة األشجار املثمرة 3.

←رجعت الطالبات الناجحات إىل بيوتـهن 4.

←يت املمرضتني اجلالستني يف حديقة املستشفىرأ 5.

←نزل املطر الغزير يف منطقة مرمرة 6.

←يا شوال، أما شاهدت الطائرة النازلة إىل أرض املطار؟ 7.

←يا عثمان، مل تشرب العصري البارد؟ 8.

 

 

 

262

4. Aşağıdaki cümlelerde geçen hâl kullanımlarını örnekte olduğu gibi sıfat tamlamalarına dönüştürünüz.

Örnek: لقد ظهر القمر الالمع ← يف السماء المعا ر القمر ظه لقد

← أقبلت السيارة مسرعة حنو الولد 1.

←أقـلعت الطائرة متجهة حنو السحاب 2.

← زمهماجته اجلنود حاملني أسلحتهم وكل ما يل 3.

← متأللئة أبصرت النجوم 4.

←جالسا فحص الطبيب املريض 5.

←رأيت العامل واقفا حتت الشمس 6.

←فر العدو خائفا من اجلنود 7.

←أقـبـلت الطالبات مسرورات 8. 5. Aşağıdaki cümleleri örnekte olduğu gibi parantez içerisindeki

kelimeleri esas alarak değiştirin, sonra aynı cümleyi bir defa isim cümlesi formunda, bir defa defa da fiil cümlesi formunda hal yapınız.

)ةالعامل( ←ة مبتس ل م م من الع ةيط ش الن ةالعامل تعاد

Örnek: العامل( ← النشيط من العمل مبتسما العاملعاد )

يبتسم/مبتسم وهو نشيط من العمل الالعاملعاد

يبتسم/بتسموقد ا النشيط من العمل العاملعاد

)النشيطان( ني من العمل مبتسم ان النشيطنالعامالعاد

................................................................

................................................................

)املهندسون.........................................(............

................................................................

................................................................

)مسرورتني....................(.................................

................................................................

................................................................

)اجملتهدات..........................................(............

 

 

 

263

................................................................

................................................................

)حزينا..............................................(............

................................................................

................................................................

)مبكرات ............................................(............

................................................................

................................................................

)الطالبان.....................................(..................

................................................................

................................................................ 6. Aşağıdaki âyetlerde geçen hâl kullanımları bulunuz, türünü

belirleyiniz ve anlamlandırmaya çalışınız.

وقال الذين كفروا لوال نـزل عليه القرآن مجلة واحدة 1.

.فكرهتموه أحيب أحدكم أن يأكل حلم أخيه ميتا 2.

ها خائفا يـتـرقب 3. .فخرج منـ

. إنا أرسلناك شاهدا ومبشرا ونذيرايا أيـها النيب 4.

.فـرجع موسى إىل قـومه غضبان أسفا 5.

.وسخر لكم الشمس والقمر دآئبني 6.

.وال متش يف األرض مرحا 7.

. وجاؤوا أباهم عشاء يبكون 8.

نـهما العبني وما خلقنا السماء 9. .واألرض وما بـيـ .وإذا قاموا إىل الصالة قاموا كساىل 10.

7. Aşağıdaki serbest parçayı okuduktan sonra metinde geçen hâl

kullanımları tespit ediniz ve anlamlandırmaya çalışınız.

جناح جنالء

تـرنت(تلقت خرب جناحها من الشبكة الدولية . يف االمتحان اجلامعي جنحت بنت عمي جنالء ). اإلنـيا أيب، يا أمي، مل مل تستيقظا؟ أمل تعلما أن نتائج : ذهبت أوال إىل غرفة والديها، أيقظتهما وهي تناديهما

 

 

 

264

ستيقظ الوالدان فرحني مث نقلت جنالء هلما اخلرب السار وهي االمتحانات ستعلن اليوم على الشبكة الدولية؟ ا ! احلمد هللا لقد فـزت! احلمد هللا لقد جنحت: تصرخ

