Arhitektura u Americi 1920-1930

7/22/2019 Arhitektura u Americi 1920-1930

1/14

Amir Pai: Historija arhitektureArhitektura poslije 1850.godine (4)

65

ARHITEKTURA U AMERICI (1920-1930)

Do danas fascinacija neboderima u amerikim gradovima ostaje nesmanjena. Dominiraju linijomhorizonta, kao impozantni simboli gospodarske moi i socijalnog blagostanja. Trebalo je samo nekolikogodina na kraju 19.stoljea da se stvore osnovni uslovi za izgradnju nekoliko stotina metara visokihnebodera, i rjeavanja sloenih tehnikih i statikih problema, koji je novi tip izgradnje postavio predarhitekte i inenjere. Otpornost na vatru je bila posebna briga, zbog mogunosti pristupa tako velikimzgradama. Meutim estetska fasciniranost tim remek djelima arhitektonskog inenjeringa, ako nisu imalasvoju svrhu, sama sebe bi dokrajila. Ekonomski interes neizbjeno je vodio do sve viih zgrada, buduida je poveanje cijena zemljita u centrima na koje je bila usmjerena amerika ekonomska aktivnosttraio je iskoritavanja svakog kvadratnog metra zemljine parcele, a rijeenjem problema konstrukcijavisokih zgrada gigantske sume su poele da se ostvaruju na tritu nekretnina.

Ako je New York bio ila kucavica ekonomskog ivota, bio prvi u centar novog arhitektonskog pokreta,Chicago mu je poslije stranog poara (8. i 10. oktobra 1971.) postao velika konkurencija, sa neboderima,

koji su stvarali priu nad priom. Chicago je vidio stvaranje neobinih ranih nebodera kao to je bilaokrugla zakrivljena Marshall Field Werehouse, arhitekte Henry Hobson Richardson (1885-87) ili prvaskrada sa elinom konstrukcijom, Home Insurance Building arhitekteWilliam Le Baron Jenney (1883-85). Louis Sullivan, glavni predstavnik ikake kole(vidi vie na st. 8-11) i predvodnik amerike kulturenebodera,je dodao neke ukrasne dekoracije svojim zgradama, na prelazu stoljea poeo je formirati jedanod vodeih motiva moderne arhitekture u svojim visokim zgradama: strogo mreno ustrojstvo njihovihfasada.

Iako je bilo nezapamena inovacija imati toliko ljudi (koliko bi moglo naseliti manji ameriki grad),odjednom na jednom mjestu radei i prodajui u istoj zgradi, zaudo nije se u poetku razvilo dovoljnonovih arhitektonskih rjeenja, vjrevatno zato jer veina vodeih amerikih arhitekata nije obratilo panjuna rasprave o arhitektonskim reformama u Evropi, odbacujui ih kao intelektualne.

Razvoj arhitekture u SAD-u od 1900-1925. se nastavio, sa nekoliko iznimaka, po svom obrascu. Umjestoda se poveu sa modernistikim radom u Evropi, ameriki arhitekti urezuju nove prodajne prostore uhistorijski model i oblae svoje tehnoloki visoko napredne zgrade u historijske fasade koje nam se danasine u potpunosti neprikladne za svoje vrijeme. Iako je Louis Sullivan u Chicagu poeo prodor u novuarhitekturu nebodera, ostali ameriki arhitekti istogvremena su se druili sa Art-Noveauom, klasicizmom,romanikom i posebno gotikom. Na kraju rezultat ovoga je bio da mnoge amerike visoke zgrade nerazlikuju mnogo od svojih historijskih predaka, gotikih katedrala u Evropi, nebodera Srednjeg vijeka,koje su imale isti repertoar ornamentalnih ara oko prozora, uvijenih listova i krunita.

