BİLDİRİLER KİTABI PROCEEDINGS BOOK 2015...SUNUŞ 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi 25-30 Ağustos 2015 tarihinde Macaristan’da gerçekleştirildi. Başvuru

www.balkankongre.orgwww.balkankongre.org

BİLDİRİLER KİTABIPROCEEDINGS BOOK

2015

Yayına Hazırlayan

Sakarya Üniversitesi

Editörler

Prof.Dr. Recai COŞKUN

Yrd.Doç.Dr. Sevda Yaşar COŞKUN

Ydr.Doç.Dr. Samet GÜNER

Arş.Gör. Naciye Güliz UĞUR

Arş.Gör. Muhammed Kürşad UÇAR

Aralık 2015

SUNUŞ

7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi 25-30 Ağustos 2015 tarihinde

Macaristan’da gerçekleştirildi. Başvuru ve katılım açısından en verimli kongrelerden birisiydi.

Daha önce de belirttiğimiz gibi medeniyet havzamızda yürütülen her etkinlik kendi anlam

dairesinin dışına taşar ve çok daha fazlasını ifade eder. Bu kongre de Türk medeniyetinin ulaştığı

en uç coğrafyalarda unutulmaya yüz tutmuş zamanlardan günümüze karışan hikâyelerimize

tanıklık etti. Macaristan’ın olağanüstü coğrafyasında güzel insanların muhteşem hikâyeleri bize

geleceği tasvir ve tahyil etmede nasıl bir gerçeklik zeminine sahip olduğumuzun ipuçlarını bolca

sundu. Bu kongre de diğerleri gibi sıradan bir bilimsel etkinlik olmaktan çok daha fazlasını

fısıldadı kulağımıza.

Kongre’ye yurtiçi ve yurtdışından 50’nin üzerinde farklı üniversiteden katılanlar oldu. Toplamda 130 civarında bildiri sunuldu. Macaristan ile Türkiye arasında işbirliği potansiyelinin

ne denli yüksek olabileceğine dair bulgular tartışıldı. İki ülkenin sahip olduğu faktör donanımının

birbiriyle rekabetten daha çok birbirini tamamlar nitelikte olduğu ortaya konuldu. Bu türden

etkinliklerin çeşitlenerek ve artarak devam etmesi görüşünde birleşildi. Macaristan coğrafyası,

tarihi, kültürü ve insanları ile belleğimizde ayrıcalıklı yerine oturdu.

Kongremizin Üniversite ortakları olan Sakarya Üniversitesi ve Kaposvar Üniversitesi

kendi paylarına düşeni fazlasıyla yerine getirdi. Sakarya Üniversitesi kongrenin gerçekleşmesi,

kongre kitabının basılması için gerekenleri fazlasıyla yerine getirdi. Kaposvar Üniversitesi bizi çok

iyi karşıladı. Kongrenin düzenli bir şekilde yürütülmesi için imkânlarını sundu. İki üniversitenin

rektörlüklerine müteşekkiriz. Yine Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı ile Turan Eğitim

Yardımlaşma Derneği (TURDAY) kongrenin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için değerli

katkılarda bulundu.

Kongre Kurullarında görev alan bütün meslektaşlarımıza minnettarım. Özellikle Yürütme Kurulu üyelerine kongrenin kusursuz bir şeklide gerçekleşmesi için gösterdikleri çaba nedeniyle

gönülden teşekkür ediyorum.

Kongrenin Macaristan ayağındaki faaliyetlerin yürütülmesi için verdikleri katkılardan dolayı

Sayın Osman Şahbaz’a, Dr. Varga József ve Dr. Pápai Gábor’a teşekkür ederim.

Türk medeniyet havzasını mefkûrelerinde yaşatmaktan asla vazgeçmeyen herkes bu

kongrenin adsız kahramanlarıdır, onların açtıkları yollardan yürüyenler de…

Saygılarımla.

Prof. Dr. Recai COŞKUN

Kongre Kurucusu/Koordinatörü

KONGRE KOORDİNATÖRLERİ

Prof.Dr. Recai COŞKUN

Doç.Dr. Osman ŞAHBAZ

DANIŞMA KURULU

Prof.Dr. Muzaffer ELMAS Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Szávai Ferenc Kaposvár Üniversitesi

Sn. Közhan YAZGAN Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı

Prof.Dr. Recai COŞKUN TUR-DAY Başkanı

DÜZENLEME KURULU

Doç. Dr. Kutluk Kağan SÜMER, İstanbul Üniversitesi

Doç. Dr. Osman ŞAHBAZ, Macaristan Fahri Konsolosu

Doç. Dr. Fariz AHMADOV, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Dr. Varga József, Kaposvári Egyetem

Y. Doç. Dr. Sevda Yaşar COŞKUN, Sakarya Üniversitesi

Y. Doç. Dr. Umut Sanem ÇİTÇİ, Sakarya Üniversitesi

Y. Doç. Dr. Adem AKBIYIK, Sakarya Üniversitesi

Y. Doç. Dr. Samet GÜNER, Sakarya Üniversitesi

Y. Doç. Dr. Ergin JABLE, Priştina Üniversitesi, Kosova

Dr. Pápai Gábor, Kaposvári Egyetem

Öğr. Gör. Gökhan GÜRLER, Sakarya Üniversitesi

Araş. Grv. N. Güliz UĞUR, Sakarya Üniversitesi

Araş. Grv. Merve TÜRKMEN, Sakarya Üniversitesi

Araş. Grv. Muhammed Kürşad UÇAR, Sakarya Üniversitesi

Sn Vildan YÜZDAĞ, Sakarya Üniversitesi

BİLİM HAKEM KURULU

Prof.Dr. Abdülkadir İLGEN Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi

Prof.Dr. Admir Muratović International University of Novi Pazar

Prof.Dr. Ahmet Vecdi CAN Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Alaettin YALÇINKAYA Marmara Üniversitesi

Prof.Dr. Arber ÇELİKU Tetova Devlet Üniversitesi

Prof.Dr. Aylin GÖRGÜN BARAN Hacettepe Üniversitesi

Prof.Dr. Ayşe ÜSTÜN Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Bećir Kalač International University of Novi Pazar

Prof.Dr. Ćamil Sukić International University of Novi Pazar

Prof.Dr. Cemaletttin TAŞKIRAN Gazi Üniversitesi

Prof.Dr. Cengiz ALYILMAZ Atatürk Üniversitesi

Prof.Dr. Erman COŞKUN Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Enver AYDOĞAN, Gazi Üniversitesi

Prof.Dr. Fadıl HOCA International Vision University, Gostivar

Prof.Dr. H. Kürşat GÜLEŞ Selçuk Üniversitesi

Prof.Dr. Habib YILDIZ Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Halil KALABALIK Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Haluk SELVİ Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Hasan TUTAR Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. İnci VARİNLİ Erciyes Üniversitesi

Prof.Dr. İrfan MORİNA Priştine Üniversitesi

Prof.Dr. Konstantin TAUŞANCI, Komrat Devlet Üniversitesi

Prof.Dr. Mehmet Akif ÇUKURÇAYIR Selçuk Üniversitesi

Prof.Dr. Mehmet KARAGÜL Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

Prof.Dr. Mehmet Teyfik GÜLSOY Gaziantep Üniversitesi

Prof.Dr. Mehmet YÜCE Uludağ Üniversitesi

Prof.Dr. Muhsin HALİS Kastamonu Üniversitesi

Prof.Dr. Mustafa AKAL Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Musa TAŞDELEN Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Mustafa TAŞLIYAN, Kahramanmaraş Sütçü İmam Ü

