ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τα διάφορα είδη θεραπευτικών παρεμβάσεων της παιδικής και εφηβικής κατάθλιψης. Αρχικά δίνονται στον αναγνώστη κάποιες βασικές πληροφορίες υποβάθρου σχετικά με την κατάθλιψη στα παιδιά και στους εφήβους. Έπειτα γίνεται λόγος για τις δύο μεγάλες κατηγορίες θεραπειών: τις βιολογικές-σωματικές και τις ψυχοδυναμικές μορφές θεραπείας ενώ καθ’ όλη την έκταση της εργασίας γίνεται σύγκριση της αποτελεσματικότητας αμφότερων των κατηγοριών. Όσον αφορά τις Βιολογικές-Σωματικές Θεραπείες γίνεται λόγος για την Φαρμακοθεραπεία, την Ηλεκτροσπασμοθεραπεία και τον Διακρανιακό Μαγνητικό Ερεθισμό ενώ αναφορικά με τις Ψυχοθεραπείες αναλύονται η Ψυχαναλυτική θεραπεία, η Διαπροσωπική, η Θεραπεία Γνωστικού χαρακτήρα, η Συμπεριφοριστική καθώς και η Γνωστική-Συμπεριφοριστική θεραπεία. Εν κατακλείδι γίνεται λόγος για την θεραπεία των ασθενών σε ομαδικό πλαίσιο καθώς επίσης και για την θεραπεία οικογένειας.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Η Κατάθλιψη αποτελεί μια νοσολογική και παθολογική οντότητα η οποία ακολουθεί την ανθρωπότητα από τις πρώιμες περιόδους ύπαρξής της έως και το σήμερα (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013), όπου συνιστά στον τομέα της Δημόσια Υγείας ένα από τα πιο σημαντικά αλλά και πιεστικά προβλήματα (Hasin & Goodwin, 2006).

Ο όρος «κατάθλιψη» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1660 μ.Χ. ενώ η ευρεία χρήση του όρου επικράτησε τον 19ο αιώνα μ.Χ. (Σολδάτος, 2005; Λύκουρας, Σολδάτος & Ζέρβας, 2009). Συνιστά μια νόσο πολύ συχνή και υποτροπιάζουσα ενώ εμφανίζει υψηλά επίπεδα συννοσηρότητας με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές (Γαρύφαλλος, 2008) ενώ όλο και περισσότερες έρευνες και μελέτες καταδεικνύουν αυξημένα επίπεδα εμφάνισής της σε μη ψυχιατρικούς ασθενείς (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Πιο συγκεκριμένα η καταθλιπτική διαταραχή συνιστά κλινικό σύνδρομο το οποίο συγκροτείται από διάφορα συμπτώματα με προεξάρχουσα την καταθλιπτική συναισθηματική διάθεση (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013) ενώ οι επιπτώσεις της ενδέχεται να είναι χειρότερες από αυτές που επιφέρουν χρόνιες σωματικές νόσοι ή παθήσεις (Γαρύφαλλος, 2008).

Η συμπτωματική της δομή διακρίνεται από τις υπόλοιπες ψυχοπαθολογικές διαταραχές και περιλαμβάνει τον σχηματισμό και την διαμόρφωση συμπτωμάτων και στοιχείων που αλληλοσχετίζονται (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Συνεπάγεται τεράστιες αρνητικές αρνητικές συνέπειες στην προσωπική, κοινωνική, οικονομική και οικογενειακή ζωή του ατόμου (Χριστοδούλου, 2005; Brown, 2009), επηρεάζοντας ολόκληρη την ποιότητα ζωής του (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012), ενώ διαταράσσει τις φυσιολογικές λειτουργίες, τη συμπεριφορά και τη σκέψη του (Ευθυμίου, 2002). Το καταθλιπτικό παιδί ή έφηβος βιώνει πολλές αλλαγές στο βάρος, τη πρόληψη τροφής, την όρεξη, τον ύπνο, τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τον εαυτό του, τις σχέσεις που διατηρεί με το περιβάλλον του και τον τρόπο που βιώνει τις καταστάσεις μέσα σε αυτό (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012), εμφανίζεται αρνητικό και απαισιόδοξο, παραμελεί την προσωπική του υγιεινή και εμφάνιση, διακατέχεται από έντονες ιδέες αναξιότητας και ενοχής ενώ παράλληλα παραμελεί τις σχολικές και κοινωνικές του δραστηριότητες (Ευθυμίου, 2002).

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ (συνέχεια)

Συχνά εξαιτίας σημαντικών γεγονότων ενεργοποιούνται λανθάνοντα αρνητικά σχήματα που συμβάλλουν στην επιρρέπεια του ατόμου προκαλώντας μια σειρά από αρνητικές σκέψεις οι οποίες ανατροφοδοτούν την καταθλιπτική διάθεση (Ευθυμίου, Μαυροειδή, Παυλάτου & Καλαντζή-Αζίζι, 2006). Το καταθλιπτικό συναίσθημα έχει ένταση και διάρκεια ενός μεγάλου χρονικού διαστήματος και συνεπάγεται έκπτωση σε πολλούς τομείς και εκφάνσεις της λειτουργικότητας του ατόμου (ΑΡΑ, 2000; Στεφανής, Σολδάτος & Μαυρέας, 1993), ωστόσο η κατάθλιψη ενδέχεται να μην εκδηλώνεται με καταθλιπτικό συναίσθημα αλλά με μια άτυπη συμπτωματολογία στην οποία κυρίαρχα είναι κυρίως τα σωματικά συμπτώματα και ενοχλήσεις γεγονός που οδηγεί τα άτομα να μην καταφεύγουν στον ειδικό κλινικό ιατρό αλλά σε άλλες ειδικότητες (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013).

Τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον των Επιστημών Υγείας εστιάζεται σε μεγάλο βαθμό στην αναγνώριση, αξιολόγηση και θεραπεία της Κατάθλιψης (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013), ενώ η διάγνωση της συνιστά μια ιατρική διαδικασία βάσει διαγνωστικών κριτηρίων της δομικής συγκρότησης της καταθλιπτικής διαταραχής καθώς και της ποιοτικής διαφοράς της λειτουργικότητας του ατόμου εν συγκρίσει με την προνοσηρή του κατάσταση (Σολδάτος, 2005; Lane, Chong & Lip, 2005)

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον των Επιστημών Υγείας εστιάζεται σε μεγάλο βαθμό στην αναγνώριση, αξιολόγηση και θεραπεία της Κατάθλιψης (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013), ενώ η διάγνωση της συνιστά μια ιατρική διαδικασία βάσει διαγνωστικών κριτηρίων της δομικής συγκρότησης της καταθλιπτικής διαταραχής καθώς και της ποιοτικής διαφοράς της λειτουργικότητας του ατόμου εν συγκρίσει με την προνοσηρή του κατάσταση (Σολδάτος, 2005; Lane, Chong & Lip, 2005)

Η αντιμετώπιση και θεραπεία της κατάθλιψης είναι πολύ σημαντική σε ατομικό, κοινωνικό αλλά και εθνικό πλαίσιο (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013), ωστόσο στην ιατρική πρακτική μόνο το 25% των ασθενών διαγιγνώσκεται και παραπέμπεται στον ειδικό ιατρό, με το υπόλοιπο των περιπτώσεων να παραμένει αδιάγνωστο (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης εξαρτάται άμεσα από τη φύση των προβλημάτων και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της (Παπαγεωργίου, 2012) ενώ η αποτελεσματικότητα των μεθόδων που προτείνονται για την θεραπεία σχετίζεται επίσης με τις προσδοκίες που έχει ο συμμετέχων ασθενής από την θεραπεία, την υποστήριξη από την οικογένεια, την σωματική υγεία του ασθενούς, την απουσία αυτοκτονικών συμπεριφορών (Lewinsohn, Hoberman & Rosenbaum, 1985). Αντικειμενικός στόχος κάθε προτεινόμενης θεραπείας είναι η επιστροφή του ασθενούς στο προνοσηρό επίπεδο λειτουργικότητας του (Ευθυμίου, 2002).

