NASTANAK BANAKAPoceci nastanka banaka zaticu se jos u dalekoj proslosti. Tako se i prije oko 3000 godina u Srednjoj Aziji, Cipru i Babilonu pominje naziv tzv. crkvenog bankarstva. Naziv dolazi otuda sto su u to doba pojedini hramovi posudjivali novac uz zelenaske kamate, zatim vrsili usluge cuvanja depozita uz odredjenu naknadu i bavili se mjenjackim poslovima. Tragovi ovakvog bankarstva zaticu se i kod starih naroda kao sto su asirci, egipcani i grci.Kasnije na scenu istupaju privatni bankari, koji su potisnuli crkveno bankarstvo. U antickom svijetu oni nose naziv trapezita (trapeza-klupa), te se takodjer koriste zelenaskim kamatama uz osiguravanje hipotekom na imanje duznika.U Rimskom carstvu, bankarskim poslovima se bave tzv argentari i mjenjaci. Medjutim poslije propasti Rimaskog carstva dolazi do zastoja u razvoju bankarstva. Taj zastoj je uslovljen ucenjima koja su nastala pod uticajem Aristotela koji je osudjivao bankarstvo zbog zelenaskih kamata. Tada dolazi, uz pomoc crkve, do potpune zabrane naplacivanja kamate, odnosno onemogucuje se kreditiranje. Taj zastoj traje sve do nastanka krstaskih ratova (11–13 stoljeca).

HISTORIJSKI RAZVOJ BANKARSTVANakon zastoja u razvoju bankarstva, a uslijed stvarnih potreba dolazi do njegovog snaznog razvoja tokom srednjeg vijeka. U to vrijeme javljaju se u sjevernoj Italiji poznate bankarske kuce Banka Di Genova 1320. godine, a zatim u Sredozemlju Casa Di Sant Georgio 1401. godine i kasnije bankarske kuce Mletacke republike.Snazan podsticaj razvoju banaka i nastajanju novih bankarskih kuca u Zapadnoj Evropi dolazi do prebacivanja trgovine na Atlanski okean a u vezi sa otkrivanjem novih zemalja. Tako se osnivaju i velike emisione banke kao sto su Sverigen Riksbank – emisiona banka Svedske 1668. godine i Bank Of England – emisiona banka Engleske 1694. godine.Savremeno bankarstvo ima i svoje korijene u mjenjackom i zlatarskom poslovanju. Zapravo tadasnje zlatarske radnje su embrionalni zameci kasnijeg komercijalnog bankarstva. Na pocetku su vlasnici zlatarskih radnji izdavali priznanice sa naznakom finoce i tezine zlatnih predmeta pripremljenih na cuvanje, odnosno deponovanih u radnjama. Priznanice su se mogle upotrebljavati za izmirivanje obaveza njihovih vlasnika prema trecim licima.Naravno izdavanje priznanica za stvarno primljene depozite zanatska radnja je vrsila funkcije posredovanja i cuvanja. Medjutim na osnovu stecenog iskustva zlatar pocinje izdavati priznanice koje prelaze velicinu stvarnih dpozita, uz naplacivanje kamate za te usluge. U tom momentu pocinje proces nastajanja aktivnih bankarskih poslova kreditiranja u kojima se kreira dodatna kupvna snaga, a tu se ujedno i nalaze korijeni savremenog pojma banaka.

POJAM BANKEU ekonomskoj teoriji postoji vise definicija banke koje polaze od osnovnih karakteristika banke i poslova koje one obavljaju. Jedna od njih je:BANKA je finansijska organizacija koja se bavi uzimanjem i davanjem kredita i raznim posredovanjem u finansijskom poslovanju. Pored ovih osnovnih banke se bave i mnogim drugim poslovima. Sama rijec banka potjece od talijanske rijeci BANCO sto je oznacavalo »klupu na kojoj se u srednjem vijeku zamjenjivao novac«. Poslovanje banke odvija se na podrucju finsnsijskog poslovanja sa drzavom i drugim bankama, preduzecima i gradjanima.Kao i svaka druga privredna preduzeca banke obavljaju svoje poslovanje sa ciljem ostvarivanja profita. Osnovna dobit banke ostvaruje se prikupljajuci na razne nacine

1

novcana sredstva i dajuci kredite. U danasnjem vremenu poslovanja preduzeca banke predstavljaju centar bezgotovinskog placanja.Banku mogu osnovati fizicka i pravna lica na osnovu ugovora o osnivanju i poslovanju banke. Ugovor o osnivanju banke treba da sadrzi:-naziv i sjediste banke-vrstu i ciljeve banke-predmet poslovanja-iznos kapitala kojeg obezbjedjuje osnivac-obaveze i prava osnivaca-uslovi za prestanak rada banke-druge vazne odredbe za bankuOsnivac banke je duzan CB BiH podnijeti zahtjev za osnivanje banke. Na osnovu tog zahtjeva CB, ako su svi uslovi ispunjeni, daje dozvolu i donosi rijesenje za osnivanje banke. Skupstina banke kao najvisi organ upravlja bankom:-proglasava osnivanje bank-bira upravni i nadzorni odbor-imenu direktora-utvrdjuje strategiju razvoja banke-donosi akte koji su neophodni za pocetak rada bankeBanka u svom sastavu moze imati filijale, pslovne jedinice i predstavnisto.

VRSTE BANAKAPodjela banaka se moze izvrsiti sa raznih stanovista. Prema obuhvatnosti poslova kojima se banke bave se djele:-univerzalne-specijalneUniverzalne banke se bave sa vise vrsta poslova NPR primaju razne vrste depozita, a na sonovu njih odobravaju kredite.Specijalizovane bankse se bave samo sa jednom vrstom posla NPR emisijom novca, primanje depizita itd.Prema vlasnistvu kapitala banke mogu biti:-privatne-drzavne-mjesovitePrema nacinu na koji prikupljaju novcana sredstva banke mogu biti:-emisione-depozitne-hipotekarneEmisione banke se bave emisijom novca. Depozitne banke pribavljaju sredstva za poslovanje preko raznih depozita. Hipotekarne banke se bave davanjem kredita na bazi hipoteke.S obzirom rok na koji odobravaju krediti banke mogu biti:-kratkorocne-srednjorocne-dugorocnekratkorocne banke odobravaju kredite na rok do 1 godine, a srednjorocne od 1-5 godina, a dugorocne na period preko 5g.Medjutim treba napomenuti da u savremenim bankarskim sistemima posluje veliki broj banaka koje imaju razlicita poslovna opredjeljenja.Neke od ovih banaka su slijedece:-centralna banka-komercijalne banke ~ bave se kratkorocnim kreditiranjem privrede, a sredstva formira iz kratkoricnih depozita (novcane stednje svojih komitenata i drugih lica) i centralne banke. Kreditira onu proizvodnju i promet koji ce svojim pozitivnim rezultatima doprinijeti stabilnosti i razvoju privrede uopste-razvojne banke ~ specijalizirane za dugorocno kreditiranje privrede. Ove banke iz primljenih sredstava na duzi rok odobravaju dugorocne kredite i time neposredno uticu na poslovanje i razvoj privrede.-poslovne banke ~ banke sa velikim kapitalom koji im omogucuje ucestovanje i upravljanje u velikim poslovima, najcesce je vezano za industriju. Ucestuju u osnivanju i finansiranju izgradnje industrijskih preduzeca.-stedno-kreditne institucije ~ kao sto su stedionice, postanske stedionice i dr.