Prof.Dr. Mustafa ÜNAL Erciyes Üniversitesi

Prof.Dr. Osman GASHİ Priştine Üniversitesi

Prof.Dr. Rahmi KARAKUŞ Manas Üniversitesi

Prof.Dr. Ramazan ŞENGÜL Kocaeli Üniversitesi

Prof.Dr. Rana Özen KUTANİS Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Recai COŞKUN Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Remzi ALTUNIŞIK Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Remzi KILIÇ Niğde Üniversitesi

Prof.Dr. Reshat QAHİLİ Tetova Devlet Üniversitesi

Prof.Dr. Sedat KUÇİ Priştine Üniversitesi

Prof.Dr. Selahattin KARABINAR Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Selahattin SARI Beykent Üniversitesi

Prof.Dr. Suat CEBECİ Kırgız Türk Manas Üniversitesi

Prof.Dr. Şaban KAYIHAN Hasan Kalyoncu Üniversitesi

Prof.Dr. Şermin ŞENTURAN Bülent Ecevit Üniversitesi

Prof.Dr. Şuayip ÖZDEMİR Afyon Kocatepe Üniversitesi

Prof.Dr. Tahir AKGEMCİ Selçuk Üniversitesi

Prof.Dr. Tayfun AMMAN Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Vahit İMAMOĞLU Sakarya Üniversitesi

Prof.Dr. Vahit TÜRK İstanbul Kültür Üniversitesi

Prof.Dr. Veysel BOZKURT İstanbul Üniversitesi

Prof.Dr. Yonca ANZERLİOĞLU Hacettepe Üniversitesi

Prof.Dr. Zikri TURAN Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Abdullah KÖK Akdeniz Üniversitesi

Doç.Dr. Abdülmecit NUREDDİN International Vision University, Gostivar

Doç.Dr. Ali AKSOY, İnönü Üniversitesi

Doç.Dr. Ali TAŞ Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Ali YAVUZ Süleyman Demirel Üniversitesi

Doç.Dr. Fariz AHMADOV Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Doç.Dr. Giray Saynur DERMAN Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Hasan MUJAJ Priştine Üniversitesi

Doç.Dr. Hayrettin ZENGİN Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Kutluk Kağan SÜMER İstanbul Üniversitesi

Doç.Dr. Mahmut AKPOLAT Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Mahmut HIZIROĞLU Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Oğuz TÜRKAY Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Ozan YILMAZ Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Ömer Soner HUNKAN, Trakya Üniversitesi

Doç.Dr. Özer KÖSEOĞLU Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Selçuk BALI Ordu Üniversitesi

Doç.Dr. Selim İNANÇLI Sakarya Üniversitesi

Doç.Dr. Serpil AĞCAKAYA Süleyman Demirel Üniversitesi

Doç.Dr. Tülay YENİÇERİ Aksaray Üniversitesi

Doç.Dr. Z. N. ARICOVA, Komrat State University

Y.Doç.Dr. A. Yılmaz SOYYER Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Adem AKBIYIK McMaster University, Canada

Y.Doç.Dr. Adnan DOĞRUYOL Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Cevdet ŞANLI Yıldız Teknik Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Ercan MASAL Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Ergin JABLE Priştine Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Fatih Burak GÜMÜŞ Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Filiz KONUK Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Gökçen ÇATLI İstanbul Aydın Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Gülsemin HAZER Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Köksal ŞAHİN Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Mehmet ÖZDEMİR Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Meral EKİCİ ŞAHİN Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Muharrem ÖÇALAN Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Neşide YILDIRIM Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. K. Ozan ÖZER Nişantaşı Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Recep YILMAZ Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Selçuk Kürşat KOCA Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Serdar ORHAN Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Sevda Yaşar COŞKUN Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Umut Sanem ÇİTÇİ Sakarya Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Vefa KURBAN Dokuz Eylül Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Xhelajdin ZUMBERAJ Priştine Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Yasin ŞEHİTOĞLU Yıldız Teknik Üniversitesi

Y.Doç.Dr. Kamil TAŞKIN Sakarya Üniversitesi

Dr. Elshan BAGİRZADEH Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Dr. Muhsin KADIOĞLU, İstanbul Teknik Üniversitesi

Dr. Oqtay GULİEV Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Dr. Raqif KASIMOV Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Dr. Pápai Gábor Kaposvári Egyetem

Dr. Varga József Kaposvári Egyetem

KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN VERGİ AHLAKINA ETKİSİ: İTALYA – TÜRKİYE ÖRNEĞİ

Arş. Gör. Işıl AYAS1

Prof. Dr. Naci Tolga SARUÇ2

Özet

Kültürel farklılıkların vergi ahlakına etkisini ölçmek amacıyla yapılan bu çalışmada İtalya ve Türkiye ele

alınmıştır. Anket çalışmasının sonucu elde edilen verilerle vergi ahlak skoru hesaplanmıştır. Türklerin

vergi ahlak skoru 3.70, İtalyanların ise 3.66’dır. Her iki grupta da en fazla destek gören ifade;

politikacıların kamu yararı yerine kendi yararlarını düşünmesidir. Türkler için vergi ahlakını en çok

etkileyen diğer faktörler, algılanan subjektif vergi yükü ve kamu kaynaklarının israfıdır. İtalyanlar için

ise, vergi sistemine güvensizlik, algılanan sübjektif vergi yükü ve kamu kaynaklarının israfıdır. Yapılan

test sonucuna göre kültürel farklılıklar ile vergi ahlakı arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir.

Anahtar kelimeler: Vergi Ahlakı, Anket, İtalya, Türkiye

Jel kodları: H2

The Effect of Cultural Differences on Tax Morales: A Case Study of Italy and Turkey

Abstract

This study is covered to measure impact of cultural differences on tax morale by taking Italy and Turkey. The results of the survey with data was calculated obtained tax morality score. Score tax morality Turkey

and Italy, 3.70 and 3.66,respectively. The most support expressed in both countries; politicians is

thinking their own benefit rather than the public interest. Other factors that most affect for Turkish tax

morality are subjective perceived tax burden and waste of public resources. For Italians are lack of

confidence of their tax systems, subjective perceived tax burden and waste of public resources. The test

result was no significant relationship between the tax morality and cultural differences.

Keywords: Tax Morale, Survey, Italy,Turkey

Jel Codes: H2

GİRİŞ

Geçmişten günümüze bakıldığında vergileme literatüründe “İnsanlar niçin vergi öder?” sorusuna verilen

cevapların niteliğinin değişmiş olduğu görülmektedir. Önceleri, vergilerin yasal zora dayalı olması,

denetleme ve ceza miktarının yüksek olması nedeniyle mükelleflerin vergisini ödediği düşünülmekteydi,

ancak günümüze bakıldığında mükelleflerin vergi ödemesini sağlayan faktörlerin sadece dışsal faktörler

olmadığı, içsel faktörlerinde bulunduğu ortaya çıkmıştır.

İnsanın sosyal bir varlık olması ve vergi ödeme güdüsünün psikolojik bir boyutu olduğunun ortaya

çıkması ile bireyin ya da toplumun vergi ahlakının da vergiye gönüllü uyumu önemli ölçüde etkilediği,

yapılan araştırmalarda genel kabul görmüş bir yaklaşım haline gelmiştir. İnsanların yakalanma riski

olmasa da vergisini ödemesinin sebebi vergi ahlakı ile büyük ölçüde ilişkidir.