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ (συνέχεια)

Σε αρχικό στάδιο, ιδιαίτερα όταν επικρατούν τα βιολογικά βουλητικά και συναισθηματικά στοιχεία, στόχος των παρεμβάσεων είναι η άμεση ανακούφιση και δραστηριοποίηση του ασθενούς (Ευθυμίου, 2002), ενώ στις σοβαρές περιπτώσεις ασθενών κρίνονται αναγκαίες ειδικές και μακροχρόνιες θεραπείες (Παπαγεωργίου, 2012). Στις περιπτώσεις παιδιών ή εφήβων που χαρακτηρίζονται από άρνηση τροφής, ψυχωσικά συμπτώματα και σοβαρές αυτοκτονικές τάσεις απαραίτητη είναι η νοσηλεία, ενώ αντιθέτως στις περιπτώσεις παιδιών-εφήβων μετρίας σοβαρότητας η συνέχιση της φοίτησης τους στο σχολείο ενδέχεται να έχει πολύ καλά αποτελέσματα (Παπαγεωργίου, 2012).

Καθώς οι αιτίες της κατάθλιψης αποτελούν συνισταμένη πολλών παραγόντων παθογένειας η αντιμετώπιση της έχει περισσότερες πιθανότητες να καταστεί επιτυχής και αποτελεσματική από τον συνδυασμό των διάφορων προτεινόμενων ειδών θεραπείας (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013), με πλείστα δεδομένα ερευνών των τελευταίων δεκαετιών να συγκλίνουν στην ανωτερότητα της παράλληλης χρήσης δύο μορφών θεραπευτικής αντιμετώπισης αντί της χρήσης μιας μεμονωμένης θεραπείας (Ευθυμίου κ.α., 2006). Ειδικότερα η εφαρμογή συνδυασμού σωματικών και ψυχοθεραπευτικών μεθόδων καθίσταται αναγκαία σε σοβαρές μορφές κατάθλιψης όπου το άτομο επηρεάζεται σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην μπορεί να ανταποκριθεί ικανοποιητικά σε κάποιον από τους βασικούς του ρόλους (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996).

ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ-ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Τις τελευταίες δεκαετίες η πρόοδος που σημειώθηκε στις νευροεπιστήμες και στην

κατανόηση των μοριακών και κυτταρικών εγκεφαλικών μηχανισμών λειτουργίας οδήγησε στην ανάπτυξη βιολογικών και σωματικών θεραπειών καθώς και νέων θεραπειών από την φαρμακευτική βιομηχανία, οι οποίες αντιμετωπίζουν σε υψηλά ποσοστά επιτυχίας το πρόβλημα της κατάθλιψης (Περάκης, 2012). Οι βιολογικές θεραπείες δεν περιορίζονται μόνο στις θεραπείες φαρμακευτικής αγωγής και στην ανάπτυξη ειδικά στοχευόντων φαρμάκων (Περάκης, 2012), η αποτελεσματικότητα των οποίων θεωρείται δεδομένη (Ευθυμίου κ.α., 2006), αλλά επεκτείνονται και στην εφαρμογή άλλων σωματικών μεθόδων εκλεκτικής ηλεκτρικής διέγερσης των κυκλωμάτων και δομών του εγκεφάλου (Περάκης, 2012) οι οποίες επηρεάζουν τα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο του ασθενούς (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996), ενώ υφίσταται και η προοπτική εφαρμογής μοριακά προσαρμοσμένων βιολογικών θεραπειών στο κοντινό μέλλον (Περάκης, 2012).

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Η επικρατέστερη βιολογική-σωματική πρακτική στην θεραπεία της κατάθλιψης συνιστά η φαρμακευτική αγωγή (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Με τη χορήγηση ειδικά στοχευμένων φαρμάκων είναι πολύ πιθανό να μειωθεί η καταθλιπτική συμπτωματολογία που σχετίζεται με το αυτόνομο κεντρικό σύστημα όπως η διαταραχή στον ύπνο, το βάρος, την όρεξη, την επιβράδυνση της σκέψης, των κινήσεων και του λόγου, την ελαττωμένη ενεργητικότητα, την ανησυχία, τον εκνευρισμό και τις μεταβολές της συναισθηματικής διάθεσης (Ευθυμίου κ.α., 2006).

Η αποτελεσματικότητα της αγωγής στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε ορισμένους κανόνες που πρέπει να διέπουν την θεραπεία, η χορήγηση της οποίας συνίσταται για επαρκές χρονικό διάστημα (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013) και για όσο χρόνο θεωρηθεί από τον ψυχίατρο οτι απαιτείται η συνέχιση της θεραπείας (ΝΙΜΗ, 2010). Συνήθως η υποχώρηση της συμπτωματολογίας και η λειτουργική αποκατάσταση του ασθενούς επιτυγχάνεται μέσα σε διάστημα τριών με έξι εβδομάδων (Χριστοδούλου, 2005; Brown, 2009). Ωστόσο το πιο σημαντικό μειονέκτημα είναι αυτή η καθυστερημένη δράση των φαρμάκων σε σχέση με την έναρξη της χορήγησης τους (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Εντούτοις η ενημέρωση του ασθενούς καθώς και η διαβεβαίωση πως η καθυστέρηση αυτή δεν συνιστά ένδειξη αποτυχίας της θεραπείας αποτελεί ουσιαστικό βήμα στην στήριξη του ασθενούς (Σολδάτος, 2005; Αλεβίζος, 2008) και στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης (Δίκαιος, 2005).

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ (συνέχεια)

Μετά την επίτευξη του εκάστοτε στόχου ή αποτελέσματος της θεραπείας της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας (Δίκαιος, 2005) συνίσταται η συνέχιση της αγωγής για κάποιο χρονικό διάστημα και η βαθμιαία διακοπή της ενώ παράλληλα ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται προς πρόληψη πιθανών υποτροπών (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις κυρίως υποτροπιάζουσας κατάθλιψης με τουλάχιστον 3 επεισόδια ή με 2 επεισόδια με συνύπαρξη άλλων επιβαρυντικών παραγόντων χορηγείται μακροχρόνια φαρμακευτική αντιμετώπιση (Σολδάτος, 2005; Brown, 2009).