Dugo vremena najvee dostignue ovih eklektinih nebodera bila je Woolworthova zgrada, izgraena1913, koju je izgradio Cass Gilbert za ameriki trgovaki lanac. Sa 850 stopa (260 m) bila je 17 godinanajvia zgrada na svijetu. Toranj Woolworthove zgrade, ne samo da je dominirao nebom iznad grada, ve

je i mono predstavljao ogromno bogatstvo i ekonomsku mo koncerna koji je vodio a onda i bio vlasnikzgrade. U potroaki orijentisanom drutvu u Sjedinjenim Dravama, neboderi nisu bili samo znacitehnolokog i socijalnog napretka. Sluili su godinama nakon svoje izgradnje, kao statusni simboli ireklame, ponekad da budu uzor, kao to je sluaj sa Chryslerovom zgradom, sa dijelovima proizvoda kojise reklamira.


2/14


66

Konkurs Chicago Tribuna

Chicago Tribune je 1922. raspisao konkurs za novu zgradu novina u gradu. Zahtjevi nisu bili ba skromni;uslovi konkursa su zahtijevali da to bude najljepa zgrada na svijetu naravno to bi bio jo jedan neboder.

Iako iznenaujue, evropski arhitekti su pokazali interes za ueem. Prije, bili su sprijeeni graditi jakovisoke zgrade zbog starosti, esto i srednjovjekovne strukture evropskih gradova, ali poslije PrvogSvjetskog rata, enja za izgradnjom tornjeva se probudila. Mnogi predstavnici pokreta Nove gradnjevidjeli su ameriki konkurs kao priliku da upotrijebe formalni jezik evropskog modernizma na neboderu.Eliel Saarinen iz Finske, grupa koju su inili Walter Gropius, Adolf Meyer, Adolf Loos, Bruno i Max Tauti Hugo Haring, bili su napoznatiji evropski arhitekti koji su se prijavili svoje projekte za zgradu novina.Ipak, unato epohalnoj kvaliteti i doprinosu- o kojoj se poslije toga raspravljalo u mnogim arhitektonskimpublikacijama i sluei kao model mnogim arhitektima- amerikanci su se odluili za potpuno

konzervativan dizajn, za neboder inspirisan gotikom Raymonda Hooda i John Mead Howella, sa crteimadu nebodera, rugajui se razvoju evropske arhitekture, kako se inilo.

Ipak, predstavnik evropske arhitekture Eliel Saarinen je bio taj koji je nagraen drugom nagradom.Njegov nacrt bio je bez nabora, postiui vertikalni efekat kroz artikulaciju fasade, sa uglovima, zidanimkrajeva, zamisao koju je prije koristio Sullivan. Ovaj efekat je dodatno naglaen stratifikacijom oblikanebodera. Kroz suavanja stepenica u sve veim intervalima, Saarinen stvara efekat piramide. Zgrada sesuava idui prema vrhu, kulminirajui u tornju koji se ini da raste iz zgrade, dominirajui cijelimkompleksom.

Cass Gilbert. The Woolworth Building, New York, 1913. Godine (nakon izgradnje i 2000.godine)Frank Woolworth, osniva prodajnog lanca, dao je Gilbertu zadatak da projektuje simbol njegove moi. Gilbert je izabraoGotiki stil, sa lukovima, malim kulama,leteim podupiraima, koji su bile korieni u Francuslim katedralama Srednjegvijeka: historijski rijenik kao kamuflaa tehnike inovacije.


3/14


67

Konkursni radovi za zgradu Chicago Tribune:Bruno Taut, Johannes Duiker, Gropius-Meyer, Adolf Loos, i Mossdorf

Konkursni radovi za zgradu Chicago Tribune- u historicistikom stilu


4/14


68

Arhitektura Raymond Hood-a

U godinama koje su dolazile, Raymond Hood je postao neokrunjeni kralj amerikih nebodera. Uspektakularnoj zlatno-crnoj, 21 spratnoj Radiator Building (1924) jo jedanput je oslobodio gotike

fantazije. Ali neodreeni gotiki formalni jezik uinio je da zgrada izgleda kao neto to je prouzalo izslikarske mate, okrunjena jo jednom sa tornjem koji je liio na strukturu, sada je jasno postao joapstraktniji nego to je bio njegov dizajn zgrade Chicago Tribune-a.

