Bedrijfsopvolging en bedrijfsovername

9 7 8 9 4 9 1 4 6 3 0 2 0

Iedere zelfstandige ondernemer wordt vroeg of laat geconfronteerd met misschien één van

de grootste uitdagingen in het leven: de moeilijke vraag naar de toekomst van het bedrijf of

praktijk. Als zaakvoerder of eigenaar staat u op dat moment voor een aantal cruciale keuzes:

de zaak of praktijk overlaten binnen de familie, binnen de eigen werkomgeving, verkopen

aan een ‘buitenstaander’ of zelfs gewoon stopzetten. Ongeacht uw motieven is het van groot

belang dat u als zelfstandige ondernemer tijdig begint te plannen zodat u al uw beslissingen

weldoordacht kan nemen.

Bij opvolging of overname gaat het immers om een zeer ingrijpend en vooral complex proces:

zowel voor het bedrijf als voor de overnemer én de overdrager.

Dit handboek, op maat uitgewerkt voor overnemers en overlaters, is de gids in het inge-

wikkeld financiële, fiscale, juridische, administratieve en bedrijfseconomische kluwen

van een bedrijfsoverdracht.

Vooruitziende zelfstandigen, bedrijfsleiders of beoefenaars van een vrij beroep die zich

met kennis van zaken willen voorbereiden op de opvolging, overname en stopzetting

van hun zaak of praktijk, vinden in deze uitgave een heleboel tips, tal van professionele

aanbevelingen, verschillende concrete cijfervoorbeelden en bedrijfstoepassingen.

Kortom, een niet te missen handboek voor elke ondernemer die nu of binnenkort met

bedrijfsoverdracht te maken heeft!

ISBN 978-94-91463-02-0

www.uitgeverijminerva.be

Een uitgave van: In samenwerking met:

OVERNAMECOACH FINANCIËLE TOEKOMST-PLANNING

successie-planning OVERDRACHT

ZAAK

BEDrIjfsopvolging En BEDrIjfsovername

aanbevolen door

Handboek voor Zelfstandigen, bedrijfsleiders en vrije beroepers

bedrijfso

pvolg

ing

en bed

rijfsov

erna

me

Bedrijfsopvolging en Bedrijfsovername

INTEGRAAL vzw

Book-BEDRIJFSOPVOLGING 2012.indb 1 28/03/12 09:56


Handboek voor Zelfstandigen, Bedrijfsleiders en Vrije Beroepen

Mark Gommers, Redacteur

Dit boek is opgesteld met een duidelijke informatieve opdracht. De redactie streeft naar betrouw-baarheid van de gepubliceerde informatie. De uitgever noch de auteur kan aansprakelijk gesteld worden voor foutieve of onvolledige gegevens.

Voor de samenstelling van dit handboek konden we rekenen op de medewerking en be-geleiding van de nationale studiediensten van: - UNIZO, Unie van Zelfstandige Ondernemers (www.unizo.be) - ADMB, Dienstengroep voor Zelfstandigen en Werkgevers (www.admb.be)- KBC, Bank & Verzekering (www.kbc.be)- IAB, Instituut van de Accountants en de Belastingconsulenten (www.iec-iab.be)- AMS, Antwerp Management School (www.antwerpmanagementschool.be)

Deze publicatie kon tot stand komen dankzij de speciale ondersteuning van het Agentschap Ondernemen en Vlaanderen in Actie.

Een uitgave van:

© Integraal vzwSpastraat 8, 1000 BrusselTel. 02 238 04 71 – Fax: 02 238 04 [email protected] www.integraalvzw.be

© Uitgeverij MinervaRavensteingalerij 28, 1000 BrusselTel: 02/274 06 94 – Fax: 02/274 06 [email protected]

Coverontwerp: www.frisco-ontwerpbureau.be ISBN: 978-94-91463-02-0Depot: D/2012/12.823/2Nur: 780

Verantwoordelijke uitgever: Marc Gommers, Spastraat 8, 1000 Brussel© april 2012

Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook verveelvoudigd en/of overgenomen wor-den door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook tenzij met uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.



