UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE BANJALUKA Fakultet za poslovne i finansijske studije Banja Luka – Istocno Sarajevo

Predmet: BIZNIS EKONOMIJA I KORPORATIVNO UPRAVLJANJE

Seminarski rad EKONOMIČNOST

Mentor: Student:Prof. dr. Dobrosav Radovanovic Emina Korac

SADRŽAJ

1.Uvod ...........................................................................................................2

2.Pojam i značenje ekonomičnosti..................................................................3

3.Izvori ekonomičnosti..................................................................................4

4.Mjerenje ekonomičnosti..............................................................................7

5.Mjerenje ekonomičnosti pojedinih elemenata radnog procesa, dijelova

preduzeća i učinak i upoređivanje ekonomičnosti ........................................9

6.Provođenje principa ekonomičnosti............................................................11

7.Primjeri ekonomičnosti iz prakse................................................................11

8.Zaključak.....................................................................................................14

9.Literatura ....................................................................................................15

1

1.UVOD

Uspješnost poslovanja može se definisati sa različitih stajališta (ekonomsko, tehničko,

umjetničko...), pa u zavisnosti od toga može se vrednovati uspješnost poslovanja. Tako npr. s

ekonomskog aspekta, ekonomist će smatrati da je preduzeće ostvarilo cilj svog poslovanja ako

je ostvarilo povoljan ekonomski uspjeh, tj. odnos između rezultata reprodukcije i ulaganja

koja su bila nužna za njegovo ostvarenje. Da bi preduzeće taj cilj ostvarilo (što veći uspjeh u

svom poslovanju), treba poslovati u skladu s privrednim principima, a da bi ocijenilo taj

uspjeh, treba primjeniti odgovarajuću metodiku mjerenja. Da bi se osigurala uspješnost

poslovanja preduzeća, potrebno je provoditi i mjerilima pratiti ostvarenje privrednih načela

poslovanja, a time i ostvarenje uspješnosti poslovanja preduzeća. U ekonomskoj literaturi

razmatraju se 3 osnovna ekonomska mjerila uspješnosti poslovanja: produktivnost,

ekonomičnost i rentabilnost.

2

2. Pojam i značenje ekonomičnosti

Da bi se postigao što bolji poslovni uspjeh preduzeća potrebno je: jasno definisati pojedina

mjerila uspješnosti, pronaći odgovarajuće metode za pojedina mjerila uspješnosti i primjeniti

ih u praksi preduzeća, izvršiti uspoređivanje ostvarenih pokazatelja uspješnosti u odnosu na

plan, vrijeme i iznaći pojedine faktore koji utiču na ostvarenje pojedinih mjerila uspješnosti.

Kod svakog mjerila može se pratiti:

efekat – koji pokazuje koliko je ostvareno učinaka na jedinicu elemenata radnog procesa,

štedljivost – pokazuje koliko je utrošeno elemenata radnog procesa za ostvarenje jedinice

učinka.

Pouzdanu ocjenu uspješnosti poslovanja preduzeća može se dobiti ako se pokazatelji

uspješnosti međusobno usporede: planskim uspoređivanjem uspoređuju se ostvareni i

unaprijed predviđeni pokazatelji, vremenskim uspoređivanjem uspoređuju se ostvareni

pokazatelji u određenom vremenskom periodu i ostvareni pokazatelji poslovanja u baznom ili

nekom drugom prethodnom razdoblju.

Ekonomičnost kao jedan od ekonomskih principa reprodukcije predstavlja težnju preduzeća

da se ostvari određena vrijednost uz minimalno trošenje sva 3 elementa reprodukcije

(sredstava za rad, predmeta rada i rada). Ovaj princip predstavlja istovremeno težnju

preduzeća da se određena proizvodnja ostvari sa što manjim trošenjem elemenata

proizvodnje. Ta trošenja se posmatraju kao naturalno trošenje (u vidu fizičkih utrošaka

materijala, sredstava za rad i radne snage) i finansijskog trošenja(u vidu troškova materijala,

sredstava za rad i radne snage). Prema tome ekonomičnost se može posmatrati kao naturalno

izražena ekonomičnost i kao finansijski izražena ekonomičnost odnosno ekonomičnost

predstavljena troškovima.

