Dr. İsmail BAYTAK

Eskiçağ’da Yunan/Roma Bilim

BİLİM TARİHİ – I

4.ders

Girit(minos) Uygarlıkları• M.Ö. 3000-1400• Kesişim yeri-Batı Uyfgarlığı’nın temelleri burada atılacaktır.• Kral MİNOS-18.yy en parlak dönemdir.• Altın-bakır-gümüş işlenmiş.• Seramik ve mimari yönden ilerleme görülür.• Denizcilik imp.• Bağcılık – zeytincilik.

Aka(miken) Uygarlıkları• M.Ö. 2000’ler’de Tuna’dan gelen Akalar GİRİT’i istila ederler.

(Anadolu'dan M.Ö. II. binde Yunanistan'a gelen AKALAR tarafındankurulmuştur.)

• Şehir devletleri halinde yaşadılar. En önemli şehirleri MİKEN'dir. (Buyüzden Miken Medeniyeti diye anılır.)

• M.Ö. 1700-1100• En parlak 13.yy’da TROYA’ya sefer düzenlerler. Homeros….İly. ve Ody.• Akaların siyasi tarihinin en önemli olayı TRUVA SAVAŞLARI’dır.

(Boğazların egemenliği için Mikenlilerle Truvalılar arasında yapılmıştır.Truva Savaşları tarihte ilk defa "Boğazlar Sorunu"nu ortaya çıkarmıştır.Homeros'un İLYADA adlı eserinde bu savaşlar anlatılır.)

• Mimari yeni buluşlar.Önemli Mimari eserleri Miken ve Tirins Şatoları'dır.• Tarım – çömlekçilik – zanaatçılık.• Girit yazısı kullanılır.• Miken Uygarlığı DORLAR tarafından yıkılmıştır.

Miken kültürü,tunç silahlıHint - Avrupa göçebe topluluklarından Akaların,M.Ö. 1800'lü yıllarda Yunanistan'ı istila ederek,yerli neolitik çiftçiler üzerindefeodal-askeri bir egemenlik kurmasıyla başlayan bir kültürdür.

Bu dönem ve sonrasında Yunanistan yarımadasının tüm hâkimiyetini elegeçiren Miken uygarlığının en parlak dönemi M.Ö. 1400'lü yıllarla M.Ö.1100'lü yıllar arasındadır. Bu dönemin başlarında Girit adasındaki Minosuygarlığını yıkan Miken kralları, tüm Doğu Akdenizdeki Minos ticaretini dekontrol altına almışlardır. Daha doğrusu, Doğu Akdeniz'deki Minos ticaretgemilerinin yerini, Yunanistan, Batı Anadolu kıyıları ve Girit'in oluşturduğuüçgenin pek dışına çıkamamakla birlikte Miken korsan gemileri almıştır.M.Ö. 1400'lü yıllardan itibaren geliştirilen Doğrusal B hece yazısı, Miken Yazısıya da Miken Yunancası olarak bilinir.

Doğu Akdeniz'de Minos deniz ticareti egemenliğinin bu şekilde yok olması,Fenike kentlerinin ticari anlamda tüm Akdeniz'e yayılmalarına olanaksağlamış, Akdeniz'deki pek çok Fenike kolonisinin yanında Kartaca'nın dakurulmasına ve giderek gelişmesine yol açmıştır.Miken yayılması kara yönünde Teselya, Trakya ve Çanakkale Boğazı yoluylaBatı Anadolu yönünde olmuştur. Bu ilerlemede ilk engel olan Troya, M.Ö.1.150 yılları dolaylarında Miken birleşik ordusunca yıkılmıştır. Homeros'unİlyada destanında konu edilen Troya Savaşı sırasında Miken savaşçıları BatıAnadolu yerleşimlerine akınlar düzenlemişlerdir. Bunun sonucunda tüm BatıAnadolu yerleşimleri Troya'ya birlik göndererek destek olmuşlardır.

Miken siyasi varlığı, M.Ö. 1100 yılları dolaylarında Makedonya'dan gelendemir silahlı Dor akınlarıyla son bulmuştur.

