n

P. OVIDII NASONISFASTORUM

L I B E R II.

10

15-

JAnus

habet finem. cum carmine crefcit & annus,

Alter ut hinc menfis, iic liber alter eat.

Nunc primum velis, Elegi, majoribus itis:

Exiguum (memini) nuper eratis opus.

Certe ego vos habui faciles in amore miniftros 5

Cum lufit numeris prima juventa fuis.

Idem facra cano, (ignataque tempora Faflis.

Ecquis ad haec ilhnc crederet elle viam?

Haec mea militia eli ferimus, quae poirumus, arma:

Dextraque non omni munere noftra vacat.

Si mihi non valido torquenrur pila lacerto;

Nec bellatoris terga premuntur equi ;

Nec galea tegimur, nec acuto cingimur enfc;

(His habilis telis quilibet efle poteft.)

At tua profequimur fludiofo peftore, Caefar,Nomina: per titulos ingredimurque tuos.

Ef.

T. Creftat o' annus.] Malo , crefctt cum Mazar.2ulich. Voff. & aliis nonnuUis. Hhins.

r. Alter ut ft menfis, Jic liber alter m/. ]Omnesfere libri fcripti habent : ylher ut hic menjis.CiOFAN. Eximium par antiquorum codicum &meus etiam infimae vetuftatis verius habcnt , jil-

ter ut it menjis. Neapoi.. Vcteres plerique , uthic. Lege,

jilter Ht hinc mefifs , Jic liber alter eat,-

lib. III. 145,Necmihf parvafides antioshinc

ifje priores. Heins.

3. Ntinc primum.'\ LiberUrfini: '^am primhm.CioFAN. Kunc redta leclio ac probior ilhi unius

iibri, iJam primhm velis. Neapdl.

3. Hlcgi, itis.']Ite Mazar. & fex alii. ut inPont.

IV. V. I.

Ite itves Elegi do^as ad Confulis aures.

fcquenti verfu pro Ipfe ego, duocodices, Certeego.ut hb. IV. 725. 717. & I Amor. vi. 19, Heins.

4. Exiguum.] Ita Horat. /\rt. Poet. 77. exiguos

-ilegvs dicit.

jom. UU

5. In amore fnini/Jros.l Adludit ad opus illud

nequiffimura. Neai>,

5. Minijlros.'] Magiflros Kegins. SzdumlufitMoircti unus.

8. Eccfuis ad haec.l lidem Hbri , Et quis. CiofJ

Inefl: eccfuis veteribus ahquot. Neapol. Sed quisBernenf. & multi ahi, Arund. & Bemhr./ed quidad hanc Mazar.

9. Gerimus, quae pojjumus, arma.'] Quinque

cx iisdem h'bris, ferimus. Ciofan. Exhis quidam,ferimus, quae pojfumus , arma. Neap.

10. Vacat.] Caret Putean. & {c\ zlii. numintetiam Bern.

11. Si mihi non valido torquentur pila lacerto.JErat pihim teh genus , quo in bcllo Romanorummih"tes utebantur. Lucanus fub principium hb. i.

ubi de Porapejo & Caefare, dum aker adverfus

alterum bellum gerens , eorundem mihtum ope-ra , fignis tehsque utefentur:

injejlisque 'obvia Jignis

Signa, pares AquiiaSf c^ pila minantia pilis.

K ii

7^ P. O V I D I I N A S O N I S

Ergo ades, & placido paullum mea munera vultu

Refpfce ; pacando li quid ab hoite vacas.

FKbruaRomani dixere piamina patres:

Nunc quoque dant verbo plurima figna fidemo

Pontificcs ab Rege petunt & Flamine lanas,

Quis veteri lingua Februa nomen erat,

Quae-

Si de pilo plura cupis , confule Vegetium lib. i. tanto non regem , non flamlnem ^ non pcnttficem vi-

cap. lo. & lib. II. cap. 2.1;. & Polybium libro vi. deret. & alibi : Difcite pontifices , vos flamines ^etiam

GioFAN. Non folido unus Vaticanus , quodnon te- tu rex difce. Id facerdoiium L. Brutus Conful an-

mere repudiandum , quia faepius Ovidius fe tenui no pofl exacftos Reges facris addidit; caulTam in-

corpore fuilTe profitetur. vide ad lib. xv. Met. ftitutionis recitat Dionyfius lib. v. 'Et:^^ j 7t»xt.Zf

230, BuRM. i(cf^ i^i^/cixm uyec^Zv xlriei y^ijof^^i rcii xiwvel'; Tr^iiy-

15. Profecjuimur.] Douza pater volebat, perfe- ^^^^^ 'iS^xv oi ^uTi>,{ii, <pvXccrTsiv T»ve^«e -f «^^^j^qtttmur. ao-ov ^v vj m/\n j^^si ^f^vo» , /SbA«'/4"«' 1 "^^i <ep'-

17. h:rgo ades , V placido paullum mea munera^^^^^^ ^^ ^^ oimo^dvrea <^ix<i-oacc, ^h.^ca 'r \m-

•vultu Relbice 1 Tres libri fcripti , Accipe, Urhni, 5,. ^ ^ r < .\ >> v >/ „v , ,

^^tce.

LioFAN. Mea Carmtna Bernenl. & duo^^^ ^^^^, ^ J. ^^ ^.^

.eg«.^«T.;, ^W^.

^

'18. Vacas.] Rec^ius. quod in nonnullis,;^.4«- -•'*^', «;i^'^^'A«T«5y.'«,

^.Ajfi.x^ «>«4.'(^ ,^isp5.

dofi quidaborhvacat. Naugfr. Ab orbe euzm ^cc}.^f{^®^^uc-i>.ir.i. ^

y.x^irulx^ 7t^c.r(^ n^m ^x-

minor Gryphii editio & Micyll. ita Virgil» Ecl. <n>.m Mxn^ Uct7tie^(^ ^ ^^ Ttxre^^im «v-<g «s-u-

jy j^^ ;^tui (pix(^-. Defcriptum habes, quis primus illud

Pacatumque reget patriis virtutibus orhem. exercuerit , irao etiam munus. Praeerat facris

Germanic. p. 14. Ed. Grot. de Aftraea : omnibus, non vero cuivis facro minidro: often-

^urea pacati regeret cumfecula mundi. dit Livius lib. 11. Regem ,_ inquit , facrificulum

Ciaudian. 111. Stil. Z84. creant: id facerdotium Pontifici fubjecere , ne addi-

Pacet muneribus montes, qui legibus urhes. tus nomini honos aliquid libertati, cujus tunc primaiit ibilegendumdocuimus. praetereaplurimi fcripti

erat cura, officeret. Ejus uxor erat regina facro-

vacat. fed male. Symmachus iii. Ep. 7. Cape, fi rum. Cuinon notumi*Bafis marmoreafemifradta:

ijuid a republica vacas , oratiunculam noflram.Horat. II. Ep. 11. 95. Mox etiam fi forte vacas ,

::::::::::::::::::/equere. Calpur. ecl. v. C V :::::::::::::: :

jitfi forte vacas , dum mattitma relaxant j^g^ SACRORUM AVGVRTrfora.

HeinI Lib. in. 87.<=VM MANLIA L. F. FADILLA

Gtuod fi forte vacas , peregrinos infpice fafius. REGINA SACRORVMubi eadem varietas. PATRI CARISSIMO. Neap.

19 Fcorua dixere ptacula.j M. Varro lib. v. de

L. L. Rex cum ferias menfiruas Nonis Februariis ^i- -^ rege.'] Ah Rf^e meliores. mox pro vete-

edicit, hunc diem februatum appellat. Februum Sa- rum lingua iidem , veteri. nonnulli-tamen , veteri

binis purgamentum , V id in jacris noflris verbum : vel , vetere in.W^iKs. Nomen erant Bonon.nam c Lupercalia Februario , ut in antiquitatum 2,1. Et Flamine lanas.

jHas igitur petebantpon-

lihris demonflravi. Plutarchus in Numa : 'O /«jy tifices a rege ficrificulo & flamine Diali: fiifpi-

^s^ptvuftoq , oloy xafiiptTia; uv rit; elvr axi yup y;cor eas etiam fuifte rufi coloris, & ducor ex his

Ae^i? syyigx tqvtoffYifAu.7\i:-i ,

x«» roTt; (PvtcTc; svx- Clemcntis Alexandrini Stromafon lib vii. 0/ «i-

yi^cvffi TOTS, xui TJ^v ricv Aov7repy.xA!Uv sofTvjV e<5 fot (de idoloihytis) efl' iroi TtSv fvAe» ;^ wxvrx

7U ~o?\Xx xxixffjt,u 7rfoeeo(Xv7uv reXovcriv. Neap. >i(',9-«v,ro ^yj >ifyof3/jev .^ XiTtocfov tz^rKi/vivra

., iQ^x

19. Piamina.] Quinque libri fcripti, piacula. ^i??'*, Hs/] «^^-^v'/.''^h^^

t^K^ o\Z.h',i , c-x/^«'v n

ti,^

ClOFAN. Male. vid. III. 333.^iiov omuc-i

, jr^ej t yo',,ruv x.ecruy«-/;r<iLiB-iVTii Kurti

20. Nunc qiioque.'] Huic quoque decem libri. t<v«? «x«,9-«'gT»j x«c3-«gM»5. Neapol.

Heins. 11. &!ueisitteruminltngua.'\Vzuc. Veterumlingua.21. Pontifices a rege petuntJ] Hoc eft, facrincu- Urfini & Fratris : Veteri itt Lingua. Ciofan.

lo: pari modo dicflum ab antiquis, fine adjedio- 23. ^iuaeque capit lidior.] Sed flaminius. dequone uUa facrorum , vidifti ex loco citato Varronis; Feftus: Flaminius liClor eft , qui flamini Diali fa-

cui Tulhum addimus. Cutn ex collegio , inquit, crornm (aujfd praefio efi, Neapol.

Z3. Doz

FASTORUM Li B. IL

Quaeque capit liftor domibus purgamina certis,

Torrida cum mica farra , vocantur idem.

zf Nomen idem ramo ; qui caefus ab arbore pura,Calla facerdotum tempora fronde tegit.

Ipfe ego Flaminicam pofcentem februa vidi:

Februa polcenti pinea virga data eft.

7f

De.

13. 'Domibus purgamina, certis.'} Primus Medic.

cernis. VoiT. Maiar. & alius Medic. ternis. Sarra-

vianus pro diverfa ledione , acernis. Lege meo

periculo ,domibus terfis. Scriptuni fuerat tertis

^

quomodo veteres pro terfis dicebant. tefte Nonio.

hinc natus error. fic lib. iv. 736. exveftigiis vete-

ris libri:

Vda prius fpargat virgaque tergat humHm.

Propertius libro iv. Eleg. ix.

Dein quemcunque locum externae tetigere puellae ,

Suffit , cr hinc pura limina tergit aqna.

»pud Plautum quoque fortaffis fcribendum ,

Vorfa , praeterta , lauta , co^aque ut fint omnia.

LocuseftPfeudoli Adt.r Sc. 11. ubi m\nc praejierga

circumfertur. Varrolib.v. de L. L. Februum Sabini

purgamentum appellant.&Cfcbruare pxo purgare apudNonium. Agit autem de domo Flaminis , quae flami-nea dicebatur, ut monet Gellius. de Lidore Flaminio

nos docet Feftus , quem locum. ab Illuftriff. Nea-

poli jam video occupatum. Adi eundera in Fe-

Lruarius. Heins.

24. Torrida.'] In nonnullis , turbida. Nauger.Unus Vatic. Turgida. feptem alii, MafFei , Fratris

& Urf, Turbida. fequor. Ciofan. Torrida primaeeditiones cum Urlini , Vodii ac aliis multis me-lioris notae codicibus. idque etiam in Obfervatio-

nibus lib. iii. cap. 3. amplexus eft dodilTimusGronovius. fic torridas fruges pro toftis dixit Ac-cius Troadibus apud Servium Fuldanum lib. i,

^n. I. 183.

NoSlurna faxo fruges franq^es torridas.

apud Columellam quoque libro vi. cap. 10. Er-

vum fine valvulis cum torrido hordeo molitum. fic

videtur fcribendum , non torrefa6io : nam. codexvetuftus , torreo. Sal torridum eidem Columellaelibro VII. cap. j. & cap. 8. & lib. xii. cap. ^6.

Cepam aridam cum farre torrido fubterito. Terrida

Braffica Ser. Sammon. cxvi! qui & i.\epcTorridumpro to/lo ponit. Sc Torrida limina Properiius libro

in. Eleg XII.

Torrida facrilegum teflantur limina Brennum :

de templo Apollinis a G.illis incenfo. Tcrridus to-

phus Statio Via Domitiana live aridus , fivetoftuc.

////' faxa ligant opusque texunt

Co5lo pulvere torridoque topho.

perperam fordido topho illic legitur. agit de calce

& caemento , quo filices inftrati conglutinantur.mox fcribe apud eundem ,

Fervent littora mobilesque fylvae :

quomodo & in vetufta Parmenfi editione legiturJ

mobiles quia loco moventur incifae. poft^et & luri",

do topho legi; cum tophi tria genera recenfeat Vi-

truvius , album , rubrum & nigrum. Torridus proaeftivo fervore toftus in Cataledis vetus Poeta de

menfibus ;

lontanos latices, zy lucida pocula vitro

Cerne ut demerfo torridus ore bibat.

Vid. ad Silium 1. 178. Heins.

25. &lui caefus ab arbore pura.'\ Quis ambigatj

quin arbor pura fit ipfilfima pinus ? idem in Fera^libus :

Exoptat puros pinea tacda dies.

& illud paullo poft evincit clarius:

Februa pofcenti pinea virga data eji.

Quin ad conciliandam caftitatem Thefmophoria-zufae hujus foliis cubitus fibi llernebant. Stepha-nus : 'Ev roiq @efff^o^Ofiot<; nWvoq K>^dL^ov vttI tvjV

qi^ccSx , KUi STTi Tct T-/,q Ayi(j,viTfo^ iSfU nKoiyio-j wt»

Tvoq sTidsffxv. & tamen minutili magiftelli conten-

dunt efle laurum. O fungos ! Neapol.

z6. Cajla facerdotum tempora fronde tegit. ] Li-

ber Urfini , Timpora : & fic femper , cum de tem-,

poribus, id eft capitis parte , fermo fit. Ciofan.

27. Jpfe ego Flaminicam.] Fl.iminis conjugem l

quam & Flaminem comperi didam in veteri hoCmarmore , ni lcriptum cum aliqua fcalptoris ia-

curia:

VITELL1.T.C. F. RVFILLiE

CAII SALVI LIBERALIS COS.FLAMINI SALVTIS AVG. MATRl

O P T V M .^.

C. SALVIVS VITELLIANVS VIVOS.

Verum fcito, non legi in omnihus libris Flami-

nicam: in meo eft, Flaminiam, id eft facerdotu-

lam , quae Diali praeminiftrabat, Jolephus Scali-

K z gei

76 P. O V I D r I N A S O N I S

Denique quodcumque eit, quo pedlora noftra piamur30 Hoc apud intonfos nomen habebat avos.

JVlenfis ab his didus: feda quia pelle LuperciOmne folum luftrant, idque piamen habent.

Aut quia placatis funt tempora pura fepulcris,Tunc cum ferales praeteriere dies.

35- Omne nefas omnemque mali purgamina cauffamCredebant nolbi tollere pofle fenes.

Graecia principiurn moris fuit, illa nocentes

Impia iullratos ponere fafta putat.Adoriden Peleus, ipfum quoque Pelea Phoci

40 Caede per Haemonias folvit Acaftus aquas.Vedlam frenatis per inane draconibus i^geus

Credulus immerita Phafida juvit ope.Am^

ger mavuTt ,Tlamima , qua[i'ab aediBus flaminis. flc

illis nomen apud Fcnum Pompejum : Flaminiae,

hic inquir , aedes , domus Flaminis Dialis. Ames vi-

ri fubtiliratem ,fi reprobas le(flionem. Neap. Scri-

be cum melioribus, Ipfam egollaminicam. Rami-nica , uxor fiaminis. codices multi, llamineam.

HfiHs.. Vid.adlib. III. 137. inauditura autem Fla^

mintcam etiam Fkminem vocari. & FLAMINIin infcriptione , quae eft apud Gruter. mxxii. 6.

eft pro FLAMlNlCAE , ut Gudius jam nota-

vit. Tlaminiam edidrt Berfmannus. FMw/«ea»2Ber-iienf & Arund. Burm.

2&. Pinea virga datacjl.'] Lego, fpinea. omni-

bus cnim fpinarum generibus vim inlitam noxa-lum depcllendarum veteres credebant. dc fpinaalba Nolier lib. vi. 119.

•—

fpinam. qua irijles pellere pojfet

A foribus noxas ( haec erat alba ) dedit.

xihivir^am fruftra multi codices antiqui exhibent.

quemlocum ex Diofcoride aliisque erudite illulbat

Neapolis. moxeodem libro, i6f;

Virgac^ue Janalis de fpind fumitur alba.

Varxo apud Nonium in Fax. Cum fax o" [pina alhn

*fet. nhi agtur de nova nupta. quare malit cumcodicibus fcnptis Meixcrus, ex pinu alba. Heins.In Hamburgenfi erat ,

laurea virga. & lauro ufosin luftraiionibus notum eft. vid. lib. iii. 137. iv.

736. V. 677. ex hac fuperftitione forte fluxit fu-

perftitiofa cpinio de fpin,ea coroaa, qua Chri.^i

caput fuit vexatum , quam ex alba fpina fuilTe

jad^^nt, quia illa falutaris herba dicebatur. VideBarth. in Glolfar ad Scriptores de Bellis facris tom.ju rchq. ^lss.a L,ude\vig. Edit. p. 261. Borm.

r<). ffij4odcumque e/i.] Quid^uid id ejl Farncfvid. ad m Trill:. xi. 56. eadem varietas i.exPont.J. 14. l\c cj!taecu?n(jue ea,v, Met.ziy. Burm.

2§). <§luo corpora nojlra fianttir. ] Pefiora no(lra

pietur Urfmi liber. peficra pienturYoff. & fex ah'i.

peSiora piantur tres. primus Med. & unus Bonon.

corpora piamur. redle, qui famiharis Ovidio Grae-cifmus. Heins.

30. Intonfos avos. ] Inde Juvenahs Satyra ul-

tima':

Et credam dignant barbd dignumque capiilis

Majorum. ^—& Horatius Flaccus hb. 11. Oda xv.

Non ita Romuli

Praefcriptum , cjr intonft Catonis

Aufpiciis , veterumque norma,

Quorfum ifta , fi funt e trivio? Neap.

31. San^a quia pelle.l In noftro yeieri, fe^dcfuod pelle , veriiis: dixit multo polt , peUibus ex-

fe^is. Dc hoc ritu plura nos ad Lapercaha hocmenfe Februario. Neap.

31. &Hod pelle Lupet-ci.] Omnes libri fcripti

§lui.i. aptius. fequitur enim : Aut quia pacatis.CiOFAN. quo Vatican. tiua Medic. quoque duo.

33. Placatis.] Pacatis hrunde]. tempora pulchra-unus Moreti. eadem varietas 11. Met. 856.

34. Ferales praeteriere dies.'] Qui funt ix. Kalen-das Martias. Vide quae ad eosnotabimus. Neap.

T,^,. Purgamine.] Purgatnina mdiores. re(5le^

Heins.

37. Principium moris dedit.] Fuit in otflo-

fcript:;. CioFAN. Quibus ? Romanis : hi fuereGraecorum fimiae. Veriim obfervita, quod No-fter haud negat hunc morem Graecos ab aliis .mu-tuatos : male ergo vir de litteris bene meri-tus , hoc verficulo telle , primordia expiatio-iium Graecis attribuit. Romanos ab eis accepiflefatemur, auftores vero negamus : nam, ut JE-

gyptios omittam , Berofus apud Jolephum hb. i.

Griginum a Noe rem repetit: nilu) antiquius fe-

re dici poteft ; at de Graecis apad Homeram U-

lyfles 5.

F A S T O R U M L I B. II.

Amphiaraides Naupaftoo Acheloo,Solve nefas, dixit. folvit & ille nefas.

^^- Ah nimium faciles , qui rriilia erimina caedis

Fluminea tolli pofle putetis aqua!Sed tamen (^antiqui ne nefcius ordinis erres)

Primus, ut ed, Jani menfis & ante fuit.

Qui fequitur Janum, veteris fuit ultimus anni.

5-0Tu quoque facrorum, Termine, finis eras-.

Primus enim Jani menfis, quia janua prima eit.

Qui facer eil imis Manibus , imus erat.

Poitmodo creduntur fpatio diRantia longo

Tempora bis quini continuafTe Viri.

SS TJRincipio menfis, Phrygiae contermina Matri,

X Sofpita delubris dicitur aufta novis.

77

Nunc

ly(Tes, poft famularum & procorum caedem ,nu-

tricem Eurideam compellat his verbis :

0"(re Se£<ov yf/.b' kxxuv xm^ ,olve Si (aoi Trvp ,

'''0:ppx i^siufo: /jcsyxfov. Neapoi..

Piimae editiones &: novem ex noftris , item ofto ex

fcriptis Ciofani , principium fuit. probe. AlcimusAvitus de laude Virginitatis :

Et quia principium tam fanSli foederis effes.

Nofter infra hoc ipfohbro^jo. ex veteri codice:

jlut quia principium tu dea lucis eras, .

& 408.Heu quantum fati parva tahella fuit I

Remedio Amoris, 598.

Auxilium multis fuccus ^ herhafUit.

Mazarin, putant pro putat fequenti verfu. quomo-do ?<. unus Medic. ex melioribus & Vaticnn. videnotas Rem. Am. fL 164. Heins. Ita apud Mar-tialem vm. 8. Mss. Voffianus codex,

Principuumfs, ^ane, licet velocibus annrs.

yulgo , des. vid. ad iv. Mct. 60^. Burm.39. A6loridem Peleus.

]Ob necem Clefonymi ,

feu yEanes, ut auiftor Strabo lib. ix. "Ori Ss, in-

quit, s^ '0?roivTO<; yv nuTfOKXoi; , ^eyet^O/x-^pc^ ,

xx) SioTi (pomuiic-js-iov TTfx^ect;, f^t/ysv e«? rivjA^a.

& paullo poft: Alxvyy 5' 6voi4xc^6v7i rov xvxipsievTXV7T0 ro\,' nxrfonXoj , a<p' ov kxI rsjjievoq Alxvsiov

Ssixvvrxt, WM Kfvyvi Ti? Alxvic. Reliquas fabellas

pete ab antiquis Mythicis. Neapol.•

39. Phoci.]

Fratris unus Patavin. ut Phoci efTet

ex glolTa. vid. xi. Met. 163.40. Haemonias aquas.~\ Haemomdas 7.uX\d\.-!iAi

Notas Art. i. f^ 171. Heinx. Lavit etiam profulvit unus Heinfii , quodex lib. i. Amor. xiv.40.translatum. Ammian. lib xxii. cap. 16. Pclea in

iEsypto , Ucu , qui ailuii: maeiiia Pelufii , lu-

flratum ait. ubi vid. Valefium. vide etiam lib. xi^

Met. 408. BuR^f.

41. Fovit ope.] Juvit ope nonnulii ex praedan-tioribus. Heins. j?«^;/ & Francof. vid. ad Epift,-II. ^^. folvit dao.vovit Arondel.

43. Naupafieo Acheloo.'] Naupa^ooVetZvhnusiVofT. & alii multi. mAr^oo, Myrtoo, Leshoo. Sic& forfan apud Maron. JEneid. iii. 533.

Portus ab Euroo fluilu curvatus in arcum.

ita enim codicesplerique veteres, non £"0^. HeinsJvid. inf. IV. i8i.

46, Putatis.] Putetis Mazar. & Zulich. reciius.

,Keins. Vid. Bentl. ad Horat. i. Sat.x. ir.

48. Menfs C7' ante fuit.] In nonnuUis , ita ante

fuit. Nauger. To ant^e cave de Romuleoannoin-

telligas, fed de Pompiliano; nam hic agit de Ju-liano. Moneo te , ne erres cum graviffimo viro

Lilio Gyraldo , qui ex his colligit , Noftrum faf-

fum in anno Romuleo Januarium inclufum, imointer rllos antiquiffimos menfes priraum faifle. Cer-

te crafTa niirris foretNafonis inconflantia , quifex-centis locis decimeflrem facit Romuli annum , &hunc a Martio inchoatum. Neapol. Primus ad-

huc Jani m. CT a. Pomp. Laet. codex.

49. Veteris fiit ultimus anni.] Jara vides quade cauffa probata nobis libro primo ledio illa :

Menfibus amiquis addidit iile duos.

nam P^ebruarius.aNuma & imis manibus&: inter-

calationi deputatus, ultimum obtinuit locum ,hoctamen a Graecis difcrimine: illi , confedlo ultimomenfe anno intercalare tempus adjiciebant; Ro-mani poll xxiii. Februarii, peracflis Terminalibus,inferebant fuperrluum , quinque deinde reliquosmeniis dies pofl: i;x^oXta(/.ov fuperaddebant. Neap.

51. Primus erat Jani.] MeHores , eniut ^ani^Heins.

tiA. Bis quini ccntinuajfe viri.] Decemviri ergoordineni mutaverunt ; quique erat duodecimus,^ .

K 3 Pri-:-

•73 P. OVIDII NASONISNunc ubi rmt illis, quaeris, facrata Kalendis,

Templa Deae ? longo procubuere die.

Cetera ne fimili caderent labefada ruina

60 Cavit facrati provida cura Ducis :

Sub quo delubris fentitur nulla fenedus.

Nec fatis eit homines, obligat ille Deos.

Templorum pofitor, templorum fande repoftorSit buperis, opto, mutua cura tui.

Dent

-primo poflpofitus: hujus tamen rei, praeter No-rirum , nefcio an alium reperies teftem. Neapol.

Con/iituiffe unus. vid. Petav. dc Dodr. Temp. lib.

ii.cap. 74. & Munlcer. de Interc. lib. ui.cap.9.

55. Principio mcn/is.] Kalendis Januariis tem-

plum Junoni Sofpitae confecratum. Neap. Citat

haec Prifcian. lib. v. pag. 650. &lib. vii. pag. 749.& 765.

55. Phrygiae conterminan>atri.'\ Ergo exltru-

dlum in Palatio , fi matri Idaeae vicinum : neudubita; teftatur ctiam Publius Vidtorin defcriptio-ne dominae Urbis, &veteres. Neap. Ai<i/m unusHeinfii.

56. Delubris novis,'] Quis audor hujusce tem-

pH tacet NoUer; fed noftrum inveftigare. Vinan-dus Pighius hb. x. Annalium , Lucium PortiumLicinium Confulem iufpicatur ex anriquis num-Hiis cufis anno dlxix. in quibus inciium JunonisSofpitae caput , veditum pelle caprina , ficut Lanu-vii rehgiofe colebatur : a dorlb nummi vifuntur

ejusdem Junonis facra fymbola , capra ad akare,fub quo jacet involutus ftrpens , itcm fecefpita advidimam cum patelld : in ora denarii Confuhsihius nomen. Optime hucusque : fod quidadtem-plum .'' idem de fexcentis nummis efFutire hcitumforet, ubi vidimus incifa nomina & Confulum &^dihum cum Junone Sofpita, cultu Lanuvinofpedanda , id el\ L. Cornehum Caudmum & C.

Papirium Malbnem, in ahis Numam Pompihum ,

Sc in eodem numifmate fubtus C. Licinium Va-rum. ea caulfa cur haeremus. Fanenfis fcribit , hoctemplum ihud efle, quod Cn. Cornchus vovitfubinitium belH Infubrici , de quo Livius hb. xxn.

Pnncipio pugnae Tjovit aedem ^itnonis So/pitae , /i eo

die hojles fu/i fugatique e/jent. Scd mehcrcule falU-

tur, aut errant Antiquarii noftri : nam iilud con-terminum Matri magnae locant in Palatio regio-nc x. fic Vidor in defcriptione fummaria Uibis;hoc vero Cornehi in foro Olitorio rcgione xi.

idem Patavinus libro xxxiv. Mdes eo anno alic]Hotdedicatae funt , ««4 Juncnis So/pitae in foro Olito-

rio vota, locataque quadriennio ante a Cn. Corne-

lio Confule. Ecce, nonne clarepatet vana ao(pi:;ei:i

boni interpretis .^ Satius tacuidet , ficut & modonos,quinihilcertiinvenimus; ideo facimuslocum

judicii fanioris. Neapol. Au^a fuis tres codices.

•57. Nunc ubi fint , quaeris , illis facrata Kalendis. ]Urf Patavinus & reliqui majori ex parte cum pri-mis editionibus. Nunc ubi funt jllis

, quae funt.Voif & fex alii , uhi fmt illis quaeris , vel funt.Mazar. Zuhch. & decem ahi. Redle. nili forte

mavis,

Nunc ubifunt ilUs, quaefo , facrata Kalendis

Templa Deae ?

lib. IV. 347.

Subfiitit hic Hrato. mora fit. Dic caetera , quaeft^Dic

, inquam , parvti cur flipe quaerat opes.fic & ibi videtur fcribendum. illis Kalendis ; utlib.

III. 42-9-

Nonis facrata quod illis Templa patent.lib. VI. 169.

Pinguia cur illisguflanturlardaKalendis. Heik?.Nunc ubi fimt , quaeris, que /unt /acrata Kalendit

Bern.

58. Longo die. ] Longa Edit. plurimae & Ber-ncnf cod. fed optimi codices , longo,

59. Cadercnt.'] Jaceant Arund. ruerent Pa-'

tav.

61. SeneSius.] Vetuflas Sarravii & quinque alii.

6z. Obligat ille Deos.l Exercet aperte 7-f';cvjfv

tcoXaictKijv , ut alter ad fuum Domitianum ; fed hic

vere nimius: Neapol. Alligat Bernenf iUa multi

codices.

63. Templornm pofitor.] Jufta laus , imo debita

fax erit huic difticho Fragmentum Ancyraeinfub-urbiis repertum de vita &i. geftis Augufti , & locus

Suetonii de eodem : Principes viros /aepe hortatu^

e/t , ut pro facultate quisque monumentis veL novis ,

vel refetlis <:>' excultii , Urbem adornarent : multa-

que a multis exflru6la /unt , ficut a, Marcio Philip-

po aedes Herculis CT" Mu/arum , a L. Cornifcio aedes

Dianae,

ab Afmio Pollione atrium Libertatis , aMunatio Planco aedes Saturni. Nec folum facris

& profanis aediliciis mirum quam deditus: paeneomnes Urbis vias fiHce ftravit & munivir. eo

fpectat nummus Augufti cum arcu , trophaeis,ftatuis & iftace infcnptione:

QVOD VI i^ MVNIT^ SVNT.Neapol.

63 Repertor.'] Sic in veteribus ; fed fortalTe

reftior prior le^flio , Sandle Pspoflor. Nauger.Refeilor. Inepti libri , qui habent re^erpor f fed

Mar-

F A S T O R U M L I B. II.

6s Dent tibi coelefles, quot tu coeleftibus annos.

Proque tua maneant in ftatione domo.Tum quoque vicini lucus celebratur Afyli;

Qua petit aequoreas advena Tibris aquas.Ad penetrale Numae, Capitolinumque Tonantem.

70 Inquc Jovis fumma caeditur arce bidens.

Saepe graves pluvias adopertus nubibus Aufter

Concitat, aut pofita fub nive terra latet.

79

Pro-

Marfus ineptior , qui ejusmodi yfu^Poti non re-

fellit. Quis bardus Augullo templorum inventio-

nem adtribueret? Neapol. Livius libro iv. cap.20. Auguftt4m Caefarem templorunt cmnium con-

ditorem ac rejlitutorejn dixit. M.ignus Cafaubo-nus ad Suetonium Aug. 32,. & polt illum Neapo-lis, legunt , refdlor. led primae editiones, codex

Pomp. Laeti , Zulich. & dccem alii , repojlor. opti-me. Tacitus Annal. lib. i. 163. Caecinae duhitanti

cjuonam modo ritptos vetujiaie pontes reponeret. apudj/laronem yfneid. v. 752.

Ipfi tranjlra novant , flammisque ambefa repo-nunt

Rohra navigiis,Statiua via Domitiana.

GUii reddit Capitolio Tonantem,"

Et pacem propria domo reponit.Sil. I. ^^S. molemque reponunt. maeniaponere paffimapud Poetas , de quo Metamorph. ni. >' f. 13. egi-nuis. GlofTae , quae fub Ifidori circumferuntur

nomine, pojitiones , aedijicia. apudHoratium i Ep.X. 13.

Ponendaeque domo quaerenda efl area primum.Heins. Repojitae columnae apud Cicer. in Verr. i.

cap, 55. & 56. familiare id verbum Tacito , utconfulenti indicem Freinfhemii conftabir. Petron.

cap. cx. Repofitus in prijiinum decus. vid. & Dem-p»ler. ad Roiln. 11. cap. 2. Burm.

65. Qiuos tu caeleftibus annos.~\ ^tot tu Regius.Unus Vaticanus , aequos caelefiibus. argute. fed nil

rauta. Heins.66. Maneant in fiatione.'] FA'Cubent: quovcrbo& ufi ad hanc rem antiqui. Paciivius : Proimperio

leflro fic Salifubfulus excubet. Neap.67. Tum

quosjue.'\ Nunc <juoqi4e Fnncof.67. Lucus Averni. ] Haefi cum haec puer legif-

fem, & adhuc haereo; nec aliquid lucis praetulit

prifcae editionis codex , in quo , luats celebratur

Afyli. Purat unus intcrpretum de Lucariis hicagi;fed campae & flocci: nam ea fefta erant xiv. &iterum xii. Kalendas Augultas. VetusKaleadariummenfe julio:

XIV. LVCAR. N. P. MERKXni. C. LVDI VICT. C/ESARXII. LVCAR. LVDI.

Non caret igitur menda vox poftrema: hoc cer-tum habeo; quid vero refcribam in dubio fum.Neap. Afyli Urfin. Arondel. Mazar. Zulich. Nau-ger. & decem nlii. Haerent hoc lcco inrerpretes »'

nec feexpediunt. An intelligit lucum , de quoFellus in Lucaria? quamquam Lucariorum feftumin aliam diem rejiciunt Kalendaria antiqua. Utopinionem meam dicam in re fubobfcura , putoHelerni legendum , & agi de eo luco , de quolib. VI, 105.

Adjacet antiquus Tiberino lucus Hekrni.'lic enim codices veteres illic majori ex parte,aut;Hilerni, 2ut Elerni, aut llcrni. Urfini Veterrimus& Helmflad. Alerni. tres ahi , Averni. unus Far-nefianus non magnae fidei, Htlemae. quod vulga-tas majori ex parte editiones occupavit. Viderit

igitur docfliinmus Onuphrius , qua fretus auftori-

tate regione Urbis xiii. i^tnicuLAM et LucumHylern/S ponat, Hylernae lucus ell: apud fuppofi-tumab AnnioViterbienfiFabium pidorem. Heins.

6S. Advena.] Propert iv, i. 8.

Et Tiberis ?ipfiris advena bobus erat, Douz.6g. Ad fcmtraU Ktimae. ] Hoc ell templutli

Vellale. Horatius i. Od. 2.

Vidimus flavum Tiberim, retortis

Littore Etrufco violertter undis,Ire dejeitum monumenta Regis ,

Templaque Veflae.

Tbi veteres Magiflri : Regiam dicit Numae Pompi-lii , qui ad Veflae fuam habuit. Neapol.

69. Capitvlinumque Tonantem.] Martiah'slibro5r.'

Epigramm^ite Lr.

Kec Capitolini fummum penelrale tonantis. Neap.70. Inque Jovis fummi.] Summd arce libri me-

liores, reare. Arcem Capitolinam (quam ab ipfoCapitolio diftini^uunt paflTmi Livius atque alii) fic

appellabant xur' i^oxyjv. ut infra lib. vi. 1S3.Arce quoque in fumma Jun^ni tempU MoneiaeEx voto memorant fada , Camille

, tuo,In mortem Drufi, dc Augulto:

llle vigil, fnmma facer ilie loc.ntus in arce,& alibi non raro. Heins. Vid. inf. yf 591.71. Saepe graves pluvias.] Habes idem a Colu-

mella Hb. xi. cap. ir. Kilendis, inquit, F^bruariis

Fidis incipit oceidere; ventus Eurinus, zjr intcrdum

Aufler , cum grandine efl, Neap,

71. AiU

8o P. G V I D I I N A S O NI S

PRoximusHefperias Titan abiturus in undas,

Gemmea purpureis cum juga demit equis ;

75 llla node aliquis, tollens ad fidera vultum ,

Dicet, ubi elt hodie, quae Lyra fuliit heri ?

Dumque Lyram quaeret; medii quoque terga LeonisIn liquidas fubito merfa notabit aquas.

QUemmodo caelatum ftellis Delphina videbas,

Is fugiet vifus node fequente tuos.

beu fuit occukis felix in amoribus index:

Lefbida cum domino feu tulit ille lyram.

Quod mare non novit, quae nefcit Ariona tellus?

Carmine currentes iile tenebat aquas.

71. Adopertui nuhibus aether.'] Aufier ^w]\c\\.

Mazar. & fex alii. Appofue Columella , lib. xr.

cap. ir. Kalen^is Tebruariis Fidis i?icipit occidere ,

Ventus Eurinus c?' interdum Aujier cum grandineeft. concitat Aufter pluvias. ut lib. 111.Art.l74.

Nec tepidus pluvias concitnt Aufler aquas.hhiC nubilus

,& hut77idus , & pluvius , & udus , & im-

Irifer poetis paflim dicitur. Solinus cap. xr. ubi

agit de Delo deque coturnicibus : Auftro num~

quam exsunt ,nam metuunt venti ftatum humidioris.

Sicfcribendum , cnm tumidioris perperam in fcriptis

editisque excmplaribus circumferatur. conjeduramfequentia apud Solinum confirmant, Plurimum fe

Aejuilonibus credi/nt, ut corpora pinguiufcula atqueeo

tarda facilius provehat ficcior c? vehementior fpiri-tus. Heins. pro vulgata faciunt illa Audoris Pa-

negyrici in Pifon. M. 137.

Konfetnper fluidis adopertus nubibus aether

Aurea terrificis obcaecat fidera nimbis.

& Noltri xiir. Met. •^^i.Latuitque in nubibus aether.

74. Gemmea.} Ignea unus Regius pro varia

ledione.

75. Vultum.] Vultus plurimi. ut i. Met. 86.

luUbi efl hodie.] iv. Nonas incidit Lyrae &medii Leonis occafus, at hujus matutinusell,Ly-rae vero vefpertinus. Neap.

76. Fidflt heri.] ifere Vaticanus , ut lib. i. Am.vrrr. 23. hic tamen heri retineo , ne rhytmicumfonum faciant hodie & here.

77. Dumque lyram auaerit.'] ffjuaeret tz demii

paulo ante mehores hbri. Heins.

78. 7» Uquidas fubito merfa notabit aquas. ] Siccft in iisdera libris. probe. Ciofan. Videbit noii-

nuHi. vid. iii. Art. Amat. 716.

79. Caelatum ftelUs.] Stellas Petavii a.m. pr.&cxcerpta Voffii. mox, effugiet Puteanus unus. Thuan.& Moreti.

80. Ko6le fe(juente.'] iii. Nonas Delphinus cfl-frc-

ftoiSCvsr & haereo Ailrologis. Neap,

S^ Sae-

8r. Felix in amoribus index.'] Legat puer'quaeex EratoHhene transfcripfit infignis ille Augufti li-

bertus lib. II. Poeticwn ARronomicCn cap. xvrir.

Neap. Fabulam habet Germanicus. pag. 56. Ed.Grot. & ejus Scholiattes: pag. 124. Ed. Commel.& Avien. pag. 99. Ed. Grot. &: Meurf. i. de Ar-chont. 10. Heins.

82. Lefbida cum. ] Lefbiacam Domino StrozzaiC

& quinque ahi.

82. Seu tulit ille lyram.] Sivc is Delphinus , quivexit ad Tacnaron Ariona Methymnaeum. Sequi-tur nunc flebihs cafus , ne putes fabellam : fuit ad

tcmpora Peiiandri (ive Pyranti : ( fic vocat hunc

Regem Hygenus , abfit ne credam deceptum) quiclaruit circa odlavam & trigefimam 'OJympiadem.Sed vide quae notat Jofephus Scaliger ad Eufebii

annum mcccxcviii. qiiae ad Solini PolyhiftoraClaudius Salmafius , eximium par litteratorum :

forfan tuo judicio litem aliquam dirimes. Neap.

8 3 . ^ae nefcit Ariona telhsf^Zeyric KtB-upailot t toti

TTUv T r,/neii iS^jS/j ., ZTtrJirecvTct ts >j^ ov()^«9-«>t« , jytj

Mc^xDTJt. w Kee^^S-a. Verbafunt Herodoti ex ini-

110 hbri primi. N!.ap.

84. Carmine currentes.] Torrenies 'PzmCi.Si.Vz-tican.

85. Lupus eft k voce retentus.] Lege , hac voce,

& fic unus Varicanus. Heins.86. Re/iitit. ] Refpicit. Vatic Gottorph. & tres

alii. rsfpuit alcer Vatic.

87. Saepe canes leporesque umbra jacuert fubuna, Et ftetit in faxo proximacerva leae.] Adhunclocum reipexifie videtur Seneca in HerculeOeteo

1056. de Orpheo loquens:

Jnxtaque impavidum ptcu:Sedit Alarmaricus leo ,

Nec damae trepidant lupos, ClOFA>i.

Umbra cubuere fub una Zulich. Maiar. Arond. &quatuor aiii. bene. lic Virgil. in Cuhce:

At

r' A S T O R U M L i b. II.

P,^ Saepc , fequens agnam , lupus eft hac voce retentim

baepe avidum fugiens rellitit agna lupum.:

Saepe canes leporesque umbra cubuere fub una;

b:t Itetic in Taxo proxima cerva leae.

Et line lite loquax cum Palladis alite cornix

90 Sedit; &accipitri junda columba fuit.

Cynthia iaepe luis fertur, vocalis Arion,

Tamquam fraternis obftupuiife modis.

Nomen Arionium biculas implcverat urbes;

Captaque erat lyricisAulbnis ora ionis.

95- Inde domum repetens puppim cnnfct ndit Arionj

Atque ita quaefitas arte ferebat opes.

81

For-

'jit circtm pajfim fejjaecuhuere cafellae.

Marcian. Capell. Iib. ix. hunc locum videtur re-

fpexifle Orphei c.^ntu :

Jrnpune accubutt rttlibus agna lupif

Et lepm immiti contulit ora cani.

Heins. Latuere Moreti unus.

88. Et Jittit in faxo proxima cerva leae.'] Illud

in jaxo cum iit omnino odiofum hoc loco , non

dubitem codicis Puteanei ledionem admittere, in

quo infejlae leue. ut 111. Art. 670.

Non docet infejlos currere cerva canes.

$c inf. II. 800.

Parva fub'infeJlo cum jacet agna lupo. Heins.

ego nihil odioli video inillo in faxo, quodrefpon-dic optime praecedenti umlrae , fub qua jacent,lit rtant in faxo five rupe ferae. Ita mox zoo.

Libyca de rupe Leones. vid. IV. Met. II4. adjiit^t

etiam Sarravii. Burm.89. Cuw 1'alladts alite cornix.l Corvus Mazar.

prim. Medic. 6: o(5\o alii. Sed de noftuae & cor-

nicis mimicitiis vide /Klian. Hill Animal. libro

III. cap. 9. hb. II. Amor. vi. jc Vivit zjr armife-rae cornix invifa Minervae. HtiNS.

91. Vocalis Arion]

Arion citharoedus fuit in-

fignis , cx Mcthymna Lefbi urbe. Martialis lib.

iix. Epigr. jr.

Sic Methymnaeo gavifus Arione Belfhin

Languida non tacitum per freta vexit onus,

De eodem plura Plutarchus in Sympofio feptem

fapientum. Et hic Nofter hb ni. De Arte: 315.

^luamvis mutus erat ,voci favijfe putatur

Pifcis , Arioniae fabula nota lyrae.

Copiofe hanc fabulam narrat Hyginus cap. cxciv.

his verbis : Arion Methyir.naeus , cum e(jet arte ci-

tharae poter.s , rex Pyranthus Corinthius eu7?j di-

lexit; qui cum a rege petiiffet , per civitatem artem

fu.vn illufirare , <y magnnm patritnonium accjuififjet

conjenferunt famuli fum nfiMtis , ut cujn interjicercntTo?n. III.

Cui Apollo in quietem venit, tique dixit , ut orna--

tu fuo CT' corona dccantaret, zp" eis fe traderet , qui

ei praefidio veniffent. quem cum fr.muli CJ- nautae

vellent mterficere petit ab eis , ut ante decantaret.

Cum autem citharat fonus ct" vox ejus andiretur ,

delphini circa navem venerunt. quibus ille vijis, Ji

praecipitavit. qui eum fublatum aitulerunt Coriu"

thum ad re^em Pyranthum. qui cum ad terram ex-

tjjet , cupidus viae , delphimim in mare non propuliti

qui ibi exanimatus efl. <^ui cum cafus Juos Pyran-tho narrajfet , jujjit Pyranthus dclphinum fepeli-

ri , C7' ei monumentum fieri. Pofl paucum tem-

pus nunciatur Pyrantho navem Corinthum delatam

tempejiate , in qua Arion ve6latus fuerat. §luos cunt

perduci ad fe imperajjet , cr de Arione tnquireret ,

dixerunt eum obiijje , cr eum fepulturae tradidijfe,

Sjuibus rex refpondit , Crajiino die ad ddfhini mo-

numenturn jurabitis. Ob id faClum eos cufiodiri im-

peravit. atqie Arionem jujfit itaornatum ,quomoda

fe praecipitaverai , in monufntnto delphini mane de-

litefcere. Cum autem rex eos adduxijjet , 'y*ffiffctque

eos per delphini manes jurare Arionem ohtijje , Arion

de monumento prodit (^cd illi Jiupentes , quj di-

vinitate Jervatus ejjet , obmutuerunt. quos rex jujjit

ad delphini monumentum crucifigi. Apollo auten»

propter artem citharae Arionem tp" Deiphinum in

aftris pofuit Copiofius eandem fabulam ex Hero-doto profequitur Agellius hb. xvi. cap. 19. Sedhoc idem de Orione narrat Germanicus Caefar in

Phaenom. Arati. ( iofan.

9:^. Siculiis iwpleverat urbes.'\ Urf libcr & tres

Vatic. Siculas iinplcverat oras. ClOFAN. Quid mi-rum , fi peragrarat eam infulam & univerlam Ita-

liam.'' cujus rei fidus teftis idem auftor. Vetusedi-

tio , Siculas impltverat urlcs. Neapol. Eufebiusin

Chronico ad annuni mcccxcvui. Arion .v.etbym-

iiaeus clarus habetur , qui a Delphino in Tacnarum dici-

tur tramportaius. ubi plura ex Paufania , Aehano,Sohno ,SuidamagnusScahger , qui 6c ipfum ^rio-

nis fuper hac rc hymnum illic ptofert iiib Olym-L pia-

8i

100

P. OVIDII NASONIS^^fitan, infelix, ventos undamqne timcbas;^''^At tibi nave tua tutius aequor erat.

Namque gubernator deitrido conilitit enfe,

Ceteraque armaia confcia turba manu.

Quid tibi cum gladio? dubiamrege, navita, pinum.Non iunt haec digitis arma tenenda luis,

llle metu vacuus, iVlortem non deprecor, inquit:Sed liceat fumta pauca referre lyra.

Dant

piademxL. pater i!li Cycleus, ut ex epigraramate

Graeco, quod Aelianus profert, fatisapparet. Heins.

CompUverat nonnulli codices. or^itres. unde Hcin-

fius conjiciebat , non abfurde , aures. ita Phaedr.

III. Fab. i8.

lllum efje cunHts auribus admirablkm.

implere aiires pauUum alio fenfu dixit Val. Fl. ii.

388. impleverat undas plurimi. Borm,

94. Aufonis ora, ] Sic dicitur Afts ,Italis , Ca(la.-

lisy Pegafis, Sarmatis , & alia ad eundemmodum

plurima. Vide Scholia in lib. De Ponto. Ineptit

autem Marfus , qui proprium nomen eife ait.

CioFAN. Pro fcnis, modis Arond. Jun. & alius.

95. Inde domum repetens.'] Tarento ultimo pio-fedus. Neap.

<)6, Atcjue ita.l Mallem , & fibi quaefitas.

97. Undasque. ] Undamque meliores.

98. At tibi.] Hac tibi Vatican. &duo alii. Mi-

tius etiam unus Regius , quae eadem varietas in

fimili loco II ex Ponr. ix. ic. in Mss.

Ne fuerit terrd mitior unda tttd.

& Epirt. Sabin. II. 68.

2\ec mihi jam terra tutior ulla tud eft.

ubi etiam Heinfius , mitior. Claud. 11. in Eutr.

praef. <-4.

Crede mihi terri. tutius aequor erat. Burm.

99. Namquc.] ^amque uims Viilic, Rede, ut

puto. vid. iir. Met. 519.

99. Biftritlo enfe.] Alii , defiriHo. quod prae-ftat. infr. 2.07. fic dsripere enfem vagina. dc quohoc libro >''f. 794. agemus. Heins. Semper _^e/?ri-£lum enfem , non diftri6lum legendum efle jamfaepe viri dofti docuerunt. vidcGronov. & Graev.

ad Cicer. ni. de Off. 3. Lambin. & alios -Ad iii.

Catil. I. Ryck. ad Tacit. 1. Ann. 32. &Drakenb.ad Si!. XVII. 1(^4. Boiim.

100. Cettraque artnata.'] Armata eft Urfini.

Vofl". Arondcl. Maz,. Zulich. &: alii complurcs.

Lcgo.Ccteraque armatae confcta turba manns,

in quibus loquendi modisNofler eft toius: fic in-

fra hoc ipfo Hbro , \''f. 636,Parca precatttrae Jumiie vina manus.

&hb. IV. 453.— mnntes ululatibus implent ,

Et firitmt mseftae peiiora. nuda manus,

Ita utroque loco ex fide veterum librorum efl

,fcribendum. Hf.ins.

10 r, Bubiampuppim.'] ^/««w liber Pomp. Laeti& unus Farnef placet. Heins.

loz. Non haec funt digttis arma tenenda. ] Pe-renda quinque libri. forte , terenda. fic Art. Am.693-

Clypeo manus apta terendo eft.

ex antiquis itidem libris. Heins.

103. llle metu pavidus,] Imo, vacuus : atqueita in uno Moreti pro diverfa ledione erat nota-tum. Met. III. 582..

llle metu vacuus : Nomen mihi , dixit , Acoetes.Met. X. 117.

Isque metu vacuus , naturalique pudoreDepo/ito celebrare domos.

Seueca Hippol. 146.Tutum ejjefacinus credis O* vacuum mctu?Erras.

Cicero Philipp. prima : Vacui metuejfe debemus.

mox ,^>xofedliceat , duo codices cum Mazar. // li-

ceat. bene, fi deprecer quoque praecedcnti verfule-

gas. Heins. Sic apud Tacit. 11. Ann. 44. Vacuiexterno mtiu,&z Stat. lib. xii. 38.At quibtts eft illaeja domus , vacuique dolores.

Gronovius corrigit, doloris, redius Heinfius, do-

lore , ut lib. VII. 603. vacuus telis.i\c vacttus JomnoNofl:er lib. i. Am. 11. filiceat non difplicet , ut Hb.V. 370. Si liceat dixi, dixit 07" illa , licet. Burm.

103. Alortem non deprecor.] Sic cx Pont. 11.

59-

Saepe precor mortem , mortem qtioqtiedeprecoridem,Non deprecor , Q^iS. now x&cn^o. Ciofan.

105. Capit ille coronam.] Rapit miws Heinfii.

lo6.§luaepojfit crines, Phoebe,deceretuos.] Lauda-tur Phoebus ob pulchrum capihum. Qua de re

lib. IV. Mctamorph. quae ahas edentur. Ciofan.107. Inditerat Tyrio.] Sic omncs hbri fcripti.

malequidamimprtifi: Induit c;' Tyrio. Ciofan.107. Tyrio diftin^am Murice. ] "£v>}Afv , five

ifi^oF^pufov. Noftri dicerent, praetextamclavopur-pureo. Fcftus dericinio; Ricinium, omneveftimen-ti'.m quadratuw : ii qui duedecim intcrpreiaii Junt , effe

dixerunt viniem togam, qud mulieres utcbantur ,prae-textam clavo purpuree : five

, ut recentiorcs, clavatam

purpurd. Abdias Babylonius hb. Viii. Hift. Apofl:.

de

FASTORUM Li E. IL 8'3

105" Dant veniam , ridentque moram. capit ille coronam ;

Quae poflit crines , Phoebe , decere tuos.

Induerat Tyrio bis tinftam murice pallam:Reddidit ifta fuos pollice chorda Ibnos.

Flebilibus veluti numeris canentia dura

iio Trajedus penna tempora canrat olor.

Protinus in medias ornarus defilit undas.

Spargitur impulfa caerula puppis aqua.In«

de colobio Bartholomaei : Ve/iitus cololio albo

clavato purpurM, indnitnr pallio albo, habcnte per

fingHlos angulos fmgulas genmas. Nam clavus par-

vula erat aut rotunda figura , qua vcdes undique

pingebantur ; five fafcia , qua illae in cxtremis

oris ornabantur : Graccis ^«fu^ij , aut ov.i^eiav ,

Laconibus aiifxeov, ut adnotat tiefychius: 2"'/^?«,

To iv rx7^ uxiq Twv t[^zTibiv TTUfdiiYiy.:'.' Adxmec.

