Temel Bilgi Teknolojileri Unite04

8/4/2019 Temel Bilgi Teknolojileri Unite04

1/24

57

BLACK320 C

Anahtar Kavramlar letim Sistemi Masast Bellek Pencereler Src Ksayol Dosya Pano Klasr Gezgin

57

letim Sistemi 4


2/24

GiriBilgisayar teknolojisinin gelimesiyle, daha nceleri bir ok kullancnn bilgi kullanmak veya ilemek zere kendilerinin yapmak zorunda olduu iler azalmtr.Gemite her bir farkl uygulama iin yeni batan yaplmas gereken bir ok ilem,kullanclar dnda belirli programlar tarafndan kendiliinden yaplmaktadr.Ancak ister eskiden kullanclarn kendileri tarafndan yaplsn, isterse belirli

programlar tarafndan yaplsn, arka planda sregelen ilemler ayn ilemlerdir.Deien tek ey, artk bir ok rutin ve karmak ii bilgisayarn kendiliinden ya-

pyor olmasdr. rnein bilgisayara eklenen yeni bir donanmn sisteme tantl- mas iin eskiden kullanclarn belirli ilemler yapmas veya program yazmas gerekirken, gnmzde bilgisayar bu donanmlar otomatik olarak alglamakta ve iindeki programlarla uyumlu klmaktadr.

Kiisel bilgisayarlarn ok yaygn olmad zamanlarda deiik reticiler sistemin almas iin gerekli olan programlar ROM bellekler zerine yklemekteydi- ler. Bu programlar belirli programlama dilleriyle oluturulmaktayd. Bunun so- nucunda, her bilgisayar farkl bir programlama dilini desteklemekte ve sadece ya- zld bilgisayarda kullanlabilmekteydi. Bunun yannda, deiik uygulama

programlar da kullanldklar bilgisayarda yazlarak altrlmaktayd.Bu snrllklar, kullanclar ve sonuta reticileri, hazrlanan bir programn

her bilgisayarda alabilir olmas gereklilii konusunda birletirdi. Bu durum,daha farkl bir programn gelitirilmesi gereksinimini ortaya kard. Bylece uygulama programlar ile sistemin alabilmesi iin gerekli olan program uyumlu olarak alabilecekti. Gnmzde kullandmz kiisel bilgisayarlarda, aslnda bizim farknda olmadmz, fakat arka planda srekli alan ve gerek donanm,gerekse yazlmlarn koordinasyonunu ve kontroln salayan iletim sistemi bu gereksinimin rn olarak gelitirilmitir.

Bu niteyi tamamladmzda aadaki yeterliklere sahip olacaz:1. letim sistemini tanmlayarak ilevlerini aklayabileceiz.2. Verilen iletim sisteminin trn saptayabileceiz.3. Verilen rnek oluumun iletim sisteminin hangi ilevi ile ilgili olduunu

belirleyebileceiz.4. letim sisteminin temel bileenlerini tanmlayarak ilevlerini aklayabileceiz.

letim Sistemi58

AMALARIMIZ


3/24

LETM SSTEM

letim sistemini tanmlayarak ilevlerini aklayabileceiz.

Bir bankamatiin nnde sranz bekliyorsunuz. Sra size geldiinde ekrandaki ynlendirmelerle nce hesabnzdan baka bir hesaba belirli miktarda para trans-fer ediyorsunuz. Daha sonra hesabnzdan ihtiyacnz olan miktarda para ekiyor

ve ilemi tamamlyorsunuz. Bu ilemleri yapabilmeniz iin ekrandaki veriler, sizingirdiiniz bilgilerin kontrol, istediiniz miktarda parann baka bir hesaba transfe-ri, dilediiniz miktarda parann verilmesi, bu srada gvenliinizin salanmas vepara kaytlarnzn doru bir ekilde tutulmas nasl salanyor hi dndnz m?

Bankamatikler, bilgisayarlarn gnlk hayatmzda varolduunu gsteren ilkakla gelen rneklerden biri. Ne amala kullanrsak kullanalm, bilgisayar haya-

tmz kolaylatrmaktadr. Para ekmek, rapor yazmak, deiik bilgilere ula-mak vb. nedenlerle gnlk yaammzda bilgisayar ska kullanmaktayz. Asln-da bilgisayardan yararlanrken yaptmz ilerin dzenli yrmesinde, istedii-miz ekilde olmasnda bir yardmcmz vardr. oumuzun bilgisayar kullanr-ken farknda olmadan yararlandmz bu yardmc, iletim sistemidir . Bilgisa-

yar atmz andan kapattmz ana kadar iletim sistemi grev bandadr.Onun temel grevi, kullanc olarak girdiimiz tm girdileri bilgisayarn ve kul-landmz programlarn anlayaca ekilde yorumlayp istediimiz sonularretmektir.

Bir trafik polisi ile iletim sistemi arasnda bir benzerlik kurabilir misiniz?

letim sistemi, kullanclarn girdilerini ve komutlarn bilgisayarn anlayaca saysal dil olan 1 ve 0larla ifade ederek doru sonularn retilmesini salamaktadr. Bu sonu bir matematiksel ile-min sonucu, bir rapor kts ya da bir resim olabilir. letim sisteminin grevi sadece yorumlamak- la snrl deildir. Bunun yannda, trafik dzenini salayan bir trafik polisine benzetilebilir. Gn-mzde gelien bilgisayar teknolojisi bir ok uygulamann ayn anda yaplmasna olanak salamaktadr. Baka bir deyile, ekranda bir rapor yazarken ayn zamanda mzik dinleyebilir, raporunuz- da kullandnz baz tablolardan yararlanmak iin baka bir uygulamay altrp artalanda saklayabilir ya da o srada nternetten deiik bilgilere de ulayor olabilirsiniz. Tm bunlar eza-manl, doru bir ekilde devam eden veri akn gerektirir. Nasl trafik belirli dzenlemeler olmadan ksa srede karr ve kazalar meydana gelirse, bilgisayarda da bu veri trafiinin doru ve d- zenli akmas salanmaldr. te iletim sisteminin bir ilevi de bu trafiin doru ve dzenli akma-

sn salamaktr.

Tm bunlar yaparken iletim sistemi bilgisayar kaynaklarn gzetler, deer-lendirir, her uygulamann ana ilemciden ihtiya duyaca dnme sresini be-lirler, ayarlar ve ilemleri aksatmadan tamamlar. Bunun yannda, bellei kontrolederken, ekran, modem gibi harici elerin de almalarn dzenler.

letim Sistemi 59

1A M A

letim Sistemi, kullanclarve bilgisayar sisteminioluturan tm donanm veyazlmlar arasndakiyorumlayc vedzenleyicidir.

SIRA SZDE


4/24

LETM SSTEM TRLER

Verilen iletim sisteminin trn saptayabileceiz.

Gnlk yaantmzda kullandmz her bilgisayarn iletim sistemi bulunmayabi-lir. rnein mikrodalga frn ele alalm. Mutfaklarda mikrodalga frnlarn ilev-lerini kontrol eden bilgisayarlar bir iletim sistemine gereksinim duymadan al-abilirler. nk frnn yerine getirmesi beklenen ilemler basit ve belirlidir.Baka bir deyile, girdiler ve ktlar belirlidir. Frnn zerine yerletirilmi girdi-leri salayan bir tu takm ve bir sv kristal ekran bulunur. Bu arataki bilgisa-

yar her zaman belirli saydaki ayn ilevleri yerine getirmek iin tek bir programie koar.

Dier yandan, daha karmak ve st dzey ilemlere ynelik bilgisayar sistem-

lerinin iletim sistemleri olmakszn almalar dnlemez. Tm masast bilgi-sayarlarn iletim sistemleri bulunur. Bunlarn en tandk olanlar, Windows grubu(Windows 95, 98, 2000, NT, XP ve CE), Linux grubu (Linux, BSD Unix) ve Macin-tosh iletim sistemleridir.

letim sistemleri, kontrol ettikleri bilgisayar trlerine ve destekledikleri uygu-lama trlerine gre genel olarak drt snfta toplanmaktadrlar. Bunlar aadaaklanmaktadr.