1 Sakarya Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Maliye Bölümü, [email protected] 2 İstanbul üniversitesi, İktisat Fakültesi, Maliye Bölümü, [email protected]

7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi

1225

Bir toplumun vergi ahlakı ekonomik, sosyo-kültürel ve demografik faktörlerden etkilenir. Denetlenme

oranının yüksek, ceza miktarının büyük olduğu bir toplumda vergi ahlakı düşükse vergilemeden istenilen

randıman hükümetler tarafından sağlanamaz. Dolayısıyla vergi ahlakı, iyi dizayn edilmiş vergi sistemi

kadar önemlidir.

Bu çalışmanın amacı iki farklı kültüre sahip olan İtalya ve Türkiye’nin vergi ahlakını karşılaştırmak ve

kültürün vergi ahlakına etkisinin olup olmadığını belirlemektir.

Bu kapsamda bu çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda vergi ahlakı kavramı tanıtılmış, vergi

ahlakının belirleyen faktörler ele alınarak ilgili literatüre yer verilmiştir. Çalışmanın ikinci kısmında ise

472 katılımcı (266’i Türk, 206’sı İtalyan olmak üzere) ile gerçekleştirilen anket sonuçlarının frekans

analizi yapılmıştır. Kültürün vergi ahlakına etkisinin olup olmadığını nonparametrik analizler kullanılarak

incelenmiştir. Son kısımda ise çalışmaların sonuçları özetlenmiştir.

VERGİ AHLAKI

Mükellefin vergiyle ilgili davranışlarını ele alan ilk bilim adamı Alman Maliyeci Günter Schmölders’tir.

Schmölders’inde içinde bulunduğu vergi ahlakı konusundaki ilk çalışmalar Köln Vergi Psikolojisi Okulu

tarafından yapılan 1960-1970’li yıllarda yapılmıştır. (Torgler,2003:5) Schmölders vergi ahlakını, vergiye

ilişkin görev ve sorumlulukların zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirilmesi olarak tanımlamaktadır

(Schmölders,1976:111).

Vergi ahlakıyla ilgili genel kabul görmüş diğer bir tanım ise; vergi ahlakının, vergi ödeme konusundaki

içsel bir motivasyon olduğudur.3 İçsel motivasyon, herhangi bir dışsal zorlama ve baskı olmaksızın

vergiyi gönüllü olarak ödemektir (Aktan,2006:126).

Mükellefin vergiye uyumu ilk kez Allingham Sandmo Modelinde (1972) formülleştirilmiştir. Beklenen

fayda modeli ya da caydırma modeli olarak bilinen bu yaklaşımda, bireyler vergi beyanına bireyler fayda

maksimizasyonu yaparak karar verirler. Mükellefin vergi beyanı ceza oranı, vergi oranı ve denetlenme

olasılığı (oranı) tarafından etkilenmektedir. Bireylerin beyan edilen geliri, ceza miktarı, denetim oranı

arttıkça artacaktır. Modelde kişilerin vergi kaçırması yakalanma ve cezalandırılma riski gibi bireyde

oluşacak korku gibi etkenlerle bireyin vergi uyumu sağlayacağı ileri sürülmektedir. Vergi kaçırma

davranışı, riskli bir hisse senedine yatırım olarak kabul edilen bu modelde, bireyler vergi oranı, ceza oranı

ve denetim oranı gibi faktörleri dikkate alarak vergi kaçırmaya karar vermekte ve beklenen faydasını

maksimize etmeyi amaçlamaktadır (Bayraklı, Saruç ve Sağbaş:2004).

Ancak gelişmiş ülkelerde denetim ve ceza oranlarının düşük olmasına rağmen mükelleflerin vergiye

uyumunun yüksek olması, vergiye uyumu etkileyen başka faktörlerin varlığını irdelemenin gerekliliğini

ortaya çıkarmıştır. Grasmik ve Bursik (1990) mükellefin vergi kaçırmasını etkileyen caydırıcı faktörleri

üç ana gruba ayırmaktadır: a) devletin uyguladığı yasal yaptırımlar, b) kişinin ait olduğu gruptaki sosyal

norma uygun davranmadığı zaman karşılaşacağı utanç ve kaybedeceği saygınlığı ifade eden toplumsal

etki, c) suçluluk duygusu.

3 Bkz Schwartz ve Orleans, 1967; Lewis,1982; Roth,Scholz ve Witte,1989; Alm, McClalland ve Schulze,1992,1999;

Frey 1997,Frey ve Feld 2002; Torgler 2003


1226

Vergi karşısında mükellefin gösterdiği davranış tamamen bireysel bir seçime dayalı değildir. Mükellefin

vergi bakımından davranışını, yani ahlâki durumunu belirleyen birçok sosyal ve kültürel faktör

bulunmaktadır. Devlete ve kurumlarına duyulan güven ile vatandaşlık bilinci bu faktörlerin başında

gelmektedir. Vergi ahlâkı bu yönüyle ekonomik olmaktan ziyade, sosyal bir norm olarak kabul

edilmelidir (Cullis ve Lewis,1997).

Vergi Ahlakını Etkileyen Faktörler

Vergi ahlakının belirleyen faktörler üç grupta incelenebilir; ekonomik faktörler, sosyo-kültürel faktörler

ve demografik faktörler. Ekonomik faktörler; vergi yükü, vergi adaleti, gelir düzeyi, kamu harcamalarının

algılanma düzeyi, yolsuzluk, kayıt dışı ekonominin yaygınlığı, vergi yapısı, vergi denetimi, vergi cezaları

ve vergi afları, çevresel faktörler (muhasebe meslek mensuplarının vergi ahlakına etkisi, vergi idaresinin

vergi ahlakına etkisi, diğer mükelleflerin vergi ahlakına etkisi)dir. Sosyo-kültürel faktörler; devlete

bağlılık, güven ve vatandaşlık bilinci, dini inanç, kültürel yapı (vergi kültürü), demokrasidir. Demografik

faktörler: yaş, cinsiyet, eğitim, medeni durum, mesleki durum’dur. (Demir, 2008). Verginin her toplumda

aynı şekilde algılandığı yanlış bir varsayım olabilir. Yapılan çeşitli araştırmalar, toplumların vergi

algılamalarının birbirinden ciddi şekilde farklı olduğunu, her toplumun kendine özgü bir vergi kültürü

olduğunun göstermektedir (Alm ve Torgler, 2006; 326).Başka bir açıdan bakıldığında vergi ahlakı genel

kültür düzeyinin bir fonksiyonudur. Kültür düzeyi ekonomik düzeye paralel bir seyir izlemektedir. Bu

yüzden ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerdeki vergi ahlakı düzeyi gelişmemiş ülkelere kıyasla daha

yüksektir. Hatta aynı ülkelerin gelişmiş ve gelişmemiş bölgelerinin vergi ahlakı düzeyleri bile birbirinden

farklı olabilir. Örneğin, Fransa’nın ve İtalya’nın kuzey bölgeleri ile orta ve güney bölgelerinde vergi

ahlak seviyesi birinden farklıdır, Kuzey bölgelerinin vergi ahlakı ve ekonomik gelişmişlik seviyesi, diğer

bölgelerle kıyaslandığında daha yüksektir (Nadaroğlu, 1996, 279-280).