2

-konzorcijumi banaka ~ to je sporazum banaka o zajednickom finansiranju odredjenih vecih transakcija, veliki broj projekata i programa razvoja odredjenih oblasti.

CENTRALNA BANKACentralna (emisiona) banka predstavlja banku poslovnih banaka i ostalih finansijskih institucija. Radi se o neprofitnoj instituciji koja ima monopolski polozaj pri obavljanju svojih funkcija. Na samom pocetku razvoja centralnog bankarstva Centralne banke nisu postojale. Njihovu funkciju su obavljale sve druge banke. Medjutim zbog svoje vaznosti u emisiji novcanica i kovanju novca drzava vrsi selekciju banaka koje imaju pravno na taj posao tako da se postepeno dolazi do toga da tu funkciju ima samo jedna jedina banka u drzavi. To je kod nas Centralna banka BiH.Centralna banka je neprofitna institucija koja ima monopolski polozaj pri obavljanju svojih funkcija. Njen monopolski polozaj se ogleda u tome sto je ona jedina institucija koja ima zakonsko ovlastenje da izdaje papirni i kovani novac. Do II Svijetskog rata organizirane su kao dionicka drustva da bi nakon toga bile nacionalizovane potpale pod punu kontrolu drzave.Emitovani novac od strane CB je zakonsko sredstvo placanja u jednoj zemlji, zbog cega je njegovo izdavanje i povlacenje, koje se vrsi njenim kreditnim i drugim operacijama u odnosu na banke, regulisano zakonom. CB BiH osnovana je 20. 01. 1997. godine a pocela je sa radom 11. 08. 1997. godine. CB zauzima centralno mjesto u bankarskom sistemu nase zemlje a razlozi su slijedeci: - emisiona banka BiH (CB BiH) je od drzave ovlastena ustanova koja vrsi emisiju novacanica koje su oficijalni novac doticne zemlje; -CB BiH je organ koji je odgovoran za sprovodjenje monetarne politike u jednoj zemlji i ocuvanju stabilnosti novca; -CB BiH j kao institucija kreditni oslonac bankarskog sistema i regulator njegove likvidnosti a time i kreditne sposobnosti.Zavisno od stepena vezanosti CB za izvrsnu vlast, postoje dva tipa CB:-za potpuno vezani tip gdje je CB potpuno vezana za izvrsnu vlast gdje CB samooperatovno realizira donijete odluke o monetarnoj poitici. Ovaj tip CB je prisutan u zemljama u razvoju.-djelomicno vezani tip, to je tip sa relativno visokim stepenom institucionalne autonomije u odnosu na izvrsnu vlast, uz povecanu odgovornost. Ovaj tip je prisutan u SAD, Njemackoj i drugim zemljama.Imajuci u vidu hijerarhijsko mjesto CB u monetarno-kreditnom sistemu moze se govoriti o dva organizaciona modela. Prvi model postoji u naconalno-homogenim drzavama gdje se ona organizuje kao jedinstvena CB. Drugi model je karakteristican za drzave federalng i konfederalnog uredjenja i javlja se u vidu slozenog sistema CB. Primjer drugog modela je sistem federalnih rezervi u SAD sa 12 federalnih rezervnih banaka i Njemacka Bundest banka sa 11 regionalnih banaka.

FUNKCIJE CENTRALNE BANKECB BiH je specificna drzavna institucija koja se javlja kao banka banaka. Nabrajanjem njenih osnovnih funkcija i karakteristika CB BiH moze se napraviti njena distinkcija u odnosu na druge prave banke. CB je neprofitna institucija sto nije slucaj sa drugim vrstama banaka. Ona neuspostavlja direktne kreditne odnose sa nebankarskim sektorima osim sa drzavom. Zato se moze reci da ne postoje konkurentski odnosi izmedju CB BiH i drugih banaka.

3

OSNOVNE FUNKCIJE CB SU:-emisiona funkcija-drzanje i rukovanje deviznim rezervama-regulativna funkcija-kontrolna funkcija-interventna funkcija-regulisanje novcanog opticaja-organizacija platnog prometa-kreditiranje drugih banaka-regulisanje likvidnosti bankarskog sistema-briga o platnoj bilansi-osiguravanje likvidnosti u medjunarodnim placanjima-obavljanje raznovrsnih poslova za racun drzave-saradnja sa drugim bankama-saradnja sa medjunarodnim monetarnim institucijama

EMISIONA FUNKCIJA CB BiHCB BiH je nadlezna za vodjenje monetarne politike jedne zemlje, u cijoj je osnovi kvantificiranje i dinamiziranje ponude novca. Ona je u svim monetarnim sistemima u svijetu i dalje zadrzala ranije steceno monopolsko pravo da kreira primarni novac tj. vrsi emisiju novcanica i kovanja novca sa ciljem odrzavanja optimalne kolicine novca u opticaju.Emisiona funkcija CB BiH se ostvaruje preko pet osnovnih kanala:-monetizacijom ~ otkupom vrijednosnih papira od privrednih subjekata-kreditiranjem poslovnih banaka-kreditiranjem drzave ~ odnosno pozajmice drzave kod CB BiH-kreditiranje ostalih direktnih komitenata CB BiH-kupovinom i prodajom deviznih sredstava

REGULATIVNA FUNKCIJA CB BiHRegulativna funkcija CB BiH se odnosi na obezbjedjenje likvidnosti makrosistema, tekuceg finansiranja privrede i optimalizacije vanjsko-trgovinskih odnosa, sto se odrazava na vecu ili manju sigurnost nacionalne valute. Menadzment CB BiH mora racunati na pojavu monetarne multiplikacije njenih depozita i kredita, te posljedice koje ona ostavlja na kolicinu novca u opticaju. Dakle CB BiH mora sebi za cilj postaviti stabilnost nacionalne valute.

