ÇOCUKLUK VE ERGENLİK DÖNEMİNDE

DEPRESYON VE ANKSİYETE BOZUKLUKLARI

Doç. Dr. F. Neslihan İnal-Emiroğlu

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi

Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı AD

Olağan duygu dışavurumu olarak anksiyete: endişe ve korku

• Endişe: gelecekte olabilecek olumsuz olaylarayöneliktir.

• Korku: tehlike yada tehdit durumlarındaoluşan cevaptır.

• Normal geçici, gelişimsel korku veendişelerden anksiyete bozukluklarını ayırmakgerekir.

GELİŞİMSEL OLARAK ANKSİYETE

• Anksiyete, koruyucu ve uyumsalişlevi olan normal bir duygudur.

• Anksiyete bozuklukları belirginsıkıntı ve işlev kaybına nedenolan korku ya da endişe ilekarakterizedir.

GELİŞİMSEL OLARAK ANKSİYETE

Çocuklarda korkular yaşla beraber azalarakdaha olası endişelere yerlerini bırakırlar.Endişenin içeriği ve kompleksliği yaşla vebilişsel yeterlilikle artar.

GELİŞİMSEL OLARAK DÖNEMLERE GÖRE KORKULAR

• Bebek: yüksek ses, kucaktan düşme, ayrılık korkuları

• Okul öncesi:canavar, karanlık

• Anaokul dönemi(5-6 yaş): hasta olmak, yaralanmak, sağlığını kaybetmek, doğal felaketler(fırtına)

• Okul dönemi(8-13yaş):karanlık, örümcek, okulda performans korkusu, davranışsal yeterlilik, akranlar tarafından rededilme, sağlığı kaybetme, hastalık korkuları

• Ergenlik(12 yaş üstü):sosyal yeterlilik, sosyal kabul görme, psikolojik olarak iyi olma endişeleri

GELİŞİMSEL ANKSİYETEYİ PATOLOJİK ANKSİYETEDEN AYIRABİLME

• Patolojik anksiyete &normalanksiyete( uyuma yardımcı olan,kendini koruma ve güvenliğisağlayan):uyarıcı bir ortamolduğunda kişinin anksiyetedenkurtulabilme yetisi ???

ANKSİYETE BOZUKLUKLARI ÇOCUKLUKTA BAŞLAYACAK OLAN

BAŞKA BOZUKLUKLARI ÖNCELEYEBİLİR.

• Geç çocuklukta Depresyon

• Orta çocuklukta DEHB

• Madde kullanım bozuklukları, davranış sorunları, alkol kötüye kullanımı.

ÇOCUK VE ERGENLERDE ANKSİYETE BOZUKLUKLARI ÇOĞUNLUKLA DİĞER

BOZUKLUKLARLA BİRARADADIR.

• Anksiyete bozuklukları içinde en sık bildirilen eş tanılardan biride depresyondur.

• Ayrıca bildirilen pek çok Dikkat EksikliğiHiperaktivite Bozukluğu (DEHB) vardır. %15 ila%24 aşırı kaygı bozukluğu ve ayrılık anksiyeteliçocuğun DEHB ölçütlerini karşıladığıbildirilmiştir

Anksiyete bozuklukları şiddetli bozulma,sıklıkla diğer psikiyatrik bozukluklarlabirliktelik, ailesel risk ve yaşam boyu farklıpsikiyatrik bozuklukları geliştirme risklerinitaşıdıkları için tanı ve tedavileri gelecek yıllariçin gereklidir.

Etyoloji

• Herediter

• Temperament=Mizaç:utangaç, sessiz, çekingen çocuklar

• Otonomik reaktivite: anksiyeteye yoğun otonomik tepki veren çocuklar.

• Güvensiz bağlanma

Etyoloji

• Akranları tarafından rededilmiş çocuklar

• Korumacı, kontrolcü otonomiye izin vermeyen ebeveyn tarzı, rededici ve eleştirel ebeveyn, anksiyöz ebeveyn.

• Olumsuz stressli yaşam olayları

ÖZGÜL FOBİ

• Belirgin, inatçı, aşırı ve anlamsız ve günlük yaşantıyı bozan korkular …

• Ç.’da anksiyete cevabı:ağlama, donup kalma yada sarılma şeklinde .

• Artmış kalp atımı, terleme, hiperventilasyon, ve mide bozulması olabilir: vazovagal yanıtı içerir.

• Ç ve E prevalans ortalama % 2-9

ÖZGÜL FOBİ

• Hayvan tipinde, Doğa- çevre tipinde, (fırtınalar, yükseklik, su).

• Kan-enjeksiyon-yara tipinde, korku kan yada yara görme veya enjeksiyon olma ile ilgilidir.

• Durumsal tip, (uçma, asansör kullanma, köprü üzerinden geçme).

PANİK BOZUKLUK

• %2 oranında PB’a Ç ve E’de E’de daha sık %16-63. rastlanmıştır.

• Çarpıntı, titreme/sallanma, bulantı, karın ağrısı, soğukluk, sıcak basmaları, terleme ve baş dönmesi belirtileri görülebilir.