Pod ekonomičnošću se obično podrazumijeva stepen štedljivosti u ostvarivanju rezultata, a

izražava se kao odnos između outputa i inputa1. Ovaj princip je mjerilo uspješnosti

poslovanja. Izražava se kao odnos između ostvarenih rezultata i količine rada, predmeta rada,

sredstava za rad i tuđih usluga potrebnih za njihovo ostvarenje.

1 Inputi-faktori proizvodnje(sredstva za rad,predmeti rada i radna snaga) , Outputi- gotovi proizvodi ili usluge odnosno rezultati proizvodnje

3

Djelovanje ekonomskih zakona prisiljava i stimuliše preduzeća da ostvare ciljeve poslovanja

uz istovremeno što manje troškove. Ekonomičnost pokazuje u kojoj se mjeri postižu poslovni

ciljevi i u kojoj se mjeri štede potrebni resursi za njihovo ostvarivanje.

Ekonomičnost je zahtjev da se dati obim proizvodnje ostvari sa minamalnim troškovima,

odnosno da se sa datim troškovima maksimizira obim proizvodnje. Ekonomičnost preduzeća

prije svega zavisi od produktivnosti inputa, ali i od cijena inputa a naziva se još i ekonomska

(troškovna efikasnost).

Da bi se moglo uticati na kvalitet ekonomije potrebno je mjeriti udio pojedinih elemenata na

ekonomičnost poslovanja. Najbolji se rezultat postiže optimalnom kombinacijom svih

elemenata. Npr: u praksi se ljudski rad često zamjenjuje mašinskim, što uslovljava smanjenje

troškova rada (plate radnika) i povećanje troškova sredstava za rad (amortizacija, održavanje i

osiguranje srestava i sl.).

Proizvodno-tehnički efikasna kombinacija inputa omogućava da se zadrži isti obim

prizvodnje bez smanjenja količine bilo kojeg inputa, a samo 1 od tih kombinacija je

istovremeno i ekonomski efikasna ili optimalna, jer omogućava da se dati obim proizvodnje

proizvede sa minimalnim troškovima ili da se sa datim troškovima proizvede maksimalni

obim proizvodnje.

min UT = CLL + CKK  za dato: Q = f (L, K)

ili max Q = f (L, K)    za dato: UT = CLL + CKK ,gdje je:

UT – ukupni troškovi    

CL – cijena rada     

CK – cijena kapitala     Q – OP(obim proizvodnje)

Q = f (L, K) – ukupan proizvod ili proizvodna funkcija preduzeća

K – količina kapitala

L – količina rada

4

3. Izvori ekonomičnosti

Razlikujemo interne i eksterne izvore ekonomičnosti. Interni izvori nastaju kao rezultat

povećanja veličine kapaciteta, veličine preduzeća i optimalne iskorištenosti kapaciteta.

Poznavanje internih izvora važno je za definisanje konkretne strategije i strategije rasta

preduzeća. Eksterni izvori su rezultat uštede u troškovima zbog dejstva faktora iz okruženja i

važni su za odluku o lokaciji preduzeća zbog mogućih ušteda.

U interne izvore ekonomičnosi spadaju:

proizvodno-tehničke ekonomije

prodajno-marketinške ekonomije

ekonomije nabavke

ekonomije skladištenja i transporta

upravljačke ekonomije

finansijske ekonomije

ekonomije zbog redukcije rizika i neizvjesnosti

ekonomije širine

Proizvodno-tehničke ekonomije predstavljaju smanjenje prosječnih troškova usljed povećanja

veličine kapaciteta ili veličine preduzeća, a izvori su:

Ekonomija rada u uslovima prevelikog obima, zbog podjele i specijalizacije rada, ušteda u

vremenu i skraćenja procesa rada zbog efekata učenja.

Tehnička ekonomija kao degresija prosječnih FT (fiksnih troškova) zbog povećanja obima

proizvodnje ili veličine preduzeća, a izvori su: nedjeljivost kapaciteta, troškovi instaliranja

kapaciteta, troškovi izgradnje, promjene asortimana i sl.

