Dr Pavle GAZIVODAPodgorica

it···.·isto,.Jj~'!pedagogije

Pregledni radPEDAGOGIJA

XL, 4,2002.UDK: 37 (091)

PROSVETITELJSKA MISIJAv , v

BOZIDARA VUKOVICA - PODGORICANINA

Intelektualni gabariti Bozidara Vukovica, su, za religiju i umjetnost, nagraniei izmedu Istoka i Zapada, ostavili monumentalno djelo - Temeljikulture idrzavnosti Cme Gore.

Rastojanje izmedu prvog pisma i epohalnog Gutenbergovog otkrica ciniogrlieu vjekova. Stampanje «Biblije», kao najvrednije inkunabule Gutenbergovestamparije u Majneu (1452-1455), je ogromni skok u novi duhovni zivot, eman­eipaeiju i kultumi preporod Evrope. Ta «erna umjetnost» brzo je, srecom, osvo­jila sve narode i drzave, i sirila se, poput svjetlosti, evropskim kontinentom. Nasipreei, iz tog perioda emogorske istorije, nijesu kasnili, vee mudro i smjelo hva­taju korak sa novim «cudom tehnike, i vee, kako se zna, 1490. godine Ivan iDurde Cmojevic, otvaraju Obodsku stampariju, a zatim, 1493/94. godine, izdajuprvotipnu knjigu «Oktoih prvoglasnik». Velikani nase stamparske kulture - Cr­nojevici, Makarije, Bozidar i Vicenco Vukovic, su zaduzili Cmu Goru, jer suoni, na njenom prostoru, i sire, misionari jugoslovenskog prosvetiteljstva. Oviveliki majstori stamparstva usli su u duhovnu avanturu i umjetnost, uceci «za­nat» gravira i ornamentiku slova, u sreu Veneeije, sredistu evropske kulturneprodukeije, kod Andrije Paltasica iz Kotora, i drugih kreatora veneeijanske sko­le. Srecom, njihovi dometi u stamparsrvu nijesu ostali u «rangu» naucenog, veepodloga za stvaralacki razmah i originalna djela. Rodonacelnik Obodske stampa­rije Makarije je ostavio remek-djela, da bi ga dostojno slijedili vojvoda Bozidar