• Hipertiroidizm, hiperparatiroidizm, nörolojik kardiyovasküler , pulmoner, gastrointestinalbozukluklarla karışabilir.

SOSYAL ANKSİYETE BOZUKLUĞU

• Bireyin tanımadığı kişiler ya da başkaları tarafından gözlenmesi gibi bir ya da daha fazla sosyal durumda devam eden korkulardır.

• Artmış kalp atım hızı, kızarma, sayıklama, gastrointestinal bozulma ve titreme gibi belirtiler görülebilir.

• Tedavi edilmezse: okul reddi, eğitim hayatının erken sonlandırılması

AYRILMA ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU

• Evden veya birincil bağlanma nesnelerinden uzak kalındığında ortaya çıkan çok şiddetli korku ve anksiyete …

• Ayırıcı tanıda özellikle 7 ay ve 6 yaş arasında gözlenebilen normal ayrılık kaygısıyla AAB’yi ayırmak gerekmektedir.

• Otonomik uyarılma, şiddetli sıkıntı hissi, ağlama, yalvarma, ana babaya yapışma ve çeşitli somatik yakınmalarla bu duruma tepki verirler.

AYRILMA ANKSİYETESİ BOZUKLUĞU

• Okul reddi, okul ve sınıf ortamında ayrılıklailgili aşırı zihinsel uğraşlar nedeniyle akademikbaşarı olumsuz etkilenebilir.

• Anababalar, çocuğun kendine güven vebireyselleşme gibi gereksinimleri anlayabilmesikonusunda desteklenmeli veyönlendirilmelidir.

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU• Aşırı ve kontrol edilemeyen şiddette anksiyete ile

giden bir bozukluk

• Çocuklar ve gençlerde görülen YAB’daki korkular ve kaygılar özellikle yeterlilik, kabul görme, davranışların toplumsal normlara uygun olup olmaması ile ilişkilidir.

• Gelecek, yeni ve alışılmamış durumlarla ilişkili kaygılar…

• Motor gerginlik ve aşırı uyarılmışlık (vigilance) belirtileri

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU

• Ergenlerde aşırı kafein ve stimülan kullanımı ???

• Baş ağrısı, karın ağrısı ve uyku sorunları gibi somatik yakınmalar oldukça sıktır.

• Gastrointestinal sistem sorunları, hipertiroidi, feokromasitoma, hipoglisemi, Sistemik LupusEritomatosus gibi klinik durumlar ayırıcı tanıda göz önünde bulundurulmalıdır.

ÇOCUK VE ERGENDE DEPRESYON

• ÇOCUKLAR GERÇEKTEN DEPRESYON GEÇİRİYORLARMI?

• Gelişimsel dönem belirtilerin ortaya çıkışını oldukça etkilemektedir .

• Ç.da sıklık %2, 15-18 yaş arası ergenlerde major depresyon yaşam boyu % 14 saptanmıştır.

• Major depresyon başlangıçtan itibaren 5 yıl içinde % 70 çocuk yada gençte tekrarlama göstermektedir.

Etyoloji

Ç.da k/e:1/1 E.de k/e:2/1.• Genetik geçiş belirgin• Monozigotik(tek yumurta)(%76) ve

dizigotik(çift yumurta)(%19) ikiz çalışmaları depresyon oranları, monozigotik ikizler ayrıldığında oran % 67 ye düşmüştür bu da çevresel etkenlerin önemini kanıtlamıştır.

• Depresyonlu ebeveyn çocuklarında yüksek….

• Çocuk yada gencin negatif bilişsel tarzı, umutsuzluğa meyil, ruminasyonlar

DEPRESYON İÇİN RİSK ETMENLERİ

• Boşanmış ebeveyn çocukları

• Anne yada babasında klinik depresyonu olan çocuklar: maternal depresyonlar önemli!!!

• Ebeveyn kaybı olan çocuklar

• Taciz edilmiş yada ihmal edilmiş çocuklar

• Diğer psikiyatrik bozuklukları taşıyan çocuklar(DEHB, davranış ve kaygı bozuklukları)

• Kronik hastalığı yada bedensel özürü olan çocuklar

• Dil ve akademik güçlüğü olan çocuklar

BEBEKLİK DÖNEMİNDE DEPRESYON

• “Bakıcı” ve bebek arasındaki rahatsızlığı yansıtır,”bağlanma”dayetersizlik yada ayrılık, hastalık, ölüm, “postpartumdepresyon”.

• Uyuşuk, mızmız, tepkisiz.

• İlgilerini anneden çekip içlerine dönebilir anneye bakmazlar.

• Çok az gülümserler erişkinlerden yüzlerini saklarlar.

• Az yemek yer, yeterince uyumazlar.

• Çevrelerine ilgi azdır , emekleme oturma yavaştır

• Yaşlarına göre gereken ölçüde büyümezler(gelişimsel gerilik).

OKUL ÖNCESİ ÇOCUKTA DEPRESYON

• Duygularını ifade edemez, hırçın, huysuz oyunu paylaşmak istemez (irritabilite).

• Kızgın, saldırgan, sinirli ve kavgacı olabilir (agresyon).