Ekonomija zaliha (određivanje optimalnog nivoa zaliha za održavanje kontinuiteta

proizvodnje i smanjenje troškova skladištenja i održavanja zaliha i sl. )

Prodajno-marketinške ekonomije predstavljaju smanjenje prosječnih troškova usljed ušteda u

troškovima prodaje i marketinga, a izvori su: ekonomija reklame i promocije (smanjenje

troškova reklame i promocije zbog povećanja veličine prodaje na tržištu).

5

Ekonomije nabavke predstavljaju smanjenje prosječnih troškova usljed ekonomisanja u

nabavci, a izvori su: ispitivanje izvora ponude i izbor dobavljača, dugoročni aranžmani sa

dobavljačima (da li koristiti posrednike ili ne), optimalna količina nabavki i mogući popusti,

pouzdanost i smanjenje zavisnosti nabavki i sl.

Ekonomije skladištenja i transporta predstavljaju smanjenje prosječnih trošlova usljed

povećanja veličine preduzeća, a izvori su: nedjeljivost kapaciteta skladišta, povećanje

postojećeg skladišta (sprat, nivo i sl.), odnos površine i zapremine skladišta i veličine

ulaganja, korišćenje sopstvenih transportnih sredstava, udaljenost i sl.

Upravljačke ekonomije predstavljaju smanjenje prosječnih troškova usljed smanjenja

troš.upravljanja, a izvori su: podjela i specijalizacija upravljanja, primjena naučnih metoda i

tehnika upravljanja, i automatizacija upravljanja.

Finansijske ekonomije predstavljaju smanjenje prosječnih troškova zbog ekonomisanja

izvorima finansiranja (krediti, akcije i sl.).

Ekonomije zbog smanjenja rizika i neizvjesnosti uglavnom postoje kod velikih preduzeća, a

mogući rizici su: tržišni rizik zbog promjene uslova na tržištu, tehnološki rizik zbog brzih

promjena tehnologija, rizik zbog promjene cijena inputa, politički rizik zbog promjene vlasti

ili državne politike.

Ekonomije širine su rezultat nižih troškova proizvodnje više proizvoda nego kada bi se oni

pojedinačno proizvodili u posebnim preduzećima i to zbog korišćenja komplementarnih

znanja.

U eksterne izvore ekonomičnosti:

Cijena inputa- nagla promjena cijena inputa značajno utiče na ekonomičnost.

Ekonomija gustine- ušteda zbog veće koncentracije potrošača na nekom geogr. području, što

je rezultat privrednog razvoja, urbanizacije, veće teritorije i sl, a prednosti su: satelitska

preduzeća, veći izbor r.s., bolje obrazovanje, bolja komunikacija, lakši transport i

sl.

Osobine okruženja: prema brzini promjena može biti: stabilno i nestabilno, prema vrsti

faktora: interni i eksterni, a prema broju faktora: jednostavno i složeno.

6

4. Mjerenje ekonomičnosti

Razlikujemo naturalno i vrijednosno mjerenje ekonomičnosti. Ako koristimo naturalni metod

ekonomičnosti, ekonomičnost se može izračunati na način da se ostvareni učinak i utrošeni

elementi radnog procesa stave u odnos.

E - ekonomičnost

Q - ostvareni učinci

T- utrošeni elementi proizvodnje

Ekonomski sadržaj ekonomičnosti je odnos između vrijednosti proizvodnje i troškova.

Rezultat tog odnosa nazivamo stepenom ili koeficijentom ekonomičnosti.Veći koeficijent

ekonomičnosti znači veću ekonomičnost elemenata radnog procesa. Koeficijent može biti:

e>1 -poslovanje je ekonomično

e<1 -poslovanje je neekonomično

e=1 -poslovanje na granici ekonomičnosti

„Koeficijent ekonomičnosti je vrlo važan indikator kretanja ekonomičnosti, ali on dobija na

važnosti ukoliko se poredi sa planiranim koeficijentom, s osvarenim koeficijentom u drugom

preduzeću, vremenskom periodu i sl.“2

Može se koristiti i formula recipročne ekonomičnosti tj. štedljivosti i tada izračunati

koeficijent znači stepen štedljivosti ili prosječni utrošak elemenata radnog procesa po jedinici

učinka.