Girit'te İkinci Saraylar dönemine rastlayan zaman dilimi içerisinde (M.Ö.1600'ler), Yunanistan'da önemli değişimler meydana gelmekteydi. Mykenaibir anda zenginleşmiş ve güçlü bir yönetim merkezi olmuş, çok geçmedenAnadolu, Yakın Doğu ve Batı Akdeniz ile sıkı ilişkiler kurmuştu. Bundan sonraki400 yıl içinde Kıta Yunanistanı ve çevre bölgelerde görülen arkeolojikbütünlük, bu uygarlığa en önemli temsilcisi Mykenai'a atfen "Miken"denmesine yol açmıştır, fakat aslında Miken terimi bu uygarlığın Mykenaitarafından kontrol edildiği anlamına gelmez. Diğer bir deyişle siyasal birçağrışımı yoktur. Bununla birlikte, Miken kültürü en açık ve geniş bir biçimdeMykenai'da izlenir. Burada bulunan A ve B Mezar Halkaları, hiçbir önceliolmaksızın ortaya çıkar ve Miken Uygarlığı'nın en belirgin ve göz kamaştırıcıözelliklerini taşırlar.

Miken Uygarlığı – Akalar – Miken KültürüMykenai A Mezar Halkası Rekonstrüksüyonu

Geleneksel olarak M.Ö. 1600'e tarihlendirilen B ve ondan bir yüzyıl sonrayaait A Halkası'nda yapılan kazılarda altın ölü maskeleri, altın diskler, kılıçlar vekaliteli işçilik gösteren lüks mallar ele geçirilmiştir. Bu mezarlar, kuşkusuzyönetici sınıfa -belki de bizzat krallara- aittir. Bu yeni toplumun ortaya çıkışı,savaş arabaları ile Yunanistan'a gelen Hint-Avrupalı topluluklara bağlanır(aslında B Mezar Halkası bu göçlerden biraz daha erkenetarihlendirilmektedir).

Miken kültürünün gelişimi en açık biçimde, Orta Yunanistan'da vePeloponnesos'ta izlenebilmektedir. Bu gelişimin en önemli kanıtlarından biri,yuvarlak planlı, dromos'lu ve bindirme tekniğiyle inşa edilmiş tholosmezarlardır. Bunların inşa edildiği dönem, aynı zamanda Mikenlerinfaaliyetlerini arttırdığı zaman dilimine denk düşer. Özellikle Batı Akdeniz'de(İtalya ve Sicilya) Miken çanak çömleği yoğunlaşmaya başlar ve GH II'denitibaren Rhodos, Kıbrıs, Anadolu ve diğer birçok yerde görülür. Arkeolojikbulgular ve metinler, Miken Çağı'nda Yunanistan'ın savaşçı bir aristokrasi ileyönetilen, uzmanlaşmış iş gücüne sahip, geniş ticarî ilişkiler sürdürenbürokratik bölgelerden oluştuğunu gösterir.

Miken Uygarlığı – Akalar – Miken KültürüMykenai'de ele geçen Agamemnon'un Altın Maskesi

M.Ö. 1200-1190'da, Mikenlerin çağdaşı Hitit İmparatorluğu yıkılır. Hititarşivleri bunun sebebi hakkında bilgi vermemekle birlikte, aynı zaman dilimiiçerisinde Mısır'da başıboş Akdeniz halklarından meydana gelen birkalabalığın neden olduğu büyük karışıklıklardan söz edilir. Firavun III. Ramses,"Deniz Kavimleri" olarak adlandırılan bu halkları M.Ö. 1191'de bozgunauğratmıştır. Bu dönemin sonunda kuzeyde Thessalia'dan güneyde Lakonia'yakadar Pylos, Mykenai, Iolkos, Gla gibi önemli merkezler tahrip edilmiştir. Buhareketlerin sonucunda Akdeniz bir kargaşaya sürüklenmiş, hâlâ tam açıklığakavuşmamış sebeplerden dolayı aynı dönemde Miken merkezlerininbürokratik yapısı tamamen çökmüş, bu yapının temel taşlarından Linear Byazısı terkedilmiş ve bir daha da kullanılmamıştır.

Dorlar(miken) Uygarlıkları• M.Ö. 1100’lerde Balkanlar’dan gelirler.• Girit – Rodos – Anadolu – Yunanistan.• Dor istilası ile kültür geriledi.• Kent ve krallıklar dağıldı.• Fenike üstünlüğü başlar.• Dor istilaları ile buradan kaçan halklar Batı Anad. Kıyılarına sığınır. İonia

kültürü hakimdir.• 1000’lerde yeni bir Yunan halkı oluşmuştur.• 7.yy’a kadar kentleşme ve sınıflaşma devam eder.• Soylu sınıf ortaya çıkar.• Hellenik anlayış hakim olur.

Fenike’de Bilim• Fenike: Suriye Lübnan kıyılarında bugünkü İsrail, Filistin bölgelerini

kapsamaktadır.• Denizcilik. Gemicilerin Kızıldeniz’den Ümit Burnu yoluyla Cebelitarık Boğazı’na

kadar tam bir Afrika turu yaptıkları bilinmektedir.