مث توجهت إىل أخيها الصغري ياسر مسرعة، كان يف غرفته وكان قد غرق يف النوم، ألنه نام يف وقت عبا لماذا : استيقظ ياسر مغضبا وقال هلا! استيقظ ! ياسر: ا وهي تصيحأيقظته أيض. متأخر، وألنه نام متـ

لقد ! عندي مفاجأة: أجابته جنالء قائلة! تزعجينين يف الصباح الباكر؟ أمل تـعلمي أنين منت متعبا ومرهقا؟كة الدولية، هيا قم حىت نتناول الفطور معا، جنحت للدراسة يف كلية اهلندسة، لقد أعلنت النتائج على الشب

.مث سأذهب إىل املدرسة وألتقي بصديقايت

ا أمها وهي تعد الفطور يف املطبخ يا جنالء، اذهيب مع أخيك إىل السوق وأحضرا لنا خبزا وجبنا : نادما خبمس اش. خرجت جنالء مع أخيها الصغري ومها ميشيان خبطوات سريعة. وبيضا رتيا كل ما طلبته والد

. وعشرين لرية مث رجعا إىل البيت سعيدين

تناول أفراد األسرة فطورهم وهم حيمدون . أعدت األم فطور العائلة وهي فرحة بنجاح بنتها الوحيدة .اهللا ويشكرونه على جناح جنالء

Kelimeler ve Deyimler

 Anlaşmak, hemfikir olmak :اتفاق –يتفق –اتفق

  Toplum, toplantı, toplumsal :االجتماعية/ االجتماعي ←االجتماع

 Tercih etmek, seçmek :ختيارا –خيتار –اختار

Düzenlemek, bir yerde ikamet etmek :إقامة – يقيم –أقام

İkmal etmek, tamamlamak : إكمال –يكمل –أكمل

Tereddüt etmek :تردد – يـرتدد –تردد

 Evlenmek :تزوج – تزوجي –تزوج

Tanışmak : )على(تـعرف – فيتعر –تعرف

Değişti   : تغري – تغيـر ي–تغيـر

İlerlemek :تـقدم – يتقدم – تـقدم

 Buluşmak, bir araya gelmek :التقاء – يلتقي –التـقى

  Kültür, kültürel :الثقافية←الثقافة

Konuşmak, dile getirmek :حتديث –حيدث –حدث

Dünür olmak, kız istemek :خطبة –خيطب –خطب

Hitap etmek, hutbe okumak :خطبة –خيطب –خطب

 

 

 

265

Oynamak :رقص –يرقص –رقص

Mutlu :سعداء) ج(سعيد

Yaygın   : شائعا

Dönmek :عودة –يعود –عاد

  Davranmak, muamele etmek   :معاملة –يعامل –عامل

Çok sayıda     : عدة

Gelin : عرائس) ج(عروس

 Damat :عرسان ) ج(عريس

En azından   :على األقل

Çoğunlukla :غالبا ما

Şarkı söylemek :غناء –يـغين –غىن

Tercih etmek, üstün tutmak : تفضيل – يفضل – فضل

Lüks oteller : فنادق الفخمةال

Merasim/tören/kutlama salonu : قاعة االحتفاالت

  Değerli, kıymetli : القيمة

 Her biri diğerine    : اآلخر كل منهما على

Oluşturmak : تكوين – يكون –كون

 Spor kulubü : النادي الرياضي

Yetişmek, büyümek :نشأة –ينشأ –نشأ

Yöneltmek, yönlendirmek :توجيه – يوجه –وجه

Temin etmek, biriktirmek, tasarruf yapmak : توفري – يـوفر –وفر

Özet

Hâl’in mahiyetini tanımlayabilmek

Hâl Arapça cümlede yan bir unsur olup fiile yöneltilen ‘nasıl’ sorusuna cevap niteliği taşır. Fiilin oluşu sırasında fâilin, mef‘ûlün bihin veya her ikisinin durumunu açıklayan lafzan mansûb, müştak (türemiş) ve nekre bir kelime veya mahallen mansûb bir cümle ya da cümleciktir.

 

 

 

266

Hâl’in unsurlarını tespit edebilmek

Hâl cümlesinde tanınması gereken üç temel unsur vardır: Hâl, sâhibu’l-hâl/ zi’l-hâl ve râbıt.