Türkiye ile İlgili Çalışmalar

Vergi ahlakı ile ilgili daha önce yapılmış başlıca çalışmalara bakıldığında, Muter, Sakınç ve Çelebinin

(1993) “Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları Araştırması” adlı çalışma Manisa ilinde

505 vergi mükellefi ile anket yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen konumuzla ilgili bazı sonuçlara

bakıldığında; vergi kaçıran bir meslektaşınızı nasıl değerlendirirsiniz sorusuna, katılımcıların %19’u

şiddetli tepki göstereceğini,%50’si hoş karşılamayacağını, %19’u zorunlu olduğu yaptığını, %4,4’ü ise

kurnaz bir tacir, %,4,4’ü ise normal karşılarım cevabı vermiştir. Ayrıca, vergi yükünün ağırlaşması ile

mükellefin vergi kaçakçılığına hoşgörülü yaklaştığı tespit edilmiştir. Konu ile ilgili başka bir çalışma

Yüce ve Gerçek (1998) tarafından yapılmıştır. Bursa ilinde 235 mükellef ile yapılan anket çalışmasının

en çarpıcı sonucu katılımcıların %98’lik bir kısmının vergisini tam olarak ödemediğini beyan etmesidir.

Mükelleflerin vergi karşısındaki davranışlarını ölçmek için Demir (1999) tarafından Afyon ilinde yapılan

çalışmada, devletin sunduğu mal ve hizmetlerin mükelleflerin beklenti ve isteklerine uymadığı ve

mükelleflere hizmet olarak geri dönmediği algısı oluştuğunda mükelleflerde vergi karşısında istenmeyen

davranışlarda bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gelir vergisi kaçıran biri için mükelleflerin %40’ı hırsız,

%26,7’si kurnaz bir iş adamı, %20’si vatan haini, %13,3’ü çok iyi ediyor cevabını vermiştir.


1227

Çiçek (2006) tarafından 502 vergi mükellefiyle İstanbul’da yapılan bu çalışmada ise konu ile ilgili

bulgulara bakıldığında; mükelleflerin % 41’ı vergiyi kamu hizmetlerinin bir karşılığı, %28’si zorunlu bir

ödeme, %20 si bir ödev, %6’sı bir yük, % 4’ü teşebbüs kabiliyetini engellemek cevabını vermişlerdir.

Yine anket sonuçlarından yükümlülerin % 99,4’ü diğer yükümlülerin vergilerini tam olarak

ödemediklerine inanmaktadırlar. Yükümlülerin çevresi referans grubu olarak görülürse, bu bulgu daha

önceki bulgularla paralellik göstermektedir. Bu durumun doğuracağı sonuç için mükelleflerin %46’sı

çevresindekilerin vergi kaçırmasını herkesi vergi kaçırmaya ittiğini, % 44 ü ise vergi ödeme şevkini

kırdığını ifade etmişlerdir. Ankete katılan yükümlülerin %75’i ödemeleri gereken vergiyi tam olarak

ödedikleri inancı taşımakta, geriye kalan yaklaşık %25’lik yükümlü grubu ise, ödemeleri gereken vergiyi

tam olarak ödemediklerini itiraf etmektedirler.

Vergi mükelleflerinin vergiye bakışını ölçmek için yapılan bir diğer çalışma ise Tuay ve Güvenç (2007)

tarafından yapılmıştır. Yazarların 6546 mükellefle 18 ilde yaptıkları anket çalışması Türkiye’de en fazla

mükellefle yapılan ve en geniş alanı kapsayan bir çalışmadır. Ankette vergi ahlakına yönelik ifadeler

bulunmaktadır. Bu ifadeler “Bir tanıdığım vergi kaçırırsa onu bu konuda uyarırım”, “Herhangi bir

ortamda vergi kaçırıldığına tanık olursam bunu ilgili makamlara aktarırım”, ”Denetlenmeyeceğimi bilsem

dahi verdiğim mal ve hizmeti kayda geçiririm” gibi ifadelere mükelleflerin büyük bir çoğunluğu

katılmaktadır. Ancak bu sonuçlarda insanın takdir edilme ihtiyacı ve etrafındaki insanlardan sosyal kabul

görme ihtiyacının payı olabileceği göz ardı edilmemelidir. Çalışmada ulaşılan diğer bir sonuç,

mükelleflerin çoğu “Vergi kaçırmanın cezalandırılması gereken ciddi bir suç olduğunu düşünüyorum.”

ifadesine katılmasına karşın sektörel bazda bakıldığında, avukatların imalat sanayi mensuplarına göre bu

ifadeye daha az katıldıkları sonucuna ulaşılmıştır. “Ödenen vergilerin toplumun gelişmesi için önemli bir

katkı sağlamaktadır.” İfadesine ise katılımcıların yarısından fazlası katıldığı görülmüştür.

Afyonkarahisar’da 816 vergi mükellefiyle yapılan çalışmada, mükellefin vergiyi ve vergi sistemini nasıl

algıladığı, vergi ödeme isteğine etki eden faktörlerin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Bunun

yanında mükellefin vergi kaçakçılığına bakışı ve vergi bilinci nasıl arttırılabileceği sorularına cevap

aranmıştır. Çalışmanın sonuçlarına mükellefler vergiyi bir vatandaşlık görevi olarak görmelerine rağmen,

vergi verme aşamasında verginin rekabet gücünü azalttığını düşünmektedirler. Mükellefler vergi

kaçakçılığının yaygın yapıldığına, kaçıranların toplumca ayıplanmaması gerektiğini düşünmektedirler. (Cansız,2006).

Mükelleflerin vergiye karşı tutumunu ölçen diğer bir çalışma ise Çelikkaya ve Gürbüz (2008) tarafından

yapılmıştır. Eskişehir’de gerçek usulde vergilendirilen 1750 gelir vergisi mükellefi ile yapılan çalışmanın

sonuçlarına göre; mükelleflerin yaşları ilerledikçe vergi affına karşı olma düşüncesi arttığı, eğitim

seviyesi yükseldikçe vergi affının olumlu politikalar üretmede, kayıt dışı ekonominin kayda alınmasında

bir araç olarak kullanılabileceği düşüncesi biraz daha belirginleşmektedir.

Çiçek, Karabaş ve Yıldız (2008) tarafından Güneydoğu Anadolu Bölgesinde (Adıyaman, Gaziantep,

Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa) faaliyet gösteren 1361 mükellefle yapılan çalışmada vergiyi bir yük,

zorunlu bir ödeme ve girişimciliklerini engelleyen bir unsur olarak görenler daha çok Diyarbakır,

Gaziantep ve Mardin’de yaşayan mükelleflerdir. Vergiyi kamu hizmetinin karşılığı olarak gören iller

Şanlıurfa ve Adıyaman’dır. Aynı zamanda bu görüşe katılım eğitim seviyesi arttıkça artmaktadır.