Handboek voor Zelfstandigen, Bedrijfsleiders en Vrije Beroepen

Mark Gommers, Redacteur

INTEGRAAL vzw



I N H O U D 5

INHOUD

VOOrwOOrD 13

Deel 1 15StappeNplaN BeDrIjfSOVerDracHt: waNNeer eN HOe er aaN BegINNeN? 15Inleiding 15Bedrijfsoverdracht is vooral emotie 17De 10 geboden voor de opvolging in het familiebedrijf 181. Bedrijfsoverdracht is een proces in verschillende stappen 20 Een bedrijfsoverdracht voorbereiden kan u planmatig aanpakken. 202. Waarom is het belangrijk tijdig de bedrijfsoverdracht voor te bereiden? 223. Wanneer begint u met de voorbereiding van de

bedrijfsoverdracht? 244. Hoe het proces aanvatten? 26 4.1. Oriënteren – er in uw hoofd klaar voor zijn 26 4.2. Informeer u over de verschillende aspecten en overdrachtsscenario’s 29 4.3. Voorbereiden: maak een overdrachtsplan 32 4.4. Uitvoeren: Implementeer het overdrachtsplan 35 4.5. Na de overdracht 365. Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 38

Deel 2 39OpVOlgINg, OVerName eN StOpZettINg VaN Het BeDrIjf Of praktIjk 39Inleiding 40

LUIk I 41EcONOMIscHE, FINANcIELE, sOcIALE, ADMINIsTRATIEVE EN MILIEU AsPEcTEN 411. Economisch en Financieel 42 1.1. Waardebepaling van de onderneming 42 1.1.1. Waarde en prijs 42 1.1.2. Waarderingsmethodes 43 1.1.2.1. De opbrengstwaarde 43 1.1.2.2. De substantiële waarde en de goodwill 44 1.1.2.3. Besluit 46 1.2. Financiering/steunmaatregelen 47


6 B E D R I j F s O P V O L G I N G E N B E D R I j F s O V E R N A M E

2. Sociaal 48 2.1. Sociaal statuut 48 2.1.1. Het sociaal statuut van de overnemer 49 2.1.2. De rechten en plichten van de overlater 50 2.2. Overname en personeel 51 2.2.1. Toepassingsgebied cao nr. 32bis 52 2.2.1.1. Overgang van een onderneming 52 2.2.1.2. Werkgevers en werknemers 53 2.2.2. Overname van de arbeidsovereenkomsten 54 2.2.3. Ontslagverbod 55 2.2.4. Behoud van de arbeidsvoorwaarden 56 2.2.4.1. Individuele arbeidsovereenkomst 56 2.2.4.2. Collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) 57 2.2.4.3. Arbeidsreglement 58 2.2.5. Aanvullende sociale verzekeringstelsels 58 2.2.6. Informatieverplichting 59 2.2.7. Steunmaatregelen 59 2.3. Sluiting en personeel 60 2.3.1. Beëindiging arbeidsovereenkomst 60 2.3.1.1. Een geldige opzegging 60 2.3.1.2. Opzeggingstermijn 61 2.3.2. Sluiting ondernemingen en collectief ontslag 62 2.3.2.1. Collectief ontslag 62 2.3.2.1.1. Inlichting- en raadplegingsprocedure 62 2.3.2.1.2. Vergoeding wegens collectief ontslag 65 2.3.2.2. Sluiting van een onderneming 67 2.3.2.3. Samenloop collectief ontslag en sluiting van een

onderneming 703. Vestigingswetgeving 71 3.1. Kennis van het bedrijfsbeheer 71 3.2. Kennis van de beroepsbekwaamheid 74 3.3. Vertrek van de persoon die de kennis bewijst in een vennootschap 75 3.4. Overlijden van een ondernemer 75 3.5. Overdracht van een onderneming 76 3.6. De rol van de ondernemingsloketten in relatie met de

Kruispuntbank van Ondernemingen 764. Milieu 77 4.1. Overname van de milieuvergunning(en) 77 4.2. De stedenbouwkundige vergunning (bouwvergunning) 78 4.3. Socio-economische vergunning 79 4.4. Zonevreemdheid? 79 4.5. Verplichtingen in het kader van het bodemdecreet 80 4.5.1. Bepalingen van toepassing op alle overdrachten 80 4.5.2. Overdracht van ‘risicogronden’ 81 4.5.3. Overdracht van aandelen 82 4.6. Milieudoorlichting van de onderneming 82