Gerek Zamanl letim SistemleriGerek zamanl iletim sistemleri deiik makine birimlerini, bilimsel almalardakullanlan ara-gereleri ve endstriyel sistemleri kontrol etmek iin kullanlrlar.Bu tr bir iletim sisteminde kullanc arayz kapasitesi olduka snrldr. Bura-da iletim sistemi, herhangi bir ilem gerekletiinde bunun her defasnda aynsrede yaplmasn salamak zere bilgisayar kaynaklarn ynetmektedir. Karma-k bir makine sisteminde sistem kaynaklar bazen uygun, bazen de megul ola-bilir. Her iki durumda da belirli paralarn standart bir ekilde ilemesi ya da ha-reket etmesi gerekmektedir. Aksi taktirde hatal retim ortaya kacaktr. Bununolmamas, iletim sisteminin kaynaklar yneterek belirli bir standard devam et-tirmesine baldr.

Tek Kullanc - Tek Grev Adndan da anlalaca gibi, bu tr bir iletim sistemi, tek bir kullancnn her de-fasnda tek bir ii yapabilmesine ynelik olarak tasarmlanmtr. Avu-ii bilgisa-

yarlarn iletim sistemleri bunlara rnek verilebilir.

Tek Kullanc - oklu GrevBu iletim sistemleri, oumuzun kulland masast ya da dizst bilgisayarsistemlerinde kullandmz trdendir. Windows 2000 ve Macintosh iletim siste-mi bu tre rnek olarak verilebilir. Bu tr sistemlerde tek bir kullanc ayn andabir ok ii yerine getirebilir. rnein bir Windows kullancsnn MSWord Kelimelemcisini kullanp raporunu yazarken, ayn zamanda nternetten bir dosyay in-dirmesi ve yine bu srada elektronik postasndaki bir iletinin ktsn almasmmkndr.

letim Sistemi Trleri60

2A M A


5/24

oklu Kullancoklu kullanc iletim sistemleri farkl bir ok kullancnn bilgisayarn kaynakla-

rndan ayn anda yararlanmasna olanak tanr. Bu srada farkl kullanclarn istek-lerinin dengede tutulmas, kullandklar farkl programlarn ve kabilecek sorun-larn tm kullanclar etkilememesi salanr. Unix ve MVS gibi sistemler bu troklu kullanc iletim sistemlerine rnek olarak verilebilir.

LETM SSTEMNN TEMEL LEVLER

Verilen rnek oluumun iletim sisteminin hangi ilevi ile ilgili olduunu belirleyebileceiz.

Bilgisayarn ama dmesine bastnzda yklenen ve alan ilk program, genel-likle bilgisayarn Salt Okunur Belleinde (ROM) bulunan bir dizi bilgidir. Bu bil-giler sistem donanmlarn kontrol ederek her birinin uygun biimde altnkontrol eder. Bilgisayar alr almaz gerekleen bu test, merkezi ilem birimini,bellei ve temel girdi-kt sistemlerini kontrol ederek sonular zel bir bellekalannda depolar. Bu test tamamlandnda ROMda ykl olan yazlm disk sr-clerini etkin klar.

Temelde iletim sistemlerinin 2 nemli ilevi vardr. Bunlardan ilki, ilemci,bellek, disk alan vb. gibi bilgisayar sisteminin donanm ve yazlm kaynaklarn

ynetmek, ikincisi de uygulamalarla donanm arasndaki iletiimi kurup dzenle-mek ve bunu belirli, tutarl bir ekilde devam ettirmektir.

lk ilev, bilgisayarn salkl alabilmesi asndan olduka nemlidir. n-k, deiik trde programlar ve girdi birimleri, ilemcinin dikkatini ekmek iin

bir tr yar iindedirler ve bunun iin bellekten belirli bir pay gereksinimi duyar-lar. Bu adan bakldnda iletim sistemi adil bir ynetici roln stlenmektedir.Bunu yaparken talepte bulunan her programn gerekli kayna almasn ve siste-min snrl kapasitesinin bu gereksinimler dorultusunda dzenlenmesini salar.

Tutarl ve dzenli bir uygulama arayz salamak olan ikinci ilev, zellikle i-letim sisteminden yararlanan bilgisayar trnn deiiklik gstermesi ya da bilgi-sayar oluturan donanmlarn deiim gstermesi durumunda nem tar. Tutarlbir uygulama program arayz, yazlm gelitirenlerin yazlmlar bir bilgisayarda

yazp, farkl dier bir bilgisayar sisteminde gvenle altrmalarn olanakl klar.Bu durumda iletim sistemi sayesinde uygulamalar ve donanmlar deitiinde yada gncelletirildiinde gvenli ve tutarl olarak almaya devam edecektir. G-nmzde iletim sistemleri deiik bir ok reticinin bilgisayar sisteminde al-makta, yzlerce farkl trde yazc, disk src ve dier zel donanm gereleriy-le uyumlu alabilmektedir.

Bellek ve Saklama Ynetimiletim sistemi bilgisayarn belleini ynettiinde iki temel grevi yerine getirir.Bunlardan ilki her ilemin grevini yerine getirebilmesi iin yeterli oranda bellek-ten yararlanmas ve bu srada ilemlerin birbirlerini engellememesidir. kinci g-revi ise, sistem iindeki farkl bellek trlerinin uygun bir ekilde kullanlmasdr.Bu sayede her bir ilem en etkin ekilde alacaktr.

Bir bilgisayar sisteminde deiik bellek trlerinden sz edilebilir. Hzlarna g-re farkllaan bu bellek trleri yle sralanabilir:

letim Sisteminin Temel levleri 61

3A M A

letim sisteminin temelilevleri; donanm ve yazlmkaynaklarn ynetmek veuygulamalarla donanmarasndaki iletiimidzenlemektir.


6/24

Yksek hzl nbellek: Dierlerine gre daha hzl, daha kk birimlerleifade edilen ve hzl balantlarla merkezi ilem biriminin kullanmna ynelikolan bellek trdr. nbellek kontroln salayan mekanizmalar, merkezi ilembiriminin bir sonraki admda hangi tr veriye ihtiyac olacan kestirerek, bunla-r ana bellekten yksek hzl nbellee ekerler.

Ana bellek: Bilgisayar sistemindeki temel bellektir ve megabayt l biri-miyle ifade edilir. Megabayt birimi MB olarak gsterilir.

kincil ya da sanal bellek: letim sisteminin kontrol altnda sanal RAM ola-rak alan, uygulama ve verilerin daha sonra kullanlmak zere saklanmasn sa-layan manyetik saklama ortamlarna verilen isimdir.

letim sistemi, farkl bellek trleri sayesinde deiik ilemlerin gereksi-nimlerini dengeler ve verilerin mevcut bellekler arasnda dzenli aknsalar.

Kullanc ArayzKullanc arayz bilgisayar ve kullanc arasndaki etkileimin yapsn olutur-maktadr. Gemite kullanlan metin tabanl kullanc arayzleri gnmzde artk

yerini grafik tabanl arayzlere brakmtr. Applein Macintosh ve Microsoftun Windows iletim sistemleri, grafik tabanl kullanc arayzleri kullanmalar asn-dan popler ve en sk kullanlanlar arasndadr.

MSWord Kelime lemci programyla bir belge yazyor ve ayn zamanda nternette ko-nuyla ilgili tarama yapyorsunuz. Sk sk programlar arasnda geziniyorsunuz. Sizce buiki programn ayn anda aksamadan almas, iletim sisteminin hangi ilevi ile doru-dan ilgilidir?