Yükümlülerin yarısından fazlası ödedikleri vergi ile kamu hizmetleri arasında bağ kuramamaktadır. Vergi


1228

yükümlülerinin yarısından çoğunun (% 54.9) vergi kaçıran diğer yükümlülerin bu davranışını hoş

karşılamamaktadırlar. Ayrıca mükelleflerin büyük bir çoğunluğu kamu harcamalarında savurganlık

olduğu görüşündedirler

Mükelleflerin vergi kaçırmayı etkileyen belirlenmesi amacıyla Bayraklı, Saruç ve Sağbaş (2004)

tarafından Afyon ilinde 481 mükellefle anket çalışması yapılmıştır. Sıralı probit yöntemi ile uygulanan

regresyon sonuçlarına göre; adalet, vergi yükü, referans grup, toplumsal etki ve vicdan azabı değişkenleri

vergi kaçırma eğilimi etkileyen faktörler olarak tespit edilmiştir. Yapılan logit regresyonda ise bu

bulgulara ilaveten mali ceza değişkeni de istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Çoban (2004)

tarafından Denizli’de 1200 vergi mükellefi ile yapılan çalışmada ise mükelleflerin büyük bir çoğunluğu

vergi oranlarını yüksek bulmalarına rağmen, o sırada yürürlükte olan vergi oranlarını bilmediklerini ifade

etmişlerdir. Ödedikleri vergiyi kamu hizmetlerinin karşılığı olarak gören mükelleflerin, geri dönüş

sağlanmadığı takdirde vergiden kaçınma ve vergi kaçırma gibi yollara başvurabileceği sonucuna

ulaşılmıştır.

Literatürde mükelleflerin vergiye yönelik tutumlarını tespit etmeye yönelik çalışmaların yanı sıra vergi

ahlakının belirleyenlerini tespit etmek amacıyla yapılan çalışmalara da rastlanmıştır. Gökbunar, Selim ve

Yanıkkaya (2007) tarafından yapılan çalışmada Avrupa Değerler Araştırması verileri kullanılmıştır.

Çalışmada demografik ve sosyokültürel faktörler regresyon (probit model) yönteminde bağımsız değişken

olarak kullanılmıştır. Demografik faktörler olarak bireyin yaşı, cinsiyet, sosyokültürel faktörler olarak

istihdam durumu, demokrasiye bağlılığı, dindarlık düzeyi vergi ahlakı ile istatistiksel olarak anlamlı bir

ilişki bulunmuştur. Diğer bir çalışma ise Demir (2008) tarafından yapılmıştır. Çalışmada Ege Bölgesinin

vergi ahlakının belirleyenleri saptamak amacıyla 640 kişiyle yapılan alan araştırmasının sonuçlarına göre,

vergi ahlak düzeyi ortanın biraz üzerindedir. Kurumsal kalite, kamu harcamalarının algılanması, subjektif

vergi yükü, vergi idaresi, yolsuzluk algısı, vergi afları, formel ve informel eğitim, inanç ve cinsiyet, vergi

ahlakını belirleyen en önemli faktörlerdendir. Vergi ahlakının belirleyenlerini tespit etmek üzere yapılan

diğer çalışma Kaynar (2010) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada Dünya Değerler Araştırması’nın

Türkiye verileri kullanılmıştır. Sıralı probit yöntemi ile tahmin edilen bu çalışmada bağımlı değişken

olarak vergi ahlakı, bağımsız değişken olarak; demografik ve sosyokültürel değişkenler kullanılmıştır.

Çalışmanın sonucuna göre vergi ahlakının belirleyenleri olarak, siyasete verilen önem, demokrasiye

verilen önem, hükümete güven, dindarlık, din, ulusal onur gibi değişkenler istatistiksel olarak anlamlıdır.

İtalya İle İlgili Çalışmalar

İtalya’da vergi ahlakı ile ilgili yapılmış çalışmalar da vergi ahlak düzeyinin tespit edilmesi ve vergi

ahlakının belirleyenleri olmak üzere iki grupta toplanabilir. Week (1983:aktaran Torgler,2003:157)

tarafından 1960- 1978 yılları arasında ülkelerarası vergi ahlakını tespit edilmesi amacıyla yapılan

çalışmada, ülkelerin vergi ahlaksızlık skorunu hesaplamıştır. Buna göre ABD, Kanada, Japonya ve

İrlanda, İskandinav ülkeleri, Hollanda ve İngiltere en düşük ahlaksızlık skor aralığında (2.2 ile 3.8

arasında) olduğu için yüksek vergi ahlakına sahiptir. En yüksek vergi ahlaksızlık skor aralığında (10.4 ile

20.4 arasında) olan ülkeler ise Fransa, İtalya ve İspanya’dır. (Bkz Tablo 1).


1229

Tablo 1: Ülkelerin vergi ahlaksızlık skoru

Yıllar

1960 1965 1970 1975 1978 1960-1978

Avusturya 5.5 6.7 9.0 10.6 10.9 5.4

Belçika 7.1 8.6 11.6 13.7 14.0 6.9

Danimarka 2.2 2.7 3.6 4.2 4.4 2.2

Almanya 5.5 6.7 9.0 10.6 10.9 5.4

Finlandiya 2.2 2.7 3.6 4.2 4.4 2.2

Fransa 8.7 10.6 14.3 16.9 17.3 8.6

İngiltere 2.2 2.7 3.6 4.2 4.4 2.2

İrlanda 3.8 4.7 6.3 7.4 7.6 3.8

İtalya 10.4 12.6 17.0 20.1 20.6 10.2

Japonya 3.8 4.7 6.3 7.4 7.6 3.8

Kanada 3.8 4.7 6.3 7.4 7.6 3.8

Hollanda 5.5 6.7 9.0 10.6 10.9 5.4

Norveç 2.2 2.7 3.6 4.2 4.4 2.2

İsveç 2.2 2.7 3.6 4.2 4.4 2.2

İsviçre 0.6 0.7 1.0 1.2 1.2 0.6

İspanya 7.1 8.6 11.6 13.7 14.0 6.9

Amerika 3.8 4.7 6.3 7.4 7.6 3.8

Kaynak: (Weck,1983; aktaran Alm ve Torgler,2006:238 )

Alm ve Torgler (2006), tarafından yapılan çalışmada Dünya Değerler Araştırması kullanılarak öncelikle

Amerika ve İspanya’nın vergi ahlakı incelenmiş, daha sonra 14 Avrupa ülkesini regresyona dahil ederek

vergi ahlakının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre Amerika’nın vergi ahlakı,

diğer Avrupa ülkelerinin vergi ahlakından daha yüksektir. Vergi ahlak sıralamasında Amerika’dan sonra

İsviçre ve Avusturya gelmektedir. İtalya ise 7. sırada yer almaktadır. Çalışmadan elde edilen diğer bir

sonuç ise bu ülkeler arasında kayıt dışı ekonominin büyüklüğü ile vergi ahlakının derecesi arasında güçlü

bir negatif korelasyon olduğudur.

İtalya ilgili yapılmış diğer çalışma ise, Barone ve Mocetti (2009) tarafından yapılan çalışmada kamu

harcamalarının verimsizliği ile vergi ahlakı arasındaki ilişki incelenmiştir. Kamu harcamalarının

verimsizliği ölçüsü için, İtalyan belediyelerinin bilançoları, harcamaları ve çeşitli göstergeler

kullanılmıştır. Bireylerin vergi ahlakı ölçüsü ise 2004 yılında Banka D’italia tarafından yapılan

Hanehalkları Gelir ve Refah Araştırmasının yurtseverlik ve vergi ile ilgili kısımlarından alınan bilgilerle

oluşturulmuştur. Çalışmanın sonucuna göre, kaynakların etkin kullanılması ile vergiye uyum artmaktadır.

Kamu harcamalarında verimsizliğin azaltılması, vergi ahlakını arttırır. Hükümet harcamalarının seviyesi

düşük ya da mali özerklik seviyesi yüksek olduğunda, harcamalardaki etkinsizliğin negatif etkisi daha da

büyük olduğu görülmüştür.