T- utrošeni elementi radnog procesa

Q- ostavreni učinci

2 Šunjić-Beus Mira;Berberović Šefkija, Ekonomika preduzeća, Svjetlost, Sarajevo 2005,.str. 379

7

Preduzeća mogu ekonomičnost mjeriti vrijednosnim pokazateljima. Pri vrijednosnom

mjerenju ekonomičnosti potrebno je naturalno iskazane učinke i utroške elemenata radnog

procesa preračunati iz naturalnog u vrijednosni izraz. To se čini odgovarajućim cijenama.

Kada se učinci i utrošci množe sa cijenama, umjesto učinaka se dobije vrijednost proizvodnje,

a umjesto utrošaka elemenata radnog procesa- troškovi.

ostvareni učinci x cijene=vrijednost proizvodnje

utrošeni elementi rad. procesa x cijena=troškovi

Povećanje se ekonomičnosti može postići:

Povećanjem količine učinaka uz nepromijenjene troškove

Ostvarenjem većih prodajnih cijena proizvoda i usluga

Smanjenjem količine elemenata radnog procesa (smanjenje kvara, loma, rasipa

materijala, izradi i kontroli normativa utrošaka sirovina i materijala i sl.)

Nižim nabavnim cijenama elemenata radnog procesa.

Povećanje ekonomičnosti se temelji na zahtjevu štedljivosti i na zahtjevu maksimizacije

profita. Vrijednost učinaka i troškova se može izraziti po stvarnim (tekućim) i stalnim

cijenama. Ako se vrijednost učinaka i troškova izrazi u stvarnim cijenama, mjerenje

ekonomičnosti ima naglašeno vrijednosno obilježje jer se ekonomičnost ne mijenja samo

zbog uticaja promjene količine učinaka i utrošaka elemenata radnog procesa nego i pod

uticajem promjene cijena.

8

C=ostvareni učinci x tekuće cijene

T=utrošeni elementi x tekuće cijene

Vrijednosno izražena ekonomičnost predstavlja odnos između prihoda i troškova. Mjerenje

ekonomičnosti na temelju stvarnih cijena predstavlja sveobuhvatno mjerenje ekonomičnosti,

jer postignuti stepen ekonomičnosti ne mora biti rezultat samo unutrašnjih napora radnika

nego i rezultat djelovanja tržišta.

Ako se pri preračunavanju učinaka i utrošaka iz naturalnog u vrijednosni izraz uzimaju stalne

cijene, mjerenje ekonomičnosti sadržava oznaku količinskog mjerenja jer se isključuje uticaj

bilo kakve promjene cijena na međusobni odnos vrijednosti učinaka i troškova.

Izračunati koeficijent ekonomičnosti može poslužiti kao realna informacija za sagledavanje

stepena unutrašnjih napora radnika u ostvarivanju ekonomije poslovanja preduzeća i njegovih

organizacijskih dijelova. Takvo mjerenje ekonomičnosti pruža podatke o štedljivom

(ekonomičnom) korištenju elemenata radnog procesa.

Tako izražena ekonomičnost:

˝pruža sliku napora radnika u odnosu na prethodni period˝

˝služi za provjeravanje planskih zadataka preduzeća˝3

3 Todorović Zdravko, Mjerila uspješnosti poslovanja, online predavanja

9

5. Mjerenje ekonomičnosti pojedinih elemenata radnog procesa, dijelova

preduzeća i učinak i upoređivanje ekonomičnosti

Posebno značenje za ostvarenje veće ekonomičnosti ima parcijalno mjerenje ekonomičnosti.

Pritom treba imati u vidu da je ukupni rezultat učinak:

Više elemenata radnog procesa (rada, predmeta rada, sredstava za rad, tuđih usluga),

Više organizacijskih jedinica (pogoni, sektori, odjeljenja i sl.),

Različitog asortimana učinaka (različite usluge)

Iz toga slijedi da se ekonomičnost može mjeriti parcijalno, i to posebno za: trošenje pojedinih

elemenata radnog procesa, pojedine organizacijske jedinice, poslovne funkcije, pogone i sl.,

pojedine učinke.

Mjerenjem djelimične ekonomičnosti će se dobiti detaljnija obavještenja o vođenju poslovne

politike. Dakle, dolazi se do saznanja o ekonomičnosti trošenja pojedinih elemenata, te o

ekonomičnosti pojedinih dijelova i pojedinih učinaka. Na temelju izračunatih koeficijenata

ekonomičnosti preduzeće može na vrijeme preduzeti mjere za otklanjanje eventualne slabosti.