PEDAGOGHA, 4/02. 111

Vukovic - Podgoricanin i njegov sin Vicenco. Pavle Mijovic kritikuje autore,koji, zavicajnom pristrasnoscu, tumace lik i djelo Bozidara Vukovica, On jestePodgoricanin, Zecanin, ali njegovi kulturni i prosvetiteljski dometi, zrace uni­verzalnoscu i sveopstim dobrima covjccanstva. Bilo bi zanimljivo istrazivati pe­dagoske postupke, po kojima su se ovi umni ljudi skolovali, a narocito emitivnetehnike, primjene stecenih znanja i transfera ideja i iskustava, na svoje ucenike.Poznato je, da je, srednji vijek dominacija crkve, sholastike i dogmatizma, i daje, u njemu «nauka sluskinja religije», te da se, pojavom humanizma i renesanse,budi otpor okovima i mraku sto je, u XIV i XV vijeku, podstaklo epohalna otkri­ca i slobodu ljudskog uma. Te opste okolnosti, uz sve zrtve i odricanja, pogodo­vale su i nastanku Gutenbergove galaksije. U taj obracun sa crkvom i njenomarbitrazom, nad cjelokupnim zivotom covjeka, smjelo su usli i nasi ljudi, poputAndrije Paltasica, jeromonaha Makarija i Bozidara Vukovica, sireci u naroducrkvene knjige, cije su poruke ignorisale naucnost i svjetovnost. U rvanju duho­vnosti i svjetovnosti maske, i s jedne i druge strane, su bile ranjive. «Divovi du­ha», i «svestrani ljudi» humanizma i renesanse, poput Roterdamskog, Rablea,Montenja, Mora i Kampanele, snazno vaspitno djeluju u narodu, protestima pro­tiv urodenog grijeha, ispastanja na zemlji, da bi se srecnije zivjelo na nebu, pot­rebi da se covjek okrece «ovozemaljskim» brigama, u kojima zcmlja nije mjcsto«placa, stradanja i patnji», a tijelo «tamnica duse covjekove», vee da su zemlja icovjek, prostor i cinioci, za aktivan, preduzimljiv, i covjeka dostojan zivot. Novstay prema zivotu, prema prirodi, prema covjeku, ukljucujuci njegovo vaspita­nje, nov odnos preI¥ naukama, sarno su neki aspekti borbe, koji pogoduju razvi­tku covjeka «koji je mjera svih stvari, postojecih da jesu i nepostojecih da nije­su». Kopca prosvetiteljskih gledista Bozidara Vukovica - Podgoricanina i hu­manisticko-renesansnih i gradanskih pedagoskih ideja, snazno se manifestujc upredgovorima i pogovorima knjiga koje je stampao. Studija Dusana Icevica»Bozidareva knjiga«, sadrzi sve predgovore i pogovore. 7 stampanih knjiga Bo­zidara Vukovica - Podgoricanina, iz kojih se mogu, cjelovito tumaciti njcgoviprosvjetno - pedagoski horizonti. Otkrice Dusana Martinovica da je BozidarVukovic - Podgoricanin stampao 9, a ne 7 knjiga, je dragocjeno, jer pruza sansuza nova istrazivanja njegove i stamparske i prosvjetne djelatnosti. Korelacijaprosvjetnih poruka Bozidara Vukovica 0 narodnom prosvjecivanju, krajem sred­njeg i prelaskom u novi vijek, sa epohom prosvjetiteljstva, je evidentna. Kasnijeje, kritikujuci srednjevjekovno vaspitanje i skolu, napajajuci se na naprednimucenjirna prethodnika, Jan-Amos Komenski razvio pedagosku teoriju, cije suosnove interesi i zahtjevi sirokih narodnih masa, da pedagoska koncepcija pro­gresivnih mislilaca, pociva na filozofskom, prirodnom i materijalistickorn uce­nju. Njegova cuvena »Didactica magnna« uvodi razredno-casovni sistem, bes­platno skolovanjc, nastavu na maternjem jeziku, uz religiju, kao opsti okvir, vas­pitno-obrazovnog procesa. Frontalni, grupni i individualni oblici rada, ciji je on

112 PEDAGOGIJA, 4/02.

utemeljivac, zrace, punih 350 godina, kao neprevaziden model, i u savremenojskoli. Bozidar Vukovic je naglasavao potrebu prosvjecivanja masa, bez strogediferencijacije sadrzaja, preko crkvenih knjiga.

Tako se prosvjetiteljstvo radikalizuje, dominacijom dinamicke kompo­nente u preobrazaju drustvene svijesti i kultumih obrazaca zivota. Remek djeloBozidara Vukovica - Podgoricanina »Minej praznicni«, cije su stampanje odob­rili Karlo V i Papa Pavle III, iako religiozna knjiga, ponire u stanje duha i smisaopostojanja, u moralne setence i vaspitna dejstva na bogosluzbenog covjeka. Svo­jim testamentom, istice Mitar Pesikan, Bozidar Vukovic »sve stare rukopisneknjige zavjestava manastirima na Zetksom jezeru«. Njegova zelja da i stamparijupreseli u svoj zavicaj nije ostvarena, ali je ispunjen njegov zavjet, da se sahranina Starcevoj Gorici. Odanost zavicaju Bozidara Vukovica jarko osvjetljava kaoizuzetnu licnost. Makarije i Bozidar Vukovic, kao i njihovi sljedbenici, nijesudozvolili da ih mimoidu blagodeti izuma koji je preporodio kultumu istoriju eo­vjecanstva. Odjeci njihovih stampanih knjiga dopirali su do Rusije i Pribaltika.Pedagoska nauka sve dublje i temeljitije istrazuje pedagosku funkciju masovnihkomunikacija. Kako je stampa najstariji medij, a Bozidar Vukovic, njen rodona­celnik, kljucni je razlog, da se, analizira meduzavisnost, ovog, i drugih medija,kasnije nastalih, sa pedagoskim i prosvjetiteljskim procesima u Cmoj Gori.