Lubian ve Zari (2011), vergi ahlakının belirleyenlerinden sosyo-ekonomik ve demografik faktörlere ek

olarak mutluluk değişkenini modele dahil etmişlerdir. İtalyan hanehalkı (2004) verilerini kullanarak

yaptıkları bu çalışmanın sonucunda; mali dürüstlüğün vergi kaçırmaktan daha çok haz yarattığı,

insanların ceza miktarı ve denetim oranı çok düşük olsa bile vergilerini, vergi ödemeyi sevdikleri için

ödedikleri ve vergi ahlakı yüksek insanların diğerlerinden mutlu olduklarını tespit etmişlerdir.

Russo (2013) tarafından yapılan çalışmada İtalyan websitesiden (evasori.info) elde ettiği bildirimlere göre

vergi ahlakı ölçüsü geliştirmiştir. Yasaya uygun olmayan davranışların rapor edildiği bu sitede rapor

sayısı arttıkça vergi ahlakının yüksek olduğu kabul edilmiştir. Bu ölçü ile literatürde vergi ahlakının


1230

belirleyenleri olarak kabul edilen değişkenler arasında yapılan regresyon sonucuna göre vergi ahlakı ile

sosyal sermaye, politik katılım ve göç arasında pozitif korelasyon bulunmuştur. Vergi ahlakı ile kamu

hizmetlerinde tatminsizlik ve işsizlik arasında negatif korelasyon olduğu gözlemlenmiştir.4

Kültürel farklılıkların vergi ahlakına etkisini ölçmek üzere literatürde yapılan çalışmalara bakıldığında,

Brands ve diğerleri (2004) tarafından ABD, Japonya, Hollanda ve İspanya için yapılan çalışmada vergi

ahlâkı ile kültürel farklılıklar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.

ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ VE BULGULAR

Vergi ahlakının kültürel farklılıklardan etkilenip etkilemediğinin belirlenmesi amacıyla 10 sorudan oluşan

ve 5’li Likert ölçeği kullanılarak hazırlanan anket çalışması Türkiye’nin Sakarya ve İtalya’nın Foggia

ilinde uygulanmıştır. Katılımcılardan anketteki ifadelere kendilerine en uygun yanıtı vererek cevaplaması

istenmiştir (Tamamen katılıyorum, Katılıyorum, Kararsızım, Katılmıyorum, Kesinlikle Katılmıyorum).

Olasılığa dayalı olmayan Kolayda Örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Anketörlere eğitim verilmiş,

herhangi bir nedenle denekler arasında kişi ve grup tercihi yapılmamıştır.

Çalışma, 266 Türk vatandaşı, 206 İtalyan vatandaşı olmak üzere toplamda 472 kişi ile gerçekleştirilmiştir.

Verginin hassas bir konu olmasından dolayı katılımcılardan sadece yaş ve cinsiyet bilgileri istenmiştir.

İsim ya da gelir düzeyi sorulmamıştır. Böylece katılımcıların anketteki sorulara cevap verme oranının

arttırılması amaçlanmıştır. Anketteki katılımcılara ait genel bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1: Katılımcılar Hakkındaki Genel Bilgiler

Sıklık %

Türk İtalyan

Cinsiyet Kadın 35 57

Erkek 65 43

Yaş 25 ve altı 54 40

26 - 45 34 38

46 ve üzeri 12 22

Ankete katılanların toplamda % 56’si Türk, %44’ü İtalyan’dır. Türk katılımcıların çoğunluğu erkek,

İtalyanların ise çoğunluğu kadındır. Ankete katılan Türklerin yaş ortalaması 29 iken, İtalyanların yaş

ortalaması 34’tür.

Anketteki yer alan ifadelere, katılımcıların katılma yüzdeleri Tablo 2’de gösterilmektedir.

Tablo 2: Anketteki İfadelere Katılımcıların Katılma Yüzdeleri

4 Bu site, herhangi bir fatura almadan ya da vergi otoritesinden gizli olarak yapılan işlemleri, kullanıcıların rapor

etmesine olanak sağlamaktadır.


1231

Türk İtalyan

Tam

am

en

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kara

rsız

ım

Katılm

ıyoru

m

Kesin

likle

Katılm

ıyoru

m

Tam

am

en

Katılıyoru

m

Katılıyoru

m

Kara

rsız

ım

Katılm

ıyoru

m

Kesin

likle

Katılm

ıyoru

m

Vergi kaçırmak devlet

dışında kimseye zarar

vermediği için ciddi

bir suç değildir.

7% 5% 4% 22% 62% 10% 8% 4% 30% 48%

Bir vergi mükellefi başkalarının vergi

kaçakçılığı konusunda

gönüllü bilgi vermek

zorunda değildir.

12% 15% 15% 27% 31% 11% 12% 9% 40% 28%

Günümüzdeki hayat

pahalılığı dikkate

alınırsa, mükellef

vergi kaçırdığı için

hapse atılmamalıdır.

14% 19% 11% 27% 29% 11% 12% 19% 28% 30%

Önemli olan vergi

kaçırmak değil,

yakalanmamaktır.

9% 6% 3% 26% 56% 5% 6% 2% 29% 58%

Zenginler için çok

fazla yasal boşluk

bulunmaktadır bu

yüzden vergi

mükelleflerinden bütün vergi

kurallarına uyması

beklenmemelidir.

17% 19% 9% 27% 28% 16% 26% 13% 24% 21%

Bir kişi, vergi kaçıran

herhangi birini, bu

kişi ailesinin bir üyesi

olsa bile, hükümete

bildirmelidir.

36% 21% 23% 11% 9% 20% 29% 26% 21% 4%

Hükümet vergi

gelirlerini akıllıca

kullanacağına israf

etmektedir.

34% 31% 18% 11% 6% 61% 28% 7% 3% 1%

Günümüz vergi

sistemi dürüst vergi

mükelleflerini

cezalandırmaktadır.

26% 30% 19% 16% 9% 60% 29% 7% 4% 0%

Genelde, politikacılar

kamu yararından çok

kendi yararlarını düşünürler.

57% 28% 6% 4% 5% 70% 20% 8% 1% 1%

Düşük ve orta

gelirlilerin vergi yükü, yüksek gelirlilerin

vergi yükünden daha

çoktur.