I N H O U D 7

LUIk II 84DE HANDELszAAk 845. Handelszaak - Juridisch 84 5.1. Begrip en juridische componenten handelszaak 84 5.2. Verkoop van de handelszaak 85 5.2.1. Eigendomsoverdracht 85 5.2.2. Geschreven overeenkomst 86 5.2.3. Inhoud contract 88 5.2.4. Huwelijksvermogensrecht 90 5.3. Handelsreglementering 92 5.3.1 Uitverkoop 92 5.3.2. Klantenkaarten 94 5.4. Het onroerend goed waarin de handelszaak wordt uitgebaat 95 5.4.1. Het onroerend goed is eigendom van de overlater 95 5.4.1.1. De eigendom van het onroerend goed wordt

overgedragen aan de opvolger in de handelszaak 95 5.4.1.2. De eigendom van het onroerend goed wordt niet

overgedragen aan de opvolger in de handelszaak 98 5.4.2. Het onroerend goed is geen eigendom van de overlater 102 5.4.2.1. De overdracht van huur is niet contractueel verboden 102 5.4.2.2. De overdracht van huur is contractueel verboden 103 5.4.2.3. Gevolgen van de overdracht van huur 1056. Handelszaak - Fiscaal 105 6.1. Verkoop van de handelszaak 106 6.1.1. Directe belastingen 106 6.1.1.1. Stopzettingsmeerwaarden 106 6.1.1.2. Normaal fiscaal regime 109 6.1.1.3. Vrijstellingsregime 111 6.1.1.4. Winsten behaald na de volledige en definitieve

stopzetting van de bedrijfsactiviteit 113 6.1.1.5. Bijzondere aandachtspunten 115 6.1.2. Indirecte belastingen 116 6.1.2.1. De overdrager is BTW-belastingplichtige zonder

recht op aftrek 117 6.1.2.2. De overdrager is wel een BTW-belastingplichtige 118 6.1.2.3. Bijzondere problemen 119 6.2. De schenking van de handelszaak 120 6.2.1. Directe belastingen 120 6.2.2. Indirecte belastingen 120 6.2.2.1. BTW 121 6.2.2.2. Schenkingsrechten 121 6.3. De overdracht bij overlijden 121 6.3.1. Directe belastingen 121 6.3.2. Indirecte belastingen 122 6.3.2.1. BTW 122 6.3.2.2. Successierechten 122



LUIk III 123DE VENNOOTscHAP 1237. Vennootschap - Juridisch 123 7.1. Overdracht van aandelen 124 7.1.1. Overdracht van aandelen in een BVBA 124 7.1.1.1. Algemeen 124 7.1.1.2. Formaliteiten 126 7.1.1.3. Prijsbepaling van de aandelen 126 7.1.2. Overdracht van aandelen in een NV 127 7.1.2.1. Algemeen 127 7.1.2.2. Beperkingen aan de overdracht 127 7.1.3. Aandelen zonder stemrecht 130 7.2. Garanties voor het behoud van de leiding over de vennootschap 133 7.2.1. BVBA 133 7.2.2. NV 134 7.3. Verkoop van aandelen 135 7.3.1. Zuivere verkoop 135 7.3.2. Verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik 136 7.3.3. Verkoop met kwijtschelding van betaling en

verkoop gevolgd door handgift van gelden 137 7.3.3.1. Verkoop gevolgd door handgift van gelden 137 7.3.3.2. Verkoop met kwijtschelding van betaling 137 7.3.4. Opstellen van een contract 138 7.3.4.1. Geschreven contract 138 7.3.4.2. Vrijwaring 138 7.3.4.3. Juist omschrijven 139 7.3.4.4. Niet-concurrentiebeding 139 7.3.4.5. Bijzondere modaliteiten 1398. Vennootschap - Economisch 140 8.1. Financiering 140 8.1.1. Probleemstelling 140 8.1.2. Technieken 141 8.1.2.1. Het akkoord tussen aandeelhouders 141 8.1.2.2. De holding 142 8.1.2.3. Aandelen zonder stemrecht 143 8.1.2.4. Splitsing 143 8.1.2.5. De bedrijfsleidersverzekering 145 8.1.2.6. Management Buy Out (MBO) 1459. Vennootschap - Fiscaal 146 9.1. Verkoop van de aandelen 147 9.1.1. Directe belastingen 147 9.1.1.1 Verkoop van aandelen die niet kadert in het normaal beheer van een privévermogen 147 9.1.1.2. Verkoop van een belangrijke deelneming aan een

buitenlandse vennootschap 148


I N H O U D 9

9.1.2. Indirecte belastingen 149 9.1.2.1. BTW 149 9.1.2.2. Registratierechten 149 9.2. Schenking van de aandelen 149 9.2.1. De directe belastingen 149 9.2.2. Indirecte belastingen 150 9.2.2.1. De aandelen zijn op naam 150 9.2.2.2. De aandelen zijn aan toonder 150 9.3. Overdracht bij overlijden 151 9.3.1. Directe belastingen 151 9.3.2. Indirecte belastingen 151 9.3.3. Bijzondere problemen 151 9.3.3.1. De holdingmaatschappij 151 9.3.3.2. Patrimoniumvennootschap – exploitatievennootschap 152 9.3.4. De (ver)koop van de activa van de vennootschap 15310. OvernameMarkt.be: aandacht voor Overnemen èn Overlaten 154 10.1. Achtergrond 154 10.2. Concept & Doelstelling 154 10.2.1. Wie kan mij helpen bij het overlaten of overnemen

van een bedrijf of handelszaak? 155 10.2.2. Hoe ga je tewerk op de site van OvernameMarkt.be? 156 10.3. Gebruiksvoorwaarden 158