Nauka 0 vaspitanju izucava i namjeme i nenamjeme vaspitne uticaje, jerje covjek cjelovita licnost, a pedagogija interdisciplinama nauka.

Vreba opasnost da se cjelovit interes za razvitak covjeka negativno ma­nifestuje u preciziranju predmeta pedagogije u smislu pansofistickog tretmanavaspitanja.

Stampa kao najstariji medij ima siroko vaspitno-obrazovno dejstvo i ko­risti se preko udzbenika, prirucnika, lektire, pedagoske periodike, do djecjestampe u skolama.

Pojava medija kao prenosioca informacija pocinje jos od prvih dimnihsignala pomocu kojih je covjek prenosio svoje vazne poruke. Za slanje i prenosporuka korisceni su glasnici, golubovi -pismonose, heliograf u Grckoj, sistemimegafonskog prenosa u Egiptu, svjetlosna telegrafija, a kasnije crtezi, slike, pi­sana rijec, plakati, fotografije, stampa, film, televizija, kompjuteri, multimediji,virtueIna slika. Uticaj knjige kao najstarijeg medija traje vee pet vjekova od epo­halnog otkrica Gutenbergove galaksije.

U pedagogiji se termin medija tumaci sa vise aspekata: psiholoskog, pe­dagoskog, socioloskog, lingvistickog, logickog, informatickog, antropoloskog, kiber­netickog i tehnickog stanovista i oznacava razne vrste pedagoskog i informacionogdjelovanja: medijsko vaspitanje, medijske informacije, medijsko istrazivanje, medij­ska pedagogija i didaktika, didaktika medija i medijsko-pedagoski modeli.

Uticaj medija na covjekov zivot je u rapidnom porastu, gotovo presudan.Moe medija raste primjenom modemih tehnologija i njihovog vrtoglavog napretka.

PEDAGOGIJA, 4/02. 113

Mnoge nauke proucavaju te fenomene. Socioloska, psiholoska i edukoloska istrazi­vanja pokazuju sve prednosti i nedostatke mas-medija u zivotu savremenog covjeka.

Tomas Dzeferson, predsjednik SAD, na pitanje, kada bi morao da biraizmedu vlade i slobodne stampe, odgovara, birao bih slobodnu stampu,

Dzordz Orvel istice: »Moc se sastoji u tome da se ljudski duh razbijc nakomade, a potom sastavi u zeljeni oblik«.

Stampa, radio, film, televizija i Internet cine osnovna sredstva masovnihkomunikacija. Pojavom stampe u XV vijeku, filma krajem XIX vijeka, radia,televizije i kompjutera u XX vijeku, zatvoren je krug globalizacije svijeta u do­menu informativne prakse. Mocni mediji su, po ocjeni Marsala Matuana, brzomi zgusnutom informacijom, planetu Zemlju pretvorili u svjetsko selo. Tehnicko­tehnoloski napredak krajem XX vijeka stvorio je komunikacione satelite, kom­pjuterske tehnologije, video terminale, preko kojih se stvaraju medijske imperijei emituju medijske spektakle koji nose obiljezja planetarnog znacaja.

Stari Kinezi su govorili »slika govori hiljadu rijeci«, sto je osnov za mi­sljenja da masovni mediji Cine neku vrstu »nervnog sistema drustva«, u kojojkonzument medijskih poruka nije u stanju da im se odupre, da je »nemocan prednjihovom svemoci«.

Pedagoska istrazivanja pokazuju da djeca provode uz masovne mcdijcod 4-6 sati, sto je podudarno sa vremenom provedenim u skoli. Ta okolnost bi­too utice na njihov psiho-fizicki razvitak. Bez aktivne uloge, u odnosu na pro­grame koje prate, djeca pasivno konzumiraju programsku ponudu. Ako programifavorizuju nasilje, ratne filmove, kriminal, moralnu skarednost, to direktno uticena svijest, misljenje, stavove, ponasanje i identifikaciju mladih licnosti sa ido­lima, lakim zivotom i moralnom destrukcijom.

