Bilgi Teknolojisinin Temel kavramlarıyunus.hacettepe.edu.tr/~cigrik07/.../2_BilgiVeIletisimTekn_YAKINCAG… · Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE

11

Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları

1. Son yıllarda yapılmış olan en önemli buluş sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Günümüzde, hayatımızın vazgeçilemez teknolojisi sizce hangisidir? Arkadaşlarınızla sı-

nıfta tartışınız.3. Teknolojik gelişmelerin varabileceği en son noktaları hayal ederek bunları sınıf arkadaş-

larınızla paylaşınız.

Üniteye Hazırlık

1. ÜNİTE

Bilgi TeknolojisininTemel kavramları

12

Bilgi ve İletişim Teknolojisi

A. BAŞLANGIÇ

1. Donanım Yazılım Bilişim TeknolojisiBilgisayar, kendisine verilen bilgiler üzerinde aritmetik-

sel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimlerine gönderen bir elektronik alettir (Resim 1.1).

Bilgisayarı oluşturan birimler temelde iki gruba ayrılır. Bunlar donanım ve yazılım birimleridir.

Donanım: Bilgisayarı oluşturan parçaların her birine do-nanım denir.

Yazılım: Bilgisayar donanımının uyumlu bir şekilde ça-lışmasını sağlayan ve programcılar tarafından yazılan kod parçalarıdır.

Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler son yıllarda baş döndürücü bir hızla ilerlemekte olup yeni çıkan her ürünü takip etmek mümkün olmamaktadır. Teknolojideki bu hızlı ilerleyiş bilgisayarı oluşturan yazılım ve donanım ürünlerinin de her geçen gün maliyetlerinin düşmesine sebep olmaktadır.

2. Bilgi ve İletişim Teknoloji Ürünlerinin TanıtımıBilişim teknolojisinde yaşanan gelişmeler sadece bilgisayar alanında değil, insan faktörünün olduğu

her türlü iş kolunda kendini göstermektedir. Bu gelişmelere paralel olarak yeni iş kolları oluşmuş ve istih-dam sayıları her geçen gün artmıştır. İnsanların hayatını kolaylaştıran bu gelişmelerin büyük bir bölümü 1980’li yılların sonrasında yaşanmıştır.

Bilgisayar teknolojisiyle birlikte tıpta, eğitimde, mühendislikte, iletişimde, banka sektöründe ve daha birçok iş kolunda gelişmeler olmuştur. Bu gelişmeler günümüzde devam etmektedir.

3. Bilgisayar ÇeşitleriBilgisayarların kullanıldıkları alanlara ve iş ortamlarına göre boyut ve

kapasiteleri farklılık göstermektedir. Bu farklılıklara göre bilgisayarları şöyle sıralayabiliriz:

a. Ana Bilgisayar: Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek ama-cıyla kullanılan çok güçlü bilgisayarlardır. Bu bilgisayarlar diğer bilgisayarlara hizmet vermelerinden dolayı kapasiteleri ve hızları çok büyük olan, diğer bir deyişle sunucu bilgisayarlardır (Resim 1.2).

Resim 1.2: Ana bilgisayar

Resim 1.1: Bilgisayar

Ek Bilgi

Bilgisayarı oluşturan temel iki birim vardır: Bunlardan biricisi donanım, ikincisi ise yazılımdır.

Konuya Hazırlık

1. Günlük yaşantıda bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? 2. Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Tartışınız.

13


b. Mini Bilgisayar: PDA (Personel Dijital Assistant) olarak da adlandı-rılan mini bilgisayarlar, kullanıcının kendine ait işlemlerini yapabilecek ka-pasite ve hıza sahip olan bilgisayarlardır. Boyutları çok küçük olan bu mini bilgisayarlar normal bir bilgisayarın yaptığı işlemleri minimum seviyede ya-pabilmekte ve yapılan işlemleri kaydedebilmektedir (Resim 1.3).

c. Ağ (Network) Bilgisayarı: Bir ağa bağlı olarak çalışan bilgi-sayarlara ağ bilgisayarı veya ter-minal bilgisayar denir (Resim 1.4). Ağa bağlı bütün bilgisayarlar kendi kaynaklarını ortak olarak kullanabildikleri gibi dosya paylaşımı da yapabilirler.

ç. Kişisel Bilgisayar: Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan bilgisayar türüdür. PC (Personel Computer) olarak da ifade edilir (Re-sim 1.5). Genellikle evlerde kullanılmasının yanı sıra ofislerde ve iş ortamlarında da rahatlıkla kullanılmaktadır.

d. Dizüstü Bilgisayar: Bu tür bilgisayarlar boyutlarının küçüklüğü, taşınabilir olmaları ve belli bir süre itibarıyla enerjiye ihtiyaç duymama-larından dolayı yaygın olarak kullanılmaktadır. Kişisel bilgisayarların yapabildiği birçok işlemi yapabilmekte ve her geçen gün bu özellikleri artmaktadır (Resim 1.6).

4. Bilgisayarlar Arasındaki FarklılıklarGünümüzde kullanılan bilgisayarları birbirinden ayıran belli başlı özellikler vardır. Bu özelliklerin

başlıcaları kapasite, hız ve maliyet olarak ifade edilebilir. Şimdi bu özellikleri inceleyelim:

a. Kapasite: Bu özellik bilgisayarın byte (bayt) olarak saklayabileceği veri miktarını gösterir. Bil-gisayarlar kullanıldıkları alanlara göre kapasiteleri bakımından birbirinden farklılık göstermektedirler. Örneğin, bir şirketin ana bilgisayarının kapasitesi Tb (Terabyte) larla ifade edilirken evimizde kullandığımız kişisel bilgisayarımızın kapasitesi Gb (Gigabyte) lar seviyesindedir.

Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sekiz adet bitin bir araya gelmesiyle oluşan veri yapısına ise byte denir.

Resim 1.3: Mini bilgisayar

Resim 1.4: Ağ bilgisayarı

Resim 1.5: Kişisel bilgisayar

Resim 1.6: Dizüstü bilgisayar

Ek Bilgi

Bilgisayarda bilgiyi oluşturan en küçük birime bit denir. Sıfır (0) ve bir (1) lerden meydana gelen bu bitlerin sekiz tanesinin bir araya gelmesiyle byte oluşur ve her ka-rakter bir (1) byte’tır.

14


b. Hız: Bilgisayarın hızı denilince ilk akla gelen donanım elemanı işlemcinin hızıdır. Bir bilgisayarda hızı belirleyen faktör yalnızca işlemci değildir. Bununla beraber RAM’in hızı, anakart veri yolunun hızı ve sabit diskin hızı da bilgisayarın hızını etkileyen faktörlerdendir. Hız birimi MHz (Megaherzt) olarak ifade edilir ve 1 saniyede yapılan işlem sayısını gösterir.

c. Maliyet: Bilgisayarın maliyeti; kapasitesi, hızı ve boyutlarına göre farklılık göstermektedir. Bir bilgisayar alırken öncelikle bilgisayarı nerede, hangi amaç doğrultusunda ve ne tür programlarla kulla-nacağımıza karar vermeliyiz. Yapacağımız işe ve kullanacağımız programlara göre bilgisayarların mali-yetleri değişiklik gösterir.

ç. Genel Kullanıcıları: Bilgisayar tasarımları ve kapasiteleri yapılırken insanların ihtiyaçları göz önüne alınmış ve bununla birlikte farklı alanlarda, farklı boyut ve kapasiteye sahip bilgisayarlar ortaya çıkmıştır. Piyasa her iş ve amaca uygun bilgisayar bulmak mümkündür. Örneğin, evde veya okulda kullanmak için masaüstü bilgisayar ideal iken sürekli seyahat hâlinde olan kişiler için dizüstü bilgisayar çözüm olmaktadır.

5. Uçbirim (Giriş/Çıkış, I/O) Aygıtlarıa. Programlanabilir Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunan

programlanabilir uçbirimlerdir. Akıllı uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucudan bağımsız işlem yapabilirler.

b. Programlanamaz Uçbirim Aygıtları: Kendilerine ait bellek ve veri işleme olanakları bulunma-yan programlanamaz uçbirimlerdir. Akılsız uçbirim olarak da ifade edilirler. Bu tür birimler ağda sunucu-dan bağımsız işlem yapamazlar.

6. Bir Kişisel Bilgisayarın Temel Donanım Birimleria. Merkezî İşlem Birimi (CPU): Bir bilgisayarın en önemli do-

nanım elemanı işlemcisidir. İşlemci bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemleri yaparak sonuçları çıktı birimle-rine gönderen elektronik bir alettir (Resim 1.7).

Bilgisayarın hızı denilince aslında anlatılmak istenen şey işlem-cinin hızıdır. İşlemciler son yıllarda hız olarak büyük boyutlara ulaş-mışlardır. Saniyede milyarlarca işlem yapabilmektedirler.

b. Sabit Disk (Hard disk): Bilgisayarda yapılan işlemlerin de-polanıp kaydedildiği, manyetik disklerin bir araya gelmesiyle oluş-turulmuş hafıza birimidir (Resim 1.8). Çeşitli boyut ve kapasiteye sahip sabit disk bulmak mümkündür. Günümüzde sabit disklerin kapasiteleri büyük oranlarda artmış, buna rağmen gelişen teknolo-jiyle birlikte maliyetleri çok düşmüştür.

Resim 1.7: İşlemci

Resim 1.8: Sabit disk

Çalışma Etkinliği

İnternet üzerinden son yıllarda çıkan işlemci ve sabit diskler hakkında bilgi toplayınız.

15


c. Giriş Çıkış Birimleri: Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan ve girilen bu bilgilerin bilgisayar tarafından işlendikten sonra, tekrar dış ortama çıkarılması için kullanılan donanım elemanla-rına giriş/çıkış birimleri denir. En çok kullanılan giriş birimleri klavye ve faredir . Çıkış birimi ise genellikle ekrandır. Aşağıdaki tabloda çok kullanılan giriş ve çıkış birimleri listelenmiştir.

ç. Hafıza TipleriRAM (Random Access Memory-Rastgele Erişilebilir Bellek):

Bilgisayarın ana belleği olarak da ifade edilen RAM bir tür geçici bel-lektir (Resim 1.9). Bilgisayarın açılması esnasında işletim sistemi ve gerekli olan bazı uygulama programları dosyaları RAM belleğe yükle-nir. Buradaki amaç işletim sisteminin RAM üzerinden hızlı bir şekilde çalışabilmesini sağlamak ve sabit diske erişimi minimuma indirmektir. Bu sayede sabit diske erişim azalacağından zamandan büyük tasar-ruf sağlanır. Bilgisayar kapatıldığı anda RAM’deki bilgiler silinir.