KONTROLNA FUNKCIJA CB BiHKontrola ili supervizorska funkcija CB BiH ima za cilj da apsorbuje ekonomske i finansijske viskove i da minimizira rizike po osnovu transfera finansijskih resursa. Preko ove funkcije CB BiH doprinosi:-skracivanju i prebrodjivanju recesije u privredi-umanjenju negativnih efekata inflacije, efikasnoj stabilizacionoj politici i podsticaju razvoja ekonomske politike.Postoje dva koncepta supervizorske funkcije CB:AGLOSAKSONSKI propisivanje i kontrola stope kapitala banakaEVROPSKI nadzor nad tekucim operacijama banaka i opsta zastita sigurnosti i zakonitosti poslovanja banaka

INTERVENTNA FUNKCIJA CB BiH

4

Interventna funkcija CB BiH je funkcija posljednjeg utocista banaka ili zajmodavca u u krajnjoj instanci. Radi se o obezbjedjenju likvidnosti makrosistema u uslovima rastuce privrede, preko snadbjevanja poslovnih banaka dodatnim kolicinama novca.U okviru ove funkcije CB BiH pokriva trenutni deficit novcanih sredstava u bankarskom sistemu s tim da se ne garantuje likvidnost svake pojedinacne banke. Ako CB BiH procijeni da nije u pitanju hronicna nelikvidnost bankarsko sistema, vec je rijec o kratkorocnom deficitu, ona ce da odobri kredite za likvidnost na period od 3 mjeseca.

KOMERCIJALNE BANKEOsnovna karakteristika depozitnih banaka,je da one mobilisu kratkorocne izvore,da bi ih plasirale na kratak rok.Prikupljaju kratkorocne depozite od svih transaktora iz svih privrednih oblasti,kao i od drzavnih organa i institucija,te stanovnistva koristeci ih prvenstveno za kratkorocno kreditiranje robnog prometa,zbog cega su poznatije kao komercijalne banke:Osim sto mobilisu depozite,po videnju komer.banke privlace i stedne i orocene depozite,sto im omogucava odobravanje i dugorocnih kredita privrede,kao i stambene kredite stanovnistva.U danasnje vrijeme postoji proces finansijske konglomeracije,ciji je cilj formiranje finansijskih konglomerata,sastavljenih od komercij.banaka,investic. banaka,osiguravajucih banaka,kompanija.Radi se o formiranju finan.supermarketa,kojih individualnim komitentima obezbjeduju da na jednom mjestu ostvare transakcijske racune,drze stedne i orocene depozite, koriste potrosacke kredite,hipotekarne kredite,prodaju i kupnju vredon.papire,kupuju police osiguranja itd. S obzirom investicionu aktivnost komerc.banka na trzistu kapitala postoje dvije suprotne koncepcije: AMERICKA KONCEPCIJA:koja od 1933g.insistira na strogoj podjeli komercijalnog i investic.bankarstva EVROPSKA KONCEPCIJA:zasniva se na univerzalnim bankama koje se bave depozitno-kreditnim i poslovima sa vrijedonosnim papirima.

INVESTICIONE BANKEZa razliku od komercijalnih banaka,invest.banke mobilisu sredstva najmanje na srednji rok,a najcesce na duzi rok,sto im omogucuje dugorocne plasmane.Invest.banke formiraju finans.potencijal na bazi emitovanja dugorocni papira,od vrijednosti,koji se koriste za dugorocne plasmane u poljoprivredu,indus. stambenu izgradnju i infrastrukturu.Najstarijiji organ.oblikinvest.banaka su hipotekarne banke koje svoje plasmane obezbjeduju hipotekom kojom se blokira pravo prodaje nekretnina,duznika do isteka kredita.U slucaju da duznik ne vrati kredit,invest.banka svoje potrazivanje namiruje prodajom blokiranih nekretnina. Banka moze se najbolje sagledati kroz analizu funkcija,koje cine:STRUCNOSAVJETODAVNA FUNKCIJA: odnosi se na davanje upustava i savjeta investitorima -emitentima vredonosnih papira od strane bankePOSREDICNO-DISTRIBUTIVNA FUNKCIJA: banka se na trzistu vredon.papira pojavljuje u svojstvu posrednika,brokera ili dilera,dok distribuciju vred.papira moze da vrsi posredno preko sopstvenih filijala.PREUZIMANJE RIZIKA EMISIJE: je funkcija kojom banka garantuje emitentu ukupnu cijenu emisije.Sustina je u tome da investiciona banka od preduzeca emitenta otkupljuje cjelokupnu emisiju vredon,papira po unaprijed ugovorenoj cijeni koja je niza od one po kojoj ce se prodavati definitivnim investitorima.

POSLOVNE BANKEPoslovne banke su nekada bile veoma rasprostranjen oblik

5

organiz.banaka,posebno u sistemu gdje nije postojao cisti oblik komercijalnih banaka.Kasnije se poslovne banke sve vise priblizavaju komercij.bankama,pa se njihov broj postepeno smanjuje. Finansijski potencijal poslovnih banaka se pretezno zasniva na sopstvenim finans.resursima (kapital i rezerve). Zato u aktivnostima ovih banaka dominiraju sopstveni poslovi,u osnivanju i prosirenju sopstvenih preduzeca,kao i ucesceu drugim preduzecima.Shodno ovom,posl.banke su vlasnici ili suvlasnici mnogih preduzeca,preko cijeg profita se uvecava sopstveni kapital poslovnih banaka. Financijski potencijal ovih banaka cesto promasuje apsorpcione sposobnosti domaceg trzista,zbog cega ove banke osnivaju brojne filijale .

UNIVERZALNE BANKEOsnovna karakteristika univerzalnih banaka je disperzija pasivnih i aktivnih bankarskih poslova. Historijski gledano,one su prvi organizovani oblik banaka. Univerzalne banke su financijske institucije koje mogu ponuditi citav niz finansijskih usluga kao sto su: -prodaja osiguranja, -garancija pri emisiji vredonosnih papira, -transakcija vredonosnim papirima u tude ime i za tudi novac akcije u drugim firmama(ukljucujuci i nefinansijske) -poslovi hipotekarnog bankarstva portofolio menadzment i upravljanje investicionim fondovima-osnivanje fin.holding kompanija Ovako definisane univ.banke postoje u zemljama EU i kanadi, dok japan i SAD zakonski nisu dopustili ovim bankama da vrse, transakcije sa vredonosnim papirima,da prodaju police osiguranja, U bankarstva u finan.sistemu svake zemlje moze se dokazati na vise raznih osnova.Medutim to ne iskljucuje potrebu posojanja specijaliz. banaka,koje su efikasnije u obavljanju nekih poslova,nego sto bi to bile univerzalne banke.