Ayn anda birden fazla uygulamann aksamadan almas, programlarn kald yerden devam et-mesi ve uygulamalarn ve ilemlerin birbirini engellememesi, iletim sisteminin bellek ve saklama ile-vi ile ilgilidir. Bu ilev sayesinde, uygulamalar bellekten yeteri kadar pay alrlar, bir dier uygulama- ya getiinizde kaldnz yer bellekte saklanr, tekrar geri dndnzde kaldnz yerden devam et-meniz salanr. Bir bakma iletim sisteminin bu zellii, ayn anda bir ok ilemi yapabilmek iin yaptnz ilemleri aklnda tutar.

Src, Dosya ve KlasrlerBilgisayar sistemindeki tm veriler ve programlar Dosya (file) ad verilen bilgikmelerinde saklanr. ster sabit srcde, ister diskette, isterse de CD-ROMdakaytl olsun, tm dosyalar ikili say sistemi kullanlarak oluturulur. Dosyalar,Klasr (Directory) ad verilen yerlerde saklanrlar. Bilgisayarda bulunan src-ler , sabit src (C:) ve disket srcdr (A:). Bu srclere standart srclerdiyebiliriz. Gnmzde bilgisayar sistemlerinin hemen hepsinde ikinci bir sabitsrc (D:) ve CD-ROM srcs (E:) bulunmaktadr. Veriler ve programlar, busrc ortamlarnda saklanr.

letim Sisteminin Temel levleri62

SIRA SZDE

Dosya, bilgisayarsisteminde verilerin veprogramlarn bulunduubilgi kmeleridir.

Src,bilgisayardabulunan, veri ve programdosyalarnn saklandsabit disk, disket veCD-ROM ortamlardr.


7/24

Dosya, klasr ve src kavramlaryla, bir kitapl ve iinde bulunan dosyalar, kitapla-r ilikilendirebilir misiniz? Sizce kitapl kullanma eklimizle bilgisayar ve iinde bu-lunan dosyalar kullanma eklimiz benzerlik tayor mu?

Bilgisayarmzdaki dosya yapsn, alma odamzdaki kitapla benzetebiliriz. Bu kitapln, farklilevleri olan temel blmleri bulunur. Srcler aslnda kitapln temel blmleridir. Dosyalar ve verilerklasr yaplarnda bulunur. Sabit srcl sistemlerde ana klasr C: srcsdr. Bu ana klasrnn altnda alt klasrler de yer alr. Bu alt klasrler kitapln raflar gibidir. Alt klasrler de kendi ilerinde farkl alt klasrlere sahip olabilirler. Bunlar da kitaplkta bulunan klasrlere benzetebiliriz. Bu klasrlerin iinde farkl belgeleri, raporlar saklyor olabiliriz. te bu belge ve raporlar da aslnda bilgisayar sistemindeki dosyalardr. Sistemde dosyalar ana klasrde, alt klasrlerde veya on- lara ait dier alt klasr yaplarnda bulunmaktadr. Tm bu yapya Dosya Yaps (file structure) diyoruz.

Bilgisayar sistemindeki tm veriler veya bilgilerin, bir btnl olan dosya yaplarnda saklandn rendik. Bir bilgisayar sisteminde deiik dosya trleribulunabilir. Bunlar; balang dosyalar, sistem dosyalar, program dosyalar, uy-gulama programlarn altran dosyalar, veri dosyalar ve kullanc dosyalar ola-rak sralanabilir.

Dosyalarn baz zellikleri bulunur. rnein her dosyann bir ad, bir konumu,uzunluu ve genellikle bir de uzants bulunur. Dosyalarn uzantlar (extension),dosya isimlerinin sonuna eklenen bir nokta (.) iaretinden sonra gelir ve ka-rakterden oluur. Bu uzant dosyann tr ve ierii konusunda hem iletim siste-mine, hem de kullancya bilgi verir. rnein .exe uzantl bir dosyann bir uygu-

lamay altran dosya olduunu veya .bmp uzantl dosyann da resim dosyasolduunu anlayabiliriz.

Daha nceleri tm bu dosya yaplarn, klasrleri ve uzantlar bilmek, bilgisaya-r kullanmak iin olduka nemliydi. nk eskiden iletim sistemleri genelliklemetin tabanl olduklarndan, komutlar, klasrleri ve dosya bilgilerini yazmak, do-ru kodlamak gerekiyordu. Oysa gnmzde, kullanc arayzleri gelimi, grafik ta-banl iletim sistemleri bizi bunlarn ounu bilmek ve uygulamaktan kurtarmtr.

Artk bir ok iimizi daha kolay yerine getirebilmekteyiz. Bunu da bilgisayarmzatmz andan itibaren grev bana geen iletim sistemi sayesinde yapyoruz.

LETM SSTEMN KULLANMA

letim Sisteminin temel bileenlerini tanmlayarak ilevlerini aklayabileceiz.

letim Sistemini oluturan temel bileenler arasnda Masast, Balat mens,pencereler ve Gezgin sralanabilir. zleyen blmlerde bunlarn her birini ve ilev-lerini reneceiz.

Masastletim sistemini kullanmak iin belirli kavramlar, eleri ve bunlarn ilevlerinitanmak gerekir. Bilgisayarnz atnzda belirli bir sre iinde aadaki gibi birekranla karlarsnz. Grdnz bu ekran masast , zerindeki simgeler demasast simgeleri olarak adlandrlr.

letim Sistemini Kullanma 63

SIRA SZDE

Klasr, dosyalarn veprogramlarn bulunduublmler ve onlarn altblmleridir.

Dosya yaps, farklklasrlerde yer alandosyalar ifade eder.

4A M A

Masast, programlarnaltrld, ksayollarn,belgelerin ve diernesnelerin depoland

yerdir.


8/24

Masast, zerinde pek ok ilemi yaptnz zemin olarak adlandrlabilir. Ma-sastn herhangi bir alma masasna benzetebilirsiniz. altnz srece siziniin gerekli eyler (kat, kalem, deiik notlar, kitaplar, szlk vs.) elinizin altn-da olacak ekilde masanzn zerinde bulunur. te masast de deiik program-lara ulamanz, belgeleri amanz ve istediiniz dier bir ok ilemi yapmanz iingerekli ara ve gerelerle donatlmtr.

Baka bir deyile masast, zerinde programlar, ksayollar ve belgeleri de-poladnz yerdir. Masast ayn zamanda programlar balattnz, belgeleri a-tnz ya da Web sitelerini dolatnz bir tr mendr. Nasl alma masanznzerini istediiniz gibi dzenleyebiliyorsanz, masastn de istediiniz ekildedzenleyebilir, kendinize gre zelletirebilirsiniz.

ekil 4.1de masast elerinden balcalar grlmektedir.

Bilgisayarm simgesi tklandnda sabit diskinizde bulunan srcler ve dene-tim masasnn yerald pencere alr.

letim Sistemini Kullanma64

ekil 4.1Masast.lk kurulumda ekrann sol kenarnda be sistem simgesi grlr. Bunlar; Bilgisayarm, Belgelerim, A Balantlarm, Internet Explorer ve Geri Dnm Kutusudur. Bu nesneler genelde iletim sisteminizin kurulumu srasnda otomatik olarak oluturulur. Ekrann altnda grev ubuu bulunmaktadr. Grev ubuu zerinde; balat dmesi, hzl balat ara ubuu, grev ubuu dmeleri ve durum alan yer almaktadr.


9/24

Src simgelerine tklayarak sabit disk veya disketlerinizin ieriine ulaabi-lir, dosyalar birinden dierine tayabilirsiniz. Denetim Masasnda sisteminizizelletirmenize veya yaplandrmanza yardmc olan iletiim kutularn ve klasr-leri ieren simgeler bulunur.

Masastndeki Belgelerim simgesi, sistemdeki her kullanc iin otomatik ya-ratlan zel bir klasr gstermektedir. Bu klasr, bir ok uygulamann belgelerikaydetmek iin kullanaca varsaylan konum olarak tasarlanmtr. rnein Keli-me lemci programnda bir belge yazp kaydetmek istediinizde iletim sistemiotomatik olarak bu belgeyi Belgelerim klasrne kaydetmek isteyecektir. Siz debu belgeyi dilerseniz bu klasre, ya da farkl bir klasre kaydedebilirsiniz.