ROM (Read Only Memory–Sadece Okunabilir Bellek): Üretici firma tarafından üzerine yüklen-miş olan yazılım bulunur. Bu yazılımın kullanıcı tarafından değiştirilmesi mümkün değildir. O yüzden sadece okunabilir bellek adını almıştır.

d. Taşınabilir Depolama Araçları: Bilgisayarlara harici olarak dışarıdan, genellikle USB bağlantı noktasından bağlanan araçlara taşınabilir depolama araçları denilmektedir. Kapasitelerine ve boyutla-rına göre piyasada birçok veri taşıma aracı bulunur. Bunlar USB sabit diskler, hafıza kartları ve flash bellekler olarak ifade edilebilir.

e. Çevresel Cihazlar: Bilgisayara dış ortamdan bağlanarak bilgisayar içerisine bilgi girilmesini ve bu bilginin tekrar işlendikten sonra dış ortama aktarılmasını sağlayan donanım elemanlarına çevresel cihazlar denir. Genellikle en çok kullanılan çevresel cihazlar klavye, fare, ekran, yazıcı, kamera ve ho-parlör gibi çevresel donanım araçlarıdır.

f. Günlük Yaşantıda Bilgisayarlar: Bilgisayarlar günlük hayatımızın vazgeçilmezleri arasındadır. Okulda, evde, iş yerinde, haberleşmede, ulaşımda, sağlıkta ve aklınıza gelebilecek her alanda bilgisa-yarları görmek mümkündür. Gelecek, bilgi ve bilgisayar üzerine inşa edilen bir çağ olacaktır.

Giriş Birimleri Çıkış Birimleri

Klavye HoparlörFare YazıcıScanner (Tarayıcı) ÇiziciMikrofon Hafıza kartlarıEkran (Dokunmatik) Ekran Kamera CD - DVD yazıcılarOptik okuyucuHafıza kartlarıCD - DVD okuyucular

Tablo 1.1: Giriş - çıkış birimleri

Resim 1.9: RAM

16


1. Evdeki bilgisayarlar: Bilgisayarın ilk defa piyasaya çıktığı yıllarda, ev kullanıcıları için bu cihaza sahip olmak çok büyük bir maliyet gerektiriyordu. Gelişen teknolojiyle birlikte birçok firmanın bilgisayar üretmeye başlaması buna paralel olarak da fiyatlarının büyük oranda düşmesi bu cihazların evlerimize girmesini sağla-mıştır.

2. İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: Günümüzde her iş-letme bünyesinde bilgisayar kullanımını görmek mümkündür. Bü-yük veya küçük bütün işletmeler bilgisayarın avantajlarından fayda-lanmaya başlamışlardır.

Eğitimde bilgisayar kullanımı son yıllarda daha da artmış, ku-rulan bilişim teknolojisi sınıfları vasıtasıyla toplumun her kesiminde bilgisayar kullanımı yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır (Resim 1.10). Resim 1.10: Okulda eğitim


İnternet üzerinden bir araştırma yaparak bilgisayarın hangi iş kollarında, ne oranda kul-lanıldığı hakkında bilgi edininiz.

DEğErlEnDirmE Soruları

1. Bilgisayar üzerinde aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemi yapan birim aşağı-dakilerden hangisidir?

A) RAM B) Yazılım C) İşlemci

D) ROM E) Sabit disk

2. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir?

A) Scanner B) Hoparlör C) Kamera

D) Mikrofon E) Oyun çubuğu

3. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimi değildir?

A) Klavye B) Fare C) Ekran

D) Yazıcı E) Mikrofon

4. Genellikle diğer bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kullanılan en güçlü bilgisayar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ana bilgisayar B) Mini bilgisayar C) Ağ bilgisayarı

D) Dizüstü bilgisayar E) Kişisel bilgisayar

17


B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM

1. Değişen Bir DünyaBilgisayar teknolojisindeki gelişmeler her alanda kendini hissettirmekte ve hayatın vazgeçilmezleri

arasındaki yerini pekiştirmektedir. İlk üretildiği yıllarda kimse bilgisayarın bu kadar yaygın olarak kulla-nılacağını tahmin edemezdi. Günümüzde aklınıza gelebilecek her alanda bilgisayar kullanılmaktadır ve insanların hayatlarını büyük oranda kolaylaştırmaktadır.

Bilgisayar iletişim alanında da bir çığır açmıştır. İnternet üzerinden yapılan görüntülü ve sesli soh-betler, dosya transferleri ve elektronik ticaret sayesinde bulunduğumuz yerden tüm ortamlara ulaşabil-mekteyiz.

a. Bilgi Toplumu Kavramı: Gelişen teknolojiye paralel olarak iletişimde yaşanan gelişmeler dün-yayı küçük bir köy hâline getirmiştir. Günümüzde dünyanın değişik bir yerinde meydana gelen olaylar anında bizlere ulaştırılmakta, görüntülü ve sesli olarak izleyebilmekteyiz. Yine çok uzaklardaki sevdik-lerimizle görüntülü ve sesli olarak anlık haberleşme imkânlarına sahibiz. Bu tür gelişmeler ve bunların toplumun tamamına yayılmaya başlaması bilgi toplumunu meydana getirmiştir.

b. Bilgi Otoyolu Kavramı: Bu kavram ülke içerisindeki iletişim hatları üzerinden geçen bilginin yoğunluğunu ve hızını ifade eder. Bu bilgiler görüntülü, sesli ve dosya transferleri şeklinde olabilir. Bir ül-kenin bu iletim hatları ne kadar yoğun kullanılırsa ülke içerisindeki bilgi paylaşımı da o denli artmış olur.

c. Elektronik Ticaret Kavramı: Günümüzde bilgiye ulaşmak ve bilgiyi paylaşmak o kadar kolay hâle gelmiştir ki bu kolaylıklar elektronik ticaret (e-ticaret) kavramını meydana getirmiştir (Resim 1.11).

Elektronik ticaret sayesinde birçok ürüne kolaylıkla ulaşabilir, bunlar arasında karşılaştırma yapabilir ve is-tediğiniz herhangi bir ürünü satın alabilirsiniz. Bu durum alıcılar için çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi ürün satışı yapan şirketlerin de zaman, mekân ve insan gücünden tasarruf etmelerini sağlar. Aynı anda binlerce kişiye ula-şıp satış yaparlar. Bu da kazançlarının artmasını sağlar. Elektronik ticaretin yaygınlaşması birtakım sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu sorunların en önemlisi bilgi hırsızlığı yani kredi kartı bilgilerinin başka kişilerin eline geçmesidir.

Konuya Hazırlık

1. Ülkemizde bilgisayar okuryazarlığı hangi seviyededir? Araştırınız. 2. Bilgisayar kullanımı sırasında nelere dikkat edilmelidir? Araştırınız.

Resim 1.11: Elektronik ticaretEk Bilgi

İnternet üzerinden alışveriş yaparken kredi kartı güvenliğinize dikkat ediniz. Bilgisayarı-nızda güncel güvenlik programları kurulu olmasını sağlayınız.

18


2. İyi Bir Çalışma Ortamıa. İyi Bir Çalışma Ortamının Faydaları: İyi bir çalışma ortamı, yapılan işin verimini artırır, çalışanı

yormaz ve zaman açısından da tasarruf sağlar. Bu nedenle çalışma ortamı kişinin istekleri doğrultusun-da hazırlanmalı, onu rahatsız edecek ve çalışmasını aksatacak yerleşim düzeninden kaçınılmalıdır.

b. Bilgisayarda Çalışırken Çalışmaya Ara Vermenin Önemi: Sürekli çalışmak insanın dikkatini olumsuz etkiler. Bunu önlemek için belli zaman aralıklarında çalışmaya ara vererek insanın bedenini dinlendirmesi gerekir. Bu süre bilgisayar başında yapılan çalışmalar için saatlik bir sürede 5-15 dakikalık dinlenmeler şeklinde olabilir. Bu sayede beden ve ruh dinlenerek yeni bir çalışmaya hazırlanmış olur.

c. Ekran: Çalışma ortamında insanı en çok rahatsız eden faktörlerden birisidir. Çünkü ekrandan yayılan ışınlar insanı olumsuz etkiler. Uzun süre ekran başında kalmak baş ve göz ağrısı yapar. Bunu önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekir:

➲ Ekran ışığı çok fazla veya çok az olmamalıdır.➲ Ekranla göz arasındaki uzaklık 50-60 cm olmalıdır.➲ Ekran yüzeyinin temizliğine dikkat edilmelidir.➲ Bir saatlik kullanımdan sonra 5-15 dakikalık dinlenme süreleri verilmelidir.➲ Ekrana ışığın direkt olarak gelmemesine dikkat edilmelidir.➲ Ekranın çözünürlüğü gözü yormayacak düzeyde olmalıdır.

ç. Koltuk: Bilgisayar başında çalışırken insanı rahatsız eden en önemli konulardan biri de bel ve boyun ağrılarıdır. Uygun şekilde oturmama veya uygun koltuğu kullanmamadan kaynaklanan bu tür sağlık sorunları ilerde ciddi rahatsızlıklara sebep olabilir. Bunu önlemek için yükseklik ve sırt ayarı yapı-labilir bir koltuk kullanılmalı, koltuğun kol ve ayak desteği bulunmalı, kendi etrafında dönebilmelidir.

d. Klavyeyi Yerleştirme: Klavye yerleşimi yapılırken de kol ve bileklerin rahatsız olmamasına dik-kat edilmeli, mümkünse klavye altlığı kullanılarak bu tür rahatsızlıklar giderilmelidir. Uzun süre klavye kullanımı sonucu bilek, kol ve parmaklarda rahatsızlıklar meydana gelebilir. Belli aralıklarla dinlenme sağlanarak bu rahatsızlıklar giderilebilir.

e. Yeterli Işık: Çalışma ortamında ışık miktarı çok fazla veya çok az olmamalıdır. Kişiyi rahatsız edecek ışık düzeyinden kaçınılmalı, ışığın direkt olarak göze temas etmesi engellenmelidir. Işığın ekra-na yansımasını önleyici tedbirler alınmalı, gerektiğinde uygun perdeler kullanılmalıdır.

f. Havalandırma: Çalışma ortamındaki havalandırma yeterli miktarda yapılmazsa ortamda oluşan karbon dioksit oranı artar. Bu da dikkatin azalmasına ve verimin düşmesine sebep olur. Bu yüzden ça-lışılan ortam belli dönemlerde havalandırılmalı, içerdeki oksijen oranının artması sağlanmalıdır. Ayrıca çalışma ortamı uygun sıcaklıkta olmalıdır. Ortamın çok soğuk olması üşümeyi artırıp verimi düşürebile-ceği gibi çok sıcak olması da terlemeyi artırarak aynı şekilde verimi düşürür.

