PANITIKAN: Kahulugan, Kahalagahan, mga Uri at Kasaysayan Literatura 1

mischelledmariano

Kahulugan ng Panitikan

Sa kahulugang pangwika, ang salitang panitikan ay nagmula sa salitang titik na ginamitan ng paglalaping pang- at -an, at siyang katapat ng “literatura” sa Kastila at “literature” sa Ingles.

pang + titik + an = pangtitikan panitikan

Ang panitikan ay talaan ng buhay. (Arrogante, 1991) Ang panitikan ay lakas na nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. (Salazar)

o Uncle Tom’s Cabin (Harriet Beecher Stowe)o Social Contract (Jean Jacques Rousseau)o Noli Me Tangere at El Filibusterismo (Jose Rizal)

Ang panitikan ay pagpapahayag ng mga damdamin ng tao sa iba’t ibang bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa pamahalaan, sa lipunan at sa kaugnayan ng kaluluwa sa Dakilang Lumikha. (Azarias)

Salamin ng kultura ang panitikan, nakalarawan dito ang kahapon, ngayon at maging ang bukas ng isang bansa. (Rubin)

Kahalagahan ng Pag-aaral ng Panitikan ng Pilipinas

1. Makikilala ang sarili bilang Pilipino, ang yaman at talinong taglay ng lahing pinagmulan, ang kadakilaan at karangalan ng sariling tradisyon at kultura.

2. Mapapahalagahan ang kadakilaan ng ating kasaysayan, ang pagpapakasakit ng ating mga ninuno upang tamasain ang kalayaan na pinakikinabangan sa kasalukuyan.

3. Mababatid ang pagkakatulad at pagkakaiba-iba ng katangian ng mga literatura ng iba-ibang rehiyon at matutunang ipagmalaki ang ating pagka-Pilipino.

4. Mailalapit ang damdamin ng mga Pilipino sa isa’t isa, bagama’t mula sa iba’t ibang rehiyon na may magkakaibang kaisipan, paniniwala at pananampalataya.

5. Mapapangalagaan ang ating yamang pampanitikan na isa sa ating pinakamahalagang yamang panlipi.

6. Malilinang ang pagmamalasakit sa sariling kultura.

Uri ng Literatura

a. Batay sa Paraan ng Pagsasalin

mischelledmariano

1

1. Pasalindila – naisalin sa ibang henerasyon sa pamamagitan ng bibig ng tao dahil hindi pa natutunan ang pagsulat (epiko, awiting- bayan, alamat, kasabihan, salawikain, bugtong at palaisipan)

2. Pasalinsulat – paraan ng pagsasalin ng literatura magmula nang matutunan ng tao ang sistema ng pagsulat, ito ay higit na mahalaga dahil higit na naiingatan.

3. Pasalintroniko – paglilipat sa pamamagitan ng mga kagamitang elektroniko.

b. Batay sa Anyo

1. Tuluyan o Prosa – nasusulat sa karaniwang takbo ng pangungusap at sa patalatang paraan.

2. Patula – nasusulat sa taludturan at saknungan (maaaring may sukat at tugma o malayang taludturan na nangangahulugang walang sukat at tugma).

3. Patanghal – isinasadula sa entablado, sa bahay o sa bakuran kahit na sa daan o saanman. Maaaring patula o patuluyan. Hindi nagiging ganap hanggang hindi ipinalalabas o isinasagawa sa tanghalan o dulaan. Salitaan ang pagkakasatitik- maaaring tatatluhin, dadalawahin o iisahing yugto na ang bawat yugto ay binubuo ng tagpo.

Mga Akdang Tuluyan o Prosa

1. Nobela – mahabang salaysayin ng mga kawing- kawing na pangyayari na naganap sa mahabang saklaw ng panahon, kinasasangkutan ng maraming tauhan at nahahati sa mga kabanata.