OSTALE VRSTE BANAKAPored predhodno odredenih vrsta banaka postoje jos neke banke koje grupiramo u posebne vrste pa tako imamo:-REGIONALNE BANKE-su one banke cija je djelatnost ogranicena na odredenu geografsku oblast.One mogu biti:regionalne banke u okviru jedne zemlje,medunarodne reg.banke zasnovane na ugovorima izmedu drzava u kojima djeluju -MEDUNARODNE BANKE-su banke koje u ugovorima sa pojedinim drzavama preciziraju obaveze u formiranju bancine glavnice i pravo na upravljanje.U ove banke spadaju: -medunarodna banka za obnovu i razvoj-medunarodni monetarni fond-medunarodna finansijska korporacija-evropska banka-SPECIJALIZIRANE GRANSKE BANKE-su one banke koje svoju bankarsku djelatnost ogranicavaju na rad samo definisane grane ili oblasti.Dosta su prisutne u svijetu posebno za oblasti poljopri.sumarstva industr.itd. -MONOBANKA-je banka koja je samo jedna u doticnoj zemlji a obavlja sve bankarske poslove pocev od emisionih do poslova komercijalnih i investicionih banaka,obicno su privremenog karaktera a javljaju se kao nuznost u rijesavanju odredenih aktualnih problema jedne zemlje-MULTINACIONALNE BANKE-su banke koje se formiraju s ciljem prevazilazenja normalno bankarstvo koje onemogucavaju obavljanje financijskih transakcija sirom svijeta.

6

Tako su MIDLAND AND INTERNATIONAL BANK u Londonu 1964g.osnovale korporaciju kao zajednicku banku u okviru britanskog komonvelta.Broj ovih banaka stalno se povecava u razvoju medjunarodnih finansijskih institucija.

NEBANKARSKE ORGANIZACIJEPored banaka kao nosioca financijskog sistema svake zemlje postoji i grupacija tzv. FINANCIJSKA INSTITUCIJA kao nebankarskih organizacija, koje ne ucestvuju u kreiranju novca. Tu spadaju one financijske institucije koje ne ispunjavaju bitne uslove koje zahtijeva profesionalno bankarstvo po osnovu posredovanja u prometu novcanih kredita. U nebankarske organizacije ubrajamo:-osiguravajuci zavodi-postanske stedionice-stedno-kreditne zadruge-stedne, odnosno djacke kase-fondovi za uzejamno finansiranje svojih clanova-investiciona drustva-poljoprivredne zadruge koje finansiraju kooperaciju i otkup poljoprivrednih proizvoda.Stedionice su manje novcane institucije koje primaju u selima i gradovima manje ustede na ukamacenje i cuvanje. Sredstva stednje se koriste za odobravanje kratkorocnih kredita gradjanima. Slobodna sredstva koja se ne koriste za davanje kredita gradjanima stedionica moze koristiti za davanje kredita preduzecu za potrebe stambeno-komunalne privrede. Stedionice mogu osnovati pravna lica i gradjani. Godine 1861. prvi put se osniva posebna vrsta stedionice koja za mobilizaciju novcanih sredstava koristi postanske saltere. Ovdje je rijec o tzv. POSTANSKOJ STEDIONICI koju osniva preduzece PTT prometa. Postanska stedionica osniva se donosenjem odluke o osnivanju postanskih stedionica. Prikupljena sredstva po odbitku propisanih rezervi likvidnosti, postanska stedionica koristi se prema srednjorocnom planu koji je donijela skupstina postanske stedionice.

PRINCIPI BANKARSKOG POSLOVANJAZbog specificnosti uloge i znacaja bankarstva u obezbjedjivanju likvidnosti tekuce reprodukcije odluka, usmjerivanju kapitala itd. U praksi svih banaka izgradjeni su opce prihvaceni trdicionalni principi bankarskog poslovanja. U ove principe ubrajamo:-princip sigurnosti-princip likvidnosti-princip profitabilnosti-princip efikasnosti ulaganja-princip poslovnosti i urednog poslovanja banke.Ovi principi su poznati i pod nazivom »zlatna pravila bankarskog poslovanja«. Ovo se pravilo prije svega odnosi na prva tri princiopa. Zlatno bankarsko pravilo finansiranja utemeljeno je jos 1854. od strane njemackog autora Hubnera s ciljem da sadrzi likvidnost banke. Njegovo pravilo glasi: »Kredit koji neka banka moze dati a da pritom na dodje u opasnost u pogledu ispunjavanja svojih obaveza, mora odgovarati kreditu koji banka uziva i to ne samo po iznosu nego i po kvalitetu«. Ne pridrzavanje navedenih principa od strane banke dovelo bi do poremecaja i do blokade novcanih tokova, ekonomske nestabilnosti, neefikasnosti investicionih ulaganja, gubljenja rejtinga banke itd.

7

PRINCIP SIGURNOSTI-banke podrazumjeva odredjeni stepen sigurnosti da ce njeni komitenti u odredjenom roku uredno izvrsiti svoje obaveze regulisane ugovorom s bankom. Konkretno radi se o tome da banka u svojoj kreditnoj politici mora voditi racuna da odobrava kredite samo onim komitentima i zajmotraziocima gdje koliko je moguce vise sigurni da ce kredit biti vracen u cjelosti i u ugovorenom roku. Ovaj princip je narocito vazan kod donosenja dugorocnih investicionih odluka o davanju kredita, obzirom da je rocnost ovih kredita duza u odnosu na kratkorocne kredite i gdje se radi o velikim iznosima pojedinacnih investicionih kredita. Sa duzim rokovima vracanja investicionih kredita povecava se kreditni rizik a time i potencijalni kreditni gubitak. U okviru principa sigurnosti banke primjenjuju odgovarajuce standardne procedure kreditne analize, ocjenu i ispitivanje kreditne sposobnosti boniteta poslovanja trazioca kredita. Kod dugorocni kredita dodatno se ispituje ekonomska efikasnost investicije.Princip sigurnosti obezbjedjuje garanciju vracanja kreditni plasmana po dogovorenim uslovima i u odredjeno vrijeme.Sto je banka sigurnija ona ima vise komitenata,a time i veci depozitni potencijal kojeg moze dalje plasirati.