3. Sağlık ve Güvenlika. Elektrik Kablolarının Güvenilirliği: Bütün elektrikli aletler güç ihtiyaçlarını prizler vasıtasıyla

kablo üzerinden temin ederler. Kablo üzerinden geçen akım insan için çok tehlikeli olmakla birlikte ba-zen ölümcül olaylara sebep olmaktadır. Bu sebeple kablo güvenliği birinci derecede önemlidir. Yandaki sayfada kablo güvenliği açısından önemli olan hususlar açıklanmıştır:

19


➲ Elektrik kablolarının hasarlı, yırtılmış veya delik olmamasına dik-kat edilmelidir.

➲ Elektrik kablolarının ve prizlerin topraklı olmasına dikkat edilme-lidir.

➲ Genelde TSE standardı olan kablolar kullanılmalıdır.

➲ Mümkünse nemin olmadığı bir ortam tercih edilmelidir.b. Güç Noktalarının (prizlerin) Fazla Yüklenmesini Önleme: Evimizde kullandığımız prizler belli

bir güce kadar dayanma kapasitesine sahiptir. Dayanma gücünü aşacak şekilde prizlere fazla aygıt bağlanırsa prizlerde erimeler ve tesisat kablolarında yanmalar meydana gelebilir. Bu da çok büyük yan-gınların çıkmasına sebep olabilir. Bu nedenle evdeki prizlere çok fazla aygıtın bağlanmamasına dikkat edilmelidir.

c. Hatalı Kullanıma Bağlı Ağrılar: Bilgisayar kullanımına bağlı olarak birtakım bedensel ağrılar oluşabilir. Bu ağrılar genellikle bel, boyun, ayak ve eklem ağrılarıdır. Bu ağrıları azaltmak için kullandığı-mız masa yüksekliğinin uygun seviyede olmasına dikkat etmeliyiz. Ayrıca sandalyemiz ortopedik olmalı, sırt ve kol desteği bulunmalıdır. Klavye düzeninin bilekleri yormayacak şekilde olmasına ve ekranın gözümüzle uygun açıda bulunmasına özen gösterilmelidir.

ç. Hatalı Kullanıma Bağlı Göz Problemleri: Bilgisayar ekranı uzun kullanımlar sonucunda gözlerde ciddi sorunlar meydana getirmektedir. Bu sorunlar genelde gözde yanmalar, kaşıntı, bulanık görme, sulanma, kızarıklık şeklinde olmaktadır. Bu sorunları önlemek için uygun ekran ışığı ayarlanmalı ve ek-ran ile göz arasındaki mesafenin korunmasına dikkat edilmeli-dir. Ayrıca belli aralıklarla gözler dinlendirilmelidir.

d. Duruş Bozuklukları: İyi bir duruşta bel ve sırt bölgeleri koltuk tarafından tam olarak desteklenmeli, dirsekler bedene 90°lik bir açıda olmalı, ayaklar yere düz basmalı ve ekran göz seviyesinin altında bulunmalıdır (Resim 1.13).

Resim 1.12: Elektrik kablosu


1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi iyi bir çalışma ortamı için gerekli olmayan bir özelliktir? A) Klavye yerleşimi B) Yeterli ışık C) Havalandırma D) Geniş alan E) Kullanılan ekran

2. Bilgisayar kullanımı sırasında oluşabilecek sağlık sorunları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Göz problemi B) Duruş bozukluğu C) İşitme problemi D) Bel ağrıları E) Boyun ağrıları

3. Bilgisayar başında bir saatlik çalışma sonrası ne kadar zamanlık dinlenme yeterli olur? A) 5-15 dk B) 15-25 dk C) 25-35 dk D) 35-45 dk E) 45-55 dk

4. Bilgisayar ekranının verdiği zararlarla ilgili bir araştırma yaparak bunu sınıf arkadaşları-nızla paylaşınız.

Resim 1.13: Bilgisayar başında düzgün bir oturuş biçimi

Monitörün üst kenarı göz sevi-yesinin hafifçe altında olmalı.

Uyluklar yere paralel olmalı.

Ayak yere düz basmalı.

Dirsek 90 derece olmalı.

Bel ve sırt desteği olmalı.

OTURMA

20


C. DONANIM

1. Merkezî İşlem Birimia. Merkezî İşlem Birimi Kavramı: Merkezî işlem birimi

(CPU) bilgisayar içerisinde meydana gelen her türlü aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinden sorumlu olan elektronik bir aygıttır (Resim 1.14).

Merkezî işlem birimi başlıca üç bölümden oluşur. Bu bölüm-ler; aritmetik mantık birimi, kontrol birimi ve bellek birimidir. Her birimin kendine ait özel görevleri olmakla birlikte bu birimler birbir-leri arasında bilgi akışı sağlar.

b. Merkezî İşlem Birimi Hız Kavramı: Bilgisayarda hızı meydana getiren başlıca donanım elemanı merkezî işlem birimi-dir. Merkezî işlem biriminde hız, MHz olarak ifade edilir ve işlemci-nin 1 saniyede yapabildiği iş sayısını gösterir. Örneğin, bir işlemci 800 megahertzlik bir hıza sahipse saniyede 800 milyon işlem yapıyor demektir. Bilgisayarda yalnızca işlemcinin hızı baz alınarak sistemin hızının işlemcinin hızı olduğunu söylemek doğru olmaz. Çünkü sistemde çalışan diğer donanım elemanları da bilgisayarın hızını önemli ölçüde etkiler.

c. Aritmetik Mantık Birimi: İşlemci içerisinde bulunan bu bölümün görevi, işlemciye gönderilen aritmetiksel ve mantıksal işlevleri yaparak istenen yere tekrar göndermektir.

ç. Kontrol Birimi: İşlemci tarafından yapılan işlemlerin doğruluğunu kontrol eden bölümdür. Bu bölüm giriş-çıkış birimlerini denetleyerek hafıza ile ilgili işlemleri ve komutların yorumlanması görevlerini üstlenmiştir.

d. Ön Bellek (Cache Memory) ve Hızlı Hafıza Erişimi: İşlemci hızı ile ana bellek (RAM) hızı bir-birinden farklı özelliklere sahiptir. İşlemci genellikle ana bellekten daha hızlı işlem yapar. Ana bellekten işlemciye gönderilen bilgi işlemcinin hızına yetişemediği için işlemcinin ana belleği belli bir zaman bek-lemesi gerekir. Bu sorunu ortadan kaldırmak için işlemcinin içerisine ön bellek birimleri yerleştirilir. Ön bellek ana bellekten daha hızlı çalışır ve işlemcinin boşta kalmasını önler. Genellikle işlemcide L1 ve L2 adıyla iki tane ön bellek birimi kullanılır. L1 ön bellek birimi işlemci üzerinde, L2 ise anakart üzerinde bulunur. Bu belleklerin boyutları 256 Kb ile 4 Mb arasında değişir.

2. Giriş (Input) AraçlarıBilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan donanım elemanlarıdır. Bu donanımlar genelde

en çok kullanılan giriş birimleri olup türleri yandaki sayfada verilmiştir:

Konuya Hazırlık

1. Merkezî işlem biriminin iç yapısı hakkında bilgi edinerek bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.

2. Ekranların çalışma sistemleri hakkında araştırma yaparak bunları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.

Resim 1.14: CPU

21


a. Fare: Bilgisayar donanımları arasında en çok kullanılanı fare (mou-se) dir. Farenin icat edilmesiyle birlikte çok büyük bir devrim yaşanmış ve bilgisayar kullanımı kolay hâle gelmiştir. Zaman içerisinde fareler gelişe-rek farklı özelliklere ve çalışma sistemlerine kavuşmuşlardır (Resim 1.15).

b. Klavye: Üzerinde harf, rakam ve özel karakterler bulunan, bilgi-sayara veri girişini sağlayan elektronik bir donanım birimidir (Resim 1.16). Klavyeler standart klavyeler ve multimedya klavyeler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Multimedya klavyelerin üzerinde özel fonk-siyona sahip tuşlar bulunur ve bu tuşlar sayesinde birçok iş-lem klavye üzerinden tek bir tuşa basılarak yapılır. Klavyeler harf dizilişlerine göre F ve Q olmak üzere iki gruptur. Genelde Türkçenin dil kurallarına göre düzenlenmiş olan klavye tipi F klavyedir. Q ise daha çok İngilizceye uygun olarak tasarlan-mıştır.

c. Tarayıcı (Scanner): Dış ortamda bulunan resimleri, yazıları, dokümanları, çizim ve grafikleri bilgisayar ortamına aktarmak için kullanılan giriş birimine tarayıcı denir (Resim 1.17).

ç. Dokunmatik Altlık (Touchpad): Genelde dizüstü bilgisa-yarlarda fare yerine kullanılan dokunmatik altlık, dokunuşları hisse-derek bunları ekran üzerinde bulunan imlece iletir ve imlecin hare-ketini sağlar (Resim 1.18).

d. Oyun Çubuğu (Joystick): Bilgisayarda yüklü olan bazı oyunları gerçeğe yakın bir şekilde oynamak için kullanılan donanım elemanına oyun çubuğu denir (Resim 1.19).

3. Çıkış (Output) Araçlarıa. Ekran: Bilgisayarda oluşturulmuş görüntü dış ortama ekran saye-

sinde aktarılır. Ekranın görüntü kalitesi, üzerinde bulunan nokta sayısıyla ifade edilir. Bir ekranda ne kadar çok nokta (pixel) varsa görüntü kalitesi o kadar nettir. Ekran özellikleri belirtilirken genellikle ekranda bulunan noktalar arasındaki mesafeler verilir. Bu mesafelerin küçük olması noktaların birbirine yaklaşmasını ve görüntü kalitesinin artmasını sağlar. Ekranlar için söylenecek diğer bir özellik de boyutlarıdır. Köşeden köşeye olan uzunluklar ekran boyutlarını verir ve inç (1 inç= 2.54 cm) olarak ifade edilir.

Resim 1.15: Kablosuz fare

Resim 1.19: Oyun çubuğu

Resim 1.17: Tarayıcı

Resim 1.16: Klavye

Resim 1.18: Dokunmatik altlık

22


• CRT (Cathode Ray Tube) ekran: Üzerinde bulunan bir elektron ta-bancası sayesinde ekranın ön yüzünde görüntü oluşmasını sağlayan ekran türüdür (Resim 1.20). Günümüzde artık çok yaygın olarak kullanılmamak-tadır.

• LCD (Liquid Crystal Display) ekran: Ekranın ön kısımlarında bulunan sıvı kristalin ışığı yansıtma mantığından hareketle yapılmış bir ekran türüdür (Resim 1.21). Hafif oluşu ve az yer kaplaması son zamanlarda ilgiyi bu ekran-lara yöneltmiştir. Dezavantajları ise maliyetinin yüksek oluşu ve yoğun ışıkta görüntü kalitesinin düşmesidir.

b. Yazıcı: Ekrandan sonra en çok kullanılan çıktı birimi yazıcıdır. Yazıcılar ekranda gördüğümüz şekil, yazı, grafik ve resim gibi nesnelerin kâğıda veya kâğıt benzeri bir maddeye basılması için kullanılır. Yazıcılar baskı teknolojilerine göre gruplandırılırlar.

1. Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazıcı türleri içinde en yaygın olarak kullanılanıdır (Resim 1.22). İğneli yazıcı olarak da bilinir. Nokta vuruşlu yazıcıların yazma kafası, bir matris şeklinde di-zilmiş küçük iğnelerden oluşur.

2. Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkep püskürtmeli yazıcılar da nokta matrisli yazıcılardandır (Resim 1.23). Ancak bu yazıcılar şerit kullanmazlar. Bunun yerine resmi ve karak-terleri oluşturmak için vuruşsuz bir yöntem kullanırlar.

3. Lazer yazıcılar: Lazer yazıcılar vuruşsuz bir yöntem kullanırlar (Resim 1.24). Lazer yazıcılarda kullanılan baskı yön-temi fotokopi makinesindekine benzer. Lazer yazıcılar satır satır yazmak yerine sayfa sayfa yazarlar. Lazer yazıcı bütün sayfayı bir kerede basmak için geniş bir bellek kullanır.

Ek Bilgi

Günümüzde iki tür ekran kullanıl-maktadır. Bunlardan biri CRT türü ek-ran, diğeri ise LCD türü ekranlardır.

Resim 1.20: CRT

Resim 1.21: LCD ekran

Resim 1.22: Nokta vuruşlu yazıcı

Resim 1.23: Mürekkep püskürtmeli yazıcı

Resim 1.24: Lazer yazıcı

Ek Bilgi

Günümüzde çok yaygın olarak kullanılan yazı-cılar arasında lazer yazıcılar gelmektedir. Bunların dışında nokta vuruşlu ve mürekkepli yazıcılar da kullanılmaktadır.

23


c. Çizici (Plotter): Plotter kelimesi “plot” yani “pafta” kelimesin-den gelir. Ülkemizde geniş formatlı yazıcı anlamına gelmektedir (Re-sim 1.25). Adından da anlaşılacağı gibi bilgisayar çıktılarını geniş for-matta basabilirler. A1 boyutundan başlayarak A0 üzerine kadar baskı yapabilirler. 60” ebatında bir plotter bu sayede 150 cm genişliğine ka-dar döküm verebilmektedir.

ç. Hoparlör: Bilgisayar ortamında oluşturulmuş veya dışarıdan bilgisayara aktarılmış sesin dış ortama aktarılması için kullanılan do-nanım elemanıdır (Resim 1.26). Farklı şekil, boyut ve güçlere sahip hoparlörler piyasada kolaylıkla bulunabilir.

d. Konuşma Sentezleyici (Speech Synthesizer): Bilgisayarda kayıtlı olan yazıların sese dönüştürülerek dış ortama aktarılmasını sağlayan yazılımlara konuşma sentezleyici veya speech synthesizer denir.


1. Aşağıdakilerden hangisi merkezî işlem biriminin bölümlerinden biridir?

A) Aritmetik mantık birimi B) Com1 C) Lpt D) LCD E) Com2

2. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar da kullanılan bir fare türü değildir?

A) Optik fare B) Paralel fare C) Kablosuz fare

D) Ps/2 fare E) Seri fare

3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazıcı değildir?

A) Nokta vuruşlu B) Lazer C) İnkjet

D) Scanner E) Mürekkep püskürtmeli

4. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir klavye türü değildir?

A) S Klavye B) Q Klavye C) F Klavye

D) Standart klavye E) Multimedya klavye

Resim 1.25: Çizici (plotter)

Resim 1.26: Hoparlör

24


Ç. DEPOLAMA

1. Hafıza Depolama Araçlarıa. İç ve Dış Sabit Disk (Hard Disk): Bilgilerin bilgisayar ortamında

kaybolmadan saklanması gerekmektedir. Bu bilgiler sabit disk denen ve üst üste konmuş disklerin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir donanım bi-riminde saklanır. Sabit diskler; iç sabit diskler ve dış sabit diskler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

İç sabit diskler, kasa içerisinde sabit olarak bulunan yani sökülmesi çok kolay olmayan disklerdir ve çalışmaları için anakarta bağlı olmaları gerekir (Resim 1.27).

Dış sabit diskler ise bilgisayara dışarıdan genellikle USB bağlantı noktasından bağlanan cihazlardır (Resim 1.28). Bu diskler taşınabilme özelliğine sahip oldukları için kolayca sökülüp farklı bir ortamdaki bilgisa-yara rahatlıkla bağlanabilirler.

b. Zip Disk (Zipdisk): Başlangıçta 100 Mb olan kapasitesi, sonraki versiyonlarında önce 250 Mb’a daha sonra 750 Mb’a yükseltilmiştir. Şu anda kapasiteleri 2 Gb’ a kadar ulaşmıştır. Günümüzde zip diskler yerini Flash Diskler, CD ve DVD sistemlerine bırakmıştır.

c. Bellek Kartları (SD, CF, MMC, Memory Stick)

SD kartlar (Resim 1.29): Geliştirilmiş kopya koruma sistemi sunmaktadır. Bu kopya koruma sistemi, yazma koruması ile karıştırılmamalıdır. Buradaki koruma sistemi telif haklarıyla ilgilidir. Örneğin, telif haklı bir müzik dosyasını sadece kendi bilgisayarınızda kopyalayabilirsiniz. SD kartların okuma hızları kapasiteleri ile doğru orantılı olarak artar. SD kartlar, Compact Flash’tan daha küçüktür ve bu yüzden kullanım alanları zamanla genişlemiştir.

Compact Flash: Compact Flash Kartlar özellikle dijital fotoğraf ma-kinelerinde sıkça tercih edilen bir standarttır. Dijital SLR fotoğraf makine-lerinde genellikle Compact Flash tercih edilir. Yüksek yazma hızları, bu kameralarda kullanımını yaygınlaştırmıştır. Yaygınlaşmasının bir diğer se-

Resim 1.27: İç sabit disk

Resim 1.28: Dış sabit disk

Konuya Hazırlık

Bilgisayar ortamındaki bilgilerin kaydedilmesini sağlayan donanım elemanlarının neler olduğunu araştırınız.

Ek Bilgi

Zip diskler kapasitelerinin büyüklüğüne rağmen çok fazla yaygınlaşmamıştır. Günümüz-de kullanımı yok denecek kadar azdır.

Resim 1.30: Compact Flash

Resim 1.29: SD Kart

25


bebi ise performansın Compact Flash üzerindeki kontrolcü ile artırılabilmesi ve ihtiyaçlara göre düzenlenebilmesidir. Compact Flash kartların üretim tarih-leri, onların performansı hakkında bir fikir verebilir.

MMC-standardı: Multimedia kartlar ebat olarak SD kartlar ile uyumlu-durlar. Genellikle SD hafıza kartı için uyarlanmış aygıtlar ile problemsiz çalı-şırlar (Resim 1.31).

MS (memory stick): Bu bellek modelinin geniş bir kullanım alanı olmak-la birlikte farklı yapı ve kapasitelerdeki tipleri de mevcuttur. Memory stick pro modeli daha çok kapasite ve hız istenen alanlarda, Memory stick mikro modeli ise yüksek hız ve kapasite istenmeyen alanlarda tercih edilmektedir (Resim 1.32).

ç. Taşınabilir Bellek (USB Flash Disk): Flash bellekler, güç kesintisin-de dahi içerdiği bilgileri kaybetmeyen ve tekrar tekrar yazılıp silinebilen bir bellek çeşididir (Resim 1.33). Flash belleklerin yapısı RAM’lere, kullanımı sabit disklere benzer. Flash belleklerin yapısı mekanik değil elektroniktir. İçerisinde hareket eden bir parça yoktur. Bu özelliklerinden dolayı bu tarz bellekler “solid-state” yani “durağan” olarak adlandırılırlar.

d. CD-ROM, DVD-ROM: CD-ROM (Compact Disc Read-Only Me-mory) üzerindeki bilgiler silinip değiştirilememektedir (Resim 1.34). Ancak günümüzde defalarca (yaklaşık 3000 kez) yazılıp silinebilen CD-RW’ larda mevcuttur. CD-ROM sürücülerde müzik CD’leri de dinlenebilir. Bir CD sü-rücü alırken veri transfer hızı büyük olanlar tercih edilmelidir. Günümüzde yaygın olarak 52 hızlı CD-ROM sürücüler satılmaktadır. Standart bir CD-ROM’a 650 Mb veri depolanabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalar-la 700 Mb veri depolanan CD-ROM’lar da yaygınlaşmıştır.

DVD (Digital Versatile Disc ya da Digital Video Disc) ilk önce-leri “Digital Video Disk” anlamına geliyordu. Bunun temel nedeni, ilk uygulamaların video alanında ortaya çıkmış olmasıdır. Fakat bir süre sonra veri saklama uygulamalarının da önemli olduğu anla-şılmış ve DVD Digital Versatile Disk (Çok yönlü sayısal disk) anla-mında kullanılmaya başlanmıştır.

Hızla ilerleyen bilgisayar sektöründe geliştirilen yazılımların giderek daha fazla kapasiteye ihtiyaç duymaları, DVD-ROM sürü-cülerinin ortaya çıkmasında en büyük etken olmuştur. Üstelik bunu 17 Gb’a kadar çıkarmak mümkündür. Yani hareketli görüntülerden oluşan 481 dakikalık bir veri tek bir medyaya kaydedilebilir. Ka-pasitelerinin yanında hızları da CD-ROM’larla kıyaslanamayacak kadar yüksektir.

Resim 1.31: MMC kart

Resim 1.32: Memory Stick kart

Resim 1.33: USB Flash Disk

Resim 1.34: CD-ROM sürücü

Resim 1.35: DVD-ROM sürücü

26


e. Disket: Disket, üzerine bilgi yazılabilen, yazılı bilgi okunabilen manye-

tik ortamdır (Resim 1.36). Bilgisayardaki küçük boyutlu verilerin bir başka bil-

gisayara taşınması ya da yedeğinin alınması için disket kullanılır. Disketlerin

bilgi depolama kapasitesi sınırlıdır. 3,5 inçlik HD (high density) özellikli disket-

lerde 1,44 Mb’lık veri saklanabilir. DD (double density) özellikli disketlerde ise

720 Kb’lık bilgi saklanabilir.

f. Hafıza Depolama Araçlarının Hız, Maliyet ve Kapasite Bakımından Karşılaştırılmaları: Hafıza depolama araçları günümüzde çok gelişmiştir.

Bunlar arasında son zamanlarda kapasitesi en yüksek seviyeye ulaşmış olanı flash disklerdir. Flash

diskler 1 Gb ile 32 Gb arasında değişen boyutlarda bulunmaktadır. Yine USB sabit diskler de 500 Gb

üzerinde bilgi depolama kapasiteleri sayesinde yerlerini pekiştirmektedirler. Sabit diskler ise artık Tb

(terabyt) ile ölçülebilir seviyelere ulaşmışlardır.