Uri Batay sa Pagbibigay- Diin sa Sangkap:a) Nobela ng Pangyayari –Luksang Tagumpay ni Teofilo Sauco.b) Nobela ng Tauhan –Nena at Neneng ni Valenciano H. Peῆa.c) Nobela ng Romansa –Salawahang Pag-ibig ni Lope K. Santos.d) Nobela ng Pagbabago –Noli Me Tangere at El Filibusterismo.e) Nobela ng Kasaysayan –Paghihimagsik ng Masa ni Teodoro Agoncillo.

2. Maikling Kwento – salaysay ng isang mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ng isa o ilang tauhan at may isang kakintalan o impresyon.

Uri Batay sa Binibigyang- Diin:a) Pangkatauhan –Kwento ni Mabuti ni Genoveva Edroza Matuteb) Makabanghay –Bahay na Bato ni B. L. Rosales.c) Pangkapaligiran –Yumayapos ang Takipsilim ni Genoveva Matute.d) Pangkatutubong- Kulay – paligid, kaanyuang panlabas at kakanyahang pampook

ng isang lugar o komunidad tulad ng Suyuan sa Tubigan ni Macario Pineda.e) Pangkaisipan –Ang Pag-uwi ni Genoveva Matute.

mischelledmariano

2

f) Sikolohikal – paraan ng pag-iisip ng pangunahing tauhan tulad ng Dugo at Utak ni Cornelio Reyes.

3. Dula – upang itanghal sa entablado o tanghalan, nahahati sa yugto ngunit mayroon ding iisahing yugto.

Uri Batay sa Paksa:a) Komedya – katawa-tawa tulad ng Ang Piso ni Anita ni Julian Cruz Balmaceda.b) Trahedya – kalungkutan ng pangunahing tauhan at karaniwang nagtatapos sa

kamatayan tulad ng Lakambini ni Patricio Mariano.c) Melodrama – kalungkutan at paghihirap ng mga tauhan ngunit nagwawakas sa

kanilang tagumpay tulad ng Minda Mora ni Severino Reyes.d) Parsa – katawa-tawang dula tungkol sa walang kabuluhang bagay o pangyayari

dahil ang pangunahing layunin lamang nito ay magpasaya e) Saynete – paksa ng dulang ito ang paglalahad ng kaugalian ng isang lahi, sa

kanyang pamumuhay, pangingibig at iba pa.

4. Alamat – pinagmulan ng mga bagay- bagay, karaniwang hubad sa katotohanan.5. Pabula – may layuning pukawin ang isipan ng mga bata sa mga aral na makahuhubog sa

kanilang kilos at pag-uugali.6. Parabula – kwentong hinango sa Banal na Kasalutan, nag- iiwan ng aral gaya ng

Parabula ng Alibughang Anak.7. Anekdota – maikling salaysaying may layuning umaliw o magbigay- aral sa mga

mambabasa gaya ng Ang Gamugamo at ang Munting Ilawan.8. Sanaysay – pagpapahayag ng kuru- kuro o opinyon hinggil sa suliranin o paksa.

a) Pormal – hindi karaniwan ang paksa kaya kailangan ng pagsasaliksik o pag-aaral.b) Impormal – karaniwan ang paksa kaya hindi kailangan ng pagsasaliksik o pag-

aaral.9. Talambuhay – kasaysayan ng buhay ng isang tao.

a) Talambuhay na Pansarilib) Talambuhay na Paiba

10. Balita – pang-araw- araw na pangyayari sa lipunan.11. Talumpati – pagpapahayag na binibigkas sa harap ng mga tagapakinig.

Mga Akdang Patula

1. Tulang Pasalaysay – kwento ng mga pangyayari at nasusulat nang patula, may sukat at tugma; nasusuri ayon sa paksa, pangyayari at tauhan.

a) Epiko – tulang nagsasalaysay hinggil sa kabayanihan, katapangan at pakikipagsapalaran ng isang pangunahing tauhan sa gitna ng mga pangyayaring hindi kapani-paniwala; dalawa sa pinakakilalang halimbawa ay ang Biag ni Lam-ang (Iloko) at Indarapatra at Sulayman (Muslim).