• Ya çok hareketli , coşkulu yada bir köşeye çekilip hareketsiz, sakin kalabilir (duygusal labilite) .

• Uyuma sorunları kabuslar (insomnia).

• Kurallara uymakta arkadaş bulmakta güçlük.

• Kendini izole etme grup etkinliklerinden kaçma (sosyal izolasyon).

OKUL ÇAĞINDA DEPRESYON I

• Araştırmalara göre 6-11 yaş arası 10 çocuktan biri depresyonda

• Süreğen mutsuzluk

• Olumsuz benlik değerlendirmesi (benlik saygısında düşüş).

• Daha önce hoşlandığı şeylere ilgi duymama (Anhedoni)

• Uyku düzeninin değişmesi (İnsomnia, hipersomnia)

• Yemek düzeninin değişmesi (kilo artışı yada azalması, gelişim geriliği)

OKUL ÇAĞINDA DEPRESYON II

• Dikkatini toplamada güçlük

• Sinirlilik (irritabilite)

• İfade edilemeyen fiziksel belirtiler (somatisazyon)

• İntihar ve ölümden konuşma

*Çocuklar çok ağır depresyonlar dışında bazı anlarda eğlenebilir.

ERGENLİK DÖNEMİNDE DEPRESYON I

• Okul performansında bozulma

• Dikkatini toplayamama(konsantrasyon kaybı)

• Sinirlilik ve kızgınlık (irritabilite)

• Sürekli mutsuzluk

• Yemek yeme, uyku bozukluğu (iştah, kilo, uyku artış yada azalması)

ERGENLİK DÖNEMİNDE DEPRESYON II

• İnsanlardan etkinliklerden uzaklaşma (sosyal izolasyon)

• Gereğinden fazla suçluluk duygusu ve kaygı

• Fiziksel şikayetler

• Saldırgan, düşüncesizce ve riskli davranış

• Ölümden ve intihardan sözetmek.

İKİ UÇLU DUYGUDURUM BOZUKLUĞU(BİPOLAR BOZUKLUK) I

• Aynı 3 işlevsellik alanında ancak çok daha yüksek düzeyde ve okul ve sosyal işlevsellikte bozulma eşlik ediyor

• Durumla hiçte uygun olmayan aşırı çoşkusal tepkiler(sınıfta aşırı soytarılık, nedensiz şarkı söyleme)

• İşlevsellikte ani bozulmalar

• Uygunsuz grandiyozite(hiç kimse benim gibi bilemez ve yapamaz)delüsyonel yada hallusinatuar

• Kontrol edilemeyen öfke ve saldırganlık.

• Manik ve depressif belirti kümeleri birlikte döngülenirler, çocuk vegençlerde erişkinlerden farklı kısa ataklar yada karışık döngüler gözlemlenebilir.

İKİ UÇLU DUYGUDURUM BOZUKLUĞU(BİPOLAR BOZUKLUK) II

• Gecenin çok büyük bir çoğunluğunda uyanık ve ayaktadır ama bütün gün uyur.

• Otoriteye gittikçe artan meydan okuma ve engellenmeye aşırı tepkili olma.

• Belirgin intihar düşünceleri ve eylemleri• Toplum içinde değer yargılarını hiçe sayan

cinsel içerikli davranışlar (hiperseksüalite)• Yarışan düşünceler yönelik yanıtlar”ilk ne

düşünüyordum unuttum” (aşırı uyarılmışlık belirtileri)

• %80 intihar girişiminde bulunan genç, %60intihar girişimini tamamlayan gencin en az 1major duygudurum bozukluğunu karşıladığısaptanmıştır(Brent ve ark. 1993*, Gould veark. 1998**). Bu bozukluklar içinde MDB veBB’un özellikle intiharla çok ilişkili olduğusaptanmıştır.

*Pediatr Rev 14:380-388

**J Am Acad Psyc 37:915-923.

İNTİHAR VE RİSK FAKTÖRLERİ I

• Daha önce girişim var ise

• Önceden psikiyatrik tedavi ve tanı var ise

• Yakın zamanda önemli bir kişinin kaybı var ise

• Madde kullanımı

• Okul performansında düşüklük

• Psikiyatrik tedavi görmüş yada intihar girişiminde bulunmuş aile ortamında bulunmak

İNTİHAR VE RİSK FAKTÖRLERİ II

• Baskıcı ve aile içi şiddet

• Evde silah bulundurmak

• Çocuğun sürekli ölümden sözetmesi

• Çocuğun sürekli değerverdiği eşyaları dağıtması

İNTİHAR OLASILIĞINDA ÖNLEMLER

• ÇOCUK PLAN KURUYORSA DİKKAT!!

• Çocuğun sözleri görmemezliktan gelinmemeli, iletişime geçilmeli (acılarını göstermek istiyor olabilir)

• Yalnız bırakmamak, desteklemek, koşulsuz sevgiyi göstermek, nasihatde bulunmamak.

• İlaç vb gibi şeyleri uzaklaştırmak

• Profesyonel yardıma mutlaka yönelmek.

SABRINIZ İÇİN

TEŞEKKÜRLER