2. Hafıza Çeşitleri

a. Rastgele Erişim Belleği (RAM): İşletim

sisteminin, çalışan uygulama programlarının veya

kullanılan verinin işlemci tarafından hızlı bir biçim-

de erişebildiği yerdir (Resim 1.37). RAM, bilgisa-

yarlardaki CD-ROM, disket sürücü veya sabit disk

gibi depolama birimlerinden daha hızlıdır. Bilgisayar,

çalıştığı sürece RAM faaliyetini devam ettirir, bilgi-

sayar kapandığı zaman ise RAM’de o an depolanmış olan veriler silinir. RAM’e “Random Access” yani

“rastgele erişimli” denir. Veriler sistem tarafından belleklere sık ve belirli bir düzen dâhilinde gönderilmez

ya da alınmazlar. Verilerin RAM’de saklanması daha önce de belirtildiği gibi sistem çalışır durumda

kaldığı sürece mümkündür. Yani sabit disklerde olduğu gibi var olan bilgilere sistem kapandıktan sonra

tekrar ulaşılamaz. İşletim sistemi işlem yapacağı zaman, istenilen veriler bellekte yazılı oldukları adres-

lerden geri alınırlar.

b. Salt Okunur Bellek (ROM): ROM, bilgisayarın çalışması için gerekli

olan temel komutların depolandığı yerdir. Bu komutlar; işlemlerden geçiril-

mek için RAM içinde ve dışında veri taşıması, manyetik medyalar üzerinde

verilerin kalıcı olarak depolanması, bilgilerin ekran üzerinde gösterilmesi,

klavyeden girilen komutların yorumlanması gibi işlemleri içerir. ROM aynı

zamanda, bilgisayar açıldığı zaman bilgisayarın çalışıp çalışmadığını tespit

etmek için birtakım testleri yerine getirir. ROM’un bir parçası olan ve ROM

BIOS olarak adlandırılan birim, bir bilgisayarın açılışını başlatan yerdir.

Resim 1.36: Disket

Resim 1.37: RAM bellek

Resim 1.38: ROM bellek

27


3. Hafıza Ölçümüa. Bilgisayar Hafıza Ölçü Birimleri: Bilgisayarda kullanılan her karakterin bir sayısal kodu vardır.

Bu sayısal kod sayesinde bilgisayar hangi tuşa basıldığını hesaplayarak o sayısal koda karşılık gelen karakteri ekrana basar. Karakterler 8 bitlik bir bilginin bir araya gelmesiyle oluşmuştur.

b. Ölçü Birimleri İşlemleri: Bilgisayardaki hafıza ölçü birimleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

4. Bilgisayar PerformansıBilgisayarın performansı denilince ilk akla

gelen donanım birimi işlemcidir. Performans üzerinde sadece işlemcinin rolünün olduğunu söylemek doğru olmaz. İşlemcinin yanında RAM bellek boyutu, sabit disk hız ve kapasi-tesinin de bilgisayar performansına çok büyük etkisi vardır. Şimdi performansı etkileyen dona-nım elemanlarını inceleyelim:

a. CPU Hızı: Bilgisayarın hızını etkileyen en önemli donanım elemanı işlemcidir. İşlemci zaman içinde çok büyük gelişmeler göstererek hızını her geçen gün daha da artırmaktadır. Gü-nümüzde saniyede milyarlarca işlem yapabilen çift çekirdeğe sahip işlemciler mevcuttur. Bilgi-sayarımıza takılı olan işlemci hızını ve markası-nı öğrenmek için masaüstünde bulunan Bilgi-sayarım simgesi üzerinde farenin sağ tuşuna tıklanır ve açılan münüden Özellikler komutu seçilir (Resim 1.39).

1440 Kb = .......... Mb

720 Kb = .......... Mb

2 Gb = .......... Mb

10 Gb = .......... Mb

2048 Kb = .......... Mb

360 Kb = .......... Mb

Hafıza Ölçü Birimleri

8 Bit 1 Byt (Bayt)

1024 Byte 1 Kb (Kilobayt)

1024 Kb 1 Mb (Megabayt)

1024 Mb 1 Gb (Gigabayt)

1024 Gb 1 Tb (Terabayt)

1024 Tb 1 Pb (Petabayt)

1024 Pb 1 Eb (Eksabayt)


Aşağıdaki hafıza değerlerini MB olarak yazınız.

Resim 1.39: İşlemci ve bellek kapasitesi penceresi


Siz de kullandığınız bilgisayara ait RAM ve işlemci boyutlarını öğreniniz.

28


b. RAM Bellek Büyüklüğü: RAM bellek büyüklüğü de bilgisayarın hızını etkileyen önemli faktör-lerden biridir. Günümüzde bellek miktarları 256 Mb, 512 Mb, 1 Gb ve 2 Gb kapasitelerindedir. Bellek büyüklüğü yanında belleğin çalışma hızı da performans açısından önemlidir. Bilgisayarımızdaki bellek büyüklüğünü yine işlemcide olduğu gibi Bilgisayarım simgesi üzerinde sağ tuş yaparak Özellikler ko-mutundan öğrenebiliriz (Resim 1.39).

c. Sabit Disk (Hard disk) Hız ve Kapasitesi: İşlemci ve bellek kadar olmasa da sabit diskin perfor-mans açısından önemi küçümsenemez bir yere sahiptir. Sabit disk içindeki disklerin belirli bir dönüş hızı vardır ve bu dönüş hızı işlemciye bilgilerin ne kadar hızda gelebileceğini ifade eder. Genellikle piyasada 5400 RPM (1 dakikadaki dönüş hızı) ve 7200 RPM’lik dönüş hızına sahip sabit diskler bulunmaktadır. 7200 RPM’lik sabit diskler 3,5’lik olup genelde masaüstü bilgisayarlarda, 5400 RPM’lik sabit diskler ise 2,5’lik olup dizüstü bilgisayarlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.


1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir bellek kartı değildir?

A) SD B) CF C) MMC

D) MT E) MS

2. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde hem CD hem de DVD yazıcı verilmiştir?

A) DVD-RW B) CD-RW C) DVD-ROM

D) CD-ROM E) DVD

3. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi bir hafıza çeşidi değildir?

A) RAM B) ROM C) SDRAM

D) REM E) DDRAM

4. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi direkt olarak bilgisayar hızını etkilemez?

A) CPU hızı B) Ses kartı C) Bellek büyüklüğü

D) Sabit disk hızı E) Bellek hızı

5. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde 2 Mb’lık bellek biriminin Kb olarak karşılığı doğru verilmiştir?

A) 1024 Kb B) 4096 Kb C) 2048 Kb

D) 512 Kb E) 256 Kb

29


D. YAZILIM

Yazılım: Bilgisayarlar üretildikleri anda içlerinde herhangi bir bilgi barındırmadıkları için bir işlevleri yoktur. Bilgisayarlara belirli yazılımlar yüklenerek işlem yapabilecek hâle getirilirler. Kısaca yazılım bilgi-sayara ne yapması gerektiğini söyleyen kod parçalarıdır.

1. Yazılım ÇeşitleriBilgisayar yazılımları farklı özelliklere sahip olup her yazılımın kendine ait özel bir işlevi vardır. Bu

yazılımlar yaptıkları işlere göre gruplandırılırlar. Üç farklı bilgisayar yazılımı mevcuttur (Şema 1.1). Bunlar, işletim sistemleri, uygulama programları ve programlama dilleridir. Şimdi bu yazılımları inceleyelim.

a. İşletim Sistemi Yazılımları: İşletim sistemi, bilgisayar sistemimizde bulunan çevre elemanları ile yazılımlarınızın haberleşmesini sağlayan yapılardır. İşletim sistemi de bir çeşit yazılımdır. Bilgisayarın açılışı esnasında hafızaya yüklenen ve yüklendikten sonra diğer yazılımların çalışması için temel olan yazılımdır. Bu yazılım daha düşük seviyeli erişimlerle donanımın kontrolünü, kaynakların kullanımını ve paylaşımını sağlar. İşletim sistemi bilgisayarın her türlü altyapı çalışmalarını düzenler, çeşitli aygıtların birbirleriyle anlaşmasını sağlar. Bu sayede çeşitli uygulama yazılımları, güven içinde çalışıp kullanıcıya hizmet edebilirler. Bu yüzden bir bilgisayarın donanım özellikleri kadar işletim sistemi de önemlidir.

b. Uygulama Yazılımları: Kullanıcıların belli başlı bazı işlemleri yapmalarına imkan veren yazılım-lardır. Uygulama yazılımlarının geliştirilmesi için programlama dilleri ve diğer bazı uygulama, geliştirme yazılımları kullanılır. Uygulama yazılımları belli bir amaca yönelik olarak hazırlandığı için farklı bir iş için kullanılamaz. Örneğin, Microsoft firmasının hazırlamış olduğu Word yazılımını sadece kelime işlem işleri için kullanabiliriz. Bu programı kullanarak müzik dinleyemeyiz veya film izleyemeyiz. Her alana ait farklı uygulama yazılımları mevcuttur.

c. Programlama Dilleri: Genel amaçlı veya özel amaçlı olsun tüm uygulama ve sistem yazılımları programlama dilleriyle yazılır. Bir programlama dili, insanların bilgisayara çeşitli işlemler yaptırmasına imkân veren her türlü sembol, karakter ve kurallar topluluğudur. Programlama dilleri insanlarla bilgisayar-lar arasında tercümanlık görevi yapar.

Konuya Hazırlık

1. Bilgisayarınızda yüklü olan bir müzik dosyasını nasıl dinlersiniz? Araştırınız. 2. Bilgisayar üzerinde çalışan yazılımlar ile ne gibi iş ve işlemlerimizi yapabiliriz? Araştırınız.

Şema 1.1: Bilgisayar yazılımları

Bilgisayar Yazılımları

İşletim Sistemleri

UygulamaProgramları

ProgralamaDilleri

30


Düşük seviyeli diller: Bilgisayarların ilk dönemlerindeki programlama dilleri, kullanımı çok zor olan makine dili ve assembly dilleriydi. Makine dili geliştirilen ilk programlama dilidir ve ilk kuşağı temsil eder. Makine dilinde yazılan tüm komutlar 0 ve 1’lerden oluşmaktadır. Bütün talimatlar en detaylı şekilde ta-nımlanır ve iki tabanlı sayı sistemi kullanılarak kodlama yapılır.