Deel 3 159erfrecHt eN VlaamS SUcceSSIerecHt 1591. Huwelijksvermogensrecht 159 1.1. Wettelijk stelsel 160 1.2. Andere huwelijksvermogensstelsels 161 1.3. Contractuele wijzigingen van het huwelijksvermogensstelsel 1622. De wettelijke erfopvolging 164 2.1. Wie erft en in welke volgorde? 165 2.2. Het erfrecht van de langstlevende echtgeno(o)t(e) 166 2.2.1. Waaruit bestaat de nalatenschap? 167 2.2.2. Wat erft de langstlevende echtgeno(o)t(e) als er kinderen

mee-erven? 168 2.2.3. Wat erft de langstlevende echtgeno(o)t(e) samen met

broers en zusters van de overledene? 168 2.2.4. Wat erft de langstlevende echtgeno(o)t(e) als de ouders

mee-erven? 168 2.3. Volle eigendom = blote eigendom + vruchtgebruik 168 2.3.1. Concrete voorbeelden 169



3. Voorbehouden en beschikbaar deel 170 3.1. Reservataire erfgenamen 170 3.2. Praktijksituaties 171 3.3. De inkorting 172 3.4. De reserve van de echtgeno(o)t(e) bij huwelijksmoeilijkheden 173 3.5. De langstlevende echtgeno(o)t(e) uit een tweede huwelijk 174 3.6. Mogelijkheden om goederen te verdelen tijdens het leven 1744. HET TESTAMENT 175 4.1. Vorm van het testament 175 4.2. Herroepbaar 177 4.3. Het codicil 177 4.4. Legaten 177 4.4.1. Drie soorten legaten 1785. SCHENKINGEN 178 5.1. Vorm van schenking 179 5.1.1. Principe: schenking bij notariële akte 179 5.1.2. Handgift 179 5.1.3. Bankgift 180 5.2. Het schenkingsrecht 181 5.2.1. Registratieformaliteit 181 5.2.2. Gewestmaterie 182 5.2.3. Schenkingsrecht in het Vlaams Gewest 183 5.2.4. Tarieven schenking onroerende goederen 183 5.2.5. Tarieven schenking roerende goederen 185 5.2.6. Tarieven schenking familiale onderneming en

aandelen van een familiale vennootschap 185 5.2.7. Progressievoorbehoud 1876. Enkele bijzonderheden inzake successieplanning 188 6.1. Schenkingen en testamenten met last of onder voorwaarde 188 6.2. Erfstellingen over de hand 188 6.3. Bedongen terugkeer 188 6.4. Restlegaat 189 6.5. Schenkingen aan toekomstige erfgenamen 189 6.6. Ascendentenverdeling 1907. Vlaams successierecht 190 7.1. Erfenissen in rechte lijn, echtgenoten en samenwonenden 191 7.2. Broers en zussen 196 7.3. Tussen ‘anderen’ 197 7.4. Familiale ondernemingen - Familiale vennootschappen 198 7.4.1. 3%-tarief of 7%-tarief voor familiale ondernemingen

of familiale vennootschappen 1988. Waardebepaling van het vruchtgebruik 203 8.1. Vruchtgebruik en blote eigendom 203 8.2. Waarderingsregels 203


I N H O U D 11

9. DE NALATENSCHAP NADER BEKEKEN 204 9.1. Algemeenheden 204 9.2. De aangifte van de nalatenschap 205 9.2.1. Wie en wat? 205 9.2.2. Waar en wanneer? 205 9.2.3. Hoe? 2069.3. De belangrijkste actiefposten van de nalatenschap 206 9.3.1. Onroerend goed 207 9.3.2. Meubelen & huisraad 207 9.3.3. Roerend goed 207 9.3.4. De waarde van een handelsfonds 2089.4. Het passief van de nalatenschap 208 9.4.1. Bestaande schulden 208 9.4.2. Belastingschulden 208 9.4.3 Andere schulden 209 9.4.4. Begrafeniskosten 20910. PRAKTISCHE BESCHIKKINGEN BIJ EEN OVERLIJDEN 209 10.1. De begrafenis 209 10.2. Geldzaken - bank 209 10.3. Weigering nalatenschap 210 10.4. Termijn van betaling 211 10.5. Tekortschatting 21111. Voorbeeld van aangifte van een nalatenschap 212 11.1. Aangifte van de nalatenschap 212 11.2. Berekening van de verschuldigde successierechten in het