Konkursni radovi za zgradu Chicago Tribune: Eliel Saarinen, Chicago Tribune, (drugoplasirani rad -lijevo) iprvoplasirani rad Raymond Hood & John Mead Howells

Saarninenova prijava za dizajn novinske zgrade Chicago Tribuna zavrila je na drugom mjestu, ali i pobjednik RaymondHood je smatrao da je najbolja. Saarinenova vjerodostojna koncepcija monumentalna ali ipak pokretna, izvrila je jakuticaj na kasniji razvoj arhitekture nebodera.

Raymond Hood

American Radiator Building, New York City, 1924


5/14


69

Viestranost Hoodovog arhitektonskog jezika moe se vidjeti u elinoj kosturnoj konstrukciji McGrawHill Building (1928-29). Odjednom, sav goticizam je nestao, i na njegovo mjesto doli su elementiposueni iz bogate srednjovjekovne arhitekture. Odsutnostbogate ornamentacije na fasadi, tii rormalnijezik, uslojio je pravolinijske oblike koji su se slagali sa konceptima modernistikih arhitekata, kao ihorizontalne rasklopne prozore koji su postali zatitni znak avantgardne athitekzure velikih gradova u

1920- im.

Sve ono zbog ega je Hoodova McGraw Hill Building bila jedini ameriki neboder koji je dobio ast dabude ukljuen u izlobu 1932. The International Style HenryRusell Hitchoka i Philipa Johnsona.Izraena u jasno izraenoj mrei, spratovi u zelenkastoj zgradi McGraw Hill bile su sloeni u nizovima.Jedini podesjetinik na Hoodovu nekadanju strast za bogatim dekorisanjem je toranj koji okrunjujezgradu, dajui joj monumentalni izgled.

U zgradi Daily Newsa u New York koju je Hood dizajnirao malo nakon toga (1930) promijenio je svojedizajnerske principe jo jednom. Umjesto nizova McGraw Hill zgrade, napravio je zgradu u strogovertikalom pravcu. Samo stepenovanje oblika, koje je ve Saarinen predloio u svom dizajnu za visokuzgradu Chicago Tribuna, dalo je malo ivosti sjajnoj fasadi nebodera.

Raymonrd Hoodsa Andr Fouillhoux. McGrawHill Building New York 1928Hood je koncentrisao sav uticaj ovog nebodera na horizontalne, klizne prozore, i glazirane prozorskedaske, to je odmah protumaeno kao veza sa evropskim Modernizmom. Ali simetrija i krivudavi oblikzgrade, je potpuno u tradiciji amerikih nebodera.


6/14


70

Stambene zgrade Schindlera i Neutre

Pri kraju 1920-ih Hood je reagovao na moderne pokrete u Evropi i ostavio svoj neogotiki formalni jezik.Do tada dva austijska emigranta, Rudolf Schindler i Richard Neutra, ve su stvorili polaznu takuModerniznu u Americi. Pod uticajem seoskih kua Franka Lloyda Wrighta, u ijem je studiju Schindlerradio neko vrijeme, nisu dovoljno zainteresovali u uli u ameriku domenu nebodera, ali startali su sa