Masastnde bo bir alanda farenin sa tuunu tkladnzda, kk bir menalacaktr (ekil 4.3). Bu mennn elemanlarn kullanarak, masastnzn fark-l grnmesini salayabilir, ayarlarn deitirebilir ve yeni nesneler oluturabilir-siniz. Bu mendeki nemli baz seenekleri birlikte inceleyelim. Simgeleri Yerletir seenei ile Masastnde bulunan nesneleri isimlerine, trlerine, boyutlarna ve-

ya tarihlerine gre sralayabilirsiniz. Simgeleri Diz seenei, masastnde dankduran nesnelerin otomatik olarak sralanmasn salayacaktr. Yeni seenei masa-stne yeni bir klasr veya ksayol amanz salar. Yeni yarattnz bir klasreisim vermeniz beklenir ve daha sonra bu klasr masastnde tutabilirsiniz. Her-hangi bir klasr yeni oluturduunuzda, iletim sistemi bunu Yeni Klasr ola-rak isimlendirir. Bu isim seili olarak masastnde yer alr. Klavyeyi kullanarak is-tediiniz bir ismi yazabilirsiniz. Bunu yapmadan nce fareyi baka bir yerde tk-ladnzda, yeni klasrn ismi Yeni Klasr olarak kalr. Ancak bunu daha son-ra deitirebilirsiniz. Bunu yapmak iin, nce fare ile klasr bir kez tklayaraksemeniz, daha sonra klasrn isminin olduu metin alannn zerinde yine birkez fareyi tklamanz gerekir. Bu durumda klasrn ismi seilir, yanp snen im-le belirir. Artk klavyeyi kullanarak istediiniz bir ismi yazabilirsiniz. Yeni bir k-

sayol yarattnzda, alan pencerede ksayolun altraca program veya uygu-


Bilgisayarm penceresinde srcler,dosya ve klasrler grntlenir.

ekil 4.2

Ksayol, farkl program veyauygulamay masastndenaltrmak zere yaratlan

nesnelerdir.


10/24

lamay seerek bu ksayolu dorudan masastnde altrabilirsiniz. zellikler se-enei, Masast ayarlarnz deitirmenize olanak tanr. zellikleri setiinizdealan mende Arka Plan, Ekran Koruyucu, Grnm, Web, Efektler ve Ayarlar seenekleri bulunur.

Arka Plan seenei, Masastnn zeminini dilediiniz ekilde grntlemeni-zi salar. Verilen seeneklerle dilediiniz grntnn masast zemini olarakayarlanmasn salayabilirsiniz. Ekran Koruyucu seenei, bilgisayarnzla uzunsre herhangi bir uygulama yapmadnzda, ekranda deiik hareketli grntle-rin gsterilmesini ve bylece ekrann duraan grntlerden etkilenmesini nler.Grnm seenei ile, Masast zemin rengini, pencerelerin ve dier nesnelerinrenk ve grnmn deitirebilirsiniz. Web seenei, etkin Masastn farkl bir

Web sayfas grnts ya da resmini nternet aracl ile deitirmenize olanaktanr. Efektler seenei, Masastnde bulunan simgelerin grnmn deitirir.Ayarlar seenei ise, deiik ekran znrl olanaklar sunarak, masast g-rnmn deitirmenizi salar. znrlkte kullanlan birim pixeldir ve genelolarak 640x480, 800x600 ya da 1024x768 pixel znrlk kullanmlar yaygndr.

Masastnz ekil 4.1dekine benzer olabilecei gibi, tamamen farkl da olabi-lir. rnein sistem simgeleri yannda sizin sonradan eklediiniz bir dizi programdmeleri, ksayol dmeleri vb. nesneler masastnzde bulunabilir. Masast-nzn grnm ekilde grdnzn dnda bir resim veya farkl duvar ka-d ile kaplanm olabilir.

Masastnz istediiniz gibi donatp, istediiniz biimde grnmesini salayabilirsiniz. zleyen blmde ekildeki gibi tipik bir masastn rnek alarak, bu-rada bulunan temel nesneleri tanmaya alacaz.


ekil 4.3

Ksayol ve zellikler mens.


11/24

Masastnde letim Sistemi isimli yeni bir klasr oluturmak iin nasl bir yolizlemelisiniz?

Masastnde yeni bir klasr oluturmak iin, masastnde bo bir alanda farenin sa tuuna tkla-malsnz. Alan mende Yeni seeneini iaretlediinizde gelen dier menden Klasr setiinizde masastnzde yeni bir klasr yaratm olursunuz. letim sistemi sizden bu klasre isim ver-menizi isteyecektir. Klasr ilk yaratldnda altnda Yeni Klasr ismi bulunacak ve siz yeni ismini letim Sistemi olarak yazdnzda bu klasr masastnze yeni adyla yerleecektir.

Balat Dmesi ve Balat MensBalat dmesine tklandnda Ba-lat mens alr. ekil 4.4 balatmensndeki seenekler dizisinigrtermektedir.

Balat mens ile programlarnznouna, en son kullandnz belgeleri-nize ve ska kullandnz nternet bel-gelerinize ulaabilirsiniz. Bunun yann-da, bilgisayarnzda herhangi bir belge-

yi aramak, yardm konularna ulamakgibi seenekler de Balat mensndebulunmaktadr. Balat mensnn birdier zellii, k mens olmasdr.Oturumu sonlandrmak istediinizde

Balat mensndeki Bilgisayar Kapat seeneini kullanrsnz.

Balat mens grntlenmedii durumlarda ya da ksa yoldan ulamak istediinizde,klavyedeki Ctrl ve Esc tularna ayn anda basarak bu meny etkin klabilirsiniz.

Ara ubuklarProgramlar balatmak ya da belgeleri amak iin her zaman Balat mensn a-manz gerekmez. Bunun iin Ara ubuklarndan yararlanrz. Ara ubuklarndabasit bir fare ilemi ile bunlar yaplabilir. ekil 4.5teki Hzl Balat ara ubuun-da Microsoft Internet Explorer ve Microsoft Outlook Expressi balatmak iin ge-rekli simgeler grlmektedir. Bu alana, baka programlar balatmak iin gereklidier simgeler de ekleyebilirsiniz.


ekil 4.4

Balat mens,sabit diskteki

programlara,en son kullanlan belgelere ulamanz salar.

D K K AT

ekil 4.5

Ara ubuklar

SIRA SZDE

Hzl BalatAra ubuu Grev ubuu Dmeleri

Durum Alan


12/24

Grev ubuu DmeleriBalattnz her program ve atnz her klasr Grev ubuunun orta blmn-

de dme olarak gzkr. Birden fazla belge ile altnz durumda, alan herbelge iin bir dme greceksiniz. Bu dmelere tklayarak bir programdan die-rine ya da bir belgeden dierine geebilirsiniz.

Grev ubuunu ekrannzn istediiniz kenarna yerletirebilirsiniz. Bunun iin farenin sol tuuna basl tutarak Grev ubuunu ekrann sa, sol, st ya da alt kenarna tamanz yeter-lidir. letim sistemini ilk kurduunuzda Grev ubuu ekrann alt kenarnda bulunacaktr.

Durum AlanGrev ubuunun sa kesinde sisteminizin durumu ile ilgili bilgiler sunulur.rnein, yazcy kullandnzda yazc simgesi burada yer alr. Durum alanndagzken simgeler sistemi kullanma eklinize ve bilgisayarnzda ykl donanm

ve programlara gre farkllaabilmektedir.Herhangi bir simgenin neyi ifade ettiini her zaman bilemeyebilirsiniz. Bunu

renmek iin imleci simgenin zerine getirip bir-iki saniye tklamadan bekledii-nizde simgenin aklamas zerinde belirecektir. Durum alannda ayrca bir de sa-at bulunmaktadr. mleci saatin zerine getirdiinizde ayrca tarihi de grebilirsiniz.Saati iki kez tklayarak alan iletiim kutusunda saati ve tarihi ayarlayabilirsiniz.