geschetste voorbeeld: 215 11.3. Noodzakelijke gegevens om een nalatenschap op te maken -

een leidraad 216

Deel 4 219INfOrmatIe eN NUttIge aDreSSeN 2191. Leden- en belangenorganisaties voor zelfstandige ondernemers 219 1.1. UNIZO, Unie van Zelfstandige Ondernemers 219 1.2. Zenito, betere zekerheid voor ondernemers 220 1.3. ADMB, Dienstengroep voor Zelfstandigen en Werkgevers 220 1.4. KBC Bank & Verzekering 221 1.5. CM, Christelijke Mutualiteiten 2212. De rol van de accountant en de belastingconsulent in het kader van de overname en

het opvolgingsproces van ondernemingen 2223. Integraal, uw adviseur bij eindeloopbaan en bedrijfsoverdracht 2314. UNIZO Overnamecoach, begeleiding van kandidaat-overnemers 231



5. Zenitor, individuele coaching voor ondernemers op een kruispunt in hun loopbaan 232

1. Zenitor, loopbaancoaching voor ondernemers 232 2. Tussenstap, begeleiding en advies voor ondernemers in

moeilijkheden 2336. Antwerp Management School, erkend competentiecenter voor familiebedrijven 235


w O O R D V O O R A F 13

wOOrD VOOraf

Elke zelfstandige ondernemer krijgt er op een dag mee te maken: bedrijfsopvolging of bedrijfsovername. Of met andere woorden, de moeilijke vraag naar de toekomst van uw bedrijf, zaak of praktijk. U staat als zaakvoerder, bedrijfsleider of uitoefenaar van een vrij beroep op dat moment voor een aantal cruciale keuzes: uw zaak of praktijk overlaten binnen de familie, binnen de eigen werkomgeving, verkopen aan een ‘buitenstaander’ of zelfs gewoon stopzetten

Welke optie u ook verkiest, onze ervaring heeft alvast geleerd dat een zorgvuldig uit-gevoerde voorbereiding essentieel is voor succes! Een geslaagde bedrijfsovername valt of staat met een goede voorbereiding die wel vijf tot zeven jaar kan duren: van uw onder-neming verkoopklaar maken tot een geschikte (familiale) opvolger of koper vinden, het onderhandelen over de verkoopprijs tot het afronden van de overdracht. En dan zijn er tijdens het overdrachtsproces nog talloze andere goed doordachte keuzes te maken op fiscaal, juridisch, bedrijfseconomisch en familiaal vlak.Al te vaak wordt de kwestie van opvolging of verkoop van de eigen onderneming voor-uitgeschoven en belangrijke beslissingen hierover worden uitgesteld. Dat is ook begrijpe-lijk omdat de financiële, bedrijfseconomische en fiscale gevolgen voor een ondernemer moeilijk te overzien zijn. Daarbij komt dat in de praktijk psychologische, emotionele en sociale aspecten een grote rol spelen bij een bedrijfsovername.

Hoe dan ook, een steeds groter wordende groep van ouder wordende Vlaamse onder-nemers zal binnen afzienbare tijd een keuze moeten maken tussen het stopzetten van de professionele activiteiten of deze over te dragen aan jongere generaties (al dan niet in familieverband).Ook Vlaanderen kan zich niet permitteren dat gezonde bedrijven verdwijnen door pro-blemen met de overdracht. Mislukte bedrijfsoverdrachten resulteren immers in het ver-lies van banen en zijn bijgevolg schadelijk voor de economische groei. Daarom besteedt de Vlaamse overheid terecht meer aandacht aan het thema ‘overdracht van ondernemin-gen’. Zo lanceerde de Vlaamse regering haar Masterplan 2011-2014 voor een geïntegreerd beleid voor opvolging en overname. Naast initiatieven op het vlak van bewustmaking, informatieverstrekking en begeleiding, omvat het masterplan ook tal van specifieke fi-



nanciële ondersteuningsmaatregelen en fiscale stimuli. De bewustmakingsacties krijgen ieder jaar aandacht tijdens de “Week van de Bedrijfsoverdracht’, telkens voorzien in de laatste week van de maand oktober.