Ex his clavis, ftve loris, in antiquoram vcftibus

quattuor , quinque aut plures immitti folebant :

loquor cum Nonio , qui, Patagiufn, inquit, au-

reus clavus , qui pretiofis vejiibus imwittifolebat , pro

infui: hinc monoloris tunica , diloris , pentaloris,

paffmi in antiquis occurret. In gcnere loratae cis

nomen. Achmes cap. ccxx. Evyevtj ttpsituttdv, «

£(? sih^iciv, •/]Twv %<ra;v&;v avruv sgai twv ^copci:-

Tuv K^ijig. In hunc modum erat Arionis palla:

ncc aliud diftinSia murice, quam pluribus clavisex

purpura pidta, feu ex eadem fafciis praetexta: fed

palla & cultus citharoedi belle depingitur a Corni-

ficio hb. IV. ad Herennium : Vt citharoedus , in-

quit, cum prodiret cptitne veflitus , palla inaurata.

indutus , cmn chlamyde purpure.i ccloribiis variis in-

textd, CT* cum corona aured, citharam tcncns auro

V ebore diftinSlam. 6c ab Apulcio : Eique prorfuscitharoedicus ftatus; Deam confpiciens canentifimilis,tunicam piSiuris variegatam deorfus ad pedes dejetlus

ipfos , Graecanico cinguln chlamyda velat utrmnquebrachium , ad usque articulos palmarur,}. Neap.

107. Pallam.'] Bene crgoTzctzesChihade pri-nia 'igof. «^.

To7q vxCrxti; 5i? ro7i; Xf^f^xffi ySX^uv uvatpc^y,vxi,.

Ait:7 ryy f^owtxyy qo?^y,v Mp£7v, scx) iciixpijxi.

Scd heus , antequam ad aliud pergimus , pia-culum erit non adlcribere integrum verficulum exeditione noflri codicis:

biduit c Tyrio depiclam murice vcftem. Neap.T>is tintlam primolegcndum ex caHigatioribus. Ar-tis Amat. iii. 170.

Kec cjuae bis Tyrio murice lana rnbes.

ubi perperam plurimi ex fcriptis, de Tyrio. Oualemcndum etiam e Martiali eluendurn puio in Xcniis

Iip.Lxxxiv. Murices:

Sanguine bis noftro (in^as, ingrate, lacernas

Induis,

de noftro enim & illic legltur. Nam quod in Apo-:phor. Ep. CLiv. habes:

Ehria Sidoniae cum fim de fanguine conchae,

de dibaphis illic non agi ipfum lemmaepigramma-tis fuis evincit. Fulgentius praefatione Mytholo-giae de Calliope : Talotenus bis tinflam recolligens

veftem. pro pallam quidam codices , Lanam. utHorat. II. Od. 16.

te bis AfroMurice tin^ae vefiunt lanae.

fed vulgata ledio praeftat. palla enim citharoedo-rum veftis. Stat. Theb. ix. 690 Bis Oebalio fatura-tam murice pallam dixit. vid. Ferrar. lib. 11. de ReVeft. ubi multa ad rem. Sidonio reco6lafuco purpu-ra , & tis co6liis aeno Sidonius murex Apollinaris.Sidonium bis coCli muricis oftrum Alcimus Avitusde laude Virginitatis. Horatius, Ep. xn.zi.

Muricibiis Tyriis iteratae vellera lanae.

J.Jfyrio bis lauta colore Vellera Virgil. in Culice. Si-

donio repetita aheno Lana Au(5tor Herculis Octaei.

653. Sed modus non ellet. pro Induerat multi ve-

teres, Induit ^c Legam libcnter, Induitur. Scri-

ptum nimirum fueratj/w^^i/ turio , cumgeminarifyilaba debuerit, Mart. v. Ep. 2,3.

Herbarum fneras i?idutus Baffe colores. Heins.

108. Redd/dit.] E.eddit CT* i6fa Regius & duoalii. reddit tatfa unus Farnefinnus Hhins.

iio. Traje^lus penna temporacaniat olor.'^ Thrt-tcius eft in Zulich. Mazar. a manu prima, & unoFarnef. ac Mcdic. Locus haud dubie mendofus,cui medicinam nunc non fcro. pro canentia tem-

pora redte etiam candentia tres fcripti , pofiunt ta-men tempora canentia dida eflTe pro fenihbus, ut

apud Maroncm, lib. x. 418.

Utfenior letho canentia lumina folvit.olos etiam kpxciiy.uq Urfmi liber. De oloribus alibinihil fimile legi. quare fufpedum Libeo hoc di-ftichon. Heins. Nihil fufpedi in hocdifticho, fi

pennam pro f?girta c?,pias, qua trajedtus olor, vi-cinus morti flebiliter canir. ita pennam pro fagitta

poni apud Val. Flac. vi. 42,1, docebimus. & hocfufpicitus crat Crifpinus. Ijurm.

II r. OrnatHsdefilit.] Ex hiftoria. Vide Hero-,

dotum, qucm. Noltcr adunguem fecutus. Neap.L i 114. Ont-

84

ii;

P. OVIDII NASONISInde (fide majus) tergo Delphina recurvo

Se memorant oneri ruppoluiire novo.

Illc fcdens citharamque tenet, pretiumque vehendi

Cantat, &. aequoreas carmine mulcet" aquas.Di pia faCla vident. ailris Delphina recepit

Juppiter; & Itellas juflit habere novem.

NUncmihi mille Ibnos, quoque eit memoratus Achilles,

Vellem, Maeonide, pedus inefTe tuum.

^ Dum canimus facras alterno pedine Nonas;Maximus hinc Faftis adcumulatur honos.

'

Deficit ingenium , majoraque viribus urguent.Haec mihi praecipuo eft ore canenda dies.

115' Quid volui demens Elegis imponere tantumPonderis ? heroi res erat ifta pedis.

Sande

110

114. OKeri fuppofmjfe novo.'] Confidera hacc:

nec faftidio erir Epigramma Bianoris ad Arionis

imaginem ; quod ilc perbelle concludit , ut nihil

majus:

Ktii Tov'i^Xb.vftivifj a-vwgaf,ict vri^eif^^Jtv

KTftvs^sS-' ctvB-^uzroii , i^B-va-i irulcfti^ct,.

Sed adverte , quod ejusmodi fimulacrum forte

Corinthi pofuit Periander: nam id, de quo Pau-fanias , Herodotus , iEhanus agunt , fuit in Tae-naro ; fuit & ejusdem naufragi «vaSvjjCja, Quodvero putat Tzetzes eddem Chihade , vedloremfcihcet fuilfe vere navim quamdam , fed cum Del-

phini parafemo , (Nv:<', inquit , lsX(pmi^6p<pu slq

Txivscfiv KXTiipxv) non reprobo. Scio ab inligninavibus olim imponi nomen adfolitum. Sic dixereveteres , ^s?,<Pivo(po(oi/^, KfnCpofCjq , TCiV(c(popcvq.

yide Stephanum in Tuvposn;. Neap.

IIJ, llh fedet , cuharamnjue tenet,"] Sedens &Cteuens hbri mel;ores. yt\, Jedens tenet. quod ma-lo. miraefis efl: Virgiliani illius /Eneidcs x. 2.18.

Illefedens cUvumP[He regit velisque minijlrat.citharam quatiens nonnulli. & pro vehendi , feren-di. Forte , citharamque ferit , vc\ terit. Heins.

115. Pretiumtjue vehendi,'] Debitum , feu mer-cedem. Terentius: Pmium , inquit, ob [lultitiamero. Neap.

116. Carmine mulcet.] PeBineYzXic^nni. fed

tunc mox pro alterno peSIine , carmine , ut muUicolices hr.bent, legendum. ibidem ,

alisrno peciore

cxcerpia Douzae. .

117. Afiris Delphina recefit ^iippiter , c^ Jlellas

jujft haltre novem.] Et hanc, & aham ex Era-

tofthCnc_& ex Aglaofthene caulfam refert Hygi-

nus, qui ahbi Delphinum non novem, feddecemllcllas iiabere ait, (k quibus inlocis, . Gericanicus

tamen Caefar facit cum poeta noflro. Ejus verbafunt : Delphinus Jlellas habet in ore unam , in Jolioduas , in pinnuUs ventris tres

, in dorjo unam, in

caudd duas. Junt omncs novem. Ciofan.

119. (^ioque eft.] ffluibus ejl Cantabr. Vatic. &tres ahi.

110. Pe^us inejfe tuum.] Cuperet fe MeA>}TO$viiv, Neapol.

izi. Sacras Nonas,] His Patris patriae cogno-mentum Caefar Auguftus accepit. Fragmentum Ka-kndarii Praeneftini :

NON. N. CONCORDI.5'IN ARCE YEKim. EXSC. QVOD EO DIEIMPERATOR CiESARAVGVSTVS PONTIFEXMAXIMVS TRIB. POTEST.XXI. COS. XIII. A SENATVPOPVLOQVE ROMANO PATERPATRI/E APPE.LLATVS.

Lege ex fidehiftorica, trib. potest. xxviir. res

autem ita fe habuit. Suetonius lib. ir.cap. 58. Pa-tris patriae ccgnomen univerji repentino maximoqueconfenfu detulerunt ei : prima plebs, legatione An-tium mijfd ; dein , ejuia non recipiebat , ineunti Ro-mae Jpetlacula , frequens c?* laureata , mox in Cu-ria Senatus neque decreto , neofue acclamatione , fed

per Valerium Alejfallam , id mandantibus cun^is.

§luod bonum, inquit, fau/iumque Jit tibi dcmuiquetuae , Caefar Augufte (fic enim nos ptrpetuam fji-citateyn Rcip. v laeta huic precari exifiimamus) Se-

natus te confentiens cum Pop. Rom. confalutat pa-trias Patrem. Contigit hoc anno dcclviii. feptemannis poft decimumtertium Augufti Confulatum :

un-

F A S T O R U M L I B. n.

San6le Pater Patriae, tibi Plebs, tibi Curia nomenHoc dedit; hoc dedimus nos tibi nomen Eques.

Res tamen ante dedit. fero quoque vera tulilli

130 Nomina. jam pridem tu Pater orbis eras.

Hoc tu per terras, quod in aethere Juppiter alto,

Nomen habes. hominum tu pater, ille Deum.Romule, concedas. flicit hic tua magna tuendo

iVloenia: tu dederas tranfilienda Remo.

135' Te Tatius, parvique Cures, Caeninaque fenfit.

Hoc Duce Romanum ed Solis utrumque latus,

Tu breve nefcio quid vidae telluris habebas:

Quodcumque eit ako fub Jove, Caefar habet.

Tu rapis, liic cailas duce fe jubet efle maritas.

Tu recipis luco, fubmovec ille neflis.

8^

140

\inde bcne reflitutus efl lapis Sedunianus a Gallo

incomparabili, qui femiexefus legcbatur his men-diS : 1-. C.tSARI DIVI i vgvsto cos, xi. tri-

EVNICIA POTESTATE XV. PATRI PATRIA TIFICI

MAxiMO AssEDVNORVM PATRONO. at nunc , tanto

viro gratia :

IMP. C^SARI DIVI IVLI F.

AVGVSTO COSS. XIII.

TRIBVNITIA POTESTATE XXVIII.

PATRI PATRIiE

PONTIFICl MAXIMOCIVITAS SEDVNORVxM

PATRONO.Neapoi,.

iiz. Maximus his fa^lU,'^ Lege , fafiis cumfcriptis. pro his multi, hic. tres, hinc quod pla-cet. adcelebratur eiiam fex vcteres. an pro acccle-

ratur? Heins.I i6. Heroi.

)Heroici Arondel. Cantabr. & duo alii.

fed Herous pes Noltro iv. Trilt. x. 47. ubi vid. Heinfii

notas. erit Voilianus.

IZ7. Jibi plebs, tibi curia.'] Fruflum illud Ka-lendarii aperte quoque docet, a senatv popvlo-QVE ROMANo Patrem patriae appellatum. Neap,

117. Nomen Hec dedit.] Sed non ob id ullum

amplius jus Augufto additum in fubditos : de hu-

jusrnodi honore hocDionis Caffii judicium lib, 1.111.

K«t< -/iye i^ TteiT^o? iTiuvv^utei rei^^a [V^j y^ i^iitriui.v tivx

KVToii (Caelaribus) ul> Tttri «< TtecTefn tTri t»s Tral^ccg

f~X** t K^ TtxvTuvr.tcfcv J^i^cws-zV » ^S^rei f(ff) IttI tZto

«{AJtoJ t^^iTo., ci»J h T£ tiiaUi >(ff^ H5 ®^jW:v, (v«

WJTdTl TBS d^p^D[^iig^ Uf y^Jf TTxlSeii UyUTlalV ., >(ff^

^cim <r(^cit, tii y^ TtctTzi^i ccl^^yTUi. HincliqUCt,

Vis

non mirum naeniam in Augudi funere Principuiriliberos ceciniiTe : luxere enim ut verum patrem ,

cx ritu quo propinqui mortuis lugubre illud car-

men alfoliti canere. Suetonius lib.ii. cap. ico. deiftius funebri pompa : Canentihus naeniam Princi-^

fum liberis utrinsque fexus. Neap.

130. Ja.mpridem tu pater orbis eras.] Sic efl: in

tribus antiquis. probo. Ciofan. Primae editio-

nes & multi ex fcriptis , urbis, ita apud Statiuin

in Silvis Domicianus nunc cr^i;, nunc urbis pater

appellatur. vid i Silv. iv. 96. iii. iv.48. Heins.

133. Concedes.] Redliusalii , concedas. Heins.

133. Tua.\ X//'; Putean. & quatuoralii. dedithUetiam quatuor.

134. €luae dederas tranfiUenda Remo.] \Jx£i

Maffei : Tu dcdcras, fequor. Ciofan. Duo editi,

quae dedgras. Neap.

135. Te Tatins parvique Cures.] Tatii^ trcs

fcripti, ut apud Propertium lib. iv. Eleg. x.

Sic Sancum Tatii ccmpojuere Cures.

ita enim legi malim quam , Tatiae. vide notas

fupra lib. i. yf. 261. parvi Cures etiam Virgiliolib. VI. 812. Heins.

13^. Ceninaque fenftt.] Haec efl: omnium vete-rum librorum leftio. vcre. Ciofan. LegeAudo-res TJ?? a(x«n>>^^yiDiq 'Pui.ixixy,q. Scio in aliquacdi-tione cufura , Cecinaque fenfit : fed puerilis men-da, imo quam puer fubolcat, Neapol, Cecinna-

que Francof, & quidam alii: Serminaque, Moret.

mechinaque alter ejusdem, Corvinaque Putean.

Cenninaque Pigh. tOm. i. Annal. ad A. V. C. xv.

pag. 24. fed in lapidibus antiquis Caeninenfes vo-cantur. vid. Cluver. Ital. Antiq. lib. 11. cap. 9. ubi

GraecosKa;<v/v>5v dicere oftendit. Burm.

136. Romanumefi.] Efh non habet Strozzae li-;-

ber. forte, Roma timm folis e/c. Heins.

h^ .138. ^

;5

145'

ts-o

P. OVIDII NASONISVis tibi grata fuit : florent fub Caefare leges.

Tu Domini nomen, Principis ille tenet.

Te Remus incufat; veniam dedit hoHibus ille.

Coelellcm fecit te Pater ; ille Patrem.

Am puer Idaeus mediA tenus eminet alvo :

Et liquidas mixto nedlare fundit aquas.

En etiani , fi quis Borean horrere folebat ,

Gaudeat. a Zephyris mollior aura venit.

QUintus

ab aequoreis nitidum jubar exiulit undis

Lucifer, & primi tempora veris eunt.

jNc fallare tamen ; reftant libi frigora , reflant:

Magnaque difcedens figna relinquit hiems.

j

Ter-

138. '^ltD] Lato Thuan. & alius. unde Hein-

fius, Latio.

139. T« rapis.l De Sabinarum raptu adi iii.

Neapol.

139. Ducefe.] Urfini ,/«^ /^. Ciofan. Se Prin-

cipe, five Imperatore. eo fenfu , quo , hnperator

Cae/ar Augujlfts yfcribebatur. quod Suetoniusprae-

romen ideo vocavit. Tiberius praenofmn, inquit,

Jmperatoris, recufavit. quia cum , Caefar Auguftus

Iniperator, aut tibcriits Caefar hvperator fcnbitur,

non Principatus , fed vidoria notatur. Bucis vo-

cabulum etiani Flaccus pro praenomine illo ufur-

pavit, Epiftol. lib. i. Epiit. xviii.

Suh duce , qt4i templis Parthorum ftgna refixit.

Sub Imperatore Caefare Augufto. D.an. Heins.Non quidem ut praenomine ducis vocabulo utitur ,

fed ut omnes Principes & Reges poetis duces vo-

cantur. vid. ad Epift. xiii. .^3. tres etiam libri

Heinfii, Jub fe habent, quod, quia hoc ^«cepaul-lo ante praeceffit , non temere repudiem. cajias

xonjul jubtt unus Regius. Burm.

139. Caftas jubtt ejfe maritas.] N?.m leges de

integro fanxit de pudicitia, de adulteriis, to'; ts

u.yxiAotz Kxi uvcivSpoi^ graves poenas impofuit. adnaufeam Hiltorici. Neap.

140, Reppulit ille nefas. ] Notat Augufium Sae-tonius leges quasdam retradtaife , quasdam ex in-

tegro fanxiffe. Inter retractatas ab co leges ScaU-

ger Corneham de Sicariis ab eo revocatam pone-bat. quam hic intelligi volebat. Dan. Heins.

Excmplum fit aedes Dianae Ephefiae ; cui afyli

jus antiquum ab Alexandro & Mithtidate concef-

fum , auxitgeinde duobus fadiis Antonius : 'ECpj^-

vvj Ss toZto (3Aa|3eftty, ait Strabo hb. xiv. xzl ezl

ToT^ KU.>:o-jfyoiq ttoioZv ri^v tto^^^v i'? t' y,xvfccijev

'Zei^y.qoi; Ksihccf. Vijum hoc damnofum , z^ }?;a'eji-

cis urbem in poteftatem hoc paclo dedi: itacjue abro-

^nvit Auguftus Caefar. S.\ndlum hoc, Oftaviane;fed voluitfem , ne patris quidem tempio immuni-Mtem hanc a Triumviris dtcrctam piomulgandam

fivifiTes , fic pofceret imperantis integritas. DioUb^

ttt^pvyfjT» t7t u^eiu, fiy.TS «vej»X«T«ci^ , f^y.Ti <rv-

/isto^. tTTS^xo-:vt HOt T .TSav, T^XivJ T tTtt S" VufivXit

•^uciBJjm ,th^iJKiirxv. Neapol. Submovet mehorcs

magna ex partc. i Trilt. v. 15.HuKC tua per fortes lirtHS fubmovit amicos,

Trill. V. Eh 11. 44.nullas fuhmovet ara preces.

Et Trifl:. 11. 203.Suhmovet in^^enuas pagina prima manus,

Heins. Vid. ad iii Trilt. iv. 41.

141. Principis ille t^net.'] Quantum oderit Au-

guftus Bominum vippejlari notarunt Suetonius,Philo Judaeus &alu; Principis vero titulum ad-

mifit ea forte de caufia, ob quam & ita dici Ti-

berio placuit. eam fubindicat idem Caffius: IIpo-

XfiToq Tf, ille ait, t^ nfS^(n'«?, JtJ!to «f;^«rev, p^

v(p' txvr^eivcfcci^sro

. }(^ ^cX^ccKts-yi iXi-^ fcri Ase-7rc.

ry,i fb/JT ^kAaiv

, avroy^ccTu^ 'jT i^^rturZi ,

T «"(.«

143. Incujat.'] jiccu/at.Mzzmn.144. Coeleftem fecit te pater.] Mox haec tangC-

mus in Quirinahbus. Neap,

145. Media tenus eminet alvo.'] Intellige de di-

midiato Aquario oriente: fic aliqui hocfignum nontotum oriri vokierunt, ut Aratus , quemNolter,ejusdem polt M. TulLum interpres, in mukis fe-

cutus :

Itts; 5' vSfox,ocio fzss-ov TTBfirsX^Ofiivcto,

Hi(Tci Tc x«< x£i^.;'A}} uveXia-ffiTUt,

In quo /usVcv mcndam fuboluit i^ttalus; fed ope-^

ram lufit: & dode refelhtur ab Hipparcho lib. 11.

cap. 14. Tu vide, fi lubet. Nf.apol.

148. A Zefihyris mitior aura venit.'] Quidam ex

veteribuslibris, Aic///or4«r<z.CiOFAN. Vetus ,mitlor.

Non determinatvcre diem , quoflatus hic incipit:

fed quis nonvidet, velle Noilruni ut fpiret cum.

ipfo primo vere, dum ftatim lubdit.

F A S T O R U M L I B. II.

TErti.inox veniat: Curtodem protiniis Urfae

Adfpicies geminos cxferuifle pedes.

15^5 Inrer Hamadryadas, jacQlatricemque Dianam,Calliito lacri pars fuit una Chori.

Illa Deae tangens arcus, Quos tangimus, arcus,

Elle meae teftes virginitatis, ait.

Cynthia laudavit; Promillaque foedera ferva,

160 Et comitum princeps tu mihi, dixit, eris.

Foedera fervallet , i\ non formofa fuidet.

Cavit mortales: de Jove crimen habet.

Mille feras Phoebe iilvis venata redibat;

Aut plus, aut medium Sole tenente diem.

87

Vt

Ft pritni tempora veris erunt. Neap.

Mollior meliores. lib.in. Artis, 718.

Et Zephyri molles , auraque, dixit , ades.

vide Notasad Epift. iii. ii^. 44- Heins. Parum re-

fcit. Horat. iv. Od. 7.

Frigora mitefcunt Zephyis.Claud.ii. in Eutr. 94.

Mitior altcrnum Zephyri jam brima teporem

Senferat. Burm.

149. Siuintus ab aeqmrcis.^ Non Idibus: (fic

peflTune interpretatur hunc locum Berfmannus :

nam Idus expreffim paullo poft conrecrat Fauni

fL-lto) fed V. Idus : nec alia Poetae mens. Cete-

rum in hoc tempore affignando parum aut nihil

difcrepant Auftores. Phnius confert in diem ter-

tium poft Nonas hb. xv. cap. 3. de quodam oli-

varum genere: Kon ante T.ivcnii afflatiim ni^re^

fcentes, hoc ejl ad vi. Jd:ts Fehr. & hb. 11. cap. 47.Favonii hiberntim molliunt coelnm , fole AquariiXXV. obtincnte partem : is dies fextns efl ante Fe-

bruarias Idus. Incerti Aucfloris ^«p«T»i>>iJ! , quodhis Faftisaffai fokt, ftatuit viii. Idus. Neapol.

149. Nitidum jubar extuUt.l HxeritYolY. Arond.&: feptem ahi. caput exerit Zuhch. & Mazar. fe-

quenti verfu , tempora veris eunt , pro erunt tres

fcripti. ut in Amorib. i: vi. 26, Tempora noHiseunt. tl hoc ipfo hbro , )^f. i68. Fauni facra bi-

cornis eunt. & hb. vi. 384. Alediae tempora noClis

eunt. opinor fcribendum,

6)Hintus uhi aequorets nitidiim jubar exerit undis

Cynthius , enprimi tempora veris eunt. Heins.

Ego extulit non moverem : nam mox fequitur,

exferuijfe pedes. & ita Petron. cap. lxxxix.

"^am plena. Phoebe candidum extulerat jubar.

duo etiam Heinfii, caput extulit undis. de q\iovi-de Heinf ad Claud. 11. in Eutrop. 163. & adConfol. Liviae 212. Burm.

i^i. Nc f.illare tatnen.~] Ne fallare cnvs Laeticodcx Scquatuor ahi. vid. hb. i. 58.

iji. Magnaque.] Ai«//<i3«f excerpta Douzae c?

Putcan.

152. Relinquet hyems^ Reliquit meliores. non-nulh etiara relinquit cum Naugeriano. Heins.

153. Tertia noxveniet.'\ Veniat ex mehoribus

repone. fic faepe Nofter infra. aderit Bonon. &;unus meus. forte, adfit. hb. 11. Am. vi. 45.

feptima lux adcrat. Heins.

154. Geminos exeruijfe pedes.'} iir. Idus efl: Ar-.

(fturi ortus vefpertinus : quae fteUa fita in mediocrurum rou 'ApxToCPv^uaoi;. Vetus parapegmaIII. Idus : SubfolaniiS fpirat , ArHurus ontur^Neapol.

155. Jacdatricemcjue Dianam.'] 'Io%?«f<p«« di-

cunt hanc paflim vatum antiquiftnni. Neap. Ita

lib. v. Metam. 375.

156. Califlo facri.l Geminant L.veteres editio-

ncs : & ita re vera Icgendum. Optimus code;?.

Fropertianus: lib. XXI. 25.*"

Callifio Arcadios erraverat Urfa per agros.

Neapol. Calip.o Bern.

157. Illa Deae.] llla Deam , V tangensAmn^l.159. Foedera. ] Munera ccfto hbri.

160. Dixit , eris.] Stmper Volf. Arondeh prim,'Med. Maznr. ut di.xit fubintcllig.itur. Heins.

161. Formofa.] Fortuna Sarravianus.

162. De 'joue critnen habet;] Qui indutus Dia-nae facie virginem corapreffit : fic voluit in Meta-

morphofi , fecutus hac in parte Amphidem illum

vctcrcm poetam KUfxrAov , cujus adhuc exftant frag-menta nonnulla apud Athenaeum 6c alios. Neaf.A 'Jove prim. Vaticanus & duo alii. Lege, ab

^ove. didum fupra lib. i. 236. Heins.

164. Aut plus aut medium.] Jum medium qui-l

dani. cogitaveram aliquando, haud plusquam w/f»

dium; fed nihil mutandum. hb. xi. Met. 478.

Aut minus , autcerte medi^m non amplius aequor^

Puppe fecabatur.

Heins. Tenente polnm vinus Heinf. vid. inf. 364,166. ^.?n

53 P. O V I D I I N A S O N I S

i6s Ut tetigit lucum (denfa niger ilice lucus;In medio gelidae fons erat altus aquae)

Hac, ait, in lilva , virgo Tegeea, lavemur.

Erubuit falfo virginis illa ibno.

Dixerat 6c Nymphis: Nymphae velamina ponunto170 Hanc pudct, &: tardae dat mala figna moraeo

Exluerat tunicas: uteri manifefta tumore,Proditur indicio ponderis ipfa fui.

Cui Dea, Virgineos, perjura I.ycaoni, coetus

Defere, nec caltas pollue, dixit, aquas.

175* Luna novum decies imp erat cornibus orbem:

Quae fuerat virgo credita, mater erat.

Laefi furir Juno, formam mutatque puellae.

Quid racis? invito pedore pafla Jovem eft.

Utque ferae viJit turpes in pellice vultus;

180 Hujus in amplexus Juppker, inquit, eat.

Ur«.

"166. j4ltus.'] -(^/ftf;Moreti unus.

167. Hic ait in fylva.'] Hac fcripti meliores.Pii-

tO Hac , ait, in lympha. Heins.

168. Frnbuit falfo virginis illa fono.] Ob amifTum

pudicitiae decus & ruptum facramentura : un-

dc fufius lcripfu idem eleganter in 11. Metamor-

phofi, f^. 441.Heu quam difficile efl crimen non prodere vultu !

Vix oculos attollit humo: nec, ut ante folebat ,

^uncla Deae lateri , nec toto efl agmine prima:Sed fllet , cr laefi dat figna ruborepudoris. c^c.

Neap. Solo virginis Tliuan. non male. nominis illa

fom unus Heinfii.

169. Dixerat er Nymphis.] Urfini 8c quidam'alii: Dixerat haec Nymphis. Ciofan. Dixerat hatc

Nymphis.] Non legam aliter , licet vulgatae & an-

tiquae editionis fit fcriptura haec , Dixerat c"

Nymphis. Neap. Forte ,dixerat ut Nymphis.

170. Dat mala figna morae.] Af<z/e legendumVJmnino vel invitis membranis. hb. iii. 711.

Tu (juocjue Thebanae male praeda tactbere matris.

Trift. hb.iii. Eleg. x.

Pellibus e?' futis arcent male frigera braccis.

& hb. IV. Eleg. VI.

Sic male quae video non vidioque nocent.

& hb. V. Eleg. VII.

Pellibus c?* laxis arcent male frigora braccis.

qui loci vulgo mendofi circumferuntur. Heins.

171. Ponderis ipfa fui.] Duo Vatic. llla fui.

ClOFAN.

174. Caflas pollue , dixit , aquas, ] Sacras O(ft;o H-

hii. ied Cato Diris:

Dulcia rura valde, CT' Lydia dulcior jLliSf

Et cafiifontes.

Statius Sylva iv. ad Junium Maximum:Nunc ab intonfa capienda myrtoSexta, nunc major fiiis y V bibendus

Caflior amnis.

Theb. III. zoi.

nec quod tibi Dclia caflcs

Prolapfum ad fontes , fpecula temerante profana 5

Heu dominum inani nihil agnovere moloffi.

at lib. II. Met. 464. in hac fabula :

I procul hinc , dixit , nec facros pollue fontes

Cynthia. Heins.

175, Implerat cornibus orbem.] Implere cormbtis

orlem Luna dicitur , cum fx tv5? ixy^vast^oZi; zxv7£-

Xiivoi fit. Neapol. Complerat Morcti. nihil opus.VII. Mct. 530.

177. Formam mutatque puellae.] In vultus feri-

nos: fed hac de re quo piaculo omittam aurea

illa Noftri carmina.'' verba funt irataejunonis: f^.

474'. . . ^Haud impune feres : adimam tibt namque figu-

ram;<sjua tibi , quacjue places noftro ijnportuna ma-

rito. vc. Neap.jnud que ineleganter & ad fulciendum verfum fub-

jicitur Tw mutat. in Puteaneo erat , mutatur for-ma in aliis , tnutat formamque. vide an non

fcripferit Nafo,Laefa furit juno formam mutare puellae.

hoc eft vehcmenter irata & furore quafi percitafefiinat mivcare formam. itaxi. Mer. 481. Clamatdimittere. Ep. xiii. 143. Dabat tnandata reverti.SiC

firaiUa paffim. Burm.

178. J»-

F A S T O R U M L I B. II,

Urfa per incultos errabat fqualida montes ,

Quae fuerat fummo nuper amanda Jovi.

Jam tria lultra puer furto conceptus agebat ;

Cum mater nato eit obvia facta fuo.

185- Illa quidem, tamquam cognofceret, adflitit amens,Kt gemuit : gemitus verba parentis erant.

Hanc puer ignarus jaculo fixiHet acuto ;

Ni foret in fuperas raptus uterque domos.

Signa propinqua micant. prior eft, quam dicimus Ardon:

190 Ardtophylax formam terga fequentis habet.

Saevit adhuc, canamque adiit Saturnia Tethyn,Maenaliam tadlis ne lavet Arfton aquis.Dibus agrettis fumant altaria Fauni,Hic ubi difcretas infula rumpit aquas.

195* Haec fuit ilia dies, in qua Vejentibus arvis

Ter centum Fabii, ter cecidere duo.

I

Una

178. Invito.l Invtfo Junii. invifio Voffii. corpore

fex icripti.

179. UiqMe ferae.] Malim , fera pellice. H-Eiiis.

Vtque feras Pembioc.i8z. Amata ^ovi.'] Amanda VdflT. Arond. Ma-

lar. 6c Zulichemianus. fic Stat. xi. Theb. n. ex

Mss.

Atqui ipfi non illaudanda Tonanti.

vulgo , illaudata : Heins. Refte : nam amandusnon notat femper futurum tempus , fed etiam

dignum amore , qui debet amari. vid. Malafp. adCiccr. IV. ad Att. 15. & Cl. Perizon. ad SandiiMinerv. i. cap. i j. n. 8. Burm.

183. Jam tria lufira pHer.'\ Aperte luftrum

Noftro eft fpatium quinquenne: (de hoc apud Ht-

teratos adhuc controverfia ) nam de codem puerodixit: 11 Met. 497.

' Ter quinque ferens nataltbus annos.

Neapol.

183. Agebat.'] Habebat unus Moreti pro var.

ledione: male. vid. 11 Met. 497.187. Ignarus.] Ignotus Putean. ut faepe ahbi.

ib8. Ad fuperas.] Libri vetercs , in^fttperas.ClOFAN.

190. ArHophylax formam terga fequentis habet.]

Quod poetae Graeci dicerent sXdovri ioixu;. ut

redte Scaliger. Dan. Heins. Tergo figna feq.Sirozz.

190. Terga fequentis habet.] Ex lcedographid:unde 'A(KTo<pcxx^ & 'ApKToZfoi; , etiam eademcauiTi didtus. Videndus Suidas & aUi Graecanici

fcriptorcs. Neap.

191. Canamque petit.] Vetus Hber, canamqueMdiit. Neapol. Canamque rogat\[brimc\ior£S.c\in-dam & peiit. Heins. Ego nihil mutem

,nam 1!-

lud rogat, vel petit a gloITatore eft, qui credidjtTom. III.

non recfle dici adiit ne lavet, & idco fuppofuit il-

la. fcd millies illa verba , dixit , petit , rogat in-

telliguntur. adire autem eft verbum in hac re pro-

prium , & idem eft quod precari. ut deos adirt

cftprecibus eos rogare , uti ipfe Heinfius docuit

ad illa in Elcg. in Druf 190.Cur adeo fratres heu ! fne fratre deos.

Suet. Cal. Z2. Adorandum adeuntibus dabat, vid.

Paffer. ad Propert. iii. Eleg. 20. p. 530. ScBroukh.ad Tibul. I. Eleg. v. 39. Burm.

193. Fumant altaria Fauni.] In Kalendariisnul-

la-fitraentio hujus cclebritatis. Forfan his Idibus

iterabant vetcres memoriam dedicationis : necqui-dem hoc die facratum ei fanum reperio ; non ita

annum , qui fuit dix. ab Urbe condita. Livius

hb. XXXIV. Aedes eo anno aliquot dedicatae funt :

una Junonis Sofpitae in foro Olitorio ,vota locata-

que qundriennio ante a C. Cornelio Confule Galitco

bello. Cenfor idem dedicavit. altera Fauni. Aedilet

eam biennio ante ex multatitio argento faciendamlocarant C. Scribontus cy Cn. Domitius Aenob.irbus :

qui Praetor urbanus eam dedicnvit. Idem libro fu-

periore : Aediles plebis Cn. Domitius Aenobarbus^C. Scribonius Curio Alaximus muttos pecuarios ad

populi judicium adduxerunt : tres ex his condemnati

funt. F.x eorum multatitid pecunia acdemjn infulAFauni fecerunt. En fitum ubi pofita : qui & a Topo-graphis firmatur. Publius Vidor : I>7fuU, aedes Jovis,Fauni , Aefculapii. Neapol. Nonis etiam Decem-bribus multo fumare odore aras Fauno patet exHorat. III. Od. 18.

195. Haec fuit ilU dies.] Sed annus ccLXXvr.Diodorus Hb. Xl. "£v "PiLnyi Ss v^ruroi Kuiuqy.s(ruv

TtToq MiVovKiOi;' & verius : Msmvvic^ ,kx) rdtti

'Xlpar<o; nai/Aoi/^AAs?. cum mendi liodie Jegitur,M ntz

^o P. OVIDII NASONISUna domus vires & onus fufceperat Urbis :

Sumunt gentiles arma profella manus.

Egreditur callris miles generofus ab isdem ;

100 E quis dux tieri quilibet aptus erat.

Carmentis portae dextro via proxima Jano eil,

Ire per hanc noli, quisquis es; omen habet.

[llla fama refert Fabios exille trecentos.

Porta vacat culpa; fed tamen omen habet.]

105 Ut celeri pailb Cremeram tetigere rapacem ;

(Turbidus hibernis ille fluebat aquis)

Caflra

UoXCei^oq, & poft mnlta fubdit hanc cbdem Fa-

biorum : hi vero eidem non plures funt quam7fixKi7ioi' Nofter & nhi fex fupra trccentos nu-

merant. Dies vero , quam recenict Ovidius, cum

lego Livium fub hmen lib. vi. li verus ille , quodita feniio, ahquantifper anxium me habet, &:mi-

ror in hanc foveam dodinimum Poetam incidilfe.

Nota Hirtorici verba: r«?» de diebus religicjis agi-

tari ccept'A7n, diemciue ad xv. Kalendas Sextiles du-

plici cLide infigne^n , quo die ad Cremeram lahii

caefi; cjuo deinde ad Alliam cum exitio Urbis foede

tugnaium: a pofieriore clade Allienfem appellarunt ,

infignemcjue ret nulli publice priziatimque agendae fe-

cerunt. Sed a Livio recedit etiam Phitarchus in

Camiro, qui rejicit in folfTitium aeftivale in his :

'EyivsTe «'[' « f^i^X^i '^&* r^aTS!/.<i B-ij)ivM.i 'ZvC< lit/j Ttxv^

iri>ylvjov !] 5^ wjiiTtfcv y,y.ifct, fAiyx 7roiB-(^ o-m/jevs/j re

uvy.fiS^riTXv.NeafoL.

19). Vejentibus arvis.] In aliquibus , armis ,

non arvis: recfte utrumque. Nauger. Omnes hbri

fcripti, armis. proho. Ciofan. Arvis Mzz^nx.L.^e-

ti , Nauger. & tres ahi. quod malo. nam arma fe-

quitur. ceterum Urfini hber , Volfcentibus armis,

verum contra fidem hilioriae , etfi cum Volfcis

beUum fub eandem tempeiiatem gelTere Romani.

SedVejente bello Fabii occubuere. rem , ut gefta

eft , narrat ubertim Livius, tangit & A. Gehius

lib. XVII. Nodi. Attic.cap. 2.1. quidam Fabiae gen-tis trecentos tantum occubuilte contendunt hac

pugna. quos inter Chronicon Eulebianum. ccc.

nobiles labiae familiae a Vejentibus caefi. Heins.

197. Vires eT" onus.'] Curas <^ onus unus Pata-

\in. quodViJ fufceperat mehus convenit. Quinftil.X. de Inll. Orat. 11, In fufcipiendo onere ccnfuUit

fuos vires.

197. Et onus fufceperat Urbis. } Nam Respubhcain eo bello mihte tk pecunia vacabat: 6c hanc &mihtem obtulit gensFabia. Neap.

198. Sumunt.] Sumite codex Laeti & unusFar-

nefianus. vide quae infra yf. 638, hoc hbro moxa me dicentur. Heins,

199. Miles ^cnerofus.] Optimus Vaticanus, gC'neratus. Ciofan. Singularis. Vaticanus, miles ge-neratus, Non probo. fequitur enim : &iuo ruitis

generofa domus. Neap.

ioi. Dextro eft via proxima '^ano.] Sic omnesantiqui codices: mendofe vulgares, dextra eftvia,Porta Carmentahs ea , quae etiam fohta nuncu-

pari Vejentina & larpeja ; nam huic diredto Ca-

pitohum incumbebat : fed a clade Fabiorum didaexinde fcelerata. Graeci dixere hujusmodi portas

"h^zn^p^x^ui , )(^ (nc,vB^a7liit,i.Phltarchus -?!%< TlcXv.

Ttiic/iyfic-vvni'

'

^s-TSi^ etl «flA«5 ix,^n rivKi TsvXKi ^sn-

(^^Jc^Xi jtj tncvB^uztxi ,<fi' uv i^xyisa-i rvi

B-icycrx/itiyiSiy.

)(ffyfrx Xv(A.nrx k. rm KXJ-x^uxi c/XoxXMie-iv

, ivxyts

«5_E if^fv ^^i lifh iiiTHri y^ ^iiz^tn Ji xCruv, his cle-

ganter comparat curiolorum aures. Neapol. Bex-tro Jano Zuhch. Maz,ar. Poht. Laeti & odo ahi.

bene. quod & Neapohs vidit. Livius lib. 11, cap.

49. in hac narratione : Infelici via k dextro "Jano

portae Carmentalis profeSli. pro Carmentis Urfini

hber, Mazar. Zuhch. & lex ahi , Carmenti. anCarmenti porta ? Erat autem aedes haec Jani extra^

portam Carmentalem. vide Feftum in Rdigioni eji.

Heins. Via dextera proxima Jano Francof. Car-mentalem vocat portam Virgih viTi. Aen. 337,ubi vid. Serv. vid. & Turneb. vi. Adv. 10. qui etiam

dextro legit.

20Z. §luispiuis es , ornen habet.] €^ae feranomenhabet Urfini hfcer. non ^^xoho. fcelerata enim dida,.ut ex Fefto patet, non fera, fequens diilichon abUrfini , Petavii 6c aliis quibusdam abeft. Heins.Nec Francof. habet.

205. Cremeram tenuere. ] Libri fcripti , tetigerel

fequor. Ciofan. Vetus hber, tenuere. Adfentiorlibens utrique. Ibi caftra pofita: is opportunus vi-

fus locus , fcribunt Hiftorici, comniuniendo prac-fidio. Neapol. Tenuere unus Medic. unus More-ti, cum prima editione. Adi Notas hb. iii. jJ^f,

2,19. Heins. Ita Inf. 313. & ahbi.

205. Turbidus.] In nonnulhs, r«r^/V/«;. ut Ho-rat. LY, Od. iz. Fluvii hyberna. nive turgidi. & ita

F A S T O R U M L I B. 11.

Caflra loco ponunt: deftridis enfibus ipfi

Tyniienum valido Marte per agmen eunt.

Non aliter, quam cum Libyca de rupe leones

xio Invadunt fparfos lata per arva greges.

Difiugiunt h^ftes , inhoneitaque vulnera tergo

Accipiunt: Thufco fanguine terra rubet.

Sic iterum , fic faepe cadunt. ubi vincere apert^Non datur , infidias armaque caeca parant.

2,15' Campus erat: campi claudebant ultima colles,

Silvaque montanas occulere apta feras.

J>i

In

mjlati aquis amnes. Liv. xxiii. 19. & alibi. fed

fruftra. Plutarch. in non diffimili narratione, vita

Pyrrhi , haud longe ab initio : UoXC n yup £^£?n?rT£

peuf^os xxi 5o\£(ov oiJi^fuv STtr/svofisvwv f ita Stat.

IV. Silv. III. 76.

Et nunc ille ego turhidus minaruf»,Vix pajjus dubias prius cartnas,

& IX. Theb. 482.

Turbidus imbre genas.

Senec. Herc. Oet. 501.

'vaguiEvenos

, altum gurgitem in pontum ferens',

Jam pene fummis turbidus ripis erat. HeinS.

pro fluebat tumebat unus Vaticanus. ut infr. 390.

Hibernis forte tumebat a/juis.

fed /«r^/iwf. praeferre videturapud Claudian.Epigr.3CX. 6. Heinfius. de confufione harum vocum vid.Cl. Bentl. ad Horat. i. Od. 3. ego , fi tumebatplacet , turbidus hic praeferrem , ut duo fimul di-cat , &

fluyii extra ripas excefTum , & fimul aqua-rum turbationem , quae neque pellucidae fed for-didae, non transmittebant vifum ad fundum , utpolTint cernere Fabii ubi pedes ponerent. fimihterliD. III. Amor. VI. 7.

I^unc ruisoppofito nivibus de monte felutis,

Et turpi crajjas gurgiie volvis acjuas. .

ex quo loco &: hic aliquis contendere pofTet, profluebat clegantius legi , ruebat : fed fine codicumau(floritatc tcmerarium eHe puto, ubique Audto-rcs in eamdem loquendi formulamcogere.BuRM.

206 Hiiernis ille fiuebat aquis.] Sub initiumbrumae Urbe profedos credibile fane eft : nampoft caftellum prope Cremeram exlbuclum , &infeHationes aliquns a Fabiis in agrum holticum il-

iatas: Ka) b i^h , inquit Dionyfius lib. ix. yjii^^viKemq eTsXevToc. Nhap.

207.Djftriclis enfibusr^ Deftriais libri meliores.

Iltfuprayf. 99. H£iNs.

209. Lybfca dt gente leones.'] Be rupe meliores

magno nuraero cum primis editionibus. Claud.iu.Conl'. Hon. 80.

€7* rupe reli£la

Gaetulo comes ire patri.

quamvis vulgata lediofic pofTct accipi: utlib.iir:Met. 208. Spartana gente Melampus de cane. Liv.XLlv. 9. Beftiae omnium gentium. ubi generum emen-dat Urfinus. male. Heins. Vid. fupr. ad fL 88,

Libyca tellure unus. Libyca regione Gottorp.

211. Hoftes.] OwKej unus Heinfii.

211. Inhoneftaijuevulnera tergo Accipiunt.'] Maxi-mo dedecori eft militibusiis, quibus vulnera tergoiilata funt. Contra maximo efl: ornAmento iis,

qui illa in pedlore exceperunt. Ovidius lib. xai.

Metamorphofeos , 262. .

funt CT* mihi vulnera , cives ,

Ipfo pulchra loco.

Quern quidem locum aliis exempliis illudravi ,

quae in fecunda , quae vel nunc in promptu eft,

editione omnia edentur. Ciofan.

214. Armaojue te5la.'] Operta unus Puteanus:

alter, caeca, quod placet. unus Patavinus, caeca^^

ta. proximae verum. Statius Theb. 11. 501.

Infdias natura loco caecamaue latendi

Struxit opem.

Silius libro v. ^J^f. i.

Ceperat Etrufcos occulto limite colles

Sidonius du^ior, perque alta fdentia no£Iis ,

Silvaru?n anfraflus caecis infederat armis.

Hein.s. Armaque faeva Hamb.

215. claudebant.] Czw^^^^»/ Juninn. Laeti & trcj

alii. vid. lib. i. Met. 568. ultima valles duo.

2:6. Silvaque montanas occulit alta feras. ]Duo

Vatic. 0«w//> apta. quinque alii : Occulere apta,pro occulebat. CiovMi.Occulit

alia.'] Spuria editio

haec. malim cum quinque Vaticanis , ccculere apta,

feras. Nhapol. Modius Novant. Led. Ep- <53.o>

(dlere alta tuetur.

M 2 217. Raz

91 P. OVIDII NASONISIn medio paucos, armentaque rara relinquunt:

Cetera virgultis abdita turba latet.

Ecce, velut torrens undis pluvialibus audus,210 Aut nive, quae Zephyro vida repente fluit,

Per fata perque vias fertur; nec, ut ante folebat,

Riparum claufas margine finit aquas:Sic Fabii latis vallem dilcurfibus implent;

Quosque videnr fpernunt. nec metus alter ineft.

2,15 Quo ruitis, generofa domus? male creditur holti.

Simplex nobilitas , perfida tela cave.

Fraude perit virius. in apertos undique camposProfiliunt holles, & latus omne tenent.

Quid faciant pauci contra tot millia fortes.''

230 Quidve, quod in mifero tempore reitet, habent?Sicut aper filvis longe Laurentibus adus

FulmJneo celeres diflipat ore canes;

Mox tamen ipfe perit : fic non moriuntur inulti 5.

Vulneraque alterna dantque feruntque manu.

Una

217. Rara.'] Rauca Arund. Cantab. & tredecim

alii. rapta unus. parva duo. in medio campos unus.

218. Turba latet.] Malo, latent. Heins. Pro

abdiia unus Petavii Mndita habet. turma etiam

tre3.

220. Vi^a reptnte. ] Tepente multi fcripti & cditi.

mota tepente Petav. monte unus. vere duo.j^/funus.cadit Edit. Neap. & tres fcripti. vid. ad lib. iii.

236.22.2.. Tinit aquas.'] Claudit Urfini. Ciofan. Ita

&Junii & alius codex. fcd male. nam modo i/L

215. pracceffit hoc verbum & ineptum efTet, clau-

dit aquas claufas d^cere. findit unus. fundit alius.

fovit irts. fiuit unus. fcd elegans ufus efl rovfinire.ut inf. 659.Tu populos , urbesque, O" regna ingentia finis,

fid. ad hb. viii. Met. 695. Burm.224: Sluodque vident fternunt. ] S}uoscfUe multi

ex fcriptis. Sluodque vident fpernunt Vofl". Mazar.

Zuhch. & duo ahi. tres , ffjuoscjue vident fpernunt.

optimc, Nam & Livius notat a Fabiis nimia fui

iiducia fuifTe peccatura. Heins. ^uesque vident

caedunt unusHeinfii. /<ri«»r alius.

225. Male creditis hofii.] Mehus fortaffeinnon-

nulhs, Male creditur hofti. Nauger. Cridit i s mul-ti fcripti & editi.

227. Fraude perit virtus.] Singula vide ex Li-

Tio , Dionyfio , Zonara , Eutropio , Floro, A.Gelho & aliis. Neapol.

230. Refiet , adeft.] Hd^*»r Urfini ,Maz.Zulich.& decem ahi. Heins.

231. Silvis iairatiifHs a&Hs.} Alii j latrantibxs.

fed elegantiflTime mehercules duo Maiar. duo Far-nefiani & unus Vaticanus , ftlvis Laureniibus.

Nolier Met. xiv. 341.

Exierat teStis Laurentes Picus in agros ,

Indigenas fixurus apros»

Virgil. X. 706,

Ac velut ille canum morfu de montibus altis

yi£lus aper , multos Vefulus quem pinifer annos

Defendtt , multoscjuc palus Laurentia , ftlvd

Paftus arundinea.

quae Nofter hoc loco refpexit. Horat. hb. ii,"

Sat. IV.

Umber CT* iligna nutritus glande , rotundas

Curvat aper lances carnem vitantis inertem.

}<lam Laurens malus eft , ulvis c?* arundine piit^

guis.

Martial. hb. ix. Ep. 49.

Inter quae rari Laurentem ponderis aprumMiftmus.

Idem hb. x. Ep. xlv.

llia Laurentis cum tibi demus apri.

Hinc & in Cataledis poetarum veterum :

Vite Sabine, Lacon fulco , fue cognite Laurens'.

Sylvarum Laurentium etiam merainit SymmachusEpill. xLiv. hbri iv. Kam me in filvis Laurentibus

continuatus efl , rurali inhaerentem quieti. Heins.Haec approbatorem repperere eruditiffimum Bent-

lejum, quem vide ad Horat. Epod. v, 28.

231. lulminto.'] lulmimus unus Heinfii.

F A S T O R U M L I B. II

235- Una dies Fabios ad bellum miferat omnes:

Ad bellum miflbs perdidit una dies.

Ut tamen Herculeae fupereflent femina gentis,

Credibile eit ipfos confuIuifTe Deos.

Nam puer impubes, & adhuc non utilis armis,

240 Unus de P'abia gente reliftus erat.

Scilicet ut poiTes olim tu, Maxime, nafci;

Cui res cundtando reftituenda foret.

COntinuataloco tria fidera, Corvus & Anguis,

Et medius Crater inter utrumque jacet.

2,45* Idibus illa latent: oriuntur node fequenti.

Quae fibi cur tria fmt confociata canam.

Forte Jovi feftum Phoebus follemne parabat:

(Non faciet longas fabula noftra moras. J

I mea, dixit, avis, ne quid pia facra moretur:

15-0 Et tenuem vivis fontibus adfer aquam.Corvus inauratum pedibus cratera recurvis

Tollit, & aerium pervolat altus iter.

93

Sta-

135. Mtferat.] PertuUt unus Heinfii. protuUt

alter.

136. Perdidit una dies.l Pro/«//Vunusexfcriptis,

unde Heinfius conjecerat , prodidit: abftuUt Francof.

Moreti & tres alii.

237. Ut tamen Herculeae.] Hanc antiquitatena

ifti familiae tribuere veteres ,Silius Italicus &

reliqui: ex Hercule fcilicet & Evandri filid Vin-

duna pnmum Fabium natum. Certe ante Urbemconditam mentio hujus gentis: ea eft,quam Re-

mus habuit fociam. Neapol.

239. Impubes.] Impubis Junian. Bernenf & fex

alii. utiUs annis quinque. vid. Epift. i. 105.

140. IJnus de Fabia gente. ] Hoc fibi perfuaderelion potuit Dionyfius Halicarnalfenfis; idque nonuno probat argumento : fed ed quidem fuper rc

differit , qua vix aliud certius apud Hiftoricos.

Neapol. Excutit liancdeFabiis Hiftoriam ,&quid"veri , quid falfi in ea fit egregie oftendit Cl. Pe-

rizonius in Animadv. Hiftor. cap. 5.

241. OUmtu, Maxime, nafci.] De hoc viro

incomparabili loquuntur fereomnia, quaecxftant,Romanorum monumenta. Plutarchus in primiscum fide ejus vitam 8c gefta publici ufus fecit.

Neapol.

244. Inter utrumque jacet.] Ex fcedographia.Warfus nefcio e quo rancido codice legit , inter

utrumque latet. Caveant omnino parum cauti

adolefccntes ab illius interpretis infcitia. Neapol.Cum Utent mox fequatur , accedo Maiar. Voff.

Arond. & aliis multis , m quibus , jacet. ut redle

Neapolis, unus Vaticanus , micat, at medius etiara

malim. Heins.

245. NoSle fequenti.'] xvi. Kalendas. Columellac

vefperi oritur Crater: & addit fub idem tempusventi mutationem. Neapol.

246. 6}Hae tibi cur tria fint tam fociata canam, ]

Confociata Volf. Arondel, prim. Medic. feptemalii, bene. In mortem Drufi. 380.

. 6}uodque etiam magno confociata Jovi es.