PencerelerProgramlar pencereler ad verilen ereveler iinde alrlar.ekil 4.6 Pencereleri ve belirli zelliklerini gstermektedir. ekilde balattnz birkelime ilemci belge penceresi grmektesiniz.


D K K AT

ekil 4.6

Pencereler

Pencereler programlarniinde alterevelerdir.

Ara ubuu

Men ubuu

Denetim Mens Kutusu Balk ubuu Kapat Dmesi

Kenarlk

Kenarlk

Kaydrmaubuklar

Kaydrmaubuklar


13/24

KenarlklarKenarlklar bir pencerenin evresini belirleyen drt snr izgisidir. Farenin

dmesini tklayp basl tutarak, ou pencerenin bykln deitirmekmmkndr.

Balk ubuust kenarln hemen altnda pencerenin adnn yer ald blge balk ubuu-dur. Pencereyi baka bir yere tamak iin balk ubuuna tklayp basl tutarakhareket ettirebilirsiniz.

Men ubuuMen ubuu balk ubuunun hemen altnda yer alr. Program komutlarnn o-una eriim olana tanr.

Ara ubuu Ara ubuunda programn yaygn olarak kulland komutlar fare tklamas ilealtrmaya ynelik bir dizi dme bulunur. Bunlarn ou Men ubuundakikomutlarn ksayollar olabilir.

Denetim Mens KutusuBalk ubuunun sol st kesinde yer alr. Pencerenin boyutlandrlmas ve ko-numlandrlmasna ilikin komutlar ieren meny aar.

Kapat DmesiBalk ubuunun sa st kesinde yer alan [X] iaretli karedir. Belge ya da kla-

sr kapamak ya da bir program sonlandrmak iin bu iareti tklamalsnz.

Herhangi bir program penceresini, klasr penceresini ya da iletiim kutusunu kapatma-nn bir yolu da Alt+F4 tularna basmaktr.

Kapat dmesinin solunda Ekran kapla, nceki boyut ve Simge durumuna klt dmeleri yer alr. Ekran kapla dmesine tkladnzda pencere tm ma-sastn kaplayacaktr. nceki boyut dmesi ise pencereyi orta byklkte ma-sastne yerletirir. Bu durumda masastnn geri kalan ksmn ve dier simge-leri grebilirsiniz. Simge durumuna klt dmesine tkladnzda pencere kay-bolur ve grev ubuunda simge olarak yer alr. Ancak uygulama kapanmaz, ar-ka planda ak olarak almaya devam eder. Bu durumda yalnzca masastnde

yer kaplamayacaktr. Grev ubuundaki bu simgeye tklayarak pencereyi tekrareski durumuna getirebilir yani etkin klabilirsiniz.

Kaydrma ubuklarBir pencere ierii ekranda tamamen grntlenemeyebilir. Bu durumda, pence-renin sa kenarna dikey kaydrma ubuu eklenir. Pencere masastn kaplaya-cak kadar geni olmadnda da kaydrma ubuu eklenir. Benzer ekilde pence-re yeterince geni olmadnda pencerenin alt kenarna kaydrma ubuu eklenir.ekil 4.6da her iki kaydrma ubuu gsterilmektedir.

Kaydrma ubuklar fare yardm ile pencere iinde dolamay salar. Pencereiinde dolamak amacyla kaydrma ubuklarn kullanrken aadakilerden her-

hangi birini yapabilirsiniz.


D K K AT


14/24

Bir defada bir satr aaya veya yukarya gitmek iin dikey kaydrma ubuu-nun her iki ucundaki oklardan birine tklayn. Ayn durum yatay kaydrma ubu-u iin de geerlidir.

Fare tuunu kaydrma ubuunun zerinde veya altndaki herhangi bir okatklayp basl tutarak srekli kaydrmay salayabilirsiniz. Bu durumda pencereninistediiniz blmne ulatnzda fare tuunu tklamay brakmalsnz.

Kaydrma ubuunun zerinde fareyi tklayp basl tutarak aa veya yukarhareket ettirebilirsiniz. Bu durumda pencere ierii daha hzl akacaktr. Ayn du-rum alt kenardaki kaydrma ubuu iin de geerlidir.

Pencereler Arasnda Gezinmekletim sistemi ayn anda birden fazla pencereyi ap almanza olanak tanr. Budurumda en stte duran pencere etkin pencere olarak adlandrlr. Etkin pence-re baslan tulara ya da ilemlere yant veren penceredir.

Bu srada dier pencere ya da pencereler etkin deildir. Dier pencereleregemek ya da etkin klmak iin istediiniz pencerenin zerinde bir yere tklama-nz yeterlidir. Pencereler arasnda gezinmenin bir dier yolu da ALT tuunu bas-l tutarak sekme tuuna basmaktr. Sekme tuuna basmay istediiniz pencere et-kin olana dek srdrrsnz.

GezginBilgisayarda gerek sabit diskteki gerekse adaki dosyalar, klasrleri ve program-lar incelemek, kullanmak ve deitirmek iin Gezginden yararlanrz. Gezgin, birpencere ortamnda daha nce renmi olduumuz dosya, src ve klasr ya-plarn, baka bir deyile sistemdeki dosya yapsn grntlememize ve deiikilemler yapabilmemize olanak tanr.

ekil 4.7, Gezgin penceresini gstermektedir.


Etkin pencere, ayn andaak olan birden fazlapencere bulunduunda,

zerinde allanpenceredir.

Gezgin, yerel veya adakidosyalar, klasrleri veprogramlar deitirmek iinkullanlan aratr.

Gezgin penceresi.

ekil 4.7


15/24

Gezgini amak iin, Balat mensnden nce Programlar, daha sonra alanmenden Donatlar ve buradan alan menden de Gezgini semeniz gerekir.Gezgin penceresi ilk aldnda masastnzde bulunan klasr, nesne ve prog-ramlar listelenir. Ayrca bu pencere, masastnde bulunan Belgelerim klasrnnieriini listeler. Bunun nedeni, Belgelerim klasrnn bilgisayarnzda varsaylanayar olarak atanmasdr. Pencerenin sol kenarnda masast nesne, klasr veprogramlar listelenir. Sadaki alan ise buradan seilen herhangi bir klasr ya daprogramn ieriini gsteren daha geni bir alandr. Gezgin penceresinde herhan-gi bir klasr atnzda, o klasrn ierii grntlenir. Farkl klasrlere tkla-dka, o klasrlerin ieriklerini greceksiniz.

Pencerenin sol kenarndaki listeden Bilgisayarm klasrn tkladnzda, bil-gisayarnzdaki srcleri greceksiniz. Bunlarn herhangi birine, rnein C s-rcsne tkladnzda ise, sabit diskteki programlar ve dosyalarn hiyerarik lis-tesine ulaacaksnz.

Gezgin penceresinde Standart Dmeler ara ubuunun sol tarafnda kul-lanl gezinti arac bulunmaktadr. ekil 4.8, bu aralar gstermektedir.

Geri dmesini her tkladnzda daha nceden bulunduunuz ekranlara d-nersiniz. leri dmesi de Geri dmesini kullandktan sonra yine ileriki ekranla-ra gitmenizi salar. leri dmesinin yanndaki Yukar oku, klasr hiyerarisindebir dzey yukar gitmenizi salar.

Programlar altrmak, Belgeleri Amak vezelliklerini ncelemekGezgin penceresindeki program, belge ve ksayol simgeleri, ayn Masastnde ol-duu gibi, tklandklarnda varsaylan eylemleri gerekletiriler. Bu nesnelere tkla-dnzda programlar alr, belgelerin ana programlar balar, ksayollarn bal ol-duu nesneler etkinleir. Gerek Masastnde gerekse Gezginde nesnelerin zeri-ne gelerek farenin sa tuuna tkladnzda o nesnenin zelliklerini grebilirsiniz.Bunun iin alan mende zellikler seeneini semelisiniz. zellikler seenei

nesnenin boyut, oluturma tarihi ve dier istatistiklerini renmenin kolay yoludur.


ekil 4.8

leri, geri ve yukar dmeleri


16/24

Yeni Klasrler YaratmakMasastnde yeni bir klasr yaratmay grmtk. Gezgin penceresinde istedii-

niz kadar karmak bir biimde klasrleri iie yerletirmek mmkndr. Yeni birklasr yaratmak istediinizde, bu klasrn yaratlaca klasr seerek pencere-nin almasn salayn ve pencerenin bo bir yerinde farenin sa dmesine tk-layarak yine Yeni seeneini semeliyiz.