Στην φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνονται τρεις κατηγορίες φαρμάκων: τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, οι βενζοδιαγεπίνες και τα αντιψυχωτικά φάρμακα (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Υπάρχουν πολλά είδη και ένα μεγάλος αριθμός αντικαταθλιπτικών φαρμάκων με διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης και λειτουργίας, ωστόσο όλα στοχεύουν στην αποκατάσταση και επαναφορά της ισορροπίας του επιπέδου των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο (Νέστορος; Ευθυμίου κ.α., 2006).

Στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα περιλαμβάνονται τα κλασικά αντικαταθλιπτικά (τρικυκλικά κ.α.), οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και νοραδρεναλίνης, οι αναστολείς μονοαμινοξείδασης (ΜΑΟ) καθώς και νεότερα αντικαταθλιπτικά με εκλεκτικό δραστικό μηχανισμό (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Στα τρικυκλικά φάρμακα (TCAs) συγκαταλέγονται η αμυτριπτυλίνη και η χλωριμιμπραμίνη, η χρήση των οποίων είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη όπως και των SSRIs και των αναστολέων ΜΑΟ (Δασκαλόπουλος, 2006). Τα σχετικά νεότερα από τα άλλα SSRIs και τα υπόλοιπα εκλεκτικώς δρώντα αντικαταθλιπτικά έχουν πιο λίγες και πιο ήπιας έντασης παρενέργειες καθώς και μικρότερη τοξικότητα από τα κλασικά αντικαταθλιπτικά (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Η αποτελεσματικότητα των αναστολέων ΜΑΟ ειδικότερα στην κατάθλιψη με άτυπη συμπτωματολογία είναι δεδομένη, εντούτοις χορηγούνται σπάνια καθώς ενδέχεται να προκαλέσουν φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις δυνητικά θανατηφόρες για τον ασθενή (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην θεραπεία της κατάθλιψης είναι τα αντικαταθλιπτικά της φαινυθιλαμίνης και τα ειδικά σεροτονινεγιρικά αντικαταθλιπτικά (Δασκαλόπουλος, 2006).

Μια άλλη ομάδα φαρμάκων που χορηγούνται όχι μόνο για την θεραπεία αλλά και για την πρόληψη της κατάθλιψης είναι τα ηρεμιστικά-αγχολυτικά φάρμακα και άλλα θυμορρυθμιστικά-αντιμανιακά φάρμακα γνωστά και ως «σταθεροποιητές διάθεσης» (Δασκαλόπουλος, 2006; Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013), τα οποία βοηθούν στην σταθεροποίηση των συναισθημάτων (Λύκουρας κ.α., 2009; Brown, 2009). Από αυτά χρησιμοποιούνται ευρέως το βαλπροϊκό και το semisodium βαλπροϊκό, η καρβαμαζεπίνη και το λίθιο το οποίο χρησιμοποιείται επίσης και στη διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη) (Δασκαλόπουλος, 2006).

Σε περίπτωση μη επαρκούς ανταπόκρισης στην χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων και με παραμένουσα καταθλιπτική διάθεση ή υπολειμματική συμπτωματολογία (Sadock & Sadock, 2001) συνίσταται η ενίσχυση της αγωγής με άλλες φαρμακευτικές ουσίες ή η επιλογή άλλων καταθλιπτικών με διαφορετικό μηχανισμό δράσης (Χριστοδούλου, 2005; Λύκουρας κ.α., 2009). Η ενίσχυση της αγωγής συνήθως επιτυγχάνεται με την προσθήκη βουσπιρόνης, θυροξίνης άλλων συνδυασμών αντικαταθλιπτικών φαρμάκων (Sadock & Sadock, 2001), ουσιών με νοραδρενεργική και ντοπαμινεργική δράση (Stahl, Zhang, Damatarca & Grady, 2003), λιθίου και μείζονων ηρεμιστικών και νευροληπτικών (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996).

ΗΛΕΚΤΡΟΣΠΑΣΜΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Η Ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT) συνιστά θεραπεία που έχει χρησιμοποιηθεί για την κατάθλιψη για πολλές δεκαετίες

(Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013) και ενδείκνυται συνήθως σε περιπτώσεις ασθενών που αποτύγχαναν να ανταποκριθούν σε ικανοποιητικό βαθμό σε όλες τις προηγούμενες θεραπευτικές μεθόδους παρέμβασης (George, 2013; Νέστορος & Καλαϊτζάκη, χ.η) και σε περιπτώσεις σοβαρής καταθλιπτικής διαταραχής ή σε κατάθλιψη με έντονα σωματικά συμπτώματα (Grohal PSY D, 2010).

Στην ECT ο ασθενής έπειτα από ολική αναισθησία δέχεται στις περιοχές των κροτάφων ηλεκτρικό ρεύμα το οποίο ενεργοποιεί τα νευρικά κύτταρα και προκαλεί φαινόμενα κρίσης επιληψίας για ορισμένα δευτερόλεπτα, τα οποία έχουν και την αντικαταθλιπτική δράση (Grohal PSY D, 2010). Ορισμένοι θεωρούν την χρήση ECT αμφιλεγόμενη βασιζόμενοι σε ορισμένες παρενέργειες, η πιο σημαντική εκ των οποίων θεωρείται η απώλεια μνήμης (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013), ωστόσο από αρκετούς θεωρείται ως η πιο γρήγορη, πιο αποτελεσματική και ίσως η μόνη σε κάποιες περιπτώσεις μορφή θεραπείας, τονίζοντας πως η πιθανότητα μόνιμων προβλημάτων μνήμης δεν έχει επιστημονικά αποδεικτικό αντίκρισμα και πως τα διάφορα προβλήματα που μπορεί να παρουσιαστούν αποτελούν βραχυπρόθεσμες παρενέργειες και έχουν σημειωθεί σε ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων ασθενών (Grohal PSY D, 2010).

ΔΙΑΚΡΑΝΙΑΚΟΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΕΡΕΘΙΣΜΟΣ (TMS)-ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟΣ ΔΙΑΚΡΑΝΙΑΚΟΣ ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΕΡΕΘΙΣΜΟΣ (RTMS) Συνιστά μια επεμβατική μέθοδο η οποία προκαλεί υπερπόλωση ή υποπόλωση στους

εγκεφαλικούς νευρώνες με αποτέλεσμα να δημιουργεί ένα μαγνητικό πεδίο το οποίο τονώνει τις αντίστοιχες περιοχές του εγκεφάλου (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Ο επαναληπτικός διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός αποτελεί νέα παραλλαγή του TMS εγκεκριμένη από τον F.D.A. (Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων και Τροφίμων), η οποία βασίζεται στην ρύθμιση της ηλεκτρικής εγκεφαλικής δραστηριότητας όπως η ECT θεραπεία, ωστόσο στην rTMS δεν απαιτείται η αναισθησία του ασθενούς (Aleman, 2013). Η θεραπεία χορηγείται μέσω ενός πηνίου που εφάπτεται στο τριχωτό της κεφαλής του ασθενούς και μέσω αυτού δημιουργούνται επαναλαμβανόμενοι ηλεκτρομαγνητικοί παλμοί πολύ μικρής διάρκειας που διεγείρουν τα αντίστοιχα κέντρα του εγκεφάλου ενισχύοντας τα θετικά και καταστέλλοντας τα αρνητικά συναισθήματα (Δευτεραίος, χ.η.).

ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Αν η ανταπόκριση στη χορηγούμενη φαρμακευτική ή άλλη βιολογική θεραπεία δεν κρίνεται

ικανοποιητική συνίσταται η εφαρμογή μη-φαρμακευτικών θεραπειών (Χριστοδούλου, 2005; Λύκουρας κ.α., 2009), οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις αποτελούν συμπληρωματική και συνεπικουρική θεραπευτική αντιμετώπιση (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013). Ωστόσο οι καταθλιπτικές διαταραχές ήπιας έντασης και σοβαρότητας δύναται να αντιμετωπιστούν με ψυχοθεραπεία, κάτι που ωστόσο δεν ισχύει για τις διαταραχές σοβαρής έντασης (Λύκουρας κ.α., 2009; Αλεβίζος, 2008). Για την κατάθλιψη υφίσταται ένα αρκετά ευρύ φάσμα ψυχολογικών θεραπειών (DeRubeis, Gelfand, Tang & Simons, 1999), οι οποίες στοχεύουν στην δραστηριοποίηση του ασθενή ώστε να προχωρήσει στην επίλυση των προβλημάτων του και να αντιμετωπίζει τις καταθλιπτικές και αγχογόνες γνωσιακές του πεποιθήσεις και σχήματα (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013).

Οι ψυχοθεραπείες δεν διαρκούν περισσότερο από το χρονικό διάστημα των 6 μηνών, ωστόσο ακόμη και η βραχυπρόθεσμη ψυχοθεραπεία έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996). Γενικά οι ψυχολογικές παρεμβάσεις εστιάζουν στον έλεγχο των ψυχοπιεστικών καταστάσεων (Παπαγεωργίου, 2012) και βοηθούν κυρίως στην μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων που εμφανίζει ο ασθενής και κατ’ επέκταση στην ανακούφιση του ασθενή από τα σωματικά του συμπτώματα (Ευθυμίου κ.α., 2006), και βασιζόμενες στις ψυχοδυναμικές θεωρίες στοχεύουν όχι απλώς στην ανακούφιση του ασθενούς αλλά στην αλλαγή και αναδιαμόρφωση της δομής της ιδιοσυγκρασίας και προσωπικότητας του (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996).

ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ (συνέχεια)

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Κατά τον Freud (1856-1930), ο οποίος θεωρείται πατέρας της ψυχανάλυσης, πολλά από τα ψυχολογικά προβλήματα του ατόμου συνιστούν απόρροια αρνητικών εμπειριών και τραυμάτων που έλαβαν χώρα κατά την παιδική του ηλικία και τα οποία με την πάροδο του χρόνου εισχώρησαν στο ασυνείδητο του με συνέπεια την δημιουργία δυσκολιών στην ενήλική του ζωή (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013).

Τα περισσότερα ψυχικά προβλήματα του ατόμου συνιστούν προϊόν της πάλης μεταξύ των ασυνείδητων ορμών του «εκείνο» (id) και των πιέσεων του «Εγώ» (Ego) ή του «Υπερεγώ» (Superego) οδηγώντας το άτομο να ενεργοποιεί αμυντικούς μηχανισμούς (Καρανάσιου) με αποτέλεσμα την δημιουργία ψυχολογικών και ψυχοσωματικών προβλημάτων (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Εντούτοις στόχος της ψυχαναλυτικής θεραπείας δεν είναι η άμεση αλλαγή των δυσπρορμαστικών συμπεριφορών και αντιδράσεων του ατόμου αλλά το να οδηγήσει το άτομο στο να κατανοήσει αυτές τις ασυνείδητες συγκρούσεις και την μάχη μεταξύ ασυνείδητων επιθυμιών και φόβου την οποία και προσπαθεί να διαχειριστεί μέσω αμυντικών δικλείδων και μηχανισμών (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Η τεχνική του Freud να ακούει τους ασθενείς του για μεγάλες χρονικές περιόδους χωρίς να τους δίνει συμβουλές ή εντολές αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την πλειονότητα των σύγχρονων μορφών ψυχοθεραπείας με σημαντικά οφέλη τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους θεραπευτές (Storr, 1996).

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η Διαπροσωπική Θεραπεία (Interpersonal Therapy - IPT) συνιστά μια δομημένη βραχεία ψυχοθεραπεία, εκτεινόμενη συνήθως σε ένα διάστημα 3 έως 4 μηνών, η οποία αποσκοπεί στο να βελτιώσει τις δεξιότητες του ατόμου στην επικοινωνία και κατ’ επέκταση τις σχέσεις του με το κοινωνικό του περιβάλλον (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Η αποτελεσματικότητα της έχει αποδειχθεί σε κλινικές και πανεπιστημιακές έρευνες σε ψυχολογικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, η δυσθυμία, η προγεννητική και μεταγεννητική κατάθλιψη (Stuart & Robertson, 2003).

Βασική της αρχή συνιστά το αλληλένδετο μεταξύ κατάθλιψης και διαπροσωπικών προβλημάτων των ατόμων (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013) και εστιάζεται κυρίως στην αναγνώριση και κατ’ επέκταση την επίλυση των προβλημάτων του ασθενή τα οποία αφορούν την κοινωνική του λειτουργικότητα και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, και τα οποία εμφανίζονται ως επιβαρυντικοί αλλά και ως αιτιολογικοί παράγοντες για την κατάθλιψη (Λύκουρας 2009, Brown 2009), ενώ η εφαρμογή της καθίσταται δυνατή τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό πλαίσιο (Stuart & Robertson, 2003).

ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η Γνωστική Θεραπεία θεωρείται ιδιαίτερα επιτυχής και αποτελεσματική στη βελτίωση της

αυτογνωσίας του ατόμου σε ατομικό αλλά και σε ομαδικό επίπεδο (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013) και συνιστά ένα είδος θεραπείας που περισσότερο εστιάζει στα προβλήματα, συναισθήματα και στις σκέψεις που έχει το άτομο τη στιγμή της θεραπείας (Rupke, Stuart, Blecke & Renfrow, 2006). Βασική στοχοθεσία της είναι η καταπολέμηση των συμπτωμάτων μέσω της αναγνώρισης αλλά και της αναθεώρησης των αρνητικών και δυσπροσαρμοστικών τρόπων σκέψης εκ μέρους του ίδιου του ασθενή (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013), τα οποία συγκροτούν τα αρνητικά σχήματα που χρησιμοποιεί το άτομο και του προκαλούν την Κατάθλιψη (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996).

Στο γνωστικό μέρος το άτομο χρησιμοποιεί την ικανότητα του για μελέτη και παρατήρηση του ίδιου του εαυτού του ενώ στο αναλυτικό μέρος ερευνώνται όλοι οι ασυνείδητοι παράγοντες που φαίνεται να ασκούν επιρροή στη λειτουργικότητα του ατόμου (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Πιο συγκεκριμένα γίνεται χρήση τριών βασικών μεθόδων γνωσιακής προσέγγισης: πρώτον η ορθολογιστική, στην οποία ο ασθενής προτρέπεται να στηρίξει με δεδομένα και να επιχειρηματολογήσει σχετικά με την αντίληψη που έχει για την πραγματικότητα, δεύτερον η νοοκατασκευαστική στην οποία διερευνώνται εναλλακτικές ερμηνείες των προηγούμενων δηλώσεων του ασθενή και τέλος η πραγματιστική στην οποία αναζητούνται οι πραγματικές και ρεαλιστικές συνέπειες των γεγονότων (Ευθυμίου, 2002).

ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

Σκοπός λοιπόν της γνωστική αυτής είναι πρώτα ο προσδιορισμός των αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων που διακατέχουν και προβληματίζουν το άτομο (Herkov, 2008), αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αυτά τον επηρεάζουν, και έπειτα η διερεύνηση μεθόδων και τεχνικών με τις οποίες θα πρέπει να λειτουργεί το άτομο (ΕΠΙΨΥ, 2010), ώστε να επιτευχθεί η μείωση όλων των αρνητικών παραστάσεων του ατόμου και να αποκτήσει την απολεσθείσα αυτοεκτίμηση του (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Επισημαίνοντας και προτείνοντας εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης κάθε είδους δυσκολίας, αυτομάτως βελτιώνεται η κατάσταση του ασθενή (Scott, 2001) και με βιωματικό τρόπο μαθαίνει να αναγνωρίζει από μόνος του τις αρνητικές σκέψεις του και τις παρερμηνείες των γεγονότων και κατανοεί το πως αυτές οδηγούν με την σειρά τους σε προβληματικές συμπεριφορές (Ευθυμίου, 2002).

Σε δεύτερο χρόνο η θεραπεία αποκτά όλο και μεγαλύτερο γνωσιακό χαρακτήρα, αφού από την απλή καταγραφή των αρνητικών παραστάσεων του ατόμου περνά στο στάδιο της λεγόμενης γνωσιακής αναδόμησης στην οποία ο ασθενής καλείται να τροποποιήσει πιο πολύπλοκες νοητικές δραστηριότητες που αφορούν τα διεργασικά σχήματα και λάθη του (Ευθυμίου, 2002).

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η θεραπεία της κατάθλιψης σύμφωνα με το συμπεριφοριστικό μοντέλο, απευθυνόμενη στην ύπαρξη αρνητικών και στρεσογόνων γνωσιών, στοχεύει στην αύξηση των ευχάριστων δραστηριοτήτων καθώς και στην ανάπτυξη κοινωνικών δραστηριοτήτων (Lewinsohn, 1985).

Η βασική διαφορά μεταξύ συμπεριφοριστικής και γνωστικής θεραπείας έγκειται στο οτι οι γνωσιακής κατεύθυνσης θεραπευτές ερμηνεύουν την βελτίωση της κατάστασης του ατόμου μέσω της θεραπείας ως αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου σκέψης και πεποιθήσεων του ατόμου, ενώ οι συμπεριφοριστικής κατεύθυνσης θεραπευτές ερμηνεύουν αυτή την βελτίωση μέσω των νόμων της μάθησης (Ευσταθίου & Πέννα, 2011). Ουσιαστικά πρόκειται για μια δομημένη ψυχοεκπαιδευτική θεραπεία, η οποία έχει ως βάση της της θεωρία της κοινωνικής μάθησης (Bandura, 1977), η οποία θεωρεί την συμπεριφορά (εν προκειμένω την κατάθλιψη) ως αποτέλεσμα μάθησης (learned behavior) η οποία επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012).

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

Κατά αυτόν τον τρόπο σύμφωνα με τις συμπεριφοριστικές θεωρίες οι παθολογικές συμπεριφορές του ατόμου δεν αποτελούν νόσο αλλά αντιδράσεις που εμποδίζουν την προσαρμοστικότητα του και οι οποίες οφείλονται στην ελλειμματική ανάπτυξη των κοινωνικών αρετών του (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013) ή δεν βοηθήθηκαν ή ακόμα και επικροτήθηκαν από το περιβάλλον του κατά τη διάρκεια της κοινωνικοποίησης του (Cherry, 2005). Σύμφωνα με τον Beck (1976), παρόλο που ο στόχος της θεραπείας συμπεριφοριστικού τύπου είναι η άμεση παρέμβαση στο σύμπτωμα και τη συμπεριφορά του ατόμου, ο τρόπος λειτουργίας της παρέμβασης θα μπορούσε να αναλυθεί και με γνωσιακούς όρους (Ευσταθίου & Πέννα,2011). Ωστόσο η θεραπεία και η αλλαγή της αρνητικής συμπεριφοράς του ατόμου θεωρείται από πολλούς ο πιο αποτελεσματικός τρόπος θεραπείας της κατάθλιψης (Νέστορος & Καλαϊτζάκη, 1996).

Η θεωρία που αναπτύχθηκε από τον Lewinsohn (1975), και στην οποία στηρίζεται η συμπεριφοριστική παρέμβαση, βασίζεται στη σχέση ανάμεσα στην κατάθλιψη και τον ρυθμό ενίσχυσης (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012). Πιο συγκεκριμένα αυτό το μοντέλο θεραπείας εστιάζει στην αύξηση του επιπέδου θετικών ενισχυτών καθώς ο ασθενής περνά χρόνο με παθητικές ενασχολήσεις που αποκλείουν την θετική ενίσχυση του κρατώντας την σε χαμηλά επίπεδα, διαμορφώνοντας μια κατάσταση μέσω της οποίας διατηρείται η κατάθλιψη (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012; Ευθυμίου, 2002).

Στην πρακτική αυτού του μοντέλου ο ασθενής καλείται να εμπλακεί σε στοχοκατευθυνόμενες δραστηριότητες συμπεριφοριστικής αρχής (Ευθυμίου, 2002) μέσω των οποίων θα αντλήσει ικανοποίηση και ευχαρίστηση, θα αναπτύξει ικανότητες, θα ανακτήσει τις εκλιπούσες κοινωνικές δεξιότητες, θα μάθει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τις δύσκολες καταστάσεις που προκύπτουν (Ευθυμίου κ.α., 2006). Ο θεραπευτής σε συνεργασία με τον θεραπευμένο προσπαθούν να αξιολογήσουν την ανεπιθύμητη και προβληματική συμπεριφορά και να εντοπίσουν συγκεκριμένες συνθήκες από τις οποίες αυτή προέρχεται ή απαντά (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013; Mayo Clinic, 2010). Βασικός στόχος και ένδειξη αποτελεσματικότητας της θεραπείας αποτελεί η υιοθέτηση και η οικειοποίησης θετικών τρόπων συμπεριφοράς εκ μέρους του ασθενή, οι οποίες θα αντικαταστήσουν την προγενέστερη δυσλειτουργική και αρνητική συμπεριφορά (Πολυκανδριώτη & Στεφανίδου, 2013).

ΓΝΩΣΤΙΚΗ - ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η γνωστική-συμπεριφοριστική θεραπεία συνιστά ένα είδος ψυχοθεραπείας που βασίζεται

στη σύνθεση γνωσιακών καθώς και συμπεριφοριστικών προσεγγίσεων (Ευσταθίου & Πέννα, 2011), με πλήθος ερευνών να συγκρίνουν την αποτελεσματικότητα του ψυχοεκπαιδευτικού της χαρακτήρα στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της Κατάθλιψης με αυτή της φαρμακοθεραπείας (Ευθυμίου κ.α., 2006; ΕΠΙΨΥ, 2010).