mischelledmariano

3

b) Awit at Korido – kinapapalooban ito ng romansa o pag-iibigan, pakikipagsapalaran, kabayanihan at kataksilan at mga pantakas sa karahasan ng katotohanan; mayroong paggamit ng mahika, kababalaghan at kapangyarihang supernatural

Awit – may taludtod na lalabindalawahing pantig tulad ng Florante at Laura ni Francisco Baltazar at Buhay ni Segismundo ni E. Julian de Tandiana

Korido – may taludtod na wawaluhing pantig tulad ng Ibong Adarna ni Jose dela Cruz

2. Tulang Pandamdamin o Liriko – tulang tumatalakay sa marubdob na damdamin ng may-akda o ng ibang tao.

a) Awiting-bayan – maiikling tulang binibigkas nang may himig, pinapaksa ang pag-ibig, kawalang-pag-asa o pamimighati, pangamba, kaligayahan, pag-asa at kalungkutan gaya ng Chit Chirit Chit, Leron Leron Sinta at Bahay Kubo.

b) Soneto – may labing- apat na taludtod hinggil sa damdamin at kaisipan at naghahatid ng aral gaya ng Soneto ng Buhay ni Fernando Monleon.

c) Elehiya – nagpapahayag ng panimdim dahil sa pagyao ng isang minamahal gaya ng Awit sa Isang Bangkay ni Bienvenido Ramos.

d) Dalit – tulang inaawit bilang pagpuri sa Diyos o sa Mahal na Birhen gaya ng Dalit kay Maria.

e) Pastoral – naglalarawan ng paraan ng pamumuhay sa kabukiran gaya ng Bayani ng Bukid ni Al Q. Perez.

f) Oda – paghanga o pagpuri sa isang bagay gaya ng Ode to the Nightingale.

3. Tulang Padula o Dramatiko – tulang isinasadula sa tanghalan gaya ng La India Elegante y El Negrito Amante ni Francisco Baltazar.

4. Tulang Patnigan – mga laro o paligsahang patula na noon ay karaniwang isinasagawa sa bakuran ng mga namatayan

a) Karagatan – ito’y batay sa alamat ng singsing ng isang prinsesa na inihulog sa dagat upang mapangasawa niya ang kasintahang mahirap.

b) Duplo – isang paligsahan sa husay ng pagtula at pangangatwiran na siyang pumalit sa karagatan.

c) Balagtasan – ito’y isang pagtatalo sa paraang patula na nahango sa duplo at karagatan, ang salitang “Balagtasan” ay hinango mula sa pangalang “Balagtas” na si Francisco Balagtas na siyang “Ama ng Panulaan.”

Impluwensiya ng Literatura

- mga akda sa iba’t ibang panig ng mundo na naghatid ng malaking impluwensiya sa kultura, tradisyon, paniniwala, pamumuhay at kabihasnan ng tao.

mischelledmariano

4

a) Banal na Kasulatan o Bibliya – pinakabatayan ng pananampalatayang Kristiyano sa buong daigdig (Palestina at Gresya).

b) Koran – ang pinakabibliya ng mga Muslim (Arabia).c) Iliad at Odyssey ni Homer – kinatutuhan ng mga mitolohiya at alamat (Gresya).d) Mahabharata – tumatalakay sa kasaysayan ng pananampalataya (Indiya).e) Canterbury Tales ni Geoffrey Chaucer – naglalarawan sa pananampalataya at

pag-uugali ng mga Ingles noong unang panahon. f) Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe – nagbukas sa mga mata ng

Amerikano sa kaapihan ng mga lahing itim at naging simula ng paglaganap ng demokrasya sa buong daigdig.

g) Divina Comedia ni Dante Alighieri– nagpapahayag ng moralidad, pananampalataya at pag-uugali (Italya).

h) El Cid Compeador – naglalarawan sa katangiang panlipi at kasaysayan ng mga Kastila (Espanya).

i) Isang Libo at Isang Gabi – naglalarawan ng pamahalaan, kabuhayan at lipunan ng mga Arabo at Persyano (Arabya at Persya).

j) Aklat ng mga Araw ni Confucius – naging batayan ng mga pananampalataya ng mga Intsik (Tsina).

k) Aklat ng mga Patay – naglalarawan ng mga kulto ni Osiris at tumatalakay sa mitolohiya at teolohiya ng Ehipto.

l) Awit ni Rolando – kinapapalooban ng Doce Pares at Roncesvalles ng Pransya, isinasalaysay dito ang gintong panahon ng Kristyanismo sa Pransya.