Klasr, Dosya ve Ksayollar Tamak veya KopyalamakKes, kopyala ve Yaptr komutlar ile nesneleri bir yerden baka bir yere taya-bileceimizi renmitik. Gerek Masastnde, gerekse Gezginde bunu yapmannbir yolu da, nesneleri fare ile srkleyerek dilediiniz yere tamaktr. rneinmasastnde herhangi bir klasr, ksayolu veya dosyay farkl bir klasrn iinetamak veya kopyalamak istediinizde, bu nesneyi fare ile tklayarak istediinizklasrn zerine srklemeniz ve daha sonra farenin dmesini brakmanz gere-kir. Bu ilemi yaptnzda, srklediiniz nesne veya klasr istediiniz hedef kla-srn ierisine tanacak, artk masastnde yer almayacaktr.

Nesneleri farenin sa tuuna tklayarak srklediinizde alan kk bir me-nde bu nesnenin istediiniz hedef klasre kopyalanmas, tanmas veya ksayo-lunun yaratlmas seeneklerini greceksiniz. rnein herhangi bir Kopyalad-nzda setiiniz nesne hem Masastnde, hem de istediiniz klasrde ayn anda

yer alacaktr. Ta seenei ise nesnenin sadece seilen hedef klasrde yer alma-sn salar. Ksayol olutur seenei de nesnenin istediiniz bir yerde ksayolununoluturulmasn salayacaktr. Gezgin penceresinde de tama ve kopyalama i-lemlerini ayn ekilde yapabilirsiniz.

Aksi belirtilmedike, farenin tuunu tklamak eyleminden her zaman farenin sol tuu-nu kullanmak anlalmaldr.

Masastnde bulunan nemli isimli dosyay, yine Masastndeki letim Sistemi kla-srne kopyalamak iin nasl bir yol izlemelisiniz? Sizden beklenen, ayn dosyann birkopyasnn da masastnde kalmasdr.

Bu ilemi gerekletirmek iin, masasstnde bulunan nemli dosyasn fare ile bir kez tklayarakve tuu basl tutarak dosyay letim Sistemi klasrnn zerine srklemeli ve klasrn zerinde tuu brakmalsnz. Bu durumda nemli dosyas masasstnden kaybolacak ve letim Sistemi dosyas iine kopyalanacaktr. Ancak yapmanz gereken ilem, dosyann bir kopyasnn da masastnde kalmasn gerektirmektedir. Bu durumda farenin sa tuuna basl tutarak srkleme ilemini

yapmalsnz. Hedef klasrn zerinde tuu braktnzda alacak olan menden Kopyala komutunu setiinizde, nemli dosyas hem masastnde kalacak, hem de letim Sistemi klasrnniine kopyalanacaktr. Ayn mendeki Kes komutunu semeniz durumunda nemli dosyasnnmasastnden kaybolup, sadece letim Sistemi klasr iinde kopyalanacan unutmaynz.

Klasr ve Dosya Gruplarn Tamak veya KopyalamakBirden fazla klasr veya dosyay ayn anda baka bir yere tamak veya kopya-lamak iin deiik ilemler yapabilirsiniz. Bunlardan biri, istediiniz ilk klasr ve-

ya dosyay fare ile bir kez tklayarak setikten sonra, daha sonra istediiniz her birklasr veya dosyay tklamadan nce Shift tuuna basmaktr. stediiniz nesnelerisetikten sonra herhangi birinin zerinde tklayarak tamak veya kopyalamak is-

tediiniz klasrn zerinde gtrp brakabilirsiniz.


D K K AT

SIRA SZDE


17/24

Bir dier ilem, Masastnde veya Gezginde fareyi dosya veya klasrlerin ya-kn bir yerinde bolukta tklayp basl tutarak klasr veya dosya gruplarn ere-

ve iine almaktr. erevelenen dosya veya klasrler koyu renk grnecektir.Bunlar tamak iin yine herhangi birinin zerinde fareyi tklayp basl tutarak is-tediiniz hedef klasre gtrebilirsiniz.

Gezginde herhangi bir nesneyi veya nesne grubunu baka bir klasre tadktan sonra fik-rinizi deitirirseniz, Dzen mensnden Geri Al komutunu seerek yaptnz ilemi ip- tal edebilirsiniz.

Klasr, Dosya ve Ksayollar SilmekBir nesneyi veya nesne grubunu silmek iin nce semeniz ve daha sonra klavye-den Delete tuuna basmanz yeterlidir. Ayn ilemi, nesnenin zerindeyken fare-nin sa tuuna tkladnzda alan menden Sil seenei ile yapabilirsiniz. Gez-

ginde Sil veya Delete komutu Dosya mensnde bulunur. Ancak buradayken yi-ne nesne veya nesneleri setikten sonra klavyenin Delete tuunu kullanabilirsiniz.

Bu ilemi nasl yaparsanz yapn, letim Sistemi sizi isteinizi dorulamanziin uyaracaktr. Bu nesnelerin yanllkla silinmesini nlemek iin bir nlemdir.Gelen uyary onayladnzda nesne veya nesne grubu Geri Dnm Kutusu-na gnderilecektir.

Geri Dnm Kutusu silinen btn nesnelerin depoland bir alandr. Bualan herhangi bir p kutusuna benzetebilirsiniz. Nasl pleriniz kutuyu boal-tncaya kadar kutuda kalyorsa, Geridnm Kutusuna silip attnz nesneleri debu alan boaltmadnz srece geri getirmeniz mmkndr.

Geri Dnm Kutusunu atnzda letim Sistemi o ana dek silmi olduu-nuz tm nesneleri listeleyen bir pencere aar. Herhangi bir nesneyi sisteminizegeri almak iin o nesneyi fare ile tklayarak seip, Dosya mensndeki Geri Yk-le komutunu semelisiniz. Bu durumda nesne daha nce hangi klasr veya he-deften silinmise oraya geri dnecektir.

Geri Dnm Kutusunda bekleyen nesneler sisteminizin belleinde yer kap-layacaktr. Yeni nesnelere yer amak iin belirli aralklarla Geri Dnm Kutu-nuzu temizlemelisiniz. Geri Dnm kutusunu temizlemek, yani iindekileri bo-altmak iin, simgenin zerine tklayarak alan pencerede Dosya mensnde bu-lunan Geri Dnm Kutusunu Boalt komutunu semelisiniz. Ayn ilemi pence-reyi amadan, Geri Dnm Kutusu simgesinin zerinde sa tua tkladktansonra gelen mende, yine ayn komutu seerek de yapabilirsiniz. Bu komut, ku-tunun iinde bulunan tm nesneleri tamamen silecektir. Bu durumda artk bunesneler sisteminizin belleinde yer kaplamazlar.

Geri Dnm Kutusu penceresinde bulunan nesnelerin tmn deil de, bi-rini tamamen silmek istediinizde, bu nesneyi tklayarak setikten sonra Dosyamensnden Sil komutunu kullanrsnz. Ayn ilemi nesnenin zerinde fareninsa tuunu tklayarak alan mende Sil komutunu seerek de yapabilirsiniz.

Masastnde bulunan letim Sistemi klasrn silmek iin nasl bir yol izlemelisiniz?

Masastnde bulunan letim Sistemi klasrn silmek iin iki yol izleyebilirsiniz: lki, fareyi klas-rn zerine tklayarak tuu basl tutup, Geri Dnm Kutusu zerine srkleyip brakmaktr. Bu durumda klasr masastnden kalkacak ve silinmi olacaktr. Dier bir yol, klasrn zerinde fare-

nin sa tuunu tklayarak, alacak olan menden Sil komutunu semektir.