Yüksek seviyeli diller: Üçüncü kuşak da denilen yüksek seviyeli programlama dillerinin öğrenilme-si daha kolaydır. Program yazılması daha az zaman alır ve daha iyi sonuçlar sağlayan programlama dil-leridir. Yüksek seviyeli dillerden birinde yazılan bir kaynak, program makine diline çevrilmek zorundadır. Dönüştürme işini gerçekleştiren programa derleyici (compiler) denir. Basic, Cobol, Fortran ve Pascal dilleri bu kategorideki programlama dillerine birkaç örnek oluşturmaktadır.

2. Sistem Geliştirme KavramıBir işi yapmaya başlamadan önce o işe ait bilgilerin iyi bilinmesi ve iyi analiz edilmesi gerekmektedir.

Sistem geliştirme kavramı bu noktada devreye girer ve işin planlama aşamasında en ufak bir ayrıntının bile gözden kaçırılmaması gerekliliğini ifade eder. İşler adımlar hâlinde yapılırken bu adımlar arasında herhangi eksiklik olmamasına ve her şeyin zamanında yapılmasına özen gösterilir.

a. Yöntemleri: Bir işi yapmak için birden fazla yöntem bulunabilir. Bulunan bu yöntemler arasında bize en uygun olanını belirlemek ve bu yönde işlemlere başlamak durumundayız. Bize en uygun yönte-mi belirlerken zaman olarak kısalığına, işe uygun olup olmadığına, maliyetine ve alabileceğimiz sonuca göre bir karar vermeliyiz.

b. Araştırma ve Analiz Etme Süreçleri: Bu aşamada yapmamız gereken sistemin ihtiyaçlarını belirleyerek sistemin ne yapması gerektiğini iyi analiz etmektir. Bu aşama sırasında bir algoritma hazır-layarak yapılması gereken işlemleri net bir şekilde görebiliriz. Algoritma hazırlamak bize neyi, ne zaman yapmamız gerektiğini göstererek karışıklıktan kurtulmamıza yardımcı olur.

c. Programlama ve Test Etme Süreçleri: Bu aşama son aşama olup hazırlamış olduğumuz yön-tem ve algoritmaya göre problem programlama dillerine girilir. Girilen bu bilgiler programlama dilleri vasıtasıyla test edilir ve sonuçları görmemiz için çıktı birimlerine gönderilir.


1. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir yazılım grubu değildir? A) İşletim sistemi B) Programlama dilleri C) Anakart D) Uygulama programları E) Üst düzey diller

2. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi bir programlama dili değildir? A) Access B) Pascal C) Cobol D) Fortran E) Delphi

3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi sistem geliştirme kavramı içerisinde yer almaz? A) Yöntemleri B) Araştırma - analiz C) Cevaplama D) Test etme E) Sonuç

4. Aşağıdakilerden hangisi bir uygulama programı değildir? A) Basic B) Word C) Powerpoint D) Excel E) Winamp

31


E. BİLGİSAYAR AĞLARI

Bir ortamda bulunan bilgisayarların bir-birleriyle iletişimini sağlamak, dosya payla-şımlarını aktif hâle getirmek ve kaynaklarını ortak kullanıma açmak için oluşturulan siste-me ağ denir (Resim 1.40).

1. Türleria. Yerel Alan Ağı (LAN) ve Ağ Topo-

lojisi Kavramı: Yerel alan ağları (local area network) bilgisayar sistemlerinin belli bir alan içerisinde, devlete veya özel bir kuruma ait resmî iletişim hatları kullanılmadan kurum veya şahısların kendi imkânları ile tesis ettiği kablo veya elektromanyetik dalgalar yardımıyla birbirlerine bağlanması şeklinde oluşturulan ağ yapılarıdır. Bir ağ yapısının yerel alan ağı olarak sayılabilmesi için ağ içerisinde bulunan bilgisayarların birbirlerine olan mesafeleri dikkate alınmaz. Bazen bir yerleşke içe-risinde 50 km mesafeye fiber optik kablolar yardımıyla hat çekilebilir. Bu hattı kurum ya da şahıs kendi imkânları dâhilinde tesis ettiği ve bilgisayarın tanımlama numarasını aynı yönlendiriciden sağladığı için yapının adı yerel alan ağı olacaktır. Yerel ağlar yapılandırılırken kullanılan belli başlı topolojiler vardır. Bunlar yol (bus), halka (ring) ve yıldız (star) topolojileridir.

Doğrusal yerleşim (bus topoloji): Bus topolojisi tüm bilgisayarların aynı kabloya bağlı oldukları sistemdir (Resim 1.41). Kab-lonun her iki ucuna sonlandırıcı adı verilen 50 ohm’luk dirençler takılır. Bu topoloji hem mantıksal hem de fiziksel olarak varlığını sür-dürmektedir. Kurulumu kolaydır. En büyük dezavantajı ise kablonun herhangi bir nokta-sında meydana gelen kopukluktan dolayı tüm sistemin çökmesidir.

Yıldız yerleşim (star topoloji): Bilgisayarların hub (hab)’a göre yerleşim biçimleri yıldıza benzediği için bu ismi almıştır (Resim 1.42). Her bilgisayar diğer bilgisayardan bağımsız olarak bir kablo sayesinde hub’a ulaşır. Böylece bir bilgisayarın ağ sisteminde meydana gelen sorun diğer bilgisayarların çalışma-sını engellemez.

Konuya Hazırlık

1. Bilgisayarlar arası veri transferi nasıl sağlanmaktadır? Araştırınız.2. Farklı ortamlarda bulunan iki insan bilgisayar üzerinden aynı anda nasıl oyun oynayabili-

yorlar? Araştırınız.

Resim 1.40: Ağ yapısını gösteren temsilî resim

Resim 1.41: Doğrusal topoloji

32


Halka yerleşim (ring topoloji): Ring topoloji, Token-Ring adı verilen ilk başta IBM’in geliştirdiği, sonraları IEEE ve ISO tarafından geliştirilmeye devam eden ağ sisteminin kullandığı yapıdır (Resim 1.43). Sistemde veri aktarımını sağlayan bir sinyal sürekli ola-rak sırayla tüm sistemleri dolaşmaktadır. Token adı verilen bu sinyal tek tek halka şeklindeki tüm sistemlere uğradığı için ring/halka terimi kullanılmaktadır.

b. Geniş Alan Ağı (WAN): WAN’lar geniş alanları kapsar. Şehirler veya ülkeler arası ağlardır. Değişik tipte LAN’lar bir-leşerek WAN’ları oluştururlar. Bu LAN’ların birleşmesi için bir-takım özel aletler kullanılmaktadır. Bunlar link antenleri, uydu bağlantıları, tekrarlayıcılar ve geçitlerdir. WAN sisteminin üze-rinde on binlerce kullanıcı ve bilgisayar çalışabilir.

2. Bilgisayarda Ağ BağlantılarıBir ağ sistemini oluşturan yapı içerisinde çeşitli ağ do-

nanım aygıtları bulunur. Bu donanım aygıtları ethernet kartı, kablolar, jacklar, hub, swicth, bridge, router ve modem gibi aygıtlardır.

a. Ağ Bağlantısı Terimleri

Ağ Adaptör Kartları: Ethernet kartı (Network Interface Card – NIC) bilgisayarın bir bilgisayar ağına bağlanabilmesi için bilgisayara takılan bir karttır (Resim 1.44). Yerel bir ağ-daki (Local Area Network – LAN) kişisel bilgisayarlar ve iş istasyonları ethernet ya da token ring gibi LAN veri transfer teknolojileri için dizayn edilmiş bir ağ arabirimi içerir.

Switch: Network sistemlerinde, LAN içerisindeki ay-gıtların ortak kullanım için birbirine bağlanmasını sağlayan ve LAN içerisindeki cihazlardan gelen veri paketlerini filtre-leyerek sadece ilgili porta gönderen cihazdır.

Resim 1.42: Yıldız topolojisi


Atölyenizde bulunan bilgisayarla-rın nasıl bir topolojiyle düzenlendiğini, bu topolojinin avantaj ve dezavantajla-rını defterinize not ediniz.

Resim 1.43: Halka topolojisi

Resim 1.44: Ethernet kartı

Resim 1.45: Switch

Ring

33


Hub: Bir ağ sisteminde bilgisayarların birbirleriyle iletişimini ve dosya transferini sağlayan donanım birimidir (Resim 1.46)

Repeater: Repeaterlar elektronik sinyalleri güçlendiren aygıtlardır Re-sim 1.47). Repeater bir sinyali aldığında onu orijinal gücüne ve durumuna getirir. Repeaterlar fiziksel olarak çalışan aygıtlardır. Sinyaller belli bir me-safe yol katettiğinde zayıflarlar. Anlaşılmaz hâle gelen bu sinyaller daha uzak yerlere gönderilmek üzere repeaterdan geçirilirler.

Router: Farklı ağlardaki cihazların birbirleriyle haberleşmelerini router temin eder (Resim 1.48). Router yönlendirme yaparken gelen paketin hedef IP adresi-ne bakar. Eğer gidilmek istenen network routera direkt bağlı bir network ise paket o ara yüze yönlendirilir.

Modem: Modemler bilgisayardaki verileri yani digital sinyali, analog sinyale çevirerek kablo üzerinden iletilmesini sağlayan cihazlardır.

b. Bilgisayarda Telefon Ağı Kullanımı: İnternet üzerindeki haberleşmelerin büyük bir bölümü te-lefon hatları kullanılarak sağlanmaktadır. Telefon hatlarının yetersiz olduğu yerlerde uydu haberleşmesi sistemi kullanılarak bağlantılar sağlanır. Eski fax-modem bağlantı sistemlerinde İnternet’e bağlanıldığında telefon hatları meşgul olurken son yıllarda çıkan adsl bağlantı sistemlerinde bu sorun ortadan kalkmıştır.

c. Public Switched Data Network (PSDN): Veriler hareket noktalarından varış noktalarına gönde-rilmeden önce parçalara ayrılarak kodlanırlar. Varış noktalarında ise tekrar bir araya getirilerek anlamlı bilgi oluştururlar. Bu duruma paket anahtarlama veri ağı (PSDN) denir.

ç. Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı (ISDN): ISDN mevcut analog telefon şebekesinin sayısal al-ternatifidir. Normal bir telefon hattı gibi bir telefon numarası çevirip hem sayısal hem de analog hatlara ulaşım sağlanabilir. ISDN teknolojisini alışılmış analog hatlardan ayıran en önemli özellik tamamen sayısal temiz bir ses kanalı sağlamasının yanında, aynı anda veri (data) iletişimine de izin verebilmesidir. Integrated Services Digi-tal Network sözcüklerinin baş harflerinden oluşmuştur ve Tümle-şik Hizmetler Sayısal Şebekesi olarak Türkçeleştirilmiştir.

d. Uydu İletişimleri Terimleri: Uydu sistemleri tek yönde veri iletir (Resim 1.49). Yani bu sistemler yalnız kullanıldığında sa-dece veri alma (download) yapabilmektedir. Veri göndermek (up-load) için başka bağlantılara ihtiyaç vardır. Bu bağlantılar dial-up, kablo modem, ISDN ya da benzeri başka bağlantılardır. Uydular kullanılarak ses, görüntü ve veri aktarımı yapılabilir.

e. Kablo Net ve DSL (Sayısal Abone Hattı) Bağlantılar: Dijital Subscriber Line (dijital abone hattı) anlamına gelen DSL, mevcut olan telefon hattının daha etkili olarak kullanılması için sayısal kodlama tekniği ile kişiye geniş bant imkânı sağlamaktadır. Yani telefon hattında kullanılan bakır telefon kabloları üzerinden yüksek hızda ve kesinti yaşanmadan İnternet bağlantısı sunulmasını sağlar.