Dit handboek, op maat uitgewerkt voor overnemers en overlaters, is uw gids in het in-gewikkeld financiële, fiscale, juridische, administratieve, bedrijfseconomische en sociale kluwen van uw bedrijfsoverdracht. Dit standaardwerk geeft u klaar inzicht in een aantal essentiële facetten van de opvolgings- en overnameproblematiek binnen het (familie)bedrijf. Vooruitziende zelfstandigen, bedrijfsleiders of uitoefenaars van een vrij beroep, die zich met kennis van zaken willen voorbereiden op de opvolging, overname en stopzetting van hun zaak of praktijk, vinden in deze uitgave een heleboel tips, tal van professionele aanbevelingen, verschillende concrete cijfervoorbeelden en bedrijfstoepas-singen. Kortom, een niet te missen werkinstrument voor elke ondernemer of onderne-mersadviseur die nu of binnenkort met bedrijfsoverdracht te maken heeft!

Ten slotte: wat ook geldt voor andere zaken in het leven, gaat ook en vooral op voor zowel opvolging door kinderen als voor verkoop aan derden. Een goede communicatie en de bereidheid om zaken open en helder te bespreken zijn absolute voorwaarden voor een geslaagde overdracht. Daarom is het zeer raadzaam om tijdig een deskundig en on-afhankelijk ondernemersadviseur te betrekken bij het hele proces van opvolging en/of verkoop. Zo verkleint u de kans dat een bedrijfsovername door een onzorgvuldige plan-ning en voorbereiding mislukt.

Hoewel de meest essentiële elementen over bedrijfsopvolging en bedrijfsovername in deze uitgave aan bod komen, zullen er ongetwijfeld nog specifieke vragen opduiken, waarop u in deze gids niet direct een antwoord vindt. Zeker bij het overnemen/overlaten van een zaak zijn professionele bijstand en verdere hulp door deskundigen aangewe-zen. Voor verder gespecialiseerd advies en begeleiding op maat doet u best een beroep op uw vertrouwde professionele raadgever zoals accountant, belastingconsulent, erkend boekhouder-fiscalist, notaris, advocaat, financiële en andere expertenEen opvolging of overname regelen doet men meestal maar eenmaal in zijn of haar leven! Laat u dus steeds goed voorlichten en begeleiden.

Marc Gommersdirecteur Integraal VZW


s T A P P E N P L A N B E D R I j F s O V E R D R A c H T 15

Deel 1

StappeNplaN BeDrIjfSOVerDracHt: waNNeer eN HOe er aaN BegINNeN?

Auteurs:

Prof. dr. Eddy Laveren, academic director Jos Thys, manager van het Competence Center voor Familiebedrijven van de Antwerp Management School

INLEIDING

Er zijn talrijke redenen waarom ondernemers de bedrijfsoverdracht uitstellen. De fami-liale opvolging kan spanningen geven. Ze hebben nog veel plannen met het bedrijf of voelen zich verantwoordelijk tegenover het personeel. Ze identificeren zich zo met hun bedrijf dat ze zich moeilijk een leven zonder kunnen voorstellen. Veel ondernemers we-ten ook niet hoe er aan beginnen. Klinkt dit bekend? Stel uw vragen voor het te laat is. Een overdracht is een proces van lange adem. Informeer u via websites, informatiesessies, brochures en boeken. Het Agentschap Ondernemen bracht de belangrijkste elementen samen in een overzichtelijk stappenplan, een handige leidraad voor elke ondernemer die zijn zaak wil overdragen, via opvolging of overname. De basistekst voor dit hoofdstuk is ontleend aan hun brochure ‘stappenplan bedrijfsoverdracht’. Deze brochure maakt deel uit van het Informatiepakket Bedrijfsoverdracht dat u gratis kan aanvragen op de website www.agentschapondernemen.be.De Vlaamse overheid zet met het Agentschap Ondernemen en de VIA projecten volop in op het thema van de overdracht van familiebedrijven met als focus de continuïteit van het ondernemen en de tewerkstelling. Zo kan een fundamenteel netwerk binnen onze economie ook voor de volgende generaties volop zijn vruchten blijven dragen.