D K K AT

Geri Dnm Kutusu,silinen nesnelerindepoland alandr.

SIRA SZDE


18/24

Yeni Program Eklemek ve KaldrmakSisteme yeni bir program eklemek istediimizde daha nce renmi olduunuz

Denetim Masas mensnden yararlanrz. Ayn ekilde, sistemde bulunan her-hangi bir program kaldrmak, deitirmek veya onarmak istediimizde yine bumeny kullanrz. Bunun iin Denetim Masasndaki Program Ekle/Kaldr seene-ini kullanmanz gerekir.

Gnmzde bir ok yazlm, kendi kurulum programlarn beraberinde ta-makta ve program ekleme iini otomatik yapmaktadr. rnein CD-ROM zerin-de bulunan bir program eklemek zere diski srcye yerletirdiinizde, diskzerinde bulunan kurulum program alacak ve program kurmak zere size

ynlendirmelerde bulunacaktr.

Yazdrmakletim Sisteminde herhangi bir belgeyi yazdrmak iin deiik yollar kullanabilir-siniz. Bunlardan ilki, bir programn iindeki Yazdr komutudur. rnein Kelimelemci program iinde Dosya mensnden Yazdr komutu ile belgenizi yazdra-bilirsiniz. Bir dier yol, Masastndeki veya Gezgin penceresindeki herhangi birbelgenin zerinde farenin sa tuuna tklayp, alan menden Yazdr komutunusemektir. letim sistemi Yazdr komutuyla, sisteminizde varolan yazcyla iletii-me geer ve istenilen belgenin yazdrlmas salanr. Sisteminizde varolan yazc-larn yan sra, daha sonradan baka yazclar da yklemeniz mmkndr. Bu

ykleme iini Masastndeki Bilgisayarm mensnden Denetim Masas simgesi-ni tklayp alan pencereden Yazclar simgesini seerek yapabilirsiniz. Yazclarsimgesi tklandnda alan pencerede varolan yazclar grntlenir. Buradan


ekil 4.9

Program ekle/kaldr

penceresi.


19/24

Yazc Ekle simgesini tklayarak ykleme ilemini gerekletirebilirsiniz. Ayn ile-mi, Masastndeki Balat dmesine tklayp atnz menden Ayarlar ve dahasonra Denetim Masas seeneini seerek de yapabilirsiniz.

Kelime lemci programnda zerinde altnz bir belgeyi yazdrmak istedi-inizde, Dosya mensnden Yazdr komutunu semeniz gerektiini renmiti-niz. Bu komut seildiinde, yazc iletiim kutusu alacaktr. Bu pencerede kulla-nlacak yazcnn seilmesi, belgenin tamamnn veya bir ksmnn yazdrlmas ve

yazdrlacak belgenin ka kopya olaca gibi seenekler bulunur. Bu seeneklere ynelik tercihlerinizi yaptktan sonra belgeniz yazcya gnderilerek yazdrma i-lemi tamamlanacaktr.

Yaz Tiplerini Yklemek ve KullanmakGnmz iletim sistemleri genelde grafiksel iletim ortamlardr. Bu ortamlarnsalad yararlarn banda bir ok yaztipi ve stili ile alabilmek gelmektedir.Bu ortamlarn bir dier zellii de, baz istisnalar dnda, ekranda grdklerinizin

yazcdan aldnz kt ile ayn olmasdr.letim Sistemini kurduunuzda bir ok yaz karakteri sisteminize otomatik

olarak yklenecektir. Ayrca, sisteminize yeni yaztipleri ekleyebilir, varolan yaz-tiplerini silebilirsiniz. Sisteminizde bulunan yaztiplerine ek olarak, sonradan

yklediiniz bir ok program ve yazclar sayesinde sisteminize ek yaztipleri de yklenebilir.

Sisteminizde bulunan yaztiplerini grntlemek iin Denetim Masas mens-n amanz gerekir. Denetim Masas mensne Bilgisayarm simgesinden veyaBalat mensndeki Ayarlar seeneinden ulaabileceinizi daha nce renmi-tiniz. Denetim Masas mensnde Yaztipleri seeneini tkladnzda, sisteminiz-de bulunan yaztipleri ayr bir pencere iinde grntlenecektir.

letim sistemi, yeni yaztiplerini kolayca ekleyip silebilmenize olanak tanr. Yeni bir yaztipi yklemenin kolay yolu, Windows Gezgini penceresinde, ykleyeceiniz yaztipi kaynandan (rnein bir disket veya CDden) istediiniz yaz-tiplerini seerek, bunlar Yaztipleri klasrne tamanzdr. Windows bu ykle-meyi otomatik olarak gncelletirir ve bylece uygulamalarnz yeni yaztiplerinitanr.

Yaztipi yklemenin bir dier yolu da, Denetim Masasndan Yaztipleri klas-rn ap, buradaki Dosya mensnden Yeni Yaztipi Ekle komutunu semektir.ekil 4.10 Yaztipi Ekle iletiim kutusunu gstermektedir.



20/24

Ykleyeceiniz yaztipinin kaynan belirtmek iin bu kutudaki Src veKlasr seeneklerinden uygun olann semeniz gerekir. rnein A srcsnden

yaztipi yklemek istediinizde, Src blmnde A simgesini, Klasr blmn-de de yaztiplerinin bulunduu klasr tanmlamanz gerekmektedir.

Ykleme yapacanz kaynakta bulunan yaztipleri iletiim kutusunun st b-lmndeki Yaztipi Listesi blmnde grntlenir. Buradan istediiniz yaztipini

veya yaztiplerini fare ile tklayp semeniz gerekir.

Birden fazla yaztipi seimi yaparken Ctrl tuunu kullanmanz gerektiini hatrlaynz.

Tmn ykleyeceiniz durumda, Tmn Se dmesine tklamalsnz. Ya-ztiplerini semeyi bitirdiinizde Tamam dmesini tklamalsnz. Bylece yeni

yaztipleri, yaztipleri Klasrne yklenecek ve programlarnzda kullanlr halegelecektir.

Sisteminizden herhangi bir yaztipini veya yaztipi grubunu silmeniz gerekti-inde, yaztipleri Klasrn amanz ve istediiniz yaztiplerini seerek silmeniz

yeterli olacaktr.

Silme ilemi iin klavyeden Delete tuunu veya Dosya mensndeki Sil seeneini kullanmanz gerektiini hatrlaynz.


ekil 4.10

Yaz tipi ekle iletiim kutusu.

D K K AT

D K K AT


21/24

zet 77

zetletim sistemini tanmlayarak ilevlerini akla-

yabileceiz. letim sistemi kullanc ve bilgisayar sistemini olu-

turan donanm ve yazlm bileenleri arasndaki yo-rumlayc ve dzenleyici yazlmdr.

Bunu gerekletirirken, bilgisayarn kaynaklarnkontrol edip deerlendirir, uygulamalarn alma-sn ve srekliliini salar, donanm ve uygulamala-rn almasn, ibirliini kontrol eder.

Verilen iletim sisteminin trn saptayabileceiz.letim sistemleri, kontrol ettikleri bilgisayar trle-rine ve destekledikleri uygulama trlerine gregenel olarak drt snfta toplanmaktadrlar:

Gerek zamanl iletim sistemleri deiik makinebirimlerini, bilimsel almalarda kullanlan ara-gereleri ve endstriyel sistemleri kontrol etmekiin kullanlrlar.

Tek Kullanc-Tek Grev iletim sistemleri adndanda anlalaca gibi, tek bir kullancnn her defa-snda tek bir ii yapabilmesine ynelik olarak tasa-rmlanmtr. Avu-ii bilgisayarlarn iletim sistem-leri bunlara rnek verilebilir.