privatnim kuama, gdje su razvili nove arhitektonske koncepte, kojisu se potovali, i odmakli su dalje odzgrada svojijh savremenika Le Corbusiera i Miesa Van der Roha.Rudolph Schindler bio pod velikim uticajem apstraktnog kubistikog formalnog jezika svog uitelja OttaWagnera.Sagradio je svoju kuu u Kaliforniji 1921. koja je takoe imala sobu za dvoje njegovih prijatelja- vjenanipar. Kao eksperiment u zajednikom ivotu, napravio je kako privatni tako i zajedniki dio za oboje. KaoRietveld u Scroderovoj kui u Utrechtu Schindler je u potpunosti nizove soba koje su bile tradicionalne zaraskone kue u 19. stoljeu, za razliku od toga njegov cilj je bio ispreplitanje interijera i eksterijera.Velika klizna vrata otvarala su se prema vrtu, pravei vezu izmeu prostora stanovnika i prirode koja senalazila oko njih. Unutranje dvorite sa svjeim zrakom preuzeo je ulogu dnevne sobe. Zgrade nalik nabungalove bile su neobini i sa materijaima koji su koriteni. Plafoni i okviri prozora bili su od tamnogdrveta, koji su u vezi sa jednostavnom unutranjom opremom kojuje takoe dizajnirao Scindler, stvarao je

utisak da je zgrada i prirodna i povezana sa zemljom. U svojoj oskudnoj trezvenosti i rezervisanimarmom, i mijeajui interijer i ekterijer, kua je bila svjedokom uticaja tradicionalne kulture kua uJapanu.Schindler je stalno eksperimentisao u svojim zgradama sa oblicima i materijalima, kao to se moe vidjetiu Lovell Beach House, koju je napravio za svog klijenta doktora Phillipa Lovella, kao vikendicu uz okean.

Sobe i okolina su uplovljavali jedno u drugo. Uei od svog uitelja Franka Lloyda Wrighta, RudolphSchindler i RichardNeutra su pretvorili san u stvarnost. Umjesto uobiajenih zidova, koristili su modernemetode konstrukcije, u sluaju kue koja je napravljena za doktora Philipa Lovella, pet osmougaonihstubova podupiralo je gornji sprat koji je gotovo cijeli bio od stakla. Sa svake take otvorenog, povezanogprostora, pruao se pogled nalik na san na Tihi okean.

Isti efekat je postigao Richard Neutra na brdima iznad Los Angelesa, sa jednom potpuno drugaijomkonstrukcijom. U Lovell Health House, svaki sprat lebdi na laganom elinom kosturu na elinimkablovima.

Neobini izgled kue podsjeao je na formalni jezik tehnikih zgrada, je jednostavno razigrana tatinaarhitekta. Schindler je sagradiomodernu vikendicu izmeu pet betonskih taka, podijeljenu na osamdijelova, koji su sluili za razliite namjene. Gornji sprat, koji je gotovo itav bio u staklu, imao je otvorenpogled iznad susjednih zgrada prema moru, i obzirom da je gornji sprat natkrovljavao donji, postojao jenatkriveni prostor ispred kue koji je mogao posluiti kao djeije igralite. Presudna prednost ovekonstrukcije, zbog koje je bila skuplja za izgradnju, bila je sigurnost u sluaju potresa. Kalifornija je jednood najugroenijih podruja na svijetu kada su u pitanju potresi, i u sluaju Lovell Beach House, koja jestajala na takama, lagani potres se desio u kojem su sve okolne kue bile sruene.

Za istog klijenta, Richard Neutra, koji je neko vrijeme radio u Schindlerovom uredu, sagradio je LovellHealth House. Ulaz u zgradu, iji je ulaz bio okrenut prema Beverly Hillsu, je preko gorenjg sprata.Prostor za ivljenje, sa izdanom upotrebom stakla, izgledao je kao zatvoreni prostor koji je bio smjeten uokvir napravljen od betonskih stupova, obojenih u svijetlo bijelu, i vertikalnim elinim kosturom.