• Ticaret.• Dokuma ve kumaş boyama.• Kurdukları Ugarit, Tir, Biblos gibi kentleri önemli ticaret merkezleri

haline getirirler.• Fenike Alfabesi: latin alfabesinin temelini oluşturacaktır.

Antik Yunan’ da Bilim

• Antik Yunan’dan önceki uygarlıklarda pratik ilgi ve ihtiyaçlaracevap aramanın ötesinde teorik nitelikteki sorulara ciddi biryönelme göze çarpmaz. Doğanın yapı ve yasaları hakkındaspekülatif bir düşünce (felsefe geleneği) bilinmemektedir.

• Bilimsel düşünce biçiminin antik Yunan’la başlaması, gündelikihtiyaçlara ilişkin bilgi birikiminin zaten üretilmiş olmasıylaaçıklanır.

• Spekülatif geleneğin uzak doğuda niçin bir bilimsel düşüncegeleneğine dönüşmediği buna rağmen, doğayı mitlerle vetanrılarla açıklamaya çalışan etkinlikler de göze çarpmaktadır.

Bu dönemi önceki dönemlerden ayıran en önemli özellik, doğalvarlıkların ve olguların doğa-üstü nedenlerle değil, doğal nedenlerleaçıklanmasıdır.

Arke problemi, bilim tarihindeki ilk spekülatif etkinliktir.

Antik Yunan dönemi Helenik ve Helenistik dönem olarak ikiye ayrılır.

• Tarihçiler, Yunan dönemini şöyle ayırt etmekte.• Helenik Çağ ve Hellenistik Çağ.• Hellen: Yunan: Barbar olmayan.• Helenik: Arkaik dönemden itibaren B.İskender’in ölümüne kadar geçen

süreyi kapsar.• Hellenistik: İskender sonrası Hellenistik krallardan başlar ve Ptolemaios

hanedanlığı’nın son bulması ile M.Ö.30 yılı Actium Savaşı biter.

Helenik Çağ• Bu dönemde doğa bilimleri büyük bir gelişme göstermiş ve özellikle

Aristoteles bitkilere ve hayvanlara ilişkin bilimsel bilgileri derleyerekbotanik ve zooloji alanların temellerini atmıştır.

• Bu dönemin en önemli matematikçisi Pythagoras'tır.

• Dik üçgenlere ilişkin teoremiyle tanınan Pythagoras, varlıkları ve varlıklararasındaki ilişkileri sayılarla ve sayılara karşılık gelen çizgilerle açıklamaeğilimindedir.

• İlk atomcu teoriler Leukippos ve Demokritos tarafından bu dönemdeileri sürülmüştür.

• Empedokles bir tür evrim düşüncesini savunmuş ve bu düşünceleriTürlerin Kökeni isimli kitabında Darwin tarafından ele alınmıştır.

• MÖ 585 (28 Mayıs):

• Thales’in Perslilerle Lidyalılar arasındaki savaşta güneştutulmasını önceden haber vererek savaşın bitmesinisağladığı söylenir.

• Coğrafyanın gelişimi bu dönemde başlamıştır.

• İlk haritalar Herodotos ve Surlu Marinos’a aittir.

• Tıpta Kos’ lu Hipokrates bu dönemde yetişmiştir.

• İlk modern tıp girişimi bu dönemde başlar.

• Tıp deontolojisi bu dönemde gelişir.

• Hastalık-sağlık durumları dört sıvı üzerinden açıklanmıştır.

• Aristarkhos, geometrik yöntemlerle güneşin dünyadan 7 kat dahabüyük olduğunu ortaya koydu. Bu yanlış olsa da o zamana kadarkibilgiden daha doğruydu. Çünkü genel kabul ayın dünyadan 19 katgüneşten 27 kat büyük olduğu yönündeydi.

• Fiziksel coğrafyanın kurucu kabul edilen Eratosthenes arzın küreselolduğunu ileri sürer ve bir tür dik açı oluşturarak dünyanın çevresinihesaplar. Bulduğu değer (24,000 mil) gerçek değerden (24,800 mil)çok farklı değildir. Yine güneşin dünyadan uzaklığını 92 milyon milolarak ölçer ki, doğrusu 93 milyon mildir. Bu değerler daha önceAristoteles ve Archimedes tarafından bulunan değerlerden de çokdaha doğrudur.

• Claudius Ptolemy bu dönemin en önemli astronomu olarak kabuledilir. Özgün adı Mathematica olan kitabı Araplar “El-Mecisti” olarakçevirdiler. Batı dünyası Batlamyus’ u bu kitaptan tanıdığı için onaAlmagest adı verildi. Bu kitap ilk matematiksel astronominin izlerinitaşır. Batlamyus modeli pek çok yama hipotezle bir “zevahirikurtarma” özelliği taşır.