Horat. libro 11. Od. iii.

Umbram hofpitalem confociare amant,

Phaedrus Fab. ixvin.

Kovijftme interdicit , re cum malefico

Vfum bonus confociet uUius rei.

Avienus Fab. xix.

S)uo5 meritis nuUus confociaret honos.

Utitur etiam eo verbo frequenter Tullius. ^xotihi

quoque probe j?^; tres fcripti, cum Zulichemiano,Heins. Cur tria funt Francof & tres alii. curita

fint unus Heinfii. continuata & hic fex libri,

247. Forte Jovi phoebus.] Cetera haec (popTHiJi

difces clarius a Mytliologis. Neapol.

247. Fefium.] Sacrum unus Heinfii. non faciat

Moreti unus. Vide hanc fabulam apud Scholiaft.

German. pag. 137. Edit. Commelin. & eo refe-

runt adagium KopǤ v^pfuirei.vid.Schoit. adZenob.

Cent. IV. 56. BuRM.

249. Imea, dixit , avis.] Statius lib. 11. Silva-

M 3lum,

91-P. OVIDII NASONIS

Stabat adhuc duris ficus denfifrima pomis.Tentat eam roflro : non erat apta legi.

155 Immemor imperii fedilTe fub arbore fertur,

Dum tierent tarda dulcia poma mora.

Inde fatur nigris longum rapit unguibus hydrum ;

Ad dominumque redit; fiftaque vcrba refert:

Hic mihi caufla morae, vivarum obfelibr aquarum:i(5o Hic tenuit fontes ofiiciumque meum.

Addis» ait, culpae mendacia, Phoebus? Sc audes

Fatidicum verbis tallere velle Deum ?

At

fum de Corvo , Plangat Phoebeius a,les. Sc Ma-nilius in Sphaera de hocmet Hydri figno :— Cui proximus anguis

Squamea difpojitis imitatur lumina flammis,Et Phoebo Jacer ales, v una gratus laccho

Crater.

257. Jamcjue fatur.l Nullus dubito quinveramledionem rervavcritSarravianuscodex , qui haber,Inde fatur. eleganter. id eft ficubus faturatus. naminde pro exjii veteris eitelegantiac. itainf. 111.274.

, Saepe , fed exiguis hauftibus , inde bibes.

Flor. II. 18. Plurimi occifi , rjr cjuum urgeret fames.Tutelae cauffas multas retulere veteres. Neapol. diquantisper inde vixere. \\L ad vi. Met. 650. 6c

fup. lib. I. Faft. ^57. deinde iQgtxtm , pigris lon-

gum rapit unguibus hydrum , ut olim Heiniius

conjecerat , & quod praecedentia requirunt. longametiam hydram unus Mcreti. Burm.

258. jid dominum rediit.'] Audi veterem , ad

Ipia, dixit, avis unus Moreti.

249. Montur.] Morentur Petavii Cantab. 8c

plurimi alii. ne quid fine facra Maz. mea facratres.

250, Vivis.} E vivis Voffii , Junii , Bernenf &quidamalii, cum editis quibusdam. in Mazarin. dominumque redit Neapol. ^ redit ad dominum

crat, aufer; vid. ad lib. i. 527. & infr. 452.

252. Aerium.] Aetherium pr. Vatican. & duoalii. ut lib. V. 88.

256. Dulcia poma mora. ] Mitia unus Patavia-nus optimae notae. Virg. Eclog. i.— —

funt nobis mitia poma ,

Caftaneae molles , C!" prejji copia la^is.

Horatius Epod. ir.

Vel cum decorum mitibus pomis caputAutumnus arvis extuiit,

In Cataledis vetus Epigramma deMenfibus:

Turgentes acinos varias o" praefecat uvas

September, fub quo -mtia poma jucent.Ita fcribendum : furgentes acinos exliibent perpe-ram codices vulsati. Arnob. lib.v. In pun5li fpatio

W^xv^i.fatlaque verba Excerpt. Douz.

262. Fatidicumverbis.] Verfts M^zzr. verisHzm-

burg. Puto , veri. nam ver erat integrum a manuprima,ut Met. xii. 18. veri providus augur Thefto-rides. Heins.

263. Attibi, dum laftens.] Flinius lib. x, cap.II. Corvi ante folftitinm generant : iidem aegrefctmt

fexagenis diebus , fiti maxime , antequam fici coquan-tur autumno. Neapol.

263. LaSlens haerebit in arbore ficus*] Ficus

la5lens eft viridis & recens. Lac vociirunt Latini

fici rorem , qui Graecis 07:0^•

Sc qunTij cuidam

Anonymo, qui fcripllt Alexandri vitam. Neapol.Groflbs defignat. Macrobius Hbro 11. Saturnal. cap.16. Nec hoc ignorandmn eft , ficum folam ex omni ar-

bore nonflorere. LaSle proprium ficorum. grojfi appel-lantur fici , quae non maturefcunt. Has Graeci di-

foma extulit mitia perfetlionis propriae maturitate '^f"^ oAvvSoy?. Alattitts : In mitibus tot non videbi-

completa. contra cruda , vel acerba. quae & dura tis "^rofjum. z^ paullo poftait: Sumas ab albo laih

dijfiuos grojfos. Ita ifta fcribenda funt, Ex prioreveriu Mattii expunximus to ficorum ex glofla na-tum. quod verfusfcazon^nonadmittebat. lac ficuum,Graecis 05T0:; lac in ficu diccbatur, Plinius deficu

i^igyptia : Septenonumerofa Joetw. multo lafle abun-

dans. apud eundem libroxvi. cap. 38. Ficis ladlens

humor. huic ad cafeos figurandos coaguli vis, fic

fcribe ex optimis mcmbranis. lib. xxiii.cap. 7.ma-lo , Fici fuccus iatJens aceti naiuram habet , quam

matuns, & amat Tiballi exemplo faepe Nolkr fuccus laSlcus, quod nunc circumferiur. & cap. 8.

cancre. Luk.m.^jg capriiico : Lafte ejus coagulatur in cafeum. fic

ChifHe--

paulo ante dixit. Nofter Amoribus. in. xiv. 24.

Pomaque crudeli vellis acerba manu.

Heins. Mollia excerpta Douzae &:Puteaneus co-dex. & recfius dura opponuntur moilibus quamdulcibus.\id.y\h. xiv.Met. 557. longa etiam moraduo hbri. D^dcia tamen poma potuit dixilfe imi-Utione T-ikilli, qui iib. i El. v. 31. etiam dulcia

poma dixit; quae acerhis opponuntur, id eft in

FASTORUM Li 6. II. 95-

At tibi, dum laflens haerebit in arbore ficus,

De nuUo gelidae fonte bibantur aquae.

265- Dixic: &antiqui monumenta perennia fadi,

Anf^uis, Avis, Crater, fidera junda micant.

TErtiapoll Idus nudos Aurora Lupercos

Adfpicit: & Fauni facra bicornis eunr.

270

Dicite, Pierides, facrorum quae fit origo:

Attigerint Latias unde petita domos.

Pana Deum pecoris veteres coIuifTe feruntur

Arcades. Arcadiis plurimus iile jugis.

Teflis

Chiffletianus codcx, nonlac.de Palmis idem Pli-

nius lib. xni. cap. 4. Dos lis praecipua fucco pingui

lachntibus. Heins. vid. fup. lib. i. 351.

264. Tontebibanturaquae.^ In alio «t^Asjto^w?,

fonte bibentnraquae.^N^^v. Bibantur rtdins feptera

veteres. Ert enim imprecantis. Heins.

265. Monumenta perennia.] /'4/f»;^ Urfmi liber.

iic lib. VI. i9j.

Haec hominum monumenta patent.

lib. IV. ex veteri libro. 707.

TaSlum abiit,monumenta fatent , Heins^

267. Tertia pofi Jdus.'] xv. Kalendas Martias

erant Lupercalia : his unde initium dicemus in

transcurfu: nomen vero habuere a Lupercis,quo-rum plures fodalitates. Una fuit Fabiorum , alia

Quintihprura; & hae antiquiffimae : additapofteaea Juliorum a C. illo Caefare. Cujus inftitutionis

mentio apud Dionem hb. xliv. verba funt: 'Ifpo-

TtOlOV^ T£ CiJ TU^ TOV TlxvOi yVfi\i67rCiihc(^ , Tfh-ZtJ

Ttvu sTcctfiOiv , yy lovKiuv uv6f^y.axv. Tria ergoRomae Lupercorum coilegia , quae facra quot-annis rite facerent: haec ahquantulum remifla Au-gufti aevo, fed eodemmet reihtuta. Suetonius lib.

II. Nonnulla, inquit , etiam ex antiquis caerimo-

niis pauUatim abolita reflituit ,ut Salutis augurium,

Biale fiaminium , facrum Lupercale. Manfit hocpoftea usque ad AnaiUfii Impcratoris tempora,Theodorico Amalo in Italia regtiante: ficexquo-dam anriquo S. R. regello (quod "oculatim vidit)teftatur Onuphrius Panuvmius, Veronae fuae de-cus. Vide & Epiftolam Gclafii P. M. ad Andro-machum Tom. 11. Concil. Neap.

267. Nudos aurora Lupercos.] De hocmorePIu-tarchus m C. ( aefire: tZv e^ sCyit^v ncins-xm y^««5;t;»vT*>v

Tco^ti ^^^iHriv v.y» tIm 7:iXivyvf^t-v»)

. oTtv-

T£»-<» A«e-(<»{ THi \f/.7liCUV«W< TtCtiOiO, yl '/'.hUTi TtfiicHii.

Subligacula tantum habebant circa pudenda ex

ipfismet pelHbus caprarum , quas in facrificio fece-

rant. Dionyfiiis lib. primo : 'HhV.* ix^iv^ tj!? 'z^ to

II«AavT'»y c/>c?>Tef5 T v£*JV <M 5 AvKUiiS Ti^VMrw;

*XK« ttidi Tetli hp^h T liC^VTm' T»T» J »«3-«^,M6V

Tivct T y.u^ijTuv 7to(.r£/,av iIvjjcito. Nudum etiam

corpus tunc illis undtum , nefcio an vulgo notumfit ; fed eruo ex Appiano lib. ii. Bell. Civil.

AvTAiK©-' , inquir, •csreiTitu)! <rvv ccvrai Ku.i(7-Ufyi .) Kj

S^.B-iuv roTi yutsvJj dX7iXif/.ftf.y(^ ( u<rz!i^ iluB-mftv oi

'f'j

ry,? 'io^ry,i n^ki ) im rsl if/.ioX» aivx^^f^uv .^Wi-

(pdvuTi 2lce.or,itxri.Undti igitur & fcminudi difcur-

rebant vicatim ludentes ; hinc Ludii appellati.

Tertuilianus de Spedaculis : Sed cr fi Varro ludos

a ludo , id efl a lnfu interpretatur , ficut er Luper-cosUidos appellabant , cjuod ludendo difcurrant. Quilegunt utrobique ludios , non damno: idem anti-

quis aliquando fuic ludus 6c ludius. Neap.

268. Et Fauni facra bicornis erunt. ] Huic Deofufpicor capras illas immolatas: ex harum fangui-ne tunc duo juvenes fronte linita , lana ladle ma-dida eam detert^ebant; nec fine rifu. Plutarchus in

vita Romuli : S<^«t?«t< -jS «<•/«? ,«t« ftei^y.tuv

evolv >0T3 j^'j»5 'Otsrti.x^iirm «Jt<;7?, e/fBjj Yi f/.ci'/f^'iy

friuy/A^ci § ftiruTiv ^iy/x^^fj-iv ., infot 'j ^^f/.xria-

criv tij&vi.f ig/.ov (i-t.^iyf/.ivov '/xXonoTt tt^Tipifovri?. '/£-

xSvjj

hi rx/.letfciy.tx f/^ tIuu "^^iix^iv, Canes etiaiTl

in eo facrilicio caefi : cauHam lege paullo poft

apud eumdem. Neap.

268. Sacra bicornis erunt.] Eunt libri meliores

plerique. dicflum fupra >J'f. 149. Heins.

270. AttigerintP\ Attigerit plurimi.

270. Latias unde petita domos.] Ex Arcadiapri-mum fufpicatur cum Euandro translata: &in hancfententinm idem fcriptor in Romulo : Tsvc^ec 'j

•j^£efT?? 'i».U'/iri e-iif/.xivi Atxoiix , y^Jj S^oy.u ^a, tSt»

TdftTtuXf.i'^ ein'A^kicS^uv ntoof t tiko Eve«v^^»r.

& Clcmens Alexandrinus Stromaton Iibro primode Carmenta: "Hj viU Eiu-i^^®-^ i ro ci "P^J^fi 2n«»«5 (Spov

ToA^7ri^!ct9v y.xxi^ov x.riTXi. Hoc ta-

num auxerunt poftea magnis aedificiis Romani , ut

audtor Halicarnaffenfis libro primo: nam vctiis il-

lud Arcadium fuit humile , & in fpelunca multa-

fronde pertedta. de qiiv\ idem :

"Ev9-«e,8«y^e»,inquit,

to^vTXfOfjoi T*S-£aJ, tIuj •kxt^/.ov B^vaixi ijSiriMruv .,.

Uu fiixi^ 5 Kti$'ifAtci ;t;go'v», 'Vwfixiot B^iae-iv ci fiuu).

^6 P. OVIDIINASONISTeflis erit Pholoe, teftes Stymphalides undae;

Quique citis Ladon in mare currit aquis ;

^75 Cindaque pinetis nemoris juga Nonacrini ;

Ahaque CyUene, Parriiahaeque nives.

Pan erat armenti cuilos, Pan numen equarum;Munus ob incolumes ille ferebat oves.

TranstuUt Evander filveftria numina fecum.

280 Hic ubi nunc Urbs eit, tum locus Urbis erat.

Inde Deum coUmus, devedaque facra Pelafgis.

Flamen ad haec prifco more DiaUs erat.

Cur

ftivuv fiiTccy.tviyTti. N£AP.

271. Coluijfe ferunnir Arcades.] Quippe quemijrizi^fov. t-t fane nulla proifus fuit uvbs aut an-

gulus in ea regione , in quo facrum aliquod huic

Pani non eflet, Lege tota Arcadica Faufaniae.

Neapol.

271. Feruntur.'] Fatenfur 'M^i.imn.

273. Tefiis erit Pholoe.] 4>oAon mons ejusdem

regionis. Strabo lib. viii. K«f »5 «i>«Ao'-) <4' vz^i^xeirxi

'f '0?^vf/,7rleii tyyvrdrw , op®- 'A^Ktchxh ,ui n rx?

vzffafiieii T^ niirciriS®- uvxt. nomen fortitus a Pho-

lo illo Hercuh intimo ibi fepulto. Infignis eftlocus

Diodori Siculi BiQxio^-^kth Hb. iv. o"\ HfjixA^s ^-e-

ye(,X»7t^i7tai 'i^ot-^iv iWo to op©^, fy.Mi M»o|ii ye-

yovs x.^ii-fiov. 4>«Ao')] y) Ivtjttu^ofd/jov , 2^^."^ ofimu-

fiicct y.lvjvi r r«(ptyTos,>^ k Si iviy^fprii.^SiEAv.Erat

Exc. Dou7.ae. quindecun ^V\i,\eras, Moreti,cr/i,& prima Veneta

, quod Heinfio placebat , fi feq. yi\

curris.

273, Tefies Stymphalides undac.'] Stymphalus urbs

in Arcadia , & ejusdem nominis amnis. Paufanias

lib. Vni. 'Ev 5 '? l^rv^(pd?im ^ii/xoJ*(^ ftev ufee, >ii'_

fivr,tT£ « y,iya,>.ujj sj 5r^y/;, y^oi-n «.irr,i TtoTMfch Troiii

T ZrvfC<pxXov. 'Ev B-ifi 'j izstscr>^if*vci^i [a\v nTiv 8t<,

woTflt^os 5 nvriKoo £s-«v ^Jtb r",i ^oy^s' »t®^ Is ;^«cr-

fioi yr,i y.ureie-iv ^oloty.oi , u\o'.<PoctvtfJi^(^ 3 uvB-ti cv

Tv) *Afy«;iiJi, fiiluZuX^iTo ovo^«4 , ;(^ «Jtov «tyT<

Xrvfccpcc^.ii y.xX>iriv 'E^crivtv.Ceterum llla , OvT(^

h ^ccff-f.ec yy,i KccreiO-iv Ttojecfcci ,ClariUS explicat

Sirabo lib.Vl. in his : Tc j '«&%i Xrvfc^pecXov i^u^ eari

ftV.J(J«j»-<. Neapol.

-73- §I«^V'^* ""'^ £4c/o».] Hic defluit e paludi-bus Pher.ei. Neapol.

27 J. CinHaque pinctis.'] S/i»fm Putean. Odavii& ahi nonnulii. fed male : Pinus enim frequens in

Arcadia &:facraPani. vid. i. 412. iii. 84. & i Met.

217. ubi cadem varietas. ita Erymaniho Pinum^at Virgil. v. Aeneid. 448. Burm.

27^. l^efnoris juga Nonacrini.'\ Nonacris etiaminter coUes Arcadios. Adi Phnium hb. iv. cap. 6.

Is unus , e quo fluebat ftygos hydor: cujus admi-randa petas e Vitruvio hb. viii. cap. 3.

276. .Altacjue Troezene.] Troezene non dicitur,fed Troez.en apud vetuftiores Graecos ac Latinos

lcriptores , & ut dicatur, tamen Arcadiae ca ci-

vitas non fit, fed Peloponnefi. Lege igitur, Cyl-lene cum Voft. Mazar. ZuHch. & decem ahis. Pu-teaneus &: Douzae Hber, Tigene. KvAAi^v)} , 'dpo^

'AfxxSixc;. unde Mercurium quidam didum vo-hmt Cyllenium. iic hb. v. Metamorphofeon ,

607.

Usque fub Orchotnenon , Pfophidaque , Cyllenenque ,

Maenaliosque ftnus , gelidumqHe Erymanthon c?*

Elin

Currere fu/iinui.hb. I. Met. 217.

Et cum Cyllene gelidi pineta Lycaei.

ubi Cylleno perperam fcribitur.Iib. vii. BexteraCyl'lene eft. non Cyllena cum vulgatis. hujus montis

meminit & Faft. v. 187. Nofter. Statius quoqueTheb. IV. 284. ubi varia Arcadiae loca recenfen-

tur :

Kon Tegea, non ipfa Deo vacat alite felix

Cyllene , ternplumque Aleae nemorale Dianae,

& fL 296.

Aepytios idem ardor agros Pfophidaque celfam

Vafiat.

ita fcribendum cfle ex Nafonis loco jam adductofatis manifeftum eft, & confirmant veteres mem-branae. vulgati perperam , c?' Pfophida celfam,Heins.

277. Pan illic numen aquarum.'] F.quarum non-nulh legunr. NaugJr. Hinc in Graecorum Epi-

gramraatis nil frequentius reperics, quam Panideo

vota pifcatorum. de his alicubi Zofinius Thafius :

npo<; vy.M Uxvoq efifvro Xiv».

ad felicem fane capturam. Neapol. EquarumVx'fini ,

Maz. Zulich & odo alii. codex Pom. Laeti

tk trcs alii ,

Pm

F A S T O R U M L I B. IL

Cur igitur currant ; & cur (fic currere mos eft)Nuda ferant pofita corpora vefte , rogas?

^85 Ipfe Deus velox dilcurrere gaudet in altis

Montibiis; & fubitas concitat ille feras.

Ipfe Deus nudus nudos jubet ire minillros:

Nec fatis ad curfum commoda veilis erat.

Ante Jovem genitum terras habuilfe feruntur

x^o Arcades: & Luna gens prior illa fuit.

Vita ferae fimilis, nullob agitata per ufus:

Artis adhuc expers & rude vulgus erant.

97

Pro

Pan erat armenti cuftos ^ Pan numen aquarum.quod amplecftor, fi legas, ecfuarum. Heins. Ar'mentls Thuan. Pan illis numen Mazaf. Acjuarumdefendi pofict cum Neapoli ; nam & "KnTioc; lito-

ralis dicitur Theocrit. Idyl. S'L 14. ubi inter alia

Schohaftes, auftorc Pindaro , dicit , eum.^psv-T<^e<v Twv kXiiuv. praeterea Sophocl. in Ajac. )^'f.

700. vocat «A/TAayxTsv , quia , ut Schohaftes ait ,

e< aXnle; Tiijcajjtv tov Udv/. 6:1; voix,t(jt,ov6f 6v. addit &

aliam rationem , quia colebatur in promontoriis ,

ad quae fluc^tusaccedunt. quo & refpicit i^ifch. in

Perf. 448.de Salaminc •.ACaopf/.ot; vxvaiv, )?v b (ptXi-

%opo^ Hav sfx^XTSvet , TrovTixt; cckt^^ £7r). & inde

ahquot Promontoria Pojidonia difta notum eft. ad

fontes etiam ftatuas Panis fuifle apparet ex lib. iv.

Anth. cap.xi. pag. 475. ubi ftatua Panis ad aquamfluentem fme ftrepitu. vide & reliqua ibi epigramma-ta, retinuimus tamen ecjuarum ut per armenta intcl-

ligat bovcs, & ideoequas diftinguat. inBernenfi&

feptcm ahis crat, ut & in editis quibusdam, Panerat armenti, Panillic numen aquarum. Burm.

179. Tramtulit Fvander.'] Quo tcmpore jamnotavimus primo Faftorum. Neap,

281. Dialis erat.] Ne titubes. Idcirco hujus [i-

cris flamen hic affuit ; quia Pan univerfa natura

creditus, & ipfe Jupiter; norunt Mythici. Nf.ap.Erit duodecim fcripti : duo , ineft. pro ad haccMazar & quatuor alii , ab hoc. totidem , adhoc.

tres , adhuc. unus , obhoc. Urfini hber & duo ahi

diftichon hoc omittunt. Forte,

Tlamen ad haec prifco more Dialis eat.

Heins. Forte, deveilac^ue (acra PelafgisFlamen aihuc prifco more Dialis agit.

lU flamen Diahs Pani etiam facrificet. quod indeforte evenit, ut Neapohs notavit, quia Pan idemeft qui Juppiter. vide Serv. ad Virg. Ecl. x. 17,Triflan, tom. iii. Comm. p. 83. Ethinc in num-mo M. Aurehi jupiter Mendeiius confpicitur ca-

pram finiftra geftans, de quovide Morell, Specim,Rci Nummar. pag. i27.Hcinfius etiara conjectrat,adit

, & erat repetitum cenfebat ex praecedcniidifticho. BuRM,

283. Cur igitur currant.] Nunc dicendae ve-T<fm. lli.

niunt cauftTae celerrimi curfus & pofitae veftis:

quibus diutius infiftit. Neap.

283. Si currere mos eft.]Sic cum fcriptis ple-

risque. Heins. .

284 Nuda ferant.] Nudaque ftnt alter Mazar.

286. Concitat tpfe feras.] Urfini hbcr , conci-

pit ille fugas. Ciofan. In Scaligeri , ut & Berf-

nranni codice mehus fortafie, ^ fubisas concitat

ip/e feras. quamquam fane Pan fugas concitar ,cumfubito terrorem immittit & in fiigam agit. quod0vyaSe TfiTsiv, Sctuxf^^^^ kysf/.iv , PoetaeGraecidicertnt. Dan. Hf.ins. Lcge , concitat ille feras.

& ita liher Ms. Neapol. Concitat ille feras \zzzr.

unus Vaticanus ^- Morcti. quam veram ledionemarbitror. Hi tcrrores xavm^ vocabantur, xx) ttx-

viKx ^iifjiXTcc. de quibus in Miicellancis cap. 28.

vir fummus Angelus Pohtianus , & poft iUum

Magnus Cafaubonus ad Tadica Polybio fubjunda.

Appofite Val. Flaccuslib. iii. 56, ubi de Pane:

Ludus & ille Deo , pavidum praefepibus aufert

Cum pecus , 07* profugi fternunt dumeta juvenci.

concitare, ut fuprahb.i. 436. Fugiens concitat omne

nemus. & fic faepe alibi. Urfini tamen codex 8c

quinqueahi, concipit fugas non minus eleganter.

pro qua lcdione erudite, ut folet , mu!ta Grono-vius Obfervat. hb. iv. cap. 14. reliqui co6.'\ccs ,

con-

cipit feras. Poffis etiam ,concital inde feras. Heinv.Confirmat hanc lecfl-ioncm Servius Ms. in Bibho-

theca Leidenfiad Virg. i, Geo''^. 17. Alit ex Mer-curio zjr Peticlopa natum

, comitem D},inae feras fo-

litum a cubiiibus excitare , o" ider^ ca^^ripedem figu-ratum. Vid. ad Val. Fi. iii. 48. Burm

287. Juhetire mini/lros.] ^W4//V« codex Thua-nf'us. Heins. Jubet ejfe Bernenf & multi alii,

& ita cditi quidam. ut ctiam . ad curjus lcq verfu.

289, Habuijfe. ] HabiiaJJe Francof. Maxarin, provaria ledione. Scd vulgatam agnofcit Lutat. adilla Stat. IV. Th. 275,

Arcades huic veteres , aftris Lunaque priores

Agmina fidji datis.

Halere 5c habitare etiam confufa !ib. v. Met. 497.'

ubi vide. BuRM.201. Vitaferis ftmilii.] Diodorus Sicu^us in pri-

N"

mo-

p8 P. OVIDII NASONISPro domibus frondes norant, pro frugibus herbas:

Nednr erat palmis haufta duabus aqua.

195- NuUus anhelabat fub adunco vomere taurus:

Nulla fub imperio terra colentis erat:

Nullus adhuc erat ufus equi. fe quisque ferebat.

Ibat ovls lana corpus amida fua.

Sub Jove durabant, & corpora nuda gerebant,

500 Doda graves imbres & tolerare Noros.

Nunc quoque detedi referunt monumenta vetufti

Moiis, & antiquas teiliticantur opes.

Sed,

tCTiCKTa, j ^e^uU /3i'* xtcB-truTcti ^ a-Tio^ci.UMWt T«S

>«,««« i|<£i'«< , y^ <zs&t!-ipifi<^ TriiTi ^tTMm riw ^t-Iwi^inlw y^ Tifj uiiToi^xTiti ^jts T Jn^g^v KU^Ttm,

Neapoi.. Fere ^ unus Vatianus. puto ferae Jimi-

lis, pro ferinae. Sed nec male Mazarin.

Vita fere flvis nullos agitata per ufus.

pro vulgata fcriptura facitSenecaelocusThyeftae,'

ref>ete ftlvtflres fugas ,

Saltusque denjos potius CT miftam feris ,

Similemque vitam.

fequenti verfu rude vulgus erant unus Moreti prodiverfa ledtionc , redius quam erat cum vulgatis.

Heins. Ferae ftmilis Modius Novant, Lesft. cap. 63.

jam emendavit ex Colonienfi Ms.

I 192. Artis adhuc.] An non , artis ad hoc expers

& rude V. erant , id cft praeterea ? ut ita paffimad hoc , & ad haec. vid. ad vi. Met. 459. ut rude

vulgus unus Heinfii. Burm.

194. Haufla duabus aqua.^ Cum neque poculi

neque vini ufus erat. Albius TibuUus ; 11. Eleg.

3v. 39.

O valeant fruges; ne fint modo rure puellae :

Glans alat , c?' prifco more bibantur aquae,Ineapul.

296. Terra colentis. ] Re^entis unus Morcti. quoda glolTatore , qui putabat hoc imperio convenire,ortum. fed & colentes imperant terrae. vid. Graev.

ad Ciccr. de Senedl. cap. xv. & ita parere tellus

dicitur. vid. Broukh.ad Tibul. i. x. 9. Burm.

299. Sub '^ove.^ Se quot^ue Vatican. pr. corpora

dura Arund. V-olT. & tres ahi ; tegebant Hamb. fcd

tunc lcgendum , nec corpora nuda tegebant.

299. F.t corpora nuda gerebant.] Idem DiodorusmOT . T»j iv TTfMTHi T Mv.r^iiJva)) , ft,tjdi',ii)i

T v^ti

..^-r- ~ " -^ y^ yi "T^ c-vyKay...^.

«Ve^*5 r^eip7,i etyvf.Zi^iUi , y.rthfiiui, T Ktt^isui in Tcci

K^ TK5 xHfiuvtci,) 2>la.rt tJ -^«^(^ >^ rlw reui» ^

T{o(J)Kj.Primus Rtx Pelafgus fubvciiit his mahs.

Paufanias hb. viii. Pelafgus igitur cum regnare coe-

pi/fet , primitm quidem rudes homines docuit tuguria,ad frigoris , imbrtum ct" aeflus incommoda arcenda ,

aedificare : idem tunicas facere inflituit e /uillis co-

riis ; qualibus his ipfis temporibus in Eubtea c?* PhO'cide tenuiores homines uiuntur. Neap.

302. Antiquas.'} Antiquae Vatican. pr. undeHeinfius conjiciebat , id antiquae teflificantur

opes.

304. Jabula plena joci.] Prima joci Mazarin.

quod vidctur pro priva , ut faepe, pofitum a libra-

rio. vid. ad lib. i. 113. & ita olim ctiam Heinfius

conjecerat, \e\ prifca. Burm.

306. Vidit ab excelfo Faunus utrumque /tfW. ]

Opt. Vaticanus & Maffei; Jugo. Ciofan. Vetus

habet, loco. Neap. Ira inf. vi. 498, ex Ms.

Et fecum excelfo mittit in afira jugo,

307. Meus ardor.l Meus ignis Junii. ardor ait

Laeti & alius.

309. Humeros perfufa capillis. De hacSc aliacri-

iiium textura Lucianus ci ta/j 'Ep2ir<, fuhfincm:

'Ozjtruii 3 u^KHi i) fciXutvu %«itjj ««^«(^etk;, t yt-

yxfctixaTun w>itfTuy iii tuvtIuj uvuMirxiKrtV 'ixlw 'Agje-

€('«v e-%S5ov cit T T^t^Zi "^niijviiie-ut , ri^rifu 71 e^yu->et

, mfli ufi^}\'Joi (pAey* //«y S-evT«t, Sif. 1^,1 txiKmy

iiXiTnlu ^^ci.-vxixi )^ 'zsh^i^yot fiti ul f*ixi^ T »<p^va*

i(Pei>.KVTf*iVUt xifCUt , /3gJ6;|Jt)Toi fCiTunti fAiTui)(,ftl»9

u^txe-t , «-eoajpS; Jj , u^(t T fciTU(p^iy»Jt ,«i tWtS^iS

iTtiTuMviiTut TrXoKUfcti. Cuni liccapiilum gellabant,nodo ad lunimum verticem rehgabatur. Apuleiusde quadam hb. u. Met. Uberes enim crines , leniter

emijjos , c?' cervice dependulos , ac deinde per colla

difpcfitos, fenfimque finuato patagio refidentes, pati-

iilper ad finem conglobatos ,in fummum verticem no'

dus adfirinxerat. Hic unus ornatus capitis muhebris:

ahus erat tutulatus; eidem /^/rt^/wi 11. Mileiiarum:

&luid cum frequenti fobole fpiroft4s cumdat verticem,vel prolixii Jerie porrectus dorfa pomanat? PrimuS

in Graeco Epigrammate ell : liipy««^ x«pJ^?«i$

F A S T O R U M L I B. II.

Sed, cur praecipue fugiat velamina Faunus,Traditur antiqui fabula plena joci.

305 Forte comes dominae juvenis Tirynthius ibat:

Vidit ab excelfo Faunus utrumque jugo.

Vidit, &incaluit, Montanaque numina, dixit,

Nil mihi vobiscum ell: haec meus ardor erit.

Ibat odoratis humeros perfufa capiliis

310 Maeonis, aurato conipicienda fmu.

Aurea pellebant rapidos umbracula foles ;

Quae tamen Herculeae fuitinuere manus.

99

Jam-

Kt^tcxU. K«pf(6<€®-concumulatio illa comae. He-

fyclnus: K{»€vX®-, « ifitcxii r ««tJ»», « « Kapvfi-

€©- T^ ifizrXoKr.i , >}' ^«"«v ^vUniyf^ivn ^ ftira i^ fiiTusn

310. Meonis.] Nam Omphale domo Lydia.

Meones antiquitus didi Lydiae populi. Strabo lib.

XIII. Tocfiiv '^ '7S&< K!/'|«x;«y

, ^^vyn t-xtixviTxi 'ia?

H^KTiHj 6CC. 7« 5 ©>!«!)« we^iev A«««< ,•< tsti- M>;«v!?.

Herodotus lib. primo fub initium : Kciv^uvM?'j

«

MvWk, vfttl^. e't y Tr^oTtfoy' A^yuv®^ (iic.irtXivrtitlii

T^ Ji)^®- Av^*©- ck>^>.B->l * TtXi ^Tt^ , TTgOTEpO»

MijA'» xxMcfS/u^. Non meiius in aius ,^ixiuv nam

Mkwv & Moctaiv fcripfere Graeci vetcres. Nomi-na enim barbarica , telie eodcm Strahone, variis

obnoxia mutationibus : hac de caufla, 'iifioui;,

inquit hbro xii. Si >cxi Bfiyoi ,x«< Bpsys^

,^

nxl

^fivys; 01 uuToi- xul MvaolfKu.) Msfojs;, y.xl Mxiovsq,

Kxi M^jv^q , fed Mecnes antiquior fcriptura quamMaeones. Idem hb. xiii. Ov; mtviTy.q xaA«7

Mjjovflfij, oi ^' vqefjv Mflffova?. Neap.

310. Aurato Jinu.] Pro vefte auro fparfa, five

acu pida , live aureis filis contexta , five fcgmen-tata: eodem fenfu auratnm le^itur in audloribus

melioris notae. Capitohnus in M. Antomno Phi-

lolopho: Vafa etiam regia , & 'veflem uxoriam jeri-

cam 07* auratam , gemmasc^ue etiam rnultas in re-

pojlorio faniliore Adriani repererat. &C TrebelHus

Polho in dtiobus Gallienis : Gladiateres pompali-ter ornati cum auratis vejlibus matronarum. 8cmul-to pol^ : Purpuream tunicnm , auratawque virilem,

eamdemque mar.icatam habuit. SedNoller, paucis

4nterjeAis , hanc eamdem Omphales facit Getulo

tnurice tittclam. Compones ex auro & purpuravellem ;^<Twva o>^or6(.(pvpov , ^^cpo"^ x:iTX7ra,gov ,

five melius, S.xxpvoov ayftKov , color;s vero pur-

purei, non ex lana: nam lunicae epithetum elt

tenuis, quod Litinis fcio palhm pro fcrico in ufu.

Poeta de crocota :

Teniti fuccin^lu crocota.

Hanc e ferico fuiire , cxprelie fubiniicat Cdmici

Scholialles, cum de eaieui vefte: K;cxivTJv, in-

quit, «To T>jv>}5 'hSvfJia, & de Cda vefte Tibul-lus:

Huic fint C7' tenues vejles , cfuas femina CcaTexuit

, auratas difpofuitque vias,

Coam bombycem & Affyriam cum ferica fme con-troverfia mifce. Sit mihi ut antiquo fides: nomenenim fericumpoft notosSeres innotuit: priusCoa,AiTyria, Medica. Perlica veftis , utarbitror, ea-

dem cum ea quae podca ferica dicfla. Porro deMe-dica clare Procopius libro primo Perhcorum :

A0't>1 5i SqiJ ij [jCSTCC^X , t^ vt; SioJ^XCt Tkv sai^TX

spyai^ei/jzi, yy TTuXn-t fisv"^K\viVSqMv.l,i',y;j snUKovv,Txviv hs "Zyipiniiv ov:/x.d^sv!Tiv. Vide & Marfi-

liuni Cagnatum Variar. Obfer. lib. iv. cap. ir.

Neapoi..

311. Aurea pellshat tepjdos umbracula foles. ] U-nus Vatic. rapidos. Ciofan. Rcdius undecim li-

bri , rap.dos. quo fervorem folis exprimit. Amor,lib. III. Eleg. VI. ro6.

Sint rapidi foles Jiccaque femper hiems. ,

appofite Claudianus iv. Conf Honorii, 341.'

ftec defenfura calcrem

Aurea fubmoveant rapidos umbracula foles.

habes t.^men & tepidos foles apud Maronem Gcor-

gicon primo. Horat. 11. Od. ix.

Kec rapidum fugiente folem.

Virg. I. Georg. yz, Rapidtve potentia folis. German.

Progn.Ac rapidis iidem ne folibus aefluet orbis

Efjicient. Heins.

fic VIII. Mct. 115. eadem varietas, rapidi vicinia folis,

Gell. V. 14. Sole medio , rapido ty fiagrante. ubi

Prifcianus, *?r/^i7. alii , ardido \cg\mi. Burm.

311. Umbracula foles,] Umbraculum to jKiceSioV

quoJ ex peliibus & e qualibet divitc maisriacon-cmnari pot-rat, quae Iblis radios arceret. Recen-tiorcs Graeci dixere a-xtuSiov piieura Magni Do-mellici. Vide Codinum Curopalatam. JSiap.

N z 313 Jtt}f}

100 P. OVIDIINASONISJamqne nemus Bacchi , Tmoli vineta, tenebat:

Hefperus & fufce rofcidus ibat equo.

^iS Antrafubit, tophis laqueataque pumice vivo.

Garrulus in primo limine nvus erat.

Dumque parant epulas potandaque vina miniftri ;

CuUibus Alciden inttruit illa fuis.

Dat tenues tunicas , Gaetulo murice tindas :

310 Dat teretem zonam, qua modo cmfta fuit.

Ventre minor zona eft: tunicarum vincla relaxat,

Ut pollicvaitas exferuiffe manus.

Fre-

313. yam Facchl mmus C TmoU vintta tene-

iant.] Numeri in hoc verfu turbati. Futeaneus

codex & unus Farnef. Jamcfue nemus Bacchi. duo

alii To cr non agnofcunt. Lege ,

Jam Bacchea ,nemus Tmoli ,

vinetA tenebant :

it^EaccheiultiUtus, proBacchicis , lib. iv. 17- Met.

malo autem , tenebant quam tenebat , quodin ple-

risque eft. fic Virgil. &n. vi. 477.

Jnde datum molltHr iter : jamque arva tenebant

Ulfima.

iEneas nempe & Sibylla. Heins. Mitiori medi-

cina lego , cum Farneliano ,

l}amque ncmus Bacchi , Tmoli vineta , tenehat.

ut fit appolitio. vino feracem Tmolum vidimus

ad lib. vr. Met. r^. tenebat etiam non mutandum

propter fequens fuhit. Borm.

313. Tmoli vineta.] T/itwAe? Lydiae mons im-ninct Sardibus : quae olim regia fuit Lydorum.Plinius: Celebratur rnaxime Sardibus inlaiereTmoli

jncntis , qiiiantea 'iimoius appellabatur ,

vitibus

confitus. Hinc Noilro , viyieta Tmoli , 6: Graecis

celebris cTvo? Tfji:c>.iTyjc. de quo Strabo Hbro xiv.

T/KiAo^ ,Kxi Yi KxT^^Ksy.xvixtvy!, xx\ Kv/^o;, xai Zf^uf-

vx ,y.x\ 'iXKoi iff>}f45Tff:< TOTtot li!i(pa(.u^ ^fVii^cjvoJ-

fiv. Neap.

314. Hefperus.] Hefperos Petavianus. fic bis fcri-

ptum otTendi Fragmento Prcgnollicorum Ger-

m-rtnici invetufto codice t^uteaneo. Heins. Lege,

Jiefperui ut fujco Rofdustuxn\ qiiatuor & inf. ^f.

331. libn, V. ad hleg. in Druf iSi.

3 r^. Tufco. ] Fufcus equus Vefpero datur ,quan-do tft fjTTffo;, fed candidus , quando eft (pus(p<i-

fs^. Scal. de Lmend. Tcmp. lib. 11. Douz.

315. Tophis lacjueata.] Natura magiftra : namtophus elt nativus. Neap.

3^5. Laquea:a <y pumice vivo.] Rotund'us de-

cem vctercs, laqueatu^ue. vivo putnice cutim :cd-

dimus Claudian. 11. Rapt. loi. Heins.

3r6. Lim-ne.] Lirt.ite Berncnf. bc unus Heinfii.

318. Aiciden induit illa fuis.} O viro foitiiii-

juriam ! fed quia mortalis , oXnrl-^poq' rifit tamen

id faflum HercuHs TertuUianus in Pallio: lurpius

adhuc libido virum cultu transfiguravit quam alt-

qua rr.aterna formido ; tamelft adoratur ^ vobis , qui

erubefcendus efi , Scytalofagittipelliger ille , qui to-

tam epitheti fui frtem cum muUebri cultu compen-

favit. Tantum Lydiae clanculanae licuit , ut Her-

cules in Omphale, C Omphale in Hercule froflitue-

retur. Neapol.

318. Induit illa fuis.] Libri veteres ita habent.

CioFAN. Infiruit vetufliorcs plurimi. rede. fic

Ep. IX. 117. de hac cadcm , ni Mor , Ompha-le:

Infiruxitque manum clava domitrice ferarum.

Epift. Didus viii. 188.

]nfir:us impenja nojlra fepulcra brevi.

hinc infirumenta pro cultu. Initio Trift.

Telices ornent haec inflrurr;enta libellos.

£i infirutir^ra. Iftdorus : Inflruiiura parietum ad

normam fieri cportet. idem ahbi de calce : ufus ejus

injirudiurts Jnbricae neceffarius. fed priore loco /»-

frutiura pro ftrudtura poni videtur. hbro Mct. xi.

167.

InftruSiamcitie fidem gemmis er dentibus Indis

SufliKct a laevd,

hoc eft ornatam. ita libri vetuftiores. Apud Pom-

ponium & ahos vetcrcs \6ios fupellex definitur in-

firumentum domus. interpretes Baffticorum rranstu-

lerunt, c;xc(rxey>;v, quodtantuiTidem ert. cuitum o'

inftruclum conjunxit Tertulhanus hbro de Anima ,

ut Nofter cuiiibus inftruere. Ipfe orbis in promptu efl

cultior de die cr infirucitor priftino. He^ns. Ita Hb.

VI. Met. 598. Dei ritibus infiruitur. & llb.xiv. 767,5c aniiia dtmit Inftrumtnta fibi.

3^9. Dat tenues tunicas.] Has a|3pov hvttusciv

vocavit Diotimus, poeta vetus ; traditque ab ea-

demintemplo Dianae confecratas inhoc Epigram-mate, nefcio an adhuc edito:

XofTfS (««« «»{£ xJir«(rir«, rey 'Of*pxXlri vo\\ Av^

'

OXo.©- ^(tS-iK xCxdffa-i , >^6/5 rej( s^ TtctXiv u{ yZ*

De

1-^5

330

F A S T O R U M L I B. ir.

Fregerat armillas non illa ad brachia fadas:

Stringebant magnos vincula parva pedes.

Ipfa capit clavamque gravem, Ipoliumque leonis^

Conditaque in pharetra tela minora lua.

Sic epulis fundi , fic dant fua corpora fomno;Et pofitis juxta fecubuere toris.

Caulla; repertori vitis pia lacra parabant,

Quae facerent pure , cum foret orta dies.

Nodis erat medium : quid non amor improbus audet ?

Rofcida per tenebras Faunus ad antra venit.

lOl

Ut--

De hujusmodi vefle confulendi Graeci philologi ,

qui non omnes , ut hic, fcripfere •/.vira.uaiv du-

plici aa. Hefychius : Kv7ra.irit; , Trspi^dixx xa) ^,'-

tmo^ slSoq. Alcaeus: Uxp' Si ^ui^xtu ttoX^U xut

KVTTxsiSit; , non xvTXTtSsq , ex emendatione viri

cl. If. Cafauboni. Neap. Vid. Cafaub. ad Athcn.

XIV. 6.

3io. Dat teretem.'] Tenuetn "Dwx^n, & decemalii.

3Z r. Vincla relaxant.'] Lib. \Jx^m\,Vincula laxant.

CioF. Non verior unius libri editio , tunicarumvincula laxant. Neapol. Vincula laxat Francof.& duo alii. unus , claujira relaxat. non male , namfequitur vincula.

312, Magnas manus.] Vafias liber PomponiiLacti & duo Farncliani pro divcrfa ledione. quodplacet. nam magni pedes '^t<\nun\.ur. HtiNs.

324. Scindtbant magni. ] Stringebant magnosc[\x\n-

que codices. fimiha habes apud Statium Theb. x.

yf.642.

uimphiiryoniadem exutum horrentia tcrgaPerdere Sidonios humeris ridtbat amichisEt turbare cotus, CT* tympana rumpere dextra.

Heins. Stringebant etiam Francof. Cingebant Pc-tavii unus , rumpdant alter Putcan. Jcindebantmagni Bernenf.

32-(. Scindebant vincula parva pedes."] Quippefeminea; eademque iion laxa ipfis gcitari luhta:

quam phrcneiim inter alias mulierum notavitLucianus iv To7t; E'pa;3-<* Kast fA£Tix. TCVTOavio^:iCpyjTrsSihx , Tiji (Txpxoq iyScTSfu TOvt; TriSaq eTtiaipiy-

yovTX, Neapol.

32 j. Capit.] Rapit unus hbcr.

325. Clavamcjue gravem.] Seneca in HerculeOetaeo : Pofuitc^ue clavae pondus. Nhap.

326. Tela minora.] Vhtius volebat, minore.fcdmale. tela minora opponit clavae , quae telum

majus. HEiNs.\ltaFlorus lib. i. pilum telum gravevocat.

317. Dant fua corpora.] Si4a peClcra Mediceusunus. vid. iv. Mct. 489.

328. Secubitere torh.] Nam in cafto fuilTe de-

bebant, qui mane fc rei facrae immiiluri erant:

receptiffimus ritus apud veteres , fi ahquis rece-

ptior. In facris Ilidis fadlitatum obfervo dilertim

ex Juvenale : ubi maritus , li puris & obfervandis

diebusa concubitu uxorio non abitinuerat,venian-x

a Dea impetrat pro violato cadurco. Quid cadur-

cum pridem exphcarunt magni nominis litterati;.

fed haec Satyricus :

llle petit veniam , c^uoties non abjlinet uxorConcubitu facris obfervandisque dicbus :

Alagnaque debetur violato poena cadurco.

Inde ledum , in quo per eos dies cubabant, va-riis herbis fubfternebant , quibus vis aliqua ad tu-

telam cailitatis: quod fumma cura fadtum Athenisin Thefmophoriis. erat autem m ufu conyza. Ni-candri Scholialks ad Theriaca : Kow^a elSs^ /3e-

Tdt,vv,c; kUTCiil-VKTixi! Si uvTVi Tcpb^ ffwovtrixv ,Sia

X2« ToTq Qst7(j.o(pc(lon; ecftovvvvTo. & ille Poctae Sy-racufani ad Idyll. Kowi^x , ^vtov pjopToi^Si; ,

ul

€>:-tTuo(popici^ov(Ti:i Sm rjjv xy.tiuv c^i^xSi7rotoigxi\Soxsi yxp v| (SsT^vii , J^v^pii oZ-x , STrB^nv T^J; Tfo?cvMovaixv ifs^si^. Pari modo^ad idem recepta pinusfoha, cneorum

, vitex, tk alha , ut fcubit Ety-moiogici audlor. Juvit 6c cicutae hquor. GlofTae

vcreres Perfii : Cicuta hic genus liquoris e/i , quodcalorem in nolis frigoris fui vi extinguit : ideo Sa-cerdotes Cereris hleujmae , quibus ufus Veneris inter-

dicebatur,. hoc liquoris genere ungcbantur , ut k con-

cubitu Je abfiinerent. Neap.

329. Reperiort vitis quiafacra parabant.] Huicpotifiimum , cujus Tsfuifxl ni Limnis, ubi ficbantTx a.fx,ixn^7spx ^KjvCtjix , cogebantur , antequamfacra attredarent , hanc facramenti formulam pr©-ferre : ^AyiqsCu x.xl sIjm xxiufu. xcu xyvii ctTro twu«AAwwTiiv oj xzSapsvovTUv , xa) utt' avlfo; trvvcv-

aiuq- KUl TX Qcoyviz ,xui 'hftxxstx ysfuipu t3

AlivC(JI>} XXTX TTt^TftX, XXi iv TUq Kui>tK0V3t X(0'^i'i'Sunt verba D^moithenis. Neap.

32Q. ^iia Jacra parabant. ] Bene Zulich. Mazar.Volf. & alii nonnulh , pia facra. Heims. Ita 6c

ModiusNovanr. Ledt. 63.N l 333 yk

ici P. O V I D I I N A S O N I S

Utque videt fomno comites vinoque folutos;

Spem capit in dominis elle foporis idem.

335* Intrat; & huc illuc temerarius errat adulter:

Et praefert cautas fubfequiturque manus.

Venerat ad flrati captaia cubilia ledi ; ,

Et prima felix forte futurus erat.

Ut tetigit fulvi fetis hirfuta leonis

340 Vellera, pe^-timuit, fuilinuitque manum;Attonitusque metu rediit: ut faepe viator

Turbatum vifo retulit angue pedem.Inde tori, qui jun(!^us erat, velamina tangit

Mollia, mendaci decipiturque nota.

345" Adfcendit; fpondaque fibi propiore recumbit;

Et rigido cornu durius inguen erat.

Interea tunicas ora fubducit ab ima:

Horrebant denfis afpera crura pilis.

Ce-

333. VinoqKe folutos.] Quidara lib. veteres , j^-

pultos: alii , gravatos. Maffei vero, fopitos. Ciof.

I£variaat codices , e quibus diverfae editiones funt,

folutos, fopitos , fepultos. Neap. Solntos mcliorcs.

-quidam tamcn, fepultos. quosinterZulich. & Laeti

codices. zXxi^gravatos, vel , jacentes. Heins. Omnesfere ledtiones habent quo fe tueantur. /(>/«/«; 777ero

Petron. cap. lxxix. ubi vid. idem fepultos dixit

notte CT* tnero cap. lxxxix. ubi vid. Comm. & ad

cap. cxix. gravatos fomno c?' vino ,vel graves fae-

pe Livius, Tacitus, Ovidius & ahi. vid. ad Pe-

tron. Lxxviir. jacere etiam de ebriis proprie dici

vidimus ad iii. Art. Am. 765. quid ergo eligen-

dum.'' quodquisquc veht. ego/^/«/oi, quiainplu-rimis ert: codicibus, retineo. & ab interprctibus,

qui ir.eminerant ita Noftrum ahbi & ahos fic lo-

•cutos, rehquas ortas varietates puto; vid. & Pier.

ad Virg. ix. 189. duo libri hic euivn fof<itos habe-

bant. pro comites etiam forios unus. famulos ahus.

fed yT. 351. co»3//« rcpetitur. Burm.

3^4. In dominis.'} Hinc dominis unus hber. &dominis duo. in dominos Thuan.

337. Captata.'\ Tra^ata Mazar.

339. Setis hirfuta.] Quibus Oraphale Hercuiemmcntiebatur. Neapol»

340. Manus^l Mehores, fw^»«?w. Heins.

34X. Attonitiisque metu rediit , ceu faepe viator.]

Lege , fepe. vifo in fepibus angue. nifi vepre mn-Jis. nam in vepribus angues frequentiffiraL hinc deiis Lucretius hb. iv. 59.

nam faepe videmus

Jllorum fpoliis vepres volitannbns auClas.

riguit etiam Voff. Arond. Zuhch. Mazar. & trcs

ahi. ne bis idem dicat. At Urfini , Laeti , Petavii

& plurimi ahi ,rcdiit ut fepe viator. vide Notas

Ep. VI. f{. 31. Refpexit iUa principis poetarum,Ihad. r. 33.

'Sli dl oTt tU ts o^xKtvlct Itfkiv 7CtiXlyv^T(^ clsfirv

Quae & Maro in animo habebat. 11. 379.

Improvifum afpris veluti qui fentibui anguemPreffic humi nttens , trepiduscjue repente refugit.

Phaedrus 11. Fab. i.

Viator efl deduStus in eundem locum ,

Tercque vifo rettuUt retro pedem. Heins.

345. Afcendit.^ Oftendit hacc vociila fuiffe As-

%ov eJLisdem ^a.rv,^m, haec pro hteratis. Neapol.Accedit Putean.

345. Recumbit.] Innonnulhs, refedit. Naug.

^345. Spondaque Jibi propiore.] Sponda fignificathic quamhbet cubihs partem : 6c bcne. Nam fpon-das dixere Latini utraque ledti latera

, fed cumdifcriminc: nam quae parieti haerebat intcrior di-

6ii, {i\'c pluteus , iiti^TZ exterior, iive prior. inhac

cubaffe viros obfervo. Marcelhis Empiricus: Fae-culd , qua infc^fores utuntur , fi fpondam le6li pric-rcm

, cjuA vir cubat perunxeris , c? fpondae medio in-

ligaveris , dolores capitis remediabis. NtAP.

346. Et tumidum cornu durius inguen erat. ] Cu-

pidum Mazar. unus Moreti , rigidiim. Gottorph.

ri^/^o. Probe. Pctronius , czp.c^nwiiv. Rog' adolejcen-

iulus mecum nt£li dormiat : nifi illtid tam rigidumitdr-

F A S T O R U M L I B. II.

Cetcra tentantem cubito Tyrinthius heros

3S0 Repulit. e fummo decidit ille tdro.

Fit Ibnus: inclamat comites, & lumina pofcit

Maeonis. illatis ignibus ada patent.

Ille gemit ledo graviter dejeftus ab alto:

Membraque de dura vix lua tollit humo.

35" 5"Ridet & Alcides, ik qui videre jacentem:

Ridet amatorem Lyda puella fuum.