PRICIP LIKVIDNOSTIJe osnovni i najznačajniji princip poslovanja svake banke.Zbog znacaja ovaj princip je u mnogim bankama i bankarskim sistemima direktno ili indirektno regulisan od strane monetarni vlasti, odnosno u okviru monetarne politike svake zemlje. Princip likvidnosti se ogleda u postivanju obaveza banke da u svako vrijeme i svakom svom povjeriocu ispuni njegov zahtjev, pri cemu je banka u poziciji duznika.Preciznije banka je duzna da u svakom roku plati ili izmiri svoje obaveze koje dospjevaju u tom momentu. Dakle, ovdje se podrazumjeva mogucnost i sposobnost banke da izmiri kako obaveze prema deponentima (podizanje uloga, podizanje s racuna i sl.) tako i obaveza komitentima kojima je odobrila kredit ali ga jos nije pustila u opticaj, radi se o dvostranom karakteru obaveza. Posto banka uglavnom posluje s prikupljenim tudjim sredstvima. Ko joj se namece velika odgovornost i preuzimanje obaveza da ce u roku i pod preuzetim uslovima vratiti tudja primljena novcana sredstva i to bez ikakvog drugog ulaganja. Princip likvidnosti pokazuje sposobnost banke da blagovremeno odgovori dospjelim obavezama prema osnivacu, deponantima, kreditorima i drugim korisnicima svojih usluga. Likvidnost se moze kvantitativno izraziti formulom:L=S/O L=likvidnost, S=sredstva, O=obaveze

8

PRINCIP RENTABILNOSTIPrincip rentabilnosti (profitabilnosti) podrazumjeva da banka ima motiv i cilj svog poslovanja u ostvarivanju sto veceg profita, dobiti, neto-dohodka. Profitabilnost banke podrazumjeva da banka vodi racuna o ostvarivanju sto je moguce vecih prihoda uz ostvarivanje sto je moguce vecih prihoda uz ostvarivanje sto je moguce manjih troskova poslovanja tj. da vodi racune i o ekonomicnosti zbog poslovanja. Banka nastoji da ostvari sto je moguce vecu dobit na razlici aktivnih i pasivnih kamata, tj. kamata na date kredite i kamata na pribavjena sredstva kreditnog potencijala, kao dobit na bazi nekamatnih plasmana, te dobit po osnovu vanbilansnih poslova (usluge platnog prometa,razne brokerske usluge). Kod principa profitabilnosti za banku je bitno pitanje pracenja njenih troskova.Ako se npr.prate troskovi aktive onda je uoceno da se porastom velicine bank. Aktive troskovi aktive po jednoj novcanoj jedinici smanjuju. To znaci da male banke sa malom aktivom imaju velike troskove po jedinici aktive u odnosu na velike banke sa velikom aktivom. To znaci da se troskovi aktive banke ponasaju u skladu sa zakonom ekonomije obima tj. fiksni troskovi banke se smanjuju sa povecanjem bankarske aktive po jednoj njenoj jedinici. Banka takodje mora voditi racuna o jeftinoci tj. ekonomicnosti pribavljenih novcani resursa kao izvora sredstava u svom financijskom i kreditnom potencijalu. Najnize troskove imaju depozitni izvori bankarskih sredstava.

ODNOS LIKVIDNOSTI, SIGURNOSTI I PROFITABILNOSTIIzmedju principa likvidnosti, sigurnosti i profitabilnosti postoje medjusobna zavisnost i odnosi. Savremene banke se sve vise orjentiraju na princip stabilnosti svog poslovanja u smislu zadrzavanja komitenata i privlacenja novih komitenata, pri cemu u odredjenim poslovima banka i svjesno gubi dio profita. Likvidnost i profitabilnost banke se u inverzno ili medjusobno reciprocno-funkcionalnom odnosu. Sto je veca likvidnost banke u smislu drzanja viska ne angaziranih likvidnih sredstava to je manja profitabilnost. Ako likvidnost banke posmatramo preko visine rezervnih likvidnosti (RL) tada se medjusobni inverzni odnosi izmedju likvidnosti banke (L) i njene profitabilnosti (F) moze prikazati slijedecim grafickim prikazim:

Sa grafikona vidimo da je za nivo rezerve likvidnosti RL 2 optimalna likvidnost banke jer se u tacki a sijeku linije likvidnosti (L i F).Povecanje rezervi likvidnosti banke sa RL 2 na RL 3 povecanje likvidnosti banke, ali ce smanjiti njenu profitabilnost. I obrnuto, smanjenje RL 2 na RL 1 odvesce do suprotnog efekta.Optimalnu kombinaciju stepena likvidnosti i stepena profitabilnosti banke mozemo posmatrati sa dva aspekta:1.) aspekta ocuvanja likvidnosti banke, a time i njene kreditne sposobnosti2.) aspekta prihoda i rashoda banke, naime nelikvidna banka ne moze obavljati kreditnu aktivnosti sto onda ugrozava i njenu profitabilnost preko izgubljenih prihoda.

9

PRINCIPI BANKARSKOG POSLOVANJAZbog specificnosti uloge i znacaja bankarstva u obezbjedjivanju likvidnosti tekuce reprodukcije odluka, usmjerivanju kapitala itd. U praksi svih banaka izgradjeni su opce prihvaceni trdicionalni principi bankarskog poslovanja. U ove principe ubrajamo:-princip sigurnosti-princip likvidnosti-princip profitabilnosti-princip efikasnosti ulaganja-princip poslovnosti i urednog poslovanja banke.Ovi principi su poznati i pod nazivom »zlatna pravila bankarskog poslovanja«. Ovo se pravilo prije svega odnosi na prva tri princiopa. Zlatno bankarsko pravilo finansiranja utemeljeno je jos 1854. od strane njemackog autora Hubnera s ciljem da sadrzi likvidnost banke. Njegovo pravilo glasi: »Kredit koji neka banka moze dati a da pritom na dodje u opasnost u pogledu ispunjavanja svojih obaveza, mora odgovarati kreditu koji banka uziva i to ne samo po iznosu nego i po kvalitetu«. Ne pridrzavanje navedenih principa od strane banke dovelo bi do poremecaja i do blokade novcanih tokova, ekonomske nestabilnosti, neefikasnosti investicionih ulaganja, gubljenja rejtinga banke itd.

PRINCIP SIGURNOSTI-banke podrazumjeva odredjeni stepen sigurnosti da ce njeni komitenti u odredjenom roku uredno izvrsiti svoje obaveze regulisane ugovorom s bankom. Konkretno radi se o tome da banka u svojoj kreditnoj politici mora voditi racuna da odobrava kredite samo onim komitentima i zajmotraziocima gdje koliko je moguce vise sigurni da ce kredit biti vracen u cjelosti i u ugovorenom roku. Ovaj princip je narocito vazan kod donosenja dugorocnih investicionih odluka o davanju kredita, obzirom da je rocnost ovih kredita duza u odnosu na kratkorocne kredite i gdje se radi o velikim iznosima pojedinacnih investicionih kredita. Sa duzim rokovima vracanja investicionih kredita povecava se kreditni rizik a time i potencijalni kreditni gubitak. U okviru principa sigurnosti banke primjenjuju odgovarajuce standardne procedure kreditne analize, ocjenu i ispitivanje kreditne sposobnosti boniteta poslovanja trazioca kredita. Kod dugorocni kredita dodatno se ispituje ekonomska efikasnost investicije.Princip sigurnosti obezbjedjuje garanciju vracanja kreditni plasmana po dogovorenim uslovima i u odredjeno vrijeme.Sto je banka sigurnija ona ima vise komitenata,a time i veci depozitni potencijal kojeg moze dalje plasirati.