Βασικός στόχος της Γνωστικής-Συμπεριφοριστικής Θεραπείας είναι η αναγνώριση και ο εντοπισμός των προτύπων δυσλειτουργικής σκέψης και συμπεριφοράς με αποτέλεσμα να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε γνωσιακές τεχνικές σε ορισμένες φάσεις της θεραπείας, και σε κάποιες άλλες σε συμπεριφοριστικές τεχνικές (Hawton, Fagg & Simkin, 1996). Τον βασικό πυρήνα της Γ-Σ-Θ συνιστούν τρεις βασικές αρχές: πρώτον οτι η γνωστική λειτουργία του ατόμου επηρεάζει άμεσα την συμπεριφορά, δεύτερον πως η γνωστική λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί και τρίτον αυτές οι γνωστικές αλλαγές μπορούν να επηρεάσουν και να προκαλέσουν επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου (Ευσταθίου & Πέννα, 2011).

ΓΝΩΣΤΙΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

Κατά αυτό το τρόπο στη Γ-Σ-Θ το καταθλιπτικό παιδί ή έφηβος σε συνεργασία με τον θεραπευτή προσπαθούν να εντοπίσουν τα δυσλειτουργικά σχήματα και τρόπους σκέψης καθώς και τις γνωσιακές παραποιήσεις του ατόμου, όπως η υπεργενίκευση, το αυθαίρετο συμπέρασμα, η διπολική σκέψη (Λέκκα, Μαλτέζος, Ποτουρίδου, Σανίδα & Ευθυμίου, 2007), και αφομοιώνοντας στη θεραπεία συμπεριφοριστικές τεχνικές (Ευσταθίου & Πέννα, 2011) να τα αντικαταστήσουν με άλλα λειτουργικότερα (Ευθυμίου κ.α., 2006).

Η δημοφιλέστερη γνωστική-συμπεριφοριστική προσέγγιση που χρησιμοποιείται συχνότερα για την κατάθλιψη είναι αυτή του A. Beck (Beck, Rush, Shaw & Emery, 1979), η οποία επεκτάθηκες προκειμένου να καλύψει και τη θεραπεία των αγχωδών διαταραχών και διαταραχών προσωπικότητας (Ευθυμίου, 2002). Στο μοντέλο του Beck περιλαμβάνονται τρεις βασικές έννοιες σύμφωνα με τις οποίες εξηγείται ολόκληρο το ψυχολογικό υπόστρωμα της κατάθλιψης (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012). Οι έννοιες αυτές είναι η γνωσιακή (καταθλιπτική) τριάδα, οι γνωσιακές παραποιήσεις και τα καταθλιπτογόνα σχήματα (Ευθυμίου, 2002; Ευθυμίου & Ψωμά, 2012).

Πιο συγκεκριμένα η γνωσιακή τριάδα στην κατάθλιψη αφορά τον αρνητικό τρόπο με τον οποίο διαταράσσεται η σκέψη στο περιεχόμενό της (Ευθυμίου, 2002), το πως δηλαδή ο ασθενής αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του, τον εαυτό του και το μέλλον του (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012). Οι γνωσιακές παραποιήσεις της πραγματικότητας συντηρούν την πίστη του ασθενούς στην ορθότητα των αρνητικών του πεποιθήσεων ακόμη κι αν υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012), ενώ τα κυρίαρχα καταθλιπτογόνα σχήματα που ενεργοποιούνται (Ευθυμίου, 2002) αναφέρονται σε μια δυσλειτουργική γνωστική κατασκευή που οδηγεί σε μια συστηματική παραποίηση της πραγματικότητας με ζημιογόνο για το άτομο τρόπο (Ευθυμίου, 2002; Ευθυμίου & Ψωμά, 2012).

Το άτομο κατά την Γ-Σ-Θ καταγράφει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του και σταδιακά αρχίζει να επανεκτιμά τον εαυτό του (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013), προχωρά σε μια πιο ενεργητική επίλυση των προβλημάτων του (Ευθυμίου κ.ά., 2006) και μέσω του προγραμματισμού συγκεκριμένων δραστηριοτήτων μαθαίνει να αντιμετωπίζει με πιο ρεαλιστικό τρόπο της καταστάσεις που προκύπτουν (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013).

ΟΜΑΔΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η ατομική ψυχοθεραπεία διαφέρει από την ομαδική στο γεγονός οτι η τελευταία πραγματοποιείται με τη συμμετοχή περισσότερων των δύο ατόμων (Βασιλειάδης, 2012). Εξαιρουμένου του χρονικού και οικονομικού κόστους, τόσο η ατομική όσο και η ομαδική θεραπεία για την κατάθλιψη αποδεικνύονται εξίσου επιτυχείς και αποτελεσματικές (Lynch et al., 2010), ωστόσο η ομαδική παρέχει στους ασθενείς ευκαιρίες για αλλαγή που ενδέχεται να μην εμφανιστούν στο ατομικό θεραπευτικό μοντέλο (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012). Συχνά τα προβλήματα που απασχολούν τους καταθλιπτικούς και ιδιαίτερα τα παιδιά και εφήβους είναι κοινά (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013) και με αυτή την μέθοδο θεραπείας και με την παράλληλη αρωγή και συντονισμό ενός ή και περισσότερων θεραπευτών αναλύονται μέσα στο πλαίσιο της ομάδας (Λεβεντάκη, 2012).

Πριν την εισαγωγή και συμμετοχή του κάθε ασθενή στην ομάδα απαιτείται ξεχωριστά συζήτηση με τον θεραπευτή, ούτως ώστε να τοποθετηθεί στην καταλληλότερη ομάδα (Pines & Schlapobersky, 2000), ενώ προαιρετικά ο ασθενής θα μπορούσε να έχει συμμετάσχει και σε προηγούμενες ατομικές συνεδρίες (Truax, 2001). Με διαφορετικά παιδιά ή εφήβους ο θεραπευτής θα αναλύσουν καταστάσεις και προβλήματα που διακατέχουν τα μέλη της ομάδας (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013), και θα έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν με τους υπόλοιπους τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους αλλά και να ασκήσουν μια εποικοδομητική κριτική.

ΟΜΑΔΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

ΟΜΑΔΙΚΗ ΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η ομαδική θεραπευτική παρέμβαση με γνωσιακή- συμπεριφοριστική κατεύθυνση διέπεται από τις βασικές αρχές της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής θεωρίας (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012) και βασίζεται σε τρία πολύ σημαντικά στοιχεία: πρώτον τον προγραμματισμό κάθε συνάντησης, δεύτερον την αποσαφήνιση, προσδιορισμό καθώς και επανατροφοδότηση των στόχων (White & Freeman, 2000) για την διευκόλυνση της επίτευξης των οποίων χρησιμοποιείται παράλληλα και η δυναμική της ομάδας (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013).