Vefte Deus lufus fallentes lumina veites

Non amat ; 6c nudos ad fua facra vocat.

Adde peregrinae caulFam, mea Mufa, Latinam;360 Inque fuo noder pulvere currat equus.

Cornipedi Fauno caefa de more capella,Venit ad exiguas turba vocata dapes.

Dumque facerdotes verubus transfuta falignis

Lxta parant , medias Sole tenente vias ;

10^^

Ro-

rtddiiere quam cornu. vidc Notas Amor. iir. Eleg.

VII. ii{. 67. Heins. Metam. ix. 81. Rtgidum fera

dexttra cornu Dum ttnet perperam vero huc trahit

Clar. Salvinus illaMenandri, /3(3t;(3&)v e^Jipfl»} tw ye-

povT<. ut rede animadvertit vir dodus in Adis

Lipfienf. A. 17 11. pag. 313.

347. Subducir.'\ Deducit Moreti.

348. Horrtbant denfis afpera crura pilis.l Sp!Jj7s

filisHelraaeftadienlis. forte

,hinis hifpida crura

filis. fic in Priapeis Epigr. iii. cenfeo icribendum,Da mihi cjuod cupias fruflra dare forfitan oltm ,

Cum tegtt obfefjas hifpida barba genas,

quamquam invida barba didta videri poteft ; quodufum veneris amatoribus intercipiat. Heins.

349. Ceteratentanttm.'] Alloix Neap, Cnnctan-ttm unuki Medic. Dixi ad Claudian. lib. 11. in Sci-

lichon. 184. Ir-iEiNS. Nihil muto: non enim cun-(ftatum effe credibile e(\. cui inguen rigidum crar.

intelligit vero illum cetera membra vel partcsverendas voluifle attingcre , iktentare, qyod pro-

prium in hac re verbum: vide ad Phaedr. 1 11. Fab. i o.

qui hinc videtur quaedam transtulifle. cetera ut

fcc omnia dc venere perfeda oblcoene fumi vidi-

mus II Am. 11. 84. & 11 Met. 863. fed hic de

pudendis membris redius capitur ,utNeapoh's. lic

Ep. XX. 61.

Ctttra Ji pojjtm laudare , beatior ejjtm,BuRM.

349. Cubito.l Suhito plurimi» vid. vii. Met.343.

3Sf. Fit fonus, o- comitts.] Elegantius longe 6c

yenullius antiquae membranae:

Titfonus , mclamat comitet, & lumlna po/ctt.Neapol, Inclamant plurimi. & pofcunt quatuoriinclamant omnes Sarrav.

351. lllatis.] j^ llatis ties libri : male. vid. adX. Met. 473. aiia vident Pembroc.

354. De dura.] De viva unus Vatic. Ut lib. vi^

458. vid. III. Amor. vi. 59.

356. Lyda pueliafuum.] De eadem Propertiusilib. III. IX. 18.

Lydia Gygaeo tin£la puella lacu.

Neapol.

3^. Fallentes lufvina vefles Non amat.] En fe-

cundam caufTam nudi incclTus : numina Putean,nunc peniita aUam , quae fubfequitur. Neap.

359. Adde peregrinis.] Peregrinae Arondel. Ma^xar. Zulich. unam enim foluminodo caufam retu-

lit. Heins. Eandem ob caulfam lego cumFaLuinocodice

, caujfam Latinam, cum uno Patavino :

nam unam modo referet.

359. Peregrinis.] Ut Graeci , quidquid fuumnon erat

, birbarum &: exoticum dixere , ita Ro-mani peregrinum ; unde his peregrina lingua quae-vis extera; peregrina facra , quae colebantur eo-rum morc, aquibus accepta: ut haec Lupercalia,.illa Matris Idacae, & fexcenta. Neap.

360. Incjue fuo.] Urfini liber , tuo. Ciofak.Libri aliquot , incjue tuo nofter. Neap. Tuo cxcer-

pta Voif. & plurimi codices alii.

361. Cornipedi Fauno.] Cervipedi Zulich. ele-

ganter. quoraodo Capri/ei idem didus. & Capri-pedes Satyri Lucretio ac Horatio. Hirctpedem Pa-nem habes apud Marcian. Capell. lib. ix. Heins.

363. Verubus transfixa falignis. JIn veter. qui-

busdam : tranflta: inaliis, tranfuta. quamk<itio-neai

104 P. OVIDII NASONIS36S Romulus, & frater, paftoralisque juventus,

Solibus & campo corpora nuda dabant:

Caeilibus, & jaculis, & mifTi pondere iaxi

Brachia per luliis experienda dabant.

Paltor ab excelfo, Per devia rura juvencos,

370 Romule,praedones, eripe, dixit, agunt.

Longum erat armari. diverlls exit uterquePartibus. accurfu praeda recepta Remi.

Ut rediit, verubus ilridentia detrahit exta:

Atque ait, Haec ccrte non nifi viCtor edet.

Dida

r.em agnofcitMarfus: quaeveraeft. Ciofan. Co-

dex fcriptus , veribus transfixa. Neapol. Multi ex

fcriptis etiam vetuftioribus , tramfixa , vel trajetla.

fed male. Colum, lib. vi. cap. 5, Media pars de-

fcriptl orbiculi fubula transfuitur , five fibula , quodcft in membranis. Celius lib. vii. Acufilum dueen-

te transfuitur, vid. infr. 578. Heins. Vid. Gronov.

ad Senec. Phoen. 254.

364. Exta parant. ] Ex ritu antiquiffimo , & exta

ex vidima fibi parare, eademque afla , nonelixa.

Antiphanes: "Zu^h 3 cw \v»li "o^-/)p(^ ^vm fiii^

*«T i.y» "{£'** ^^u lyy-iCiixXm , utiIcc j t(^ r«; x.eiXuii'

Mtu) (r<poS'^ luj ct^^x7(^.NeAPOL.

364. Medias fele tenente 'vias.'] Fovente idemZuHch. Mazar. VoiT. & Arond. medium fole tenen-

te dietn Laeti &unus Farnef. Heins. Vid. fup. jJ^f.

164.

367. Caefiibuf , er jaculis ,zj?mijft pondere faxi. ]

VolT. Mazar. Zuhch. &tresani, Vedlibus. ahinon-

nulU cum Petaviano , Vefiibus. unus Vatic. Utribus.

ut harpaftum intelhgat. de caeftu certe minus pla-

cet, qui ludus Romanis vix in ufu. VeSles feu Su-

des mihtare exercitium. Vegetius Hbro i. cap. 9.

De exercitio Cn. Pompeji Magni Salluftius hoc me-

morat : cum alacribus faltu ,cum validis ve6le cer-

tabat, Keque enim ille aliter potuifflt par ejfe Serto-

rio. fudes ahi , ut opinor , vocant. ut juvenahsSat. VI.

quis non 'vidit vulnera pali

€luem cavat aj^duis fudibus fcutoque lacfjftt.

'JJiJJlUa YegQtins appellat hb. 11. cap. 2.3. ufus fa-

xiS pugnandi etiam in exercitu multus , qui libra-

iores dicebantur. videndus Vcgetius. Eumeniusin Panegyrico : Ibi praelufio, hic pugna committi'

iur. hic plerumque velut fudibus V /axis , illic fem-

per tclis fphndentibus dimicatur.wile L.\p{\us ,rudi-bus V haftis. Conjunxit haec tria , vedes nem-

pe, jacula & faxa,Sihus etiam hbro primo.

2\unc fude , nunc jacuh , nunc faxis impigtr

inftat.

Cetervsni hoc diilichon duo codices aut tres non

agnofcunt, 5c videtur ex fuperiori conflatum. mifft

etiam /dxi mehores. Heins.

367. Et mijft ptndere faxi.] Solo brachio anfunda fe exercuerint ex his non colhgo ; hcetveteres Glolfae Xi^o^oXovq fundibalos exponant : in

qua voculanihil t*;? a^psvUw.q, Neap.

368. Lufus.'] Ludus qumque codices. excutien-

da Putean. expedienda Thuan. & ahus.

370. Et , Reme , dixit , agunt.J Arondeh Voff,Mazar. & unus Vaticanus , eripe. quod elegantiusomnino & animi confternati ac praefentiliimam

opem urgentis figna egregie prodit. fic apud Val.

Flaccum lib. vi. 19.Mars faevus ab aliis

Hoftis io,conclamat

, equis , agite ,ite

, propin-

<juat.

& apud Sihum lib. 11. 221.

mihi gloria magnae ,

State , venit pugnae.

Nofter Trift. iii. Eleg, ix.

— — tumulo Jpsculator ab alto ,

Hoftis ,ait

, nojco, Colchidi , vela , venlt.

Ita locum mendofiffimum puto elTe fcribendum.vide quae iUic notavi. Heins.

372. Occurfu praeda recepta Remi.l In nonnul-

hs, accnrfu, NAUG.Lege, accurfu , vel fme hbris.

hb. VI. 147.

Territa voce fui nutrix accurrit alumni.

anud Horatium hb. i. Sat. ix.A

Accurrit quidam notus mihi.

fic praeftantiores codices, non occurrity ut &apudMaronem -^n. v. 451.—

primus^jue accurrit Acejles.

Staiius Theb. vi. 510.— — tandem caligine merfutn

Erigit accurfu comitum caput.

quomodo iUic caftigandum efle Viri Dodli rao-

nuerunt. 6c hb. viii. 674.

niQ fegnius ardtns

accnrrit,

&

F A S T O R U M L I B. IL

^yS Dida facir, Fabiique fimul. venit irritus illuc

Romulus, &. menfas olTaque nuda videt.

Rifit ; & indoluit Fabios potuilfe RemumqueVincere: Quindilios non potuifTe fuos.

Fama manet tadi. pofito velamine currunt:

380 Et memorem famam, quod bene ceiFit, habet,

Forfitan & quaeras, cur (it locus ille Lupercal;Quaeve diem tali nomine caulTa notet.

Ilia Veltalis coeleftia femina partuEdiderat , Patruo regna tenente fuo ;

105

Is

Sj ibi occurrit aliqui. vid. & inf. lib. iii. 757.Heins. Prasda retenta etiam Putean. & multi

alii.

373. Betrahit exta."} Betulit VofT. Arond. Ma-^ar. & unus Patavinus. an , depttlit? Heins. Non-nulli etiam , pendentia , /pirantia , fumantia , fpn-mantia exta. ied fruitra. vid. ad Petron. xcv.

378. ^tintilios non potuijje fuoi. ] In noftro

antiquiffimo , <Sluindlilios. Legas ut lubet : utro-

que modo hanc familiam fcripfere prifci. Neap.

379. Fama tnanet faSli.'] Allucinaris , Ovidi.

Tuncne aliquid novi a Romulo & fociis in pofte-rum introdiidlum } non hercule, fed nudi ie ex-

ercebant : quia veftimenta pofuerant ob facrificium

Pani peradum, ex more antiquiffimo, recepto ab

Evandri adventu. Dionyfius cx audtoritate viri

magni, cujus verba fupra ejusdem patria linguadedi : .^lius Tubero , vir gravis c' fcriptor diligens ,

tradit, Numitoris pajiores injidiis elegijje tempus , quo

juvenes Romulus CT" Remus Pani Lupercalia , facrumArcadicum , ex Evandri injlituto erant celebraturi ;

cfuando mos erat , ut inter Palatini montis incolas

juventus pofl caefas hoftias e Lupercali nuda circumvicum curfitaret , pudendis tantum recens ma^ata-rum pecudum exuviis fuccin^is : id erat luftrationis

genus quoddam vicanis receptum ufu patrio. quodnunc quoque folet fieri. Neapoi.. lamavolat codexLaeti.

380 Et memorem fdmam, qui hene gejft , ha-het.

] eiuod bene gejftt Urfin. Mazar, Zulich. Pcta-

vianus & multi ahi. Voir. quam lene. puto pro ,

quim. Rxccrpta Politiani & opt. Mediceus, quodbene

ccjfit. Scribe , quis bene ceffit , habent. Mct. x.

80. Seu quod male cefferat illi , Sive Jidem dederat.

Seneca Controv. xxviii. Nejcis , quod bene celfit ,

relinquere. fic ille iaepe. vel , // bene ceffit , habent.

Ep. VIII. lor.

Pars haec una mihi conjux bene ceffit Orefles.

,Triit. v. Eleg. xii.

uln qtiia cejferunt primo bene (Armina.Jem. lu.

Pont. IV. Eleg. 11. 48.

Utiliter Jiudium , quod tibi cedit ^ ama.

Horatius lib. 11. Sat. i.

neque Ji male cejjerat , usquamDecurrens alio , neque Ji bene.

ubi libri quoque veteres plerique , gejferat. Sevc-rus Aetna :

Nec cuiquam cejjit melius fua tempora noffe.

vetus Epitaph.

Nec tibi, nec nobis aeternum vivere ceffit.

Heins. Ita Flor. II. 17. Summus vir ajiu ^ auda-

cia, fi rescejfiffet.

ut refteViri dodli emendarunt.Suet, Aug. 91. Cejfitque res profpere. & Ita paffimille & alii.

381. Cur fit locus ille Ltipercal.] Quaerit ety-mon Lupercalis; quodlocus, in quo Fauni facra

fiebant. Et primo ad lucem narratiunculae praefe-ro Dionyfii verba de nemore , quo fcapha cumgeminis expofitis receffit: 'E^^sysTo is Uavoq flv«<

TO vxTToq, ical ^ccfioq ^v cioToSi Tou isoV. Neap.

382. ffluaeve locum tali nomine caufa notet.] Li-bri veteres , §}uaeve diem. vere. Ciofan. Codices

aliquot , Giuaeve diem tali : hanc autem effe ve-ram ypxCfiijv affirmare non audeo. Neapol. Vofi".

Arondel. Mazar. Zulich. & fex ahi , tanto nomine.Forte , noto nemine. Heins. Vocet tres.

383. silvia VeJIalis.] Hinc eadem de fe iplain III.

Jgnibus lliacis aderam, cum iipfa capilHs

Decidit ante facros lanea vitta focos.

Neapol. llia redlius Voffi & fex ahi libri. Plutar-chusin Romulo, ubiagitde ejusmatrc: Tai/rnv ol

f4£v 'l^tAv,ol Ss 'Psciv

, ot Ss ZtAoviuv hoficc^oi/fft. tri-

plex ergo illi nomen. Solinus Rheam Silviam abahis lUam dici afiferir. in vetufio lcmmate inedito

cpigrammatis Graeci , Servtlia , Zff^vjXix, Romuli &Rcmi Mater nuncupatur. quod ad Solinum pro-

pag. II. nifi & jUic 1V<« ZtMvix fcri-fert Salmafius pag.ben-

jc6 P. OVIDII NASONIS38^ Is jubet auferri pueros & in amne necari.

Quid facis? ex iilis Romulus alter erir.

JuiTa recufantes peragunt kcrimofa miniflri.

Fient tamen, & geminos in loca juila ferunt.

Albula, quem Thybrin merfus Tiberinus in unda

390 Reddidit, hibernis forte tumebat aquis.

Hic , ubi nunc Fora funt , lintres errare videres;

Quaque jacent valles, Maxime Circe, tuae.

Huc

benduTTi. aiit 'ZiXovix fimpliciter. fed lUam amant

appellare poetae. Virgil. i. /Tin. 174.

Marte gravis geminam partu dabit llia prolem.

& VI. 778.

Romulust Ajjaraci quem fanguinis llia mater

Educet.

atque ita eam vocat paffim Nofler. ut Am. iir.

VI, 6.

llia pone melus.

& II. XIV. 15.

Ilia fi tumido geminosinvenire necajfet,

Trill. II. z6o. infra lib. in. 11. ex veteri Aronde-

liano ,

llia Vejlalis : quid enim vetat indt moverlf

Nofter alibi, 111. Amor. iv. 40.

Romulus lliades lUadesque Remus.

& lib. III. iliadae fratres. cadem Ilia & Tiberini

uxor apud Horatium lib. i. Od.ii. Statium in Syl-

vis non uno loco, Claudianum Conf. Olybrii , &Sidonium Apollinarem Panegyrico Majoriani. cae-

leflia femina partum Bonon. venufla appofitione.

duo alii, caelefii partu. Heins. Caelefiia numina

alter Putean. & tres alii.

384. Patruo regna tenente Juo.~\ Amulio; qui ,

fratre pulfo , regnum occupavit. Neap.

385. Auferri parvos.] Rectius quid in quibus-dam , auferri pueros. Naug. /'«eroj etiam quatuorcodices Heinfio infpedti agnofcunt. & ita mox414. & lib. VI. 160. & certe videtur magis in ufu

fuiflc vox parvus feculo polkriore quam Ovidia-

no: nam quod ex Cicer. ad Quirit. polt. red. cap.

r. parvus fum procreatus ,ibi redte delent Viri dodli,

parvus. & quae producit Barth. ad Stat. 1. Silv. vi.

44 & VII. Theb, 13. omnia poft Ovidium funt

Scriptorum tedimonia. non tamen plane damnarc

audco, fed veteres magis ut adjedivo , adjun^fto

nomine aho , rccentiores ut fubft.^ntivo pro pue-ro ufos video. Vid. Obrecht. ad Did. Cret. i. i.

ita apud Claud. Bcll. Gil. 394- variant codices.

Et cjuos ipfe (inu parvos geftaverat. ubi alii pueros.

infr. III. iif^. parvus inermis occurrit, fed ibi re-

£tt partus Heinfius legit. ojferri ctiam hic Bernenf.

U duo alii. BuKM,

386. Ex iliis.l Omnes libri fcripti , ;y?«. emen-date. CioFAN. Germana lecftio mei hbri , g«/ifacis ? ex iftis. Neap.

387. Recu/antes.] Mallem , relu£lantes: namaperte recufalTe non eft verofimile. ita permutataverba 11. Amor. xvii. 16. vel repugnantes. & hocverbum faepe a librariis efl: cwmrecufo commuta-tum. vid. XVII. Ep. 137. iii. Met. 376, Burm.

388. In loca jujfa.] Ita legendum ex iisdem li-

bris. CiOFAN Lege ,ut geminos in loca jujfa fe-

runt. Ita faepe apud Noltrum peccatur. loca fola-

quidamcx meUoribus. etiambene. Heins. i.Trift,

II. 61.

Hanc finite tnfelix in loca jujja feram.

390. Hibernis forte tumebat aquis. ] M. Varrolib. IV. de L. L. Germalum a germanis Romulo crIt.emo , cjuod ad Jicum ruminalem c?' hi inventi , quo

acjua hiberna lileris eos detulerat in alveolo expojttos.,

Clarum ex his ,hiemali tempore in luccm editos.

In hanc rem tritiffimum Tarruiii Mathematici lo-

cum praetereo ,ut fatis a Cnticis &: Chronologis

excuffum ; & obiter corrigo Plutarchum in Ro-

mulo, ubi de Germalo agens ,''O vCv Kfpiwavov,

inquit , x«Aov<r< ,TrciXat Si rfpjwavbv , w; soixev ,

x«f Tiv? k^s^0ovi , r£ffx,tivovq ovofid^ovaiv. Le-

gcndumomnino, "O vvv Tsf/^xXov, ut pateatcumVarrone difcrimen antiquioris voculae. Neap.

391. Errare videres.] Agitare Mazar. Jolebani

duo.

39X. Maxime Circe.] Erat Circus Maximus in

XI. Urbis regione , qui capiebat loca ccclxxxv.mill. ejus portae xii. P. Vidtor. Ejus autem longi-tudinem ad tria ftadia , latitudinem vero ad Ua-

dium unum , fed cum aedificiis ad jugerum quater-num pertinuiffe obfervatum eft.

IMPE. C^SAR. DIVI F.

AVGVSTVSPONTIFEX MAXIMVS

IMP. XII. COS. XI. TRIB. POT. XIV.

^GVPTO IN POTESTATEMPOPVLI ROM.^NI REDACTA

SOLI DONVM DEDIT.

Hu^

F A S T O R U M L I B. II.

Huc ubi venerunt , nec jam procedere pofTunt

Longius; exillisunus, an altcr, ait:

395" At quam funt fimiles! at quam formofus uterque!Plus tamen ex illis iite vigoris habet.

Si genus arguitur vultu ; (ai fallit imago)Nefcio quem vobis fufpicor efTe Deum.

At fi quis veftrae Deus eiFet originis au(^or;

400 In tam praecipiti tempore ferret opem.

1C7

Fer-

Hujus autem Circi fitum ponit Virg.v.lib, ^T.neid.

186* his verbis :

Hoc pius Aenetis mt(fo certamine , tendit

Gramineum in campum , quem coUibus undiquecurvis

Cingebant filvae , mediaque in valle theatri

CircHs erat.

ClOFAN.

393. Huc uhi venerunt , neque enim procedere poj-

funt Longius.'] Nec jam procedere bene Urfini Uber

& unus l^atavinus. unus Farnef. ubi nunc ventum

eft. Lege, Huc ubi perventum efi. lib. v. 95.

Huc ubi perventum efi , confifiite , praefcia mater.

Heins.

394. Unus C7' alter.'} uin alter Arond. & Maz.

eleganter. fic lib. iv. meliores libri ii[. 7.

SauciuSf anfanusy numquid tuafigna reliquif

& eodem libro, 487.

Unaque pafiorem vidiffet an arva colentem

Vox erat.

Plinius lib, vi. Ep. xiii. jicilius tatr.en rufiicus , O'cum eo feptem an oFlo in priore fententia perfevera-runt. Tacitus Annal. primo: quia Tiberius cafu anmanibus impeditus prociderat. libro 11. de fe nihil

addidit , metu invidiae, an ratus confcientiam fatis

tjfe. Senecalib. I. Suaforia 11, At puto , rudis lefta

aetas , CT' animus qui frangeretur metu tnfueto , ar-

maque non pajfnrac manus , hebetataque fenio an•vulneribus corpora. Apuleius Apologiae initio :

Nam , ut meminifii , dies abhinc quintus an fextustft. Marcianus Capella lib. viii. Evan pone vi^us

atque accl:7iis adfiabat , feu marcore confc6lus aeta-

tis, five anxia inter dotlae vocis miracula intentio-

ne comprcjfus , an alias pocuUs turgens. Plura cx-

crapla cx Tacito depromi pofTent. Videanturquaehujus gencris vir clegantiffimus Jofias Mercerus adlibrum primum Didyos Cretenfisannotavit. Adiuslone: Et taurlzeno ftmine ortam fuijfe an humano«am. Aufonin Solone 19,

Rcx , an Tyrannus , Lydiae Croefus fuit.

five Tyrranus. Idem in Epitaph.

Et jam dcferas puer , anne puella , vidtri.

Remed. Amor. 797^

Daunius an Libycis miffus tibi hulhus ah oris,An veniat Megaris , noxius omnis trit.

Juvenalis Satyra 11. iii.

O proceres , cenfore opus tft an arufpice vohis.

Gratius 96,

Deus ille, an proxima divis Mens , fuit.

Sallufiius apud Servium Fuldenfem ,Perrexere /»

Hifpaniam an Sardiniam. VetusEpigramma , utiavetudiffimo codice fcribitur ,

Nec fibi congrefiji vir nocet an mulitr.

Heins, vid. ad Epift, xii. 149.

395. Ah quamfunt ftmiles! ahquam.] At mrO'que loco Urfini & Petavii codd. bene, Martial.VI, 10.

At quam non ietricus, qunm nulLi nubihus ira,&uam placidd nofiras rejpuit aure preces !

eft autem admirationis hic , alibi & indignationis.Vide Notas ad Epift, xii. initio. Heins. Memo-riae nimis fidens vir infignis Martialis locum hic

alitercitat, atque legitur. nam in editis eft:

Quam placido nofiras legerat ere preces.

in Mss. Vofl"'. repperi, placidus no/Iras legerat aure

preces. refpuit ibi locum habere nequit. Burm.

396. Ex iflis ifie vigoris habet.J Ex illis ifie Zu-

lich. Maz. Arond. Voir. & multi alii, rccfle. unusFarnefianus & Laeti codex , ex iftis ille. quod tan-tundem. Heins. £«//?« /V/eModiusNovant. Ledl.

Ep, 63.

39i5. Jfte vigoris hahet. ] Haud dubie hic Romu-lus. Neapoe.

397. Nifi fallit imago.'] Ni fallit (]mt\lor. unusFarnef. wff». Lege, nec faUit. Heins.

398. Ktfcio qutm a vobis. ] In vobis Maz, &duo alii. ut lib. vi. 5.

Eft Deus in ncbis , agitante calefcimus illo.

& hoc probat Modius Novant. Lcdt. 63. ExcerptaPolitiani & tres alii probae notae , Nefcio qutmvobis. probe. fcilicct audorem , quod fequirurproximo verfu. Heins. Sufpicer etiam Voff. unusHeinfii & Cantabr. Francius haefit & in hoc lo-

co,& malebat , nefcio qutm patrem f, e. d.

O z 401. Si

io3 P. OVIDII NASONISFcrret opem certe , fi non ope mater egeret :

Quae fada ell uno mater & orba die.

Nata fimul, peritura fimul, funul ite fub undas

Corpora. defierat ; depofuitque fmu.

405- Vagierunt clamore pari: fentire putares.Hi redeunt udis in fua teda genis.

Suflinet impofitos fumma cavus alveus unda.

Heu quantum fati parva tabella vehii !

Alveus in limo filvis adpulfus opacis,

410 Paullatim fluvio deficiente, fedet.

Arbor erat: remanent vefligia: quaeque vocatur

Rumina nunc ficus, Romula ficus erat.

Ve-

401. Si non ope matefegertt.'] Nam facerdos il-

lico vinda, in cuitodiam data. Niiap.

40;^. Nata fimul ,moritnra fimul.'] Verba fa-

muli lacrymantis ad puellulos. Neap.

403. Morttnra fwd.] Duo veteres, perltura.

fequenti veriu opt. Patavinus, Pignora, pro corpo-ra. etiam venuli:e. Heins. Simul ite Jub umbrasThuan. fub undis quinque. mox , depojuitque fi-

mul Sarravii & Mazar. & Moreti unus.

405. Vagicrant ambo pariter.] Vaperunt 'Pctd.v.

Urfin. & Nauger. bene, utjam monuiEp. vii. fe-

ptem codd. Vafierant clamore pari : fentire puiares,

Kedlc, fi Vagierunt refcribas. Ep. Canaces:

Vagitus dedit ille mifer ; fenpjfe putares.

Ueins.

40^-. Senffe putares.] Idem Nofter in re fimili

finxit de filio Canaces Epiftola xi.

^amque dari parvum canibusque avibusque nepo-tem

^ufjerat ; in folis defiituitque locis.

Vagitus dedit ille mifer ; fenfife putares :

ffjuaque fuum poterat voce rogabat avum.

Neapol.

407. Cavus alveus unda.] Hac vocula pluraad-

fignificarunt veteres : hic valet pro cavato ligno ,

ut apud Phoedrum Auguftilibertum:jilveolo coepit Ugneo confpergereHumum aefluantem.

Eft & Latinis alvem jrvfAs? , quod Graecis folium

balneare. Scholion apud Carcinum :

'£v TiSUTW JTUfAu T6V t' «y«5cV , TOV Tf XXKO))

>6ii. NEAP.

40S. Beu qnantufn fati parva tabella tulit !]De-dit Petav. pro diverfa ledione. vehit tres alii.

duo, curva tabella tulit. alter M^ZAr. & unus Med.CumHehnaeftadicnfi , curvatabella fuit. fatutnfuit.

deganter. lic Propertius Ub. u. Elcgia i.

Huic mifero fatum dura puella fuit.Remed. Amor. 518.

Auxilium multis fuccus c?* herba fuit.

quae vera fcriptura. Amor. libro 11. Eleg. i.

Claufa. tuo majus janua fulmen erat.

ut & illi codices vetufti. Martiahs libro iv. Ep,xir.

Ingenium GalU pulchra Lyccris erat.

vid. fupr. fC. 37. pro curva tamen tabella malim»curta tabellafuit. dixi Amor. 11. Eleg. 11. faepeiavocc curtae peccatum. fic Trift. lib. i. Eleg. i.

Contigerisque tuam fcrinia parva domum.cum libri veteres curva agnofcant , ego curta fcri-

bendum opinor. ut & curta theca apud Martialempro curva lih. xi. Ep. lix. fic curta fides patriaeapud Juvenal. Sat. xiv. & curtum enthymema Sat.VI. ut i]h'c quoque vetus codex. Heins.

409, Silvisappulfus opacis.] Inferendushucomni-no locus ifte Dionyfii : 'h ^ xixKivu. » fAxAu. dy^t»i-yxs-x T utB-^&iTTuy t»? tsi^s-oea., ccXtJ ue-znp ocv y^tibov,~

TtoXv ocTtl^m llfci X^f®^ ^^'^' '^ccB-eici irvjjrikidiy.i . yact

TfiT^ Koix-/) TTiiyoci u?teis-x' i>iiyiTa j IT«v«; ilvxt t»

vx7i(^., y.gji ^ufxoi lu> xCtoB-i S B-ei' iU tvtc re ;^«-

g/i«v £^S-£5-<* ^^nx^vT^STXt. Neapol.

409. Appulfns.] hnpulfus 0&.0 VJoxi.

411. ffluaeque vocatur Rumina.] A mamma:Gloftae , rumis, fli^Aij , ufzxtKiii. Feftus: Mam'ma autem rumis diciiur ,[ive ruma; d^ rumen

, nifalfa editio Plinii in his: §lucniam fub ea, inventa

eft lupa infaniibus praebens rumcn. qucd non puto;nam a rumir.e dixerunr ficum rutninam & rumi-nalem. Neapol.

412. Romula nunc ficus , Rumina ficus erat.] Ru-minaUs ficus in Comitio , aruit fub Ncrone annoV. C. dcccxl. poftquam Romuli infantiam pro-texerat. Ciofan. Legit Vir magnus.

F A S T O R U M L I B. II. 109

Venit ad expofitos (mirum) lupa foeta gemellos.

Quis credat pueris non nocuiire feram ?

41^ Non nocuifTe parum efl: prodeft quoque: quos lupa nutrit,

Prodere cognatae fuilinuere manus.

Conflitit, & cauda teneris blanditur alumnis,

Et fingit lingua corpora bina fua.

Marte fatos fcires ; timor abfuit. ubera ducunt j

410 Nec fibi promifli ladis aluntur ope.Illa loco nomen fecit ; locus ipfe Lupercis.

Magna dati nutrix praemia ladis habet,

Quid vetat Arcadio diclos a monte Lupercos ?

Faunus in Arcadia templa Lyceus iiabet.

Roffjula nunc ficm , Rumina ficus erat.

fed non ex vero. Livius: Ubi nur.c ficusRumnalis

efi, cjuam Romtdarem vocatam ferunt. Antiquius

crgo fuit arbori nomen Romubris. Neap. Rumi-na nunc ficus, Romuli ficus erat Urlini liber , Zu-lich. Mnz. & duo alii. redle. Neque aliter in codi-

ce fuo emendarat magnus Scaliger. quatuor , Ru-

mula, mendofe. Vidit veram quoque ex L;vio

leftionem lUuftrinimas Neapolis. Rnminalis fici

practcr Liviam meminerunt Plutarchus in Romu-lo, in Problem. & de Romanorum Fortuna.Var-ro de L. L. & lib.i. de Scenicis Originibus , Pli-

nius lib. xv. cap. i8. Tacitus Annal. lib. xiv. Ser-

vius ad VIII. iEneid. Feftus , Vicftor in Dcfcriptio-ne urbis Romae , ut & Sextus Rufiis , qui Rumi-nalem , omnes appellant. ergo Romula nuncapataantiquitus , non Nafonis aevo. didta Ruminalis

ficus a rumis , id eft , mamma. perperam rumen

appcUant: confulendus Salmafius ad Solinum pag.800. Heins.

413. {Mirum) lupa fetaGemellos.] Siccreditum;ut etiam de Lycafto & Parrhafio , qui in regnuniArcadicum fuccefferunt , fi vera refert ZopyrusByzantius. Neap.

416. 6)«oj hpa nutrit.'] Quod lupa Mazarin.ele-

gantcr : ut Terent. i. And. 3. &ui'J<juid pepereritdecreverunt toliere. Phut. Am'ph. I. 3. l'erum cjuoderit natum tollito. vid. & 11. ex Pont. vjii. 46.BuRM.

416. Perdcre."] Prodere Thuan. 8c alter Petav,

eleganter. vide Notas Rem. Am. i/i 457. Heins.

417. Confiitit.l SuLfifiit quinque libri.

418. Et fingit lin^ua..'] Duo Vaticani & Urfin.

mcliorem habent leclionem , cr li/7git. Ciofan.Ut in quinto hujusOperis deAchille iaxtaaegrum.Chironem

, manibus fin^elat amicis. Sed valdepla-cct fcriptura haec , Et lingit liniua. Utraque eft

ad fidem hiftoricam. Hahcarnafienfis : Lupa fortefutervtni'.m difientis a ricenti partu uleribus , mam-mas tis [>raebuit , lingud fimul ablafnltns iutum >

Nupta y

cjuo fe infAtnaverar.t. Neap. Perperam fcripti mul»

ti , Imgit vel lambit. Adi Notas ad tpift. xx. i'L

134. Heins.

419. Ubera ducunt.'] Sic omnes libri vetercs.

CiOFAN. Male ahi , fugunt. Trift. i. Eleg. vii.43,

&uaecjue tibi quondam tenero ducenda palatoplena dedit nutrix ubera , tigris crat.

Cicero initio iib. iii. Tufc. Quaeft. Simul atqueediti in Iticem zy fnfcepti fumus ,

in fumma, opinio-

num perverfitate verfamur ,ut pene cum lafle nu-

tricis errcrem du.xijje videamur. Itafcribo. JuvenaL

Satyr. xu. 8.

quem jam pudet ulera matris

Ducere.

nec dubito quin in Germanici Arateis quoque rc-

ponendum fit ,

fi vere Jupiter infans

Vtera Cretaeae duxit fidtjfima caprae.

'

ubi mulfit nunc legitur 8c fic olim etiam aetate

Lacflantii fuit ledlum. Is enim libro primo deFal-

fa Rehgione ita agnofcit. produdis iis Germanici

Caefaris verfibus. vix dubito tamen quin male,

Pruientius tamen paffione S. Romani:

Multo ante clara , quam capellam Gnofiam

Sux'ijfi;feitur ^upiter Martis pater.

nifi &: \\\\c dux'ijfe reponi plicet. Heins. Radern'

varietas lib. ix. Mct. 358. ik Trift. i. ^111,43.

410. Kec fibi promifa laftis aluntur ope J Scriplimaxima cx parte , promijji. Et fibi promijfi (.\\xo,

Nec fibi promijfi Voil'. Mazar. & quinque ahi. Ef

fibi permijfi Urfin. i^c unus Vatic. bene. Heins,

Ego cum Francof. VolTiano & aliis lego,Nec Jibi promiffi laclis aluntur ope.

quod multo acutius 6c elegantius. praeterfpem &vota aluntur larte lupino . quod nemopromittercillis ita expofitis aufus fuilfet. Virgil. ix. 6.

lurne, quod optanti divthn promittere nemo

Auderet , volver.da dies en attulit ultro.

ita inf. lib. iii. 159. promiJJum coelum. Burm.

42 r. lUa loco nomen fecit.] Plutarchus in Rom.uloi

O 3 'AAa*

IIO P. OVIDII NASONIS415 Nupta, oi^id exfpeftas? non tu pollentibus herbis,

Nec prece, nec magico carmine mater eris.

Excipe fecundae patienter verbera dextrae :

Jam focer optati nomen habebit avi.

Nam fuit illa dies, dun\ cum forte maritae

430 Reddebant uteri pignora rara fui.

Quidmihi, clamabat, prodelt rapuifle Sabinas,Romulus: (hoc illo fceptra tenente fuit^

Si mea non vires, fed bellum injuria fecit;

Utilius fuerat non habuifle nurus.

43 5*Montc fubEfquilio, multis incaeduus annis,

junonis magnae nomine lucus erat.

Huc

*/»k« TKTe fB^ «o/voy «?•»• Kvurut ^ ^ T Xvxtitm

ytyo\iveii riS)i<if*ec. ^gtf y> «'g;^o^«5 «^ 'i^o^of^y.i nti

Atizre^KiSi ofZ/djjcVT6y5-sv

,'oTta r 'Vuy.vX(it

cknS-iwxt

hh*<ri. Neap.

411. Locus iUe.'] //'/imeliores. Heins.

411. Lupercis.y Quidam veteres libri, lupercal.

CiOFAN. Locus ille lupercal Bernenf. lupercal quo-

que plurimi Heinfio infpecfti. lupercus unus Peta-

vii. Heinfius volebat , locus inde lupercal.

412,. Praemia la6lis habet.] Repenfum hono-

rem; ut Propertianum illud lib. jv. 94.

O vigil injujiae praemia fortis habes.

Neapol.

4-3- ^«^'^ vetat Arcadico diStos k monte Luptr-

cos ? Faunus in Arcadia templa Lycaeus habet. ]

Huc faciunt quae fcribit Jullinus lib. xliv. de Sa-

turno loquens : Pojl huric tertio loco regnajje Fau-

num ferunt , fub quo Evander ab Arcadiae urbe

PalUnteo in Italiam cum tntdiocri tnrba populariumvenit , cui Faunus ty agros , cr montem , (juem ille

fojlea Palatinum appellavit y lenigne affignavit. In

hujus radicibus ter/.plum Lycaeo , quem Gracci Pa-

na , Rcmani Lupercum appiilant , confiisuit : ipfum

Dei fimulacrum nudum caprina pclle ami£lum efl ,

quo habitununc Romae Lupercalibus decurritur. Fau-

no fuit uxor nomine Fatua , cjuae affidue divino fpi-

ritu impleta ,velut per furorem futura praemonebat.

llnde adhuc qui infpirari folent fatuari dicuntur.

Haec ille. Ciofan. Accedit novum alterum ety-

mon ,a Lycaeo fcilicct Arcadiae monte. Luper-

cum cnim vere reddes Graece Avxcciov , &: Luper-calia Ai-Auix- quac fella in ea regione antiquifli-

ina. & congruunt aiiqun^ntulumcum noflris. Plu-

tarchus in vita Cafaris : 'H> ^ r^ v, r Ag^f^^wAi'»»

itprvi , •©&< ;;? ttoX^oi ypoclpiKriii , ui z!oiy.,'.\m ro wccaxiov

itri ,Hxi n

)(ff] izcS$rKK.i ro7i A^KU^.xoli AvkcJoi;.

Haec inllituta a Lycaone Pelagi filio. Vide Pau-

, faniam fub initium lib. viii. Neapol. ^iuis vetat

Francof. & infiniti alii. vid. ad Epitt. x. 88. ^.wvttet Gottorp.

413. BiSlos h monte Lupercos.] LegC , dufios.

hoc eft originem trahere ex Arcadia. fic infra Ub.

"^- 7^. . .A te principitim Romano ducimus anno.

ubi male, dicimus. vulgo hb. i. 467.

Jpfa mone , ejuae nomen habes a- carmine du£lum'.

hb. III. 387. de Sahis: A faltu nomina ducunt.uhi

vide. Heins. De monte Petav. & Moreti. di£lo$

poffet ex Virgil. viii. 343. Lupercal Parrhafio di-

£lum Panos de more Lycei.

41^. Templa Lycaeus habet.'] Idem fcriptor in

Arcadicis : £«< ^ cv ru AvKulai Ilxvoi n iiftv ., j^<?!%{ oivro aXF^ oiv^^uv j(ff^ iTFTToa^ofiog

ts, >^ Tf^o

uvrn fxoiev ro 5 ap^xiov T Avx-uiuv tiyov T xyuv»c^jrxvB-ot. Mentio 6c Panis hujus cognomenti in

Epigrammate Leonidae Tarentini :

'Oy.^y.i Or,Q/.fix^(^ rx XxycaZcXx Hxv) AvKX/af

Txvrx TT^ci'A^Kxhx.oii<Mgii4,xri (ncoTtiMii. Neap.

^i^;. Poltentibus.'] Sic redte eft in hbris fcriptis.

ClOFAN. Pallentibus miilu.furialibus unus.

427. Fecundae patienter verhera dextrae.~\ PIu-

tarchus in Romulo : A\ <![ c^ 7;>,nctu ytwxTKn i

(pfvyisrt r»Ttaltixl^ , vofzi^isa-xt ^^ci ivroKtxv y^ xvnrtt

G-wji^yiiv.MuUeres adultae non declinanl verbe-

ra , froficere ea ad conceptionem O" partum ratae. id-

que non a plcbcis folum , fed a nobilifhmis ma-tronis fadtitatum. Idem in C. Caefare : T[o»\x\ j

ycf\ T ci T£>i(/ yvjjxiKm izjirn^n i^srxvlarxt TfXftf^artVy

eoa-m^ ci/ otaxaTcxXis.^ra ^ufi rxti jtXyiyxii .,

-aiWttr-

fiivxt 7!(J»iivroKtxv Kviretn , xyovtti j zr^ci KvtjB-ti

eiyx^cv iivxt. Neapol.

417. Verbera dexlr^te.'] Caudae Mazar. pro va-ria ledtione & duo ahi. palmae duo.

428. Optatum. ] Optati concinnius Mazar.Heins.

429. Namfuit illa dies.] Aperit nunc undemosfuerit Lupercis , pelhbus caprarum obvias quas-

que caedendi : haec cnim verbera non Evandri

advcntu , fcd poH annos plurimos , poft raptas

Sabi-

F A S T O R U M L I B. II. III

Huc ubi venerunt ; pariter niiptaeque virique

SuppHciter pofito procubuere genu.Cum fubito motae tremuere cacumina filvae,

44,0 Et Dea per lucos mira locuta fuos.

Italidas matres , inquit , caper hirtus inito.

Obllupuit dubio territa turba ibno.

Augur erat: nomen longis intercidit annis.

Nuper ab Hetruica venerat exful humo.

445 Ille caprum madat. juirae fua terga maritae

Pellibus exibdis percutienda dabant.

Luna reiumebat decimo nova cornua motu :

Virque pater (ubito, nuptaque matcr erat.

Gra-

Sabinas, utvides, in Urbe recepta. Subjicit ergo,

quod in alio non reperies , ob diuturnam in con-

cipiendo fterilitatem ,a fexu muliebri aditum lu-

cum Junonis Lucinae ; cumque fuppliciter mede-

lam a Dea his malis optaret, auditum ex luco fe-

runt, ut hircus nuptas iniret. Quod infignis Au-

gur Etrufcus interpretatus , caedendas mulieres

corio caprarum , quas Luperci Deo Pani facerent.

Di>5lum fatftum : priftinae fecunditati matronae re-

ftituuntur, Lupercis jus verberum datum. Neap.

419. Dura cum forte.] Dira Moreti unus. ea-

dem varietas apud Claudian. 11 in Rufin. 89. ubi

4ira praefert Heinfius. vid.ad Val. Fl. vi. 624. Burm.

434. Non hahuijje.] Ita iidem hbri. Ciofan.In codice, quo ufus fuit magnus Scaliger , lege-batur , non rapuijje nurus. quod non difphcet. nifi

forte, quod praeceflfit ,&ii!d miht,clamabiit,prodeJl

rapuife Sabinas. Dhk. Heins. RapuiJJe fex fcripti

& prima editio.

435. Incaedui4s.] Optimus Vaticani & Maffei.

inciduus. ^iroho. Ciofan. AUihabent, incaeduus

annis. Utrumque Latinis receptum , qui quaedama caedo pronuntiarunt , quafi a cido : ut ancile ,

pro ancacle; recido , pro recaedo ; & econtra ; ut

ancacfa , quae vafa anliquitus caclata , quod cir-

cumcaedendo talia fierent , audtore Fefio Pom-

pejo. Neap. Sub efquiliis unus Farnef fub efculeo

Junian. deindc Junonis »«w/«e Junii & alii-,feptem.

de Tu incaedutis vid. ad lib. i. Z43.

436. Lucus erat.] Varro de hoclib. iv. L. L. in

Exquiliarum etymologia : j4Ui ab eo , cjubdexcultae k

reie Tullio effent. Huic origini magis concinunt lnci

"vicini ; cfuod ibi lucus Fagutalis , cr lucus Mephitis ,

Cr lucus junonis Lucinae : quorum angufti fines : non

mirum. jam diu enim iate avaritia una efi. Neap.

438. Procubuere. ]Succubtiere noimulli. male.

vid. \ib. III. xic. mox , fubito tnotu Bernenf notae

Arundel. cacumine Juni.in.

441. Italidas matres ] Haec vera editio. croXoi-

ni^Si Marfus,5< alii,qui leguat, Italides. Neapoi..

Jtalias multi ex melioribus fcriptis. de quo Met,XV. ^f. 9. unus Farnef. Etalides. an Oebaltdas? ut

hb. III. 230.Inde diem , c^uae prima , meas celebrare Kalendas

Oebalides matres ncn leve munus hahent.

Deinde pro facer hircus , lege cum Maz duobusVatic. & Strozzae hbro , caper hirtus. Vonii , ca^

per hircus. fic & hirtae capellae VirgiUo & AvienoOra Marit. 218. Sc Ovid. xiii. Met. 9x7. capercnim proprie hircus caftratus, a quo iniri non po-terant. Heins. In Aegyptiorum facris ctiam Hir-

ci facri inibant feminas. vid. Bochart.Hieroi. 11. 53.

Caprum autem pro callrato hirco nusquam fibi

ledum dicit Sc.nvcr. ad Martial. iii. 24. quamvis'in illo epigrammate ita manifefteponatur. Burm.

442. Dubio.] Subito quztnor.

444. Alf Etrufca venerat exful humo.'] Peperithaec tellus peritiffimos artis auguraUs. Scitum il-

lud , Attium Navium , hujus difcipUnae virum

magnum ,his a patre traditum , ut eam folum

ediiceret. Ntap.

445. Sua terga puellae Percutiendadabant.] Verc

interfcapiUum , quod Latinis parsfub colIo,Grae-cis To iiciTi>:iJio\)- unde noflrum verbum catomidia-

ri , quod proprium in Lupercalibus. Velus Scho-

liaftes ad illud Juvenalis,'

'^gili palmas praeberc Luperco,

Palmas dicit , cjuia aut catomidiabantur ; aut quia'manibus vapulant cincli per dvitatem. Siclegocumfummi judicii viro Cl. Salmafio. Vulgo eft, cato^

mus laetabantur : unde & vcrifimile, interpretem

fcripfifle , catomis caedebantnr. Frequens loquendimodus in Martyrologiis, ut in vita Viti niartyris :

Hoc audiens pater ejus , juffit infantem catomis cae-

di : id eft nzrccfMziov rCrrriaixi, uno verbo ,

catomi-

diari, Id ufurpavit Spartianus in Hadriano Cacfire:

cap. XVIII. Deco6lores ionorumfuorum ,ftfuae auttori-

iatis ejjent ,catamidiari in amphitheatro c?" dimitti'

jujftt. Agnofcit ad hunc locuni M.ignus Cafauho-

nus editionem , in qua tatomidtari: fed primam^reii--

iix P. O V I D I I N A S O N I S

GratiaLucinae: dedit haec tibi nomina lucus;

4^0 Aut quia principium tu, Dea, lucis habes.

Parce, precor, gravidis, facilis Lucina, puellis;

Maturumque utero molliter effer onus.

Rta dies fuerit ; tu defme credere ventis,

Perdidit illius temporis aura fidem.

45" 5*Fiamina non conltant : & fex referata diebus

Carceris /Eo\n janua laxa patet.Am levis obUqua fubfidit Aquarius urna.

Proximus aetherios excipe,Pilas, equos.

oI

Te

retinet a Graeco xuTUi^Khxffiut. Addo calculum.

Sic nollro aevo noxios in loco publico nudos deri-

dendos rittimus. Hifpanidicunt, Ponerlos h la ver-

guenfa. Nos Siculi tales ungimus aliquando melle ,

ut mufcis etiam ludibrio iint. Neapol.

445. Puellae.'] Maritae redlius tres fcripti, at-

que in iis opt. Mediceus. Heins.

446. Pellibus exemptis ptrcutienda dabant.'] Li-

bri fcripti , exedlis. Hic autem locus fatis intelligi

potcilex Juftini verbis, quae modoadduxi. Ciof.Frifca fcriptura , PeUibus exjeflis ; alia , exemtis.

Neap. Exentis unus )At\\\i\\.fe^a vellera vocat lib.

V. IC2.

447. Becimo nova cornua menfe. ] Alii veteres ,

menje y alii vero c«r/« habent. Ciofan. Libri aii-

quot, tr.enje: ineus vetus, curfu. Neapol. Motu

plerique fcripti. & refte. ut in Obfervationibusjammonuit dodtiffimus Gronoviiis lib. iii. cap. i. Vi-de notas noftras ad Epili xi. yf. 46. quidam codi-

ces , airjit. Heins. i>ua cornua etiam Thuan. &quatuor alii.

448. Mater erat."] Concinnius, cM»/. Heins.

449. Dedit haec tibi nomina lucus. ] Etymon ,

ex Pliniand etiam opinione. Neap.

41^0. Principium tu , Dea , lucis habes.'] Eras duo

fcripti; 6c pro divt:rfa ledione Zulich. quod pla-ceret , niii verbum id iplum claufiiTet pentame-trum praecedentem. Heins.

451. Facilis Lucina puellii.l Ipfamet apud Cal-

limachum :

MoiJvov oT i^itUKrif \W aS^iitCTTi yvMuixii

Tfi^cf&^vxi xxXiiSTi fitrjiey.————

NlAFliL.

45:2. Aujer onus.] Ejfe r Sarravianus , elegnntius;unde ik Egeria ab egerendo dida creditur. Maturo-

/jue etiam Puteaniis & tres alii. Burm.

4^3. OrtJ dies fuerit.] Eadem Lupercalium :

hac Sol in Pifcibus, & ventorum inconllantia perdies fex. Hanc «x«T«<7Jf(r<«vfaciuntetiami41gyptii

a XXI. fere Februarii usque ad xxvi. Neap. Fue-rat editi & fcripti nonnulli.

453. Tu dejine.] Nunc defne Hamb. tua defmeBernenf.

454. Perdidit aura Jidem.] Non minus elegans,quod hbri tres veteres agnofcunt, Prodidit Jidem.{\c prodere Jidem , pro fidem fallere , Salluftio Cati-linaria : Sed ea faepe fdem prodiderat , creditnm ab-

jurarat. Cicero in Lucullo, Prodere officium aut

fdem. ApulejusMetam.iv. Thrajylion egregium de-

cus nofrae fatiionis , neque clamore , nec ejulatu qui-dem fidem Jacramenti prodidit. Pauhnus carmine ad

Cythcrium:

Et illa Samfon gejla quae priora funt

Sequatur ut vejies novas ,

Ceu fila rumpat , nec fidem prodat fuam ,

Ke perdat ignavus comam,

Prodere commijfa fidei Horatius lib. i. Satyra iir.

quo & illa Propertii alludunt de Tarpeja libro iv.

Eleg. IV.

Prodiderat portaeque fidem patriamque jacentem,

fupcriori etiam verfu fuerit pro fuerat legendumcum plerisque codicibus. Heins. Prodere fidem

elegans quidem , fed huic loco minus conveniens.

perdidijfe vero fidem dicituraura obinconltantiam,eb quam ei tuto non creditur pofthac. ita Quind.IX. 4. PerdidiJJet enim gratiam , quaein eo maxima

efi; perdidijjet fidem quoque. amittere fidem ibidcm

dixit circa finem. perdere fidem etiam Plautus ahi-

que dixerunt. &hinc obviaeillaemetaphorae apudPoetas de tempellatibus anni , ventis, glacie&c.

quac fidelia , perfida &c. dicuntur. Lucan. v.

415.

Perfida nubiferi vetat inconflantia veris.

in perfidum flumen¥\or. iii. 4. fufpeSia ripa Valer.

Flac. VI. 149. ubi plura dicemus. ii^credere ferenis

idem Poeta i. 332.. ubi & quaedam notabimus.

BURM.

/i^i^6. ^anua laia patet. ] Scribe , laxa cum uno

Ambrof. 6c Gottorph. hb. i. Am. Eleg.viii.

F A S T O R U M L I B. II,

Te memorant fratremque tuum (nam junda micatis

4^0 Signa) duos tergo fuilinuifle Deos.

Terribilem quondam fugiens Typhona Dione,Tunc cum pro coelo Juppiter arma tulit.

Venit ad Euphratem comitata Cupidine parvo ;

Inque Palaellinae margine fedit aquae.

465- Populus, & cannae riparum fumma tenebant:

Spemque dabant falices, hos quoque pofle tegi,Dum latet, intonuit vento nemus. illa timore

Pallet ; & hoililes credit adede manus.

Ut.

Claiifa fit orantt tua janua , laxa ferentl.& lib. m, Eleg. i.

Ghiam tu non poteris duro referare cothurno ,

Haec efl blandiins janua laxa meis.

JiC contra , janua jlritla & adflri^a. Vide NotasAmor. III. Eleg. i. yf. 50. Heins. Jota patet duolibri.

457. Obit^ua Jquarius urna.l Ex fcedographia.Neap. Antiqua Caiuabr.

458. Proximiis.] Protinus quinque libri. & duofuperiori verfu , fubfdit. Heins.

458. JEtherios.'] JEquoreos quatuor fcripti. nil

muta. vid. inf. iv. 674. Aeriusei^tius Manilio. Iib.

V. 633. vide & fup. I. 457. Aitheos Co^. P.Laeti.hanc labulam aliter narratSchoUaft.Germanic.pag.lix. Edit. Comniel. Burm.