• Hipokrattan sonraki en büyük tıp bilgini Galen bu dönemde yaşamıştır. Kendindensonraki 1500 yıl tartışmasız otoritedir. Bunun sebebi olarak da, tıb anlayışınınTanrısal ve mistik bir yapıya sahip olmasından dolayı Hristiyanlık ve İslamdünyasında hoş karşılanması olarak sunulur.

• Galen hayvan ve insan kadavraları üzerinde diseksiyon çalışmaları yapmıştır.Özellikle fizyoloji hakkındaki ilk bilgiler Galen tarafından üretilmiştir.

• Kan dolaşımı hakkında ilk konuşan bilginlerden biridir. Ancak O’ na göre kan,karaciğerde “doğal ruh”la birleşerek yapılır.

• Galen de hastalık-sağlık durumlarını dört sıvı (kan, kara-safra, sarı-safra vebalgam-tükrük) üzerinden açıklamıştır. Ayrıca psikoloji üzerine de düşünceleri olanGalen, tüm insanları dört mizactan birine sahip olarak görür (kanlı, flegmatik,melankolik ve kolerik). Bu dört farklı yapı kavramı evreni oluşturan dört elementkavramından esinlenmişe benziyor.

• Kadıköylü Herofilos dönemin bir başka önemli hekimidir. Özellikle göz, sinir sistemive anatomi hakkında önemli bulguları vardır. Aristoteles’ in aksine sinir sistemininmerkezine kalbi değil beyni koymuştur. Perhiz ve sporun insan sağlığı üzerindekietkisine de ilk deyinen kişidir. Ölüm nedenini anlamak için yapılan otopsi de budönemde geliştirilmiştir.

• Romalılar hiçbir zaman Hellenik ve Hellenistik dönemlerde gösterilenbaşarıyı gösteremediler. Bunun çeşitli nedenleri olabilir; ama hepsindenönemlisi büyük bir ülkeyi yönetmek mecburiyetinde olmalarıdır;dolayısıyla, bilimsel etkinlikten çok yönetsel etkinliğe ağırlık vermişlerdir.

• Bu dönemde daha çok ahlak ve siyaset sorunları gündeme gelmiş veinsanın aile ve toplum içindeki yaşantısını erdemli bir biçimdesürdürebilmesinin koşulları araştırılmıştır.

• Bu dönemde matematik alanında daha önceki çalışmaların ışığı altında,Menelaus trigonometrinin, Diofantos ve Pappus ise cebirin gelişimindeönemli bir rol oynamışlardır.

• Bu dönemin ve Yeniçağ'a kadar bütün dönemlerin en büyük bilginiPtolemaios'tur. Ptolemaios, Almagest'inde Yer Merkezli Evren Kuramı'nı,Optik'inde ise Göz Işın Kuramı'nı vermiştir. Ayrıca, Coğrafya'sındamatematiksel coğrafyayı, Tetrabiblos'unda ise astrolojiyi kurgulamıştır.

• Bu dönemde fizikte Lucretius varlıklar dünyasını açıklamak için daha öncede savunulan Atom Kuramı'nı geliştirmiştir.

• Plinius Doğa Tarihi adlı yapıtında daha önceki dönemlerde üretilen bütünbilgileri bir araya getiren bir ansiklopedi yazmıştır. Bu anlamda Plinius ilkbilim tarihçisi olarak da görülebiilr.

• Romalılar bilim adamı ve felsefeci olmaktan çok asker ve yöneticidirler.Amaçları da dünyayı anlamak değil onu yönetmektir. Bilimlere fayda eldeetmek kaygısıyla yaklaşıldığından salt bilimle ilgilenmedikleri bilinir. Tıpise pratik faydasından dolayı bu alanda en gözde bilimdir. Yine de AntikYunan hakkında bildiklerimiz bize Romalı yazarlar tarafından taşınmıştır.

Homeros Çağı• Homeros Çağı / Homeros yüzyılı dediğimiz dönem Eski Yunan’da

M.Ö.8.yy.

• Homeros: İzmir’de ya da Sakız Adası’nda

• Grekçe: Ὅμηρος, Hómēros• Homeros, Yunan duygu ve düşüncesinin ilk ürünleri olan İlyada ve Odysseia adlı

destanların derleyicisidir. Troya (Truva) Savaşı'na ilişkin efsaneleri toplayan İlyadaadlı eserinde, eski Yunanlıların gelenek ve görenekleri, dini ve felsefi inançlarıylaÇanakkale'nin tarihi coğrafyası hakkında önemli bilgiler vardır.