Na temelju koeficijenata ekonomičnosti moguće je uspoređivanjem pouzdano ocijeniti

kvalitet ekonomije poslovanja. Potrebno je ostvarenu ekonomičnost uspoređivati u odnosu na

plan u različitim vremenskim razdobljima, u odnosu na srodna preduzeća, odnosno s

prosjekom grupe preduzeća i sl. Mora se voditi računa o uticaju koji na ekonomičnost imaju

količinske promjene i promjene cijena.

10

Ostvarena ekonomičnost se može uspoređivati sa planovima. Potrebno je odvojeno posmatrati

uticaje koji dolaze kao posljedica količinskih promjena i uticaja koji nastaju zbog promjena

cijena, pa se zato izračunava: planirana ekonomičnost, ostvarena količinska i vrijednosna

ekonomičnost. „Preduzeće na osnovu izračunate količinske ekonomičnosti istražuje i

kontroliše izvršenje internih zadataka, dok se na osnovu vrijednosne ekonomičnosti ocjenjuje

kakav je odnos između ostvarene ˝koristi˝ i učinjenih ˝žrtava˝, što je zapravo posljedica ne

samo zalaganja radnika već i uticaja vanjskih uslova privređivanja, a naročito promjene

tržišnih cijena“4.

Vremenskim uspoređivanjem ekonomičnosti može se dati ocjena dinamike ostvarene

ekonomičnosti u preduzeću. U procesu proizvodnje se učinci i utrošci mijenjaju pod uticajem

raznih faktora (obim proizvodnje, asortiman proizvodnje, cijena inputa i dr.). Računa se

dinamika ukupne i djelimične ekonomičnosti, ali ako su rješenja različita preduzeće treba

pristupiti analizi uzroka te situacije.

Upoređuje se ekonomičnost poslovanja različitih preduzeća. Pomoću indeksa ekonomičnosti

poslovanja (koji su iskazani stavljanjem u odnos ekonomičnosti pojedinih preduzeća) može se

doći do zaključka kakva je ekonomičnost pojedinog preduzeća u odnosu na ostala preduzeća u

određenoj privrednoj grani.

6. Provođenje principa ekonomičnosti

Princip eknomičnosti kao parcijalni ekonomski princip reprodukcije podrazumijeva težnju da

se ostvari proizvedena vrijednost uz što manje troškove proizvodnje. Provođenje principa

ekonomičnosti podrazumijeva poduzimanje mjera u vezi sa utrošcima elemenata proizvodnje

da bi se samnjila ili eliminisala odstupanja između stvarnih i potrebnih utrošaka.Te mjere se u

praksi posebno analiziraju i različito sprovode u oblasti trošenja materijala, posebno u oblasti

korištenja sredstava za rad i trošenja radne snage. U cilju provođenja principa ekonomičnosti

elemenata reprodukcije potrebno je utvrditi planirane i stvarne utroške po organizacionim

jedinicama, poštivati standarde, raznim mjerama uticati na nivo cijena i zarada, voditi

4 Todorović Zdravko, Mjerila uspješnosti poslovanja, online predavanja

11

adekvatnu politiku amortizovanja sredstava za rad i korištenju njihovih kapaciteta, da postoji

optimalni asortiman proizvoda i razne druge mjere politike preduzeća.

Ekonomičnost trošenja zavisi:

1. zavisi od društveno uslovljenih trošenja elemenata proizvodnje

2. tehnički uslovljenih trošenja elemenata proizvodnje

3. društveno uslovljenih cijena sredstava za proizvodnju i zarada radnika

4. organizaciono uslovljenih elemenata prozvodnje

5. organizaciono uslovljenih cijena sredstava za proizvodnju i zarada radnika.

7. Primjeri ekonomičnosti iz prakse

Primjer 1. 5

Hotel A je tokom prvog tromjesečja ostvario 1000 noćenja u vrijednosti od 150 000 KM, a uz

troškove od 120 000 KM. U drugom tromjesečju ostvareno je noćenja u vrijednosti od 170

000, uz isto toliko troškova, a u trećem tromjesečju vrijednost noćenja je iznosila 140 250

KM, a troškovi su bili 150 000 KM. Izračinati koeficijent ekonomičnosti za sva tri perioda!