46% 25% 14% 11% 4% 65% 24% 7% 3% 1%

“Vergi kaçırmak devlet dışında kimseye zarar vermediği için ciddi bir suç değildir.” ifadesine Türklerin

ve İtalyanların büyük bir çoğunluğu katılmamaktadır. İki topluma göre vergi kaçırmak ciddi bir suç


1232

olarak görülmektedir. “Bir vergi mükellefi başkalarının vergi kaçakçılığı konusunda gönüllü bilgi vermek

zorunda değildir.” ifadesine verilen yanıtlar iki toplum içinde aynı doğrultudadır. Türklerin %58’i ve

İtalyanların %68’i, başkalarının vergi kaçırdığını bildikleri takdirde gönüllü olarak vergi dairesine ya da

ilgili makama gönüllü olarak bilgi vermenin doğru olacağını düşünmektedirler. “Günümüzdeki hayat

pahalılığı dikkate alınırsa, mükellef vergi kaçırdığı için hapse atılmamalıdır.” ifadesine Türkler ve

İtalyanların yaklaşık yarısı karşı çıkarken, Türklerin %33’ü İtalyanların ise %23 olumlu bakmaktadır. Bu

ifadeye destek oranı Türklerde daha fazladır. “Önemli olan vergi kaçırmak değil, yakalanmamaktır.”

ifadesine Türklerin (%82) ve İtalyanların (%87) büyük bir çoğunluğu karşı çıkmıştır. “Zenginler için çok

fazla yasal boşluk bulunmaktadır bu yüzden vergi mükelleflerinden bütün vergi kurallarına uyması

beklenmemelidir.” ifadesi her iki toplumunda yaklaşık yarısı karşı çıkmıştır. “Bir kişi, vergi kaçıran

herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi olsa bile, hükümete bildirmelidir.” ifadesine iki toplumunda

yaklaşık %50’si destek vermektedir “Hükümet vergi gelirlerini akıllıca kullanacağına israf etmektedir.”

ifadesi ile Türklerin %65’ü, İtalyanların %89’i aynı fikirdedir. Bu durum, her iki toplumunda kamu

harcamalarının dağılımında memnun olmadıklarının göstergesi olarak yorumlanabilir. Bu

memnuniyetsizlik oransal olarak İtalyanlarda daha fazladır. Türklerin %56’sı günümüz vergi sisteminin

dürüst vergi mükelleflerini cezalandırdığını düşünmektedir. İtalyanların ise %91’i vergi sisteminin

kendilerini cezalandırdığını düşünmektedir. Bu görüşe katılım oranının yüksekliği, vergi sistemine olan

güvenin de düşük olduğunun bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Politikacılar kamu yararından çok

kendi yararlarını düşündüğüne Türklerin %84’ü, İtalyanların ise % 90’ı destek vermektedir. Bu durum

politikacılara güvenin düşük olduğunun göstergesidir. “Düşük ve orta gelirlilerin vergi yükü, yüksek

gelirlilerin vergi yükünden daha çoktur.” ifadesine Türklerin %71’i İtalyanların %90’ı ise olumlu

bakmaktadır. İfadeye katılım oranının yüksek olması algılanan sübjektif vergi yükünün yüksek olduğunun

göstergesi olarak yorumlanabilir.

Türkler (%23) ve İtalyanlar (%26) için en fazla kararsızlığın yaşandığı ifade; “Bir kişi, vergi kaçıran

herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi olsa bile, hükümete bildirmelidir.” olmuştur.

Vergi Ahlak Skoru

İki ülkenin vergi ahlakını ölçmek ve vergi ahlak skorunun oluşturulabilmesi amacıyla 6 ifadeden oluşan

endeks geliştirilmiştir. Bu indeksin güvenilirliği Cronbach Alpha Katsayısı Yöntemi ile test edilmiştir.

Endeks için oluşturulan ifadelerde, ters soruların cevapları yeniden kodlanmıştır. Oluşturulan endeks’te

bulunan ifadeler, ifadelerin ortalamaları, soru bütün korelasyon katsayıları ve Cronbach Alfa Katsayısı

Tablo 3 ve Tablo 4’te verilmiştir.


1233

Tablo 3: Güvenirlik Analizi (Türkler)

Cronbach Alpha: 0,735

Soru-Bütün

Korelasyonları

Soru

Silindiğinde

Alfa

Katsayısı

Türkler

Ortalama

Vergi kaçırmak devlet dışında kimseye zarar vermediği için ciddi

bir suç değildir. (1→5) 0,589 0,669

4,26

Bir vergi mükellefi başkalarının vergi kaçakçılığı konusunda

gönüllü bilgi vermek zorunda değildir. (1→5) 0,458 0,702

3,48

Günümüzdeki hayat pahalılığı dikkate alınırsa, mükellef vergi

kaçırdığı için hapse atılmamalıdır. (1→5) 0,542 0,676

3,37

Önemli olan vergi kaçırmak değil, yakalanmamaktır. (1→5) 0,569 0,671 4,14

Zenginler için çok fazla yasal boşluk bulunmaktadır bu yüzden

vergi mükelleflerinden bütün vergi kurallarına uyması

beklenmemelidir. (1→5)

0,377 0,728

3,31

Bir kişi, vergi kaçıran herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi

olsa bile, hükümete bildirmelidir. (5→1) 0,326 0,737

3,62

Tablo 4: Güvenirlik Analizi (İtalyanlar)

Cronbach Alpha:0,744

Soru-Bütün

Korelasyonları

Soru

Silindiğinde

Alfa

Katsayısı

İtalyanlar

Ortalama

Vergi kaçırmak devlet dışında kimseye zarar vermediği için ciddi

bir suç değildir. (1→5) 0,543 0,689

4,01

Bir vergi mükellefi başkalarının vergi kaçakçılığı konusunda

gönüllü bilgi vermek zorunda değildir. (1→5) 0,577 0,678

3,62

Günümüzdeki hayat pahalılığı dikkate alınırsa, mükellef vergi

kaçırdığı için hapse atılmamalıdır. (1→5) 0,605 0,670

3,53

Önemli olan vergi kaçırmak değil, yakalanmamaktır. (1→5) 0,531 0,697 4,29

Zenginler için çok fazla yasal boşluk bulunmaktadır bu yüzden

vergi mükelleflerinden bütün vergi kurallarına uyması

beklenmemelidir. (1→5)

0,400 0,733

3,08

Bir kişi, vergi kaçıran herhangi birini, bu kişi ailesinin bir üyesi

olsa bile, hükümete bildirmelidir. (5→1) 0,350 0,743

3,42

Tablo 3 ve Tablo 4’te görüldüğü üzere Cronbach Alpha katsayısı 0,7’nin üzerindedir. Bu katsayı 1’e

yaklaştıkça ölçeğin güvenilirliği artmaktadır. İtalyanlar ve Türkler için oluşturulan vergi ahlakı ölçeğinin

güvenilir olduğu görülmektedir.

Vergi ahlak skorunun oluşturulabilmesi amacıyla, Tablo 3 ve 4 verilen soru ortalamalarının aritmetik

ortalaması alınmıştır. Bu skor likert ölçeği ile oluşturulan sorulardan elde edildiği için 3 orta değer kabul

edilmekte, ortalama 1’e yaklaştıkça vergi ahlakı düşük, 5’e yaklaştıkça vergi ahlakı yüksek kabul

edilmektedir.

Tablo 5: Vergi Ahlak Skoru

Türkler İtalyanlar

Vergi Ahlak Skoru:

(Aritmetik Ortalama)

3,70 3,66

Standart Sapma: 0,884 0,841

Minimum Değer: 1 1

Maksimum Değer: 5 5


1234

Tablo 5’te görüldüğü üzere Türklerin vergi ahlak skoru, İtalyanların skorundan yüksektir. Ancak arada

büyük bir fark görülmemektedir. Her iki skorda orta değerin üstündedir. Türkiye’nin vergi ahlakı skoru,

daha önce Demir (2008) tarafından Ege Bölgesi için hesaplanan vergi ahlak skoruna (3,46) oldukça

yakındır.

Tablo 6: Kolmogrov-Smirnov (K-S) Normal Dağılım Testi Sonuçları

Skor Kolmogrov-Smirnov Saphiro-Wilk

Statistic df Sig. Statistic df Sig.