459. Nam junclamicatisSigna.'\ Jungunturenimnodo illo caelefti, quem Graeci dicunt, av^Sscrf^ovTuv iz^.vuv. Neap. CunSia Gryph.

463. Venit ad F.uphratem.'] Sed qua Syriam per-luit, quam inundat , ut Taurum pcnetrat, Hcetab ipfo ducat origmem : hanc enim habet ev tw

5rps7^:fw ix4(£i rov TaCfOV. Strabo hb. xi. Euphra-tes

, in Septemtrionali laiere Tauri fcaturicns , ab ini-tio zcrfus Ortutn flnit per Armeniam ; deinde adj^uflrum fe convertens Taurum fecat inter Arme-tiiam

, Cappadociam er Commagenam : inde fe

provehens , ubi in Syriam venit, vertit fe verfus hi-

bernum ortiim usque ad Babylonem ; O" cum Tigriconjunclus Mefopotamiam includit. Habes^brevemEuphratis defcriptioncm : & quod ad rem , in Sy-riam extendi; id fupra hiscc etiam teftatus: 'Ap<-qi(xSS rehnquens riiv 'Ax(A/o->{nfv, xa» SwdpJivijV,

Ty:i; (zeyiiXy,^ 'Apfisvfx^ , 7T(.osK:tv stt) Tyy Zvftxv,Kxl ^uf^^dvet 5r«A(V aAAvjv i7rn^fC0y,v sit; Tyy Ba/3u-?kuvixv ,

xu\ Tov Usfcny.lv kqXttov. Neap.464. lnt]ue Palefiinae. ] Tres enim veteribus

Syriae: 2uf/a Ke/Avj, ^cmny! , UxXxiqivvi. Ulpia-nus in I. prima de Cenfibus : Sciendum efl , efje

quasdam colonias jUris Italici , ut efl in Syria Phoe-nice, fplendidiffima Tyriorum colonia. & poft pau-ca : Pfi v Landicena colonia in Syria Coele , cui

Tom, ni.

D. Severus jus TtaHcum oh helli civilis merita cen'

ceffit. Ptolemenfinm tnim colonia. cjuae interPhoeni-

cem zy Palaefiinam fita efi , nihil praeter nomen co-

loniaehabet. Hincliquet, nec littcram lummoven-dam ex eo Tibulliano :

Alba Palaeflino fandla columba Syro.

legit enim Jofephus Scaligcr , fandia columba fua,

Neque enim , inquit ,dicitur Celta Gallus

, nec Ro-manus Latius; fic ncc Syrus Palaefiinus. Vides uti

deceptus vir in his litteris magnus. Haec Syria Pa-

laeltina, eadem quae Judaea. Ptolemaeus : Ux-

Xuiqivv.^^vfia^, y.Ttg kxI 'loiSxix xxXsTrxt, 5s<j-;q.

hinc Strabo Judaeos jungit cum Sym : ^Eviot Ss ,

inquit lib. xvi. tIw 'Zvq^xv "(iy.U/j iU n Kn^crvfiisi y^}

^ai*ix,K,i oiiXivTii , THToii uvcif^stit^B-c.i (pxTt Titlcc^

s.9"Vij, 'l»^ft;<jij, 'llnfAUiiSi ., Foi^jciisi., A^wtjss;. Neap.Redte Marfus hic Foetam Paiaefiinam acjuam vo-care , non quia Judaeam perluit Euphrates ; fed

quia Poetae a proximis faepe regionibus Epithetafumunt. vid. lib. i. 341. Burm.

46J. Summa tenebant.'] Qnaedam editiones &fcripti, ut & Neapolis , tegebant , fed id verbumtantum in tribus quatuorve fcriptis pro varialedio-

ne lcgitur adfcriptum; quare tcnebant retineo. Li-

vius xxviii. z. Confragofa loca CT' obfita virgultis

tenebant colles, vid infr. notas Heinfii ad m. zip.BURM.

466. Hos ofu^cjue pojje iegi. ] Legc , his quocfuevcl hic. nam in unocodice Vatic. hoc exftat. inqua-tuor aliis , fe ejuoque. falices has Maz. & Zuhch.Heins. Ego pracferrem, his,\c\,fic quoque poffe te-

gi. id elt Venerem inter faliccs , licet humilesefTent & fumma tantum tenerent riparum, lamen

polle latere. de illa formulayjc quoque vid. ad iir.

Art. 26 j. & inf. hoc libro 641. /f|iautem diftum,ut apud Livium xxi. ^l\. Locus e^^uiti cjnoque tegenio

faiis latebrofus. ubi cjuocfue etiam ut hic ponitur.in Marar. erat , facies hos quocjue. unde forte fcri-

ptum fuit, falices , os quoqut pofje tegi. nontantuminferiores corpoiis partcs, fed & caput. Burm.

467. Infonuit vento nernus.'] Intonuit Mazar.

Voff. prim. Med. &quatuoralii.ficfaepe/<?»4rf prop fona-

114-P. OVIDII NASONIS

Utque fmu natum tenuit, Succurrite Nymphae;470 Et Dis auxilium ferte duobus, ait.

Necmora; profiluit.Pifces fubiere gemelli.

Pro quo nunc dignum fidera munus habent.

Inde nefas ducunt genus hoc imponere menfis,

Nec violant timidi piicibus ora Syri.

475" TJR-oxina^ l^x vacua ell: at tertia di6ta Quirinoi

X Qui tenet hoc nomen , Romulus ante fuit.

Sive quod haila curis pnfcis elt dida Sabinis :

(Bellicus a telo venit in altra Deus)Sive fuum Regi nomen pofuere Quirites:

4B0 Seu quia Romanis junxerat ille Cures.

Nam'

fonare apud poetas. Heins. D«w jtfff/etiam non- mv b^a.^s^m £xd?.£<rav, rm le idfffifiv napvcr«T/i»;

jjylli^ 'ArxpyciTy^v Ss rijv 'AUfxv. & llatim addit hanc

471. Pro quo nunc cernis fidera numen hahent.] a Ctefia vocari AspxiTu. Vidit id Plinius; & bene

Voff. Arondel. Maiar. £c tresalii, dignum fidera dc Hierapoli Syriae urbe fcripfit : ibi prodigiofa.

munus. quod fecutus fum. poffet &, nunc coelum Atargatis , Graecis autem Derceto di6Ia , colitur.

fidera rr.unus habent legi.fic Art. Am.i. 55?- ^^«««^ Prodigiofa ; nam ex pifce & femina compofita.

habe coelum. dignum Jidera nomen alii. Pro quo , (]uae Ecce ex Luciano in fuo <nfe^ t^ Svpj'»? libello : Ae^ks-

(trnis, fidera nomen Nauger. Petav. Zulich. &tres txs 5 «1^®- c* ^^ihk^ IB-mFXf^L/., 5-i>i/ax \iin. v.fti-

alii. nunc cernis fideranomen Urhn. & plunmialu. g-iy^ ^^ '^wDn^ t« 5 ex«(r«y c^ y«»pwy le, xK^m TtoSufy

Forte , _ tx,^v(^ ^f>y, >^T«'yi^. Neap.Pro auo nunc cerni fidera tnunus hahent. -t-j-^-iaj \-

• r nGronovus Nofter Obfer. iv. 18. corrigebat: .

474- 1'rn'dt Syrt.] Ad rehgionem fpecftat epi-

ProZLc icernts) fdera munushabent.thetum ; ut in Lemurahbus ttmtdusque Beorum

fTu iii.un.i^ny, y. ; jA,^/,,„, ^.i-im A/fn Convenit & Svris , qui pnfcis fuere pietate mfi-

Heins Diinum {iderx munus nabent etiam MO- j c • c 1 j w n. iritiNi. xjiin^^in igj^gj unde Statius m Silvis de illius tradlus urbc

djus Novant. Lea.cap. 63. . nobiliffima-

473. D«c«»r.] Dicunt ipmnm\. tnducere menjss"^"""""^-

unus. Sluod ramis pia germinat Damafcus,

473. Genus hoc imponere menfs.] Quod haec An conjedura Scaligeri verior, allufifie Nafonem

gens fuerit ^i^t^Su? non dubium. Athenaeus lib. aj Syriam phrenefim ? ex efu enim pifciumtimuirviTi. THx) rta-owTx ^ 'i^yi

« An/tioKg/!<^ ^ }(ff^ xvroq ea gcns , ne fibi venter aut membrum ahud intu-

if*iv taisTo-^^urr.a-xictnc o-^otpxyyicrtuy 7txpyi>^B-ov 2^ T mefceret , ut probat ex vcrficulis Menandri ad Apo-

xdir» cififovoJ>iw<«v«v , «5 ^4^ rx St/p»v w«'Tfi/« ,

telefmaticum Manihi. Neap. Nec violant libri me-

^ ^itas T \x^vu> u-uii-if,»(riy.Hinc Comicus ihe ]iores.inf.5o6./iw/^iautcm funtfupcrfiitiofi.perfua-

Timocles apud eumdem de Hypcride tc5. o^^o- fumenim Syri habebant iis , qui pifce quocumque(pilyi,^'

vefcerentur , inflari corpus & ulceribus compleri.

, , « ^ •" ^ " Hinc Syrzof /«OTom dixit MartiaHs, lib.1v.Ep.43.Tisi i^^voTfwXcts iST(^ y/iu,, 7t>.vriu.

^ j^^^ perSyrios tibi tumores. Retn narrant MenanderO^cpxy^^ ^ «j n r^i A«f«? £<»«c/ 2t,p«5.

^^,^^ Porphyrium libro I V. mfVATtoxh ifi^v^c^y, Plu-

Sis ahos adi Graecos & Latinos Arati interpretes. tarchusTrep) A«!r<^«<^oj;«j,TzctzesChihad. ix. cap.

Caufia vero cur pifcibus abi\inuerint non eadem^^^^ Artemidorus Oneirocrit. lib. i. cap. 9. alii

ommibus : hanc refert Antipater Tarfenfis hbroiv. Heins. Vide Scalig. ad Manih iv. 577. & Viaor.Ttipi A«r;?«<^-«>iW,

fortjnugatur: Aiyie-B-xt

(Pns-i^y^v. Led. xii. ij. & Seldcnum deDiis Syris Syn-

9*6f Tjy«y, «w r«eT;j ^ t sJpAiv fixaixiircrx isr»)i iwxzgm. II. cap. 3. abftincbant ctiam pifcibus facer-

»^c<pxyi^., ui n xnfv^ai xrs^ rxriS<^ /^K^ivx 'ix.^Zt (Jotes Matris Dcum. caulTam vide apud Spanhem.i»-5<'«», v^' xyieixi j t»5 5r«»v^5 xvrLt ft.o

'

An^yx- ad Juhan. Orat. I. pag. 176. BuRM.

Tt> ht/^x(nv , l;^B-vui 'j X7ti'^i<^.Nova haec mi- 475. Proxima lux vacua eft.] xiv. Kalendas

hi : nam in Snabone legi, ni fallor, hanc Syris Marrias. Ne^p,

'A6«f«v ,. rehquis corrupte 'ATapyiTHV vocitatam, 475. ^c tertia diiHa ^irino.'\ xiii. Kalendas

Queritur, ut lolet , dcnominum mutatione , prae- erant Quirinalia, non xn, ut male rude illud par

«ipue baxbarorum : K«6«Tfp , inquit, tov Aa^iVi- interpretum Marfus &: lanenfis. Infiituta haecnoneo-

F A S T O R U M L I B. II.

Nam pater armipotens, poftquam nova moenia vidit

iMultaque Romulea bclla perada m.inu,

Juppiier, inquit, habet Romana potcntia vires:

Sanguinis otiicio non eget illa mei.

485 Redde patri naium: quamvis mtercidit alter,

Pro le, proque Kemo, qui mihi reitat, erit.

Unus erit, quem tu tolles in caerula coeh;Tu mihi dixilli: fint rata dida Jovis.

Juppiter adnuerat. nutu tremefaftus uterque

490 Ell polus; & coeli pondera ienfit Ailas.

Eftlocus: antiqui Capream dixere paludem.Forte tuis illic, Romule, jura dabas.

ii;

Sol

«odem die, quo Romulus efle defiitin teiris, (ed

multo poft ejus exceflTum : nam aliter pugna efiet

cum fcriptoribus , qui rvjv u(pxvii7(v rejiciunt in

Nonas Quintiles veteris illius anni ; has Litterati

conferunt in diem xxvi. Maji Juliani, in annumab orbe condito ctd c;d cid ccxxxv. Neap.

477. Sivecjuod hafiacuris.'] Sic Noller &emen-dati. Non adeobene :i\iquot ,

Sive cjuod hajia ejuiris:

nam 6^antiquifl3mis Sabinis in icribendo non fuit

in ufu. Nfapol. C«r«; Urflni & Fetaviiliber. curis

Maz. 7.ulich. & quatuoi alii. rcfte, ut & Neapo-lis vidit. Adi Fellum in ea voce. etiam in g«/ri-

nus & <^irites.l< Servium ad Vir.?.i. /Eneid. Z97.

Euftb. Chronico : A Curibus Sjuirites apptllantur,

HuiNs.

477. Prifcis efl diBa Sabinis.] Teftes M.Varro,Fellus , Plutarchus & alii. Inde iidem Sabini

Martem primo Curinur^t appcllarunt , 8< tradu

temporis GinirinHm: cujus ilatua illis & Romanis

nihil aliud quam hafla. Clemens Alexandrinus in

Protreptico: 'Ev 'rJ^vi 'jt* »«/«<«», ^op <pr,t!-]i v^-

^ rf/jiiTM esr) litMi'o7t^l<ruTZcv

tkutIuj xccxori^vixy

oi^uYiKoruv.Neapol. Primis Hamburg. vide ad

hb. I. 7.

478. BelHcus a telo.] F'efl^us : Curis efl Sabine

hafla : tmde Romulus ff^uirinus , qui eam ferebat ,

efl diSlus. Nhap.

579. Sive fuo Regi nomen.l Suum Regi nomen

mehores. Heins.

480. Junxerat ille Cures.'] Hac tamen lege, ut

Romani a Tatii patria Curitcs dicerentur, Urbs

antiquum ci nomen a Romulo impofltum ferva-

ret. Plutarchus in vita hujus Principis : 'Ex r^rsi

crjoTi^ivTXi T f^ii yvvxiy.bv T«s /SsA«,mev«? a-viof/.dv

ToT? iyjiTH (^ucr-az^ iif.r,TXi^ Ttuvrci i^yiS >^ TTUFiti >^cc-

T^lltii ,Tt^^Lo TaA«o-K-<? , u(Peiuiv»i' oixi7v

jjxoiv^ tLu

w«Ai» 'VufM,iiii i^ 2«£i>8?' j^ y.uM7(^ fctv '?Mfilu/ 'tm

Ti5 T«7i'k Ttnr^.ot. Semel ergo difti ilH Quirites,

non mirum Romuhim regcm fub Quirini cogno-mento coluiflTe. Neap.

481. Kova.'] Sua fcx libri.

485. Patri.] Pater Pat.win. & quatuor alii. in-

tercidit altuin Juni'-, Voflli ^ alius. llle Thuan.

487. Unus ent , quem tu telles in fidera caeli,]

Unus Hber vetus , tn caerula. vere. Elt enim Ennii

carmen. Vide quae notavi in obfervationibus in

Metamorphofin hb. xiv. Ciofan. Duo veteres,

in caerula caeli. Exllat ad verbum idem carmcnin M.namorphofi; utrumque tamcnhauftum , vix

mutata littcra , ex Ennii Annahbus , de eodem

Rege in numerum Deorum adlcribendo. Neapol.Caerula Regius , Petav. Zulich. & Mazar. probe.

Rehqui ,in fidera , vel , «J^7/i(?r'7. vide Notas Met.

XIV. fL 814. Heins. Ita & Gifan. Ind. Lucret.

in caerula, $c Mcrula ad Enn. pag. 248.

49C. F.t caeli pondera movit Atlas. J In quibusdamveteribus, Jenflt. aeque bene. lib. ix. Metamorph.Senjit Atlas pondus. Ciofan. Et bcne etiam mcushber , pondera fenfit Atlas. Neap. Inquinqueautfex vetuflis codicibus , fenfit Atlas. quod arridet.

in multis ahis , novit. Metara. ix. 271. deHerculcin coelum recepto :

Senfit Allas pondiis; nec adhus Sthentleiui iras

Solverat Euriflheus.

libro XV. 693. de /Efculapio :

Corpus in Aufonia pofuit rate. numinis illa

Senfit onus , preffa eflque dei gravitate carina.

Petronius in carmine de Bello Civil. cap. cxxiv.

Sentit terra deos , inutataque fidera pondus^aefivere fuum,

Heins.

491, Antiqui Capreee dixere paludem.] Soh'nus

lib. I. cap ir. Romulus apud Capream paluiem no-

nis §luinf{ilibus apparere defiit. Vide etiam quacnotavi hb. xiv. Metamorph. Ciofan, A qua No-nas illas Quintiles di<ft2s aliqui putarunt Caproti-

P i nas;

ii^ R OVIDII NASONISSol fugit ; & removent fubeuniia nubila coelum:

Et gravis effufis decidit imber aquis.

495 Hinc tonat, hinc millis abrumpitur ignibus aethen

Fit fuga: Rex patriis ailra petebat equis.

Luftus erat, falfaeque Patres in crimine caedis.

Haefiiretque animis forfitan illa fides.

Sed Proculus longa veniebat Julius Alba:

500 Lunaque fulgebat; nec facis ufus erat.

Cum fubito motu nubes crepuere fmiftrae.

RetuUt ille gradus: horrueruntque comae.Pul-

nas; ego vero de etymo magis ad Varronem pro-

clino : <§liiodeo die , inquit ,

in Latio Junoni Ca-

frotinae mulieres facrificant : libro v. de L. L. Vi-

de tamen Plutarchi poftrema in vita Romuli , ab

illis ,'H S' hf^spx VI A<£T»iAA:s:|£v. Neap. Capream

bcne primus Med. fic fupra ,Carmens porta , quae

Carmentalis. collis g«/>i««i lib. xiv. Met. proQui-rinali. infra hoc ipib hbro ex veteri codice, pene-

tralia Ccllatina. atque ita paffim veteres. fiumfnJolenum hb. v. itidem ex antiquis hbris. fic 'via

jippia ,via Flaminia ,

via Domitiana , via Traja-na

, forum Trajanum , aqua Marcia , aqua Clau-

dia , Bafilica Lipia ,horrea Sulpicia , pons Aemilius,

& ludus ylemilius, Aemiliaporticus , Livia & Vep-

fania Claudia , & Pompeja , templum Flavium,Ju-lium , &ir.finita hujusmodi injjmtiqus monumen-tis. Graecis taraen haec palus cilyli; }\ii/.vv\. Florus

inter alios hb i. cap. i. Capreae paludem appellat.

vel, m hiocnt codices\elul\i, caprae paludem. au-

<flor de Viris IlUiftribus cap. 2.. Cum ad Capreae

paludem exercitum htflraret , nusquam comparuit,Sohnus , Apiid Capreae paludem apparere defiit. Chro-

nicon etiam Eufebianum ,Romulus apnd Capream

faludem nusquam comparuit. Sic cclyl^ TrOTUixoq

fluvius Thraciae,.cujus raeminere Polybius, Stra-

bo, Plutarchui, Phnius, Ammianus, Mela , alii.

Heins Cl. Schurzfleifchius , in Notitia Bibhothe-

cae Vinaricnfis , ubi egregia ejus Eufebio data

opera producitur , pag. x^6. hanc paludem cuminfula Caprea confudiffe mihi videtur. Caprae hic

Purean. 6z ahi. Paludes Arundel.

492. Forte tuis.] Viris Mazar. Zulich. Vcff.

Heins.

49Z. Komule , jura dahas. ] Adi T. Livium.

N&APOL.

493, Solfugit.'^ Notarunthancfolis defedlionem

in Romuli ex-.eira veterum omniura monumen-ra: fed Dionyfius Halicarnairenfis addit rcm mi-

ram in ejusdem Re^is conceptione obfervatam.

TCrba funt : 'E.tiy.tjj

x f4.1y.fxv dtpc^/^lu/ Trxfi^^^c-i» re»?

^•tajB-oiio-; T* ,^i)iT«, >($/t^ uo x(^)tei tivttZiox^^iiFi t«s

•^v)(^xi T izri<pecyaf.ftu a-VfiZxvTx eic § B-sS '&'©< Ty,v

ii^ ijzs-o 9-fS '^eib^ai ,T iiXtev c^Xt7ti7v cpurtv eXev

, )^

cwflT®-' TfxvTiXai , «i)(7J7£{cs vvKTf

, Tr^v yl/yj KXrxryjitr

£» ri T? Ts/dOTJi xvri rxvTo e-vfi^wctj Xiyart 5r«S-®*.

Neap,' Vid. Scalig. deEmend. Tempor. Iib.v. pag.

395-

493. Etremovent.} Malo, Enremovent. Hi.ms.Nubila J»lem Putean. coe/i duo.

494. Fit fuga. ] Graeci inquiunt , dicm illura

Romani, ryy TfOTtijv rov ttXvj^ovi;, id eft , popli-

FVGiA, appellarunt, ut habet vetus Kalendarium.

De etymo differitas apud antiquos. Vide M. Var-

ronem lib. v. de L. L. Dionyfium lib. 11. &Ma-crobium ,

fi nofle haec lubet. Neap.

495. Hinc tonat ,hinc mijps.] Intonat emi/Jit

Mazar. & quinque alii. unus Patav. immiffis.

Heins. Abrumpitur Francof. erumpitur unus Va-tican. hic locus etiam vendicat Virgilianum illud;

abruptis nubibus ignes. de quo vide Drakenb. ad

Sil. III. 196. illud emijfis non admodum difplicet.

vid. ad Epift. Sabin. i. 90. Burm.

497. Falfaeque.] Falfoque Putean. & Thuan.

falfaeque p. in crimina fex.

498. Haefifetque animisforfitan ipfa fides. ] Li-

bri veteres , illa. Ciofan.

499. Sed procul "e longa veniebat Julius Alba. ]

Redlius nonnulli , authore Livio , fed Proculus

longa. Nauger. Hunc locum citat & interpretar

tur Ladlantius lib, i. cap. 15. cujus fententiam &verba recitat Marfus. Cjofan. Scxxhc ,longa: namob fitum ab Afcanio nomen hoc habuit. Origo

genlis Romanae, Livius lib. primo, & Dionyfiuseodem : 2«<J)>5wr/o(oi3 is £vs%x Stopi^ercct Tap' srir

pccv TToXtv b(jcuvvf.ccv £7rtx\y.<isi , Tt\J ayJ.ixxTOq btti-

iCUTy,yDfyi(Tii' iqt Ss oiaTref aCv^erov y,^'i^ ToZvofitt e^

ecyt(P9~v,"AX^x Aiyya. Neap. Scribe ,

Sed Proculus Longa veniebat Juiius Alba.

Quomodo codex Laeti , duo Farnef unus Patav.

Zulich. & Maxar. optime , & ex fide hiftoriae:

^uUus enim Proculus paflini vocatur a fcriptori-

bus. Sic Livius, Halicarnafleus , Florus , Jul.Ob-

fequens , audor de Viris Illuftribus uterque , Xiphi-

iinus, Tatianus contra Graecos » Laiftantius , Ter-tii->

FASTORUM Li 3. ir. 117

Pulcher, & humano major, trabeaque decorus

Romulus in media vilus adejde via :

505 Et dixille fimul, Prohibe lugere Quirites:Nec violent lacrimis numina noitra fuis.

Tura ferant, placentque novum pia turba Quirinum.Et patrias artes militiamque colant.

Juffit : & in tenues oculis evanuit auras.

5-10 Convocat hic populos: juflaque verba refert.

Templa Deo fiunt. collis quoque didus ab illo:

Et referunt certi facra paterna dies.

Lus

tullianus 8c Auguftinus non uno loco , hanc hifto-

riam commemorantes ; Eufebius etiam in Chro-

nico ad annum mccc. IouAjci; npoxAo; eft Plutar-

cho. Livius etiam Hb. i. cap. 16. '^ulii nomen

pollponir. nifi quod Proculntn nonnulh ex iis ,

omilTo Jnlti praenomine , appellarunt. Eufebius

autem inChronicis ad annum mcxl. hujus Procu-

li originem a regibus Albanis deducit. fuifle enim

Remulae Sylvii Agrippae iiho , quem fulmine

perculTum conftat, Juhum natum , qui fueritpro-avus Juho noftro Proculo. Proculum autem cumRomulo venifte Romam ac gentem Juham fun-

dalTe. quod nefcio an apud ahum fcriptorem in-

venias. Heins.

499. Veniebat JuUus Alba.'^ Hic fafTus Rorau--

lum vidilTe, & in eo quid humanomajus: ifticre-

ditum , & fedati plebis animi, cum & didis jus-

jurandum addidiffet. Xiphihnus fub finem Augufti :

'EKsivij (§j , Livia , Nov.afp/w tivI 'Attixm ^ovXsvTyi

sqpctTyiyyixoTl , ttsvts xxi eiwKfi [xvficiSx^ fj5i«p<o-.z-

TO , OTi TSV AvyOVqOV f? TOV C-jpXVOV , XUTCi TO, TTS-

pl TOv UfoicXov xcii TTSfl Tov 'PufAiXov X.syofASva ,

uviovTa sbifxnsvai difxias, Pcrjurium illud vehit he-

reditarium poftea ufui fuit in omni Caefarea con-fecratione. Juftinus Martyr Apologia 11. PPiro cur

morientes apud vos Imperatores fewper immortalitati

ctnfecrare dignam'ini,j>roducentes quempiam, <jui jure-

jurando confirmet , vidijje /e e rogo in caelum afcendereardentem Caefarem? Infignisetiam ad morem Ta-tiani AlTyrii locus in Oratione contra Graecos,de Antinoo in Luna ab antiquis impofi^to : TI?,

inquit , u.vx^t^u(ru^ a.vTOv ; stf/,viTt kx< tovtov w?

Tovc; ^xJiXSxq , fiKfiov 'y, yt STtiofxix^ ti^ , Tovi; 6sovq

xXTxysXuv , (iq Tov ovfxvav uvsXy.Xvisvui <py,7uq ,

TTSTtiqevTut. Neap.

500, Lnnacfue fulgebat.] Sur^ebatVeis.v. & mul-ti alii. etiam bene. fic Met. viii. ir.

Sexta refurgebant orientis cornua Lunae.

Heins. Ubi itidem refulgebant quidam codices.

vid. hb. II. Met. 91. obhtum fui Ovidium noiat

Scahger d. \. qui in interhinio fuhifle lunam dicit.

fed fortc vitium crt in illo fdgebat , & verbumforte fuerat , quo latuiflelunam di.xit Ovidius &

fuifle tenebras ; quod fequentia de nubibus viden-

turindicare. dein , nec facis ufuserat , interpretor»non habuilTe facem Proculum , fed in tenebris

fubito emicuifle tonitru , & ita apparuifle Romu-Imn. videantacutiores. Burm.

5or. Sspes tremuere.] Prim. AmhroL fonuere,& novem ahi. quidam , nubes crevere , quos inter

Mazar. & Zuhch. & Arond. pro crepuere. quomo-do recfle Voflianus, addito interpretamento , Dis

profperae, hominibus finifirae. ut ad omen alludat,

quod ex finiftro fulmine ac tonitru captabant. Vir'-

gih hb. VIII. 52,7.

Sufpiciunt : jterum atque iterun fragor increpat

ingens.Arma inter nubem caeli regione ferenaPer fudum rutilare vident

, CT* pulfa tonare.

ita vetuftifl[imus codex Mediceus. Perperam vul-

gati , fragor intonat. cum. tonare mox fubfequatup.

fequenti verfu, horrueruntque pro horruei antcjuePetav. Mazar. Urfin. VolT. <k decem ahi. de quoad Epift. VII. j?f. 166. Heins. Species fonuere alter

Mazar.

505. Et dixiffe fimul.] Malim , dixiffe viro,

Heins.

506. Ke violent.] Kec meliores. & fequenti ver-

{\ji, placentque. HtiNs.

509. Oculis evanuit auras."] Puto, evanuit ocius.

Scriptum fuerat nempe , ocius evanuit. nifi forte

mahs , in tenuem ex oculis evanuit auram, ut apudVirgil. IX. 58.

Et procnl in tenuemex ecuUs evanuit auram.Heins.

510 Convoeathicpaires.'] Lib. Urf.Maffei & Fra-

tris, Populos: placct. id eft , Romanum populuin& Sabinum. libro xiv. Meramorphof. S05.

'

populiscjueaecjuata duobus,Romule , jura dabas.

Confirmant id quae ftatim fequuntur verba:

Hinc populi ritits tdidicere novos.

ubi unus Vatic. Urf. & Mafi^ei , pios. Ciofax.

Quittuor apud me , kic populos; Sabinos & '^•«-

P 3mano5.

ii8 P. O V I D I I N A S O N I S

Lux quoque cur eadem Srultorum fefta vocetur,

Accipe: parva quidem cauilh, fed apra fubell.

fi^ Non habuit tellus doclos antiqua colonos:

Lailabant agiles afpera bella viros.

Plus erat in gladio, quam curvo laudis aratro:

Negledus domino pauca ferebat ager.Farra tamen veteres jaciebant, farra metebant:

5-10 Primitias Cereri farra refedia dabant.

Ufibus admoniti flammis torrenda dedere;

Multaque peccato damna tulere fuo.

Nam modo verrebant nigras pro farre favillas;

Nunc ipfas igni corripuere cafas.

Fada

manos. Neap. Patres primae Edit. & fex fcripti

cum Naugeriano. Heins. Sed Livius lib. i. cap.16. in concionem prodiilfe dicit , quare popHlosreduxi : & &jitrhes praeceffit. populum Bernenl'. &editi quidam. ii-URM.

510. ^ujfjque verha refert.'] Ufaqne x^er^^ unus

Moreti , undeHeinfius conjiciebat, vifaquevera,vel certa. verba facit tres libri ; Heinfius malebat ,

jaclt. vid. inf. yf. ^90. Burm.

5[i. Templa Dei, fiunt.] F<in«»r Excerpta Dou-iie. ponunr unus Patavinus. ut iupra >f. 63. tem-

florum pofitor.

51 r. Collis quoque diHus abillo.] Non adeo ve-

rum quin titubet. Feftus: Shdrinalis collis quinnncdicitur ,

olim Agonns appelLabatur , antequam in

eum commi^rarent fere Sabini Curibus venientes pojl

foedus intcr Rcmulum ^ Tatium iilum, aquohancappellationem fortitus efi : quamvis exifiiment qui-dam

, quod in co fa£lum fit tempium (Pjuirino ita di-

£lu}n. Neapol.

5 II. Certi facra paterna dics.] Ergo Quirinaliaftata & annua. Et corruptus Dionyfiilocus lib. 11.

cum,Airiv Te Tcv, inquit , 'PufAvXov, aiq xpsiT-

TCvflJ ysvoy.ivcv ij y.y.ru. rJjv Sv^ri;v (pvctiv , (spov az-

rxaxsvY, xxl hvsixi^ ^iSTvjff/e;? stx^s KvpTvav ittovo-

fji'-(^diisvcvysi!X2p£(T(ixi. Legendum omnino, eTv.trioi^,

eralb 5< : mendum . quod huc usquc nemo Ciiti-

corum fuboluit. Ne.\p.

513. Cur e^idem Stultorum fefia vocetur , Accipe^Sed prius haec e Plutarchi QaaelTionihusllomanis:A<« t\ Tct Kvi^i'jx>itx .f lUtiipZv

loffTLo ivcuxQiis-iv ; JJ ,

6T* tLu Y.fii^v Tai.\jTL/j x-srsScSi^y-iTCiv ( «'; lit,oii ^>J3"<)

Tcii Tcci auTuv(p^'.,rf.icci «yvoxi7-iv, jj rai y.r,

irvTXirii

«G-sTip e/ Xcirroi , k^ (Pv>>u.i cv ro7i <I>^^viKxXtoti ,ei

tCF^oXixv ,J) ^j7zo)jf««v, >) oiyvoixv ,

fJsS"»} Tji y.uifix.ruv-

t;i tIw 'ic^tIZ <^.eivljj 'i^y.u.Ziiv ; Non damno inter

caufi.^-s aiUraCtiones 6c pevegrinationes -,fcd illa

T9J «'/>«'«; Noltro placuit & tello Pompejo. hu-

jus haec verba ex emendationc Scahgeriani acumi-nis : 'Sluirinalia menfe Februario dies , quo oluirino

fiunt facra ,idem Stultorum feriae appcllatur ; quod

quidam , qui /uorum Fornacaltum JacraRomaeigno-raverant , eo potilfimum rem divinam faciunt.Neapol.

514. Sed apta fuhefi. ] Fides Voff. & Mazar. Le-

go, fide, pro fidei. quomodoNolkr non uno lo-

co in Metamorphofeon hbris , Virgihus aliiqueex optimis lcriproribus locuti. fic commijja fide profidei apud Horatium Sat. iii. lib. i. Hein.s. Sed

vulgatam tuentur fimilia apud Noilrum loca. iv.

140. 368. V. 604. VI. i66. apta tamen Petav. caufia-

que aperta tamen tres hbri. male. vid. hb. r. 391.519. Vetercs jaciebant.] Parifignificationedidum

a Demodheney.xTcitctXeiva-z^reff^cc.

Porro far in ufu

Romanis ccc. annorum ipatio fuifle tradit M.Verrius Flaccus apud Plinium hb. xviii. Hift. Nat.cibus ex eo confedus appeliatus farratum. de quoJuvena!is Satyr.iXI. &ejus Schohafies: f<?;T<j/«w,cibus ex farre, qui primus antiquorum fuit. Neap.

510. Farra refeila.] Secata quidam ex mehori-bus. fed iib. i. Am. i>.

Dum cadit incurvajalce refeHa Ceres.

8c dcdere fequenti verfu pro dederunt. Heins. Re'

perta unus Heinfii.

511. Admoniti.] Edo5li Hamb. ut iv. Fafl;.

IV. 3.

Ujibus edoSlo fi quidquam credis amico.

511. Damna tulere fuo.] Nam lecuta fementis

jadtura ex ignota torrendi ratione. Neapol. Ferredamna dixit hb. i. 60. ubi vide.

5Z4. Nunc ipfasignes.] Igni Urfin. Laeti Maz.& oclo ahi. Hein.s.

515. Faila Dea efi Fornax.] A Numa habuitini-tium , ^ fefla, quae Fornacaha voc.ua. Plinius

ex Hemind vetulio fcriptore hbro xvni. cap. 2.

Numa infiituit Deos fruge colere , ^ mola. falja, Jup-

jilicare, atquefar torrere , quoniam tofium cibus ja-lubricr

FASTORUM LiB. IL

5*15 Fada Dea eil Fornax : laeti Fornace coloni

Orant, ut fruges temperet illa luas.

Curio legitimis nunc Fornacalia verbis

Maximus indicit ; nec itata facra facit.

Inque Foro, multa circum pendente tabella,

5-30 Signatur certa Curia quaeque nota.

Stultaque pars populi, quae fit fua curia, nefcit:

Sed facit extrema facra relata die.

ESthonor & tumulis. animas placate paternas ;

Parvaque in extindas munera ferte pyras.

535" Parva petunt Manes. pietas pro divite grata elt

Munere. non avidos Styx habet ima Deos.

119

Te-

luhlor effet: id uno modo confecutum , fiatuendo

non effe pnrum ad rem dtvtnam nifi tofium. 1$ er

Fornjicalia infiituit , farris torrendi ferias. fed fecit

indiditias, non ftatas. Hincilli, qui , ea die cumFornacalia indicebantur , feriari non poterant,

Quirinalibus facra iila omiOTa coadti peragere. forte

quia haec inter popularia. Feflus: Poptilaria facra

junt ,ut ait Labeo , quae omnes cives faciunt , nec

ctrtis familiis attributa funt : Fornacalia , Parilia ,

Laralia porca praecidanid. Oppofita his ergo priva-

ta, Gentilitia & Famiharitia facra. Neap.

52.6. Ut fruges temperet.] Ut vires temperet prim,edit. & tres fcripti. fequenti verfu , nunc Fomaca-tia nieliores. Ladant. lib. i. de Falf Relig. cap. xx.

§luis non ridet Fornacem Deam,

vel potius doClos vi-

rvs celebrandis Fornacalibus operari? Heins.

52.7. Curio maximus indicit.] Hic caput 8c

eX^^fZ"^ XXX. Curionum. Hujus audoritate , ut

fcribit Paulus Abbreviator , Curiae cr //// regsban-tur. Graece diceres «p^^jAo^^ja^bv , llve u{xv.(Pf,z-

Tp(af%cv. Curiones enim Dionyfius 0puTfiupx.'-'^;

appdlavit kxI Xay^ccyoi^ : inde ab eodem Cunalis

focus diftius (pfarpi^ixii sqlx, Curialium conven-tns (PfHTftxquiv aCvcSci , Curiata comitia (pfUTfix-

xvj ixKXyiatx. Quin hoc quoque obfervare licet,

Curioncm maximum ad annum v. c. dxliiii.

fcmpcrex patribus creatum ,cx plebe verodeinceps.

lege Livium hb. xxvn. Neapol.

527. Legitimis verbis.] Ut illa apud Amobiumlibro VII. LAVATIO DF.VM MATRIS EST HODIE,lOVIS EPVLVM CRAS EST. /ESCVLAPIl GERITVKCELEBR ATVRQVE VINDEMIA. LECTISTER NI VM CE-

nERis ERiT iDiBvs PROXiMib. Legitimum erat,

quidquid certa formula dicebatur, five edifceba-

tur. Neap.

519. JndicTt.l Hinc Curioncs funt Cufiones in

Garmine faiiari, hoc ell Calatores, five Sacrorum

praecones. Neap.

5^8. Pendentstabella.] In eaexaratum , uthaec

populi pars in Titia cuna cogeretut , pars in Ti-

fata, pars in Saucia , reh'qua in attributis cuiquecuriis: hae veluti aediculae erant, in quibus, quiUrbem colerent , fingillatim in fua quisque facra

faceret. Neap.

53^. Sacra reli£la die.] Non igitur expiabanturhis feflis ob omifii facrificii crimen , ut putavit

Neapolitanus ille in fuisGenialibus; fed DeaeP^or-naci quidquid facri die illo indicfto ahi fecerant ,

ifli Quirinahbusadimplebant. Neap. Opt. Ambrof.Vofl". Arond. Mazar. & tres ahi , relata. bene. fa-

cra in diem extremum relata. paulo ante dixe--

rat, 512.

Et rtferunt certi facra paterna dies.

\\h. I. pag. 171.

Refpiciet Titan aMas ubi tertius Idus,

Fient Parrhafiae facra relata Deae.

Siiius hb. XV. 419.

Forte dies prifcum Tyriis folemnis honorem

Rettulerat , <]uo primu?» orfi Carthaginis arces,

apud Maronem hb. i. Georg. 339.

Sacra rcfer Cercri.

flc ferre 8c rcferre leges vel jura. Martiaiis hb.

VI. 7.

^«//4 lex populis ex quo , Faufiine, relata efi.

ita quidam fcripti ; non renata. quod taraen nondamno. Propert. hbro. i. Eleg. v,

Et vetera oblitis jura refcrre foris.

quomodo Notis ad praecedentem hbrum illacafli-

ganda efle monuimus ex vefligiis membranarum.nunc jura refer fociis iUic fcribitur inconcinne.

Heins, Vid. ad Remed. <;93.

533. Efi bonor CT tumttlis.] Quirinahbus Feralia

fuccedebant, fed pofl dies tres: & lequor vcfligia

antiqui Ivakndarii. In his jufla piis manibus folve-

bantur: quodhoc etiam mcnfe Grneci peiagebant,

Hefychius : Mutfct) vtnsfcit , nu 'Av6*-cipwvo^ fojvoc

,iL/ P. OVIDII NASONISTegula Droje^tis fatis eft velata coronis;

Et fprfae fruges, parcaque mica falis:

Inque mero mollita Ceres, violaeque folutae.

Haec iiabeat medici tefta relida via.

Nec m,ajora veto : fed & his placabilis umbra efl.

Adde preces pofitis & fua verba focis.

Hunc morem i5^'.neas , pietatis idoneus audor,Attulit in terras, jufte Latine, tuas.

5^5 Ille patris Genio follemnia dona ferebat;

Hinc pc^uli ritus edidicere pios.

540

Ac

sj bS^ ru^ J-u^c^^ '"*' xxToixoi^svuv uuivui sSonovv,

Notum , Anthefterioncm inter menfes Atticos Fe-

bruarii & Martii Romani partem complexum.Neapol.

534. l)i exftruHas mumra ferre pyras.'}In ex-

(iineias pyras Mazar. & unus Vatic, rede. turaulos

& fepulcra intelligit. fic lib. v. 415.

Et tamen extin^o cineri fua dona ferebat ,

Compojiticjue nepos bujia piabat avi.

& i.Trift. III. 44. exjiin^ios focos dixit. IdemMaz.

ferte pyras. Lege ,

Eft hptior is' tumulis , animas placate patemast

Rarvaque in extin6tas tmnera ferte pyras.

Heins.

535. Pietas pro divite grata eft Munere.'] Malo ,

^ratis. ut TQ eft fubintelligatur. Pietas apud gratos

inanes eft pro magno munere. Hejns.

537. Teguia.'] Hinc interpretanda illa Senecae

Ep. XII. ^etas in extnma teguiaftans. Douz. Sed

ibi melius regula legitur a Lipfio , vid. quae nota-

vimus lib, III. Amor.i. 19.

537- Tegula porreHis.'] /'rtJre^fZ/i Excerpta Politia-

ni & unus Medic. Lege, projeilis coronis. & fical-

ter Maz. pro diverfa kdione. Coronae poft exada

c/Dnvivia adomum abeuntibns projiciebantur. Am.1. El. VI.

At tu non iaetis detraSia corona capiiiis ,

Dnra Juper tota ihnina no^e jace.

Tu domiTiae,cum te proje^um mane videbit ,

Temporis abfumti tam male teftis eris.

Epiftola XXI. i6j.

Projicit ipfe fuas dedutla. fronte coronaSf

Sfiffacjuede nitid:s tergit amoma comis.

Val. Max. lib. vi. cap.9 Coronam capiti detrajiam

projecit. .Abjiaredhh Plaut. Men.icch. iii. 31.

Demam hanc coronam atque abjiciam ad iaevammanum ,

Vt , fi qui fequantur me ,hac

abiijje cenfeant.

HtiNs. Valiata elt in duobus fcriptis.

537. Veiata coronis.'] Hae etiam folitae in fe-

pulchra mortuorura afFerri; ideo eaedem Noftrolibro m. Triftium funt Feralia munera. Et in la-

pide prifco haec lego : ixtM LECTisternivmTEMPORE 1'ARENTALIORVM EX X - CC ME-MORIIS EIVSDEM VALERIANE ET APPI VA-LERIAN. FIL. EIVS PER OFFIC TESSERA-RIOR. QVOD ANNIS PONATVR ET PAREN-TtTVR ITEM CORONAE MIRT. TERN^ ETTEMPORE ROS.£ IVL. TERNiE EIS PONANTVR.

& in alio :

ET AD MONVMENTVM ITVM ADITVM AMBI-TVM ADQVE HAVSTVM CORONARE VESCIMORTVVM MORTVAS MORTVOSVE OSSA IN-

FERRE VT LICEAT. Quid itum , aditum , at»'

bitum ncmo ignorat. Scito haec non omnibus

patuilfe, fed iis quibus a monumenti dominoper-milTum. quibus non nominatim excipiebantur;obfervare eft in hac Romana infcriptione.:

M. i^MILIVS ARTEMAFECIT

M. LICINIO SVCCESSO FRATRIBENE MERENTI

ET CJECllAIE. MODESTiE CONIVGISVi£ ET SIBI ET SVIS LIBERTIS

LIBERTABVSQ. POSTERISQ. EORVMEXCEPTO HERMETE LIB. QVEMVETO PROPTER DELICTA SVAADITVM AM3ITVM NE VLLVMACCESSVM HABEAT IN HOC

MONVMENTO.Ad hoc maceria totum cingebant cum uno aut

duplici introitu , ut hquet ex iisdem ruderibus.

Neapol.

538. Et fparfae frwies , parvaque mica faiis.] Qui-dani ex melioribus , fparfaque. non male. Urfin, Pe-

tav. & unus Nz.\xz.^arcaque. Puto,Et

F A S T O R U M L I B. II.

At quondam, dum longa gerunt pugnacibus armis

Bella, Parentalesdelerueredies.

Non impune fuit. nam dicitur omine ab iflo

SSo Roma fuburbanis incaluifTe rogis.

Vix equidem credo: buftis exifle feruntur,Et tacitae quelli tempore nodis avi.

Perque vias Urbis, I.atiosque ululaiTe per agrosDeformes animas, vulgus inane, ferunt.

^fff Poft ea praeteriti tumulis redduntur honores ;

Prodigiisque venit funeribusque modus.

xzi

Dum

Et parcae fruges , parcaque mica falis.

parum molae falfae. HtiNs.

539. Inque mero mollita Ceres. ] Haec aut panisvino madidus , aut farinavino fubada. Putohanc,ut faciebant veteres , libum ex faba milioque.fpar-fo in utrumque mulfo. Vide Feftum. Neap.

540 Aledia tejla reliila via.'] In viis fepulcra

avita pofita quis ignorat ? Apulejus: Portam civi-

tatis egreffi ,monumentum quoddam confpicamur.

Neapol.

540. Tejla relicla via.'] Tefla reperta Naugeria-nus. non male. Lego tamen , reMia , pro recol-

leda. ut apud Horatium, Epod. 11. Omnem rele-

git idibus pecuniam , pro recollegit , ut Acro illic

interpretatur. fraftam tedam & inutilem innuit.

curtam dixit infra >'f. 645. ubi vide quae nota-

mus. iimile mendum fuftulimus Met. viu.^j^f. 173,ubi filo reiiHo pro releSlo male lcgebatur. Vafa fra-

da vcl quaflTa inpublicumprojiciebantur,hincilludPetronianum cap. lxxix. ex corredtionefcitaGro-novii : Cuin hora pene tota per fcrupos tejlorumcjueeminentium fragmenta traxijfemus cruentts pedes.ubi nullofenfulegebatur , gajtroru-mque eminentium.Heins. Tm4Edit.Micyll.8cal.

541. Nec majora veto."] Multum faneconfumpfitantiquitas in his epulis monumentariis. hinc Ter-tullianus de RefurredtioneCarnis : Defunclis paren-tant , cf quidem impenfilf.mo officio pro moribus eo-

rum,^ pro temporibus efculentorum ; ut tjMs negant

fentire quidquam , etiam defiderare praefumant,Quod pejus, lego receptum hunc morem diutius

a Chriftianis ad lepulcra xMartyrum : fed in hos

graviter invehitur Ambrolius de Helia &: Jejunio;,

unique gulae totum id tribuit, ut alibi Tertullia-nus. hic vero non dubitat , quin a Parentahbusmalum idololatriae caput extulerit. Neap.

542. Et fua verba focis.] In fua vota unus Pe-tav. vpiaverba. Herculan. forte fcripferit, o" fua(vel pia) vota focis. nam facrificiis femper preces& vota adjundta. Martial. x. 18.

Publica quem pritnum vota precesque canunt,Tom. IlJ.

nifi per fua verha intelligamus concepta certis

formulis,quaeiftifacropropria.vid. inf.638.BuRM.544. In terras

, jufie Latine , tuas.] Bene inLatium : nam ritus antiquior& a Plurone initiumfuum habuit. Meus Siculus lib. v. -Bi^^Mo^r.Kyir Tlv

^ AIIvj xiyiTcii T« 'zs^ roii rxipaii y^ rcl? c^<pofc(f

[MiOi^iS,i iirii? tmfiiXsiUi ^z^ xvrHi. Neap.

549. Solemnia dona ferebat.'\ Primus tulit illepa-

trisreliquias in Sicilia noftra, ubi conditae. Neap.445. Dona ferebat.] Et hic quidam , verba; fed

unus Heinfii , hufia. unde jufia conjecerat olimille. ut inf. ^f. 569. v. 480. & vi. 491. fed & fre-

quenter dona ferre apud Noftrum & alios. vid. inf.

V. 425. Ep. VI. 77. III Amor. 9. & alibi. Burm.546. Ritus edidicere

pios. ]Malo ex fcripto , edi-

dicerenovcs. Neapol. P/c^ plerique fcripti. Arond.fuos. Heins. Addidicere Excerpta Douzae 8c Pu-tean. vid. ad 11. Met. 639.

547. Gerunt pugnacibus armis Bella.] LegnntMazar. VofiT. Zulich. Idem Maz. & duo alii , de-

feruijje fcquenti,verfu ,pro ^e/er«:re. Heins. Per«»/

Junii & editiones quaedam , uc Neapolis. pugnan-tibus plurimi.

548. Parentales deferuere dies.] Tibi fit in hocfides , mi magifter: nam fi eam annalium fequi-mur, non meminimus legifle, ParentaUa ahquan-do ob bella intermiila. Neap.

549. Dicitur omine abifio.]

Fertur crimineabifioliber Strozzae.

550. Suburbanis rogis.] Hi enim ante Urbemexcitabantur: unde Noller in Triftibus 111. la. 69.de ofllbus urna concludendis:

Atque ea cum foliis cr amomi pdvere mifce ,

Inquc fuburbano condita pone loco.

Neap. Huc refer locum Aggeni Urbici a Scalig.ad Catal. pag. 228. citatum : Cuimae vocantur in fub-tirbiis loca

, inopum funeribus defiinata. unde inqut-lini, quafi incidini. Douz. Focis Thuan.

5Sr. Feruntur.] Fatentur Mnizr. & mox, tacito

Petavii.

553. Latosque ulslafie per agros.] Vofli.inus,

.Q La-

izz P. O V I D I I N A S O N I S

Dum tamen haec fiunt, viduae celTatae puellae:

Exfpedet puros pinea taeda dies.

Nec tibi, quae cupidae matura videbere matri,

560 Comat virgineas hafla recurva comas.

Conde tuas, Hymenaee, faces; & ab ignibus al

Aufer. habent alias moeda fepulcra faces.

Di quoque templorum foribus celentur opertis:

Ture vacent arae ; ftentque fme igne foci.

$6$ Nunc animae tenues, & corpora funfta fepulcris

Errant : nunc pofito pafcitur umbra cibo.

Nec

LAUos(]ut,Mt & tres Mcdicei. haud dubie recfle.

fic lib. III. 596.

qutd in Latios illa veniret a^ros ?

lib. v.ii.

Fxul ah Arcadii Latios Evander in agros

Venerat.

Mct. XIV. 42.1, ex antiquis libris, Latios errat ve-

fana per agros, plurimi ,latos ululajje. mox pro

fient meliores , fiunt.Heins. Vid. ad i. Met.

560,

553. Ululajfe per agros.'] Forfan abhac voce dixit

Aufonius , Ferale fonans V. Neap.

556, Prodigiisque modus.'] Has fpccies miracu-

lorum repulfts vide in Arnobio hb. vii. adverfus

Gentes. Neapol.

556. Venit,] Fe»n Sarravii. /««f Ambrof. pr.

557. Viduae cejjate puellae.] His igitur diebus

vitabantur viduis nuptiae , ut novis feriis & atris

ahquot lucibus : fed ferias minime rehgiofasajebatohm foUis Verrius Flaccus, idque non futili ra-

tione. Tu vide apud Macrobium primo Saturna-

lium. Neapol. Avidae cejfate ]\xm\ & Gottorp.

558. Exoptat puros. ] Ac fi hi impuri : itaeft;

nec aha cauffa dixerunt Graeci, Tou 'Avflf9np<wvo^

iit^^fxq , iJLiKfM , ut ex citatis Hefychii paullum

fupra obfervare eft. Neapol. £*/;*(??<»/ quinque. *x-

pehet plurimi.

558. Pinea taeda dies.] Pinea , an y^;«M legen-dum , in incerto eft; cum fpinus & pinus utra-

que pro face novis nuptis in ulu fuerit. Illud mo-nea, acccnfam e foculo maritae, non

viri.^Var-

ro apud Nonium de vita P. R. Cum h nova nuptd

ignis inface ajferretur foco ejus futnptus ,cum fax

ex fpinu alhd cfjet , ut eam puer ingenuus afferret.

Neap. Vid. Comm. ad Catul. txii. 15. Delr. ad

Sencc. Med.38. Scahg. ad Varron.de L. L.hb.iv^

pag. 28.

559- ^^^ cupide.] ^ae primum pr. Ambr.Laeti & duo ahi.

559. Alatura videbere m.itri. ] Idem vetat cui-

que virgini, aetate etiam nubih. Neap.

560. Hafia recKrva comas.] Haec acus celibaris

diverfa ab acu comatorid , qua coropago criniuiu

fuftinebatur , & quae Graecis ^iXovvi::. De cehbari

vide Feftum & Plutarchum , qui SopdTtov vocat ,

ut Nofter in Quaeftionibus Romanis. Neapol.Vid. Beroald. Adnot. cap. i. Sc commentatoresad Arnob. hb. II. pag.91. & Brilibn. de Ritu Nupt.pag. 40.

561. Condetuasy Hymenaee ,faces.] K*)poD$ y«jM»j-

Aisv«. Neap.

563. Foribus celentur opertis.] Ut arcerentur ab

afpedu funefto: qua de caufla hoc etiam vetitum

iis , qui rem facram fadluri erant , ut Pontifici^

flamini DiaU & ahis miniftris : quin ftatuas Deo-rum in viis pofitas ,

fi illac funeftum ahquod trans-

ferendum erat , panno velatas memini legifle,

Neap. Cekbrentur tres. apertis duo.