Kasnije je ovo izraeno za samo 40 sati. Bliska veza kue sa prirodom koja je okruuje, odakle se prualaneodoljiva panorama sa prednje strane zgrade, takoe se odraavala i na unutranjost dotiui betonske


7/14


71

zidove, koji su sada sluili kao prozorski stubovi i krovovi terasa, ali takoe i stvarali prostornu vezu,nastavak linije zgrade.Neutrine fasade, na isti nain kao i Schindlerove, imali su kvalitete apstraktne skulpture, dizajn koji senastavljao u unutranjost kroz odjeljke prostora za ivljenje.

Dva Austrijanca, nisu samo intrpretirali rad svojih uitelja, oni su razvili svoj arhitektonski jezik, u isto

vrijeme otvarajui amerikoj arhitekturi savremena evropska dostignua.

Rudolph Schindler. Lovell Beach House Newport Beach. California, 1926.

Rudolph Schindler. Chase House, Hollywood, California, 1921-22


8/14


72

Richard Neutra, Lovell Health House, Beverley Hills, Los Angeles, 1929


9/14


73

ART DECO

Exposition internationale des arts decomtifs et industriels modernes" odrana je 1925. u Parizu. Bila je tomeunarodna izloba napretka u radu, pokrivajui razne savremena dostignua na podrujima dekorativneumjetnosti, dizajna i arhitekture.Izloba je okupila i prezentirala nove trendove i promjene u umjetnikom izgledu. Veliki uticaj koji je

parika izloba "arts decoratifs" imala na utjetnost u 1920. i ranim 1930. lako se moe objasniti u injenicida je njenim imenom nazvan novi stil: art deco.Od odjee do nakita, pribora za jelo i automobila, pa ak i slikarstva i arhitekture, geometrijski oblici artdecoa s polukrunim oblicima i zaobljenih uglova, mogli su se nai svugdje. Malo Kubizma, djeliekspresionizma, malo praktinosti Neues Bauena, i neto tehnike, mainske estetike - ovo je bio artdocoov uspjean recept za hvatanje koraka sa vremenom. Stil nije uvijek elegantan; uvijek postoji koliinanespretnosti, poevi od preferencije tekih materijala, kao to su elik, srebro, a posebno mesinga.U Amerivi kao i u Evropi art deco je brzo postao znak burnih dvadesetih, sa svojim elegantnim armomali i dekadencijom.Oglaavanje, koje se razvilo sa ekonomskim bumom 1920. bio je ispunjen sa aerodinaminim,svjetlucavim kromom decoa. Oglaavanje se probudilo u prosperitetnim klasama drutva, posebno ugradovima, sa stalnom enjom za novim proizvodima, koja je stimulisala potranju i rastuu proizvodnju

i prodaju.Ali odmah do bljetavog svijeta, bila je i Amerika siromatva. Siromatvo je bilo najvidljivije upredgraima koja su nastala kao nusproizvod brzog razvoja gradova, gdje su stotine hiljada useljenika icrnaca Amerike ivjeli u nadi za bolji ivot- estouzalud.

U Sjedinjenim Dravama, to je bila era zabrana, neasnog Al Caponea i mafije i rast filmske industrije uHollywoodu, koji je izazvala evropska kinematografija, pa su napravili nove zvijezde zvunog filmapolako zamijenjujui stare nijeme slike. Publika je voljela gledati Harolda Lloyda, koji istovremeno ikomino i tragino, visi s nebodera, prestravljen ali jo uvijek duhovit sa fasade nebodera od ije visinedobijete vrtoglavicu, sa ulicom ispod njega sa bijelim vrpcama i automobilima, potpuno nesvjesninjegovog stanja, nastavljaju svoju utrku kao igrake.

William Alen. Chrysler Building, NewYork 1930Bljetava igla zabodena u nebo New Yorka. Sa svojim elikom

prekrivenim teleskopski uskom takom, ini se da ChryslerBuilding raste sama iz sebe. Bila je najvia zgrada na svijetu kada

je podignuta, i danas ostaje najsimbolinija, reklama za nebodere,kao i za kompaniju koja ju je napravila. Tokovi i radijatori,maskote iz giganta auto industrije ukraavaju Art Deco fasaduzgrade visoke 319 m.