PRICIP LIKVIDNOSTIJe osnovni i najznačajniji princip poslovanja svake banke.Zbog znacaja ovaj princip je u mnogim bankama i bankarskim sistemima direktno ili indirektno regulisan od strane monetarni vlasti, odnosno u okviru monetarne politike svake zemlje. Princip likvidnosti se ogleda u postivanju obaveza banke da u svako vrijeme i svakom svom povjeriocu ispuni njegov zahtjev, pri cemu je banka u poziciji duznika.Preciznije banka je duzna da u svakom roku plati ili izmiri svoje obaveze koje dospjevaju u tom momentu. Dakle, ovdje se podrazumjeva mogucnost i sposobnost banke da izmiri kako obaveze prema deponentima (podizanje uloga, podizanje s racuna i sl.) tako i obaveza komitentima kojima je odobrila kredit ali ga jos nije pustila u opticaj, radi se o dvostranom karakteru

10

obaveza. Posto banka uglavnom posluje s prikupljenim tudjim sredstvima. Ko joj se namece velika odgovornost i preuzimanje obaveza da ce u roku i pod preuzetim uslovima vratiti tudja primljena novcana sredstva i to bez ikakvog drugog ulaganja. Princip likvidnosti pokazuje sposobnost banke da blagovremeno odgovori dospjelim obavezama prema osnivacu, deponantima, kreditorima i drugim korisnicima svojih usluga. Likvidnost se moze kvantitativno izraziti formulom:L=S/O L=likvidnost, S=sredstva, O=obaveze

11

PRINCIP RENTABILNOSTIPrincip rentabilnosti (profitabilnosti) podrazumjeva da banka ima motiv i cilj svog poslovanja u ostvarivanju sto veceg profita, dobiti, neto-dohodka. Profitabilnost banke podrazumjeva da banka vodi racuna o ostvarivanju sto je moguce vecih prihoda uz ostvarivanje sto je moguce vecih prihoda uz ostvarivanje sto je moguce manjih troskova poslovanja tj. da vodi racune i o ekonomicnosti zbog poslovanja. Banka nastoji da ostvari sto je moguce vecu dobit na razlici aktivnih i pasivnih kamata, tj. kamata na date kredite i kamata na pribavjena sredstva kreditnog potencijala, kao dobit na bazi nekamatnih plasmana, te dobit po osnovu vanbilansnih poslova (usluge platnog prometa,razne brokerske usluge). Kod principa profitabilnosti za banku je bitno pitanje pracenja njenih troskova.Ako se npr.prate troskovi aktive onda je uoceno da se porastom velicine bank. Aktive troskovi aktive po jednoj novcanoj jedinici smanjuju. To znaci da male banke sa malom aktivom imaju velike troskove po jedinici aktive u odnosu na velike banke sa velikom aktivom. To znaci da se troskovi aktive banke ponasaju u skladu sa zakonom ekonomije obima tj. fiksni troskovi banke se smanjuju sa povecanjem bankarske aktive po jednoj njenoj jedinici. Banka takodje mora voditi racuna o jeftinoci tj. ekonomicnosti pribavljenih novcani resursa kao izvora sredstava u svom financijskom i kreditnom potencijalu. Najnize troskove imaju depozitni izvori bankarskih sredstava.

ODNOS LIKVIDNOSTI, SIGURNOSTI I PROFITABILNOSTIIzmedju principa likvidnosti, sigurnosti i profitabilnosti postoje medjusobna zavisnost i odnosi. Savremene banke se sve vise orjentiraju na princip stabilnosti svog poslovanja u smislu zadrzavanja komitenata i privlacenja novih komitenata, pri cemu u odredjenim poslovima banka i svjesno gubi dio profita. Likvidnost i profitabilnost banke se u inverzno ili medjusobno reciprocno-funkcionalnom odnosu. Sto je veca likvidnost banke u smislu drzanja viska ne angaziranih likvidnih sredstava to je manja profitabilnost. Ako likvidnost banke posmatramo preko visine rezervnih likvidnosti (RL) tada se medjusobni inverzni odnosi izmedju likvidnosti banke (L) i njene profitabilnosti (F) moze prikazati slijedecim grafickim prikazim:

Sa grafikona vidimo da je za nivo rezerve likvidnosti RL 2 optimalna likvidnost banke jer se u tacki a sijeku linije likvidnosti (L i F).

12

Povecanje rezervi likvidnosti banke sa RL 2 na RL 3 povecanje likvidnosti banke, ali ce smanjiti njenu profitabilnost. I obrnuto, smanjenje RL 2 na RL 1 odvesce do suprotnog efekta.Optimalnu kombinaciju stepena likvidnosti i stepena profitabilnosti banke mozemo posmatrati sa dva aspekta:1.) aspekta ocuvanja likvidnosti banke, a time i njene kreditne sposobnosti2.) aspekta prihoda i rashoda banke, naime nelikvidna banka ne moze obavljati kreditnu aktivnosti sto onda ugrozava i njenu profitabilnost preko izgubljenih prihod

Ostali principi poslovanja Pored principa likvidnosti sigurnosti i profitabilnosti postoji i princip poslovnosti I urednog poslovanja.Pri efikasnosti ponavljanja podrazumjeva da Banka ostvaruje planirane I optimalne efekte pri plasmanu sedative.Banka treba da novcana sredstva usmjerava u kreditne plasmane,privredi kako bi se postigli sto bolji rezultati po pitanju obima I strukture proiyvodnje uy ostvarenje visoke produktivnosti.Ovdjej se prije svega radi o dugorocnim kredinom plasmanima.Zbog toga je princip efikasnosti ulaganja narocito bitan sa nakroekonomskog aspekta.Princip poslovnosti u urednog poslovanja banke bazira se na 3 elementa:1)samostalnost I objektivnost donosenja odluka2)elemenata stalne cirkulacije novca3)elemenata poslovnog privredivanjaPrincip poslovanja podrazumjeva:-strucno racionalno ekonomicno poslovanje -pridrzavanje bankarskih unzansi(pravila) i dobrih poslovnih obicaja-tacno i ekspeditivno poslovanje-cuvanje moralnih i poslovnih interesa,pridrzavanje monetarne discipline isl.