564. Ture vacent arae.] Albinovanus ad Li*'

viam , de Drufi funere :

Bique latent templis , nec iniqua ad fantra vulztus

Praebent ; nec pofcunt tura ferenda rogo.

Obfcuros delubra tenent , pudet ora colentem

Adfpicere invidiae quam meruere metu.

Neapol.

564. Stentque.] Sarravii & quinque alii. ut lib.

v. 306. Phoebes ara fine igne fmt. fed Val. Fi. H.

91' .

Veneris ftat frigida femper Ara loco

Nofter I Met. 374. Stabantque fine ignibus arAe,

BuRM.

565. Nunc animae tenues , C corpora fun£ia fc^

pulchris. ] Lib. x. Metamorph. fub principium :

Perque^ leves populos , ftmulacraque funila fepul-chro

Perfephonem adiit.

ClOFAN.

566. Nunc pofito.] Nunc parvo Gottorph. ;«?/fl-

fto Putean.

567. Nec tamen hoc ultra , quam cum de menftfuperfunt.] Haec mchores , &, tot de menfe fuper-

fnt. optime. fequens pentameter confirmat. & ita

VI. 795.Tot reftant de menfe dies , quot nomina Parcis,

& aUbi. Heins.

567, ^am.

F A S T O R U M L I 8. 11.

Nec tamen hacc ultra, quam tot de menfe fuperfmt

Luciferi, quot habent carmina noflra pedes.

Hanc, quia juita ferunt, dixere Feralia lucem.

5/0 Ultima placandis manibus illa dies.

Ecce anus in mediis refidens annofa puellis,

Sacra facit Tacitae : vix tamen ipfa tacet.

Et digitis tria tura tribus fub limine ponit,

Qua brevis occuitum mus fibi fecit iter.

i^ji^ Tum cantata ligat cum fufco licia rhombo;Et feptem nigras verfat in ore fabas.

1^3

Quod-

567. ^am quot de menfe fuperfunt. ] Veteres ,

^UAtn cum : alii , optimae etiam notae , cum tot.

Neapol.

568. <^ot hahent carmina noftra pedes.] Si recfte

verba capio ,oftendit xn. Kalendas Februarias fi-

nita Feralia: iic remanent e menfe dies undccim ,

& his includo diem ipfum Feralem ; in quo Vates

aberrat a veteribus Kalendariis , quibus Feralia

funt die xxi. Februarii. Quod vero fcnbant inter-

pretes, his iibi velle Nafonem a xviii. perahosx.dies Feralia continuari polTe , lente probo: namdies poftremus placandis manibus ipfemet Feralis,

liquet ex hisce :

Hanc cjuia ju/la ferunt ,dixere Feralia lucem :

Uliima placandis manibus illa dies.

Scnfus aptior elTet , quem venorem fufpicor , in-

ccpiiTe Feralia a vi. Idus, terminataque xii. Ka-

lcndas: haec inquit, non ultra, cum tot de menfe

fnberfunt. Et li germana eft editio hacc, quod cre-

dimus, non ehcitur ex his, per undecimdiescon-tinuata Feraha ; per ahquot fuilTe negare non au-

demus: nam fupra dixit, dies parentales. & Athe-

naeus hb. ni. de Februarii etymo : Tov'j fji.lZtc

tStok y.y.ti^ljju.i ^ii(nv « MtivptiTt®^ ^lo^m^ ^^ T x«-

THaxtun tpiZm kxtuvtcifia-iv T ^eifJ.d.rm.

NeapOL.

569. Hanc quia jufta ferunt , dtxere Feralia ln-

ctm.] Dicunt Feralia caftigabat vir imcomparabi-lis Jolephus Scahger. fed fruftra , aha Feralia, ahi

ferales dies. Feralia. a juftis ferendis cum fintdida,ut ex hoc loco apparct, primam fyllabam quid ni

corripiam ? Macrobius Saturnalium primo cap. 4,Sed C7 ipfa feftorum nomina fecundum regulam de-

clinata apud veteres reperio. Sicjuidem VarroFeraliumdiem ait a ferendis in fepulcra epulisdici. nondixit Fe-

raliorum. pcrperam Ferialium & Ferialiorum nuncibi circumfertur. Huins. Vid. Cujac. lib. i.Quaeft.

Papin. adL.ult. de His qui not. inTamia.

570. Vhima placandis.] Optitna Tluian. Hamb.Vid. ad vii. Met. 6^11.

571. Ecce anus in mediis.'] Recenfet nunc quida<f^um ultinia Ferahum luce. Ut vides, aniailacum puclluhs Nymphae Mutae nefcio quid magi-cum parant. Praeciat lucc Dea compelcendis de-

trahentibus linguis, Debet Regi Numac fuum cul-

tum. Plutarchus : K«< ,«i'«v MStkv l^i6ii >^ 2^(Pifir.

T»5 i^iS^X^i a-i^i^ T8S 'P»|t««(5(? ,TUKlTilV (O^r a,'/apiV''

e-jff ,eiov G-iuftin>^^ % ntcr

otsi^iivn «o«e< twj IltiB-*-

yopWOV isJWyMiiJJ/AOIISVOVT^^ i^lfil/B-iXVKUt T<^»VT<^,

Nunc amoigas quid velint hoc facriiicio veteres ,

& cur potiffimum Parcntahbus adjunxerint : for-

fan , ut nos edocerent , manes convitio non la-

ceftendos ; an ahud , tu cogita , fi illud ; laudabi-

le fane inlTiitutum. Ne.^p.

572. Nec tamen ip/a tacet.] Vix tamen ex

melioribus nonnuUi. pro anus <t»»o/<x fuperiori ver-

fu, quod paulo durius videtur, vinofa mahm. hoc

enim fi volebat, poterat, longaeva zwx. grandaevadixiflTe. certe liber Gottorph. animofa. mox dicct ,

{briacjue exit anus. Anus vino deditas efle notumeft. qualis illa apud Plautum merobiba. & apudGraecos comicos paffim. lib. v. 76^. Faft. dc facris

Bacchi :

Cur anus boc faciat cjuaeris ? vinopor aetas

Haec erat , cr gravidae munera vitis amat.

fic vinojus fenex Anacreon Noftrolib. iii. Art. 330.

didus , & Homerus Horatio 1 Ep. xix. 6. vino/us.

Propertius lib.iv.Eleg.v.

Jerra tuum fpinis obducat , lena , feptdchrum ,

Et vetula invi/am fentiat umbra fittm.

ita locum mendofum efte fcribendum opinor. de

quo pluribus ad ipfum Propertium. Fortaffis tamen

fcripferit Nafo hic loci , anus panno[a , id eft pauper-cula , quomodo Baucis P<?n«.7ff4apudPerlium.iahs& ille introducitur in fcenam Terentio , annispannis-

cjue obfitus. ita interpretatur vetus Schohaftes Perfii ,

pannucea , pannofa five pannis obf.ta. Pomponii fa-

bula Pannuceati , citatur a Grammaticis. pxKoeii&c

fuxo^vToi; , pannofus , pannis obiitus , in gloffis.

apud Ladantium elegia dc Phoenice , Egeftas ob-

fita pannis. Petronius, Veftem pannuceam , ^ne bo-

nis cjuidem centonibus dignam opponit pretiofiffimae

ve/ii. pannofas mammas pro rugolis Martialis dixit

hbro III. Heins. Ego niiiil mutem , ita annofus

fenex i Art. Am. 14. pro Tacitae unus Medic. Mu-tae,

573. Et digitis tria tura tribus.] Hunc nume-

Q 2,tum

1^4 P. OVIDII NASONISQuodque pice adflrinxit, quod acu trajecit ahena,Obluium maenae torret in igne caput :

Vi-

rum frequenter invenies receptum in fuperflitioni-bus. Tfiac (pCrsi rsXuot; , dixit fcriptor Chaero-nenfis. Neap. Tura fimul Vatican. & pofieriorAldi Edit. [ub limina. VolV. Strozzae.

474. Mus fiiifecit iter. ] Tria igitur grana turis

jacit ad limen , qua murium aditus ad lua domi-cilia. Neapol.

^l-i. Cantata tenet cum fufco licia plumho.'] Li-

gat fex ex vetuftioribus & decem alii. quomodomagicis ifas in Ciri Vir^iliana ,

Terque novena. ligat tripUci diverfa colore

Fila.

Deindenovi, & plumbum elTe, quodnigrumvo-cetur, & ei^c ejus quoque umm in magicis, con-tra

albijUimhi meminilie ciim alios, tum Lucre-tium. fed cum in multis veteribus fit, bojnho, velbumbo

, ampledlor quod in Politiani codice & unoPatavino pro diverfa ledione erat notatum,r,W-l>o. Amor. i. Eleg. viii. ubi licia cum rhomboconjungit:

Scii bene quid gramen , quid torto concita rhomboLicia

, quid valeat virus amantis equae.

Erat enim Khovahm fguratetrafileuros , non tamtnre^li anguli apud Geometras. In rebus magics tro-

chus elt leu turbo , qui rotabatur , liciis nunc ver-ficoloribus , nunc pullis nexus , unde Staminearhomhi rota apud Propertium. iii. iv. 26. Hefych.'Fo/x^cfi , TTSfiCpofac xiw.ast. Suidas scv}^ivSfOv inter-

pretatur. hinc foy.^£7v, a(psvho'4v &: foy,puSiii; ttx-

fdTCi^K; apudrei militaris fcriptores ; & apud.Eubu-lidem comicum, At^i^osQsvov^ fO(i(3oquf4vM$pcCyptoDemofthenicae linguae volubilitate eleganter dici-

tur. Idein Tps^o? dic^us. ScholiaflesPindariPythiisOdaiv.^Sl. Actfivdviia-Ki »1

(pct^f^cuxihi tIco ivfyx j

Sirftiviss-tv c^ T^oxn Ttvis ,ev t^ppofcQ^trtv ccju.ec f^rasJss-

ruf ci di(^ocirty^ 'ori tu c^ti^ ccvtS ihXxve-tCFcci xccdsl'

•jp.as-i To) T^o^S- T^i^tncov dimiiiutive appellat TzetzesChiliade xi. 380. ubi paria fuperioribus Scholiafiaeverbis habes. Trochifcum quoque Apulejus Apo-logia , ubi de rebus magicis j Trochifci , iynges ,

taeniae. ubi taenias pro liciis pofuit. Ita enim^^ifta

Apuleji fcribenda cum viris doftis. apud Theocri-tum in Pharmaceutria pofx,^ot; xci^-.xsoq eft, quemff(>x}^ Z^Xxeov Schohafi:es interpretatur. quare pof-fit vulgata ledlio ferri hoc Ovidii loco , ut rhom-bus plumbeus fubintelligatur. apud Propert. magi-co torti Jub carmine rhombi. & torti magica verti'

gine rhomii Lucano , lib. vi. Martial.'' hb. xii.Ep. 57.

Cum fe6la Colcho luna vapulat rhomho.

ubi recftius legas , lolco rhombo. nam lib. ix. idem,Ihejjaino Lunam deducere rhombo dixerat. lic Idlcos

venenorum ferax Horatio apudPropertium U, i.

56. etiam raale vulgo legitut:

Colchis Colchiacis urat aena jocis.

pro lolciacis: nam in Theflalia iEfon ab illa reco-dus. In Ciri Virgiliana :

Tentat lolciacis animum defigere votis.

quod mendum etiam plerosque Ovidii codices exveterrimis occupavit Iib. vii. Met. illo verfu:

ViSlor fdlciacos intrat cum conjuge portus,

Heins. Confuto limbo VoiT. Confufo bomho tres.cu?n fnfo plumbo duo. Thufco volebat Francius.

575. Cum fufco licia plumbo.'] En utrumquead rem magicam. Pfellus in lib. de Daemonibus:Atctfcovicc fura %«f)Sr«< Z!^^ § fctecfis t yor.Tm ^is(

^o/tC^a,^W «5!P? , ^ Mzflr, >:s&<r^iB-ivT(X. fclrcfj :^T xB-iftirti/v a.<po)ce/i<rfiZv Ttu^y, Tfj^yiKX xxripyJtovlui.

Neapol.

575. Fufco plumbo.] Hujusduo genera , nigrum& candidum. Lege caput Plinii xvi. & fequenslib. XXXIV. Neapol.

576. Nigras ver/at in erefahas.] Quod adlumetiam in Lemurahbus : ibi is , cui facrum curaeeil,

Cumque manus pur); fontana perluit unda,Vertitur

, er nigras accipit ore fabas.Neapol.

577. Qiiodque pice adjlrinxit.] Demum caputaut vere humanum aut ex alia materia huic fimilc

pice linibat, &acupungebdt a cranio admentum»legitur in antiquo noltro codice:

Obfuto mento torret in igne caput.

dein vivis carbonibus admotum, aridum jam vinoconipergebat. Neapol.

577. Ad(irinxit.'\ ^^A'«<S''nonnulH. alii etiam,transfixit. Optimus Ambrofianus, transfigit.{t^r^\\muta. Senec. Thyefl:. 1063. Gracili traje^as vent

mugire fihras. Lucan. VI. 637. Unco guttur trajicere.fic 6c III Am. i.TrajeFtae ranae. acuta quoque act4

quidam , fed ahena redte fe habet. in magicis enimufus aeris frequens. vid. lib. vii. Met. 227. &247.& alibi. BuRM.

577« ^od acu trajecit ahena.1 Cornelius Cel-fus : (Sluidatn hic quoque duo lina acu trajiciunt,Porrohac fere femperulae veneiicae adperniciera,.Nofter in Epift. Hypf.

Devovet ahfentes , fimulacraque cereafingit^Et miferum tenues i» jecur urget acus.

NEAfOL.

578 Obfutum menta, torret in igne caput.^ Diufateor me haefifle in hoc loco. nam , quod innonnullis exaratum mento offcnderem , parum ab-erat quin lento igne fcnbendum arbitrarer. ut TrilLIII. Eleg. XI.

Et falfum lentQ torruit igne hovem,& moxj,

p^ hun^:

B. II.FASTORUM Li

Vina quoque inflillat. vini, quodcumque reliaum efl,

580 Autipfa, autcomites, plus tamen ipfa , bibit.

125-

Hofti-

hunc lentis carbonibus un.

&ArteAmat.Izmbus hic lentis uretur ,

ut humtda taeda.

^uclor Moreti: .

Haec ubi collegit ,lentum confedit ad ignem ,

ubi laetum male legitur: & Horat.i. Od. iz.

Lentts macerare ignibiis.

ita & alii paffim. Nunc, dum vcterrimos codices

comulo, longe aliter videtur. Naugerianus certe

& Uilini , Obtufum mentae. Petav. & unus Put.

Obfutum mentae. Zulich. Obfutum menae. quomo-do & in Mazariniano fuilTe a manu prima vide-

tur. Lege, Maenae caput. Singula nunc videamus.

primo Objutum bene ie habet , etfi hbri ex fidiffi-

mis nonnuUi , Obtufum fuggerant. Obfuebatur enim

acu & pice os maenae. Virgil. lib. iv. Georg.

^o'^- . . . • • •

huic gemtnae nares V jpiritus orts

Multa reluttanti objuitur.

ita venerafidae vetuihtis Mediceus. non obfiruttur

cum vulgatis. Florus lib. iv. cap. 12. Unius os fu-

tum,prius abfcijfa lingua. WlzMm , osobfutum, Paul-

liiius Epiilola iv. ad Sulpic. Sever. Ut ille pannis

oculos corporis ,fic ifie fordibus vttae fuae oculos^men-

tis obfutui. ut illic bcne ex vetullo codice Fronto

Ducaeus reftituit. contra malae dijjutae pro ore

aperto apud Perlium , dijfutis malis ofcitare, palpe-

bras furfu-m ac deorfum didutlas infuereGc\\\o\\h. vr.

cap. 4. obfuta leSlica Suetonio in Tiberio cap. 64.

Nofter Hb. x. Metam.49s.

Jamque graven^ crefcens uierumperfirinxerat ar-

bor ,

Pefloraque obfuerat , collumque operire parab.^.t.

ita cenfeo fcribendum ,non obruerat & apud

Apulej. forte Met. ix. Pone eum Mymex fequeba-tur vinculis obfutus. os confuere apud Senecam Ep.XLvii Sic, fit ut ifii de domino loquantur t quibusco-ram domino locjui non Ucet. At illi

, qutbus non

tantum coram domints , fed cum ipfis erat jermo , quo-rum os nonconfuebatur ,parati erant pro domino por-

rioere cervicem. quaetotidem fcre verbis Macrobius

iibi vindicavit. lib. i. Saturn. cap. 11. fic Nofter

fupra , verubus transfnta falignis F.xta. ubi male

multi ex fcripris, trans/ixa , vel trAnsjetla. transfu-

I0S Oedipi pedes dixit Seneca Phoeniffis pag. 254.

quod male mutarunt; fed bcne atleruit Grono-vius. confuere & infuere & fiere verba fatis obvia.

praefuti frondibus Thyrfi apud Noflrum Met. xi.

"apud Apulejum tamen hb vi. Milel". fub finem

quod magnus Scaliger fcribebat. Super alic]uod

Jaxum fcrApofum , infutitium , (y fartilem aftnumexponere , o" folis ardentis vaporibus tradere. pro

quo in vulgatis eft, infttitium ,nt\i\.x\im poflum ap-

probare.cum cxiilimem fcribw^ndum eilc , ificiumz:/

fnrtdtm^ ydinfictum, vel Ificiatum. Ificium caro

miniitatim concifca. vide Macrob.vii. Satur. cap.8. ificiatum quod ejusmodi carnibus fartum eit.

apud A^^iciwm, valvulae Jficiatae,ik circelli ificiati.

vetuftum Epigrarama, quod videre nobis 6c de-

fcribere licuit , ex longe antiquiffimo codice

ESICIATA.Amittit proprias vacuato corpore carnei

uiccepitque novas.

. quae unice faciunt ad huncApuleji locum. totum

Epigramma adderem, fed video id jam divulga-tumaSalmafioadHiRor. Aug. pag.285. ifcius ergoAfinus vel inficlus , quod malo. cum & Macro-bius eam fcribendi rationem fequatur, vd inficia-

tus idem qui & fartihs. Ejusmodi porcum ahis

animalibus refertum Porcum Trojanum appellatMacrob. 11. Satur. 9. Nunc de maena. Maena

pifciculus marinus , qui Gxzecis f^xmt; , nonmagnipretii, & fale condiri folitus in vafis live orcis.

Hinc Perfius , Sat. iii, 76.

Maenaque quod prima nondum defecerit orca.

atque hoc eft quod Martialis vult lib. xii. Epift,xxxrr.

Tuifie gerres atque inutiles maenas

Odor impudicus urcei fatebatur ,

&ualem marinae vifit aura pifcinae.

iibi noUem dodliffimum Rondcletium haefiffe , aC

hircii pro urcei repoluifie. Maenas enim falni foli-

tas ex Piinii quoque loco non uno apparet. oppo-nit eas acipenferi Cicero lib. 11. de Finibus : S)j4i

voluptatem contemnunt ,eis licet dicere , fe acipenfe--

rem maenae non anteponere. Ad exilitatem earumalludit Martialis, cum breves maenas alicubi dicit,

ut & Arnobius , cum pijtricum ^ maenarum domi-num Neptunum appellat. Glofiae Stephani , Msvlq

(X^iiSiov. Lege , Mxivlq' quicquid ordo literaruni

illi leftioni repugnat. Jus Maenarum in Lucilio,

quod apud Nonium occurrit , pulmentaria ut in-

tybus , aut aliqua id genus herba.,V jus Maena-

rum. erat enim cibus hominum plebejorum pau-

perrimus. quo refer Pomponii illa ex Majali apudeundem Nonium in revortit. Caenamquaeritat , fieum nemo vocat , domum revoriit maefius ad mae-nam mifer. ita lego, ubi ad menfam circumfertur.

Apud Martialem quoque, ubi quiritatur debafiat(>^-

rumimporiuiiitate.

Htnc inftat tibi textor , indc fullo ,

Hinc futor modo pelle bafiata ,

Hinc menti dominus pedtculoft ,.

t.inc defioculus , ZS" inde lippus.

ut poftremo verfu primum defungamur , defiocu"

lus ille non eft nauci. peccat praetevea fyllaba po-

ftrema correpta in legem mctricam; cum pxoduci

Q3 **"^'

ii6 P. OVIDII NASONISHodiles linguiis inimicaque vinximus ora,

Dicit dilcedens, ebriaque exit anus.

For-

eam oporteat. certe fcrirti coniplures , quod & de

fuis Dommusxcdnnx ,dexioculus. Vaticanus veter-

rimus , defwculus. utique caftigandum ,

Nec detft hinc oculis & indelippis.

verfui interpolando nnl^^m praebuit hominibus in-

fcitis, quod ignorabant deeft efle monofyllabum.

Agit autem Martialis toto hoc Epigrammate deiis

baliatoribus , quibus anima pr.iecipue faeteret :

quorum in numerolippirefte coUocantur , propter

collyria odoris ingrati , quis oculos frequenter inun-

gebant. rcs vel ex folo Horatio fat nota. ceterum

tnenti dominus pediculofi hic fruftra iteratur , cum

jam fupra de hircofis colonorum ofculis utpote,

qui & barba 5c ahs foeterent, fit adtum. nec La-

tine dixeris tnenti aut oris faetidi dominum , ut h-

bri dominum aut cujuscumque poffefrionis. Inco-

dice Puteanorum fratrum pervetufto exaratum vi-

dimus ,mentae dominus , ulique pro maenae domi-

nuspedlculofae. pediculofa autem maena, quod ea ve-

fcerentur utplurunum mendicabula hominum pedi-

culofa, ut jam vidimus. Similes deliciae in falfa-

mentis laccrii , apuae, fcombri, pelamides, filu-

ri, gerres , cordillae. JuvenalisSat.ui. pari modolacertidominum dixit. lic enim malo quam lacertae ,

quomodo ad exemplum Noflri Arnobius hb. iii.

Neptunum maenarum zy pifcium dominum nun-

cupat. Juvenahs locum ecce Satyra m.F.ft aliquid, quccumcjue loco

, quocumque rcceffu,

Vnius (efe dominum jeciffe lacerti.

lacertae perperam nunc circumfertur. quoddamnatipfe Juvenalis Sat. xiv. neque enim lacertae habi-

tac mter eduha :

' nec non dijferre in tempcra caenae

Alterius conchem aeftivam cum parte lacerti

Signatam ,vel dimidio putrique filuro.

Meminit eorundem lacertorum Martiahs hbro xi.

Ep. 2.8. 5^. hbro xii. 19. Frumenti dominum pi-

perisque coemti , ut lacerti dominum idem paulloante Juvenahs dixit Sat. xiv. ubi ad epuli & con-\-ivii dominos fic di(5los ahufifll' pofllt videri. Ce-tcxum putris filurus revocatmihi m mentem denuolocum Martiahs jam fupra produ(flum e hbro xii.

Epigr. xxxii. ubi inutila maenas projam putribus,ac proinde nuUos in vidu ufus praeltantibus acci-

pio. Sed quid fibi veht odor impudicus ignoro. foe-

tentem iimuit haud dubie : fed quis Latine fic lo-

cutus? Quare fit ut locum interpolatum eflTe opi-ner , atque ab ipfo rehftum Martiah, etfi in codi-

cibus ejus vetuflis nihil nobis eft praefidii , didi

fnephitis urceifasebatiir.mephitis illa non inteUeda aut

mendofe defcripta loco interpolando deditoccafio-

nem. ad factorem. hunc incommodum refpexir idemMartiahs hb. vii. cap. 60. Abftulerat totam caeta-

idus inftuor Hrbim. Sic eleganter optimae membra-

nae. Vulgati libri , temerarius inflitor, Ceterummaenae hujus ufus plurimus in facris inferis. quo-modo hicapud Noftrum. Euftathius in HomerumIhad. I- 106. Qvivxt

f,ttc(>h i"ii Ekxt^ , ik|ot t1 ^a-

Kiii ftftfiuf u.\Tiav livxi. Hnc ft»t]i^ug xai T^iZ^'^ui 'EKXTtii /o^mfcuTu vocat Antiphanes ci 'Ay^tim

apud Athenacum hb. vii. Nihil igitur mirum ,

fi Deae infernae , quahs Tacita haec noftra ,

idem , qui & Hecatae , pifcis dedicetur : dein-

de Deae Mutae, mutumanimaL Quid quodMae-na Deae Tacitae facra poteft videri , ob cogna-tionem nominis , fiquidem Athenaeus hb, vii. docetid in muUis obtinuiflTe : ac propterea TfiyX^v fa-

cram fuiffe Hecatae , quod iUa TpioSiTi',i; xa\ rpi-

y'kyyoc, ut difta. 'AttoAAs^wpo^ ll iv Tslg Trsfi fiewv,

Tji Ekxt^ Cpy,(T'tflufo-^a* TpzyAviy 5<i T>jv tov IvdfAa-'

Toq ciiceiUTyiTCC. Tp/ftop$o? yap yj 6f6;" Addit & cau-fas , cur citharus pifcis ApoUini , Mercurio boces,exocaetus Baccho , Veneri phalaris, aphya Ne-ptuno , atque ita porro pifces alii aliis dis confe-crentur. Elt autem cognatio nominis inter mae-nam pifcem & Deam Tacitam , quod iUa etiamMania iit di(fla. Mania certe Macrobio in Saturna-hbus. hb. i. 7. qui fufius de ea agit, & Arnobiomater Larum , quemadmodum Noftro & Plutar-cho in Numa , Tacita. Eandem Laram & deamMutani vocat Ladtantius , quomodo & Nofter

paulo poft appellabit. K\\\ Larundam. fed Maniaenomen iUi proprium fuifle in carminibus Saharibusex Varrone hb. viii. L. L. difcimus. Mania igi-tur quemadmodum mater Larum , fic Larem ma-nem Deum appeUatum teftis eft Apulejus de DeoSocratis. Genitam manam partuum praefidem fa-

ciunt Plutarchus Quaeft. Roman. xlvii, &PhniusNaturah Hiftoria hbroxxix. cap. 4. quomodo ge-nium,qui & Lar,gigncntium praefidem. Maniam& Manam diftinguit manifefte Marcianus ( apel-la hbro 11 , & ab his duabus tertiam Manuanam.idem Summani Plutonis & Summanium deorummeminiteodemloco.Maenam igiturcum Euftathiusloco fupra jam aUato deducere videatur icTrl tov

f^xiveaixi , ac Furias etiam feu Eumenidas f^uvlaqdidtas fuilTe ex Paufania hqueat , nihil impeditnomcuManiae inde quoque derivari. Diis inferis

viha quaeque hbari Ibhta jam fupra vidimus hochbro>f 537. hinc caenam feralem gammarum dixit

juvenahs Satyra v. advftitatem gammari refpicienshaud dubie , quomodo ixumSxq kx) T(:ix,XiSaqexxTy.i; ^puf^xTcc Antiphanes comicus pauUo antc

produdus. Locus Juvenalisriclefehabet : Sed tibi

dimidio conftriclus gammarus ovo Ponitur exigua fe-ralis caena patclla. refteexigua pateUa , quia patel-lae ufus plurimus in Ubationibus. ut mox videbi-mus ad i/i 634. Plautus Pfeudolo Aft. iii, Sc ir.

de coquo nuilius pretii , aptum eUe dicit , qui mor-

4i4is

F A S T O R U M L I B. II,

Forfitan a nobis, quae fit Dea Muta, requiras.

Difce, pea- antiquos quae mihi nota fenes.

117

JIJP-

tHts cecnam coquat. & Nofter fupra, Parva petunt

Manes. Plautinum locum alio trahunt mterpretes ,

& in his Boxhornius. Caput praeterea raaenae ad

fulmen expiandum adhiberi Phitarchus nos docet,

eumque ritum a Num;a promanalTe. In cujus vita,

fabulam de Jove Ehcio rccenfens, a Noftro quo-

que narratam libro Faft. ni. haec additinter aha :

'Esrji j 'iyiuirtii.v ixXuy.oTii la-^vpKi/ ^ dpvKrcv tcXaa-iv,

uX^u T£ i!s&B-ii77nTXt voX^x T fCiX^ivTMv , y^rh i-ai To7s

xi^xvv«ii c^Ai^x^oci x«.9-«g,M«v , oi TTCiilrxt fti/C€^ vUivvy

V Tif5

IxilAtvxi cpxtriv lijsS-EiJ^ r x«9-c«5jtt<5y,«.«k' c^eiviJ? ^

xctrxyxyth r A('«t ^«ty<50V«cvT<«5'tov 3 S-sav «gyi^o-

^ev t5 N»^<2 , ^reirc-eiv »5 ;cg;i ysvEc^ r xesS-ag-

|M«v xiCpxXxli' ^jznXxZivr®- 3 5 N»^« , x^efif/Juv ,

f(7ri(v , xvB-^uTtcuv-r j xvS-ii ckr^iTTovTX

ro § ^rx'/-

fcxT^ ieiviv, mpte^, ^e*'iiv' -i^v.e/.vxi^^ 3 5 A(«f

«^^'u;;^**? , izrayay»» r N»*<«c» fixivm. Amobmsinitiolib. v. ubi ex Valerio Antiate eandem rem

narrat : Jovetn diu cmiiatum expiabis dixe capite

fulgurita , regem refpondijfe coepitio , ^ovetn rurfus ,

humano : retuUffe regem , fed capillo. Dsum contra ,

anirna ,maen.ie fuhjecijfe Pompilium. Ita fcribendus

locus mendofiffimus. vulgati, pifcis fubjecijfe Pom-

pilium. fed codex Regius to pifcis non agnofcir.

vox anima abforpferat fequentem vocem maenae

ob cognationem hterarum , quod Sc ahi jam funt

fubodorati. Ma<n'Swv meminitexGraecis Oppianuslibro primo , Diofcorides libro ii. cap. ^r. & A-lexander Trahianus hbro vin. ApudPIautumPoe-nulo Adt. V. fc. V. Deglupta maena. ut libri melio-

res agnofcunt illic. cujus loci oportune me admo-nuit ocellus ihe bonarum artium Gronovius meus.

Male viri eruditi ex maena ilhc Maenadem concin-

nant. Degluptam maenam vocat lepide hominemglabrum & nulhus pretii. rcdte etiam foemineum

pifcicuh moUiufcuh nomen dat cinaedo. Sic Fi-

dus Cornehus , NafonisGencr , Corbuloni Struthio-

camelus depilatus dicitur apud Senecam de Conftan-

tia fapientis. Praeterea hominem faetidum & ma-le olentem hoc convitio delignat , quomqdo ha-

lic viri paulo ante dixerat. ita enim lcribo^ Halec

w/igitur , faex viri , & quidem falfamentaria ,

quae omnium putidiffime okt. unde &cputre halec

Martiali dicitur. Pergit convitiando Plautus, &addit kXXuyopui hama. ita enim rediiis leges cumMs. Camerarii , quam «A? ayofuq. UXxyofx Fo-rura falfamentarium hamae vafis odor eft ingratus.Faetorem quoque hominis defignat , cum aUi ul-

picicfue plenum paulo poft nuncupat. Salfamentaau-tem eiTc graviffimi odoris quis nefcit.'' quod jamfupra in loco Martialis de urceo , in quo maenaefuerant conditac , vidimus; qui ad illuftrationcm

hujus Plamini nonnihil facit. Vim divinam mae-

nis attributam fuifle ciim ex N.ifonis , tum exPlutarchi , Athenaei ac Arnobii locis jam vidi-

mus. Idem Plutarchus hbello a-epj Asi(riSxt[jiovzxq ,

tangit Syrorum fuperftitionem , qui efu maenarumac apuarum abftinerent , quia perfualum habercnt,tibias & corpus totum ulceribus impleri illorum

qui iis vefcerentur. quod alii fcriptores ad omnia

pifculenta referunt. Denique maenarum etiamNoftermeminit in Haheutico,

Foecund^mcjue genus Maenae , LamyrosquCf Sma»

riscfue.

Ita enim eft fcribendum. Ceterum ut jM«<v/Sf? ^fiXiviSix hi pifciculi dicuntur. ftc Latinis maenae 8c

maenulae , quo.modo Plinio dicitur. etiam maeno-minia nonnullis dicfti videntur. fed barbare. Caffia-

nus libro iv. Inftitutionum cap. zi. Pifciculi mi-nuti faliti , auos illi maenominia vocant , fummiivoluptas ejfi.

ubi nolim fixiviha ex Ariftotele a.

Ciacconio adverfus fidem membraneorum reponi.Maenomenae vidcntur appellari ab antiquo fcripto-re in VitaS. Johannis tleemofynariicap. XIX. Mit-te refes fccatorum pifcium , qui maenomenae dicun-

tur. ut videatur alludi ad originem nominis tan-

quam fjt.utvo(iivxi. Atque haec pluribus forte,

quam par erat. fed in loco Nafonis , haftenusnulli , ut dicam quod res eft.intcUedlo, fi feliciter,

ut fpero, verfati fumus, pericuium non eft , nedicamur nimii fuilTe. Heins. Demaenis capit quo-que ^xovtxh\im,HecataecaenaH. Stephanus in Ani-madverf ad Erafmi Adagia. Iocofr«^<i//M/;i. Mae-nas emcndas ante vindemiam monetCatodeR. R.

cap. XXIII. ubiPopma explicat ad probandum lalfa-

mentumufosfuiile veteres, ut cap, r.xxxviii.nifiad

cibos vindemiatorum paratas intclligamus. Vilita-

tem Maenarum oftcnditAIciphronhb. I. Ep.6. ubiuxor exprobrat marito , illum oIik fixiviTuq x rpi-

yXiTXq , fed ntK(,v(px?iOvq MtXvjiiovq ttxi £<xeA<xoj»

'I/i<:2r<;vadmeretriccm deferre. Quae verode vcrbo

//.<fre ejusque compofitis obfervat Hoinfius , cgre-

gia funt , & fere me inducunt ut in loco Paullini Nar.xi.Felicis jJ^f. 172. nuper a viro dodliffimo Mura-torio Tom.i. Analedl. vulgato,mcdicinamtentem.

Sic plerumque velut difoluto laxius ore

Dente fremunt.Cui ck elegantiam & numeros reftitucs fi legas,

difjuto. BuRM.

579. Infillat.'] Inflillant quinque codices. ejl

deeft duobus libris. Heiniius olim volebat, vini

quodcumtjue reli6ti.

581. Vinximus ora.'\ Vincireidtm quod ligare

proprie dixerunt veteres, cum arte magica qui-dam fundtionc aliqua prohibebarur, ut a fasa hic

linguae ufu maledici. Neap. Quidam codices»vicimus , 2i\n, junximusirmle. hinc vincula inmn-

gicis, In Pharmaceutria Virgilii ,Ve?ieris dic vin-

(uU

liS P. OVIDII NASONIS585* Juppiter indomito Juturnae captus amore

Multa tulit, tanto non patienda Deo.Illa modo in lilvis inter coryleta latebat :

Nunc in cognatas defiliebat aquas.Convocat hic Nymphas, Latium, quotcumque tenebas:

590 Et jacit in medio talia verba choro :

Invidet ipfa fibi, vitatque, quod expedit illi,

Veftra foror fummo jungere membra Deo.Confulite ambobus : nam quae mea magna voluptas,

Utilitas vellrae magna fororis erit.

5-95- Vos illi in prima fugienti obfillite ripa,*Ne fua fluminea corpora mergat aqua.

Dixerat: adnuerunt omnes Tiberinides udae,

Quaeque colunt thalamos, Ilia diva, tuos.

Forte

euta ne£io. Hujuscemodi defixiones inter '/.xtx- nonnulHs codicibus , Incfue Jovis fummi caeditur

isfflJiovq magicos habebantur, de quibus nonnihil arce bidens. Heins. Procubuilje Regms.

fupra & Amorum tertio Elegia vii. 29. Heins. 593. Nam quae meamagnavoluptas.] Namcjuae583. Protinus a, nohis requires.'] Forfttan requi- efi meliores plerique. Placet. nam quod cum uno

ras duo veteres. ut faepe alibi. de dea Muta La- Mediceo. Gottorph. quoniam. Heins. Prima foro-

dantius hbroprimodeFalfaReh'gionecap.2o.6^ij, ris erit Excerpta Douzae. Arundel. VofT. prim.Va-cum audiat deam Mutam, rifnm tenere queat ? Hanc tic. & fex ahi. non male, nifi vox illa fequeretur.

effe dicunt, ex qua fmt nati Lares , vipfam Laram'

fortc iterum priva vox a hbrario expulfa fuit, ut

nominant vel Larundam. quae praejiare colenti pct- faepe fupra notatum. Burm.

eji , quae loqui nonpotefi? Heins. 59 j. In prima.'] In deeft Strozz.

585. Immodico Juturnae viSlus amore."] Indomi- 596. Fluminea corpora mergat aqua.] Duo li-

1 captus amore Whxi mehores magno numero. Et bri , mandet. Vnlo , flumineae corporamandet aquae,ita Modius Novant. Led. cap. lxiii. quidam ta- Attius Philodlcte apud Ciceronem hb. 11. Tufcul.

men , vintlus. de quo infra hb. iv. Faft. i/L 2,14. Heu quis falfts fluHibu mandetHeins. De permutatione vocum immodicus & in- Me ex fublimi vertice faxifW(7w/>«; vid. ad. III. Art. 511. Heins.

587. Inter coryleta.'] Liber antiquus, inter co- 597. Annuerant nymphae Tyberinides cmnes.'^ruleta. ut membranae veteres Maronianae : Hic Primo annuerunt cum Naugeriano & uno Medi-jnter denfas corulos. Neapol. ceo legendum. deinde fcripti plerique , omnes Ty-

587. ^acebat.] Latebat redius VolT. & tresahi. berinides undae: duo , nymphae Jyberinidos undae.

Heins, Lege , omnes Tyberinides udae. Similes errores

589. Latium quaecunque tenebant.'] &luotcun- notavi Epift. vi. ^J^f. 107. Heins.

q'4e unus Med. ahus, qnotcunque tenebas. venufte. 598. liia diva.] Lege, i//« dia. ut apud En-Heins. nium,

590. Ft yacii.] Et facit Heinfius conjecerat,• llia dia nepos , quas aerumnas tetulifli?

ut hb. iii. 678. VI. 786. fed ^ vi. 408. eft jacit. Idem Annal. i. apud Servium hb. iii. Georg.ubi tamen quidam codices , facit , ut alibi haec Dium ex fe Anchifen generat.verba commutata. vid. v. Met. 565. Burm. ubi Pium perperam nunc fcribitur , claudicante ver-

591. Summo concubuijfe Deo.] Jungere membra fu. fic Homero faepe S7oq 'i^%(AAir{;$ ,& S7ot; 'OSur-

mehores magno numero cum prima editione. vide cei^? , & Six yvvaixuv , Sc Stx ^£cci>;v. Stx QeuvSi

notas Rem. Am. fi'. 407. Propertius tamen hb. 11. Iliad. E. SJx KaAvvj/w. Odyfl". E. etiam de civitati-

XII. 16. Bicitur cr nudae concubuiffedeae; deEndy- bus. fic 'H^iSx Slav habes. Iliad. B. & S7uv 'Apia-

mione. & Nofter xv. Faft. 32. ^vy Odyfl". F. AaxsSaif^ovxSTxv, Sc fimiha. diaCa-FJe£lran concubuije ^Jcvi. milla Virgiho. Plura vide hb. iv. Met. i/L 535. Fl.

VI, 574. Sofipatro dtus Vlyffes quoque dicitur. ubi de tro-

Caelefletnque homini concubuiffe pudst. pis agit. quomodo in veteri codice ejus legi mo-fummo Jovi codex Pomp. Laeti. quomodo Virgil. net Pierius Valerianus ad hb. 11. uSneidos Virgi-<3c aUi. Nofter ipfe fupra hoclibro,70. ut cft in Lanae. Heins.

599. NaiS

F A S T O R U M L I B. IL

FortefuitNais, Laranomine: prima fed illi

^oo Difta bib antiquum fyllaba nomen erat ,

Ex vitio pofitum. faepe illi dixerat Almo,Nata, tene linguam. nec tamen illa tenet.

Quae , fimul ac tetigit Juturnae flagna fororis ,

Effuge, ait , ripas: difta refertque Jovis.

605- Illa etiam Junonem adiit: miferataque nuptam,Naida Juturnam vir tuus, inquit, amat.

Juppiter intumuit: quaque eft non ufa modefle,

Eripuit linguam: Mercuriumque vocat;

Duc, ait,adlVlanes: locus ille filentibus aptus.

610 Nympha, fed infernae Nympha paludis, erit.

JufTa Jovis fiunt. accepit lucus euntes.

Dicitur illa duci tum placuiife Deo.

1x9

Vim

599, Kals. ] Nymphe tres. Nympha Vatican.

599. Lar nomine. j Ita textus , quem recenfuit

vir magnus , & inemendati aliquot codices ; fed

omnino legendum ex bonis , Lara nomine. Fir-

mianus : &luis cum audiat Deam Mutam ,tenere

rifum queat ? hanc ejje dicunt , ex ejud nati Lares ;

Gf ipfam Laram nofninant , vel Larundam. quod ve-

riffimum. Gloflac, Larunda,$xi[^6vuv ftjJTvjp. Au-fonius in Edylliis :

Nec Genius domuum , Larunda progenitus Lar,

Neapol. Lara Mazar. Zulich. Laeti & lcx alii.

quomodo& ex La6tantio Neapolis. optime. La-

ra etiam eft Varroni. Lala antiquis didla , «to tou

T^tiXsiv. homines enim garrulos & loquaces Grae-

ci A«Aou? dicebant ,& Ku.Xia.v loquacitatem con-

tra u>^ccMv^ infantes. Gellius i. 15. 6}uorum linguatam prodiga effreniscjue , ut fluat /emper c?' ae/iuet

verberum colluvione teterrima , cjuod genus hominuma Graecis jignificantilfimo vocabulo XuXovc, appellatos.hoc igitur vult Nafo Lalae ex vitio garruHtatis no-men fuifle inditum. in Gruteri Infcriptionibus p.MCVH. 8. L. GAVIVS. C. L. LALVS. oc-

currit & p. DXCVII. JVLIVS LALVS. & p.

DCCCCLXXXli. D. LABERIVS. D. L. LA-LVS. p. DCVI. LALVS ET COIUNTHVS.unde apparet id nomen fervis a Romanis frequen-ter mditum fuilTe. rurfus apud eundcm CJruterum

p. CCXXXVIII. C. MVRDIVS LALVS & C.

MVRDIVS DEMOSTHENES. Lala CyzicenaPlinio laudata intcr pifturae artifices lib. xxxv.

cap. I. Heins. Et ita Cafaub. ad Theoph. nifi) a-

ioXsaXi'^^ , d\i\.\ngmx. eam a A«A<«,quaeeit vitium,

quo tenentur ii . qui perpetuo loqui , numquamtacere, aut ahi vices loquendi tradere non iolent.

Ita in tpigrammatc Graeco lib. iii. Anth.cap. xii.

pag. 331. foemina woAv/uuJc? elcganter vocatur

AaAc« KiiTjx, pica locjuax. ut apud Petron. cap.

xxxvn, malae linguae , Pica pulvmaris, Alexis

Tom. iii.

apud Athen. lib. iv. 4. Soi/ ^ syu XxXiqepctv ovttu-

ttot' eilov ovTS }tsfy.M7r>lv , yvvui, ov xittxv , &c.BuRM.

599. Prima fed illi Di6la bis fyllaba.'] Lalara ,

inquit, fuit ei primum nomen. Neap.601. Et vitio pofitum eji. ] Malo, Ex vitio pofi-

tum. A loquacitate fic dicfla haec Graecis AuXiot.

Plutarchus Symp. feptimo: UoXi^uvot; 6 o'<vo? e<7« ,

KXi. XxXixt; «xaipov ,x«< 0pov(i[xUT»i; yiycfjCCVDcov xu-

TUTTifiTrXmtv. Idem faepicule AaAew ufus , pro ef-

futire & incircumlpedle loqui. Neapol. EJi abelt

a plurimis.601. Dixerat Almo.] Almon opt. Ambrof 6c

unus Patav. fic & hb. xiv. Met. 319. veteresnon-

nulli, & Hb. IV. Faft. i/{. 338. Heins.

601. Nata, tene Imguam.] Fingit hanc Naideni

Almone fatam. Neap.

603. Stai^na.] Tedla unus.

605. Miferatacjue nuptas.] Nuptam re6i'\u5 i\oi\-

nulli. alii , nymphae , vel wympham. Heins. A//-

ferata maritas Stroziae. practerea , llla eademju-nonem adiit Laeti codex.

607. Jupiter intumuit.] Graecis etiam e(5«<vf<v,

pro irafci; & oidv,(jt.u, pro ira. Neap.

607. ^luaque efi non ufa modejle.] Malim , qua-

que eft minus uja modejie. Hlins.

608. Eripit huic Itnguam.] HincFirmianus poftilla fupra citata : §luid praejlare volenti poieft , qui

loqui nonpoteft? NfcAP.

608. Menuriumque vocat.] A/(7»ff Urfini , VoIT,

Zulich. Mazar. & quatuor a!ii. redtius. & pro £-

rifit huic , Eripuit iidem. Forte,——Mercunumque monet

,

Ducat ut ad manes

vel etiam , cum Iibri proximo Pentametro non-

nulli habeant , Nympham haec infernae , legipoflir,Duc hanc ad manes {locus ille filentibut a^^tus)

Nympham , aif. infernae nympha paludis er't.

R HiiNi.

P'

130 P. O V I D I I N A S O N I S

Vim parat hic : vultu pro verbis illa precatur ;

Et fruftra muto nititur ore loqui.

6is Fitque gravis, geminosque parit, qui compita fervant ,

Et vigilant noftra femper in urbe, Lares.

iRoxima cognati dixere Carillia cari,

_ Et venit ad focias turba propinqua dapes.bcilicet a tumulis, &, qui periere, propinquis,

6io Protinus ad vivos ora referre juvat :

Poftque tot amiflbs, quidquid de ilmguine reftat,

Adfpicere; & generis dinumerare gradus.Innocui veniant : procul hinc , procul impius eito

Frater , & in partus mater acerba fuos :

Cui

Heiks. Verfus ille fcaberrimus ; cui nos aufflori- Uhus, nam grundire pro grunnlre veteres dicebant.

tatecodicisFrancofurtenfisintegritatem reftituimus, Emenda Marcianum Capellam lib. i. pag. 16. ed.

legendo , in praecedenti vocat , & dein , Duc , ait , Grotii ,ubi pro eo , quod nunc legitur nullo fen-

ad rnanes.Bv\m. {Uj Lar omniutn cunflalis, re^oncndum , Lar com-

61 r. Accepit lu6lus euntes.'] Dispunfta litterula pitalis. nifi mavis, Lar Comitialis. hinc & forte in

legendum , accepit lucus euntes , ut in noftro. Mi- veteri Infcriptione apud Tertul. de Spedac. cap.v.-

rorego, minutos meos kkI KOTrpoXoyovq interpre- LARES COMPITO POTENTES legendum.tes hoc non vidiffe. Neap. Sed ita jam plurimae vulgo , Comitio potentes. in S. Agobardi codicc

editiones ante NeapoUm , & luclus ex operarum Coillo legebatur , unde Sahnaf Exerc. Phn. pag.vitio profluxilTe putonam codices omnes , lucus. 641. Celio. inepte. cum potius contradte pro con-

612. Duci tum placuijfefuo.] placuiffeDeo {cvipti cilio fcriptum videri poflet. De Laribus plura con-

plerique cum prima editione. Heins. Compla- geflitMeurfius Audlario Philologico cap. i. Heins.

cuijje /uo BexnenL 61-]. Proxima cognati.] viii. Kalendas Martias

61^. vimparat: hunc vultu.'} In codem,Vim erant Chariftia. Bene Kalendarium Conftantini

parat hic : vultu. Neapol. Huic Gottorph. hinc Magni :

unus.

6\^. Geminosque parit,] Haec igitur Larunda , IX. FERALIACva DivaMuta, eft Mania Macrobii. Idcfue ali- VIII. CHARISTIA.quamdiu ohjervatum , lUe inquit ,

ut pro jamilia- TFRMINArTArum jojpitate pueri ma6larentur Maniae Deae, ma- \ vi. 1 iLK M 1 M A L, 1 zi.

tri Larium. Neapol. „ . ^.^ 1 r n . r. t

615. &ui compita fervant. 1 Ad haec legcs quaeOmitt.t haec fefta vetus Romanum : miror. In

notabimm, aOv 0^5 3' f.'«7v, ad iUud lib. v. 140.Rureftn . poft Parentaha & Lupercaha, legitur,

Compita grata Deo, compita grata cani. ^aracognat. maUem cahi cognat. id eft,

Nf p )l

' f ^Cartjtia cognatorum. Sed obferva ifta Valern hb. 11.

6^16. 'semper in aede Lares.] In urhe fcripti ii- ^''P- '' Convivium etiam folemne majores inflitue-

dem. & refte. Lares enim non famihares tantum ,

''«»' ' tdque Chartjlia appMaverunt ; cut praeter

fed pubhcos etiam feu viales delignat , qui in com- ''&'"*^'"%.

'^^«^^ "^" tnterponehatur : ut/; qua

pitis colehantur. Nam in compitis gemini limul La- "'•^^'- neceffanosquerela effetorta , apud facra men-

res coUocabantur , nift cum Genius Imperatoris f^'^^^ ''^terhaaruatem ammorum,fa,^^^^^^

tertius accederet . in domibus fingulares. Infra, 5"'-^'^^ ^dhibitis, tolleretur. Ad Ovidianum calcu-

. . , . uim accedit : dies ergoule totus deditus convivns.Mule Lares, Geniumque Ducis , qut tradidtt tl-

]^^^^ eumdcm , Fejlum epularum , dixerunt. Sed

, ,\ .. . . mea haecfufpicio : nam hoc nomine diutius dies,Vrts hahet , ^ vta numtna trtna colunt.

^^^0 pet,-us Apoftolus cathedram in AntiochiaLarium onginem tangit apud Dicmcd-m Gram- ercxit, vulgo didlus eft : incidit Ule in idem tem-matuum ' aflius Hcmina m Hifloriis: Pajhrut/i pus , quo ctkbraia antiqua Chariftia. Neap.

vul^us Jlrie contentione lonjentHndo praejecemni ae- 6j8. Ad focios turha propinqua Deos.] Pro

qualiter imperto Rev.um^ Komnlum , ita ui deregm diverfa iccfticne in quatuor fcriptis dapes invcni. in

pares inier fe ejjenc Monfirum jlt. Jus parit porcos uno , patres , in alio, cihos, Quare ardaum non

iriginta, cujus rei fanumfeceruKt Larihus Grttndu- init focias. dapes conjedare. quod unus Mcdiceus

pofte.i

F A S T O R U M L I B. IL

6is Cui pater efl vivax, qui matris digerit annos,

Quae premit invifam focrus iniqua nurum.

Tantalidae fratres ablint, & lafonis uxor,Et quae ruricolis femina tofla dedit :

Et Soror, & Progne, Tereusque duabus iniquus:

630 Et quicumque fuas per fcelus auget opes.

Dis generis date tura bonis. Concordia fertur

Illo praecipue mitis adelTe die.

Et libate dapes : ut grati pignus honoris

Nutriat incindos miila patella Lares.

6^$ Jamque ubi fuadebit placidos nox ultimafomnos,Parca precaturae fumite vina manus.

131

Et

poftea confirmavit. focias dapes vocat ea convivia,

quibus feftum illud dabatur. Statius Saturnal. ad Do-

mitianum :

Nobitcum fecias dapes im/li.

Theb. VIII.

TuTfi primum ad coetus , fociaeque ad foedera

dextrae

Oedipoden exijfe ferunt.

Vide quae notat Uluftrifr, Neapolis ad hunc 10-

cum. GloiTaeSteph. CaracognatioyTiiJt,y\ avvysvsixq.

Martial. lib. ix. Ep. iv.

Cara daret folenne tibi cognatio munus.

Quo alludens caros etiam pro cognatis pofuit Au-

fonius praefationc Parentahum , & carm. ix. cari

/^ro/^iw^JoapudPerfmmSat. iii. fociae dapes , ut ah-

bi , focii lares & penates. de quibus nonnihil epift.

v. jJ^f. 116. & fociare hofpitia, menfas, penates, &fimiha. hinc Valerio Flacco ;'«»_gere Penatest pro

hofpitale foedus inire Ubri tertii initio :'

manibu5(]ue datis junxere penates.

ut vere rcftituit Gronovius nofter. Sacrare laribus

fidetn idem Valerius eodem libro, 174.

Nec tibi Theffalicostunc profuit , Ornyte , reges

Hojpitiis, aut tnente morcis fovijfe benigHa,

Et Laribus facrajje fidem.

ubi diem perperam lcgitur. de Chalybum genteidem lib. iv. 614. Hofpitii ejuis nuUa fides. Fidas

hofpir.s aedts Nofter dixit lib. vi. Faft. v. jf-f. 689.ut ilhc refte codices lcripti. Heins. Sic hb. iv.

411. Ad facras dapes venire.

619. Et qui.] Sed quiYzticin. propinqui etiam

Excerpra Voffii & novem codices. propinquos unusMoreti.

613. Innocui veniant.'] Arcet ab hac menfiAtreos & Thyeftes ,

Medeas & Inones , Philo-

melas & Prognes , Tereos , & tandcra capita , quaebona fceleri 6c crimini debcnt. Neap.