Οι γνωσιακές-συμπεριφοριστικές ομαδικές θεραπευτικές παρεμβάσεις είναι σύντομες και φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικές από άλλα είδη ομαδικών παρεμβάσεων επι παραδείγματι διαπροσωπικού ή ψυχοδυναμικού τύπου, καθώς τα συμμετέχοντα μέλη διατηρούν τα οφέλη που αποκόμισαν από την θεραπεία (Καλαντζή-Αζίζι & Καραδήμας, 2006; Lynch et al., 2010). Στην γνωσιακή-συμπεριφοριστική ομαδική θεραπεία το άτομο διευκολύνεται στο να εντοπίσει τα γνωσιακά λάθη και των άλλων συμμετεχόντων γεγονός που το εισαγάγει σε μια διαδικασία αναστοχασμού και επαναξιολόγησης και των δικών του σκέψεων (Ευθυμίου & Ψωμά, 2012), βελτιώνοντας με αυτό το τρόπο την ικανότητα του να διορθώνει τις δικές του δυσπροσαρμοστικές συμπεριφορές και αντιδράσεις (Hollon & Shaw, 1979).

ΟΜΑΔΙΚΗ ΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

Επιπρόσθετα μέσα στο πλαίσιο της θεραπευτικής ομάδας δίνεται η ευκαιρία στον συμμετέχοντα να ανακαλύψει και τον τρόπο με τον οποίο επιδρά η δική του συμπεριφορά στα άλλα άτομα, αλλά και να δοκιμάσει τις κοινωνικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες μέσα σε μια αλληλέγγυα ομάδα (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013) και εν τέλει να μάθει νέους και πιο λειτουργικούς τρόπους επικοινωνίας αλλά και να νιώσει ως ένα ισότιμο και αποδεκτό μέλος μέσα σε μια ομάδα (Pines & Schlapobersky, 2000).

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Συνήθως κρίνεται αναγκαία και η θεραπευτική οικογενειακή παρέμβαση και παράλληλη

συμβουλευτική συνεργασία με την οικογένεια και τους γονείς του παιδιού ή εφήβου που νοσεί (Παπαγεωργίου, 2012; Οικονόμου 1992 ), λαμβάνοντας υπόψιν οτι η οικογένεια θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αρωγούς στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του παιδιού ή του εφήβου (Οικονόμου, 1992) και πως η ασθένεια δύναται να επιδεινωθεί σε περίπτωση που η οικογένεια είναι δυσλειτουργική (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Κατά αυτόν τον τρόπο προτείνεται η συμμετοχή των μελών της οικογένειας σε προγράμματα ψυχοεκπαιδευτικού χαρακτήρα με στόχο την απόκτηση των απαραίτητων για την φύση της νόσου και την φροντίδα του ασθενή γνώσεων καθώς και την βελτίωση της δικής τους προσωπικής ζωής (Ευθυμίου & Καποδήστρια, 2003)

Η οικογενειακή θεραπεία συνιστά μια ειδική ψυχοθεραπεία η οποία κάποιες φορές αφορά όλα τα μέλη της, ενώ κάποιες άλλες και ένα μόνο μέλος της οικογένειας (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013), ενώ ο ψυχοθεραπευτής έχει τη δυνατότητα να εξετάσει το κάθε άτομο ξεχωριστά ώστε να του δώσει την ευκαιρία να συζητήσει ειλικρινώς σχετικά με κάποιο άλλο μέλος της οικογένειας (Whisman, Uebelacker & Bruce, 2006). Η οικογενειακή θεραπεία βοηθά να έρθουν στην επιφάνεια προβλήματα που απασχολούν τα μέλη της οικογένειας αλλά και να βελτιώσει τις σχέσεις που διατηρούν τα μέλη μεταξύ τους ιδίως όταν υφίστανται ενδοοικογενειακές συγκρούσεις (Pentecost & McNab, 2007).

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (συνέχεια)

Βασική στοχοθεσία του συγκεκριμένου είδους θεραπείας είναι να μειωθούν όσο το δυνατόν οι εντάσεις, να λυθούν οι συγκρούσεις των μελών μεταξύ τους καθώς επίσης και να αναπτυχθούν τρόποι διατήρησης των σχέσεων αυτών που να ενισχύουν όλα τα μέλη προκειμένου να αλληλοσυνεργάζονται με κοινό στόχο την στήριξη του μέλους που νοσεί (Λαζαρίδου & Καρανάσιου, 2013). Επιπρόσθετα η οικογενειακή θεραπεία γνωστικού συμπεριφοριστικού τύπου αναδεικνύεται ιδιαίτερα αποτελεσματική και επιτυχής στον περιορισμό των υποτροπών και στον έλεγχο των αρνητικών συναισθημάτων του ασθενή (Ευθυμίου, 2002).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλεβίζος Β. (2008). Άγχος. Ιατρικές και κοινωνικές διαστάσεις. Αθήνα: Εκδ. Βήττα. Aleman, A. (2013). Use of Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation for Treatment in Psychiatry. Clin Psychopharmacol

Neurosci 11 (2): 53-59. American Psychiatric Association. (2000). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, (4th ed., text revision).

Washington, DC: American Psychiatric Association. Βασιλειάδης Γ. (2012). Τι είναι η ομαδική θεραπεία. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2015 από: http://www.aftognosia.gr Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Beck, A.T., Rush, A.J., Shaw, B.F. & Emery, G. (1979). Cognitive Therapy of Depression. New York: The Guilford Press. Beck, A.T. (1976). Cognitive therapy and the emotional disorders. New York: International University Press. Brown E. (2009). Η Νοσηλευτική στη ψυχική Υγεία. Επιμέλεια: Κυρίτση Ελένη, Αθήνα: Εκδ. Λαγός, Γαρύφαλλος Γ. (2008). Κατάθλιψη και συννοσηρότητα. Θεραπευτικές οδηγίες. Hellenic Psychiatry. 2008;5(1):37-46. Cherry K., (2005). What is Cognitive Behavior Therapy. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2015 από: http://www.about.com Δασκαλόπουλος Θ. (2006). Κλινικές μορφές κατάθλιψης. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2015 από: http://psi-

gr.tripod.com Δευτεραίος, Σ. (χ.η). Θεραπεία της Κατάθλιψης με Επαναληπτικό Διακρανιακό Μαγνητικό Ερεθισμό: όταν τα

Αντικαταθλιπτικά Φάρμακα δε Φτάνουν» http://www.magneticstimulation.gr/index.php/ Δικαίος, Δ.Γ. (2005). Υπνηλίας και αίσθημα κόπωσης στην Κατάθλιψη. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής. 22 (6) 544-551.

DeRubeis RJ, Gelfand LA, Tang TZ, Simons A.D. (1999). Medications versus cognitive behaviour therapy for severely depressed outpatients: mega-analysis of four randomised comparisons. Am J Psychiatry ; 156: 1007–13

ΕΠΙΨΥ, (2010). Θεραπεία Κατάθλιψης. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2015 από: http://www.depressionanxiety.gr/

Ευθυμίου, Κ. (2002). Εφαρμογή Συμπεριφοριστικής/ Γνωσιακής Ψυχοθεραπείας στην Κατάθλιψη. Αθήνα: Ινστιτούτο Έρευνας της Συμπεριφοράς.

Ευθυμίου, K. & Ψωμά, M. (2012). Το γνωσιακό - συμπεριφορικό πρόγραμμα ομαδικής θεραπείας της κατάθλιψης του Lewinsohn: Δομή, Εφαρμογή και Αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Εγκέφαλος 49(3), 60-66

Ευθυμίου, Κ. & Καποδήστρια, Δ. (2003). Γνωσιακά, συμπεριφοριστικά, ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα για σχιζοφρενείς. (άρθρο προς δημοσίευση).