Pahapyaw na Kasaysayan ng Panitikan ng Pilipinas

Bago Dumating ang mga Kastila

Nakarating sa kapuluan ang mga Negrito (ita o baluga) mga 25,000 taon na ang nakararaan, sila ay walang taglay na kabihasnan bagama’t sanay sa paggamit ng busog at pana sa paghahanap ng pagkain.

Ang mga Indonesyo naman ay nandayuhan sa Pilipinas mga 8,000 taon na ang nakalipas. Ang unang pangkat ay mapuputi at balingkinitan ang katawan. Ang ikalawang pangkat ay maiitim, makakapal ang labi at pangahan. Sila ay mayroong pamahalaan at may dalang alamat, epiko, mga pamahiin at mga bulong.

Sumunod ang mga Intsik na lahing Hakka na tinawag ding manggugusi dahil nilalagay nila sa gusi ang bangkay ng kanilang mahal sa buhay at ibinabaon sa kanilang looban.

Sa pagitan ng 200 BC at 100 AD, dumating ang unang pangkat ng mga Malay na ninuno ng mga Igorot at Bontok sa Hilagang Luzon, ang ikalawang pangkat naman ay ninuno ng mga Bisaya, Bikolano, Kapampangan, Panggalatok at Ilokano. Sila ang may dala ng Alibata.

mischelledmariano

5

Dumating naman ang mga Bumbay noong ika-12 at ika-13 dantaon na may dlaang epiko, awiting-bayan at mga tula.

Sa pagitan ng 890 at 1200 AD, nandayuhan ang mga mangangalakal at misyonerong Arabe na nagdala ng pananampalatayang Muslim.

Ang Pilipinas ay kabilang sa mga bansang nasakop ng imperyong Majapahit kaya’t tayo’y nakapagpalitan ng kultura sa kanila sa pamamagitan ng kalakalan.

Sa pagbagsak ng Majaphit, napasailalim naman tayo sa imperyo ng Malacca, imperyo ng mga Muslim na lumaganap sa Luzon at Mindanao.

Pagdating ng mga Mananakop

Ang pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas ay nagsimula noong unang magtayo ng bayan si Miguel Lopez de Legazpi noong 1565.

Ang pangunahing layunin nila’y maipalaganap ang relihiyong Katolika Apostolika Romana ngunit sa likuran nito ay ang pagpapayaman at pagpapalakas ng kanilang kapangyarihan.

Sa loob ng 333 taong pananakop nila, lumaganap ang paksang pangrelihiyon na makikita sa mga tulang liriko, awit, korido, pasyon, duplo, karagatan, komedya, senakulo atpb.

Bunga ng pagmamalupit ng mga Kastila, umusbong ang mga akdang humuhiling sa pagbabago na pinangunahan ng mga “propagandista” at sinundan ng mga akdang humihimok ng tahasang paghihimagsik na pinasimulan noong Agosto 26, 1896 sa Pugad Lawin.

Sa panahon ng mga Amerikano, dumami ang mga limbag na panitikan dahil nagkaroon ng kalayaan sa pamamahayag at pananampalataya.

Nagkaroon din ng kalayaan sa pagtatatag ng mga samahang pampanitikan. Naging Malaya rin sa paksa tulad ng pulitika, kalikasan, kahirapan, pakikibaka atpb.

Sa pananakop naman ng mga Hapon noong 1941-1945, bunga ng digmaan nabalam ang pag-unlad ng ating panitikan. Pinatigil ang pagsulat sa wikang Ingles kaya’t sumigla ang mga manunulat sa Tagalog. Ipinaloob sa maraming akda ang pagmamahal sa bayan.

mischelledmariano

6