Ta vrsta socijalizacije rada patoloska dejstva. Mediji treba da omoguceda djeca »sama traze, pronalaze i zalaze svuda, da necuveno cuju, da nevidenovide, da budu svuda, nigdje ne odlazeci«.

Osnovna funkcija i smisao primjene medija u obrazovnom procesu je dapoveca:

1. efikasnost i racionalnost djelovanja nastavnika u toku realizacije iorganizacije nastavnog procesa;

2. efikasnost procesa ucenja od strane ucenika;3. efikasnost i produktivnost obrazovnog procesa u cjelini.Mediji povecavaju mogucnost djelovanja nastavnika na ucenike aktiviranj­

em veceg broja cula u toku ucenja i poboljsanju veza i odnosa u nastavnom procesu.Mediji omogucavaju nove strategije u realizaciji nastave i ucenja, prili­

kom donosenja odluka, u toku deponovanja i ponovnog dolazenja do podataka,reprodukcije i simuliranja.

Mediji, pored prenosenja informacija, izazivaju i usmjeravaju paznju,

114 PEDAGOGIJA,4/02.

podsticu odgovore, izazivaju motivaeiju, ukazuju na eiljeve i zadatke ucenja,omogucavaju razmisljanje i dolazenje do rjesenja.

Mediji preuzimaju veliki dio prezentaeije nastavnih informaeija, koje biinace sami nastavniei morali izlagati i time omogucavaju da nastavnik postanesupervizor nastave i savjetnik ucionice. Mediji prosiruju horizontc ucenicima,pribavljajuci im informaeije i informisuci ih. Upotreba radija, stampe, filmova,dijaserija, gramofonskih ploca, tonskih traka je odigrala vaznu ulogu u obogaci­vanju nastavnog proeesa i procesa ucenja.

Mediji u oblasti komunikacije predstavljaju posrednike koji pornazu dase uspostave veze interakeije, medusobno komunieiranje i to najcesce onda kadase direktni kontakti sa drugim ljudima ne mogu ostvariti. ani se koriste u slede­cim formama komunikaeije:

1. komunieiranje izmedu ljudi i ljudi ~ njih omogucavaju audiosistcmi(telefon), AV sistemi (video, video konferencije);

2. komunieiranje izmedu ljudi i kompjuterskih sistema;3. komuniciranje izmedu ljudi i novih video posredovanih sistema (te­

Ietekst i telefaks).

U odnosu nastavnika i ucenika nuzno je naci i odrediti mjesto i ulogumedija, odrediti njihov identitet i svrhu, ne sarno sa stanovista nastavnika, vee isa stanovista i uloge ucenika. Za nastavnike mediji su pomagala, dok su za uce­nike oni osnovna sredstva za lakse razumijevanje svijeta koji ih okruzuje.

Osnovne funkeije medija su da obavjestavaju (informativna), da obra­zuju (edukativna) ida zabavljaju (distraktivna).

Bez obzira na sve veci znacaj masovnih medija u vaspitno-obrazovnomproeesu neophodno je izvrsiti temeljne izmjene u regulisanju medijskog sadrzajai promjena u obrazovnom sistemu, koje bi omogucile tijesnu saradnju izmeduova dva drustvena cinioca. Obrazovni sistem bi trebalo da do maksimuma isko­risti prednosti medijskih komunikaeija, kako bi efikasnije obavljao svoju ulogu,dok se mediji moraju obuzdati do neke mjere, i zakonski sprijeciti u svojoj bez­postednoj borbi za prevlast.

Kao posebno, vazi za Internet, koji u globalnoj kompjuterskoj mrezi, pove­zuje i najskrivenije djelove zemaljske kugle i pruza neslucene mogucnosti za svevrste komunikaeija. Fenomen Interneta je potencijalno najmocniji vid masovnogpovezivanja, jer se vee iskristalisala grupaeija korisnika sirom svijeta koji se osjeca­ju povezanim, koji ne priznaju graniee i razlike, vee zive u jednom virtue1nom svi­jetu. Neslucene mogucnosti Interneta mogu izazvati i nezeljena, negativna dejstva,posebno kada su u pitanju djeea i njihov psihicki i moralni razvitak.