Prof. dr. Eddy Laveren en Jos Thys hebben in het Competence center voor Familiebedrij-ven van de Antwerp Management School onderzoek gedaan naar dit overdrachtstraject bij verschillende succesvolle familiebedrijven in Vlaanderen in opdracht en met onder-steuning van het Agentschap Ondernemen en VIA. De bedrijfsleiders en familieleden hebben hun traject geschetst met de hindernissen en aandachtspunten die hieraan te pas kwamen. Hieruit worden lessen getrokken om ze breed toe te passen in de familie-bedrijven in Vlaanderen. De uitspraken van familiale bedrijfsleiders komen voort uit dit onderzoek. We danken dan ook Herman Van de Velde (Lingerie Van de Velde), Wouter Torfs (Schoenen Torfs), Bart Claes (JBC), Toon Bossuyt (Boss Paints) en Peter Vyncke (Vyncke Energietechniek) voor hun gewaardeerde medewerking.Om dit proces van bedrijfsoverdracht in goede banen te leiden is dit boek tot stand gekomen dank zij hun steun en medewerking. Deze ondersteuning is van groot belang om families en bedrijfsleiders op weg te zetten in het ganse traject van de overdracht van het bedrijf. Hoe beter de voorbereiding en begeleiding hoe beter en efficiënter het eindresultaat. Gelukkig staat ook hier het Agentschap de ondernemers bij door de ondersteuning van dit traject via de KMO portefeuille. Voor alle info kan je terecht op www.agentschapondernemen.be. Patrick Jordens is de verantwoordelijke en het aanspreekpunt binnen het Agentschap Ondernemen voor dit thema.



BEDRIJFSOVERDRACHT IS VOORAL EMOTIE

Veel sterke ondernemingen gaan samen met de zaakvoerder op pensioen. Ze doven uit of de overdracht mislukt. Vaak omdat de zaakvoerder niet tijdig dacht aan opvolging of overname, of de voorbereiding ervan onderschatte. Een geslaagde overdracht vraagt een grondige voorbereiding en een goede begeleiding. Loslaten is niet eenvoudig, maar hoe eerder u uw opties onderzoekt, hoe groter de kans op een succesvolle overdracht. Op tijd beginnen geeft u meer tijd voor een oplossing op maat. Tijd om de bedrijfsoverdracht van alle kanten te bekijken en alle mogelijkheden te overwegen. Op tijd beginnen zorgt er ook voor dat u mentaal sterk staat aan de startlijn. Hoe groter ook de kans dat uw partner, familie en personeel zich kunnen vinden in het gekozen scenario. Uw grootste troef voor een geslaagde overdracht bestaat er in uw kaarten op tafel te leg-gen. Bespreek uw plannen op tijd met de betrokkenen. Ga een open gesprek aan met uw familie en directe medewerkers en ontwijk de moeilijke thema’s niet. Er zijn talrijke redenen waarom ondernemers de bedrijfsoverdracht uitstellen. De fami-liale opvolging kan spanningen geven. Ze hebben nog veel plannen met het bedrijf of voelen zich verantwoordelijk tegenover het personeel. Ze identificeren zich zo met hun bedrijf dat ze zich moeilijk een leven zonder kunnen voorstellen. Veel ondernemers we-ten ook niet hoe er aan beginnen. Klinkt dit bekend? Stel uw vragen voor het te laat is. Een overdracht is een proces van lange adem. Informeer u via websites, informatiesessies, brochures en boeken. Het Agentschap Ondernemen en Antwerp Management School brengen de belangrijkste ele-menten samen in een overzichtelijk stappenplan, een handige leidraad voor elke onder-nemer die zijn zaak wil overdragen, via opvolging of overname.

Een overdracht is voor 20% zakelijk en voor 80% emotioneel.

‘De overdracht is vaak te veel op de prijs gefocust waardoor het gesprek vast loopt op punten die niet zo essentieel zijn. Je moet komen tot gelijklopende belangen: wie neemt het bedrijf over en wat gaat hij ermee doen?’‘Bedrijfsoverdracht is voor 80% emotie en voor 20% zakelijk’, is een vaak gehoorde uit-spraak die goed weergeeft hoe de verhoudingen liggen. Als u op emotioneel vlak de uit-dagingen niet uit de weg gaat, volgen de technische oplossingen haast vanzelf. Bij bedrijfsoverdracht wordt vaak gedacht aan fiscale aspecten, waardering, financiering, juridische aspecten en due diligence. Deze belangrijke onderwerpen komen echter pas later in het overdrachtsproces aan de orde en worden in deel 2 en deel 3 van dit boek behandeld. De kern van deze bijdrage zit namelijk in het begin van het proces van bedrijfsover-dracht. Veel ondernemers zijn slecht voorbereid op de bedrijfsoverdracht en schuiven



noodzakelijke beslissingen voor zich uit. Nochtans is het belangrijk eerst de emotionele hindernissen uit de weg te ruimen vooraleer aan technische oplossingen te werken. Uw persoonlijke wensen in kaart brengen en een open gesprek met alle betrokkenen zijn vaak goede eerste stappen.