Eυθυμίου, Κ., Μαυροειδή, Α., Παυλάτου, Ε. & Καλαντζή-Αζίζι, Α. (επιμ.) (2006). Πρώτες Βοήθειες ψυχικής υγείας. Ελληνικά Γράμματα, Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς. Αθήνα.

Ευσταθίου, Γ. & Πέννα, Υ. (2011). Ο μύθος της ανατροφής: Η σημασία της θεωρίας της ομαδικής κοινωνικοποίησης της Judith R. Harris στην κατανόηση και την αντιμετώπιση των διαταραχών προσωπικότητας σύμφωνα με το γνωσιακό - συμπεριφοριστικό μοντέλο. Ψυχολογία, 18 (3), 348-362.

George, M.S. (2013). The expanding evidence base for rTMS treatment of depression. Curr Opin Psychiatry 26 (1): 13-18.

Grohol, J.M. Psy.D., (2010). Depression Treatment. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2015 από: http://psychcentral.com

Hasin D & Goodwin R. (2006). Epidemiology of major depressive disorders. Arch Gen Psychiatry 62: 1097–1106. Hawton , K. , Fagg , J. & Simkin , S. (1996). Deliberate self - poisoning and self - injury in children and adolescents

under 16 years of age in Oxford. British Journal of Psychiatry , 169, 202 – 8. Ηerkov, M. (2008). About Cognitive Psychotherapy. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2015 από:

http://psychcentral.com Hollon S. & Shaw B. (1979). Group cognitive therapy for depressed patients. In Cognitive Therapy of Depression

(eds AT Beck, AJ Rush, BF Shaw, et al). Guilford Press. Kαλαντζή - Αζίζι, Α., & Καραδήμας, Ε.Χ. (2006). Ομαδικές παρεμβάσεις γνωσιακής-συμπεριφοριστικής

κατεύθυνσης. Ψυχολογία, 13, 1-17. Λαζαρίδου, Ρ. & Καρανάσιου, Β. (2013). Νεότερα δεδομένα στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Ο ρόλος του

νοσηλευτή ως ψυχοθεραπευτή. Πτυχιακή εργασία. Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας.Τμήμα Νοσηλευτικής, http://hdl.handle.net/10184/4082.

Λεβεντάκη Ε., (2012). Ομαδική ψυχοθεραπεία. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2015 από: http://www.psycho-logia.gr

Λέκκα Φ, Μαλτέζος Σ, Ποτουρίδου Π, Σανίδα Σ, Ευθυμίου Κ. (2007). Συμπεριφοριστικά – γνωσιακά ερμηνευτικά μοντέλα της κατάθλιψης. Αθήνα: Εκδόσεις του ΙΕΘΣ.

Λυκούρας Λ., Σολδάτος Κ., Ζέρβας Γ. (2009).Διασυνδετική Ψυχιατρική. Αθήνα: Εκδ. Βήττα. Lane DA., Chong AY., Lip GY. (2005). Psychological interventions for depression in heart failure. Cochrane Database

Syst Rev.(1):CD003329. Lewinsohn, P.M. Hoberman, H.M. & Rosenbaum, M.(1985). An intergrative Theory of depression. In Reiss, S. & Bootzin

(Hg.) Theoretical issues in behaviour therapy. New York: Academic Press. Lynch, D., K. R. Laws, et al. (2010). Cognitive behavioural therapy for major psychiatric disorder: does it really work?

A meta-analytical review of well-controlled trials. Psychol Med 40(1): 9-24. Mayo Clinic Staff, (2011). Treatments and drugs. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2015 από:www.mayoclinic.com NIMH, (2010). How is depression diagnosed and treated. Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2015 από:

http://www.nimh.nih.gov Nέστορος, Ι. & Καλαϊτζάκη (1996) Διαταραχές του Συναισθήματος. Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ανακτήθηκε στις 13

Μαρτίου 2015 από: ftp://ftp.soc.uoc.gr/students/KLIPS108/KEFALAIO8.doc Οικονόμου, Μ. (1992). Συμπεριφοριστική αξιολόγηση οικογένειας σχιζοφρενούς. Πρόληψη υποτροπής I & II. Αθήνα:

Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς. Περάκης, Μ. (2012). Νοσηρή Κατάθλιψη: Οι αιτίες και η αντιμετώπιση μιας σύγχρονης μάστιγας. Ανακτήθηκε στη 01

Απριλίου 2015 από: http://www.hygeia.gr/page.aspx?p_id=1014

Πολυκανδριώτη, Μ. & Στεφανίδου, Σ. (2013). Κατάθλιψη σε μη ψυχιατρικούς ασθενείς. Το βήμα του Ασκληπιού. 12 (4). Pentecost D, McNab S. (2007). Keeping company with hope and despair: Family therapists’ reflections and experience of working with childhood

depression. J Fam Ther, 29:403–419 Pines, M. & Schlapobersky, J. (2000). Group methods in adult psychiatry. InNew Oxford Textbook of Psychiatry (ed. M. Gelder). Oxford: Oxford

University Press Rupke, Stuart J., Blecke D., Renfrow M. (2006). Cognitive Therapy for Depression. American Family Physician. 73.1 :83-6. Στεφανής Κ, Σολδάτος Κ, Μαυρέας Β. (1993). Ταξινόμηση ICD-10 Ψυχικών Διαταραχών και Διαταραχών της Συμπεριφοράς. Αθήνα: Εκδόσεις Βήτα. Σολδάτος Κ. (2005). Άγχος και κατάθλιψη :εκδηλώσεις και αντιμετώπιση στη Γενική Ιατρική. 25ο Ετήσιο Πανελλήνιο Συνέδριο. Sadock B.J. & Sadock V.A. (2001) Kaplan and Sadock’s pocket handbook of clinical psychiatry. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia. Scott, J. (2001). A pilot study of cognitive therapy in bipolar disorders. Psychological Medicine, 31, 459–467. Storr, A. (1996). Freud. Oxford: Oxford University Press. Stahl, S.M., Zhang, L., Damatarca, C., Grady, M. (2003). Brain circuits determine destiny in depression: A novel approach to the psychopharmacology

of wakefulness, fatigue, and executive dysfunction in major depressive disorder. J Clin Psychiatry 64(Suppl 14):6–17 Stuart S., & Robertson M.,(2003). Interpersonal Psychotherapy: A Clinician's Guide. London: Hodder. Truax, P. (2001). Review: group psychotherapy is effective for depression. Evidence-Based Mental Health, 4, 82 UCSC, (2010). Depression and

suicide. Available at: http://heathcenter.uscs.edu [Πρόσβαση: 29 Ιανουαρίου 2012] Whisman, M.A., Uebelacker, L.A., & Bruce, M.L. (2006). Longitudinal association between marital discord and alcohol use disorders in a community

sample. Journal of Family Psychology, 20, 164–167. White, J.R., Freeman, A. (eds). (2000). Cognitive–behavioral Group Therapy for Specific Problems and Populations. American Psychological

Association. Χριστοδούλου, Γ.Ν. (2005). Κατάθλιψη. Αθήνα: Εκδ. Βήττα.