Edukativna funkeija masovnih komunikacija ima svrhu da sirenjem in­formativnih sadrzaja obezbijedi, pored ostalog, i transmitovanje socijalnog nasledaod jedne generaeije ka drugoj, slijedecoj. Rijec jc prevashodno 0 transmitovanju

PEDAGOGIJA, 4/02. 115

kultumog nasleda olicenog u djelima kultumog stvaralastva, odnosno 0 socijalnimnormama i vrijednostima, socijalnom iskustvu i tradiciji. Rijec je 0 tekovinama du­ha i prakse prethodnih generacija, bez cega bi bilo tesko zamisliti kompleksan pro­ces ljudske socijalizacije i adaptacije drustvenoj sredini u naslijedenim uslovima.Sve funkcije masovnih komunikacija se sire prenosenjem poruka preko njihovihkanala i njihova uloga se mora povezati sa djelovanjem skolskih isnstitucija i svihvaspitno-obrazovnih faktora. Pored specijalizovanih emisija, stampe, radija, televi­zije i filma koje su strogo edukativne prirode (skolski programi) i mnostvo drugihporuka koje prenose pomenuti mediji moze imati siri edukativni uticaj.

Skolski radio, djecja i pedagoska stampa i periodika, crtani, dokumen­tarni i drugi filmski projekti, kao i programi interne televizije su posebne dra­gocjenosti i imaju visestruku pedagosku vrijednost u svakoj skolskoj sredini.

Jedna od najslozenijih i najvaznijih funkcija masovnih komunikacija je­ste informativna djelatnost, koja siroko informacijom, 0 aktuelnim zbivanjimaobezbjeduje citavu rnrezu kanala, preko kojih se transmituju informacije, od iz­vora do recipijenata, kako bi se gradani, korisnici tih informacija, obavjestavali 0

zbivanjima relevantnim za zivot i praksu sirih drustvenih zajednica.Distraktivna funkcija masovnih komunikacija jeste da ornoguci poje­

dincu - individui da predahne da bi mogla nastaviti da se izlaze informisanju,interpretacijama i preskripcijama koje su joj toliko neophodne u modemom svi­jetu i savremenom nacinu zivota. Distraktivne poruke su esteticke naravi i nji­hovo dejstvo ima za cilj emocionalnu obojenost medijskih poruka.

Na pocetku Treceg milenijuma otvara se krupno pedagosko pitanje kakointegrisati formalni, neformalni i inforrnalni sistem vaspitanja i obrazovanja ujedinstven pedagoski proces.

Izgradnja vaspitno-obrazovnog sistema je slozen i tezak pedagoski za­datak. Obrazovanje daje pecat i pasos za zivot svakom pojedincu. Kljucna para­digma promjena u drustvu u vaspitno-obrazovnorn sistemu je masovno komuni­ciranje i globalizacija svijeta.

Njegove osnove su utemeljili veliki majstori stampane rijeci, mediju ko­jima je, ime i doprinos Bozidara Vukovica - Podgoricanina, kamen- medasprosvjetiteljske misije, koju su, ovi neimari casno i primjemo obavili.

Literatura:

I. Stamparska i knjiievna djelatnost Boiidara Vukovica - Podgoricana, SANU, Titograd, 1986;2. »Crnojevica stamparija i staro stamparstvo«, Crnogorska akademija nauka j umjetnosti,

Podgorica, 1994;3. Dr Pavle Gazivoda: »Raskrsca obrazovanja«, Obod, Cetinje, 2001;4. Dusan J. Martinovic: »Pola milenijuma stampane knjige u Crnoj Gori«, Odbor za 500 godina

stampane cirilicke knjige na slovenskom jugu, Podgorica, 1994.5. Mitar Pesikan: »Pet vekova Oktoiha Crnojevica«, Odbor za 500 godina stampane cirilicke

knjige na slovenskom jugu, Podgorica, 1994.

116 PEDAGOGIJA, 4/02.