Hâl: (احلال): Lafzan mansûb ve nekre bir kelime yada mahallen mansûb bir cümledir.

Sâhibu’l-hâl: (صاحب احلال): Hâl öğesinin, ‘durum’ yönünden nitelediği kelime olup daima marife bir isimdir.

Râbıt/bağlaç: Hâlin cümle formunda geldiği durumlarda kendisi ile sâhibu’l-hâl’i birbirine bağlayan unsurdur. Bu unsur vâv-ı hâliyye (الواو احلالية) diye anılan bir unsur olabileceği gibi, muttasıl ya da munfasıl bir zamir olabilir, veyahut hem vâv-ı hâliyye hem de zamiri aynı anda içerebilir.

Hâl’in türlerini teşhis edebilmek

Arapça’da haller karşımıza üç şekilde gelir: Müfret, cümle ve şibh-i cümle (cümlemsi/cümlecik).

Müfret hâl: Hâl’in tek bir kelime halinde lafzan mansûb, nekre ve müştak/türemiş olarak geldiği formlardır. ‘Müfret’ten kasıt ‘tekil’ olması değil, aksine müsennâ/ikil ve cemi’/çoğul form dâhil olmak üzere, hâl’in cümle ya da şibih cümle dışında tek kelime halinde gelmesidir. Hâl müfret durumda iken lafzan mansûb ve nekre şeklinde karşımıza gelir ve sahibu’l-hâl ile cinsiyet ve sayı bakımından tam bir uyum halindedir.

Cümle hâl: Hâl’in isim ya da fiil cümlesi şeklinde geldiği formlardır. İsim cümlesi formundaki hâl’de, hâl öğesini sahibu’l-hal’e bağlayan vâv-ı hâliyye ya da bir zamir (veyahut her ikisi) bulunur. Cümle formunda gelmesinden dolayı hâl ‘mahallen mansûb’tur.

Şibh-i cümle hâl: Hâl’in câr-mecrur ya da zarf şeklinde geldiği formlardır. Bu formda şibih cümleyi sahibu’l- hâl’e bağlayan herhangi bir bağlaç söz konusu değildir.

Fiil cümlesi formunda gelen hâl’in inceliklerine vâkıf olmak

Hâl’in fiil cümlesi olması durumunda şu üç noktaya dikkat etmek gerekir:

Hâl cümlesi, olumlu yapıda bir geçmiş zaman cümlesi ise cümlenin başına .edatı getirilir وقد

Hâl cümlesi, olumsuz yapıda bir geçmiş zaman cümlesi ise başına وما، ومل edatları getirilir.

Hâl cümlesi, olumlu yada olumsuz bir muzâri fiil ise başına vâv-ı hâliyye getirilmez.

Hâl’in bazı özel kullanımlarını tespit edebilmek

Arapça’da genel hâl formlarının dışında kalıplaşmış hâl türleri vardır. Genellikle; ضمري+ كافة، عامة، مجيعا، قاطبة، وحد kelimeleriyle özdeşmiştir.

 

 

 

267

Kendimizi Sınayalım

cümlesiyle ilgili olarak أصحابه ىلإ املعلومات هذه حيمل الرياضي النادي إىل أمحد وذهب .1aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

a. Hâl cümlesi mahallen mansûbtur. 

b. Fiil cümlesi formunda bir hâl cümlesi içermektedir. 

c. Hâl cümlesi marife bir unsurdan sonra gelmiştir. 

d. Cümle müfret hâl içermektedir. 

e. Cümle, ‘Ahmet, bu bilgileri arkadaşlarına taşımak üzere spor kulübüne gitti’ şeklinde tercüme edilebilir.

cümlesindeki altı çizili kelime hâl (كان الرجل قدميا يـتزوج وعمره أقل من العشرين) .2cümlesi açısından hangi unsuru temsil etmektedir?

a. احلال b. صاحب احلال

c. الواو احلالية d. حمال منصوب e. رابط 

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde hâl’in türü farklıdır?