10/14


74

Bum, koji je nadahnuo masivnu potranju za automobilima i u svom ranom stadiju bio sinonim za HenryaForda, (iji je arhitekt bio Albert Khan), nastavio je svoj put sa automobilskom kompanijo m Waltera P.Chryslera. Zgrada Chrysler je trebala biti vizualni izraz oigledne neograniene moi automobilskogmagnata. Originalno, napravljen za drugog klijenta, 77 sprata visok neboder Williama Alena koji seizdizao 1000 stopa (319 m) prema nebu iznad New Yorka, ne samo da jedno vrijeme bio najvia zgrada nasvijetu; takoe je postao ikona art decoa i bio je reproduciran hiljadu puta.

Na koliko neracionalne i tehniki sloene stvari su bili spremni arhitekti da bi napravili najviu zgradu nasvijetu u New Yorku, ilustrirana je u prii o vrhu Chryslerovog tornja. U cilju da sprijei svoje suparnikeda osvoje njemu toliko eljeni naslov graditelja najvie zgrade na svijetu, Alen je napravio sedamspratova visok toranj, koji je namjeravao ugraditi na vrh zgrade iznutra. U iznenadnom udarcu koji jeostavio bez aduta konkurenciju, usidrio je kompletan toranj u samo nekoliko sati na vrh zgrade.

Zgrada Chryslera sa svojom najviom takom, je ustvari prekrasna teatralna kruna zgrade. Njegovipolukruni segmenti, smanjivanje veliina penjui se prema vrhu, kao teleskop, do take ubadanja neba,tako da se i danas ini da tei vie i vie u oblake. Trokutasti prozori u polukrunim segmentima dajudinaminu, zupastu kvalitetu, dramatinoj strukturi, koja moe biti dio filmskog seta kao to je vieno u

vizionarskom klasiku Fritza Langa Metropolis. Na vrhu svega ovoga je delikatno obojen vrh tornja, koji jeprekriven sa reflektirajuim, svjetlucavim elikom, i nudi neobian spektakl pod nonim osvjetljenjem.Kako bilo, zgrada Chryslera nije samo najvia konstrukcija na svijetu. Slui i kao divivska reklama zaautomobilsku kompaniju. Izvorne ratkape sa Chryslerovih automobila su koritene na fasadi, i velikemaskote imitiraju gotike vodorige na uglovima zgrade. Ali to daje pomalo dekadentnu eleganciju kojomzgrada Chryslera nastavlja zraiti uprkos promjenama mode to joj daje jedinstven arm.

Upravo ovaj arm mu osigurava vodeu ulogu meu mnogobrojnim neboderima u New Yorku, pa iakomu je Empire State Building preuzeo titulu najvie zgrade na svijetu nekoliko godina nakon njegoveizgradnje.

Zgrada je oborila sve shvatljive rekorde, a visina je bila jedan od njih, sa 381 m vie od 40 godina je bila

najvia zgrada na svijetu. Empire State Building, koja sigurno nije arhitektura od koje zastaje dah, postalaje sinonim ideje za neboder, to moe zahvaliti svom medijskom imidu. Iako je Empire State Buildingdominirao nebom nad New Yorkom, i dugo nakon to je izgubio titulu najvie zgrade na svijetu, zadraoje svoju poziciju zvijezde i turistike atrakcije, o mitu za koji je Hollywood odigrao vanu ulogu ukultivaciji i propagandi. Kakav film bi bio King Kong bez scena na vrhu tada najvie zgrade na svijetu? Idanas zgrada igra vanu ulogu u mnogim filmovima.Odmah poslije njene konstrukcije ekonomska kriza okonala je borbu za obaranjem rekorda u visini. Ljudisu odustali od zgrada koje su bile simboline vie nego praktine.