Bankarski resursiPod bankarskim resursima se podrazumjevaju izvori ili potencijali na osnovu kojih banke formiraju svoje plasmane u vidu kreditnih plasmana,plasmane u vrijednosnim papirima,plasmana rezervi likvidnosti.Rast bankarskih resursa je vazan pokazatelj povecavanja financiske snage banke.Rast bankarskih resursa u relativnom iznosu dobivamo usporedivanjem stope rasta financiskih potencijala banke i nominalnog drustvenog proizvoda date zemlje.Glanu ulogu u bankarskim resursima imaju depozitni resursi,dok se ostali resursi smatraju manje znacajni.U sagledavanju strukture bankarskih resursa bitni elmenti su :-struktura depozitni u odnosu na nedepozitne izvore-struktur kratkorocni u odnosu na dugorocne izvore-struktura kreditni u odnosu na nekreditne izvore Na formiranje bankarskih resursa utjecu tri drupe faktora:

13

1.makrofinanciski uvjeti formiranja akumulacije i stednje ogleda se tome sto slaba makroakomulativnost i niske stope makrostednje negativno utjecu na rast bankarskih resursa.2.institucionalne i strukturne komponente financiskog sistema jedne zemlje pri cemu je bitna pozicija bankarskih sektora u odnosu na nebankarske sektore3.mikrofinanciski sektori vezani za pojedinacnu banku gdje se prije svega misli na lokaciju banke,profil poslovanja i sl.Najpoznatiji nacin i metode formiranja bankarskih resursa su sljedeci:-putem funkcije platnog prometa kupovini i prodaji vrijednosnih papira,obraun obracun i placanje poreza.-putem konverzije depozita po videnju raznih vrsta likvidnih nekamatosnih vrijednosn papira.-putem kreditnih izvora tj. zaduzivanjem -povecanjem kapitala banke sto ce doprinijeti dodatnom prilivu i povecanju depozitnih izvora bankarskih resursa.

Bankarski depozitiPredstavljaju glavni izvor financiskih sredstava u pasivi svake banke.Svi bankarski depoziti se mogu klasificirati prema sljedecim kriterijima:-prema kriterju porijekla-prema kriteriju imovinsko pravnog statusa vlasnika depozita-prema kriteriju rocnosti-prema kriteriju namjenePrema kriteriju porijekla depoziti mogu biti stvarni realni ili primarni depoziti nastaju uplatom gotovog novca na racun banke,prenosom sa nekog drugog depozita,prenosom iz druge banke.-izvedeni,imaginarni ili sekundarni depoziti nastaju kreativnom funkcijom banke,tj njenom sekundarnom emisijom novca,a na bazi predhodno odobrenog kredita.Po kriteriju imovinsko pravnog statusa vlasnika depozita,depoziti se dijele po sektorskom aspektu po:-depoziti privrede(poslovni depoziti)-depoziti stanovnistva(stedni depoziti)-drzavni depozitiPrema kriteriju rocnosti depozita banke se dijeli na:-depoziti po videnju,kratkorocni depoziti,monetarni depoziti-stedni depoziti,oroceni depoziti,dugorocni depoziti,ili nemonetarni depozitiPrema kriteriju namjene bankarske depozite dijelimo na:-depoziti sa posebnom namjenom

14

-depoziti bez namjene

Depoziti po videnjuDepoziti po videnju nose ovaj naziv zbog lakoce i brzine unovcivosti tj pretvaranja u gotov novac a nazic transakcion depoziti nose zbog funkcije prometnog i plateznog sredstva.Zovu se jos i monetarni depoziti jer su osnova za kreiranjem novcane mase i fenomena kreditne-depozitne mikro i makro multiplikacije(umnozavanja)Depoziti se nalaze na transakciskim racunima ekonomski subjekata i gradana kao sto su Z-R,cekovni racuni,tekuci racuni i sl.Razlozi drzanja depozita u bankama po vidjenju od banaka su u fakktoru opreza i faktora.Kod depozita po videnju uocen je trend njihovog sredivanja u strukturi depozitnih potencijala banke.Osnovni razlozi ovog sanjenja su:-cesce vodjenje restriktivne monetarne politike vecine zemalja sto je dovelo do obaranja kamatnih stopa na ove depozite.-nastanak i stalno unaprijedjenje upravljanja gotovinomm tkz kes menadzment -konkurentska aktivnost nebankarskih financiskiih institucijaGlavne determinante obima depozita po videnju su:-velicina monetarnog multiplikatora govori koliko ces se povecati ukupna kolicina novca u odnosu na jedinicu primarne emisije novca kod centralne banke.m=M/B gdje je m-multiplikator,M-novcana masa B-primarni novac kod CB-velicina depozitno kreditnog multiplikatora -kolicina gotovog novca utice u na obim depozita po videnju-skolonost drzanja gotovine od strane nebankarskih transaktora.

Oroceni i stedni depozitiSpadaju u kategoriju nemonetarnih depozita.Oroceni depoziti se razlikuju od stedni po tome sto oroceni imaju tocno utvrdene rokove dospijeca,dok stedni depoziti nemaju rokove dospijeca.Relativno ucesc ovih depozita u ukupnom depozitnom potencijalu banke se povecava sa tkz financiskim sazrijevanjem svake ekonomije.Orocni depoziti imaju sljedecu naplativost:-po isteku odredenog vremenskog perioda ne kraceg od 7dana-na odredeni dan koji ne moze biti 7dana ranije od dana polaganja depozita-po isteku otkaznog roka koji ne mora biti kraci od 7 danaDakle,oroceni depoziti su imobilisanan novcana sredstva vlasnika depozita kojima oni mogu raspolagati nakon isteka vremenskog perioda na koji je depozit orocen.Stedni

15

depoziti se mogu definisati kao depoziti kod kojih banka ima pravo uvodenja roka povlacenja.Ovo znaci da su stedni depoziti plativi po videnju iako banka ima diskreciono pravilo da ih tretira kao depozite s otkaznim rokom ili cak kao orocene depozite.Oroceni stedni depoziti nose vecu kamatnu stopu u odnosu na depozite po videnju.To je z bog zrtve likvidnosti koju podnosi vlsnik ovih depozita i navedenu zrtvu pripada ga nagrada izrazena kroz kamatu.Zahvaljujuci ovim depozitima banka banka odobrava dugorocne kredite koji joj donose vecu aktivnu kamatu nego kratkorocni krediti.Bitna razlika medu depozitim je i u stopi obaveznih rezervi.Stopa obavezne ezerve se na orocene i stedne depozite je znatno manja u odnosu na stopu obavezne rezerve na depozite po videnju.