Ekonomičnost se izračunava po formuli:

a) Prvo tromjesečje

e1 = 150 000 / 120 000 = 1,2 →PODUZEĆE POSLUJE EKONOMIČNO

b) Drugo tromjesečje

  e2 = 170 000 / 170 000 = 1 →PODUZEĆE POSLUJE NA GRANICI EKONOMIČNOSTI

c) Treće tromjesečje

   

e3 = 140 250 / 150 000 = 0,935 →PODUZEĆE POSLUJE NEEKONOMIČNO

5 www.fthm.hr/e-student/files/sivanov/ekonominost_i_rentabilnost.ppt

12

  Primjer 2. 6

Preduzeće je ostvarilo sljedeće poslovne rezultate:

1. proizvedeno 400 tona proizvoda

2. Normativ utroška po toni:

- 400 kg sirovine A po cijeni od 0,5 KM/kg

- 800 kg sirovine B po cijeni od 0,35 KM/kg

- ostale sirovine i materijali – 98 KM/kg

- električna energija – 320 kWh po 0,80 KM/kWh

3. Ostali troškovi – 203.200 KM

4. Proizvodi su prodati po cijeni od 1.500 KM/tona

Izračunati ekonomičnost preduzeća!

E = C/T

C = Cq x Q = 400 x 1.500 = 600.000 KM

T =?

400 x 0,5 x 400 tona = 80.000 KM

800 x 0,35 x 400 tona = 112.000 KM

98 x 400 tona = 39.200 KM

320 x 0,8 x 400 tona = 102.400 KM

6 http://ef.unze.ba/prezentacije.html( Ekonomika preduzeća-nastavni material)

13

Ostali troškovi = 203.200 KM

Ukupni troškovi = 536.800 KM

E = 600.000 / 536.800 = 1,12 KM prihoda po 1 KM troška

Primjer 3. 7

Preduzeće je u I polugodištu ostvarilo prihod od 319.200 KM a u II polugodištu prihod od

420.000 KM. Troškovi u I polugodištu su iznosili 240.000 KM a u drugom 300.000 KM.

Prodajne cijene u II polugodištu su bile 10 % više a nabavne 2 % niže. Izračunati

ekonomičnost po stalnim cijenama!

CI = 319.200 KM, TI = 240.000 KM

CII = 420.000 KM. TII = 300.000 KM

Prodajne cijene u II 10 % više a nabavne 2 % niže

EI, EII =?

EI = CI / TI = 1,33 KM C/ KM T

EII = CII / TII = ?

= 381.818,18 KM = 306.122,45 E II = 1,25KM

7 http://ef.unze.ba/prezentacije.html( Ekonomika preduzeća-nastavni material)

14

8.ZAKLJUČAK

U preduzeću je potrebno vršiti stalnu analizu ekonomičnosti, a ta analiza se zasniva na

prihodima i rashodima. Kod analize prihoda potrebno je ispitati promjene nastale u

prihodima, odnosno utvrditi faktore koji utiču na njihovu visinu. Ti se faktori odnose

uglavnom na promjene u cjenama i količinske promjene koje nastaju pod uticajem kapaciteta i

stepena zaposlenosti te intenziteta učinaka. Rashodi od kojih u velikoj mjeri zavise prihodi

moraju se tahodje analizirati i utvrditi. Dakle, prihodi trebaju da su veći od rashoda da bi

preduzeće poslovalo ekonomično.

15

9.LITERATURA

Nikolić Nenad, Popularni ekonomski rječnik, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1973.

Todorović Zdravko, Mjerila uspješnosti poslovanja, online predavanja

Šunjić-Beus Mira;Berberović Šefkija, Ekonomika preduzeća, Svjetlost, Sarajevo 2005

http://ef.unze.ba/prezentacije.html( Ekonomika preduzeća-nastavni material)

www.efbl.org/upload/43436-Tacka%20ekonomicnosti-2008-12-04.PPT

www.fthm.hr/e-student/files/sivanov/ekonominost_i_rentabilnost.ppt

16