William Alen. Chrysler Building, NewYork 1930 : Ulazni hol i garaa


11/14


75

Sa svojim donekle minkerskim efektima, Empire State Building je bio zadnji trzaj amerikog raznolikogArt Nouveau. To je bio amar upuen rastuoj ekonomskoj krizi u Americi 1920-ih godina, napravititakvu zgradu koja e imati jak uticaj. U stvarnosti, bilo je jako teko nai ljude koji bi iznajmili urede jakodugo vremena i brzo je postala poznata poalica Empty State Building (Prazni State Building). ChryslerBuilding i Empire State Building bile su temeljne vizije amerikog sna predstavljene u kamenu, kao iMacGraw Building i Daily News Building. Raymond Hood se pokazao kao otvoren za formalni jezikevropske avan-garde. George Howe i William Lescaze su projektom nebodera za Philadelphia SavingFund Society (PSFS) 1931.godine pokuali da sjedine zahtjeve evropskog modernizma i amerikihnebodera. Uski prozori, daju zgradi ritam prateim elementima, ovo sve donosi cjelinu u zanimljivu

ravnoteu. Funkcionalnost, koja je bila vodei cilj PSFS zgrade, bila je jasno izraena u fasadi. Howe iLescaze koristili su vrste materijale, osim za sprat sa mehanizacijom, koja je napravila jasnu podjelumeu fasadnoj kompoziciji.

Shreve, Lamb & Harmon, Empire State Building, New York 1931Zgrada u urbanom kontekstu, i nou (u pozadini je Chrysler Building)

George Howe and William Lescaze

Philadelphia Savings Fund Society (PSFS) Philadelphia, Pennsylvania,1926-32


12/14


76

Ekononska depresija iNew deal

Kako je lomljiv bio teko steeni poslije ratni napredak 1920-ih, ne samo u Americi, bilo je jasno vienou svjetskoj ekonomskoj krizi. irom svijeta, 1920. su bile i ekonomski i socijalno bile ples na vulkanu,hod po ici iznad ambisa bez sigurnosne mree i sigurnosnog konopca.

Opasnost situacije je uhvaena na slikama Louisa W. Hina, koje dokumentiraju izgradnju Empire StateBuildinga. Okruen, elinim nosaima i kablovima, eljezom i kranovima, graevinski radnici izgledajukao da vise iznad grada, koji se rasteu ispod njih stotinama metara. inilo se da su ovjek i tehnologijanapravili izazivaki pakt: jedan krivi pokret, jedan pogrean korak i harmonija bi se u trenutku sruila ibacio sve u ambis. Upravo to se i dogodilo 24.09. 1929. kada je berza na Wall Streetu, finansijskomsreditu New Yorka doivjela krah i pretvorila milionere u prosjake u samo nekoliko trenutaka.

Uinci pada Wall Streeta osjetili su se svugdje u svijetu, i probudili nesigurnost krize, nezaposlenosti iinflacije, gdje su se poduzeli ogromni napori za borbu, da bi se poeli oporavljati. Ekonomska egzistencijaradnika i srednje klase bila je ugroena, vodila je do politike radikalizacije, protiv koje u mnogimzemljama nije bilo mogue nai odgovarajue kontra mjere. Kratak poslije ratni procvat vodio je udepresiju, ples na vulkanuzavrio je u jesen.

Razlog zbog kojih su graevinski poduhvati pravljenja Empire State Buildinga i posebno Rockfellerovogcentra bili poduzeti u sred ekonomske i politike krize, bila je injenica da su bili planirani i poeti prijecrnog petka, dana kada se saznalo za slom Wall Streeta, i temeljne promjene su bile napravljene ukonceptu radi njihovog zavretka. U sluaju Rockfellerovog centra, postojalo je takoe i saznanje dauprkos svemu ima finansijera- Johna D. Rockfellera- u pozadini, koji je imao veliki i solidan fondkapitala.