Resim 1.46: Hub

Resim 1.47: Repeater

Resim 1.48: Router

Resim 1.49: Uydu haberleşmesi temsilî resmi

34


3. İnternet a. İnternet Kavramı ve Önemi: İnternet, teknik olarak birçok bilgisayarın veya bilgisayar sistemle-

rinin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. Bu iletişim ağında bilgisayarlar birbirlerine fiziksel olarak (kablolar, uydu bağlantıları, telsiz bağlantı vb) bağlıdır. Geliştirilen bazı özel protokollerle (TCP/IP) birbirine bağlı bilgisayarlar arasında bilgi paylaşımına dayalı birçok iş yapılabilir (dosya alma, gönderme, sohbet vb.).

b. Arama Motoruna Ait Kavramlar: Arama motoru (search engine), dünyadaki hemen hemen tüm web sitelerinin listelendiği, kategorilere ayrıl-mış, aradığımız bilgilere en kısa yoldan ve hızlı bir şekilde ulaşmamızı sağ-layan web siteleridir. İnternet üzerinde yüzlerce hatta binlerce arama motoru bulunmaktadır. Bunların bir kısmı kendi alanlarındaki web sitelerini listele-mekte, bir kısmı yerel alanlarda hizmet vermektedir. Bir kısmı da dünya üze-rindeki her türlü web sitesini listelemektedir. Arama motorlarındaki komut satırına “Search”, “Find It”, “Get It” gibi kelimelerden herhangi birini yazdığı-mızda bu arama motoru bu kelimenin geçtiği tüm dokümanları listeler.

c. World Wide Web (WWW): İngilizcede World Wide Web sözcükle-rinin baş harflerinden oluşturulan bir kısaltmadır. Kısaca web sözcüğü ile de ifade edilir. İnternet üzerinde yazı, grafik, resim, ses ve hareketli görün-tülerden oluşan dokümanları uzaktaki bilgisayarlara iletir. Bu hizmetin gö-rülebilmesi için geri planda çalışan birçok yazılım vardır. Her web sitesinin İnternet üzerindeki yerini belirleyen bir adresi vardır. Buna URL (Uniform Resource Locator) denilir. Web dokümanları İnternet’e bağlı her bilgisayardan yayımlanabilir ve görülebilir.

ç. Elektronik Posta: Elektronik posta ya da kısa adıyla e-posta, bilgisayar ağlarında kullanıcıların birbirleriyle yazılı olarak haberleşmesini sağlayan bir yoldur. Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenle-rinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine (hızlı ve güvenli bir şekilde) elektronik ortamda mektup gönder-me ve haberleşme isteğidir. E-posta, bu amaçla kullanılan servislere verilen genel addır.

d. Elektronik Posta Alma ve Gönderme: Elektronik posta alıp göndermek için öncelikle bir e-posta adresine sahip olmamız gerekir. Elektronik posta almak için bu hizmeti ücretsiz olarak sunan birçok web sitesi vardır. Elektronik posta adresi alırken sitenin belirlediği kurallar dışında Türkçe karak-ter kullanmamaya ve kullanıcı isminde boşluk olmamasına dikkat etmeliyiz. Kullanıcı isminden sonra @ (kuyruklu a) işareti ve onun yanına servis sağlayıcının ismi eklenir. Örnek olarak kendi ismimizle bir mail adresi aldığımız zaman adresimiz [email protected] şeklinde olur.

e. İletişim Teknolojileri (ICT) Cihazları: Teknolojinin gelişmesine paralel olarak ortaya çıkmış bir kavramdır. Bu kavramın ortaya çıkmasında iletişimde yaşanan gelişmeler büyük rol oynamıştır. Bu cihazlar arasında uydu sistemleri, kablosuz iletişimler ve fiber optik bağlantıların yeri çok önemlidir.

f. FTP (Dosya Aktarma Hizmetleri): FTP’nin açılımı File Transfer Protocoldür. Yani dosya transfer protokolü. Adından da anlaşılabileceği gibi bu sunucular dosya sunar. Örneğin, bir bilgisayar firması yeni donanım sürücülerini, bedava yazılımlarını kullanıcılara FTP sunucusu üzerinden iletebilir. Web sayfalarından dosya indirmekten farkı, çoğu FTP sunucusu hat kesintisi gibi durumlarda yarıda kalan dosyaları kaldığı yerden indirmeyi destekler.

Resim 1.50: İnternet temsilî resmi


Bir servis sağlayıcı İnternet sayfasını kullanarak e-posta adresi alınız.

35


F. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK

1. GüvenlikTeknolojinin gelişmesine paralel olarak günümüzde yeni bir tehlike ortaya çıkmıştır. Bu tehlike, elekt-

ronik ortamdaki bilgilerimizin güvenliğindeki endişelerimizdir. Güvenlik programları her ne kadar belli bir noktaya kadar güvenliği sağlasalar da tam bir güvenlikten söz etmek mümkün değildir. Kullandığımız güvenlik programının güncel olmasına ve güvenlik duvarının aktif olmasına dikkat etmeliyiz.

a. Dosyaların Taşınabilir Kayıt Ortamlarına Yedeklenmesi: Güvenlik sorunundan dolayı bilgile-rimizin kaybolmasını istemiyorsak yedekleme yaparak bilgilerimizin güvenliğini sağlamalıyız. Yedekleme işlemi için CD veya DVD’ler kullanılabileceği gibi diğer taşınabilir kayıt ortamlarından da faydalanılabilir.

b. Elektrik Kesintisinde Veri Kaybı: Üzerinde çalıştığı-mız ve henüz kayıt yapmadığımız bilgilerimiz güvende değildir. Çünkü herhangi bir güç kesintisi sonucunda yapmış olduğumuz bütün çalışmalar boşa gidebilir. Bunu önlemek için bir kesintisiz güç kaynağı (Resim 1.51) kullanabileceğimiz gibi belli zaman-larda sabit diske de bilgilerimizi kaydedebiliriz. Kesintisiz güç kaynakları sınırlı bir zaman süresince güç beslemesi yapar.

c. Dosyalara Dışarıdan Erişilmesinin Engellenmesi: Dışarıdan gelebilecek saldırıları önlemenin en temel yolu gü-venlik duvarımızı aktif hâle getirmektir. Güvenlik duvarını aktif hâle getirmek için Başlat menüsünden Ayarlar seçeneği-nin altındaki Denetim Masası komutu seçilir. Açılan pen-cereden Windows Güvenlik Duvarı seçeneği seçilerek Açık (Önerilir) konumu aktif hâle getirilir (Resim 1.52).

ç. Gizlilik Hakkı: Günümüzde bilgilerin gizliliği hakkı kanunla korunmakta olup bu konuda ağır cezalar getiril-miştir. Başkasına ait bilgilerin ele geçirilmesi, farklı alan-larda kullanılması veya üçüncü şahıslara verilmesi cezai yaptırımları içermektedir. Son zamanlarda bilgi hırsızlığı en çok kullanıcıların İnternet bankacılığı işlemlerinde ve kredi kartı hesaplarında olmaktadır. Bu da kişilerin büyük zararlara uğraması sonucunu beraberinde getirmektedir. Kişisel bilgilerin İnternet ortamına verilmemesine, banka ve kredi kartı bilgilerinin her sitede kullanılmamasına dik-kat ederek bu zararlardan kendimizi koruyabiliriz.

Konuya Hazırlık

1. Güvenlik programları bilgilerimizi ne kadar koruyabiliyor? Araştırınız.2. İnternet ortamında alışveriş yapmak ne kadar güvenlidir? Araştırınız.

Resim 1.51: Kesintisiz güç kaynakları

Resim 1.52: Windows güvenlik duvarı penceresi

36


d. Bilgisayarın Korunması ve Şifrelenmesi: Bilgilerimizi korumanın diğer bir yolu da dosya ve kla-sörlerin şifrelenmesidir. Şifreleme işlemi için özel güvenlik programları kullanılabileceği gibi Windows’a ait oturum şifreleme seçeneği de tercih edilebilir. Eğer bilgisayarımızı tamamen şifreleyerek kullanılma-sını engellemek istiyorsak Bios ayarlarından sistem şifresi vererek bilgisayarın açılmasını önleyebiliriz.

2. Bilgisayar Virüsleria. Virüslerin Tanıtımı ve Çeşitleri: Bilgisayar virüsleri, bilgisayarın çalışmasını engelleyecek, veri-

leri kaydedecek, bozacak veya silecek ya da kendilerini İnternet üzerinden diğer bilgisayarlara yayarak yavaşlamalara veya başka sorunlara neden olacak şekilde tasarlanmış yazılım programlarıdır.

Dosyalara bulaşan virüsler: Genellikle COM, EXE uzantılı dosyaların kaynak koduna kendilerinin bir kopyasını eklerler. SYS, DRV, BIN, OVL, OVY uzantılı dosyalara da bulaşan virüsler de vardır.

Multi-partite virüsler: Boot sektörü virüsleri ile master boot record virüslerinin bileşimidir.

Macro virüsleri: Microsoft Word ve Microsoft Excel gibi popüler uygulama programlarının macro-dilleri kullanılarak yazılır. Macrolar veri dosyalarında kaydedildiği için virüslü belge açıldığında virüsün makro kodu çalışmaya başlar.

Trojan horse (truva atı): Bilgisayarınızda arka planda çalışan ve zamanı geldiğinde aktif hâle gele-rek sisteminize zarar veren yazılımlardır. Sabit diski formatlamak, dosyaları silmek ya da çökertmek gibi çok zararlı işler yaparlar. Kötü amaçlı program olmasından dolayı virüslere benzetilebilir. Benzemeyen yönleri ise Truva atlarının zararsız bir programmış gibi gözle görülür olmaları ve kendi kendilerini çoğal-tarak başka bilgisayarlara yayılmamalarıdır.

b. Bilgisayar Sistemlerine Bulaşması: Virüsler genellikle İnternet üzerinden e-posta yoluyla veya taşınabilir bellekler vasıtasıyla bir ortamdan diğer ortama bulaşırlar. Virüsler bulaştıkları ortamda oto-matik olarak çalışabilecekleri gibi bulaştıkları dosyanın çalıştırılması sonucu da aktif hâle gelebilirler.