• Konusu, kuruluşu ve anlatım yöntemleri bakımından İlyada'dan farklı olanOdysseia'da ise Troya'nın yıkılışından sonra, yurdu İthake'ye dönmek üzere yolaçıkan Akha önderlerinden Odysseus'un on yıl süren yolculuğu sırasında başındangeçen olaylar anlatılır. Bu destanda da aynı türden bilgilere rastlamak mümkündür.

• MÖ. 4. yüzyılda Atina'da yazıya aktarılan Homeros destanlarındaki dini anlayışAtinalılar tarafından aynen benimsenmiş ve İlyada ve Odysseia Yunan eğitiminintemeline yerleştirilmiştir. Bunların Yunan toplumundaki işlevi, M.Ö. 4. yüzyıldaPlaton'un Devlet'inde eleştirilinceye değin hiç sorgulanmamıştır.

İlyada, Homeros'un Troya Savaşı'nı anlatan destanıdır. Yunanca'da Odise ile

birlikte en eski edebiyat olduğu düşünülen epik bir şiirdir. Eldeki veriler ışığında

Homeros tarafından MÖ 7. ya da 8. yüzyılda yazıldığı düşünülmektedir.

Odysseia ya da Odesa Homeros'un ünlü destanlarından biridir. Diğeri de

İlyada'dır. Modern Batı kültürünü oluşturan temellerden biridir ve İlyada

destanından sonra günümüze ulaşan ikinci en eski Batı edebiyatı örneğidir.

Hesiodos(750-650)• Hesiodos, Yunan didaktik şiirinin babası olarak bilinen ünlü ozandır.

• Theogonia (tanrıların doğuşu)

• Boitoia'da yaşadığı bilinen Hesiodos'un eserleri, Homeros'un eserleriylebirlikte Antik Yunan edebiyatı ve düşünce tarihinin temel başvurukaynaklarıdır.

• Tanrıların Doğuşu'nda; evrenin yaratılışı, tanrıların kökeni ve tanrılararasındaki yetki paylaşımı anlatılmıştır. Akılcı bir sistemle bilgi vermeyiamaçlayan eser, ele aldığı konular nedeniyle, Homeros'un epikdestanlarından farklı olarak didaktiktir.

• Erga kai hemerai (işler günler)

• İşler ve Günler'de, tanrılardan ziyade insanların günlük hayatını nasılşekillendirmesi gerektiğine dair çeşitli öğütler yer alır.

• Hellen şiirinin Homeros’tan sonraki ikinci büyük şairi olarak anılanHesidos, Askra’da (Boiotia) doğmuş ve yaklaşık MÖ 700’lü yıllardayaşamıştır. Yaşamı hakkında çok fazla bilgiye sahip olunmamakla birlikteeserlerinin bazı bölümlerinde kendisine dair küçük kesitler sunar. Hellenliteratüründe yer alan ilk belirgin bireysel kişilik olarak da nitelenenHesiodos’un eserlerinde, Homeros’tan farklı olarak bariz bir sistematizeetme çabasına rastlanır.

• Hesiodos’un iki büyük eseri bulunmaktadır. Bunlardan birincisi İşler veGünler ismini taşır. Çiftçilik, denizcilik, ticaret ya da ev işleri gibi konulardabilgi veren bu kitap sayesinde tarihçiler Arkaik Çağ’daki günlük yaşamüzerine bilgi sahibi olabilmektedirler. İkinci eseri olan TanrılarınDoğuşu’nda (Theogonia) ise Homeros’tan da duyduğumuz son derecekalabalık olan Hellen Tanrılar dünyasını düzenlemeye çalışır. Sadecedüzenlemekle kalmaz, zamanının başkonularından birisi olan kozmolojikkurguya da katkıda bulunur.

KAYNAKLAR

• George Sarton, Bilim Tarihinde Yöntem, Doruk yayınları

• Bilim Tarihi’ne Giriş, Sevim Tekeli vg, Nobel yayınları

• Bilim Tarihi, Cemal Yıldırım, Remzi yayınları

• Bilim Tarihi, Colin Ronan, TUBİTAK yayınları

• Osman Gürel, Doğa Bilimleri Tarihi, İmge yayınları

• Muammer Sencer, Bilim Tarihinde Dönüm Noktaları, Say yayınları

• İslam’ da Bilim ve Teknik, Fuat Sezgin, Kültür Bakanlığı yayınları

• İsaac Asimov, Bilim ve Buluşlar Tarihi, İmge yayınları