Pojam i struktura kapitala bankeKapital banke se moze definisati u kvalitativnom smislu kao razlika izmedu aktive i obaveza u bilansu stanja jedne banke.Sa ovog aspekta imamo dva slucaja:a)ako je aktiva banke veca od obaveza tada kapital banke pozitivan tj banka je solventnab)ako je aktiva banke manja od obaveza tada je kapital banke negativan tj banka ima gubitak i nad njom se poduzima podstupak sanacije ili likvidcije.Bilansno posmatrano kapital bane ima prividno pasivnu poziciju i ne u kljucuje se i neukljucuje se u kreditni potencijal banke. Pozitivni ili negativni kapital sa aspekta bilanse stanja banka moze se ovako prikazati:1.velicina aktive bankeje nepromjenjiva ali su obaveze banke promjennjive 2.velicina aktive se smanjila ili povecala a obaveze banke su ostale nepromjenjeneNeadektivnost kapitala se eksplicitno otkriva tek nakon sto banka ostvari gubitak, kada kapital banke nije dovoljan da pokrije nastali gubitak ili u slucaju kada se banka likvidira i kada ulagaci sredstva u banki ostanu bez svojih sredstavaOsnovni pokazatelji visine kapitala su:-odnos kapitala i ukupne aktive-odnos kapitala i rizicne aktive-odnos kapitala i depozita banke

Funkcije kapitala bankeU bankarskoj teoriji se najcesce spominju tri osnovne funkcije kapitala,uz rijetko spomenutu funkciju porasta povjerenja u banu koja je izvedena iz zastitne funkcije i regulativne funkcije kapitala Osnovne funkcije su sljedece -zastita deponenata banke je funkcija koja se sastoji od osiguranja depozita banke,ukoliko dode do iznenadnog i masovnog povlacenja depozita banke.

16

Ova funkcija je znacajna iz razloga sto najveci dio financiskog potencijala cine depoziti.Sustina zastite financiskog kapitala banke je u obezbjedenju solvenstnosti banke u njenim kriznim momentima tj. Ova funkcija osigurava da ce u slucaju gasenja banke svi deponenti dobiti svoja ulozena sredstva. Apsorbovanje neocekivanih i nestandardnih gubitaka banke u funkciji zastite od neocekivanih gubitaka putem apsorbovanja ovih gubitaka ima znacaj u smislu prevazilazenja tekucih kriznih situacija tako da je ovo tkz pozarna funkcija kapitala.Banka moze i drugim mehanizmima da minimizira neocekivane gubitke, ukoliko se oni u potpunosti ne mogu izbjeciRegulatorna funkcija kapitala.sastoji se u ogranicavanju rasta rasta aktive u depozita kod svake konkretne banke. Ovdje se polazi od predpostavke da je za sve banke propisana minimalna stopa kapitala u odnosu na ukupnu aktivu ili odnosu na ukupne depozite. Ovakav organizaciski sistem ogranicava ekspanziju tako ukupne aktive tako i depozirnog potencijala banke, koji mogu dalje da rastu jedino u proporciji sa porastom kapitala.To ukazuje na cinjenicu da banka ukoliko zeli da poveca svoju aktivu mora da poveca i kapital i depozite

Rizici u bankarskom polovanjuRizici su svojestveni bankarstvu i stalno su prisutnii manje ili vise u bankarskom poslovanju. Osnovni rizici u bankarskom poslovanjuu su sljedeci:-kreditni rizik-rizik likvidnosti-kamatni rizik-valutni rizik-rizik tkz uslovljenih obaveza(davanje garancije)Rizik uslovnih obaveza polazi iz vanbilansnog poslovanja banke.u pitanju su dvije vrste uslovnih obaveza:-obaveze po osnovu grancija koje je bana dala-obaveze po osnovu financiskih fjucersa i opcija,te kamatnih i valutnih svopovaFJUCERS-je sporazu izmedu dva poslovna partnera da kupe tj prodaju odredeni vrijednosni papir npr obaveznicu unaprijedtacno utvrdenog datuma po kursu ili cijeni na dan zakljucenja sporazumaOPCIJE-su termitski ugovori u kojem jedan od partnera pravo iz ugovora moze da ostvari na finan.trzistu svakog dana u okviru rokova iz ugvora.SVOP POSLOVI-su poslovi trzista kapitala,npr zamjena valute

Kreditni rizik i rizik likvidnostiKreditni sistm banke se sastoji u tome sto uvjek postoji mogucnost da duznici banke po kreditima banke koje ima banka plasira ne vrate kredit u potpunosti ili djelomicno.

17

Zbog toga dolazi do kreditnog gubitka. Cinjenica je da kreditni rizik uvjek postoji, ali je zadatak banke da ga minimizira i svede na granicu prihvatljivosti. Kod upravljanja kreditnim rizikom bankarski menadzment ima tri mogucnosti:-minimiziranje kreditnog rizika putem selekcijekreditnih zahtjeva-primjenjivanjem tkz limitnog sistema visine rezerve i kapitala-diverzifikacija kreditnih plasmana aktive cime se smanjuje kreditni rizik.Rizik likvidnosti banke je najbitniji rizik u poslovanju banaka. Ovaj rizik nastaje po osnovu odliva depozita, izostanaka ocekivanog priliva sredstva po osnovu aktiviranja uslovnih obaveza.Medutim, osnovni uzrok nastanka rizika likvidnosti banke je rocna trasformacija sred. banke.Dolzi do prelijevanja kratkorocnih izvora sredstva banke u njene dugorocne kreditne plasmane.Zbog ove asimetrije u formiranju i plasiranju bankarskih plasmana proizilazi da banke ustvari sa liskvidnim sredstvima finasiraju ne likvidne kreditne plasmane sto dovodi do rizik likvidnosti.Svaka banka mora utvrditi mogucu gornju granicu rocne transformcije sredstava tj granicu prelijevanja kratkorocni sredstava u dugorocne plasmane.Obrnuti oblik rocne transfomacije je veoma rijedak u praksi i ne predstvalja opasnost za banku.

Kamatni valutni rizikKamatni rizik je veoma vazan uz rucno transformaciju sredstava kada se zbog produzivanja rocnosti sredstava u odnosu na sredstva pojavljuju troskovni pritisak na banku usljed porasta kamatnih stopa.Kamtni rizik se javlja i ako dode do skracivanja roka plasmana u odnosu na rocnost plasmana.Ako se ocekuje povecanje kamatnih stopa banka ce teziti povecanju kamatne aktive u odnosu na kamatnu pasivu i obrnuto.U nastojanju da apsorbuje kamatni rizik banke su uvele kredite sa promjenjivom (flaktuiranjem) kamatnom stopom. Ovim kreditima kamatn rizik se prenosi na zajmoprimaoca tj duznikk po kreditima. Kamatni ririk se reducira i uz pomoc vanbilansih operacija, kao sto su fjucersi, opcije i sl.

Valutni rizikValutni rizik bankke nastaje usred promjene intervalutnih (deviznih) kurseva, pri cemu je aktiva i pasiva visevalutno struktuirana.U savremenom banarstvu ovaj rizik je porastao iz razloga sto su banke danas sve vise ukljucene u devizne transakcije i sto se odrzava na devizne pozicije u bilansu banke.

18

U eko razvijenim zemljama ove ascilacije su manje pa je i valutni rizik nizak kod je u ekonomsko slabijim zemljama ovaj rizik znacajniji,prevenstvenoo zbog plabije domace valute. Valutni rizik banka moze izbjeci putem tkz svop operacija.

19