a. مبكرتنيالبيت منوبنتها املرأة خرجت

b. الوالد وأوالده إىل بيتهم متأخرين رجع

c. أجاب اخلال قائال d. مبتسمةهاوالد أ األم نصحت

e. فتح عمر باب املطبخ يبحث عن الطعام

cümlesinin Türkçe karşılığı أعدت األم فطور العائلة وهي فرحة بنجاح بنتها الوحيدة .4aşağıdakilerden hangisidir?

a. Anne, biricik kızının başarısına sevinmiş bir halde, ailenin kahvaltısını hazırlayacaktı.

b. Anne, biricik kızının başarısına sevinmiş bir halde, kendi kahvaltısını hazırladı.

c. Anne, biricik kızının başarısına sevinmiş bir halde, ailenin kahvaltısını hazırladı.

d. Anne, kızının biricik başarısına sevinmiş bir halde, ailenin kahvaltısını hazırladı.

e. Anne, biricik kızının başarısına sevindi ve ailenin kahvaltısını hazırladı.

 

 

 

268

cümlesinde altı çizili kelimenin eş كان الشاب ال يرى الفتاة اليت سيتزوجها قبل الزواج .5anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir?

a. يشاهد b. يفكر c. ينظر d. يسمع e. يقابل

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. d Yanıtınız doğru değilse, “Hâl’in Türleri” konusunu yeniden okuyunuz.

2. b Yanıtınız doğru değilse, “Hâl ve Unsurları” kısmı ile alıştırmaları yeniden gözden geçiriniz.

3. e Yanıtınız doğru değilse, “Hâl’in Türleri” konusunu yeniden okuyunuz.

4. c Yanıtınız doğru değilse, “Hâl’in Türleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. a Yanıtınız doğru değilse, “Dil Bilgisi” ile ilgili anlatım kısmını yeniden gözden geçiriniz.

Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1

Öncelikle örnek cümlemizi bir daha hatırlayalım:

.كان إبراهيم يسكن جماورا يف نفس العمارة

يف نفس العمارة...... ..... فاطمة .....) .1 ) cümlesinde fâil فاطـمة olduğu için fiilimiz müennes/dişil formda كانت şeklinde olması, arkasından da cümlenin تسكن جماورة يف نفس العمارة şeklinde devam etmesi gerekir.

)يف نفس العمارة..... يسكن ..... ...... ( .2 cümlesinde tek belirleyici كان fiilidir. Fiil müfret, müzekker ve gâib sîgada olduğu için cümlenin يسكن ile başlayıp أمحد يسكن جماورا يف نفس العمارة şeklinde devam etmesi gerekir.

)جماورين يف نفس العمارة..... ...... ...... ( .3 cümlesinde tek belirleyici ise hâl olan جماورين kelimesidir. Hâl müsennâ, müzekker olduğu için cümlenin كان ile başlayıp müzekker isimle الطالبان يسكنان جماورين يف نفس العمارة كان şeklinde devam etmesi gerekir.

)جماورتني يف نفس العمارة...... ...... كانت ( .4 cümlesinde belirleyici olan iki unsur var: Birincisi كانت ikincisi ise جماورتني kelimeleridir. Fiille berebar hâl

 

 

 

269

müennes, müsennâ ve gâib sîgada olduğu için cümlenin كانت الـممرضتان تسكنان .şeklinde kurulması gerekir جماورتني يف نفس العمارة

)العمارةجماورات يف نفس ...... ...... كانت ( .5 cümlesinde de belirleyici iki unsur var: Birincisi كانت ikincisi ise جماورات öğeleridir. Fiille berebar hâl müennes, cemi ve gâib sîgada olduğu için cümlenin جماورات يسكن املعلماتكانت .şeklinde kurulması gerekir يف نفس العمارة

Yararlanılan Kaynaklar

Mahmud İsmail Sini, İbrahim Yusuf es-Seyyid, Muhammed er-Rifai eş-Şeyh), el-Kavâidu’l-Arabiyyeti’l-Müyessere, İstanbul.

İsmail Güler, Hüseyin Günday, Şener Şahin, Arapça Dilbilgisi (Nahiv Bilgisi), İstanbul.