Türkler ,110 264 ,000 ,941 264 ,000

İtalyan ,113 201 ,000 ,961 201 ,000

İtalyanların ve Türklerin vergi ahlak skorları K-S değeri anlamlılık değerlerin 0,05’in altında olduğu için

dağılımı normal dağılım özelliği göstermemektedir. Saphiro-Wilk anlamlılık değeri de bu sonucu

desteklemektedir.

Vergi ahlakına kültürel farklılıkların etkisini ölçmek ve İtalyan ya da Türklerin vergi ahlak skorlarının

birbirinden farklı olup olmadığını belirlemek amacıyla Mann Whitney U testi yapılmıştır. Buna göre,

İtalyan ve Türklerin vergi ahlak skorları arasında p değeri 0,05’ten büyük olduğu için istatistiksel olarak

anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür (U = 25452 p =0,451 Z = -0,754). Dolayısıyla kültürel

farklılıklar ile vergi ahlakı arasında bir ilişki saptanmamıştır.

SONUÇ

Vergi uyumunu etkileyen önemli faktörlerden biri de vergi ahlakıdır. Vergi ahlakı vergi ödeme

konusunda mükelleflerde oluşan içsel motivasyon olarak tanımlanmaktadır. Vergi ahlakını ekonomik,

sosyo-kültürel ve demografik faktörler etkilemektedir. Bu çalışmanın amacı kültürel farklılıkların vergi

ahlakını etkileyip etkilemediğini ölçmektir. Bu kapsamda iki farklı kültüre sahip olan İtalya ve Türkiye

seçilmiştir. Ankete katılanların toplamda % 56’si Türk, %44’ü İtalyan’dır. Hesaplanan vergi ahlak skoru

yaklaşık olarak aynıdır. Türklerde bu skor 3.70, İtalyanlarda ise 3.66’dır. Her iki grupta da en fazla destek

gören ifade, politikacıların kamu yararı yerine kendi yararlarını düşünmesidir. Türkler için vergi ahlakını

en çok etkileyen diğer faktörler, algılanan subjektif vergi yükü, kamu kaynaklarının israfıdır. İtalyanlar

için ise, vergi sistemine güvensizlik, algılanan sübjektif vergi yükü, kamu kaynaklarının israfıdır. Yapılan

test sonucunda kültürel farklılıkların vergi ahlakı üzerinde etkisi saptanmamıştır.

KAYNAKÇA


1235

Aktan, C. C. (2006) Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı, Vergileme Ekonomisi ve Vergileme

Psikolojisi (ss.125-136), Ankara: Seçkin Yayıncılık

Allingham M.G. ve Sandmo A. (1972), “Income Tax Evasion: Theoretical Analysis”, Journal of Public

Economics,1, 323-338

Alm, J. ve Torgler B. (2006), “Culture Differences and Tax Morale in The United States and in Europe”,

Journal of Economic Psychology 27, s:224-246

Barone,G. ve Mocetti, S. (2009), “Tax Morale and Public Spending Inefficiency”, Banca

D’italia,Working Paper, Number:732, November

Bayraklı, H. H., N. T. Saruç , ve İ. Sağbaş, (2004), “Vergi Kaçırmayı Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi

ve Vergi Kaçaklarının Önlenmesi: Anket Çalışmasının Bulguları”, 19. Maliye Sempozyumu, 10-14

Mayıs, Antalya, Belek.

Brandts, J., T. Saijo ve A. Schram, “How Universal is Behavior? A Four Country Comparison of Spite

and Cooperation in Voluntary Contribution Mechanisms”, Public Choice, v. 119, 2004, ss. 381–424.

Cansız, H. (2006); “Vergi Mükelleflerinin Vergiyi Algılama Hakkındaki Görüşleri: Afyonkarahisar İli

Örneği,” Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, ss.

115-138.

Çiçek, H. (2006) Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutumları ve Tepkileri

(İstanbul İli Anket Çalışması). İstanbul: İSMMMO Yayını, No:65

Çiçek,H., M. Karabaş, ve A. Yıldız, (2008), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Vergi Yükümlülerinin

Vergiyi Algılama Ve Tutum Analizi, T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı,Yayın

No:2008/381

Çelikkaya, A. ve H.Gürbüz, , (2008), “Mükelleflerin Vergiye Karşı Tutum ve Davranışlarını Etkileyen

Çeşitli Değişkenler Arasında İlişkinin Analizi”, Sosyoekonomi 2008-2, Temmuz-Aralık

Cullis, J.G. ve Lewis A. “Why People Pay Taxes: From a Conventional Economic Model to a Model of

Social Convention”, Journal of Economic Psychology, v. 18, 1997, ss. 305-321.

Çoban H. (2004) Vergi Mükelleflerinin Vergi Uygulamaları Karşısında Göstermiş Oldukları Davranışlar:

Denizli İli Örneği

Demir, İ. C. (1999); “Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Davranışları Afyon İli Örneği Anket Çalışması,”

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon.

Demir, İ. C. (2008), Vergi Ahlakı ve Belirleyenleri Ege Bölgesi Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi,

Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Grasmick, H. G. ve Robert J. B. (1990), “Conscience, Significant Others, and Rational Choice: Extending

the Deterrence Model”, Law and Society Review, Vol.24, No.3, pp:837-862.

Gökbunar, A. R., Selim, S., Yanıkkaya H. (2001); “Türkiye’de Vergi Ahlakını Belirleyen Faktörler

Üzerine Bir Araştırma,” Yaklaşım Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 63, ss. 69-94.

Kaynar, H., (2010), “Vergi Ahlakı ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi,Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana

Lubian, D., Zarri, L. (2011), “Happiness and Tax Morale: an Empirical Analysis”, Working Paper Series

Department of Economics University of Verona, WP Number: 4, March


1236

Muter, N. B., S. Sakınç ve A. K. Çelebi (1993), “Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları

Araştırması”, Celal Bayar Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü, Manisa.

Nadaroğlu, H. (1996), Kamu Maliyesi Teorisi (9. Baskı), İstanbul: Beta Yayınları

Russo, F.F., (2013) Tax Morale and Tax Evasion Reports, Economics Letters

http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet..17.08.2013

Schmölders, G. (1976), Genel Vergi Teorisi, (Çev. Salih Turhan), İstanbul: İÜ YAYINI No:2149

Torgler, B., (2003), Tax Morale: Theory and Empirical Analysis of Tax Copmliance, Yayımlanmamış

Doktora Tezi, Bazel: Universitat Basel

Torgler, B. ve F. Schneider, (2004) “Does Culture Influence Tax Morale? Evidence from Different

European Countries”, CREMA Working Paper, No: 2004-17, Basel,.

Tuay, E. ve İ. Güvenç (2007); “Türkiye’de Mükelleflerin Vergiye Bakışı,” Gelir İdaresi Mükellef

Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 51, ss. 3-153.

Weck, H. (1983), Schattenwirtschaft: Eine Möglichkeit zur Einschränkung der öffentlichen

Verwaltung?,Lang, Frankfurt 1983.

Yüce, M. ve Gerçek, A. (1998); “Mükellefin Vergiye Yaklaşımını Belirleyen Faktörler ile İlgili Ampirik

Bir Çalışma,” Sayıştay Dergisi, Sayı: 28, ss. 20-31.


1237

Documents

BİLDİRİLER KİTABI PROCEEDINGS BOOK 2015...SUNUŞ 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi 25-30 Ağustos 2015 tarihinde Macaristan’da gerçekleştirildi. Başvuru