Planovi za Rockfellerov centar poeli su u kasnim 1920- im. Brojni arhitekti su na poetku bili angaovanina projektu, a jedan od njih je bio uspjeni Raymond Hood. Hood je bio odgovoran za stvarnu fokalnutaku ogromnog gradilita, 70 spratnu RCA zgradu. Sa pragovima sa strane, ona elegantno izranja izmeubrojnih niih zgrada koje je okruuju. Ovo je imalo razliite funkcije: Rockfellerov kompleks je bio

prethodnik modernih medijskih centara -grad u gradu- ukljuujui iRadio City Music Hall koji je mogaougostiti oko 6200 posjetilaca, i kino dvoranu za 3500 posjetilaca. Meutim dosta je vremena trebalo da secentar napravi, zavren je 1940. takoe slui i kao primjer da razjasni ozbiljne probleme sa kojima sejedan takav ozbiljan projekat susree u ekonomski tekim vremenima.

Reinhard and Hofmeister: Corbett Harrison andMacMurray: Hood and Fouilhoux, Rockefeller Center,

NewYork 1931- 40

Centar u urbanom kontekstu i shema podzemnih veza u centru


13/14


77

Ameriki milioner John D. Rockefeller bio je jedini ovjek koji se usudio u vrijeme svjetske ekonomskekrize, naruiti ovaj gigantski projekat kao to je bio ovaj kompleks od 15 zgrada, ukljuujui i neboder(jo sedam zgrada je dodato 1973.) ovaj centar, uz poslovni dio , nudi irok izbor umjetnikih dogaaja iusluga za iru publiku i tei poboljanju kvaliteta ivota u centru New York-a.

Pod vodstvom predsjednika Franklina D. Roosevelta SAD se poele borbu protiv svjetske ekonomskekrize 1933, koja je dovela do pada berze sa itavim katalogom nacionalnih mjera. Ovo su bile odluujueposljedice za ekonomiju, zajednicu i socijalnu cjelinu. Prevrat se krio u new dealu koji je predstavioRoosevelt. Srce ovog ekonomskog programa bio niz privrednih mjera namijenjenih borbi protiv

nezaposlenosti u industriji kao i agrikulturi, dok je u isto vrijeme usmjeren na beskunike i gradskapredgraa.

Gigantski program rada bio je namijenjen za konstrukciju kanalnog sistema, ulica, pozorita, parkova ivrtova, kola, sudnica, gradskih vijenica i bolnica. Obzirom da je bilo dovoljno radnika, materijala ifondova za potporu, a nije bilo vremenskih ogranienja, najjednostavnija tehnologija i metode suupotrijebljene. Vani tehniki projekti kao to je izgradnja sistema sa 32 brane koju su vodili arhitekti iininjeri Tennessee Valley Authority nisu samo napravili radna mjesta. Realizovani u naprednom i

Reinhard and Hofmeister: Corbett

Harrison and MacMurray: Hood andFouilhoux, Rockefeller Center.

NewYork 1931- 40


14/14


78

ambicioznom formalnom jeziku, izraavali su dinamini novi poetak i demonstrirali postepeni povrataknacionalnom samopouzdanju, poslije oka ekonomske krize.

Mjere ekonomskog unapreenja koje je poduzeo Roosevelt, u new dealu takoe su imale efekatpostavljanja temelja uspjenog uzleta Sjedinjenih Drava na poziciju vodee industrijske nacije poslijeDrugog Svjetskog rata. Za prestine zgrade u drugu ruku tradicionalne forme klasicizma su preferirane,

dajui poznatu sliku u ovim nesigurnim vremenima. Ali mnogi grandiozni projekti su ostalinerealizovani, kao na primjer Wright-ov projekat za Nationalnu kompaniju ivotnog osiguranja.

Frank Lloyd Wright: National Life Insurance Building, Design 1924-25.

Documents

Arhitektura u Americi 1920-1930