624. Jnpartus mater acerhafuos.l Tuos refteco-dex Hamburgenfis. Hhins.

625. Cui pater efi vivax.j Non abit hinc Papi-

nus in Lacrymis Hetrufci iii. Silvarum :

- Pater eft qui ftetur , adefte

Dique horninesque facris : prectd hinc procul it«

nocentes ,

Si cui corde nefas tacitum , feffiqtie feneSlus

Longa patris , fi quis pulfatae confcius umquamMatris , cf inferna rigidum timet Atacon urna.

Neapol.

625. Digerit.] Dirigit Petav. degerit Voft". Ex-

cerpta. cui mater degerit Gottorp.

631. Dis generis date^^^ura boni.] Vos mentcsredi confciae. in antiquo.ineo eft, date tura bonis.

Non reprobo ilripturam : nam boni manes &boni lemures (ahos vocarunt noxios & averfos)erant Dii lares , quibus modo fupphcabant pro in-

cohimitate rehquae famihae. huc fpccftat vetus hic

lapis : LARiEvs pro salvte et incolvmitateDOMVS Qi SEK.TORII. Neap. Bonis multi ex fcri-

ptis. ut in illo VirgiUano xii. 646. Fox 6 miki ma-nes Efte boni. ubi videatur Servius. Heins.

632. ///0.] llla fcriptiSc editi plurimi. adeffe ju-bet Petavii.

633. Ut grati pignus amoris Kutriat intmHos mijfa

patella cibos.'] Grati pignus honoris Vofl". Arond.Urfin. Petav. Zulich. &Z. multi alii mehoris notae.ut in Trift. in. Hh iv.

Ante volebatis , gratique erat inftar honoris ,

Verftbusin noftris nomina vsftra legi.

fic re(5te vetus hber. Siiius lib. n. 58 r.

Jnde petit tumulum ; Jummo quem vertice mon-tis

Strfixeraf , CT* grnta cineres dscorarat bonore.

Martial._ Apophor. Ep. xxxiv.Militiae decus en, grati geftamen honoris ,

Arma tribunitium cinzere digna lasus.

Ita verfus ifti videntur ei^e' legendi de Paraz,onio ,

R z c>;

r j -». P. OVIDII NASONISEt, bcne nos, Patriae, bene te, Pater, optime Caefar,

Dicite luffulb, per facia verba, mero.

ex veftigiis veterrimorum codicum. Ceterdm pro

Nutriat intiniios cibos , quod Latinum non cft ,in-

ventos cibos Hamburg. intailos cibos Arond. im-

mijfos cibos undecun alii. quinque , incincios cibos.

VoS. intinclos Lares. quomodo Zulich. &: Mazar.

a manu priu.a. cujus fcripturae fugitiva etiamnum

veftigia apparebant. Lege nuUa fere mutatione 8c

conjecflura indubitaia , incintJos Lares. Lares enim

in marmoribus ac fignis aeneis antiquis exprimun-tur incindti , feu fuccindti. ut Perfius loquitur,Sat. V. 30.

Cum primum pavido cufios mihi purpura cc(fit ^

Bullaque Juccintlis Laribus donata pependit.

& plane in antiquis figillis aeneis , qualia & penesme funt , Lares incinAi feu fuccindi exprimuntur.non rede ergo vir fummus Cafaubonus ad habi-

tum peregrinantium refert , quo lares induti. fic

incintla Diana Ep. iv. 87. & incin^a Hebe V.Faft. 675. incinHus tunicamercator , pro fuccin£lus,

apud Noftrum. his cin£tamY)\zmm dixit Aufonius

Epigr. XXVIII.

Nec bis cinSla Diana placet , nec nuda Cythere.

ea enim eft optimorum codicum fcriptura , quamVinetus non intellexit, d\xm fuccintla mavult re-

poni. Claudian. m. In Stihc. v. 248. De hac ipfaDiana :

Duo cingula vefiemCrure tenus pendere vetttnt.

& lib. II. de Rapt. Prof. 33.

Cri/patur gemino vefiis Gortynia cin£lu

Poplitefuja tenus.

de cadem. (\c fuccin6li popae Propertio. lib.iii. EI.

4. fuccinelus mercator apud Perf. Sat. v. praecinCli

pueri de famdis Horat. 11. Sat. viii. ut contra

difcin6li : Denique alter Mazar. & unus Medic.unCla patelUf quomodo & Perfio,

un£la,vixijje patella

Semper , c?* a/fiduo curata cuticula fole.

unus Farnef. jun£la. Zuhch. jufja. Sed cum Tomijfa vox fit convivaUs, unde & mijjus pro cibo,& mjjflia pro donis , nil temere mutem. lib. v.

360.

Accidere in menfas ut rofa mifja. folet.

Art, hb. i. 581.

Huic deturcapiti miffa corona tuo.

hinc & miffae pullo fruges apud Livium in augura-hs facri defcriptione. Patella autem proprie in ufusLarium adhibita 6c hbationi. Varro Manio apudNonium Marcelhim in patella. Sliiocirca oportetbonum civem legibus parers , & deos colere , m pa-ttllam dare [^iKfh Xfsuc. fed 6c Vcftae patella hba-

Nox

batur.quaefocis praefidebat, ut Lares. Hinc No-fter Faft. VI. 310. TertmiJjosVefiae purapatelia cibos.

Valerius Maximus libro iv. cap. 4. C. Fabricius

patellam fuam corneo pediculo fufiineri voluit. apudCiceronem hbro fccundo deFinibus de patellaederedicitur in homines impios & profanantes facra.

noti apud ?\zu\.nm.diipatellarii , hoc eft minorumgentium. Perfius vero quod cultricem foci patellamdixit Satyra tertia, tantundemeft, ac fi Lariumcultricem dixiffet. nam magno Cafaubono aliter

locum Perfianum capienti nonaccedo. BeneScho-liaftes Pithaei , cultrix foci patella , quia delibandae

dapes in ea pofitae ad focum feruntur. Sic fcriben-

dum. vulgo delibantiae dapes. Redte ergo Juvena-lis Satyr. v. ut paullo ante jam vidimus , tanquanide ferali Hecates libatione :

At tibi dimidio confiridlus gammarus ovoPonitur

, exigua feralis caena patella.

Heins. Hinc Cicero iv. Ver.iz. patellam , inquafigilla erant egregia, vocat, infigne penatium hefpi-

taliumque deorum.

634. Miffa patella cibos. ] De ritu Livius : Inter

pocula atque epulas , ubi libare Diis dapes o" bene

precari mos ejfet.&c Tibulluslib. i. 130. Lares com-pellans :

Adfitis Divl , nec vos e paupere menfaDona , nec < parvis fpernite fitlilibus.

QmAYiiz parva fi^lilia , nifi veteres patellae .^ An-tiqui magiftri ad iUud Satyrici, cultrixque foci fe-cura patella ; ^luia dclibatae, inquiunt , dapes ined pofitae ad focum]feruntur. hinc , patellarii Dii ,

Plauto. & a Varrone fcriptum , Deos colere ac da-

reinpatellam, i/,ixpov xpsx^, Neapoi..

635. Placidos nox humida fomnos,'] Nox ultimaVoit Arondel. Mazar. unus Vatic. & Farnef.hauddubie recfte. Atque ita fuerat in Zulichemiano amanu prima. Solenniora apud veteres convivia in

multam no(ftem aut primam quandoque lucemprotrahebantur , quod vefpertino tempore infti-

luerentur. fic Met. vii. 66z. fabula Prognes:lucis pars ultima menjae

Efi data , noxfiimno.ita codices vetufti. nam lucis pars optima , quodvulgo legitur, contra ritum veterem pugnat, utdixi lUic loci. Benc igitur nox ultima hoc loco,ut appareat tempus indulgendo genio fuifTe datumfoUto fpatiofius. atque ita VirgiUanum iUud, hb.II. pr. Suadentque cadentia fidera Jomnos , intelli-

gendum efte opinor. ut extremam nodlis partemdefignet. Propert. lib. iv. EI. iv.

Et jam quarta canit venturam buccina lucemfipfaque in Oceanum fidera lapfa cadnnt,

Experiar Jomnum,Hexns.

636. Lar-

<540

FASTORUM Lt B. II.

NOx ubi transierit, folito celebretur honore,

Separat indicio qui Deus arva fuo.

133

Ter-

636. Larga precaturi fumlte vina manu.'] Parca

vina Mazar & pro diverfa left:one Voffianus.

optime. ne dubita. Non enim pocula defcribit in

'falutem Principis haurienda, quod volunt interpre-

tes, fed libationem, quae parco mero in focum

aut raenfam eftufo fiebat. ut jam videbimus. duo

codices , precaturaman». unusMedic. manus. Le-

ge ,Parca precaturae jumite vina manus , ut fu-

pra monuimus. lic antea hoc libro, 198. de Fa-

biis:

Sumite gentiles arma profejfa manus.

lib. IV. 541.

Etferiunt molles taurea terga manus.

Trift. I. III. 78.Et feriunt moefiae pe^lora nuda manus.

Trift. III. I. 8z.

Sumite plebejae carmina noflra manus.

Heins.

637. Et, hene vos.] Nota formula haec inter

fcyphos & pocula antiquorum. Vide Plautum in

Perfa Adu v. Scena prima, & in Sticlio Acftu v.

Scena quarta. Neapol.

637. Bene, tu patriae pater , optime CaefarPj Imo ,

bene,te patriae pater : quod ikannotaiat Scaliger,

& alii jam obfervarunt. Notum iUud, Benevos,lene nos, benete, beneme, benenoftram etiamSte-

phanium, ex Comico & convivaU formula. T&v

hlvx ev ^usiv. Dan. Heins. Bene te meliores

omnes. redie. de quo vide quae notavi Ub. i. Ar-

tis Am. fi'. 601. Nec accedo codicibus, qui bene

nos habcnt. Augufto Caefari hic ingeniofe blandi-

tur , idque ex ritu Graecorum , qui finito convi-

vio pocuUim liauriebant , Ato? (rwT5?po? xa» ayaflau

Sxif^ovo^ didum , nt ex Athenaeo aUisque fat U-

quet. horum locoOvidius C.\efari, PatriaePatn , &Laribus Ubandum fuadet, Nam xyaio) Sxifjiavei; ni-

hil aUud quam Genii. ut rede Servius etiam no-tavit ad Georg. iii. uyuiol ^xii^ovsg , (juos Latine

Genias vocant. Genii vero Laribus iidem. fic apudfcriptorem QueroU a Petro Daniele editum ipfe

Qucrolus , Larem opiimum Geniorum appeUat. fed

de Geniis Domefticis videndus Cenforinus^cap. iii.

Agi autem de vino non bibendo , fed in focumcffundendo iUud quod lequitur ,fuffufo mero, abun-

de oftendit , ac proinde Parca vina rede fupcrioriverfu a nobis reponi. Appofite omnino & ad remHoratius Ub. iv. Ovid. v. ad Auguftum:

Condit quisque diem collibus in fuis y

Et vitem viduas ducit ad arbores:

Hinc ad vina redit laetus , c?* alteris

Te menfis adhihet deum.Te multA prece , te profequitur mero ,

Dejufo patcris , CT* Laribus tuum

Alifcet numen , uti Graecia Cii/ioris,Et magni memor hercuiis.

Hanc libationem etiam Graecis in ufu fuifte Athc-

naeus lib. xv. docet. iuxo^i^ef^ <yy ^«iOTEpa» 'At3-i^«s

^ B-erfti? , <pti(rtv , 'tTiB-ii Ton <zg^i-(pifif»i f<^ r» j-u

73« 7roia-t)i ux^)sfd^(^ ,cv ytvfcsi ^^ hJyfcx t^s ««y«-

f^sui § dyx^i B-ii. Deinde menias fuifte amotas

ex eodem conllat. quanquam Euftathius in OdyfT.r. id menfis jam remotis faditari foUtum afi^lsvc-

rat. SaUnafius in Ubro , quem fub nomine SimpU-cii Verini adverfus virum furnmum HugonemGrotium edidit , inter primas & fecundas menfas

hanc Ubationem folitam inftituicontendit, impro-

batque fententiam ScaUgeri,qui;menfis fecundis id

a Romanis faAitatum, caUcesquecircumferri foli-

tos adfirmarit. pro ScaUgero tamcn ftat Uic Nafo-

nis locus, qui a convivis dormitum ituris fub ul-

timam nodtem id fieri folere demonftrat. InDido-nis apud Maronem convivio poll: libationem men-fae fecundae appofitae, unde tamennon fequitur,idem apud Romanos ufu veniife. Sed dz in con-

viviis, fi viri principis faluti poculum libarent, ei-

dem bene precabantur, ut hic Augufto Ovidius.

Apud Lucianum in Cataplo Megapcnthes tyran-nUS jam mortUUS, ;^ fAv a-Ttiv^ctrii ci 70^5 a-vfiTt»-

r.cii , fiiyuXvi r^ ^tuvfi lytviv^cvro fioi nofisu >^ ciyuia.

In eo quoque gratificatur /iugufto Noller , atqueex fide hiftoriaeagit , quod eum Laribus adjungit ,

cujus Gcnius inter duos Lares medius in compitiselfet dedicatus, de quo infra,

Mille Lares Geniumcjue ducis , qfiitradidit illos^

Urbs habet , & vici numina trina colttnt.

Heins. Dubium quid praeftet, bene nos, an vos ,

cuin lcripti & editi varient. fi nos retineamus, iu-

teUigemus votum pro faUite Populi , quac conti-

netur Caefaris falute;& ita duo illaex more jungi nu-

pervirdodus oftendit in diflertationeinferta Hifto-

riae Criticae Reipl. Literar. §.xn. pag. 123. Burm.

637. Patriae Pater.\

Piaculum enim fuit apud

antiquos, inquavis publica (xxo. privata menfi,fuoetiam Principi non bene precari. hic definebam ,

cum venit ante oculos Ambrofius in haec verba :

^luid memorem facramenta , quae violare nefas arbi-

trantur? Bibamus , imjuiunt , pro falute Imperato-rum ; qui non biberit , fit reus indevotionis. Videtur

enim non amare Imperatorem , qui pro ejus falute

non biberit. O piae devotionis objequium ! Bibamus

pro falute exercituum , pro Comitum virtute , pro

filtQrum fanitate : CT' haec vota ad Deum pervenire

judicant. De Helia & Jejunio cap. xvii. Neapol.

638. Dicite fujfufo per facra verba mero.] Qui-dam veteres , poji Jacra verba. ftnt bona verba Ma-zar. Voft. Laeti, pr. Ainbrof atque alii nonnuUi.

In Zulich. H.imb. & Gottorph. fint facra. Petav.

Arondel. Urfin. & plurimi alii, in facra, hiante

veifu. Lege , Jint rata vtrba , vel, tsr rata verha,

R 3 aut,

134 P. OVIDII NASONISTermine, five lapis, five es defoflus in agro

Stipes ab antiquis, fic quoque numen habes.

Te duo diveria domini pro parte coronant ;

Binaque lerta tibi, binaque liba ferunt.

Ara

aut, ter lona verla , ut TibuUns lib. ii. Eleg. ii.

Dicatms hona verba , Ternarius numerusboni crat

auguni

Kalendariis. Neu credas duumbardis illis , qui rc-

jiciunt in xx. Fcbruarii diem. Neapol.

(j^o Indiclo qui Detts arva fuo. ] Is a NumaPompilio pvimo cultus & inllitutus. Ut cnim

contenti reculis propriis non ambirent alienas , fc-

cit , ut unusquisque fuum agellum circumfcriberet,

& finibus lapides infigeret. 'Isfoit; , inquit Diony-fius lib. II. 'Aw£j«|gv ie/'» Aies TJ55 >n'9-»5 , fjf^ B-V(nXi

iTX^iV CtiiTtii tTHnhiiv kTTXITtCS y,f^ifX TtffKTJJtcx6 fX,X~

««K ci<«nT«ii ixi Tey ToVev a-u/Ji^^cfd^iti , t«p7i</oi> t««$

TttCVV T»^/«V f(^ tLv T o^uv S-suv KXTXTWXM"^'TxvtIm 'tuf*»UtTt^fAtvci}^iXKuXSa-tv. Neapoi.. Libet

adfcribere verba Ladtantii Firmiani ex libro primode Falfa Religione cap. 20. quia ad illuftrationem

loci hujus ac narrationis mox fubfecuturae faciunt

inprimis: ff>uid? qui lapidem colunt infortnem atquerudem , cui nomen efi Termino. Hic efi , quem pro

^ove Saturnus dicitur devorafje. nec immerito illi

honos tribuitur. Nam cum Tarquinius Capitolium

facere veilet , eoque in loco multorum deorum Sacella

ejjent , confuluit eos per auguria ,utrum Jovi cede-

rent. cjy cedentibus ceteris folus Terminus manfit.TJnde illud poita Capitoli immobile faxum vocat. Jam

etiam obfervatus apud Graecos. Apofto-

lius in Paroemiis : "e^®< ii^ev el -Ttxhocte) f^ to cii-

TdTo j TgJtTov. Neque aliter in Sacnficiis. Gratius

Volcanalium defcriptione. fi. 438.' dis lapfis ultima rebus

Auxilia , €?* meriti fi nulla efl noxia tanti ,

Tot miferare animas , liceatque altingere fofttes,

San^e , tuos; ter quisque vocantes pinguia libant

Thura foco.

Ita verfus illi fcribendi. Nofter Faft. iv. iii.T,^.

haec tu converfus ad ortum

Dic ter , z^ in vivo perlue rore manus.

Quomodo bcne optimi codices. Valerius Flaccus

libro I. 193.

Jpfe ter aequoreo hbans carchefia patri ,

Sic ait ^for.ides.

fint rata verba , ut fupra hoc libro :

Tu fore dixifli: fmt rata di^a Jovis,Senec. Oedioo :

rata verba fudi.

de ratis vctis :i.c verbis vide Notas ad Epift. xvi. ex hoc ipfo quammagnus Juppiterinvenitur? cuinon

5,''f. XV. Noftcr lib. fuperiori , 696

Efficiatque ratas utraque diva preces.

lib. III. 57.Vox rata fit , patrioque vocat de nomine menfem

Met. III. 341.1'rifna fide vocisque ratae tentamina fiiwfitCaerula Liriope.

quae vera fcriptura. ita ratum opus in Ibide dixit

cjluaeque ratum triplici pollice netis opus

ceffit lapis ,ea fottajje fiducia , quod illum de pater-

nis faucibus liberarat. Fa6Io itaque Capitolio fupra

ipfum Terminum , foramen e[i in teSlo reliSlum ,ut ,

quia non cefferat ,libero coelo fruerctur , quo ne ipfi

quidem fruebantur , qui lapidem frui putaverunt. Ethuic ergo publice fupplicatur , quafi cuflodi finiumDeo , qui ncn tantum lapis, fed etiam flipes inter'

dum efl. Ex quo loco difcimus Tarquinio regnan-te rem gellam de Termino Jovi non cedente.

HhiNs. Nimium quantum faepe llluftris Heinfius Deinde hunc ipfum Terminum fuifie faxum illud

quod Rhea puerperadederit Saturno devorandum.

Copiofe rem omnem Livius quoque hbro primo& quinto primae Decadis eft perfecutus. Narrat &Scrvius ^>icidos nono, & D. Aiiguftinus de Ci-

vitate Dei hb. iv. cap. 23. Sci^. Huc refer aeni-

gma vetus , quod ex Varrone profert A. Gellius

Nocfl. Atticar. hb. xir. cap. 6.

Semel minusne , an bis minus ,ftt non fat fcio ,

An utrumque eorum , ut quondam audivi dicier

Jovi ipft regi noluit concedere.

Quorum primoverfu ro fit eft tollendum, utver-fui fenario pedes fui conUent, verfu tertio quoque

luas araabat formulas dicendi , quas ubique obtru-

debat, etiam fine lcriptorum audtoritate: & prae-fertim vocem illam ratus ubique ferc fubftituere

contendit ahis. vid. ad Ep. xvi.i^^. hiccertevul-

gata fcnfum muho facit rotundiorem & elegan-tiorem. dicite btne nos , benete, difFufo niero

per facra veiba, id eft dum illa verba facra ik fo)-

lemnia, bene nos &c. dicuntur. ita iv. 660.

Adorato per fua verba Deo.

ubi paullo quidem aUter capitur. fed fic per ofcula

iib. III. 509. per jurgia v. Trift. xi. i. & aha, dc

quibus ad Val. Flaccum hb. i. 767. latius agemus.fi quid rautandum ,niallem, /ler /«<?, vt\,pcrbona praeftiterit, Jovi ipfe regi. Heinsverba. ut fua verba fint

, quae ifti follemnitati con-

gru jnt , ut fupra "fiL 54Z. Adde preces , poftis c fuaverba focis. Burm.

639. Nox ubi iransierit.'] vii. Calendas Martias

crant fetta Terminaha , dies N. P. iit notatur in

641. Terfnine, Jtve lapis , five es defoffus in agro

Stipes, ab antiquis tu quoque numen habes,'j Hunclocum declaravit Muretus, & poft eumScaliger iii

Tibullum. Ciofan.

641. Sive lapis , five (s flipes.'} Ex utroque con-

fefta

F A S T O R U M L I B. II.

^45" Ara fit : huc ignem curto fert ruftica teftu

Sumtum de tepidis ipfa colona focis.

Ligna fenex minuit : concifaque conftruit alte ;

Et folida ramos figere pugnat humo.

13)

Dum

fedA facra illa indicia rei alienae. hinc illud:

paifim & lapjdis & Itipitis nomnie termmus exau-

ditur. Tertullianus alicubi , nec fallor, vocavit

palos tertninales , alius , cancellos. Fragmentum cu-

jusdam facrofandi ( fic videtur ) pfephifmatis:NuUus Chriflianus ad fana , -vel ad petras , aut ad

fontes , "vel ad arbcres, aut ad cancellos per trivia

lumina faciat , aut vota reddere praefumat. Jamhaud novum tibi fiet, regio cancellata , cancellare ,

cancellatio , quac pro limitatione in Siculo Flacco.

Neapol.

641. Ab antiquis.'] Hi Graeci funt, qui rspfio-

vxq dicunt : nos , una nmtata littera , terminos.

Neapol.

641. Tu quocjue nomen habes. ] Numen cum me-lioribus legendum. Gottorph. & tres ahi, fic quo-

que. Heins. Diltindtione puto juvandum locum ,

five es defoffus in agro ftipes ab antiquis : fic quoquenumen habes. five eft lapis vel Itipes , haec vilitas

materiae non impedit, quo minus & numen ha-

beas. de illa formula ,y7c quoque, modo vidimus,

^f. 466. perperam puto interpretes per antiquosGraecos intelligere» in agris Moreti. & Cantabr.

nomen habes. Burm.

643. Te duo diverfa.'] Agrorum utrimque pof-feifores. Hoc erat facrificium privatum ; publicumvero, quod fiebat «jM^jfrg» fexto ab Urbe lapide.

de quo Nofter paullo poft. Nunc capies Plutar-

chum in vita Numae : 'o'j Ti^f^m., «p®- «v rU £«'>»,

)(ffjf9-vis<rn xvTu d/ifieaiei fj^^ lotce. x^ th; t «y^wv

'i^ofis-fc^s Neapol.

644. Binaqiie dona ferunt. ] Binaque liba Urfin.

Voir. Arond. Zulich. Mazar. Nauger. & multi ahi

cum prima editione. fupra hb. i. 670.Et date paganis annua liba focis.

Juvenahs Sat. xvi. 39. appofite de Termino :

faxumGluod mea. cum vetulo coluit puls annua libo.

proparie, etiam fuperiori verfu optimus Ambrof.

Mazar. Zuhch. VoiV. Arondel. & multi alii ex me-Iroribus. de toto hoc ritu videatur Pithaeus in

Adverf II. cap. 14. 6c Rigaltius ad Agrimenfores

pag. 19. ceterum tres domini fimul Terminumin trifinio coronabant , qua de re Siculus Flaccus

de conditione agrorum. Hein!>.

645. Ara fithic , ignem.] Vetus, Arj fit , hac

ignem. rede. Neap.

64^. Huc tgnem curta fert ruftica tefla.'} Opti-musVatic. curto teftu. ficik inferius. C^iofan. Teftu

rccipiendum cum Bcrimanno , etiam ex codice

Scahgeri, exiftimavimus. Cato , In foco calido fub

tefiii coquito leniter. Afranius , Indignum vero dumcalet teftu. Dan. Heins. Idem & Vaticani vrriias,

curto teftu Paupens eft habere fidlilem nec inte-

gram patellam , & rupto latere guttum. Neapol.

Curta tefta Naug. 8c quidam alii. Curto tefto Ur-

fin. &: Mazar. curto texto Petav. Zuhch. tetio^

pro teflo. Omnia bene. nam teflum idem cum

tefta. Simihs diverfitas ledtionum hb. v. Falt.

510.

Et fumant teftu prefjus uterque fuo.

Nonius Marcell. Tefla genere foeminino faepe inve^

nitur : neutro apud obfcurae auftoritatis fed fummos

fcriptores legimus. ubi de teftu nihil. at Carifius h-

bro primo : Appellamus Heteroclita , ut gela , genu ,

teftu , ogpunov. fed Virgilio haec tefta in Georgicis.

Idem : Teftu , ut gtnu , Fl. Caper veteres ait dicere

folitos. Mummius in Attellana , Juniusadfpe^acula

efl videre iti teftu quantum fit caput Aftranius , in-

dignum velut dici fokt teftu. at Maro teftam dixif.

Petroniuscap. cxxxvi. Necdum fuperaveram cellulae

limen, cum animadverto Enotheam cum lefto ignis ple-

no venientem. Nam tefta ignem petebant. Audlor

Rhetoricae ad Hcrennium : De tanto patrimonio

teftam , qua ftbi petat ignem , non reliquit. Scd &:

teftuvetcres dicebant, utjam vidimus. UndeVar-ro hb. IV, de L. L. Teftuatium quod in teftu calido

coquebatur. Perpcram vero plurimi veteres curva

tefta pro curta in Nafone. fupra medid tcftam re-

li^am vid h^buimus. MartiaLhb.ni. Ep.LXXxii.

Curtaque Ledae fobrius bibat tefta.

fic 8c curtam antliam habes apud eundem lib. ix.

Ep. XIX. ubi curva perperam nunc legitur:

Sed de valle brevi , quas det fitientibus hortis ,

Curta laboratas antlia ducit aqnas.

Ita optime hbri veteres. ducit pro haurit. fic du-

cere poculum ,ducere uhera. , de quo fupra. vulgatum

illud/o//// aquas frigidiusculum ell. non diflimilitcr

Divus Pauhnus carmine ad Cytherium ,

'ifam cymba multam duxerat nimis aquam.

calicem curtum idem Martiah's dixit hb. i. Epift.

xcii.

Nsc curtus Chiones Antiofesve calix.

& hb. XII. 32.

Matella curto rupta latere mejebat.

Juvcnalis Satyra iii.

quoties rimofa c^ curta fenefiris

Vafa cadunt.

cur-

1^6 P. O V I D I I N A S O N I S

Dum ficco primas irritat cortice flammas ;

650 Stat puer, & manibus lata caniftra tenet.

Inde, ubi ter fruges medios immilit in ignes,

Porrigit incifos filia parva favos.

Vina tenent alii: libantur fmgula flammis.

Spedant, & linguis candida turba favent.

655 Spargitur & caefa communis Terminus agna:Nec queritur, laftens cum fibi porca datur.

Conveniunt celebrantque dapes vicinia fimplex;Et cantant laudes, Termine fandte, tuas.

Tu

curtam ofellam pro minuta habes Apophor.ccxxi.Rara tibi curta craticula fudet ofella.

Ita optimeThuaneus hber , non Parva craticula,

nili qaod nos curta repofuimus conjedura dufti ,

quod meminifTemus/^^r^-^w a Juvcnale etiam di-

ci ofellam. Sat. xi. 144. Exiguae fru/iis imbutus

ofellae. Rara craticula, quomodo apud eundem

Juvenalem Sat. xi. 82.

Sicci terga fuis rara pendentia crate.

Tabellam curtam habes & apud Prudentium Ttsfi

STfCp. Hymno xii.

BMxa crepant cerata gents impatla cruentis ,

Rubetque ab i£lit curta o" humens pagina.

fic fcribunt veterrimi codices. idque in fuis Gifeli-

nus invenit non intelleftum. dolia curta Lucretiolib. IV. 1010, Curtus centujjis Perfio Sat. v. 191.

centum Graecos curto centujfe licetur.

Juvenalis curtum temone iugum Sat. xii. 134. ce-terum quemadmodum tefla hic curta , fic tegulacurta Propertio hb. iv. Eleg. v.

Horruit algenti tegula curta foco.

ita vetus hbcr. ut & re<ae legit Sahnafius , nonpergula. Idem Eleg. vii.

Laefit zy objeSlum tegula curta caput.

rurfus eidem hb. iv. Eleg. v.

Sit tumulus lenae curto vetus amphora collo.

denique apud eundem curtus equus.

^lualia nunc curto lufira novantur equo.

curtum malum Horatius dixit hb. i. Sat. vi. &curtos Judaeos Sat. ix. & curtum Larem hb. I. Ep.Yil.

Gaudentemparvisque fodalibus Cf lare curto.

Ita veterrimi Hbri , non,Lare certo. canis curtus

aucftori Queroh,Sard. F.go in lacfueos hos incidljfem , Ji tnonita

curti fervajjem canis. Heins.

In Francof. erat etiam , huic ignemfert. quod non

difpUcet. huic, fcihcet arae : an vero tcfiit vel tefta

fit pracferendum dubito. nam ubi de igne agitur,

qui fertur , tefla faepius uti veteres video. Audlorad Heren. iv. 6. ipfe a vicinis cum tefla ambulanscarbunculos corrogaret, vid. Meurf. Ciitic. Arnob.VI. 5. qui hic teftu praefert. Bukm.

647. Concifaque conjiruit alto.] Sic Urfini liber.

Rehqui, arte , majori ex parte. duo, apte. deftruit

unus Patav. ex optimis. Forte , concifa fuperjiruitarae. Nam alter Petav. arae, TibuUus tamen hb.

II. Eleg. VI.

.At ftbi quiscjue dapes C feftas exftruet altt

Cefpitibus menfas , cefpitibusque torum.

Heins. Vid. IV. Met. i8r.

648. Et folida ramos figere pugnat humo.] Stipi-tem feu palum innuit , qui pro termino eflet. Defolida terra diximus Faft w.fL 8ir. Heins. Fi-

gere tentat prima Veneta & undecim fcripti. vid.

lib. III. 308. ramos vero non de Termino cape-rem , fed de pahs , quos figit terrae arae confti-

tuendae, ut congeries iUa hgnorum firmetur , ut

recfie Marfus.

649. Irrttat certice flammas. ] Invitat ahi , quodGrutero arridebat. nil muta. dixi Am.ii. Eleg. iv.

irritare flammas non femel habes apud Corn. Se-verum in iEtna. Sed fcribe pro tum , dum.

Dum ficco primas irritat cortice flammas.& fic unus Vaticanus. Heins.

6<;o. Stat puer.] Hunc communi confenfu lit-

terati fufpicantur, quem Graeci, ttu^Su a/u<j!<6«Ai},

vocant, Lznni Camillum. Inclmo: fed quid dif-

fimulcm.'' lente. Mailem, boni fenis filiolum propuero intelhgi : nam colona ejusdem etiam erat

proles. Neap. Non colona , quae uxor erat , fedfilia parva fenis proles crat.

651. Inde ubi ter fruges.] Dionyfius de Sacrifi-

ciis ad eumdem : Ka« 6Cov(7iv civToi^ srt, tZ'v fiev

eii-^^CxMv Q\.liV' oli yup offto\t uifACiTTStv ro-u^ A«5ov5*

yte?\Sivov; Se ^'^fmrfo^ , kuI a,X>^a^ rivct^ stctpTruv

k7:u.fY^y.c,. NtAP. Totum ritum copiofe defcribit

Siculus Flaccus de conditionibus agrorum •. Cumenim terminos difponerent, ipfos quidem lapidesin foUdam terram coUocabant, proxime ca loca,

qui-

F A S T O R U M L I B. IL

Tu populos, urbesque, & regna ingentia finis :

660 Omnis erit fine te litigiofus ager.

Nulla tibi ambitio eft: nullo corrumperis auro.

Legitima fervas credita rura fide.

Si tu lignaires olim Tiiyreatida terram ;

Corpora non leto miira trecenta forent:

66^ Nec foret Othryades congefiis tedus in armis.

O quantum patriae fanguinis ille dedit!

Quid nova cum fierent Capitolia? nempe DeorumCunda Jovi ceffit turba, locumque dedit.

137

Ter-

quibiis foiTis facftis eos defixuri erant , unguento

vdaminibusque & coronis eos coronabant. In fof-

iis autem , quibus poiituri eos erant , facrificio

hAo , hoiliaque immaculata caefa facibus arden-

tibus in folTa cooperti fanguinem inftillabant, eo-

que tura & fruges jadlabant , favos quoque &vinum aliaque, quibus confuetudo, eftterminisfa-

crum fieri , in foflTa adjiciebant , confumtisque omni-

busdapibusigne fuper calentesreliquiaslapidescol-

locabant. Tale ergo facrificium domini, interquosfines dirimebantur , faciebant; ubi plura huju« ar-

gumenti. refte Juvenalis igitur Satyra V. ut paul-

lo ante jam vidiraus, tamquam de ferali Hecates

libatione:

^t tibl dimldlo conflriHui gammarus ovo

Ponitur exigua feralis caena patelta.Heins. ^

6f2. Porrigit inctfos favos.l Porricit videri le-

gendum Antonius Bynaeus, juvenis doftiflimus,

me monebat, & ita reponi malebat Rigaltius Ob-fervatis ad agrimenfores vetuflos, facrificali ver-

bo. Sed ii rede attendis , apparebit facnficium

omne perfici a folo colono. Filia igitur patri por-

rigebat favos , (quemadmodum fruges in caniftro

filius, alii vina , quod fequitur) non porricicbatin ignes, ne patcrnas hic partes perperam occupa-rct, Heins. Incuffhs unus. infujos ahus.

653. Tenent. ] Parant Laeti & alii.

^5|. SpeSlant zj- llnguis,'\ Spe£lat c^ in lingmsodto. itgnis quidam. ceteraturba etiam pr. Anibrof.

& Laeti. Hemfius conjccerat, Spe^at , ct* etinguiscandida turba favet.

65 j. Spargitur ^ caefo.] Etubi facrailla Numaelex de fervandis puris a fanguine his facris .'' abiit.

Audi Plutarchum : Ui^)!fdf) ift^vxtt ^

immolant:

ro jTaAa/i» 3 ccvut/Lieix.r(^ Lu r, B-VOJX, Nxf^cc ^iA«#-«-

KettOTV!:)}? f^ci^Tvi oyrec., <Po)iiS Kt^B-cifov uixi. NeapoL.

Caefa agna Junianus. & placct , quia lafiens porcafequitur. ita enim meliores omnes , non la^ans.Horat. Epod. ir.

Tfm. Iir.

Vel agnafeftis caefa TerminalibuStVel haedus ereptus lupo.

Heins,

6^. Vicinia fupplex.'] Legunt alii, vicinia fim'plex: non reprobo ; fed vulgatam referunt MSS,Neapol, Pro x'/««/rf/«&;>/ex multi veteres , fimpleM.

fimplices colanos Manilius dixit lib. iv. & Nolterfu-

pra de Fabiis, fimplex nobilitas Heins.

659. Tinis.'] Signas Sarrav. Signat alius.

66%. Credita rura.] Condita unus; jura duo."

663. T^yre^^/iij /erraw. ] Sicrccfteveteres. Igno-ta mihi Marfi editio , Thyreida terram

, non obregulas fyllabarias : produxit enim primam Statius,fi memini , iv, Thebaidos. Thyrcatis terra parserat terrae Argolicae; Lacedaemonii tamen inter-

ceptam tenebant. Thucydides libro iv, 'a^xxSv^

B-ee/,» 3 T^ A^yeiXi >^ y\«c>£*v;x?j. vsfico/jS^*t j xvTioi

'iiec-xy Axy.iaxiftm*! AtytyyiTXti (^TtKricrtv (Uietnitf.

Neapol. Thyreutida fcripii potiores. tres tamen ,

Thyreida. ut apud Statium dicitur. iv. 47.

Lacedacmonium Thyre lettura cruorem.

led a0yp£'«{,

feu ©^p», «< o\y.i<irii Qvfixrxi ,ui Tiyix^

rxf )(^ B-ijXvKWi Gvfseirii , inquit Stephani epito-me. Nihil igitur muta, T/>yr/« eil Solino & Eufe-biano Chronico. Heins.

664, Miffa trecenta forent.'] Imo fexccnta : exhis tres folam fupervixcre. Vide Herodotum lib.

I, Atrox haec pugna fuit, fi bcnc fupputo, annoMCcccLxxii. nam pauUo poft: captus Croefus, &Sardes , quod rcjicitur in mcccclxxiii, Neap.

^565. Kec foret Othryades congefiis te6lus in ar-

mis.] Immo , quicquid obnituntur libri vcteres,ledus. Papinius hac de re Thebaidos iv.47.

Et Lacedaemonium Thyre leHura cruorem.

Nimirum Othryades, Lacedaemoniorum dux, dc

Argivis vidor , led letalcm in modum vulnera-tus, priusquam animam cxhalaret, tropaeo clypei

hoftilisjnfcrjpfit, digitis cruore oblitis, Kutu. 'Ap-

•yetm 'oipvdSi^; ««i AxxsSxifiovtQt. Rera narrant

S plu-

138 P. O VIDII T^ A SONI S

Terminus (ut veteres memorant) conventus in aede

670 Rcilitit: & magno cum Jove templa tenet.

Nunc quoque, fe lupra ne quid nifi lidera cernat,

Exiguum templi teda foramen hal-^ent.

Termine, poll illud levitas tibi libera non eft.

Qua pofitus fueris in (latione , miane.

675 Nec tu vicino quidquam concede roganti;Ne videare hominem praepofuilTe jovi.

Et feu vomeribus , feu tu pulfabere railris ;

Clamato, Meus ell hic ager , ille tuus.

Efl

plurimi ex antiquis , Hcrodotus , Plutarchus , Stra-

bo, Paufanias ,Maximus Tyrius,Stobaeus, Sui-

das, Valerius Maximus , alii. Vidit & vcram in

Nafone fcripturam vir dariffimus Gafpar Barthius

ad Papinium lib. iv.>''f. 4^. Heins. Conjt£lls plu-

rimi. vid. xiv. Met. 777- contexth duo.

666. P^rr/de.] P^/mPuteau.*

667. ffluid? nova cum fierent Capitolia.] Opus

incoeptum a Tarquinio Prifco ex voto , fed a

Nepote Superbo abfolutum. NtAP.

669. Invenius in aede. ] Conventus Maz. Voff.

& tres alii. probe. fic lib. xv. Met. 666. veteres

codices :

Incerti cjuid agant proceres ad ttmpla fetiti

Conveniunt operofa Dei.

Faftorum. iii. loj.

Conveniunt nuptae diHam Junonis in aedem,

lib. VI. 327.

Convenere patres y V , fi hene floreat annus ,

NHrrtinibus noftris annua fefia vovent.

Statius Theb. xii. de ara Mifericordiae Athenis:

Huc vi£li hellis, patriaqug e/ede fugati,Conveniunt.

Didys Cretcnfis lib. iil. Sed poflquam redu6iai

utrime]ueacies , ZP* jam in tuto miles nofler erat,cin-

fli reges ad Achillem conveniunt. libro v. At lucis

initio fenes omnes in aedem Min^rvae conveniunt.

Liv. xxxiii. 21. AdTewpe The(falica Philippus efl

cvnventus. Heins. Nemo dubitat quin convenire&c

conventus redc dicatur , quod infinitis Nofiri d<.

aliorum locis Hcet confirmare,fed nonvideo, quihic conventus Terminus in aede poffit dici. an pro

confultus ab Auguribus, qui locum templo Jovis

CapitoUni augurio capiebant? Liv. hb. i. 51:. dicit

aves in Termini fano non addixifle , & ideo noncvocatum Terminum. non ergo conventus fuir.

quare forte legendum , Terminus{u. v. m.) tunc

lentus in aede refiiiit : ille non exceffit , ut rchqui

dii, fponte templo fuo, fed lentus reltitit. Burm.670 Refiiiit.']

Inde proiiit aenigma illud peran-

tiquum tribus veifibus fcnariis :

Semel minusne , an bis minus fit , non fat fcio^An utrumque eorum, ut quondam audivi dicier,

Jovi ipfi Regi noluit concedere.

Neapol.

670. Tenet.] Tenent Gottorph.

671. Foramen habent.] Servius hb. xr. Unde in

Capitolio fuperna pars te5li patet , quae lapidem ipfumTermini fpe£iat : nam Termino non nifi fub divofa-crificabatur. non tamen huic foh : cuivis enimNumini, cui in loca ahquo fulgurito ara ereda,fine tegmine veteres faciebant ; led his plerumque.Vitruvius hbro primo cap. ir. Jovi, Fulguri, crCaelo , CT* SoU

, CT* Lunae aedificia fub divo hypae-

traque confiituuntur. Horum enim Deorum e?* fpe~cies CT* effeHus in operto mundo atcjue lucenti prae-

fentes videmus. Neapol. Tale & templum Libero

patri apud Thracasdicatum in colle 2.]\vc\\So.Aedes

ipfa fpecie rotunda , cujus medium interpatet te£lum.

fummo teSlo lumen admittitur ,ut appareat folem

cuncia veriice fummo lufirare lucis immijfu. verba

funt Macrobii Saturnahum hbro primo cap. 18.

HilNS.

674. Fueris.] Fueras & manes Tplunmi fcripti.

678. Clamato ,tuus efl hic ager filletuus.] Sic ve-

tufiiores nonnulH. nliipUirimi, tuus efl hic ager,ille fuus. vel , fuus eft hic ager , ille tuus. Gottorph.& unus Medic. meus efl hic ager , illetuus. Puto:

Clamato , Meus eft , eft ager ille meus,

fic apud Stat. meus ille meus. quomodo & ahi lo-

quuntur. qu3nquam&: alterum ,^/cwe/n, /7/e tuus^fatis arridet. Ep. Med.

Clamarem , Aleus efl , injiceremcjue manus.

Am. I. Eleg. iv.

Etdicam, Meafunt; injiciamque manus.

Metara. iv.

Vicimus, cr Meus eft , exclamat Nais.

Heins.

679. Populum.] Populos Momi Sz quafuoralii.Iraitacus haec au(5lor Epigrammatis in CataledisPiihoei pag. ici.

Eji

FASTORUM LiB. n.

Eft via, quae populum Laurentes ducit in agros,680 Quondam Dardanio regna petita duci.

Illac lanigeri pecoris tibi, Termine, fibris

Sacra videt fieri fextus ab Urbe lapis.

Gentibus elt aliis tellus data limite certo;

Romanae fpatium elt Urbis & orbis idem.

685- "VT^-^ric dicenda mihi Kegis fuga. traxit ab illa

L%| Sextus ab extremo nomina menfe dies.

Ultima Tarquinius Romanae gentis habebat

Regna: vir injuitus, fortis ad arma tamen.

139

Ce-

Eji via , quae populum ducit ^unonis In aedem.

BURM.680. Regna.'^ Terra Bcrnenf. & duo alii. potita

dno. petenda unus.

681. lllalanigeri.'] Sic legendum ex libris ve-

teribus. Ciofan. Valde placet fcriptura vetus ,ll-

la lanigeri. Neap. Multi ex fcriptis, lllic Aron-

del. lUac. quod placet. mox Stroz. & unus Med.

Nunc dicenda mihi Reps fuga.

Heins. Regutn Excerpta Douzae & Bernenf.

68i. Sacra videt fieri.] En publica , quae afla

in via Laurentina. Neap.681. Videt. ] '[}ubet Putean. vides VoiT. & tres

alii. cum prima editione.

68i. Sextus ah Urbe lapis.'] Num hi antiqui agriRomani fincs.^ haud dubie ita efi:: ideo Sacerdo-tes ibi facrum Deo Termmo agebant, nec aliara

ob cauffim ol) f/.xi(py.v ambarvnle facrificium exten-

debatur. Strabo. lib. v. M£r«|t) ytv 5 T^iurJlit y^^

x«/»r«( rir.Q^ <l'>i^of Txrov ^ '«g^<«v "^.snCpciivisrt 'f

ovTx-jitx Ti K. (ui uXt.uq Tosre;; arXfitxrtii , ui o£/tti<;

#6t/3-j)^£p«ir jlu/ KccXia-ty 'Acc^xfisUv, NeaP.

686. (Siuinius ab extremo.] Sic legendum cen-

feo, ut in noftro antiquilTimo : ncc alio die no-tatur in Faftis lapideis Regifugium. AHi falfo adKalendas Junias difFcrunt ; ut Macrobius Saturna-

liuni libro i. cap. \i. Pmaverunt ^unium menfemk Junio Bruto , qui primus Romae Conful failusefi ,

nominatum ; quod hoc mer.fe , idejl Kalendis^units,

ptdfo Tarquinio , facrum Carnae Deae in Coeiio

tnonte voti reusfecerit. Nonambigo, quinMacro-bium deceperit carmen Ovidii v. FaHorum , cumcanit IX. Kalendas Juni?.s :

Giuattuor inde notls locus eft; cjuihus ordine le^is,Vel mos Jacrorum ,

vel fuga Regis inefi.

Scd in his nulla mentio Regifugii: (miroridetiamfenfiffe Panvinum ) fcd tantum harum Htterarum ,

Q. R. C. F. qu:!e fignificant, quando Rex , iii eft

facrorum, Comitio fugit. Inifiiis ad v. de hoc ritu

prifco nos vide ad eosdem verficulos. NEArot.

Sexto Kalendas Martias Regifugium celebratum. necaliter diem defignant Kalendaria antiqua. Atfepti-moKalendas ceicbratum fuifieexhoc Nafonis loco

evinceretur, qui homines eruditos valde exercuit,

Dionyfium in primis Petavium.is variarum diflTerta-

tionumadaudarium operisdeDoftrinaTemporumhbro v. cap. 9. Nafonem ofcitantiae ac fupinitatishic arguit , quod in diem ab extremo menfefextum Regis fugam faciat incidere , quae in diemab extremo menfe quintum inciderit Defudavit& hic loci ilkiftrifilmus Neapolis , ac tandem eorecidit, ut ex pervctullo quodam codice <gluintumdiem pro Sexto reponivdk. CuiafiTenfum praeberehaud pofiTum , cum noftri omnes pro vulgata ftent

fcriptura praeter unum Hamburgicum , in quoSeptimus extremo menfe dies. Fatigavit hic quoquelocus Paulum Manutium & Johannem MariumMatium cap. vi. Annotationum in V.irios Aucfto-

res;fed cum rb ab inconcinne prorfus bis hoc di-

fticho occurrat, locopofteriori, etfi membranisin-vitis, fcribo , Sextusin extemo menfedies. ceterumut hoc feftum Regifugium dicitur, fic ahud feftumfub Populifugii nomine poftridie Nonas Julias fuit

celebratum , quod pridie re bene gefta populus a

Tufcis infugam verllis fit. cujus fefti ineminitMa-crobius hb. iii. Saturnal. cap. 3. Heins.

686. Romanae.] Romano Sarravii. & praeccden-ti verfu , tellus in limite certo Arundel. & Ma-zar. a manu prima.

687. Uliima.J

Vid. Eutrop. hb. i. CioF.688. Vir injufius.] Idipfum regni initium ape-

ruit, quod occifo S.^rvio Rege focero invafit. Mul-ta hujus Tyranni impia referunt fevcrioris notaeHiftorici; malta quidem , quac non illi , Theo-phikis Pauiarcha Antiochenus lib. iii

,[^itAvrixv-

xct- TSi^f, inquit, KvfH TsAdOr;;'i7-«v7-©- , <vj {(f3-q-

fB/j eifr.y.t.cct., 'OXv/^7riciS'i iltiKC^?^ y^ ^<^^T£pa! , yire-

T«« KXtpoi ^ K7ie-i6i<; 'VMfcyi^ 'irt trx.' a y^Jf 'Vxf^tiiotf

r,^h T»c(Kvn(^ XiiTrtf'!:^ risycfcx' «5 fr^coTt^ 'elue^n

'rufieciiii rtveci., y^J( zrdilec? hi(p^eifi , y^] o-viiS^ttTeet

tyZ^S^'^^ iTtclr.Tiv. 'iri uLo y^ tocc,Ttsc^B-iHii; .^.^3-e»-

f*;v TT^ij yccfcov i^iSis. ho tixHui Sas-sfo^S^' c^AjiS-»

TJi PuJjMOMx») yXoira-y' i^fclwivtTeci /[£ j25'ef>Jsf"«v(^,

i) 1'

Inj»

JAo P. O V T D I I N A S O N I S

Ceperat hic alias , alias everterat urbes ;

690 Et Gabios turpi fecerat arte fuos.

Namque trium minimus, proles manifefla Superbi^In medios hoftes node lilente venit.

Nudarant gladios: Occidite, dixit , inermem.Hoc cupiant fratres, Tarquiniusque pater,

695" Qui mea crudeli laceravit verbere terga.

(Dicere ut hoc poflet, verbera paflus erat.)Luna fuit. fpedant juvenem, gladiosque recondunt:

Tcrgaque, deduda vefie, notata videnr.

Flentquoque, &, ut fecum tueatur bella, precantur.700 Callidus ignaris adnuit ille viris.

Jamque potens, mifTo genitorem adpellat amico,Prodendi Gabios quod fibi monilret iter.

Hortus odoratis fuberat cultiflimus herbis ,

Sedus humum rivo lene fonantis aquae»705 Illic Tarquinius mandata latentia nati

Accipir, & virga lilia fumma metit.

Nun-

Irao omne convitium comprehendit LatinusPaca-

tus Panegyrico ad Theodofium : Deniqne ipfumillum Tarquinium execratione pojlrema, hoc damna-verunt malediHo , c^ hominem libidine praecipilem ,

avaritid caecum , immanem crudelitate, furore ve-

cordem vocaverunt Superbum , zsr putaverunt [uffi-

cere convitium Hinc veteres Graeci Patrcs siTrovtciv

Juperbiam dixere. Neap.

688. fortis ad arma. ] In arma volebat Hein-fius olim, fed adiri jubet Paflerat. ad Propert. :i.

10. pag. Z87.

689. AltAi everterat urhes.'^ Averterat^^v^^txXxliber, ex Noftris Erfurtenfis & unus Vaticanus. ut

iit furari , furto occupare , vel etiam averfas fibi

reddiderat. Heins. Cum terreat Mazar. aliasqueiverterat Excerpt. Douz. everterat arcts Vatican.

690. Fecerat arte fuos. ] Bene Livius hbro pri-

mo ; Minime arte Romana, fraude ac dolo aggreffus

eji. Hunc tu lege , a quo Nofter hiftoriam ad un-

guem decerpfit ; Sc , li lubet , Eutropium 6c

HalicarnalTenfem. Neap.

691. Namque.'] Jamque Bernenf. & Mcdic.unus.

691. Frolts manifejla Superbi.'\ Sextus patri fi-

milhmus, qui minimus ex tribus erat, ut fcribit

Nafo ex Hiflorico Patavino : fi Dionyfium fe-

quimur, natu maximus. nulhus caufum agam.Neapol.

693. Nudarant.l N«</<ir«»/ Arundel. & novemahi cun^ Editionibus nonnulUs prifcis.

694. Hoccupiuntfratres.] Redius Petav. & tresalii, cupiant. ut Epilt. Deianirae:

Hoc velit Eurijiheus , velit hoc germana Tonanrtis. Heins.

Et ita Francof.

6c,6. Dicere ut haecpoffet.] Trcs apud me, «/

hoc pcjfet. Neapol. Ita jam Dan. Heinfius & ahiediderunt.

696. Verhsra pajfus erat. ] Eaque in foro publi-ce. Neapol.

698. Dedu£la vejle ] DiduHa Regius unus , Mo-reti & alius. vid. ad hb, xin. Mct. Z64.

698. Notata vident.'} Ad idem fere fenfum tor-fit notare Fetronius in Satyrico : Se:]uar ego frontesnotans infcriptione folerti , ut videamini Jljgmate ejfe

pun^i. Neapol.

700. Adnuit ille.] Adnuit illa venufte unusMedic. & Farnefianus. Heins.

701. Perdendi Gabios qucd Jibi monjlret iter.]€iuod vel quo Vofl". quo etiam in multis aliis. innonnullis , qui. Prodendi quoque Junianus. quo-modo i^: infra )ff. 710. pio Traduntur moeniaunus Moretanus, Produntur. Heins. Utjibi duo!monjiret opem Hamb.

703. Suberat.] Fucrat P \itein. Si. tres tiYn , quoderat Bernenf.

704. Se^us humum. ] Septus Editio prima ,

Ncapol. & quacdam priores. &: ita etiam plurimi

fcripti.

706. ii-

F A S T O R U M L I B. II.

Nuntius ut rediit, decufTaque lilia dixit:

Filius, Agnofco julTa parentis, ait.

Nec mora: Prii:cipibus caefis ex urbe Gabina,

710 Traduntur ducibus moenia nuda fuis.

Ecce (nefas vifu) mediis altaribus anguisExit, & exftindis ignibus exta rapit.

Confulitur Phoebus. fors eit ita reddita : Matri

Qui dederit princeps ofcula, vidor erit.

yi$ Ofcula quisque fuae matri properata tulerunt,Non intelledo credula turba Deo.

Brutus erat llulti fapiens imitator, ut efTet

Tutus ab infidiisj dire Superbe, tuis.