De bedrijfsoverdracht kan in vijf stappen opgedeeld worden:1. Oriëntatie: er in uw hoofd klaar voor zijn2. Informeren: u informeren over de verschillende aspecten en overdrachtsscenario’s3. Voorbereiden: een overdrachtsplan opstellen4. Uitvoeren: het overdrachtsplan uitvoeren5. Na de overdracht

In hoofdstuk 1 krijgt u een schematisch overzicht van de verschillende stappen.Hoofdstuk 2 geeft drie redenen waarom het belangrijk is de voorbereiding van de be-drijfsoverdracht tijdig aan te vatten. Hoofdstuk 3 somt factoren op die de doorlooptijd van het overdrachtsproces beïnvloeden. Hoofdstuk 4 gaat tot slot dieper in op de vijf stappen die in hoofdstuk 1 al werden aan-gehaald.

DE 10 GEBODEN VOOR DE OPVOLGING IN HET FAMILIEBEDRIJF

1. Stippel tijdig een opvolgingstraject uit Opvolging is een proces bestaande uit een voorbereidings-, een opvolgings- en een post-opvolgingsfase . Het ganse traject neemt minstens 5 tot 10 jaar in beslag.

2. Werk met een goed doordacht stappenplan Hierbij wordt een tijdslijn uitgetekend en de verschillende stappen ingepland. Beide generaties spreken af wanneer welke verantwoordelijkheden worden overgedragen zodat dit goed kan verlopen. De nieuwe generatie kan zich voorbereiden en vormen. De vorige generatie kan stapsgewijs de taken doorgeven. Dit geeft stabiliteit voor het bedrijf en ook voor de familieleden.

3. Maak een strategisch plan voor het bedrijfOp basis van een analyse van de markt, de klanten, de leveranciers, de overheid, het personeel en andere stakeholders kunnen de sterkten en zwakten worden gedetec-teerd alsook risico’s en nieuwe mogelijkheden voor de toekomst waar het bedrijf zich zal moeten op focussen om verder te groeien en te bloeien.



4. Voldoende aandacht voor de financiële en de juridisch-fiscale aspecten Het is zeer belangrijk om met de juiste structuren en een goede financiering deze overdracht te doen. Ze moeten de financiële slagkracht en de verdere uitbouw van de groep mogelijk maken.

5. Betrek de kinderen reeds op jonge leeftijd bij de werking van het familiebedrijf De volgende generatie staat in voor de continuïteit van de familie en de familie-waarden.

6. Voorzie gepaste governance structuren Een goed werkende raad van bestuur en eventueel een raad van advies met een of meerdere externen, die regelmatig samenkomt met een duidelijke agenda en waarbij de raadsleden voldoende tijd spenderen aan de voorbereiding van de vergaderingen. De code Buysse raadt aan dat de voorzitter van de raad van bestuur bij voorkeur een andere persoon is dan de persoon die het dagelijks bestuur van het familiebedrijf waarneemt.

7. Opleiding en competentiemanagement Ontwikkel ondernemingstalent bij de potentiële opvolgers en zorg voor teammanage-ment binnen het familiebedrijf.

8. Professioneel advies en een goede externe begeleiding van het opvolgingsproces Specialisten kan men zoeken met de hulp van de accountant, de bedrijfsrevisor, de advocaat of de notaris. Specialisten kunnen met kennis van zaken het geheel begelei-den. Dank zij de goede introductie kunnen zij reeds heel wat informatie en gegevens bekomen van de vaste medewerkers die in het bedrijf aanwezig zijn. Via collega-be-drijfsleiders kan men eveneens namen van geschikte personen bekomen.

9. Koppel aan een gepaste overdracht van de leiding ook een correcte regeling van de eigendomOok de overdracht van eigendom kan conflicten veroorzaken. Bij een eigendoms-overdracht dient een evenwicht te worden gezocht tussen een gelijke behandeling van de kinderen, een gepaste verdeling van de zeggenschap en de bestuurbaarheid.

10. Zorg voor een goede communicatie en goede afsprakenProblemen voorkomen is beter dan genezen.

Bron: Prof. dr. Eddy Laveren en Jos Thys, Competence Center Familiebedrijven Antwerp Management School.

Deze 10 geboden zullen de leidraad zijn voor het nu volgende 5 stappenplan. Zij moeten ook uw leidraad zijn in uw traject!


Documents

Bedrijfsopvolging en bedrijfsovername