Tek Kullanc-oklu Grev iletim sistemleri, o-

umuzun kulland masast ya da dizst bilgi-sayar sistemlerinde kullandmz trdendir. Win-dows 2000 ve Macintosh iletim sistemi bu tre r-nek olarak verilebilir. Bu tr sistemlerde tek birkullanc ayn anda bir ok ii yerine getirebilir.

oklu Kullanc iletim sistemleri farkl bir ok kul-lancnn bilgisayarn kaynaklarndan ayn anda ya-rarlanmasna olanak tanr. Bu srada farkl kullan-clarn isteklerinin dengede tutulmas, kullandklarfarkl programlarn ve kabilecek sorunlarn tmkullanclar etkilememesi salanr. Unix ve MVS gi-bi sistemler bu tr oklu kullanc iletim sistemle-rine rnek olarak verilebilir.

Verilen rnek oluumun iletim sisteminin hangi i- levi ile ilgili olduunu belirleyebileceiz.

letim sisteminin temel ilevleri, donanm ve yaz-lm kaynaklarn ynetmek ve uygulamalarla dona-nm arasndaki iletiimi dzenlemektir.

letim sistemi sayesinde, uygulamalar ve donanm-lar deitiinde ya da gncelletirildiinde gvenli

ve tutarl olarak almaya devam eder. letim sisteminin bir ilevi, bellek ve saklama y-

netimidir. Bellein ynetilmesinde iki temel grev

yerine getirilir. Bunlardan ilki her ilemin grevini yerine getirebilmesi iin yeterli oranda bellekten yararlanmas ve bu srada ilemlerin birbirlerini en-gellememesidir. kinci grevi ise, sistem iindekifarkl bellek trlerinin uygun bir ekilde kullanl-masdr. Bu sayede her bir ilem en etkin ekildealacaktr.

Bir dier nemli ilev, ara ynetimidir. letim sis-temi ile bilgisayar sistemi zerindeki tm donanm-lar, src ad verilen zel bir programla ilikilen-dirilir. Srcnn temel ilevi, donanm alt sistem-lerinden gelen elektrik sinyalleri ile iletim sistemi-nin ve uygulama programlarnn yksek dzey prog-ramlama dilleri arasnda evirmenlik yapmaktr.

Kullanc arayz de bilgisayar ve kullanc arasnda-ki etkileimin yapsn oluturmaktadr. Gemite kul-lanlan metin tabanl kullanc arayzleri gnmz-de artk yerini grafik tabanl arayzlere brakmtr.

letim sisteminin temel bileenlerini tanmlayarak ilevlerini aklayabileceiz.

letim Sisteminin temel bileenleri arasnda Masa-st, Balat Mens, Pencereler ve Gezgin yer alr.

Masast; zerinde programlar, ksayollar ve bel-geleri depoladnz yerdir. Masast ayn zamandaprogramlar balattnz, belgeleri atnz ya da

Web sitelerini dolatnz bir tr mendr. Balat mens ile programlarnzn ouna, en son

kullandnz belgelerinize ve ska kullandnznternet belgelerinize ulaabilirsiniz. Bunun yann-da, bilgisayarnzda ya da a zerinde herhangi birbelgeyi aramak, yardm konularna ulamak gibiseenekler de Balat mensnde bulunmaktadr.Balat mensnn bir dier zellii, k mensolmasdr. Windows oturumunu sonlandrmak iste-diinizde Balat mensndeki Bilgisayar Kapat se-eneini kullanrsnz.

Programlar pencereler ad verilen ereveler iindealrlar.

Bilgisayarda gerek sabit diskteki gerekse adakidosyalar, klasrleri ve programlar incelemek, kul-lanmak ve deitirmek iin Gezginden yararlanrz.Gezgin penceresi ilk aldnda masastnzdebulunan klasr, nesne ve programlar listelenir.

Pencerenin sol kenarnda masast nesne, klasr ve programlar listelenir. Sadaki alan ise buradanseilen herhangi bir klasr ya da programn ierii-ni gsteren daha geni bir alandr. Gezgin pencere-

sinde herhangi bir klasr atnzda, o klasrnierii grntlenir.

1A M A

2A M A

3A M A

4A M A


22/24

Kendimizi Snayalm78

Kendimizi Snayalm1. Bir kitapln raf, ekmece ve dolap gibi temel blm-leri aadaki bilgisayar sistemi terimlerinden hangisinitemsil eder?

a. Klasrb. Srcc. Ana klasrd. Alt klasre. Dosya

2. Bir iletmede ayn anda birden fazla kullancnn bilgi-sayar kaynaklarndan yararlanmas iin kullanlabilecekiletim sistemi tr aadakilerden hangisidir?

a. Gerek zamanl iletim sistemi

b. Tek kullanc-tek grev iletim sistemic. Tek kullanc-oklu grev iletim sistemid. oklu kullanc iletim sistemie. Standart ilem iletim sistemi

3. letim sistemlerine ilikin aada verilen ifadelerdenhangisi doru deildir?

a. Bilgisayarn donanm ve yazlm kaynaklarn ynetir

b. Uygulamalarla donanm arasndaki iletiimi salarc. Kullanclarn girdilerini bilgisayarn ve programla-

rn anlayaca ekilde yorumlard. Ekran, modem gibi harici gelerin almasndzenler

e. Saysal verilere ilikin hesaplamalar kolaylatrr

4. Aadakilerden hangisi letim sisteminde standart birmasastnde bulunan simgelerden biri deildir ?

a. Belgelerimb. A Balantlarmc. Bilgisayarmd. Yazclare. Geri Dnm Kutusu

5. Aadakilerden hangisi Bilgisayarm simgesi tklan-dnda alan pencerede yer almaz ?

a. A srcsb. C srcsc. Dosya ynetimid. D srcse. Denetim Masas

6. Balatlan programlar, alan klasrler ve uygula-malar masastnn hangi blmnde dme olarakkonumlanr?

a. Grev ubuundab. Balat mensndec. Programlar mensnded. Bilgisayarm penceresindee. Belgelerim penceresinde

7. Ayn anda farkl uygulamalarn altrld bir masa-st bilgisayarda hangi iletim sistemi kullanlr?

a. Gerek zamanl iletim sistemib. Tek kullanc-tek grev iletim sistemic. Tek kullanc-oklu grev iletim sistemi

d. oklu kullanc iletim sistemie. Standart ilem iletim sistemi

8. Ana bellek bykl l birimi aadakilerdenhangisi ile ifade edilir?

a. Mhzb. ROMc. BPSd. RAMe. MB

9. Aadaki Grnt zellikleri seeneklerinden hangi-si masast zemininin deiik resim veya desenlerle g-rntlenmesini salar?

a. Arka Planb. Ekran Koruyucuc. Grnmd. Efektlere. Ayarlar

10. Aadakilerden hangisi ak olan pencereler arasndagezinmeyi salar?

a. Giri + Sekme

b. Alt + Shiftc. Giri + F1d. Ctrl + Alte. Alt + Sekme


23/24

Yant Anahtar 79

Yant Anahtar1. b Cevabnz doru deilse ltfen Src, Dosya ve

Dizinler konusunu tekrar okuyun.2. d Cevabnz doru deilse ltfen letim Sistemi

Trleri konusunu tekrar okuyun.3. e Cevabnz doru deilse ltfen Gezgin konusu-

nu tekrar okuyun.4. d Cevabnz doru deilse ltfen Masast konu-

sunu tekrar okuyun.5. c Cevabnz doru deilse ltfen Masast konu-

sunu tekrar okuyun.6. a Cevabnz doru deilse ltfen Grev ubuu

Dmeleri konusunu tekrar okuyun.7. c Cevabnz doru deilse ltfen letim Sistemi

Trleri konusunu tekrar okuyun.8. e Cevabnz doru deilse ltfen Bellek ve Sak-

lama Ynetimi konusunu tekrar okuyun.9. a Cevabnz doru deilse ltfen Masast

konusunu tekrar okuyun.10. e Cevabnz doru deilse ltfen Pencereler

konusunu tekrar okuyun.


24/24

Documents

Temel Bilgi Teknolojileri Unite04