Ille tacens, pronus matri dedit ofcxila Terrae ,

710 Creditus oftenfo procubuifle pede.

Cingitur interea Romanis Ardea fignis,

Et patitur lentas obfidione moras.

Dum vacat, & metuunt hoftes committere pugnam ;

Luditur in caflris: otia milcs agit.

141

Tar-

706. Lilia fumtna metit.'} Tmitatusf;i(flumThra-

fybuli Milefii , qui rogatus a Periandro per quem-dam , necelTaria moiieret adimperium diuturnum;

agrum mutus cum Legato petit, & ariilas caedit

altiores : fi quietem, innueris, Rex tuus quaeritm regnis,, extinguat validiores. Neap. Pctit tres.

le^it duo.

707. DecuJJa/jue.] Difcufjacjue quatuor. decifaqutfex.

concifapjue Gottorp. diffufaque unus. fed vulga-ram firmat Livius , quem Noikr exprimit.

708. Juffa.] Verba unus Heinfii

709. Gabina. ] Gabinis Arund. VolT. Maiar. &fex alii.

711. l^efas vifu.'\ Nefas vifum e/l Mazar. 8c fe-

ptem alii. nefas, mediis Mer/us Mediceus.

711. Altarlbus anguis Kxit.} Tria fimul trifte

aliquod portendebant : vifus coluber in ara, raptaexta, & ignis extindlus : fed duo poltrema nonrecenfet Livius ; nec ilkid , in altari fedifiT;; , fede columna lignea (eam templi Capitolmi veteris

fufpicor) elapfum in regiam prorupilTe. Neap.

714. Slui dederit primus ofcula. ] Quatuor libri

fcripti , princeps , non primus habent. nihil muto.CioFAN. Nonre(ftiusinaIiis,/>nn«;'^. Neai». Prae-ftanriores plerique, prmceps, non primus. quomo-do apud Virgilium hbro xi. 610.

-^——princeps turmas invapt jifjlas.

& apud Statium Theb. xii. 664.

Cujus in Ogygio princeps fiet lancea muro.

Nolter ipfe fupra hoc hbro , 160.

Jmitatcr.] Mutator Bexneni'. mirator Pe-

Et comitum princeps tu miht , dixit , eris.

A. Gellius lib. xiii. cap. 13. Etiam opera princepsZlf prope omnis in litteris

difciplinisque Graecis fum-pta ejl , non uscjue eo tamen infreqHens fum vocum La-tinarum. Heins. Vid. Carr. 11. Emend. 10.

715. Properata tuUrunt.'} Venuftius in veteri-

bus quibusdam , dederunt. Ciofan. Veteres , <:/eic-

runt ; lege ut adlubet. Neapol. Tulerunt co-dices praeftantiores magno numero. Ofcula ferre

pajftm apud Nafoncm aliosque occurrit. Apud Li-vium libro i. in narratione hujus rei , Imperiumfummum Romae habebit

, qui vejirum primus ,o

juvenes , ofculum tulerit. Heins.

716. Deo.'] Sono Moreti unus

717"

tav.

719. llle jacens pronus.] llle jacens\egQ ex honislibris & fenfu. Ciofan. Malim , llle caJens. Li-vius libro i. quem Nofter in aliis quoque narrartionibus ftudiofe exprimit , Brutus alio ratus fps-^are Pythicam vocem ,

velut Ji prolapfus cecidijfet ,

terram ofculo contigit. Nofter hbro vux. Metain»379.

Pronus ab arborea cecidit radice retentus.

Heins, Sed pronus fufficit hic, quare cuin Gry.-phio tacens malim. id eft nihil dicens, fed taci-tus ofcula dedit terrae. quod magis fimulationiBruti convenire mihi videtur. Francius volebatjille jacens primus. Burm..

7ii. Cingitur interea.] Ex fidc annalium Neap.Venufte in uno Mediceo legitur , interea ci»gi,

S 3 fcJ.

14^ P. OVIDII NASONISyz^ Tarquinius juvenis focios dapibus^que meroque

Accipit, atque illis Rege creatus ait:

Dum nos difficilis pigro lenet Ardea bello,

Nec fmit ad patrios arma referre Deos;

Ecquid in officio torus elt focialis? & ecquid730 Conjugibus nollris mutua cura fumus?

Quisque fuam laudant. lludiis certamina crefcunt;.Et fervent multo linguaque corque mero.

Surgit , cui clarum dederat Collatia nomen ;

Non opus eft verbis, credite rebus, ait.

735" Nox fuperell: tollamur equis, Urbemque petamus.Dicla placent: frenis impediuntur equi.

Per.

fed tunc verfu feq. lege , jamque path Heins.

711. Longas obfidione moras.] Livius de urbe

obfefTa: la iis Jlativis {ut fit) longo magis quamacri belloy fatis liberi commeatus erant , primoribustamen magis ejuam milttibus. Neapol. Lentas mo^

ras Mcizar. Zulich. Voff. & fex alii, fic lentum

duellum habci apud Horatium hbro i. Epilt. ii. &lib. n. Epift. II. Heins. Non multum refert. infr.

lib. III. 104.

TraBaque erant longa lella propinqua mora',

& I Trift. III. 8.

Torpuerant longa peSiora nojlra mora,

Pro omitiere , contendere pugna Putean. & duoalii. Contemnere pugnam Petav. & Excerpta Voffii.

BURM.

714. Luditur.l Cendltus in c. 0. m. habet Laeti.

conditus etiam Farnef

725. Tarquinius juvenis.'] Nefcio Cur ambigantinterpretes , an hic Tarquinius fit Sextus , cumde codem pauUo poft legerint:

Interea juvenis furiales regius ignes

Concipit.—

& mox ipfemet, multa fecum animo volutans:

Cepimus audendo Gabios. —— Neap.

hege, juvenes focios. a^i enimdepatre Tarquinio,non filio , quae fequuntur evincunt , ex illis rege(reatus ait. Heins. Si fequamur Heiniium , vide-

tur aHus elTe Tarquinius, nemperpater, qui exci-

pitjuvenes, & alius, qui rege crcatus ell, quierat intcr jiivencs. fed fermo praefente patre nonvideturhabitus. quare anriquas editiones &fcriptoscodices 6c Fanenfem fecuti legimus , juvenis, &fequenti verfu cum fcx fcriptis , atque illis rege

creatus , ait , ira omnia apte cohaerebunr. inepte

Crifpinus ex illis exponit, poft caenam. Burm.

7Z7. Dum nos follidtos pigro tenet Ardea bello.]

Dtfficirts Ardea Arond. VoflT. Zulich. Maz. Laeti

aliique complines. & redle. fic Janua difficilis

apudNoftrum hbro Met. viii. 173. & Propertiura.

difficiles fores \\h. i. Amor. Eleg. vi. ad quas faci-

hs non erat acceffus. Artis Amatoriae Ubro i.

433.

Tempore diffictles veniunt ad aratra juvenci.Heins.

72,8. Ad patrios arma referre deos.] Petavii 8c

fex ahi habcnt,^// patrias domos. fed nihilmutan-dum patet ex Epift. i.

Ponitur ad patrios barbara praeda deos. Burm.

7Z9. Ectjuid inofficio torus efl focialis? ] Num-

quid nos reciproce amant uxores noftrae .'' numfervant conjugales leges.^ Neap. Inoffenfo Putea-neus. nihil muta. Cicer. i. ad Att. i. Confido illum

in officio fore. fic & hoftes, qui fe dedunt, in offi-

ci« effe dicuntur Liv. viii. 19. Caefar v. de Bell. G.2. 6c Servi: vid. ad Quindil. vai. de Inft. Orat.

prooem. Burm.

732. Et fervet multg.'] Fervent MjiZiY. Zuhch.Volf. Arondel. & odto ahi cx praeftantioribus. Su-

periori etiam vcrfu , G}uiscjue fuam laudant, non

laudat, Gotto-phianus. venufte. de quo ahbi eft

didlum. Heins.

733. Surgit cui dederat.] Scribendum vel invi-

tis membranis , Surgite. ut Collatini focios allo-

quentis oratio hinc incipiat. Heins.

'/33. Clarum Collatia nomen.] Tarquinius Colla-

tinus Egerii F. Neap.

737, Pertulerant dominos.] Montesyizz, VoGiZn.

prttulerant Purean.

739. Fufis per colla corsnis.] Duo Vatican. Ca-

pillis. CiOFAN. Erat id apud avos vinolentiae no-ta. Neap. Capillis cuzm Arundel. & innumeri ahi,fed perperam tamen ; fufae enim coronae funu

delapfae a capite & ita folutae, ut pars adliuc ih

colhs haereret, ut Iblent effe ebriis. ut i Am. vi,

Ma-

F A S T O R U M L I B. II.

Pertulerant dominos. regalia protinus illi

Teda petunt : cultos in fore nullus erar.

Ecce nurum Regis fufis per colla coronis

740 Inveniunt pofito pervigihre mero.

Inde cito paflii petitur Lucretia. nebat.

Ante torum calathi, lanaque mollis, crant.

Lumen ad exiguum famulae data penfa trahebant:

Inter quas tenui fic ait ipfa fono:

745- Mittenda e(t domino (nunc, nunc properate, puellae)

Quamprimum nolh-a fada lacerna manu.

Quid tamen audidis? nam plura audire foletis.

Quantum de bello dicitur elTe fuper?

H3

Poft-

Madidis lapfa corona comi

vid. &: Brouckh. ad Tibul. i. viii. 51. & prae-

terea , ipfam quoque Lucretiam fufis per col-

la capillis fuilTc docet fW m- (ut folebant domi

elTe , etiam caftiffimae. vid. Terent. Heaut. 11. iii.

49.) quae tamen ab hac nuru regia diftmguenda

erat. Capillis non difplicet tamen Modio Novant.

Lecl.cap. LXiu.Catems erat in Bernenfi. Burm.

740. Pofito pervigilare mero.] Livius : Pergunt

inde ColUtiam ,ubi Lucretiam haudquaquam ut

rcgias nurus , quas in convivio luxuque cum aequa-

libus viderant tempus terentss , fed no5ie ferd dedi-

tam lanae , inter lucubrantes ancillas in mtdlo aediutn

Jedentem , inveniunt. Non meminit vini Hiftoricus ,

cujus potus grave crimen fexui muliebri: fcita lex

illa Romuli. Inde ex Polybio Athenaeus^lib.x.

n«p« 'Vi>(A»icii 3 , ui (part n«>i»'»<®- ct rri VxTij ,

«twwp»*) yrMcuB TrivM emv. r j x«X8/^fli' w«<ro-«v

5n»»c-iv. T»T« 5 TreiiiTxi ^ c^ i* ui-ciCpiO&' , f(SH «?'

©.^i3-A/(ri(g>- s;m/d^(^ lu A^yttB-im. Lx his quae-

dara fi tale quid haufiHet , quam cito deprehendi

poflet , iftis idem fubjicit: AK^m ^i Wiv t/JvmTei>

tJiu yujuciiKei Trtya-ecv c'ti*v. x^uTev fop yi ao iX-i *'""

xvs/lxv r, ywjy,. Tt^oi j rireti ^tXi^v ^il t»s rv^y^JiU rtii

i«t;T«j, ^ rii 5 dvd^li 'iui i^ccvi-^iuv ., t^riro -TtetCtv

!««$•' ^fA.i^v 'eTtiruv 'th, Tr^Zrov.Nota hos morcs , &

ofcula haec licita. 'bcd quae Romulo fuerit legis

fercndae cauflTa legenda m Dionyfio Halicarnaf-

fcnfi. Hanc eamdem in Itaha antiquiorem fuifte,

& Hercuhsaevo. fidu<; teftis Alcimus meusSiculus

C* t(j iwty^(piif3f>yi T /3i«/»v 'iTUXiit^. NeaPOL. i»»

zieniunt rrjulto quatuor. Praevigilare VofT.

741. Petitur Lucretia.] Inter fex muheres , quaccaftiflimae fnifte traduntur, Lucretiam ponit Hy-ginus cap. cclvi. Ubi ita eft : Penelope, Jcarii filiay

uxor lllyxis : Evadne , Phylacis filia , conjux Capa-nei: Laodamia

, Acajii filia , conjux Protefilai : He-

cuba, Cijfei filia , uxor Priami: Thecno'e, Thejioris filia,uxor Admeti : Romanorum Lucntia , Lucretii fiita ,

eenjux Collatini, Ciof an.

74T. Lncretia, cujus.] Lttcretia. nehat Mazar.Zulich. duo Farnefiani , unus Mediceus & prodiverfa leclione Vofllanus. quod egregie auget fe-

liciflTimae brevitatis artificium in hac narratione.verfu proximo, calathi lanaque mollis erant , nonerat, fex fcripti. Heins.

741. Ante torum calathi.] Antiquaenoftraema-tres in atrio, ubi & ledtus ftratus, lanificio ope-ram dabant. En haec omnia uno exemplo Afco-nius: Deinde omni vi janud expugnatd , zy imagi'nes majorum dejecerunt , c?* leSlulum adverfum uxo-

ris ejus Corneliae , cujus caflitas pro exemplo habita

cfl , fregerunt ; itemque telas , quae ex veteri morein atrio texebantur , diruerunt. Pro veteri intelhgeRomano. Sedes haec domi Graecis feminis inter-

didla. iEmilius Probus in Praefatione ad fuos Cae-fares : ffluem enim Romanorum pudet uxorem ducere

in convivium , aut cujus materfamilias non primumlocum tenet aedium , atque in celebritate vcrfatur?

quod multo fit aliter in Graecid: nam neque in con-

vivium adhibetur niji propinquorum , neque fcdet ?iifi

interiore parte aedium , quae gynaeconitis appellatur.

TmxiicmlTt^ pars erat in aedibus, in qua muhercshabitabant; ut avipuvTTi^, in qua feorfim viri. de

utraque Diogenes in ejusdem nominis Cynico :

'Enruvy.^^ire q/k Au)ceouif4.o)(^ eif 'AB-lt/jUi' crpii iv t"

TfvB-ofOjuev ,n«

}^ ^oB-iv ; Ex. t^ uv^^6)yiriS(^ ,em»

,

£(5 tIu/ ywjuiKmlrtv. 6c Xcnophon Occonom.Effft|« 'j )(£f^

riw ytvjuf/uvirtv uvr^ B-i^v fixXuveieO'

i!g/ts-fojiut/"^4 'f uv^^aviri^Q^. NeaP.

743. DAta penfa irahebcnt.] A Lucretia prae-

fcripta : hoc miUrifamilias incumbebat. Neap.

744. Sic ait illa. ] Ipfa Mazar. Zulich. Arondel.& quinque alii. ikraox, vefiramanu, pxonpflra,.totidem. Heins.

746. Noflrd fa^a lacerna ma;iu.] Hinc elicias,,lacernam fuilTe vcftcm militarem : propterea dixifhanc alicubi PVopertius, caflrenfa penfa. Vetusin-

terpres Juvenalis nd lilud fatis oftendit,

Scis comitem henidulum tritd donare lacernd.

ScU

144 P. OVIDII NASONISPoftmodo vida cades: melioribus, Ardea, reftas,

75-0 Improba ; quae noftros cogis abefle viros.

Sint tanium reduces. fed enim temerarius iile

Eft meus ; & Itrido quolibet enfe ruit.

Mens abit, & morior, quoiies pugnantis imagoMe fubit: & gelidum pedora frigus hflbet.

75" 5"Defmit in lacrimas : intentaque fila remittit ;

In gremio vultum depofuitque fuum.

Hoc ipfum decuit: lacrimae cecidere pudicae;Et facies animo dignaque parque fuit.

Pone metum , venio, conjux ait. illarevixit;

760 Deque viri coUo dulce pependit onus.

In-

Scis hirrum , inquit, attritumcomittcondonare. La-

cernA Palliutn fimbriatum , quo olim foli milites ve-

labantur. Redte clim , quia poflca urbanis ufui fuit.

Eadem dida penula Tertulliano & Suetonio;

qui etiam in vita Claudii , tunicas rujjulas milita-

res appellavit. Birrus quoque idem cum lacerna.

Graeci nonaliter hanc reddunt quam i^uvSCyy , feu

^jjpflv , feu i^s^fiSx , & aliquando Xj^uiavSx,

Neapol.

747. Nam plura audire potejlis.'] Soletis hzctico-

dex & unus Farnefianus. pro auditis etiam au-

dijlis multi veteres. Heins. Jam plura Bernenf.

nam plus Moreti unus.

749. Pofimodo vi6la cades. melioribus,Ardea,relias.']Verfus de mendo fufpedus. Cogitabam aliquando,Dummodo vifla cadas ,

melioribus , Ardea , re/ia. ut

fit voventis. Heins. Nulla mihi hic mendi fufpi-

cio. neque codices variant, nili quod in uno Pe-

tavii , Srroiiae & Patavino fit , pojiea vi£la cades.

& impia in Laeti codice. fenfum vero puto: certo

cades poftea, Ardea. de eo non dubito, fedmorame cruciat, per quam careo viro. improbaes, Ar-

dea, cuae putas te refifiendo evafuram; capieris

certe; nam refiftis melioribus , id eft fortioribus,

& qui te vincent. ut ita Tydides melior patre. &paflim. reflare vero hic pofitum eft pro refiftere.

Vide Gronov. ad Liv. IV. 58. xxvi. 3. Burm.

751. Sed enim temerarius ille Eft meus.] Pro il-

le duo vetcres, ultro. In uno Vaticano fatis anti-

quo , efto. Forte , fed enim temerarius eft , E/i

meus , mox pro qualibet ruit multi vetercs , cjuoli-

bet. unus Moreti , quemlibet petit. Pofiet & legi ,

quajnlibet enfe Jurit , ut apud Vakrium Flaccumlib. I. 144.

Hic Peleus , hic enfe furens agnofcitur JEfon.

quod ex Carrionis codicc non fuerat mutandum.ubi nos plura. Idem Valerius hb. vi. j/f. loj. ut

calliganduHi cenfeo ;

Te qKoque venturis , ingens Ariafmene , faeclisTradiderim , molem belit , lateque furentem

Vndique falcato deferta per aequora curru.

pari modo & apud Propcitium corrigo libro iv.

Eleg. VI. 409.

Dixerat : er pharetrae pondus confumit in arcus »

Proxima poft arcus Caefaris hajla furit.

non fuit. quomodo frigide nunc legitur. Florus

libro I. cap. 17. Stri^is enftbus ante pugnam per

ipfam viamfurit. Heins. Illud f«/c /«rfre elegans

qvidem cft , fed tw quolibet , vel qualibet , mehusconvenire ruit puto, ruit inconfiderate in omnempartem , negledo difcri-mine meus. & rucre pro-

prie eft temerariorum ; utiw ferrum ,in praelia, te-

la ruerc eyc.&fimilia paffim obviaapud Virgilium,Lucanum & alios. fic Cimbrum ruentem dixit Lu-can. I. 2,56. pari modo enfibus inde ruunt dixit

Val. Flac. vi. 198. ubi etiam furunt vult Hein-

fius. in Bernenf. & odo aliis erat, temerarius ilk

vir meus. Hurm.

751. Enfe ruit.] Urfin. Fruit, fortalTe , furit,

ClOFAN.

753. Mens ahit , CT' morior.'] Ut in Elegia qua-dam hbri nequifiTimi :

Mens abit, zs" morior quoties peccafje fateris;

Perque meos artus frigida gutta fluit.

NrAPOL.

754. Etgelidnm jyigora peHus habet.'] Legendumex omnibus hbris fcnptis : Et gelidum pectcra fri-

gus habet. Ciofan. Vid. ad Epift. xii. 170.

755. Definit in lacrimis, inceptaque fila remifit.]In lacrimas repone ex caftigatioribus fcriptis. Apu-lejus fub finem hbri primi Milef Sentit fabf.larum

quoque ferie fatigatum in verba media fo7}jnolentum

definere, ac defeCium incerta verborum falebra bal-

butire. deinde multi veteres, intentaque fila remit-

tit. quod & Naugerius in poiteriori editione Al-

dina

F A S T O R U M L I B. IL

Interea juvenis furiatos regius ignes

Concipit , & caeco raptus amore furit.

Forma placet, niveusque color, flavique capilli;

Quique aderat nulla faclus ab arte decor.

j6$ Verba placent, & vox; & quod corrumpere non eft:

Quoque minor fpes eft, hoc magis illecupit.

Jam dederat cantum lucis praenuntius ales;

Cum referunt juvenes in fua caitra pedem.Carpitur attonitos abfentis imagine fenfus

770 llle: recordanti plura magisque placent.Sic fedit: fic culta fuir: fic Ifamina nevit:

Ncgledae coUo fic jacuere comae :

1 4)

Kos

dina eft ampkxus. Sed lib. vi. Met. 34. de A-rachne :

Afftcit hanc torvis ; inceptaque fila relinqHtt.

Heins. Ubi vide.

75<;. Incoeptaque fila Remifit.] In re pari NoderIV. Metamorpli.

Pavet illa , metucjueEt colus Zj?' fufus digitis cecidere rernijfis.

Neapol.

756. Suum.] Suo editi plurimi & fcripti.

757. Lacrimae decuerc pudicam.] Cecidere pudi-cae Urfin, & odlo alii. probe. neque aliter codex

Naugerii. nonnulU decuere pudicae proxime ve-

rum. cadere lacritnae p.iffim Noftro aliisque di-

cuntur. Val. Flaccus libro i. 2.78. lacnmae cecidere

canenti. Lucanus lib. iii.

Non lacrimae cecidere genis , non peHora tundit.

Heins Hoc ipfam decuit multae editiones & fcri-

pti quidam.

759. PoTje metum , venio.] Kec difplicet alia

editio, Pone metum, ve?ii. Neapol. FeH/i? pleri-

que praeftantiores. ut apud Statium Theb. xi.

Eumenis ejecit fraSiis Etheoclea portis ,

Clamantem , venio.

Heins.

761. Furiales regius ignes.'] Furiatus Mazar. Vr-fm. & fex alii, Puto , fnriatos igfies. fic furiatatnens apud Maroncm.mox captus amore, non raptus,Arondel. Volf. & odlo alii. Heins. Vid. Bentl. adHorat. II. Satyr. i. ic,

762 Raptus amore ruit.] Unde Heinfiiis il'ud

ruit cepcrit nefcio, certe in niillo codice repperi.& editi conftnnter

, f/rit. faevo amon duo fuit in

novem fft Burm.

763. Flaviqne capilU ] Nefcio an ex decoro :

mcretricibus enim JV' HbiHinolis niulie ibus , nonmatronis , flavos capitlos folent fere poecae adlcri-

Tom, 111.

bere; quare parum abeft, quin uni codici Hein-liano obtfmperem & refcribam

, nigrique capilli.

ut ita niveo oris colori capilli nigri jundri efficiant

emendatiffimae formae dccus. unus Vatitanus

vivensque coler habet , unde Heinlius vivusque'

conjiciebat. vid. ad 11 Art. am. 660. Burm.

764. Nulla fadius ab arte decor. jSine fuco &

pigmento. unde NofteraUbi:

Scitis e?" indu5la. candorem quaerere cerd :

Sanguine quae vero non rubet,arte rubet.

MaUmlegas, candorem quaerere cretJi. Petronius:

Jnter rugas malarum tantum erat cretae. QuO fpe-(ftat & lUud Valerii MartiaUs:

Crajfior in facie vetulae ftat creta Fab:illae.

Neap. ylh arte color Bernenf. Thuan. & quatuoraUi.qui ingenuus color dicitur Propert. i. iv. 13.

765. Et quod corrumpere. ]Et quam Excerpt.

Voffii & quatuor codices ,e7'q'.'<f»» VenetaEdit. pr.

quam tum Oxon. e?' qua tros.

766. &uoqiie minor Jpes eft.] Minus primus Me-diceus & duo alii. Forte , SUtoque fpei minus efi.

proximo verfu , dederat cantum meliorcs,non can-

ttis. Heins. ^<jwi w^^/"; quatuor libri.

767. Jam dederat cantum lucis praenuncius ales.]

Gallus. Prudentius :

jiles , dici nuncius,Lucem propino^ua^n praecinit.

Audlor Moreti :

Excubitorque diem cantu praedixerat ales.

CiOFAN. Cantus quidam fcripti & editi. fed malr.

quatuor enim voces m s exirent; nifi luci legatur.

768. Pedem.] Pedes plurimi fcripti & etiam

editi quidam.770. Recordanti plura.] Pulchra unus Heinfuis ,

unde Ule conjiciebat, llla recnrdanti pulchra ma-

gisqueplacet. \'d , plusque magisque placet./7/^eftin

quinque libris, !k in totidem , atque. ego nihil

muto. BuRM.T 771. 5/c

1^6 P. OVIDII NASONISHos habuit vultus: haec illi verba fuere:

Hic decor, haec facies, hic color oris erat,

775 Ut folet a magno fUidus languefcere flatu ;

Sed tnmen a vento, qui fuit, unda tumet:

Sic , quamvis aberat phicitae praefentia formae^

Quem dcderat praefens forma, manebat amor,

Ardet; & injufii llimulis agitatus amoris

780 Comparat indigno vimque dolumque toro.

Exitus in dubio eft: audebimus ultima, dixit.

Vidcrit, audcntes Forsne Deusne juvet.

Cepimus audendo Gabios quoque. talia fatus

Enle latus cingit ; tergaque preilit equi.

Ac-

77 T. Si: fedit , /ic cuUa fuit.'] Lucretiam , ut

vJderat, animo praefentcm fifiit. Neap.

772. Inje5lae collo fic jacuere comae.'] Sic eft in

quinque libris fcriptis. Ciofan. Libri veteres, In-

ii£lae collo. Neapol. Negle6t/ie comae reponanturcx audoritate codicis Urfmi , quatuor Farnefiano-

rum , Ma7.ar. Zulich. Arondel. aliorumque com-

plurium. vetus poeta apud Scholiaftem Perfii :

'EortianegUili ijelahant colla cap.lli.

ct:

Per fna negleSli volitabant colla capilU.

Tereniius in Heautont.

Panms obfita , neglefia , immunda illuvie.

Nofter lib. v. 79. mgle5li capilli. Hypfipile negle-iia coma-in Statio Theb. iv. 743. unus Moreti ,

Impexa. non male. Heins. Inje5iae etiam Johann.Sarisb. Metalog. hb. iv. cap. 10. citat : & , ficdecue-re comiie. injedae negleSlae convenit Matronae , ut

apud Terent. Heaut. 11. 3. Capillus reje^us lircum

iaput negUgenter. Burm.

773. VuUus.'] CK////5Puteaneus&duo alii.

774. Hic decor.] Hic color , h. f, hic decor oris

Bernenf, & multi alii cum cditis plurimis.

776. §}j<i fuit , unda tumet.] €iui fuit ante fex

fcripti. fed nil videtur mutandum. A. Gelhus No-dium Auicarum hb. 11. cap. 30. lUiclus , qui

flante Acjuilone maximi tsf creherrimi excitantur ,

fimul ac ventus pofuit , fternuntur c?* confiaccejcunt ,

C?' mox fiuiius efje definunt. at n-n idem fit flante

aufiro , vel africo , quihus jam nihil fpirantibus un-

dae tamen fa6iae diutius tument , ZT a vento cjuidem

jamdudum trancjuillae funt , f(d mare efi ettam at-

que etiam undabundum. Ejus rei caujja efje conje-iiatur , cjucd^venti ,

a feptentrionibus ex ahiore caeli

parte inmareincidentes ^deorfum inaquarum profun-da

tjuafi praeclpites deferuntur , undascjue faciunt non

prorfus impulfas , fed vi intus commotas. ubi pluraad rem,. Vides interim &: illic undam tumere.

Heins.

780. Vimquemetumque.'] Tres Vaticani , ww^«r</o/«w^«f. non difplicet. Ciofan. Libri ahquot ,

vim:]ue dolumcjue toro. Neapol. Bolumque cumpraefiantionbus. pro injufii fiimuUs amoris mahm ,

incefii amoris. De incejtis amoribns, & qui fub illo

nomine cenfeantur, videndus Andreas QuerceusElogiorum cap. xii. Heinsius. Dolumque probumeft. Livius xxiii. 35. Vbi id parum proceffit , do-lum adcapiendos eos comparat.

782. Audentes Forsque Venusque juvat.] Sic ii-

dem hbri : ahi tres , Fratris & Urfin. Forsquedeusque. aker vero optimus: Forsque metusque. ]\i-dicent dodiiores. Ciofan. Ahi

, Forsque Venusquc8c juvant, vel , Forsque metusque. Codex Pohtiani ,

Forsne Deusne, quomodo& Laeti hber 8c unusPa-tavinus ex mehoribus. huc &c VolTianus alludit ,

in quo , Forsve metusve. Legc , Viderit audentesForsne Deume juvet. Viderit Fors &: Deus , uter au-dentes juvet. Vide de hoc loquendi modo quaenotamus hb. i Pont. Eleg. 11. Forsne Deusne , ut

apud Statium Theb. 11. Audenti Deus Zy' Fortuna

receffit. apud Ciceronem frequenter habes , DeifiisFortuna viderit. Mezentius apud Maron.

afi de me divum pater atque hominum rexViderit.

Heins. Audaces & hic unus Regius. Vid. ad i. Art.O08.

784. Cinxit,'] Cingit Regius & novem alii.

787. Hcfiis ut hofpes init penetraUa CoUatini.']Livius hb. I. fub finem hac ipfa de rc. Sex. cft

Tarquinius , qui hofiis pro hofpite , priore nn6ie viarmatus , mihi fibique , fi vcs viri efiis , pefiiferumhinc abfiuUt gaudium. Tale etiam quippiam hic

Nofter in Epift. ad Parin: Hofpes an hofiis eras.

ClOFAN,

787. PenetraUaCoUatini.] CoHatina x^msMcdi-ceus. quomodo apudMaronem. vi, 774.

HiCoUatinas imponent montibus arces, Heins.

788. Ci>'

F A S T O R U M L I B, IL

785* Accipit aerata JLivenem Collatia porta:Condere jam vultus Sole parante fuos.

Hoftis, ut hofpes, init penetralia Collatina:

Comiter excipitur: fanguine jun(R:us erat.

Quantum animis erroris ineil! parat infcia rerum

7po Infelix epulas hoftibus illa fuis.

Funftus erat dapibus : pofcunt fua tcmpora fomni.

Nox erat ; & tota lumina nulla domo.

Surgit , & auratum vagina liberat enfem ;

tt venit in ihalamos, nupta pudica, tuos.

795 Utque torum preifit ; Ferrum, Lucretia, mecum efl;

Natus, ait, Regis, Tarquiniusque loquor.

14-T/

Ilk

^

788. Comter exctpttur.] Dionyfius : E^m^sv

ttvTov w? aw/ysvvj tov xvSpU ttoX^ xpo^v^lx re

Kui (piXoippoavvyfi.Neapol. Livius lib. i. 58. beni-

vne exceptus.fed Mazarin. 8c undecim alii , accipi-

tur. quae iollemnis vanetas. vid. ad Epift.xn.z9.

& certe nefcio an hic non , ut faepe alias, Li-

vium ante oculos habucrit Ovidius, qui lib.xxiii.

II Hoftes Pro hofpitibus comtter accepit. fed tunc

verfu 78^- cum quinque fcriptis legendum, Exci-

pit aerata. Burm.

)%%. Sanguine itinHus erat.\ Nam Tarqumius

CoUatinus neposTarquiniiSuperbi, Sexti filii con-

fobrinus. Neap.

791. Pofcunt fua tempora fomnum. J Somm mc-

liores. Heins. Vid. ad Val. Flacc. i. 543.

703. Aurata, vagina liberat enfem ] Unus Va-

tican. deripit.Urfini:

Et auraia vagina liberat enfem.

CiOFAN. Non ex vero habent libri quidam , au-

rata. Enfis auratus idem ac auro vindus ad capu-

lum , x^vds-jlsToq. Nec ^Wwd. fpata «j<rM apud Ju-

lium Capitohnum in Maximinis: Ufus efl argenteA

lorica , ufns eft CT clypeo gemmato inaurato ep* ha-

Jld inauratd; fecit cr fpatas argenteas , fecit etiam

cr anreas. Ni mdius , manubrium vere fuilTe ex

fohdo argcnto & auro confedum. Nhapol, Au-

ratum concinnius Hbri mcHores. ut refte vidit

Neapolis. Avien. Phaenom. i. gc). Ed. Grot. de

Onone :

Auratumque rubens demittit baltheus enfem.

iidem , deripit enfem; etfi non ignorem alterum quo-

que elegans elVe. Met. vi. 551.

ffluo Juit accin5lus vagind liberat enfem.

ubi pari modo deripit in fcriptis nonnullis veterri-

mis exaratum. ut Ub. x. 475.

Pendenti nitidum vapna deripit enfem.

iic eufem deftringere , nondiflriagere , in antiqu.flimis

codicibus pafTim legitur. Uberare tzmtn enfem dixit

quoque Apulejushb. 11. Met. Gladium, quem vefte

mea conteSlum ad hos ufus (hbri veteres, hoc us-

(jue , puto, hoc ufits)exttileram , fimt iiberatum ar~

ripio. Nofter Met. vi. Aures liberat arboribus. au»dor Moreti :

geminos tunc vefte lacertos

Liberat.

Di(ftys Cretenfis hbro iv. Deiphobus amplexus ;"»-

ermem juvenem , quippe in facro Apollinis nihil ho-

ftile metuentem , exofculari gratularique fuper his ,

quae confenfiffet ; neque ab eo divelli aut omitterey

quoad Alexander liberato gladio procurrens averfumhoftem per utrumque latus geminato iJlu tramfigit.At ubi diftolutum vulneribus animadvertere , partealia quam venerant proruunt fefe. ita totus locus

ex vctufto codice, qui penesme exftat, eft confti-

tuendus. nifi quod avcrjum hoftem , pro adverfo , re-

pofui. librato gladio Latinum efTenon opinor, fcd

librata hafta. Heins.

795. Utqiie torum prc/ftt.l Ledo incubuit : hoctorum premere Properrius:

Apparent non ulla toro veftigia prejfo.

Neapol.

796. larquiniusque vocor.l Noverat fatis Lu-cretia, fihum rcgis Tarquinium vocari , quempridie excepcrat hofpitio , jure confanguinitatis.fed infolentiae plenior erit vox hujus violenti

adulteri , fi legatur:"Natus ,

ait, regis , Tarquiniusque loquor.

quod in 1'embroc. Regio, Pctaviano ^ otfto no-vemve ahis eft. ncfcicbat in tcnebris Lucrctia,

anrequam vocem emififTet, quisnam torum pref-

filTet; illellatim , ut vim adderet verbis , dixiriub-

lata inf^jlentius & fuperbius voce , fe loqui, Tar-

quinium , & fihum regis. eadem varictas hb. iir.

6^4. & Vah Flac. vm. 47. Nec jam nunc regina

loquor , ubi fruftra etiam vocor ahi. vide ibi adno-

tata noftra. Tarquiniusq-^e fero Oxon. Bukm.T 1 7P9' Std

143 P. O V I D I I N A S O N I S

Illa nihil : neque enim vocem viresque loquendi^Aut aliquid toto pcdorc meniis habet.

Sed trcmit, ut quondam Itabulis deprenfa relidis .

800 Parva fub infclto cum jacet agna kipo.

Quidfaciat? pugnet.^ vincetur femina pugna.Clamet? at in dextra, qui necet, enfis adeft-

Effugiat ? pofitis urguetur pedora palmis ;

Nunc primum externa pedora tada manu.

2os Inftat amanshoitis precibus, pretioque, minisque:Nec prece, nec pretio, nec movet ille minis.

Nilagis; eripiam, dixit, pro crimine vitam:

Falfus adulterii tellis adulter erit.

Interimam famulum; cum quo deprenfa fereris,

810 Succul^uit famae vi6fa puella metu.

Quid, victor, gaudes? haec te vidtoria perdet.Heu quanto regnis nox ftetit una tuis!

Jamque erat orta dies: pallis fedet illa capillis;

Ut folet ad nati mater itura rogum.Gran-

799. Sed iretnuit , (juondam ut.l VeteriBus eft,

Scd tremit ,ut ijuondam. Neap. Sedfremit^M-

can. Met. vi. 52.7.

Jlla trewit velut agna pavens.

ubi eadem varieras.

801. Temina pugnans.'] PugnA meliores. & cfui

tiecet proxinio pentametro odto fcripti, pro vetet.

(kenjis adefi, pro erat , Urfini codex optimus cumtribus aliis. Heins. Vide Modium Nov. Led.

cap. Lxin.

803. JJrgentur psFtora palmis.'] Urgetur ex veteri

iibro Modius in Novantiquis Leftionibus. cap. lxiii.

cleganti Graecifmo. fic i^upra :

Carpitur attonitos abfentis imagine fenfus.

atque ita pafilm Nofler. Nunc primum fequentiverlu unus Moreti & Farnef. Heins.

805. Precibus , pretioque , fninisque.'] Hoc ovdi-ne haec verba leguntur in Ub. Urf. & Maffei.

ClOFAN.^o6..Ncc msvet.l Nec vale t YoQ\\, Vatic. &

Strozzae. forte recfte. vid. lib. viii. Met. 59.807. Pcr crimina vitam.] In quibusdam mem-

branis, pro crimine. Neap. Per crimir^a lcripti. vid.

adEpift. X. 6. &:aduiter erit , pro ero , mox nielio-

res. Heins. Scd per crimina eripere vitam elt Ice-

lefle, nefarie, quod non volcbat Tarqumius indi-

care, fed fe quali vindicem adulteni venditatururamarito ejus oilendcbat. quare egovulgatamledio-nem , quae ell; in pluribus hbris , pro crimine , prae-tuli: ic. adukerii cum famulo , lidlo crimine.Nofter in Ibin 619.

NaupViadaecjue modo fi^o pro crimine poenasMorte luas.

quia vero paflTim praepofitiones commutari folent

apud Noltrum a librariis , ut per 6c fub , de quavid. III. Met. 416. forte fcripferit , fub crimint.

quam elegantcm locutionem illuftravimus ad

Quind. Dccl. cccLxxix. deindepro ero redle, erit..

an enim Tarquinius dixift"et fefalfum teftem futu-

rum & adulterum.'' non puto. occifus ille fervus,falfus adulter , id eft , a me mendacio infimula-

tus , erit teftis tui adulterii apud maritum. erat

Arondel. follemni permutatione. f<j//»; vero faepe

pro fimulato , ficfto ponitur. vid. ad Val. Flac. vi.

492. BURM.

809. Cumcjuo deprenfa fereris.'] Nihilbic 7ro<5{T<-

xbv totum pura puta veritas. Neap. ffiuocum liber

optimus Laeti. Puto, qui cum. Heins.

810, Vi^a puella.] Femina vifla unus codex.

8ri. Nox didit una tuis.] Nemo ambigat, quinfequens vera ledio , quanto regnis nox fietit unatuis. Neapol. S)uantum nox dedit quatuor. tuHttres. quantum regnis obfiitit unus.

813. Pafiis.] Sparfis multi : male. vid. fupr. r.

545. deinde , ut fedet Moreii pr.

814. Mater itura rogum.] De more PetroniusArbiter : Non contenta vulgari more fmius pafils

profequicrinibus , aut nudatum peilus in

conjpectn.

frequentiae plangere. Neapol.816. Evocat.] Cowx^ocfjf Laeti codex.

8 16. Et pofita.] Forte, ut pofita. venituterque

tnora; Utque vidtnt habitum, HiiNs.

817, §jiai.

FASTORUM Li B. ir. 149

815" Grandaevumque patrem fido cum conjuge caftris

Evocat: & pofita venit uterque mora.

Utque vident habitiimi quae ludus cauira requirunt:Cui paret exfequias, quove fit ida malo.

Illa diu reticet , pudibundaque celat amidu8io Ora. iluunt lacrimae more perennis aquae.

Hinc pater, hinc conjux lacrimas folantur, & orant

Indicet: & caeco flentque paventque metu.

Ter conata loqui ; ter dellitit: aufaque quarto,Non oculos adeo fuilulit illa fuos.

815 Hoc quoque Tarquinio debebimus.^' eloquar, inquit,

Eloquar infelix dedecus ipfa meum.

Quaeque poteft narrat. rellabant ultima ; flevit:

Et matronales erubuere genae.Dant veniam fafto genitor conjuxque coadlo.

830 Quam, dixit, veniam vos daiis, ipfa nega.Nec mora ; celato figit fua peftora ferro :

Et cadit in patrios fanguinolenta pedes.Tunc

817. §ijjae lu5lus cauffa recfuirant.'] Dionyfius :

Neapol.8i8. ^o.ve Jit i£la modo.'] Quattuor libri vete-

res, malo. probo. Ciof. Codices nonnulli , modo. &

aiJa. cave quicquam mutes.Statius Tlieb. ix. 351.

uit genetrix caetu glaucarum cun^a fororumProtinui icia malo , vitrea de valle folutis

Profiluit furibuiida comis.

apud Valerium Flaccum libro vm. 35. ifia timore

gravi. itla dolore apud Lucrctium libro. ida fim-

pliciter Petronius de Bello Civili:

Hos inter rnotus populi {mirabile vifu)<§luo mens itla jubet , dejerta ducitur urbe.

hoc eft mens territa & confternata. Sic percujfus,pro percuLjus, de quo ad Maroncm diximus libro

./iineidos v. 513. Hkins.820. Perennis.^ Fluentis fex libri.

81 f. Lacrimas.] Z.dcr/OT/i Petavii & Regius. fed

& folari lacrimas , metum, dolorem

, &c. Latinedicitur. Virgil. xir. ric.

Tum focios moejiique metum folatur Wi.ita confolari danma Epilh Sabini iii. 5. Pacat. Paneg.cap. XIII. Modicozy cajlrenfi cibo jejunia longafolan-tem. ubi mi\c,fclvintem Acidalius. Vide alia exemplaapudHeinf.ad Cl.uidian. Rapt ir. 313. Scquaenosad Val. n. n;i. mox , faventque ires libri. Burm.

813. Terdejiitit.] Huic pariffimum Maronia-

iium illud :

Bis c$natus erat cafus effiniere in auro ,

Sis patriae cuidtn tnanui. '

Neapol. Ttejicit quatuor fcripti. vid. ad Epift.

IV. 8.

8x4. Non oculos ideo fujlulit. ] Ad eos fuJiuUiZulich. Mazar. VoflT. & alii feptem. Urfini cumfexaliis, adeo. PolTet etiam ^i^ ^«wolegi. Heinj.

825. Hoc quoque Tarquinio debebimus.] IneptcMarfius rb hoc referendum inquit ad impotentiani

loquelae , cum ad lluprum clare refpiciat: qualiexclametLucretia , Expugnatum mihiquoque mu-liebre decus Tarquinio debemus. Hae nugae erant

a me omittendae , fed extorquet horum infcilia.

Neapol. Senfuseft,hoc,quod cogar ipfa dedecus

meum eloqui , etiam debebo Tarquinio, non fo-

]um injuriam & vim illatam, fed indicium, quodipia facere cogor. rede cxpofuit Fanenfis.

819. Dant veniam\ Jailo genitor conjuxqnecoaSlae.

]l !acc eft fex veterum hbroruni lcdio ,

quae plane genuina eft. In hbro autem frairis mei

e\\,facti , non faclo. Ciofan. Coaclo meHores.

fatliijue coa6lae Hehnaeft.

830. Ipfa nego.] HaecPhaedrain cafu pari The-feo conjugi dixit apud Senecam in Hippoiyto,Adu 3.

Tentata precibus rsfliti : ferro ac minis

Non ce/fit animus ; vim tamen corpus iulit.

Lahem hanc pudoris eluet nojier cruor.

Neapol.

831. Fixit fua pe6lora ferro, ] Quac praefata an-

te idlum videnda omnmo in Hiltoricis. Neapol.

Tigit cultro mehorcs. culter eft etiam Livio &D. Hahcarnafiaeo ti(piSiov. etiam Diodoro Siculo

iuExcerptis ValeUaDis, pag. z^i^ ubi haec de Lu-

i;o P. O V I D I I N A S O N I S

Tunc quoque jam moriens, ne non procumbat honcflej,

Rerpicit. haec etiam cura cadentis erat.

835" Ecce luper corpus communia damna gementes,Obliti decoris , virque paterque jacent.

Brutu^ adeft; tandemque animo fua nomina fallit:

Fixaque femanimi corpore tela rapit.

Stillantemque tenens generofo fanguine cultrum ,

840 Edidit impavidos ore minante lonos:

Per tibi ego hunc juro fortem caftumque cruorem,

Perque tuos Manes, qui n)ihi numen erunt:

Tarquinium poenas profuga cum llirpe daLurum.

Jam latis elt virtus diirimulata diu.

845* IUa jacens ad verba oculos fme lumme movit;

Vifaque conculfa dida probare coma.

Fertur in exfequias animi matrona virilis :

Et fecum lacrimas invidiamque trahit.

Vul-

cretianarratiooccurrit. ^^(PtSiuTruTa^xffcc ro g^^o^,

plane ut Nofter. Val. Maximus lib. vi, cap. i. fer-

rum voeat, ut vulgatiapud Noftrura codices. quodfequendum duco ,

cum cultrum mox iit difturus.

Heins. Collato ferro Petav. unde Heinlius , prolato.

833. Tunc quoque jam.] Hoc etiam Laeti &duoalii.

833. Ne non procumbat honejie, Refpicit.] Utin-

fignis illa Hecuba , de qua F.uripides :

'H Ss,

xcii ^vi^ffnovcr' , ofiui;

rioAAijv Trpovoixv f.x^^ slaxyH-i>ii ttsjsTv.

Neapol. Ufus hoc verfu Euripidis Plinius lib. iv.

Ep. II. in re ftmili de Maximilla Vettali. Heins.

837. Sua nomina fallit.] Cognomen hoc L.

Junii Graeci interpretantur 'HA*fl<ov. Neap.

838. Semanimi.'} Semanimo H^mh.

839. Stillantemque teyjens {Brutui) generofo fan-

guine cultrum , Edidit impavido! ore minaniefonos.'\

Ex Ariftotelis traditione lib. 11. de Arte dicendi ,

perfpicuum fit eum , qui ahcujus , qui indignemalum aliquod perpeft"us eft , gladium , Jiut aUud

fignum , quo illc interfecftus eft, oftendit, fum-mam mifericordiam atque indignationern excita-

re advcrfus eum, qui malum patrarit. Ciofan.

840. Ore minante.'] Afjcd»/e unusMedic. Lege,mtnace. Heins.

841. 'Siui mihi numen erunt. ] Manes funt de-

fundtorum genii , quos antiquitas venerata ut Deos.Cornelia , Gracchorum raater , in epiftola ad fi-

lium , praeter alia haec iili etiam praecipit: Vbi

mortua ero , parentabis mihi , CT" invocabis Deumparentem (lego cum fagaci Critico D. M. id eft ,

Deos Manes parentis) in co tempore non pudeat te

eorum Dekm preces ex^etere , quos vivos atqtie ^rae-

fentes reliHos atque defertos hahueris. Exftant haecin fragmentis Cornelii Nepotis. Neap. VideEpift.III. 105.

844. Diu. ] Mihi Junian. & quatuor alii.

84 j. llla jacens ad verha,] Adverfa odlo vete-

res. quod placet. Heins. Pro movit alter Maza-rin. vertit.

847. Tertur in exequias.] ScripfiOe Poetam exi-

iWmzh^tSciWgct ,Exfequias fertur. Ut exequiasire,non in exequias.

Exequias fertur animi matrona viriits.

Dan. Heins.

8jo. Concitat.] Convocat quatuor & edit Neap.851. Tarquinius cum prole fugit.'\ Anno ab Ur-

be condita ccxliv. Regno pracfuit annos xxxviir.

fcu vcrius xxxvii. Graviter lapfus paallum lupralaudatus Theophilus Patriarcha Antiochenus,cumde Tarquinio fcripfit : "O? e^xii^euaiv srsdiv ;<£'

Neapol.

851, Capit annua Confid.] Abitprima aetas (fic

vocarunt illam fub Rcgibus) accedit fecunda. U-niverfa poteftas datur Confuhbus , fcd duobus li-

bertatis vindicibus, L. Junio Bruto & L. Tarqui-nioCoHatino: iednemo eorum Conliilatum finiit;

nam CoUatinus fe eo abdicavit. Florus: Tantum-

que libertatis noiiae gaudium incefjerat ,ut vix mu-

tnti Jtatus fidem caperent , altcrumque ex Conjuli-bus . tantum ob nomen c gemts regium , fa/cibui

abrogatis ,Urbe dimitterent. Tunc, ex Senatuscon-

fulto , inquit Livius , Ix lata, ut omnes Tarqut-niae gentis exules ejfent. In cjus locum fuffcdus

Valerius Poplicola , ut ex Faftis Capitohnis erui-

mus. Alter, qui L. Junius Brutus , cum Aruntc

Supcrbi fiHo equeftri pugna congreiTus , invicem

haftis transfixi funt. Subrogatus in Confulatum Sp.Lu-

FASTORUM LiB. n.

Vulnus inane patet. Brutus clamore Quirites

§5-0 Concitat , & Regis fada nefanda refert.

Tarquinius cum prole fugit. capit annua Conful

fura. dies regnis illa fuprema fuit.

Allimur ^ an veris praenuntia venit hirundo ;

Et metuit , ne qua verfa recurrat hiems ^

t^s oaepe tamen, Progne, nimium properalle quereris 5

Virque tuoTereus frigore laetus erit.

Amque duae reflant nocfes de menfe fecundo,

JVlarsque fuos jundis curribus urguet equos:Ex vero pofitum permanfit Equiria nomen:

§60 Quae Deus in campo profpicit ipfe fuo.

Jure venis, Gradive; locum tua tempora pofcunt:

Signatusque tuo nomine menfis adefl.

Venimus in portum, libro cum menfe perado.

Naviget hinc alia jam mihi linter aqua.

i^-i

F

I

LucretinsTricipitimis: qui etiampaullo poftmor-tuus, in ejus locum fuffcdus M. Horatius Pulvil-

lus. Quinque igitur Confules eo anno nominan-tur. Neap.

851. Dtes regnis illa fupremd fuit.'\ Caligula pri-

mus fpeciem principatus convertifle videtur in

regni fornram ; fed Regis regnique nomen non

ufurpatum , nili , inclinato jam Romano Imperio ,

a Goihis , Francis &: Vandalis. Neap. Ultimus

ille fuit Patav. unus. annua regna cthvnFetzv.

853. An "ueris pracnuntia venit hirunda.'] Ex-

preiTit Sapphonis fententiam :

CioFAN. An veniat praenuntia veris Sarrav. 8c duoalii , nifi quod venit habent.

853. Praenuntia venit hirundo.'] Videtur rejicc-re hirundinum adventum in diem xxn. five xxx.

die IV. p<3ft Solis ingreifus in Pifces: in eademfen-tentia Eudoxus. GeuMnus in h,lemenris Alliono-

micis : 'E»j" tiJ «'[' A>i^«>!g/fTa» x»iKi>Mt rfAi^t yitof

rett ti?iKvcvih<; y.ttXnfO/JOit. Et/Oo|«^ 'A^y.rif,^ «xfain-

X^ 'fxiri?>^<l , y^^ u'-To; yitiTici ^ >^ y^i?.i^av (pcunrut.

X, T«5 tTrofO/^Xi y,/u.(^i A Bcficti TtiiiSj-t^ Xj f,iu?iiTct ti

ta&e^viSUi x«tA»A^o<. NeAPOL.

8j4. Et metuit.] An metuit quatuor fcripti.

857. ^amque duae refiant nolles.] Tercio Ka-lendas Martias Equiria celebrabantur frequenti

equorum curfu ; quae a Roniulo Marti inltituta

adinllar Confuahum. Neap.

858. Junflis currihus urget equos.] Nam fingu-lis miflibus quattuor aut plures quadrigae laxato

repagulo certatim fefe fundebant ad palmam: in-

de, aetnuli currus , Juho Solino in Polyhiftore.Neapol. Citis jun6iosVs.r{ihxoc. nlixz. jungereecjuo;II Met. & inf. IV. iP^o. & paffim. cittis jun^lis trcs.

859. Permanfit Equiria nomen.] Varro lib. v,^

de L. L. Equiria ab equorum curfu : eo enim dircurrunt equi in campo Martio. Vetus codcx habet ,

Equrria. Neap.860. Profpicit ipfc fuo.] Pr^jy^iaV in quibusdam,

Nauger. Profpicit redius veteres raulti. Heins.86r. Lccum tua tempora pofcunt.] Lego , fua.

nam tuo nomine mox fequitur. fic fupra :

Pofcunt fua tempora fomnum,Heins.

864. Jam mihi linter.] Mea linter qmiuor codi'

ces. fic in veteri exemplari hb. vi. Fart. 779.Ferte coronatae juvenum ccnvivia lintrss.

Prifcianus Ubro v. Apud Graecos mafculinum efi

XtvTY.f , apud noflros foemininurn efl. Livius in yr,

jam in altum expulfa lintre. Sic & celox faemiiiino

genere lcgitur apud Plautum. apud Tibullum ta~men elt , Exiguus linter. fic & lembus foeminini

generis in antiquis codicibus Claudiani , ut Phafe-lus. Virgil. Ceniauro invehitur magna. Heins,Francof. etiam , mea linter. Sedulius praef. adMa~-ccdonium , Tam immenjnm pelagus parva tiro lin-tre cucurrmm. Aucfior elegiae in Drufum 418.

Siuam femel umbrifera navita lintre tulit.

Modius Novant. Lcd. cap. lxiii. malebat etiam,navigtt hic, pro hinc: wea mvis YoH'. Burm.

p.ovr-