Günümüzde virüslerin en yaygın bulaşma yöntemi flash diskler vasıtasıyla olmaktadır. Flash diskle-re bulaşan virüsler bir bilgisayardan diğerine rahatça taşınabilmektedir. Ayrıca son zamanlarda özellikle bunlar için virüsler yazılmış olup bu virüsler flash diskleri kullanılmaz hâle getirmektedir.

c. Dosya İndirmedeki Tehlikeler: Virüslerin en belirgin özellikleri gizlenebilmeleri ve kendilerini başka dosyaların arkasına atarak görünmez hâle gelmeleridir. Bu sayede İnternet üzerinden indirmiş olduğumuz çok masum gibi görünen bir dosyanın aslında virüs taşıma ihtimali her zaman vardır.

ç. Korunma: Virüslerden korunmak için öncelikle yapmamız gereken bilgisayarımızın güvenlik du-varını daima aktif hâle getirmektir. Güvenlik duvarını aktif hâle getirdikten sonra bir antivirüs programı kurarak İnternet üzerinden güncelleştirmesini yapmalıyız.

3. Telif HakkıBuluş sahibinin buluş konusu ürününü belirli bir süre üretme, kullanma, satma veya ithal etme

hakkıdır. Bu hakkı gösteren belgeye de patent denir. Geleneksel terminoloji ile sınai mülkiyet haklarının içinde önemli bir yer tutan “telif hakkı” özellikle teknoloji transferinin aracı olması bakımından gelişmekte

37


olan ülkeleri daha çok ilgilendiren maddi olmayan bir mala ilişkin haktır. Makineler, araçlar, aygıtlar, kim-yasal bileşikler ve işlemleri ile her türlü üretim yöntemleri, telif korumasının kapsamındadır. Telif yasala-rının amacı, buluş yapmayı, yenilikleri ve yaratıcı fikrî faaliyetleri teşvik etmek için gerekli olan korumayı ve buluşlarla elde edilen teknik çözümlerin sanayide uygulanmasını sağlamaktır. Verilen telifler ve bun-ların sanayide uygulanması ile teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleşmesi sağlanır. Sanayi alanında gelişmiş ülkelerde verilen teliflerin yüksekliği bu düşüncenin doğruluğunu kanıtlamaktadır.

a. Yazılım, Telif Hakkı ve Kopyalama: Bilgisayar yazılımları da telif hakları kapsamına girer ve bunların uygun olmayan yollarla çoğaltılması ve üçüncü şahıslara dağıtılması suç sayılmaktadır. Lisans almadan herhangi bir yazılımı bilgisayarda kullanmak telif hakkı ihlalidir. Lisans, yazılımı satan temsilci-den alınır. Yazılım, özel paketinde ve fatura alınarak satın alınmalıdır. Lisanslı bir yazılımın lisans şartla-rında müsaade edilenden fazla sayıda kopyalanarak çoğaltılması da telif hakkı ihlalidir.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Markaların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince “Kor-san yazılım kullanılması, kopyalanması veya satışa sunulması” suçtur. Bilerek veya bilmeyerek korsan yazılım kullandığı tespit edilen şirketler ve kurumlar hakkında cezai işlemler yapılır.

b. Paylaşma ve Ödünç Verme: Bazı yazılımlar, yazılımı yapan kişi veya kurumlar tarafından belli sayıdaki bilgisayarlara kurulmak şartıyla dağıtılabilir. Bu dağıtımın yapılması, yazılımı yapan kurum veya kişi tarafından bilinir ve kanunen bir sakıncası yoktur.

c. Dosyaların Ağ Kanalıyla Transfer Edilmesinin Sonuç ve Yaptırımları: Dosyaların fiziksel ola-rak dağıtımı suç oluşturduğu gibi ağ kanalları kullanılarak da dağıtımının yapılması yine 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Türk Ceza Kanunu (TCK), Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Markaların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname hükümleri gereğince suç teşkil etmektedir.

ç. Paylaşım Yazılımı: Bu tür yazılımlar belirli bir süre (genelde 30 gün) kullanılmak üzere ayarlan-mış, bu sürenin bitimi sonrasında ise programı kullanmak için lisans anahtarı alınması gereken yazı-lımlardır. Zaman sınırlı yazılımlar da denir. Deneme süresi boyunca programın bazı özellikleri programı yapan firma tarafından kısıtlanmış olabilir.

d. Kamuya Açık Yazılım: Kullanımında belli bir sınır olmayan, kamuya açık olan ve parayla satıl-ması yasak olan yazılım türüdür.

e. Kullanıcı Lisansları: Yazılım şirketi ile yazılımı satın alan kullanıcı arasında yapılan sözleşmedir. Bu sözleşme içerisinde yazılımın nasıl kullanılacağı, kaç bilgisayara bu yazılımın kurulabileceği ve varsa diğer kısıtlamalar belirtilir.

4. Verilerin Kanunla KorunmasıTürk Ceza Kanunu’nun 525. maddesinin (d) bendinde kişisel bilgilerin korunması hakkında gerek-

li bilgiler verilmiş olup bilgisayarımızda bulunan özel bilgilerimizin başkaları tarafından kopyalanması, silinmesi veya bozulması durumunda bu işlemi yapan kişi veya kişilere cezai işlemlerin uygulanacağı belirtilmiştir.

38


A. Aşağıda verilen cümleleri uygun ifadelerle tamamlayınız.1. Bilgilerin manyetik olarak kaydedildiği alana ............................. denir.2. Bilgisayarın tüm elektronik parçalarının takıldığı, fiberglastan yapılmış olan devreye ...........denir.3. Çeşitli donanımlardan gelen bilgileri görüntüye dönüştürerek monitöre ileten aygıta .............denir.4. Bir bilgisayarda anakart üzerine takılan ve üzerinde bir soğutucu bulunan, bilgisayarın beyni olarak

adlandırılan parçaya ..........................denir.5. İşlemcinin kullandığı geçici bellek ya da sistem belleğine ..............................denir.6. Komutların geçici bir süreyle tutulduğu daha sonra işlemciye sırasıyla gönderildiği belleğe .............

............................. denir.7. Bir bilgisayarda klavye ve farenin takıldığı porta …………….........……….. portu denir.8. Scanner ve yazıcılar genelde ………………………… portuna bağlanırlar.9. Anakart üzerinde üretici firma tarafından yazılarak monte edilmiş birime ………………….denir.

10. Günümüzde kullanılan en hızlı yazıcılar………………………………yazıcılardır.11. Bilgisayar ……………………. ve ………………………… olmak üzere temelde iki birime ayrılır.12. Kendisine bağlı bilgisayarlara hizmet vermek amacıyla kurulmuş güçlü bilgisayarlara ............ denir.13. Bilgisayar ekranları genelde ………… ve ………….. olmak üzere temelde iki gruba ayrılır.14. Bilgisayar kasası içerisinde yer alan ve bir ağa bağlanmak için kullanılan aygıta ……......… denir.15. Bilgisayarda hem CD hem de DVD yazmak için kullanılan birime …………………... denir.

B. Aşağıdaki sorularda doğru yanıtı işaretleyiniz.1. Aşağıdakilerden hangisi kaydedilebilen ancak silinemeyen CD’ler için kullanılan kısaltmadır? A) CD-RW A) LCD C) CD-ROM D) CD-K E) CD-R

2. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimidir? A) Tarayıcı B) Yazıcı C) Sabit disk D) Datashow E) Monitör

3. Aşağıdakilerden hangileri bilgisayar kasasında bulunur? I. Monitör II. Sabit disk III. Hoparlör IV. Slot A) I ve II B) II ve IV C) I ve III D) Sadece II E) I, II ve III

4. Ekranda oluşturulan her bir noktaya ne denir? A) Kb B) Bit C) Piksel D) Mb E) Byte

ÜniTE Sonu DEğErlEnDirmE Soruları

39


5. Aşağıdakilerden hangisi monitörler için kullanılmaz? A) inç B) Grafik C) Mb D) Text E) LCD

6. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi yan bellek birimi değildir? A) Disket B) Sabit disk C) CD D) DVD E) Flash disk

7. High density 3.5 inch disketin kapasitesi kaç Mb’tır?

A) 1024 B) 8192 C) 1048576 D) 1.44 E) 7200

8. Aşağıdakilerden hangisi ses ve video donanımlarından değildir? A) Mikrofon B) Video yakalama kartı C) Ses kartı D) Hoparlör D) CD-R

9. Bilgi saklama donanımına neden gereksinim duyulur? A) Elektrik kesilince ana bellekteki bilgiler silindiğinden B) Veri ve programları başka yerlere taşımak gerektiğinden C) Önceden üretilmiş bilgilere tekrar tekrar ulaşmak gerektiğinden D) Ana bellek kapasiteleri nispeten küçük olduğundan E) Yukarıdakilerin hepsi

10. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar ağlarında kullanılmayan bir donanım birimidir? A) Modem B) Ethernet kartı C) Hub D) Switch E) Ses kartı

11. Aşağıdakilerden hangisi bir topoloji değildir? A) Yerel ağ B) Halka C) Bus D) Yıldız E) Ağaç

12. Aşağıdakilerden hangisi bir ağ bağlantı şekli değildir? A) ISDN B) ADSL C) LAN D) PSDN E) Uydu iletişim

13. Aşağıdakilerden hangisi bir elektronik posta adresidir? A) [email protected] B) www.mynet.com C) www.hotmail.com D) www.google.com E) www.gm ail.com

14. Aşağıdakilerden hangisi bir virüs çeşidi değildir? A) Avast B) Trojan C) Makro D) Master E) Boot sektor

15. Kişisel bilgilerin korunması hakkında kanun maddesi aşağıdakilerden hangisidir? A) 657 B) 312 C) 525 D) 57 E) 630

40


C. Aşağıdaki soruların cevaplarını kare bulmacada uygun yerlere yerleştiriniz.

1. Bilgisayarın temel hız birimi olarak kabul edilen, aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinin yapıldığı bölümdür.

2. Bir ağ sisteminde bilgisayarların ve ağ cihazlarının diziliş konumlarını ifade eder.

3. Bilgilerin kalıcı olarak depo edildiği hafıza alanıdır.

4. Bilgisayarda kullanılan temel çıktı birimidir.

5. Bilgisayar birimlerinin uyumlu bir şekilde çalışmasını sağlayan komut parçalarından oluşan yapıya denir.

6. Bilgisayarın elle tutulabilen, gözle görülebilen fiziki birimlerine denir.

2

1

3

4 5

6

Documents

Bilgi Teknolojisinin Temel kavramlarıyunus.hacettepe.edu.tr/~cigrik07/.../2_BilgiVeIletisimTekn_YAKINCAG… · Bilgi Teknolojisinin Temel Kavramları B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE